บทท 5 สรปการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

1. สรปการวจย การวจยเรอง การใชสมนไพรบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของประชาชนในภาคกลางมวตถประสงคการวจย วธการด าเนนวจยและผลการวจยดงน 1.1 วตถประสงคการวจย

1.1.1 เพอศกษาการใชสมนไพรบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของประชาชนในภาคกลาง 1.1.2 เพอจดท าคมอสมนไพรทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง 1.1.3 เพอศกษาผลของการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง

1.2 รปแบบการวจย เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) 1.3 การเกบรวมรวมขอมล แบงเปน 2 ระยะคอ ระยะท 1 การสมภาษณและสนทนากลมกบกลม

ตวอยางและจดท าคมอ และระยะท 2 การศกษาผลการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง

1.4 การวเคราะหขอมล โดยใชการวเคราะหเชงเนอหา (Content Analysis) และตรวจสอบความถกตองของเนอหาโดยผทรงคณวฒดานการแพทยแผนไทย จ านวน 5 ทาน

1.5 ผลการวจย จากการศกษาสามารถสรปผลการวจย ไดดงน 1.5.1 การใชสมนไพรบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของประชาชนในภาคกลาง จากการศกษา

ทางสขภาพของ และผสงอายในภาคกลางทเปนกลมตวอยางมการใชสมนไพรในการบ าบดภาวะฉกเฉนในกรณตางๆ ดงน

1) ในการหามเลอดจากบาดแผลสวนใหญใชใบสาบเสอ หรอใบเสอหมอบ มากทสด คดเปนรอยละ 43.37 รองลงมา คอ ปนแดง และยาฉน รอยละ 27.71 และ 24.1 ตามล าดบ

2) สมนไพรทใชในการบ าบดอาการเลอดก าเดาออกจมก สมนไพรทใชจ าแนกเปนสมนไพรทใชภายนอกและสมนไพรทใชกน สมนไพรทใชภายนอกทนยมมากทสดคอใบพล (รอยละ 28.95) รองลงมาไดแก ใบสาบเสอ (รอยละ 7.89) โดยน ามาขยแลวอดจมกขางทมเลอดออก สวนสมนไพรทน ามากนเพอรกษาอาการเลอดก าเดาออกจมกใหหายขาด ไดแก ตนและรากขาว

3) สมนไพรทใชในการบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอด สมนไพรทใชมากทสดคอ หนมานประสานกาย (รอยละ 16.67 หรอ 4 คน) รองลงมาเปนวานกาบหอย (รอยละ 12.5 หรอ 3 คน) และขมนชนสด (รอยละ 8.33 หรอ 2 คน)

4) สมนไพรทใชบ าบดบาดแผลสด มการใชสมนไพรใน 2 ลกษณะ คอ สมนไพรทใชลางแผล และสมนไพรทใชในการสมานแผล โดยสวนใหญสมนไพรทใชลางแผล คอ เปลอกมงคด รอยละ

123

12.33 รองลงมา คอ เปลอกแค รอยละ 8.22 สวนสมนไพรทใชสมานแผลมากทสด คอ ใบสาบเสอ รอยละ19.18 รองลงมา คอ ไพล ยาสบ และวานหางจระเข รอยละ 5.48 เทากน

5) สมนไพรทใชบ าบดบาดแผลไฟไหมน ารอนลวก สมนไพรทใชมากทสดคอ เนอวนวานหางจระเข ซงชวยใหเยนและไมปวดแสบปวดรอน รอยละ 51.28 หรอ 40 คน รองลงมาคอใบต าลงและ ใบเสลดพงพอน รอยละ 6.41 และ 3.85 ตามล าดบ

6) สมนไพรทใชบ าบดพษจากสารเคมทางการเกษตร สวนใหญใชสมนไพรขจดพษ คอ รางจดเถาชนดดอกมวง รอยละ74.36 รองลงมาคอ รากรางจดตนหรอหงหาย รอยละ15.38 โดยนยมใชน าซาวขาวเปนกระสายยา รอยละ 20.51

7) สมนไพรทใชบ าบดผทกนยาพษเพอฆาตวตาย สมนไพรทใชมากทสดคอ รางจดเถา ดอกมวง รอยละ 30.23 น ากระสายยาทใชมากทสด คอ น าซาวขาว รอยละ 27.9 วธการรกษาทใชรองลงมาเปนการใหกนไขดบ รอยละ 23.26

8) สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะอาหารเปนพษ สมนไพรทใชมากทสด คอ รางจดเถาดอกมวง รอยละ 51.72 รองลงมาเปน ใบขอย รอยละ 10.34 น ากระสายยาทใชมากทสด คอ น าซาวขาว รอยละ 11.10

9) สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะทองเดนรนแรง สมนไพรทใชมากทสดคอ ฝรง ซงใชไดทงยอด ใบ และลกออน รอยละ 23.60 รองลงมาเปนเปลอกแคขาวและแดง เปลอกมงคด และเปลอกทบทม รอยละ 15.73, 14.61 และ 14.61 ตามล าดบ น ากระสายยาทนยมใช คอน าปนใส รอยละ 21.35

10) สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะปวดทองรนแรงจากธาตลม สมนไพรทใชกนมากทสด คอ กระเพราทงกระเพราแดงและกระเพราขาว รอยละ 22.86 รองลงมาเปนขาและขง รอยละ 14.29 และ 11.43 ตามล าดบ สวนยาทาบรเวณหนาทองมกใชกบเดกโดยบบน ามะกรดผสมปนแดง คนใหเขากนหรอใช กระเพราแดงมาขยกบปนแดงแลวทารอบๆ สะดอและหนาทอง

11) สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากแมลงกดตอย สมนไพรทใชมากทสดคอ เสลดพงพอนตวเมย (พญายอ) รอยละ 27.14 รองลงมาเปนวานตะขาบ รอยละ 11.43 น ากระสายยาทใชมากทสด คอ เหลา รอยละ40 รองลงมาเปนน ามะนาว รอยละ 15.71

12) สมนไพรทใชในการบ าบดพษง สมนไพรทใชมากทสดคอ เสลดพงพอน รอยละ30.43รองลงมาเปนหววานง (หอมขาว) รอยละ 11.59 และเขยตายรอยละ 8.70 น ากระสายยาทใชมากทสด คอ เหลา รอยละ 47.83 รองลงมาเปน น ามะนาว รอยละ 27.54

13) สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากสตวทะเล สมนไพรทใชบ าบดพษจากแมงกระพรนไฟมากทสดคอผกบงทะเล รอยละ 37.04 สวนสมนไพรทใชบ าบดพษจากหนามเมนทะเลต ามากทสดคอ น ามะนาว รอยละ 22.22 น ากระสายยาทใชมากทสดคอเหลาและน าซาวขาว รอยละ 11.11 เทากน

14) สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะหอบหด สมนไพรทใชมากทสดคอ หนมานประสานกาย (รอยละ 20.83) รองลงมาไดแก ดอกปบ (รอยละ 6.25)

124

15) สมนไพรทใชในการบ าบดอาการเปนลม สมนไพรทใชมากทสดคอ รงและตวมดแดง (รอยละ 10.71) รองลงมาเปนผวมะกรด (รอยละ 7.14)

16) สมนไพรทใชในการบ าบดลมพษ สมนไพรทใชมากทสด คอ ใบพล (รอยละ 59.32) รองลงมา ไดแก หวขาแก (รอยละ 22.03)

17) สมนไพรทใชในการบ าบดอาการชกจากไขสงในเดก สมนไพรทใชมากทสด คอ หวหอมแดง (รอยละ 44) รองลงมาไดแก ใบสะระแหน (รอยละ 8)

1.5.2 การจดท าคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง เมอเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางและจดระบบขอมลเรยบรอยแลว ผวจยน าขอมลวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพทง 17 ปญหาของกลมตวอยางมาบรรจไวในตาราง เพอใหผทรงคณวฒ 6 วธการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพทปลอดภยและมประสทธภาพ จากนนน ามาจดท าเปนคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง โดยมเนอหารวม 18 ไดแก ความรทวไปเกยวกบสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ สมนไพรทใชในการหามเลอดจากบาดแผล สมนไพรทใชบ าบดภาวะเลอดก าเดาออกจมก อาเจยนเปนเลอด บาดแผลสด บาดแผล ไฟไหมน ารอนลวก พษจากสารเคมทางการเกษตร ผทกนยาพษเพอฆาตวตาย ภาวะอาหารเปนพษ ภาวะทองเดนรนแรง ปวดทองรนแรงจากธาตลม พษจากแมลงกดตอย พษง พษจากสตวทะเล ภาวะหอบหด อาการเปนลม ลมพษ และอาการชกจากไขสงในเดก พรอมทงบรรณานกรมและภาพสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ จากนนน าคมอทจดท าเสรจเรยบรอยแลวไปใหผทรงคณวฒทง 6 แลวจดท าเปนคมอทสมบรณ กระทดรดและมภาพสมนไพรประกอบ

1.5.3 ผลการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง การทดสอบประสทธผลของคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนฯ ท าโดยการจดอบรมบคลากรสาธารณสขและอาสาสมครสาธารณสขในชมชนตวอยางรวม 100 คน ซงจากการประเมนผลตนเองกอนเรยนพบวากลมตวอยางมพนฐานความรเกยวกบสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพอยในระดบปานกลาง กลาวคอไดคะแนนเฉลย 5.8 คะแนน (จากคะแนนเตม 15 คะแนน) โดยมคะแนนต าสด-สงสดอยระหวาง 2-8 คะแนน เมอผานการอบรมโดยใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนฯ เปนหลกแลว ผเขาอบรมมความรเพมขนเปนระดบด กลาวคอไดคะแนนเฉลย 12.0 คะแนนโดยมคะแนนต าสด-สงสดอยระหวาง 10-14 คะแนน ซงความรกอนและหลงการอบรมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p<0.001)

2. การอภปรายผล

125

ในการศกษาครงน พบวา และผสงอายในภาคกลางมประสบการณในการใชสม ในการ ทางสขภาพดวยวธการทหลากหลาย และองคความรสวนใหญไดจากกลม หมอพนบานทยงคงด ารงชวตอยท งในเขตเมองและเขตชนบทดวยการประกอบอาชพเปนเกษตรกร โดยเฉพาะในจงหวดจนทบร มหมอพนบานจ านวนมากทยนดใหสมภาษณอยางเปดเผยและภาคภมใจในบทบาททไดบ าบดรกษาโรคทการแพทยแผนปจจบนยงไมสามารถรกษาใหหายได เชน การบ าบดแผลทลกลามอยางรวดเรวจากพษของงกะปะไฟ การบ าบดผทไดรบพษจากสารเคม พษจากยาทกนเพอฆาตวตายหรอพษจากอาหาร เปนตน ใชสมนไพรบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของประชาชนในภาคกลาง การจดท าคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง และการจดอบรมเจาหนาทสาธารณสขและอสม.สามารถอภปรายผลไดดงน

1. การใชสมนไพรบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของประชาชนในภาคกลาง การอภปรายสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางทไดจากการสมภาษณหมอพนบาน ชนลกษณะพเศษและผสงอายจ าแนกเปน 15 กลม (รวมการบ าบดพษจากสารเคม กนยาพษฆาตวตาย และภาวะอาหารเปนพษไวในกลมเดยวกนเพราะใชสมนไพรชนดเดยวกน) ดงน

1.1 ในการหามเลอดจากบาดแผลสวนใหญใชใบสาบเสอ หรอใบเสอหมอบ (Eupatorium odoratum L.) มากทสด การใชใบสาบเสอจะน ามาขยใหช าแลวปดแผลจะชวยใหเลอดหยดได ทงนอธบายไดวาเนองจากใบสาบเสอมสาระส าคญ คอ กรดอะนสก (Anisic acid) และ ฟลาโวนอยด (Flavonoid) หลายชนด เชน ไอโซซากรานตน (Isosakuranetin) และโอโดราตน (Odoratin) นอกจากนยงมสารพวกน ามนหอมระเหยซงประกอบดวย สารยพาทอล (Eupatol) และ (Coumarin) โดยสารส าคญเหลานจะไปออกฤทธทผนงหลอดเลอดท าใหผนงหลอดเลอดหดตว และยงมฤทธไปกระตนสารทท าใหเลอดแขงตวไดเรวขน ท าใหสามารถหามเลอดได (http://th.wikipedia.org/, www.lks.ac.th/plant/sabsoue.html) และสอดคลองกบผลการศกษาของมหาวทยาลยมหดลทพบวา ใบสาบเสอแบบสด และแบบแหงสามารถหามเลอดในผปวยทมบาดแผลฉกขาดของเนอเยอและหลอดเลอดโดยใชเวลา 10-15 นาท ซงเรวกวาการใชกอซอยางเดยวทใชเวลา 30นาท ถง 2 .ม. นอกจากนการใชใบสาบเสอแบบแหงยงไมพบภาวะแทรกซอนจากการตดเชอดวย (จลสารขอมลสมนไพร มหาวทยาลยมหดล ปท 29 ฉบบประจ าเดอนเมษายน 2554; วสดา สวทยาวฒน บรรณาธการ 2554: 1-5) สอดคลองกบผลการศกษาของมาล บรรจบ (2543) ทศกษาสมนไพรพนบานในภาคอสาน พบวา สมนไพรทนยมใชหามเลอด คอสาบเสอ (Eupatorium odoratum L.) โดยใชใบ 2-5 ใบ ขยหรอต าใหละเอยด คนน าหยดใสแผลหรอใชพอก หรอต าผสมเกลอพอกแผล และสอดคลองกบพเยาว เหมอนวงษญาต (2534: 255-256) ทอธบายวาใหเอาใบสดตนสาบเสอ 2-5 ใบ ลางใหสะอาด ขยหรอต าใหละเอยด คนน าหยดใสแผลหรอพอกจะท าใหเลอดหยด และสอดคลองกบพฤฒาจารยวพธโยคะ รตนรงษ สวตร ตงจตรเจรญ และปรญญา อทศชลานนท (2541) ทอธบายวา ใหใชใบตนสาบเสอมาผสมกบปนกนหมาก ต าพอกแผล จะหามเลอดจากบาดแผลไดด

126

1.2 สมนไพรทใชบ าบดอาการเลอดก าเดาออกจมก สมนไพรทใชจ าแนกเปนสมนไพรทใชภายนอกและสมนไพรทใชรบประทาน สมนไพรทใชภายนอกทนยมมากทสด คอ ใบพล (Betel Vine, Piper betel Linn.) รองลงมาไดแก ใบสาบเสอ โดยน ามาขยแลวอดจมกขางทมเลอดออก สวนสมนไพรทใชรบประทานเพอรกษาอาการเลอดก าเดาออกจมกใหหายขาด ไดแก ตนและรากขาว โดยในใบพล มสาร -sitosterol ทชวยในการลดอาการอกเสบ และสมานแผลไดด (www.healthmee.com/ForumId-124-ViewForum.aspx, www.samunpai.com/samunpai/show.php? cat=1&id=83) สอดคลองกบการอธบายของพระธรรมวโรดม (2537: 222) ทใหเอาใบพล 1 ใบ มวนเหมอนมวนบหร ขยปลายขางหนงใหช า เอาปลายทช าอดเขาไปในจมกขางทมเลอดไหลจะท าใหเลอดก าเดาหยดได สวนใบสาบเสอ มสารส าคญคอ กรดอะนสก (Anisic acid) และฟลาโวนอยด (Flavonoid) หลายชนด เชน ไอโซซากรานตน (Isosakuranetin) และโอโดราตน (Odoratin) นอกจากนยงมสารพวกน ามนหอมระเหยซงประกอบดวยสารยพาทอล (Eupatol) และ (Coumarin) โดยสารส าคญเหลานจะไปออกฤทธทผนงหลอดเลอดท าใหผนงหลอดเลอดหดตว และยงมฤทธไปกระตนสารทท าใหเลอดแขงตวไดเรวขน (http://th.wikipedia.org/, www.lks.ac.th/plant/sabsoue.html) ส าหรบรากตนขาวทใชรกษาอาการเลอดก าเดาออกใหหายขาดนนใหถอนตนขาวในนาทยงไมออกรวงทงราก สงประมาณ 1 คบ จ านวน 3 ตน เอามามด ใสน าครงขน (2 แกว) แลวตมน าใหเดอด เอาน ามาดมโดยดมแทนน า พอยาจดกเปลยน ดม 2-3 วนกหาย สอดคลองกบวธการรกษาของหมอสมนไพรประจ าคลนกหนองบงการแพทยแผนไทย จงหวดลพบรทอธบายวาวธการรกษาโรคเลอดก าเดาไหลใหหายขาดคอใชรากขาวทเกยวแลว 1 ตน ถอนตงแตรากขนไปยาวประมาณ 1 คบตมลางใหสะอาด ตมกบน า 1 ลตรจนเดอด กรองดวยผาขาวบาง ดมครงละ 1 แกว เชาและเยน (www.healthmee.com/ForumId-124-ViewForum.aspx)

1.3 สมนไพรทใชบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอด สมนไพรทใชมากทสดคอ หนมานประสานกาย

(Schefflera leucantha Viguier) ซงจากการศกษาพบสาร Oleic acid, Butulinic acid, D-glucose, D-xylose, L-rhamnose (www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_08_12.htm) สามารถใชเปนยาแกอาเจยนเปนเลอดได ซงในการศกษาครงนใหใชใบหนมานประสานกาย 1 ก ามอ มาต าใหละเอยด ผสมเหลาขาว 30 ซซ. คนเอาแตน ามาดมวนละครง ตดตอกน 7 วน หรอเอาใบหนมานประสานกาย 1 ก ามอ มาใสน าพอประมาณ ตมจนน าเดอดนาน 10 นาท ดมครงละ 1 ถวยกาแฟ วนละ 3 ครงนาน 7 วน สอดคลองกบผลการศกษาของ พเยาว เหมอนวงษญาต (2534: 164) ทพบวา เมอน าใบสดของหนมานประสานกาย 12-15 ใบยอย ต าใหละเอยด คนน า 2 ถวยตะไล ดมครงละ 1 ถวยตะไล ตดตอกน 7 วน แกอาเจยนเปนเลอดได

1.4 สมนไพรทใชบ าบดบาดแผลสด มการใชสมนไพรใน 2 ลกษณะ คอ สมนไพรทใชลางแผล และสมนไพรทใชในการสมานแผล โดยสวนใหญสมนไพรทใชลางแผล คอ เปลอกมงคด สวนสมนไพรทใชสมานแผลมากทสด คอ ใบสาบเสอ ซงสอดคลองกบความเหนของผทรงคณวฒดานการแพทยแผนไทย การทนยมใชเปลอกมงคดลางบาดแผล เนองจากเปลอกมงคดมรสฝาด มสวนประกอบของสารแทนนน (Tannin) และสารแซนโทน (Xanthone) ทมชอเรยกเฉพาะชอเดยวกบมงคดวา สารแมงโกสตน (Mangostin)

127

โดยสารแทนนนมฤทธในการท าใหโปรตนตกตะกอนและสวนใหญมฤทธฆาเชอโรค เนองจากสารแทนนน ชวยในการสมานผว กระชบรขมขน โอกาสทเชอโรค หรอสารพษจะแทรกเขาผวหนงผานทางรขมขนกจะยากขน สวนสารแมงโกสตนหรอแซนโทนมฤทธชวยลดอาการอกเสบและตานเชอแบคทเรยทท าใหเกดหนอง นอกจากนยงมฤทธในการยบย งเชอราทเปนสาเหตของการเกดโรคผวหนง กลากเกลอนได คนโบราณเมอมตมคนจากการอบชนจะแนะน าใหใชเปลอกมงคดตมน าอาบ หรอเมอเปนแผลในปาก เหงอกบวม กแนะน าใหใชเปลอกมงคดตมอมบวนปากอกดวย (www.bloggang.com, www.vcharkarn.com/vblog/48530 ) สวนใบสาบเสอทนยมใชในการสมานแผล เนองจากใบสาบเสอมสารส าคญคอ กรดอะนสก (Anisic acid) และฟลาโวนอยด (Flavonoid) หลายชนด เชน ไอโซซากรานตน (Isosakuranetin) และโอโดราตน (Odoratin) นอกจากนยงมสารพวกน ามนหอมระเหยซงประกอบดวย สารยพาทอล (Eupatol) และ (Coumarin) โดยสารส าคญเหลานจะไปออกฤทธทผนงหลอดเลอดท าใหผนงหลอดเลอดหดตว และยงมฤทธไปกระตนสารทท าใหเลอดแขงตวไดเรวขนใชเปนยารกษาแผลสด สมานแผล ถอนพษแกอกเสบ โดยใชใบสดขยพอกปากแผล (http://th.wikipedia.org/, www.lks.ac.th/plant/sabsoue.html) นอกจากนนยงมวธการใชใบสาบเสอ ปนและยาฉนขยใหเขากน แลวน ามาปดแผลกไดผลด อธบายไดวาในปนมรสฝาด สามารถสมานแผลได สวนยาฉนมนโคตนเปน แอลคาลอยดชนดน า มอยในใบของยาสบประมาณรอยละ 7 ละลายงายในน าและแอลกอฮอล มฤทธฆาเชอแบคทเรยได ชาวบานนยมน าปนแดงผสมยาฉนมาทาแผลววควายทมหนอนภายหลงเอาตวหนอนออกแลวไดผลด (สธรรม อารกล 2552:597) สอดคลองกบผลการศกษาของมาล บรรจบ และคณะ (2543) ทศกษาสมนไพรพนบานในภาคอสาน พบวา มการใชใบสาบเสอขยผสมปนแดงทาแผลสด เพอรกษาบาดแผลใหหายเชนกน

1.5 สมนไพรทใชในการบ าบดบาดแผลไฟไหมน ารอนลวก จะใชเนอวนวานหางจระเข (Aloe barbadensis Mill.) มากทสด การทวานหางจระเขสามารถรกษาแผลไฟไหม น ารอนลวกไดนนพบวา เปนเพราะวานหางจระเข มสาร Glycoprotein ทมชอวา Aloctin A มฤทธเปน Anti-inflammatory พบในทกๆ สวนของวานหางจระเข แตสวนมากจะใชวนในใบสดทา หรอแปะทแผลใหเปยกอยตลอดเวลาใน 2 วนแรก เพราะวนในใบมสรรพคณในการรกษาแผล ตอตานเชอแบคทเรย ชวยสมานแผล แผลจะหายเรวมาก บรรเทาอาการปวดแสบ ปวดรอน และอาจไมมแผลเปน (ถาระมดระวงเรองความสะอาดของแผล) (www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_17_3.htm, http://th.wikipedia.org/ ) ซงผลการศกษาสอดคลองกบประสบการณของพระธรรมวโรดม (2537: 2) ทอธบายวาเมอถกไฟหรอน ารอนลวกใหเอาตนวานหางจระเขน ามาคนเอาน าเมอกของตนหางจระเขนนใชทาใหทวจะท าใหอาการปวดแสบรอนหายไปทนทและแผลจะคอยๆ หาย 1) และสอดคลองกบผลการศกษาของมาล บรรจบ และคณะ (2543) ทใชวานหางจระเข ใชวนจากใบทาบรเวณทเปนแผลทนท จากนนทาวนละ 2 ครงจนกวาแผลจะหาย

1.6 สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากสารเคม กนยาพษฆาตวตาย และภาวะอาหารเปนพษ สวนใหญใชสมนไพรขจดพษ คอรางจดเถาชนดดอกมวง โดยรางจดทจะน ามาใชในการขจดพษ ถาใชเถา

128

และใบตองเปนเถารางจดทมอาย 2 ปขนไป แตถาใชรากตองมอาย 5 ปขนไป มวธปรงยาหลายวธเชน เอาใบรางจดหรอทงตน 1 ก ามอใหญๆ น ามาสบ ใสน าทวมยา น าไปตมพอเดอด ดมตางน า หรอใชใบรางจด 1 ก ามอ โขลกใหละเอยดผสมน าซาวขาว เอาน าดมมาดมทก 2 ชวโมง จนกวาอาการจะดขน ซงอธบายไดวาสรรพคณของรางจดตามต ารายาไทย เมอน าใบสดมาคนน ากนแกไขและถอนพษ รางจดมรสเยน ท าใหลดความรอนในรางกาย แกไข แกพษได โดยในใบรางจดมองคประกอบทางเคมเปนสาร phytol, stigmasta-5,22-dien-3-ol (5), chlorophyll,carotenoid, lutein ใชกนแกพษจากเหดหรอกลอยพษ พษจากแมงดาถวย แกอาการเมาเหลา และถอนพษตางๆ โดยเฉพาะพษทเกดจากยาฆาแมลงได แตยงไมสามารถอธบายกลไกในการท าลายพษได (ปารณกล ตงสขฤทย 2553: 55; พนดา ใหญธรรมสาร 2554: 12; www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_20_4.htm, http://en.wikipedia.org/wiki/Thunbergia_laurifolia ) สอดคลองกบผลการศกษาเกยวกบฤทธของยาชงรางจดตอระดบของเอนไซมโคลนเอสเตอเรสในเกษตรกร 270 คน ในอ าเภอบางกระทม จ.พษณโลก ทศกษาโดยโรงพยาบาลบางกระทม จ.พษณโลก ทพบวา กลมทใชรางจดมระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสสงขนอยางมนยส าคญทางสถต (พนดา ใหญธรรมสาร 2554: 14) สอดคลองกบผลการศกษาการใชรางจดในการบ าบดพษจากพาราควอตของโรงพยาบาลเจาพระยายมราช จ.สพรรณบร ทพบวา เมอใชรางจดแลวผปวยทกนยาพาราควอตเพอฆาตวตายมอตราการรอดชวตสงขนถง รอยละ 51.56 (พนดา ใหญธรรมสาร 2554: 14) นอกจากนผลการใชรางจดยงสอดคลองกบประสบการณในการใชรางจดแกพษจากไขแมงดาถวยของครอบครวในหนงในบานอแลด หม 2 ยร อ าเภอเมอง จงหวดชมพร ทมอาการหมดสต หยดหายใจ และตองใสเครองชวยหายใจถง 2 ราย เมอใหน าคนจากรากรางจดผสมน าซาวขาวทางสายยางทสอดไวทางจมกอยางตอเนอง ผปวยกหายเปนปกตจนกลบบานไดในทสด (หนงสอพมพไทยรฐ 5 กมภาพนธ 2551) ในปจจบนหลายบรษททจ าหนายสมนไพรไทยไดมการผลตและสงออก “ชารางจด” ซงไดรบการกลาวถงวา สามารถใชในการลางพษจากยา แอลกอฮอล และบหรได (Chan and Lim, 2006: 130-136)

1.7 สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะทองเดนรนแรง สมนไพรทใชมากทสดคอ ฝรง ซงใชไดทงยอด และใบ รองลงมาเปน เปลอกแคขาวและแดง เปลอกมงคด และเปลอกทบทม จากการศกษาพบวา เปลอกมงคด เปลอกแค เปลอกทบทม และฝรง มสารแทนนน (tannin) ย ย ลกลามของเชอโรค ชวยสมานทองและล าไส โดยชวยลดการอกเสบของกระเพาะ ล าไส และชวยลดการเกรงตวของล าไส ท าใหอาการปวดทองบรรเทาลงได จงชวยในการบ าบดภาวะทองเดนรนแรงไดด (www.vcharkarn.com/ , www.bloggang.com/, www.rspg.or.th/plants_data/herbs/) ในการศกษาครงนพบวาเมอมอาการทองเดนรนแรงใหเดดยอดฝรงขนก 3-7 ยอด ใสเกลอเลกนอย เคยวแลวกลนเลย หรอน ายอดฝรง 7 ยอด มาตมกบน าโดยตม 3 เอา 1 ใสเกลอเลกนอย ดมจนหยดถาย หรอเอาใบฝรงตมกบน าปนใส ตมใหเดอดนานประมาณ 15 นาท เคยวใหแกๆ ดมตางน า สอดคลองกบผลการศกษาของพเยาว เหมอนวงษญาต (2534: 77) และอวย เกตสงห (2529: 26) ซงใหใชใบฝรงเพสลาดสด 10-12 ใบ สดมาเคยวแลวกลนน าตามหรอใชผลฝรง 1 ผล น ามาฝนกบน าปนใส น ามาดม อกวธหนงกเคยวยอดฝรงทละนอยใหละเอยดแลวกลน

129

ทละยอด จนครบ 7 ยอดกได นอกจากนนผลการศกษาครงนยงสอดคลองกบมยร เปาประดษฐ (2530) ทศกษาการใชยาพนบานในการรกษาอาการอจจาระรวงของประชาชนในเขตชนบทยากจน จงหวดล าปาง พบวาสมนไพรทใชมากทสดในการรกษาอาการอจจาระรวง ไดแก ขาวเปลอกจาวหรอขาวสารจาว รองลงมาไดแก ใบฝรง (รอยละ 48.6) โดยอาจใชใบฝรงอยางเดยวหรอใชทงใบฝรงและใบทบทม โดยการมดแลว ตดหว-ทาย แลวตมหรอปงไฟแลวแชน า แลวดมแทนน าจนกวาจะหยดถาย

1.8 สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะปวดทองรนแรงจากธาตลม จากการศกษาพบวา สมนไพรทใชกนมากทสด คอ กระเพรา ทงกระเพราแดง และกระเพราขาว รองลงมา คอ ขง และขา อธบายไดวาเนองจากกระเพราแดง มน ามนหอมระเหย ซงมฤทธในการขบลม และสาร Eugenol ยย ย และลดอาการจกเสยด ส าหรบ ขง ในเหงามน ามนหอมระเหย ประกอบดวย Menthol, Borneol, Fenchone, 6-Shogaol และ6-Gingerol ซง Menthol มฤทธขบลม Borneol, Fenchone และ6-Gingerol มฤทธขบน าด ชวยยอยไขมน นอกจากนพบวาสารทมรสเผด ไดแก 6-Shogaol และ6-Gingerol ชวยลดการบบตวของล าไสจงชวยบรรเทาอาการปวดทองเกรงได สวน ขา เหงาสดมสารทออกฤทธ คอ น ามนหอมระเหย และ1-Acetoxychavicol Acetate ใชเหงาออนตมเอาน ามาดมบรรเทาอาการทองอด ทองเฟอ และขบลม (www.likemax.com/archive/herb/) ในการศกษาครงนพบวาเมอเกดอาการปวดทองรนแรงใหใชขาสดขนาด 1 องคล (1 ขอนวหวแมมอ) ลางใหสะอาด เคยวกน วนละ 3-4 ถาทองอดใหใชขงตมน าดม หรอใชตะไครกบกระเพราแดงอยางละ 1 ก ามอ ตมดมตางน า จะขบลมไดด สอดคลองกบการศกษาของ วรพงษ เกรยงสนยศ (2552: 87) ทใหใชขง 1 หว ตมน า 3 สวนเอา 1 สวน กนเมอมอาการ หรอใชใบ กระเพราแดง 1 ก ามอ ตมน า 3 สวนเอา 1 สวน กนเมอมอาการปวดทองรนแรงเมอทองอด

1.9 สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากแมลงกดตอย สมนไพรทใชมากในการบ าบดพษจากผง ตอ แตนตอยและมดกด สมนไพรทใชมาก คอ เสลดพงพอนตวเมย (พญายอ) (Barleria lupulina Lindl.) สวนการบ าบดพษจากแมงปอง และตะขาบกด สมนไพรทใชกนมาก คอ วานตะขาบหรอตนตะขาบ ทงนอธบายไดวา เสลดพงพอนตวเมย อยในกลมพชถอนพษ โดยใชสวนทง 5 ในการถอนพษ สารเคมทพบในเสลดพงพอนตวเมย ไดแก ราก พบสาร Betulin, Lupeol, และ-sitosterol สวนใบ พบสาร Flavonoids (http://en.wikipedia.org/wiki/Betulin, www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_20_6.htm) ซงสารเหลานมฤทธในการลดการอกเสบ จากการทดลองในหนขาวโดยการฉดสารสกดน าจากใบพญายอเขาชองทองของหนขาวจะลดการอกเสบทขอเทาของหนขาวทเกดจากการฉดสาร carrageenan เขาไปได (www.medplant.mahidol.ac.th/pubhealth/clinacan.html) สวนวานตะขาบนน ตนและใบสดต าผสมเหลาพอก หรอคนน าทาบรเวณแผลสามารถถอนพษแมงปองและตะขาบได เนองจากมสาร Flavonol glycosides ตานการอกเสบและลดบวม (www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19252320 คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน) โดยในการศกษาครงนพบวาพษจากผง ตอ แตนตอยและมดกดจะใชใบเสลดพงพอนตวเมยมาต าใหละเอยด ผสมเหลาขาวพอกแผลหรอใชใบเสลดพงพอนใสขวด และใสเหลาขาวพอทวม ทงไว 7 วน กรองกากออก เอาน าเสลดพงพอนมาทาแผล ยานเกบไวใชไดนานหลายเดอน

130

สอดคลองกบผลการศกษาของมาล บรรจบ และคณะ (2543) ทพบวา ถาแมลงสตวกดตอยใหใชใบเสลดพงพอนบดใหละเอยด ผสมน ามะนาวทาบรเวณทถกตอยหรอต าผสมเหลาขาว น ามาทาทแผล สวนพษจากแมงปองและตะขาบกดในการครงนใหใชตนตนตะขาบ 4-5 นว ลางใหสะอาด ต าใหละเอยดผสมน ามะนาว น ามาพอกแผลหรอเอายางจากตนตนตะขาบมาหยอดใสแผลกไดผลด สอดคลองกบพเยาว เหมอนวงษญาต (2534: 227) ทอธบายถงการรกษาแผลจากแมลงกดตอยใหใชตนและใบตนตะขาบยาว 1 คบ ต าใหละเอยด น ามาพอกหรอทาบรเวณทถกแมลงกดตอย อาการเจบปวดจะลดลง ทาบอยๆ จนกวาจะหาย

1.10 สมนไพรทใชในการบ าบดพษง สมนไพรทใชมากทสด คอ เสลดพงพอน (Barleria lupulina Lindl.) รองลงมาเปน หววานง (หอมขาว) สารเคมทพบในเสลดพงพอนตวเมย ไดแก ราก พบสาร Betulin, Lupeol, และ-sitosterol, Stigmasterol ล าตน พบสาร Lupeol สวนใบ พบสาร Lupeol, และ-sitosterol, Flavonoids จากการศกษาพบวา สารเหลานมฤทธในการลดการอกเสบ (http://en.wikipedia.org/wiki/Betulin, www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_20_6.htm) และสาร Lupeol สามารถตานพษงได (Gallo and Sarachine, 2009: 61) จากการศกษาครงนพบวา วธการรกษาพษงให เอาใบเสลดพงพอนตวเมยมา 1 ก ามอ ต าใหละเอยด บบมะนาว คนเอาแตน าดม วนละ 4 ครง แลวน ากากมาพอกแผล ถายาแหงกต ายามาพอกใหมหรอเอาใบเสลดพงพอนตวเมยมา 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ผสมเหลาขาว 1 ชอนโตะ คนน าดมแลวใชกากพอกแผล ซงสอดคลองกบผลการศกษาของมาล บรรจบ และคณะ (2543) ทพบวา การรกษาพษงกดใหใชใบเสลดพงพอนประมาณ 10 ใบ บดใหละเอยด ผสมน าสราปดทแผล และสอดคลองกบวธการรกษาพษงของพฤฒาจารยวพธโยคะ รตนรงษ สวตร ตงจตรเจรญ และปรญญา อทศชลานนท (2541: 344) และสน สนทรเวช (อางถงใน เขยน รตนสวรรณ เจรญ พงษมาลา และประจกษ รตนสวรรณ 2522: 200) ทใหน าเสลดพงพอนตวเมย (พญายอหรอลนมงกร) ทงหา (เอาทงตนตลอดถงราก) มา 1 ก ามอ (25-30 ใบ) ต าละเอยด ผสมกบสรา 30 มลลลตร คนเอาน ากนและเอากากพอกแผล กอนพอกใหลางแผลใหสะอาดและใชของแขงขดเขยวแกวออกจากแผลเสยกอน แตแตกตางจากวธการของรามน กจไพศาล (2551) ทอธบายวธการรกษาของหมอพนบานเมอตนเองถกงพษกดวา ตองรดเหนอแผล รดแผล และลางแผลดวยน ากอน ใชใบพญายอเพสลาด 1 ก ามอ ต าผสมน าพอทวมยา คนน าดม ท าซ าทก 2 ชวโมงจนครบ 24 ชวโมง และเตรยมพญายอใหมโดยต าผสมเหลาขาว ใชพอกแผลอยางเดยว ไมตองดม เปลยนยาทก 2 ชวโมง และตองคนน ายาไวคอยหยอดแผลขณะทแผลรอน และตองหยอดน ายาบอยๆ ไดผลด สวนหววานง (หอมขาว) ทนยมน ามาใชแกพษงกนมากโดยเอาหววานง 2-3 ย ย ย -3 หวน ามาต าใหละเอยดแลวน ามาพอกแผล ซงจากการศกษาพบวา หววานง (หอมขาว) ทกลมตวอยางน ามาใชกคอ “วานแสนพนลอม” ซงอยในวงศ Amaryllidaceae มชอวทยาศาสตรวา Zephyranthes ในกรงเทพเรยกวา บวฝรงดอกชมพ ระยองเรยกวา วานลวง เปนไมลมลก หวคลายหวหอมมลกษณะพเศษคอหววานจะขนลอมกนเปนกลมใหญ เมอหวแกจะมเยอหมสน าตาลออกด า เมอลอกเยอออก

131

เนอในหวจะมสขาว ซงมสรรพคณแกพษจากแมลงปอง ตะขาบกดและงกดได โดยฝนหววานกบสรา 40 รวภา เดชาชาญ 2554: 182)

1.11 สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากสตวทะเล สมนไพรทใชบ าบดพษจากแมงกระพรนมากทสด คอ ผกบงทะเล ซงจากการศกษาพบวา ใบผกบงทะเล มสาร damascenone ซงมฤทธตานฮสตามนทท าใหเกดอาการแพ จงชวยตานพษแมงกะพรนได สวนสมนไพรทใชบ าบดพษจากเมนทะเลคอ น ามะนาว มฤทธเปนกรดจงสามารถท าใหหนามของเมนทะเลซงเปนโปรตนละลายไปเองได(www.likemax.com/archive/herb/) จากการศกษาครงนพบวา การบ าบดพษจากแมงกระพรนใหใชเถาผกบงทะเลทงเถาหรอใบเพสลาด 10-15 ใบ ลางสะอาดแลวน ามาขยพอมน าออกกพอกแผลเลย ตองเปลยนยาทกชวโมง ถาภายใน 3 ชวโมงยงไมดขน ใหเอารากผกบงทะเลมาต าใหละเอยด ใสเหลาขาวลงไป ใช สากคนและขยใหเขากน ตกใสถวย แลวใชยาในถวยมาทาแผลบอย สอดคลองกบวธการรกษาของพเยาว เหมอนวงษญาต (2534: 274) ทใหเอารากสดๆ ของผกบงทะเลมาฝนกบน าฝนใหขนๆ ใชทาบรเวณทถกพษแมงกะพรนบอยๆ ชวยลดพษแมงกะพรนได สวนการบ าบดพษจากเมนทะเลนนในการศกษาครงนพบวาตองใชฆอนทบหนามเมนทะเลทฝงอยในเนอใหละเอยด แลวบบน ามะนาวซงเปนกรดลงไปทแผลจะท าใหหนามเมนทะเลละลายไปเอง สอดคลองกบวธการรกษาของพระธรรมวโรดม (2537: 120) ทใชเปลอก สบปะรดหรอน าสมสายชซงเปนกรดมาทาหรอหยดลงบนแผลทถกเมนทะเลต าจะท าใหหนามละลายเรวขน

1.12 สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะหอบหด สมนไพรทใชมากทสดคอ หนมานประสานกาย จากการศกษาพบวา ในใบหนมานประสานกายมสาร Oleic acid, Butulinic acid, D-glucose, D-xylose, L-rhamnose ทใชรกษาโรคหด แพอากาศ ขบเสมหะ และโรคหลอดลมอกเสบ (www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_08_12.htm) จากการศกษาครงนพบวา วธการรกษาภาวะหอบหดเฉยบพลนใหใชใบหนมานประสานกาย 1 ก ามอ ลางใหสะอาด กนสดหรอใชใบหนมานประสานกาย 1-2 ก ามอ โขลกละเอยด คนน าดม 1 ถวยแกงเลกๆ กอนอาหารสามมอ สอดคลองกบวธการรกษาหอบหดของนกรบ บณษร (ใน เสถยร จอมบญ 2529: 198) ทใหเอาใบหนมานประสานกายสด 10 ใบมาเคยวเอาน ากลนขณะทก าลงมอาการหอบ

1.13 สมนไพรทใชในการบ าบดอาการเปนลม สมนไพรทใชมากทสด คอ รงและตวมดแดง รองลงมาเปน ผวมะกรดและน าหวหอมแดง จากการศกษาพบวา มดแดงมกรดมดใหรสเปรยว ใชเปนยาสดดมแกเปนลม หนามดตาลาย วงเวยนศรษะได (ระบบฐานขอมลทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถนชมชน 2553) และขอมลจากการวจยเกยวกบน ามนมะกรดพบวา ผวมะกรด เมอน ามาสกดน ามนหอมระเหยโดยการตมกลน (hydrodistillation) มนหอมระเหยรอยละ 1.2 ซงมองคประกอบทางเคมทส าคญ คอ sabinene, limonene, terpinen-4-ol, -pinene และอนๆ(www.tistr.or.th/essentialoils/) คณสมบต ใชชงในน าเดอดใสการบรเลกนอย รบประทานแกลมวงเวยน (www.the-than.com/samonpai/sa_16.html) ส าหรบ หวหอมแดงนนมกลนฉน ชวยขบลม ใชสดดมแกหวดคดจมก หวหอมแดงมรสเผดรอน มน ามนหอมระเหยซงประกอบดวย Diallyn trisulfide สรรพคณใชสดดมชวยแกอาการเปนลมได (www.thaigoodview.com

132

/node/24237, http://th.wikipedia.org/) จากการศกษาครงนพบวา วธบ าบดอาการเปนลมใหเอาทงรงและตวมดแดงมาขยใหดมหรอโปะจมกไดผลด หรอใชหวหอมแดงต าใหละเอยดจนเปนน า ใชหลอดดดน าหวหอม แลวเปาเขาจมกผปวย สกครกหาย หรอใชมะกรดคลงผวใหช ามกลนหอมเอามาใหดมกได สอดคลองกบวธการรกษาของพเยาว เหมอนวงษญาต (2534) และอวย เกตสงห (2529) ทใหดมผวมะกรด โดยเอาเลบหยกทผวใหถลอก เพอชวยใหกลนแรงขนหรออาจฝานเอาเฉพาะผว บบใหน ามนออกมากได หรอฝานผวมะกรดสดเปนชนเลกๆ 1 ชอนแกง เตมการบรหรอพมเสน 1 หยบมอ ชงดวยน าเดอดใหมๆ คอนถวยแกว ปดฝาทงไว 5 นาท ดมแตน า 2-3 ครง อาการจะดขน ดมตอไปจนอาการเปนปกต

1.14 สมนไพรทใชในการบ าบดลมพษ สมนไพรทใชมากทสดในการบ าบดลมพษ คอ ใบพล โดยพบวา ในใบพลมน ามนหอมระเหยสน าตาลปนเหลองและมกลนฉน เรยกวา น ามนพล ซงมรายงานถงสารประกอบหลกในน ามนพล เปนสารประกอบฟนอล สารทพบมากในน ามนพล ไดแก Isoeugenol Chavicol Eugenol ซงสารเหลานมฤทธในการฆาเชอโรคทท าใหปลายประสาทชา แกอาการคนได จงใชรกษาอาการผนคนเนองจากลมพษได (ฝายเทคโนโลยพชสมนไพรและพชอตสาหกรรม 2545) จากการศกษาครงนพบวา วธการบ าบดลมพษใหเอาใบพลมาต าใหละเอยด ผสมกบเหลาขาว น ามาทาผนลมพษ อาจผสมขาวสารดวยกได สอดคลองกบวธการบ าบดลมพษของพเยาว เหมอนวงษญาต (2534) และวฒนา ขนทรพย (2537 อางถงใน พระธรรมวโรดม 2537: 111) ทใหเอาใบพลสดทโตเตมท น ามาลางใหสะอาด ต าใหละเอยด ผสมกบสราพอใหมน าขลกขลก แชทงไว 5-10 นาท ใชทาบรเวณทเปนลมพษบอยๆ มสรรพคณชะงดนก

1.15 สมนไพรทใชในการบ าบดอาการชกจากไขสงในเดก สมนไพรทใชมากทสด คอ หวหอมแดง รองลงมา คอใบสะระแหน ซงจากการศกษาพบวา หวหอมแดง และสะระแหน มฤทธเยน รสเผด มน ามนหอมระเหย ชวยขจดลมรอน ใชเปนยาดบรอน ถอนพษไข ขบลม ขบเหงอ ท าใหแกอาการชกจากไขสงได (www.the-than.com/samonpai/sa_2.html, http://th.wikipedia.org/) จากการศกษาครงนพบวา วธการบ าบดอาการชกจากไขสงใหใชหวหอมแดงเคยว พนหวและขา เวลาพนอยาใหถกหนา หรอใชหวหอมแดงน ามาทบหรอโขลกพอแหลก น ามาพอกศรษะเดก หรอใชหอมแดงกบใบสะระแหนน ามาต าใหละเอยด ผสมเหลา แลวพอกกระหมอมเดกกได สอดคลองกบวธการรกษาเดกชกจากไขสงของนกรบ บณษร (ใน เสถยร จอมบญ 2529) ทใหรบน าหอมแดงมาต าหรอเคยวใหละเอยด พนลงไปตรงหนา จะชวยใหเดกหายชกได และสอดคลองกบวธการรกษาของพสษฐ ศรสวสด (2539) ทใหเอาหวหอมแดงมา 4-5 หว ต าพอแหลก พอกทหว (สมกระหมอม) แลวเอามาอก 4-5 หว ต าใหละเอยด ผสมเหลาพอเหลว ทาใหทวตว ไมนานอาการชกจะคลายลง

2. การจดท าคมอสมนไพรทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง ในการจดท าคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนฯ ในครงนคดเลอกเฉพาะวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทผทรงคณวฒเหนดวยวามประสทธภาพและปลอดภยเทานน จงท าใหวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทปรากฏอยในคมอในบางปญหามนอย สมนไพรบางชนดอาจหาในจงหวดนนไมได นอกจากนนในภาคผนวกของคมอสมนไพรทใชบ าบด

133

ภาวะฉกเฉนฯ มภาพสมนไพรประกอบซงไมสามารถแสดงสมนไพรไดครบทกชนดตามทระบไวในคมอ เพราะภาพสมราคาแพง อาจสงผลใหผใชคมอทไมมความรเกยวกบสมนไพรมากอนหาสมนไพรชนดนนมาใชไดยาก

3. ผลของการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง ผวจยมการบรรยายความรเกยวกบสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางและน าสมนไพรสดหลายชนดมาแสดงใหผเขาอบรมไดศกษา กอนท าการบรรยาย ผเขาอบรมท าแบบประเมนผลตนเองกอนการอบรม พบวากลมตวอยางมพนฐานความรเกยวกบสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพอยในระดบปานกลาง กลาวคอ ไดคะแนนเฉลย 5.8 คะแนน (จากคะแนนเตม 15 คะแนน) เมอผานการอบรมโดยใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนฯ เปนหลก พรอมทงชมสมนไพรสดแลว ผเขาอบรมมความรเพมขนเปนระดบด กลาวคอ ไดคะแนนเฉลย 12.0 คะแนน ซงความรกอนและหลงการอบรมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p<0.001) แสดงวาคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางทผวจยจดท าขนใชไดผลด แตเนองจากการอบรมในครงน ผวจยน าสมนไพรสดหลายชนดมาแสดงใหผเขาอบรมไดชมพรอมแสดงปายชอและสรรพคณไว พรอมทงมกลาสมนไพรทน ามาแจกเจา ย รวมอยดวย ผลใหความรภายหลงการอบรมทเพมขนเปนผลรวมของการใชทงคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนฯ การบรรยายความรเกยวกบสมนไพรฯ ของวทยากรและการชมสมนไพรสดทแสดงไวในหองเรยน ซงผทน าคมอเลมนไปใชอบรมกลมอาสาสมครสาธารณสขควรตระหนกถงบรบทของการอบรมในครงนดวย หากสามารถแสดงสมนไพรสด บรรยายความรประกอบกบการแจกคมอฯ ดวยกนาจะไดผลดเชนเดยวกบการอบรมในครงน

การอบรมในครงน ผเขาอบรมมความพงพอใจโดยรวมอยในระดบมาก ( = 4.31, S.D.= 0.70) โดยความพงพอใจในดานเนอหาเฉลยในระดบมาก ( = 4.32, S.D.= 0.65) ผเขาอบรมพงพอใจคมอสมนไพรภาคกลางทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพมาก ( = 4.40, S.D.= 0.587) ในขณะทความเหมาะสมของเวลากบเนอหาสาระกอยในระดบมากเชนกน ( = 4.18,S.D.= 0.63) แตม 2 รายทมความเหนวาระยะเวลาทอบรมนอยเกนไป โดยเสนอแนะใหขยายเวลาในการอบรมเพมขนอก 1 วน เพอใหจ าสมนไพรทแสดงไดเพราะสมนไพรทใชจ ายาก สวนความพงพอใจในวทยากรบรรยายโดยรวมอยในระดบมาก ( = 4.33, S.D.= 0.55) แตเวลาในการแลกเปลยนเรยนรของการอบรมครงนมเพยง 30 นาท ท าใหผเขาอบรมบางคนไมมโอกาสถายทอดประสบการณในการใชสมนไพรของตนเอง หากเปดโอกาสใหผเขาอบรมซงกวาครงหนงเปนผสงอายไดแลกเปลยนประสบการณในการใชสมนไพรอยางนอย 1 ชวโมงและบนทกเขาคลงความรเพอเผยแพรตอไป นอกจากนนผเขาอบรมยงแสดงความเหนวา เปนการอบรมทท าใหไดรจกสมนไพรอกหลายชนด และสามารถน าไปใชในการดแลประชาชนได พรอมทงเสนอแนะวาควรจดการอบรมเกยวกบสมนไพรบอยๆ เพอใหอสม.ไดรบความรเพมมากขน และเสนอแนะใหจดอบรมชาวบาน แตละต าบลดวย เพอใหชาวบานทมสมนไพรอยแลวรวธการใชสมนไพรในการดแลตนเอง จากขอเสนอแนะดงกลาว สะทอนใหเหนวาผเขาอบรมเหนคณคาของภมปญญาการแพทยพนบาน และพรอมท

134

จะน าองคความรทไดรบไปใชประโยชนในชวตประจ าวน สวนความพงพอใจเรองของอาหาร สถานท และการอ านวยความสะดวกของเจาหนาทอยในระดบมาก มเพยงอาหารวางทผเขาอบรมเสนอแนะใหเปนขนมไทยและน าผลไมแทนขนมแบบฝรง ชาและกาแฟตามทจดไวให

สรปองคความรทไดจากการวจย 1. องคความรทไดจากหมอพนบานและผสงอายในภาคกลาง การศกษาในครงนไดรบองคความร

เกยวกบการใชสมนไพรในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพไดรวม 17 ปญหา ไดแก เลอดออกจากบาดแผล เลอดก าเดาออกจมก อาเจยนเปนเลอด บาดแผลสด บาดแผลไฟไหมน ารอนลวก พษจากสารเคมทางการเกษตร กนยาพษเพอฆาตวตาย อาหารเปนพษ ทองเดนรนแรง ปวดทองรนแรงจากธาตลม แมลงกดตอย พษง พษจากสตวทะเล หอบหด เปนลม ลมพษ และชกจากไขสงในเดก ดงน

1.1 เลอดออกจากบาดแผล นยมหามเลอดจากบาดแผลโดยใชใบสาบเสอเพสลาดขยใหช าแลวปดแผลเนองจากใบสาบเสอมสารส าคญคอ กรดอะนสกและฟลาโวนอยดหลายชนด นอกจากนยงมสารพวกน ามนหอมระเหย ซงประกอบดวย สารยพาทอลและ สารส าคญเหลานจะไปออกฤทธทผนงหลอดเลอดท าใหผนงหลอดเลอดหดตว และยงมฤทธไปกระตนสารทท าใหเลอดแขงตวไดเรวขน ท าใหสามารถหามเลอดได

1.2 ภาวะเลอดก าเดาออกจมก ใหใชใบพลหรอใบสาบเสอขยแลวอดไวในรจมกขางทมเลอดก าเดาออก โดยในใบพล มสาร -sitosterol ทชวยในการลดอาการอกเสบ และสมานแผลไดด สวนใบสาบเสอมสารส าคญทท าใหผนงหลอดเลอดหดตวและกระตนสารทท าใหเลอดแขงตวไดเรวขน

1.3 อาการอาเจยนเปนเลอด จากถกท ารายรางกายใหใชใบหนมานประสานกายผสมเหลาคนน าดม พบสาร Oleic acid, Butulinic acid, D-glucose, D-xylose, L-rhamnose ใชเปนยาแกอาเจยนเปนเลอดได หากอาเจยนเปนเลอดจากแผลในกระเพาะอาหารใหใชขมนชนสดผสมสารสมและเหลาเลกนอย คนน าดม ซงในขมนชนสดมสาร curcuminoids และน ามนหอมระเหยทชวยลดการหลงสารจากกระเพาะอาหารและรกษาแผลในกระเพาะอาหาร (นนทวน บณยะประภศร และอรนช โชคชยเจรญพร 2539: 365-367)

1.4 บาดแผลสด ถามบาดแผลสดใหลางดวยน าตมเปลอกมงคดแลว เอาใบสาบเสอ ปน และยาฉนขยใหเขากน แลวน ามาปดแผล การทนยมใชเปลอกมงคดลางบาดแผล เนองจากเปลอกมงคดมรสฝาด มสวนประกอบของสารแทนนนและสารแซนโทน โดยสารแทนนนมฤทธในการท าใหโปรตนตกตะกอนและมฤทธฆาเชอโรค สวนสารแซนโทนหรอแมงโกสตนมฤทธชวยลดอาการอกเสบและตานเชอแบคทเรยทท าใหเกดหนอง สวนใบสาบเสอทนยมใชในการสมานแผลเนองจากมสารส าคญทท าใหผนงหลอดเลอดหดตว และท าใหเลอดแขงตวไดเรวขนใชเปนยารกษาแผลสดและสมานแผล สวนการใชใบสาบเสอ ปนและยาฉนขยใหเขากนแลวน ามาปดแผลกไดผลดเนองจากในปนมรสฝาด สามารถสมานแผลได สวนยาฉนมนโคตนเปนแอลคาลอยดชนดน าซงมฤทธฆาเชอแบคทเรยได

135

1.5 บาดแผลไฟไหมน ารอนลวก นยมใชเนอวนใสๆ ของวานหางจระเขปดแผลจะไมเปนแผลเปนการทวานหางจระเขสามารถรกษาแผลไฟไหมน ารอนลวกไดเพราะวานหางจระเข มสาร Glycoprotein ทมชอวา Aloctin A มฤทธเปน Anti-inflammatory พบในทกๆ สวนของวานหางจระเข มสรรพคณบรรเทาอาการปวดแสบปวดรอน ชวยสมานแผล แผลจะหายเรวมาก ตอตานเชอแบคทเรยและอาจไมมแผลเปน

1.6 พษจากสารเคมทางการเกษตร นยมใชรางจดดอกมวงทงตนโขลกผสมน าซาวขาว คนน าดม 1.7 พษจากการกนยาฆาตวตาย บ าบด 2 ขนตอน คอ 1) การดดซบสารพษดวยดนเหนยวหรอไขไก

และ 2) การขบพษดวยรางจดดอกมวงทงตนผสมน าซาวขาวเขมขนคนดมทกชวโมง 1.8 พษจากอาหารทวไปหรอไดรบพษจากเหด กลอย แมงดาถวย ใชรางจดดอกมวงทงตน ใบขอย

หรอใบหงหายใหญกไดโดยน ามาต าผสมน าซาวขาวดมเปนระยะจนกวาอาการจะดขน ในการศกษาครงนพบวา วธการก าจดพษจากสาเหตตางๆ ไมวาจะเปนพษจากสารเคมทใชทาง

การเกษตร พษจากการกนยาฆาตวตาย หรอพษจากอาหารจ าพวกเหด กลอยหรอแมงดาถวย กสามารถใช รางจดเถาชนดดอกมวง โดยรางจดทจะน ามาใชตองมอาย 2 ปขนไป แตถาใชรากตองมอาย 5 ปขนไป มวธปรงยาหลายวธ สวนใหญนยมน ารางจด (ใบเพสลาดหรอทงตน) มาโขลกใหละเอยดผสมน าซาวขาว เอาน ามาดมเปนระยะจนกวาอาการจะดขนโดยความถของการดมขนอยกบปรมาณสารพษทไดรบ ถาไดรบสารพษปรมาณมากกดมทก 2 ชวโมง เปนตน จากการศกษาพบวาในใบรางจดมองคประกอบทางเคมเปนสาร phytol, stigmasta-5,22-dien-3-ol (5), chlorophyll,carotenoid, lutein แตในปจจบนยงไมสามารถอธบายกลไกในการท าลายพษได อยางไรกดตามต ารายาไทยอธบายวารางจดมรสเยน มสรรพคณท าใหความรอนในรางกายลดลง แกไข แกพษได คนไทยมกใชกนแกพษจากเหดหรอกลอยพษ พษจากแมงดาถวย แกอาการเมาเหลาและถอนพษตางๆ นอกจากนนยงมหลกฐานเชงประจกษอกหลายเหตการณทยนยนวาการใชรางจดเถาดอกมวงบ าบดผทไดรบพษไดผลด

1.9 อาการทองเดนรนแรง นยมใชสมนไพรรสฝาดจ าพวก ฝรงทงยอดและใบ เปลอกแคขาวและแดง เปลอกมงคด และเปลอกทบทม ซงในเปลอกยอดและใบฝรง เปลอกแค เปลอกมงคด เปลอกทบทมมรสฝาด มสารแทนนน (tannin) ย ย ลกลามของเชอโรค ชวยสมานทองและล าไส โดยชวยลดการอกเสบของกระเพาะ ล าไส และชวยลดการเกรงตวของล าไส ท าใหอาการปวดทองบรรเทาลงได จงชวยในการบ าบดภาวะทองเดนรนแรงไดด

1.10 อาการปวดทองรนแรงจากธาตลม ใหกนสมนไพรทมรสเผดรอนจ าพวกขา ขง กระชาย ตะไครหรอรากเจตพงค ท าใหขบลมไดผลดเนองจากกระเพราแดงมน ามนหอมระเหย Eugenol ซงมฤทธในการ ขบลมและ ยย ย และลดอาการจกเสยด ขงมน ามนหอมระเหยจ าพวก Menthol, Borneol, Fenchone, 6-Shogaol และ6-Gingerol ซงมฤทธขบลม เพมการสรางน าดและชวยยอยไขมน รวมทงชวยลดการบบตวของล าไสจงชวยบรรเทาอาการปวดทองได สวนเหงาขาสดมน ามนหอมระเหยและ1-Acetoxychavicol Acetate ใชเหงาออนตมเอาน ามาดมบรรเทาอาการทองอด ทองเฟอ และขบลมไดด

136

1.11 พษจากแมลงสตวกดตอย ถาเปนผง ตอ แตนตอยและมดกด นยมใชใบเสลดพงพอนตวเมยต าผสมเหลาทาแผล ซงเสลดพงพอนตวเมยอยในกลมพชถอนพษโดยใชสวนทงตนในการถอนพษ สารเคมทพบในเสลดพงพอนตวเมย ไดแก ราก พบสาร Betulin, Lupeol, และ-sitosterol สวนใบ พบสาร Flavonoids มฤทธลดการอกเสบในหนขาวได หากแมงปองตอยและตะขาบกดนยมใชตนตนตะขาบหรอตนตะขาบบนมาต าผสมเหลาขาว แลวพอกแผลไดผลดเนองจากในตนตนตะขาบและตะขาบบนมสาร Flavonol glycosides ตานการอกเสบและลดบวม

1.12 พษง เมอถกงพษกดใหเอาเขยวงออกกอนโดยใชแกวสญญากาศหรอดายปนผานแผล แลวรกษาแผลโดยใชใบเสลดพงพอนตวเมยมาต าผสมเหลา คนน าดมและกากพอกแผล ไดผลดเนองจากในรากเสลดพงพอนตวเมยมสาร Betulin, Lupeol และ -sitosterol, Stigmasterol ล าตนพบสาร Lupeol สวนใบ พบสาร Lupeol, และ -sitosterol, Flavonoids ซงสารเหลานมฤทธลดการอกเสบ และสาร Lupeol สามารถตานพษงได สวนแผลทเนาจากงกะปะกดกพบวาหมอพนบานและผสงอายกมวธการบ าบดหลายวธ วธหนงทใชไดผลคอเอาน าจากตนกลวยน าวาทงดมและทาแผล แผลกจะหายได

1.13 พษจากสตวทะเล เมอถกแมงกระพรนไฟใหลางดวยน าทะเล แลวใชผกบงทะเลขยใหช า น ามาพอกแผลไดผลดเนองจากในใบผกบงทะเลมสาร damascenone ซงมฤทธตานฮสตามนทท าใหเกดอาการแพ จงชวยตานพษแมงกะพรนได ถาเมนทะเลต าใหใชฆอนทบหนามเมนทะเลทฝงอยในเนอใหละเอยด แลวบบน ามะนาวลงไปทแผล หนามจะละลายไปเองเนองจากน ามะนาวมฤทธเปนกรดจงสามารถท าใหหนามของเมนทะเลซงเปนโปรตนละลายไปเองได

1.14 หอบหดจากโรคภมแพ ใหใชใบหนมานประสานกาย เคยวกนสดๆ กจะหยดหอบไดเนองจากในใบหนมานประสานกายมสาร Oleic acid, Butulinic acid, D-glucose, D-xylose, L-rhamnose ทใชรกษาโรคหด แพอากาศ ขบเสมหะ และโรคหลอดลมอกเสบได

1.15 เปนลมธรรมดา สมนไพรทใชมากทสด คอ ตวมดแดง รองลงมาเปน ผวมะกรดและน าหวหอมแดง ซงตวมดแดงใชไดผลเนองจากมกรดมดใหรสเปรยว ใชเปนยาสดดมแกเปนลม หนามดตาลาย วงเวยนศรษะได สวนผวมะกรดมน ามนมะกรดซงเปน มนหอมระเหยทมสารส าคญ คอ sabinene, limonene, terpinen-4-ol, -pinene และอนๆ ใชชงในน าเดอดใสการบรเลกนอย รบประทานแกลมวงเวยนได หอมแดงมกลนฉน มน ามนหอมระเหยซงประกอบดวย Diallyn trisulfide เมอใชสดดมจะชวยแกอาการเปนลมได

1.16 ลมพษ สมนไพรทใชมากทสดในการบ าบดลมพษ คอ ใบพล ซงพบวาในใบพลมน ามนหอมระเหยสน าตาลปนเหลองและมกลนฉน เรยกวา น ามนพล ซงมสารประกอบฟนอล ไดแก Isoeugenol, Chavicol, Eugenol สารเหลานมฤทธในการฆาเชอโรคทท าใหปลายประสาทชา แกอาการคนได จงใชรกษาอาการผนคนเนองจากลมพษได

137

1.17 เดกมภาวะชกจากไขสง สมนไพรทใชมากทสดคอ หวหอมแดง รองลงมาคอ ใบสะระแหน ซงจากการศกษาพบวา หวหอมแดงและสะระแหน มฤทธเยน รสเผด มน ามนหอมระเหย ชวยขจดลมรอน ใชเปนยาดบรอน ถอนพษไข ขบลม ขบเหงอ ท าใหแกอาการชกจากไขสงได

2. องคความรจากการน าคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางไปใชในการ อบรม อสม. เมอจดท าคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางส าหรบ อสม. เรยบรอยแลว น าไปใหผทรงคณวฒทง 6 ทานพจารณาพรอมใหขอเสนอแนะและท าการแกไข ผวจยท าการอบรมเจาหนาทสาธารณสขและอสม.โดยใชคมอสมนไพรฯ เปนหลก พรอมทงแสดงสมนไพรสดประกอบ พบวาคะแนนเฉลยความรหลงการอบรมสงกวา 6.2 คะแนน เมอทดสอบความแตกตางของคาเฉลยกอนและหลงการอบรมโดยใช paired t-test พบวาความรภายหลงการอบรมสงกวากอนการอบรมอยางมนยส าคญทางสถต (p<0.001) และผเขาอบรมมความพงพอใจในการอบรมโดยรวมอยในระดบมาก อนงผลการอบรมในครงนมการน าสมนไพรสดมาแสดงประกอบดวย ดงนนอาจสงกระทบตอวตถประสงคขอ 1.3 ทตองการศกษาผลการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง ซงควรใชคมอสมนไพรฯ เพยงอยางเดยวในการอบรมเทานน ดงนนหากจะอบรม อสม.ใหไดผลเชนเดยวกบการอบรมในครงนกควรแสดงสมนไพรสดประกอบดวย

ขอจ ากดในการวจย การศกษาครงนมขอจ ากด 2 ประการ ไดแก ขอจ ากดเกยวกบกลมตวอยางทศกษาและขอจ ากด

เกยวกบผลการศกษาในประเดนวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ ดงน 1. ขอจ ากดเกยวกบกลมตวอยางทศกษา การศกษาครงนมขอจ ากดในการเลอกกลมตวอยางทเปน

ผสงอาย กลาวคอ ผสงอายไดมาจากชมรมผสงอายของ 10 จาก 25 จงหวด โดยประธานชมรมใหคดเลอกผสงอายทมอายระหวาง 60-75 ป มความสามารถในการสอสาร มสตสมปชญญะ อยในพนทนนมานานอยางนอย 10 ป และมประสบการณในการใชสมนไพรบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพมาท าการสนทนากลมรวม 15 คนตอหนงจงหวด รวม 150 ท าใหการกระจายไมทวถง ผวจยเชอวายงมผสงอายอกมากทมความรและประสบการณเกยวกบการใชสมนไพรบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ ประกอบกบการใชการสนทนากลมท าใหผสงอายบางทานพดมาก ออกนอกเรอง ใชโทรศพทมอถอขณะสนทนากลม ท าใหผอนขาดสมาธ บางคนพดนอย ตองเวยนถามกระตนทละคนจงตองใชเวลามาก องคความรทไดจากผสงอายจงไมมากเทาทควร

2. ขอจ ากดเกยวกบผลการศกษาในประเดนวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ เนองจากวธการ บ าบดภาวะฉกเฉนในการศกษาครงนมาจากความรและประสบการณของหมอพนบานและผสงอายทสมครใจใหขอมลแกผวจยโดยมผทรงคณวฒกลนกรองแลวในระดบหนง แตยงไมมการน าไปทดสอบประสทธภาพในหองปฏบตการแตอยางใด คณะผวจยมงเนนให อสม. น าองคความรดงกลาวไปใชในยาม

138

ฉกเฉนและไมสามารถหายาแผนปจจบนมาใชไดโดยเฉพาะในชนบทหางไกล เมอท าการชวยเหลอขนตนแลว หากอาการยงไมดขนกท าการสงตอไปยงโรงพยาบาลเพอรบการรกษาทเหมาะสมตอไป

ขอเสนอแนะ 1. ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช

1.1 จากผลการศกษาพบวา ภาวะฉกเฉนทางสขภาพทสามารถน าสมนไพรมาใชในการบ าบดไดม 17 ปญหาดงรายละเอยดทกลาวไวแลวในบทท 4 ผลการวจย และผวจยไดจดท าคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางส าหรบ อสม. เพอใหอสม.ในชนบทหางไกลความเจรญใชเปนแนวทางในการน าองคความรไปชวยเหลอผปวยในยามฉกเฉนหรอคบขนและขาดแคลนยาแผนปจจบน เมอท าการชวยเหลอขนตนแลว หากอาการยงไมดขนกท าการสงตอไปยงโรงพยาบาลเพอรบการรกษาทเหมาะสมตอไป

1.2 จากผลการศกษาพบวา คมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางทผวจย จดท าขนจะไดผลดเมอน าสมนไพรสดมาแสดงประกอบการบรรยายดวย ดงนนหากเจาหนาทสาธารณสขจะจดอบรมในเรองนกควรสรรหาสมนไพรสดมาแสดงประกอบการบรรยายดวย เพอเพมประสทธภาพของคมอฯ นอกจากนนเจาหนาทของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลและ อสม.ควรสะสมสมนไพรทใชในภาวะฉกเฉนไวในโรงพยาบาลและในครอบครว หากมพนทจ ากดกอาจเลอกปลกสมนไพรทอาจใชบอยบางชนด เชน ปลกรางจดเถาดอกมวง เปนตน

1.3 จากผลการศกษาพบวา สมนไพรทหมอพนบานใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางหนงปญหามหลายชนด อาท สมนไพรทใชบ าบดพษง หมอพนบานจนทบรบ าบดพษงโดยใชตนตาหมน ลพบรใชเปลอกตนตะคองและลนมงกร สระบรใชใบของตนพญานาคราช เปนตน เมอผทรงคณวฒพจารณาแลวเหนวา เปนสมนไพรทแปลก ไมคนเคยหรอไมเคยใชมากอน กจะถกคดออก ไมสามารถน าเสนอไวในคมอไดแมวาขอมลทไดจะมาจากหมอพนบานทมชอเสยง ซงวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพทถกคดออกและมไดน าเสนอไวในคมอควรน าไปเผยแพรใหนกวจยทมความสามารถในการศกษาวจยเชงทดลองน าไปศกษาคนควาเพอน าไปใชประโยชนกบสงคมไทยตอไป 2. ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป

2.1 ขยายพนทในการศกษาสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพใหครอบคลมทงใน ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต

2.2 สงเคราะหองคความรเกยวกบสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของประเทศไทย 2.3 น าองคความรพนฐานจากผลการวจยในครงนมาศกษาประสทธผลของสมนไพรแตละชนดโดย

ใชการวจยแบบกงทดลองในกลมตวอยางทเหมาะสมกบปญหาและสมครใจทจะใหความรวมมอ 2.4 ศกษาตดตามประสทธผลในการน าสมนไพรไปใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของ

อสม.และเจาหนาทสาธารณสขในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทเขารบการอบรม

139

บรรณานกรม “กระเพราแดง”. คนคนวนท 18 ย จาก http://www.likemax.com/archive/herb/. การปฐมพยาบาลกรณถกสตวท าราย: เมนทะเล 22/ 11/ 2009 คนคนวนท 1 มนาคม 2553 จาก

http://www.thaigoodview.com/node/45596 เขยน รตนสวรรณ เจรญ พงษมาลา และประจกษ รตนสวรรณ. วชาการฝกอบรมหมออาสาหม บาน (ม.อ.บ.) และแพทยอาสาสมนไพร (พ.อ.ส.). กรงเทพมหานคร: เฉลมชยการพมพ, 2522. คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. “ตะขาบบน” คนคนวนท 24 พฤศจกายน 2554 จาก http://www.phargarden.com/main.php?action=viewpage&pid=46. ความรเรองเหดแบบชาวบาน. คนคนวนท 15 มกราคม 2553 จากhttp://www.doctor.or.th/node/5001. คเณศ เตมไตรรตนและคณะ. ผลของสารจากรากตนโลดทะนงตอพษงเหาไทยโดยใชวธ Molecular Docking, 2548. ดสพร ดลยนนทและจรญ ลลพผลน. คมอสารพดประโยชน. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดทพยอกษร, 2531. ไตรย. หนวยปฏบตการวจยเคมสารสนเทศ ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ต ารบ ยา ต าราไทย. คนคนวนท 11 มนาคม 2553 จาก http://thrai.sci.ku.ac.th/. “ทบทม” คนคนวนท 18 พฤศจกายน 2554 จาก www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_07_3.htm. นนทวน บณยะประภศร, บรรณาธการ. ศพทแพทยไทย. กรงเทพมหานคร: บรษทประชาชนจ ากด, 2535. นนทวน บณยะประภศร และอรนช โชคชยเจรญพร. บรรณาธการ. สมนไพรไมพนบาน(1).

กรงเทพมหานคร: บรษท ประชาชน จ ากด, 2539 หนา 365-367. ภาควชาตจวทยา คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล. ลมพษ. 26 มถนายน 2552 คนคนวนท 25 กมภาพนธ 2553 จาก http://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/articledetail.asp?id=23 ปรชา พณทอง. ต ารายาโบราณอสาน . อบลราชธาน: โรงพมพศรธรรมออฟเซท, 2520. เปยม บณยะโชต. ต ารายาไทยโบราณ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพเฟองอกษร, 2514. ปรญญา หงษทอง. เมนทะเล. 20 กมภาพนธ 2550 คนคนวนท 10 มนาคม 2553 จาก http://www.talaythai.com. ปรญญา อทศชลานนทและคณะ. ยากลางบาน เลมหนง .ไมปรากฏสถานทพมพและโรงพมพ, 2520. ปารณกล ตงสขฤทย. “มารจกรางจดสมนไพรลางพษ”. หมออนามย 20(1): 54-56, 2553. “ประโยชนจากเปลอกมงคด”. คนคนวนท 17 พฤศจกายน 2554 จาก www.vcharkarn.com/vblog/48530. “ประโยชนจากสารสกดเปลอกมงคด 100 %”. คนคนวนท 17 พฤศจกายน 2554 จาก www.bloggang.com/. “ประโยชนของ...หวหอม”. คนคนวนท 28 ย จาก http://www.thaigoodview.com/node/24237.

140

ปญญา อทธธรรมและคณะ. “การใชสมนไพรรางจดขบสารฆาแมลงในรางกายของเกษตรกรกลมเสยงใน ต าบลเมองเดช อ าเภอเดชอดม จงหวดอบลราชธาน”. รวมบทคดยองานวจยการแพทยแผนไทยและ ทศทางการวจยในอนาคต.กรงเทพฯ: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2543.

ผองศร ทพวงโกศล. “ไขแมงดาทะเลมพษถงตาย”. คนคนวนท 25 มนาคม 2553 จาก http://www.med.cmu.ac.th/dept/parasite/public/Man. “ผกบงทะเล”. คนคนวนท 25 พฤศจกายน 2554 จาก http://www.likemax.com/archive/herb/. “ฝรง”. คนคนวนท 18 พฤศจกายน 2554 จาก http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_07_6.htm. ฝายเทคโนโลยพชสมนไพรและพชอตสาหกรรม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (2545) “น ามนและสารสกด จากใบพล”. คนคนวนท 25 พฤศจกายน 2554 จาก http://www.ku.ac.th/emagazine/september45/agri/piper.html. พงษพนธ ชยกล “ลมพษ: โรคทกวนใจผมมาตลอดชวต” 27 มนาคม 2552 คนคนวนท 5 มกราคม 2553 จาก http://pongphun.wordpress.com. พระธรรมวโรดม. ต ารายากลางบาน. ไมปรากฏสถานทพมพและโรงพมพ, 2504. พระมงคล มหายโส. “การใชสมนไพรรกษาการถกงกดเบองตน”. 1 สงหาคม 2552 คนคนวนท 27 กมภาพนธ 2553 จาก http://www.rakbankerd.com/agriculture/page.php/id=1019&s=tblanimal. พรรนภา ชมศร. สมนไพรนานาชาต. กรงเทพมหานคร: คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล, 2544. พฤฒาจารยวพธโยคะ รตนรงษ สวตร ตงจตรเจรญ และปรญญา อทศชลานนท. เพชรน าเอก: กรยอดต ารบ ยาสมนไพร. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: สวรยาสาสน, 2541. พเยาว เหมอนวงษญาต. คมอการใชสมนไพร. พมพครงท 5. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพเมดคอลมเดย, 2534. พนดา ใหญธรรมสาร. “รางจด”. จลสารขอมลสมนไพร ปท 29 ตลาคม 2554 กรงเทพฯ: แสงเทยนการพมพ. “พญาปลองทอง” คนคนวนท 24 พฤศจกายน 2554 จาก http://www.medplant.mahidol.ac.th/pubhealth/clinacan.html. “พล”. คนคนวนท 28 ย จาก http://www.samunpai.com/samunpai/show.php?cat=1&id=83. พนจ แจงจต. ต าราเภสชกรรมแผนโบราณ.พมพครงท 2 ไมปรากฏสถานทพมพและโรงพมพ ไมปรากฏป

ทพมพ “มะกรด”. สรรพคณสมนไพร คนคนวนท 25 พฤศจกายน 2554 จาก http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_08_6.htm. “มะกรด”. คนคนวนท 28 ย จาก http://www.tistr.or.th/essentialoils/. “มะกรด”. คนคนวนท 28 ย จาก http://www.the-than.com/samonpai/sa_16.html. มาล บรรจบและคณะ. สมนไพรพนบานภาคอสาน. กรงเทพมหานคร: ธนาสนเจรญการพมพ, 2543.

141

มยร เปาประดษฐ. “การศกษาการใชยาพนบานในการรกษาอาการอจจาระรวงของประชาชน”. รวมบทคดยองานวจยการแพทยแผนไทยและทศทางการวจยในอนาคต.กรงเทพฯ: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2543.

มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดม อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ). ต าราเภสชกรรมไทย ตอนท 1. กรงเทพมหานคร: โรงพมพวญญาณ, 2541.

รสนา โตสตระกล. คมอสมนไพรนาใช. กรงเทพ: เอดสน เพรสโพรดกส, 2529. รวภา เดชาชาญ. วาน: ยารกษาโรค. กรงเทพฯ: บรษท พมพดการพมพ จ ากด, 2554. ราชบณฑตยสถาน. เหดกนไดและเหดมพษในประเทศไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร: บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2539. รามน กจไพศาล. “พญายอแกพษง” 21 กนยายน 2551 คนคนวนท 22 มกราคม 2553 http://praopraew.hi5.com รวม รตนะ ฉน มโนเรศ และประกอบ อบลขาว. ต ารบยาแผนไทยภาคใต. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ สายธาร, 2549. รชนพร ภกร. การปฐมพยาบาล. ไมปรากฏสถานทพมพและโรงพมพ, 2533. รชพล กลสราวธ และคณะ. การศกษาภมปญญาหมอพนบานไทย: หมอบญคง วงศสายสญจ การดแลรกษา ผปวยทกนยาฆาหญา จงหวดจนทบร. กรงเทพมหานคร: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2546. รงเรอง กจผาต. “การปฐมพยาบาลผปวยกนสารพษหรอยาพษ”. http://www.si.mahidol.ac.th drrungrueng.org/data/flame/008.htm. ระบบฐานขอมลทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถนของชมชน. “มดสม”. คนคนวนท 28 ย 2554 จาก http://www.bedo.or.th/lcdb/biodiversity/view2.aspx?id=5609. “รางจด”. คนคนวนท 18 ย จาก http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_20_4.htm. ล าปาง ปาซโร. เคลดลบต ารบยาสมนไพรรกษาโรค. กรงเทพมหานคร: บรษท อมรนทร บคเซนเตอร จ ากด, 2546. ว. จนประดษฐ. เกรดความรในเรอง สมนไพรไทย: สมนไพรไกลหมอ. กรงเทพมหานคร: รงแสงการพมพ, 2540. วรช หนขาว. “รจกสตวน าพษราย ปลอดภยเมอเทยวทะเล” หนงสอพมพเดลนวสภาคตะวนออก. คนคน วนท 5 มกราคม 2553 จาก http://kanchanapisek.or.th/kp4/book344/ocean.htm. วสดา สวทยาวฒน, บรรณาธการ. “สาบเสอ” จลสารขอมลสมนไพร. ปท 29 ย กรงเทพฯ: แสงเทยนการพมพ. วทย เทยงบรณธรรม. พจนานกรมสมนไพรไทย(ฉบบสรรพคณยาไทย). กรงเทพมหานคร: โรงพมพนยม วทยา, 2538.

142

วฒ วฒธรรมเวช. เภสชกรรมไทย: รวมสมนไพร กรงเทพมหานคร: โอ.เอส.พรนตงเฮาส, 2537. วจตร บณยโหตระ. “แนวคดเกยวกบการเจบปวยฉกเฉนและวกฤต” เอกสารประกอบการสอนชดวชากรณ เลอกสรรการพยาบาลฉกเฉนและวกฤต พมพครงท 2 นนทบร: โรงพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2541. วชย วนดรงควรรณและทศศาสตร หาญรงโรจน, บรรณาธการ. การปฐมพยาบาล. พมพครงท 5. กรงเทพมหานคร: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536. วพาพร วรหาญ จงรก อฐรตน และสวรรณา บญยะลพรรณ, บรรณาธการ. การปฐมพยาบาลและการพยาบาล ฉกเฉน. ขอนแกน: ขอนแกนการพมพ, 2535. วรศกด เมองไพศาล. “สาระนารเพอผสงวย”. คนคนวนท 27 มกราคม 2553 จาก http://www.si.mahidol.ac.th/project/geriatrics/Thaiweb/cramp.htm วระสงห เมองมน. รวมบทความสมนไพรจากสยามรฐสปดาหวจารณ พ.ศ. 2539-2540 เลม1. ไมปรากฏ สถานทพมพและโรงพมพ, 2545. วรพฒน สวรรณธรรมา. “แนวทางการดแลรกษาผปวยทถกงพษกด”. กนยายน 2552 คนคนวนท 16 มนาคม 2553 จาก http://www.si.mahidol.ac.th. วรพงษ เกรยงสนยศ บรรณาธการ. ภมปญญาหมอพนบาน จ.พระนครศรอยธยา. กรงเทพ: บรษท ปาปรส พบลเคชน จ ากด, 2552. “วานหางจระเข”. คนคนวนท 18 ย จาก http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_17_3.htm. “วานหางจระเข”. คนคนวนท 18 ย จาก http://th.wikipedia.org/wiki/. สภาการพยาบาล. ขอก าหนดการรกษาโรคเบองตนและการใหภมคมกนโรค .ไมปรากฏสถานทพมพและ โรงพมพ, 2545. ส. เปลยนศร (พระครวทตวรเวช). ต ารายาแพทยแผนไทย. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด 9119 เทคนค พรนตง, 2543. สนต หตถรตน. การตรวจรกษาอาการหนามดเปนลม. มถนายน 2531 คนคนวนท 22 เมษายน 2553 จาก http://www.doctor.or.th/node/6445. “สมนไพรใชรกษาอาการเลอดก าเดาไหล”. คนคนวนท 28 ย จาก http://www.healthmee.com/ForumId-124-ViewForum.aspx. “สะระแหน”. คนคนวนท 28 ย จาก http://www.the-than.com/samonpai/sa_2.html. “สาบเสอ”. คนคนวนท 17 พฤศจกายน 2554 จาก http://th.wikipedia.org/wiki/, http://www.lks.ac.th/plant/sabsoue.html. “เสลดพงพอนตวเมย”. คนคนวนท 24 ย www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_20_6.htm).

143

สดาพรรณ ธญจรา. “การพยาบาลฉกเฉนในระบบทางเดนอาหาร”. ใน การพยาบาลฉกเฉนและอบตภยหม สดาพรรณ ธญจราและวนดา ออประเสรฐศกด, บรรณาธการ. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: บรษทสามเจรญพาณชย จ ากด 2546 สรเกยรต อาชานานภาพ. ต าราการรกษาโรคทวไป .พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: พมพด, 2544. สวทย มาประสงค. ภมปญญาหมอง. กรงเทพมหานคร: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2546. สพจน อศวพนธธนกล, บรรณาธการ. สมนไพรบ าบด. จลสารอนดบท 7 กรงเทพมหานคร: บรษท เอดสน เพรส โพรดกส จ ากด, 2528. สธรรม อารกล. องคความรเรองพชปาทใชประโยชนทางภาคเหนอของประเทศไทย เลม 1-3. กรงเทพฯ:

บรษท อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน) 2552. ส านกหอสมดกลาง มหาวทยาลยรามค าแหง. “แมงกะพรน”. คนคนวนท 1 กมภาพนธ 2553 จาก http://www.lib.ru.ac.th/journal/jellyfish.html ส านกวชาสหเวชศาสตรและสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ. “สาระนารเรองตะครว”. 12 กนยายน 2552 คนคนวนท 26 มกราคม 2553 จาก http://sichon.wu.ac.th/source/detail.php?newss_id=246&paths=master-ihh. ส านกงานเลขาธการกองอ านวยการรกษาความมนคงภายใน. ต ารายากลางบาน. ไมปรากฏสถานทพมพและ โรงพมพ, 2535. หลวงพอจรญ ฐตธมโม วดอมพวน จงหวดสงหบร. สมนไพรไทย. 5 กมภาพนธ 2553 คนคนวนท 28 กมภาพนธ 2553 จาก http://www.samunpraithaiherb.blogspot.com/2010/02/1.html. หนงสออนสรณในงานพระราชทานเพลงศพพนตร เรวตร พรหมหลอ. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด คว-ด เพรส, 2548. “หนมานประสานกาย”. สรรพคณสมนไพร. คนคนวนท 25 พฤศจกายน 2554 จาก http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_08_12.htm. “หอมแดง”. คนคนวนท 28 ย จาก http://wikipedia.org/wiki/. อนวตร ลมสวรรณ.“การชวยเหลอผปวยฉกเฉน”. หางไขไกลโรค. คมอสขภาพส าหรบประชาชน ฉบบครบรอบ 10 ป มลนธรามาธบด. กรงเทพมหานคร: มลนธรามาธบด, 2523. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพพระครอาทรธรรมนเทศก. สมนไพรนาใช. ไมปรากฏสถานทพมพและ โรงพมพ, 2545. เอกชย ปญญาวฒนานกล. “การใชสมนไพรรกษาแผลเรอรง”. การสมมนาวชาการแพทยทางเลอก ครงท 1: การดแลแผลเรอรงดวยการแพทยผสมผสาน. โดย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทย ทางเลอก กระทรวงสาธารณสข. กรงเทพมหานคร: บรษทสขมวท มเดย มารเกตตง จ ากด, 2549. อวย เกตสงห. ยากลางบานทใชไดผล. กรงเทพมหานคร: บรษทเอดสน เพรส โพรดกส, 2529. “Betulin” Retrieved November 24, 2011, from http://www.en.wikipedia.org/wiki/Betulin.

144

Christensen D. Kyle. Herbal First Aid and Health Care.United States of America: Lotus Press, Wisconsin,2000. Duke A. James. The Green Pharmacy. Pennsylvania: Rodale Press Emmaus, 1997. Ehrlich D. Steven. Food Poisoning. August 25th, 2008. Access at February 10th, 2010. Retrieved from http://www.umm.edu/altmed/articles/food-poisoning-000064.htm Gallo M.B.C. and Sarachine M.J. 2009) “Biological Activities of Lupeol.” International Journal of Biomedical and Pharmaceutical Sciences. 3 (Special Issue 1): 46-66. Home Remedies. Urticaria. February 1th, 2010. Access at February 27th, 2010. Retrieved from http://www.home-remedies-for-you.com/remedy/Urticaria.html Libster M. Martha. Delmar’ Integrative Herb Guide for Nurses. Thomson Learning: United States., 2002. Libster, M. Martha. Herbal Diploomats. Golden Apple Publications: United States, 2004. Pigott D. Emergency Medicine Clinics of North America. Birmingham, AL: WB Saunders. 2008. The Asian Pacific News; Multilingual Weekly Newspaper in USA,Toxic Substance. April 10 th2009. Access at February 28th, 2010. Retrieved from http://www. Apacnews.net/ column/Dr5.htm “Thunbergia laurifolia” Retrieved November 25, 2011, from http://www.en.wikipedia.org/wiki/Thunbergia_ laurifolia. Watanabe Takashi, et. al. A Hand Book of Medicinal Plants of Nepal. Bangkok: Amarin Printing and Publishing Public Co.,Ltd. 2005. Yen C.T., Hsieh P.W., Hwang T.L., and et. al., 2009) “Flavonol glycocides from Muehlenbeckia platyclada and their anti-inflammatory activity.” Retrieved November 24, 2011, from http:// www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19252320.

***********************************************