บทท 3

ทนนยมกบศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณ

ในบทน ผวจยจะไดอภปรายเรองความสมพนธระหวางระบบเศรษฐกจทนนยมกบศลธรรมหรอจรยธรรม ศาสนาและเรองทางจตวญญาณ ทงในดานแนวคดของนกวชาการทางดานเศรษฐศาสตรและในดานปฏบตของนกธรกจหรอนกบรหารทเกยวของกบเรองเศรษฐกจ นกคดทนนยมหรอนกเสรนยมและนกเศรษฐศาสตรรวมทงนกธรกจสมยปจจบน มทศนะทตางกนเกยวกบมตทางดานศลธรรมและศาสนารวมทงเรองทางจตวญญาณอนๆ ทเปนเรองทางนามธรรมหรอคณคา โดยเราอาจแบงเรองเหลานออกเปนเรองแนวคดเกยวกบศลธรรม และแนวคดรวมทงการประยกตใชค าสอนหรอหลกปฏบตทางศาสนาและจตวญญาณ ในการด าเนนการดานเศรษฐกจ ซงผวจยจะชใหเหนวา ระบบทนนยมมความเกยวของหรออยางนอยกไมไดขดกนจนไปดวยกนไมไดกบศลธรรม ศาสนาและจตวญญาณ ดงจะอภปรายเปนล าดบไปดงน

1. แนวคดของทนนยมเกยวกบศลธรรม

นกคดทนนยมมความเหนตางกนเกยวกบเรองศลธรรม บางคนมความเหนวา ระบบเศรษฐกจทนนยมเกยวของกบเรองศลธรรม บางคนเหนตรงกนขามวา ไมเกยวของ ซงในหวขอนผวจยจะอภปรายใหเหนวา แมจะมผทเหนวาระบบเศรษฐกจทนนยมและธรกจไมเกยวกบศลธรรมหรอมศลธรรมทตางจากระบบทางสงคมอนๆ แตในภาพรวมเราพอสรปไดวา นกคดทนนยมจ านวนมากยอมรบความสมพนธหรอความส าคญของศลธรรมกบระบบเศรษฐกจทนนยม และนกวชาการดานเศรษฐกจในปจจบนจ านวนไมนอยใหความส าคญแกศลธรรม ในการอภปรายหวขอนจะจ าแนกแนวคดออกเปน 2 กลมใหญคอ กลมของแนวคดทเหนวาศลธรรมเกยวของหรอไปกนไดกบศลธรรม และกลมของแนวคดทเหนวาศลธรรมไมเกยวของหรอไปกนไมไดกบศลธรรม ซงจะรวมถงแนวคดทเหนวาธรกจมระบบศลธรรมทตางจากระบบอนๆ ของสงคม

1.1 แนวคดทเหนวาศลธรรมเกยวของกบระบบทนนยม

แนวคดในกลมนเหนวา ศลธรรมเกยวของหรอไปกนไดกบระบบเศรษฐกจทนนยมหรอธรกจ หรอศลธรรมมความส าคญตอความส าเรจของธรกจ แมนกเศรษฐศาสตรนโอคลาสสกสวนมากดจะเหนตรงขามกบนกเศรษฐศาสตรคลาสสกอยางอดม สมธ ทเหนวาศลธรรมเกยวของกบระบบทนนยม แตกมนกเศรษฐศาสตรนโอคลาสสกบางคนอยางอลเฟรด มารแชล ( Alfred Marshall) ทเหนวากจกรรมทางดานเศรษฐกจเปนเรองทางศลธรรมดวย และนกวชาการดานเศรษฐศาสตรในปจจบนจ านวนมากกมความเหนในท านองเดยวกน เราจะมาศกษาแนวคดทเหนวาศลธรรมมความเกยวของหรอไปกนไดกบระบบทนนยมหรอระบบตลาดเสรโดยจ าแนกประเดนยอยดงตอไปน

47

1) ความเหนแกตวเกยวของกบคณธรรมอนๆ ดวย แมอดม สมธ จะเหนวามนษยมความเหนแกตวเปนธรรมชาต แตความเหนแกตวในทศนะของสมธไมใชสงเลวรายเสมอไป ความเหนแกตวหรอเหนแกประโยชนสวนตว ( self-interest) ยงท าใหมนษยสนใจโชคและความส าเรจของผอนและท าใหเกดคณธรรมอยางความเมตตา (benevolence) อกดวย

ในหนงสอ An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations หรอทนยมเรยกกนสนๆ วา The Wealth of Nations (1776) อดม สมธ พดถงแตประโยชนสวนตวจนดเหมอนมแรงจงใจ ( motive) เพยงอยางเดยวโดยไมสนใจเรองอะไรควรไมควร แตในความเปนจรง ในทศนะของสมธ ยงมคณธรรมอนทเกยวของอยดวยโดยจะเหนไดจากงานเขยนอกเลมหนงกอนหนาหนงสอ The Wealth of Nations คอหนงสอ The Theory of Moral Sentiments (1759) ซงสมธไดอธบายเรองศลธรรมหรอคณธรรมทเกยวของกบระบบตลาดไวดวย

ค าพดของสมธเกยวกบความเหนแกตวในฐานะเปนกลไกส าคญของระบบตลาดเสรซงมกถกน ามากลาวอางกคอ

ไมใชจากความเมตตาของคนขายเนอ คนท าเบยร หรอคนท าขนมปง ทเราคาดหวงจะได

อาหารมอเยน แตจากความใสใจในประโยชนสวนตวของพวกเขา เราไมไดเขาไปเจรจา

กบมนษยธรรมของพวกเขาแตเปนความรกตวเองของพวกเขา และไมเคยพดกบพวกเขา

ถงความจ าเปนของตวเองมแต (พดถง) ผลประโยชนของพวกเขา ไมมใครนอกจาก

ขอทานทเลอกจะพงพาความเมตตาของพลเมองรวมชาตเปนหลก แมแตขอทานกไมได

พงพามนอยางสนเชง

( Smith 1976, 26-27 quoted in Otteson 2002, 154) จากขอความเหลาน ดเหมอนสมธจะพดถงแตความเหนแกตวหรอความเหนแกประโยชนสวนตวในการแลกเปลยนหรอการซอขายในตลาดเสร แอนดรว สกอตเตอร ( Andrew Schotter) อธบายเรองนวา ความเชอของสมธในเรองความเหนแกตวไมไดปฏเสธความเปนไปไดของพฤตกรรมทใสใจตอสงคมในหมผกระท าการในสงคมซงเปนผมเหตผล ( rational social agents) เพยงแตสมธเชอวา พฤตกรรมเชนนนไมใชเงอนไขทจ าเปนหรอเพยงพอทจะใหตลาดสรางสวสดการสงคมไดมากทสด (Schotter 1985, 3) สวน เจมส อาร. ออตสน ( James R. Otteson) แสดงความคดเหนเกยวกบเหตผลทสมธพดถงแตเรองประโยชนสวนตวไวในหนงสอ The Wealth of Nations วา ทเปนเชนนนเพราะสมธก าลงพดถงความสมพนธทางตลาดระหวางบคคลทไมใชคนในครอบครวหรอเพอนกน เชน ผซอกบพอคาเนอหรอคนขายขนมปง ความสมพนธทางตลาดเปนเรองของการแลกเปลยนเพอตอบสนองประโยชนของสองฝายระหวางบคคลทไมรจกกนหรอเปนคนแปลกหนาตอกน ในความสมพนธเชนน

48

แตละคนก าลงแสวงหาประโยชนทางดานวตถของตน ดงนน เราจงไมมความเมตตาหรอมความเมตตาตามธรรมชาตนอยตอกนและกน และถอวาอกฝายกท าเหมอนกนไดตราบเทาทพฤตกรรมของเรายงอยในกรอบทกฎแหงความยตธรรมก าหนดไวซงแสดงนยของการมองกนแบบ “เพอนรวมชาต” ( fellow citizens) ซงสมธไดพดไวใน The Wealth of Nations และเปนพฤตกรรมทผสงเกตการณทไมล าเอยงยอมรบได ออตสนเหนวา ถงแมสมธจะพดเหมอนเราไมรสกอะไรตอกนเลยนอกจากเรองประโยชนสวนตวในสถานการณเชนน แตเปนความผดพลาดทจะเอาความเชอนไปใชกบทกดานของชวต ใน The Wealth of Nations สมธพดถงความสมพนธทางตลาดเศรษฐกจเทานน ซงเมอวเคราะหตามหนงสอ The Theory of Moral Sentiments เปนความสมพนธทถกควบคมโดยประโยชนสวนตวภายในกฎแหงความยตธรรม (Otteson 2002, 299-300) ความเหนของออตสนมเหตผลพอฟงได เพราะการแลกเปลยนซอขายในตลาดเปนเรองแสวงหาสงทตวเองตองการหรอประโยชนสวนตว ไมใชเรองทตองมเมตตาตอกน อยางไรกตาม การบอกวา พฤตกรรมดงกลาวนอยภายในกรอบของกฎแหงความยตธรรมซงแมจะยงเปนทถกเถยงกนอยในแวดวงนกปรชญาวาความยตธรรมเปนอยางไร แตโดยทวไปกยอมรบกนวาเปนจรยธรรมทางสงคมทส าคญทมกเกยวของกบเรองความชอบธรรม ไมมการเอารดเอาเปรยบหรอคดโกงซงเปนเรองของคณธรรมหรอศลธรรมอยแลว ดงนน ความเหนแกประโยชนสวนตวทสมธพดถงจงมความเกยวของกบศลธรรมดวย ไมใชมแตความเหนแกประโยชนสวนตวอยางเดยว

นอกจากนน ใน The Theory of Moral Sentiments สมธกไดยนยนไวชดเจนวา มนษยเราไมไดมแตความเหนแกตวจนไมแยแสสนใจผอน แตยงมคณธรรมอนๆ ดวย สมธเหนวา มนษยยงสนใจโชคชะตาของคนอน ความสขของคนอนยงเปนสงจ าเปนส าหรบตวเอง แมตวเองจะไมไดอะไรนอกจากความสขทไดเหนมน (Smith 1976, 9 quoted in Otteson 2002, 16) ในประเดนน สมธก าลงพดถงธรรมชาตอกอยางหนงของมนษยคอความเหนอกเหนใจ (sympathy) ซงสมธใชในหลายความหมายแตทส าคญคอหมายถงการมสวนรวมในความรสกของผอนไมใชมแตความสงสาร ซงความเหนอกเหนใจทเขาไปมรบรความรสกของคนอนดวยนเองทสมธใชเปนเครองมอในการตดสนทางศลธรรมวา อะไรด อะไรไมด กลาวคอการตดสนทางศลธรรมเปนเพยงการพฒนาการเปรยบเทยบตวเองหากตกอยในสภาวะหรอสถานการณเดยวกบผอน โดยเพมความเหนดวยหรอไมเหนดวยของตวเองกบผอนในกรณนนๆ ถาเราเหนดวยกตดสนวา ด ถาไมเหนดวยกตดสนวา เลว หรอชว ความเหนอกเหนใจและการตดสนทางศลธรรมในทศนะของสมธจงเปนเรองของอารมณ (sentim-ents) ทงสน (ปรชา ชางขวญยน 2545, 8) นอกจากน ออตสนยงเหนวา ตามทศนะของสมธ การแสวงหาประโยชนสวนตวน าไปสการเขาใจความรสกของผอน และการทเรามสวนรวมหรอเขาใจในความรสกของผอนนเองท าใหเราเกด

49

ความคนเคยและความเมตตาตอผอนขนมาดวย กลาวอกอยางคอการท าธรกจจะท าใหเราเขาใจผอน เพราะเมอเราตองการผลตสนคาหรอบรการเพอขายใหผอน เราตองรหรอเขาใจความตองการของผอน เพอจะไดผลตสงทผอนหรอผบรโภคสนใจหรอตองการ หรอเปนประโยชนแกผบรโภค มฉะนนธรกจนนยอมเปนไปไมได การแสวงหาประโยชนสวนตวจงท าใหเราเขาใจผอนและท าใหเกดประโยชนแกผอนดวย ขณะทเราพยายามเขาใจหรอแสวงหาความรเกยวกบความตองการของผอนนเองทสรางสภาพการณทท าใหความเมตตาเกดขน เพราะการแสวงหาความรความเขาใจเกยวกบความตองการของผอน ท าใหเราไดตดตอกบผอนจนเกดความคนเคย ซงเปนปจจยทท าใหเกดความเมตตาตอผอน ดงนน ในตลาดเปดแรงจงใจแรกคอประโยชนสวนตวคอการแสวงหาก าไร แตแรงจงใจนกระตนใหเกดการกระท าทน าไปสการขยายขอบเขตของความเมตตาตามธรรมชาตใหกวางมากกวาทมแตเดมในเวลาตอมา ( Otteson 2002, 302-303) ดงนน ตามทศนะของออตสน สมธจงเหนวา ตลาดเสรสนบสนนการขยายตวของความเมตตาทเกดจากการกระท าทไดรบแรงกระตนจากประโยชนสวนตว อยางไรกตาม แนวคดดงกลาวนอาจมปญหาวา ขาดเหตผลสนบสนนทดพอเพราะคนอาจไมเกดความเมตตาตอผอนแมจะเขาใจคนอนกตาม 2) ความเหนแกตวน าไปสประโยชนสวนรวม ตามแนวคดน ความเหนแกตวไมไดเปนสงชวรายทขดหรอไปกนไมไดกบศลธรรม เพราะเปนความเหนแกตวทกอใหเกดประโยชนแกผอน ความเหนแกตวในแนวคดของอดม สมธ ถกจดเปนความเหนแกตวทเขากนไดกบแนวคดแบบประโยชนนยมทถอประโยชนของคนสวนมากเปนหลก

อดม สมธเชอวา ประโยชนสวนรวมหรอสงดงามของสาธารณะคอสงคมววฒนาการมาจากการปะทะกนทไดรบการควบคมอยางเหมาะสมของประโยชนของแตละบคคลทก าลงแขงขนกน ขณะทปจเจกบคคลก าลงแสวงหาประโยชนสวนตว กระบวนการปฏสมพนธกถก “มอทมองไมเหน” ชน าท าใหมนใจไดวาประโยชนสวนรวมจะเกดขน

ตามทศนะของสมธ ความเหนแกตวในการแลกเปลยนเชงพาณชยไมไดน าไปสสงครามระหวางคนทกคน ( the war of all against all) แตกลบน าไปสผลลพธแบบประโยชนนยมคอผลประโยชนจ านวนมากทสดส าหรบคนจ านวนมากทสด สมธคดวา ตลาดเสรเปนวธการท าใหเกดประโยชนสวนรวมทดกวามอทมองเหนและทรงอ านาจของรฐทมองคอธปตยมอ านาจสงสดตามทศนะของฮอบส

ความเหนแกตวในทศนะของสมธเปนความเหนแกตวทมขอบเขตจ ากด เพราะตองอยในกรอบของกฎระเบยบทรฐบาลออกมาเพอใหการแขงขนในตลาดเสรเปนไปไดอยางยตธรรม เพยง แตสมธเหนวา รฐบาลควรถกจ ากดอ านาจหนาทไวเพอปกปองเสรภาพสวนบคคล ดงค ากลาวของสมธทวา

50

ตราบทเขายงไมละเมดกฎแหงความยตธรรม ( the laws of justice) ทกคนจะถกปลอย

ใหเปนอสระอยางเตมทเพอแสวงหาประโยชนสวนตวของเขาในทางใดทางหนง และเพอ

น าทงอตสาหกรรมและทนของเขาเขาไปแขงขนกบของของคนอนหรอกลมคนอน องค

อธปตยถกถอดออกจากหนาท...หนาทในการดแลอตสาหกรรมของสวนบคคล และ

หนาทก าหนดทศทางอตสาหกรรมนนเพอการจางงานทเหมาะสมทสดส าหรบประโยชน

ของสงคม

( Smith 1937, 651 quoted in Heilbroner 1988, 138) แนวคดเรองความเหนแกตวทจ ากดของสมธเปนทถกใจของคนจ านวนมากในวงการธรกจและเศรษฐกจ พวกเขาคลายสมธทไมไดมองตวเองวาเปนคนเหนแกตวและไมแยแสประโยชนของผอน และยอมรบวาความรวมมอเปนองคประกอบส าคญถาจะใหประโยชนของพวกเขาเจรญงอกงาม พรอมกนนน พวกเขายงยอมรบอกวา เมอประโยชนของพวกเขาขดแยงกบประโยชนของคนอน พวกเขาควรแสวงหาประโยชนของตวเองภายในกฎทตงขนมาส าหรบเกมการแขงขนน(Beauchamp

and Bowie 1993, 18-19) ความเหนแกตวในทศนะของสมธจงไมไดเลวรายหรอไปกนไมไดกบศลธรรม เพราะเปนความเหนแกตวทจ ากดเนองจากตองอยในกรอบของความยตธรรมทจ าเปนส าหรบสงคมทสงบสขและมสวนท าใหเกดประโยชนแกสวนรวมหรอสงคมดวย

ฮาเยคนกเศรษฐศาสตรผมชอเสยงของออสเตรยกเหนดวยกบเรอง “มอทมองไมเหน” โดยเหนวา ระบบตลาดเสรทไดรบการขบเคลอนจากความเหนแกประโยชนสวนตวท าใหเกดประโยชนสวนรวมไดมากกวาการตงใจท าใหเกด ตามทศนะของฮาเยค ในเศรษฐกจทนนยม นอกจากผประกอบการทประสบความส าเรจอาจจะเลอกทจะใชโภคทรพยของเขาเพอจดหมายดานการกศลแลว อกประเดนหนงทส าคญแตมกถกมองขามกคอ “เขาจะถกมอทมองไมเหนพาไปเพอน าการสงเคราะหดวยสงอ านวยความสะดวกสมยใหมไปยงบานของผทยากไรทสดซงเขาไมรจก” ( Hayek

1982, vol.2, 145 quoted in Shand 1990, 75) ผประกอบการนนถกความสนใจประโยชนสวนตวของเขาน าใหไปท าประโยชนแกคนอนๆ ไดมากกวาถาเขาจะทมเทความเพยรเพอชวยเหลอคนทเขารจก

ตามความเหนของสมธและฮาเยค ความเหนแกประโยชนสวนตวจงเปนเครองมอทมประสทธภาพในการชวยเหลอผเหลอหรอการท าใหเกดประโยชนแกสงคม ไมใชสงทผดศลธรรมแตอยางใด ซงในประเดนน แมอาจจะมเรองทโตแยงได แตอยางนอยกพอยอมรบไดวา ถาความเหนแกตวเปนความเหนแกตวทอยในกรอบของศลธรรมหรอความยตธรรม ความเหนแกตวนนกยงพอรบไดในทางศลธรรมของสงคม เปนความเหนแกตวทยงไปกนไดกบศลธรรม

51

3) ประโยชนสวนตวตางจากความเหนแกตว ฮาเยคปกปองเรองศลธรรมของประโยชนสวนตวดวยเหตผลวา มความสบสนระหวางประโยชนสวนตวกบความเหนแกตวอนเนองมาจากมนษยมความรจ ากด

ฮาเยคเหนวา ความไมพอใจลทธปจเจกนยมจ านวนมากเกดมาจากความสบสนในสงทนกเขยนศตวรรษท 18 หมายถงโดยมกจะใชค าอยาง “ความรกตวเอง” (self-love) หรอ “ประโยชนทเปนเรองความเหนแกตว” ( selfish interests) ค าเหลานไมไดหมายถงความเหนแกตวแบบแคบ (narrow egoism) ความหมายทแทจรงของค าเหลานอยทการตระหนกถงขอเทจจรงพนๆ ทปฏเสธไมไดวา ความรของปจเจกบคคลจ ากด สงทเขารมเพยงวฏจกรแคบๆ ของสงทมตวเขาเองเปนศนยกลาง (Hayek 1980, 14 quoted in Shand 1990, 74) เมอถกจ ากดดวยความรเชนน ปจเจกบคคลจงคดไดเฉพาะสงทเกยวกบตวเองเปนหลกหรอเกยวกบประโยชนสวนตว แมจะมเจตนาดเพยงไร แตความพยายามของคนคนหนงกถกจ ากดตงแตก าเนดอยางหลกเลยงไมไดดวยสงทเขาสามารถรได ดวย เหตน ค าถามส าคญจงไมใชถามวา คนควรเหนแกตว แตเปนค าถามวา คนควรถกปลอยใหท าตามการประเมนผลทตามมาของสงทเขาสามารถรไดดวยตวเอง หรอควรบงคบใหท าในลกษณะอนตามค าบงการของปจเจกบคคลบางคนหรอกลมของปจเจกบคคล (สงคม) ทอางวารสงทเปนประโยชนแกประชาชนโดยรวมมากกวา (Shand 1990, 74) เหตผลของฮาเยคอาจถกโตแยงได เชน ไมชดเจนวา ความเหนแกตวกบประโยชนสวนตวหรอความเหนแกประโยชนสวนตวตางกนอยางไรแน ตามทฮาเยคเสนอมา ความเหนแกตวดเหมอนเปนพฤตกรรมทชวรายเกดจากความจงใจทจะท าเพอตวเองโดยไมแยแสผอน แตความเหนแกประโยชนสวนตวดเหมอนเปนพฤตกรรมตามธรรมชาตทคนทวไปคดอะไรมตวเองเปนศนยกลางไมไดชวรายอยางความเหนแกตว อยางไรกตาม เราพอจะตความทศนะของฮาเยคไดวา ความเหนแกตวทเปนไปตามธรรมชาตไมรนแรงถงขนาดไมแยแสผอนหรอคดเอาเปรยบผอน เปนธรรมชาตทไมไดผดศลธรรมและสามารถไปกนไดกบคณธรรมอนๆ ดงทปรากฏวาฮาเยคยอมรบความส าคญของศลธรรมในสงคมรวมทงระบบเศรษฐกจซงจะกลาวถงในหวขอถดไป

4) ศลธรรมมความส าคญตอธรกจหรอเปนองคประกอบอยางหนงของเศรษฐกจ นกคดทางเศรษฐศาสตรและบรหารธรกจหลายคนเหนความส าคญของศลธรรมทมตอเศรษฐกจ หรอมองวาเปนองคประกอบส าคญอยางหนงของธรกจ ในหนงสอ The Moral Element in Free Enterprise ฮาเยคไดพจารณาถงความสมพนธระหวางอสรภาพกบศลธรรม โดยเรมตนจากการยนยนวา ศลธรรมและคณคาทางศลธรรมจะพฒนาขนมาไดกแตในสงคมอสระเทานน และถาจะใหท างานไดด อสรภาพกตองการมาตรฐานทางศลธรรมทเขมแขง (แตเปนมาตรฐานทางศลธรรมเพยงบางอยาง) และไมวาจะเปนมาตรฐานทาง

52

ศลธรรมอะไรกจะตองไมมการบงคบยดเยยดใหท าตาม การเชอฟงท าตามจะมคาทางศลธรรมกตอเมอเปนเรองของการเลอกไมใชการบงคบ ผลลพธของอสรภาพกขนอยกบพฤตกรรมของปจเจกบคคลและไมมอะไรรบประกนวา สงคมอสระจะพฒนาคณคาของสงทเรายอมรบอยางแนนอน

ฮาเยคเชอวา สงคมอสระทมเรองผดศลธรรมอยโดยทวไปยงนาพอใจมากกวาเผดจการทไมมใครมโอกาสไดเลอกมาตรฐานทางศลธรรมของตวเอง ฮาเยคยอมรบวา สงคมอสระทขาดรากฐานทางศลธรรมเปนสงคมทไมนาอย แตกยงดกวาสงคมทไมอสระแตม “ศลธรรม” ความเชอทางศลธรรมทเขมแขงบางอยาง ซงจ าเปนส าหรบสงคมอสระทจะเปนสงคมทดคอความเชอในความรบผดชอบของปจเจกบคคลและการยอมรบหลกการทวา รางวลทางวตถของปจเจกบคคลคนใดคนหนงควรจะสอดคลองกบคณคาทบรการของเขามตอผอน ไมควรองกบเรองทวา เขาควรไดรบแคไหน (Shand 1990, 81) หมายความวาการใหรางวลไมควรดทตวคนท าแตควรดสงทเกดกบผอนหรอผมารบบรการของเขา แนวคดของฮาเยคแมจะออกไปทางวตถนยม แตอยางนอยกยงใหความส าคญแกศลธรรม ในเมอศลธรรมเปนรากฐานของสงคมอสระ กเทากบวาเปนรากฐานของเศรษฐกจเสรดวย ศลธรรมจงมความส าคญส าหรบเศรษฐกจทนนยม

นอกจากนน ยงมนกเขยนหรอนกวชาการยคปจจบนอกหลายคนใหเหตผลชวนฟงวา ไมเพยงแตพฤตกรรมทางศลธรรมจะเขากนไดกบการหาผลก าไรเทานน แตบรษททมความรบผดชอบทางศลธรรมมากทสดกจะเปนบรษททไดผลก าไรมากทสดอกดวย เปนทชดเจนวา การเคารพสทธของลกจาง การปฏบตตอผจดหา ( suppliers) อยางเปนธรรม และความซอตรงตอลกคายอมไดรบผลตอบแทน แตพฤตกรรมทางศลธรรมนตองท าดวยความใสใจทางศลธรรมหรออยากท าตามหลกศลธรรมจรงๆ คอท าเพราะเหนวาสงนนถกตอง ไมใชท าเพราะอยากไดผลตอบแทน เพราะมฉะนน ถาดเหมอนจะไมไดผลตอบแทนกจะไมยอมท า เนองจากไมมอะไรรบประกนวาพฤตกรรมทางศลธรรมจะใหผลตอบแทนในแงคนเหนแกตวตองการ อนง คนทเหนแกประโยชนสวนตวจะสขนอยกวาคนทเหนแกผอน หวงใยผอน นคอประตทรรศนของสขนยม ( paradox of hedonism) คอเปนเรองแปลกทวา โดยทวไปคนทใสใจแตความสขของตวเองจะมความสขนอยกวาคนทใสใจความสขของคนอน ยงไปกวานน คนมกจะพบความพอใจในชวตทด าเนนตามหลกศลธรรมทยงใหญกวาชวตทอทศใหประโยชนสวนตวทปรากฏเฉพาะหนาเพยงอยางเดยว (Shaw and Barry 1998, 15) โรเบรต ซ. โซโลมอน ( Robert C. Solomon) เปนนกวชาการคนหนงทมความเหนดงกลาวน ในบทความเรอง It’s Good Business โซโลมอนพยายามอธบายใหเหนวา ศลธรรมหรอจรยธรรมมความเกยวของกบธรกจและมความส าคญตอธรกจ โซโลมอนเหนวา เหตผลทศลธรรมเกยวของกบธรกจกคอ

53

(1) ความผดทางจรยธรรมท าใหอาชพตองยตลงเรวมากขน และเปนความผดทม

ประสทธภาพมากกวาความผดในการเลอกหรอการท าบญช การถกจบไดวาโกหก หลอกลวง ขโมย หรอท าผดสญญา เปนสงทยากจะลมหรอยากทจะใหอภยในโลกธรกจ การกระท าดงกลาวท าลายรากฐานทางจรยธรรมอนเปนทตงแหงความเจรญกาวหนาของโลกธรกจ โซโลมอนเหนวา เกอบทกคนมความเมตตาสงสารคนทเจอปญหากลนไมเขาคายไมออกทางจรยธรรม แตไมมใครใหอภยความผดศลธรรม ดงนน ความผดทางจรยธรรมจงท าใหเกดความเสยหายไดอยางรนแรงและรวดเรว

(2) จรยธรรมใหกรอบทกวางขนส าหรบการท าความเขาใจชวตธรกจ ผบรหารทประสบความส าเรจสวนมากเขาใจวา ธรกจเปนสวนหนงของชวต บรษทเปนสวนหนงของสงคมทประกอบดวยบางสงทมากกวาตลาด ผบรหารและลกจางไมไดหายเขาไปในงานของพวกเขาเหมอนหายเขาไปในก าแพงแลวมาปรากฏขนอกครงตอนสนสดของวนท างาน

โซโลมอนเหนวา ผบรหารจะมประสทธภาพและประสบความส าเรจมากทสดเมอพวกเขายงคงไวซงทศนะทเหน “ชวตทแทจรง” ( real life) เกยวกบตวพวกเขาเอง ฐานะของตวเอง และโลกมนษยทงภายในและภายนอกบรษท

ดงนน ตามทศนะของโซโลมอน จรยธรรมเกยวของกบชวตทแทจรงของคนซงรวมชวตทางธรกจไวดวย การเขาใจเรองจรยธรรมท าใหเขาใจชวตไดถกตองยงขนซงสงผลตอการด าเนนธรกจใหประสบความส าเรจมากยงขน (3) ไมมอะไรอนตรายตอธรกจมากไปกวาภาพลกษณตอสาธารณะทเสอมเสย

โซโลมอนอธบายประเดนนโดยอางผลการวจย Harris Poll ทแสดงวา ความเชอมนของสาธารณชนตอผบรหารบรษทขนาดใหญตกต าลงอยางรนแรงจาก 55% ในป 1966 เหลอ 16 % ในป 1976 โดย 87% ของผตอบแบบสอบถามเหนวานกธรกจสวนมากสนใจก าไรมากกวาประโยชนของสาธารณะ ความสงสยในพฤตกรรมของผบรหารธรกจเหลานไมวาจะมผลกระทบรนแรงตอการขายหรอไม แตไมตองสงสยเลยวาไดกอใหเกดผลเสยไมทางใดกทางหนง

เปนขอเทจจรงทวา ภาพลกษณทเสอมเสยมผลโดยตรงตอการขาย ขวญก าลงใจ และการด าเนนธรกจ การขาดความเชอถอในอตสาหกรรมบางอยางทมผลกระทบตอหลายบรษททเกยวของ เชน กรณการคดโกงทางดานการประกน สามารถท าลายทกบรษททเกยวของ และการขาดความเชอถอตอบรษทเฉพาะบางแหงสามารถท าใหบรษทนนลมไดอยางรวดเรว

ดงนน ตามทศนะโซโลมอน ภาพลกษณทเสยหายโดยเฉพาะในดานจรยธรรมอยางความเหนแกตวชนดไมสนใจผอนหรอสงคมมผลเสยอยางมากตอธรกจหรอบรษท เพราะท าให

54

ผบรโภคขาดความเชอถอ และไมตองการสนบสนนธรกจของผบรหารทมภาพลกษณเสอมเสยเหลานน นอกจากใหเหตผลสนบสนนความส าคญของจรยธรรมตอธรกจแลว โซโลมอนยงโตแยงทศนะทเหนวา ธรกจกบจรยธรรมไมอาจประสานเขาดวยกนไดซง รชารด เดอ จอรจ ( Richard De

George) นกจรยศาสตรธรกจแหงมหาวทยาลยแคนซสเรยกวา “ต านานแหงธรกจทไมเกยวกบศลธรรม” ( myth of amoral business) โดยตามต านานทวาน คนในธรกจเกยวของกบก าไร การผลตสนคาและบรการ การขายและการซอ พวกเขาไมใชผดศลธรรม แตไมเกยวกบศลธรรม การปรบปรงศลธรรมจรรยาอยนอกเขตธรกจ แมแตการกระท าทดกจะไมไดรบการยกยองในเชงศลธรรม แตยกยองในภาษาวาดวยตนทนหรอผลประโยชนของ “ธรกจทด” โซโลมอนเหนวา ต านานหรอทศนะดงกลาวนท าใหเกดความออนแอทางศลธรรมอยางแทบจะหลกเลยงไมได การพดถงความไมเกยวของกบศลธรรมของธรกจท าใหคนสงสยธรกจและกลายเปนสวนหนงทธรกจถกประณาม เรองออฉาวและอบตเหตจ านวนหนงทอาจมองในแงอนไดวาเปนผลพลอยไดทโชครายของงานบางอยางกลบกลายเปน “ขอพสจน” ( proof) ของสงทนกธรกจเองไดพดกนมาตลอดวาไมมความสนใจเรองจรยธรรมในธรกจมแตเรองแสวงหาก าไร ประเดนส าคญของโซโลมอนตรงนกคอ การบอกวา ธรกจไมเกยวกบศลธรรมสอถงความไมสนใจหรอไมใหความส าคญแกศลธรรม พอเกดเหตการณทอาจไมใชการท าผดศลธรรมแตคนกลบเขาใจวาเปนเรองผดศลธรรมเพราะเหนวา นกธรกจไมสนใจศลธรรมจะหาแตก าไรเทานน เหตการณหรอการกระท าดงกลาวนนจงกลายเปนขอพสจนวา นกธรกจไมสนใจศลธรรมจรงๆ ซงจะมผลเสยตอธรกจดงทกลาวมาแลว

อยางไรกด โซโลมอนชใหเหนอกวา นกธรกจทไมพดถงเรองศลธรรมมกจะบนอยางมากเกยวกบ “กฎระเบยบ” ( regulation) โดยไมตระหนกวา สองสงนเกยวโยงกนอยางใกลชด กฎระเบยบดานกฎหมายเปนการโตตอบตามธรรมชาตของสงคมและรฐบาลตอการปฏบตสงท (อางวา) ไมเกยวกบศลธรรมทถกแสดงออกไมวาจะอยางดเลศเพยงใดดวยวาทศลปของ “ระบบธรกจเสร” ( free enterprise) ถาความออฉาวหรอโศกนาฏกรรมของธรกจถกช าระใหบรสทธโดยคนในธรกจไดอยางรวดเรวและนาเชอถอ กคงไมมความกดดนใหตองสรางกฎระเบยบ แตเมอมแตการเพกเฉยหรอนงเงยบดานจรยธรรม จงเลยงไมไดทตองมกฎระเบยบของรฐบาลส าหรบการแกไขในระยะยาว กฎกคอราคาทธรกจจายใหส าหรบกลยทธทชวรายทางศลธรรม โซโลมอนเหนวา ธรกจเปนวถชวต ( way of life) คอขอปฏบตทมความแนนอนและไดรบการพสจนรบรองแลวอยางหนงทความเจรญและการอยรอดขนกบการมสวนรวมของผปฏบตตามขอ

55

ปฏบตนน เขากลาววา “จรยธรรมธรกจเปนรากฐานของธรกจ ชวตธรกจเจรญกาวหนาบนการแขงขน แตอยรอดบนฐานของจรยธรรมของธรกจนน” (Solomon 1994, 38) กลาวโดยสรป แมการอางเหตผลบางอยางของโซโลมอนอาจมขอบกพรองใหโตแยงได เชน การออกกฎระเบยบอาจไมไดเกดจากการประพฤตผดศลธรรมของนกธรกจ เพราะอาจเปนการออกมาเพอใหการด าเนนธรกจเปนไปดวยความเรยบรอยกได แตการอางเหตผลของโซโลมอนกมน าหนกพอสมควร เพราะอยางนอยคนจ านวนไมนอยกยอมรบวาจรยธรรมทางธรกจมความส าคญตอความส าเรจหรอความลมสลายของบรษทหรอธรกจตางๆ 5) มทศนะทเหนวา บรษทหรอธรกจควรมความรบผดชอบทางสงคม และแมแตทศนะทเหนวาบรษทไมตองรบผดชอบตอสงคมกไมไดปฏเสธศลธรรมอยางสนเชง นกเศรษฐศาสตรและนกวชาการทางดานบรหารธรกจจ านวนมากมความเหนวา ธรกจหรอบรษทควรมความรบผดชอบทางสงคมหรอท าเพอประโยชนของสวนรวม แตนกเศรษฐศาสตรบางคนกลบเหนวา บรษทไมตองมความรบผดชอบทางสงคม เพราะไมใชหนาทของบรษท แตเมอวเคราะหในรายละเอยด ทศนะของนกเศรษฐศาสตรเหลานกยงยอมรบศลธรรมบางอยางอย อยางนอยกไมไดปฏเสธศลธรรม

ทศนะทมอทธพลตอแนวคดทวา วตถประสงคหลกหรอเพยงหนงเดยวของธรกจหรอบรษทคอการท าใหมก าไรสงสดเพอผมหนสวนในธรกจหรอบรษทนน คอทศนะของมลตน ฟรดแมน (Milton Friedman) นกเศรษฐศาสตรรางวลโนเบล ซงแนวคดนน าไปสบทสรปทวา ธรกจไมมหนาทหรอความเกยวของกบเรองความรบผดชอบทางสงคม

ในงานเขยนเรอง Capitalism and Freedom และบทความเรอง The Social

Responsibility of Business Is to Increase Its Profits ฟรดแมนโตแยงวา ธรกจไมมความรบผดชอบทางศลธรรมอนใดนอกจากการท าก าไรสงสด โดยใน Capitalism and Freedom เขาเขยนวา

ทศนะนก าลงไดรบการยอมรบอยางกวางขวางวา พนกงานบรษทและผน าแรงงานม

ความรบผดชอบทางสงคมทเกนเลยไปกวาการรบใชประโยชนของหนสวนหรอสมาชก

ของบรษทเหลานน ทศนะนแสดงใหเหนความเขาใจผดทส าคญเกยวกบลกษณะและ

ธรรมชาตของเศรษฐกจเสร ในเศรษฐกจเชนนน ธรกจมความรบผดชอบทางสงคมเพยง

อยางเดยวเทานนคอการใชทรพยากรของธรกจนนและท ากจกรรมตางๆ ทออกแบบมา

เพอเพมก าไรของธรกจนนตราบเทาทธรกจนนยงอยภายในกฎแหงเกม ซงกคอการท า

งานในการแขงขนทเปดกวางและเสรโดยปราศจากการหลอกลวงหรอการฉอโกง...

( Friedman 1962, 133 quoted in Shaw and Barry 1998, 195)

56

เหตผลส าคญของฟรดแมนมอย 2 ประการ ประการแรก หนสวนเปนเจาของบรษท ดวยเหตน ก าไรของบรษทจงเปนของหนสวน ผจดการเปนผท างานใหหนสวนและมพนธะทางศลธรรมทจะด าเนนการบรษทเพอประโยชนของหนสวน นนคอการท าความมงคงใหแกหนสวนใหมากทสด ถาผจดการบรษทเอาเงนรายไดของบรษทไปบรจาคแกองคกรการกศล กจะถกมองวาเปนการใชเงนของหนสวนอยางไมชอบธรรม ถาตวหนสวนคนใดคนหนงปรารถนาจะบรจาคสวนแบงของตวเองเพอการกศล พวกเขากเปนอสระทจะท าเชนนนเนองจากเงนนนเปนเงนของพวกเขาเอง แตผจดการไมมสทธบรจาคเงนทนของบรษทเพอการกศล ถาสงคมเหนวาเงนบรจาคสวนตวไมเพยงพอส าหรบการสนองตอบความตองการของคนจน การบ ารงรกษาพพธภณฑศลปะ และการใหความสนบสนนทางการเงนแกการวจยเพอรกษาโรคตางๆ มนกเปนความรบผดชอบของรฐบาลทจะจดหาเงนทจ าเปนนนโดยอาศยการเกบภาษ เงนนนไมควรมาจากผจดการทท างานในนามของบรษท

ประการทสอง หนสวนมสทธในก าไรในฐานะเปนผลลพธของสญญาในหมผมสวนไดสวนเสยของบรษท ผลตภณฑหรอบรการเปนผลลพธของความพยายามในการผลตของฝายตางๆ คอ ลกจาง ผจดการ ผวาจาง ผจดหา ชมชนทองถน และหนสวน แตละคนในกลมของผมสวนไดสวนเสยมความสมพนธในเชงสญญากบบรษท เพอเปนการตอบแทนการรบใชหรอท างาน ผจดการและลกจางจะไดรบการตอบแทนในรปของเงนเดอน ชมชนทองถนไดรบผลตอบแทนในรปของภาษ และผจดหากสามารถตอรองคาตอบแทนตามกฎของอปสงคและอปทานกบบรษทไดโดยตรง เงนทเหลอจากคาใชจายเหลานกจะกลายเปนก าไร และก าไรนกเปนของหนสวนหรอผถอหนตามขอตกลง หนสวนมความเสยงในการหาเงนมาลงทน ก าไรจงเปนคาตอบแทนตามสญญาทพวกเขาไดรบจากการเสยงนน ดงนน แตละฝายในการผลตและการขายผลตภณฑตางกไดรบการตอบแทนในสงทเขาไดตกลงเลอกอยางอสระแลว บรษทหรอหนสวนทเปนเจาของบรษทจงไมมหนาททจะตองมาท าอะไรใหแกสงคมอก แตถาใครจะท ากเปนสทธและเสรภาพสวนบคคล ฟรดแมนเชอวา การจดการอยางมความสมครใจเชนนท าใหมเสรภาพทางเศรษฐกจมากทสด และเสรภาพทางเศรษฐกจนเปนเงอนไขส าคญส าหรบเสรภาพทางการเมอง สทธทางการเมองกมประสทธภาพในระบบทนนยม เชน นายจางถกความกดดนจากการแขงขนในตลาดท าใหตองคดเลอกลกจางจากความสามารถของผมาสมครไมใชดจากทศนะทางการเมองของพวกเขา ทศนะทขดกนกมใหไดยนไดเหนในหนงสอ ขาวหนงสอพมพ หรอโทรทศน เพราะมการท าก าไรได การมเสรภาพทางเศรษฐกจจงท าใหเกดสทธและเสรภาพเกยวกบการเมอง ( Beauchamp and Bowie

1993, 49-50) การใหเสรภาพแกธรกจ ไมมการบงคบใหท าประโยชนตอสงคม จงเปนสงส าคญในทศนะของฟรดแมน

57

ทศนะของฟรดแมนถกวพากษวจารณมากมาย เชน ทวาระบบทนนยมสงเสรมสทธและเสรภาพหรอลกจางตกลงมาท างานดวยความสมครใจนนไมจรงเสมอไป เพราะลกจางทอยากไดงานท าจงจ าเปนตองยอมรบขอบงคบตางๆ ของบรษท เชน การทดสอบเรองยาเสพตด การทดสอบความซอสตย และการทดสอบอนๆ ทคนจ านวนมากเหนวาเปนการละเมดสทธสวนบคคล ลกจางจ านวนมากจงไมคอยมเสรภาพในทท างาน

อยางไรกตาม หากวเคราะหใหด เราจะพบวา ฟรดแมนไมไดปฏเสธเรองศลธรรมอยางสนเชง แมเขาจะเหนวา บรษทไมมหนาทตองท าประโยชนแกสงคมหรอรบผดชอบทางสงคม และเหนวา การกระท าบางอยางของบรษททดวาเปนการท าเพอสงคมทจรงกเปนเรองประโยชนสวนตวมากกวา กลาวอกอยางคอเปนการแสวงหาประโยชนสวนตวดวยวธท าประโยชนแกสงคม แตฟรดแมนกยงยอมรบวา การแสวงหาก าไรสงสดของบรษทจะตองอยใน “กฎกตกา” ( the rules of the

game) แสดงวา การแสวงหาก าไรนนจะตองไมผดกฎหมายและศลธรรม เชน ไมประกอบอาชพทผดกฎหมายและศลธรรมมการคาขายยาเสพตดเปนตน ทงนเปนเพราะฟรดแมนเปนนกเศรษฐศาสตรอนรกษนยมทเชอวา การปลอยใหตลาดท างานโดยมกฎขอบงคบนอยทสดทจ าเปนตอการปองกนการคดโกงและการใชก าลง จะท าใหสงคมมสวสดการทางเศรษฐกจในภาพรวมมากทสด การแสวงหาก าไรคอสงทท าใหระบบด าเนนไปได อะไรกตามทท าใหแรงขบดนถดถอยหรอกดขวางการท างานของแรงขบดนนจะท าใหความสามารถทจะท าใหเกดสงทดงามทางเศรษฐกจของ “มอทมองไมเหน” ของอดม สมธออนแอลง (Shaw and Barry 1998, 195-196) นอกจากนน การกลาวถงพนธะทางศลธรรมของผจดการบรษททตองท าและรกษาประโยชนของหนสวนบรษทไวกแสดงถงการยอมรบความส าคญของศลธรรม หากคนงานบรษทขาดความซอสตย และความรบผดชอบในหนาท การด าเนนกจการของบรษทกยากจะลลวงไปไดดวยด ดงนน ฟรดแมนจงยงเหนความส าคญของศลธรรมอย ทโอดอร เลวตต ( Theodore Levitt) ศาสตราจารยแหงมหาวทยาลยฮารวารด กเปนอกบคคลหนงทมทศนะคลายกบฟรดแมน เขาเหนวา ในทายทสด ธรกจมความรบผดชอบอยเพยง 2 อยาง คอการเชอฟงท าตามหลกการพนฐานของวฒนธรรมประเพณในการเขาหากน ( the

elementary canons of face-to-face civility) (ไดแกความซอสตย ศรทธาทด เปนตน) และการแสวงหาประโยชนทางวตถ (Shaw and Barry 1998, 195) เลวตตเชอวา ความรบผดชอบทางสงคมนอกจากจะมใชเพยงมไมได แตยงเปนอนตรายตอธรกจดวย ธรกจตองมองรฐวาเปนศตรทจะตองท าสงครามดวยตลอดเวลา เหตผลของเลวตตกคอการแบงแยกหนาทกนท าจะท าใหระบบเศรษฐกจ สงคมและการเมองในระบอบประชาธปไตยด ารงอยได และหนาทของบรษทคอการหาเงน ไมใชเรองสวสดการของสงคมใดๆ

58

เลวตตเหนวา ระบบทนนยมจะเจรญเตบโตอยไดกแตในสภาพแวดลอมทางการเมองแบบประชาธปไตยการมเสรภาพสวนบคคล ซงทงสองสงนตองอาศยสงคมพหภาพซงมการแบงแยกอ านาจหนาท ไมใชการรวมศนย มความหลากหลาย มการแบงแยก มใชรวมเขาเปนหนงในเรองเศรษฐกจ การเมอง สงคม และหนาททางจตวญญาณ ในสงคมแบบนแตละฝายตางมบทบาทหนาทของตวเอง ไมมการกาวกายกน การทฝายหนงเขาควบคมอกฝายหนงจะเปนการรวมศนยซงเลวตตถอวาเปนอนตรายตอประชาธปไตยและทนนยม การทสงคมอยดวยการเปนศตรกนและตางฝายตางเอาชนะกนไมไดกลบท าใหสงคมด ารงอยได เลวตตเหนวา สวสดภาพและสงคมไมใชธระหนาทของบรษท หนาทของบรษทคอการหาเงน ในระบบธรกจเสร สวสดภาพถอเปนเรองทเกดโดยอตโนมต หากไมเปนเชนนนกเปนหนาทของรฐบาล งานของรฐบาล ไมใชงานของธรกจ

ปรชา ชางขวญยนวพากษแนวคดของเลวตตวา เปนแนวคดทแสดงถงความด ารงอยของสถาบนตางๆ ในสงคมวาเกดจากความขดแยงกนเชนเดยวกบแนวคดทางอภปรชญาของเฮาราคลตสในสมยกรกโบราณ และตางกบแนวคดเรองความขดแยงของมารกซตรงทมารกซเหนวาความขดแยงท าใหเกดการววฒนไปสสภาพทดกวา แนวคดดงกลาวหากมองในแงความขดแยงเชงอ านาจจรงๆ แลว รฐกตองเปนฝายชนะ แตดเหมอนเลวตตไดซอนความคดเรอง “ควร” ซงเปนความทางศลธรรมไววา ทนนยมและประชาธปไตยเปนสงทดและสภาวะขดแยงโดยทตางฝายตางอยในขอบเขตของตนเปนสภาวะทจะรกษาทนนยมและประชาธปไตยไว (ปรชา ชางขวญยน 2545, 20) ดงทกลาวมาจงพอสรปไดวา แนวคดทปฏเสธความรบผดชอบทางสงคมโดยถอวาหนาทของธรกจคอการหาเงนหรอท าก าไรเทานนไมไดปฏเสธศลธรรมอยางสนเชง แตมกเหนวาความรบผดชอบทางศลธรรมเปนเรองของรฐบาลหรอเรองสวนบคคล ธรกจไมควรหรอไมสามารถเขาไปยงเกยวกบเรองดงกลาวได แตธรกจกยงตองการการแขงขนทเปนธรรมและศลธรรมบางอยางเชน ความซอสตยกยงเปนสงส าคญในการประกอบธรกจ

อยางไรกด นกคดจ านวนมากเหนตรงกนขามวา บรษทควรมความรบผดชอบตอสงคม โดยเหตผลสวนมากจะเกยวกบความสามารถของบรษทในการชวยเหลอสงคม ความกตญญของบรษททควรรจกตอบแทนสงคมทถอไดวามบญคณตอบรษท และความรบผดชอบในฐานะเปนพลเมองของรฐหรอสมาชกของสงคม คธ เดวส ( Keith Davis) ศาสตราจารยทางดานบรหารธรกจ เหนวา ความรบผดชอบทางสงคมของบรษทเกดจากอ านาจทางสงคม ( social power) ของบรษท กลาวคอธรกจสมยใหมมอ านาจทางสงคมอยางมหาศาลในเรองการจางชนกลมนอยและมลพษของสงแวดลอม เมอธรกจมอ านาจทางสงคมเชนนน จงควรมความรบผดชอบในเรองเหลานนดวย ทงนเนองจากผลของการกระท าของบรษทกระทบประโยชนของผอน การตดสนทางเศรษฐกจของธรกจไมไดมผลตอ

59

เศรษฐกจเทานน แตมผลตอระบบสงคมทงหมด เพราะมความเกยวโยงกน ดงนน นอกจากจะมความสามารถในการชวยเหลอสงคมแลว ธรกจยงไดท าสงทมผลกระทบตอสงคมดวยอนเปนเหตใหธรกจควรชวยเหลอสงคมทไดรบผลกระทบจากการกระท าของตนดวย ( Shaw and Barry 1998,

197) แนวคดของเดวสจงสนบสนนการชวยเหลอสงคมของธรกจหรอบรษททเปนเรองของศลธรรมเพราะเกยวของกบความเมตตา การบรจาคเงน และความกตญญ เปนตน ยงไปกวานน ในความเปนจรง บรษทขนาดใหญจ านวนมากไดบรจาคก าไรของบรษทเพอการกศล เชน บรษท ฮนนเวลล (Honeywell) และบรษท 3 เอม (3 M) ทมผลตภณฑจ าหนายอยทวโลก ไดบรจาค 2 ถง 5 เปอรเซนตของก าไรกอนหกภาษเปนประจ าทกป ( Beauchamp and Bowie

1993, 53) ดงนน ตามแนวคดเหลาน ศลธรรมจงไมเพยงแตไมขดกบทนนยมจนไปดวยกนไมได แตยงมสวนส าคญตอระบบเศรษฐกจทนนยมอกดวย

1.2 แนวคดทเหนวาศลธรรมไมเกยวของกบระบบทนนยม

แนวคดในกลมนเหนวา ระบบทนนยมหรอธรกจไมเกยวกบศลธรรมหรอไมจ าเปนตองมศลธรรม ซงมประเดนส าคญทจะขอน ามาอภปรายดงน

1) ความสมพนธทางธรกจเปนหนทางไมใชจดหมาย แนวคดนเหนวา ความสมพนธทางธรกจหรอการแลกเปลยนในตลาดเสรเปนเพยงหนทางหรอเครองมอ ไมใชจดหมายทแนวคดนถอวาเกยวของกบเรองศลธรรม และความเหนแกประโยชนสวนตวกไมใชวตถประสงคของความสมพนธทางธรกจ เหมอนมดเปนเพยงเครองมอชนดหนงทไมดไมชวในตวเองขนอยกบวาผใชจะเอาไปใชเพอจดหมายหรอวตถประสงคใด จะเอาไปหนผกหรอปอกผลไมเพอท าอาหารหรอเอาไปท ารายหรอฆาผหนงผใด ดชวจงอยทจดหมายของการใชมากกวา ความสมพนธทางธรกจหรอการแลกเปลยนในตลาดจงไมเกยวกบศลธรรม

นกเศรษฐศาสตรชอฟลป วคสตด ( Philip Wicksteed) เหนวา เราเขาไปมความสมพนธทางธรกจกบผอนไมใชเปนเพราะเปาหมายของเราเปนเรองความเหนแกตว แตเปนเพราะบคคลทเราเขาไปเกยวของไมไดสนใจเปาหมายของเรา สนใจแตเปาหมายของตวเอง เหมอนทเรากไมไดสนใจเปาหมายของพวกเขา สนใจแตเปาหมายของตวเอง ( Wicksteed 1933, 179 quoted in Shand

1990, 70) วคสตดเหนวา ค าวา “ความเหนแกตว” เปนค าทใชกบการคาขายในตลาดอยางผดๆ เพราะคนทมาแลกเปลยนในตลาดแมอาจจะไมไดคดถงคนอน แตกไมไดคดถงตวเองเพยงอยางเดยว เพราะเขาก าลงคดถงเรองทก าลงท าอยเหมอนการเลนเกมหมากรกคดถงสงทก าลงเลนอยไมไดคดถงตวเอง การทเขาปองกนหมากหรอเปาหมายของตวเองไมนาจะท าใหเขาถกเรยกวา “เหนแกตว”

60

ตามทศนะของวคสตด การแลกเปลยนในตลาดทด าเนนตามประโยชนสวนตวไมสามารถเปนเรองถกตองทางศลธรรมหรอผดศลธรรม ( immoral) ในตวมนเอง เพราะการแลกเปลยนเหลานนเปนหนทาง (means) ไมใชจดหมาย ( end) ความคดทวา การแลกเปลยนทางเศรษฐกจเปนเรองสกปรกเพราะสวนมากถกผลกดนดวยประโยชนสวนตว เกดขนจากความเขาใจผดในเรองธรรมชาตทแทจรงของการแลกเปลยนเหลานน อกทงความกลวตอการปลอยใหท าตามใจและตลาดทพลงทางเศรษฐกจน าไปสผลลพธทเปนเรองผลประโยชนอยางหลกเลยงไมได อยางทนกเขยนบางคนอยางบสเทยต (Bastiat) บรรยายไว วคสตดกเหนวาเปนเรองทผด เขาเหนวา พลงทางการตลาดเปนหนทางไปสจดหมาย เปนเรองทผดทถอวา ผลทพงปรารถนาทางศลธรรมจ าเปนตองเกดจากเครองมอทางศลธรรมทไมตางกน (คอเครองมอหรอหนทางกเปนเรองศลธรรมเหมอนกบผลหรอจดหมาย) และเปนเรองโงเขลาพอกนทจะท าใหความสมพนธทางเศรษฐกจกลายเปนเทวรปหรอเปนปศาจราย ( Wicksteed 1933, 184 quoted in Shand 1990, 71) วคสตดจงเหนวา ความสมพนธทางเศรษฐกจหรอทางธรกจไมเกยวกบศลธรรม คอไมใชทงดหรอเลวในทางศลธรรม

แตแนวคดของวคสตดมปญหาวา ธรกจไมใชการแลกเปลยนธรรมดาแตเกยวของกบการผลตซงสงผลกระทบตอปจจยการผลตซงกคอทรพยากรทงหลาย

แอล. วอน ไมเสส ( L. von Mises) นกเศรษฐศาสตรผมชอเสยงชาวออสเตรยกเหนในท านองเดยวกบวคสตด วา ประโยชนสวนตวเปนหนทางไมใชจดหมาย ไมเสสเหนวา เรองศลธรรมไมเกยวกบการกระท าในตลาดทเปนเรองประโยชนสวนตว ถาคนจะชอบสรามากกวาคมภรไบเบล กไมใชความผดของผประกอบการทพยายามท าใหเกดก าไรมากทสด เพราะไมใชธระของผประกอบการทจะตองไปท าใหคนแสวงหาสงทดแทนสงทเลว ไมเสสคดคานความพยายามทจะบงคบใหคนประพฤตตวดขนคอเหนแกตวนอยลง เพราะนอกจากจะท าไมไดแลวยงเปนการท าลายรากฐานของอสรภาพโดยทวไปอกดวย การพยายามท าลายสทธในการเลอกของปจเจกบคคลไมวาจะเปนเรองดหรอเลวจะเปนการผดศลธรรมเพราะเปนการกาวลวงความดทยงใหญกวาของอสรภาพมนษย (Shand 1990, 73) ตามทศนะของไมเสส ความสมพนธทางธรกจจงไมเกยวกบเรองศลธรรม เพราะเปนเรองประโยชนสวนตวของแตละคน การจะเขาไปกาวกายเพอปรบปรงทางดานศลธรรมจรรยาไมใชหนาทของธรกจและเปนการละเมดเสรภาพของมนษย แนวคดทางศลธรรมของไมเสสมรากฐานอยบนความเชอทวา

สวนมากทกคนมชวตหรอปรารถนาทจะมชวตเพอตวเอง...ขอเทจจรงนไมไดรบกวนชวต

ทางสงคมแตสนบสนนชวตทางสงคมเพราะการท าใหชวตของปจเจกบคคลสมบรณยง

61

ขนจะเปนไปไดกตองอาศยสงคม นคอความหมายทแทจรงของค าสอนทวา ความเหน

แกตว ( egoism) เปนกฎพนฐานของสงคม

( Mises 1981, 361 qouted in Shand 1990, 74) ไมเสสถอวา ความแตกตางทางศลธรรมระหวางดกบชวสามารถใชไดกบจดหมายเทานน ไมใชกบหนทาง จงไมมความขดแยงระหวางหนาททางศลธรรมกบประโยชนทเปนเรองเหนแกตว (Shand 1990, 74) ความเหนแกประโยชนสวนตวในทศนะของไมเสสจงไมใชเรองผดศลธรรมหรอท าลายสงคม ความเหนแกตวเปนหนทางทท าใหคนด าเนนชวตอยในสงคมได อยางไรกตาม ความคดของไมเสสทเหนวาผประกอบการไมมหนาทตองท าใหคนแสวงหาสงทดแทนสงทเลว เพราะจะเปนการละเมดอสรภาพหรอเสรภาพของของผอนนนเปนความคดทตงอยบนฐานของเสรนยมซงอาจสรางผลลบแกสงคมได เชน หากถอตามทศนะน แทนทจะชวยชแนะใหบคคลอนไดรบประโยชนหรอพนจากอนตราย บางคนกลบนงเฉยเสยเพราะคดวาจะเปนการกาวกายเสรภาพของบคคลนน อกทงแนวคดทวา ตลาดเสรหรอประโยชนสวนตวเปนหนทางไมใชจดหมายจงไมเกยวกบศลธรรมกมปญหาอยหลายอยาง เชน ตลาดเสรไมเกยวกบศลธรรมจรงหรอ เพราะอาจตงค าถามเกยวกบตลาดเสรไดวา การเกบภาษทเปนการกระจายซ าของรายได ( redistribution

of income) เปนเรองถกตองทางศลธรรมหรอไม และหากมองในแงมมอน ดเหมอนเปนการยากส าหรบบรษททจะไมเกยวของกบศลธรรม เชน การปฏบตตามจรรยาบรรณของธรกจชวยใหธรกจประสบความส าเรจหรอมประสทธภาพมากยงขน ดงนน แมจะบอกวา ความสมพนธทางธรกจไมเกยวกบศลธรรม แตในการด าเนนการทางธรกจหรอเศรษฐกจ ศลธรรมยงมสวนส าคญตอความด ารงอยและความเจรญกาวหนาของธรกจ

2) ธรกจไมเกยวกบศลธรรมเพราะมกฎเปนของตวเองเหมอนการเลนเกม แนวคดนมองธรกจเปนเหมอนการเลมเกมอยางหนงซงมกฎกตกาเปนของเฉพาะตนไมเกยวกบกฎระเบยบทางศลธรรมของสงคม อลเบรต คาร (Albert Carr) เปนผหนงทมทศนะเชนน

คารเหนวา ธรกจทปจเจกบคคลหรอบรษทด าเนนการกนอยนนมลกษณะของเกมซงตองมกลยทธพเศษและมาตรฐานทางศลธรรมชนดพเศษดวย ธรกจมปทสฐาน ( norm) และกฎทตางจากของสวนอนๆ ทเหลอของสงคม ดงนน สงตางๆ ทเราปกตคดวาผดอาจเปนสงทอนญาตใหท าไดในวงการธรกจ ตวอยางของคารคอการพดผดและการปกปดขอเทจจรงทเกยวของในการเจรจาตอรองโดยรตว รวมทงการโกหกเกยวกบอายในประวตทใชสมครงาน และการละเลยความปลอดภยของรถยนตของบรษทผลตรถยนต เปนตน

คารเปรยบเทยบพฤตกรรมเหลานเหมอนการเลมเกมไพโปกเกอรทมการโกงกน หลอกกนเปนเรองส าคญ ไมใชความกรณาและความมใจกวาง ตามทศนะของคาร พฤตกรรมทผดศลธรรม

62

เหลานจงไมผดศลธรรมในขอบเขตของธรกจ เพราะเปนลกษณะเฉพาะของธรกจเหมอนการโกงกนเปนลกษณะเฉพาะของการเลนเกม

แตทศนะของคารถกวจารณวามขอบกพรองหลายอยาง เชน คารบอกเรองกฎของโลกธรกจผดไปหรอไม กลาวคอกฎของโลกธรกจอนญาตใหท าผดศลธรรมเชนนนจรงหรอ การใหขอมลในประวตการท างานทผดเปนสงทอนญาตใหท าไดในเกมธรกจจรงหรอ และการเทยบเคยงกบเกมของคารกออน เพราะกจกรรมธรกจมผลกระทบตอผอนทไมไดตงใจเลอกเลนเกมอยางเชน ผบรโภคดวย ธรกจจงไมใชเกมจรงๆ (Shaw and Barry 1998, 11-12) ดงนน แนวคดทปฏเสธวาธรกจไมเกยวของกบศลธรรมเพราะมกฎเฉพาะของตวเองเหมอนการเลนเกมจงยงออนเหตผล ความซอสตย หรอการไมคดโกง การไมหลอกลวงยงเปนศลธรรมทส าคญในวงการธรกจ

3) เศรษฐศาสตรไมเกยวของกบการตดสนทางศลธรรมหรอจรยศาสตร เหตผล

ประการหนงทท าใหนกเศรษฐศาสตรคดวา เศรษฐกจไมเกยวของกบศลธรรมคอความคดทวา เศรษฐศาสตรเปนวทยาศาสตรสาขาหนง เมอเปนวทยาศาสตรสาขาหนง เศรษฐศาสตรจงตองเปนเรองทมลกษณะเชงวตถวสย ( objective) คอเนนประสบการณและปลอดจากคณคา ( value-free) คอไมมการคดและตดสนใจเกยวกบวาอะไรควรไมควร ซงกคอเรองเกยวกบศลธรรมอนเปนเรองทางจรยศาสตรมากกวา บนพนฐานการคดแบบตะวนตก แนวคดทางเศรษฐศาสตรทเนนเรองขอเทจจรงหรอประสบการณและความสมพนธระหวางเหตกบผลเพอพฒนาและทดสอบทฤษฎทางเศรษฐศาสตรเปนหลกนเรยกวา “เศรษฐศาสตรปฏฐาน” ( positive economics) ซงตรงขามกบแนวคดทางเศรษฐศาสตรทยงสนใจเรองคณคาหรอเนนพจารณาความควรไมควรของการกระท าทางเศรษฐกจทเรยกวา “เศรษฐศาสตรปทฏฐาน” (normative economics) แนวคดทพยายามแยกเศรษฐศาสตรออกจากเรองศลธรรมของทนนยมเรมจากการท เดวด รคารโด ( David Ricardo ค.ศ. 1772-1823) พยายามน าวธการทเรยกวา “นรนยนยมทไมองประสบการณ” ( a priori deductivism) ทเขมงวดมาใชในเศรษฐศาสตรทนนยม ซงเปนวธคดหรอการอนมานความจรงจากมลบท ( postulates) หรอสมมตฐานเบองตน ( assumptions) ทบรรยายเกยวกบพฤตกรรมของมนษย ตอมา ลออง วอลรส ( Leon Walras ค.ศ. 1834-1910) ไดน าวธการทางคณตศาสตรมาใชในการคดทฤษฎทางเศรษฐศาสตรจนเปนทนยมแพรหลายตอมา ซงท าใหการศกษาทางเศรษฐศาสตรหางไกลจากเรองศลธรรมยงขน เพราะแนวคดของทงสองคนนท าใหการคนควาทางเศรษฐศาสตรแยกออกจากศลธรรมคอไมเกยวของกบศลธรรม (Vickers 1997, 34) นกเศรษฐศาสตรอกหลายคนกมความเหนในท านองเดยวกนน เชน เอ.ซ. พก ( A.C. Pigou

ค.ศ. 1877-1959) กเหนวา การศกษาเศรษฐกจเปนศาสตรปฏฐาน ( positive science) ทศกษาวา

63

อะไรเปนอะไร ไมใชศาสตรปทฏฐาน (normative science) ทศกษาวาอะไรควรอะไรไมควร (Pigou

1962, 5 quoted in Vickers 1997, 36) อยางไรกตาม เราจะเหนวา แนวคดนเปนการคดเรองทางเศรษฐศาสตรวธหนงเทานน เพราะในความเปนจรง กจกรรมทางเศรษฐศาสตรไมอาจแยกขาดจากกจกรรมหรอพฤตกรรมอนๆ ของมนษยในสงคมไดซงท าใหตองเกยวโยงอยกบเรองเศรษฐกจอยางเลยงไมได เนองจากการกระท าทางเศรษฐกจทกอยางจ าเปนตองเปนการกระท าทางศลธรรมดวย เนองจากเปนการกระท าของมนษย ยงไปกวานน นกเศรษฐศาสตรทนนยมจ านวนมากกยงใหความส าคญแกเรองคณคาหรอเรองศลธรรมอย แมแตนกเศรษฐศาสตรนโอคลาสสกรวมถงนกเศรษฐศาสตรปจจบนกยงมแนวคดแบบเศรษฐศาสตรปทฏฐานอย กลาวคอนกเศรษฐศาสตรดงกลาวยงใหความส าคญแกเรองสงคมและเรองศลธรรม เชน นกเศรษฐศาสตรคลาสสกอยางจอหน สจวต มล ( John Stuart Mill ค.ศ.1806-1873) ยงแสดงความหวงใยสงคมไวในงานเขยนของเขาเรอง Principles of Political

Economy อลเฟรด มารแชล ( Alfred Marshall ค.ศ. 1842-1924 ) นกเศรษฐศาสตรนโอคลาสสกซงอทธพลแนวคดของเขามตอเนองมาจนถงครสตศตวรรษท 20 ไดพดถงประเดนตางๆ เกยวกบเรองสงคมไวในหลายบทของหนงสอชอ Principles of Economics และนกเศรษฐศาสตรนโอคลาสสกอกคนหนงทมชอเสยงในงานเขยนทางดานจรยศาสตรคอ เฮนร ซดวค (Henry Sidwick) กยงใหความส าคญแกเรองศลธรรมอย (Vickers 1997, 6) อนง ในปจจบนนกเศรษฐศาสตรอกจ านวนมากแมมแนวคดแบบนโอคลาสสกแตกยงใหความส าคญแกเรองคณคาดงจะเหนไดจากบทความตางๆ เกยว กบเรองสวสดการ ตนทนทางสงคม สงแวดลอม และการดแลทางการแพทย เปนตน ทลงตพมพในวารสารทางดานเศรษฐศาสตรตางๆ เชน Journal of Economics and Statistics และ Journal of Law and Economics (ด Ricketts

1988) นอกจากนน นกเศรษฐศาสตรและนกวชาการดานบรหารธรกจอกหลายคนกใหความสนใจและความส าคญแกเรองศาสนา และศลธรรม เชน อมารตยา เซน มารกาเรต เจ. วตเลย ดงนน แมจะไมผดทจะกลาววา เศรษฐศาสตรเปนวทยาศาสตรหรอศาสตรปฏฐานสาขาหนง จงไมมหนาทเกยวกบการตดสนเรองศลธรรมหรอเรองคณคา แตการจะแยกเรองศาสนาหรอศลธรรมออกจากเรองเศรษฐกจอยางเดดขาดนนเปนไปไมได เพราะกจกรรมเศรษฐกจไมอาจแยกออกจากกจกรรมดานอนๆ โดยเฉพาะดานสงคมและการเมองของมนษยซงมศาสนาและศลธรรมเปนองคประกอบส าคญในการด ารงอย

64

4) ธรกจไมจ าตองมศลธรรมเพราะเปนเรองสงครามทแตละคนตองมงเอาตวรอด แนวคดนไมคอยปรากฏและไมคอยมผยอมรบ เพราะเปนแนวคดทมองวา ธรกจไมใชไมเกยวกบศลธรรมแตไมจ าตองมศลธรรมเลย นกวชาการคนหนงทมทศนะแบบนคอเจมส เอช. ไมเคลแมน (James H. Michelman) ซงไดรบอทธพลแนวคดแบบดารวนทางเศรษฐกจ

ไมเคลแมนคดวา เศรษฐกจโดยธรรมชาตกมลกษณะเหมอนในทฤษฎการคดสรรตามธรรมชาต ( natural selection) ของดารวน กลาวคอผทวองไวและแขงแรงในดานธรกจจะเปนผอยรอด ผทเชองชาและไมแขงแรงจะตายไปจากธรกจ การแขงขนทางธรกจเปนเรองของการตอสเพอความอยรอดในทกวถทาง โดยทสดแมแตการใชวธทไรศลธรรมหรอใชขออางทางศลธรรมเปนเครองมอในการหลอกลวงและเอาชนะผอนโดยไมมขอบเขตกเปนสงทสมควรท า

การถอผลประโยชนเปนความดสงสดท าใหไมเคลแมนเหนวา คนเราตองแขงขนเพอผลประโยชน โดยเปนการแขงขนแบบท าลายลางอยางปราศจากขอบเขต ใชไดทงการหลอกลวง การท ารายคแขง การไมเคารพผอนหรอไมค านงถงผอน การท าธรกจในทศนะของไมเคลแมนจงเปนเหมอนสงครามทปราศจากความกรณาปราน โดยถอเงนวามคากวาคณธรรม และไมสนใจประโยชนหรอความเสยหายของสงคม (ปรชา ชางขวญยน 2545, 21-22) ทศนะของไมเคลแมนจงเปนทศนะทสดโตงจนยากทจะยอมรบกนได และในความเปนจรง หากการด าเนนการทางเศรษฐกจเปนเหมอนสงครามอยางทไมเคลแมนวา เศรษฐกจกยากทจะด ารงอยได เพราะเปนการด าเนนการทางเศรษฐกจทใชทกวธการอยางไมมขอบเขต ท าใหไมเกดการรวมมอในการด าเนนงานของปจเจกบคคลหรอบรษทตางๆ เนองจากขาดความไววางใจตอกน อกทงคงไมมรฐใดยอมใหมการท าธรกจทขาดเสถยรภาพและไมสนใจสงคมสวนรวมเชนนน

จากทกลาวมาทงหมด จงเหนไดวา นกเศรษฐศาสตรและนกวชาการทเกยวของจ านวนมากเหนความส าคญของศลธรรม และเชอวาศลธรรมไปกนไดกบระบบทนนยม แมจะมผทเหนวา ทนนยมไมเกยวของกบศลธรรม แตคนเหลานนกยงไมไดปฏเสธความส าคญของศลธรรมอยางสนเชง และในภาคปฏบตหรอในขอเทจจรง ศลธรรมมบทบาทไมนอยตอความเจรญและความเสอมของธรกจหรอบรษทตางๆ จนยากจะบอกไดวา ทนนยมกบศลธรรมไปกนไมไดเลย

กลาวอกนยหนง ตราบใดทกจกรรมทงหลายเปนกจกรรมทเกยวกบมนษยและสงคมมนษย การด าเนนกจกรรมดงกลาวโดยปราศจากศลธรรมยอมเปนไปไมได เพราะศลธรรมเปนความถกตองดงามทท าใหคนอยรวมกนไดอยางสงบสข ซงอาจกลาวแยกเปน “ศล” และ “ธรรม” โดยศลคอการปฏบตดปฏบตชอบ สวนธรรมคอความเปนธรรมในสงคมมนษย ดงนน การปฏบตดปฏบตชอบเพอสรางความเปนธรรมในสงคมมนษยจงเปนสงทจ าเปนตองมเพอความสงบสขในสงคม

65

2. แนวคดของทนนยมกบศาสนาและจตวญญาณ

แมเรองของศาสนาและจตวญญาณกบทนนยมจะพดถงกนไมมากนก แตไมใชเรองทมความส าคญนอย เพราะศาสนาและจตวญญาณนอกจากมความเกยวของกบเรองศลธรรมทกลาวมาแลวยงมความส าคญตอการด าเนนชวตในทกๆ ดานของมนษยซงแนนอนวารวมทงดานเศรษฐกจดวย ซงค าวา “ศาสนา” และ “จตวญญาณ” ในทน ผวจยใชในความหมายกวางครอบคลมความเชอ คานยม และขอปฏบตทเกยวกบเรองลกลบหรอสงศกดสทธตลอดถงคณคาตางๆ ของความเปนมนษยทไมใชคณคาทางดานวตถอยางทรพยสนหรอความมงคง แนวคดอนวาดวยความเกยวของหรอไมเกยวของระหวางเศรษฐกจทนนยมกบศาสนาและจตวญญาณจงมบางประเดนทนาสนใจทควรน ามากลาวถงในทน โดยขอแยกประเดนอธบายดงตอไปน

2.1 แนวคดทเหนวาศาสนามความเกยวของกบทนนยม

ประเดนทนาสนใจของแนวคดทเหนวา ศาสนามความเกยวของกบทนนยม หรอทนนยมไปกนไดกบศาสนา พอจ าแนกไดดงน

1) จรยธรรมโปรเตสแตนทสงเสรมความเจรญของทนนยม แนวคดทเหนวา ทนนยมกบศาสนามความเกยวของกน ทไดรบการพดถงมากทสดนาจะเปนแนวคดของแมกซ เวเบอร ( Max

Weber) ซงในความเปนจรงมนกเศรษฐศาสตรคนอนๆ ดวยทมแนวคดแบบเดยวกน ซงตามแนวคดนเหนวา จรยธรรมของโปรเตสแตนท ( Protestant ethic) หรอบางครงเรยก “จรยธรรมของการท างาน” ( work ethic) ซงสอนวา การด าเนนชวตอยางมวนย ความประหยด และการทมเทใหกบงานหนกและการหาเงนเปนวถชวตทถกตองและนาปรารถนา เปนค าสอนทเปนพลงพนฐานในการพฒนาทนนยม หรอสรางจตวญญาณของทนนยมสมยใหม ตามแนวคดของเวเบอร ค าสอนของโปรเตสแตนทในเรองงานนมผลตอเจตคตของผนบถอแตละคนซงคอยๆ เปลยนความเชอทางศาสนานไปเปนกจกรรมทางเศรษฐกจ ซงเมอรวมกนกบคนอนๆ ชวยใหเกดจตวญญาณของทนนยมสมยใหม การทจรยธรรมโปรเตสแตนทนมผลกระทบตอคนแตละคนกเปนเพราะค าสอนนมผลตอประโยชนทางศาสนาของแตละคนไมใชแคเจตคตเทานน

โคลแมน ( Coleman) อธบายประเดนนวา เมอผนบถอเรมทจะคดวาความส าเรจในดานเศรษฐกจของตนมผลตอโอกาสในโลกหนาของตนดวย พลงของประโยชนทางเศรษฐกจกจะไดรบการประสานใหเขากบพลงของประโยชนทางศาสนา ท าใหเกดพลงททรงอ านาจอยางทสด พลงอนนทรงพลงจนสามารถทะลผานการยดตดศาสนาแบบเกาและอดมการณทนนยมแบบเดมแลวท าใหเกดแนวคดทเปนจตวญญาณของทนนยมแบบใหม (Swedberg 2005, 28) อยางไรกตาม แนวคดนถกแยงวา แนวคดเรองการทมเทเพองานแบบนอาจไมไดเกดจากอทธพลของจรยธรรมของโปรเตสแตนทน เพราะแนวคดหรอจรยธรรมแบบนมอยในทอนๆ ทนกาย

66

โปรเตสแตนทเปนอยางมากกแคศาสนาของชนกลมนอยโดยเฉพาะในญปนและจน หมายความวา ความคดทเหนวาการท างานหนกเปนจรยธรรมทดงามประการหนงทมผลดตอชวตรวมถงชวตในโลกหนาอาจมาจากแหลงอนทไมใชค าสอนของโปรเตสแตนทกได ซงถาเปนเชนนนจรง แนวคดของนกคดในกลมนกจะคลาดเคลอนจากความเปนจรง

อนง อาจมองอกอยางหนงไดวา จรยธรรมโปรเตสแตนทมอยจรง แตแนวคดดงกลาวกมในลทธขงจอซงแพรหลายในจนและญปนดวย ซงมลกษณะเปนแรงกระตนใหแสวงหาความส าเรจ (achievement motivation) ของมนษยโดยทวไป ถงกระนน สงหนงทเราไดจากแนวคดนกคอ ค าสอนทางศาสนาทสอนใหขยนท างานหรอสอนวา การท างานหนกและรจกประหยดเปนการกระท าทด เปนค าสอนทสงเสรมทนนยมหรอไปกนไดกบทนนยม ซงค าสอนประเภทนมอยในพทธศาสนาดวยเชนกน

2) ทนนยมไปกนไดกบศาสนาครสต นอกจากแนวคดเรองจรยธรรมโปรเตสแตนท

สงเสรมทนนยมแลว กยงมแนวคดทเหนวา เศรษฐกจแบบตลาดเสรของทนนยมไปกนไดกบค าสอนของศาสนาครสตหรอเทววทยาครสต

ไบรอน กรฟฟธส ( Brian Griffiths) เชอวา เศรษฐกจแบบตลาดเสรไมมทางทจะไปกนไมไดกบศาสนาครสต เขาไมพบอะไรในศาสนาครสตทแสดงวา การสรางความมงคงเปนสงไมพงปรารถนา ในทางตรงกนขาม กลบใหโอกาสแกประชาชนในการใชการท างานหนก หรอความโชคดของตนเองในการชวยเหลอผอน อยางไรกตาม กรฟฟธสเตอนไมใหเอาเรองความไปกนไดของทนนยมกบศาสนาครสตไปองอยกบเรองทไมเกยวกบศาสนาอยางสนเชง เชน ไปองอาศยอดมการณอยางมอทมองไมเหน หรอลทธดารวนทางสงคมของเฮอรเบรต สเปนเซอร เพราะกรฟฟธเหนวา แนวคดแบบนซงเปนแนวคดแบบมนษยนยมทเปนเรองทางโลกทไมเกยวกบศาสนาไดลดทอนชวตทางเศรษฐกจของมนษยลงเปนบางสงบางอยางทไมมตวตน ( impersonal) และไมเกยวกบศลธรรม (amoral) โดยอางทศนะทรนแรงของโซลเซนตสซน ( Solzhenitsyn) ทมองคนตะวนตกสมยใหมวาเปนผทบชาความตองการทางวตถของตวเอง เหมอนมนษยไมมความหมายอะไรทสงสงกวานน (Shand 1990, 77-78) แนวคดนจงใหความส าคญแกสงทไมใชวตถหรอทรพยสนซงกคอเรองทางจตวญญาณหรอศาสนาดวย แตแนวคดของกรฟฟธสอาจขดกบเรองทวาศาสนาครสตในศตวรรษแรกรงเกยจความมงคง ดงทพระเยซตรสวา “เราบอกทานทงหลายอกวา ตวอฐจะลอดรเขมกงายกวาคนมงมจะเขาในแผนดนของพระเจา” (พระครสตธรรมใหม มปป., 82) อยางไรกตาม แนวคดนกใหอกแนวทางหนงในการพจารณาความสมพนธระหวางทนนยมกบศาสนา กลาวคอ ศาสนาใดไมไดปฏเสธเรองการสงสมโภคทรพย ศาสนานนกไปกนไดกบทนนยม และการใหความส าคญแกสงทมคณคาทางจตวญญาณหรอทางศาสนาทไมใชวตถสงของก

67

แสดงใหเหนวา ทนนยมสามารถมเรองของคณคาทไมใชวตถหรอทรพยสนดวย ซงเปนเรองทปรากฏอยในศาสนาตางๆ รวมทงพทธศาสนาดวย

2.2 แนวคดทเหนวาศาสนาไมมความเกยวของกบทนนยม

แนวคดนเหนในทางตรงกนขามวา ทนนยมไมเกยวของกบศาสนา หรอไปดวยกนไมไดกบศาสนา ซงสวนใหญมงไปทศาสนาครสต

นกคดบางคนเหนวา ค าสอนในคมภรไบเบลโจมตเรองความโลภและความเหนแกตว อาร. เอช. ทอวน (R. H. Tawney) สรปวา คณภาพชวตสมยใหมทตรงขามกบค าสอนของครสตมากทสดคอความเชอพนฐานทถอวา การแสวงหาความร ารวยทางวตถเปนเปาหมายสงสดของความพยายามของมนษย ไมมทางประนประนอมระหวางค าสอนของศาสนาครสตกบอดมคตเรองความมงคงของทนนยมได ทอวนอางทศนะของเคนส ( Keynes) มาสนบสนน โดยกลาววา ทนนยมสมยใหมไมเกยวกบศาสนาโดยประการทงปวง ( Absolutely irreligious) ทนนยมเปนเพยงกลมของบคคลผครอบครอง (ทรพยสน) และผแสวงหา (ทรพยสน) เทานน

อยางไรกตาม มขอควรสงเกตวา เคนสยงใหความส าคญแกเรองศลธรรมซงเปนเรองผกโยงอยกบศาสนา เพราะเคนสชนชมกจกรรมทางพานชยทเปนการปฏบตการอยางบรสทธและมความเปนไปไดทจะท าอนตรายนอยกวาการเลนการเมอง (Keynes 1973, 381 quoted in Shand 1990,

77) ปญหาหลกตามแนวคดนจงเปนเรองความขดแยงของค าสอนทางศาสนาครสตกบเรองการสงสมโภคทรยพและความเหนแกตวซงครอบคลมถงเรองความไมเสมอภาคของตลาดเสร แมจะมผพยายามหาหลกฐานในคมภรไบเบลทจะมาสนบสนนการหาประโยชนสวนตวของตลาดเสร แตกหาไดนอยมาก จงไมใชเรองแปลกทฝายศาสนจกรของศาสนาครสตแทบจะไมเคยเขาขางทนนยมทมงแขงขนกน และบอยครงทไปใหการสนบสนนในเชงศลธรรมแกขบวนการปฏวตของลทธมารกซสม (Marxist revolutionary movements) นกคดในกลมนเหนวา คนในศาสนจกรสวนมากปฏเสธทจะเผชญหนากบความเปนจรงทไมนายนด (ส าหรบคนในศาสนจกร) ทวาประโยชนสวนตวในตลาดเสรทแขงขนกนนนเอง ทเปดโอกาสใหคนไมเพยงแตจะไดเสพสขกบความหรหราอยางโทรทศน สรา และยาสบ เทานน แตยงท าใหเกดความมงคงหรอโภคทรพยอนเปนเงอนไขจ าเปนส าหรบการจดหาการดแลทางการแพทย โภชนาการทเพยงพอ และทอยอาศย ซงถาไมมสงเหลานแลว เจตนาอนดงามของศาสนาครสตกไมสามารถท าสงทดงามไดแมแตนดเดยว (Shand 1990, 76-77) ดงนน ตามแนวคดน ทนนยมจงไปกนไมไดกบศาสนาครสต เพราะขดกนในเรองความเหนแกตวหรอการแสวงหาประโยชนสวนตวทางดานวตถ แตจากทอภปรายมาแลวในเรองศลธรรม เราอาจพอกลาวไดวา ความเหนแกตวทอยในขอบเขตหรอมาพรอมกบคณธรรมอนๆ เปนความเหนแก

68

ตวทไมอนตรายและมประโยชนตอสงคมซงนาจะยอมรบไดส าหรบผนบถอศาสนาตางๆ หรออยางนอยศาสนาบางศาสนาอยางพทธศาสนาพอยอมรบความเหนแกตวประเภทนไดในระดบหนง กลาวอกอยางคอ พทธศาสนายอมรบกามสขแตตองไดมาดวยการไมเบยดเบยนตนเองและผอน

2.3 แนวคดทเหนวาทนนยมมความเกยวของกบจตวญญาณ

แมวาเรองจตวญญาณมกจะเกยวของกบศาสนา แตกมเรองจตวญญาณทไมไดเกยวของกบศาสนา ค าวา “จตวญญาณ” ( spirituality) มความหมายครอบคลมทงเรองความเชอทางศาสนา ความเชอในเรองคณคาตางๆ มคณคาทางศลธรรม คณคาของมนษย และคณคาทางจตใจเปนตน รวมทงเปาหมายและแรงกระตนในเชงคณคาทไมใชเรองทางวตถสงของ ในทนจงขอพดถงจตวญญาณในความหมายกวางทงจตวญญาณทมาจากศาสนาและไมไดมาจากศาสนา เนองจากจตวญญาณเกยวของกบศาสนาและศลธรรมดวย ทศนะทวาดวยเรองศลธรรมและศาสนาจงเกยวของกบเรองจตวญญาณดวยสวนหนง ซงจากทอภปรายมาแลวกมทงทเหนดวยและไมเหนดวยกบเรองความเกยวของระหวางศลธรรมและศาสนากบทนนยม แตทพดโดยตรงเกยวกบจตวญญาณมไมมากนก ในทนจงขอน าเอาทศนะทใหความส าคญแกเรองจตวญญาณมาพดเพยงอยางเดยว เพราะแนวโนมปจจบนเรองจตวญญาณไดรบความสนใจหรอใหความส าคญมากขนเรอยๆ ซงขอน าบางประเดนส าคญมาอภปรายดงตอไปน

1) เศรษฐศาสตรมนษยนยมใหความส าคญแกคณคาของมนษย เศรษฐศาสตรมนษยนยม(humanistic economics) ทเกดขนในยคปฏวตอตสาหกรรมของยโรปในศตวรรษท 18 โดยแยกตวออกจากแนวคดเศรษฐศาสตรกระแสหลก โดยหนมาใหความสนใจความตองการทจ าเปนของมนษย ซงตามทศนะของมาสโลว มนษยมความตองการทจ าเปน ( needs) อย 5 อยางทเรยงกนตามล าดบความส าคญเปน 5 ขน คอ ความตองการทางสรระ ความตองการความปลอดภย ความตองการเปนสวนหนงของสถาบนชมชนหรอสงคม ความตองการการยอมรบนบถอ และความสามารถสนองตอบไดดวยตวเอง เศรษฐศาสตรมนษยนยมจงเหนวา เศรษฐกจทถกตองควรมงพฒนาตวมนษยเอง ไมใชเนนก าไรหรอเรองวตถสงของทเปนเรองภายนอกตวมนษย ชสมองดถอวาเปนนกเศรษฐศาสตรมนษยนยมคนแรกทชใหเหนวา วตถประสงคของวชาเศรษฐศาสตรควรจะอยทมนษย ไมใชความมงคงของทรพยสน ความมงคงของสงคมจะมประโยชนกตอเมอสามารถสรางความสขใหแกสมาชกทกคนในสงคม จะตองสามารถตอบสนองความตองการทจ าเปนเบองตนของทกคน และใหหลกประกนวาอนาคตชองเขาเหลานนจะไมเลวลงไปกวาทเปนอย เมอความตองการทจ าเปนเบองตนเหลานไดรบการตอบสนองแลว กจะเปดทางใหเกดความตองการอยางใหม ( new wants) เปนตนวา การคนหาสนทรยภาพ ความงามทางจรยธรรมและปญญา โดยมเปาหมายสรปรวบยอดคอ การใหหลกประกนในการพฒนาแกมนษยทกๆ คน

69

จอหน สจวต มลล ( John Stuart Mill) ทจดอยในพวกนกเศรษฐศาสตรกระแสหลกเองกยงมแนวคดโอนเอนมาทางดานมนษยนยมอยบาง กลาวคอมลลมความคดทใหแยกการผลตและการกระจายผลผลตออกจากกน โดยชใหเหนวาการกระจายผลผลตนนขนกบกฎหมายและประเพณของสงคม ซงเปนสวนส าคญของสถาบนของมนษย มลลตองการเหนสงคมทไมมคนยากจนและไมมใครปรารถนาทจะรวยกวา อกทงไมตองกลววาจะลาหลงเพราะมผพยายามแซงไปขางหนา โดยมลลมเปาหมายทจะเนนความดของมนษย ซงมไดประกอบดวยเหตผลและจตส านกเทานน แตจะตองรวมถงสนทรยภาพตามธรรมชาตของมนษยดวย โดยทความเมตตาหรอความไมเหนแกตวนนเปนสงจ าเปนและเปนสวนหนงของธรรมชาตของมนษย (อภชย พนธเสน 2544, 325-326) เศรษฐศาสตรมนษยนยมจงเปนแนวคดทเหนความส าคญของคณคาตางๆ ของมนษยซงรวมถงเรองศลธรรมดวย ซงไมใชเรองของความมงคงหรอทรพยสนทเปนเรองทางวตถหรอทางกายภาพ ระบบเศรษฐกจทดควรน าไปสสงคมทดทมนษยอยกนอยางเปนญาตและมตรสหายไมใชคแขงทมงแตแสวงหาประโยชนสวนตวเพยงอยางเดยว คณคาของความสมพนธทเอออาทรเปนมตรตอกนทตงอยบนฐานของศลธรรมจรรยา จงเปนเรองทางจตวญญาณทมความส าคญตอเศรษฐกจและสงคมเปนอยางยง 2) จตวญญาณเปนรากฐานของเศรษฐกจแบบยงยน ในปจจบนกระแสแนวคดอยางหนงทก าลงมาแรงไมนอยคอแนวคดเศรษฐกจแบบยงยนหรอทนนยมแบบยงยน ( sustainable

capitalism) ซงจะน าไปสสงคมทยงยน ( sustainable society) และสงทจ าเปนส าหรบความเปนเศรษฐกจทยงยนมนคงของทนนยมกคอเรองจตวญญาณทครอบคลมการมวสยทศนทยาวไกลหรอ การคดแบบระยะยาว ( long-term thinking) รวมทงความรบผดชอบทางสงคมและการเหนคณคาของมนษย ดานาฮ โซฮาร ( Danah Zohar) ซงเปนนกฟสกส นกปรชญา และเปนนกการศกษาดานการจดการทไปบรรยายทวโลกใหบรษทขนาดใหญและองคกรทางการศกษาตางๆ และเอยน มารแชล (Ian Marshall) นกจตเวชศาสตรและนกจตบ าบด ซงเปนสามของโซฮาร ไดชใหเหนความส าคญของเรองจตวญญาณตอความยงยนของทนนยมและสงคม

ในหนงสอ Spiritual Capital โซฮารและมารแชลพยายามชใหเหนวา จตวญญาณซงใชในความหมายกวางโดยหมายถงความหมาย ( meanings) คณคา ( values) เปาหมาย ( purposes) และแรงจงใจหรอแรงกระตน (motivations) ระดบลกทไมไดสงกดลทธศาสนาหรอระบบความเชอทจดเปนองคกรใดๆ ซงอาจเปนสงศกดสทธส าหรบมนษยบางคน เปน “ทน” ส าคญอกประการหนงของเศรษฐกจทนนยม ทงคเหนวา เรามความฉลาดทางจตวญญาณ ( spiritual intelligence) ซงเปนความฉลาดทางศลธรรมทท าใหเราแยกแยะถกผดไดและท าใหเราสามารถท าความด หรอใช

70

ความจรง ความงาม และความเมตตากรณาในชวตของเราได ความฉลาดทางจตวญญาณนเองทท าใหเรารหรอเขาถงความหมาย คณคา เปาหมายระดบลกสดและแรงกระตนขนสงสดทจ าเปนตอการสรางความมงคง ซงสงเหลานกคอทนทางจตวญญาณ เมอเรามทนนยมทรวมเอาความมงคงของความหมาย คณคา เปาหมาย และแรงกระตนชนสงไวดวยเทานน เราจงจะมทนนยมแบบยงยน และสงคมทยงยน ความฉลาดทางจตวญญาณ ทนทางจตวญญาณ และความยงยนจงเชอมโยงกนอยางส าคญ (Zohar and Marshall 2005, 4-5) ตามทศนะของโซฮารและมารแชล ความมงคง ( wealth) หมายถงสงทเราเขาถงเพอขยาย คณภาพชวต (that which we have access to that enhances the quality of life) ไมไดหมายถงเงนอยางทนยมนยามกน ทนทางจตวญญาณเปนความมงคงทท าใหเราสามารถด าเนนชวตไปได เปนความมงคงทเพมดานทลกยงขนของชวต ความมงคงนจะไดมากโดยการเขาถงความหมายทลกสด คณคาหรอคานยมทลกสด เปาหมายทพนฐานทสด และแรงกระตนทสงสดและหาทางน าสงเหลานเขามาอยในชวตและงานของเรา (Zohar and Marshall 2005, 3) ทนทางจตวญญาณคอวสยทศน ( vision) และรปแบบ ( model) ส าหรบความยงยนขององคกรและวฒนธรรมภายในกรอบทกวางกวาของชมชนและธรกจทวโลก เปนทนทสะสมไดโดยการสงเสรมความหวงใยทลกซงตอมนษยชาตและโลก โดยท าใหเปนปรชญาและขอปฏบตของบรษท ทนทางจตวญญาณสะทอนถงคณคาหรอคานยมทมรวมกน วสยทศนทมรวมกน เปาหมายพนฐานในชวตของเราทนทางจตวญญาณจงสะทอนออกมาในสงทองคกรเชอ ในสงทเปนเปาหมายของการด ารงอยขององคกร ในสงทเปนบนดาลใจขององคกร และในสงทองครบผดชอบ ( Zohar and

Marshall 2005, 4) ทนทางจตวญญาณเปนหนงในทน 3 อยางทตองมคอ ทนทางวตถ ( material capital) อนไดแกเงนและสงทเงนซอได ทนทางสงคม ( social capital) อนไดแกความสามารถของคนทจะท างานรวมกน ซงเหนไดจากความสมพนธในครอบครว ชมชน และองคกร และทนทางจตวญญาณ ซาฮารและมารแชลเชอวา ไมมทนอนใดจะท างานไดหากปราศจากฐานรองรบของทนทางจตวญญาณ (Zohar and Marshall 2005, 7-8) ซาฮารและมารแชลเชอวา คน องคกร และวฒนธรรมทมทนทางจตวญญาณจะมนคงมากขน เพราะพวกเขาจะพฒนาคณภาพตางๆ รวมทงวสยทศนทองเรองคณคาทกวางขน ความหวงใยโลก ความเมตตากรณา การคดในระยะยาว การกระท าตามธรรมชาต (ซงท าใหมความยดหยน) ความสามารถในการกระท าจากความเชอทลกทสดของตวเอง ความสามารถทจะเจรญกาวหนาไดทามกลางความแตกตาง และความสามารถทจะเรยนรและใชประโยชนในเชงบวกของความแตกตาง (Zohar and Marshall 2005, 6)

71

ทนทางจตวญญาณจะท าใหเกดระบบทยงยนซงสามารถด ารงอยและพฒนาตอไปในอนาคต ระบบทยงยนเปนระบบทองคประกอบตางๆ ท างานรวมกนโดยสรางสงแวดลอมทสมดลทหลอเลยงระบบทงหมด จงมลกษณะเปนองครวม ( holistic) ททกภาคสวนมปฏสมพนธตอกนภายในองคกร และมลกษณะจดระเบยบตวเองและแสวงหาประโยชน เหมอนระบบนเวศทตนไม สตว และน าตางปฏสมพนธและอาศยกนในการด ารงอยและเจรญงอกงาม ( Zohar and Marshall

2005, 5-6) ซาฮารและมารแชลเชอวา บรษททมทนทางจตวญญาณจะมศกยภาพและมคณธรรมท าใหเกดความมนคง บรษทเหลานไมไดเนนจะหาแตก าไร แตยดถอมนษยธรรมและหวงใยโลกและเพอนมนษย แตถงกระนน ไมไดหมายความวา บรษทเหลานจะขาดทนหรอมแตความสญเสยเพราะตองคอยบรจาคหรอชวยเหลอผอนเสมอไป ในระยะยาวบรษทเหลานกลบไดรบผลตอบแทนในดานตางๆ อยางมหาศาล โดยซาฮารและมารแชลไดยกตวอยางบรรษทขนาดใหญหลายบรษทมาเปนตวอยางประกอบ ตวอยางเชน

สตารบคส ( Starbucks) ยดมนในเรองความรบผดชอบทางสงคม เชน การชวยเหลอเกยวกบโรงเรยนและการรกษาพยาบาล ท าใหลกจางอยกบบรษทนานขน และการเพมจ านวนลกจางขนทก 1 เปอรเซนตไดเพมเงน 100,000 ดอลลารแกผลการประกอบการประจ าปของสตารบคส

ยงไปกวานน ผกอตงบรษทผลตยาเมรค แอนด โค. ( Merck and Co.) ซงเปนบรษทยายกษใหญของอเมรกา มวสยทศนวา “บรษทนจะอยเพอน ายาไปใหผปวยทตองการมน” และบรษทไดชวยเหลอสงคมและชาวโลกอยางเสยสละ แตกไดผลตอบแทนตางๆ มากมาย รวมทงท าใหเกดทนทางสงคมตางๆ เชน ขวญก าลงใจของลกจาง ความเขมแขงของทมงาน และความภาคภมใจรวมกน

หลงสงครามโลกครงท 2 บรษท เมรค ไดแจกยาสเตรบโตมยซนเพอแกปญหาการลกลามอยางรนแรงของวณโรคในประเทศตนเอง และตอมาไดบรจาคเทคโนโลยทงหมดเพอผลตวคซนปองกนไวรสตบอกเสบบ ( hepatitis B) เพอปองกนโรคมะเรงตบ แกประเทศจน นอกจากนน ในป ค.ศ. 1990 บรษท เมรค ไดด าเนนการผลตยาและแจกจายฟรแกคน 16 ลานคนใน 16 ประเทศ คดเปนมลคาประมาณ 250 ลานดอลลาร เจตนาดดงกลาวเหลานไดใหผลตอบแทนแกบรษทในเวลาตอมา เพราะนอกจากจะท าใหเกดขวญก าลงใจแกนกวทยาศาสตรแลว บรษทยงไดรบสวนแบงผลประโยชนจ านวนมหาศาลจากผลตภณฑอนๆ ของบรษท

จากตวอยางดงกลาว โซฮารและมารแชลจงเชอวา การมองไปยงบางสงทอยเหนอก าไรทางวตถสามารถเพมก าไรทางวตถไดอยางแทจรงในระยะยาว ( Zohar and Marshall 2005, 34-35,

47) แมทศนะของโซฮารและมารแชลอาจมบางจดทโตแยงไดวาไมจ าเปนตองเปนเชนนนเสมอไป

72

เชน บรษททชวยเหลอสงคมอาจไมไดรบผลตอบแทนทดอยางบรษท เมรค เสมอไป บางบรษทโดยเฉพาะบรษทขนาดเลกทมทนจ ากดอาจขาดทนจนอยไมได แตอยางนอย เรายงพอจะเหนไดวา ประเดนเรองจตวญญาณนมสวนส าคญตอความด ารงอยและความเจรญกาวหนาของบรษทเหมอนเรองศลธรรมทไดอภปรายมาแลว แมจะมบรษททเอาเปรยบและออนแอในดานศลธรรมและจตวญญาณ แตนนไมไดหมายความวา ระบบทนนยมเปนเชนนนทงหมด และอยางนอยองคประกอบดานศลธรรมและจตวญญาณตองมอยบางในระบบทนนยมหรอองคกรทางธรกจตางๆ เพราะมฉะนน ระบบจะขาดความนาเชอถอ และมผลกระทบในดานตางๆ โดยเฉพาะดานสงแวดลอม อนจะสงผลใหระบบขาดเสถยรภาพไมมความยงยน

ในท านองเดยวกบแนวคดของโซฮารและมารแชล มกระแสการเรยกรองใหน าเอาคณคาทางจตวญญาณมาใชในการบรหารจดการองคกรเพอแกปญหาวกฤตของระบบทนนยมในปจจบน

แนวทางแกปญหาแบบนเหนวา การบรหารจดการขององคกรธรกจเทาทผานมามงเนนไปทการพฒนาทกษะ ความรและความสามารถของของผปฏบตงาน ซงเปนเรองมตทางกายภาพเพยงอยางเดยว อนเปนอทธพลของแนวคดแบบจกรกลนยมของนวตน แตการบรหารทจะประสบความส าเรจจ าเปนตองค านงถงมตทางจตวญญาณของผปฏบตงานดวย กลาวคอการบรหารจดการตองค านงถงองครวมของมนษยอนไดแกรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ การบรหารจดการจงควรเปนการบรหารจดการแบบมจตวญญาณเปนรากฐาน ( spiritual-based management) ซงมาสโลว ( Maslow) กสนบสนนแนวคดนโดยเหนวา ถาเรานยามศาสนาและจตวญญาณวาคอความเอาใจใสตอปญหาของมนษย ปญหาจรยธรรมของคนในอนาคต การบรหารทองคณคาทางจตวญญาณแบบนกเปนวธปฏบตอยางหนงตอศาสนาอยางเครงครด จรงจง ลกซง และจรงใจ ดงนน ปรชญาแนวนเมอถายทอดสชวตการท างาน จะกลายเปนการบรหารจดการขององคกรสมยใหม

การเรยกรองวถใหมและความหมายใหมของการท างาน โดยการน าจตวญญาณหรอคณคาทางศาสนาเขามาสสถานทท างานเพอพฒนาศกยภาพในตวเอง และเพอสรางความสขในการปฏบตงาน เปนการบรหารดวยคณคาทางจตวญญาณซงเรมแพรหลายและไดรบความนยมมากขนโดยเฉพาะในปลายศตวรรษท 20 (ศกดชย อนนตตรชย 2550, 37) กระแสการเรยกรองดงกลาวนจะเหนไดจากบทความเกยวกบจตวญญาณและการท างานทไดรบการตพมพมากขนทงในวารสาร วชาการอยาง Journal of Business Ethics, Journal of Organizational Change Management

และ Journal of Management Inquiry, Strategic Management Journal และวารสารทมชอเสยงอยาง Business Week, Fortune, และ Wall Street Journal นอกจากนน ยงเรมมวารสารเกยวกบจตวญญาณและธรกจ เชน Spirit at Work และ Business Spirit

73

ยงไปกวานน ยงมการสอนวชาเกยวกบจตวญญาณและการด าเนนธรกจรวมถงการปฏบตสมาธในมหาวทยาลยทางธรกจในสหรฐอเมรกา เชน มหาวทยาลยดทรอยด เมอรซ แอนด แชปแมน (University of Detroit Mercy and Chapman) และมหาวทยาลยซานตา คลารา ( Santa Clara

University) ซงแสดงถงกระแสการเรยกรองและความนยมในการด าเนนการทางธรกจทใหความส าคญแกจตวญญาณ กลาวโดยสรป แนวคดดานจตวญญาณทรวมถงแนวคดทางมนษยนยมไวดวยนเปนแนวคดและหลกปฏบตทส าคญในระบบทนนยม เปนตวแปรส าคญทจะท าใหทนนยมไมกลายเปนทนนยมสามานย แตกลายเปนทนนยมแบบยงยนอนจะน ามาซงสงคมทยงยนในทายทสด 3. การน าศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณมาใชในการด าเนนการทางเศรษฐกจ

จากทกลาวมา เราไดเหนแลววา นอกจากนกวชาการหลายคนเหนความส าคญและความเกยวของของศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณทมตอเศรษฐกจทนนยมและเสนอใหน ามาใชแกปญหาของทนนยมแลว ในความเปนจรง ยงไดมการน าเอาศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณมาใชในการด าเนนการทางเศรษฐกจโดยเฉพาะในบรษทตางๆ อยแลวดวย ซงเรองนเปนหลกฐานสนบสนนความเปนไปไดและความจรงของความสมพนธระหวางศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณกบทนนยม

นอกจากตวอยางทโซฮารและมารแชลไดกลาวถงแลว ยงมอกหลายบรษททน าเอาเรองศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณเขามาใชในสถานทท างาน เชน ในอเมรกาเหนอ บรษท ซรอก (Xerox) และบรษท โมโตโรลา ไดจดใหมการอบรมการท าสมาธแกพนกงาน บรษท เอกซอน (Exxon) ไดผสมผสานเรองจตวญญาณเขากบหลกสตรอบรมการบรหาร และธนาคารแหงมอนทรออล (Bank of Montreal) ไดจดท าเนอหาเกยวกบจตวญญาณไวใชในการอบรมพนกงานทกระดบทมจ านวนถง 36,000 คน ( Wagner-Marsh and Conley 1999, 294-295) ซงบรษทในประเทศไทยกมการน าศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณมาใชในสถานทท างานเชนกน ดงจะน ามาอภปรายในบททวาดวยการน าพทธธรรมมาใชในการด าเนนการทางเศรษฐกจ

จากทอภปรายมาทงหมดในบทน จงพอสรปไดวา ศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณ มบทบาทส าคญในระบบทนนยม แมจะมทศนะทเหนตางออกไป และมผประกอบธรกจจ านวนมากประพฤตผดทางศลธรรม แตนนกไมไดท าลายความส าคญของศลธรรม ศาสนา และจตวญญาณไป เพราะนอกจากการท าผดศลธรรมจะเปนเรองสวนตวแลว อยางนอยขอเทจจรงกยนยนไดวา สงเหลานเปนองคประกอบส าคญของระบบเศรษฐกจทนนยมไมมากกนอย คงไมมใครปฏเสธไดวาธรกจทไรศลธรรมโดยประการทงปวงไมอาจด ารงอยไดนาน และธรกจทน าเอาศลธรรม ศาสนาและ

74

จตวญญาณมาใชในการบรหารจดการจ านวนมากไดรบผลดจากการกระท าดงกลาวไมทางใดกทางหนง ไมมากกนอย

4. สรป

เมอกลาวอยางกวางๆ เราอาจพดไดวา แมจะมความแตกตางในดานความคดเกยวกบความสมพนธระหวางเศรษฐกจ ศาสนา ศลธรรม และจตวญญาณ แตในภาพรวมนกเศรษฐศาสตรยงไมถงกบปฏเสธความส าคญของสงเหลาน และในภาคปฏบตกมบรษทหรอองคกรทางธรกจจ านวนไมนอยค านงถงสงเหลานและไดน าสงเหลานมาใชในการด าเนนธรกจของตน ดงจะเหนไดจากตวอยางของบรษทตางๆ ในตางประเทศและในประเทศไทยซงจะน ามาอภปรายในบททวาดวยการน าพทธธรรมมาใชในการด าเนนการทางเศรษฐกจของนกธรกจชาวพทธไทย