تغذيه، امنيت غذايي و يادگيريتغذيه، امنيت غذايي و يادگيري

نائ مينا مينائيناجامعه تغذيه بهبود دفتر تغذيه ارشد كارشناس ارشد تغذيه دفتر بهبود تغذيه جامعه كارشناس

معاونت بهداشت، وزارت بهداشت، درمان آموزش پزشكيشك

: امنيت غذاييبر اساس تعريف سازمان جهاني خواربار و كشاورزي، امنيت غـذايي

ا ا عبارتست از دسترسي فيزيكي، اقتصادي و اجتماعي تمـام مـردم ادر تمام اوقات به غذاي كافي، مغذي و سالم بـه منظـور تـامين

ال ف ال زندگ ك ا ا ه تغد ازها نيازهاي تغديه اي براي يك زندگي سالم و فعالنبر اساس گزارش سازمان جهاني خواربار و كشاورزي و برنامه

ال د غذا جهان842الدي2013جهان د نف ن ل ميليون نفر در جهان 842ميالدي، 2013جهاني غذا در سال)نفر يك نفر در جهان 8از هر . ( نددچار ناامني غذايي بود

سال د غذا جهان نامه ب ش گزا اساس 66تعداد2012ب 66، تعداد 2012بر اساس گزارش برنامه جهاني غذا در سال.ميليون كودك سنين مدرسه دچار ناامني غذايي بودند

Nutrition securityyAchieved when secure access to an appropriately nutritious diet is coupled appropriately nutritious diet is coupled with a sanitary environment, adequate health services and care. Nutrition

i i i i i security exists when, in addition to having access to a healthy and balanced diet people also have access to diet, people also have access to adequate caregiving practices and to a safe and healthy environment that yallows them to stay healthy and utilize the foods they eat effectively.

The four dimensions of food security and their determinantsAvailabilityDomestic productionpImport capacityFood stocksFood stocksFood aid

The four dimensions of foodThe four dimensions of food security and their determinantsAAccessIncome , purchasing power, p g pTransportFood distributionFood distribution

The four dimensions of food security and their determinantsUtilizationFood safety and qualityy q yClean waterHealth and sanitationHealth and sanitationCare, feeding practices

The four dimensions of food security and their determinants

StabilityWeather variabilityyPrice fluctuationsPolitical factorsPolitical factorsEconomic factors

امنيت غذايي و دريافت غذايياز و خانواده غذايي مواد دريافت و انتخاب روي بر غذايي ناامني

ودركميتتغييربانهايتدروگذاشتهتاثيردانشآموزانجمله و دركميت تغييربانهايتدروگذاشته تاثيردانش آموزان جمله مي اثر كودكان تكامل و رشد روي بر دريافتي غذاي كيفيت.گذارد

كاهش با را اييذغ مواد مصرف الگوي مي تواند غذايي ناامني افزايش و سبزي هاوميوه هاحيواني، پروتئينمنابعمصرف.دهدتغييرچربيهاوكربوهيدراتهامصرف

مرغ، گوشت، مانندحيوانيپروتئينمنابع مصرفمثال،عنوانبه قابل طور به غذاييناامنخانوارهاي كودكاندرماستوپنير

.است كمتر توجهي

غذاي يافت د و غذاي امنيت غذايي و دريافت غذاييامنيتتعيين ارتباط بين امنيت جهت2002مطالعه اي در سال ل ر يجهي بين ب ر يين

غذايي خانوار، دريافت غذايي و نمايه توده بدني ندانش آموزان نشان داد كه مصرف گوشت در دانش آموزان وز ش ر و ر ن ن وز ش

.است خانوارهاي ناامن غذايي به طور قابل توجهي كمتر بدن توده نمايه ازنيزدانشآموزاناينميانگين بيشتر بيشتر از نيزدانش آموزاناينميانگين نمايه توده بدني

زندگي مي كنند كه ي يخانوارهاكه در ي استدانش آموزانندارند غذاي ناامن .مشكل ناامني غذايي ندارندمشكل

غذاي يافت د غذاي ت امنيت غذايي و دريافت غذاييامنا ه فدطال ات دف كه داد نشا ا ف ا انهش ا ماهانه شهر اصفهان نشان داد كه دفعات مصرفدرمطالعه اي

نان، ماكاروني، سيب زميني، حبوبات و تخم مرغ در ميان است دانشآموزان از بيشتر غذاي ناامن خانوارهاي دانش آموزان خانوارهاي ناامن غذايي بيشتر از دانش آموزاني است دانشآموزان

.زندگي مي كنند كه مشكل ناامني غذايي ندارند كه در خانوارهايمصرف دفعات غذايي ناامن خانوارهاي دانشآموزان ميان در ميان دانش آموزان خانوارهاي ناامن غذايي دفعات مصرف در

.ه استگوشت، مرغ، ماهي، سبزي و ميوه پايين تر بود

بنابراينبنابراينخانوارهاي دركودكان غذاي الگوي تغيير با با تغيير الگوي غذايي دركودكان خانوارهاي

كاهش دريافت دچار ناامني غذايي ، آنان با ها كB6B12Cتا ل ف د ا و اسيد فوليكB6،B12،Cويتامين هاي

و امالحي نظير كلسيم، روي، آهن و پتاسيم .مواجه هستندا

شناخت ل تكا غذاي ت ن امنيت غذايي و تكامل شناختيا نقش تمركز و حافظههوش،مانندكودكان شناختيتكاملبرتغذيه

.دارد عهده به موثريمي دانش آموزان شناختي تكامل وضعيت بر نامطلوبي اثرات غذايي ناامني

تكامل در موثر عواملاز يكي غذايي مواد كيفيت و كميت كه چرا ،گذاردهستنددانشآموزانشناخت .هستنددانش آموزانشناختي

آ طور به غذايي يناامندچارخانوارهايدانش آموزاندررياضيمراتن .ستا دانش آموزان ساير از كمتر توجهي قابل

غذا ت ن شناختا ل تكا و تكامل شناختيامنيت غذاييرياضانادچارخانوارهايدانشآموزان نمره تنها نه ، غذاي من مني غذايي، نه تنها نمره رياضي انادچار خانوارهايدانش آموزان

. بلكه قدرت يادگيريشان در كليه مباحث درسي كاهش مي يابد

افت تحصيلي اين دانش آموزان موجب عدم موفقيت آنان در.مي شودسالهاي آتي

گرسنگي موجب كاهش يادگيري مي شوداحساس.

ذهني، خانواده در تامين غذا موجب مشكالت مشكالت روحيو ي كزفتا ت ددكاهش گ م ي ويادگ .ويادگيري مي گرددكاهش تمركز رفتاري و

ت ن شناختغذايا ل تكا و تكامل شناختيغذاييامنيتدچاراستممكنغذايناامندچارخانوارهايدانشآموزان دچار است ممكنغذاييناامنيدچار خانوارهايدانش آموزان

.شوند رفتاري اختالالت و خشونت فعالي، بيش افسردگي،

در دانش آموزان هوشي بهره كه داده اند نشان مطالعات ضمن، در ازپايينترتوجهيقابلميزانبهغذاييناامنيخطرمعرض از پايين تر توجهيقابلميزانبهغذاييناامنيخطرمعرض

غذايي امنيت داراي هاي خانواده در كه است دانش آموزاني.كنندميزندگي ي يز

ادگ ه ادگتغذ ه تغذيه و يادگيریتغذيه و يادگيریتغذا ك ژ ل ط ل ا گ ش بهره هوشي بستگي به عوامل محيطي و بيولوژيكي دارد و

تغذيه به عنوان يكي از مهمترين عوامل بيولوژيكي موثر بر ا ط . بهره هوشي مطرح است ش

، تغذيه يكي از عوامل موثر بر تكامل ادراكي در كودكان استبنابراين سوء تغذيه مي تواند اثرات نامطلوبي بر بهره هوشي و

.تكامل ادراكي كودكان بگذارد

سوء تغذيه ويادگيریسوء تغذيه ويادگيریريز مغذي ها

: آهن:آهنo خطر كم خوني ناشي از فقر آهن در كودكان خانوارهاي دچار ناامني

است كودكان ساير از بيشتر برابر سه .غذايي سه برابر بيشتر از ساير كودكان استغذايكاهش امتياز بهره هوشي دانش آموزان به دليل كمبود آهنكودكان در درس موفقيت كاهش و گيري ياد در ،اختالل خستگ خستگي ،اختالل در ياد گيري و كاهش موفقيت درسي در كودكان

دچار كم خوني : يد يبه دليل كمبود يد 12,5 -13,5 كاهش نمره بهره هوشي به ميزان وافزايش اختالالت در يادگيري در صورت كم خوني ناشي از فقر آهن و ن ر ز ي ي و م ور ر يري ي ر يش ز

كمبود يد

در يد با نمك سازي غني برنامه ارزيابي نتايجيدكمبودبااليشيوعباچيناستانهايازيك يد كمبودباالي شيوعباچيناستانهايازيكي 8 كودكان روي بر 2005 تا 1995 سالهاي طيشكهدادنشااله1تا دكاه ك كودكان هوشيبهره كهداد نشانساله10تا نشان افزايش96.9به91 ازسالدهطيدر

.استداده

ادامهادامهيدرشت مغذي ها ر

مي گردددانش آموزان مصرف پروتئين موجب ارتقاي يادگيري .مصرف ماهي حداقل هفته اي يك بار مي تواند عنوان مثال به لب ن وو ي ر ب ي ي ل ي ر

. شوددانش آموزان منجر به افزايش بهره هوشي تكاملمصرف روي بر مثبتي تاثير گوشت حاوي غذايي مكمل مكمل غذايي حاوي گوشت تاثير مثبتي بر روي تكامل مصرف

. سنين مدرسه داشته استكودكان شناختي پروتئين و نيست كاف تكامل جهت تنهائ به انرژي دريافت افزايش دريافت انرژي به تنهائي جهت تكامل كافي نيست و پروتئين افزايش

.حتي به مقدار كم بايد در مكمل هاي غذايي گنجانده شود

يسوء تغذيه و يادگيریسوء تغذيه و يادگيری ي يي ي يكننده تعيين آزمونهاي نمرات كه داد نشان اي مطالعه نتايج

ل كااكا ذالك تغذيه سوء بهمبتالمدرسهسنيندركودكان شناختيتكامل .است بوده كودكان ساير از كمتر معناداري طور به انرژي پروتئين

كااافظق لطك اكقا از كمتر توجهيقابلبطوركودكان ايندرحافظهودقت با هوشي بهره .اند نبوده تغذيه سوء به مبتال كه بوده كودكاني

يابدكاهشتغذيهسشدت .يابدمي كاهشتغذيهسوءشدتاشباع غير چند چرب اسيدهاي مصرف اندكه داده نشان مطالعات

گرددمآموزاندانشادراكعملكردافزايشبهمنجر .گرددميآموزاندانشادراكي عملكردافزايشبهمنجردانش روزانه غذايي برنامه در كلسترول زياد مصرف كه حالي در

استشدهآنانشناختعملكردكاهشبهمنجرآموزان .استشدهآنانشناختيعملكرد كاهشبهمنجرآموزان

يادگيری و تغذيه يادگيریسوء و تغذيه يریسوء ي و ي يریوء ي و ي وء تغذيه سوء شدتبامدرسهسنين كودكاندرهوشيبهره

.يابدميكاهشوشيوع آموزشوضعيت(موجوداطالعاتاساسبركشور79در

كوتاه شيوع دردرصد10هرافزايش با)كودكانقديكوتاه اوليه سالهاي كه كودكاني درصد )2SD منهاي از كمتر ( قدي

اا اكا9/7ااا .يابد ميكاهشدرصد9/7تارسانندمياتمامبهرامدرسهاز كمتر آنان سن براي قد يا قد براي وزن كه آموزاني دانش

افا ااشاا و توجه ، درسينمراتباشدمي معيارانحرافدومنهاي .است آموزان دانش ساير از كمتر تمركزشان

يصبحانه و يادگيریصبحانه و يادگيری يي يهاي وعده ميان آن جاي به و خورند نمي صبحانه كه كودكاني

،شوندموزناضافهدچاركهاينبرعالوهكنندممصرفشيرين ، شوند مي وزناضافهدچاركهاينبرعالوهكنندميمصرفشيرين.كنند مي كسب كمتري درسي نمرات و داشته كمتري حواس تمركز

ي هاي مغذي ريزوانرژيميزانخورند نميصبحانهكهكودكاني نوريبو ييريزورژييز هوشي بهره و حواس تمركز كاهش دچار و يافته كاهش آنان دريافتي

.هستند تفاوت بي محيط به نسبت شوندو ميمطلوبي درسيعملكرد،خورندميمناسبصبحانهكهكودكاني

.كنند مي غيبت كمتر و داشتهكا ااكك گا لا اقا را وقت اول دروسيادگيريتواناييخورند نميصبحانهكهكودكاني .ندارند

در مدارسبرنامه تغذيهكشور 9 ( كشور 18 در مدارس تغذيه برنامه اثربخشي مروري مطالعه

)پردرآمدكشور9ودرآمدكم رورورم )پر: اهدافعش ريزمغذيها وضعبهبود،مدتكوتاههاي گرسنگيورفعكاهش يور ووير عه هو ز ر دانش درسيوشناختيعملكردافزايشآموزان،دانشرشدو

پرآمد و درآمد كم كشورهاي در آموزانا اااف اثكالآ در نام ثبتودرسكالسدرآموزاندانشحضورافزايش

توسعه حال در كشورهاي در مدرسهبرايرامدارستغذيهبرنامه،2004سالدرغذاجهانبرنامه براي را مدارستغذيهبرنامه،2004سالدرغذاجهانيبرنامه

.نمود اجرا كشور 72 در آموز دانش ميليون 17 حدود

در مدارسبرنامه تغذيه رسر رشير مانند وعده ميان يك يا ناهار يا صبحانه : مدارس تغذيه

ابتدايي مدارس كودكان بيشتر( سال 19 تا 5 كودكان : هدف گروه(( صورت در و روستا ساكن آموزان دانش درآمد كم كشورهاي در

فقيرخانوارهايآموزاندانششهردرسكونت فقيرخانوارهايآموزان دانشپردرآمدكشورهايدر

%%ا )بيشتر يا%15ياروزانهانرژي% 15ازكمترتامين(:انرژي

در مدارسبرنامه تغذيه

ي:برخي از شاخص هاي مورد بررسي برر ور ي ص ز ي بر شاخص هاي تن سنجي و ريز مغذي ها(وضعيت تغذيه(

ا ا ا(ا ا ف موفقيت در درس رياضي، ثبت نام و (رواني اجتماعي، بهره هوشي ، حافظه) حضور در مدرسه

در مدارسبرنامه تغذيه ي رسبر ر

درآمدمطالعه9 كم كشورهاي در در كشورهاي كم درآمدمطالعه9برنامه توزيع صبحانه 4ناهار1 توزيع برنامه برنامه توزيع ناهار1برنامه توزيع شير 4

ژي ز730195:ان د ي كال ل ك كيلو كالري در روز195-730:انرژيگرم در روز 10- 27 :پروتئين

ل كنت ه ا:گ زئ د ا ك فقط ا غذا افت د عدم دريافت غذا يا فقط يك ميان وعده جزئي يا :گروه كنترلقرص يا شربت آهن

تغذيه مدارسبرنامه در در مدارسبرنامه تغذيه

آطال9 ا ك در كشورهاي پر درآمدمطالعه9برنامه توزيع صبحانه 4ناهارتوزيعبرنامه1شير توزيعبرنامه 4

كيلو كالري در روز126-705:انرژيگرم در روز3-26:پروتئين

مدارسبرنامه تغذيه در ر رسر:افزايش وزن

كمدر درآمدكشورهاي درآمدكشورهاي كمدرمدارس تغذيه تحت پوشش برنامهكه در سه مطالعه دانش آموزاني

نمي گرفتند تغذيهبه كودكان هم سن خود كهنسبتبودندماه 19طي (بيشتر بودكيلوگرم0,39به طور معناداري وزنشان

) كيلوگرم در سال 0,25يا داخله گ ز گ د ه طال ه د 0ن گ71 ل ك كيلوگرم 0,71همچنين درسه مطالعه ديگر وزن گروه مداخله

) ماه 12تا 10( بيشتراز گروه كنترل بودپردرآمد، كشورهاي مطالعهدر چهار مدرسهپسرانيدر در كه كه در مدرسه پسرانيدر چهار مطالعه در كشورهاي پردرآمد،

كيلوگرم 1,42وزنشان ، مي خوردند به عنوان ميان وعده شير )مدت يك سال( . بيشتر از گروه كنترل بود

مدارسبرنامه تغذيه در :افزايش قد

آ موجب مدرسه تغذيهدر سه مطالعه در كشورهاي كم در آمد.شده استسانتي متر 1,43افزايش قد كودكان به ميزان

مصرف شير در كشورهاي پردرآمد نيز موجب افزايش قد دانش)ماه 7مدت(.سانتيمتر شده است.92آموزان به ميزان

وجبنتايج اين مطالعات نشان داد كه تغذيه رايگان در مدرسه موجب ر ر ن ي ر ي ن ين يج مورد در كودكانبهره هوشي و نمرات رياضي افزايش

يگرديده است ر

مدارسبرنامه تغذيه در : ها مغذي ريز وضعيت ويتامين،مداخلهساليكازپسدرآمدكمكشورهايدر ويتامين ، مداخلهساليكازپس درآمدكمكشورهايدر

B12 بود يافته افزايش آموزان دانش در معناداري بطور سرم افزايشولي)بودگوشتحاويغذايشانكهگروهيدر( افزايش ولي)بودگوشتحاويغذايشانكهگروهيدر(

.نبود معنادار هموگلوبينن چن ته نض ب گل هده لگ لكهكنت آهنمك آهن مكمل كهكنترلگروهدرهموگلوبينوضعيتهمچنين

.نداد نشان تغييري نيز بودند كرده دريافتا شنآكش ا اگلاف نا نبود معنادارهموگلوبينافزايش نيزپردرآمدكشورهايدر.

مدارسبرنامه تغذيه در ر رسبر هوشي بهره و رياضي نمرات مدرسه، در حضور:ا ااآآكك در حضور روزهايتعدادپردرآمدو درآمدكمكشورهايدر

.يافت افزايش معناداري طور به مداخله گروه در مدرسهكه آموزاني دردانشرياضينمرات درآمدكمكشورهايدر

ش معناداري بطوربودندمدرسهتغذيه برنامهپوششتحت وورپو.يافت افزايش

كهآموزانيدردانشهوشيبهرهدرآمدكمكشورهايدر كه آموزاني دردانشهوشيبهره درآمدكمكشورهايدر معناداري بطور بودند مدرسه تغذيه برنامه پوشش تحت

)نمره4(يافتافزايش .) نمره4(يافتافزايش

تاخير ، نگراني كالس، در غيبت رياضي، نمرات كاهش نمرات رياضي، غيبت در كالس، نگراني ، تاخير كاهشحضور در كالس ، مشكل در برقراري ارتباط، كاهش دانش مشكالت از كاهشدقت تمركز، عدم يادگيري، عدم تمركز، كاهش دقت از مشكالت دانش يادگيري،

آموزاني است كه در خانوارهاي دچار ناامني غذايي كنند مي .زندگي مي كنند.زندگي

بنابراين برنامه هاي تغذيه در مدارس بايد درمناطق گردد انجام اي تغذيه حمايتهاي نيازمند و .محروم و نيازمند حمايتهاي تغذيه اي انجام گرددمحروم

:منابعKristjansson B, Petticrew M, MacDonald B, Krasevec J,Janzen L Greenhalgh T Wells GA MacGowan J Farmer APJanzen L, Greenhalgh T, Wells GA, MacGowan J, Farmer AP,Shea B, Mayhew A, Tugwell P& Welch V (2009). School feedingfor improving the physical and psychosocial health ofdisadvantaged students. The Cochrane Library Issue 1disadvantaged students. The Cochrane Library Issue 1

Theodore , R.F., Thompson , J.M.D., Waldie , K.E., Wall, C.,Becroft, D.M.O., Robinson. E., Wild, C.J., Clark, P.M. &Mitchell,E.A (2009). Dietary patterns and intelligence in early andmiddle childhood. Intelligence

Bhoomika , R.K., Shobini, L. R.& , Chandramouli, B.A(2007).Bhoomika , R.K., Shobini, L. R.& , Chandramouli, B.A(2007). Cognitive development in children with chronic protein energy malnutrition.Behavioral and Brain Functions, 4:31

:منابعWang, Y., Zhang†,Z., , Ge, P., Wang, Y. & Wang, S(2008). Iodinedeficiency disorders after a decade of universal salt iodizationdeficiency disorders after a decade of universal salt iodizationin a severe iodine deficiency region in China. Indian J Med

Res 130, 413-417

M ik J & Ch d S (2012) C l ti b tMonika ,J. & Chandra, S (2012). Correlation between haematological and cognitive profile of anaemic and non anaemic school age girls. Curr Pediatr Res 16 (2): 145-149.Jyoti, D.F., Frongillo, E.A., & Jones, S.J. (2005). Food insecurity affects school children’s academic performance, weight gain, and social skills. 

Journal of Nutrition, 135, 2831–2839.

Alaimo, K., Olson, C.M., Fronjillo Jr, E.A. & Briefel, R.R. (2001). Food insufficiency, family income and health in US preschool and school‐aged children. American Journal of public Health, 91 (5), 781‐786.

از توجه شما متشكرم