ناکوک ۀلئسم لح و یزیرهمانرب رب بzتنم تانیرمت ۀمانرب هرو...

161-176،. صص 1394، پاييز 21شماره رفتار حرکتی

ریزی و حل مسئلۀ کودکان تأثیر یک دوره برنامۀ تمرینات منتخب بر برنامه

کنشیفزون /مبتال به اختالل نارسایی توجه

3علی کاشی ،2علی مشهدی ،2مهدی سهرابی ،2حمید رضا طاهری ،1مژگان معمارمقدم

دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد . 1

دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد . 2

بدنی و علوم ورزشیاستادیار پژوهشگاه تربیت. 3

13/07/1394تاريخ پذيرش: 31/05/1394تاريخ دريافت:

چکیدهکودکان ۀو حل مسئل ريزیبرنامهتمرينی منتخب بر ۀهدف بررسی اثربخشی يک دوره برنام ژوهش حاضر باپ

سال از 11تا هفت آموز پسردانش 40منظور، انجام شد. بدين کنشیاختالل نارسايی توجه/ فزونبه مبتال

با اختالل. تشخيص گرديدندانتخاب داوطلبانه گيرینمونه صورتبه مشهدشش ۀی ناحييمدارس ابتدا

طور تصادفی بهکنندگان بهبالينی صورت گرفت. شرکت ۀو مصاحب SNAP-IV، CBCLهای استفاده از فرم

جلسه و هر جلسه 24مدت تمرين منتخب را به ۀگروه )تجربی و کنترل( تقسيم شدند. گروه تجربی برنامدو

ها قبل و بعد از . آزمودنیمشخص نشدای گونه مداخلهگروه کنترل هيچبرای ؛ امادريافت کردند دقيقه 90

متغيری ها با استفاده از تحليل کوواريانس چندتکليف برج لندن ارزيابی شدند. تحليل داده ۀوسيلتمرين به

داری با او حل مسئله، تفاوت معن ريزیبرنامهصورت گرفت. نتايج نشان داد عملکرد کودکان گروه تجربی در

و حل ريزیبرنامهبر پژوهش،شده در اين تمرينی با شيوه ارائه ۀبنابراين، برنام ؛(P<0.05) ردگروه کنترل دا

تأثير داشته است. کنشینارسايی توجه/ فزونبه اختالل کودکان مبتال ۀمسئل

، حل مسئلهريزیبرنامهتمرينی منتخب، ۀکنشی، برناماختالل نارسايی توجه/ فزونکلیدی: گانواژ

نویسندۀ مسئول[email protected]:

mailto:[email protected]

1394، پاييز21رفتار حرکتی شماره 162

مقدمه

ویژگی نارسایی سهرشدی است که با (، اختاللی عصب ـ ADHD) 1کنشیاختالل نارسایی توجه/ فزون

یاختالالت مزمن ترینشایع. این اختالل یکی از شودمیشناخته 4گریو تکانش 3کنشی، فزون2توجه

دوران تحصیل طی و موجب بروز ناتوانی در یادگیری کندمیودکان سنین مدرسه را درگیر است که ک

یادگیری تحصیلی هایناتواناییبه منجر نشوند، درمان وشناسایی موقعبه هایناتوان. اگر این شودمی

پایین، انگیزه نفساعتمادبهو خودپنداریاجتماعی ) هایناتوانی صورتبه توانندمی آن از پسشده و

توسط کودکان جهتالزم هایمهارتمنظور کسب به ؛ لذا،بروز کنند( ایمقابلهکم و رفتار ۀو عالق

(.1هستند ) زودهنگام ۀمند تشخیص و مداخل، نیازموفقیت در تحصیل

که اندکردهاین اختالل ارائه شناسیسببۀ زمین دردانشمندان نظریات مختلفی ،سال اخیر 100طی

کانون (EF) 5های اجراییکنش ،اخیر هایسال. در (2) درندا شناختیروانمبنای عصب عمدتاً

گرفته قرار کنشیفزون اختالل نارسایی توجه/ به مبتالکودکان شناختیرواناخیر عصب هاینظریه

ایپیچیدهفرایندهای شناختی ۀگونه است که شامل همیک اصطالح چتر ،ی اجراییهاکنش(. 3است )

ازمختلفی هایمؤلفهدارای و است موردنیازاست که در تکالیف مشکل و یا اجرای تکالیف جدید

11فرایندهای خودتنظیمی و 10کاری ۀ، حافظ9، توجه8بازداری، 7دهیسازمان، 6ریزیبرنامه جمله

اختالل نارسایی توجه/ مبتالبهکه کودکان انددادهنشان شناختیعصب هایبررسی(. 4) باشدمی

یندهای عالی شناختی اپیشانی که دارای نقش اساسی و مهمی در فر ۀدر مخچه و قطع کنشیفزون

(. 5و تفکر هستند نارسایی دارند ) گیریتصمیم، بازداری، ادراک زمان، دهیسازمان، ریزیبرنامه

دارای ،حل مسئلهو ریزیبرنامهآموزان در در دانشاین که دادند( نشان 1389مشهدی و همکاران )

قادر به انجام مسئولیت خوبی افراد عادی،به و هستندنسبت به کودکان گروه گواه مشکالت بیشتری

مواجه هاآنبا طی زندگی صحیح با مشکالت و مسائلی که ۀمواجه همچنین، توانایی باشند.نمیخود

قبل از تالش ،نتایج و پیامدهای عمل بینیپیشو سازیمدلنیاز به ریزیبرنامه(. 6)را ندارند شوندمی

1. Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD)

2. Inattention

3. Hyperactivity

4. Impulsivity

5. Executive function (EF)

6. Planning

7. Organization

8. Inhibition

9. Attention

10. Working memory

11. Self regulating

163 ...تأثير يک دوره برنامۀ تمرينات منتخب برو حل مسئلۀ کودکان

اسایی شن عنوانبهنیز (. حل مسئله 7) باشدمیبرای اجرای هدف دارد که نیازمند مهارت و یا استراتژی

دهدمیرفتاری که اجازه درنهایت،است: وضعیت اولیه، وضعیت هدف و شده تعریفویژگی اساسی سه

یابی به موفقیت در یک تکلیف حل مسئله، ابتدا از وضعیت اولیه به وضعیت هدف برسید. برای دست

برای موردنیازاقدامات ،سپس وضعیت اولیه و هدف ایجاد کرد ودو باید یک بازنمایی ذهنی از هر

(.8رسیدن از وضعیت اولیه به هدف را انجام داد )

دارویی قرار دارند دارویی و غیرگروه درماندو در کنشیفزون اختالل نارسایی توجه/ ی درمانیهاروش

اما با توجه به ؛کندیمگری با داروهای محرک حمایت که بیشترین شواهد پژوهشی از دارو درمان

در پی پژوهشگران ،و یا تغییرات شخصیتی خوابیکمعوارض داروهای محرک مانند کاهش اشتها،

ی هاکنشفعالیت بدنی بر روی ریتأث(. توجه به 9) باشندمیمناسب درمانی جایگزینیافتن یک

جدیدی است که ادبیات ۀحوز ،کنشیفزون اختالل نارسایی توجه/ به مبتالاجرایی در کودکان

، کنندیمی ورزشی شرکت هابرنامهافرادی که در دندهیمنشان هاپژوهش محدودی دارد. پژوهشی

چه هر .دشویمفعال هاآندر پیشانی و قشر آهیانه که مخصوص کارهای شناختی است اطقی ازمن

.(10،11) گرددیم ایجاد شناختیی بیشتری برای عملکردهای هاتیمز ،آمادگی بدنی فرد بیشتر باشد

کاری و بازداری ارتباط ۀو حل مسئله با حافظ ریزیبرنامهند که بین عملکرد اهاظهار داشت پژوهشگران

مثبت داشته باشد، تأثیرو حل مسئله ریزیبرنامهاگر فعالیت بدنی بتواند بر ،بنابراین ؛(12وجود دارد )

کمی تأثیر یهاپژوهش، حالبااین (.8کاری و بازداری را نیز داشت ) ۀانتظار بهبود در حافظ توانمی

اختالل به مبتالو حل مسئله در کودکان ریزیبرنامهویژه به ،های اجراییفعالیت بدنی را بر روی کنش

گپین متناقض است. نیز ند که نتایج در این خصوصاهداد بررسی قرار مورد کنشیفزون نارسایی توجه/

به مبتالدر کودکان اجرایی یهاکنشبه بررسی ارتباط بین فعالیت بدنی و عملکرد (2010) 1اتنیرو

یهاکنشتکالیف ،کودکاناین که کردندها بیان آنپرداختند. کنشیفزون اختالل نارسایی توجه/

ۀحد و انداز شدنروشن ،. هدف از این مطالعهدهندیمبدتر انجام ،سالم یهابچهرا نسبت به اجرایی

. نتایج باشدمی مرتبط است این اختالل به مبتال اجرایی در کودکان یهاکنشفعالیت بدنی که با

و حل مسئله با استفاده یزیربرنامهبر روی یتوجهقابل ۀکنندیشگوییپ ،یریگاندازهنشان داد که این

بهتری نسبت به عملکرد ،ورزشی یهاگروهدر کنندهشرکت و کودکان باشدمی 2تکلیف برج لندناز

فعالیت ورزش هوازی بر روی تأثیر، یدیگر ۀمطالعدر (. 13) رنددا یرورزشیغهمتایان خود در گروه

ۀرا در توانایی حل مسئل داریامعنبهبود ،نتایج که گرفت قرارمورد برسی این اختالل به مبتال کودکان

1. Gapin, Etnier

2. Tower London task


دقیقه ورزش 30 یرتأث ،یامطالعهدر نیز (2015و همکاران ) 1آرن (.14) ندنشان داداین کودکان

یبررس موردو حل مسئله با استفاده از تکلیف برج لندن یزیربرنامههوازی با شدت متوسط را بر روی

این اختالل به مبتال کودکان و حل مسئله در یزیربرنامهبیان داشتند که نمرات ،. در پایاندادند قرار

فعالیت ۀهفته برنامهشت ( پس از2013و همکاران ) 2اسمیثهمچنین، (. 15) است هتغییری نکرد

اختالل به مبتالکودک 17بر روی دقیقه 30مدت روزهای مدرسه و بهبدنی متوسط تا شدید در

(.16را مشاهده نکردند ) داریامعنتغییر ،کنشیفزون نارسایی توجه/

بر شناخت، رفتار و سطح یاعمده یرتأثورزشی هاییتفعالکه دندهیممطالعات نشان ،حاضرحالدر

شدهگزارشبیشترین اثر ،اما؛ دارند کنشیفزون اختالل نارسایی توجه/ به مبتالفعالیت بدنی کودکان

که ییهابرنامه دهندیمگذشته نشان یهاپژوهشورزشی ترکیبی بوده است. یهابرنامه مربوط به

بیشتری را بر تمامی یراتتأث ،هوازی باشند هاییتفعالحرکتی، هماهنگی و شامل تمرینات ادراکی ـ

شواهد محدودی هنوز ،حالینباا. دنگذاریمرد شناختی در این کودکان عملک ویژهبه ،ابعاد سالمتی

ورزشی که بتواند بر روی یهابرنامهایجاد و ساخت .متناقض استنیز در مواردیوجود دارد که

،لذا باشد؛میمهم در این حوزه یهاچالشباشد، هنوز از یرگذارتأثشناختی یهانقصکودکان با

ورزش و شناخت و ۀآینده باید بر روی رابط یهاپژوهشکه اندکردهپیشنهاد پژوهشگران

اختالل این به مبتالمناسب ورزشی در افراد یهاروشمطلوب، شدت و زمان مدتکردن مشخص

ایجاد کرد یک روش درمانی در این اختالل عنوانبهتمرکز کنند تا بتوان پایه و بنیادی برای ورزش

(9-11.)

که این دهندیمرشد نشان ۀاولی یهاسالباالتر مداخالت را در یاثربخش قبلی هاییافته ،همچنین

و پذیریشکلرکزی در کودکان باشد. ساختارهای سیستم عصبی م ۀدلیل رشد و توسعبه تواندیم

و اختالالت ای عصبی، اجازه به بازیابی این عالئم مغز و ارتباط تنگاتنگ آن با مداره پذیریانعطاف

مانند سیناپسی ؛عصبی وابسته به تجربهی ـ فرایندهای رشد ،بنابراین ؛دهدیممرتبط در طول رشد را

این یا کاهش عالئم عالئمبه بهبود توانندیم دنتسهیل شواگر در اوایل دوران کودکی ،شدنیا میلینه

تمرینات ورزشی اثربخشیکه رسدیمنظر به ،با توجه به این مفاهیم .در طول رشد کمک کننداختالل

(.10،13)این اختالل است به مبتال ساالنبزرگبیشتر از ،بر روی کودکان

ۀمؤلفدر ویژهبه ،اجرایی یهاکنش برفعالیت بدنی یرتأث ۀدر حوز پژوهشبا توجه به محدودیت ؛لذا

عدم وجود یک نیزو ( 16-13)های موجود یافته درو تناقض این کودکانو حل مسئله در یزیربرنامه

یدتأکعملکرد شناختی و ویژهبه، اختالل یهانشانهجامع و هدفمند ورزشی برای کاهش ۀبرنام

1. Aaron

2. Smith


(، در این مطالعه سعی 11-9) مطلوب زمان مدتگذشته بر طراحی تمرین با شدت و یهاپژوهش

مدت، طول جلسات و نوع تمرین، پروتکلی طراحی شود که بیشترین ،با کنترل شدت است شده

اختالل به و حل مسئله در کودکان مبتال ریزیبرنامه ویژه، بههای اجراییاثربخشی را بر روی کنش

تمرینی ۀدنبال پاسخ به این سؤال است که آیا برنامو بهباشد داشته کنشیفزون /نارسایی توجه

بهبود بخشد؟ کودکاناین درو حل مسئله را ریزیبرنامه تواندمیمنتخب

پژوهش روشپرورش و آموزششش ۀسال مقطع ابتدایی منطق 11 تاهفت آموزان پسردانش ،ۀ این پژوهشجامع

گیری داوطلبانهای بود، از روش نمونهبا توجه به ماهیت مطالعه که از نوع مداخله .شهر مشهد بودند

/کودکان مشکوک به نارسایی توجه ،از طریق معلمان و مربیان بهداشت مدارس ،. در ابتداشداستفاده

یبنددرجهبا تماس با والدین این دانش آموزان و تکمیل مقیاس ،سپس .فزون کنشی شناسایی شدند

IV-SNAP1 2رفتاری کودک ۀسیاه و (CBCL توسط والدین )ی که این اختالل آموزاندانش، آموزدانش

کودک و نوجوان پزشکروانتخصص نهایی به پزشک فوق دییتأجهت شدیمتشخیص داده هاآندر

SNAP یبندمقیاس درجهاز ،فزون کنشی اختالل نارسایی توجه/ . برای تشخیصشدندیممعرفی

IV جهت پاسخگویی والدین و معلمان است که دارای دارای یک فرم واحد استفاده شد. این مقیاس

که Hنوع گذاری زیربرای تشخیص سؤالنه و Iنوع جهت شناسایی زیر سؤالنه باشد:می سؤال 18

از (. 17است ) شده گزارش %97آزمون این . ضریب اعتبار گرددیمدهی نمره 3تا صفر از سؤالهر

شناسایی مبتالیان و بررسی منظوربهسال 18تا شش ( سنینCBCLرفتاری کودک ) ۀسیاه

توسط والدین کودک ضریب اعتبار کلی این فرم که . استفاده شدبود در این کودکان ی همهااختالل

،(. همچنین18است ) شده گزارش 97/0 شد؛ماه گذشته تکمیل شش اساس وضعیت آزمودنی درو بر

تخصص توسط پزشک فوقکه بالینی ۀتشخیص اختالل از مصاحب ۀدر این پژوهش در مرحل

منظور ارزیابی هوش آزمودنی، از آزمون استفاده گردید. به شدانجام می ی کودک و نوجوانپزشکروان

(. 19شده است ) گزارش 90/0تا 70/0قابلیت اعتبار آن که گشتی رنگی ریون استفاده هاسیماتر

و سایر 3اختالل اوتیسم به مبتال، کودکان 70هوش زیر ۀنمر ،موردمطالعه ۀشرایط خروج افراد از نمون

بود. و استفاده از دارو مشکالت جسمی کودکان ،اختالالت روانی

1. Swanson, Nolan, Pelham (SNAP)

2. Child behavior checklist (CBCL)

3. Autism


عنوانبهآموزان نفر از این دانش 40 کتبی، تعداد ۀنامیترضاپس از کسب رضایت والدین و گرفتن فرم

/یکنشنوع غلبه با نارسایی توجه، غلبه با فزونزیر سههوش در ۀاساس نمربرو نمونه وارد مطالعه شدند

تمرینی منتخب و کنترل تقسیم شدند. ۀگروه مساوی برنامدو نوع ترکیبی بهگری و زیرتکانش

این آزمون یکی از .کار رفتبهو حل مسئله ریزیبرنامه یریگاندازهبرای 1آزمون برج لندن

یربرداریتصوو حل مسئله است. مطالعات ریزیبرنامهتوانایی یریگاندازهابزارها جهت نیتریکاربرد

(.20)باشد میپیشانی حساس ی کورتکس پیشهابیآسمغز حاکی از آن است که آزمون برج لندن به

انجام منظوربه بایدکه آزمودنی کندیماین آزمون از قوانین خاصی پیروی موردنظرانجام تکالیف

قرار استفاده موردآزمون اییانهراپیروی نماید. در پژوهش حاضر، فرم هاآنصحیح هر مسئله از

(ی رنگی )سبز، آبی و قرمزهاحلقهدادن با حرکت دیبایم. دستورالعمل کار چنین است که فرد گرفت

که در هر شودیمبه فرد گفته ،را با کمترین حرکات ممکن ایجاد نماید. همچنین شدهارائهالگوی

او باید تالش کند و با سرعت مناسب پاسخ اما ؛است شدهبینییشپبار امکان پاسخ غلط سه ،مسئله

عملکرد یگذارنمرهخواهد شد. روروبهمسئله 12کودک با ،پس از انجام نمونه .صحیح را ارائه دهد

،اول ۀمتفاوت خواهد بود. در مرتب در کدام کوشش بیابدپاسخ صحیح را که ینابسته به کنندهشرکت

حداکثر نمره در این . ردیگیمنمره به فرد تعلق یک بارنمره و در سومیندو ،دوم نوبتدر نمره، سه

است که ییهالحظه ۀیرنددربرگ) ریتأخ، زمان در هر مسئله شدهحلو تعداد مسائل است 36آزمون

)کل لحظات ، زمان آزمایش(شودیمالگو تا آغاز اولین حرکت در یک کوشش برای فرد محاسبه ۀ ارائاز

زمان کل آزمایش ، در همان کوشش( هاحرکتکردن از آغاز اولین حرکت در یک کوشش تا کامل

گرددیمرایانه محاسبه ۀیلوسبهدقیق صورتبهتعداد خطا و و زمان آزمایش( یرتأخ)مجموع زمان

(.22است ) شده گزارش 79/0و بوده موردقبول ،(. اعتبار این آزمون21)

ۀجلس سه صورتبهتمرینات منتخب که ۀجلسه( در برنام 24هفته )هشت مدتبه تجربی گروه ،سپس

تمرینی ورزشی ۀگروه کنترل برنام ،شرکت کردند. در این مدت شدیمای در هفته انجام یقهدق 90

هدف بهبود که با ای از تمرینات بدنی بودمل مجموعهتمرینی شا ۀمداخل. نکردی را دنبال دارهدف

در قالب های اجرایی ( و کنشجایی، تعادل، هماهنگی، سرعت و چابکیمانند جابه)های حرکتی مهارت

مورد در پژوهشگرانکه طراحی گردید. با توجه به این تمرینات ایستگاهی با شدت متوسط تا شدید

تمرینی ۀدر این برنام ،لذا ؛نظر ندارنداتفاقاین اختالل به مبتال تمرینی واحد برای کودکان ۀیک شیو

های مختلف و با کنترل شده در برنامههای تمرینی مؤثر استفادهمنتخب سعی شد با استفاده از شیوه

تمرینی نسبتاً جامعی برای این کودکان طراحی ۀبرنام ،جلسات و نوع تمرین شدت تمرین، مدت، طول

1. Tower of London


جایی جابهنیز های بنیادی و مهارت ۀکردن و توسعهدف گرم اول هر جلسه با ۀدقیق 15 (.16ـ26شود )

های توپی با توپ تنیس روی میز و دقیقه انواع تمرین 45ادامه، انجام شد. در بردن ضربان قلبو باال

ها و فواصل مختلف، بولینگ، انواع تمرینات با توپ ها به سبد در اندازهگیری با انواع توپراکت، هدف

هایی با اعداد شده، پریدن داخل مربعهای رنگی مشخصآوری توپو راکت بر روی موازنه، جمع

ادی تمرینات امد صورت مستقیم و معکوس، تمرینات ایستگاهی،شو بهمشخص، بازی بشین و پا

ضربان قلب بیشینه انجام گردید. %80تا 65دویدن بر روی تردمیل با و صورت رقابتی و گروهیبه

صورت گروهی و پرتاب توپ به سبد بسکتبال به و رشته، فوتبالهای توپی مانند دستدقیقه بازی 20

جلسات تمرین هدف انگیزه و ترغیب به پایبندی به با ،بردن شدت تمرین و همچنینمنظور باالبه

شد تمرینات هر ها خواسته میاز آزمودنی واجرا شده کردن دقیقه سرد 10در پایان نیز .برگزار شد

جلسه را برای مربی گروه خود بازگو کنند.

ضربان قلب ۀاز رابط ( با استفادهMHR) 1هاآزمودنی ۀتمرینی، ضربان قلب بیشین ۀقبل از شروع مداخل

حفظ شدت تمرین بین متوسط ،کارونن محاسبه شد. هدف اصلی ۀسن و رابط ۀبرآوردی بر پای ۀبیشین

های گروهی بود که در تمرینات ایستگاهی، امدادی، دویدن بر روی تردمیل و بازی ویژهبه ،تا شدید

اطمینان جهت( استفاده شد. 810 -سنج پالر )مدل اساز دستگاه ضربان ،برای کنترل شدت فعالیت

نفر آزمودنی از چهار ها، کنترل ضربان قلب و بازخورد به آزمودنی، به ازای هریستگاهاز درستی انجام ا

حفظ مشارکت جهتاستفاده گردید. نددیده بودبدنی که در این زمینه آموزشیک کارشناس تربیت

عملکرد مناسب طی برای حضور مداوم وجوایز کوچکی هدایا و ها،و ایجاد انگیزه و رغبت در آزمودنی

ذکر است که این برنامه پس از طراحی زیر نظر اساتید شد. الزم بهها داده میبه آن جلسات تمرین

اختالل نارسایی توجه/ کودک مبتالبه 10اصلی بر روی ۀمعنوان برنابه ،بدنی و قبل از اجراتربیت

مورد آزمایش قرار گرفت. کنشیفزون

دلیل نفر از گروه کنترل به سهدلیل شرکت نامنظم و یک نفر از گروه تجربی به ۀ پژوهش،پایان دور در

نفر با 19گروه تجربی )دو ی مربوط بههاداده ،یتدرنهاحذف شدند. آزمونپسعدم شرکت در

افزارنرمتوسط (296/8±31/1نفر با میانگین سنی 17و کنترل ) (31/8±29/1میانگین سنی

جهت بررسی همتغیریانس چندکووار. از آزمون تحلیل ندتحلیل گردید 162ۀنسخ اس.پی.اس.اس

استفاده شد. و حل مسئله یزیربرنامهمداخله تمرینی بر ۀاثربخشی دور

1. Maximum heart rate (MHR)

2. SPSS 16


نتایجبرای تحلیل اثربخشی برنامۀ تمرینی های آمار توصیفی و های پژوهش از شاخصمنظور تحلیل دادهبه

1همتغیراز آزمون تحلیل کوواریانس چندهای آن دهی و مؤلفهریزی، سازمانمنتخب بر کنش برنامه

استفاده شد.

های تکليف در مؤلفهقبل و بعد از مداخله گروه کنترل و تجربی دو ميانگين و انحراف استاندارد ـ1جدول

برج لندن

تکليف برج لندن گروه تجربی گروه کنترل

آزمونپس آزمونپيش آزمونپس آزمونپيش

158/589±94/82 ثانیه()زمان کل 89/41±144/576 04/36±158/570 05/26±131/470

52/136±44/82 زمان تأخیر )ثانیه( 67/17±3/151 88/146±47 57/63±30/107

125±93/543 زمان آزمایش )ثانیه( 96/23±119/425 22/36±125/424 6/63±110/362

11±38/24 تعداد خطا 03/82±1/23 94/78±7/24 93/20±7

5/25±08/29 نتیجۀ کلی 90/52±4/25 44/68±3/24 05/31±4/28

های دهد که میانگین و انحراف استاندارد نمرات گروه تجربی در تمام مؤلفهنشان می 1جدولنتایج

های این آزمون آماری ها، مفروضهاز گروه کنترل بهتر است. قبل از آزمون فرضیه تکلیف برج لندن

فرضشیپنتایج آزمون لوین نیز نشان داد که ها تأیید شد.بودن دادهنرمال و موردبررسی قرار گرفت

مشخص شدمتغیری نتایج تحلیل کوواریانس چندبراساس .(P>0.05) برقرار است هاانسیوارتساوی

تکلیف برج لندنداری بر نمرات اتوانسته است تأثیر معن پژوهششده در این تمرینی ارائه ۀکه برنام

داشته باشد.

0.47= ضريب اتا، λ=0.52, F=(4,27) ،P=0.001, (P<0.97)ويلکز

از آزمون تعقیبی تحلیل ،تکلیف برج لندنهای شدن میزان تأثیرات تمرین بر مؤلفهبرای مشخص

راهه استفاده شد.واریانس یک

1. MANCOVA


تکليف برج لندن هایمؤلفهراهه در نتايج آزمون تحليل واريانس يک ـ2جدول

توان آزمون مجذور اتا داریمعنا F درجۀ آزادی متغير

93/0 29/0 00/0 58/12 1 زمان کل )ثانیه(

98/0 39/0 00/0 27/19 1 زمان تأخیر )ثانیه(

42/0 10/0 07/0 34/3 1 زمان آزمایش )ثانیه(

96/0 32/0 00/0 68/14 1 تعداد خطا

90/0 27/0 00/0 23/11 1 نتیجۀ کلی

شده در این که تمرینات ارائه دهدمی، مجذور اتا در این جدول نشان کنیدمیکه مشاهده طورهمان

( و 0/29(، زمان کل )0/32تعداد خطا )، (39/0) تأخیرزمان بر ترتیب به، بیشترین تأثیر را پژوهش

بهزمان آزمایش نسبت ۀمؤلفشود که همچنین، دریافت می( داشته است. 0/27کلی ) ۀنتیج

(.P>0.05) باشدنمی دارامعنولی این کاهش ؛آزمون کاهش داشته استپیش

گیریبحث و نتیجهبا کنترل شدت و مدت بر روی شدهطراحییک دوره تمرینات تأثیربررسی منظوربهحاضر ۀمطالع

انجام کنشیفزون اختالل نارسایی توجه/ به مبتالکودکان و حل مسئله در ریزیبرنامه کنش اجرایی

کنندگانشرکتدر بین زمان آزمایش غیرازبه ،برج لندن تکلیف هایمؤلفهشد. نتایج نشان داد که تمام

ریزیبرنامهبهبود در ۀدهندنشانکه استبهتر گروه کنترل کنندگانشرکتدر گروه تجربی نسبت به

یخوانهم( 1989) 1ملوی( و 2010گپین و اتنیر )این نتایج با نتایج .باشدمیو حل مسئله در این گروه

.(13،14) داردو حل مسئله گیریاندازهعصبی کالسیک است که برای ی ـ شناستکلیف برج لندن یک تکلیف روان

این تکلیف کمبود و نقص ،. در اصلگیردمیقرار استفاده موردبالینی در جمعیت بالینی و غیر

2تکلیف برج هانوی ۀشداصالح و درحقیقت، کندمیرا در قسمت پیشانی بیماران ارزیابی ریزیبرنامه

. برای اجرای کندمیمختلف را ایجاد و ارائه هایپیچیدگیاست که تنوع بیشتری از مسائل با سطوح

همراه با سطح باالیی از ،اهداف فرعی نیز تکلیف برج لندن نیاز به شناسایی و حفظ هدف و مؤثر

این (.8)باشد میبرای حل مسئله موردنیاز عملیاتاز مراتبیسلسلهو توانایی درک و فهم ریزیبرنامه

1. Molloy

2. Tower of Hanoi


. باشدمی ریزیبرنامهکیفیت انجام ۀدهندنشان ،درمجموعکه است ایچندگانه هایمؤلفهتکلیف دارای

که بازنمایی ذهنی را به وضعیت هدف است و حل مسئله مستلزم فرایندهایی ریزیبرنامه، طورکلیبه

کارآمد و ۀیک حل مسئل ،بنابراین ؛دهدمیمتعدد انتقال ۀاز طریق تولید و توجه به رویکردهای بالقو

وضعیت اولیه و هدف، دو یی در شناسایی هرآکار ۀدهندنشان ،بعد از یک دوره فعالیت ورزشی مؤثر

حرکت را تواندمیاز وضعیت میانی است که هاییبازنمایی سازیذخیرهرویدادهای آینده و بینیپیش

.(27) از وضعیت اولیه به وضعیت هدف هدایت کند

مناطق خاصی از مغز سازیفعالبرای شناخت، بازتابی از ممکن است فواید ورزش و فعالیت بدنی

( تصاویر مغز را در طول عملکرد تکلیف برج لندن بررسی کردند و 2000و همکاران ) 1باشد. الزرون

، ساختارهای قسمت پیشانی دادندمیکه تکلیف برج لندن را انجام کنندگانیشرکتمتوجه شدند که

(. 7) شودمیفعال میانی و در قسمتی از شیار تحتانی پیشانیدوطرفه در شکنج پیش صورتبهایشان

مستلزم ،برای انجام تکلیف برج لندن موردنیازیندهای اکه فر اندکردهگزارش FMRIمطالعات ،عالوههب

(. یک مکانیسم احتمالی 28) باشدمیخلفی جانبی پیشانی ۀمنطق ویژهبه ،پیشانیفعالیت قسمت پیش

. این اندداده، شواهدی است که ارتباط بین ورزش و فعالیت پیشانی را نشان تأثیراتدیگر برای این

و نشان داده شد که هگردیدحمایت استفاده کردند قرمزمادون ۀکه از اشع هایییافتهدیدگاه توسط

پیشانی خلفی جانبی قسمت در قشر پیشهای اجرایی و فعالیت بیشتر کنش درورزش با عملکرد بهتر

(.29چپ ارتباط دارد )

آزمون است که در کمترین تعداد هایمسئلهتعداد ۀدهندنشان در تکلیف برج لندن، کلی ۀنتیج ۀمؤلف

نتیجه ۀ مؤلف نشان دادند که (2005) 2کالبرستون و زیلمر (.8) شودمیمورد انتظار کامل هایحرکت

آزمون برج لندن هایمسئله هایدشواریکاری ارتباط دارد. ۀ حافظ معیاری است که باکلی، ارزیابی و

موردنیاز هایحرکتچه تعداد هر) شوندمیبرای حل مسئله سنجیده موردنیازتعداد حرکات ۀوسیلبه

کلی ۀکه نتیج ییجاآناز ،نابراینب ؛توسط آزمون بیشتر باشد، مسئله دشوارتر است( شدهمشخص

این است که فرد توانایی ۀدهندنشانباالتر ۀدشوار است، نمر هایمسئلهتوانایی حل بیشتر ۀدهندنشان

برای حل کنندگانشرکتدرخواست یا حفظ اهداف و یا اهداف فرعی الزم برای حل مسئله را دارد.

در تجدیدنظر ،نینکردن، حفظ و اجرای برنامه و همچمندقاعده، نیازمند آمیزموفقیت صورتبهمسئله

،. همچنین(30) باشدمیکاری ۀ اصلی در حافظ هایویژگیاز هااینکه فوری هستند صورتبهبرنامه

(.12است ) گرفته قرار موردحمایتدیگر نیز یهاپژوهشکاری در ۀارتباط بین برج لندن و حافظ

1. Lazeron

2. Culbertson, Zillmer


در گروه کنندگانشرکتکمتر از ،در گروه تجربی تأخیرزمان ۀمؤلفنشان داد که پژوهشنتایج این

تأخیرزمان ۀمؤلف. دهدمینشان مؤلفهبهبودی ورزش و فعالیت بدنی را بر این تأثیرو استکنترل

کردن یا قطع حل مسئله برای زمان از شروع اولین حرکت تا کامل ۀدهندنشان ،در تکلیف برج لندن

(.30) برای حل مشکل و مسئله ارتباط دارد ذهن و فکر سازیآمادهبا بازداری و هر الگو است که

که بر تأثیریکه ممکن است ورزش و فعالیت بدنی عالوه بر دهندمینشان هایافتهاین ،ترتیباینبه

نیز و بازداری کاری ۀی مانند حافظیاجرا هایکنشبرای سایر ،و حل مسئله دارد ریزیبرنامهروی

(.31) مفید باشد

پژوهشگراناجرایی وجود دارد. هایکنشبر روی ورزش تأثیراترای توضیح چگونگی چندین فرضیه ب

( بعد از یک ورزش هوازی حاد نشان دادند که EEG) 1با استفاده از روش الکتروآنسفالوگرافی

زمانیهمو یک افزایش در رنددا تریپایین یباالتر و بتا یفعالیت آلفا ،در گروه ورزشی کنندگانشرکت

2(. هیلمن32در عملکرد شناختی است ) وریبهرهافزایش ،و انطباق عصبی را نشان دادند که تفسیر آن

طول اجرای یک تکلیف کنش در 3مرتبط با رویداد هایپتانسیلبه بررسی نیز ( 2003و همکاران )

تأخیرو تربزرگ P3ۀ دنبال یک جلسه ورزش پرداختند. نتایج نشان داد که ورزش باعث دامنبه اجرایی

اجرایی از طریق هایکنشبر روی سودمندی ورزش ۀدهندنشانآن که تفسیر شودمی P3در ترکوتاه

،طرفیاز .(33)محرک است بندیطبقهافزایش تخصیص منابع الکتریکی عصبی و بهبود در سرعت

از طریق طور مثبتی بهمغز را پذیریشکل ،ورزشی هایفعالیتشرکت در که دهندمینشان هاپژوهش

-و باعث افزایش آزادسازی کاتکوالمین دهدیمتغییر و حفاظت عصبی پذیریانطباقیندهای زایش، افر

4باعث افزایش سطح فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز این،بر. عالوهشودیمها در جریان خون مغزی

(BDNF )(.9،10) باشدمیمثبت ورزش بر فرایندهای شناختی تأثیراتۀ دهندتوضیحکه شودیم

ردندا خوانیهم( 2016( و آرن و همکاران )2013با نتایج اسمیث و همکاران ) پژوهشنتایج این

شدت ،با توجه به عواملی مانند روش تمرین، مدت هاپژوهشمختلف در هایطراحی. انواع (15،16)

متفاوت باشد. اسمیث و هاییافتهاین ۀدهندتوضیحمختلف ممکن است هایآزمونو استفاده از

استفاده کرده 5و حل مسئله از تکلیف ماز وکسلر ریزیبرنامهخود برای بررسی پژوهشهمکاران در

یک جلسه تأثیرآرن و همکاران ،طرفی. ازاستمتفاوت پژوهشاین در شدهاستفادهبودند که با تکلیف

دقیقه و با شدت متوسط را بر تکلیف برج لندن 30مدت به ارگومتر ۀبر روی دوچرخ ورزش هوازی

1. Electroencephalographic

2. Hillman

3. Event-related potentials

4. Brain derived nerotrophic factor (BDNF)

5. Maze wechsler task


مداخالت ورزشی )کوتاه در برابر زمان مدتطول که دهدمینشان هاپژوهش. دادند قرار موردبررسی

چه آمادگی بدنی فرد بگذارد. هر ریتأثی اجرایی هاکنشطور متفاوتی بر روی طوالنی( ممکن است به

که مداخالت رسدیمنظر به. گرددیمی اجرایی هاکنشی بیشتری برای هاتیمزباعث ،بیشتر باشد

مدتکوتاهمداخالت که درحالی .گرددیمی اجرایی هاکنشدر ی بیشتریمنجر به بهبود مدتطوالنی

آن بر توجه، ادراک تأثیراتاست و تأثیرگذاربیشتر بر بهبود کنترل بازداری ،(ایجلسهورزشی )یک

(. مشابه با داروهای محرک، فرایندهای 11بسیار محدود است ) ،حرکتی و تکالیف پیچیدهی ـ و بینای

تأثیراتکه این ناشی از گرددبازمیبا یک جلسه ورزش به سطح قبل از ورزش ،شناختی و رفتار

. در شودیمر یادگیری ایجاد در اثر تکرار، اثرات زیادی د ،نظری لحاظ ازسیستم عصبی مرکزی است.

تری در فرایندهای شناختی ایجاد طول زمان و با جلسات ورزشی بیشتر ممکن است تغییرات باثبات

ایساده هایورزشکه تمرینات ترکیبی در مقایسه با اندداشتهبیان هاپژوهش ،طرفیاز (.9شود )

شدن لو باعث فعا دنکنمی، فرد را بیشتر درگیر فرایندهای حل مسئله سواریدوچرخهمانند دویدن یا

دنشومی توجه در تکالیف حرکتی پیچیده هستند گریمیانجیمناطق بیشتری از مغز که مسئول

(10.)

در این کنندهشرکت هایآزمودنی که این ازجمله .وجود داشت پژوهشدر این هایی نیز محدودیت

زیرا یکی از ؛کردندنمیاز آنان از دارو برای درمان اختالل استفاده یکهیچ و پسر بودند تنها ،پژوهش

اختالل به مبتالورزش بر روی عملکرد شناختی کودکان تأثیربررسی ، مطالعهاهداف فرعی ما در این

یک روش درمانی عنوانبهفواید ورزش عنوانبه در غیاب استفاده از دارو کنشیفزون نارسایی توجه/

بوده است.

جنس پسران و دو تمرینات ورزشی بر روی هر تأثیر ،آینده یهاپژوهشکه شودمیپیشنهاد ،پایاندر

و بدون مصرف دارو با هاییگروهورزشی را با هایفعالیت تأثیر و نیزاین اختالل به مبتالدختران

ورزشی هایفعالیتمصرف و یا عدم مصرف دارو در کنار تأثیرقرار دهند تا موردبررسیمصرف دارو

آینده از تکالیف دیگری که پژوهشگرانشود که خمچنین، پیشنهاد میدر این اختالل مشخص شود.

اجرایی را نیز هایکنشو سایر تکالیف کنند استفاده کنندمیو حل مسئله را ارزیابی ریزیبرنامه

هایگیریاندازهعصبی و هایتصویربرداریضرورت انجام ،اینبرعالوهقرار دهند. موردبررسی

این هاینشانهورزش ممکن است عالئم و ۀوسیلبهکه هاییمکانیسمشدن بیولوژیکی خون برای روشن

.شودمیاحساس نیز اجرایی گردد هایکنشرا بهبود بخشد و باعث بهبود اختالل

تکلیف برج لندن در هایمؤلفه تمرینی منتخب بر روی ۀحاضر نشان داد که برنام ۀمطالع :پيام مقاله

اختالل نارسایی توجه/ به زمان آزمایش در کودکان مبتال ۀمؤلف غیرازبه ،و حل مسئله ریزیبرنامه

عملکرد عنوان یک روش درمانی و یا مکمل در درمان و ممکن است به داشته است تأثیر کنشیفزون


یهاپژوهشها نیاز به برای تأیید این یافته ،حالبااین .این کودکان مورداستفاده قرار گیرد شناختی

حمایت قرار گیرند. شده موردبیشتری است تا اثربخشی این تمرینات طراحی

تشکر و قدردانیتشکر و های دلسوزشان که با ما مشتاقانه و صبورانه همراه شدند از تمامی کودکان عزیز و خانواده

با حمایت و 1394در دوره فرصت مطالعاتی اینجانب در نیمه اول سال این مقاله شود.قدردانی می

.است شده انجامو علوم ورزشی بدنیتربیتمالی پژوهشگاه

منابعپور مختار، مولوی حسین، عریضی حمیدرضا، امیری شعله. مقایسۀ کارکردهای اجرایی و توجه ( عابدی احمد، ملک1

های نامۀ تازهتحولی با کودکان عادی. فصل /شناختیهای یادگیری عصب رواندبستانی دچار ناتوانیدر کودکان پیش

.38ـ49(: 2)10؛ 1387علوم شناختی.

2) Barkley R A. ADHD and the nature of self-control. New York: Guilford Press; 2005.

3) Seidman L J. Neuropsychological functioning in people with ADHD across the

lifespan. Clinical Psychology Review. 2006; 26: 466–85.

و ADHDهای عصب تحولی های اجرایی در اختاللزاده ملکی زهرا. نقش و جایگاه کنش( مشهدی علی، حسین4

ASD. 1390در تعلیم و تربیت؛ های علوم شناختی اولین همایش ملی یافته.

5) Davidson M C, Amso D, Anderson L G, Diamond A. Development of cognitive

control and executive functions from 4 to 13 years: Evidence from anipulations of

memory, inhibition, and task switching. Developmental Neuropsychology. 2006; 18:

275-90.

دهی در ریزی و سازمانفر عاطفه. توانایی برنامهزاده طباطبایی کاظم، آزاد فالح پرویز، سلطانی( مشهدی علی، رسول6

.151ـ70: 11؛ 1389شناسی. کنشی. نشریۀ مطالعات تربیتی و روانکودکان مبتال به اختالل نارسایی توجه ـ فزون

7) Lazeron R H, Rombouts S A, Machielsen W C, Scheltens P, Witter M P, Uylings H

B, et al. Visualizing brain activation during planning: The Tower of London test

adapted for functional MR imaging. AJNR. 2000; 21(8): 1407–14.

8) Unterrainer J M, Owen A M. Planning and problem solving: From neuropsychology

to functional neuroimaging. Journal of Physiology. 2006; 99(4-6): 308–17.

9) Rommel A S, Halperin J M, Mill J, Asherson P H, Kuntsi J. Protection from genetic

diathesis in attention-deficit/hyperactivity disorder: Possible complementary roles of

exercise. J Am Acad Child Psy. 2013; 52(9): 900-10.

10) Wigal S H, Emmerson N, Gehricke J G, Galassetti P. Exercise: Applications to

childhood ADHD. J Atten Disord. 2012; 12(1): 1-12.


11) Neudecker C H, Mewes N, Reimers A K, Woll A. Exercise interventions in

children and adolescents with ADHD: A systematic review. J Atten Disord.

1087054715584053, first published on May 11, 2015: 1-18.

12) Asato M R, Sweeney J A, Luna B. Cognitive processes in the development of TOL

performance. Europsychologia. 2006; 44(12): 2259–69.

13) Gapin J, Etnier J L. The relationship between physical activity and executive

function performance in children with attention-deficit hyperactive disorder. J Sport

Exercise Psy. 2010; 32: 753-63.

14) Molloy G N. Chemicals, exercise and hyperactivity: A short report. International

Journal of Disability, Development and Education. 1989; 36(1): 57-60.

15) Aaron T P, Shih CH, Whedon M, Williams L M, Davis M E, Henning D A, et al.

The effect of acute exercise on cognitive performance in children with and without

ADHD. Journal of Sport and Science. 2015; 4: 97-104.

16) Smith A L, Hoza B, Linnea K, McQuade J D, Tomb T, Vaughn A J, et al. Pilot

physical activity intervention reduces severity of ADHD symptoms in young children.

J Atten Disord. 2013; 17(1): 70-82.

17) Bussing R F, Harwood M H, Garvan C W, Eyberg S M. Parent and teacher SNAP-

IV rating of attention deficit hyperactivity disorder symptoms: Psychometric properties

and normative ratings from school district sample. Assessment. 2008; 15: 317-28.

18) Achenbach T M, Rescorla L A. Mulicultural understanding of child and adolescent

sychopathology: Implications for mental health assessment. 4th ed. New York:

Guilford Press; 2007. P. 253-72.

. ص 1390های هوش و شخصیت. چاپ چهارم. تهران: انتشارات سخن؛ ظریه و کاربرد آزمونشریفی حسن. ن( آشا19

.545ـ55

های اجرایی گری، آموزش کنشدرمان گری )داروهای درمانهای اجرایی و تأثیر شیوه( مشهدی علی. بررسی کنش20

بالینی کودکان مبتال به اختالل نارسایی های های اجرایی و کاهش نشانهمداخله( در افزایش کنش 2و ترکیب این

.1388نامۀ دکتری. تهران: دانشگاه تربیت مدرس؛ کنشی. پایانفزون /توجه

های علوم رفتاری افزار آزمون برج لندن. تهران: مؤسسۀ پژوهش( خدادادی محمد، مشهدی علی، امانی حمید. نرم21

.1388سینا؛

22) Lezak M D, Howieson D B, Loring D W, Hannay H J. Neuropsychological

assessment. 4th ed. New York: Oxford University Press; 2004.

23) Kang K D, Choi J W, Kang S G, Han D H. Sports therapy for attention, cognitions

and sociality. Int J Sports Med. 2011; 32: 953–9.

24) Verret C, Guay M C, Berthiaume C, Gardiner P, Beliveau L. A physical activity

program improves behavior and cognitive functions in children with ADHD: An

exploratory study. J Atten Disord. 2012; 16: 71-80.

مدت آموزش کارکردهای اجرایی اثر کوتاه( صاحبان فاطمه، امیری شعله، کجباف محمدباقر، عابدی احمد. بررسی 25

های علوم آموزان پسر دورۀ ابتدایی شهر اصفهان. نشریۀ تازهفعالی در دانشهای کمبود توجه و بیشبر کاهش نشانه

.52ـ8 ( :1؛ )1389شناختی.


استفاده از تمرینات خانی مریم. بررسی تأثیر( دهقان فائزه، بهنیا فاطمه، امیری نسرین، پیشیاره ابراهیم، صفر26

های فعالی. نشریۀ تازهسالۀ مبتال به اختالل کمبود توجه ـ بیش 5ـ8ادراکی ـ حرکتی بر اختالالت رفتاری کودکان

.82ـ96(: 3)112؛ 389علوم شناختی. 27) Chang Y K, Tsai C H, Hung T M, So E, Chen F T, Etnier J L. Effects of acute

exercise on executive function: A study with a tower of London task. Journal of Sport

& Exercise Psycholog. 2011; 33: 847-65.

28) Newman S D, Greco J A, Lee D. An fMRI study of the Tower of London: A look

at problem structure differences. Brain Research. 2009; 1286: 123–32.

29) Yanagisawa H, Dan I, Tsuzuki D, Kato M, Okamoto M, Kyutoku Y, et al. Acute

moderate exercise elicits increased dorsolateral prefrontal activation and improves

cognitive performance with Stroop test. NeuroImage. 2010; 50(4): 1702–10.

30) Culbertson W C, Zillmer E A. Tower of London Drexel University. 2nd ed

(TOLDX). Multi-Health Systems; 2005. Inc.

31) Zook N A, Davalos D B, DeLosh E L, Davis H P. Working memory, inhibition,and

fluid intelligence as predictors of performance on Tower of Hanoi and London tasks.

Brain and Cognition. 2004; 56(3): 286–92.

32) Kubitz K, Pothakos K. Does aerobic exercise decrease brain activation? Journal of

Sport & Exercise Psychology. 1997; 19: 291-301.

33) Hillman C H, Snook E M, Jerome G J. Acute cardiovascular exercise and executive

control function. International Journal of Psychophysiology. 2003; 48: 307-14.

ونکوور رجاع دهی به روشا

تأثیر .علی، کاشی علی سهرابی مهدی، مشهدی معمارمقدم مژگان، طاهری حمید رضا،

به اختالل ریزی و حل مسئلۀ کودکان مبتال یک دوره برنامۀ تمرینات منتخب بر برنامه

.76-161 (:21)7؛ 1394پاییز .رفتار حرکتی. کنشیفزون /نارسایی توجه


Effect of a period of selected training program on planning

and problem solving of children with Attention Deficit

Hyperactivity Disorder

M. Memarmoghaddam1, H.R. Taheri2, M. Sohrabi2, A. Mashhadi2,

A. Kashi3

1. Ph.D. Student at Ferdowsi University of Mashhad

2. Associate Professor at Ferdowsi University of Mashhad

3. Assistant professor at Sport Sciences Research Institute*

Received date: 2015/08/22 Accepted date: 2015/10/05

Abstract

The aim of the current study was to examine effectiveness of period of selected exercise

program on planning and problem solving of children with ADHD. To do so, 40 male

students aged 7-11 years were selected from area 6 in Mashhad’s primary schools and

voluntary sampling. SNAP–IV, CBCL and clinical interviews were employed to diagnose

ADHD. The participants were randomly assigned to the two groups (experimental and

control group). experimental group received selected exercise program for 24 sessions, 90

minutes per session. The control group didn’t receive any intervention. Before and after

training all participants were assessed with Tower of London Task. The data were analyzed

using MANCOVA. The results demonstrated that The performance of the children of

experimental group regarding planning and problem solving showed significant difference

compared with the control group (P<0.05). So, selected exercise program helps to improve

planning and problem solving in children with ADHD.

Keywords: Attention Deficit Hyperactivity Disorder, Selected training program,

Planning, Problem solving

*Corresponding author E-mail: [email protected]

mailto:[email protected]

ناکوک ۀلئسم لح و یزیرهمانرب رب بzتنم تانیرمت ۀمانرب هرو...

Documents