หนงสอชดสงคมประชาธปไตย เลมท 1โทเบยส กอมแบรท และคณะ

ความคดพนฐานวาดวย สงคมประชาธปไตย

จดพมพโดย

มลนธฟรดรค เอแบรท สำ�นกง�นประเทศไทย อ�ค�รธนภม ชน 23 1550 ถนนเพชรบรตดใหม แขวงมกกะสน เขตร�ชเทว กทม 10400. โทร. 0-2652-7178 www.fest.org

Foundations of Social Democracy, Social Democracy Reader 1 เขยน: Tobias Gombert u.a. แปล: กรพนธ พวพนสวสด บรรณาธการเลม: อลสา สนตสมบต, ปภาณน เกษตรทต, อนรรฆ พทกษธานน ศลปกรรม: เดดเดยว เหลาสนชย

ขอมลท�งบรรณ�นกรมของหอสมดแหงช�ตความคดพนฐานวาดวยสงคมประชาธปไตย.-- กรงเทพฯ: มลนธฟรดรค เอแบรท, 2560.

กรงเทพฯ: สยามปรทศน, 2560.192 หนา. -- (หนงสอชดสงคมประชาธปไตย).1. ประชาธปไตย. I. กอมแบรท, โทเบยส. II. กรพนธ พวพนสวสด, ผเแปล. III. ชอเรอง.

321.8ISBN 978-974-315-956-5

อำานวยการผลต: บรษทสำานกพมพสยามปรทศน จำากด โทร. 0-2225-9536 ถง 9 พมพท: โรงพมพภาพพมพ โทร 0-2879-9154

หนงสอชดสงคมประชาธปไตย เลมท 1โทเบยส กอมแบรท และคณะ

ความคดพนฐานวาดวย สงคมประชาธปไตย

2

สารบญ

คำ�นำ�ในก�รพมพครงแรกฉบบภ�ษ�เยอรมน 4

คำ�นำ�ในก�รพมพฉบบภ�ษ�ต�งประเทศ 6

บทท 1 อะไรคอสงคมประช�ธปไตย 9

บทท 2 คณค�หลก 132.1 อสรภาพ 142.2 ความเทาเทยม/ความเปนธรรม 242.3 ความเปนอนหนงอนเดยวกน 442.4 มมมองทางความคดอนๆ 472.5 คณคาหลกภาคปฏบต 50

บทท 3 รปแบบสงคม: ก�รเปรยบเทยบ 713.1 ทนนยมตลาดและประชาธปไตย 733.2 จดยนเสรนยม 793.3 จดยนอนรกษนยม 833.4 สงคมประชาธปไตยและสงคมนยมประชาธปไตย 86

บทท 4 ทฤษฎสงคมประช�ธปไตยของโธมส ไมเยอร 1034.1. จดเรมตน 1064.2. อสรนยม กบ สงคมประชาธปไตย 1104.3. หวขอปลกยอย: ไตรภาคคณคาหลก สทธพนฐาน

และเครองมอ 114

4.4. สทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบ 120

3

4.5. ความรบผดชอบของรฐ 123

บทท 5 ประเทศตนแบบ 1275.1. สหรฐอเมรกา 1285.2. บรเตนใหญ 1365.3. เยอรมน 1455.4. ญปน 1555.5. สวเดน 163

บทท 6 บทสรป จดเรมตน 173

บรรณานกรม� 176

หนงสอแนะนำา� 180

เกยวกบผเขยน�� 186

4

คำานำาในการพมพครงแรกฉบบภาษาเยอรมน

ทศทางทชดเจนเปนสงทสำาคญอยางยงยวดสำาหรบการเมอง มแตคนทสามารถแถลงเปาหมายอยางชดเจนเทานนทจะสามารถบรรลภารกจและสรางแรงบนดาลใจใหแกผอนได ดวยเหตน วตถประสงคของคมอเลมนคอการมงตอบคำาถามสำาคญตอไปน อะไรคอสงคมประชาธปไตย (social democ-racy) ในศตวรรษท 21 อะไรคอคณคาสำาคญทมนยดถอ อะไรคอเปาหมายของมน เราจะนำามนไปปฏบตจรงไดอยางไร

สงหนงทควรตระหนกอยางชดเจนในเบองตนคอ สงคมประชาธปไตยไมไดถกนยามหรอกำาหนดอยางตายตวเหนอกาลเวลา ในทางกลบกน มนไดถกตอรองแกไขและสรรคสรางผานการทาทายถกเถยงอยางเปนประชา-ธปไตยมาโดยตลอด เพราะฉะนน วตถประสงคของคมอเลมนจงไมใชการ นำาเสนอคำาตอบสำาเรจรป หากแตมงกระตนใหผอานไตรตรองและขวนขวายหาความรเพมเตมตอไป

กลมผอานหลกทเรามงสอสารดวยโดยตรงคอผเขารวมโครงการทางการศกษาและแนะแนวของวทยาลยเฉพาะทางดานสงคมประชาธปไตย (the Academy for Social Democracy) ซงใชคมอเลมนเปนงานเขยนพนฐาน อยางไรกด ใครกตามทปรารถนาจะเขาไปมบทบาททเกยวของกบสงคมประชาธปไตยอยางแขงขนหรอมความสนใจกสามารถอานและใชประโยชนจากคมอเลมนไดเชนกน

ในหนาถดไปจากน ผอานจะพบกบแนวทางความคดอนหลากหลายทจะชวยใหเราทำาความรจกและเขาใจสงคมประชาธปไตย เราจะเรมจากคณคาหลกสามประการของสงคมประชาธปไตยอนไดแก อสรภาพ ความเปนธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกน ตอจากนน เราจะใชชดคณคาขางตนชใหเหนและพจารณาความแตกตางระหวางสงคมประชาธปไตยและกระแสความคดทางการเมองอนๆ สวนสดทายจะเปนการนำาเสนอขอถกเถยงเรอง

5

การนำาสงคมประชาธปไตยไปปฏบตในหาประเทศ โดยมทฤษฎสงคมประชา­ธปไตยของโธมส ไมเยอร (Thomas Meyer) เปนพนฐานความคดสำาคญ

คมอเรอง ความคดพนฐานวาดวยสงคมประชาธปไตย จะเปนหนงสอเลมแรกของชดคมอทงหมด ยงมคมอฉบบอนๆ ทจะไดรบการตพมพสำาหรบหลกสตรการศกษาอนๆ ของวทยาลยเฉพาะทางดานสงคมประชาธปไตย

เราขอใชโอกาสนขอบคณ โทเบยส กอมแบรท (Tobias Gombert) และมารตน ทมเพอ (Martin Timpe) เนอหาสวนใหญในคมอเลมนเขยนโดย โทเบยส กอมแบรท ในขณะทมารตน ทมเพอ ไดใหความชวยเหลอเพมเตมหลายประการ นอกจากน พวกเขาทงสองยงทำาหนาทเปนบรรณาธการทมทกษะและความเชยวชาญเปนอยางสง คมอฉบบนสามารถตพมพออกมาภายในเวลาอนสนไดกเพราะแรงอตสาหะและการอทศตนของพวกเขา เราขอขอบคณพวกเขาและนกเขยนทงหมดทเกยวของอกครงทใหความรวมมอกบเราอยางดเยยม

สญลกษณของวทยาลยเฉพาะทางดานสงคมประชาธปไตยคอเขมทศ มลนธฟรดรค เอแบรท (Friedrich-Ebert-Stiftung) มงทจะใชหลกสตรการศกษาของวทยาลยเปนชองทางเผยแพรกรอบความคดเพออธบายจดยนและแนวทางของเรา เราจะยนดเปนอยางยงถาหากผอานไดใชประโยชนจากหลกสตรของเราในการคนหาทศทางการเมองของตนเอง สดทายแลว การมสวนรวมและถกเถยงทางสาธารณะอยางสมำาเสมอคอโลหตจรรโลงชวตของสงคมประชาธปไตย

ครสเตยน เครลล ผอำานวยการ วทยาลยดานสงคมประชาธปไตย

ยเลย เบลซอส ผอำานวยการโครงการ คมอสงคมประชาธปไตย

6

คำานำาในการพมพฉบบภาษาตางประเทศ�

สงคมประชาธปไตย เสรนยม และอนรกษนยมแตกตางกนอยางไร ในยคทโลกเผชญวกฤตการณทางเศรษฐกจและการเงน เราจำาเปนตองรวมคนหาและถกเถยงเรองรปแบบในอดมคตทางการเมองและสงคมอยางเรงดวน กลาวคอ ผลกระทบจากความลมเหลวของตลาดเสรกลายเปนทประจกษชดในปจจบนอยางทไมเคยเปนมากอน เชนเดยวกบการเรยกรองใหรฐมความเขมแขงและทำางานอยางมประสทธภาพ การลมสลายของเลหแมนบราเธอรสและผลทตามมาไมเพยงแตทำาลายระบบเศรษฐกจระดบประเทศทใหญทสดของโลกลง แตมนยงทาทายและทดสอบหลกการและความเชอทางการเมองทเคยดสมเหตสมผลเมอไมนานมาน ทนใดนนเอง คำาถามพนฐานตอระบบการเมองประชาธปไตยทมอายกวารอยปกกลบกลายมาเปนคำาถามยอดนยมอกครง นนคอ เราจะบรรลความเปนธรรมทางสงคมอยางไรในยคโลกาภวตน เราจะแกไขความตงครยดระหวางผลประโยชนสวนตวและความเปนอนหนงอนเดยวกนในสงคมปจจบนอยางไร อะไรคอความหมายของอสรภาพและความเทาเทยมกนเมอเราตองเผชญกบสภาพความเปนจรงทางสงคมและการเมองทกวนน และรฐมบทบาทในการนำาหลกการเหลานไปปฏบตบงคบใชอยางไร

มลนธฟรดรค เอแบรทมงหวงวา คมอพนฐานวาดวยสงคมประชาธปไตย เลมนจะนำาเสนอแนวทางในการหาคำาตอบตอคำาถามสำาคญขางตน อกทงยงขยายไปถงคำาถามอนๆ ดวย กลมผอานหลกทคมอฉบบพมพภาษาตาง­ประเทศนตองการจะสอสารดวยคอผมอทธพลในการตดสนใจทางการเมองและนกวเคราะหออกความเหนสาธารณะในประเทศรอยกวาประเทศททางมลนธรวมทำางานดวย โดยมลนธมวตถประสงคหลกดงตอไปน คอ สงเสรมประชาธปไตยและการพฒนา สงเสรมการสรางสนตภาพและความมนคง พยายามกมบงเหยนกระแสโลกาภวตนไปในทศทางทเปนเอกภาพ และสดทาย

7

เพอเออตอการขยายตวและกระชบความสมพนธเชงลกของสหภาพยโรปชดหนงสอวาดวยสงคมประชาธปไตยมตนกำาเนดมาจากบทบาทของ

มลนธฟรดรค เอแบรทในการศกษาทางการเมองในประเทศเยอรมน คมอเลมนไดเผยแพรเปนฉบบแรกและมเนอหาเกยวกบหลกการพนฐานของสงคมประชาธปไตย สวนคมอเลมอนทไดตพมพในลำาดบตอมาเปนภาษาเยอรมนแลวนนวาดวย เศรษฐกจกบสงคมประชาธปไตย และ รฐสวสดการกบสงคมประชาธปไตย

จรงอยทตวอยางสวนใหญในคมอเลมนสะทอนการเมองและสงคมในเยอรมนและกลมประเทศสมาชกองคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (Organisation for Economic Co-operation and Development—OECD) อยางไรกตาม กรณตวอยางเหลานเผยใหเหนถงรปแบบการเมองในอดมคตและแบบแผนปฏบตทมความเกยวของไมมากกนอยกบบรบทการเมองและสงคมอนๆ อนง มลนธฟรดรค เอแบรทไดทำางานขบเคลอนภารกจระหวางประเทศภายใตความเชอวาคณคาหลกและอดมคตของสงคมประชาธปไตยนนไรพรมแดน ไมวาจะเปนพรมแดนทางภมศาสตร วฒนธรรม หรอภาษากตาม

เราหวงวาคมอสงคมประชาธปไตยฉบบภาษาตางประเทศจะมผอานในวงกวางและเปนผทเปยมดวยความตงใจจรง

ครสเตยน เคสเปอร ผอำานวยการ แผนกความรวมมอระหวางประเทศ

9

บทท�1��อะไรคอสงคมประชาธปไตย�(Social�Democracy)

บางคนอาจกลาววา ‘สงคมประชาธปไตย—นมนไมไดชดเจนในตวมนเองอยแลวหรอ แนวคดพนฐานทวาประชาธปไตยตองรบใชผลประโยชนของสมาชกทกคนในสงคมและวางอยบนหลกความเทาเทยมกน—มนกชดเจนในตวเองอยแลวมใชหรอ’

คนอนๆ อาจจะมคำาถามวา ‘สงคมประชาธปไตย—เรามมนในเยอรมนอยแลวไมใชหรอ ควบคไปกบระบบเศรษฐกจการตลาดเพอสงคม’

ในขณะทสำาหรบหลายๆ คน ‘สงคมประชาธปไตย—อนทจรงมนกมาจากพรรคประชาธปไตยสงคม (SPD) เพราะฉะนนมนจงเกยวของกบผสนบสนนพรรคนเทานน มนเปนทฤษฎความคดความเชอของพวกเขา’

บางคนอาจจะแยงวา ‘ทำาไมถงเปนสงคมประชาธปไตย—ไมใชสงคมนยมประชาธปไตย (democratic socialism) ละ ความคดอยางหลงกคอความหมายดงเดมของมนมใชหรอ?’

การถกเถยงขางตนนาสบสนเมอดำาเนนมาถงจดน หรอกอนถงจดนเสยดวยซำา คำาตอบของใครกนแนทถกตอง? เงาของหอคอยบาเบล ตนกำาเนดของความไมเขาใจทางภาษา คอยๆ คบคลานเขามา ในขณะทความกาวหนาตองเผชญกบอปสรรคกดขวาง

ดงนน สงแรกทเราตองทำาคอ การตกลงทจะหนมาพดภาษาเดยวกน ภาษาทจะชวยใหเราเขาใจและอธบายมมมองทแตกตางหลากหลายได กอนทเราจะมมตเรองทศทางรวมกน เราจำาเปนตองมจดเรมตนรวมกนกอน สมมมองขางตนทพยายามอธบายสงคมประชาธปไตยตางจดประเดนทสำาคญหลายประการใหแกขอถกเถยงของเรา

บางกตงคำาถามตอฐานคดของสงคมประชาธปไตย นนคอ สงคมประชา-ธปไตยจะนำาไปสอะไรอยางชอบธรรม?

บางกแตะประเดนเรองสงทเกดขนไปแลว กลาวอกนยหนงคอ ผลวเคราะหสำารวจเชงประจกษของสงคมทเปนอย

อะไรคอสงคมประชาธปไตย คำาตอบสประการ

คำาตอบของใครถกตอง

10

ในทางกลบกน กลมทสามสนใจกลมคนหรอองคกรทเปนตวแทนของสงคมประชาธปไตยในสงคม คำาถามนสำาคญเปนพเศษ

และสดทาย ยงมคนทกงขาวาเราจะไดประโยชนอะไรจากการแยกตวเองออกจากระบบความคดเดมทมอยแลว (ในทนคอ สงคมนยมประชาธปไตย) ดงนน ปญหาทเราตองตอบกคอ อะไรทประกอบขนเปนแกนกลางสำาคญของสงคมประชาธปไตย และมนแตกตางจากจดยนของความคดอนๆ อยางไร

อนดบแรก ใครกตามทตองการจะพดถงสงคมประชาธปไตยตองแนใจเสยกอนวาเขากำาลงมความเขาใจเกยวกบสงคมประชาธปไตยวาอยางไร นอกจากน ใครคอผฟงของเขา สงคมประชาธปไตยไมจำาเปนตองมความหมายทตายตว มนอาจจะยากแกการพยายามทำาความเขาใจและผคนกเชอมโยงมนกบชดคณคาตางๆ มากมาย ชดความคดของมนถกกำากบโดยสงคมเนองจากมนเกยวของกบสงคมและถกอางหรอคดคานโดยกลมผลประโยชนตางๆ ทหลากหลาย

คำาถามสประการขางตนสะทอนใหเหนวา กอนทเราจะใชคำาวาสงคมประชาธปไตย เราตองมนยามทชดเจนและตระหนกอยเสมอวาเปาหมายทางสงคมอะไรบางทเกยวของกบมน

ความคดวาดวย ‘สงคมประชาธปไตย’ ถกนำาไปใชอยางหลากหลายในการถกเถยงทางทฤษฎ จงไมมคำานยามทเปนหนงเดยวตายตว

อยางไรกตาม อะไรคอผลทตามมาจากการมคำานยามทกวางเชนนน หากเราคดถงบรบทของการถกเถยงทางวชาการ เราจำาเปนตองเปรยบเทยบพนฐานและคำาอธบายทางความคดของมน รากฐานทกอรางมาเปนแนวคดตางๆ จำาเปนตองไดรบการสำารวจวเคราะห และตองเชอมโยงหาความสอด-คลองของผลเชงประจกษ การพสจนวาคำานยามเหลานมความสอดคลองสมำาเสมอกนหรอไมนนเปนสงทขาดไมได รวมไปถงการสำารวจคนหาวามขอมลเชงประจกษใดทขดแยงกนหรอมการตความแหลงขอมลถกตองหรอไม

คำาถามขางตนมความสำาคญในมณฑลทางวชาการอยางไมตองสงสย แตกยงมคนทไมไดเกยวพนกบมณฑลดงกลาว พวกเขาเพยงแคกระตอรอรนหรอสนใจเรองการเมองและสงคมเมอยามวาง พวกเขาเหลานไมมเวลาทจะ

เราตองการคำานยาม

คำานยามของสงคมประชาธปไตย

ภาคปฏบตในโลกแหงความเปนจรง

11

พนจพเคราะหทฤษฎอยางลกซง เราจะถกเถยงประเดนนกนอยางไร โดยทเราไมไดละเลยคำานยามและคำาอธบายเฉพาะทางไปโดยสนเชง

คมอฉบบนไมสามารถแกไขปญหาขางตนได แตสามารถชใหเหนถงจดเรมตนสำาคญของการถกเถยงได ดวยเหตน คมอเลมนจะนำาเสนอคำาอธบายเชงการเมองและทฤษฎตางๆ เราจำาเปนตองคนหาจดยนของเราเอง คมอเลมนไมสามารถและไมควรขดขวางการแสดงจดยนของใคร หากแตมงทจะมอบแหลงทมาของแรงบนดาลใจ

ดงนน ตอจากนไป เราจะมารวมกนพจารณาแนวทางคำาอธบายหลาก­หลายแนว จากนนผอานสามารถตดสนไดเองวาแนวทางใดนาเชอถอทสด

คำาถามสประการขางตนนำาไปสประเดนทเกยวของดงตอไปน• ประเดนเชงบรรทดฐาน ซงมงหาหลกการและคณคาหลกของสงคม

ประชาธปไตย• ประเดนเชงทฤษฎ ซงเกยวของกบทฤษฎวาดวยสงคมประชาธปไตย• ประเดนเชงประจกษ ซงวเคราะหการนำาสงคมประชาธปไตยไปใชจรง

ในประเทศตางๆ อยางละเอยดแตละบทตอจากนจะคอยๆ คลขอถกเถยงสามระดบขางตน

บททสองและบททสาม จะเจาะประเดนเชงบรรทดฐาน กลาวคอ มงศกษาสำารวจคณคาหลกสามประการอยางละเอยด อนไดแก อสรภาพ ความเปน­ธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกน อกทงยงวเคราะหตอไปวาสงคมสามรปแบบทตางกน (เสรนยม อนรกษนยม และสงคมนยม/สงคมประชา-ธปไตย) นำาคณคาดงกลาวไปปฏบตอยางไร

บททส จะสำารวจประเดนเชงทฤษฎโดยอางองถงทฤษฎสงคมประชาธปไตยของโธมส ไมเยอร (Thomas Meyer) เราเลอกทฤษฎของเขาเนองจากขอโตแยงของเขาสอดคลองกนและเปนเหตเปนผล อกทงยงครอบคลมเนอหาในหลายระดบ

บททหา จะนำาเสนอขอมลเชงประจกษดวยการยกกรณตวอยางของประเทศตางๆ โดยมองจากจดยนของโธมส ไมเยอร ดงทเขาไดแสดงในหนงสอของเขา

แนวทางการอธบายทตางกน

ประเดนเชงทฤษฎ: ทฤษฎวาดวยสงคมประชาธปไตยของโธมส ไมเยอร

12

ทชอวา สงคมประชาธปไตยภาคปฏบต (Praxis der Sozialen Demokratie) สงคมประชาธปไตยสามารถนำาไปปฏบตพรอมๆ กบเครองมอทางความคดอนๆ ทแตกตางกนและยงผลสำาเรจแตกตางกนไปในแตละกรณ

13

บทท�2�คณคาหลก

‘อสรภาพ ความเทาเทยม ภราดรภาพ! ’ (Liberté, Égalité, Fraternité) คณคาสามประการนไมเพยงเปนคำาขวญของการตอสทางการเมองในการปฏวตฝรงเศส หากแตยงดำารงอยเปนคณคาหลกทพรรคการเมองประชาธปไตยตางยดถอจวบจนปจจบน คณคาหลกดงกลาวเรมกอรางขนในศตวรรษท 19 พรอมๆ กบการเตบโตของชนชนกระฎมพ หลงจากนน ในชวงกลางศตวรรษท 20 คณคาสามประการขางตนกแผอทธพลออกไปทวโลก โดยกลายเปนมาตรฐานสากลทใชในการประเมนรฐและสงคมในทสด

คณคาสามประการนยงสะทอนผานกฎหลกพนฐานขององคการสห-ประชาชาต ดงทไดกำาหนดไวในกตการะหวางประเทศวาดวยสทธมนษยชนสองกตกาในป 1966 ขององคการสหประชาชาต อนสงผลใหสทธพนฐานของพลเมอง สทธทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม มความชอบธรรมทางกฎหมายสงสด แทบทกประเทศตางลงนามยอมรบกตกาดงกลาว สทธเหลานประกอบสรางเปนรากฐานทางกฎหมายทขามพรมแดนรฐ­ชาต หลกสทธขนพนฐานจะเปนเครองรบประกนวามการถายโอนคณคาหลกขางตนไปเปนขอผกมดทางกฎหมายอยางเปนทางการในแตละประเทศ

กระนนกตาม จำาเปนทจะตองเนนยำาวา แมจะมการตกลงรวมกนแลวกตาม หลายๆ ประเทศไดเพกเฉยตอหลกสทธขนพนฐาน ไมเพยงเทานน บางรฐทลงนามกลบละเมดสทธมนษยชนอยางรายแรงดวยซำา

ในหลายๆ พนทยงมขอกงขาวากฎวาดวยสทธขนพนฐานมผลบงคบใชและนำาไปปฏบตจรงมากนอยเพยงใด อกทงคณคาหลกไดรบการยดถออยางจรงจงหรอไม ในกรณเหลาน ประเดนปญหามใชแคคำาถามในเชงทฤษฎอกตอไป หากแตเปนเรองของการตอรองทางสงคมและความสมพนธทางอำานาจระหวางตวแสดงทางสงคมในแตละประเทศและภมภาค

อยางไรกด คณคาหลกและการนำาไปปฏบตในรปแบบของหลกสทธขนพนฐานสะทอนถงมาตรวดสำาคญในการตงแนวทางทางการเมองใดกตาม ดวยเหตน คณคาหลกเหลานจำาเปนตองไดรบการยอมรบและยดโยงตงแตแรกเรม

อสรภาพ! ความเทาเทยม! ภราดรภาพ!

กตกาวาดวยสทธมนษยชนขององคการสหประชาชาต (UN Human Rights Covenants) ในฐานะกฎหลกพนฐาน

คณคาหลกและสทธขนพนฐาน

14

ในป 2007 มการถกเถยงอยางเผดรอนในประเดนเรองคณคาหลกและทศทางทางการเมองโดยรวมในประเทศเยอรมน กลาวคอ พรรคการเมองใหญ 2 พรรค คอ พรรคประชาธปไตยสงคมแหงเยอรมน (Social Demo-cratic Party of Germany—SPD) และ พรรคสหภาพประชาธปไตยครสเตยนแหงเยอรมน (Christian Democratic Union of Germany—CDU) มมตรบแผนการพรรคฉบบใหม โดยหนงในเปาหมายสำาคญของแผนการคอ การมงกำาหนดนยามคณคาหลกและนำาไปปฏบตจรงในการเมองปจจบน

สงคมประชาธปไตยเองกกำาหนดบรรทดฐานของตนจากคณคาหลกและสทธขนพนฐานเชนเดยวกน การตความเชงบรรทดฐานและการตงคำาถามวาดวยการนำาคณคาหลกไปปฏบตจรงถอเปนตวกำาหนดตำาแหนงแหงททสำาคญบนเขมทศทางการเมอง

ในเชงประวตศาสตร การนยามคณคาหลก รวมไปถงความสมพนธระหวางกนของแตละคณคานนเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาอยเสมอนบตงแตยคแสงสวางทางปญญาในศตวรรษท 18

ทกวนน หากจะกลาวแบบกวางๆ คณคาหลกวาดวยอสรภาพ ความเทา­เทยม/ความเปนธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกนถอเปนหมดหมายเรมตน

2.1�อสรภาพ�(Freedom)อสรภาพ คอ คณคาพนฐานทผกระทำาการทางการเมองทกคนตางยดโยง

รวมกนอยางไมตองสงสย อสรภาพสอดคลองกบสายธารแหงความคดในยคแสงสวางทางปญญาและยคทนกประวตศาสตรเยอรมนเรยกวายค ‘กระฎมพ’ (ประมาณป 1815­1915) ในหวงเวลาสำาคญตางๆ แหงยคสมย นกปรชญาคนสำาคญไมวาจะเปน จอหน ลอค (John Locke) ฌอง­ฌาคส รสโซ (Jean- Jacques Rousseau) อมมานเอล คานท (Immanuel Kant) และคารล มารกซ (Karl Marx) รวมไปถงนกคดสำานกทฤษฎวพากษ ลวนแลวแตครนคดและพยายามอธบายวธการบรรลซงอสรภาพ

กลาวโดยรวบรดคอ ขอถกเถยงวาดวยอสรภาพประกอบดวยคำาถามพนฐานสำาคญสามประการดงตอไปน

คณคาหลกและสทธขนพนฐานในฐานะเขมทศทางการเมอง

รากเหงาทางความคดของอสรภาพ

15

1. เราจะนยามอสรภาพอยางไร2. อสรภาพจะบรรลและไดรบการรบประกนในสงคมอยางไร3. อะไรคอขอจำากดของอสรภาพในสงคม

จอหน ลอค นกปรชญาชาวองกฤษ ไดใหคำานยามทยนยงมาอยางยาวนานของอสรภาพเอาไวดงน

เสรภาพตามธรรมชาต (natural liberty) ของมนษย คอ การเปนอสระจากอำานาจเหนอกวาใดๆ บนโลกและการไมตกอยภายใตเจตจำานงหรออำานาจในการบญญตกฎหมายของกลมคนกลมไหน หากแตถกปกครองโดยกฎธรรมชาตเทานน เสรภาพของมนษยในสงคมหนงๆ คอการไมตกอยภายใตอำานาจนตบญญตของผอน หากแตตองเปนอำานาจทสถาปนาผานการยนยอมในชมชนทางการเมอง [เสรภาพ]หาใชการอยภายใตการครอบงำาของเจตจำานงใด หรอถกจำากดโดยกฎใด หากแตตองเปนกฎหมายทถกบญญตขนผานการใหความไววางใจ(Locke 1977: 213f; Two Treatises of Government, Part I, Chapter 4)

ตามกรอบความคดของลอค อสรภาพแบงออกเปนสามดานซงแตกตางกนออกไป ไดแก อสรภาพทางรางกายของตนเอง อสรภาพทางความคดและความรสกของตนเอง และอสรภาพทจะจดการตอทรพยสนทตนไดมาโดยชอบทางกฎหมาย ความคดวาดวยอสรภาพทงสามดานขางตนไดกลายมาเปนสวนหนงของรฐธรรมนญในประเทศตางๆ นบไมถวน รวมไปถงคำานยามของสทธมนษยชนขนพนฐาน หลกทฤษฎจำานวนมากลวนแลวแตกลบไปอางองหรอตความคำานยามของจอหน ลอค

คำาอธบายของลอคเรมจากการมองวามนษยแตละคนมอสรภาพสามประการขางตนตดตวมาตามธรรมชาต นนหมายความวา อสรภาพสามดานนไมไดถกสงคมสรางขน หากแตดำารงอย ‘กอน’ สงคมแลว

แนนอนวา การ ‘คงไว’ ซงสทธตามธรรมชาตในสงคมจะเปนไปไดนนตองผานกระบวนการเปลยนแปลงเทานน เมอเวลาผานไป สทธเหลานจงแปรเปลยนมาเปนขอเรยกรองของปจเจกชนตอสงคม

เราจะนยามอสรภาพอยางไร

อสรภาพและสทธตามธรรมชาต

16

แกนความคดของลอคนบไดวายงทรงพลงอยจนถงทกวนน พรอมๆ กบการแตกแขนงทางปรชญาออกเปนหลายสายธารความคด เมอมประเดนถกเถยงวาดวยอสรภาพในฐานะคณคาหลกกจะตองมการอางองความคดของลอค ลอคยงคงเปนหนงในนกคดผทรงอทธพลของสำานกเสรนยม

อยางไรกด เราไมควรมองขามไปวา คำานยามทมกถกกลาวอางของลอค คอ ตวบททางประวตศาสตรทเราไมสามารถจะเขาใจมนไดโดยนำามนออกจากบรบทและทมาทไปของมน ดวยเหตน เราจงไมสามารถนำามนมาประยกตใชแบบทอๆ ภายใตบรบทสถานการณปจจบน ขอคำานงขางตนสะทอนคำาถามสำาคญทวา อสร-ภาพจะไดรบการคมครองและเปนจรงในสงคมไดอยางไร

ในขอถกเถยงทางประวตศาสตร ไมมขอสงสยแลววาลอคและนกปรชญาคนตอๆ มาในยคแสงสวางทางปญญาเปนปฏปกษตอขอโตแยงทใหความชอบ­ธรรมตอสภาวะไรซงอสรภาพของคนสวนมากบนพนฐานของความไมเทาเทยมกนตามธรรมชาต ดวยเหตน ความเทาเทยมกนตามธรรมชาต (natural equality) และอสรภาพทเทาเทยมกน (equal freedom) จงเปนการปฏวตทางความคดทตอตานสงคมแบบสมบรณาญาสทธ อนเปนสงคมทกษตรยอางอำานาจจากพระเจาเพอสรางความชอบธรรมในการปกครองของตน

กระนนกตาม ลอคไมไดเชอวาอสรภาพทเทาเทยมกนนนดำารงอยตามธรรมชาต สำาหรบเขา ความคดเรองอสรภาพตามธรรมชาตไดถกถายโอนมายงสงคมผานการทำาสญญาประชาคม

กลาวโดยสรป คอ ในสงคมหนงๆ อสรภาพจะกลายมาเปนทรพยสนสวน

อสรภาพจะไดรบการคมครองและเปนจรงในสงคมไดอยางไร

ความเทาเทยมกนตามธรรมชาตและอสรภาพทเทาเทยมกน

จอหน ลอค (1632­1704) คอนกคดสำานกเสรนยมคนแรกและสำาคญทสด

ลอคมบทบาทสำาคญในการพฒนาการศกษาแบบประจกษนยม การสำารวจวาผคนเรยนรผานประสบการณอยางไร ดงนน ตามความคดของเขา จดเรมตนของทฤษฎเกดขนจากการเปรยบเทยบเชงประสบการณ

ในป 1690 ลอคตพมพหนงสอ Two Treatises of Government ททาทายความคดรากฐานเชงทฤษฎทสนบสนนการดำารงอยของสถาบนกษตรยองกฤษ และพฒนารปแบบการเมองการปกครองของสงคมโดยมพนฐานมาจากความคดเรองอสรภาพ

17

รปภาพ 1: แนวคดเรองอสรภาพของจอหน ลอค

บคคลกตอเมอมนไดถกใช ยกตวอยางเชน อสรภาพทางความคดและความรสกจะตองไดรบการคมครองในสงคมผานการเขาไปมสวนรวมในการตดสนใจและใชอำานาจทางการเมอง อสรภาพในการจดการสรรพสงทเราครอบครอง

อสรภาพ

สญญาประชาคมบนพนฐานของการสถาปนาทเปนประชาธปไตยสทธขนพนฐานแปรเปลยนภายในสงคมและโดยสงคม

อสรภาพ เหนอรางกายตวเอง

มโดยธรรมชาต มโดยธรรมชาต กรรมสทธเหนอสงทไดมาดวยแรงงานของตวเองมโอกาสโดนคกคาม

เพราะถกคนอนลวงละเมด

อสรภาพในฐานะทรพยสนของบคคลหนง

อสรภาพทางความ­คดและความรสกไดถายโอนมายงสงคมผานความเปนอสระทางการเมองและสทธประชาธปไตย

ทกคนมโอกาสในอสระทางเศรษฐกจ

ในกรณพพาท ผทแขงแรงกวายอมเปนคนตดสน

อสรภาพ ทางความคดและความรสก

อสรภาพ ในการจดการทรพยสนทตวเองครอบครองอยางชอบธรรม

ในสงคม

ในสภาวะธรรมชาต

18

อยางชอบธรรมกจำาเปนตองมตลาดเสรททกคนเขาถงได ดวยเหตน อสร-ภาพตามธรรมชาตจงไมไดคงอยในสงคมตามครรลองของธรรมชาตเสยทเดยว หากแตตองอาศยการคมครองดวยการกำาหนดกฎเกณฑทางสงคม

ในศตวรรษท 18 ทฤษฎของจอหน ลอคไดถกวพากษวจารณในประเดนทวาอสรภาพจะเปนจรงในสงคมไดอยางไร นกวจารณทสำาคญทสดคงจะหนไมพน ฌอง­ฌาคส รสโซ เขาไดโตแยงและตอยอดความคดของลอคอนนำาไปสประเดนความคดสำาคญ 4 ประการ ไดแก

1. ในการสถาปนาสงคม สญญาประชาคมทดจะเกดขนไดกตอเมอมนษยทกคนละทงสทธตามธรรมชาตทงหมด เพอทภายหลงพวกเขาจะไดมนกลบคนมาในรปของสทธพลเมอง (civil rights)

2. สญญาประชาคมในสงคมแบบกระฎมพและกษตรยในยคนนไมใชสญญาประชาคมทด

3. ‘อสรภาพ’ ทยงยนจะเปนจรงไดกตอเมอสมาชกทกคนในสงคมมสวนรวมในการตดสนใจทางการเมองทงหมด ผานกระบวนการทางกฎหมาย ภายใตสภาวะนเทานนทจะเออใหทกคนทำาตามเจตจำานงของพวกเขาเอง1 และดวยเหตนจงเปนอสระ

4. สำาหรบรสโซแลว ‘อสรภาพ’ ผกตดกบความคดวาดวยการพฒนา เขาเชอวามนษยแตละคนม ‘ความสามารถหนงทพฒนาความสามารถ อนๆ’ เขาเรยกมนวา ‘ความสามารถแหงความสมบรณแบบ (per-fectibilité) ’ (Benner/Brüggen 1996: 24) ‘ความสามารถ’ ดงกลาวไมไดตดตวมนษยมาตงแตแรกเรม หากแตจะคอยๆ พฒนาขนตามเงอนไขการเรยนรและการใชชวตทสงคมมให

1 เราจะใชคำาวา ‘ของพวกเขา (their)’ แทน ‘ของเขา (his)’ หรอ ‘ของเธอ (her)’ เพอหลกเลยงการแสดงอคตทางเพศ

บทวพากษของรสโซตอแนวคดเรองอสรภาพของจอหน ลอค

19

หากมองครงแรก ประเดนวพากษขอแรกของรสโซดนาประหลาดใจอยไมนอย ทำาไมเราตองยอมละทงสทธทเรามตามธรรมชาตทงหมด เพยงเพอทเราจะไดมนกลบคนจากสงคมอกครงเลา มนจะไมเปดโอกาสใหทรราชขนมาปกครองหรอ ณ จดน คำายนกรานอนถอนรากถอนโคนขางตนของรสโซนนแทบจะนาตกตะลง สวนหนงทเขาเลอกขอกำาหนดอนสดโตงนเนองจากเขาตองการกลาวใหชดเจนวา ถาเราตองการใหทกคนบรรลซงอสรภาพ เราตองแนใจวาไมมอภสทธ กรรมสทธ และความไมเทาเทยมกนทางสงคมรปแบบใดกตามเลดลอดเขาไปสสงคมใหมทเพงสถาปนาขนผานสญญาประชาคมทด สงคมในอดมคตของรสโซคอสงคมของคนทมอสรภาพและเทาเทยมกน

ดวยเหตน รสโซจงตงคำาถามตอความเปนจรงของอสรภาพในสงคม ขอวเคราะหของเขาตอสงคมรวมสมยแสดงใหเหนวา อสรภาพทยกยองกนนนกลบมไวเพอปกปองคนรำารวยทมอนจะกนเทานน รสโซเนนความสำาคญของประเดนนโดยนำาเสนอขอโตแยงทเปนเหตเปนผลวา คนรวยอาจถงกบชกจงใหคนจนมารวมทำาสญญาประชาคมจอมปลอมดวยคำาพดลอลวงดานลางน อนนำาไปสอสรภาพของฝายแรกฝายเดยว

‘พวกเรามารวมกนเถอะ’ เขาบอกตอผคนเหลานน [พวกคนจน—ระบโดยผเขยน] ‘มารวมกนคมครองคนออนแอใหรอดพนจากการกดข ยบยงพวกมกใหญใฝสง และปกปกษรกษาทรพยสนของทกคน พวกเรามารวมกนสรางกฎแหงความเปนธรรมและสนตภาพ กฎซงทกๆ คนมพนธะตองเคารพอยางไมมขอยกเวน กฎทในบางมาตราจะชวยบรรเทาความผกผนอนคาดการณไมไดของโชคชะตา โดยทำาใหผมอำานาจและผออนแอตองปฏบตตามพนธะทมตอกนอยางเทาเทยม กลาวอกนยหนง คอ แทนทจะทมเทกำาลงหำาหนกนเอง ใหเรามารวบรวมกำาลงทงหมดและมอบใหแกอำานาจสงสดทจะปกครองเราดวยกฎหมายทฉลาดหลกแหลม ปกปองและคมครองสมาชกทกคนในชมชน กำาราบศตรรวมของพวกเขา และดำารงไวซงความสมานฉนทอนเปนนรนดรในหมพวกเรา’(Rousseau 1997: 215–217 [Discourse on the Origin of Inequality, Part II])

อาจกลาวไดวา อสรภาพในแงนอาจถกนำาไปใชเปนขอโตแยงทไมมใครปฏเสธได ดงนน จงเปนเรองสำาคญอยางยงยวดทเราตองพนจพเคราะหขอ

สงคมในอดมคต: สงคมแหงมนษยทมอสรภาพและเทาเทยมกน

อสรภาพสำาหรบคนรวยเทานนหรอ?

20

ถกเถยงเรองอสรภาพใหรอบคอบวามนครอบคลมทกคนอยางแทจรง

ประเดนทสามของบทวพากษของรสโซเกยวของกบความสมพนธระหวางอสรภาพกบอำานาจ ในขณะทลอคและนกคดกอนหนาเขา โธมส ฮอบส (Thomas Hobbes) มสมมต-ฐานวา ถงแมอำานาจในการกำาหนดและออกกฎหมายตองไดรบความชอบ­ธรรมจากประชาชน แตประชาชนไมจำาเปนตองเปนผใชอำานาจนตบญญตนโดยตรง รสโซกลบมจดยนทเปนประชาธปไตยอยางถงรากตอประเดนขางตน สำาหรบเขาแลว คนจะเปนอสระ อนหมายถงการอยภายใตเจตจำานงทางการเมองของตนเองเทานน กตอเมอเขามหนาทตองเคารพกฎหมายทเขามสวนรวมในการกำาหนดมนขนมา

ประเดนทสของบทวพากษของรสโซชวยตอยอดแนวคดของลอควาดวยอสรภาพอยางมนยยะสำาคญ รสโซรบเอามมมองทวา อสรภาพของมนษยเปนผลมาจากการทมนษยมลกษณะบางอยางตามธรรมชาต ไมใชเพยงแตคณลกษณะทตายตวเทานน แตรวมถงความสามารถบางอยางทพฒนาความสามารถอนๆ (cf. Benner/Brüggen 1996: 24) ดงนน การเออใหมนษยพฒนาบคคลภาพของตนจงเปนสงหลกททาทายสงคมประชาธปไตย

คำาถามสำาคญอกประการหนงทยงเปนประเดนถกเถยงอยเสมอ คอ อสรภาพของปจเจกบคคลในสงคม รวมไปถงในแงทเกยวพนกบรฐ มขอบเขตกวางไกลแคไหน ยกตวอยางเชน รฐไดรบอนญาตใหลกลอบดกฟงพลเมองหรอไม หรอในกรณฉกเฉน รฐมนตรกลาโหมมสทธมากนอยเพยงใดในการสงโจมตเครองบนโดยสาร คำาถามเหลานชวนใหเราขบคดเรองขดจำากดของอสรภาพ

คำาตอบเชงปรชญา 2 ประการมกถกอางถงอยบอยครงในการนยามขดจำากดของอสรภาพ

ความสมพนธระหวางอสรภาพกบอำานาจ

‘ความสามารถหนงทพฒนาความสามารถอนๆ’

อะไรคอขดจำากดของอสรภาพทดำารงอยในสงคม

คำาตอบสองประการ

ฌอง-ฌารค รสโซ (1712–1778) ถอเปนหนงในนกคดผกรยทางใหเกดการปฏวตฝรงเศส

รสโซเขยนบทความวาดวยนยยะสำาคญพนฐานตอพฒนาการของความเหลอมลำาในสงคม ซงมลกษณะเปนงานเขยนกงปรชญากงเชงประวตศาสตรและเชงประจกษ

ผลงานสำาคญอนๆ ของเขาเกยวของกบทฤษฎวาดวยรฐประชาธปไตยและการศกษา

21

‘เปนความจรงทวา ในสงคมประชาธปไตย ผคนดเหมอนจะสามารถกระทำาการตางๆ ตามใจตนได ทวาเสรภาพทางการเมอง (political liberty) มไดประกอบไปดวยอสร-ภาพไมจำากด ในการปกครอง หรอในสงคมทอยภายใตกฎหมาย เสรภาพประกอบขนไดจากอำานาจในการกระทำาการใดทเราปรารถนาเทานน และจากการไมถกขดขวางใหกระทำาการใดทเราไมปรารถนาจะทำา เราตองตระหนกอยเสมอถงขอแตกตางระหวางการไมขนตอใครและเสรภาพ เสรภาพคอสทธทจะทำาอะไรกไดตามทกฎหมายอนญาตใหทำา และถาพลเมองกระทำาการใดทกฎหมายหาม เขากจะไมไดครอบครองเสรภาพอกตอไป เพราะวาพลเมองคนอนๆ กจะมอำานาจเหมอนกบเขา’(Montesquieu 1992: 212f [The Spirit of the Laws, Book XI])

สำาหรบมองเตสกเออแลว ขดจำากดของอสรภาพเชอมโยงกบหนาทในการเคารพกฎหมาย โดยปจเจกบคคลมสทธทจะคาดหวงใหคนอนๆ เคารพกฎ-หมายเหมอนเขาดวย

‘มกฎทเปนขอผกมดเชงเปรยบเทยบ (categorical imperative) เพยงขอเดยวและกฎขอนน คอ จงกระทำาเฉพาะสงทคณทำาได และเพราะเหตนน ในขณะเดยวกนมนเปนสงทคณตองการใหเปนกฎสากล!’(Kant 1995: 51 [Groundwork of the Metaphysics of Morals])

เกณฑกำ าหนดของคานทครอบคลมมากกวา เขายกระดบขอจำากดของอสรภาพใหเปนเชงนามธรรม กลาวคอ ในการกระทำาทกๆ ครง เราตองตงคำาถามอยเสมอวาหลกปฏบตนนๆ สามารถกลายเปนกฎสากลไดหรอไม ดวยเหตน ขดจำากดของอสรภาพจงขยายไปไกลกวาเพยงแคการเคารพกฎหมาย หากแตรวมไปถงการใชอสรภาพ

มองเตสกเออ

คานท

ชารลส เดอ เซกองดา มองเตสกเออ (Charles de Secondat Montesquieu 1689–1755) เปนนกกฎหมายและนก­ปรชญาเชงศลธรรม ผลงานทโดนเดนจวบจนทกวนนของเขาคอ The Spirit of the Laws (1748)

ในบรรดาความคดทางการเมองตางๆ ของเขา เขาสนบสนนระบอบกษตรยภาย­ใตรฐธรรมนญและการแบงแยกอำานาจ (นตบญญต บรหาร และตลาการ)

22

กระทำาการตางๆ ภายในกรอบของกฎหมายดวย ยกตวอยางเชน ไมผดกฎหมายถาเราจะขบรถขบเคลอนสลอทเปลองนำามนและสรางมลพษตอสงแวดลอม อยางไร กตาม ถาทกๆ คนกระทำาเชนน ผลทตามมายอมหนไมพนหายนะทางสงแวดลอม

ดวยเหตน คานทจงมองวาขดจำากดของอสรภาพเปนเรองทางศลธรรมโดยธรรมชาต อกทงสำาหรบปจเจกบคคลแลว มนยงเชอมโยงกบประโยชนสาธารณะดวย อยางไรกด มมมองแบบปจเจกตอขดจำากดของอสรภาพขางตนนไมเพยงพอทจะทำาใหทกคนในสงคมเขาถงอสรภาพได กลาวอกนยหนงคอ นไมใชแคเรองการปองกนการละเมดหรอลวงลำาอสรภาพ แตคอการขยายอสรภาพไปยงคนทถกกดกนไมใหมอสรภาพดวย สงนจะเปนจรง

ขดจำากดของอสรภาพเปนเรองทางศลธรรมและมพนธะตอประโยชนสาธารณะ

อมมานเอล คานท (1724–1804) คอหนงในนกปรชญาชาวเยอรมนทมอทธพลทสดในยคแสงสวางทางปญญา ผลงานของเขากลาวถงแทบทกประเดนทางปรชญาในยคสมยของเขา

งานเขยนสำาคญของคานท ไดแก Kritik der reinen Vernunft [Critique of Pure Reason] (1781), Kritik der praktischen Vernunft [Critique of Practical Reason] (1788), Kritik der Urteilskraft [Critique of Judgement] (1790), Zum ewigen Frieden [On Perpetual Peace] (1795), Metaphysik der Sitten [The Metaphysics of Morals] (1796/97)

‘อสรภาพ’ ในแผนการฮมบรกของพรรค SPD

‘อสรภาพหมายถงความเปนไปไดในการกำาหนดการปกครองตนเอง ทกคนมความสามารถและคณสมบตทจะบรรลอสรภาพ ทวาคนผนนจะไดใชชวตทสอดคลองกบอสรภาพหรอไมนนขนอยกบสงคม ทกคนตองเปนอสระจากสภาวะพงพาทไรเกยรต จากความแรนแคนและความกลว ทกคนตองมโอกาสทจะพฒนาศกยภาพของตนเองและมสวนรวมในสงคมและการเมองดวยความรบผดชอบ [แต]ผคนจะใชอสรภาพของตนไดกตอเมอมการรบประกนวาพวกเขาจะไดรบความคมครองทางสงคมอยางเพยงพอ’(Hamburger Programm 2007: 15)

23

ไดในรปแบบของอสรภาพทเทาเทยมกนสำาหรบทกคนในสงคม แผนการฮมบรก (Hamburger Programme) ของพรรค SPD ไดอธบายไวอยางชดเจนวา ‘ทกคนมความสามารถและคณสมบตทจะบรรลอสรภาพ ทวาเขาจะไดใชชวตทนบไดวามอสรภาพหรอไมนน เปนเรองทขนอยกบสงคม’

แนวคดทฤษฎใหมๆ จงใหความสำาคญกบ ‘ขดความสามารถ’ ยกตวอยางเชน แนวคดของนกเศรษฐศาสตรเจาของรางวลโนเบลชาวอนเดย อมารตยา เซน (Amartya Sen) ทวา ขดความสามารถนนกาวขามความเทาเทยมกนทางการเงน และจำาเปนตองรวมถงการมสวนรวมในการใชชวตในสงคมอยางกวางขวาง2

เพราะฉะนน ผลลพธจากการถกเถยงเรองอสรภาพเพอสงคมประชา-ธปไตยขางตนนสามารถแสดงออกมาในรปของมาตรฐานตางๆ ทตองบรรลดงตอไปน

มาตรฐานทสงคมประชาธปไตยจำาเปนตองมอนเปนผลมาจากการถกเถยงเรองอสรภาพ

• อสรภาพสวนบคคลและอสรภาพทจะเขาไปมสวนรวมอยางแขงขนในสงคม อกทงในกระบวนการตดสนใจ ตองมการรบรองและรบประกนโดยพนฐาน

• อสรภาพมฐานคดแรกเรมวาทกๆ คนสามารถทจะใชชวตอยางเปนอสระได ซงจำาเปนตองมมาตรการและสถาบนทางสงคมททำาใหอสรภาพนเปนไปได แคการสถาปนาวาอสรภาพคอสทธพนฐานนนไมเพยงพอ

• อสรภาพมฐานคดแรกเรมวาผคนกระทำาการดวยความรบผดชอบและมเหตผล ระบบการศกษาในสงคมทเปนประชาธปไตยมหนาทในการสรางศกยภาพดงกลาว

2 รายงาน 2 ชน วาดวยความยากจนและความมงคงโดยรฐบาลเยอรมนไมไดใชเพยงตวบงชทางวตถในการวดความยากจนอกตอไป หากแตยงใชเกณฑการเปดรบหรอกดกนทางสงคมดวย

อสรภาพและสงคมประชาธปไตย

24

2.2�ความเทาเทยม/ความเปนธรรม‘ความเทาเทยม (equality)’ หรอ ‘ความเปนธรรม (justice)’? คณคา

หลกประการทสองของสงคมประชาธปไตยทำาใหคนจำานวนไมนอยสบสน เราสามารถอธบายปญหาขางตนไดอยางงายดายผานมมมองเชงประวต-

ศาสตรและปรชญา ในเชงประวตศาสตร นบตงแตการปฏวตฝรงเศส ‘อสรภาพ ความเทา­

เทยม ภราดรภาพ’ (Liberté, Égalité Et Fraternité) ไดกลายมาเปนคณคาหลกสามประการทคนกลาวอางกน ในเชงปรชญาแลว ถาหากเราสามารถสถา-ปนาคณคาสามประการไดจรง กจะสามารถถกกนเรอง ‘สงคมทเปนธรรม’ ได

รปภาพ 2: สงคมทเปนธรรมและคณคาหลก

ในขณะเดยวกน ขอถกเถยงวาดวยคณคาหลกเรอง ‘ความเทาเทยม’ นำาไปสคำาถามทวา อะไรคอการจดสรรกระจายสนคาทงทเปนวตถและไมใชวตถอยางเปนธรรม ดวยเหตน นบตงแตทศวรรษ 1980 ‘ความเปนธรรม’ ไดรบการยอมรบวาเปนคณคาหลกมากขนเรอยๆ ไมวาจะแยกแยะจากความคดเรอง ‘ความเทาเทยม’ หรอนยามใหกระชบขน อยางไรกด ถงแมวาการพดถง ‘อสรภาพ ความเปนธรรม และความเปนอนหนงอนเดยว’ จะเปนทยอมรบโดยทวไปแลว เรากยงควรพจารณาขอถกเถยงเชงปรชญาของมน

ความเทาเทยมหรอความเปนธรรม?

อสรภาพ ความเทาเทยม

สงคมทเปนธรรม

ภราดรภาพ

ความแตกตางระหวางแนวคดเชงปรชญาและการนำาไปใชจรงทาง การเมองรวมสมย

25

กลาวคอ ในขณะทปจเจกบคคลทกคนม ‘อสรภาพ’ ตดตวกนถวนหนา ‘ความเทาเทยม’ กลบเปนความคดเชงสมพทธ มนเชอมโยงแตละบคคลรวมไปถงอสรภาพสวนปจเจกของพวกเขาเขากบสมาชกคนอนๆ ในสงคม

หากกลาวในเชงปรชญาแลว ‘ความเปนธรรม’ เปนแนวคดระดบสง ดงทนกเขยนคนหนงพยายามนยามแนวคดเรอง ‘ความเปนธรรม’ ไวอยางกระชบดงตอไปน

‘อะไรคอความเปนธรรม? แมแตการตงคำาถามดงกลาว เราทำาไดหรอไม? คำาถามทขนตนดวย ‘อะไร’ มงคนหาวาสงนนคออะไร ความเปนธรรมไมใชสงของ หากแตมนคอการจดหมวดหมความสมพนธ มนเกยวของกบความสมพนธระหวางคน ความสมพนธประเภทหนงทมลกษณะเปนธรรม ดงนน คำาถามจงไมใช “อะไรคอความเปนธรรม?” แตคอ “ความเปนธรรมเกยวของกบอะไรบาง?” ... คำาถามเกยวกบความเปนธรรมจงมงคนหาวาปจเจกบคคลมตำาแหนงแหงทตรงไหนโดยสมพนธกบชมชนทมเขาเปนสวนหนงในสงคม และเขาสมพนธกบคนอนๆ ทเขาปฏสมพนธดวยอยางไร ... ผคนรสกวาจำาเปนตองกำาหนดจดยนของตนเองในเชงสมพทธกบผอนทเขาสมาคมดวย รวมไปถงการกำาหนดวา พวกเขาถกมองอยางไร พวกเขาถกวดคณคาอยางไร... ถาหากความภาค­ภมใจในตนเองของปจเจกขนอยกบวาเขาหรอเธอถกใหคาอยางไรโดยคนรอบขาง พวกเขาจะรสกวาตนไดรบการปฏบตอยางเปนธรรม การใหคาดงกลาวสะทอนออกมาในรปของการจดสรร ปฏเสธ หรอรบสนคาตางๆ คนไมวาจะเปนวตถหรอไมใชวตถทจบตองไดกตาม’ [ideelle] (Heinrichs 2002: 207 f.)

เพราะฉะนน แนวคดเรองความเปนธรรมจงมมาตรวดทแตกตางหลาก­หลาย กลาวคอ ในระดบปจเจกบคคล บคคลหนงสามารถรสกวาตนเองถกปฏบตอยางไมเปนธรรม ในขณะทการจดสรรทรพยากรท ‘เปนธรรม’ ดำารงอยในระดบภววสย ดวยเหตน มาตรวดวาอะไรทเปนและไมเปนธรรมจงเปนผลมาจากการตอรองทางสงคมเทานน กลาวอกนยหนงคอ ความเปนธรรมจำาเปนตองวางอยบนเงอนไขตอไปน

• สงคมมการจดสรรกระจายสนคาท (จบตองได และ/หรอไมได)• การจดสรรกระจายสนคาดงกลาวเปนไปตามหลกการทชอบธรรมและ

เปนทยอมรบโดยสมาชกในสงคมทกคน

ความเทาเทยมและความเปนธรรมในฐานะแนวคดเชงสมพทธ

26

เมอบรรลเงอนไข 2 ประการขางตนแลวเทานน เราจงจะสามารถพดถง ‘ความเปนธรรม’ กนได อยางไรกตาม เราอาจมองวา ‘ความเทาเทยม’ คอรปแบบการกระจายสนคาทจบตองไดและจบตองไมไดรปแบบหนง

‘ความเทาเทยม คอ จดเรมตน ไมใชผลจากระเบยบกฎเกณฑ[ของสงคม] ในแงของการจดสรรกระจายสนคา เราจำาเปนตองมบรรทดฐานรวมกนทจะเปนตวตดสนความเปนธรรมในการกระจายทเบยงเบน บรรทดฐานเบองตนในการกระจายนคอความเทาเทยมเชงตวเลข กลาวคอ การจดสรรกระจายสนคาเปนไปตามจำานวนบคคลทถกนบรวมเขามา ความเทาเทยมไมเหมอนกบความเปนธรรมตรงทมนไมจำาเปนตองมเกณฑวดชดเจน... ในกรณทไมมเกณฑกำาหนดการกระจายสนคา กไมมมลฐานใดทคนหนงจะไดมากกวาคนอน ทกๆ คนตองไดรบการจดสรรเหมอนกนเพอหลกเลยงการดำาเนนการโดยใชอำานาจตามอำาเภอใจ’ (Heinrichs 2002: 211 f.)

ดงนน การเรยกรองใหเกดความเทาเทยมกนจงจำาเปนตองไมมขอโตแยงทยอมรบไดในทางสงคมทสรางความชอบธรรมใหเกดการกดกนแบงแยก (discrimination) ในการกระจายสนคา

ถงจดน เราสามารถนยามแนวคดเรอง ‘ความเทาเทยม’ และ ‘ความเปน­ธรรม’ โดยปราศจากความขดแยงกนทางทฤษฎทแตกตางกน อยางไรกด เราเผชญคำาถามวาจะสามารถอธบาย ‘การจดสรรกระจายทไมเทาเทยมกน (unequal distribution)’ ในเชงทฤษฎไดอยางไร มความพยายามอธบายและใหนยามนมาแลวมากมาย แนนอนวาเราไมสามารถใชพนททจำากดตรงนกลาวถงไดหมด อยางไรกด ใครกตามทสนใจการเมองยอมคนควาวา นโยบายทนำาเสนอมานนสามารถถกตดสนวาเปนการกระทำาทางการเมองทเปนธรรมหรอไมเปนธรรมไดอยางไร

ในสวนถดไปจะนำาเสนอแนวทางการอธบายความเปนธรรมทแตกตางกน 4 แนวทาง นบตงแตทศวรรษ 1980 หรอ 1990 ทงสแนวทางตางเปนหวขอถกเถยงสำาคญทงในเชงทฤษฎและในมณฑลทางการเมอง นยามและแนวทางการอธบายทตางกนนทำาใหเราตระหนกวาการเขาใจพนฐานเหตผลของความเปนธรรมนนไมใชเรองงาย อกทงยงเปนประเดนทละเอยดออนทางการเมอง

เราจำาเปนตองนยามแนวคดเรองความเทาเทยมและความเปนธรรมอยางรอบคอบ

ปญหา: ‘การกดกนทเปนธรรม (just discrimination)’ จะชอบธรรมไดอยางไร

27

ทฤษฎความเปนธรรมของจอหน รอลส (John Rawls)• บทวพากษสงคมนยมตอทฤษฎเสรนยมวาดวยความเปนธรรม• คำานยาม ‘ระหวางการยอมรบ (recognition) และการจดสรรกระจาย

ใหม (redistribution)’ ของแนนซ เฟรเซอร (Nancy Fraser)• มตดานการเมองของความเปนธรรม

2.2.1 ทฤษฎความเปนธรรมของจอหน รอลส3

ในเชงปรชญา มการถกเถยงโตแยงงาน A Theory of Justice ของจอหน รอลสอยางเผดรอน ทฤษฎของเขาซงอยในสำานกเสรนยมถกนำาเสนอในป 1971 แตกวามนจะกลายเปนทฤษฎททรงอทธพลในทางการ­เมองกตองรอจนถงทศวรรษ 1980 ทฤษฎของเขาผงาดขนมาเปนมโน­ทศนทแยงกระแสตลาดเสรแบบถงรากในยคของโรนลด เรแกน (Ronald Reagan) และมารกาเรต แธทเชอร

(Margaret Thatcher) และเปน ‘การเปลยนแปลงเชงจตวญญาณและศล­ธรรม’ ทรฐบาลของเฮลมท โคหล (Helmut Kohl) เรยกรอง (สำาหรบขอมลบรบททางประวตศาสตร ดเพมเตมไดท Nida-Rümelin 1997: 15f) ดงทไดกลาวไปแลวขางตน มการถกเถยงทฤษฎของรอลสกนอยางเขมขนในแวดวงสงคมประชาธปไตย

3 การนำาเสนอทฤษฎของรอลสโดยละเอยดทกแงมมอยนอกเหนอขอบเขตของขอถกเถยงทกำาลงพดถงในทน วตถประสงคสำาคญคอการอภปรายปญหาในทางปฏบตวาดวยนยามของความเปนธรรม ซงอาจเกดขนเมอนำาแนวคดนามธรรมไปปฏบตจรงในทางการเมอง

คำาอธบายความเปนธรรมสแนวทาง

จอหน รอลส

จอหน รอลส (1921­2002) ถอเปนนก­ปรชญาดานศลธรรมทสำาคญทสดคนหนงในสำานกเสรนยม เขาเปนอาจารยวชาปรชญาการเมองทมหาวทยาลยฮารเวรด ในป 1971 รอลสตพมพงานอนทรงอทธ-พลทชอวา A Theory of Justice

ทฤษฎความเปนธรรมของเขาเปนทถก เถยงในแวดวงสงคมประชาธปไตย โดยเฉพาะอยางยงในทศวรรษ 1980 และ 1990

28

ทฤษฎของรอลสวเคราะหการจดการความขดแยงของผลประโยชนในสงคม โดยสมาชกในสงคมตางตองพยายามรวมมอกนจดสรรกระจายสนคาทมอยอยางจำากด เพอใหบรรลเปาหมายดงกลาว ผลประโยชนทขดแยงกนจะตองอยภายใต ‘ระเบยบพนฐานทเปนธรรม’ ซงกำากบดแลโดยสถาบนเฉพาะทาง (เชน รฐธรรมนญ กรอบคดทางเศรษฐกจและการเมอง) ทฤษฎของรอลสมงแสดงใหเหนสมมตฐานเบองตนของระเบยบและหลกการทเปนธรรม

เขาเรมตนดวยสมมตฐานดงตอไปน• การกำาหนดความคดพนฐานและหลกการทวไปวาดวยความเปนธรรม

ททกคนสามารถตกลงยอมรบนนเกดขนได• ในประชาธปไตยสมยใหม ผคนเชอโดยปรยายวามนษยมอสระและ

เทาเทยมกน• ดวยเงอนไขขางตน การกำาหนดหลกการเรองความรวมมอทางสงคม

จะเปนไปได

เชนเดยวกบจอหน ลอค รอลสตงสมมตฐานถงสภาวะแรกเรม (initial position) ของสงคมมนษย อยางไรกตาม เขาไมไดหมายความวาสภาวะธรรมชาตนนมอยจรง ทวาเปนสถานการณเชงสมมตฐานทเหลาผคนซงเปนอสระและเทาเทยมกน ทมงแสวงหาประโยชนเพอตวเอง ตางมารวมกนทำาขอตกลงวาดวยหลกของความเปนธรรม

สำาหรบรอลสแลว ระเบยบพนฐานและขนตอนตางๆ นนเปนธรรมเมอสมาชกในชมชน (หรอสงคม) บรรลมตเอกฉนทภายใตเงอนไขทเทยงธรรม

อกแงมมหนงของการทดลองทางความคดนคอ ปจเจกบคคลไมทราบตำาแหนงแหงทของตนเองในสงคม ดวยเหตน รอลสเชอวา ทกคนตองไดรบผลประโยชนในการสรางระเบยบทประกนไดวาคนทรำารวยนอยทสดของสงคมจะตองไดรบสวนแบงผลประโยชนสงสด (กฎ ‘maximin’)4

4 การหาผลลพธทตำาทสดในทกทางเลอก แลวเลอกคาทมากทสด

การสถาปนา ‘ระเบยบพนฐานทเปนธรรม’

การทดลองทางความคด: ‘สถานะแรกเรม’ ของปจเจกบคคลทเปนอสระ เทาเทยม และมงแสวงหาประโยชน

กฎ ‘แมกซมน’ (maximin)

29

ประเดนขอถกเถยงและแบบฝกหดพวงจอหน รอลสชวนใหผอานครนคดในการทดลองทางความคดด ลองจนตนาการวาคณกำาลงอยในชมชนททกคนมอสระ เทาเทยม และ ‘แสวงหาประโยชนเขาตวอยางมเหตผล’

• คณจะตกลงรบหลกการอะไรบาง• หลกการใดทอาจนำาไปสความไมลงรอยกน• ขอถกเถยงใดทจะชวยแกไขขอขดแยงขางตนได• หลกการใดทสามารถนำามาปฏบตไดจรงในสงคมเยอรมนรวมสมยและหลกการใดท

ไมสามารถนำามาใชได

การทเราจะสามารถบอกไดวาอะไรเปนธรรมและไมเปนธรรม จำาเปนตองพจารณาหลกการพนฐานสองประการเบองหลงทฤษฎทครอบคลมประเดนตางๆ ในวงกวางของรอลสอยางถวนถ

หนงในคณประโยชนทางความคดทสำาคญทสดของของรอลสคอ ทฤษฎของรอลสชวยพฒนาขอถกเถยงคลาสสคของสำานกเสรนยมใหกาวขามเรองการกระจายสนคาใหมทางสงคมไปสทฤษฎทนยามการกระจายทเปนธรรมใหม ดวยเหตน รอลสจงเชอมโยงแนวคดเสรนยมซงใหความสำาคญกบการเรยกรองและปกปองสทธเสรภาพพลเมองเขากบความคดเรองความเทาเทยมและความเปนธรรม อนเปนหวใจสำาคญของสงคมประชาธปไตย

ใน A Theory of Justice รอลสไดวางหลกการสำาคญสองประการดงน

5 สตรความคดขางตนนเหมอนกบสตรของคานททวา ‘ทกการกระทำานนเปนธรรมทงในตวของมนเอง หรอในหลกปฏบตของมน เพราะมนสามารถดำารงอยพรอมๆ กบอสรภาพของเจตจำานงของแตละคนและของทกคน ภายใตกฎสากล’ (Kant 1963: 33)

หลกการสองประการของความเปนธรรม

นยามใหมของการจดสรรกระจายทเปนธรรม

หลกการสำาคญสองประการ

หลกการทหนง‘แตละบคคลมสทธอยางเทาเทยมในระบอบอนเบดเสรจทครอบคลมในวงกวางของเสรภาพพนฐานทเทาเทยมซงเขากนไดกบระบอบทใหเสรภาพแกทกคน’ (Rawls 1979: 81)5

30

หลกการทสอง‘ตองจดใหมความไมเทาเทยมกนทางสงคมและเศรษฐกจขน เพอใหความไมเทาเทยมกนนนทง (ก) เออประโยชนสงสดแกผทดอยโอกาสมากทสด (สอดคลองกบหลกการพทกษอยางเปนธรรม) และ (ข) ผกตดกบตำาแหนงและสถานะทเปดรบทกคนภายใตเงอนไขวาทกคนมโอกาสเทาเทยมกน’ (Rawls 1979: 336)

หลกการแรกครอบคลมอสรภาพขนพนฐานทงปวงทตองดำารงอยสำาหรบทกคนเพอใหทกคนไดใชอสรภาพของตน การอางถง ‘ระบอบทคลายคลงกน’ ชใหเหนอยางชดเจนวาการกระทำาทกรปแบบสามารถสะทอนหลกนามธรรมทสกดออกมาจากตวปจเจก ในเชงรปธรรม เราจงสามารถพดถง ‘ความเทา­เทยมภายใตกฎหมาย’ และสทธสวนบคคลทไดรบการคมครอง หลกการแรกนไดรบการยอมรบในงานเขยนของแทบทกคน

รอลสตงสมมตฐานไววาหลกการแรกนมความสำาคญสงสดเหนอหลกการตอมา ในกรอบความคดของสำานกเสรนยม6

ในขณะทหลกการขอแรกครอบคลมในวงกวางและเปนทยอมรบทวไป หลกการขอทสองหรอ ‘หลกการเรองความแตกตาง’ กลบเขาใจไดยากกวา ในหลกการน รอลสนำาเสนอบรรทดฐานนามธรรมทการกดกนเปนไปอยางเปนธรรมได กลาวคอ การกระจายอยางไมเทาเทยมกนจะกลายเปนสงทเปนธรรมไดเมอเปนไปตามเงอนไขดงตอไปน

1. ถาหากมนเออประโยชนใหแกกลมคนทดอยโอกาส2. ตำาแหนงและสถานะตางๆ เปดกวางใหแกทกคน

รอลสไดสรางเงอนไขแรกทอนญาตใหเกด ‘การกระจายอยางไมเทาเทยมทเปนธรรม’ (just unequal distribution) ถาหากผลทตามมาโดยไมคาดคดจากการกระจายอยางไมเทาเทยมกนดงกลาวคอการททกคน รวมไปถงคนทออนแอทสดในสงคม ไดประโยชนจากมน การกระจายอยางไมเทาเทยมกน

6 สมมตฐานดงกลาวมปญหา ทงในเชงปฏบตและเชงตรรกะ ดงทไมเยอรไดอธบายไว (ด หนา 124)

อสรภาพพนฐาน

หลกการเรองความแตกตาง

เงอนไขสำาหรบ ‘การกระจายอยางไมเทาเทยมทเปนธรรม’

31

กถอไดวาเปนธรรม (โดยถอตามผลทเกดขนตามมา) ดวยเหตน ผลทตามมาซงเปนปญหานจงถกชะลอไปในชวระยะเวลาหนง

เงอนไขทสองคอการเขาถงทเปนธรรม การกระจายอยางไมเทาเทยมจะเปนธรรมไดกตอเมอโดยหลกการแลวทกคนไดรบโอกาสทจะเขาถง ‘ตำาแหนงและสถานะตางๆ’ พดงายๆ คอ ‘ทกคนลวนควรไดรบโอกาสทเปนธรรม’

หลกการเรองความแตกตางขางตนกอใหเกดการโตแยงสดขว ไมเพยงในเชงปรชญาเทานน ทวาในเชงการเมองดวย กอนทเราจะไดถามวาหลกการดงกลาวเปนนยามทดพอของความเปนธรรมหรอไม เราตองประยกตใชมนเขากบกรณทเกดขนจรง กลองขอความดานลางนำาเสนอขอโตแยงทาง การ-เมองหลายประเดนทชวนใหผอานประเมนและตดสนวากรณเหลาน ‘เปนธรรม’ ตามหลกสองประการของรอลสหรอไม7 ทางทดทสดคอ ลองพจารณาสงทคณคดวาเปนธรรมตามสญชาตญาณของคณกอน

7 อนง คนมกตความทฤษฎของรอลสอยางผดๆ หากพจารณาเรองการปฏบตอยางไมเทาเทยมบนพนฐานของหลกการเรองความแตกตางเพยงอยางเดยว ตองไมลมวา รอลสเชอวาความเปนธรรมวางอยบนเงอนไขสองประการทดำารงอยพรอมกน

ตวอยางในโลกแหงความเปนจรง

ประเดนถกเถยง: การเกบภาษอตรากาวหนา - รบหรอไมรบ?เราจำาเปนตองวพากษวจารณขอโตแยงของเพาล เคยรชฮอฟฟ (Paul Kirchhoff) และกลมเสรนยมสดโตง ถงแมวาความคดของพวกเขาจะถกคดคานจากคนสวนใหญกตาม เพาล เครชฮอฟฟทำาหนาทเปนรฐมนตรการคลงเงาจากพรรค CDU ในการเลอกตงป 2005 เขาเรยกรองใหมการเกบภาษเงนไดทกคนในอตรารอยละ 25 ถงแมเยอรมนจะมระบบการเกบภาษแบบกาวหนามาหลายทศวรรษแลวกตาม ในระบบเกบภาษแบบกาวหนา ทกคนจะไดรบการผอนปรนภาษบางประเภท หลงจากนนรายไดของตนจะถกคดภาษตามอตรากาวหนา

อกนยหนง รายไดของทกคนจะตองถกหกภาษเงนไดกาวหนาตามอตราทเหมาะสม

คำาถามหากพจารณาในกรอบความคดของรอลสแลว รปแบบการเกบภาษสองรปแบบนมความเปนธรรมมากนอยเพยงใด

32

2.2.2 บทวพากษทางสงคมนยมตอแนวคดเสรนยมวาดวยความเปนธรรม

‘มณฑลของอสรภาพ ความเทาเทยม และทรพยสน เปนพนทพเศษ... อสรภาพ ในแงททงผซอและผขายสนคา หรอในทนคอขายแรงงาน กำาหนดโดยเจตจำานงอสระของพวกเขาเอง พวกเขาทำาสญญาตอกนในฐานะบคคลทไมขนตรงตอใคร พวกเขาเทาเทยมกนภายใตกฎหมาย... ความเทาเทยม เพราะวาแตละคนตางเขาสระบบความสมพนธกบคนอน และแลกเปลยนของทมคาเทากน สดทาย ทรพยสน เพราะวาแตละคนจดการเฉพาะสงของทตนเปนเจาของ’ (Marx, Capital, Volume I)

ตามคำานยามของไฮนรชสและรอลส ความเปนธรรมและความเทาเทยมกนทถกนำาเสนอมาขางตนมความหมายและมความแตกตางกนตามนยยะในเชงปรชญา8 อยางไรกด มนอางถงแนวคด ไมใชความเปนจรงทางสงคม หากเปาหมายคอการนยามแลว มนไมเกยวของกบเรองทวาความเปนธรรมไดถกทำาใหเปนจรงในสงคมหรอไม

แตเราตองไมลมวาขอเรยกรองพนฐานของเราคอการทำาใหคณคาหลกเกดผลทเปนรปธรรมตอสงคม ดวยเหตน แนวคดจากสำานกสงคมนยมชวยจดประกายขอเรยกรองดงกลาว

แนวคดแบบสงคมนยมเรองความเปนธรรมเรมตนจากจดยนทวา เราตองสามารถอธบายความเหลอมลำาและความไมเปนธรรมทมอยางดาษดนในสงคม เพยงแคตวเลขสถตความยากจนและความมงคงในปจจบนสะทอนสภาพสงคมทไมอาจกอใหเกดความเทาเทยมและการกระจายทเปนธรรม ดวยเหตน ความเหลอมลำาและความไมเปนธรรมจงไมใชปญหาทเกดขนโดยบงเอญหรอเปนผลมาจากสภาวะไมสมดลเพยงชวครงชวคราว หากแตเปนปญหาทสงผลกระทบตอสงคมอยางเปนระบบ สำานกสงคมนยมมองวาสภาพการผลต

8 อนทจรงแลว ไฮนรชสไมไดคำานงถงทฤษฎเสรนยมใด หากแตมภมหลงทางปรชญาและสงคมดานปรชญาโดยพนฐาน

ความเปนจรงทางสงคม

เราจะอธบายความเหลอมลำาและไมเปนธรรมทแพรหลายอยในสงคมไดอยางไร

33

ในเศรษฐกจตลาดแบบทนนยมคอสาเหตหลกของปญหาความเหลอมลำาและไมเปนธรรม และแนนอนวายงมสาเหตอนๆ อก

ดงนน ตลอด 150 ปมาน ขอโตแยงของฝงสงคมนยมจงวางอยบนสองเสาหลก ดานหนง พวกเขาเรยกรองใหมการจดสรรกระจายความมงคงของสงคมใหม อกดานหนง พวกเขาเรยกรองใหมการเปลยนแปลงระบบการผลตและครอบครองสนคาอยางถงราก ทงนกเพอใหทกคนมอสรภาพโดยถวนหนากน รากฐานความคดของพวกเขา คอ ความเทาเทยมตองเกดขนจรงเพอรบประกนอสรภาพสำาหรบทกคน

รอลสโตแยงขอเรยกรองนดวยแนวคดทอางวา กลมคนดอยโอกาสจะไดประโยชนมากทสดในเศรษฐกจระบบตลาดเพอสงคม

แนวคดแบบสงคมนยมโตแยงสมมตฐานของรอลสทวาความเหลอมลำาทางเศรษฐกจสามารถเออประโยชนตอทกคน (และเหนอสงอนใด ตอคนทดอยโอกาสทสด) ในทางกลบกน พวกเขามองวาปญหาความเหลอมลำาและความไมเปนธรรมจะรนแรงขน ซงดเหมอนวาขอโตแยงนจะฟงขนจากงานศกษาเชงประจกษตางๆ9

การเมองฝายซายไดแตกออกเปนสองแขนงในเชงทฤษฎ ในการถกเถยงเรองความเปนธรรม มชดคำาอธบายสองชดทไมลงรอยกน กลาวคอ ฝายหนงใหความสำาคญกบความเปนธรรมในการจดสรรสนคาทางสงคมและวตถ สวนอกฝายเนนความเปนธรรมในการเขาถง หรอคำาถามทวาตองทำาอยางไรใหกลมทางสงคมไดรบการยอมรบและมโอกาสเขาไปมตำาแหนงแหงทตางๆ ในสงคม (กลาวอกนยหนงคอ สถานะทางสงคม) ขอถกเถยงขางตนไดกาวขามจากระดบทฤษฎไปสระดบการเมอง นอกจากน ปฏปกษทางความคดระหวางความเปนธรรมในการกระจาย (distributive justice) ในดานหนงและความเปนธรรมในการเขาถง (justice to access) ในอกดานหนงสวนใหญแลวเปนผลของความคดทมอยแลวลวงหนาซงกำาหนดโลกทศนของทงสองฝาย

9 สำาหรบตวอยาง ดงานศกษาเหลาน Bourdieu et al. 1997; Castel 2000; Schultheis/Schulz 2005.

ความเหลอมลำาจะนำาไปสประโยชนสำาหรบทกคนไดหรอไม

34

กลาวโดยเฉพาะเจาะจงแลว เหลานกทฤษฎทเนนยำาความสำาคญของความเปนธรรมในการเขาถงเองกไมไดปฏเสธหลกการจดสรรกระจายสนคาเสยทเดยว อยางไรกตาม ปญหาทยงยากไปกวานนอยทแนวคดอนซบซอนของความเปน­ธรรมทเขาใจความเหลอมลำาทางเศรษฐกจในฐานะปญหาเรองความเปนธรรม

ขอโตแยงขางตนยงมนยยะสำาคญเพราะมนอาจสงผลใหเกดการแตกแยกกนภายในกลมคนงาน ซงเปนกลมเปาหมายทสำาคญเปนพเศษสำาหรบสงคมประชาธปไตย ตงแตยคการกอตวของพวกเขาจนถงปจจบน กลมคนงานไดแตกออกเปนสองขว และการแบงขวนกเชอมโยงกบคำาถามเรองอสรภาพและความเทาเทยม

ถงจดน เราจะนำาเสนอแนวคดสองมตเรองความเปนธรรมของแนนซ เฟร­เซอร อนเปนแนวคดทพยายามผสมผสานมตทงสองดานของความเปนธรรมเขาดวยกนไดอยางมนยยะสำาคญ

2.2.3 แนวคดสองมตเรองความเปนธรรมของแนนซ เฟรเซอรแนนซ เฟรเซอรไดพยายามผสานความขดแยงระหวางความเปนธรรม

ในการจดสรรกระจาย/การแบงปนสนคาใหมและความเปนธรรมในการเขาถงตามแนวทางแบบเสรนยม และเสนอแนวคดสองมตเรองความเปนธรรมอนมเนอหาดงตอไปน

‘ในเชงทฤษฎแลว ภารกจของเราคอการคดคนแนวคดสองมตเรองความเปนธรรมทหลอมรวมขอเรยกรองทสามารถแกตางไดเพอความเทาเทยมทางสงคม เขากบขอเรยกรองทสามารถแกตางไดใหยอมรบความแตกตางระหวางกลมคน ในเชงปฏบต ภารกจของเราคอการคดคนแนวทางทางการเมองทบรณการขอดของการเมองเรองการจดสรรปนสวนใหมเขากบขอดของการเมองเรองการยอมรบ’ (Fraser 2003: 17 f.)

เฟรเซอรเสนอวา ทกความไมเปนธรรมหรอการเสยเปรยบสะทอนออกมาทงในรปของการเสยเปรยบทางเศรษฐกจและการไมไดรบการยอมรบในสงคมถงแมวาทงสองดานจะมสดสวนมากนอยแตกตางกนไปในแตละกรณกตาม

ความเปนธรรมในการจดสรร กระจาย กบความเปนธรรมในการเขาถง

แนวคดสองมตเรองความเปนธรรม

35

รปภาพ 3: แนวคดเรองความเปนธรรมของแนนซ เฟรเซอร

เราลองพจารณากรณการแบงแยกกดกนกลมคนรกเพศเดยวกนเปนตวอยาง จรงอยทการกดกนดงกลาวเกดขนในมตเรองสถานะและการเคารพความแตกตางในสงคม แตในขณะเดยวกน มนกเชอมโยงอยางมนยยะสำาคญกบความลำาบากทางการเงนอนเกดขนจากระบบเกบภาษคชวตทจด­ทะเบยน เพราะฉะนน ‘ความเปนธรรม’ จะเกดขนไดกตอเมอเราพจารณาชดความคดเฉพาะทประกอบขนเปนการเสยเปรยบตางๆ ทงในเชงสถานภาพทางสงคมและในเชงเศรษฐกจดวย

การตตราและกดกนคนวางงานในสงคมคอกรณตวอยางทสองทเราควรลองพจารณากน ในขณะทการกดกนประเภทนเปนผลโดยตรงมาจากความแรนแคนในเชงวตถ อยางไรกด งานศกษาเชงประจกษจำานวนมากยนยนวาคนวางงานยงไดรบผลกระทบจากการไมไดรบความเคารพและการยอมรบจากสงคม กลาวอกนยหนง

ตวอยางรปธรรม

ความเปนธรรมตองอาศยยทธศาสตรทครอบคลมหลายมตแนนซ เฟรเซอร (เกด 1947) เปน

อาจารยดานสงคมศาสตรและการเมองท The New School for Social Re-search นวยอรก เธอเปนนกทฤษฎดานสตรนยมคนสำาคญ

เธอมผลงานตพมพวาดวยทฤษฎสตร­นยม ทฤษฎวาดวยความเปนธรรม และทฤษฎเชงวพากษ

วฒนธ

รรมก

ารยอ

มรบ

ปญหา

เรอง

สถาน

ะทาง

สงคม

ดานเศรษฐกจ‘ความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ’

ความเปนธรรม

36

คอ สถานภาพทางสงคม อยางรายแรง เราจำาเปนตองมยทธศาสตรทครอบ-คลมความยากไรทงทางวตถและสถานะทางสงคมอยางเพยงพอเพอใหเกดความเปนธรรมและใหคนเหลานเขามาเปนสวนหนงในสงคม

เฟรเซอรไดอธบายกระบวนการวเคราะหเพอสำารวจปญหาเรองการแบง­แยกกดกนหรอความไมเปนธรรม เธอยงใหคำานยามไวดวยวาความเปนธรรมควรจะเปนอยางไร สำาหรบเฟรเซอรแลว ความเปนธรรม คอ ‘การมสวนรวมอยางเสมอภาค (parity of participation)’

‘แกนเชงบรรทดฐานของแนวคดของฉน คอ ความคดเรองความเสมอภาคของการมสวน­รวม ตามบรรทดฐานน ความเปนธรรมจำาเปนตองอาศยการจดการทางสงคมทอนญาตใหสมาชก (ผใหญ) ทกคนในสงคมมปฏสมพนธกนในฐานะสหายทเทาเทยมกน ฉนเชอวา การมสวนรวมอยางเสมอภาคนจะเปนไปไดโดยวางอยบนเงอนไขสองประการ อนดบแรก การจดสรรปนสวนทรพยากรเชงวตถตองรบประกนวาผมสวนรวมจะมอสระและสามารถออก “เสยง” ททกคนรบฟง ฉนขอเรยกเงอนไขนวาเงอนไขภววสยของการมสวนรวมอยางเสมอภาค มนมงขจดสภาวะพงพงและความเหลอมลำาทางเศรษฐกจทกรปแบบและระดบทขดขวางความเสมอภาคของการมสวนรวม […] เงอนไขประการทสอง คอ การทำารปแบบของคณคาเชงวฒนธรรมใหเปนสถาบนทเคารพผเขารวมทกคนอยางเทาเทยมกน อกทงยงประกนโอกาสทเทาเทยมใหพวกเขามศกดศรและเกยรตทางสงคม คานยมนตองถกทำาใหเปนสถาบน ฉนจะเรยกเงอนไขนวาเปนเงอนไขความสมพนธเชงอตวสยของการมสวนรวมอยางเสมอภาค’ (Fraser 2003: 54 f.)

มาถงจดน เชนเดยวกบรอลส เฟรเซอรตองกำาหนดเกณฑวดขนทสอด-คลองกบสงทเธอตองการสรางหรอขจดการแบงแยกกดกนทเปนธรรมหรอไมเปนธรรมในทงสองมต ขอเสนอของเธอมดงน

ความคดเรอง ‘การมสวนรวมอยางเสมอภาค’

เกณฑการวดการแบงแยกกดกนท (ไม) เปนธรรม

‘เพราะฉะนน สำาหรบแงมมทงสองดาน เกณฑวดทวไปเกณฑเดยวกนจะแยกแยะวาขอเรยกรองใดเขาขายและไมเขาขาย ไมวาจะเปนประเดนเรองการจดสรรปนสวนหรอการมสวนรวมกตาม ผเรยกรองตองแสดงใหเหนวาเงอนไขทเปนอยนนขดขวางไมใหเขาเขาไปมสวนรวมในชวตทางสงคมอยางเสมอภาคกบคนอนๆ’ (Fraser 2003: 57 f.)

37

กระบวนการทดสอบ1. วเคราะห: เรากำาลงพดถงการแบงแยกกดกนประเภทใดอย ความไมเปนธรรมสอง

มตสะทอนออกมาอยางไร2. นำาเกณฑวดมาประยกตใช: กฎระเบยบและเงอนไขทางสงคมขดขวางการมสวนรวม

อยางเสมอภาคในรปแบบใดบาง3. ทางเลอก: อะไรคอการเปลยนแปลงและยทธศาสตรทจำาเปนเพอเออใหเกดการม

สวนรวมอยางเสมอภาค

สำาหรบเฟรเซอรแลว การตอบคำาถามอยางเปนขนตอนขางตนน (เรมจากวเคราะหกรณปญหาความไมเปนธรรมทเปนรปธรรมบนฐานของความเปนธรรมสองมต ตามดวยการประยกตใชและกำาหนดทางเลอก) เปนองค­ประกอบสำาคญของการตอรองและเจรจาแบบประชาธปไตย

เราอาจทำาความเขาใจผานการทดลองภาคปฏบตหรอภาคสนาม ยกตวอยางเชน ขอถกเถยงเรองระบบการประกนสขภาพถวนหนา (หรอของ ‘พลเมอง’) กบการเกบคาประกนดวยอตราคงท (ดดานลาง)

เฟรเซอรอภปรายยทธศาสตรสองประการเพอขจดความไมเปนธรรม (Fraser 2003: 102f) อนไดแก การรบรองยนยนสทธ (affirmation) และการเปลยนรปแบบ (transformation) ยกตวอยางเชน รฐสวสดการเสรนยมใชยทธศาสตรการรบรองยนยนสทธแรงงานเพอบรรเทาผลเสยทางเศรษฐกจอนเกดจากระบบเศรษฐกจแบบตลาดเสร ถงแมวาการกดกนทางเศรษฐกจระหวางทนและแรงงานจะไมไดถกลมเลก แตผลกระทบของปญหากถกลดระดบความรนแรงลง

ฝายสงคมนยมสนบสนนยทธศาสตรการเปลยนรปแบบ นนคอ การแทนทระบบเศรษฐกจตลาดเสรดวยระบบเศรษฐกจแบบสงคมนยม

เฟรเซอรปฏเสธทงสองยทธศาสตรและแนะนำาใหเรารจกยทธศาสตรทสาม ซงเธอเรยกมนวา ‘การปฏรปแบบไมปฏรป (nonreformist reform)’ (ชอนมทมาจาก องเดร กอรส—André Gorz) เฟรเซอรเชอมโยงแนวคดทดงมงามและเขาใจยากนเขากบแนวทางสงคมประชาธปไตยอยางลกซง

ยทธศาสตรสองประการเพอใหเกดความเปนธรรม

จดเรมตน: ‘การปฏรปแบบไมปฏรป’

38

‘ในยคสมยการผลตแบบฟอรด [ยทธศาสตรน] สะทอนความเขาใจบางประการของฝายซายตอสงคมประชาธปไตย จากมมมองดงกลาว สงคมประชาธปไตยไมไดเปนแคผลของการตอรองระหวางรฐสวสดการเสรนยมทสนบสนนการรบรองสทธดานหนง และรฐสงคมนยมทสนบสนนการเปลยนรปแบบอกดานหนง ในทางตรงกนขาม มนคอระบอบทมพลวตซงมแนวนโยบายทเปลยนรปแบบไปตามกาลเวลา เปาหมายสำาคญคอการรเรมชดการปฏรปทมลกษณะรบรองยนยนสทธและจดสรรปนสวนใหมอยางชดเจน รวมถงการรบรองสทธสวสดการสงคมถวนหนา ระบบภาษอตรากาวหนาสง นโยบายเศรษฐกจมหภาคทมงสรางงานเตมอตรา ภาคสาธารณะทปราศจากการควบคมโดยตลาด และระบบกรรมสทธสวนรวมหรอสาธารณะ ถงแมวานโยบายขางตนทงหมดจะไมสามารถเปลยนแปลงโครงสรางของสงคมทนนยมโดยตรง แตเราคาดการณวาเมอรวมพลงกนแลว มนจะชวยปรบเปลยนสมดลอำานาจจากทนมาสแรงงาน อกทงยงเออใหเกดการเปลยนรปแบบในระยะยาว แนนอนวาการคาดการณนยงเปนทโตแยงกนได ในปจจบน เรายงไมสามารถทดสอบมนไดอยางเตมท เพราะระบบเสรนยมใหมหยดการทดลองขางตนอยางมประสทธภาพ’ (Fraser 2003: 110 f.)

ยทธศาสตร ‘การปฏรปแบบไมปฏรป’ นมงสถาปนาทางเลอกทสามระหวางความเปนธรรมแบบเสรนยมสงคมและสงคมนยม

2.2.4 มตทางการเมองของความเปนธรรมระหวาง ‘ความเปนธรรมบนฐานความสำาเรจหรอความดความชอบ’ และ ‘ความเปนธรรมบนฐานความตองการ’

ทผานมา การอภปรายเชงปรชญาไดแสดงใหเราเขาใจความหมายทหลากหลายของความเปนธรรม ซงเปนคณประโยชนทจำากดของคำาอธบายเชงปรชญา ประเดนสำาคญทตองวเคราะหตอมาคอความหมายของความเปนธรรมเชงสมพทธทเปนผลมาจากการตอรองทางสงคมและถกอางโดยกลมทางสงคมตางๆ (เชน สหภาพแรงงาน สมาคมผจางงาน และพรรคการเมอง)

สดทายแลว ดงทเหนไดชดในการอภปรายเชงปรชญา ปญหาเรองความเปนธรรมเกยวของกบการจดสรรกระจายสนคาทงทจบตองไดและไมได (ความเปนธรรมในการจดสรรปนสวน) อยเสมอ ซงจะเปนเกณฑตดสนวาอะไรเปนธรรมและไมเปนธรรม

การสรางความชอบธรรมทางการเมองของการจดสรรทรพยากรอยางไมเทาเทยมกน— แนวคดทางการเมองสองประการ

39

อยางไรกด ในการถกเถยงทางการเมอง ยงมอกสองแนวคดทถกสถา-ปนาขนเพอใชมงอธบายและสรางความชอบธรรมในการจดสรรกระจายสนคาจากมมมองทแตกตางกนไป

คำาขวญทวา ‘ความสำาเรจตองตามมาดวยบำาเหนจอกยกหนง’ สะทอนความคดของความเปนธรรมบนฐานความสำาเรจไดอยางด ตงแตไหนแตไรมา ฐานสนบสนนพรรคประชาธปไตยเสร (Free Democratic Party—FDP) และพรรคสหภาพประชาธปไตยครสเตยน (CDU/CSU) ตางมองวา ความสำาเรจหรอความดความชอบคอตวกำาหนดความชอบธรรมในการไดประโยชนจากการจดสรรสนคา ดงนน ความเปนธรรมบนฐานความสำาเรจจงมฐานความคดวาความเปนธรรมในการจดสรรสามารถวดไดจากความสำาเรจหรอความดความชอบ (Leistung) ของแตละปจเจกบคคล

ตวอยางทดคอการประกนสขภาพตามระดบรายได หากผใดมรายไดประจำาปในระดบทเกนเกณฑทกำาหนดไวแลว เขาสามารถเลอกแผนประกนสขภาพของเอกชนได (ผลทตามมาคอ เมอเขาปวย เขากจะไดรบการรกษาทดกวา) ฝายซายหลายคนไมสบายใจกบระบบประกนสขภาพเชนนหรอถงขนประกาศจดยนคดคานอยางชดเจน

ในอกดานหนง ความเปนธรรมบนฐานความสำาเรจถกอางโดยฝายซายเชนกน ขอโตแยงทรจกกนดคอ ‘บาทแขงแรงกตองรบภาระทหนกกวา’ คนทมมากกตองจายมากเพอประโยชนดานสวสดการสาธารณะ ซงยงรวมไปถงภาระเรองความมนคงทางสงคม (ประกนการวางงานและบำานาญ) ทชวยรกษาสถานะทางสงคมของแตละคนเอาไว ในกรณน คนทจายไปมากจะไดรบผลตอบแทนทมากตามในเวลาทเขาเดอดรอน

การโตแยงทคลายคลงกนนำาไปสการวพากษวจารณระบบโครงสรางคาแรงบรษท กลาวคอ เกดคำาถามวา ซอโอบรษทมสวนตอความสำาเรจของบรษทมากกวาคนงานสายการผลตขนาดนนจรงหรอ งานของนกวเคราะหตลาด­หลกทรพยมมลคามากกวางานของพยาบาลจรงหรอไม

กลาวไดวา ความเปนธรรมบนฐานความสำาเรจไดถกอางถงโดยฝายการ-เมองหลายฝาย มนกลายเปนฐานคดของขอโตแยงทางการเมองทเออตอการ

ความเปนธรรมบนฐานความสำาเรจ (Achievement-based justice)

40

จดสรรทรพยากรทไมเทาเทยมกน อยางไรกด มนยงเปนขอโตแยงเชงเปรยบ­เทยบและถกกำาหนดโดยความสมพนธทางอำานาจในสงคมและการตอรอง

ความเปนธรรมบนฐานความตองการ: ความเปนธรรมบนฐานความตองการวางอยบนความคดทวา คนแตละคนควรไดรบประโยชนอะไรทตางกนตามสถานการณทางสงคมของพวกเขา ยกตวอยางเชน บคคลทเดอดรอนอาจตองการการรกษาดแลบางอยาง ในขณะทคนสขภาพแขงแรงไมสามารถเรยกรองสทธประโยชนนไดเพราะพวกเขาไมไดตองการความชวยเหลอประเภทน หรอความตองการของพวกเขาอาจจะไมไดรบการยอมรบจากสงคม การถายโอนความชวยเหลอในสงคมสวนใหญทสอดคลองกบบรรทด-ฐานทางสงคมจงอยบนฐานของความตองการ ดงนน ความเปนธรรมบนฐานความตองการจงดำารงอยในระบบสงคมของพวกเราในฐานะหลกการแหงความชอบธรรม

มมมองความเปนธรรมทงสองตางถกอางถงซำาแลวซำาเลาในการถกเถยงทางการเมอง

2.2.5 หวขอปลกยอย: ความเทาเทยมและความเปนธรรมในฐานะแนวคดสงคมประชาธปไตย

ในสวนน เราจะหนไปใหความสำาคญกบประวตศาสตรการพฒนาแนวคดสำาคญทางการเมองในระบอบสงคมประชาธปไตยนบตงแตการกอตงสหพนธสาธารณรฐ พฒนาการดงกลาวเกดขนควบคไปกบแนวทางคำาอธบายเชงปรชญาวาดวยความเปนธรรมทไดกลาวไปในสวนกอนหนาน ในการถกเถยงทางการเมองแตละชวง เราสามารถสงเกตเหนจดเนนทเปลยนแปลงไปเกยวกบความคดเรองความเปนธรรม ถงแมวาการถกเถยงดงกลาวจะแยกออกจากการถกเถยงเชงทฤษฎ แตกเหนไดชดวาฝายแรกไดรบอทธพลจากฝายหลง

ณ จดน เราควรสำารวจความคดทางการเมองของสงคมประชาธปไตย ทงนเพราะพรรคสงคมประชาธปไตย โดยเฉพาะอยางยงในภมทศนทาง การ-เมองเยอรมน ถอเปนพรรคแหงความเปนธรรมทางสงคมกวาได

ระลอกการเปลยนแปลงทางความคดสะทอนออกมาผานคำานยามของ

ความเปนธรรมบนฐานความตองการ (Needs-based justice)

จดเนนทเปลยนไปในขอถกเถยงเรองความเปนธรรม

41

แนวคดทเปลยนรปแบบไปตามการประยกตใชหรอการกำาหนดความเปนธรรมดวยเครองมอทางการเมองตางๆ ในชวงเวลาทรฐบาลสงคมประชาธปไตยมบทบาท เมอเวลาผานไป ความคดเรอง ‘ความเทาเทยม (equality)’ ถกตอยอดดวยความคดเรอง ‘โอกาสทเทาเทยม (equal opportunity)’ และ ‘โอกาสทเปนธรรม (equitable opportunity)’ ในเวลาตอมา

การตอสเพอความเทาเทยมถอไดวาเปนการเมองของฝายซายในเยอรมนมาตลอดจวบจนกระทงป 1959 เมอพรรคสงคมประชาธปไตยสามารถขยายฐานเสยงสนบสนนของตนไปยงกลมคนใหมๆ ไดหลงจากการประชมพรรคทเมองบาดโกเดสเบรก ความเทาเทยมทวานครอบคลมทกๆ ดานของชวต อยางไรกด ความเทาเทยมในโลกแหงการทำางานถอเปนหวใจสำาคญ ในเบอง­ตน ความเทาเทยมมงเอาชนะสภาวะไรอสรภาพและการขดรดทเกยวพนกบการผลต การเรยกรองใหคนงานมสวนรวมในการตดสนใจเกยวกบการดำาเนนงานของอตสาหกรรมถานหนและเหลกไปจนถงการประทวงหยดงานในชวงทศวรรษ 1950 อนเปนเหตการณทเลอนหายไปจากความทรงจำาของพวกเราในปจจบน มเปาหมาย คอ เพอใหไดมาซงความเทาเทยมมากขน กลาวอกนยหนงคอ การทคนงานมสวนรวมในการกำาหนดประเดนทเกยวของกบสภาพททำางานหรอสภาพความเปนอยของพวกเขา นาสงเกตวา ผลจากการเรยกรองครงนนผสมปนเปกน ดานหนง แรงงานประสบความสำาเรจบางสวนในแงการเขาไปมสวนรวมในการกำาหนดสถานททำางานหรอในระดบคณะ­กรรมการบรหารบรษท อกดานหนง ขอเรยกรองเกยวกบความเทาเทยมในชวตการทำางานกลบไมไดรบการตอบสนองในระยะยาว

ในยคสมยของบรนดท10 และภายใตรฐบาล ‘ผสมระหวางสงคมและเสร-นยม’ (ของพรรค SPD และ FDP) ความคดเรอง ‘ความเทาเทยมกนในโอกาส’ ถกบญญตขน ความคดดงกลาวมอทธพลจวบจนทกวนน (และไมไดจำากดเฉพาะในหมนกสงคมประชาธปไตยเทานน) อกทงยงเปนองคประกอบ

10 วลล บรนดท (Willy Brandt, 1913­1992) อดตนายกรฐมนตรเยอรมนตะวนตก ระหวางชวงป 1969­1974 และผนำาพรรค SPD ระหวางป 1964­1987

ความเทาเทยม

ความเทาเทยมกนในโอกาส

42

สำาคญของการเมองฝายกาวหนา โดยเฉพาะในยคของบรนดท แนวคดใหมนยอมรบความเหลอมลำาทางสงคมทดำารงอยและหนไปใหความสำาคญกบนโยบายการศกษา การขยายโอกาสทางการศกษาและองคกรของรฐกลายมาเปนวธการหลกในการเขาถงกลมสงคมและฐานเสยงใหมๆ ความเหลอมลำาในทนไมไดจำากดเพยงเรองการจดสรรปนสวนทรพยากรทางวตถแตยงครอบคลมการจดสรรปนสวนโอกาสทางการศกษาในสงคมอกดวย สำาหรบฝายสงคมประชา-ธปไตยแลว ความไมเทาเทยมในการจดสรรทรพยากรทางวตถมความเกยวพนอยางลกซงกบการกระจายโอกาสทางการศกษา อยางไรกด สำาหรบฝายเสร-นยมแลว จดเนนไมไดอยตรงการเชอมโยงความคดเรองความเทาเทยมและความเทาเทยมในโอกาสเขาดวยกน พวกเขาใหความสำาคญกบการแทนทความคดอยางแรกดวยความคดอยางหลงมากกวา ความคดเรองความเทาเทยมในโอกาสกลายเปนสงทฝายเสรนยมยดถอ มฉะนน การรวมมอกนระหวางฝายสงคมและเสรนยมกคงเปนไปไมได

สญญาณแหงการปรบโครงสรางทางสงคมและเปลยนแปลงทางการเมองกลายมาเปนจดสนใจ โดยมความเทาเทยมในโอกาสเปนคณลกษณะทขาดไมได มนเปนทรจกอยางแพรหลายในยคทรฐสวสดการยงถกมองในแงบวกและยงสามารถทำาใหเกดเสถยรภาพทางเศรษฐกจได

ยคทสามของรฐบาลสงคมประชาธปไตยเกดขนภายใตการนำาของนายก­รฐมนตร แกรฮารด ชเรอเดอร (Gerhard Schröder) เมอแนวคดเรองความเทาเทยมในโอกาสถกตอยอดเปนสงทเรยกวา ‘โอกาสทเปนธรรม’ แนวคดอยางหลงนใหความสำาคญกบดานการจดสรรกระจายโอกาสตางๆ ทางสงคม แนวคดนชใหเหนวาโอกาสในสงคมเชอมโยงกบการจดสรรทรพยากรทางวตถและทไมใชวตถ ทรพยากรดงกลาวมจำากดในเชงเศรษฐกจ ซงถอเปนประเดนทรฐบาลชดนถกโตแยงเปนอยางมาก

เพราะฉะนน โอกาสทมอยจำากดควรถกจดสรร ‘อยางเปนธรรม’ นโยบายของชเรอเดอรไดยมเอาความคดเรองความเปนธรรมบนฐานความสำาเรจและความดความชอบมาประยกตใช สตรสำาเรจ ‘สนบสนนและทาทาย (support and challenge—Fördern und Fordern)’ ประกอบไปดวยการแจกจาย

โอกาสทเปนธรรม

43

โอกาสและจดสรรทรพยากรทางวตถ แตในขณะเดยวกนกคาดหวงใหผรบจายคาตอบแทนกลบดวย

ในการถกเถยงทางการเมอง ฝายซายแตกออกเปนหลายฝาย อนเปนผลมาจากการนยามโอกาสทเปนธรรม เนอหาสาระสำาคญมดงตอไปน

• เราขาดแคลนทรพยากรจรงหรอ? ถาใช ขาดแคลนในระดบใด? หรอมนเปนปญหาเรองเจตจำานงทางการเมองเสยมากกวา ซงในกรณนเราสามารถกำาหนดทางเลอกโดยคำานงถงการเงนสาธารณะและความมนคงทางสงคม

• เราจะเรยกการจดสรรภาระและความชวยเหลอทางสงคมในปจจบนวาเปนธรรมไดหรอไม? (ยกตวอยางเชน การแบกรบภาระตอภาคธรกจในขณะทลดความชวยเหลอดานโครงขายความปลอดภยในสงคม)?

การนยามโอกาสทเปนธรรมนำาไปสความแตกแยกในหมฝายซาย

‘ความเปนธรรม’ ในแผนการฮมบรกของพรรค SPD

‘ความเปนธรรมวางอยบนฐานคดทวาทกๆ คนมศกดศรเทาเทยมกน ไมตางอะไรกบความคดเรองอสรภาพทเทาเทยมและโอกาสทเทาเทยม และไมถกตดสนดวยภมหลงและเพศสภาวะ เพราะฉะนน ความเปนธรรมจงหมายถงการเขาไปมสวนอยางเทาเทยมกนในการศกษา การทำางาน ความมนคงทางสงคม วฒนธรรม และประชาธปไตย รวมไปถงการเขาถงสนคาสาธารณะทงมวลอยางเทาเทยม ทใดกตามทการจดสรรกระจายรายไดและทรพยสนเปนไปอยางไมเทาเทยมกนทำาใหสงคมแบงแยกออกเปนกลมคนทออกคำาสงและกลมคนทตองทำาตาม ทนนมการละเมดอสรภาพทเทาเทยมจงไมเปนธรรม ดวยเหตน ความเปนธรรมจำาเปนตองอาศยการกระจายรายได ทรพยสน และอำานาจอยางเทาเทยม... เราตองรบรและเคารพความสำาเรจ การจดสรรรายไดและทรพยสนบนฐานความสำาเรจถอไดวาเปนธรรม กรรมสทธเหนอทรพยสนมาพรอมกบหนาท คนทมรายไดเหนอคาเฉลยหรอครอบครองทรพยสนมากกวาผอนตองตอบแทนสงคมในสดสวนทมากกวาดวยเชนกนเพอประโยชนสขของสงคม’(Hamburger Programm 2007: 15 f.)

44

ไมวาเราจะตอบคำาถามขางตนอยางไร สงทชดเจนคอความคดเรองความเปนธรรมนนละเอยดออนและยงไมสามารถมนยามรวมทชดเจนไดทงในมณฑลทางทฤษฎและการเมอง

ความทาทายสำาหรบสงคมประชาธปไตยอนเกดจากขอถกเถยงเรองความเปนธรรม• ความเปนธรรมถอเปนคณคาหลกตราบเทาทมนเกยวของกบการจดสรรกระจาย

สนคาเชงวตถและไมใชวตถ อยางไรกด นกสงคมประชาธปไตยไมไดมแนวคดเรองความเปนธรรมอนเปนมาตรฐานทยดกน วากนตามหลกความชอบธรรมแลว ความเปนธรรมมประสทธภาพในเชงสงคมแตมปญหาในเชงทฤษฎ

• ในขอบเขตทางสงคมทตางกน ความเปนธรรมยอมถกอธบายตางกนอยางไมตองสงสย

• ความเทาเทยมกนในฐานะการจดสรรกระจายสนคาอยางเทาเทยมไมจำาเปนตองมคำาอธบายสนบสนน แตจำาเปนตองมการนยามและตอรองหากมการเบยงเบนออกจากหลกขางตนโดยผานจดยนเรองความเปนธรรม

• อสรภาพทแทจรงเกดขนไมไดหากปราศจากความเทาเทยม

2.3�ความเปนอนหนงอนเดยวกนแนวคดเรอง ‘ความเปนอนหนงอนเดยวกน’ (solidarity) (หรอ ‘ภราดร-

ภาพ’ ตามคำาขวญในการปฏวตฝรงเศส) เปนแนวคดทมการอภปรายนอยทสด เหตผลประการหนงคอ แนวคดนเกยวพนกบมนษยชาตสวนรวมทงมวล จงยากทจะผนวกมนเขากบกรอบคดเชงทฤษฎ อยางไรกด จากมมมองของนกคดหลายๆ คน11 เราสามารถนยามความเปนอนหนงอนเดยวกนไดคราวๆ ดงตอไปน

• ความรสกของความเปนชมชนและความรบผดชอบทมตอกน ซง• เกดขนจากชดผลประโยชนสวนรวม และ

11 ตวอยางเชน Hondrich et al. 1994; Carigiet 2003.

ความเปนธรรมและสงคมประชาธปไตย

นยามของความเปน­อนหนงอนเดยวกน

45

• แสดงออกผานพฤตกรรมทเออประโยชนตอสงคม หรอแมกระทงขดผลประโยชนสวนบคคลระยะสนในบางกรณ อกทง

• ยงกาวขามขอเรยกรองทางการวาดวยความยตธรรมแบบตางตอบแทน

‘ความเปนอนหนงอนเดยวกน’ จงเปนเรองของ ‘อตลกษณทางสงคม’ รวมอนมทมาจากรปแบบวถชวตทคลายคลงกนและการใหคณคารวมกน

ถงกระนน ไมเคล วอลเซอร (Michael Walzer) นกสงคมวทยาและนกปรชญาเชงศลธรรมชาวอเมรกนกลาวเตอนไววา ความเปนอนหนงอนเดยวกน ‘เปนอนตรายไดถาหากมนเปนเพยงแคความรสกหรออารมณทเขาแทนทความรวมมอประจำาวนทเกดขนจรง มากกวาจะเปนภาพสะทอนของมน’ (Walzer 1997: 32)

‘ความรวมมอในชวตประจำาวน’ นหมายถงสถาบนและโครงสรางทางสงคมทมแนวทางใหความเปนอนหนงอนเดยวกนสามารถพฒนาและนำาไปสความมนคงทางสงคม

ในตวมนเองนน แนนอนวาความเปนอนหนงอนเดยวกนสามารถแสดงออกผานรปแบบการกดกนและแบงแยก ยกตวอยางเชน ‘ความภาคภมใจในหมชนตนเอง’ (esprit de corps) ของบรรดาฝายขวาสดโตง สงคมประชาธปไตยคอสงคมทพฒนามาจากประชาสงคมทเปดกวางและมความหลากหลาย ในมมมองของสงคมประชาธปไตยแลว ความเปนอนหนงอนเดยวกนจอมปลอมขางตนนเปนภยทนากลวและมกถกละเลยอยเสมอ กวาเราจะรตวกผานเสนความเปนความตายไปแลว กลาวคอ เมอความรสกเกลยดชงและเหยยดหยามตอกนหลอเลยงกลมกอนทางสงคม

ดวยเหตน เราจงไมสามารถพดถงความเปนอนหนงอนเดยวกนโดยไมอภปรายเรองการบรรลอสรภาพและความเทาเทยมในสงคมประชาธปไตย

ถงแมวาจะเปนแนวคดทเขาใจยาก แตความเปนอนหนงอนเดยวกนมบทบาทอยางมากในประวตศาสตรของสงคมทงในเชงการหยงรากลกหรอการเปนสถาบนทางสงคม ยกตวอยางเชน ระบบประกนสงคมทด (ประกนทครอบคลมการวางงาน โรคภยไขเจบ เงนบำานาญ และอบตเหต) สะทอน

ความเกยวพนระหวางความเปนอนหนงอน­เดยวกนและอตลกษณทางสงคม

ความเปนอนหนงอนเดยวกนในฐานะแนวคดเรองความรวมมอในชวตประจำาวน

ความเปนอนหนงอนเดยวกนตองควบคไปกบความเทาเทยมและอสรภาพ

46

สถาบนทเปนอนหนงอนเดยวกนของพลงแรงงาน มนถกผลกดนใหเกดขนในชวงทศวรรษ 1890 หรอ 1920 เหนออนใดนนเปนเพราะแรงกดดนทเกนตานทานของเหลาคนงานและนกสงคมนยม/สงคมประชาธปไตย ทงๆ ทเปนยคสมยของรฐบาลอนรกษนยมของบสมารค

ขบวนการเคลอนไหวสหกรณเปนอกตวอยางหนงทสะทอนชมชนทมความเปนอนหนงอนเดยวกน เพราะเหลาสมาชกสรางชมชนขนบนรากฐานของประโยชนสวนรวม ซงสามารถลดความเขมขนของการแขงขนทางตลาดไดมากในระดบหนง

นอกจากน เราตองไมลมดวยวา ความเปนอนหนงอนเดยวกนทมประ-สทธภาพตองเกดจากการยอมประนประนอมระหวางกลมผลประโยชนตางๆ เพราะฉะนน ความเปนอนหนงอนเดยวกนจะเกดขนไดกตอเมอผลประโยชนทหลากหลายและเหนอสงอนใดคอผลประโยชนสวนรวมไดรบการพจารณาในการตดสนใจทางการเมองความเปนอนหนง­

อนเดยวกนและสงคมประชาธปไตย ‘ความเปนอนหนงอนเดยวกน’ ในแผนการฮมบรก

ของพรรค SPD

‘ความเปนอนหนงอนเดยวกนหมายถงความแนบชด การเขาหมเขาพวก และความชวยเหลอเกอกลกนและกน มนคอความพรอมของผคนทจะยนขนสเพอคนอนและชวยเหลอซงกนและกน ไมวาระหวางคนแขงแรงและคนออนแอ ระหวางคนชวงวยตางๆ และระหวางผคนดวยกนเอง ความเปนอนหนงอนเดยวกนสรางพละกำาลงในการเปลยนแปลง ดงทสะทอนผานประสบ-การณของขบวนการเคลอนไหวแรงงาน ความเปนอนหนงอนเดยวกนคอพลงทเขมแขงซงผกมดสงคมของเราเขาดวยกน ทงในรปแบบความพรอมของปจเจกบคคลทไมมการเตรยมการใดๆ ในการยนมอเขาชวยเหลอภายใตกฎเกณฑและองคกรรวม และในรปแบบของรฐสวสดการ ซงอยางหลงถอเปนรปแบบของความเปนอนหนงอนเดยวกนทมการจดตงและรบประกนทางการเมอง’(Hamburger Programm 2007: 16)

สงคมประชาธปไตยตองเผชญกบบททดสอบอนเกดจากขอถกเถยงเรองความเปนอนหนงอนเดยวกน

• ในฐานะพนธะภายในสงคม เราสามารถดแลพทกษความเปนอนหนงอนเดยวกนได แตไมสามารถสรางมนขนมาได

• ในระบอบสงคมประชาธปไตย จำาเปนตองตรวจสอบวาสถาบนรฐและประชาสงคมมผลตอการรวมตวทเปนอนหนงอนเดยวกนอยางไร

• เราตองอภปรายถงความเปนอนหนงอนเดยวกนโดยเชอมโยงกบความพยายามบรรลอสรภาพและความเทาเทยม

47

2.4�มมมองทางความคดอนๆมารตน ทมเพอ (Martin Timpe)

บนหนาฉากทางการเมอง ยอมเปนเรองปกตทคณคาหลกของสงคมประชาธปไตยจะไมใชชดคณคาหลกเพยงหนงเดยว พรรคการเมองอนๆ ตางกกำาหนดคณคาหลกของตนดงทปรากฏในแผนการของพรรคหรอเอกสารพนฐานทคลายคลงกน ในสวนน เราจะลองพจารณาขอกำาหนดเหลานด อนง เนอหาตอไปนไมไดสมบรณครบถวน วตถประสงคของเราคอการนำาเสนอภาพรวมคราวๆ โดยหลกเลยงการลงลกในรายละเอยด

มมมองทมนคงเรอง ‘สงสรางของพระเจา’: พรรคสหภาพประชาธปไตยครสเตยน (CDU)

คณคาหลกของพรรค CDU คอ อสรภาพ ความเปนธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกน คณคาหลกสามประการนถกกำาหนดขนในฐานะแผนการใหมของพรรคและนำามาปฏบตจรงในการประชมพรรคทเมองฮานโนเวอรเมอเดอนธนวาคมป 2007 ถงแมวาดเผนๆ แลว คณคาหลกสามประการนจะเหมอนกบคณคาหลกของพรรค SPD ทกำาหนดไวในแผนการฮมบรก หากเราพจารณาอยางรอบคอบจะพบความแตกตางหลายประการ ยกตวอยางเชน เราจะสงเกตวาพรรค CDU ใหความสำาคญตอวถทโอนเอยงไปทางศาสนาครสตเรองมนษยชาตและ ‘สงสรางของพระเจา’ (God’s creation) สำาหรบพรรค CDU แลว ศาสนาครสตเปนแกนฐานคดทสำาคญ ในขณะทสำาหรบพรรคสงคมประชาธปไตย นเปนเพยงแหลงทมาทางความคดหนงในหลายๆ แหลงทประกอบสรางขนเปนคณคาหลกเทานน (พรรค CDU ระดบภมภาคในรฐบาวาเรยใหความสำาคญตอความคดนยงกวา ผานการประโคมความคดอนรกษนยมฝายขวาวาดวยความรกประเทศและจตสำานกรกชาต)

อยางนอยจะเหนไดวาแนวคดเรองอสรภาพของพรรค CDU แตกตางจากอสรภาพตามความเขาใจของพรรค SPD ไมมากกนอย อนดบแรก พรรค CDU มแนวคดเกยวกบอสรภาพทละเอยดลออมากกวาคณคาอกสอง

มมมองทมนคงเรอง ‘สงสรางของพระเจา’

48

ประการทตามมา อนทจรงแลว ปฐมบทของแผนการพรรค CDU มชอวา ‘ความเปนธรรมใหมผานอสรภาพทมากขน’ ทงสองสงนสะทอนนำาหนกความสำาคญทพรรคใหกบคณคาหลกเรองอสรภาพเหนอเรองอนๆ ในทางตรงกนขาม พรรค SPD ยนกรานวาคณคาหลกสามประการมสถานภาพเทาเทยมกน นอกจากนน ตามแนวทางของ CDU พรรคจะเนนยำาสทธและเสรภาพพลเมองในลกษณะเชงโตตอบและพทกษรกษา แทนการสงเสรมคำาจนสทธเสรภาพในทางบวก

คณคาหลกสามประการของพรรค FDP: อสรภาพ อสรภาพ และอสรภาพ

พรรค FDP ไมไดมแผนการพรรคทระบไวอยางเปนทางการ อยางไรกตาม หากเราดเอกสารพนฐานของพรรคทคลายคลงกน เชน ประกาศหลกการพนฐานแหงเมองวสบาเดน (Wiesbaden) ซงถอกำาเนดจากการประชมพรรคในป 1997 จะเหนทกลาวไวอยางชดเจนวา วถของพรรคมงเนนไปยงคณคาหลกวาดวยอสรภาพเพยงอยางเดยว ในดานหนง มนอาจไมใชเรองนาแปลกสำาหรบพรรคการเมองทยดโยงรากเหงาของตนเขากบสำานกการเมองแบบเสรนยม อกดานหนง อาจคานไดวามนสะทอนความคดเสรนยมฉบบยนยอ ยกตวอยางเชน เปนเรองสมเหตสมผลหากเราจะกลาววาความเปนธรรมในหลายมตมบทบาทสำาคญในความคดวาดวยสงคมของจอหน ลอค หนงในบดาผกอตงแนวคดเสรนยมทางการเมอง ในทางตรงกนขาม พรรค FDP พยายามเชอมโยงวถพนฐานของพรรคทกดานเขากบแนวคดเรองอสรภาพ พรรคจงมคำาขวญ เชน “อสรภาพหมายถงความกาวหนา” หรอ “อสรภาพหมายถงการไปกนไดกบอนาคต” ซงสะทอนความพยายามทผวเผนของพรรคในการอางองถงคณคาหลกประการนอนมความสำาคญอยางไมตองสงสย แตในขณะเดยวกน สงคมทมงพนจแตเฉพาะอสรภาพโดยละเลยความเปนธรรมและความรวมมอเปนอนหนงอนเดยวกนยอมประสบปญหาในไมชา อกทงยงคกคามการรวมตวเปนกลมกอนทางสงคม

อสรภาพ อสรภาพ อสรภาพ

49

บางสงบางอยางสำาหรบทกๆ คน: พนธมตร 90 (Bündnis 90)/ พรรคกรน

พรรคกรนเนนหลกการวาดวยการกำาหนดตนเอง (self-determination) แนวคดเรองความเปนธรรมของพวกเขามมตหลากหลายจนยากแกการหยบจบมาทำาความเขาใจ กลาวคอ ควบคไปกบความเปนธรรมในการจดสรรปนสวนซงตองคงไวนน พรรคกรนสนบสนนความเปนธรรมในการมสวนรวม ความเปนธรรมระหวางกลมคนตางวย ความเปนธรรมทางเพศสภาวะ และความเปนธรรมระหวางประเทศ แนนอนวาไมมอะไรทผดในขอเรยกรองเหลาน กระนน ปญหาอยทการใหความสำาคญตอสงเหลานอยางเทาเทยมโดยไมมประเดนใดถกชขนเปนพเศษเลย มผลทำาใหผอานไมทราบแกนความหมายของความเปนธรรม ไมวาจะเปนผอานทพรอมเปดรบแนวคดใหมๆ หรอมงวพากษกตาม อกทงในฐานะพรรคการเมองเพอสงแวดลอม คณคาหลกของพรรคจงเพมเตมขอเรยกรองเรองความยงยนในนโยบายทกๆ แขนง แมเราจะปฏเสธไมไดวาความยงยนเปนสงสำาคญ แตการทพรรคกรนยกสถานะความยงยนใหเปนคณคาหลกเทยบเทาอสรภาพ ความเปนธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกน ดจะเปนขอเสนอทไมนาคลอยตามนก

ทกๆ อยางยงอยในสภาวะทไมแนนอน: ฝายซาย (Die Linke)พรรคฝายซายถอกำาเนดขนจากการรวมตวกนระหวางพรรคสงคมนยม

ประชาธปไตย (Party of Democratic Socialism—PDS) และพรรค WASG (หรอความเปนธรรมทางสงคมและแรงงาน—ตวเลอกในการเลอกตง [Labour and Social Justice—The Electoral Alternative]) จวบจนปจจบน พรรคฝายซายยงไมมแนวทางของตนทกำาหนดอยางเปนทางการ ใน ‘บทรางแผนการ’ อนเปนพนฐานของการรวมตวกนของทงสองพรรค มการอางองถงคณคาหลกคราวๆ ดงตอไปน ประชาธปไตย อสรภาพ ความเทาเทยม ความเปนธรรม สากลนยม และความเปนอนหนงอนเดยวกน ในฐานะวถคณคาหลกของฝายซาย ในทศนะทางประวตศาสตร มการรบรองอสรภาพของปจเจกบคคลอยางชดเจนโดยทหลกความเทาเทยมกนไมถก

บางสงบางอยางสำาหรบทกๆ คนทามกลางการจดลำาดบทหลากหลาย

ทกๆ อยางยงอยในสภาวะทไมแนนอน

50

ลดทอนหรอแทรกแซง ทชดเจนพอๆ กนคอการยนยนวา อสรภาพโดยปราศจากความเทาเทยมคออสรภาพสำาหรบคนรวยเพยงเทานน ผสนบสนนสงคมประชาธปไตยไมไดปฏเสธตรรกะขางตน เพยงแตอาจจะมองปญหาตางออกไป ในอนาคต เราจำาเปนตองจบตามองอยางรอบคอบเมอฝายซายประกาศแนวทางวาดวยความสมพนธระหวางอสรภาพและความเทาเทยม

2.5�คณคาหลกภาคปฏบตหลงจากทไดสำารวจคณคาหลกในระดบทฤษฎแลว เราจะวเคราะหมน

ผานการลงมอปฏบตในโลกแหงความเปนจรง กลาวคอ ในการถกเถยงทางการเมองทมอยทกเมอเชอวน คณคาหลกมบทบาทอยางไรตอสงคมประชาธปไตย

เราจะนำาเสนอตวอยางดานตางๆ ตามลำาดบซงจะนำาไปสการจดประกายความคดและกระตนการไตรตรองตอไป

2.5.1 นโยบายดานการศกษาแผนการหลก: ‘โรงเรยนสรางโอกาสสำาหรบอนาคต’ วาดวยการประยกตใชนโยบายทางการศกษาแบบกาวหนาในระดบทองถน12 มารก แฮรเทอร (Marc Herter)

ในป 2003 ผลการศกษาของ PISA ชใหเหนถงภาวะบกพรองของระบบการศกษาเยอรมน มการถกเถยงอยางเผดรอนเรองระบบการศกษาทงในระดบประเทศ รฐ (Land) และทองถน แกนกลางของขอถกเถยงคอขอเทจจรงทวา โดยเฉพาะอยางยงเมอเทยบกบประเทศอนๆ แลว ผลสำาเรจทางการศกษาในประเทศเยอรมนเชอมโยงอยางแยกไมออกกบภมหลงทางสงคมของเดกและเยาวชน คำาถามคอ ระบบโรงเรยนทมความเปนธรรมทางสงคมและเปนอนหนงอนเดยวกนจะมรปรางหนาตาเปนอยางไร ในขณะเดยวกนมนตอง

12 กรณตวอยางนมทมาจากแผนการพฒนาโรงเรยนของพรรค SPD ในฮมม

51

เปนระบบเออใหทกคนมอสรภาพในการตดสนใจเกยวกบการศกษาและการประกอบอาชพของตนเองดวย

ณ เมองฮมม พรรค SPD ครนคดเกยวกบคำาถามขางตนและพฒนาแนวทางสงคมประชาธปไตยแบบบรณาการซงอยในรปของ ‘แผนการหลก (Master plan): โรงเรยนสรางโอกาสสำาหรบอนาคต’ ฮมมเปนเขตทมสทธในการบรหารจดการตวเอง (kreisfreie Stadt) จงบรหารโรงเรยนของตนและตองรบผดชอบแนวทาง ‘การพฒนาแบบมองไปขางหนา’ (future-oriented development) ของโรงเรยนในพนท คำาถามทตามมาคอ ทำาไมจงม ‘แผน-การหลก’

กอนหนาน นโยบายเกยวกบโรงเรยนของเมองฮมม เมองทมรฐบาลผสมระหวางพรรค CDU และพรรค FDP มลกษณะเปนแบบ ‘ชวครงชวคราว’ กลาวคอ เมอตวเลขการลงทะเบยนเขาเรยนสงหรอตำาเกนไป โรงเรยนจงจะขยาย จำานวนนกเรยนถกกำาหนดตายตวหรอมการยายนกเรยนจนกระทงเกดภาวะสมดล เมอวกฤตครงนจบลง ผบรหารตางกอยเฉยๆ รอจนวกฤตครงหนาเกดขนใหมอกครง

การรบมอขางตนไมใชพนฐานทดสำาหรบระบบโรงเรยนทองถนทมงมองไปขางหนา

อกจดเรมตนหนงของแนวคดใหมเกยวกบโรงเรยนคอการตระหนกวาไมเพยงแคระบบโรงเรยนเทานน หากแตการผนวกรวมเรองสวสดการเดกและเยาวชน รวมไปถงการสงเสรมการฝกงานและการศกษา ตลาดแรงงานและการรวมตวเปนหนงเดยวกนของแรงงาน ลวนมบทบาทสำาคญตอการกำาหนดผลสำาเรจทางการ­ศกษาของเดกและเยาวชน แผนการหลกนเปนผลมาจากการวเคราะหเชงลกอนนำาไปสการตงเปาหมายระยะยาวและกำาหนดขอบเขตการปฏบตดานตางๆ อนเปนสงทขาดไมไดในการยกระดบผลลพธและการมสวนรวมทางการศกษา

แผนการหลกของสงคมประชาธปไตยวตถประสงคของเราคอการสรางทางเลอกทเปนสงคมประชาธปไตย

ใหแกเสยงสวนใหญในทประชมรฐบาลทองถนวาดวยการจดการกระจายการ

52

ศกษา นอกจากผลการศกษา PISA แลว ยงมตวชวดสองตวดานลางทสะทอนความลมเหลวทางนโยบายกอนหนานของโรงเรยน สงเหลานตอกยำาความสำาคญของทางเลอกใหม

• ฮมมมสถตการสอบผานอาบทวร (abitur— ‘คณสมบตทวไปสำาหรบการเขาศกษาระดบมหาวทยาลย’) ประจำาปตำากวารอยละ 30 ซงถอวาตามหลงเมองอนๆ ในรฐนอรทไรนเวสตฟาเลย ยกตวอยางเชน มนสเตอร เมองเพอนบานของฮมม มอตราการสอบผานรอยละ 50

• ในเขตทผอยอาศยมฐานะปานกลาง นกเรยนรอยละ 50 เขาศกษาในกมนาซอม (gymnasium— โรงเรยนทคดเลอกผเขาเรยนผานการสอบแขงขน หรอทเรยกวา grammar schools ในสหราชอาณาจกร) สวนในแฮรรงเงน เขตทผอยอาศยเปนชนชนแรงงาน นกเรยนประเภทดงกลาวมเพยงรอยละ 19.5 เทานน

ในขณะเดยวกน เราไมอาจละเลยประเดนการพฒนาทางสงคมและประชากร ในป 2015 นกเรยนทเลอนระดบการศกษาจากระดบประถมไปสมธยมมจำานวนลดลงคดเปนหนงในสของจำานวนนกเรยนในป 2005 นบจากป 2010 ครงหนงของเดกทเกดในเมองฮมมจะมภมหลงครอบครวเปนผอพยพ นนหมายความวา การบรณาการและการใชประโยชนจากพรสวรรคทงหมดทมไมควรเปนเพยงแคประเดนทางการเมองทคนหวกาวหนาไมกคนใสใจ หากแตเปนเงอนไขพนฐานสำาหรบการพฒนาใหลลวงในเมองทอยภายใตการเปลยนแปลงทางโครงสราง

เรานยามความหมายของอสรภาพวาอยางไร—การรบดแลเดกตลอดวนไมใชสทธประโยชนของคนแคหยบมอเทานน

หลกชนำาประการแรกของแผนการหลกคอการขยายบรการรบดแลเดกตลอดวนใหทวถงสำาหรบทกคน การดแลอยางมคณภาพ (Quality care) ตงตนจากขวบปแรกโดยเรมจากการจดการบรหารอยางมคณภาพและมประสทธภาพ ซงสนองความตองการสำาหรบเดกทมอายตำากวาสามป จากนน

53

จะเปนการดแลสำาหรบเดกอายสามถงหกป ซงนบเปนชวงทคอนขางทาทายทงในเชงของชวงเวลาและการสงเสรมบมเพาะความร เมอเดกอยในวยเขาเรยน จะมการดแลท ‘เปดตลอดวน’ คอยรองรบ ซงไมไดจำากดเฉพาะเพยงแคเดกวยประถมศกษาแตขยายไปถงเดกอายสบสป บรการขางตนจะชวยบรรเทาปญหาการแบงเวลาทำางานและเวลาครอบครวได นอกจากน ทประชมประจำาเมองไมจำาเปนตองกำาหนดแนวทางการเลยงดเดกอยางชดเจน เพยงแคนำาเสนอกรอบคราวๆ อนเออตอการตดสนใจทเปนอสระของพอและแมของเดก ดวยวธน อสรภาพจะไมไดสงวนไวสำาหรบครอบครวผมอนจะกนทสามารถวาจางพเลยงเดกอกตอไป หากแตจะกลายเปนของทกครอบครว ทำาใหพวกเขาสามารถวางแผนชวตตนเองได

ความเปนธรรมทางสงคมทแทจรง—โรงเรยนประจำาเขตทใหการศกษาแบบผสมผสานเพอโอกาสใหมๆ

หลกชนำาอกประการหนงของแผนการหลกคอการสงเสรมใหระบบโรงเรยนทงหมดในพนทเมองฮมมทงเจดเขตสามารถเขาถงไดงายและรบมอกบการเคลอนยายได กลาวคอ ควรมการจดการสอบในทกๆ เขตพนท เรามงปลดโซตรวนทจำากดความสำาเรจทางการเรยนเฉพาะเพยงเดกทมภมหลงทางสงคมทด ดวยเหตน ความเปนธรรมทางสงคมจงเรมตนจากการมสวนรวมอยางเทาเทยมกนทงในดานของโอกาสชวตและการศกษา รวมไปถงการสรางชองทางในการศกษาตอทเทาเทยมกนสำาหรบทกคน การบรณาการและการใหความชวยเหลอตอปจเจกบคคลอยางเตมทจงไมใชสองมาตรการทขดแยงกน หากแตพงพากนและกน

หลงจากทนกเรยนปทหาและหกเรยนในหองเรยนรวมแลว โรงเรยนทผสมผสานการเรยนการสอนประจำาเขต (District comprehensive schools ตามแมแบบของพรรค SPD ในนอรทไรนเวสตฟาเลย) จะใหทางเลอกแกผเรยนวาจะเรยนในหองเรยนรวมตอไปจนถงปทสบ หรอจะแยกออกไปตามทางเลอกการศกษาสามสาขาดงตอไปน โรงเรยนมธยมศกษาทใหการศกษาวชาพนฐานทวไป หรอ ฮอปทซเลอ (Hauptschule—เหมอนกบระบบ

54

โรงเรยนมธยมสมยใหมอนเกาแกในสหราชอาณาจกร) โรงเรยน เรอาลซเลอ (Realschule—เหมอนกบโรงเรยนมธยมทใหการศกษาวชาพนฐานทวไปทเพมการสอนวชาประยกต) และการศกษาระดบมธยมศกษาเนนวชาการ 9 ปหรอกมนาซอม (grammar school ทตองสอบเพอเขาเรยน) อยางไรกตาม การเรยนการสอนทงหมดขางตนตองจดขนภายในอาคารเดยวกน ในฐานะโรงเรยนเดยวกน แมแบบนจะนำาไปสการเปลยนแปลงในระดบทองถนอยางมนยยะสำาคญ ยกตวอยางเชน จะเปนครงแรกทโรงเรยนแบบผสมผสานจะเปดสอนการศกษาแบบกมนาซอมและสอนวชาชพในเมองแฮรรงเงน เมองทผอยอาศยสวนใหญไมไดรำารวย เชนเดยวกบอกสามเขตพนทในเมองนทจะมโอกาสเขาถงการศกษาแบบสอบเขาเรยน โดยภาพรวม สบเนองจากการเปลยนแปลงในเชงประชากร จะไมมเขตพนทใดทตองใชระบบการศกษาทเปนอยโดยปราศจากรปแบบการศกษาผสมผสานทไดกลาวไปขางตน

ความเปนอนหนงอนเดยวกนทเปนมากกวาแคลมปาก—งบประมาณสงเสรมทางสงคม

ขอเสนอแนะเชงนโยบายดานโรงเรยนประการทสามคอการจดตงงบประมาณสงเสรมทางสงคม การชวยเหลอนวางอยบนฐานขอเทจจรงทวาแตละโรงเรยนยอมมความตองการและเผชญกบสถานการณทตางกน

โรงเรยนบางแหงมสดสวนของนกเรยนทมภมหลงครอบครวเปนผอพยพยายถนสง อกทงถกรมเราดวยปญหาสงคมอนสงผลกระทบอยางรนแรงตอชวตประจำาวนในโรงเรยนของพวกเขา งบประมาณสวนใหญจงใชหมดไปกบภารกจดานการศกษาพนฐาน เชน คาหนงสอเรยน คาทศนศกษา คาดแล และคาอาหารกลางวน ในขณะทโรงเรยนบางแหงไมไดเผชญปญหาดงกลาวและสามารถนำางบประมาณไปใชเพอพฒนาคณภาพการสอน การดแลตลอดวน กจกรรมหรอเครองมอพเศษตางๆ ผลสรปอนดไมสมเหตสมผลจากกรณขางตนคอ ในททเตมไปดวยความขาดแคลนกลบมทางเลอกทจำากดทสด การแกไขปญหาผานการจดสรรงบประมาณสงเสรมทางสงคมนมงหลกเลยงปญหาระบบราชการทลาชา แตละโรงเรยนจะไดรบงบประมาณชวยเหลอเผอจดสรร

55

ใหแกนกเรยนทเขาเกณฑ งบดงกลาวจะเพมขนรอยละ 10 ในอตราคงทในกรณทมนกเรยนประสบปญหาความยากลำาบาก ดวยวธน โรงเรยนจะสามารถจดสรรงบสนองความตองการชวยเหลอเฉพาะตางๆ และผลทตามมาอกประการคอ งบของโรงเรยนจะถกใชสอยในดานทไมตางไปจากโรงเรยนอนๆ ขอเสนอขางตนนบวาแตกตางอยางสดขวกบการจดสรรงบประมาณตอหวแบบดงเดม มนมงเรยกรองความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางโรงเรยนทเขมแขงทาง การเงนและโรงเรยนทเปราะบางทางการเงน เพอใหสดทายแลว เราสามารถสรางชองทางทางการเงนทเทาเทยมกนทวทงเมองและเออใหเกดผลสำาเรจดานการศกษา

การสนทนาหลงจากเขตพนทยอยและสภาพรรคผสมรวมกนพฒนาแผนการหลก

ขางตนแลว แผนการจะถกนำาเสนอและถกเถยงในหมผปกครอง คร และนกเรยน รวมไปถงทกฝายทมความสนใจในเขตพนททงเจด ประเดนคำาถามสำาคญคอการรวมกนคนหาวาขอเสนอเหลานจะสามารถนำาไปประยกตใชในแตละเขตไดหรอไม

2.5.2 นโยบายดานสงคมการประกนสขภาพถวนหนา กบ การประกนสขภาพอตราคงท— ประเดนวาดวยนโยบายสขภาพทเปนธรรมครสตนา เรนทซ (Christina Rentzsch) และมารตน ทมเพอ (Martin Tempe)

ในป 2004 มการออกกฎหมายวาดวยการทำาใหสาธารณสขทนสมย (Health Care Modernisation Act) อนมเนอหาสอดคลองกบกฎหมาย ‘ปฏรป’ ระบบสาธารณสขกอนหนาน กฎหมายดงกลาวเกยวของกบดานรายจายของกฎหมายประกนสขภาพ อยางไรกตาม ทกวนนเรามปญหาทจะตองจดการดานรายรบอยางไมสงสย การพยายามทำาใหรายรบของระบบประกนสขภาพมเสถยรภาพและความทาทายทางการเมองตางๆ ถอเปนเรอง

56

ละเอยดออนทยงหาขอสรปไมได ในดานหนง เราจำาเปนตองลงมอกระทำาการอยางเรงดวนเพอเตรยมรบมอกบสภาวะจำานวนผสงอายทเพมมากขน อกดานหนง สดสวนรายไดมวลรวมแหงชาตทเพมขนมทมาจากรายไดซงไมสามารถนำามาจดสรรเปนงบชวยเหลอทางสงคมภายในกรอบความเปนอนหนงอน­เดยวกนทางการเงนดานการสาธารณสขได การคนหาทางออกทางการเมองเพอรบมอกบความทาทายนำาไปสความขดแยงราวลก ดงทสะทอนออกมาในนโยบายหาเสยงเลอกตงแหงชาตในป 2005 ขอเสนอรปแบบระบบประกนสขภาพในอนาคตของพรรค CDU และ SPD ตางกนโดยสนเชง

ดวยเหตททกๆ อยางทปรากฏในขอถกเถยงสาธารณะสะทอนความคดรวบยอดสองความคดอนไดแก ‘การประกนสขภาพถวนหนา’ และ ‘การประกนสขภาพอตราคงท’ เราจงควรพยายามทำาความเขาใจเสยกอนวาพรรคการ-เมองทงสองใหความหมายตอรปแบบประกนสขภาพวาอยางไร

ระบบประกนสขภาพถวนหนาพรรค SPD มจดยนเรยกรองใหกฎหมายวาดวยการประกนสขภาพม

ลกษณะเปนการประกนสขภาพแบบถวนหนา โดยทกๆ คนมสวนชวยระบบตามความสามารถทางการเงนของแตละคน อยางไรกด เกณฑพนฐานจะไมจำากดเพยงแครายไดจากคาจาง หากแตนบรวมเอารายไดรปแบบอนๆ เขามาพจารณาดวย ภายใตระบบการประกนสขภาพถวนหนา กองทนประกนสขภาพจะไดเงนทนจากผเอาประกนและนายจาง ในขณะทระบบประกนจะครอบคลมคสมรสทไมมรายไดและบตรทไมสามารถจายเงนเขากองทน

การประกนสขภาพแบบอตราคงทอกดานหนง พรรค CDU เสนอระบบประกนสขภาพอกรปแบบหนงท

เรยกวา ‘เบยประกนสขภาพ’ (health premium) อนประกอบไปดวย การจายคาประกนรายเดอนในอตราคงท คอ รอยละ 6.5 ของรายได ซงทงผจายเงนเขากองทนและนายจางตางจายเงนในอตรานเทากนหมด แลวเบยประกนสขภาพนจะถกนำาไปใชเปนกองทนแยก อนเปนกองทนสำาหรบคนทจายเงน

57

เขากองทนสงกวารอยละ 7 ของเงนเดอนจะไดรบเงนชดเชย ประกนสขภาพของผจางงานกมทมาจากกองทนน สวนบตรของผไดรบประกนจะทำาผานการจดเกบภาษในอนาคต

อนาคตของการประกนสขภาพเอกชนลกษณะเดนของระบบประกนสขภาพเยอรมนคอคนบางกลมไมตองรวม

รบผดชอบการจายเงนเขากองทน ทำาใหความเปนอนหนงอนเดยวกนไมสามารถเกดขนได ยกตวอยางเชน กลมขาราชการจะไดรบขอยกเวนเพราะพวกเขาไดรบการคมครองจากไบฮลเฟอ (Beihilfe—รปแบบประกนสขภาพจากการเกบภาษพเศษสำาหรบขาราชการ) ในขณะทกฎหมายไมไดบงคบใหคนทำางานอสระตองมประกนสขภาพ ไมวาเขาจะมรายไดเทาไรกตาม ลกจางผมรายไดเกนเพดานทกำาหนดไว (‘insurance obligation limit’) สามารถเลอกทำาประกนสขภาพเอกชนได ระบบขางตนสะทอนวา การจายเงนของประชากรทงหมดมไดนำาไปสการสาธารณสขทมความเปนอนหนงอนเดยวกน ดวยมมมองและคณคาทางการเมองทตางกนของแตละคน บางกมองวาระบบนเปนปญหา บางกมองวาเปนเรองของการแขงขนเชงบวกภายในระบบสาธารณสข

อนง ระบบประกนสขภาพเอกชนจะไดรบผลกระทบในทศทางทตางกนออกไป ขนอยกบเงอนไขทวาสงคมมการประกนสขภาพถวนหนาหรอในอตราคงท ในขณะทรปแบบแรกมงผนวกเอาประกนสขภาพเอกชนเขาเปนสวนหนงของการจายเงนแบบเปนอนหนงอนเดยวกน รปแบบทสองจะไมเขาไปยงเกยวกบอภสทธเอกชน อนทจรงแลว ภาษเงนไดจะถกใชเพอเปน กองทนสำาหรบอสรภาพของบตรผเอาประกนเอกชนจากการรวมรบผดชอบ

การรวมจายเงนแบบเปนอนหนงอนเดยวกน—การกระจายภาระอยางเปนธรรมตามความสามารถในการจาย

เปนทประจกษชดวา คณลกษณะสำาคญของการประกนสขภาพถวนหนาคอความเปนอนหนงอนเดยวกน ทกคนจะไดเขาไปมสวนรวมในแผนการทำา

58

ประกนรวมกนเพอจายเงนสนบสนนระบบสาธารณสข กระนนรปแบบขางตนกไมไดตดการแขงขนออกไปทงหมด มนเพยงแคมงลมเลกการใชเกณฑการคำานวณทตางกนของผรบประกนแตละรายเทานน อนทจรงแลว ‘การแขงขนทเปนธรรม’ จะถกสรางจากการผนวกรวมการประกนรปแบบตางๆ เขาดวยกนเพอสรางระบบทเปนเอกภาพ ผรบประกนจะแขงขนกนในแงคณภาพของประกนมากกวาในแงการแยงชง ‘ความเสยงทด’ (อนไดแก ผเอาประกนทเยาววยและมสขภาพดกวา)

ในอกดานหนง พรรค CDU อางวาระบบประกนทพรรคเสนอนมลกษณะเปนอนหนงอนเดยวเชนกน พวกเขาสามารถชแจงไดวา ระบบอตราคงทประกอบไปดวยกองทนสวนใหญทมาจากระบบภาษซงผเสยภาษทกคนมสวนในการจายเงนเขาระบบสาธารณสข อยางไรกตาม ยงเปนทกงขาวาระบบดงกลาวจะนำาไปสการกระจายภาระทางการเงนทเปนธรรมหรอไม ระบบทรายรบมาจากภาษจะทำาใหผมรายไดตำาและปานกลางตองแบกรบภาระทไมไดสดสวนกน ในขณะทภาระในการจายเงนเขารฐในรปแบบภาษของผมรายไดสงจะลดลงเรอยๆ ซงเปนผลสบเนองมาจากนโยบายการเงนในรอบทศวรรษทผานมาดวย ระบบอตราคงทกเชนเดยวกน กลาวคอ ทกคนตองจายเบยประกนในอตราทเทากนโดยปราศจากการคำานงถงภาระทสงกวาของผมรายไดนอยเมอเทยบกบผมรายไดสง ดวยเหตน จงไมตองสงสยวาการจายเงนเขากองทนตามความสามารถของแตละคนจงเปนธรรมมากกวา อกทงระบบประกนสขภาพถวนหนาจะสรางความมนใจไดดกวาดวยระบบการจดเกบเงนเขากองทน (แบบอตรากาวหนาแทนอตราคงท) และการผนวกรวมเอารายไดรปแบบอนๆ (นอกเหนอจากรายไดจากคาจาง) ในกรณใดกตาม รปแบบอตราคงทไมไดสะทอนความเปนอนหนงอนเดยวกนอยางแนนอนดวยเหตผลสองประการ ประการแรก รปแบบนทำาใหขาราชการไดรบการยกเวน ประการทสอง ระบบประกนสขภาพเอกชนยงคงไวซงโครงสรางการแขงขนแบบดงเดม (อยางนอยในแงทางการ)

การเพมขนหรอลดลงของภาระทางการเงนในกลมประชากรยงเกยวของกบปญหาเรองความเปนธรรมอกดวย ระบบประกนสขภาพทงสองแบบม

59

จดยนทตางกนในเรองน ดานหนง ระบบประกนสขภาพแบบถวนหนาจะชวยลดภาระทางการเงนแกครอบครวทมบตรสองคน อกดานหนง ระบบประกนสขภาพอตราคงทจะทำาใหพวกเขามโอกาสเสยทรพยมากถง 900 ยโรตอป ในมมกลบกน สภาวการณของคนโสดเปนไปในทางตรงกนขาม ภายใตระบบอตราคงท พวกเขามโอกาสไดรบทรพยมลคากวา 1,300 ยโร ในขณะทภายใตระบบประกนสขภาพแบบถวนหนา จำานวนทรพยทเขากระเปาคนโสดจะอยในระดบพอประมาณกวา

ถาหากมองจากกรอบความเปนอนหนงอนเดยวกนแลว เราสามารถสรปไดอยางงายดายวาระบบประกนสขภาพแบบถวนหนาเหนอกวาแบบคงท ถาหากมองจากกรอบความเปนธรรมแลว แนนอนวาขนอยกบวาความเปนธรรมประเภทใดทเราใหความสำาคญทสด จดสรรปนสวน การมสวนรวม ความเปนธรรมทวางอยบนฐานความตองการหรอความสำาเรจ ผอานควรคนหาคำาตอบทเหมาะสมสำาหรบคำาถามขอนเอง

2.5.3 นโยบายเรองตลาดแรงงานความไมมนคงถาวร? โลกใบใหมของการทำางานและคณคาสงคมประชาธปไตยมทธฮส ไนส (Matthias Nies)

หลายทศวรรษนบตงแตสงครามโลกครงทสองสนสดลง การประนประนอมกนระหวางผลประโยชนของทนและแรงงานประสบความสำาเรจและสานตอเรอยมาในประเทศเยอรมน ในยคการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอนกนเวลายาวนานผดปกตตงแตป 1949 แรงงานคาจางคอบรรทดฐานทวไป การจางงานควบคมากบสทธเชงบวกใน ‘ทรพยสนทางสงคม’ (social property) การประกนสทธเงนบำานาญ การคมครองปองกนการเลกจางผดกฎหมาย การคงไวซงมาตรฐานของสขภาพและความปลอดภย รวมไปถงสทธในการเขารวมตดสนใจในการบรหารจดการและขอตกลงรวมกนเรองคาจาง (Dörre 2005)

แรงงานคาจางในลกษณะนเปนทรจกกนในนามวา ‘ความสมพนธเรอง

60

การจางงานทวไป’ หรอ ‘สญญาการจางงานทเปนมาตรฐาน’ ซงตองไดรบการประกนคมครองโดยรฐสวสดการ อยางนอยทสดแรงงานคาจางจะไดรบการยอมรบและมสถานะทางสงคม ควบคไปกบความมนคงเชงวตถ

หากมองยอนกลบไปแลว ยคทเตมไปดวยความสมานฉนทดงกลาวไมไดปราศจากความขดแยงเสยทเดยว การประนประนอมยงถกทาทายอยเสมออยางไรกฎเกณฑกำากบ อกทงทำาไดเพยงบรรเทาความเหลอมลำาของการ กระจายความมงคงของสงคมลงทละนอย อยางไรกตาม ประชากรสวนใหญสามารถวางใจไดวา ดวยความอตสาหะของตนแลว พวกเขาจะสามารถพฒนาคณภาพชวตของพวกเขาไดอยางแนนอน แมจะอยางคอยเปนคอยไปกตาม

ทวา ตงแตทศวรรษ 1980 สญญาการจางงานทเปนมาตรฐานประสบกบสภาวะถดถอย แมวาลกจางสวนใหญจะยงทำางานบนพนฐานของ ‘การจางงานทวไป’ จำานวนลกจางกลบลดลงอยางฮวบฮาบ การจางงานเพมขนในสาขาอน เชน งานนอกเวลา งานชวคราวหรองานนายหนา งานประจำาหรองานพารทไทมทกำาหนดชวงเวลาการทำางานสนๆ อยางชดเจน (‘mini-jobs’)13 เชนเดยวกบการจางงานถาวรหรอเตมเวลาเมอประสบปญหา ‘ทรพยสนทางสงคม’ กไดรบผลกระทบเชนกน กลาวคอ เกดการผลกดนใหการแจกจายเงนบำานาญสวนหนงสำาหรบผสงอายเปนภาระของภาคเอกชน มขอเสนอทมงบนทอนการคมครองการเลกจาง รวมไปถงการไมใชหลกขอตกลงรวมกนเรองคาจาง โดยเฉพาะอยางยงในพนทเยอรมนตะวนออก สงเหลานเปนเพยงดานทเหนไดชดเจนของกระบวนการน

พฒนาการเหลานมเหตผลมากมาย แนวโนมขางตนมสาเหตหนงมาจากงานภาคบรการและดานเทคโนโลยสารสนเทศทมความสำาคญมากขนเรอยๆ ซงงานเหลานมรปแบบการผลตทแตกตางจากในอดต โดยมงเนนรปแบบองคกรทยดหยนกวา นอกจากนในสถานการณทการแขงขนไมไดจำากดเพยงแคระหวางบรษท หากแตมการแขงขนภายในบรษทเอง ทมหรอแผนกงาน

13 ระหวางป 1991–2003 จำานวนคนทำางานพารทไทมเพมขนจากประมาณหาลานคนเปนกวาเกาลานคน

61

จงตางถกกดดนใหเปนปฏปกษตอกน ดวยเหตน ‘ทรพยสนทางสงคม’ จงกลบกลายเปนสงทตอง ‘เกบสงวนไวเพอใหเออตอความยดหยน’ บรษทซงประสบความสำาเรจในการเจอจางหรอแมกระทงลมเลกสทธคมครองการจางงานยอมไดเปรยบในการแขงขนมากขน แมวาขอไดเปรยบนจะดำารงอยเพยงระยะสนกตาม

คนสวนใหญขนเคองใจเปนอยางยงตอสภาวการณทเกดขน การศกษาเมอไมนานมานของมลนธฟรดรค เอแบรท ระบวารอยละ 63 ของผตอบคำาถามมความกงวลตอการเปลยนแปลงของสงคมในขณะน (Neugebauer 2007) สงทกำาลงเกดขนนเปนผลมาจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและโลกแหงการทำางาน ประชากรกลมใหญกำาลงตกอยในสภาวะของความไมแนนอน นกสงคมวทยาชาวฝรงเศส ปแอร บรดเยอ (Pierre Bourdieu) เรยกสภาวะดงกลาววา ‘ความเปราะบาง’ (precarity) ปญหานไมไดเปนเพยงเรองของคาจางหรอสญญาจางงานประจำาทลดฮวบ แตทสำาคญพอๆ กนคอการทแตละคนตองประสบและอยใน “ขนตอน” แหงความไมแนนอน

เมอพจารณาอยางรอบคอบแลว เปนทประจกษชดวาสภาวะเปราะบางนไมไดจำากดแคในกลมคนทอยในการจางงานทเตมไปดวยความเสยงและความไมแนนอน สภาวะเปราะบางนฝงรากลกลงไปในแกนกลางของเศรษฐกจแรงงาน ลกจางถาวรหลายคนตางเผชญหนากบลกจางชวคราวในททำางานของพวกเขาซงนำาไปสอาการวตกกงวล พวกเขาเผชญกบทางเลอกทเลวรายและพรอมทจะยอมตอรองเรองคาจางและสภาพการทำางานซงไมพงปรารถนาสำาหรบพวกเขา คนงานผเปราะบางน (precarious workers) คอกลมคนทอยระหวางสญญาการจางงานมาตรฐานกบสถานะผทถกกดกนออกจากโลกแหงการจางงานอนพอจะเลยงปากทองไดไปอยในสถานะพกตำาแหนง พวกเขากลววาจะตนเองจะลนไถลลงจากบนไดทางสงคม ในขณะทความฝนของพวกเขาคอการปนขนไปจนถงจดทพวกเขาสามารถมสญญาการจางงานทเปนมาตรฐาน อยางไรกตาม บอยครงทโอกาสเดยวของพวกเขาตามความเปนจรงคอการอยในสภาวะไมแนนอนตลอดไป

สงเหลานจะสงผลกระทบอยางไรตอแนวทางสงคมประชาธปไตย? ในอดต

62

‘การจางงานปกต’ (normal employment) สำาคญเปนอยางมากสำาหรบสงคมประชาธปไตย มนไดฝงรากลกในรฐสวสดการและเปนหนงในปจจยหลกทกำาหนดคณคาหลกสามประการ มนมอบความมนคงในชวตใหแกคนจำานวนมาก แมวาจะไมใชทกคน และประกอบสรางเงอนไขทเปดทางสอสรภาพเชงบวกอยางมประสทธภาพ การใชระบบการจางงานทำาใหเราประสบความสำาเรจในดานการจดสรรปนสวน (ทสอดคลองกบคณคาความเปนธรรม) สดทายแลว ‘ทรพยสนทางสงคม’ นสะทอนหลกความเปนอนหนงอนเดยวกนพนฐานและชวยรองรบความตองการเรงดวน การจางงานปกตกอใหเกดความมนคงทางสงคม ซงจะชวยยดโยงประชากรกลมใหญเขากบคณคาหลกสามประการของสงคมประชาธปไตย แนวทางพรรค SPD เคยระบไวอยางชดเจนเกยวกบความสมพนธวาดวยการจางงานทเปนมาตรฐานและการจางงานเตมท เปา­หมายในการขยาย ‘การจางงานปกต’ ใหครอบคลมคนงานทกคนเคยเปนสวนหนงในองคาพยพของมโนทศนของพรรคในฐานะผขบเคลอนฐานการเมองเรองสงคมประชาธปไตย

อยางไรกตาม ในเวลาตอมา ความสมพนธวาดวยการจางงานทเปนมาตรฐานไดถกลดความสำาคญลง ผลทตามมาคอ คณคาหลกของสงคมประชาธปไตยยงคงมพลงในหมประชากร ทวาคณคาเหลานกลบไมไดผกตดอยางชดเจนกบตวแทนทางการเมองเชนในอดตอกตอไป สาเหตทสำาคญคอการเปลยนแปลงของการจางงานและความลมเหลวทางการเมองในการสรางความมนคงทางสงคมขนใหมภายใตยคสมยทเตมไปดวยความยดหยนไมแนนอน คำาถามสำาคญคอ มนจะสะทอนความสมพนธระหวางรปแบบใหมของสงคมประชาธปไตยและคณคาหลกอยางไร

อสรภาพแนนอนวาโลกใบใหมของการทำางานมาพรอมกบคำามนสญญาใหมวาดวย

อสรภาพ กลมคนทำางานกลมเลกทไมอาจละเลย เชน คนทำางานอสระหรอ ‘ผจดการตนเอง (self-managers)’ คอผทไดประโยชนจากอสรภาพในการบรหารจดการงานของตนเองในรปแบบโครงการ อกทงยงไมตองทำาตามคำาสง

63

ของ ‘หวหนา’ กลมคนทำางานเหลานยงสามารถใชประโยชนอยางเปนชนเปนอนจากสภาวะความยดหยนของตนเอง กลาวคอ ถาหากพวกเขามตนทนมากพอ พวกเขาสามารถแปรสภาวะการวางงานระยะสนใหกลายเปนโอกาสในการอบรมพฒนาฝมอตวเอง ในทางกลบกน ในกรณของคนงานผเปราะบางเมอเผชญสภาวะเชนเดยวกน พวกเขาไมไดมภมคมกนทางการเงนและตองประสบกบหายนะรายแรงในชวต จนสญเสยสทธและอสรภาพทงเชงบวกและเชงลบ

ดวยเหตน สงคมประชาธปไตยจงจำาเปนตองใหคำามนสญญาวาจะมอบอสรภาพทางสงคมเชงบวกและสอดคลองกบโลกแหงความเปนจรง เราจำาเปนตองพงเครองมอใหมๆ เชน ความมนคง (ทางสงคม) รวมกน ภายใตสภาวะยดหยนน ศกยภาพในการบรรลอสรภาพของคนงานจะเกดขนไดกตอเมอพวกเขาตองไมถกปลอยใหรบมอกบความเสยงทหลกเลยงไมไดนตามลำาพง

ความเปนธรรมสถานะการจางงานจะเปนตวกำาหนดทสำาคญในการตดสนวาอะไรเปนธรรม

และใครทมสทธเรยกรองอะไรบางอยางชอบธรรม ในประวตศาสตร ความเตมใจของบคคลในการรวมลงแรงของตนอยางแขงขนผานการทำางานยอมมาพรอมกบการทเขามสทธเขาไปมสวนรวมในสงคม แมวาในอดต แนวคดเรองความเปนธรรมนจะแบงตามกลมสงคมออกเปนฝกเปนฝาย เชน การแบงกลมตามเพศสภาพ รวมไปถงยงมแนวโนมในการทำาใหความรบผดชอบเปนเรองของปจเจกบคคล

บรรทดฐานขางตนพสจนแลววาไดผลผานกาลเวลา กระนน ภายใตเศรษฐกจแรงงานรปแบบใหม มนกลบกลายเปนตวขบเคลอนไปสความเหลอมลำา ทงนเพราะแนวคดเรองศกยภาพในการทำางานและความสำาเรจ (ความดความชอบ) ยงดำารงอยตอไป ในขณะทโอกาสในการเขาถงการจางงานถกทำาใหซบซอนขนเรอยๆ การทคนหนงหลดออกจากระบบการจางงานเปนครงคราวหรอซำาแลวซำาเลากลายเปนเรองธรรมดาสำาหรบคนทอยใน ‘เขต’ แหงความเปราะบาง ทวาสงนอยไกลจากทเรายอมรบได คนจำานวน

64

มากทตกอยภายใตสภาวะความเปราะบางนมสทธทจะแสดงความยนดทจะทำางานออกมาในรปแบบของการจางงานปกต บางคนเสนอวาความลมเหลวนหมายความวาคนงานผเปราะบางเหลานเพยงแคตองพยายามมากขนเมอเผชญอปสรรค อยางไรกด นเปนมมมองแบบปจเจกบคคลซงทำาใหภาพความเหลอมลำาทเพมขนในสงคมนนเลอนรางและไมเปนทรบรของผคน ในแงน ความเปนธรรมเกอบจะถกทำาใหกลายเปนขวตรงขามกบความเทาเทยม

ดวยเหตน บททดสอบสำาคญของสงคมประชาธปไตยคอการสถาปนาความสมพนธเชงบวกระหวางความเปนธรรมและความเทาเทยมกน ในเชงการเมอง มนหมายถงการปลอยใหเปนเรองของปจเจกบคคลตอไปตราบเทาทปจเจกแตละคนมขอบเขตทชดเจนวาเขาสามารถกำาหนดตดสนชะตาชวตตนเองไดแคไหน ภายใตเงอนไขนเทานน เราจงสามารถเรยกรองการรบผดชอบตนเองได

ความเปนอนหนงอนเดยวกนความพยายามในการปรบโครงสรางระบบประกนสงคมสะทอนองคประกอบ

หนงของวกฤตการณทวไปอนสงผลกระทบตอพฤตกรรมทสะทอนความเปนอนหนงอนเดยวกน ในสถานการณปจจบน เสนแบงความขดแยงทสำาคญทสดยอมหนไมพนเสนแบงระหวาง คนท ‘ม’ และคนท ‘ไมม’ ซงมอทธพลในการกำาหนดขอเสนอตางๆ ทแตละระบบถกเถยงกน เสนแบงนซอนทบกบการแบงแยกระหวาง ‘คนใน’ และ ‘คนนอก’ การแบงแยกสองประเภทนไมใชวาเกดขนรวมกนไมได แตมนนำาไปสความขดแยงทางสงคมทแตกตางกนอยางสนเชง

สภาพการแขงขนทเขมขนในททำางาน ประกอบกบความรสกกดดนอยเสมอวามคนอนๆ จองจะขโมยตำาแหนงหนาท ไมเออตอการเกดพฤตกรรมแหงความเปนอนหนงอนเดยวกนแมแตนอย นบวนคนทอย ‘ภายใน’ ยอมมองคนทอย ‘ภายนอก’ วาเปนภยคกคามมากขนเรอยๆ ในทางกลบกน เหลาคนงานผเปราะบางหรอคนวางงานตางมองสงทสะทอนความมนคงทางสงคมรวมกนวาเปนอปสรรคสำาคญทจะคอยกดกนพวกเขา

65

ในสภาวะเชนน คำาถามสำาคญคอ เราจะสมผสถงความเปนอนหนงอน­เดยวกนไดอยางไรในโลกของการทำางานในปจจบน จากจดยนของความเปนอนหนงอนเดยวกนทสถาปนาบนรากฐานใหมน เครองมอของความมนคงทางสงคมทมประสทธภาพคอจดเนนสำาคญของสงคมประชาธปไตยในอนาคต เราจำาเปนตองรอฟนความนาเชอถอของ ‘ทรพยสนทางสงคม’ ขนอกครง ผานการออกแบบเครองมอทสอดคลองกบประเภทของอาชพทคนในปจจบนคาดหวง เพอลดความขดแยงระหวาง ‘ภายใน’ และ‘ภายนอก’

ในเศรษฐกจแรงงานรปแบบใหมน ดานหนง เราไมสามารถละเลยความสมพนธระหวางคณคาหลกของสงคมประชาธปไตยและแรงงานไดอกตอไป แมวามนจะถกละเลยในอดต อกดานหนง ความสมพนธอนใกลชดนเนนยำาใหมการถกเถยงครงใหมอยางเรงดวนวาดวยแนวคดเรองอสรภาพ ความเปน­ธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกน

ผแทนทางการเมองทสนบสนนแนวคดสงคมประชาธปไตยตองจดลำาดบความสำาคญในการประเมนความสมพนธระหวางอสรภาพ ความเปนธรรม ความเปนอนหนงอนเดยวกน และเศรษฐกจแรงงานรปแบบใหม เปนไปไมได ทการจางงานจะสญเสยสถานะสำาคญในการเปนแรงขบเคลอนการมสวนรวมและการยอมรบ ลกษณะของการงานในสงคมจะยงคงเปนปจจยชขาดอนมอทธพลซงกำาหนดลกษณะของสงคมประชาธปไตยตอไป

2.5.4 นโยบายการอดมศกษา คาเลาเรยน – การดหมนคณคาหลกของสงคมประชาธปไตยเฟรเดอรเคอ โบลล (Frederike Boll)

จวบจนป 2005 โฮคชลราหเมนเกเซทซ (Hochschulrahmengesetz—กรอบกฎหมายวาดวยอดมศกษา) เปดใหนกเรยนสามารถเขาศกษาในวทยาลยและมหาวทยาลยเยอรมนไดโดยไมเสยคาใชจาย รฐบาลกลางจะเปนผกำาหนดกรอบกฎหมายวาดวยระบบอดมศกษาเยอรมนในขณะทแตละรฐเปนผรบผดชอบในการบรหารจดการตามระเบยบทวางไว

66

อยางไรกตาม แตละรฐซงมอำานาจอธปไตยอนเกยวของกบนโยบายการ­ศกษาตางมองวาระบบทเปนอยนนลดอำานาจในการกำาหนดคาเลาเรยนของตนลง ในป 2002 รฐบาวาเรย บาเดน­เวรทเทมแบรก ฮมบรก ซารแลนด แซกซอน และแซกซอน­อนฮลต ยนเรองใหตลาการรฐธรรมนญพจารณา ผลการตดสนในป 2005 เหนชอบกบรฐเหลาน กลาวคอ คำาพพากษาดงกลาวเปดโอกาสใหแตละรฐสามารถตดสนใจไดเองวาตนจะเกบคาเลาเรยนระดบอดมศกษาหรอเปดใหเรยนโดยไมคดคาใชจาย แตละรฐภายใตสถานการณทแตกตางกนตางมแนวทางไมเหมอนกนและคอยๆ พฒนาเปนรปธรรมมากขนในไมกปตอมา กลาวคอ สองปทผานมา เจดรฐในสบหกรฐ (บาเดน­เวรท­เทมแบรก บาวาเรย ฮมบรก เฮสเส แซกซอนลาง ซารแลนด และนอรท­ไรนเวสตฟาเลย) ตางเรมเกบคาเลาเรยนในระดบอดมศกษา (เรมจากภาคการศกษาแรก) โดยมอตราคาเลาเรยนแตกตางกนในแตละรฐ ในขณะนคาเลาเรยนทแพงทสดคอ 500 ยโรตอภาคการศกษา

บางรฐ เชน ทรงเงน ไรนแลนดพาลาทเนต และแซกซอน ยงไมเกบคาเลาเรยนในการศกษาระดบปรญญาตร ถาหากนกศกษาไมสามารถสำาเรจการศกษาตามเวลาทกำาหนด (Regelstudienzeit) รฐเหลานกมกฎระเบยบไมเหมอนกน ยกตวอยางเชน ตามกฎของรฐไรนแลนดพาลาทเนต นกศกษาทเรยนเกนเวลา นบเปนสามในสของเวลาเรยนทกำาหนดไว ตองเรมจายคาเลาเรยนจำานวน 650 ยโร ในขณะทแซกซอน ชเลสวก­โฮลสไตน เมกเลน­บรก­พอมเมอราเนยตะวนตก เบอรลน และบรานเดนบรก ไมมกฎใหนกศกษาตองเสยคาเลาเรยนใดๆ

การเรมเกบคาเลาเรยนของแตละรฐขนอยกบวารฐบาลชดไหนปกครองประเทศในเวลานน พรรค CDU/CSU และพรรค FDP สนบสนนใหมการเกบคาเลาเรยนตงแตภาคการศกษาแรก สวนพรรคสงคมประชาธปไตย พรรคกรน และฝายซาย เรยกรองใหการศกษาระดบปรญญาตรไมตองเสยคาใชจาย

เมอมองดวยกรอบสงคมประชาธปไตยแลว หากนกศกษาผประสงคจะศกษาตอ ทวากลบถกปดกนการศกษาในระดบอดมศกษาและตองจายคาเลา­เรยนไดรบการยอมรบมากขน คำาถามทตามมาคอ คณคาหลกวาดวยอสรภาพ

67

ความเปนธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกน ถกกำาหนดขอบเขตไวแคไหน โดยในกรณน คณคาชดสดทายอาจมความเกยวของนอยกวาสองคณคาแรก

อสรภาพภาพลกษณของการอดมศกษาเยอรมนทฉายโดยสอมกเนนปญหาการ

ขาดแคลนบคลากรเรอรง ไมมสถานทศกษาเพยงพอ และอปกรณการเรยนการสอนมคณภาพตำา ซงเหลาผสนบสนนใหมการเกบคาเลาเรยนมองวา คา­เลาเรยนเปนทางออกเดยวในการแกไขปญหาดงกลาว นอกจากน ยงมคำาอธบายเพมเตมวา นกศกษาทตองจายเงนเพอแลกกบการศกษาจะเรยกรองมากกวาและกดดนใหอาจารยตองดแลเอาใจใสผเรยนมากขน เพราะนกศกษาคอผจายคาแรงใหแกอาจารย ผสนบสนนการเกบคาเลาเรยนยงโตแยงตอไปวา นกศกษาจะกลายเปนศนยกลางของระบบการศกษาและพวกเขาจะเปนผประเมนคณภาพวทยาลยและมหาวทยาลยตางๆ ฝายหลงจงมความจำาเปนตองตอบสนองความตองการของผเรยนมากขน จากมมมองขางตน ผเรยนจะมอสรภาพในการศกษามากขน เพราะการจายคาเลาเรยนทำาใหพวกเขามอทธพลมากขนในการกำาหนดวาพวกเขาตองไดรบอะไรจากมหาวทยาลย

ในทางกลบกน ผคดคานการจายคาเลาเรยนมองวาทกคนตองมสทธเขาถงการศกษาโดยไมตองเสยคาใชจาย วทยาลยและมหาวทยาลยมพนธกจในการสรางสวสดการสาธารณะ และการพฒนาดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของประเทศ ในยคทโลกเชอมโยงกน โอกาสในการประสบความสำาเรจในชวตของแตละคนขนอยกบชองทางในการเขาถงสถาบนทางการศกษา เชนเดยวกบวทยาลยและมหาวทยาลย โดยไมตองเสยคาใชจายมากขนเรอยๆ ระบบการศกษาทดทไมมการเกบคาเลาเรยนจะชวยวางพนฐานใหแกสงคมททำางานอยางราบรนและประสบความสำาเรจ ปญหาอยางหนงของประเทศเยอรมน ตามผลการศกษาของ PISA คอ การศกษากลายเปนสงทขนอยกบชนชนทางสงคมและรายได การเรมเกบคาเลาเรยนจะทำาใหสทธในการพฒนาตนเองโดยปราศจากคาใชจายกลายเปนเรองของเงนทแตละคนม

นอกจากน ถงแมวานกศกษาจะตองจายคาเลาเรยน กไมมอะไรรบประกน

68

วาปญหาตางๆ จะคลคลายลง รฐจงไมอาจหลกเลยงความรบผดชอบทางการเงนสำาหรบการเรยนระดบอดมศกษาของเยอรมนได รายจายดานการศกษาตอปของเยอรมนอยในระดบทตำากวาระดบมาตรฐานขององคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (OECD) นานหลายป สถานการณทางการศกษาทประเทศกำาลงเผชญอยนไมไดเปนผลมาจากหบสมบตทวางเปลา หากแตเปนเรองของการจดสรรปนสวนและเจตจำานงทางการเมอง

ไมเพยงเทานน หากมการเรมเกบคาเลาเรยน มโอกาสเปนไปไดมากทรฐจะยงตตวออกหางจากการจายเงนสนบสนนการเรยนในระดบอดมศกษา ในขณะทนกศกษาจะกลายสภาพเปนเหยอรายใหมของธรกจทแสวงหาผลกำาไร ผลทตามมาจงเปนแคการผลกภาระออกไป มใชการพฒนาอปกรณหรอคณภาพของวทยาลยและมหาวทยาลยเยอรมน

ความเปนธรรมการสนบสนนใหเกบคาเลาเรยนสะทอนความเสอมของทรพยากรสาธารณะ

และการอางวาถงเวลาแลวทนกศกษาควรรบผดชอบคาใชจายการเรยนในระดบอดมศกษาดวยตวเอง บางคนโตแยงวาผเสยภาษใชจายเพอสนบสนนวทยาลยและมหาวทยาลยโดยทพวกเขาไมไดประโยชนใดจากการเรยนในระดบอดมศกษา ดวยเหตน นกศกษาทกคนจงควรเสยคาเลาเรยนเหมอนๆ กน นอกจากน เนองจากนกศกษาทไดศกษาตอมกเปนบตรหลานของคนทมภมหลงการเรยนระดบอดมศกษามากกวาคนในกลมสงคมอนๆ พวกเขาจงยงควรเปน กลมคนทจายสวนน

ในทางกลบกน มผโตแยงวาการเรยนรไมควรเปนสงทถกตดสนโดยภม­หลงทางสงคม และ/หรอสถานภาพทางเศรษฐกจ โอกาสในชวตของแตละคนไมควรถกกำาหนดโดยสงเหลาน ระบบเกบคาเลาเรยนทำางานดวยการจายของสมาชกทเปราะบางกวาในสงคม การนำาเสนอระบบกยมเงนใหแกนกศกษาไมไดชวยแกปญหาแตอยางใด เพราะนกศกษาจากชวงชนลางทางสงคมมแนวโนมทจะไมสามารถแบกรบภาระหนไดและมแนวโนมสงทจะไมศกษาตอในระดบอดมศกษาหากพวกเขาตองจายคาเลาเรยน โอกาสทเทาเทยมจะ

69

เปนไปไดกตอเมอสทธและเสรภาพเชงบวกของพลเมองทกคนไดรบการประกน ซงรวมถงการเขาเรยนมหาวทยาลยโดยไมเสยคาใชจาย ฝายสนบสนนใหเกบคาเลาเรยนยนกรานวาผเรยนในระดบอดมศกษามรายไดและฐานะดกวาผทไมไดเรยน ถงแมวาขอโตแยงนจะเปนขอเทจจรง ระบบเกบภาษทเปนธรรมจะชวยรบประกนวาผมอนจะกนคอคนทแบกรบภาระทางสงคมมากกวาผทออนแอกวา

รฐจำาเปนตองทำาตามพนธกจในการทำาใหคนจำานวนมากทสดเทาทจะเปนไปไดเขาถงการศกษา ความรบผดชอบดงกลาวของรฐถกระบไวในกฎบตรสหประชาชาตป 1996 ซงเยอรมนไดลงนามและใหสตยาบน ขอตกลงระหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมนระบเงอนไขวาสถาบนทางการศกษาตองไมเกบคาใชจายใดๆ

สงคมประชาธปไตยและอนาคตของการสนบสนนดานการเงนในการอดมศกษา

ในการประชมทฮมบรก พรรค SPD มมตชดเจนวา ‘การศกษาระดบปรญญาตรในทกๆ วทยาลยและมหาวทยาลยเยอรมนไมควรเกบคาใชจาย’ นอกจากน ‘พรรค SPD สนบสนนการมโอกาสทางการศกษาทเทาเทยมกนโดยไมขนอยกบภมหลงทางสงคมและชองทางการเงน’ แผนการใหมของพรรคทเขยนขนมความสอดคลองกบขอเสนอขางตน โดยระบวาพรรค SPD มงหวง ‘ทจะเปดชองทางการศกษาและเพมสดสวนของนกศกษาจากครอบ-ครวซงมโอกาสตำาในการเขาไปเปนสวนหนงของระบบการศกษา’ นอกจากน ยงระบวา ‘การสนบสนนการศกษาโดยรฐ...ตองเพมมากขน เพอใหสอดคลองกบความตองการของประชาชน’

รฐบาลกลางตองลงทนลงแรงรวมกบแตละรฐเพอเพมจำานวนนกศกษาและบคลากรผสอนในมหาวทยาลยเยอรมน นกสงคมประชาธปไตยจะยดมนในแนวทางการขยายโครงการสหภาพกยมเพอการศกษา (Federal Academic Loan) และสนบสนนใหแผนทนการศกษาครอบคลมมากขน

เยอรมนตองเพมรายจายดานการศกษา บอยครง การตดสนใจเรองคา

70

เลาเรยนกลายเปนเรองของแผนทางการเมองหรอการรกษาดลอำานาจมากกวาความตองการในโลกแหงความเปนจรงโดยไมขนอยกบผลประโยชนใด สดทายแลว คาเลาเรยนไมอาจเปนทางออกของปญหาเนองจากมนเปนอปสรรคขดขวางการบรรลอสรภาพและความเปนธรรมตามความเขาใจของกรอบสงคมประชาธปไตย

71

บทท�3�รปแบบสงคม:�การเปรยบเทยบ�

แดร ชปเกลฉบบวนท 22 ตลาคม 2007 นำาเสนอปกทมนยยะยวยสงคม

Der Spiegel, issue 43. Source: www.spiegel-online.de (22.10.2007).

บนปกของนตยสารแดร ชปเกล มภาพลอบรรดาผนำาการเมองของพรรค SPD หลงประสบอบตเหตในทองทะเล พวกเขาตางกระโดดลงเรอชชพ กปตนแกรฮารด ชเรอเดอร (Gerhard Schröder) ยงคงยนหยดอยบนเรอใหญทกำาลงจมลง ในขณะทเกรเกอร กซ (Gregor Gysi) และออสการ ลาฟองแตน (Oskar Lafontaine) กลายเปนผบงคบบญชาประจำาเรอชชพของตน ขอความพาดหววา “หากเราวายนำาเคยงขางกน”1 มการเลนคำาระหวาง ‘วายนำา (swim)’ ซงมอกความหมายวา ‘มดแปดดาน (not knowing)’ ความหมายทใกลเคยงในภาษาองกฤษมากทสดนาจะเปนคำาวา ‘being all at sea’ อนสอถงสภาพอบจนทางปญญาไมรวาจะมงหนาไปทางไหน ซำารายไปกวานน ภาพการตนลอนยงสะทอนสภาวะเรอลมซงผคนตางหนลงนำาอยางเสยสต

1 ขอความดงกลาวยงเปนการอางองถงเพลงของเหลาคนงานทชอวา ‘Wann wir schreiten Seit’ an Seit’

อะไรอยบนปกหนงสอ?

72

คณคดอยางไรกบปกของแดร ชปเกล มนสะทอนความเหนทวไปตอพรรคการเมอง (ในกรณนคอพรรค SPD) อยางไร ปกดงกลาวนำาเสนอภาพของผคนทหวาดกลวและภาพลกษณการเมองอนไรทศทางในปจจบน ภายใตสถานการณเชนน เรอคงชนกบโขดหนอยางไมอาจหลกเลยง ดงฉากเรอลมทปกนำาเสนอ การฉายภาพใหรายเชนนมงเราอารมณอยางตงใจ เนองจากเราทกคนม ‘เขมทศทางการเมองและสงคม’ ของตนเอง และในพรรคการ-เมองทเปนประชาธปไตย ไมวาจะเปนพรรคใด ทกคนไมเพยงไดรบอนญาต หากแตจำาเปนอยางยงททกคนตองถกเถยงและโตแยงเกยวกบพกดทาง การเมองของตนเอง อกทงรวมกนตดสนใจอยางเปนประชาธปไตยเกยวกบมน

นอกจากน เปนเรองไรสาระหากจะกลาววาพรรค SPD กำาลงจมดงสหวงมหาสมทรหรอกำาลงอบปาง เปนธรรมดาทการเปลยนแปลงอยางถงรากจำาเปนตองเกดขนภายหลงจากการเปลยนแปลงผนำาหรอความพายแพของการเลอกตง แตมนไมใชสภาวะเรออบปางอยางแนนอน

‘สายพานคำาสง’ ยงยอนแยงกบกระบวนการตดสนใจทเปนประชาธปไตยภายในพรรค หวใจของการตดสนใจนอยทการโตเถยงกนเกยวกบทศทางของพรรคเมอยามจำาเปน และหาพกดรวมกนดวย ‘เขมทศทางการเมองและสงคม’ ของตนเอง

ในทางตรงกนขาม ปกของแดร ชปเกล กลบสะทอนมมมองทเปนเผดจ-การเกยวกบการเมองซงเขากนไมไดกบหลกประชาธปไตย มนละเลยทจะถายทอด ‘เขมทศทางการเมองและสงคม’ หากปราศจากเขมทศนแลว เรากไมสามารถรเรมกระบวนการทางการเมองใดๆ ได

เรามาลองพจารณากนสกครวาการ ‘นำาวถ (navigate)’ คออะไร‘เขมทศทางการเมองและสงคม’ เรมจากฐานคดทวาแตละคนมแนวคด

เกยวกบทศทางทเปนไปไดทางการเมองบนพนฐานทเราสามารถอธบายจดยนของตนเองและ ‘หาตำาแหนงแหงทของตน’

หากจะพดในเชงเปรยบเปรย การนำาวถในทนเกดขนทามกลางมหาสมทรทเวงวางในระหวางการตดสนใจทางการเมอง ถงแมวาจะไมมการแตะประเดนพนฐาน แตมการถกเถยงกนเรองความคดความเชอทเปนแกนกลางของแตละคน

อะไรทปกไมไดบอกเรา—บางความเหนจากการตความ

การถกเถยงเกยวกบพกดเปนเรองจำาเปน

เขมทศทางการเมองและสงคม

ตำาแหนงแหงทเหลานคออะไรและการนำาวถมความเกยวของอยางไร

73

แมจะอธบายออกมาไดยาก ขอดของมนคอการทเราทกคนมเขมทศเปนของตวเอง ดวยเหตน นจงไมใชแคการยดเยยดเขมทศแบบเดยวกนใสมอทกๆ คน แตละคนมวธการของตนเองในการใชเขมทศของตน ‘นำาวถ’ ตนเอง สงเหลานเปนเรองของการตอรองประนประนอมในพรรคหรอองคกรทเปนประชาธปไตย

การนำาวถจำาเปนตองอาศยคณสมบตสองประการ ประการแรก เราตองมความคดเปนของเราเอง กลาวคอ เราตองวเคราะหวาเรากำาลงยนอยตรงจดไหนและสงคมในปจจบนกำาลงตกอยในสภาวะแบบใด

ประการตอมา เราเหนพองกบ ‘แนวทางทางการเมอง’ (political course) ทเราประสงคจะเดนตาม

เราสามารถแสดงภาพทงจดเรมตนและเปาหมาย (หรอโลกแหงความเปนจรงและโลกทปรารถนา) ผานรปแบบความคดทางการเมองและสงคม 4 ชด ไดแก เสรนยม อนรกษนยม สงคมนยม และสงคมประชาธปไตย ทงสความคดตางพยายามทจะกำาหนดจดเรมตนและเปาหมายของตนในลกษณะทเออตอการนำาวถไปสทศทางทตนเองเหนวาดงาม

หากเราตองการอภปรายวาสงคมประชาธปไตยควรเปนรปแบบสงคมตวอยางและตำาแหนงแหงทรวมไปถงทศทางทเหมาะสมของสงคมหรอไม เราจำาเปนตองศกษามนในบรบทของรปแบบสงคมอนๆ

3.1�ทนนยมตลาดและประชาธปไตยกอนทเราจะสำารวจจดพกดการเมองตางๆ มอกสองแนวคดซงหลอหลอม

สงคมในปจจบนทเราตองทำาความเขาใจใหชดเจน นนคอ ทนนยมตลาดและประชาธปไตย

ทนนยมตลาด ในทนมหมายถงระบบซง• มการแลกเปลยนสนคาผานระบบตลาดอยางเปนอสระ• การผลตสนคาเกดขนในระบบทนนยม อนหมายถงระบบทมกรรมสทธ

สวนบคคลเปนพนฐาน• ดานหนงเปนแรงงาน อกดานหนงเปนทน

คณสมบตทจำาเปนสำาหรบการนำาวถ

สองแนวคดแนวหนา: ทนนยมตลาดและประชาธปไตย

74

• ไมมสถาบนทคอยกำากบควบคม กระนนอาจมสถาบนทคอยวางกรอบกตกาใหแกตลาด

ประชาธปไตย ผงาดขนในฐานะความสำาเรจทางประวตศาสตรซง• มงจะบรรลความคดวาดวยอสรภาพทเทาเทยมกนสำาหรบทกๆ คนใน

สงคมและรฐ• นำามาซงการปกครองตนเองทางการเมองผานการตดสนใจของเสยง

สวนมากซงเปนวธการทางประชาธปไตย• จำาเปนตองพงพาสงคม (รฐ) ทเขมแขงเพอใหทกคนมโอกาสเขามาม

สวนรวม

สงคมซงประสงคจะกอรปตามแนวคดทนนยมตลาดและประชาธปไตยตองเผชญกบความตงเครยดระหวางแนวคดทงสองอยางไมอาจหลกเลยง ซงเราสงเกตเหนไดจากคำานยามทแมจะสนและกระชบขางตน ทงนเพราะผลลพธจากระบบทนนยมตลาดแบบเขมขนกลบมความยอนแยงและเขากนไมไดกบผลลพธจากสงคมทเปนประชาธปไตย

ทนนยมตลาดจะขดขวางประชาธปไตยเมอ• บางคนใชประโยชนจากสทธสวนบคคลในการบรหารจดการปจจยการ

ผลตของตน อนนำาไปสการกระจายความมงคงทไมเทาเทยมกน ซงไมสอดคลองกบหลก ‘อสรภาพทเทาเทยม’ และการมสวนรวมในสงคม

• การคานอำานาจในสงคมโอนเอยงไปในทางทเออตอนายจางและเปนผลเสยตอลกจาง โดยฝายหลงถกพรากโอกาสทจะใชชวตซงวางอยบนพนฐานของการกำาหนดตนเอง

• เนองจากการทระบบเออใหบางคนมงแสวงหากำาไร ทนนยมตลาดจงเปนอปสรรคตอการสรางสวสดการสำาหรบทกคน ซงอาจ

• มเพยงหลกการประชาธปไตยเทานนทจะชวยรบประกนสวสดการขางตน• รฐมหนาทเพยงแคชวยสรางความสงบและรกษากฎระเบยบ

ความขดแยงระหวางประชาธปไตยและทนนยมตลาด

75

ประชาธปไตยจะขดขวางทนนยมตลาดแบบเขมขนเมอ• อสรภาพของบรษทถกควบคมอยางเครงครดหรอแมกระทงยกเลกผาน

กระบวนการการตดสนใจทเปนประชาธปไตย• การตดสนใจทเปนประชาธปไตยนำาไปสการแทรกแซงของรฐในลกษณะ

ทเปนภยตอการพฒนาและอสรภาพของปจเจกบคคล ยกตวอยางเชน การเวนคนทรพยสนสวนบคคลเพอประโยชนสาธารณะ กลาวอกนยหนงคอ มการละเมดมณฑลสวนบคคลของปจเจก

ความสมพนธระหวางประชาธปไตยและทนนยมตลาดมลกษณะเปนพนททมพลวตตามแผนภาพดานลาง

รปภาพ 4: ระบบพกดเพอการจำาแนกประเภทรปแบบสงคม

ในแงของรปแบบเศรษฐกจหรอตลาด แกนตงสะทอนประเภทของตลาดท ‘ประสานกนได (coordinated market)/ประสานกนไมได (uncoordinated market)’ ดานหนงเปนตลาดทประสานกนไมไดทมกลไกของมนเอง อกดานหนงเปนรปแบบตลาดหรอเศรษฐกจทถกควบคม

ความตงเครยดระหวางรปแบบสงคมและรปแบบเศรษฐกจ

รปแบบของรฐและเศรษฐกจ

รปแบบของเศรษฐกจ/ตลาด

ประสานกนได

ทเกยวกบอสรภาพและความเสมอภาค

ประสานกนไมได

เผดจการ

76

แกนนอนดานหนงสะทอนความตงเครยดระหวางรฐเผดจการและระเบยบประชาธปไตยอนวางอยบนสทธ และอกดานหนงเปนเสรภาพพลเมองของปจเจกบคคล

ทนนยมตลาดและประชาธปไตยคอสองแนวคดพนฐานซงสามารถอธบายพกดของสงคมทกวนน ทฤษฎทางการเมองตางๆ นยามเปาหมายของตนผานการหาตำาแหนงแหงทและทศทางการเมองของตนโดยอางองจดพกดเหลาน

หากพจารณาจากระบบพกดขางตน คำาถามทตามมาคอ เราสามารถจำาแนกความคดหรอรปแบบสงคมทแตกตางกนไดอยางไร

• จดยนเสรนยม• จดยนอนรกษนยม• จดยนสงคมนยม• จดยนสงคมประชาธปไตย

ประเดนขอถกเถยงและแบบฝกหดพวงลองจดวางรปแบบสงคมขางตนในตำาแหนงทคณเหนวาเหมาะสม คดขอโตแยงสนบสนนการจำาแนกของคณรวมไปถงความเหนคาน ลองวาง ‘จดยน’ ของตนเองลงบนระบบพกดกอนทจะอานเนอหาตอ

คณอาจจะรสกลงเลวาจะจำาแนกอยางไร หรอคณไมลงเลใจแมแตนอย?ถาหากคณลงเลไมแนใจ คณไมตองวตกไป เพราะความไมแนนอนเปน

สงทเขาใจได เราจะเหนในไมชาวาการจำาแนกนมความยากเยนเชงระบบเขามาเกยวของ

บางทการแบงแยกตอไปนอาจจะชวยไมมากกนอย อนดบแรก ลองพจารณาถงขออางของสงคมแตละรปแบบและวางพกดของมนลงไปในระบบ อนดบตอมา จากฐานความเขาใจของคณตอการเมอง ลองจนตนาการวารปแบบเหลานจะมจดยนในโลกแหงความเปนจรงอยางไร

คำาถามทนาอศจรรยบงเกดขน นนคอ ในการจำาแนกรปแบบตางๆ ของสงคม ถาหากมความไมลงรอยกนระหวาง ‘ขออาง’ ในอดมคตของสงคม นนๆ

เราสามารถจำาแนกรปแบบของสงคมออกเปนกรปแบบ

อะไรเปนเหตใหเกดความไมลงรอยกนระหวางขออางและความเปนจรงในรปแบบของสงคม

77

รปภาพ 5: ขออางและตำาแหนงแหงทในความเปนจรง

และ ‘สงทเกดขนจรง’ อะไรคอเหตผลอธบายความแตกตางดงกลาว (เนองจากเปาหมายของเราคอการชวนถกเถยงประเดนน เราจะละไวในทนวาเรามโอกาสทจะสนนษฐานผด)

ในขณะทคณพจารณาคำาอธบายตอไปน ใหคณนกภาพระบบพกดสองระบบนอยในใจเสมอ แลวลองดวามนมประโยชนมากนอยเพยงใด

เราจะสามารถตอบคำาถามวาดวยความแตกตางระหวางขออางในอดมคตและสงทเกดขนจรงไดกตอเมอ ดานหนง เราหยบกรอบทฤษฎมาใชสำารวจรปแบบสงคมอยางถถวน อกดานหนง เราทดลองมนผานขอมลเชงประจกษ ยกตวอยางเชน ศกษาวาประเทศซงไดชอวาถอดแบบมาจากรปแบบหนงๆ หรอเคยทำามาในอดต ไดเดนตามแนวทางทรปแบบในอดมคตวางไวหรอไม ถาหากผลทออกมากลบกลายเปนวามชองวางคนใหขออางและความเปนจรงหางออกจากกนอยางผดปกต กเปนไปไดวารปแบบของสงคมนนๆ มลกษณะเปนโวหารจอมปลอมเจอปนอย (มเพอสบอำานาจเดม เปนตน) มนอาจเกดขนจากความพยายามทจะขายความคดหนงๆ โดยอางประโยชนสาธารณะ แตในความเปนจรงกลบกลายเปนวามเพยงคนจำานวนนอยเทานนทไดรบประโยชน

รปแบบของรฐและเศรษฐกจ

รปแบบของรฐและเศรษฐกจ

ขออาง ความเปนจรง

รปแบบของเศรษฐกจ/ตลาด

รปแบบของเศรษฐกจ/ตลาด

ประสานกนได ประสานกนได

ทเกยวกบอสรภาพและความเสมอภาค

ทเกยวกบอสรภาพและความเสมอภาค

ประสานกนไมได ประสานกนไมได

เผดจการ เผดจการ

78

สดทาย ถาหากเรารอดพนจากการถกหลอกลวงขางตน คำาถามสำาคญทตามมาคอ ‘Cui bono?’—‘ใครละทไดประโยชน?’ ใครทไดเปรยบจากขอโตแยงน

ในอกดานหนง เราอาจมองไดวานคอชองวางทางทฤษฎ กลาวคอ เงอนไขทางสงคมในปจจบนบางอยางทำาใหขอคนพบเชงประจกษไมสอดคลองกบขออางทางทฤษฎ

กลาวอกนยหนงคอ เปนไปไดวารปแบบของสงคมทเรากำาลงทดสอบนนยงไมบรรลเปาหมายในอนาคตอนใกล ดงนนมนจงดเปนอตมรฐหากมองจากจดทเรายนอยในปจจบน อยางไรกด ขออางดงกลาวสมควรไดรบการวพากษ­วจารณ คำาวพากษวจารณจะเปนประโยชนอยางมาก โดยเฉพาะเมอความเปนอตมรฐนยมทางการเมองกลบกลายเปนอปสรรคขดขวางไมใหผคนลงมอกระทำาการใดทดจะสอดคลองกบโลกของความเปนจรงในสถานการณปจจบน ในแงนจงมประเดนเรองพนธกจอนดบสองเขามาเกยวของ กลาวคอ ความ­คดทางการเมองตองสามารถบรรลไดในความเปนจรงและดวยวธการทเปนประชาธปไตย

อตมรฐนยมทปราศจากการกระทำาทางสงคมอนเปนรปธรรมนนไมตางอะไรกบการปลอยตวเองไปตามอำาเภอใจอนเปนจดยนของคนทมตนทนดพอเทานน เราไมสามารถใหคำาตอบไดวาภาพฝนอตมรฐนยมทมงกำาหนด การ-เมองและสงคมดำารงอยจรงหรอไม คำาตอบจะชดเจนกตอเมอยทธศาสตรการเมองทขบเคลอนโดยกลมบคคลทางการเมองไดถกทดสอบผานพฤตกรรมในโลกแหงความเปนจรง

ณ จดน คำาอธบายนนาจะเพยงพอในการทำาความเขาใจแลววาเพราะเหตใดขออางและความเปนจรงจงแตกตางกน ในขณะทคณอานบทสรปวาดวยแนว­โนมและสำานกความคดทางการเมองตอจากน ทางทดคณควรตระหนกอยเสมอวาคณจะ ‘จดวาง’ ความคดเกยวกบสงคมเหลานในตำาแหนงแหงทใด

ในสวนถดไป เราจะนำาเสนอแนวคดตางๆ เกยวกบสงคมซงเผยแพรโดยสำานกเสรนยม อนรกษนยม สงคมนยม และสงคมประชาธปไตย แมวาการสรปรปแบบตางๆ ของสงคมนจะเปนไปอยางรวบรดและเสยงตอการยนยอลดทอนเนอหา ขอโตแยงหลกพนฐานของสงคมแตละรปแบบบางขอจะถก

ดานหนง: ‘Cui bono?’ ‘ใครละทไดประโยชน?’

อกดานหนง: วนจฉยไดไหมวาเปนลทธอตมรฐนยม

79

นำามาพจารณา ในชวงทายของแตละบทสรปจะมการอางองถงความเหนตางๆ เกยวกบรปแบบสงคมใน ‘ฉบบโลกแหงความเปนจรง’

ดงทไดกลาวไปวาเนอหาการจำาแนกรปแบบสงคมนมลกษณะรวบรดและกลนกรองเพอใหเขาใจงาย ผอานสามารถอานงานเขยนเกยวกบสงคมรปแบบ นนๆ เพมเตมได โดยรายชองานเขยนจะอยในตอนทายของแตละสวน

3.2�จดยนเสรนยม�(Liberal�Positions)จดยนเสรนยมเนนความสำาคญของตลาดเสรในดานความสมพนธระหวาง

ตลาดและประชาธปไตย อกทงยงมงเนนอสรภาพขององคกรธรกจ กระบวนการตดสนใจทเปนประชาธปไตยจะมความหมายครอบคลมเพยงรฐซงมหนาท “รกษาความเรยบรอย” และเปนเพยงผคำาประกนการทำางานอยางตอเนองของตลาดเสร กรอบฐานคดของแนวทางเสรนยมมดงตอไปน

• ตลาดมกลไกควบคมการทำางานของตวเอง ดวยการรบประกนวาอปทานของสนคาทงทเปนวตถและไมเปนวตถ จะถกกำาหนดโดยอปสงคทสงคมมตอสนคานนๆ

• อสรภาพมความสำาคญสมบรณเหนอความเทาเทยมและความเปนอนหนงอนเดยวกน เชนเดยวกบความสำาคญของปจเจกเหนอสงคม

• อสรภาพบรรลผานตลาดโดยตรง ดงนน การจำากดควบคมอสรภาพทาง การตลาด (อยางมนยยะสำาคญ) จงถอเปนการจำากดควบคมอสรภาพโดยทวไป เพราะฉะนนจงควรคดคานความพยายามดงกลาว

• รฐมหนาทสรางกรอบเงอนไขทมนคงใหแกตลาด และจดสรรความชวย­เหลอขนตำาในยามฉกเฉนใหกบผคนซงไดรบความเดอดรอนทงๆ ทตนไมไดทำาผด แตความชวยเหลอนไมนบวาเปนสทธขนพนฐาน พนททาง การเมองทมนยยะจำากดน จะถกควบคมดวยกลไกทเปนประชาธปไตย ความรบผดชอบของรฐจำากดอยเพยงการกำาหนดกรอบเชงสถาบนและกฎหมายของสงคม

• ภาพสะทอนของมนษยชาตเนนไปทอสรภาพของมนษย กลาวคอ ความ­

80

โดดเดนของมนษยวดไดจากความสำาเรจของพวกเขาและการใชชวตในฐานะ ‘ผแสวงหาอรรถประโยชนสงสด’ อสรภาพในตลาดจะถกเตมเตมดวยอสรภาพจากรฐ รฐตองคอยรบประกนมใหสงคมละเมดอำานาจในการกำาหนดตวตนสวนตวของผคนเทานน อกทงรฐควรทำาหนาทพทกษอสรภาพของผคนแตไมควรเขาไปกาวกายอสรภาพของพวกเขา

• แนวคดแบบเสรนยมยอมรบการมธนาคารกลางทเปนอสระ ซงมเปา­หมายหลกคอการมงสรางแนวทางการเงนนยม (monetarism)2

ในทางประวตศาสตรแลว เสรนยมถอกำาเนดมาจากการเกดขนของสงคมกระฎมพ จอหน ลอค (1632­1704) คอหนงในนกปรชญาผทรงอทธพลและ ‘ผรวมวางรากฐาน’ สำานกความคดน (ดบทท 2.1)

เสรนยมแบบคลาสสคทวาดวยเรองรปแบบของรฐนนหาใชรปแบบเศรษฐ-กจไม! ทวาถอไดวามอทธพลอยางมากตอวธคดของสงคมประชาธปไตยในปจจบน (ดบทท 3.4)

ในชวงครงแรกของศตวรรษท 20 นกคดกลมหนงในสำานกเสรนยมแบบใหม (new liberal)3 ชวยทำาใหจดยนทสมดลของลอค (ในบรบททางประวตศาสตร) ถงรากมากขนอยางมนยยะสำาคญ

ยกตวอยางเชน ฟรดรช เอากสต ฟอน ฮาเยค (Friedrich August von Hayek)4 นำาเสนอมมมองวา เราจะสามารถบรรลอสรภาพและประชาธปไตยได

2 แนวทางทเชอวาหวใจสำาคญของการรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจ คอ การควบคมการเตบโตของปรมาณเงนในระบบ

3 ตอจากน เราจะใชคำาวา ‘เสรนยมแบบใหม’ (new liberal) เปนคำาเรยกจดยนทางทฤษฎซงพฒนาตอยอดมาจากเสรนยมแบบคลาสสคในชวงตนศตวรรษท 20 และถกพฒนาตอยอดนบตงแตทศวรรษ 1980 เปนตนมา คำานตางจาก ‘เสรนยมใหม’ (neoliberal) อนเปนคำาทมความหมายเชงลบแฝงอย โดยฝายซายใชเปน ‘ภาษาในการตอส’ อยางแพรหลายในหลายปทผานมา แมวาเราจะพจารณาบรรดาความเหนตางๆ ตอความคด neoliberal อยางรอบดาน เราปฏเสธไมไดวามกระแสใชคำาวา ‘เสรนยมใหม’ อยางเหมารวมเพอเรยกปรากฏการณยำาแยทกอยางในสงคมปจจบน ดวยเหตน เราจงเลอกใชคำาวา ‘เสรนยมแบบใหม’ อนแปลมาจาก new liberal เพอหลกเลยงการนำาเสนอขอโตแยงทมกรอบวเคราะหไมถกตอง

4 พงตระหนกวาขอถกเถยงของฟอน ฮาเยคแตกตางจากความคดของนกเสรนยมแบบใหมคน

เสรนยมแบบคลาสสค

หนงในนกเสรนยมแบบใหมผมชอเสยง: ฟรดรช ฟอน ฮาเยค

81

ภายใตกรอบระบบเศรษฐกจโดยไรการควบคมกรรม-สทธสวนบคคลและการแขงขน สงคมจะเกดขนในฐานะของ ‘ระเบยบทเปนไปเอง’ (spontaneous order) ในสงคมทตวแสดงทางเศรษฐกจมปฏ-สมพนธตอกนอยางเปนอสระผานตลาดไมวาจะเปน การคบคาสมาคมหรอการแขงขนกน รฐมหนาทเพยงแควางกฎเกณฑทวไป เพอควบคมพฤตกรรมความสมพนธระหวางปจเจกบคล (ด Conert 2002: 287) ภายใตระเบยบทเปนไปเองตามความเขาใจของฮาเยค ปญหาทวาอสร-ภาพและประชาธปไตยมไวสำาหรบกลมเพยงหยบมอในโลกแหงความเปนจรงไมใชประเดนปญหาทสำาคญ เชนเดยวกบการละเลยปญหาทวา ภายใตทนนยมทไรขอจำากด อสรภาพทางเศรษฐกจของคนหนงอาจนำาไปสความตองการทางเศรษฐกจหรอการขาดอสรภาพของอกคนหนง ดวยพนททจำากดในทน เราจงไมสามารถนำาเสนอขออภปรายเกยวกบความคดของฮาเยคอยางละเอยดได ผอานทสนใจสามารถอานงาน ‘Zur Ideologie des Neoliber-alismus – Am Beispiel der Lehre F. A. von Hayeks’ ของฮนสเกออรก โคแนรท (Hansgeorg Conert) เพมเตมได

ความแตกตางระหวางขออางและความเปนจรงในขอโตแยงเสรนยมแบบใหมสะทอนออกมาอยางชดเจนในความคดของ วลเฮลม รพเคอ (Wilhelm Röpke) รพเคอนำาเสนอมมมองวา เสรนยมคอทางเลอกหนงเดยวทจะทำาใหเรารอดพนจากรปแบบสงคมทรราชยอนเปนลกษณะแบบสงคมนยม ดงทเขาเขยนไววา ใครกตามท ‘ไมตองการระบบรวมหม’ ตอง ‘ปรารถนาเศรษฐกจแบบตลาด ... แตเศรษฐกจแบบตลาดคอตลาดเสร สอเสร และความยดหยนของราคา กลาวอกนยหนง มนคอความสามารถในการปรบตว และความ

อนๆ หลายประเดน (เชน ประเดนทวาดวยการสถาปนารปแบบสงคมและแนวคดวาดวยประวตศาสตร) ดวยเหตน ถงแมวาฟอน ฮาเยคจะเปนนกคดผทรงอทธพล แตความคดของเขาไมไดเปนทยอมรบหรอไรขอกงขาในหมนกเสรนยม

เสรนยมแบบใหมอกคนหนง: วลเฮลม รพเคอ

ฟรดรช เอากสต ฟอน ฮาเยค (1899–1992) เปนนกเศรษฐศาสตรชาวออสเตรยและหนงในนกคดเสรนยมทสำาคญทสดในศตวรรษท 20 เขาคอผสนบสนนตลาดเสรตวยง และคดคานการแทรกแซงของรฐทกรปแบบ ดวยเหตนเขาจงวพากษ­วจารณสงคมนยมอยางรนแรง

82

เหนอกวาของอปสงคตอผผลต หากมองในมมกลบ มนคอขวตรงขามกบการผกขาดและรวมศนย และหมายถงสภาวะไรระเบยบของกลมผลประโยชนซงกระจายไปยงทกๆ ประเทศประหนงผมาสขอนางเพเนโลเปในมหากาพยกรกโบราณ5 เศรษฐกจแบบตลาดหมายถงการเลอก ไมใชหลกการรวมหมทฉอฉล การเลอกจะเปนหลกเกณฑหนงเดยวทจะชวยใหเราสรางสงคมทมความซบซอนและอดมเทคโนโลยอยางสง อยางไรกด เพอใหกฎเกณฑควบคมกระบวนการทางเศรษฐกจดำารงอยจรง เศรษฐกจแบบตลาดจะตองไมถกปนเปอนและทำาใหเสอมเสยดวยระบบผกขาด’ (Röpke 1946: 74)

ณ จดน เราจะสงเกตเหนความยอนแยงปรากฏขนจากจดยนมากมายของเสรนยม ดานหนงมการสนบสนนตลาดซงมกลไกทำางาน (สวนใหญ) เปนของตวเอง ปราศจากโซตรวนของกฎเกณฑทางการเมอง อกดานหนงมการวพากษวจารณการกอตวของระบบผกขาดอยางรนแรง รวมไปถงการเรยกรองใหรฐเขามาควบคมเพอดำารงไวซงการแขงขนเสรปลอดผผกขาด ทวา จดยนขางตนขดแยงกบภาพลกษณ ‘ตลาดเสร’ ทงนเพราะเปนทประจกษชดวาตลาดนำาไปสแรงเสยดทานซงอยนอกเหนอการควบคมของตลาดเอง ดวยเหตนตลาดจงจำาเปนตองพงการบรหารจดการของรฐ

นอกจากน จดยนเสรนยมแบบใหมทกทกเอาวาอสรภาพของตลาดจะเพยงพอตอการประกนอสรภาพของปจเจกบคคล การทกทกดงกลาวยอมถกโตแยงโดยงายหากเราพจารณาถงการกดกนทางสงคมอนเปนผลมาจากทนนยมตลาด

นบตงแตทศวรรษ 1960 มการสรางความสมพนธแบบใยแมงมมทแนนหนาอนประกอบไปดวย เครอขายงานวจยเสรนยมแบบใหม ทปรกษาทางการเมอง สถาบนเศรษฐกจ และลอบบยสต ความสมพนธดงกลาวกอใหเกดสงทเรยกวา ‘การหกเลยวของเสรนยมใหม (neoliberal turn)’ ในชวง

5 ในมหากาพยกรกโบราณเรอง The Odyssey วาดวยการเดนทางกลบบานนานสบปของโอดสซส หลงจากไปรวมรบในสงครามกรงทรอยทกนเวลานานสบป ระหวางทจากบานเกดเมองนอนไปนน ผคนเชอวาโอดสซสเสยชวตไปแลว บรรดาผครองเมองตางๆ จงพากนมาสขอนางเพเนโลเป ภรรยาของเขา—บรรณาธการ

งานเขยนเพมเตม—เสรนยมแบบใหมและบทวพากษ

Friedrich August von Hayek (1946), The Road to Serfdom.

Wilhelm Röpke (1942), The Social Crisis of Our Time.

Wilhelm Röpke (1946), Civitas Humana (also published as The Moral Foundations of Civil Society).

Hansgeorg Conert (2002), ‘Zur Ideologie des Neoliberalismus – Am Beispiel der Lehre F. A. von Hayeks’, in: Conert, pp. 275–96.

David Harvey (2007), A Brief History of Neoliberalism.

83

ทศวรรษ 1980 ไมมากกนอยภายใตการนำาของแธตเชอรและเรแกน6 มการชจดยนเสรนยมแบบใหมขนเปนกฎระเบยบชนำาและไดรบการสนบสนนจากบรรดานายทนและกลมคนซงมชวตทมนคง (หากจะใชศพทดงเดมกคอ ชนชนกระฎมพผมการศกษาและนกธรกจชนชนนำา) เพราะฉะนน เสรนยมแบบใหมจงเปนรปแบบสงคมของชนชนนำาในสองนยยะ กลาวคอ มนกอตวขนทาม-กลางกลมคนผมอนจะกน อกทงสะทอนผลประโยชนของพวกเขา

3.3�จดยนอนรกษนยม�(Conservative�Positions)กลาวไดวา จดยนอนรกษนยมนนทำาความเขาใจยากทสด ทงนเพราะม

ปญหาในแงระบบเหตผลและประวตศาสตรของมนในทางประวตศาสตรแลว ดงทคำาในชอเรยกระบ จดยนอนรกษนยม

มงเนนบางสงบางอยางทดำารงอยแลวและการพทกษรกษาสงนน ดวยเหตน จงเปนเรองยากทจะนยามแนวคดอนรกษนยมทเหมาะสมและเปนสากลโดย­เฉพาะในแงประวตศาสตร กลาวอยางรวบรดคอ จากอดตจนถงปจจบน มนกอนรกษนยมในสงคมอยเสมอ ทวาหาใชแนวคดอนรกษนยมทสมำาเสมอและสะทอนลกษณะทวไปของจดยนดงกลาวไม

ในชวงการปฏวตฝรงเศสและยคการฟนฟในตนศตวรรษท 19 อนรกษ-นยมหมายถงกลมคนทถออภสทธทางชาตกำาเนดและผลประโยชนของชนชนขนนาง ในจกรวรรดเยอรมนทเพงเกดใหม คนเหลานเปนตวแทนของเหลารฐเยอรมนเลกๆ และในทสดกเปนตวแทนของจกรวรรดเอง สวนในสาธารณ-รฐไวมาร พวกเขาสวนใหญสนบสนนใหมการฟนฟจกรวรรดเยอรมนขนและตอตานประชาธปไตย ในทศวรรษ 1980 นกอนรกษนยมหนกลบไปชนชมคณคาดงเดมของเสรนยมแบบใหมและเรยกรองใหมการลมเลกการปฏรปทรเรมในทศวรรษ 1970 จะเหนไดวาเราไมสามารถระบสายธารทางความคดของพวกเขาไดอยางชดเจน

6 งานของ Plehwe/Walpen (2001) นำาเสนอบทความทมประโยชนในการทำาความเขาใจการกอตวของ ‘เครอขายเสรนยมใหม’ ขางตน

อนรกษนยม: มงไปยงสงทดำารงอยแลว

84

กระนนกตาม มความเปนไปไดทจะไลเรยงพนฐานสำาคญบางประการของความคดอนรกษนยม ซงสวนใหญแลวเกยวของกบจดยนทเปนอยในปจจบน

• นกอนรกษนยมถอเอาคณคาพนฐานของครอบครวเปนกฎเกณฑทตองยดถอ อนไดแก หลกความรบผดชอบสวนบคคลและการทำาคณประโยชนหรอการประสบความสำาเรจ จารตประเพณคอทมาของความภาคภมใจ

• ตามกฎ รฐถอกำาเนดมาจาก ‘ระเบยบขนสง’ (higher order) ของคณคาหลกและสะทอนออกมาผานชาต ‘ระเบยบขนสง’ นทำาหนาทใหความชอบธรรมตอวธคดทมลกษณะเออตอการจดลำาดบขนสงตำาและตอทศนคตเชงบวกสำาหรบชนชนนำาในสงคม (ผไดดบไดดเพราะความสามารถของตนเอง) วธคดเชนนใหความชอบธรรมตอความเหลอมลำาทางสงคม

• ทงในเยอรมนและในหลายๆ ประเทศ ความคดอนรกษนยมวาดภาพมนษยชาตตามความเชอแบบศาสนาครสต มการอางถงความคดพนฐานแบบคาธอลควาดวยสงคม (เชน การบรจาค การชวยเหลอเกอกลในระดบยอย [subsidiarity principle]) ในฐานะคณคาสำาคญ

• เมอไมกปทผานมา เรมมการใชคำาวา ‘คณคากระฎมพใหม’ (new bourgeois values) (ด Buchstein/Hein/Jörke 2007: 201) มากขนในหมนกอนรกษนยม

• อนรกษนยมนยามวาพลเมอง7 ตองดำาเนนชวตตามแบบแผนคณคา เชน ครอบครว ความเหมาะสม ความจงรกภกด มารยาท และเขาไปเปนสวนหนงของประชาสงคม รวมไปถงการงานอาชพในฐานะปจเจก-บคคลผไมขนตรงตอใคร ดงทอโด ด ฟาบโอ (Udo di Fabio) ไดกลาวไววา ‘ทกวนน การจะเปนกระฎมพคอการยอมรบความเกยวพนกนระหวางหนาทและความปรารถนา ความรกและความขดแยง ความ

7 ในภาษาเยอรมนคอ Bürger อนมความเกยวของกบ ‘กระฎมพ (bourgeois)’ อยางมนยยะสำาคญ

85

ขาดแคลนและความมงคงสมบรณ คอ การตระหนกวาอสรภาพทอยเหนอสงอนใดคออสรภาพในพนธกจและในความสำาเรจอนเปนผลมาจากการทำางานหนกของตนเอง และจากฐานคดดงกลาว ความสำาราญจงควรมอยางพอเพยง โดยปราศจากการยดมนวาพนธกจและการทำางานหนกคอความสมบรณแนแท การเปนกระฎมพคอการระลกไวเสมอถงชมชน หวงใยทกๆ คน รวมทงผออนแอและคนยากจน ไมวาเปาหมายสวนตวของบคคลนนคออะไร ควบคไปกบอสรภาพและความเทาเทยมกน อกทงคอการสงเสรมภราดรภาพ’ (di Fabio 2005: 138f) แนวคดเรอง ‘คณคากระฎมพใหม’ ยงสะทอนแนวคดวาดวยอสรภาพของปจเจกบนพนฐานของระบบศลธรรมทใหความสำาคญกบปจเจก ซงแตกตางอยางสนเชงจากแนวคดเรองมนษยแบบสงคมนยมและสงคมประชาธปไตย รวมไปถงมมมองเสรนยมดวย

• ตงแตทศวรรษ 1980 และหลงการ ‘หกเลยวทางจตวญญาณและศลธรรม’ ภายใตการนำาของรฐบาลโคหล ไดเกดการหลอมรวมกนระหวางแนวคดอนรกษนยมแบบศาสนาครสตวาดวยมนษยและความคดเศรษฐกจเสรนยม ในทางตรงกนขาม จดยนและวธคดของรฐบาลของแองเกลา แมรเคล (Angela Merkel) มลกษณะทบรณการเอาความคดแบบสงคมประชาธปไตยเขามามาก แมวาความคดดงกลาวจะผานการแกไขและเจอจางความเขมขนลง จะเหนไดวาความขดแยงระหวาง ‘นกสมย­ใหม’ (modernisers) และ ‘นกอนรกษ’ (conservatives) ภายในพรรค CDU ยงคงดำารงอยและมแนวโนมทจะปะทะกนมากขน

เราจำาเปนตองเนนยำาอกครงวา ยากทเราจะคนหาและระบความชดเจนสมำาเสมอทางอดมการณและประวตศาสตรของอนรกษนยม รวมไปถงการจำาแนกประเภทพรรค

จะงายกวาหากเราเรมจากการระบกลมคนทมมมมองอนรกษนยม อนไดแก ผมอนจะกนและมการศกษาจากชนชนกลางและชนชนนำาทางเศรษฐกจ รวมไปถงทางศาสนา โดยเฉพาะครสตจกร

งานเขยนเพมเตม—อนรกษนยม

Udo di Fabio (2005), Die Kultur der Freiheit [The culture of freedom], Munich.

Edgar Jung (1932), Deutschland und die konservative Revolution, Munich.

Martin Greiffenhagen (1971), Das Dilemma des Konservativismus in Deutschland, Munich.

86

3.4��สงคมประชาธปไตย�(Social�Democracy)�และ�สงคมนยมประชาธปไตย�(Democratic�Socialism)

สงคมนยมประชาธปไตย (democratic socialism) ในฐานะวสยทศนและสงคมประชาธปไตย (social democracy) ในฐานะพลงทางการเมองมจารต (ประวตศาสตรทางความคด) ทยาวนานและเกยวพนกบการเกดขนของขบวนการแรงงาน ตรงกนขามกบความคดอนรกษนยมและเสรนยม ตนแบบการเมองในหวขอนพสจนตวเองแลววาสามารถปรบตวไดด มนสะทอนวธการมองสงตางๆ ซงมสำานกตอประวตศาสตรของตนอยเสมอ ดงนน เราจงควรสำารวจประวตศาสตรทางความคดของกระแสสงคมดงกลาวอยางคราวๆ

3.4.1 ผนำารองขบวนการแรงงาน ‘ความคดวาดวยสงคมนยมประชาธปไตยถอกำาเนดขนเมอใด’ ถอเปน

คำาถามทยากแกการหาคำาตอบ ในมมมองของแฮรมนน ดงกเคอร (Her-mann Duncker) ‘ประวตศาสตรของสงคมนยมเรมตนพรอมๆ กบประวต-ศาสตรของมนษยชาต’ (Duncker 1931: 9) นกคดคนอนๆ เหนวาความคดสงคมนยมเกยวพนกบครสตศาสนาในยคแรกเรม บางคนยงอางถงนกสงคม-นยมรนบกเบกในฝรงเศสหรอองกฤษ จะเหนไดวาเราสามารถคนพบจดกำาเนดของสงคมนยมจดใหมๆ อยเสมอในหวงประวตศาสตร จรงอยทแตละคำาอธบายลวนมเหตผลและความชอบธรรม อยางไรกด คำาถามขางตนดจะชวนใหหลงผดเพราะคำาถามทสำาคญกวาคอ ความคดสงคมนยมผงาดขนมามอทธพลเมอใดและทำาไม

คำาถามใหมนอาจตอบไดงาย ความคดสงคมนยมกลายมาเปนความคดทมอทธพลสำาหรบขบวนการแรงงาน ในเยอรมน มนมาพรอมกบการปฏวตอตสาหกรรมในศตวรรษท 19

เราไมมพนทมากพอสำาหรบประวตศาสตรความคดสงคมนยมในทกแงมม เนอหาดานลางจงนำาเสนอจดเรมตนทสำาคญและชวงเวลาทความคดมการเปลยนแปลงอยางถงรากเทานน

พฒนาการทางประวต­ศาสตรทบรณาการอยในตนแบบ

‘สงคมนยม’ ในฐานะความคดมอทธพลเมอใด

87

ตงแตป 1848 จวบจนสนสดศตวรรษท 19: การอบตของกระแสทางการเมอง

ในป 1848 ‘การปฏวตกระฎมพ’ ไมเพยงเกดขนในเยอรมนเทานน คารล มารกซ และฟรดรช เองเกลส (Friedrich Engels) ยงรวมกนเขยนและตพมพแถลงการณพรรคคอมมวนสต (Manifesto of the Communist Party) อกดวย

นเปนครงแรกทแผนการของพรรคไดถกนำาเสนอตอขบวนการแรงงานผานภาษาซงคนทวไปสามารถเขาใจไดไมยาก

พนฐานทางทฤษฎของแผนการทาง การ-เมองขางตนไดถกเนนยำาและเสรมในงานเขยนตอมา โดยเฉพาะงานทเขยนโดยมารกซ เราสามารถอางฐานคตสำาคญของสงคมนยมในฐานะตนแบบความคดในยคนนจากงานเหลาน

• มารกซโหมโรงดวยความคดวา ทนนยม (ตลาด) นำาไปสความเหลอมลำาและความไรซงอสรภาพในหมคนจำานวนมากทามกลางคนสวนนอยซงมอสรภาพ ในดานหนง สงคมประกอบไปดวยกลมคนผเปนเจาของทน และอกดานหนงคอกลมคนทปราศจากทนและถกบบใหขายแรงงานของเขาเพอแลกกบคาจาง ทนนยมตลาดถกสรางขนบนฐานขอเทจจรงทวาแรงงานคาจางไมไดรบผลตอบแทนทมมลคาเทยบเทากบสงทพวกเขาผลตขน ดวยเหตน เจาของทนจงสามารถสะสมทนมากขนเรอยๆ ซงไมวาเจาของทนในทนจะเปนคนจรงๆ บรรษท หรอบรษทการเงนยกษใหญ กไมไดมความแตกตางกน

• การแขงขนระหวางเจาของทน ประกอบกบแรงกดดนอยางสมำาเสมอทจะสะสมทนเพมเพอนำาทนกลบมาลงทนในการผลตและสามารถผลตบนเงอนไขทไดเปรยบคแขง ‘สายพาน’ ขางตนกดดนสภาวะการทำางานของแรงงาน อนนำาไปสความยากจน รวมไปถงสภาวะการผลตลนเกน กลาวคอ สนคาขายไมออก ไมมการลงทนอกตอไป หรอทน

ความเหลอมลำาและไรซงอสรภาพคอคณลกษณะทสำาคญ

การแขงขนและแรงกดดนตอคนงาน

คารล มารกซ (1818–1883) คอนกเศรษฐ-ศาสตรสงคมผโดดเดนและนกปรชญาทสำาคญทสดคนหนงแหงศตวรรษท 19 เหนอสงอนใด บทวเคราะหเศรษฐกจทนนยมของเขายงคงสำาคญทสดและไปไกลกวาการนำาเสนอทเรยบงายขาดความซบซอนของบรรดานกวจารณงานของเขา รวมถงสาวกมารกซสตของเขาดวย

88

ถกทำาใหมลายหายไปในวกฤตการผลตลนเกนอนเกดจากการไมมตลาด นคอเหตผลทมารกซใชอธบายอยางกวางๆ วาวกฤตเศรษฐกจคอสงทหลกเลยงไมได อกทงเปนสวนสำาคญของระบบทนนยม (ตลาด)

• ความเหลอมลำาและไรซงอสรภาพเปนผลกระทบเชงระบบของระบบทนนยม (ตลาด) ซงทงสองสงนขดแยงกบขออางวาดวยอสรภาพทเทาเทยมกนสำาหรบทกคน

• ดงนน ประชาธปไตยจะเกดขนไดกตอเมอมการถายโอนกรรมสทธเหนอปจจยการผลตมาไวทชาตและกระบวนการตดสนใจเกยวกบการใชทนตองเกดขนบนพนฐานของโครงสรางทเปนประชาธปไตย อยางไรกตาม ทรพยสนสวนบคคลจะไมตกเปนทรพยสนของชาต ซงขดแยงกบทเขาใจกนโดยทวไป

• มารกซสตมวสยทศนกวางๆ วามนษยชาตเกดขนบนพนฐานของความไมลงรอยกน กลาวคอ มนษยซงในเชงหลกการแลวมอสรภาพ เทา­เทยม และเปนอนหนงอนเดยวกน ดำารงชวตอยในระบบทเตมไปดวยความไมเทาเทยม ไรอสรภาพ และมงกอบโกยอรรถประโยชนสงสด ในแงน วสยทศนตอมนษยชาตแบบมารกซสตจงมลกษณะเชงบรรทดฐานสง

• ทฤษฎของมารกซและเองเกลส ผนวกรวมกบทฤษฎและหลกอนๆ ประกอบสรางขนเปนจดเรมตนสำาคญของขบวนการแรงงาน

• กระนนกตาม นบวาแนวทางการเมองขางตนยงมขอจำากดอยางมากในแงดอกผลในโลกแหงความเปนจรง หนงในปจจยทสำาคญคอ มารกซและเองเกลสละเลยหรอไมสามารถทจะอธบายปจจยสำาคญหลายปจจยในบทวเคราะหของพวกเขา โดยเฉพาะอยางยง การตอบคำาถามเกยวกบความสมพนธระหวางสงคมนยมกบรฐ

อยางไรกตาม เฟอรดนาน ลาสซาล (Ferdinand Lassalle) ไดนำาเอาคำาถามทแกไมตกขางตนมาขบคดตอ เขานำาเสนอฐานคตทสำาคญทวาทกรฐและระบบกฎหมายลวนตองมจดกำาเนดมาจากอสรภาพของมนษย สำาหรบลาสซาล ผลพวงทตามมาคอกฎหมายพนฐานตองสะทอนวาอะไรคอสงทถก

ฐานคตของลาสซาล

89

และผดสำาหรบประชาชนทงหมดในแงน ความหมายสงสดของรฐคอการรวมตวกนของประชาชนผเปน

อสระ ซงนบวาเปนความคดทสามหาวในยคนน เนองจากไมกปตอมาไดมการสถาปนารฐปรสเซยและจกรวรรดเยอรมนอนมโครงสรางการปกครองแบบกษตรยนยมและเนนลำาดบชนสงตำา

‘รฐนเองทมหนาทพฒนาอสรภาพ พฒนาเผาพนธมนษยจวบจนเราบรรลซงอสรภาพ… เพราะฉะนน วตถประสงคของรฐจงไมใชแคการปกปองอสรภาพและทรพยสนสวนบคคลซงปจเจกควรครอบครองเพอเขามาอยในรฐตามความเชอของกระฎมพ ในทางตรงกนขาม เปาหมายของรฐคอการใหปจเจกบคคลอยในสถานะทจะไดมาซงอสรภาพและทรพยสนผานสหภาพ อกทงชวยยกระดบการดำารงชวตของพวกเขาใหสงขนแบบทไมมทางเปนไปไดหากพวกเขาแยกกนอยแบบปจเจกชน รฐตองทำาใหพวกเขามศกยภาพทจะเขาถงการศกษา อำานาจ และอสรภาพ ซงทงหมดน มนษยในฐานะปจเจกไมสามารถเขาถงได’(Lassalle, The Working Class Programme, 1862 – [German edition] 1987: 222f)

ดงนน เปาหมายของรฐจงควรเปน ‘การศกษาและการพฒนาเผาพนธมนษยจวบจนพวกเขาบรรลอสรภาพ’ ในมมมองของลาสซาล ภารกจสำาคญของฐานนดรทสหรอชนชนแรงงานคอการขบเคลอนความคดเรองรฐขางตน ดงนน ขอเรยกรองพนฐานของพวกเขาจงเปนการเปดโอกาสใหทกคนใชสทธเลอกตงโดยตรงและการปลดปลอยผานการกอตวของสมาคมคนงาน ลาสซาลเหนวารฐตองยนมอเขาชวยเหลอเพอสถาปนาสมาคมดงกลาว

ลาสซาลเปนผกรยทางทางความคดทสำาคญสองประการอนเปนแกนของขอถกเถยงวาดวยสงคมประชาธปไตยและสงคมนยมประชาธปไตย ในดานหนง เราเผชญกบคำาถามวาอะไรคอรฐทเปนประชา-ธปไตยรวมไปถงเงอนไขทางสงคมของมน อกดานหนงคอ อะไรคอยทธศาสตรทเออประโยชนตอคนงานมากทสด

เฟอรดนาน ลาสซาล (1825–1864) มบทบาทสำาคญในการกอตง Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein (สมาคมคน­งานเยอรมนทวไป General German Workers’ Association—ADAV) ในไลปซคเมอป 1863 เขาเขยนหนงสอชอวา The System of Acquired Rights ซงมเนอหาสนบสนนความเขาใจแนวคดประชาธปไตยในรฐ

90

วลเฮลม ลบเนคท (Wilhelm Liebknecht) และเอากสต เบเบล (August Bebel) คอนกวพากษความคดของลาสซาลคนสำาคญ ประเดนหลกของพวกเขาคอ ขอเสนอของลาสซาลไมอาจจะเปนจรงได กลาวคอ เราไมสามารถเรยกรองผล­ประโยชนของคนงานผานรฐไดเลยหากปราศจากอสรภาพของสอ อสร-ภาพในการชมนม อสรภาพในการรวมตวของสมาคมตางๆ รวมไปถงการเปลยนแปลงรฐอยางถงราก

ในการประชมป 1875 ณ เมองโกทา สมาคมแรงงานเยอรมน (Allge-meine Deutsche Arbeiterverein) ไดรวมตวกบพรรคแรงงานสงคมประชาธปไตย (Sozialdemokratische Arbeiterpartei) และกอตงพรรคแรงงานสงคมนยมแหงเยอรมนขน (Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands) ซงถอเปนการวางเสาเขมสำาหรบสงคมประชาธปไตยทสำาคญในจกรวรรดเยอรมน อกทงยงเปนการทาทายกฎหมายตอตานสงคมนยมของบสมารคอกดวย กระนน ความขดแยงสำาคญภายในพรรคยงดำารงอยตอไปในชวงเวลาดงกลาวซงปะทขนมาในภายหลงและนำาไปสการแยกตวในขบวน-การแรงงาน

3.4.2 ความแตกแยกภายในขบวนการแรงงานความขดแยงภายในสงคมประชาธปไตยพฒนาขยายตวเรอยมานบจาก

ทศวรรษ 1890 โดยมคำาถามเชงทฤษฎเปนแกนกลางของความขดแยงวา ระบบทนนยมกำาลงเขาสวกฤตการณ (ขนสดทาย) แลวหรอยง ทงนขบวน-การแรงงานงานจะไดลกขนโคนลมทนนยมผานการตอสทางชนชนและบรรลสงคมนยม แลวมนมความหมายอยางไรตอยทธศาสตรของสงคมประชา-ธปไตย

ออกสต เบเบล และ วลเฮลม ลบเนคท

การประชมรวมพรรคทเมองโกทา ป 1875

ประเดนเชงทฤษฎทไมลงรอยกนและสามฝายทสำาคญ

วลเฮลม ลบเนคท (1826–1900) และเอากสต เบเบล (1840–1913) คอผกอตงพรรคแรงงานสงคมประชาธปไตยคนสำาคญในป 1869 นอกจากน พวกเขายงเปนผแทนคนแรกของพรรคสงคมประชาธปไตยในรฐสภาของสมาพนธรฐเยอรมนเหนอ (Reichstag 1867–1870) ลบเนคทยงเปนบรรณาธการบรหารของสอสงพมพฟอรแวรท (Vorwärts) ตงแตป 1890 อกดวย

91

กลาวอยางคราวๆ คอขบวนแบงออกเปนสามฝาย (สำาหรบรายละเอยดด Euchner/Grebing et al. 2005: 168; Grebing 2007: 66–94).

กลมนคาดหวงวาเสยงขางมากในรฐสภาและชนชนแรงงานทมการจดตงอยางเปนระบบจะเปนแรงขบเคลอนการเปลยนผานไปสระบบสงคมนยม ทวา พวกเขา

กลบมขอสรปวา ดวยเหตทการเมองของจกรวรรดมการเปลยนแปลงอยางถงรากและมงครอบงำาการปกครองจนนำาพาประเทศเขาสสภาวะใกลเคยงกบสงคราม แรงตอตานอาจจำาเปนตองอยในรปของการกระทำาทางการเมองนอกสภา เชน การประทวงของมวลชน ความเขมแขงของขบวนการแรงงานสามารถใชกำาลงในการเปลยนผานเปนสงคมนยม

ทามกลางแนวคดการพฒนาทางประวตศาสตร สงทเรยกวา ลทธแก (Revisionism) กอตวขน โดยม เอดอารด แบรนชไตน เปนผมอทธพลทาง

ความคด เขาพยายามโตแยงแกไขความเชอมารกซสตโดยใชขอมลทางสถต การตความนนำาไปสมมมองทวาการปฏรปสามารถเกดขนไดภายในสงคมและรฐทน-นยม นอกจากน ทนนยมไมไดมชะตากรรมทจะตองพนาศลง ในทางตรงขาม วกฤตภายในของทนนยมจะลดความรนแรงลงเสยดวยซำา การปฏรปในภาคสงคมสามารถบรรลไดผานการเสรมความ

กลมทรายลอมคารล เคาทสกและเอากสต เบเบล

พวกลทธแก ยกตวอยางเชน เอดอารด เบรนสไตน

คารล เคาทสก (Karl Kautsky, 1854–1938) คอผกอตงและบรรณาธการหนงสอพมพด นอยเออ ไซท (Die neue Zeit) ซงเปนสงพมพแนวทฤษฎของพรรค SPD เขายงมบทบาทโดดเดนในการนำาเสนอบทวเคราะหสงคมเชงมารกซสตภายในพรรค SPD อกทงยงเปนนกเขยนหลกในแผน การแอรฟวรท (Erfurt Pro-gramme) รวมกบ เอดอารด แบรนชไตน (Eduard Bernstein)

เอดอารด แบรนชไตน (1850–1932) คอหนงในตวแทนผมอทธพลทสดจากฟากฝง “ลทธแก” ในสงคมประชาธปไตย ในงานชอ Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie [‘The Preconditions of Socialism and the Tasks of Social Democracy’; ฉบบภาษาองกฤษชอวา Evolutionary Socialism] เขาทาทายพวกทยดมนในแนวคดมารกซสต แบรนชไตนคอผเขยนแผนการแอรฟวรทคนสำาคญรวมกบคารล เคาทสกในป 1891

92

เขมแขงใหแกสหภาพแรงงานและสหกรณ และพฒนาไปสระบบสงคมนยม นกสหภาพการคา อดอลฟ ฟอน เอลม (Adolph von Elm) สรปแกนของแนวทางลทธแกไวดงน

‘ปฏวตผานววฒนาการ การจดรปแบบสงคมทนนยมใหเปนสงคมนยมอยางสมบรณผานการทำาใหภาคสวนตางๆ ของสงคมมความเปนประชาธปไตยและสงคมนยมอยางไมหยดหยอน กลาวโดยสรป สงนคอจดยนของนกลทธแกในพรรค’ (อางถงใน Euchner/Grebing et al. 2005: 171)

ตรงขามกบแบรนชไตน โรซา ลกเซมบวรก (Rosa Luxemburg) มองวาทนนยมจะประสบปญหาหนกขนเรอยๆ อนเปนผลมาจากพลวตภายในระบบเอง เชน การแขงขนอยางไมสนสดระหวางเจาของทน

รปแบบการผลตแบบทนนยมจำาเปนตองอาศยการขยายตวอยเสมอและการยดทดนเพมขนจากดนแดนทยงไมเขาสระบบทนนยม ลกเซมบวรกยงปฏเสธความแตกตางระหวางการปฏวตและการปฏรปดวยวา

‘การตอสททำาไดจรงในชวตประจำาวนเพอการปฏรปสงคม เพอใหสภาพชวตความเปนอยของคนทำางานดขนภายในกรอบเงอนไขในปจจบน และเพอสถาบนประชาธปไตย คอหนทางเดยวสำาหรบสงคมประชาธปไตยทจะนำาชนชนแรงงานเขารวมสงครามชนชนและมงสเปาหมายสดทาย ซงกคอ การยดอำานาจทางการเมองและโคนลมระบบคาจาง สำาหรบสงคมประชาธปไตย การปฏรปสงคมและการปฏวตสงคมเชอมโยงกนอยางแยกไมออก นนคอ การตอสเพอการปฏรปสงคมคอวธการ สวนการเปลยนแปลงสงคมอยางถงรากคอเปาหมาย’ (Luxemburg 1899: 369)

โรซาลกเซมบวรกไมไดตอตานการตอสผานรฐสภา แตมองวามนยงไมเพยงพอหากเราตองการสถาปนาสงคมนยม เธอจงฝากความหวงไวกบกจกรรมของขบวนการแรงงานนอกรฐสภา

กระแสการแบงเปนสามฝายภายในขบวนการแรงงานและพรรค SPD ยง

โรซา ลกเซมบวรก

93

พอทจะสมานฉนทกนไดเมอตองเผชญกบแรงกดดนภายนอกจากจกรวรรด (Kaiserreich) อยางไรกด สดทายแลวขบวนการแรงงานกแตกแยกออกจากกน ปจจยทสำาคญ ไดแก การทเสยงสวนใหญของพรรค SPD เหนดวยกบการรวมสงคราม อนสงผลใหเกดการแยกตวระหวางพรรคสงคมประชาธปไตยอสระ USPD (Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands —Independent Social Democratic Party) และพรรค SPD สดทาย เมอสงครามโลกครงทหนงสนสดลง ไดเกดความพยายามตอบคำาถามใหมทวา เราจะสรางสงคมทเปนประชาธปไตยอยางไร

ป 1919 และกำาเนดสาธารณรฐไวมารในป 1919 พรรค SPD ตงรฐบาลชดแรกแหงสาธารณรฐไวมาร รฐบาลน

มงคดงางกบแรงตานจากฝงอนรกษนยม ชาตนยม และกลมปฏกรยา รวมไปถงแรงตอตานจากฝงคอมมวนสตอกดวย โอกาสของฝายซายในการกำาหนดทศทางการเมองเปนครงแรกในประวตศาสตรครงนเผยใหเหนถงรอยราวของความคดสงคมนยมอกครง

ในชวงทศวรรษ 1920 ในขณะทนกคอมมวนสตและนกสงคมนยมบางคนสนบสนนใหกอตงรฐพรอมๆ กบสภาแรงงานและทหาร นกสงคมประชาธปไตยมบทบาทหลกในการกอตงระบบประชาธปไตยแบบตวแทนและกำาหนดทศทางของมน

‘ทางเลอก’ สองทางในการสถาปนารฐป 1919

โรซา ลกเซมบวรก (1871–1919) คอผรวมกอตงพรรคสงคมประชาธปไตยแหงราชอาณาจกรโปแลนดและลธวเนย เธอเดนทางมายงเบอรลนในป 1899 และกลายเปนนก­ทฤษฎแนวหนาของฝายซายในพรรค SPD หนงในผล­งานทางความคดของเธอคอทฤษฎวาดวยจกรวรรดนยม ในป 1918 เธอรวมกอตงพรรคคอมนวนสตแหงเยอรมน (KPD) และถกฆาตกรรมโดยทหารของไฟรคอรปส (Freikorps) ในปตอมา

94

ฟรทซ นาฟตาล (Fritz Naphtali) สรปแนวทางของสงคมประชาธปไตยไวอยางแยบยลดงตอไปน

‘ในระยะททนนยมยงเปนอสระอยางสมบรณ ดเหมอนวาจะไมมทางเลอกซงจะมาแทนททนนยมทไรระเบยบอนใดนอกจากการจดตงระบบเศรษฐกจสงคมนยมแบบองครวม… จากนนโครงสรางทนนยมจะคอยๆ เผยใหเหนวามนเปลยนแปลงได และกอนการแตกหก มนสามารถงอได’(Naphtali 1929; อางองจาก Euchner/Grebing u. a. 2005: 305)

กลาวโดยสรปคอ ความไมลงรอยกนขางตนมสาเหตมาจากความแตกตางระหวางการปฏวตและการปฏรป ดานหนง ฝง (‘ปฏวต’) มองวาจำาเปนตองลมเลกระบบความสมพนธทางทรพยสนและรปแบบรฐแบบเกาเพอใหบรรลสงคมใหม ในขณะทฝายปฏรปเหนวาควรพฒนาตอยอดสงคมและรปแบบรฐทเปนอยผานวธการปฏรปอยางตอเนองไปสระบอบสงคมนยมอนเปนประชา-ธปไตย

ความคดเรอง ‘สงคมนยมทเปนประชาธปไตย’ ทพรรค SPD นำาเสนอนนมงมนในการสนบสนนประชาธปไตยแบบรฐสภาและการแบงแยกระหวางมณฑลการเมองและเศรษฐกจ กระนน มณฑลทงสองตองผานกระบวนการทำาใหเปนประชาธปไตยในลกษณะทเออตอผลประโยชนของแรงงานและสาธารณ-ประโยชน ในบรบทขางตน ‘สงคมนยมทเปนประชาธปไตย’ หมายถงปฏ-สมพนธอนสลบซบซอนและเตมเตมซงกนและกนระหวางประชาธปไตยแบบรฐสภาและเศรษฐกจแบบสงคมนยมอนประกอบไปดวยผแทนจากกลมแรงงานทเขมแขงผานสหภาพแรงงานและการมสวนรวมในระดบการทำางานและองคกร

ในป 1959 พรรค SPD นำาเสนอแผนการโกเดสเบรกซงระบสตรสำาเรจพนฐานของสงคมประชาธปไตยวาดวย ‘ตลาดเสร’ นนคอ ‘แขงขนกนเทาทจะเปนไปได—วางแผนเทาทจำาเปน!’ (Dowe/Klotzbach 2004: 332) จดยนตามแนวทางนคอ เนนความสำาคญของ ‘สงคมนยมทเปนประชา-ธปไตย’ มากกวา ‘ระเบยบทางสงคมและเศรษฐกจแบบใหม’ แตในขณะ

ทศนะทแตกตางกนตอประวตศาสตร

ความคดเรองสงคม นยมทเปนประชาธปไตย (democratic socialism)

แผนการโกเดสเบรก (Godesberg Programme) 1959: ‘แขงขนกนเทาทจะเปนไปได—วางแผนเทาทจำาเปน!’

95

นานาทศนะตางสะทอนออกมาผานตนแบบรฐทแตกตางกน

รปภาพ 6: ระบบสภาและ ‘ระบบทนนยมแบบจดตง’

เดยวกนกยอมรบการดำารงอยของทนนยมแบบตลาดในรปของการถกควบคมภายใตการนำาของการเมองเปนสวนใหญ อนง สงคมประชาธปไตยละทงความคดเรองระบบเศรษฐกจแบบชนำาเนองจากมนไดถกนำาไปปฏบตจรงในสหภาพโซเวยตแลว

ทศนะของรฐและคำาถามวาดวย ‘ปฏวตหรอปฏรป’

• การเลอกตงสภาใน ‘หนวยรากหญา’• สภา ในฐานะทมอำานาจ สามารถ

ควบคมการออกกฎหมาย การศาล การบรหาร และเศรษฐกจไดโดยตรง

• ผมอำานาจทำาตามความประสงคของผลงคะแนนเสยง

• ผลตอจำานวนของเมองในเยอรมน หลงสงครามโลกครงท 1 คอเกดสภาแรงงานและสภาทหาร

• ตวแทนประชาธปไตยทอยบนพนฐานของการแบงแยกอำานาจ

• เศรษฐกจแบบอยไดดวยตนเอง ซงแรงงานอสระมสวนรวมและสหภาพแรงงานกอตงขนอยางมนคง

ระบบสภา ระบบทนนยมแบบจดตง

96

3.4.3 สงคมนยมทเปนประชาธปไตย กบ สงคมนยมแบบรฐหลงสงครามโลกครงทสอง พรรค SPD แตกออกเปนฝายทฝกใฝสงคม-

นยมทเปนประชาธปไตยและฝายทฝกใฝสงคมนยมแบบรฐ (state socialism) อยางชดเจน ดงทเหนไดจากแผนการโกเดสเบรกเมอป 1959 ขางตน พรรค SPD ถอยหางออกจากโลกทศนแบบมารกซสต แมจะยงคงไวซงบทวเคราะห และจากความคดทวาพฒนาการสสงคมนยมคอ ‘สงทจำาเปนโดยธรรมชาต’ สงคมนยมกลบกลายเปน ‘พนธกจถาวร’ ซงถกอธบายและผลกดนดวยเหตผลทางศาสนาหรอปรชญาอนหลากหลาย บดน แกนกลางสำาคญของความเปนสงคมประชาธปไตย คอ คณคาหลก 3 ประการวาดวย ‘อสรภาพ ความเทาเทยม และความเปนอนหนงอนเดยวกน’ อนเปนทมาของขอเรยก­รองของสงคมประชาธปไตย เชนเดยวกบถอยแถลงทชดแจงวาดวยความเชอเรองอสรภาพและประชาธปไตยตอไปน

‘หากปราศจากอสรภาพ สงคมนยมกไมมทางเปนไปได สงคมนยมจะบรรลไดโดยผานประชาธปไตยเทานน ประชาธปไตยจะเกดขนโดยสมบรณผานสงคมนยมเทานน’(Declaration of principles of the Socialist International, Frankfurt am Main, 1951, cited in Dowe/Klotzbach 2004: 269)

จากความเขาใจพนฐานวาดวยอสรภาพขางตน เปนทแนชดวาสงคมนยมทเปนประชาธปไตยไมมความเกยวของกบระบอบการเมองแบบรวบอำานาจเบดเสรจ โดยเฉพาะระบอบทเรยกวา ‘ประชาธปไตยของประชาชน’ จากฟากฝงตะวนออก

ความแตกแยกจากลทธมารกซ

97

3.4.4. พรรค SPD ในปจจบน—ความทาทายใหมและคำาตอบใหมทศนะทเรามตอประวตศาสตรของขบวนการแรงงานนำาไปสขอถกเถยง

ทางยทธศาสตรวาดวยหนาทของรฐและสงคม ‘สงคมนยมทเปนประชา-ธปไตย’ ยงคงเปนวสยทศนทสำาคญของพรรค SPD และเปนพนธกจทพรรค SPD มงจะบรรล มนคอสงคมทเตมไปดวยอสรภาพ ความเทาเทยม และความเปนอนหนงอนเดยวกนอยางแทจรง ในขณะเดยวกน หลกปฏบตของพรรค SPD คอ ‘สงคมประชาธปไตย’ ตามแนวทางทระบในแผนการฮมบรก หมายความวาพรรคจะสามารถบรรลระบบสงคมนยมทเปนประชาธปไตยไดผานกระบวนการตดสนใจทเปนประชาธปไตยและการทำาใหสทธทางการเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรมเปนความจรง

‘ประวตศาสตรของเราถกหลอหลอมดวยความคดเรองสงคมนยมทเปนประชาธปไตย สงคมทสมาชกมอสรภาพและเทาเทยมกน และคณคาหลกไดรบการบรรล มความจำาเปนทจะตองจดระเบยบเศรษฐกจ รฐ และสงคม เพอใหสทธพนฐานของพลเมอง การเมอง สงคม และเศรษฐกจของทกคนไดรบการประกน รวมไปถงการมงทำาใหทกคนมชวตทรอดพนจากการขดรด กดข และความรนแรง มความมนคงทางสงคมและความมนคงของมนษย…สำาหรบเรา สงคมนยมทเปนประชาธปไตยยงคงเปนวสยทศนของสงคมทเปนอสระ เปนธรรม เปนอนหนงอนเดยวกน พนธกจถาวรของเราคอการทำาใหวสยทศนนเกดขนไดจรง สงคมประชาธปไตยคอหลกปฏบตของเรา’ (Hamburg Programme 2007: 16f)

ในขณะน สงคมประชาธปไตยกำาลงเผชญกบความทาทาย ไมวาจะเปนการรบมอกบผลพวงจากกระแสโลกาภวตนของตลาด การตอบสนองตออทธพลของตลาดการเงน การเปลยนแปลงอยางถงรากของตลาดแรงงาน รวมไปถงการคนหาวาดลยภาคใหมระหวางทนนยมแบบตลาดและประชาธปไตยจะเกดขนไดอยางไร กลาวอกนยหนงคอ คำาถามในตอนนคอ จะบรรลสงคมนยมทเปนประชาธปไตยไดอยางไรภายใตสถานการณขางตน กระนน แผนการฮมบรกระบไวอยางชดเจนวาคำาถามใหมๆ ยอมมาพรอมกบคำาตอบแรกๆ (ดบทท 6 ประกอบ)

สงคมนยมทเปนประชาธปไตยในฐานะวสยทศน—สงคมประชาธปไตยในฐานะหลกปฏบต

ความทาทายในปจจบน

98

แผนการฮมบรกยงสบสานภารกจทมงบรรลระบบเศรษฐกจทประสานกนไดและประชาธปไตยแบบตวแทนผานกระบวนการทางการเมอง ยงไปกวานน นคอขอเรยกรองเพออนาคตสำาหรบยโรปและประเทศอนๆ ในโลก

‘ในยคโลกาภวตนและขามพรมแดนชาต ตลาดตองถกหลอหลอมโดยการเมอง แนวทางของเราคอ แขงขนมากเทาทเปนไปได และการควบคมโดยรฐมากเทาทจำาเปน’ (Hamburg Programme 2007: 43)

เมอเราพจารณาตนแบบทางแนวคดของสงคมประชาธปไตย เสรนยม และอนรกษนยมอยางรอบคอบแลว จะเหนไดวาตนแบบเหลานนำาเสนอทางเลอกทแทจรงทแตกตางกนออกไป อกทงยงหกลางคำาครหาทวาแนวทางตางๆ ของพรรคการเมองในปจจบนเหมอนกนจนแทบจะแยกแยะไมออก

3.4.5 สภาวะเบยงเบนจากประเดนสำาคญ: ‘ฝายซาย’ และขอขดแยงของมน

ในป 1990 เวนเดอ (Wende หรอ ‘จดหกเลยว’—ปจจบนนยมใชคำานเพอสอถงปรากฏการณการพงทลายของระบอบคอมมวนสตอนนำาไปสการสลายตวของเยอรมนตะวนออกในป 1989) นำาไปสการเกดขนของพรรคการเมองฝายซายอกพรรคหนงทชอวา PDS (พรรคสงคมนยมประชาธปไตย หรอ Party of Democratic Socialism) ในฐานะองคกรสบทอดของ SED (พรรคเอกภาพสงคมนยมเยอรมนตะวนออก หรอ East Germany’s Socialist Unity Party) ในขณะเดยวกน พรรคดงกลาวไดรวมตวกบ WASG (พรรคทางเลอกแรงงานและความยตธรรมทางสงคม หรอ Labour and Social Justice Alternative) และถอกำาเนดเปนพรรคการเมองทรจกกนในนาม ‘Die Linke’ หรอ ‘ฝายซาย’ ซงมฐานสนบสนนในรฐตะวนตกหลายรฐของเยอรมน

ยากทเราจะระบอยางชดเจนวา ‘ฝายซาย’ ตองการอะไร ดเหมอนวาพวกเขากำาลงอยในสภาวะทไมมความแนนอน ยกตวอยางเชน ในป 2007 พรรคมขอตกลงรวมกนใน ‘ประเดนแผนการสำาคญ’ กระนนมนกไมใชแผนการ

‘ฝายซาย’

99

พรรคในความหมายแบบดงเดมตามทระบใน ‘ประเดนแผนการ’ ฝายซายยงประกาศดวยวาพวกเขา

สนบสนนสงคมนยมทเปนประชาธปไตย

‘ประชาธปไตย อสรภาพ ความเทาเทยมกน ความเปนธรรม สากลนยม และความเปนอนหนงอนเดยวกน คอคณคาหลกทเรามงทำาใหเกดขนจรง สงเหลานแยกไมออกจากสนตภาพ การอนรกษธรรมชาต และการปลดปลอย ความคดเรองสงคมนยมประชา-ธปไตยคอหลกชนำาสำาคญสำาหรบการพฒนาเปาหมายทางการเมองของฝายซาย

การกระทำาทางการเมองของฝายซายเกดขนจากการเชอมโยงกนระหวางเปาหมาย เสนทาง และคณคาหลก อสรภาพและความเปนธรรมทางสงคม ประชาธปไตยและสงคมนยม สงเหลานเปนเงอนไขของกนและกน ความเทาเทยมกนทปราศจากอสรภาพของปจเจกยอมจบลงทสภาวะไรศกยภาพและตกอยภายใตอาณตของผอน อสรภาพทปราศจากความเทาเทยมกนเปนเพยงแคอสรภาพสำาหรบคนรวยเทานน เหลาคนทกดขเพอนมนษยดวยกนเองกไมเปนอสระเชนกน เปาหมายของสงคมนยมทเปนประชา-ธปไตยซงมงเอาชนะทนนยมผานกระบวนการเปลยนผาน คอสงคมซงอสรภาพของผอนมใชขอจำากด หากแตเปนเงอนไขสำาหรบอสรภาพของเรา’(‘Key Programmatic Points’, Die Linke 2007: 2)

นอกเหนอจาก ‘ประเดนสำาคญ’ ขางตน ยงมประเดนอนๆ ทควรอางองถงเพอชวยใหเราเขาใจฝายซายและวตถประสงคของพวกเขามากขน

• ฝายซายคอขบวนการทางการเมองทมความหลากหลาย เปนแหลงรวมตวของทงกลมแกนนำาพรรค SED เกา อดตสงคมประชาธปไตยอกหก สมาชกของขบวนการทางสงคมใหม นกสหภาพแรงงาน ผลงคะแนนเสยง นกชมนมประทวง นกการเมองภาคปฏบตทองถน คอม-มวนสต เปนตน กลมคนเหลานเขารวมพรรคโดยมความคดเกยวกบสงคมทแตกตางกนไป ดวยเหตนเราจง(ยง)ไมสามารถระบรปแบบทางความคดหรอจดยนทเปนเอกภาพของฝายซายได

• บอยครง พรรคฝายซายไดรบการกลาวขานวาเปนพรรคแหงการประทวง กระนน สมญานามดงกลาวกลบคลมเครออนเกดจากการเชอมโยง

100

คณลกษณะสองประการอยางยนยอ ประการแรก ใครคอฐานเสยงสนบสนนของพรรคฝายซายกนแน ซงคำาตอบนนขนอยกบวาเรากำาลงพดถงฐานเสยงในเยอรมนตะวนออกหรอตะวนตก ประการตอมาคอ อะไรคอยทธศาสตรทางการเมองและรปแบบปฏบตการทางการเมองของฝายซาย เฉกเชนประเดนแรก คำาตอบขนอยกบรฐบาลของแตละมลรฐและรฐบาลกลาง

• หากดจากสอสงพมพทางวชาการจำานวนนอยซงมความเชอมโยงกบพรรค จะเหนไดวาพรรคฝายซายมความหลากหลายสง ซำายงไมมความสมำาเสมอ ยกตวอยางเชน ในดานหนง พรรคนำาเสนอวาตวเองเนนปฏบตนยม เดนทางสายกลาง และทนสมย ในอกดานหนง พวกเขากลบยดมนในอดมการณอยางเครงครดและเถรตรง (cf. Decker et al. 2007: 327) ภาพสะทอนนไดรบการยนยนเมอเราพจารณาชองวางความแตกตางระหวางคำาประกาศเจตนารมยอนสมบรณของพวกเขากบนโยบายทนำาไปปฏบตจรงในสภามลรฐ ซงมกจะขดแยงกบคำาประกาศอยเสมอ

ตราบเทาทปรากฏการณฝายซายยงดำารงอย เรายงรอดตอไปวาพวกเขาจะสถาปนาตวเองไดหรอไมและในรปแบบใด เหนอสงอนใดคอ จะตองมการถกเถยงกนเรองความคดทางการเมองของฝายซาย

3.4.5 ความคดสงคมประชาธปไตยวาดวยมนษยชาต?แนวคดสงคมประชาธปไตยวาดวยมนษยชาตมลกษณะไหลลน มาจาก

แหลงทางความคดทหลากหลายและมพหนยมเปนลกษณะพนฐาน ยกตวอยางเชน มการเหลอมซอนกนทางความคดระหวางจารตของขบวนการแรงงาน ทฤษฎเสรนยม คำาสอนของศาสนาครสตและยว รวมไปถงอทธพลของมนษยนยมและมารกซสม ดานหนงมการอางถงอสรภาพของปจเจกบคคลเชนเดยวกบเสรนยม อกดานหนงกเหมอนแนวทางมารกซสตซงมงวเคราะหอปสรรคทางสงคมทขดขวางสทธพนฐาน ในหนงสอทชอวา The Future of

การบรรจบกนของสายธารความคดทหลากหลายของ ‘แนวคดสงคมประชาธปไตยวาดวยมนษยชาต’

101

Social Democracy ไมเยอรและเบรเยอรพยายามแยกแยะความแตกตางระหวางแนวคดวาดวยมนษยชาตของอสรนยม (libertarian หรอ ‘new liberal’) และของสงคมประชาธปไตย โดยนำาเสนอผานตาราง เราเพมแถวดานขวาอกแถวหนงเพอสรป ‘แนวคดวาดวยมนษยชาตของสงคมนยม’

ประชาธปไตยแบบอสรนยม

สงคมประชาธปไตย ประชาธปไตยแบบสงคมนยม

มานษยวทยา มานษยวทยาเชงกงขา มานษยวทยาแบบสจนยม มานษยวทยาเชงบรรทดฐาน แบบอตมรฐ

แนวคดวาดวยอสรภาพ

เชงลบ เชงบวก เชงบวก

แรงจงใจทางพฤตกรรม

ผลประโยชนสวนตว ผลประโยชนสวนตวและชมชน

ผลประโยชนชมชนในฐานะผลประโยชนสวนตว

แนวคดวาดวยมนษยชาต

เหนแกตวและคดคำานวณหวงตกตวงประโยชนอยางมเหตผล

มแนวโนมสรางไมตรจต มแนวโนมเปนนกรบและ ‘มนษยใหม’ ในอนาคต

ทมา: Meyer/Breyer 2005: 33 – แถวดานขวาสดมทมาจาก T. Gombert.

แมวาตารางขางตนจะยนยอเนอหาสาระใหงาย แตมนกสะทอนใหเราเหนแนวโนมกระแสความคดทหลากหลายดงตอไปน

• ทฤษฎเสรนยมมรากฐานความคด ประหนงกฎตายตว ทวามนษยถกขบเคลอนดวย ‘ผลประโยชนสวนตว’ ซงพวกเขาจะครอบครองผลประโยชนดงกลาวเมอมนถกคมครองใหรอดพนจากเงอมมอของคนอนๆ (และรฐ) เพอทพวกเขาจะไดมพนทในการ ‘ใชอสรภาพเพอตกตวงอรรถประโยชนใหไดมากทสด’ เพอทกคน

• ทฤษฎสงคมนยมมจารตทยาวนานในการมงบรรลสงคมมนษยผาน

102

วธการสราง ‘มนษยใหม’ (New Man) (cf. Adler 1926 and Hein-richs 2002: 308–14). กลาวคอ ในเชงประวตศาสตร สงคมทนนยมและความเหลอมลำาทางสงคมทำาใหมนษยกลายเปนสงมชวตทฉอฉลจนลมตระหนกวาผลประโยชนของชมชนกคอผลประโยชนของพวกเขา และลมรวมกนสรางมนขนมา การศกษาและการเลยงดจงเปนพนธกจสำาคญเพอใหทกคนสามารถ (รวมกน) กาวขามความไมลงรอยกนระหวางขอจำากดของชวตในสงคมและเปาหมายทจะเปนมนษยทมอสรภาพและเปนอนหนงอนเดยวกน

• อยางนอยสำาหรบไมเยอรและเบรเยอรแลว มานษยวทยาของสงคมประชาธปไตย มงทจะสรางดลยภาพโดยทำาใหผลประโยชนสวนตวดำารงอยรวมกนไดกบผลประโยชนสวนรวม กลาวอกนยหนงคอ มนสะทอนความคดเรองความสมดลของ ‘ผลประโยชนทชอบธรรม’

งานเขยนเพมเตม

Walter Euchner, Helga Grebing et al. (2005), Geschichte der sozialen Ideen in Deutschland. Sozialismus – Katholische Soziallehre – Protestantische Sozialethik. Ein Handbuch, 2nd edition, Wiesbaden, pp. 13–595.

Thomas Meyer and Nicole Breyer (2005), Die Zukunft der Sozialen Demokratie, Bonn.

Dieter Dowe and Kurt Klotzbach (eds) (2004), Programmatische Dokumente der Deutschen Sozialdemokratie, 4th revised and updated edition, Bonn.

103

บทท�4��ทฤษฎสงคมประชาธปไตย�ของโธมส�ไมเยอร�

ประเดนถกเถยงวาดวยคณคาหลกและการพจารณาตนแบบสงคมประเภทตางๆ ในบททผานมาทำาใหเราเหนวา สงคมประชาธปไตยเชอมโยงกบความคดดงเดมทหลากหลาย มนคอแนวคดทคอนขางแตกตางไปจากตนแบบในอดม­คตอนๆ โดยเฉพาะการเนนยำาวาคณคาหลกเรองอสรภาพ ความเทาเทยม และความเปนอนหนงอนเดยวกน คอ หนทางในการสรางสงคมทเปนธรรมไมนอยไปกวาขออางของเสรนยม อนรกษนยม และสงคมนยม

ในบทนำา มการเอยถงทฤษฎสงคมประชาธปไตย ‘สงคมประชาธปไตย’ ตองถกนยามอยางระมดระวงถาหากเราตองการจะอภปรายและนำาเสนอขอโตแยงเกยวกบมน

เราไดยอนกลบไปพจารณาถงทศนะทงสเกยวกบสงคมประชาธปไตยซงถกไลเรยงไปแลว คราวนจะขอกลาวสนๆ ถงเพยงสามทศนะ

1. ‘สงคมประชาธปไตย—มนไมไดชดเจนในตวมนเองอยแลวหรอ’ แนวคดพนฐานทวาประชาธปไตยตองรบใชเพอผลประโยชนของสมาชกทกคน ในสงคมและวางอยบนหลกความเทาเทยมกน—มนกชดเจนในตวเองอยแลวมใชหรอ

2. ‘สงคมประชาธปไตย—เรามมนในเยอรมนอยแลวมใชหรอ? ควบคไปกบตนแบบระบบเศรษฐกจการตลาดเพอสงคมแบบเยอรมน’

3. ‘สงคมประชาธปไตย—อนทจรงมนกมาจากพรรคประชาธปไตยสงคม (SPD) เพราะฉะนนมนจงเกยวของกบผสนบสนนพรรคนเทานน มนเปนทฤษฎความคดความเชอของพวกเขา’

หากมองในมมของการนำาทฤษฎไปปฏบตจรงทางการเมอง คำาถามเหลานมความชอบธรรมในตวของมนเอง และสมควรรวมถกเถยงดวยในเบองตน เราจำาเปนตองกลาวถงคำาถามเหลานหากเราตองการใหทฤษฎสงคมประชา-ธปไตยมผลทางการเมอง

อะไรคอสงคมประชาธปไตย? สามคำาตอบ

104

เราไดใหคำาตอบสำาหรบคำาถามแรก ‘สงคมประชาธปไตย—นมนไมไดชดเจนในตวมนเองอยแลวหรอ?’ ไปเรยบรอยแลว เราจำาเปนตองมคำาอธบายทชดเจนเกยวกบสงคมประชาธปไตยเพราะมนเปนแนวคดหลกทกระตนใหเกดบรรดาสมาคมอนถอไดวาเปนกลมกอนทางความคด ไมตองสงสยวา แนวคดดงกลาวประกอบไปดวยแกนทางบรรทดฐานทสำาคญ อาจเรยกไดวาเปนกฎระเบยบและบรรทดฐานรวมทเราอางถงไดเพอการสถาปนาสงคมประชาธปไตยใหเปนจรง

เนอหาในสวนทวาดวยคณคาหลกสะทอนใหเหนวา ขอโตแยงเชงปรชญาหลกๆ ทงหมด สามารถนำาไปสความพยายามอธบายขยายความเพอใหเกดความชดเจน ทวาไมเพยงพอในการวางรากฐานในเชงบรรทดฐานได ทงนกเพราะปญหาการนยามทหลากหลายและกอใหเกดการโตแยง ดวยเหตน ทฤษฎสงคมประชาธปไตยจงตองอาศยการมรากฐานทางบรรทดฐานทมลกษณะเฉพาะเจาะจงเปนจดเรมตน

สำาหรบคำาถามทสอง ‘สงคมประชาธปไตย—เรามมนในเยอรมนอยแลวมใชหรอ? ควบคไปกบตนแบบระบบเศรษฐกจการตลาดเพอสงคมแบบเยอรมน’ เราจะรวมถกประเดนนกนอยางละเอยดในบททวาดวยประเทศกรณศกษา (ดบทท 5) ดงทไดกลาวไปแลว เนองจากความตงเครยดทปรากฏอยางชดเจนในตนแบบของสงคมและเศรษฐกจ ไมมทางทเราจะ ‘บรรลสงคมประชาธปไตยอยางสมบรณในทนททนใด’ ประหนงวงรอยเมตรเขาเสนชย นอกจากน ยงมตนแบบสงคมอนหลากหลายทกลมผลประโยชนตางๆ ตองการใชเปน ‘วถนำา’ ไมมประโยชนหากเราจะพยายามเรยกขานมนวา ‘ตนแบบเยอรมน’ หรอ ‘เศรษฐกจแบบตลาดเพอสงคม’ เพราะมนเปนการละเลยกลมตวแสดงทางสงคมและการเมองจำานวนมาก

คำาถามสวนทสาม ‘สงคมประชาธปไตย—อนทจรงมนกมาจากพรรคประชาธปไตยสงคม (SPD) เพราะฉะนนมนกเกยวของกบผสนบสนนพรรคนเทานน เปนทฤษฎความคดความเชอของพวกเขา’ ฟงไมขนแมแตนอย

เปนเรองปกตหากจะเชอมโยง ‘สงคมประชาธปไตย’ กบพรรคหรอกระแสการเมอง แตมนไมไดสะทอนการมองอยางรอบดาน

105

‘ภายใตกรอบการใชรวมสมย สงคมประชาธปไตยเปนทงแนวคดพนฐานวาดวยทฤษฎประชาธปไตยและเปนชอทบงชลกษณะของแนวทางกระแสทางการเมอง แมวาการใชสองอยางนจะสมพนธกนอยางหลากหลาย แตมนกำาลงสะทอนถงพนธกจสองอยางทแตก­ตางและแยกเปนอสระจากกนพรอมๆ กบขออางทนาเชอถอทตางกนดวย ทฤษฎสงคมประชาธปไตยไมไดผกตดอยกบตวแสดงทางการเมองใดอยางเฉพาะเจาะจง ไมวาเราจะกำาลงพดถงรากฐานเชงบรรทดฐาน บทบาทในการอธบาย หรอแมกระทงประเดนถกเถยงเชงเปรยบเทยบเกยวกบหนทางในการบรรลมน จรงอยททกๆ ยางกาวของการมงบรรลมนจำาเปนตองพงตวแสดงทางการเมองและแรงสนบสนนของพวกเขาตอแผนการการเมองอนเปนผลมาจากแนวคด แตในทางกลบกน ตวแสดงทางการเมองอนมภมหลงทหลาก­หลายกสามารถใชประโยชนจากแนวคดสงคมประชาธปไตยดวยการนำามนมาตงเปนชอแผนการของตน หากพวกเขาคดวาชอดงกลาวจะเออประโยชนตอพวกเขา สงเหลานไมเกยวของเลยวาความพยายามของพวกเขาสอดคลองกบทฤษฎสงคมประชาธปไตยหรอไม และมากนอยเพยงใด หรอกระทงมแรงปรารถนาทจะยงเกยวกบสงคมประชา-ธปไตยหรอไม’ (Meyer 2005: 12)

เพราะฉะนน สงคมประชาธปไตยจงเปนทงตนแบบทางแนวคดและพรรคหรอกระแสการเมอง ทงสองความหมายเหลอมซอนกนในหลายๆ ประเดน หากแตหาใชสงเดยวกนไม ในฐานะตนแบบทางแนวคด สงคมประชาธปไตยจำาเปนตองวางแนวทางการวเคราะหบรรทดฐานและคณคาอยางมระเบยบวธ รวมไปถงการแปรสภาพสงเหลานใหกลายเปนสทธพนฐาน เปนการทำาใหเกดขนจรงในประเทศตางๆ และมความสมำาเสมอ จะเหนไดวานคอคนละเรองกบการทพรรคการเมองรบเอาความคดสงคมประชาธปไตยไปใช

ดวยเหตน เราจงไมไดมงพจารณาทพรรคสงคมประชาธปไตย แตเปน ตนแบบทางแนวคดซงพฒนาผานการถกเถยงตงแตทศวรรษ 1980 และ 1990

เราจะถอเอาทฤษฎสงคมประชาธปไตยของโธมส ไมเยอรเปนจดเรมตนของพวกเรา อนประกอบไปดวยสายธารความคดทหลากหลายซงยงคงกำาหนดกรอบการถกเถยงวาดวยสงคมประชาธปไตยจวบจนทกวนน

สงคมประชาธปไตยในฐานะตนแบบทางแนวคด

106

4.1.�จดเรมตนทฤษฎสงคมประชาธปไตยของไมเยอรเรมตนดวยคำาถามทเคยผานตา

เราไปแลว นนคอ อะไรคอความสมพนธระหวางประชาธปไตยกบทนนยมตลาดทงประชาธปไตยและทนนยมตลาดตางนบวาเปนคณลกษณะสำาคญของ

ระบบสงคมของเรา ซงมพฒนาการในทศทางทเปนปฏปกษกนไมมากกนอย

รปภาพ 7: ความสมพนธระหวางประชาธปไตยและทนนยมตลาด

ในทศนะของไมเยอร ดานหนง ทนนยมและประชาธปไตยเตมเตมซงกนและกน กลาวคอ ทนนยมตลาดเปนเงอนไขของการกอตวของประชาธปไตยและทำาใหมนมเสถยรภาพ อกดานหนง ไมเยอรชวาม ‘ความตงเครยดอนนาฉงน’ ระหวางทงสองสงน ทงนเพราะตลาดทไรการควบคมไมสามารถสรางเงอนไขทจำาเปนอนนำาไปสการเปดทางใหทกคนเขามามสวนรวมได

ไมเยอรมแนวทางสองประการในการอธบายความสมพนธระหวางระบบ

คำาถามแรกเรม: อะไรคอความสมพนธระหวางประชาธปไตยและทนนยมตลาด

ความสมพนธทเปนปฏปกษ ซงมแนวโนมทจะทำาลาย

ประชาธปไตย

แตกยงเปนเงอนไขเบองตนและแหลงของความมนคง

ประชาธปไตย• เสรภาพสำาหรบทกคน• สทธขนพนฐาน• การตดสนใจอยางเปนประชาธปไตย

ทนนยมตลาด• เสรภาพในการผลตสนคา• เสรภาพในการแลกเปลยน

เงอนไขของการกอตวและปจจยของความไมแนนอน? อะไรคอความสมพนธระหวางประชาธปไตยและทนนยมตลาด?

107

เศรษฐกจและประชาธปไตย ดานหนง เขาศกษาประวตศาสตรโดยวเคราะหเงอนไขการเกดขนของประชาธปไตยในทตางๆ ในขณะทอกดานหนง เขาสำารวจขอมลเชงประจกษเพอคนหาปฏสมพนธระหวางประชาธปไตยและระบบเศรษฐกจตลาดในสงคมปจจบน

แนวทางสองประการขางตนดจะคลมเครอ โดยเฉพาะแนวทางแรก มนไมเพยงอยในรปของทฤษฎ แตยงแตะประเดนละเอยดออนทางการเมองอกดวย

อะไรทำาใหไมเยอรเดนตามแนวทางทงสองทงๆ ทตองเผชญกบขอโตแยงทหนกหนา

4.1.1. คำาอธบายสนบสนนทางประวตศาสตรสำาหรบแนวทางแรก เรากำาลงพดถงขอโตแยงทางประวตศาสตร ประเดน

ของไมเยอรคอ ในทางประวตศาสตรแลว ประชาธปไตยสวนใหญในทตางๆ ถอกำาเนดขนหลงจาก หรอมความสมพนธโดยตรงกบการเกดขนของตลาดเสรในยโรป ปรากฏการณนเกดขนในยคสมยและประเทศทตางกนไปในรปแบบของ ‘สงคมกระฎมพ’

‘สงคมกระฎมพหมายถงตนแบบของระเบยบทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ซงเกดขนจากการโคนลมระบอบสมบรณาญาสทธ อภสทธตามชาตกำาเนด และการอปถมภจากศาสนจกร มนคอการบงคบใชหลกการของกฎหมายคมครองอสรภาพของปจเจกทกคน ซงจะประกนการดำารงอยรวมกนของมนษยในลกษณะทสอดคลองกบเหตผล จดตงเศรษฐกจแบบตลาดทมการแขงขนอยางถกกฎหมาย รบประกนโอกาสในการมชวตของผคนอยางมเหตผล และจำากดอำานาจรฐภายใตเจตนารมยรฐธรรมนญเสรอนวางอยบนหลกนตรฐ ควบคมรฐดวยการแสดงความเหนสาธารณะ การเลอกตง และองคกรผแทน ทสอดคลองกบเจตจำานงของ “พลเมองผซงมวฒภาวะทางการเมอง”’ (Kocka 1995: 23)

ในเชงประวตศาสตรแลว เราไมสามารถแยกสงตอไปนออกจากกนไดเลยไมวาจะเปน ตลาดเสร ชนชนกระฎมพในภาคอตสาหกรรม ความคดวาดวยสทธและเสรภาพพลเมอง และการทรฐมอบสทธเสรภาพดงกลาว มนตางมพฒนาการในลกษณะทพงพากนและกน

ขอโตแยงทางประวตศาสตร

108

4.1.2 คำาอธบายสนบสนนในแงของการศกษาประชาธปไตยในทตาง ๆ เชงเปรยบเทยบ

อยางไรกด ความคดของไมเยอรยงมขอมลสนบสนนจากการวจยเชงประจกษภายในกรอบคดวาดวยเสถยรภาพของประชาธปไตยในทตางๆ

จากการวจยการเปลยนแปลงซงมงศกษารฐทเคยเปนสวนหนงของสหภาพ­โซเวยตเปนหลกพบวา เศรษฐกจแบบตลาดเสรมอทธพลเชงบวกอนนำาไปสเสถยรภาพในการกอตวของประชาธปไตยไดอยางแนนอน แตในขณะเดยวกน มหลกฐานเชงประจกษอนๆ ทสะทอนผลในทางตรงกนขาม กลาวคอ ในบางท อำานาจเศรษฐกจไดเขาครอบงำามณฑลทางการเมอง การมสวนรวมอยางเปนประชาธปไตยถกบอนทำาลายโดยทผลประโยชนตกอยในมอของกลมผกขาดและระบบพวกพอง สงเหลานกรยทางสประชาธปไตยทจอมปลอม หรออยางดทสดกเปนแคประชาธปไตยแบบทางการ

ประเดนขางตนสะทอนความจำาเปนของสงคมประชาธปไตยทไมเพยงตองใสใจรฐธรรมนญฉบบทางการของรฐ หากแตตองสำารวจวเคราะหในเชงประจกษวาโครงสรางประชาธปไตยและสทธขนพนฐานนนสามารถเออประโยชนตอทกคนจรงหรอไม

กลาวโดยสรป ในทศนะของไมเยอร เราสามารถพดไดวาเศรษฐกจแบบตลาดเสรสามารถ ‘กอใหเกดผลดตอ’ ประชาธปไตยได (cf. Dahl 2000: 140; Meyer 2005: 581)

คำาอธบายสนบสนนบนฐานของงานวจยวาดวยเสถยรภาพของประชาธปไตยในทตางๆ

ทนนยมแบบตลาดขดแยงกบชมชนอยางไร• ทนนยมแบบตลาดนำาไปสความเหลอมลำา (ทางเศรษฐกจ)• การกระจายทรพยากรทางวตถทไมเทาเทยมกนนำาไปสการกระจายโอกาสในการม

สวนรวมในสงคมและประชาธปไตยอยางไมเทาเทยมกน• นบวนทนนยมแบบตลาดกยงทำางานในระดบโลก ในขณะทการมสวนรวมในประชา-

ธปไตยยงมลกษณะไมพนความเปนชาต ในแงนทนนยมแบบตลาดจงเปนอนตรายตอโครงสรางประชาธปไตยในแตละประเทศ

109

รปภาพ 8: ปฏทรรศนของทฤษฎวาดวยประชาธปไตย

แนนอนวา ไมเยอรไมไดมองวาความสมพนธระหวางประชาธปไตยและทน นยมมลกษณะ ‘ไมสลบซบซอน’ หรอไมมปญหาใดๆ ความขดแยงทางความสมพนธซงผานตาของเราไปแลวลวนนำาไปสการตงคำาถามน ดวยเหตน เราจำาเปนตองแยกการถกเถยงในปจจบนออกจากทมาแรกเรมทางประวตศาสตรของมน

ทนนยมแบบตลาดมพลงทผละออกจากศนยกลางซงสนบสนนความเหลอมลำาและความไมแนนนอน เพราะฉะนน มนมศกยภาพทจะบอนทำาลายโครงสรางพนฐานของความชอบธรรมและเสถยรภาพทางประชาธปไตย

ปฏทรรศนของทฤษฎวาดวยประชาธปไตย

คำาถามสำาคญของทฤษฎประชาธปไตย

ความไมเทาเทยมและความไมแนนอนของทนนยมแบบตลาด ทำาลายรากฐานของความชอบธรรมและความมนคงทางประชาธปไตย

ทนนยมแบบตลาดในฐานะเงอนไขของการกำาเนดและความมนคงของ

ประชาธปไตย

อะไรคอขอบเขตของความไมเทาเทยมในการกระจายทรพยากร

ถาหากมความเทาเทยมทางการเมอง ความมนคงของประชาธปไตย และสทธและเสรภาพพลเมอง

ทมประสทธภาพ

ทฤษฎอสรนยมและทฤษฎสงคมประชาธปไตย

ตอบคำาถามดงกลาวตางออกไป

ความตงเครยดอนนาฉงนระหวางประชาธปไตยและทนนยม

110

ไมตองสงสยวาอสรภาพของตลาดและอสรภาพของทกคนในสงคมขดแยงกนและกน

ในทศนะของไมเยอร ทนนยมแบบตลาดและประชาธปไตยยนอยบนเสนแหงความตงเครยดอนนาฉงนตอกนและกน

เราไมสามารถทำาลายหรอปฏเสธความตงเครยดดงกลาวได หากแตเราสามารถกำาหนดมนได นคอแกนการศกษาทางประวตศาสตรและเชงประจกษของไมเยอร

หากยอนกลบไปศกษาตนแบบทางแนวคดของเสรนยมและสงคมประชา-ธปไตย จะเหนไดวาการปฏเสธขออางวาดวยอสรภาพซงมสำานกเสรนยมเปนรากทางประวตศาสตรเปนเรองคอขาดบาดตายพอๆ กบการยอมนอมรบขอจำากดของเสรนยมแบบใหม ดวยเหตน จงจำาเปนตองพจารณาความสมพนธระหวางเสรนยมและสงคมประชาธปไตยอยางรอบดาน

ในแงน ทฤษฎของไมเยอรจำาแนก ‘รปแบบในอดมคต’ ออกเปนสองประเภท ซงพฒนามาจากทฤษฎเสรนยม นนคอ อสรนยม (libertarianism) และสงคมประชาธปไตย

4.2.�อสรนยม�กบ�สงคมประชาธปไตยในเชงบรรทดฐาน เชงทฤษฎ และเชงประจกษ ทฤษฎสงคมประชาธปไตย

แตกตางจากทฤษฎอสรนยมประชาธปไตย ถงแมวาทงสองอยางจะมรากมาจากประชาธปไตยเสรซงพฒนาขนตงแตยคแสงสวางแหงปญญาในศตวรรษท 17 และ 18

บางครง นกวชาการหลายคนนำาเสนอแนวคดเรอง ‘อสรนยม’ และ ‘ประชาธปไตยแบบเสร’ แตกตางกนออกไป ดวยเหตน เราจำาเปนตองมคำานยามรวมกนทชดเจนเพอใชในการถกเถยง

พงตระหนกเสมอวา ทงอสรนยมและสงคมประชาธปไตยตางเปนรปแบบเชงอดมคต ซงไมอาจมอยจรงไดอยางสมบรณแบบ ทงอสรนยมและสงคมประชาธปไตยเปนเสมอนสองขวทางความคดทมไวสำาหรบจดวางและจำาแนกประเภทสงคมตางๆ ตามลกษณะรฐธรรมนญและรปแบบการปกครอง

111

รปภาพ 9: การเปรยบเทยบ ประชาธปไตยแบบอสรนยม ประชาธปไตยแบบเสร และสงคมประชาธปไตย

• รากเหงาทางความคดอนเปนทมาของประชาธปไตยเสรเกยวของกบจารตเสรนยมของยโรป (ดบทท 2.1)

• และมลกษณะเปนประชาธปไตยแบบพหนยมภายใตหลกนตรฐ • ซงวางอยบนหลกสทธมนษยชน

อสรนยม vs. สงคมประชาธปไตย

ประชาธปไตยแบบอสรนยม ประชาธปไตยแบบเสร สงคมประชาธปไตย

ประชาธปไตยแบบอสรนยม ตงอยบนฐานของ• การครอบครองทรพยสน

โดยปราศจากขอผกมดทางสงคม

• ตลาดมกลไกในการควบคมจดการตนเอง

• ประชาธปไตยจำากดอยแคในมณฑลทางการเมอง

• สทธมนษยชนตามความเขาใจแบบทางการ

• คมครองเฉพาะสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ

ประชาธปไตยแบบอสรนยม จำาแนกไดโดย• ประชาธปไตยแบบพหนยม

ภายใตหลกนตรฐ• ประชาธปไตยทวางอยบน

หลกสทธมนษยชน• จารตเสรนยมของยโรป

สงคมประชาธปไตยตงอยบนฐานของ• สทธพนฐานทครอบคลม

ทงมณฑลทางเศรษฐกจและสงคม

• สถาปนาสงคมทมงเตมเตมสทธพนฐานขางตน (ทงทระบไวอยางเปนทางการและในทางปฏบต)

• คมครองสทธและเสรภาพพลเมองทงเชงลบและเชงบวกตามความเขาใจแบบทางการ และแบบทนำาไปใชไดจรง

ประชาธปไตยเสร

112

ประชาธปไตยแบบอสรนยม1 ในฐานะตนแบบทางแนวคดในอดมคต มลกษณะดงตอไปน

• ครอบครองทรพยสนโดยปราศจากขอผกมดทางสงคม • ตลาดมกลไกในการควบคมจดการตวเอง • ประชาธปไตยจำากดอยแคในมณฑลทางการเมอง และดวยฐานคดเชนน

จงคมครองเฉพาะสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ (ดบทท 4.4 สำาหรบรายละเอยดเกยวกบแนวคดน)

• สทธมนษยชนตามความเขาใจแบบทางการ

ในทางตรงกนขาม สงคมประชาธปไตยมลกษณะดงตอไปน • สทธพนฐานครอบคลมทงมณฑลทางเศรษฐกจและทางสงคม• สถาปนาสงคมทมงเตมเตมสทธพนฐานขางตน (ทงทระบไวอยางเปน

ทางการและในทางปฏบต)• คมครองสทธและเสรภาพพลเมองทงเชงลบและเชงบวกตามความเขาใจ

แบบทางการ และแบบทนำาไปบงคบใชจรง

ไมเยอรจำาแนกความแตกตางระหวางตนแบบในอดมคตของประชาธปไตยแบบอสรนยมและสงคมประชาธปไตย ตวอยางของความแตกตางขางตนอาจสะทอนออกมาในโลกแหงความเปนจรงผานแนวโนมการแสดงจดยนทางการ­เมองของตวบคคลและพรรคการเมอง อยางไรกด มนไมใชตวอยางทงหมด

ความตงเครยดไมลงรอยกนระหวางประชาธปไตยและทนนยมตลาดไมไดเกดขนจากกฎระเบยบใดตายตว หากแตเปนผลของการตอรองกนระหวางตวแสดงทางสงคมตางๆ ในแตละประเทศ ความสมพนธทางอำานาจสามารถ

1 จะเหนไดวา ‘อสรนยม’ หรอลกษณะแบบอสรนยมมความคลายคลงอยางมากกบเสรนยมแบบใหม (ดขางบน) เปาประสงคของไมเยอรในการแนะนำาใหเรารจกกบแนวคดใหมนกเพอชความแตกตางระหวางความคดแกนกลางของสำานกเสรนยมในประวตศาสตรและเสรนยมแบบใหมอนเตมไปดวยการยนยอลดทอน ดวยเหตน เราจงยงมองวาสำานกเสรนยมและทฤษฎสงคมประชาธปไตยมศกยภาพทจะพอสอสารกนได

ประชาธปไตยแบบอสรนยม

สงคมประชาธปไตย

ใครคอตวแสดงทเกยวของบาง

113

เปลยนแปลงไปตามกาลเวลา และนำาไปสความสมพนธระหวางทนนยมตลาดและประชาธปไตยรปแบบใหมๆ อยเสมอ

เราสามารถศกษาเปรยบเทยบรฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมนและกตกาขององคการสหประชาชาตวาดวยสทธทางการเมอง สงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม กรณศกษานเปนตวอยางทดทสะทอนความตงเครยดและความยงยากของความสมพนธระหวางทนนยมตลาดและประชาธปไตย รวมไปถงโครงสรางของมน (ดบทท 4.3) ในขณะทกฎพนฐานป 1949 มงคมครองสทธและเสรภาพพลเมองจากระบอบนาซกอนหนาน ดลอำานาจใหมกำาเนดขนในสหพนธรฐอนประกอบไปดวย ‘กระฎมพ’ หรอพลงชนชนกลางเกาและกลมการเมองฝายซาย ทำาใหประเดนวาดวยสทธและเสรภาพพลเมองในกฎพนฐานยงไมมความแนนอน ดวยเหตนจงเกดการถกเถยงวาดวยการตความกฎพนฐานทแตกตางหลากหลายในหมผเชยวชาญทางกฎหมายขน บางกมองวาควรใหความสำาคญตอสทธพนฐานทระบไวในมาตราแรกเรม บางกตความอยางวพากษโดยมองวาคำาถามเรองกรรมสทธ (สวนบคคล) คอประเดนทสำาคญทสด (cf. Haverkate 1992; ดตารางเปรยบเทยบสทธพนฐานทระบในกฎพนฐานและกตกาขององคการสหประชาชาตในบทท 4.3)

ตามทระบไวในกตกาขององคการสหประชาตในทศวรรษ 1960 มมมองแบบสากลและการพฒนาสงคมในขณะนนกลบมรปแบบทครอบคลมมากกวา กลาวคอ ใหความสำาคญกบสทธและเสรภาพพลเมองทงในเชงลบและเชงบวก

ดงทไดกลาวไปแลว ทฤษฎทตางกนยอมมคำาตอบวาดวยความสมพนธระหวางตลาดและประชาธปไตยทแตกตางกน

เหนอสงอนใด คำาถามวาดวยความสมพนธท (ควรจะ) เปนระหวางตลาดและประชาธปไตยทำาใหกระแสความคดทางทฤษฎของอสรนยมและสงคมประชา-ธปไตยนนแยกออกจากกน ทงนกเพราะคำาอธบายของแตละชดความคดทตางกน

ทงสองกระแสทางความคดตางมรากความคดเดยวกน นนคอ เสรนยมซงพฒนามาตงแตศตวรรษท 17

แกนกลางของประเดนปญหาอยทการมองวาอสรภาพของปจเจกจะเปนจรงในสงคมไดอยางไร แตละฝายมคำาตอบเชงทฤษฎทตางกนสำาหรบคำาถามดงกลาว

ตวอยาง: การตอรองวาดวยรฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมน (German Basic Law)

การเปรยบเทยบกบกตกาขององคการสหประชาชาต

คำาถามชขาด: เราจะบรรลอสรภาพอยางไรในสงคม

114

จำาเปนทจะตองนยามแนวคดวาดวย ‘สทธและเสรภาพพลเมอง’ อยางชดเจนกวานกอน เพอทเราจะไดประเมนคำาตอบไดอยางรอบดาน

นอกจากน กอนจะพจารณาคำานยามทหลากหลายของสทธและเสรภาพพลเมอง ไมวาจะทนยามโดยฝงอสรภาพนยมหรอฝงสงคมประชาธปไตย ยงมอกประเดนทเราจำาเปนตองทำาความเขาใจและขยายความทางแนวคดกอน นนคอ ทำาไมเราจงอภปรายกนเรอง ‘สทธและเสรภาพพลเมอง’ แทนทจะเปนเรองงายๆ อยาง ‘อสรภาพ’ และ ‘คณคาหลก’

4.3.� �หวขอปลกยอย:�ไตรภาคคณคาหลก�สทธพนฐาน�และเครองมอ

เราเหนแลววา แตละทฤษฎและปรชญาทางการเมองตางนำาเสนอมมมองทแตกตางกนมากวาดวยคณคาหลกอนประกอบไปดวยอสรภาพ ความเทา­เทยม และความเปนอนหนงอนเดยวกน อาจจะเรยกไดวา เรากำาลงเผชญกบสภาวะ ‘พหนยมพนฐาน’ ทามกลางตนแบบและแนวโนมของกระแสแนวคดทางการเมองทหลากหลาย

ความเปนพหนยมของมลฐานนเองทสรางปญหาขนเมอมความพยายามสรางกรอบทฤษฎทรอบดาน กลาวคอ ถาทฤษฎมลกษณะเกยวพนกบดานใดดานหนงของกระแสความคดพนฐาน มนกจะสญเสยความนาเชอถอในฐานะทฤษฎทใชไดโดยทวไปและมศกยภาพทจะแยกออกจากกระแสความคดทางปรชญา จรยธรรม และศาสนาอนๆ

ดวยเหตน โธมส ไมเยอรจงมองวา ทฤษฎสงคมประชาธปไตย ตองเลอกประเดนมลฐานสำาหรบการโตแยงอนครอบคลมอยางกวางขวางทสดทเปนไปได กลาวคอ ระดบของขอโตแยงตองไมมลกษณะเฉพาะเจาะจงทางวฒนธรรม หากแตสามารถอธบายไดบนพนฐานของกรอบคดทชอบดวยกฎหมายทวไปและในเชงประชาธปไตย

เพราะฉะนน ประเดนวาดวยคณคาหลกสะทอนระดบการโตแยงทไมเปนมลฐาน คณคาดงกลาวสามารถเปนบรบทสำาคญในการโตแยงได แตมนมความผนแปรและเฉพาะเจาะจงทางวฒนธรรม

ไตรภาคคณคาหลก สทธพนฐาน และเครองมอ

อะไรคอประเดนมลฐานสำาหรบการโตแยงอนครอบคลมอยางกวางขวางทสดทเปนไปได

115

จำาเปนตองมการยกระดบขอโตแยง หากเราพยายามทจะใหคำาอธบายพนฐานวาดวยสงคมประชาธปไตย กลาวอยางคราวๆ คอ เราสามารถแบงขอโตแยงออกเปนสามระดบ

รปภาพ 10: ทมาของคณคาหลก สทธพนฐาน และเครองมอ

ในระดบของคณคาหลก อนประกอบไปดวยอสรภาพ ความเทาเทยม และความเปนอนหนงอนเดยวกนนน ความสมพนธระหวางปจเจกและสงคม รวมไปถงการจดการรปแบบการใชชวตในสงคมไดถกระบไวอยางชดเจน ดงทเราไดเหนในแตละแนวทางทางสงคมการเมองและปรชญาลวนเปนทมาของมมมองตางๆ วาดวยสงคมซงนยามและจดลำาคบความสำาคญของคณคาไปตามเปาหมายของมน

ในระดบของสทธพนฐาน คณคาหลกไดรบการตความหมายหรอเปลยนตำาแหนงแหงทใหเปนบรรทดฐานการกระทำาทมขอผกมดทางสงคมและม

สามระดบ

พหนยมพนฐานเสรภาพคณคาหลก

เสรภาพ, ความเทาเทยม และความเปนอนหนงอนเดยวกน

สทธพนฐาน

คออะไร?ความสมพนธระหวางปจเจกและสงคมเปนอยางไร

อยางไร?มขอบงคบและกฎหมายอะไรบาง

โดยวธการใด?สทธพนฐานจะถกทำาใหตระหนกดวยวธการใด

พนฐานของกตกาขององคการสหประชาชาตวาดวยสทธ

ทางการเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรม (UNH)

เครองมอ มผลตางออกไปในแตละกรณ

คณคาหลก

116

ความชอบธรรมทางประชาธปไตยสทธพนฐานแตกตางจากคณคาหลก เพราะมนไมไดวางอยบนสภาวะ

พหนยมมลฐาน ทวาทำาหนาทควบคมการดำารงอยรวมกนของคนในสงคมโดยไมคำานงถงภมหลงทางสงคมของแตละคน

ในระดบของเครองมอ วธการทรฐและปฏสมพนธระหวางรฐตอบสนองตอขอเรยกรองทเกดจากการคมครองสทธพนฐานจะนำาไปสการนยามสถาบนทางสงคมขน มนมลกษณะแตกตางไปตามประเทศและวฒนธรรม บางครงกแตกตางมาก ดงทสวนทวาดวยกรณศกษาจะกลาวถง

หากเราประสงคจะคงไวซงประเดนมลฐานสำาหรบการโตแยงทฤษฎสงคมประชาธปไตยทครอบคลมอยางกวางขวางทสดทเปนไปได เราตองเลอกระดบการถกเถยงวาดวยสทธพนฐานเปนจดเรมตน ไมเยอรเลอกกตกาขององคการสหประชาชาตวาดวยสทธทางการเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรมเปนพนฐานขอโตแยง ดวยเหตผลดงตอไปน

• กตกาขององคการสหประชาชาตมลกษณะเปนแบบแผนทสดและเปนสทธพนฐานทมขอผกมดทางกฎหมายทวโลกขามชาตและวฒนธรรม กตกาขององคการสหประชาชาตไดรบการลงนามและมสถานะเปนกฎหมายในประเทศกวา 140 ประเทศ

• กตกาขององคการสหประชาชาตมเปาหมายเพอการพฒนาสงคมและการรณรงคเผยแพรเรองสทธพนฐานโดยวางอยบนความรวมมอระหวางประเทศ รฐทลงนามมพนธกจในการพฒนาการบงคบใชสทธพนฐานของตนอยางตอเนอง

• กตกาขององคการสหประชาชาตประกอบไปดวยการบญญตสทธทมลกษณะครอบคลมและละเอยดชดเจน เปนสทธทปจเจกทกคนสามารถเรยกรองได

ขอโตแยงสดทายสามารถสะทอนออกมาในรปของการเปรยบเทยบระหวางสทธพนฐานตามทระบไวในกฎพนฐานเยอรมนและทบญญตในกตกาขององคการสหประชาชาต

117

การเปรยบเทยบระหวางกตกาขององคการสหประชาชาตและรฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมน

ประเดนการควบคมดแล

รฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมน

กตกาขององคการสหประชาชาต

สทธของปจเจก-บคคล

‘ศกดศรความเปนมนษยเปนสงทละเมดมได และตองไดรบการเคารพและปกปองจากอำานาจรฐทกรปแบบ’ (มาตรา 1)

‘มนษยทกคนลวนมสทธในการมชวตมาตงแตกำาเนด สทธดงกลาวตองไดรบการคมครองโดยกฎหมาย ไมมใครสามารถพรากชวตของเขาไดตามอำาเภอใจ’ (มาตรา 6, ยอหนาท 1, กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง [International Covenant on Civil and Political Rights] เมอวนท 19 ธนวาคม 1966)

‘ทกคนมสทธในเสรภาพและความมนคงในฐานะบคคล’ (มาตรา 9, ยอหนา 1, กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง)

สทธในการทำางาน

‘(1) ชาวเยอรมนทกคนตองมสทธในการเลอกอาชพการงาน สถานททำางาน และสถานทฝกงานอยางเสร การปฏบตการงานอาชพตองเปนไปตามและสอดคลองกบทกฎหมายระบ

(2) ไมมใครตองทำางานในลก­ษณะเฉพาะเจาะจง นอกเหนอจากงานในความหมายของหนาทการบรการชมชนอนเปนประเพณและมผลตอทกคนอยางเทาเทยมถวนหนากน’ (มาตรา 12)

‘1. รฐในภาคกตกาตระหนกในสทธในการทำางาน อนไดแก สทธของทกคนทจะมโอกาสในการไดรบคาตอบแทนการใชชวตจากการทำางานทเขาเลอกหรอยอมรบอยางเสร และรฐจะตองดำาเนนการเพอคมครองสทธน

2. การดำาเนนการเพอบรรลสทธดงกลาวของรฐภาคในกตกานหมายรวมถงการใหคำาแนะนำาทางเทคนคและการประกอบอาชพ การจดการฝกงาน อกทงนโยบายและความรเฉพาะทางตางๆ เพอการพฒนาทางเศรษฐ-กจ สงคม และวฒนธรรมทยงยน รวมไปถงเพอการจางงานเตมเวลาและมประสทธผลภายใตเงอนไขทคมครองอสรภาพทางการเมองและเศรษฐกจพนฐานของปจเจก-บคคล’ (มาตรา 6, กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม [International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights] เมอวนท 19 ธนวาคม 1966)

118

ประเดนการควบคมดแล

รฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมน

กตกาขององคการสหประชาชาต

ทรพยสน/ มาตรฐานการใชชวต

‘(1) ทรพยสนและสทธในมรดกตองไดรบการคมครอง กฎหมายจะระบเนอหาและขอจำากดของมน

(2) ทรพยสนมาพรอมกบหนาท การใชประโยชนจากทรพยสนควรเออตอประโยชนสวนรวมดวย’ (มาตรา 14)

‘รฐในภาคกตกาตระหนกในสทธของทกคนในการมคณภาพชวตตามมาตรฐาน ทงสำาหรบตวเขาเองและครอบครวของเขา อนประกอบไปดวย อาหาร เสอผา ทอยอาศยทเพยงพอตอการมชวต รวมไปถงสทธในการพฒนาสภาพความเปนอยอยางตอเนอง รฐในภาคกตกาตองดำาเนนการอยางเหมาะสมเพอคมครองสทธดงกลาว และตระหนกถงความสำาคญของความรวมมอระหวางประเทศอนมความยนยอมพรอมใจอยางเสรเปนพนฐาน’ (มาตรา 11, กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม )

การศกษา ‘(1) ทกคนตองมสทธในการพฒนาตอยอดความเปนตวตนของตนเองอยางเสร ตราบเทาทเขาไมละเมดสทธของผอน หรอระเบยบทระบตามรฐธรรมนญ หรอกฎศลธรรม’ (มาตรา 2)

(1) ระบบการศกษาทงหมดตองอยภายใตการดแลของรฐ

(2) ผปกครองมสทธในการตดสน­ใจวาบตรของพวกเขาควรไดรบการสงสอนทางศาสนาหรอไม’ (มาตรา 7)

‘1. รฐในภาคกตกาตระหนกในสทธของทกคนทจะไดรบการศกษา รฐเหนดวยวาตองมการจดการศกษาเพอการพฒนาตวตนของมนษยอยางสมบรณ ความมศกดมศร และตองเสรมสรางการเคารพสทธมนษยชนและอสรภาพพนฐาน รฐตองเหนพองวาการศกษาจะเออใหทกคนเขาไปมสวนรวมในสงคมเสรอยางมประสทธ-ภาพ สนบสนนความเขาอกเขาใจตอกน ความอดทนอดกลน และมตรภาพระหวางประเทศ และกลมเชอชาต ชาตพนธ และศาสนาทงมวล รวมไปถงการสานตอภารกจขององคการสหประชาตเพอคงไวซงสนตภาพ

2. รฐในภาคกตกาตระหนกวา ในการทจะบรรลซงสทธดงกลาว(ก) การศกษาระดบประถมถอเปนการศกษาภาคบงคบ

และทกคนตองสามารถเขาถงไดอยางไมเสยคาใชจาย; […]

(ค) ตองทำาใหการศกษาในระดบอดมศกษาเขาถงไดสำาหรบทกคนอยางเทาเทยมและวางอยบนศกยภาพเปนพนฐาน ดวยกระบวนการทเหมาะสม และดวยหลกการกาวหนาวาดวยการศกษาทไมเสยคาใชจาย…’ (มาตรา 13, กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม )

119

กตกาขององคการสหประชาชาตทงสองฉบบระบขอมลรายละเอยดเกยวกบวธการบงคบใชหลกการสทธพนฐานแบบคอยเปนคอยไปผานความรวมมอระหวางประเทศ ดงทไดชแจงในกตกาวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมตอไปน

‘1. แตละรฐภาคในกตกานจะดำาเนนการทละขนตอนดวยความพยายามของรฐเองและดวยการชวยเหลอและรวมมอระหวางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงในเชงเศรษฐกจและเชงเทคนค ใหมากทสดตามททรพยากรทมอยจะอำานวย โดยมงทจะบรรลซงสทธทไดระบไวในกตกาอยางสมบรณดวยทกวธการทเหมาะสม ซงรวมถงการใชมาตรการทางกฎหมาย’ (มาตรา 2, ยอหนา 1)

เพราะฉะนน กตกาขององคการสหประชาตจงพาดพงถงการตอยอดพฒนา อนหมายถงพนธกจของรฐทจะตองสนบสนนการทำาใหสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมเปนจรงสบตอไป โดยวางอยบนสทธพนฐานทางการเมอง ‘ดวยทกวธการทเหมาะสม’ ทศนะดงกลาวสะทอนรปแบบรฐททำางานเชงรก

กระนนกตาม รฐซงแทรกแซงเชงรกและไมเพยงแตมอบสทธพนฐานใหแกพลเมองหากแตยงสถาปนามนผานการกระทำาเชงบวกตางๆ มลกษณะทขดแยงกบหลกการประชาธปไตยแบบอสรนยม

การดำาเนนการตองเปนไปอยางระมดระวง ทงทเพราะหลายๆ ประเทศประสบปญหาการบงคบใชหลกการสทธพนฐาน กลาวคอ มชองวางกวางใหญคนกลางระหวางสทธทางกฎหมายและการบงคบใชกฎหมาย ในแงน อาจจะมผเรมตงคำาถามตอคณคาเบองหลงกตกาขององคการสหประชาต ซงเปนเรองเขาใจได สงทขาดหายไปคอสถาบนระหวางประเทศทเชอมนและขบเคลอนคณคาของตนในเชงรก

อยางไรกตาม เราจำาเปนตองยอมรบวา หากเปรยบเทยบกบรฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมนแลว กตกาขององคการสหประชาตบญญตหลกสทธพนฐานละเอยดชดเจนมากกวา และสามารถใชเปนพนฐานอางองสำาหรบสงคมประชาธปไตย

ทศนะการตอยอดกตกาขององคการสหประชาชาต

กตกาขององคการสหประชาชาตไมสามารถบรรลไดในทตางๆ เพราะขาดวธการบงคบใช

120

จรงอยทในมาตรา 20 ของรฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมนมการพาดพงถงสหพนธรฐเยอรมนวาเปนสหพนธรฐทมลกษณะเปนสงคมและเปนประชาธปไตย กระนน มการระบถงพนธกจของรฐในการดำาเนนการดงทระบในกตกาขององคการสหประชาตนอยมาก

ผลทตามมาคอ ประเดนปญหาละเอยดออนวาดวยการแสดงออกซงความเปนรฐเชงรกไดรบการบรรเทาลงจากการพจารณาหลกสทธพนฐานอยางละเอยดถถวน และเปนทประจกษแลววาแนวคดแบบอสรนยมขดแยงในตวเอง

4.4.�สทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบ�ประชาธปไตยเสรนยามตวเองโดยใหความสำาคญกบสทธและเสรภาพ

พลเมองเหนอสงอนใด อนเปนสงททกคนครอบครองในสงคม ทวาสทธและเสรภาพดงกลาวถกแยกแยะออกเปนสองประเภทตามทศนะของอไซอาห เบอรลน (Isaiah Berlin) ดงน สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ (ทเปนทางการและไดรบการคมครอง) และเชงบวก (ททำาใหเปนจรงไดผานกระ-บวนการทางสงคม)

ความแตกตางระหวางประชาธปไตยแบบอสรนยมและสงคมประชา-ธปไตยสะทอนออกมาอยางชดเจนผานการใหความสำาคญทตางกนตอสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบ

ประเดนขางตนคอจดเรม­ตนของการอภปรายในทฤษฎสงคมประชาธปไตยของไมเยอร ซงจะชวยใหเราเขาใจขอถกเถยงวาดวยสทธและเสรภาพพลเมองมากขน ดงทไดเนนยำาไปแลว เราควรเรมตนจากการพจารณาขอถกเถยงเชงปรชญาเกยวกบรปแบบในอดมคต โดยทไมจำาเปนวารปแบบอดมคตเหลาน

คำานยาม: สทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบ

ในงานชอ Two Concepts of Liberty ซงตพมพในป 1958 อไซอาห เบอรลนจำาแนกสทธและเสรภาพพลเมองออกเปนสองประเภท

• สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ (เชน สทธในการเปนอสระจากภยคกคามตอรางกาย) ซงไดรบการคมครองจากรฐและสงคมมใหถกละเมด

• สทธและเสรภาพพลเมองเชงบวก (เชน สทธในการศกษา) ซงมเปาหมายในการเออประโยชนหรอสนบสนนใหปจเจกบคคลมอสรภาพผานมาตรการของรฐและสงคม

121

รปภาพ 11: สทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบ

สทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบ

คำาถามพนฐาน: กฎและเงอนไขอะไรทขดแยงกบเสรภาพของปจเจก?

สมมตฐานของประชาธปไตยแบบเสร:การไดมาซงสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกลดทอน—และทำาลาย—สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบตองมากอนเสมอ

สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ:• สทธในการไดรบความ

‘คมครอง’ อยางเปนทางการ สทธทคมครองปจเจกตอการละเมด

• เสรภาพทางสงคมจะมไดตอเมอไมมการจำากด (ทสำาคญ)

• ความชอบธรรมเชงรปแบบโดยกฎหมายถอวาเพยงพอ

สทธและเสรภาพพลเมองเชงบวก:• สทธททำาใหไดมาซง

สทธอนๆ• สทธททำาใหปจเจกสามารถ

กระทำาการตามสทธและเสรภาพพลเมองในเชงรกไดจรง

• สทธทางสงคม

สมมตฐานของสงคมประชาธปไตย:สทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบควรมความสำาคญเทาเทยมกน ถาตองการใหมนเปนไปไดจรงสำาหรบทกคน

คำาถามพนฐาน: สงคมควรทำาอะไรเพอใหทกคนมอสรภาพ

ความเกยวพนของสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบตองมขนผานการถกเถยง

122

จะมอยจรงในประเทศใดประเทศหนงหรอไม (และแนนอนวาหากพวกมนมอยจรง มนกไมไดมอยอยางสมบรณแบบ)

หากมองเรองนในแงปรชญาแลว เราจะเหนความแตกตางอยางชดเจนระหวางประชาธปไตยแบบอสรนยมและสงคมประชาธปไตย

การหยบยนสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกถอเปนการขดขวางและทำาลายสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบตองมากอนเสมอ สงนคอ (กลาวแบบยอๆ) จดยนของเบอรลน ซงยงมนกเสร-นยมแบบใหมนำาเสนอความคดดงกลาวจนถงทกวนน

จำาเปนตองใหความสำาคญกบสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบอยางเทาเทยมกน ถาหากเราตองการใหมนมคณคาและเปนไปไดจรงสำาหรบทกคน

ความแตกตางขางตนระหวางประชาธปไตยแบบอสรนยมและสงคมประชาธปไตยทำาใหเราตองพจารณาอยางถถวนมากขนเพอคนหาวาสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบเกยวพนกนอยางไร

ไมเยอรปฏเสธจดยนแบบอสรนยมบนพนฐานเชงตรรกะวาอสรนยมมจดยนในการโตแยงวา สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบตองมา

กอนเสมอ ในขณะทตามหลกทฤษฎสงคมประชาธปไตย ความสมพนธอนเปนพลวตและมตรรกะของทงสองสงวางอยบนพนฐานของความเทาเทยมกน

ทฤษฎสงคมประชาธปไตยจงปฏเสธจดยนอสรนยมและพสจนการมอยของความสมพนธระหวางสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบ

จดยนของไมเยอรวางอยบนการโตแยงสขน เขาเรมตนจากฐานคตทวาสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบนนมคณคาและตองนำาไปใชจรงสำาหรบทกคนดงทสะทอนในจดยนอสรนยม เราจำาเปนตองพจารณาทศนะของอสรนยมในแงของการดำารงอยของสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบและการใหความสำาคญตอมนเหนอสงอนใด

จดยนอสรนยมจะถกปฏเสธเมอเกดสภาวะทบคคลไมสามารถใชสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบไดเนองจากเขาไมไดรบสทธและเสรภาพเชงบวก

เราสามารถจนตนาการถงสภาวะดงกลาวไดไมยาก ผคนซงไมมสทธและเสรภาพเชงบวกเกยวกบการศกษา เพราะไมมสทธเชงบวกทระบอยางเปน

จดยนแบบอสรนยม

จดยนของทฤษฎสงคมประชาธปไตย

ฐานคต

จดยนอสรนยมจะถกปฏเสธเมอใด

การปฏเสธซงสะทอนผานการยกตวอยาง

123

ทางการและนำาไปใชจรงอยางมประสทธผล ผคนซงขาดแคลนสาธารณปโภคขนพนฐานอนจะชวยใหเขาสามารถเขาไปมสวนรวมในสงคมและไมสามารถซอการศกษาดวยตวเองได คนเหลานจะไมสามารถใชสทธและเสรภาพของอสรภาพในการแสดงออกเชงลบไดเลย สทธและเสรภาพเชงลบจะมคณคานอยกวากระดาษซงตพมพมนลงเปนลายลกษณอกษรเสยอก

ถาหากเราตองการใหสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบมคณคามากกวาทระบไวอยางเปนทางการและมผลจรงสำาหรบทกคน ตองมการหยบยนสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกดวย กลาวอกนยหนงคอ กลมคนผมงคงตองยอมรบหลกการการจดสรรปนสวนทางสงคม ซงถอเปนการละเมดสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ (วาดวยทรพยสน) ในระดบทเลกนอย

ตามขอสรปทเปนตรรกะขางตน จะเหนไดวาการทกทกเอาวาสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบมความสำาคญเหนอทกสงเปนเรองไมสมเหตสมผล สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบจะไมสามารถเปนไปไดและมผลจรงสำาหรบทกคนถาหากมนไมไดรบการสนบสนนจากสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวก

สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบจะมผลไดจรงสำาหรบทกคนกตอเมอมการประกนสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกหรอ ‘เชงสงเสรมเออประโยชน’ สทธและเสรภาพพลเมองทระบไวอยางเปนทางการนนไมมผลอะไรมากถาหากทกคนไมสามารถเรยกรองสทธและเสรภาพเหลานจากรฐได

หากปราศจากการกระจายความมงคงทางสงคมซงสวนใหญกระทำาโดยรฐแลว สทธและเสรภาพพลเมองสำาหรบทกคนยอมเปนไปไมได บทสรปของไมเยอรคอ รฐคอกลไกตอรองและบงคบใชมาตรการเพอสรางดลยภาคระหวางสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบและเชงบวก

4.5.�ความรบผดชอบของรฐการมงทำาใหทกคนมสทธและเสรภาพพลเมองทงในเชงบวกและเชงลบ

ถอเปนสวนหนงของหนาทรฐ ทศนะขางตนนตรงกนขามกบลกษณะรฐแบบอสรนยมซงทำาหนาทเพยงแคตงธงวาดวยสทธขนพนฐานและปลอยใหตลาดทำาหนาทสรางใหมนเปนไปไดขนมา แททจรงรฐมภาระในการทำาใหสทธพนฐาน

ขอสรป: ปฏสมพนธระหวางสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบ

124

มผลจรงตอทกคน ดวยเหตน รฐจงจำาเปนตองมบทบาทอยางแขงขนและกระทำาตามพนธกรณของตน

• จดหาโครงสรางพนฐานและการบรการ (หรอทเรยกวา ‘บรการเพอสาธารณประโยชน’) ซงทกคนสามารถเขาถงไดโดยไมเสยคาใชจาย สงเหลานจะชวยเกอกล ปกปอง และเปดโอกาส

• สรางโอกาสดวยวธการจดสรรปนสวนทางสงคมโดยเปดใหประชาชนเขามามสวนรวมอยางแขงขนและเปนอสระในสงคมและระบอบการ-เมองประชาธปไตย

• เขาไปเกยวพนกบเศรษฐกจแบบตลาดในลกษณะทครอบคลมประเดนทกวางขวางเพอใหโครงสรางประชาธปไตยและผลประโยชนของคนงานไดรบการคมครองและมตวแทนอยางเสร

ในแตละประเทศ รฐมเครองมอทแตกตางกนไปในการรณรงคสงเสรมขอเรยกรองของพลเมอง ดงทสะทอนผานตวอยางงายๆ ตอไปน

ในเยอรมนมระบบความมนคงทางสงคม (system of social security) ซงมพฒนาการมาตงแตทศวรรษ 1890 ระบบดงกลาวมคณปการสำาคญในการสงเสรมใหประชาชนสามารถมชวตทดได ในขณะเดยวกน ระบบดงกลาวฝงรากลกเนองจากการรวมกนเปนอนหนงอนเดยวของคนงาน และระบบยงประกนความซอสตยของรฐบาลในฐานะผจดการระบบใหรฐทเพงเกดใหมดวย

สวนกรณประเทศอนๆ ยกตวอยางเชน ประเทศแถบสแกนดเนเวย มระบบสงคมอนมภาษเปนพนฐาน ดงตวอยางแรก และดงทจะกลาวถงในสวนทศกษาเปรยบเทยบแตละประเทศ (ดบทท 5) การจดหาบรการเพอสาธารณ-ประโยชนและความตองการของปจเจกทเรยกรองจากรฐไดรบการตอบสนองเปนทนาพอใจ อยางไรกตาม หากเราลองเปรยบเทยบระบบเหลานดแลวจะเหนวา ผลของการบงคบใชหลกการสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกและเชงลบมความแตกตางกนอยพอสมควร

อาจกลาวไดวา รปแบบองคกรทงสองสามารถเตมเตมพนธกรณวาดวยสทธและเสรภาพพลเมองไมมากกนอย

พนธกรณทสำาคญทสด

เครองมอทถกกำาหนดโดยแนวทางในอดต

125

การทำาใหสทธและเสรภาพพลเมองมผลในโลกแหงความเปนจรงไมจำาเปนตองพงพาเครองมอเฉพาะเจาะจงหนงเดยว แมเครองมอทมประสทธผลสมควรจะไดรบการสำารวจกตาม

สงคมประชาธปไตยคอตนแบบทางแนวคดอนมลกษณะรอบดานและกาวขามหลกสทธมนษยชนทเพยงระบอยางเปนทางการ อกทงมนยงไมไดเปนแคกรอบทางปรชญาซงลอยหางออกจากความเปนจรง ในทางตรงกนขาม มนคอตนแบบเชงเปด ตองโนมนาวผคนผานเขมทศทางการเมองโดยมงสเปาหมายคอการกระทำาทางการเมองทเออใหสทธและเสรภาพพลเมองทเปนรปธรรมมผลบงคบใชจรงในลกษณะทครอบคลมกวางขวางทสดเทาทเปนไปไดโดยผานชดเครองมอตางๆ ผลทตามมาคอคณคาหลกวาดวยอสรภาพ ความเทาเทยมกน/ความเปนธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกนจะบรรลไปดวย

สงคมประชาธปไตยไมใชความหรหราทางทฤษฎ หากแตเปนทงความทาทายและภารกจทปฏบตไดจรงรวมกน

เครองมอทแตกตางกน

127

บทท�5�ประเทศตนแบบ

รฐสามารถใชสอยเครองมอทหลากหลายในการสานตอพนธกจอนเกดขนมาจากหลกสทธขนพนฐาน

ภายใตบรบทการอภปรายขณะน สงคมประชาธปไตยไมใชแมแบบทาง­เลอกทดำารงอยกอนแลว แตละประเทศมความแตกตางกนออกไปขนอยกบพนฐานแนวทางในอดต เนองจากสงคมประชาธปไตยไมประสงคใหสทธและเสรภาพพลเมองเปนเพยงแคลายลกษณอกษรทางการ สงทจำาเปนตองพจารณาคอ แตละประเทศมแนวทางการพฒนาในอดตไปในทศทางของสงคมประชาธปไตยหรอไม กลาวอกนยหนงคอ มความพยายามหรอมการ นำาสงคมประชาธปไตยไปปฏบตในประเทศนนๆ หรอไม

ดวยเหตน โธมส ไมเยอร และบรรดาผรวมศกษาของเขาจงเปรยบเทยบขอมลเชงประจกษเกยวกบประเทศตางๆ วธการศกษาเชนนมลกษณะตรง กนขามกบทฤษฎประชาธปไตยจำานวนมากซงมกจะละเลยการเปรยบเทยบเชงประจกษ

จะมการนำาเสนอตวอยางหากรณอยางคราวๆ ตวอยางเหลานสะทอนระดบความเปนสงคมประชาธปไตยในโลกแหงความเปนจรงทแตกตางกน

• สหรฐอเมรกา โดยคณลกษณะพนฐานแลว มความเปนประเทศอสร­นยมทเกอบจะสมบรณแบบและมองคประกอบเพยงเลกนอยทจะเออใหเกดสงคมประชาธปไตย

• บรเตนใหญ ซงถอไดวาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางขนตำา (less inclusive social democracy)

• เยอรมน ซงถอไดวาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางขนกลาง (moderately inclusive social democracy)

• ญปน ซงถอไดวาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางขนกลางแมวาจะมหลายๆ ดานทไมสามารถเปรยบเทยบกบประเทศตะวนตกได

• สวเดน ซงถอไดวาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางขนสง (highly inclusive social democracy)

เราจะตองดำาเนนการอะไรบางและการนำาหลกการไปปฏบตทแตกตางกน

หาตวอยาง

128

ดวยพนททจำากด เราจะนำาเสนอกรณศกษาพอสงเขปเทานน ผทประสงคจะศกษาการเปรยบเทยบประเทศตางๆ อยางละเอยดสามารถอานงานทฤษฎของไมเยอรเลมทสองเพมเตมได (Meyer 2006)

5.1.�สหรฐอเมรกา�ยเลย เบลซอซ (Julia Bläsius)

ในทศนะของหลายๆ คน สหรฐอเมรกา คอภาพสะทอนของทงอสรภาพและความเหลอมลำากดกนทางสงคม ทวา อะไรคอคำาอธบายเบองหลงภาพสะทอนนและมนมทมาจากอะไร แนนอนวาสหรฐอเมรกาคอประเทศซงประชาชนใหคณคาตออสรภาพของปจเจกบคคลเหนอสงอนใดหลายๆ เรอง อนสงผลใหโดยทางจารตแลว สหรฐฯ เปนสงคมทตงแงตอการมรฐบาลกลางทเขมแขง ทงนเปนเพราะกระบวนการพฒนาประชาธปไตยในยคเรมแรกและวฒนธรรมการเมองซงกอตวในชวงเวลาเดยวกน สงเหลานมผลตอตวแสดงทางการเมอง ระบบการเมอง วธการรบมอกบสทธพนฐาน และลกษณะความเปนรฐสวสดการ

สหรฐอเมรกาคอหนงในประเทศกลมแรกๆ ทมระบบประชาธปไตยสมยใหมแบบมวลชน อนสงผลใหสงคมมความคดความเชอพนฐานแบบสาธารณรฐทเขมแขง มการเปดโอกาสใหพลเมองใชสทธในการเลอกตงนบตงแตรฐธรรมนญป 1789 มผลบงคบใช อนง ในยโรป ระบอบกษตรยถกแทนทดวยระบอบประชาธปไตย ผลทตามมาคอ ระบอบใหมถกสถาปนาขนบนโครงสรางรฐรวมศนยซงดำารงอยกอนแลวและมววฒนาการมายาวนาน ในทางกลบกน ประชาธปไตยของอเมรกากอตวขนพรอมๆ กบรฐอเมรกาซงเพงถอกำาเนดขนหลงสงครามตอสเพอเอกราช ปจจยขางตนมอทธพลตอการกำาหนดความเขาใจวาดวยรฐและวฒนธรรมการเมองในสหรฐฯ จวบจนทกวนน กลาวคอ สงคมไดใหคณคากบอสรภาพของปจเจกบคคลและประสงคใหรฐมลกษณะตงรบ (passive) ดวยเหตน ความเหลอมลำาทางสงคมจงกลายเปนสงทยอมรบไดในฐานะผลพวงตามธรรมชาตของการอยรวมกนของมนษย

อสรภาพและความเหลอมลำาทางสงคม

129

วฒนธรรมการเมองของสหรฐฯ ไดรบอทธพลจากแนวคดสำานกเสรนยมอยางเขมขน ซงใหความสำาคญอยางเฉพาะเจาะจงกบอสรภาพของปจเจกบคคล เสรนยมในสหรฐฯ ไมไดเผชญกบกระแสความคดทาทายอนๆ เฉกเชนยโรป ไมวาจะเปนอนรกษนยมหรอสงคมนยม ดวยเหตนมนจงสามารถสถาปนาขนเปนแนวคดกระแสหลกโดยปราศจากกระแสทางเลอกอนๆ จนถงทกวนน อสรภาพยงคงเปนความดสงสดในสงคมอเมรกา

ภายใตวฒนธรรมการเมองดงกลาว รฐบาลจงมขอบเขตอำานาจทจำากด เหนอสงอนใด รฐไมประสงคทจะเขาไปควบคมเศรษฐกจหรอรวมมอกบกลมคนงาน สหภาพแรงงานในสหรฐฯ จดตงขนอยางไรพลงและแทบไมมบทบาทสำาคญใดๆ ดงนน การตอรองสญญาวาจางและคาแรงจงเปนไปอยางอสระและขนอยกบแตละกรณ ในแงน อาจกลาวไดวา สหรฐฯ เปนตวอยางทสะทอนประชาธปไตยแบบพหนยม กลาวคอ กลมผลประโยชนเฉพาะสามารถใชอทธพลตอรองกนคอนขางมาก ทวากลมผตอรองจำากดเฉพาะกลมทมองคกรทเขมแขงและมทนสนบสนน กลมทสะทอนผลประโยชนทครอบคลมประเดนกวางแตไรพลงในการจดตงกลบสงผลกระทบเพยงเลกนอยเทานน ดงตวอยางรปธรรมของการทกลมลอบบและสมาคมธรกจบางกลมมอทธพลมหาศาล ในขณะทอทธพลของชนกลมนอยทางชาตพนธกลบถกละเลย

ขอเทจจรงขางตนปรากฏในการกำาหนดระบบการเมองและการออกแบบรฐสวสดการอเมรกาอยางไร มนสะทอนความเขาใจตอสทธขนพนฐานแบบไหน

ระบบการเมองสหรฐฯ มระบอบการปกครองแบบประธานาธบดอนมโครงสรางแบบทว­

ลกษณ ประกอบไปดวยฝายบรหารและฝายนตบญญต อำานาจในการบรหารอยในมอของประธานาธบดผเปนประมขของรฐ ในขณะทฝายนตบญญตแบงออกเปนสภาผแทนและวฒสภา ซงรวมกนเปนสภาคองเกรส ฝายนตบญญตและฝายบรหารตางแยกออกจากกนอยางชดเจนแตในขณะเดยวกนกมความสมพนธตอกนภายใตหลกการ ‘ตรวจสอบและถวงดล’ อำานาจอนมรากมาจากนกปรชญาการเมองคอมองเตสกเออและลอค หลกการดงกลาวมงปองกนการ

อสรภาพในฐานะหลกปฏบตสงสด

สงเหลานสะทอนความหมายในภาคปฏบตอยางไร

ระบอบการปกครองแบบประธานาธบด

130

ลแกอำานาจ เปาหมายโดยรวมของระบบนคอการคมครองอสรภาพในเชงปจเจก-บคคลของพลเมองใหรอดพนจากอำานาจทไมชอบธรรมอยางมประสทธภาพ

โดยธรรมเนยมปฏบต พรรคการเมองในสหรฐฯ ไมไดมอทธพลพเศษทางการเมอง เปนผลใหการแขงขนระหวางพรรคไมไดเปนตวชขาดทาง การ-เมองทสำาคญ อาจเรยกไดวา หนาทหลกของพรรคการเมองคอการเปนองคกรรณรงคในการเลอกตงซงดแลจดการรณรงคใหแกผสมครทเลอกสรรมา นอกจากน พรรคการเมองตางไมไดนำาเสนอแนวนโยบายรฐบาล พรรคมบทบาทเพยงเลกนอยในสภาคองเกรส ทงนเพราะ อนดบแรก พรรคไมจำาเปนตองสนบสนนรฐบาล อนดบตอมา เหลาผแทนตางลงคะแนนเสยงโดยสอด-คลองกบผลประโยชนสวนตวของพวกเขาเปนทตง หาใชอดมการณไม

รฐธรรมนญและระบบของสทธขนพนฐานรฐธรรมนญอเมรกนฉบบป 1789 เรมตนดวยสตรสำาเรจวา ‘ชวต เสรภาพ

และการแสวงหาความสข’ มนสถาปนารฐบาลกลางพรอมกบระบบการปกครองแบบประธานาธบด รฐธรรมนญฉบบนถอเปนหนงในรฐธรรมนญสาธารณรฐทเกาแกทสดและยงมผลจวบจนทกวนน มนยงเปดโอกาสใหพลเมองมสทธในการเลอกตง แมวาสทธนนจะจำากดเฉพาะพลเมองชายผวขาวผถอกรรมสทธในทรพยสนกตาม

ไมเพยงเทานน รฐบญญตสทธ (Bill of Rights) อนมเนอหาครอบคลมการแกรฐธรรมนญสบครงแรก ไดกำาหนดสทธอนไมอาจพรากไปจากพลเมองอเมรกนไว โดยเปนทรกนในนาม ‘สทธขนพนฐาน’ สทธเหลานถกกำาหนดขนเพอปองกนปจเจกบคคลไมใหถกแทรกแซงละเมดโดยรฐ จดยนของรฐ-ธรรมนญตอกยำาอยางชดเจนวาสทธดงกลาวตองบงคบใชไดจรงกบปจเจก-บคคลทกคน

จารตแรกเรมของสงทเรยกวาสทธทางการเมองขนพนฐานนคอตวกำาหนดความเขาใจทสงคมอเมรกนมตอสทธพนฐานในปจจบน สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบนนถอเปนหวใจสำาคญในประเทศสหรฐฯ แมวานบตงแต 11 กนยายน 2001 สทธและเสรภาพเชงลบจะถกจำากดมากขนอนเปนผลมาจาก

พรรคการเมองในฐานะองคกรรณรงคในการเลอกตง

‘ชวต เสรภาพ และการแสวงหาความสข’

สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบโดยปราศจากเชงบวก

131

มาตรการตอตานการกอการราย อยางไรกด สถานภาพของสทธทางเศรษฐ-กจและสงคม รวมไปถงสทธและเสรภาพพลเมองเชงบวกนนถอวายำาแยกวามาก สงเหลานไมไดถกระบไวในรฐธรรมนญ สหรฐฯ ยงไมเคยลงนามในขอตกลงระหวางประเทศใดทมงบรรลสทธดงกลาว รฐธรรมนญอเมรกนไมไดประสงคจะทำาใหรฐสวสดการมความเปนสถาบนทยงยน ดวยเหตน พลเมองจะไดรบสทธประโยชนทางสงคมกตอเมอพวกเขาจายคาประกนหรอตองการความชวยเหลอยามคบขน กระนน ไมมการประกนสทธในการไดรบความชวยเหลอยามคบขนนและสภาคองเกรสสามารถออกเสยงใหมการยกเลกระบบการโอนจายไดเสมอ

เศรษฐศาสตรการเมองเศรษฐกจในประเทศสหรฐฯ จดอยในประเภทเศรษฐกจแบบเสรหรอ

เศรษฐกจตลาดแบบไมประสานกน กลาวคอ บรษทเอกชนสามารถแขงขนกนอยางเสรโดยปราศจากความรวมมอหรอการประสานงานกบรฐบาลและหนสวนทางสงคมอนๆ หรอมเพยงนอยนดเทานน แนวทางเศรษฐกจในสหรฐฯ มงไปทการสรางผลกำาไรและการเตบโตทางเศรษฐกจเปนหลก (ยกเวนบางเรอง เชน เกษตรกรรมหรออาวธ ซงไมอยในกลไกการแขงขนสมบรณดงกลาว)

ไมกปทผานมา สหภาพแรงงานและสมาคมผจางงานตางมจำานวนสมาชกทลดลงเรอยๆ โดยไรซงอำานาจในการตอรองเรองคาจางหรอสภาพททำางาน ในสหรฐฯ การตอรองคาจางเกดขนในระดบผบรหารทมอำานาจ อกทงมระดบการคมครองการจางงานทตำามาก สงเหลานสงผลใหเศรษฐกจมลกษณะทยดหยนสง โดยเฉพาะในฝงของผวาจาง กลาวคอ คนงานสามารถถกวาจางอยางรวดเรวแตกถกปลดออกจากงานอยางรวดเรวเชนเดยวกน นอกจากน ระบบการฝกอบรมยงมงใหความรวชาชพและทกษะแบบกวางๆ แกคนงาน

ระบบการเงนของสหรฐมแนวโนมทจะยดหยนมากขน ตามกฎแลว บรษทเอกชนใชตลาดการเงนเปนชองทางหลกในการขบเคลอนกจการของตน เพราะฉะนน การสงเสรมมลคาผถอหนหรอทเขาใจงายๆ วากำาไรบรษทระยะสน

เศรษฐกจตลาดแบบไมประสานกน

มงหนาสการสงเสรมมลคาผถอหน

132

จงเปนเปาหมายสำาคญสงสด มเพยงบรษทเอกชนและธนาคารในสหรฐฯ ไมกแหงเทานนทมความสมพนธใกลชดกน ในขณะเดยวกน ความสมพนธระหวางบรษทเองกวางอยบนเงอนไขความสมพนธทางตลาดหรอเงอนไขสญญาอนมผลบงคบใช

จวบจนศตวรรษท 20 สหรฐฯ มระบบความมนคงทางสงคมทไมไดรบการพฒนา ในป 1937 มการออกกฎหมายวาดวยความมนคงทางสงคมซงถอเปนการรเรมระบบความมนคงทางสงคมแหงชาตขนเปนครงแรก ซงรวมถงระบบเงนบำานาญบนเงอนไขของเงนทจายไป การใหความชวยเหลอทางสงคมแกครอบครวทยากไร เดก และผสงอาย รวมไปถงระบบประกนสงคมสำาหรบผวางงานของรฐบาลกลาง อยางไรกตาม สหรฐฯ ในปจจบนยงมลกษณะเปนรฐสวสดการแบบเสรนยม เนองจากสทธประโยชนซงจดหาโดยรฐไมไดครอบคลมรอบดานหรอกระจายกลบสสงคมมากพอ สทธประโยชนทางสงคมจำานวนหนงในสามลวนจดหาโดยองคกรเอกชน สาเหตสำาคญของสภาวะขางตนคอวฒนธรรมการเมองและขอเทจจรงทวาสหรฐฯ มกจะบรหารโดยคนจากพรรครพบลกนหรอไมกโดยเดโมแครตเอยงขวา ซงพจารณารฐสวสดการเพยงชวงเวลาสนๆ เทานน อาจเรยกไดวา โดยเนอในแลว ความเปนรฐ­สวสดการของสหรฐวางอยบนเงอนไขขอจำากดหลายดานและจดหาเพยงความชวยเหลอระดบตำาสดในกรณทผเดอดรอนมความแรนแคนอยางมากเทานน

ประกนสงคมสำาหรบคนวางงาน: แมวาแตละมลรฐจะสามารถกำาหนดระดบสทธประโยชนและบรหารจดการระบบ ทวา ในสหรฐฯ เงนประกนสงคมสำาหรบคนวางงานนนมาจากสวนกลาง ผวางงานมสทธไดรบความชวยเหลอเปนเวลาหกเดอน ซงสามารถยดเวลาออกไปไดอกไมกสปดาหในกรณพเศษ สทธประโยชนของผวางงานคดเปนประมาณรอยละ 30 หรอ 40 ของคาจางกอนหนานน

การสงเสรมรายได: ในสหรฐฯ การสงเสรมรายได หรอ ‘สวสดการ’ ถอวาเปนมาตรการตอตานความยากจน ซงกลมเปาหมายคอกลมคนยากจน

รฐสวสดการ: กระจกสะทอนการจดลำาดบความสำาคญของอเมรกา

ประกนสงคมสำาหรบคนวางงาน

การสงเสรมรายได

133

ทสดในสงคม เพราะฉะนน ผไดรบความชวยเหลอจงมกถกตตราทางสงคม ไมเพยงเทานน ยงมโครงการชวยเหลอเฉพาะกลมตางๆ อนไดแก บตรและครอบครวของผยากไร นอกจากเงนชวยเหลอแลว พวกเขาเหลานยงไดรบความชวยเหลอรปแบบคลายๆ กน เชน แสตมปอาหาร

เงนบำานาญ: ระบบเงนบำานาญในสหรฐฯ วางอยบนพนฐานของเงนทผรบบำานาญจายเขากองทนกอนหนาน กลาวคอ พลเมองจายภาษเงนไดซงจะทำาใหพวกเขามสทธรบบำานาญ อยางไรกด สทธการรบบำานาญจำากดอยเฉพาะคนมรายไดและสามารถจายภาษเงนได คนทไมมสทธจำาเปนตองพงพาสวสดการอนๆ นอกจากน ยงมเพดานจำากดการจายเงนเขาจากภาษเงนได ซงเออประโยชนใหผมรายไดสงไมตองแบกรบภาระหนก

ระบบบรการสขภาพ: สหรฐฯ ไมมระบบสาธารณสขถวนหนาซงไดรบการสนบสนนทางการเงนจากรฐ มเพยงแคคนสามกลมเทานนทไดรบสทธประโยชนจากระบบสาธารณสขของรฐ อนไดแก ทหาร ผทมอาย 65 ปขนไป และผยากไร คนสองกลมหลงกำาลงมจำานวนเพมขนอยางรวดเรว ปญหาสำาคญอกประการหนงคอ มหมอจำานวนมากขนเรอยๆ ปฏเสธไมรกษาคนไขสองกลมนเนองจากพวกเขาเชอวาคาตอบแทนจากรฐนนตำาเกนไปและไมคมคาตอบรการการรกษาของพวกเขา

ระบบการศกษา: ระบบโรงเรยนของสหรฐฯ จำาแนกเปนโรงเรยนศาสนาและโรงเรยนรฐ ทองถนจะทำาหนาทบรหารจดการและใหเงนสนบสนนโรงเรยนรฐ ในดานหนง การใหอำานาจแกทองถนอาจจะถอเปนเรองดหากมองจากกรอบการบรหารจดการตวเองและการมสวนรวม อกดานหนง ระบบดงกลาวนำาไปสชองวางความแตกตางในเชงคณภาพการศกษา ดวยเหตทโรงเรยนแตละแหงไดรบเงนสนบสนนจากภาษเงนได ชมชนทมงคงยอมสามารถอดฉดเงนจากภาษเงนไดเขาสระบบการศกษาจำานวนมาก ในทางตรงกนขาม ชมชนทยากจนกวามกจะมทรพยากรทจำากดในการสงเสรมการศกษา เพราะฉะนน

เงนบำานาญ

ระบบบรการสขภาพ

ระบบการศกษา

134

คณภาพของการศกษาจงมกถกกำาหนดโดยสถานทและสภาพแวดลอมทแตละคนเตบโตมา อยางไรกด ระบบการศกษาอเมรกาโดยรวมสามารถผลตจำานวนผสำาเรจการศกษาระดบอดมศกษาในอตราสงทสดในโลก

บทสรปลกษณะของทงระบบการเมองและสวสดการทางสงคมในสหรฐฯ ถก

กำาหนดโดยสภาพรฐทออนแอและตงรบ เปาหมายของรฐคอการมอบอสรภาพ (เชงลบ) ใหแกปจเจกบคคลมากทสดเทาทจะเปนไปได สทธพนฐานทาง การเมองมความสำาคญเหนอสงอนใด ในขณะทสทธทางเศรษฐกจและสงคมแทบจะไมมบทบาทใดๆ ดวยเหตน รฐจงเกอบจะไมหรอไมเขาไปแทรกแซงจดการตลาดหรอสงคมและไมเตมใจทจะผกมดตวเองเขากบขอตกลงระหวางประเทศ

สงเหลานเปนผลมาจากระบบสหพนธรฐทแตกแยกไมลงรอยกนและวฒนธรรมรพบลกน1 เครงศาสนา และเสรนยม นนหมายความวา ในขณะทสหรฐฯ ประสบความสำาเรจในแงของตวชวดทางเศรษฐกจ เชน การเจรญ­เตบโตทางเศรษฐกจ มนประสบความลมเหลวหากดทระดบของการกดกนทางสงคม

ยกตวอยางเชน เมอเปรยบเทยบกบประเทศพฒนาอตสาหกรรมอนๆ สหรฐฯ ถอเปนหนงในประเทศทมอตราความยากจนสงทสด ผลสมประสทธจนหรอสมประสทธการกระจายรายได (Gini coefficient) สะทอนความเหลอมลำาทคอนขางสง ในแงของมาตรวดความเปนสงคมประชาธปไตย สหรฐฯ ถอวาลมเหลวโดยสนเชง ไมวาจะดทสทธขนพนฐาน ระบบการเมอง หรอรฐสวสดการ เปนทประจกษชดวาสหรฐฯ มองคประกอบแบบอสรนยมจำานวนมาก มนจงเปนเพยงเรองของการตความของแตละคนเทานนทจะจดประเภทวาสหรฐฯ เปนสงคมประชาธปไตยแบบไมเปดกวาง หรอเปนรฐอสร­

1 วฒนธรรมและแนวคดทวางอยบนฐานทตองการใหรฐบาลมขนาดเลกทสด ทำาหนาทเพยงบางประการ และมตลาดเปนตวหลกในการจดการระบบสงคมเศรษฐกจ—บรรณาธการ

135

นยมเตมตว กระนน ตองไมลมวาตนแบบอสรนยมอยางสมบรณดำารงอยในหลกทฤษฎเทานน สหรฐฯ เองยงมระบบความมนคงทางสงคม ถงแมจะมลกษณะดอยพฒนากตาม

หากเราละไวซงนโยบายมหาดไทยและดานความมนคงภายหลงเหต-การณ 11 กนยาฯ ฝายบรหารของบช (George W. Bush) ปกครองประเทศดวยจตวญญาณของอสรนยม โดยเฉพาะในดานเศรษฐกจและสงคม รฐบาลพยายามทจะลดบรการสงคมหรอแปรรปสภาคเอกชนมากขน ชยชนะของพรรคเดโมเครตในการเลอกตงประธานาธบดหลงรฐบาลบชกใหความหวงเพยงนอยนด ทงนเพราะพรรคเดโมแครตไมไดใหความสำาคญกบปญหาทางสงคมมากนก หากเทยบกบพรรคสงคมประชาธปไตยในยโรป

อตราการจางงาน 2006

72% จำานวนคนทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการจางงาน 2006 – ผหญง

66.1% จำานวนผหญงทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรหญงทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงาน 2006

4.1% สดสวนคนวางงานในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจ (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงานระยะยาว 2006

0.5% สดสวนของคนวางงานระยะยาว (12 เดอนขนไป) ในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐ-กจ (ทมา: Eurostat)

ความเหลอมลำาทางรายได/สมประสทธจน 2006

40.8% อตราสวนชวดความเหลอมลำาทางรายได—ยงตวเลขสงขน ชองวางความเหลอมลำายงกวางขน (ทมา: Human Development Report 2006)

ดชนความยากจนของมนษย 2006

15.4% ดชนความยากจนของมนษยประกอบไปดวยตวชวดตางๆ (อายคาดเฉลย อตราผอานออกเขยนได การเขาถงประกนสงคม) 0 = ความยากจนตำาสด 100 = ความยากจนสงสด (ทมา: Human Development Report 2006)

งานเขยนเพมเตม:

Lew Hinchman (2006), ‘USA: Residual Welfare Society and Libertarian Democracy’, in: Thomas Meyer (ed.), Praxis der Sozialen Demokratie, Wiesbaden, pp. 327–73.

Winand Gellner and Martin Kleiber (2007), Das Regierungssystem der USA. Eine Einführung, Baden-Baden. Demokratie. Wiesbaden, pp 119–153.

136

การศกษา: ความสำาคญของภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจตอความสำาเรจทาง การศกษา 2006

17.9% สดสวนของความแตกตางทางความสามารถของนกเรยนอนเปนผลมาจากภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจของพวกเขา (ทมา: OECD, PISA Study 2006)

ความหนาแนนของสหภาพแรงงาน 2003

12.4% สดสวนของประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจซงเขารวมกบสหภาพแรงงาน (Visser [2006], ‘Union Membership Statistics in 24 Countries’, Monthly Labor Review 129 (1): 38–49)

5.2.�บรเตนใหญครสเตยน เครล (Christian Krell)

ภายใตกรอบคดของทฤษฎสงคมประชาธปไตย บรเตนใหญถอไดวาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางขนตำา ซงหมายความวามการคมครองสทธทางสงคมและเศรษฐกจนอกเหนอไปจากสทธพลเมองและสทธการเมอง ไมเพยงเทานน รฐยงมลกษณะของรฐสวสดการในหลายๆ ประการสำาคญซงวางอยบนสทธขนพนฐาน กระนน ยงถอวารฐจดสรรเพยงบรการทางสงคมขนตำาเทานน สวนสทธขนพนฐานนนดำารงอยเปนเพยงลายลกษณอกษรอยางเปนทางการ หากแตไมไดมความหมายมากนกในเชงปฏบต ดวยเหตน หากพจารณาตามการแบงประเภทระหวางสงคมประชาธปไตยและประชา-ธปไตยแบบอสรนยม บรเตนใหญคอตวอยางทสะทอนสงคมประชาธปไตยทมขอจำากดและหางไกลจากตวแบบอดมคต

เปนเรองนาประหลาดใจทบรเตนใหญมระบบรฐสวสดการทคอนขางดอยพฒนา ทงๆ ทบรเตนใหญมประวตการพฒนาองคประกอบรฐสวสดการกอนประเทศยโรปอนๆ กลาวคอ นบตงแตศตวรรษท 18 เปนตนมา การขยายตวทางการคาและนวตกรรมทางเทคโนโลยไมเพยงแตจะกอใหเกดความเจรญ

สงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางขนตำา

พฒนาการของรฐสวสดการในยคแรกเรม

137

มงคง หากยงสรางปญหาทางสงคมตางๆ อนเกยวพนกบการปฏวตอตสาหกรรม ไดแก ความยากจน สภาวะขาดสารอาหารและสขภาพทยำาแย แรงงานเดก และประกนสงคมทไมเพยงพอ

องคประกอบแรกๆ ของรฐสวสดการเกดขนในบรเตนใหญกอนประเทศ อนๆ เพอแกไขปญหาทางสงคมทรมเราในขณะนน ในยคแรกเรมน ไมมการถกเถยงกนเรองความเปนไปไดของการสรางรฐสวสดการทรอบดาน สาเหตเบองตนมาจากโครงสรางการเมองและวฒนธรรมของบรเตนใหญทฝงรากลกมานาน ความคดเสรนยมมบทบาทสำาคญในการกำาหนดวฒนธรรมการเมอง ดวยเหตน การคาเสรจงขยายตวและความมงคงทางเศรษฐกจเพมพน กระนน สทธทางการเมองกลบถกจำากด รฐถกปฏเสธไมใหเขาไปแทรกแซงในประเดนทางสงคม นโยบายทางสงคมและเศรษฐกจในชวงศตวรรษท 18 และ 19 ถกหลอหลอมโดยคำาคมเสรนยมวาดวยการปลอยเสร (laisser-faire) วา ‘รฐไมควรแทรกแซง’

ปญหาบรการสงคมดอยพฒนาโดยรฐไดรบการบรรเทาลงสวนหนงเพราะความชวยเหลอดานการกศลและทางมนษยธรรม งานการกศลและการบรจาคเอกชนนบไมถวนเหลานทำาใหบรเตนใหญมโครงสรางสวสดการทไมใชรฐซงมเอกลกษณเฉพาะตวจวบจนทกวนน อยางไรกตาม ปญหาพนฐานสำาคญกยงดำารงอย ไมใชคนยากจนทกคนจะไดรบประโยชนจากความชวยเหลอบรรเทาทกขขางตน ในศตวรรษท 19 นอกจากองคกรการกศลแลว สหภาพ-แรงงานไดเรมกอตวขนและบางครงกไดแสดงพลงอนเขมแขง ทวา สหภาพ-แรงงานในบรเตนใหญไมไดรวมตวกนเปนเอกภาพเฉกเชนในเยอรมน ดวยเหตน สหภาพแรงงานของบรเตนใหญจงมลกษณะแตกกระจาย และเปนมาจนกระทงทกวนน

พรรคแรงงาน—นกสงคมประชาธปไตยแบบบรเตนใหญ—กอตวขนจากขบวนการสหภาพแรงงานในตนทศวรรษ 1900 ภายหลงสงครามโลกครงทหนง พรรคแรงงานไดผงาดขนเปนพลงทางการเมองอนดบสองในบรเตนใหญ และในป 1945 พรรคแรงงานกสามารถขนมาเปนรฐบาลปกครองประเทศได ภายใตการนำาน ภาพบรเตนในฐานะรฐสวสดการดจะมความเปนไปไดขนมา

ถงอยางไรกยงเปนรฐสวสดการดอยพฒนา

138

ในชวงน พรรคอนรกษนยมและพรรคแรงงานเหนพองกนในเรองลกษณะพนฐานของรฐสวสดการ มการถกเถยงกนเพอคนหาฉนทามตในชวงหลงสงคราม รวมไปถง ‘สญญาประชาคม’ ระหวางกลมคนหลากหลายชนชน

เมอสนทศวรรษ 1970 นายกรฐมนตร มารกาเรต แธทเชอร (Margaret Thatcher) จากพรรคอนรกษนยมประกาศกราวทจะยต ‘สญญาประชาคม’ และดำาเนนการลดขอบเขตอำานาจรฐ แธทเชอรเนนยำาวารฐไมมสวนรบผดชอบตอการจางงานเตมท จดยนดงกลาวตรงกนขามกบความคดทางการเมองในยคหลงสงครามอยางสนเชง แธทเชอรปฏเสธการแทรกแซงของรฐทกรปแบบในการแขงขนเสรทางเศรษฐกจ หนาทสำาคญของรฐคอสรางเงอนไขทมเสถยรภาพตอกจกรรมทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะดานการเงน ดวยเหตน ในชวงทรฐบาลอนรกษนยมของแธทเชอรครองอำานาจระหวางป 1979­97 หลายภาคสวนในเศรษฐกจบรเตนใหญจงมการแปรรปใหเปนเอกชน (pri-vatization) และไดรบการลดหยอนกฎเกณฑ

อตราความยากจนทพงสงขนและความเหลอมลำาทางสงคมทเพมมากขนคอผลกระทบสำาคญสองอยางจากนโยบายแธทเชอร สองสงขางตนและตวชวดอนๆ ชวา เมอยคแธทเชอรสนสดลง บรเตนใหญมลกษณะเปนเพยงแคสงคมประชาธปไตยแบบจำากดเทานน

ครนเมอโทน แบลร (Tony Blair) และพรรคแรงงานไดรบชยชนะในการเลอกตงในป 1997 บรเตนใหญกกลบมาดำาเนนนโยบายตามทศทางสงคมประชาธปไตยอกครง คำาประกาศของพรรคแรงงานทมงจะรบประกนใหทกคนเขามามสวนรวมทางการเมองไดรบการสนบสนนจากมาตรการตางๆ จำานวนมาก ตวอยางตวชวดการหวนคนสแนวทางสงคมประชาธปไตย เชน การขยายการบรการทางสงคมขนานใหญ โดยเฉพาะดานสาธารณสขและการศกษา มาตรการตานความยากจนเฉพาะกลมเปาหมาย และการกำาหนดอตราคาจางขนตำา

กระนน รปแบบ ‘ทางเลอกทสาม’ (Third Way) ของบรเตนใหญกยงกอใหเกดการโตแยงและสะทอนปญหา ไมวาจะเปนความพยายามทจะคงไวซงตลาดแรงงานเสรและระเบยบเศรษฐกจเสรในยคแธทเชอร การบรหารรฐ

ฉนทามตหลงสงครามและ ‘สญญาประชาคม’

ยคแธทเชอร

โทน แบลรและพรรคแรงงาน

139

ในลกษณะเผดจการของแบลร และเหนอสงอนใดคอ นโยบายดานการตาง­ประเทศของเขาในอรคในฐานะพนธมตรทใกลชดกบสหรฐฯ

ระบบการเมองถอไดวาบรเตนใหญคอหนงในประเทศทมระบอบประชาธปไตยทเกาแก

ทสดในยโรป อยางไรกด ระบบการเมองของบรเตนใหญกลบไดรบการขนาน­นามวาเปน ‘เผดจการอนมาจากการเลอกตง’ เราจะทำาความเขาใจลกษณะยอนแยงทงสองนอยางไร

เรองราวประวตศาสตรโดยยอสามารถชวยไขปรศนาความลกลนขางตนได กลาวคอ นบตงแตการปฏวตอนรงโรจน (Glorious Revolution 1688–89) รฐสภาบรเตนใหญคอยๆ มอำานาจมากขน นานหลายศตวรรษ สทธตางๆ ซงเคยเปนของราชบลลงกมากอนไดถายทอดมายงรฐสภาอนประกอบไปดวยสภาสงและสภาลาง อนง บรเตนใหญไมไดมประสบการณการปฏวตเปลยน-แปลงอยางถอนรากถอนโคนอนนำาไปสการแบงแยกอำานาจเฉกเชนในประเทศยโรปอนๆ เพราฉะนน อำานาจสวนใหญซงเคยรวมศนยอยทกษตรยนนบดนอยในมอของรฐสภา

รฐสภาจงครองอำานาจอธปไตยอนแทบไรขดจำากด อกทงอยเหนออำานาจตลาการและรฐธรรมนญ ในปจจบน อำานาจอธปไตยสงสดมากมายรวมศนยอยทหวหนาพรรคเสยงสวนมากในสภาลาง ซงกคอ นายกรฐมนตรนนเอง

ไมเพยงเทานน ยงมสองปจจยเพมเตมทเออใหรฐบาลบรเตนใหญในปจจบนมอำานาจเพมขน อนดบแรก ดวยเหตทรฐบรเตนใหญมโครงสรางรวมศนย อำานาจภมภาคหรอมลรฐยอยจงไมสามารถมอทธพลเหนอกระบวนการนตบญญตของรฐบาลกลาง อนดบตอมา ระบบการเลอกตงแบบ ‘ผไดคะแนนสงสดไดรบเลอกตง’ (first-past-the-post) โดยรวมแลวเออใหชยชนะตกเปนของพรรคเพยงพรรคเดยวอยางชดเจน ดงนน รฐบาลผสมจงแทบไมเกดขนและไมมความจำาเปน ยกเวนภายใตสถานการณวกฤต ในเวลาปกต มเพยงแคพรรคอนรกษนยมและพรรคแรงงานทขนมาเปนรฐบาลสลบกนไป นอกจากสองพรรคใหญนแลว เราอาจนบรวมใหพรรคเสรนยมเปนอกหนงพลงทาง

รฐสภาบรเตนใหญ

รฐบาลทเขมแขง

140

การเมองทสำาคญในระบบพรรคของบรเตนใหญ สวนพรรคการเมองอนๆ นนไมสามารถทจะสรางพลงในระดบชาตได ทงนเพราะระบบการเลอกตงไมเอออำานวย

โครงสรางรฐทรวมศนย การนบเสยงขางมากเปนตวชขาด และรฐสภาในฐานะองครฏฐาธปตย เออใหรฐบาลสามารถกระทำาการใดๆ ในขอบเขตทกวาง ดงนน การเปลยนแปลงทศทางทางการเมองขนพนฐานจงทำาไดอยางรวดเรวและทวถง จงกลาวไดวา บรเตนใหญยงคงมอนาคตทเปดกวางสำาหรบพฒนาการสงคมประชาธปไตยมากกวาหลายๆ ประเทศ

ระบบสทธขนพนฐานบรเตนใหญยงมลกษณะยอนแยงอกประการหนงทสำาคญ ซงเกยวพนกบ

สทธขนพนฐาน ในดานหนง สทธพนฐานดเหมอนวาจะไดรบประกนมาชานานเปนประวตการณหากพจารณาจากมหากฎบตรแมคนาคารตา (Magna Carta ค.ศ. 1215) หรอฎกาสทธ (Petition of Rights ค.ศ. 1628) แมวาจะเปนสทธสำาหรบคนจำานวนนอยเทานนกตาม สทธเหลานไดรบการสถาปนาขนเพอตอตานระบอบเผดจการ ดวยเหตนจงเปนสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ อกดานหนง บรเตนใหญไมมรฐธรรมนญฉบบลายลกษณอกษร เพราะฉะนนจงไมมการไลเรยงกำาหนดสทธพนฐานตามรฐธรรมนญทสามารถใชเปนหลกอางอง

อยางไรกด บรเตนใหญไดลงนามในกตกาขององคการสหประชาชาตวาดวยสทธและเสรภาพพลเมองดานการเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรมในป 1976 นอกจากนยงมการผนวกอนสญญายโรปวาดวยสทธมนษยชน (European Convention on Human Rights) เขาเปนสวนหนงของกฎหมายบรเตนใหญในป 1998

แมวาจะถกระบไวอยางเปนทางการ สทธพนฐานไมมผลในทางปฏบตหากพจารณาบางกรณปญหา ยกตวอยางเชน อตราความยากจนทสงมาโดยตลอดของบรเตนใหญนำาไปสคำาถามวา สทธในการมคณภาพชวตตามมาตร-ฐานทเหมาะสมนนมจรงหรอไม

อนาคตทเปดกวางสำาหรบการพฒนาของสงคมประชาธปไตย

สทธขนพนฐานในยคแรกเรม

สทธขนพนฐานมผลบงคบใชจรงหรอไม

141

นบตงแตพรรคแรงงานขนมามอำานาจปกครอง มการสงเสรมสทธพนฐานบางประการใหมผลในทางปฏบตอยางครอบคลมกวางขวางมากกวายคกอนหนา ตวอยางทเปนรปธรรม เชน การกำาหนดคาจางขนตำาแหงชาตในป 1999 และบงคบใหนายจางจายคาจางและจดหาสภาพททำางานในอตราและลกษณะทเหมอนกนสำาหรบทงลกจางชวคราวและลกจางประจำา

เศรษฐศาสตรการเมองบรเตนใหญมระบบเศรษฐกจแบบตลาดเสรคลาสสค หากเปรยบเทยบ

กบระบบเศรษฐกจทตลาดและรฐทำางานประสานกนแลว ระบบตลาดทแขงขนกนสงของบรเตนใหญมบทบาทสำาคญกวา

เราสามารถมองเหนความสำาคญอยางยงยวดของตลาดผานกรณการตอรองคาจางระหวางนายจางกบลกจางในองกฤษ เนองจากสมาคมผจางงานและสหภาพแรงงานมพฒนาการทออนแอและไมมเอกภาพ การตอรองคาจางจงมกจะเกดขนเปนรายกรณระหวางคนงานและบรษท เพราะฉะนน มลคาของคาจางจงเชอมโยงโดยตรงกบระดบทลกจางสามารถไดรบในตลาด นอกจากน ในบรเตนใหญไมปรากฏหลกการมสวนรวมหรอ ‘การตดสนใจรวมกน’ ซงเปนหลกปฏบตในอตสาหกรรมถานหนและเหลกของเยอรมน

ลกจางถกเลกจางอยางงายดายในบรเตนใหญเนองจากไมมมาตรการคมครองการจางงานทมคณภาพ กระนนกตาม คนงานทมฝมอสามารถหางานใหมในตลาดแรงงานทยดหยนอยางไมยากเยนนก โดยรวมแลว ลกจางแตละคนใชเวลาทำางานในบรษทหนงๆ คอนขางสน ผลทตามมาคอ ไมมประโยชนมากนกทคนงานจะเพมพนสมรรถภาพของตนในลกษณะทผกมดเฉพาะเจาะจงกบบรษทหรอสาขาเศรษฐกจหนงๆ สงนเปนหนงในสาเหตททำาใหบรเตนใหญมศกยภาพการผลตคอนขางตำาเมอเทยบกบประเทศอนๆ

บรษทเอกชนในระบบเศรษฐกจตลาดเสรสะสมทนจากการลงทนผานตลาดเงนเสยสวนใหญ ดงนน บรษทเหลานจงตดกบดกการไลลาหาผลตอบแทนระยะสน ทบรเตนใหญไมมความคดวาดวยกจกรรมทางการเงนระยะยาว เชน เฮาสบงเคน แบบเยอรมน (Hausbanken—แปลตรงตววา

ความสำาคญอยางยงยวดของตลาด

ตลาดแรงงานทยดหยน

142

‘บานธนาคาร’ ในเยอรมน บรษทมธรรมเนยมปฏบตของการมความสมพนธอยางแนนแฟนกบธนาคารใดธนาคารหนง) ดวยเหตน ระบบเศรษฐกจของบรเตนใหญจงถกครอบงำาดวยลทธผลประโยชนระยะสนและการแสวงหากำาไรสงสด

รฐสวสดการในงานวจยทศกษารฐสวสดการเชงเปรยบเทยบ บรเตนใหญถอวามลกษณะ

เปนรฐสวสดการ ‘แบบผสม’ (hybrid character) โดยมสาเหตมาจากการทรฐสวสดการของบรเตนใหญวางอยบนตรรกะทแตกตางออกไปจากระบบสวสดการทวไป โดยไมไดตงอยบนระบบเดยวกน ดงจะเหนไดจากบางบรการของรฐสวสดการ เชน ระบบสาธารณสขซงมลกษณะถวนหนาครอบคลมผอยอาศยทกครวเรอนในประเทศ แตในขณะเดยวกน บรการอนๆ กลบวางอยบนพนฐานการตรวจสอบรายไดและทรพยสนของผรบบรการ ซงบางครงกอใหเกดความอบอาย อยางไรกตาม กลาวไดวาบรเตนใหญคอรฐสวสดการเสรนยม ในดานหนง บรเตนใหญมระบบความมนคงทางสงคมทคมครองผคนจากความเสยงพนฐาน อกดานหนง ความตองการใดๆ ทอยนอกเหนอขอบเขตความชวยเหลอขนพนฐานจะไดรบการสนองผานตลาดเสร

ระบบบรการสขภาพ: การบรการสขภาพแหงชาต (The National Health Service—NHS) เปนเสมอนเพชรเมดงามบนมงกฎของรฐสวสดการบรเตนใหญ แหลงเงนทนคอรายไดจากภาษ มนเปนบรการทใหความชวย­เหลอทางการแพทยโดยไมเสยคาใชจายและใหความชวยเหลอดานทรพยากรและเวชภณฑทจำาเปนบางสวน นอกเหนอจากระบบบรการแบบถวนหนาแลว ขอดอกประการของ NHS คอมความโปรงใสเปนอยางมาก อยางไรกตาม NHS อยในสภาวะขาดเงนสนบสนนมาเปนเวลาหลายปและกลายเปนอปสรรคขดขวางการจดสรรความชวยเหลอ ดงทสะทอนออกมาผานการรอควผาตดบางประเภทเปนเวลานาน ตงแตป 2000 มการอดฉดเงนกอนใหญเขาส NHS

ลกษณะผสมของรฐสวสดการ

ระบบบรการสขภาพ

143

อตราการจางงาน 2006

71.5% จำานวนคนทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการจางงาน 2006 – ผหญง

65.8% จำานวนผหญงทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรหญงทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงาน 2006

5.3% สดสวนคนวางงานในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจ (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงานระยะยาว 2006

1.2% สดสวนของคนวางงานระยะยาว (12 เดอนขนไป) ในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐ-กจ (ทมา: Eurostat)

ความเหลอมลำาทางรายได/สมประสทธจน 2006

36% อตราสวนชวดความเหลอมลำาทางรายได—ยงตวเลขสงขน ชองวางความเหลอมลำายงกวางขน (ทมา: Human Development Report 2006)

ดชนความยากจนของมนษย 2006

14.8% ดชนความยากจนของมนษยประกอบไปดวยตวชวดตางๆ (อายคาดเฉลย อตราผอานออกเขยนได การเขาถงประกนสงคม) 0 = ความยากจนตำาสด 100 = ความยากจนสงสด (ทมา: Human Development Report 2006)

การศกษา: ความสำาคญของภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจตอความสำาเรจทาง การศกษา 2006

13.9% สดสวนของความแตกตางทางความสามารถของนกเรยนอนเปนผลมาจากภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจของพวกเขา (ทมา: OECD, PISA Study 2006)

ความหนาแนนของสหภาพแรงงาน 2003

29.3% สดสวนของประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจซงเขารวมกบสหภาพแรงงาน (Visser [2006], ‘Union Membership Statistics in 24 Countries’, Monthly Labor Review 129 (1): 38–49)

งานเขยนเพมเตม

Christian Krell (2006), ‘Laggard or Leader? – der britische Sozialstaat im Spiegel der Sozialen Demokratie’, in: Thomas Meyer (ed.), Praxis der Sozialen Demokratie, Wiesbaden, pp. 130–241.

Alexander Petring (2006), ‘Großbritannien’, in: Wolfgang Merkel et al. (eds), Die Reformfähigkeit der Sozialen Demokratie, Wiesbaden, pp. 119–53.

144

ความมนคงทางสงคม: ระบบประกนภยแหงชาตคมครองพลเมองจากความเสยงและความไมแนนอนตางๆ เชน ความชราภาพ การวางงาน อบต-เหตขณะทำางาน และความบกพรองทางกายภาพ การจดสรรเงนของระบบประกนภยแหงชาตเปนไปตามหลกของจำานวนเงนทผถกประกนจายเขากองทนซงคดตามสดสวนของรายได สทธประโยชนมลกษณะเปนอตราคงทและครอบคลมเฉพาะความจำาเปนพนฐาน ใครกตามทตองการความชวยเหลอเพมเตมนอกเหนอไปจากความคมครองพนฐานนตองดนรนแสวงหาเองในโลกของตลาดเสร

ความชวยเหลอทางสงคม: ความชวยเหลอแหงชาตมอบสทธประโยชนหลายประการใหแกกลมคนทไมมสทธในระบบประกนภยอนมรายรบจากการจายเงนเขากองทนและคนทไมสามารถพงความชวยเหลอเอกชนได สทธประโยชนนมรายรบมาจากภาษ คนทจะเขารบสทธประโยชนมกจะตองผานกระบวนการตรวจสอบรายไดและทรพยสนอยางเครงครด กลาวอกนยหนงคอ ผสมครจะเขาถงความชวยเหลอเหลานไดกตอเมอพวกเขาผานกระบวน-การพสจนแลววาพวกเขาตกอยในสภาวะยากไรอยางแทจรงและไมมทางเลอกอนๆ ใหพงพา

ระบบการศกษา: ในบรเตนใหญ ระบบโรงเรยนแบงออกเปนโรงเรยนรฐและโรงเรยนเอกชน (ตองจายคาเลาเรยน โดยถกเรยกอยางสบสนวา ‘Public School’ ซงในประเทศอนหมายถงโรงเรยนรฐทวไป) ในทศนะของหลายๆ คน การแบงแยกระบบการศกษาขางตนมสวนในการทำาใหระดบการศกษาและฝกวชาชพทวไปอยในเกณฑตำา คขนานไปกบกลมชนชนนำามากความสามารถจำานวนนอยนด เราจะสงเกตเหนความสมพนธแบบแปรผนตามระหวางสถานะทางสงคมและความสำาเรจทางการศกษาไดอยางงายดาย การปฏรปและพฒนาระบบการศกษาจงเปนหนงในเปาหมายสำาคญทพรรคแรงงานปฏญาณตนวาตองบรรลใหได ทผานมา พรรคไดลงทนอยางแขงขน แมบางมาตรการจะมปญหากตาม เชน การเรมเกบคาเลาเรยนนกเรยน

ความมนคงทางสงคม

ความชวยเหลอทางสงคม

ระบบการศกษา

145

บทสรปนบตงแตทศวรรษ 1990 สนสดลง บรเตนใหญไดเบนเขมการพฒนา

ประเทศกลบเขาสทศทางสงคมประชาธปไตยอกครง พรรคแรงงานปฏญาณตนวาเปาหมายทสำาคญของพวกเขาคอการนบรวมทกคนเขาสสงคม โดยในเบองตนผานการมสวนรวมในตลาดแรงงาน ความมนคงทางสงคมมงชวย­เหลอกลมเปาหมายซงมความจำาเปน หาใชการขยายขอบเขตใหกวางมากทสดและยกระดบความชวยเหลอใหสงขน ในขณะเดยวกน การจดสรรสทธ­ประโยชนทางสงคมวางอยบนเงอนไขวาผรบความชวยเหลอตองพยายามพงตนเองอยางแขงขน

ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทมเสถยรภาพและนโยบายตลาดแรงงานทมผลบงคบใชนำาไปสอตราการจางงานทสงในบรเตนใหญ ผลทตามมาคอ ในดานหนง ระดบความยากจนลดลง อกดานหนง ระดบการมสวนรวมทางสงคมเพมขน อยางไรกด อตราความยากจนยงถอวาอยในเกณฑทสงอยางตอเนอง และสทธประโยชนทางสงคมยงตำาอย อกทงการกระจายโอกาสทางการศกษายงมความเหลอมลำา สงเหลานทำาใหบรเตนใหญจดวาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางขนตำาหรออยในตำาแหนงรอบนอกของกลมประเทศสงคมประชาธปไตย

5.3.�เยอรมน�ครสโตฟ อเกล (Christoph Egle)

หากพจารณาจากสภาพการณทางการเมองและเศรษฐกจทเยอรมนเผชญหลงสงครามโลกครงทสองแลว อาจกลาวไดวาสหพนธสาธารณรฐเยอรมน2 คอภาพสะทอน ‘เรองเลาความสำาเรจ’ ของสงคมประชาธปไตย ภายหลง

2 นาเสยดายทเราไมมพนทเพยงพอสำาหรบการอภปรายพฒนาการสงคมประชาธปไตยในเยอรมนตะวนออก

เรองเลาความสำาเรจของสงคมประชาธปไตย?

146

การปกครองของระบอบนาซ ขอกงขาทวาสนตภาพและประชาธปไตยจะสามารถหวนคนสเยอรมนไดหรอไมเรมจางหายไป สหพนธสาธารณรฐมประชาธปไตยทมเสถยรภาพและภาคประชาสงคมทเขมแขง จรงอยวาตองรอจนถงปลายทศวรรษ 1960 กวากระบวนการประชาธปไตยของทงภาครฐและสงคมจะถกขบเคลอนอยางสมบรณ ความอปยศของนาซและการลมสลายของสาธารณรฐไวมารไดสรางรอยแผลทบาดลกลงไปในวฒนธรรมการเมองเยอรมน ดงจะเหนไดจากการปฏเสธวาทกรรมชาตนยมและหมดศรทธาอยางถาวรตอความคดสดโตงทกประเภท ในสหพนธสาธารณรฐ คณคาอนนาเชดชกลบเปนการหาทางประนประนอมและทาง ‘สายกลาง’

สงทเกดขนควบคไปกบกระบวนการทำาใหเปนประชาธปไตย (อกครง) หลงป 1945 คอ ‘ปาฏหารยทางเศรษฐกจ’ ซงวางอยบนการผสมผสานกนอยางเฉพาะตวระหวางสมรรถภาพทางเศรษฐกจ เสถยรภาพทางการเมอง และดลยภาพทางสงคม สงนทำาใหสหพนธสาธารณรฐผงาดขนเปนตนแบบสำาคญสำาหรบประเทศอตสาหกรรมตะวนตกอนๆ สงคมประชาธปไตยเยอรมนยดโยงตวเองเขากบระเบยบทางสงคมและเศรษฐกจของสหพนธสาธารณรฐเชนเดยวกน เพราะมนสะทอนความพยายามนำาคณคาทางการเมองไปปฏบตในโลกแหงความเปนจรง ยกตวอยางเชน ในชวงการเลอกตงทวไปในป 1976 พรรค SPD รณรงคทางความคดเรอง ‘ตนแบบเยอรมน’ ทวา ภายหลงการรวมประเทศ สหพนธสาธารณรฐไมสามารถทำาตามมาตรฐานตนแบบทตงไวได โดยลมเหลวในเชงการเตบโตทางเศรษฐกจและการสรางงาน นาฉงนทปจจยตางๆ ทผลกดนให ‘ตนแบบเยอรมน’ ประสบความสำาเรจในทศวรรษ 1980 กลบถกระบวาเปนสาเหตแหง ‘ความถดถอย’ ในทศวรรษ 1990 ปจจยทโดดเดนคอ ระบบการเมองการปกครองซงปรบตวใหเขากบเงอนไขทางเศรษฐกจทเปลยนแปลง (โลกาภวตน) ไดชา และบางโครงสรางของรฐสวสดการซงกลายเปนอปสรรคของการจางงาน (โดยเฉพาะสำาหรบแรงงานหญงไรฝมอ) อยางไรกตาม ถอวาโชคชะตาทางประวตศาสตรยงปรานเพราะกฎพนฐานเยอรมนยงดำารงอย ทงๆ ทในตอนแรกเราตางคาดการณวามนจะมอยเพยงแคในชวงเปลยนผาน

‘ตนแบบเยอรมน’

147

ระบบสทธขนพนฐานในกฎหมายพนฐานผลจากการถอดบทเรยนเรองการลมสลายของสาธารณรฐไวมาร ยสบ

มาตราแรกของกรนเกเซทซ (Grundgesetz—กฎหมายพนฐาน) มเนอหาในลกษณะทยกสถานะสทธมนษยชน สทธและเสรภาพพลเมองพนฐานเหนอรฐ โดยกำาหนดมใหรฐสภาสามารถเปลยนแปลงเนอหาสาระสำาคญ สทธขางตนรวมถงสงทเรยกวาสทธแบบเสรนยมซงคมครองมใหรฐเขามารกลำาพนทสวน­ตว (‘อสรภาพเชงลบ’) และสทธทางประชาธปไตยในการมสวนรวม (‘อสรภาพเชงบวก’) กฎหมายพนฐานไมไดครอบคลมสทธตดตวทางสงคม อาท สทธในการทำางาน มทอยอาศย เขาถงการศกษา หรอรายไดขนตำา แมวาบางรฐจะระบสงเหลานในรฐธรรมนญของตน นอกจากน กฎหมายพนฐานมไดระบถงระบบเศรษฐกจใดโดยเฉพาะ กระนนมการตงกฎเกณฑทเปนเสมอนปราการปองกนการเกดทงทนนยมแบบตลาดเสรไรการควบคมและเศรษฐกจทมการวางแผนแบบสงคมนยม ยกตวอยางเชน มาตรา 14 ของกฎหมายพนฐานคมครองทรพยสนและสทธวาดวยมรดกสบทอด ทวาการใชทรพยสนดงกลาว ‘ควรเปนไปในทางทเออประโยชนสาธารณะ’ จดยนขางตนสะทอนแงมมในทางปฏบตของความคดวาดวย ‘เศรษฐกจระบบตลาดเพอสงคม’

ระบบการเมองระบบการเมองการปกครองของเยอรมนไดถกออกแบบใหมลกษณะท

ปองกนทกวถทางมใหประชาธปไตยลมเหลว การแบงแยกและจำากดอำานาจในระดบทสงจงมขนเพอใหบรรลเปาหมายขางตน ในขณะเดยวกน อำานาจฝายบรหารยงถกควบคมอยางเครงครดในระดบทมากกวาประเทศประชาธปไตย อนๆ ทวไป ปอมปราการปองกนการเกดรฐททรงพลงมากเกนไปยงรวมไปถงระบบสหพนธรฐและการใหรฐบาลทองถนมสวนรวมในการออกกฎหมายของรฐตน (โดยผาน Bundesrat หรอสภาสงของรฐสภาเยอรมน) การมศาลรฐธรรมนญแหงรฐทเขมแขง การมธนาคารบนเดสบงค (Bundesbank)3 ท

3 ธนาคารบนเดสบงค (Bundesbank) คอ ชอของธนาคารกลางสหพนธสาธารณรฐเยอรมน

สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบและเชงบวกในกฎหมายพนฐาน

การแบงแยกอำานาจและการจำากดอำานาจในระดบทสง

148

เปนอสระ (สบอำานาจตอโดยธนาคารกลางแหงยโรปในภายหลง) การถายทอดหนาทพนธะของรฐบางประการไปยงสมาคมประชาสงคม และสดทาย การใหกลมทางสงคมเขามามสวนรวมในการบรหารจดการระบบความมนคงทางสงคม ดวย ‘โซตรวน’ ทตรงอำานาจรฐเหลาน นกรฐศาสตรชาวอเมรกน ปเตอร แคทเซนสไตน (Peter Katzenstein) ถงกบเคยออกความเหนวา สหพนธสาธารณรฐเยอรมนคอรฐ ‘อธปไตยครงใบ (semi-sovereign)’ สงทเราควร พจารณาประกอบคำานยามขางตนคอ จวบจนทศวรรษ 1990 สหพนธสาธารณ-รฐเองไมไดมอำานาจอธปไตยสมบรณในการกำาหนดนโยบายตางประเทศ

พนธกจของสถาบนทางการเมองในการสรางสมดลทางผลประโยชนกอใหเกดผลดตอสหพนธสาธารณรฐ ระบบการเมองการปกครองขางตนสะทอนความมประสทธภาพและความเปนผแทนในระดบทสง เปนทประจกษชดวาระบบรฐสภามลกษณะทเปดกวางเพยงพอสำาหรบการพฒนาทางสงคม (ยกตวอยางเชน การกอตวของพรรคใหมๆ) และในขณะเดยวกนกรกษาเสถยรภาพในการจดตงรฐบาล มการนำาผเชยวชาญจากภายนอกเขามามบทบาทในกระบวนการนตบญญต สบเนองจากการทผแทนของกลมผมสวนไดสวนเสยจะไดรบคำาปรกษาอยางสมำาเสมอ พรรคการเมองมบทบาทหลกในการใหความสำาคญตอการออกความเหนบนพนฐานของขอมลทรอบดาน ซงเหลาเจาหนาทรฐนำาไปประยกตใชดวย ดวยวธน พวกเขามหนาทสำาคญในการเปนตวกลางเชอมโยงระหวางสงคมและรฐ เนองจากพรรคการเมองสามารถเขาไปมสวนรวมในรฐบาลทองถนทงหมด 16 รฐ นอกเหนอจากบทบาทของพวกเขาในรฐบาลกลาง พรรคการเมองจงไมไดมสถานะตายตววาเปนผนำารฐบาลหรอฝายคาน ดงจะเหนไดชดจากกรณพรรคการเมองใหญสองพรรค อนไดแก SPD และ CDU/CSU ดวยเหตน การเมองการปกครองของสหพนธสาธารณรฐจงมลกษณะใกลเคยงกบ ‘รฐบาลผสมขนาดใหญ (grand coalition)’ ทงทเปนทางการและไมทางการ แนวทางแกมบงคบใหเออตอการ

ปจจบนเปนสวนหนงของระบบธนาคารกลางของยโรป (The European System of Central Banks, ESCB)

บทบาทสำาคญของพรรคการเมอง

149

รวมมอนนำาไปสการเกด ‘นโยบายทางสายกลาง’ (Manfred G. Schmidt) โดยเฉพาะนโยบายเศรษฐกจและสงคม ซงสอดคลองกบวฒนธรรมการเมองของเยอรมนอยางลงตว ดงทอธบายไปขางตน

การแขงขนระหวางพรรคประกอบกบระบบการเมองการปกครองแบบสหพนธสามารถนำาไปสการขดขวางกระบวนการตดสนใจสำาคญหรอการประนประนอมอนไมพงประสงคไดโดยผานการเลนการเมองของพรรค หลงทศวรรษ 1990 มตวอยางสะทอนกรณขางตนเพมขนเปนทวคณ หลงจากทเยอรมนรวมประเทศเปนเอกภาพแลว ตวแสดงการเมองในรฐบาลทองถนมจำานวนมากขนและเปนตวรงมใหความเปลยนแปลงทจำาเปนเกดขนอยางเทาทนฉบไวทามกลางกระแสโลกาภวตน ดวยสภาวะโนมเอยงสความเฉอยชา แนว­โนมทระบบการเมองจะมเสถยรภาพซงเปนความสำาเรจระยะยาวจงกลายเปนปญหา นบเปนเวลาหลายปมาแลวทมการปฏรประบบสหพนธรฐเพอใหมนมลกษณะ ‘เปนมตรตอการตดสนใจ’ มากขน

เศรษฐศาสตรการเมองเยอรมนคอประเทศตวอยางทสะทอนลกษณะเศรษฐกจซงตลาดประสาน

สอดรบกน กลาวคอ บรษทเอกชนมรายไดจากการสะสมสนเชอระยะยาวกบ ‘ธนาคารบาน’ ซงแตกตางไปจากระบบเศรษฐกจตลาดเสรซงพงพาตลาดทน ดวยเหตนภาคอตสาหกรรมและภาคธนาคารจงมลกษณะพงพาอาศยระหวางกนอนเปนคณลกษณะสำาคญของ ‘ทนนยมแบบไรน’ รปแบบเศรษฐกจเชนนวางอยบนพนฐานของ ‘ทนระยะยาว’ (patient capital) อนสงผลใหการตดสนใจเชงยทธศาสตรของบรษทสอดคลองกบกรอบเงอนไขแบบระยะยาวแทนทจะเปนในกรณของมลคาผถอหนระยะสน

หากเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ แลว สงทเปนแบบฉบบของ ‘บรษทมหาชน จำากด เยอรมน’ คอการมสวนรวมของคนงานในการบรหารจดการบรษท ทงการมสวนรวมในระดบพนฐาน (องคกรในสถานททำางาน งานประจำา และเรองบคลากร) และระดบบรษท (การมตวแทนคนงานเขารวมในกรรมการบรหารของบรษทจำากดมหาชนและบรษทรวมทนขนาดใหญ) ดงนน ความ

จดแขงและจดออน ของแนวโนมไปสการมเสถยรภาพของเยอรมน

‘ทนนยมแบบไรน (Rhine capitalism)’

การรวมกนบรหารจดการและการตอรองหมอยางเปนอสระ

150

สมพนธทางสงคมภายในบรษทจงขบเคลอนไปดวยความเปนหนสวนและความรวมมอตอกน การกำาหนดคาจางเปนไปโดยผานการตอรองทเปนอสระระหวางผจางงานและลกจาง (การตอรองหมอยางเปนอสระ—free collective bargaining) ซงจดขนโดยองคกรแรงงานระดบชาต ความขดแยงในภาคอตสาหกรรมจงมอยเพยงประปรายเมอเทยบกบประเทศอนและเกดเพยงชวงเวลาสนๆ เทานน

อยางไรกตาม ในชวงไมกปทผานมา ระบบเศรษฐกจตลาดแบบประสานสอดรบกนเรมสงสญญาณไปในทางทเสอมถอยลง ปจจยสำาคญดานหนงมาจากกระแสโลกาภวตนหรอการเขาสตลาดการเงนระหวางประเทศซงเรมเปน กระแสนยมในหมบรษทเยอรมน อกดานหนงพบวา ความสมพนธทางอตสาหกรรมและทางสงคมเรมถกทำาลายลง อนเปนผลมาจากการททงสหภาพแรงงานและสมาคมผจางตางมอำานาจลดลงและไมสามารถทำางานประสานสอดรบกนไดอกตอไป

รฐสวสดการสหพนธสาธารณรฐเยอรมนคอกรณตวอยางคลาสสคของรฐสวสดการแบบ

อนรกษนยม/บรรษทนยม หรอทรจกกนในนาม ‘ประชาธปไตยครสเตยน’ หรอแบบ ‘บสมารค’ ชอเรยกดงกลาวบงบอกชดเจนวา รฐสวสดการเยอรมนไมไดถกสรางขนดวยนำามอของฝายสงคมประชาธปไตย ฝายประชาธปไตยอนรกษนยมและครสเตยนตางหากทเปนเจาหนทางประวตศาสตรของรฐสวสดการ ภายหลงสงครามโลกครงทสอง สองพรรครฐสวสดการอนไดแก CDU/CSU และ SPD คอตวขบเคลอนการขยายตวของรฐสวสดการเยอรมน

แมวาจะเปนมหาอำานาจทางการเงน รฐสวสดการเยอรมนกลบถกจดประเภทวามการกระจายความมงคงในระดบกลาง สาเหตมาจากการทปญหาความไมสอดคลองกนทางสงคมทไมเคยไดรบการแกไข ตวอยางสะทอนลกษณะดงกลาวคอประเภทของประกนสงคมทแตกตางกนและระบบการดแลอนมไวสำาหรบกลมอาชพแตละกลม ประกนสงคมแบบบงคบครอบคลมเพยงแคคนทเปนลกจางเทานน ในขณะทคนทำางานอสระหรอเปนขาราชการตองใชทน

รฐสวสดการแบบอนรกษนยม/บรรษทนยม

151

สวนตวประกนความเสยงทางสงคมหรอเปนสวนหนงของระบบประกนภยทแยกออกมาโดยเฉพาะ (เชน เงนบำานาญขาราชการพลเรอน)

ระบบประกนสงคมอนหลากหลายและเปนอสระตอกนคอเสาหลกของรฐสวสดการเยอรมน โดยมแหลงเงนทนมาจากเงนทคนงานจายเขากองทน ทกคนมขอผกมดทจะตองจายเงนเขาตามหลกการประเมน นอกจากน ยงมเงนสนบสนนจากงบรฐบาลกลาง ทงเมอยามจำาเปนและเงนจายประจำา เชน กรณเงนประกนบำานาญ เนองจากตนทนของรฐสวสดการมาจากคาแรงเปนหลก ตนทนแรงงานจงเพมสงขน รปแบบการเงนเชนนไดกลายมาเปนอปสรรคขดขวางการสรางงาน โดยเฉพาะดานบรการทเนนแรงงาน สทธประโยชนจากประกนคดคำานวณตามหลกสดสวน ซงหมายความวา ยงลกจางจายเงนเขากองทนนานเทาไร หรอยงพวกเขามรายไดสงเทาไร สทธประโยชนทพวกเขาจะไดรบกยงเพมมากขน ระบบดงกลาวมลกษณะเนนใหความสำาคญแกการจางงาน และไมเออตอชวตคนทำางานทไมมเสถยรภาพมากนก พวกเขาไดรบการคมครองทางสงคมอยางจำากดเทานน

เงนบำานาญ: เงนบำานาญมาตรฐานซงจายโดยประกนภยเงนบำานาญตามกฎหมาย (โดยไมรวมสวนทไดจากบรษทประกนภยเพมเตม) คดเปนรอยละ 70 ของคาแรงสทธโดยเฉลย ทวา เนองจากไดมการปฏรประบบเงนบำานาญเมอไมนานมาน สดสวนจะลดลงเปนรอยละ 50 ในระยะยาว เบย เลยงรฐและการลดหยอนภาษจะชวยทดแทนการลดลงของเงนบำานาญน โดยมงเปนแรงกระตนใหคนหนไปสมครกองทนบำานาญเสรมมากขน ถาหากสทธในการรบเงนบำานาญของใครตำากวาระดบรายได เมอเขาอยในวยชรา ประกนภยพนฐานจะเปนทพงสำาหรบเขา

ประกนสงคมสำาหรบคนวางงาน: ‘สทธประโยชนคนวางงาน I’ คดเปนรอยละ 60 ถง 67 ของคาจางกอนหนาน ทงนขนอยกบสถานะของครอบครว ประกนสงคมสำาหรบคนวางงานจะจายใหเปนเวลาประมาณ 6 ถง 24 เดอนโดยพจารณาจากอายและระยะเวลาในการจายเงนเขากองทนของ

ตนทนคาแรงเพมเตมทสง

เงนบำานาญ

ประกนสงคมสำาหรบคนวางงาน

152

ผรบ หลงจากสทธประโยชนนหมดลง ผวางงานสามารถพง ‘สทธประโยชนคนวางงาน II’ ซงมทมาจากภาษได โดยคดตามเกณฑสนบสนนทางรายได อนง จะมเงอนไขพจารณาตรวจสอบรายไดและทรพยสนเพอกำาหนดวาใครสามารถรบสทธประโยชนคนวางงาน หรอความชวยเหลอดานรายได (สำาหรบผทไมสามารถทำางานได) สวนผทยงอยในสภาวะทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจไดควรเตมใจทจะทำางานหรอแสดงหลกฐานวาพวกเขากำาลงหางานอย สทธประโยชนจากสวสดการขางตนคอสทธทถกตองและถกกำาหนดตามกฎ-หมายซงจะชวยประกนการอยรอดขนตำาทงดานสงคมและวฒนธรรมใหแกทกคน

ระบบบรการสขภาพ: หากเทยบกบประเทศอนๆ แลว ระบบประกนสขภาพตามทระบในกฎหมายของเยอรมนถอวาอยในเกณฑทด และเปนระบบทคอนขางมตนทนสง สทธประโยชนทางสงคมของประกนจะครอบคลมบตรและคสมรสทไมไดทำางานของผเอาประกนผเปนพอแม หรอบคคลทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจไดโดยอตโนมต คนทำางานอสระ ขาราชการ และคนงานทมรายไดสงจะไมถกบงคบใหจายคาประกนขางตนและสามารถใชประกนเอกชนได ซงมกจะมคณภาพดกวา

ระบบการศกษา ระบบการศกษาอยในความดแลรบผดชอบทคอนขางจะสำาคญของรฐบาล

ทองถน ดวยเหตนมนจงเปนตวสะทอนความแตกตางระหวางภมภาคอยางชดเจนทงในดานโครงสรางและดานคณภาพ

ในขณะทระบบการศกษาในบางรฐจดไดวาดทสดตามเกณฑสากล ในบางรฐกลบมระบบการศกษาทตำากวามาตรฐาน OECD4 นอกจากน ในหลายๆ ประเทศ นกเรยนจะประสบความสำาเรจทางการศกษาหรอไมนนขน

4 องคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) คอ องคกรระหวางประเทศของกลมประเทศทพฒนาแลว และยอมรบระบอบประชาธปไตยและเศรษฐกจการคาเสรในการรวมกนและพฒนา

ระบบการศกษา

153

อยกบภมหลงทางสงคมของเขา กลาวอกนยหนงคอ คนสามารถมโอกาสทเทาเทยมทางการศกษาไดยากในเยอรมน อยางไรกตาม ระบบการฝกวชาชพทวภาค (dual vocational training) ถอเปนตวอยางนำารองสำาคญในระดบสากล แมวาจะมปญหาเรองการเปดรบฝกงาน ระบบดงกลาวเออใหคณภาพแรงงานในวชาชพตางๆ สอดรบกบความตองการของบรษท อกทงยงเปดใหนกเรยนเขารวมการศกษาภาคบงคบ พวกเขาจงไดรบการศกษารอบดาน

บทสรป‘ตนแบบเยอรมน’ ถกยกใหเปนตวอยางของสงคมประชาธปไตยแบบเปด

กวางระดบสงมานานจวบจนทศวรรษ 1970 กระนน ความเยยมยอดในอดตนไดเลอนหายไปตามกาลเวลาทามกลางกระแสความไมแนนอนอนเปนผลมาจากการรวมประเทศและโลกาภวตน ในชวงเวลาน อาจจดไดวาเยอรมนเปนสงคมประชาธปไตยระดบกลาง สาเหตสำาคญคอ รปแบบการใหเงนสนบสนนรฐสวสดการสงผลเสยตอศกยภาพของเยอรมนในการแขงขนระหวางประเทศ อกทงการปฏรปทจำาเปนไมสามารถเกดขนไดทนทวงทเพราะระบบการเมองใหความสำาคญกบความมเสถยรภาพ นบตงแตกลางทศวรรษ 1990 รฐบาลโคหลในฐานะผรเรม และตามมาดวยรฐบาลชเรอเดอรไดพยายามกระตนศกยภาพการแขงขนของเศรษฐกจเยอรมนโดยจดระเบยบองคกรและทำาลายบางสวนของรฐสวสดการไป รวมไปถงการปรบระบบความมนคงทางสงคมใหเขากบประชากรผสงอายทเพมขนและโครงสรางครอบครวทเปลยนแปลง การปฏรปขางตนตองเผชญกบแรงเสยดทานไมนอยในบางพนท แตจนถงทสดแลว ระดบการจางงานจะไมสามารถเพมสงขนไดเลยหากปราศจากการปฏรปขางตน เพราะฉะนน เรายงคงตองรอดกนตอไปวา เยอรมนจะสามารถกลบมาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางระดบสงอกครงหรอไม

เศรษฐกจของภมภาคยโรปและโลก ทลงนามในความรวมมอตามสนธสญญา Convention on the Organization for Economic Co-operation and Development ปจจบนมสมาชก 35 ประเทศ

154

อตราการจางงาน 2006

67.5% จำานวนคนทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการจางงาน 2006 – ผหญง

62.2% จำานวนผหญงทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรหญงทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงาน 2006

9.8% สดสวนคนวางงานในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจ (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงานระยะยาว 2006

5.5% สดสวนของคนวางงานระยะยาว (12 เดอนขนไป) ในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐ-กจ (ทมา: Eurostat)

ความเหลอมลำาทางรายได/สมประสทธจน 2006

28.3% อตราสวนชวดความเหลอมลำาทางรายได—ยงตวเลขสงขน ชองวางความเหลอมลำายงกวางขน (ทมา: Human Development Report 2006)

ดชนความยากจนของมนษย 2006

10.3% ดชนความยากจนของมนษยประกอบไปดวยตวชวดตางๆ (อายคาดเฉลย อตราผอานออกเขยนได การเขาถงประกนสงคม) 0 = ความยากจนตำาสด 100 = ความยากจนสงสด (ทมา: Human Development Report 2006)

การศกษา: ความสำาคญของภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจตอความสำาเรจทาง การศกษา 2006

19% สดสวนของความแตกตางทางความสามารถของนกเรยนอนเปนผลมาจากภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจของพวกเขา (ทมา: OECD, PISA Study 2006)

ความหนาแนนของสหภาพแรงงาน 2003

22.6% สดสวนของประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจซงเขารวมกบสหภาพแรงงาน (Visser [2006], ‘Union Membership Statistics in 24 Countries’, Monthly Labor Review 129 (1): 38–49)

งานเขยนเพมเตม

Christoph Egle (2006), ‘Deutschland: der blockierte Musterknabe’, in: Thomas Meyer (ed.), Praxis der Sozialen Demokratie, Wiesbaden, pp. 273–326.

Peter J. Katzenstein (1987): Policy and Politics in West Germany. The Growth of a Semisovereign State, Philadelphia. Manfred G. Schmidt (2007), Das politische System Deutschlands, Munich.

155

5.4.�ญปน5อน จอง ล (Eun-Jeung Lee)

ในขอถกเถยงทางวชาการ ไมมประเทศใดทไดรบการตความลกษณะอยางหลากหลายเทาญปน โดยเฉพาะในดานทเกยวของกบรฐสวสดการหรอ ‘สงคมสวสดการ’ กลาวคอ ภาพสะทอนของญปนมตงแตระบอบสวสดการแบบอนรกษนยมเสรพรอมดวยลกษณะ ‘สงคมประชาธปไตย’ ทโดดเดนไปจนถง ‘สงคมไรชนชนตามความเขาใจแบบมารกซสต’

เราไมสามารถใชคำาศพททวไปอธบายหรอสรปรวบยอดสภาวะของญปน นบตงแตป 1955 ญปนมนายกรฐมนตรจากพรรคอนรกษนยมเสรประชา-ธปไตย (Liberal Democratic Party—LDP) ยกเวนชวงคนสนๆ ในป 1993­94 หากพจารณางบประมาณรายจายดานการชวยเหลอทางสงคมแลว ญปนอยในตำาแนงทตำาของมาตรวดเมอเทยบกบประเทศพฒนาอตสาหกรรมอนๆ ในป 2001 ญปนมงบรายจายทางสงคมคดเปนรอยละ 16.9 ของผลต-ภณฑมวลรวมในประเทศ ซงตำาทสดรองจากสหรฐฯ และไอรแลนด และตำากวาเยอรมนมาก (รอยละ 27.4)

อยางไรกด ญปนกลบเปนประเทศทมอายคาดเฉลยสงทสดในโลก โดยเฉพาะประชากรหญง อกทงมอตราการตายของทารกแรกเกดทตำามากและมการกระจายรายไดทสมดลเปนอยางด สงเหลานเปนหลกฐานพสจนความมประสทธภาพของระบบความมนคงทางสงคมของญปน นอกจากน โพลสำารวจความคดเหนยงระบวา รอยละ 90 ของคนญปนมองวาตนเองเปนชนชนกลาง

ดวยลกษณะทซบซอนขางตน เราจงตองศกษากรณของญปนดวยความระมดระวง บอยครง การถกเถยงเกยวกบญปนมกถกยนยอใหเหลอเพยงคำาถามแบงขววา ญปนมลกษณะเฉพาะทไมเหมอนใครใชหรอไม คำาตอบ

5 เนอหาหลกในสวนนมทมาจาก Eun-Jeung Lee (2006), ‘Soziale Demokratie in Japan. Elemente Sozialer Demokratie im japanischen System’, in: Thomas Meyer (ed.), Praxis der Sozialen Demokratie, Wiesbaden, pp. 374–444 โดยมการปรบเปลยนบางในบางท

ญปน—กรณเฉพาะพเศษ

งบรายจายทางสงคมตำาเมอเทยบตามสดสวนผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (GDP)

ระบบความมนคงทางสงคมทมประสทธภาพสง

156

จำากดอยเพยงแค ‘ใชหรอไมใช’ เชนเดยวกบสงคมอนๆ สงคมญปนมทงสวนทเปนลกษณะเฉพาะและลกษณะทมทวไป ขอคนพบจงไมใชสองขวทางเลอกขางตน หากแตเปนการดำารงอยรวมกน

ระบบการเมอง ระบบการเมองของญปนมลกษณะประชาธปไตยแบบรฐสภา ดานหนง

รฐธรรมนญแหงป 1947 ไดประกนสทธขนพนฐานใหแกพลเมองทกคน ในอกดานหนง พรรคการเมองคอตวแสดงหลกในการแขงขนทางการเมองและกระบวนการตดสนใจ กลาวอยางกวางๆ หลงสงครามโลกครงทสอง พฒนา-การของระบบการเมองญปนสามารถแบงไดสามชวง ชวงแรก (1945­55) คอชวงฟนฟบรณะหลงสงคราม ชวงทสอง (1955­93) เปนทรจกกนในนาม ‘ระบบ 55’ (55 system) ชวงทสาม (หลง 1993) คอชวงปฏรปทางการเมอง อนง การเกดขนของ ‘ระบบ 55’ นนเปนผลมาจากการกอตงพรรคเสรประชา-ธปไตย (LDP) และพรรคสงคมนยมแหงญปน (SPJ) ในป 1955 ทงสองพรรคไดกลายมาเปนเสาหลกของระบบขางตน ในขณะทพรรคอนรกษนยม LDP เกดขนจากการรวมตวของพรรคเสรนยม (Jiyuto) และพรรคประชา-ธปไตย (Minshuto) พรรค SPJ เกดขนจากการรวมตวของนกสงคมนยมทงปกขวาและปกซาย ในเบองตน มความคาดหวงวาในทสดระบบการเมองญปนจะพฒนาเปนระบบสองพรรคตามตนแบบองกฤษ ทวา ในชวงทศวรรษ 1960 เปนทประจกษชดวาระบบการเมองทเกดขนกลบเปนพรรคเดยวครองอำานาจ เฉกเชนพรรคสงคมประชาธปไตยในสวเดน พรรคประชาธปไตยครสเตยนในอตาล และพรรคคองเกรสในอนเดย หากไมนบชวงเวลาสบเดอนระหวางเดอนสงหาคม 1993 ถงมถนายน 1994 พรรคเสรประชาธปไตยไดครองอำานาจในรฐสภา รวมไปถงตำาแหนงนายกรฐมนตรมาโดยตลอดนบตงแตป 1955

รฐธรรมนญและระบบสทธขนพนฐานรฐธรรมนญญปนแหงป 1947 มผลบงคบใชตงแตวนท 3 พฤษภาคม

1947 โดยไดรบการสถาปนาโดยคณะบรหารระหวางการยดครองของอเมรกน

พฒนาการของระบบการเมองสามชวง

รฐธรรมนญ ‘ทกาวหนา’

157

ภายใตการนำาของนายพลดกดาส แมคอาเธอร (Douglas MacArthur) ตว รฐธรรมนญเองนนมลกษณะกาวหนาในเชงเนอหาเปนอยางมาก นอกเหนอจากมาตรา 9 ซงหามมใหญปนมกองทพแลว มาตรา 25 ยงระบไววา

‘(1) พลเมองทกคนมสทธทจะดำารงชวตตามเกณฑมาตรฐานขนตำาและมอารยะ(2) ในทกๆ มณฑลของชวต รฐควรทมเทแรงอตสาหะเพอสนบสนนและขยายสวสดการ

ทางสงคม ความมนคง และสาธารณสข’

มาตรา 27 ของรฐธรรมนญยงระบอกดวยวา ‘พลเมองทกคนมสทธและหนาทในการทำางาน’

ศาลสงสดของญปนไดลงความเหนไวหลายตอหลายครงวา มาตรา 25 ไมไดประกอบไปดวยสทธทตองมผลบงคบใชตามกฎหมาย หากแตควรเขาใจในฐานะแถลงการณระบแผนการบรหารประเทศ การตความขางตนจงสะทอนพนธกจตอการสรางรฐสวสดการของญปนในฐานะพนฐานของรฐและนตบญญต

การทรฐธรรมนญระบถงสทธในการทำางานและสทธทางสงคมขนพนฐานสงผลใหรฐบาลญปนมพนธะตองดำาเนนนโยบายเกยวกบการจางงานและรฐสวสดการ ดวยเหตน การสรางงานและธำารงรกษามนไวจงเปนคณลกษณะทสำาคญของระบบสวสดการของญปน ในขณะเดยวกน รฐยงมสวนในการลงทนดานการเงนในระบบความมนคงทางสงคมซงครอบคลมการใหเงนบำานาญ การสาธารณสข ประกนการวางงาน

เศรษฐศาสตรการเมอง ญปนมรปแบบเศรษฐกจทจดอยในประเภท ‘ตลาดทประสานสอดรบกน

ไดด’ กลาวคอ เครอขายบรษทอนประกอบดวยกลมผประกอบการทหลาก­หลายขามภาคธรกจมความสมพนธทสอดคลองประสานกนเปนอยางด เครอ­ขายกลมธรกจดงกลาวรจกกนในนาม ‘เคเรทส’ (keiretsu) ระบบการฝกวชาชพและกระบวนการถายโอนทางเทคโนโลยสอดคลองกบโครงสรางของ ‘เคเรทส’ ระบบดงกลาวเออใหคนงานมทกษะทเฉพาะเจาะจงเพอแลกกบ

พนธกจตอรฐสวสดการ

ระบบเศรษฐกจแบบตลาดทประสานสอดรบกนดโดยมเครอขายบรษทเปนพนฐาน

158

การจางงานตลอดชวต นอกจากน สหภาพแรงงานยงจดตงขนบนฐานของบรษทเอง ซงทำาใหแรงงานมสทธในการเขาไปมสวนรวมในการตดสนเกยวกบกจการของบรษทของตน

ธรกจของญปนถกขบเคลอนดวยเงนทนทมาจากสนเชอธนาคารระยะยาว ดวยเหตนแผนธรกจจงวางอยบนความแนนอนทคอนขางสง และเออใหบรษททมเทความสนใจไปยงการพฒนาธรกจระยะยาว

ในสวนของภาครฐ ตงแตหลงสงครามโลกครงทสองสนสดลงจนถงทศวรรษ 1960 ตลาดแรงงานและการจางงานคอสองสงทสำาคญทสด ตอมา ในชวงปลายทศวรรษ 1960 จนถงตนทศวรรษ 1970 รฐบาล LDP เรมขยบขยายระบบความมนคงทางสงคมใหกวางขน ทงนเพราะมแรงกดดนจากนายกเทศมนตร ‘หวกาวหนา’ หรออาจเรยกไดวา คอมมวนสตหรอสงคมประชา-ธปไตยซงออกมาตรการทางสงคมตางๆ การขยายนโยบายทางสงคมขางตนตองหยดชะงกลงเมอเกดวกฤตการณนำามนขนแมจะไมมการลมเลกนโยบาย รฐ และหนสวนทางสงคมตางเหนพองกนวานโยบายรฐเชงรกวาดวยตลาดแรงงานตองขยายตวมากขนเพอรบมอกบการรวมตวทางเศรษฐกจของโลกทเพมมากขนและภยนตรายจากสภาวะดงกลาว

รฐบาลไดออกมาตรการตางๆ ภายในกรอบนโยบายตลาดแรงงานเชงรก อาท เงนชวยเหลอคาแรง เงนกฉกเฉน และกองทนชวยเหลอการฝกวชาชพ จวบจนครงหลงของทศวรรษ 1990 ถอไดวานโยบายขางตนประสบความสำาเรจหากดจากการขยายตวของการจางงานและอตราการวางงานทตำาของญปน

รฐสวสดการ แมวาในดานหนง มาตรา 25 ในรฐธรรมนญญปนระบการสรางรฐสวสด-

การ อกทงมการปฏรปกฎหมายและออกกฎหมายใหมๆ ในดานตางๆ มานบตงแตป 1947 อกดานหนง ญปนยงถอวามการพฒนาดานสงคมทลาชาตรง­กนขามกบพลวตทางเศรษฐกจ หากเปรยบเทยบกบประเทศสมาชก OECD อนๆ ญปนยงอยในอนดบรงทายในเรองสทธประโยชนทางสงคมโดยรฐหากวดจากสดสวนผลตภณฑมวลรวมในประเทศ

นโยบายตลาดแรงงานเชงรก

สทธประโยชนทางสงคมรอบดานโดยบรษท

159

อยางไรกตาม การมองไปทสทธประโยชนทางสงคมโดยรฐอาจทำาใหเราเหนรฐสวสดการของญปนเพยงบางสวน ทงนเพราะสทธประโยชนทางสงคมโดยบรษทมลกษณะครอบคลมรอบดาน คดเปนอยางนอยรอยละ 10 ของผลตภณฑมวลรวมทางสงคม โดยเฉลยแลว บรษทญปนใชงบมากถง 570 ยโรตอเดอนเพอใหการสนบสนนทางสงคมแกพนกงานหนงคน โดยรวมแลว บรษทจายเงนเกอบ 1,000 ยโรเปนกองทนสำาหรบสทธประโยชนทางสงคม

ยงไปกวานน ระบบสวสดการของญปนมงทจะสรางความเทาเทยมและการบรณาการทางสงคม โดยแทนทจะใชวธทางออมผานการถายโอนจากสงคมสปจเจก กลบใชมาตรการวาดวยตลาดแรงงานและนโยบายการจางงาน

เงนบำานาญ: ในฐานะสวนหนงของการปฏรปในป 1973 เงนบำานาญสำาหรบ ‘ผกนบำานาญตามเกณฑ’ (benchmark pensioners) ตามแผนประกนลกจางเพมขนคดเปนรอยละ 45 ของคาจางเฉลยและเชอมโยงกบดชนคาครองชพ การปฏรประบบเงนบำานาญในป 1985 สงผลใหปรมาณเงนสวนทจายเขากองทนคอยๆ เพมขนในขณะทเงนบำานาญลดลง ทงนเพอเตรยมรบมอกบการเปลยนแปลงดานประชากรและการกลายเปนสงคมผสงอายอยางรวดเรวภายในป 2025 พลเมองทกคนตองเขารวมในระบบประกนเงนบำานาญแหงชาตโดยสทธประโยชนทไดจะขนอยกบจำานวนเงนทจายเขากองทน ระบบดงกลาวมวตถประสงคเพอรบประกนการกระจายทางสงคมขนตำาแกพลเมอง

โดยเฉลย เงนบำานาญสำาหรบผสงอายภายใตระบบเงนบำานาญโดยรฐมมลคาประมาณ 440 ยโรตอเดอนในป 2000 ในป 2001 รอยละ 98 ของพลเมองทกคนทมอายมากกวา 65 ปไดรบเงนบำานาญรฐขางตน นอกจากน พวกเขาสวนใหญยงไดรบเงนบำานาญจากบรษทซงคดเปนประมาณ 800 ยโรตอเดอน หรอเงนบำานาญมลคาเทากบคาจาง 64 เดอนเมอพวกเขาถงวยเกษยณของบรษท

ระบบบรการสขภาพ: ระบบบรการสขภาพวางอยบนฐานประกนสขภาพถวนหนาและการทรฐรบประกนวา นอกเหนอจากแผนงานชวยเหลอทาง

เงนบำานาญ

ระบบสาธารณสข

160

การ แพทย การคมครองเรองสขภาพจะตองครอบคลมบคคลทไมไดทำาประกนและบคคลยากไรดวย ในป 1984 มการปฏรประบบประกนทางการแพทยของลกจาง โดยแตละคนจะตองจายเงนคดเปนรอยละ 10 และหลงจากนนเพมขนเปนรอยละ 20­30 การปฏรปขางตนสอดคลองกบระบบประกนทางการแพทยแหงชาตซงผถกประกนไมใชสมาชกของแผนประกนทางการแพทยของลกจาง หรอไมไดเปนอกตอไป อนไดแก คนทำางานอสระ เกษตรกร ลกจางบรษทขนาดเลก และสมาชกครอบครว จำานวนเงนทตองจายเขาแผนประกนทางการแพทยแหงชาตนคดเปนรอยละ 30 มาระยะหนงแลว

ระบบการศกษาการศกษามสถานะสงในระบบสวสดการของญปน ในป 2001 รอยละ

93.9 ของนกเรยนซงสำาเรจการศกษาภาคบงคบ (เกาป) ศกษาตอในระดบมธยมศกษาตอนปลายซงใชเวลาสามป ถาหากรวมเอาการศกษาทางไกลและการศกษาภาคคำาเขามาพจารณาดวย ตวเลขจะเพมสงเปนรอยละ 97.3 อยางไรกด งบประมาณดานการศกษาของรฐยงอยในเกณฑทตำาหากเปรยบ­เทยบกบประเทศอนๆ โดยในป 1999 คดเปนรอยละ 3.5 ของผลตภณฑมวลรวมในประเทศเทานน รฐมนตรกระทรวงศกษาธการอธบายสาเหตของงบประมาณทตำาวาเปนเพราะสถาบนการศกษาของญปนสวนใหญบรหารโดยเอกชน ยกตวอยางเชน รอยละ 77.5 ของมหาวทยาลยญปนเปนมหา-วทยาลยเอกชน

บทสรปญปนมองคประกอบทงหมดของสงคมประชาธปไตย กระนน สงคม

ประชาธปไตยของญปนมไดเกดขนโดยพรรคสงคมประชาธปไตยทเขมแขงหรอการมพนฐานเชงอดมการณสงคมประชาธปไตย ดงประเทศสงคมประชา-ธปไตยในยโรป เหลาชนชนนำาทางการเมอง ปญญาชน และภาคราชการในญปนตางมความจรงใจในการแสวงหาแนวทางการบรหารประเทศทยงยนโดยไมไดคำานงวามนจะสะทอนอดมการณหรอลทธใด ดวยเหตน พวกเขาจง

ระบบการศกษา

161

รวบรวมและผสมผสานขอมล ความคด และแนวคดทหลากหลายจากทวโลกมาปรบใชกบประเทศของตน

จดออนหนงเดยวของระบบญปนคอ มนเปนระบบทจำากดเฉพาะพลเมองสญชาตญปนเทานน ตงแตไหนแตไรมา ญปนไดละเลยการบรณาการชน­กลม นอยตางเชอชาตเขาเปนสวนหนงของสงคม ทงในเชงทฤษฎและเชงปฏบต แมวาญปนเองจะมแรงงานอพยพมานานแลว อกทงมแนวโนมทจะเพมจำานวนมากขนในอนาคต นอกจากน ความเทาเทยมทางเพศเปนอกประเดนทญปนสามารถพฒนาใหดขนกวาในปจจบนได

ปญหาทไมไดรบการแกไขขางตนยงเปนเสมอนเงามดททำาใหสงคมประชาธปไตยของญปนมวหมองลงไปบางทงๆ ทญปนมระบบความมนคงทางสงคมทมพฒนาการและประสทธภาพสง ภายหลงการปฏรปนโยบายทางสงคมในทศวรรษ 1980 ปญหาดงกลาวไมไดถกมองวาเปนอปสรรคขดขวางการผนวกรวมเศรษฐกจญปนเขาสระบบความสมพนธระหวางประเทศและกระแสโลกาภวตน ตอมาในทศวรรษ 1990 องคกรผจางงานเรยกรองใหโครงสรางการจางงานมความยดหยนมากขน ลดการจางงานเตมท พรอมๆ กบเลกกฎเกณฑการควบคมระบบเศรษฐกจ เพอใหสามารถรบมอกบภาวะเศรษฐกจตกตำาและการแขงขนอยางเขมขนในระดบโลกได ภายใตสถาน-การณดงกลาว นโยบายทางสงคมไมสามารถตอบสนองขอเรยกรองจากตลาดแรงงาน ในขณะเดยวกน องคกรผจางงานเรมถอยหางจากแนวทางขางตนและเรยกรองใหบรษทสมาชกและรฐพยายามมากขนในการเพมการจางและฝกงาน เราสามารถจดประเภทญปนใหอยในกลมทเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางระดบปานกลาง เนองจากดานหนง ญปนมระบบความมนคงทางสงคมทครอบคลมรอบดานและมประสทธภาพ แตอกดานหนงกมขอเสยและปญหาดงทกลาวไปขางตน อนง นาสนใจวาเยอรมนเองกจดไดวาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางระดบปานกลางเชนกน ทวาเยอรมนมลกษณะขององคกรรฐ รปแบบสวสดการ และเศรษฐกจทแตกตางอยางสนเชงกบญปน

162

อตราการจางงาน 2006

70% จำานวนคนทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการจางงาน 2006 – ผหญง

58.8% จำานวนผหญงทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรหญงทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงาน 2006

4.1% สดสวนคนวางงานในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจ (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงานระยะยาว 2006

1.4% สดสวนของคนวางงานระยะยาว (12 เดอนขนไป) ในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐ-กจ (ทมา: Eurostat)

ความเหลอมลำาทางรายได/สมประสทธจน 2006

24.9% อตราสวนชวดความเหลอมลำาทางรายได—ยงตวเลขสงขน ชองวางความเหลอมลำายงกวางขน (ทมา: Human Development Report 2006)

ดชนความยากจนของมนษย 2006

11.7% ดชนความยากจนของมนษยประกอบไปดวยตวชวดตางๆ (อายคาดเฉลย อตราผอานออกเขยนได การเขาถงประกนสงคม) 0 = ความยากจนตำาสด 100 = ความยากจนสงสด (ทมา: Human Development Report 2006)

การศกษา: ความสำาคญของภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจตอความสำาเรจทาง การศกษา 2006

7.4% สดสวนของความแตกตางทางความสามารถของนกเรยนอนเปนผลมาจากภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจของพวกเขา (ทมา: OECD, PISA Study 2006)

ความหนาแนนของสหภาพแรงงาน 2003

19.7% สดสวนของประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจซงเขารวมกบสหภาพแรงงาน (Visser [2006], ‘Union Membership Statistics in 24 Countries’, Monthly Labor Review 129 (1): 38–49)

งานเขยนเพมเตม

Eun-Jeung Lee (2006), ‘Soziale Demokratie in Japan. Elemente Sozialer Demokratie im japanischen System’, in: Thomas Meyer (ed.), Praxis der Sozialen Demokratie, Wiesbaden, pp. 374–444.

163

5.5.�สวเดนอรค กวรกสดส (Erik Gurgsdies)

จวบจนปจจบน สวเดนสามารถธำารงไวซงความเปนรฐสวสดการแบบดงเดม ไมวาจะเปนการใหสทธประโยชนจากระบบความมนคงทางสงคมสาธารณะทครอบคลมรอบดาน (ทางการเงน) และบรการสาธารณะซงพฒนาอยางมคณภาพ สงเหลานดำารงอยทามกลางกระแสโลกาภวตน ตวอยางรปธรรม ไดแก การทสวเดนมระบบการศกษาแบบไมเกบคาเลาเรยนตงแตโรงเรยนดแลเดกเลกไปจนถงมหาวทยาลย นอกเหนอจากคาธรรมเนยมเลก­นอยเมอเรมใชบรการ ชาวสวเดนไมตองเสยคาใชจายสำาหรบบรการสาธารณสข ในกรณการวางงาน ผวางงานจะไดรบสทธประโยชนมากถงรอยละ 80 ของคาจางเดม ในกรณผสงอาย สวเดนมระบบเงนบำานาญสาธารณะทเกยวของกบรายไดซงจะชวยสรางความมนคงในชวตและปองกนความยากจนในหมผสงอาย โดยผทไมมรายไดเพยงพอจะไดรบเงนบำานาญทมาจากภาษ

หนงในสามของประชากรสวเดนทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจทำางานในองคกรภาครฐ ซงหมายความวาสวเดนมสดสวนรายรบรายจายภาษสงทสดในหมประเทศสมาชก OECD ในตนทศวรรษ 1990 สวเดนไดรบผลกระทบอยางหนกจากวกฤตทางเศรษฐกจนบตงแตยคเศรษฐกจโลกตกตำา สงนนำาไปสการตงคำาถามวา ในยคโลกาภวตน รฐสวสดการไดรบการคมครองใหอยรอดไดอยางไรในลกษณะทแตกตางอยางสดขวกบประเทศอนๆ แทบทกกรณ

ปจจยทสมพนธกบคำาถามขางตนคอ วฒนธรรมการเมองและวธการคดแบบสวเดนซงใหความสำาคญตอความเทาเทยมทางสงคมมาเปนเวลาชานานแลว โดยมตนกำาเนดมาจากวถชวตแบบเยอรมนแบบเกาซงไมไดสญสลายไปเมอสงคมกงศกดนาเกดขน ความเปนเอกพนธทางสงคมและวฒนธรรมอนโดดเดนของสวเดนเปนอกคำาอธบายหนงทยงใชได อยางนอยกจนถงเมอไมนานมาน ชมชนทพงตวเองไดสงมบทบาทสำาคญในการกำาหนดทศทางของสงคมในระดบทองถน ในประเทศทความหางไกลทางภมศาสตรสามารถสรางความรสกแปลกแยกในบางพนทได จตสำานกแหงความเปนชาตกลบ

การธำารงไวซงรฐสวสดการแบบดงเดม

วฒนธรรมการเมองซงถกกำาหนดโดยความเปนเอกพนธทางสงคมและวฒนธรรม

164

หยงรากลกในรฐบาลทองถน อยางไรกตาม มาตรฐานการครองชพทองถนถอวามเอกภาพสงมากอนเปนผลมาจากกรอบกฎหมายและเงนชวยเหลอจากสวนกลาง

ระบบการเมองฉนทานมต การตอรอง และบรณาการ คอองคประกอบสำาคญของระบบ

การเมองสวเดน นอกจากน กระบวนการนตบญญตของสวเดนมลกษณะทเปดใหภาคประชาสงคมเขามามสวนรวมอยางเปนระบบในระดบสง ในเบองแรก รฐบาลจะแตงตงคณะกรรมการซงมหนาทตรวจสอบประเดนปญหาทเกยวของ แมวาโดยทวไปแลว รฐบาลจะเปนผขบเคลอนกระบวนการ รฐสภา องคกรภาครฐ และภาคประชาสงคมกสามารถสวมบทบาทขางตนได คณะ­กรรมการประกอบดวยนกการเมอง ผเชยวชาญ ตวแทนจากกลมผไดเสยประโยชน ซงเปนไปตามทกฎหมายกำาหนด และจะแสดงจดยนอนจะถอวาเปนหลกพนฐานของขอถกเถยง กระบวนการขางตนเรยกวา ‘การใหคำาแนะนำา’ (remiss) ซงสะทอนสภาวะสงคมทมงสรางการประนประนอมผอนปรนและฉนทานมต

สงคมประชาธปไตยครองอำานาจนำาในภมทศนการเมองของสวเดนมาตงแตทศวรรษ 1930 ทามกลางวกฤตเศรษฐกจโลกตกตำา มการออกนโยบายสนบสนนการจางงานสาธารณะผานสนเชอทางการเงนเพอยกระดบโครงสรางสาธารณปโภคพนฐานและการเคหะสำาหรบครอบครวขนาดใหญ ซงเปนแนวทางทสวนทางกบเศรษฐกจกระแสหลกในขณะนน ‘ในยโรปกลาง เหลาผชมนมประทวงสรางสงกดขวางบนทองถนน ในสวเดน เราพยายามเดนไปขางหนาดวยการสรางสะพานลอย’ คอคำาพดของนายกรฐมนตรทาเก เอร­ลานเดอร (Tage Erlander) ผครองตำาแหนงยาวนาน เขาเนนยำาความสำาคญของความเชอมนทางการเมองในนโยบายการจางงาน ความสำาเรจของแผนงานดงกลาวไมเพยงแตนำาไปสคะแนนนยมทพงสงขนของพรรคแรงงานสงคมประชาธปไตย หากแตยงรวมไปถงจำานวนสมาชกพรรคทเพมมากขน และการขนมามบทบาทของ LO (Landsorganisationen) หรอสมาพนธสหภาพ-

ระบบการเมองซงกำาหนดโดยฉนทานมตและบรณาการ

ตำาแหนงแหงททครองอำานาจนำาของสงคมประชาธปไตย

165

แรงงาน ซงเปนพนธมตรอนใกลชดของพรรค นอกจากน ความแตกแยกภายในฝายคานขวากลางยงเออตอการเสรมอำานาจนำาของสงคมประชาธปไตย กลาวคอ ในดานหนง ฝายสงคมประชาธปไตย พรรคกรนและฝายซาย และอดตยโรคอมมวนสตรวมตวกนเปน ‘กลมสงคมนยม’ (socialist bloc) อกดานหนง ฝายอนรกษนยม เสรนยม พรรคกลาง (พรรคชาวนาเกา) และพรรคประชาธปไตยครสเตยนรวมกนเปนกลม ‘กระฎมพ’ (bourgeois) หรอขวากลาง ฝายหลงสามารถตงรฐบาลไดตงแตป 2006 อยางไรกตาม แมวากลมขวากลาง (หรอทเรยกกนวา ‘พนธมตรแหงสวเดน [Alliance for Sweden]’) จะไดรบชยชนะในการเลอกตง พรรคสวนใหญกยงแสดงจดยนสนบสนนรฐสวสดการ

รฐธรรมนญและระบบสทธขนพนฐานรฐธรรมนญของสวเดนไมเพยงแตระบถงสทธและเสรภาพพลเมองเชงลบ

แตยงรวมไปถงสทธและเสรภาพเชงบวกซงขยายกวางครอบคลมประเดนตางๆ แมวาสทธทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม ซงเปนสทธเสรภาพเชงบวกจะไมไดถกกำาหนดใหมผลบงคบทางกฎหมายเฉกเชนสทธทางการเมองขนพนฐาน แตพวกมนกเปนเปาหมายทางการเมองทบรรดาพรรคตางประสงคจะบรรล ยกตวอยางเชน มาตรา 2 ในรฐธรรมนญระบวา ‘ความกนดอยดสวนบคคลทางเศรษฐกจและวฒนธรรมของปจเจกตองเปนเปาหมายสำาคญพนฐานของการกระทำาทางการเมองใดๆ โดยเฉพาะอยางยง องคกรรฐมหนาทคมครองสทธในการทำางาน การมทอยอาศย และเขาถงการศกษา อกทงใหการสนบสนนดานสวสดการสงคม ความมนคงทางสงคม และสภาพแวดลอมในการดำาเนนชวตทด’ ไมวาจะมขอผกมดทางกฎหมายหรอไม การทเปาหมายทางการเมองและสงคมขางตนมตำาแหนงแหงททโดดเดนในรฐธรรมนญไดทำาใหมนเปนสวนประกอบสำาคญของจตสำานกสาธารณะ อกทงยงสะทอนออกมาผานกระบวนการสรางรฐสวสดการและระบบเศรษฐกจ (ตลาด) การเมองของสวเดน

สทธและเสรภาพพลเมองเชงลบและเชงบวกในรฐธรรมนญ

166

เศรษฐศาสตรการเมอง ในทศวรรษ 1950 สมาพนธสหภาพแรงงาน LO ไดนำาเสนอสงทเรยกวา

ตนแบบเรหน­ไมดเนอร ตนแบบนไมไดเรมจากฐานคดแบบเคนส (Keynes-ian approach) ซงมงบรรลการจางงานเตมทโดยเนนทการคงไวซงอปสงคมวลรวมตลอดวงจรเศรษฐกจ ขอโตแยงของตนแบบขางตนมดงตอไปน เนองจากแตละสาขาในภาคเศรษฐกจมการขยายตวในอตราทตางกน อปสงคมวลรวมทสงอยเสมอจะทำาใหเกดปญหาในสวนของอปทาน ผลทตามมาคอ เกดการเพมคาจางในภาคธรกจทไดรบผลกระทบซงนำาไปสราคาสนคาทสงขน ผลระยะกลางคอ คาจางบงคบและราคาในสาขาอนๆ จะเพมตามไปดวย โดยภาพรวม ภาวะเงนเฟอของราคาสนคาจะลดศกยภาพในการแขงขนในเศรษฐ-กจระหวางประเทศ

ในการทจะทำาใหอปสงคมวลรวมลดลง ภาครฐจำาเปนตองสรางผลกำาไรในวงจรเศรษฐกจ นคอมาตรการทจำาเปนเพอลดภาระหนของชาตในเบองตน เพอประกนระบบสวสดการสาธารณะสำาหรบสงคมผสงอายในระยะยาว และสดทาย เพอจดหาเงนทนใหแกมาตรการกระตนวงจรเศรษฐกจในทศทางตรง­กนขามเพอคงไวซงเงนกสาธารณะ แมแตในภาวะวกฤตเศรษฐกจ

อยางไรกด มาตรการกดทบอปสงคมวลรวมขางตนสงผลเสยตอบรรดาบรษทและททำางานซงมสมรรถภาพการผลตตำาเนองจากตองรบภาระตนทนสง ในสวเดน ปญหาดงกลาวทวความรนแรงมากขนตงแตยคหลงสงครามโลกครงทสอง เพราะ LO ไดผลกดนนโยบายคาจางทเปนอนหนงอนเดยวกน (solidaristic wage policy) กลาวคอ ภายใตหลกการ ‘คาจางทเทาเทยมสำาหรบงานทเทาเทยม’ คาจางจงมแนวโนมทจะปรบใหสอดคลองกบคาเฉลยของสมรรถภาพการผลตทเพมขน ดงนน บรษททมสมรรถภาพการผลตตำากวาคาเฉลยจงเผชญกบแรงกดดนดานตนทนเพมขนจากมาตรการคาแรงขาง­ตนซงปรบตามศกยภาพการผลตของแรงงานโดยเฉลย ในทางตรงกนขาม บรษททมสมรรถภาพการผลตสงยอมเตบโตอยางรวดเรว บรษทไมตองเสยคาสวนตางมากอนเปนผลมาจากคาจางเฉลยทปรบเปนมาตรฐาน ‘กำาไรสวนเกน’ นเปนทยอมรบใหเกดขนไดบนฐานคตทวามนจะถกนำาไปใชเปนทน

ตนแบบเรหน­ไมดเนอร (Rehn–Meidner)

ความสำาคญขององคกรภาครฐ

167

อดฉดและชวยสรางงานใหมซงมสมรรถภาพทางการผลตทสงในภายหลงผทเสยประโยชนจากนโยบายการคลงทเครงครดและนโยบายคาจางท

เปนอนหนงอนเดยวกนขางตนประกอบไปดวยบรษททมสมรรถภาพการผลตตำาและลกจางของบรษทเหลาน การวางงานอนเปนผลจากนโยบายขางตนมไดถกมองวาเปนปญหาสาธารณะ หากแตเปนขอทาทายสาธารณะเชงบวกซงสามารถแกไดดวยนโยบายตลาดแรงงานเชงรกทพฒนามาก รฐไดสรางระบบทสงเสรมการฝกวชาชพทครอบคลมและชวยเหลอการเคลอนยายแรงงานเพอรองรบคนวางงานและเออใหพวกเขามงานทมการผลตและคาจางทสงขน กลาวโดยสรปคอ สามนโยบายอนไดแก นโยบายการคลงทเครงครด นโยบายคาจางทเปนอนหนงอนเดยวกน และนโยบายตลาดแรงงานเชงรกไดผนกกำาลงกนจนสามารถทำาใหโครงสรางเศรษฐกจของสวเดนมการปรบปรงเปลยนแปลงอยเสมอและสอดคลองกบกระแสตลาดโลก

สงเหลานคอคำาอธบายทดสำาหรบการฟนตวอยางรวดเรวจากวกฤตเศรษฐกจในทศวรรษ 1990 ของสวเดนผานภาคการสงออก ทงนเพราะสวเดนมนโยบายตลาดแรงงานเชงรกทพฒนาเปนระบบ มสหภาพแรงงานทเขมแขง และมธรรมเนยมการบรหารจดการทชวยสรางงานทมการผลตสงและปองกนสวนทมการผลตตำา ดงนน นวตกรรมจงแปรเปลยนเปนการจางงานไดอยางรวดเรว ภายใตสภาพเศรษฐกจระหวางประเทศทเอออำานวย สวเดนสามารถเพมอตราการสงออกคดเปนสดสวนหนงในสามภายในหาป จากรอยละ 33 เปนรอยละ 45

ระบบสวสดการเมอผานยคเศรษฐกจเตบโตหลงสงครามมาแลว ไดเกดการปรบโครง-

สรางอยางรวดเรวในสงคมสวเดน กลาวคอ จากสงคมทเตมไปดวยคนงานทยากจนและเกษตรกรไดแปรสภาพเปน ‘สงคมลกจาง’ (employee society) ผเกบเกยวประโยชนจากความมงคงสวนตวอยางรวดเรว สบเนองจากพฒนา-การโครงสรางทางสงคมดงกลาว นโยบายประกนสงคมพนฐานเพยงอยางเดยว อาท ระบบบำานาญรฐมาตรฐานเดยวสำาหรบพระราชายนยาจก ดจะไมเพยงพอท

มาตรการวาดวยการวางงานในฐานะพนธกจสาธารณะ

การพฒนาเชงโครงสรางในสงคมทเรยกรองการปรบแนวทางนโยบายทางสงคม

168

จะรกษาฐานคะแนนเสยงทจำาเปนในการครองอำานาจทาง การเมองได อยางไรกด รฐสวสดการสวเดนคมครองปกปองพลเมองของตนจากภยความไมมนคงตางๆ ในชวตทเปนมากกวาแคการมอบสทธประโยชนในรปของเงนสด

สวเดนมระบบบรการสาธารณะทพฒนาเตมขนซงครอบคลมบรการดแลเดกและผสงอายโดย (แทบ) ไมตองเสยคาใชจายใดๆ การสาธารณสข และการศกษา อกทงยงมมาตรการฝกวชาชพและวดระดบคณภาพภายในกรอบนโยบายตลาดแรงงาน ‘ทกๆ คนจายภาษในจำานวนทสอดคลองกบรายไดของตน และสทธประโยชนทพวกเขาไดรบจากสงคมขนอยกบสถานการณทแตละคนเผชญมากกวาจำานวนเบยประกนทแตละคนจาย สทธประโยชนมใชผลพวงของการตดสนใจในการแขงขนทางการตลาด หากแตถกกำาหนดโดยกระบวนการทางการเมอง’ (Meidner/Hedborg 1984: 56)

ภายใตเงอนไขของการจางงานเตมททตอเนอง บรการสาธารณะจะขยายตวอยางรวดเรวไดกตอเมอมการเพมแรงงานหญงเขาสภาคการผลต ในชวงป 1960 ถง 1990 อตราการจางงานผหญงสวเดนซงสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจไดพงสงจากอตราคาเฉลยในยโรปคอรอยละ 50 เปนรอยละ 83 โดยจดวาอยในตำาแหนงแนวหนาของโลก อาจกลาวไดวา ประชากรเพศหญงซงเปนผไดรบประโยชนสวนใหญ (ในแงของการไดงาน) จากการขยายตวของบรการสาธารณะ ไดกลายมาเปนฐานคะแนนเสยงสำาคญของพรรคสงคมประชาธปไตย

เสาหลกของรฐสวสดการสวเดนมดงตอไปน

เงนบำานาญ: ในชวงกลางทศวรรษ 1950 มการเสนอระบบเงนบำานาญทดแทนรายได (supplementary income-related pension) โดยมสหพนธสหภาพแรงงาน LO เปนผรเรม ขอเสนอขางตนสะทอนการเปลยนแปลงเชงยทธศาสตรจากระบบประกนพนฐานแบบถวนหนามาเปนระบบประกนแบบปจเจกซงมเปาหมายในการคงไวซงมาตรฐานการครองชพ ดวยวธน พรรคสงคมประชาธปไตยคาดหวงวาจะชนะใจกลมคนงานปกขาวจำานวนมากเพอเพมฐานคะแนนเสยงของพรรค

เงนบำานาญ

169

ระบบประกนการวางงาน: ระบบประกนการวางงานของสวเดนขนอยกบความสมครใจและไดรบเงนสนบสนนสาธารณะ ซงแตกตางจากเสาหลกอนๆ ในระบบประกนสงคมโดยรวม มนถกจดตงขนโดยกองทนและบรหารจดการโดยสหภาพแรงงาน กอนการปฏรปในป 2007 สมาชกสหภาพแรงงานจะเปนสมาชกของกองทนวางงานโดยอตโนมต ในขณะทสมาชกอยางหลงไมจำาเปนตองเปนสมาชกอยางแรก มคนงานประมาณรอยละ 90 ของทงหมดเปนสมาชกของกองทนประเภทน โดยสมาชกจายเงนเขากองทนจำานวนหนง ในขณะทเงนเขากองทนสวนใหญมาจากงบของรฐจวบจนป 2007 นอกจากน คนวางงานยงสามารถรบสทธประโยชนพนฐานจากรฐอกดวย

การสนบสนนดานรายได: ในสวเดน กระทรวงสาธารณสขและความมนคงทางสงคมเปนผรบผดชอบการสนบสนนดานรายได ทวาการบรหารจดการจะทำาโดยองคกรทองถนและมรายรบมาจากภาษทองถนเปนหลก เกณฑการวดระดบการสนบสนนดานรายไดถกกำาหนดโดยคณะกรรมการสาธารณสขและสวสดการโดยมมาตรฐานการครองชพเปนพนฐาน

ระบบบรการสขภาพ: ผทอาศยอยในสวเดนทกคนมสทธเขารบบรการทางการแพทยไดโดยแทบไมตองเสยคาใชจายใดๆ สภาจงหวดจะมหนาทจดการบรหารระบบดงกลาว และมภาษเงนไดเปนแหลงเงนทนโดยตรง ในแตละจงหวดอาจจะมการเกบคาธรรมเนยมในอตราทแตกตางกน นอกจากน ผมรายไดเกน 6,000 โครนาตอปมสทธไดรบเงนทดแทนเมอสญเสยรายได แหลงเงนทนของประกนทางการแพทยมาจากเงนบงคบจายประจำาของลกจางและเงนจายสำาหรบประกนซงจายเพมเตมจากภาษ

แมวาในปจจบนสวเดนมอตราการเกบภาษทสงทสดในหมประเทศสมาชก OECD แตไมไดหมายความวารฐสวสดการจะตองอาศยงบประมาณทสงเปนพเศษเสมอไป เมอเทยบกบจำานวนเงนภาษและคาใชจายทางสงคมของชาวสวเดน ชาวอเมรกนเองกไมไดจายเงนในอตราทตำากวาเพอแลกกบความมนคงในชวตเมอเกดกรณฉกเฉน เชน วางงาน เจบไขไดปวย และสภาวะชราภาพ

ระบบประกนการวางงาน

สงคมสงเคราะห

ระบบบรการสขภาพ

หลกการประกนแบบถวนหนา

170

ความแตกตางอยางมนยยะสำาคญกลบอยตรงท ประชากรชาวสวเดนทกคนไดรบการประกนอยางถวนหนา ในขณะทชาวอเมรกนซงไมมกำาลงจายถกกดกนใหอยนอกระบบประกนภยเอกชน

ในกระแสโลกาภวตนทมการเปดเสนเขตแดนทางเศรษฐกจ การแขงขนในการนำาเขาสนคาจะกอใหเกดแรงกดดนไปยงกลมแรงงานในประเทศทมสมรรถภาพการผลตตำา ถาหากความพยายามในการบรรเทาความเสยงของแรงงานตอการวางงานและลดระดบทางสงคมประสบความสำาเรจผานการประกนรายไดและการฝกวชาชพ ประเทศกจะสามารถบรหารจดการนโยบายเศรษฐกจและลดตนทนทางการเมองอนเกดจากการเปดระบบเศรษฐกจ เพราะฉะนน นโยบายสวสดการในสภาวะทประเทศกำาลงเผชญกบโลกาภวตน ทางเศรษฐกจทเพมขนจงมงไปทการพฒนาการฝกวชาชพและคงไวซงมาตร-ฐานการครองชพ นโยบายดงกลาวจะชวยประกอบสรางนโยบายทางเศรษฐกจทดเยยม ซงตรงขามกบนโยบายทางสงคมทมงแตจะคมครองผเสยประโยชนทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยว

ระบบการศกษาเนองจาก ‘วตถดบ’ ของสงคมอตสาหกรรมและบรการสมยใหมทแทจรง

คอความรและการประยกตใชความรอยางสรางสรรค ระบบการศกษาจงมความสำาคญเชงยทธศาสตรสำาหรบการพฒนาเศรษฐกจแหงยคโลกาภวตน ประเทศสวเดนมการศกษาระดบอนบาลทพฒนาอยางเปนระบบและแทบไมตองเสยคาใชจาย อนทจรงแลว สวเดนมระบบเรยนโดยไมเสยคาใชจายหรอเสยคาใชจายเพยงเลกนอย เรมตงแตการศกษากอนเขาโรงเรยนจนถงการศกษาในระดบอดมศกษา

สวเดนมระบบการศกษาภาคบงคบสำาหรบเดกอายตงแต 7 ถง 16 ป นกเรยนทกคนจะเขาเรยนในโรงเรยน (ทใหการศกษาแบบผสมผสาน—com-prehensive) ทเรยกวากรนดสโกลา (Grundskola) ผสำาเรจการศกษาจาก กรนดสโลการอยละ 90 จะศกษาตออกสามปทจมนาเซยสโกลา (Gym-nasieskola) ซงไมใชการการศกษาภาคบงคบ การศกษาระดบ ‘วทยาลย’

ระบบการศกษา

171

หรอโฮกสโกลา (Högskola) คอสถาบนทางการศกษาระดบทสาม และนบตงแตทศวรรษ 1970 ทกคนสามารถเขาถงการศกษาระดบนได นคอระบบทเปดรบใครกตามทปรารถนาจะศกษาในสาขาทตนเองเลอกตราบเทาทสถานทศกษายงมทวางรบนกเรยน ถาหากมนกเรยนเตมจำานวนแลว ชอของผสมครกจะถกบนทกไวเพอรอการคดเลอกครงหนา ซงมเกณฑการคดเลอกแตกตางกนออกไป สดทาย สวเดนยงมระบบการศกษาทกาวหนาสำาหรบผใหญอกดวย

บทสงทาย: ความสำาคญเชงยทธศาสตรของชนชนกลางรฐสวสดการสแกนดเนเวยจะดำารงอยไดกตอเมอกลมชนชนกลางใน

ประเทศใหคณคาตอคณประโยชนของระบบสวสดการ พวกเขาแบกรบภาระคาใชจายทหนกองและคาดหวงวาตนจะไดรบบรการเปยมคณภาพเปนผลตอบแทน ถาหากประโยชนสาธารณะไมสามารถบรรลมาตรฐานตามความคาดหวงของชนชนกลางได พวกเขากจะหนไปหาระบบประกนของเอกชนแทน เปนเรองธรรมดาทใครๆ กไมประสงคจะเสยคาใชจายเพมเปนสองเทา ผลระยะกลางทตามมาคอ มการแสดงออกซงการตอตานรฐสวสดการซงมอตราภาษสงผานการเลอกตง ดงการปฏรปเงนชวยเหลอจากรฐ (Hartz IV) ทมเจตนารมยวานไมใชแคเรองของการประกนชวตคนยากจนและผเสยประโยชนในระดบตำาสดของการดำารงชวต แตคอการจดสรรสทธประโยชนใหแกประชากรทงหมดอยางมคณภาพระดบสง สงนคอคำาตอบของประเทศสแกนดเนเวยตอคำาถามวาดวยรฐสวสดการ

หากพจารณาจากสทธและเสรภาพพลเมองทงเชงบวกและเชงลบทระบไวในรฐธรรมนญ สทธขนพนฐานในสวเดนไมไดเปนแคเปลอกนอกแบบทางการ หากแตเปนความเปนจรงทผานการปฏบต ดวยเหตนสวเดนจงสมควรไดรบการจดประเภทวาเปนสงคมประชาธปไตยแบบเปดกวางขนสง

172

อตราการจางงาน 2006

73.1% จำานวนคนทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการจางงาน 2006 – ผหญง

70.7% จำานวนผหญงทกำาลงทำางาน (ชวงอาย 15–64 ป) ในหมประชากรหญงทงหมด (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงาน 2006

7.1% สดสวนคนวางงานในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจ (ทมา: Eurostat)

อตราการวางงานระยะยาว 2006

1.1% สดสวนของคนวางงานระยะยาว (12 เดอนขนไป) ในหมประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐ-กจ (ทมา: Eurostat)

ความเหลอมลำาทางรายได/สมประสทธจน 2006

25% อตราสวนชวดความเหลอมลำาทางรายได—ยงตวเลขสงขน ชองวางความเหลอมลำายงกวางขน (ทมา: Human Development Report 2006)

ดชนความยากจนของมนษย 2006

6.5% ดชนความยากจนของมนษยประกอบไปดวยตวชวดตางๆ (อายคาดเฉลย อตราผอานออกเขยนได การเขาถงประกนสงคม) 0 = ความยากจนตำาสด 100 = ความยากจนสงสด (ทมา: Human Development Report 2006)

การศกษา: ความสำาคญของภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจตอความสำาเรจทาง การศกษา 2006

10.6% สดสวนของความแตกตางทางความสามารถของนกเรยนอนเปนผลมาจากภมหลงทางสงคมและเศรษฐกจของพวกเขา (ทมา: OECD, PISA Study 2006)

ความหนาแนนของสหภาพแรงงาน 2003

78% สดสวนของประชากรทสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจซงเขารวมกบสหภาพแรงงาน (Visser [2006], ‘Union Membership Statistics in 24 Countries’, Monthly Labor Review 129 (1): 38–49)

173

บทท�6�บทสรป�จดเรมตน

อะไรคอบทสรปทดทสดของความรพนฐานสงคมประชาธปไตยทเราจะสามารถมอบใหแกผอาน? ดานหนงนาจะเปนการสรปรวบยอดผลลพธ ชใหเหนถงนยยะสำาคญ และปลอยใหประเดนตางๆ สะทอนตวของมนเอง แตนนอาจจะเปนการเลยงวตถประสงคสงสดของคมอเลมน ซงคอการแสดงใหเหนวาสงคมประชาธปไตยไมใชสงทสามารถสรปไดอยางงายดาย ไมวาเราจะมองวามนเปนตนแบบเชงแนวคดหรอพนธกจทางการเมอง อกดานหนง เสนทางสงคมประชาธปไตยทงในเชงความคดและการกระทำาทางการเมองควรถกทดสอบ ปรบใช และทบทวนอยเสมอ ถาหากมนจะเปนเสนทางทนำาไปสความสำาเรจ

ขอถกเถยงวาดวยสงคมประชาธปไตยมลกษณะพเศษตรงทมนไมไดหยดนงอยกบท หากแตสอดคลองกบพลวตการเปลยนแปลงพฒนาทางสงคม มนพรอมทจะแบกรบความเสยงและหยบฉวยโอกาส อกทงนำามนไปปฏบตจรงทางการเมอง สงเหลานทำาใหสงคมประชาธปไตยแตกตางไปจากตนแบบทางการเมองอนๆ

มนไมไดยดตดกบอะไรทถกกำาหนดมาอยางตายตว และไมไดมดบอดตอความเปนจรงทเปลยนแปลงและความทาทายใหมๆ

หนงในความทาทายสำาคญของสงคมประชาธปไตยในอนาคตอนใกลนคงหนไมพนการรบมอกบโลกาภวตน ซงเปนทงความเสยงและโอกาสทด พรรค SPD ของเยอรมนไดวางแผนแนวทางในการรบมอกบความทาทายดงกลาว ในแผนการฮมบรกไดระบพนธกจใหมๆ อนเกดจากประเดนสำาคญของโลกา­ภวตนจากมมมองของสงคมประชาธปไตยไวดงน

ความมงคง ความเปนธรรม และประชาธปไตย‘ศตวรรษท 21 ถอวาเปนศตวรรษแรกแหงโลกาภวตนอยางแทจรง ไมเคยมยคใดมากอนทผคนในโลกจะพงพาอาศยกนมากเฉกเชนในยคปจจบน […]ในดานหนง ศตวรรษนอาจจะนำามาซงความกาวหนาทางสงคม สงแวดลอม และเศรษฐกจ อกดานหนง มนอาจจะกลายเปนศตวรรษแหงการดนรนทขนขมวาดวยการกระจายทรพยากรและความรนแรงอนอยเหนอการควบคม วถชวตในปจจบนของพวกเราใน

174

ตลาดทนและการเงนททำางานอยางเหมาะสม ‘ระบบเศรษฐกจของชาตสมยใหมซงเชอมโยงกบโลกภายนอกจำาเปนตองมตลาดทนและการเงนททำางานอยางเหมาะสม เราประสงคทจะแปรศกยภาพของตลาดทนใหเปนการเตบโตทางเศรษฐกจทมคณภาพ […] เมอใดทตลาดการเงนมงบรรลเพยงแคผลประโยชนระยะสน เมอนน ยทธศาสตรการเตบโตระยะยาวของธรกจกำาลงถกบนทอน และอาชพของคนจำานวนมากกำาลงถกทำาลาย เราตองการทจะใชภาษและกฎหมายวาดวยบรษท รวมไปถงเครองมออนๆ เพอสงเสรมนกลงทนผพรอมลงทนลงแรงในระยะยาวแทนผลกำาไรเฉพาะหนา… มความจำาเปนอยางเรงดวนมากขนทจะตองมกฎเกณฑระหวางประเทศในเรองนทามกลางสภาพตลาดสนคาและการเงนโลกทเชอมโยงสมพนธกนมากขน’ (Hamburg Programme 2007: 47)

งานทด‘ถาเพยงแตผคนมโอกาสทพวกเขาพงพาได พวกเขากสามารถทจะพฒนาทกษะและศกยภาพของตนอยางเตมท การมงานทดตองมความยดหยนและความมนคง การรดหนาของเทคโนโลยและวทยาศาสตร การเปลยนแปลงในโลกแหงการทำางานอยางรวดเรว และการแขงขนอยางเขมขนจำาเปนตองอาศยความยดหยนทมากขน ในขณะเดยวกน สงเหลานกลายเปนโอกาสทดสำาหรบปจเจกบคคลในการพฒนาตนเอง… เพอผสานระหวางความมนคงและความยดหยน อกทงประกนความมนคงทามกลางการเปลยนแปลง เราประสงคทจะพฒนานโยบายวาดวยเวลาการทำางานสมยใหม และปรบรปแบบการประกนการวางงานในฐานะการประกนการจางงาน… กระนนกตาม แมวาความยดหยนจะเปนสงทจำาเปนและพงปรารถนามากเพยงใดกตาม มนจะตองไมถกใชอยางฉอฉล เรามงสงเสรมการจางงานอยางถาวรและอยภายใตการประกนทางสงคม รวมไปถงการขจดการจางงานทมความเสยงสง ทงนเพอใหคนงานไดรบการคมครอง’(Hamburg Programme 2007: 54f)

สงคมอตสาหกรรมกำาลงทำาลายขดจำากดความยงยนทางสงแวดลอมของโลก … เดมพนของเราคอโอกาสของผคนในการมชวตทด สนตภาพของโลก และเหนอสงอนใดคอ โลกใบนทเราสามารถอาศยอยได’(Hamburg Programme 2007: 6)

175

ประเดนเหลานสะทอนใหเหนวาสงคมประชาธปไตยจำาเปนตองพฒนาอยเสมอ ตระหนกถงความทาทายใหมๆ ไปพรอมๆ กบหลกการพนฐานของตน และมความเขาใจอยางถองแทตอสภาพโลกแหงความเปนจรง

176

บรรณานกรมAdler, Max (1926), Neue Menschen. Gedank-en über sozialistische Erziehung, 2nd ex-panded edition, Berlin.

Aglietta, Michel (2000), Ein neues Akkumu-lationsregime. Die Regulationstheorie auf dem Prüfstand, translated by Marion Fisch, Hamburg.

Albers, Detlev, and Andrea Nahles (2007), Linke Programmbausteine. Denkanstöße zum Hamburger Programm der SPD, Berlin.

Altvater, Elmar (2006), Das Ende des Kap-italismus, wie wir ihn kennen. Eine radikale Kapitalismuskritik, 4th edition, Münster.

Beck, Kurt, and Hubertus Heil (eds) (2007), Soziale Demokratie im 21. Jahrhundert. Lesebuch zur Programmdebatte der SPD, Berlin.

Benner, Dietrich, and Friedhelm Brüggen (1996), ‘Das Konzept der Perfectibilité bei Jean-Jacques Rousseau. Ein Versuch, Rousseaus Programm theoretischer und praktischer Urteilsbildung problemgeschicht-lich und systematisch zu lesen’, in: Otto Hansmann (ed.), Seminar: Der pädagogis-che Rousseau, Vol. 2: Kommentare, Inter-pretationen, Wirkungsgeschichte, Weinheim, pp. 12–48.

Berlin, Isaiah (1958), Two Concepts of Liberty, Oxford.

Bernstein, Eduard (1899), Die Voraussetzu-ngen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie, Stuttgart.

Bieling, Hans-Jürgen, Klaus Dörre et al. (2001), Flexibler Kapitalismus. Analysen, Kritik, politische Praxis, Hamburg.

Bourdieu, Pierre et al. (1997), The Weight of the World: Social Suffering in Contem-porary Society, Stanford.

Brinkmann, Ulrich Karoline Krenn and Se-bastian Schief (eds) (2006), Endspiel des Kooperativen Kapitalismus. Institutioneller Wandel unter den Bedingungen des mark-tzentrierten Paradigmas, Wiesbaden.

Brinkmann, Ulrich, and Klaus Dörre et al. (2006), Prekäre Arbeit. Ursachen, Ausmaß, soziale Folgen und subjektive Verarbeitungs-formen unsicherer Beschäftigungsverhält-nisse, Friedrich-Ebert-Stiftung, Bonn.

Buchstein, Hubertus, Michael Hein and Dirk Jörke (2007), Politische Theorien, Wochen-schau für politische Erziehung, Sozial- und Gemeinschaftskunde, Frankfurt am Main.

Carigiet, Erwin (2001), Gesellschaftliche Solidarität. Prinzipien, Perspektiven und Weiterentwicklung der sozialen Sicherheit, Basel, Geneva and Munich.

Castel, Robert (2000), From Manual Work-ers to Wage Labourers: The Transformation of the Social Question, translated from the

177

French by Richard Boyd, New Brunswick and London: Transaction Publishers.

Castells, Manuel (2003), The Information Age, Vol. 1: The Rise of the Network Soci-ety; Vol. 2: The Power of Identity; Vol. 3: End of Millennium, Oxford: Wiley-Blackwell.

Dahl, Robert A. (2000), Polyarchy: Partici-pation and Opposition, New Haven.

Demirovic, Alex (2007), Demokratie in der Wirtschaft. Positionen, Probleme, Perspek-tiven, Münster.

Dörre, Klaus (2005), ‘Prekarität – eine ar-beitspolitische Herausforderung, in: WSI-Mit-teilungen 5/2005, pp. 250–58.

Dowe, Dieter, and Kurt Klotzbach (eds) (2004), Programmatische Dokumente der Deutschen Sozialdemokratie, 4th revised and updated edition, Bonn.

Duncker, Hermann (1931), ‘Einleitung’, in: Max Beer, Allgemeine Geschichte des Sozialismus und der sozialen Kämpfe, with additions by Dr Hermann Duncker, 7th edition, Berlin, p. 9.

Erler, Fritz (1947), Sozialismus als Gegen-wartsaufgabe, Schwenningen.

Euchner, Walter, and Helga Grebing et al. (2005), Geschichte der sozialen Ideen in Deutschland. Sozialismus – Katholische Soziallehre – Protestantische Sozialethik. Ein Handbuch, 2nd edition, Wiesbaden.

Grebing, Helga (2007), Geschichte der deutschen Arbeiterbewegung. Von der Revolution 1848 bis ins 21. Jahrhundert, Berlin.

Haverkate, Görg (1992), Verfassungslehre. Verfassung als Gegenseitigkeitsordnung, Munich.

Fraser, Nancy, and Axel Honneth (2003), Umverteilung oder Anerkennung? Eine politisch-philosophische Kontroverse, Frankfurt am Main.

Hamburg Programme (SPD) (2007), Grund-satzprogramm der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, agreed at the Hamburg Party Conference of the SPD, 28 October 2007.

Heidelmeyer, Wolfgang (ed.) (1997), Die Menschenrechte. Erklärungen, Verfassung-sartikel, internationale Abkommen, 4th updated and expanded edition, Paderborn, Munich, Vienna and Zurich.

Heinrichs, Thomas (2002), Freiheit und Gerechtigkeit. Philosophieren für eine neue linke Politik, 1st edition, Münster.

Hondrich, Karl Otto, and Claudia Koch- Arzberger (1994), Solidarität in der moder-nen Gesellschaft, Frankfurt am Main.

Kant, Immanuel (1963), Grundlegung zur Metaphysik der Sitten, in: Kants Werke in sechs Bänden, edited by W. Weischedel, Vol. IV, Darmstadt.

Kersting, Wolfgang (ed.) (2000), Politische Philosophie des Sozialstaats, Weilerswist.

178

Kocka, Jürgen (1995) (ed.), Bürgertum im 19. Jahrhundert, Vol. 1: Einheit und Vielfalt Europas, Göttingen.

Lassalle, Ferdinand (1987), Reden und Schriften, edited by Jürgen Friederici, 1st edition, Leipzig.

Lehnert, Detlef (1983), Sozialdemokratie zwischen Protestbewegung und Regierung-spartei 1848–1983, 1st edition, Frankfurt am Main.

Die Linke (2007), Programmatische Eck-punkte der Partei Die Linke. Available at: http://www.die-linke.de/ index.php?id=377 (accessed on 24 July 2009).

Locke, John (1988), Two Treatises of Govern-ment, 3rd edition, Cambridge University Press.

Luxemburg, Rosa (1990 [1899]), Sozialreform oder Revolution? Mit einem Anhang Miliz und Militarismus, in: Rosa Luxemburg, Gesammelte Werke, Vol. 1: 1893– 1905, part 1, 7th edition, Berlin, pp. 367–466.

Marx, Karl (1998), Kritik der politischen Ökonomie (= MEW 23), Berlin.

Meidner, Rudof and Anna Hedborg (1984), Modell Schweden. Erfahrungen einer Wohl-fahrtsgesellschaft, Frankfurt/New York.

Montesquieu, Charles de Secondat (1989), The Spirit of the Laws, edited and translat-ed by Anne M. Cohler, Basia Carolyn Miller and Harold Samuel Stone, Cambridge University Press.

Merkel, Wolfgang et al. (2006), Die Reform-fähigkeit der Sozialdemokratie. Heraus-forderungen und Bilanz der Regierungspoli-tik in Westeuropa, 1st edition, Wiesbaden.

Meyer, Thomas, in collaboration with Nicole Breyer (2005), Die Zukunft der Sozialen Demokratie, Bonn.

Meyer, Thomas (2005), Theorie der Sozialen Demokratie, 1st edition, Wiesbaden.

Meyer, Thomas (2006), Praxis der Sozialen Demokratie, 1st edition, Wiesbaden.

Neugebauer, Gero (2007), Politische Milieus in Deutschland. Study, Friedrich- Ebert-Stiftung, Bonn.

Platzeck, Matthias, Frank-Walter Steinmei-er and Peer Steinbrück (eds) (2007), Auf der Höhe der Zeit. Soziale Demokratie und Fortschritt im 21. Jahrhundert, Berlin.

Nida-Rümelin, Julian, and Wolfgang Thierse (eds) (1997), Philosophie und Politik, 1st edition, Essen.

Plehwe, Dieter, and Bernhard Walpen (2001), ‘Gedanken zu einer Soziologie der Intelle-ktuellen des Neoliberalismus’, in: Hans-Jür-gen Bieling, Klaus Dörre et al. (2001), Flexibler Kapitalismus. Analysen, Kritik, politische Praxis, Hamburg, pp. 225–39.

Rawls, John (1979), A Theory of Justice, revised edition, Harvard University Press.

179

Ritsert, Jürgen (1997), Gerechtigkeit und Gleichheit, 1st edition, Münster.

Rousseau, Jean-Jacques (1997), Discourse on Inequality, translated by Maurice Cran-ston, Harmondsworth: Penguin.

Schultheis, Franz, and Kristina Schulz (eds) (2005), Gesellschaft mit begrenzter Haftung. Zumutungen und Leiden im deutschen Alltag, Konstanz.

Sen, Amartya (1985), Commodities and Capabilities, Amsterdam.

Walzer, Michael (1997), ‘Pluralismus und Demokratie’, in: Julian Nida-Rümelin und Wolfgang Thierse (1997), Philosophie und Politik, 1st edition, Essen, pp. 24–40.

180

หนงสอแนะนำา

ผอานสามารถศกษางานเขยนแนะนำาตอไปนเพอทำาความเขาใจความรพนฐานดานสงคมประชาธปไตยนอกเหนอไปจากพนททจำากดของคมอเลมน

ประวตศาสตรความคดทางการเมอง

Euchner, Walter, Helga Grebing et al.:Geschichte der sozialen Ideen in Deutschland. Sozialismus. Katholische Soziallehre. Protestantische Sozialethik. 2005.

หนงสอคมอทมเนอหาครอบคลมเลมนนำาเสนอภาพรวมเกยวกบความสมพนธระหวางขบวนการเคลอนไหวทางสงคมและพฒนาการของประวต-ศาสตรทางความคด โดยเนนทแนวคดสงคมนยม ความเชอทางสงคมของคาธอลค และจรยธรรมทางสงคมของโปรแตสแตนท

Langewiesche, Dieter:Liberalismus und Sozialismus. Ausgewählte Beiträge. 2003.

Verlag J. H. W. Dietz Nachf. (ISBN: 978­3­8012­4132­2) หนงสอเลมนประกอบไปดวยบทความ 17 ชน นกประวตศาสตรคน

สำาคญแหงมหาวทยาลยทบงเงนนามวา ดเทอร ลางเงอวเชอ (Dieter Langewiesche) ศกษาพลวตและประวตศาสตรอนทรงอทธพลรวมของสองอดมการณทางสงคมในศตวรรษท 19 และ 20 คอ เสรนยมและสงคมนยม โดยพจารณาบรบททางวฒนธรรม สงคม และการเมอง

181

ความรพนฐาน

Meyer, Thomas: Theory of Social Democracy. 2007 [original German edition: 2005]. Polity Press.

สองอำานาจกำาลงขบเคยวแยงชงกนเพอมอทธพลชนำาโลกซงเชอมโยงสมพนธกนในปจจบน นนคอ ประชาธปไตยเสรและสงคมประชาธปไตย โธมส ไมเยอรอธบายอยางละเอยดเกยวกบพนฐานทางทฤษฎของสงคมประชาธปไตยซงใหความสำาคญกบสทธทางสงคมและเศรษฐกจเทยบเทาสทธพนฐานทางการเมองของพลเมอง

Meyer, Thomas, in collaboration with Nicole Breyer:Die Zukunft der Sozialen Demokratie. 2005. Politische Akademie der Friedrich-Ebert-Stiftung. (ISBN: 3­89892­315­0)

หนงสอเลมนสรปรวบยอดงาน The Theory of Social Democracy และ Praxis der Sozialen Demokratie

สงคมประชาธปไตยในเยอรมน

Albers, Detlev, and Andrea Nahles:Linke Programmbausteine. Denkanstöße zum Hamburger Pro-gramm der SPD. 2007. Vorwärts Verlag. (ISBN: 9783866020)

หนงสอเลมนประกอบไปดวยบทความทเขยนโดยสมาชกของคณะกรรมา­ธการแผนการแหงพรรค SPD และสมาชกพรรคในมลรฐตางๆ ผเชยวชาญทางนโยบายทแตกตางหลากหลายดาน เชน ตลาดแรงงาน ประเดนทางสงคม พลงงาน กจการยโรป และความสมพนธระหวางประเทศ นคองานเขยนทนำาเสนอบทวเคราะหทนาสนใจหลายประเดน และถอไดวามคณปการตอการถกเถยงวาดวยแนวทางพรรคซงประกาศใชอยางเปนทางการในนามแผนการฮมบรก

182

Neugebauer, Gero:Politische Milieus in Deutschland. Die Studie der Friedrich-Ebert-Stiftung. 2007. Verlag J. H. W. Dietz Nachf. (ISBN: 978­3­8012­0377­1)

ในป 2006 มลนธฟรดรค เอแบรทไดจดใหมการศกษาวจยสามแขนงโดยมวตถประสงคเพอตรวจสอบระดบการยอมรบการปฏรปและระบปญหาอนเกดจากความพยายามสงสารสสาธารณะ การศกษานใชวธวจยเชงปรมาณวเคราะหระบบคณคาและทศนคตในพนททางการเมอง 9 แหง โดยพนททางการเมองทไดชอวาเปนพนท ‘พงพาเปราะบาง’ (dependent precarity) ไดกอใหเกดการถกเถยงสาธารณะอยางเผดรอนขนทนท

Platzeck, Matthias, Peer Steinbrück and Frank-Walter Steinmeier (eds): Auf der Höhe der Zeit. Soziale Demokratie und Fortschritt im 21. Jahrhundert. 2007. vorwärts Verlag. (ISBN: 978­3­86602­629­2)

วลล บรนดท (Willy Brandt) คอผทยำาเตอนวาพรรคตองปรบตวให ‘ทนยคสมย’ อยเสมอจงจะสามารถสรางคณประโยชนตอสงคม บรรณาธการของหนงสอเลมนมงทบทวนขอถกเถยงวาดวยวธการทพรรค SPD แปรคณคาหลกเรองอสรภาพ ความเปนธรรม และความเปนอนหนงอนเดยวกนใหเปนความกาวหนาทางการเมองและการพฒนาทางสงคม เปดชองทางโอกาสเพมขน และสรางรฐสวสดการทสามารถปองกนภยความเสยงตางๆ ได งานเขยนชดนเกดขนในระหวางการถกเถยงอภปรายเรองแผนการใหมของพรรค

Beck, Kurt, and Hubertus Heil (eds):Soziale Demokratie im 21. Jahrhundert. Lesebuch zur Pro-grammdebatte der SPD. 2007. Vorwärts Verlag. (ISBN: 978­3­86602­525­7)

183

ภายใตกรอบการถกเถยงเรองแผนการของพรรค บรรณาธการและผเขยนไดรวมกนคลใหเหนถงความทาทายทสำาคญทพรรคตองเผชญในอนาคตวา เราจะรวมกนควบคมและกำาหนดทศทางโลกาภวตนกบใครและอยางไร ยโรปกำาลงมงหนาไปในทศทางใด เราจะทำาใหประชาธปไตยกลบมามความสำาคญไดอยางไร เศรษฐกจของเราจะเตบโตไปพรอมๆ กบการแกไขปญหาทางสงคมและสงแวดลอมไดอยางไร เราจะสรางงานใหมๆ ไดอยางไร และรฐสวสดการทปองกนภยความเสยงจะประสบความสำาเรจในเรองใดบาง อะไรคอแนวโนมการเปลยนแปลงทสำาคญในดานพลงงาน อะไรคอความเปนไปไดของพนธ-มตรทางการเมองเพอสงคมประชาธปไตยในปจจบน

สงคมประชาธปไตยในมณฑลระหวางประเทศ

Meyer, Thomas:Praxis der Sozialen Demokratie. 2005. VS Verlag für Sozialwissenschaften. (ISBN: 978­3­531­15179­3)

ภายใตกรอบทฤษฎสงคมประชาธปไตยของโธมส ไมเยอร หนงสอเลมนนำาเสนองานวจยเชงคณภาพโดยผเชยวชาญแนวหนาไดเลอกประเทศตางๆ เปนกรณศกษา อนไดแก สวเดน ญปน เยอรมน องกฤษ เนเธอรแลนด และสหรฐอเมรกา งานเขยนชนนยงมดรรชนชวดระดบสงคมประชาธปไตยใหมอกดวย

Politische Akademie der Friedrich-Ebert-Stiftung: Soziale Demokratie in Europa. 2005. (ISBN: 3­89892­357­6)

หนงสอเลมนรวบรวมงานเขยนของนกการเมองและนกวชาการจำานวนมากซงถกผลตออกมาในระหวางการถกเถยงเพอแสวงหาแผนการของพรรค อกทงยงกาวขามบรบทดงกลาวดวย สาระสำาคญคอขอมลเปรยบเทยบตนแบบรฐสวสดการทสำาคญในยโรป

184

Merkel, Wolfgang, Christoph Egle, Christian Henkes, Tobias Ostheim and Alexander Petring: Die Reformfähigkeit der Sozialdemokratie. Herausforderungen und Bilanz der Regierungspolitik in Westeuropa. 2005.VS Verlag für Sozialwissenschaften. (ISBN: 978­3­531­14750­5)

ปลายทศวรรษ 1990 บรรดาพรรคสงคมประชาธปไตยสวนใหญในยโรปตางมบทบาทสำาคญในรฐบาล พรรคเหลานประสบความสำาเรจมากนอยเพยงใดในการขบเคลอนนโยบายปฏรป พวกเขาดำาเนนแนวทาง ‘ทางเลอกทสาม’ อยางเปนเอกภาพหรอไม หนงสอเลมนวเคราะหและประเมนนโยบายของพรรคสงคมประชาธปไตยในเยอรมน ฝรงเศส องกฤษ เนเธอรแลนด สวเดน และเดนมารคอยางละเอยดถถวน

ประวตศาสตร

Dieter Dowe: Von der Arbeiter- zur Volkspartei. Programmentwicklung der deutschen Sozialdemokratie seit dem 19. Jahrhundert. Reihe Gesprächskreis Geschichte 2007, Heft 71 (http://library.fes.de/pdf-files/historiker/04803.pdf)

ดเทอร โดเวอ (Dieter Dowe) เลาประวตศาสตรของสงคมประชา-ธปไตยนบตงแตการปฏวต ป 1848 ทงในเชงแนวนโยบายและการปฏบตในฐานะสวนสำาคญในขอถกเถยงอนยดเยอยาวนานเกยวกบระเบยบรฐและสงคมทเสร เปนประชาธปไตย และเปนธรรม

Miller, Susanne, and Heinrich Potthoff:Kleine Geschichte der SPD 1848–2002. 2002. Verlag J. H. W. Dietz Nachf. (ISBN: 978­3­8012­0320­7)

งานเขยนประวตศาสตรโดยสงเขปของพรรค SPD ชนนเปนงานทกลาย

185

มาเปนมาตรฐาน นำาเสนอเรองราวของพรรคทเกาแกทสดของเยอรมนตงแตจดกำาเนดจวบจนกระทงยคสมยรฐบาลของนายแกรฮารด ชเรอเดอร หนงสอแสดงตารางลำาดบเวลาซงมทกอยางสำาหรบการทำาความเขาใจภาพรวมตามความสนใจของผอานเปนอยางด

Schneider, Michael:Kleine Geschichte der Gewerkschaften. Ihre Entwicklung in Deutschland von den Anfängen bis heute. 2000. Verlag J. H. W. Dietz Nachf. (ISBN: 978­3­8012­0294­1)

ไมเคล ชไนเดอร (Michael Schneider) นำาเสนอประวตศาสรสหภาพ-แรงงานอยางละเอยดและมฐานความรแนน ตงแตยคปฏวตอตสาหกรรมจนกระทงยคโลกาภวตนในปจจบนอนเปยมไปดวยความทาทายใหมๆ

186

เกยวกบผเขยน�

Julia Bläsius (*1981) เปนเจาหนาทประจำาแผนกบทสนทนาระหวางประเทศ (International Dialogue) ณ มลนธฟรดรค เอแบรท เธอศกษาดานภาษาศาสตร เศรษฐศาสตร และวฒนธรรมทมหาวทยาลยปาสซอว เธอสำาเรจการศกษาระดบปรญญาโท สาขาเศรษฐศาสตรการเมองยโรปจาก The London School of Economics

Frederike Boll (*1983) นกศกษามหาวทยาลยมนสเตอร (Westfälischen Wilhelms-Universität Münster) กำาลงศกษาดานรฐศาสตรควบคไปกบการสอสารและจตวทยา

Dr. Christoph Egle (*1974) ผชวยวจยทมหาวทยาลยมวนค (Ludwig- Maximilians-Universität München) ในระดบปรญญาตร เขาศกษาดานรฐศาสตร สงคมวทยา และปรชญา และทำาวจยในระดบปรญญาเอกเรองการปฏรปนโยบายเศรษฐกจและสงคมในเยอรมนและฝรงเศส หลงจากนน ในชวงป 2001–2004 เขาไดเขารวมโครงการวจยของมหาวทยาลยไฮเดลแบรก (Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg) ศกษาเชงเปรยบเทยบนโยบายปฏรปสงคมประชาธปไตยในประเทศยโรปตะวนตก

Tobias Gombert (*1975) เปนผจดสมมนากลมคนงาน เขายงเปนผฝกสอนในงานสมมนาและเวรคชอปเกยวกบการสอสาร ตงแตป 2003 ถง 2005 เขาเปนรองประธานขององคกรเยาวชนสงคมนยม (Young Socialist) ของพรรค SPD (Juso) และตงแตป 2005 จนถง 2007 เขาเปนสมาชกของผบรหารระดบชาต (national executive) ในชวงเวลาดงกลาว เขามสวนรวมในการจดตงโรงเรยนเยาวชนสงคมนยม (Young Socialist’ Academy) งานทางดานวชาการของเขาเนนการศกษาฌอง ฌารค รสโซ ทฤษฎมารกซสต และปรชญาศลธรรม

187

Dr. Erik Gurgsdies (*1944) หวหนาองคกรสวนภมภาค Mecklenburg- Vorpommern ของมลนธฟรดรค เอแบรท ตงแตป 1993 เขาศกษาดานเศรษฐศาสตรและสงคมวทยากอนทจะเปนผบรรยายดานเศรษฐศาสตรทสถาบนการศกษาผใหญ (Heimvolkshochschule) ในเบรกเนาสดาดตและอาหเรน­สบรก รวมไปถงท Hamburg School of Economics and Politics.

Marc Herter (*1974) ประธานกลมสภา SPD ณ เมองฮมม (เวสตฟาเลย) เขาเปนนกศกษากฎหมายทมหาวทยาลยมนสเตอร (Westfälischen Wil-helms- Universität Münster) นบตงแตป 2002 เขาเปนสมาชกผบรหารสวนภมภาคของ NRW-SPD และยงเปนหนงในคณะกรรมการอำานวยการพรรคสวนภมภาคนบตงแตป 2006

Dr. Christian Krell (*1977) สมาชกของมลนธฟรดรค เอแบรทและเปนผรบผดชอบหลกของวทยาลยเฉพาะทางดานสงคมประชาธปไตย เขาศกษาดานรฐศาสตร ประวตศาสตร และสงคมวทยาทมหาวทยาลยยอรก เขาจบการศกษาระดบปรญญาเอกสาขารฐศาสตรในป 2007 โดยศกษาวจยนโยบายยโรปเกยวกบพรรค SPD พรรคแรงงาน และ Parti Socialiste

Dr. Eun-Jeung Lee (*1963) เปนผบรรยายทสถาบนรฐศาสตรแหง Martin Luther University Halle-Wittenberg เธอมประวตการศกษาทมหาวทยาลยอฮวาในกรงโซล และสำาเรจการศกษาระดบปรญญาเอกจากมหาวทยาลยจอรจ ออกส เกททงเงน ในป 2001 เธอผานกระบวนการรบรองความสามารถในการสอนทมหาวทยาลยมารตน ลเธอร วทเทนแบรก หลงจากนนเธอไดรบทนวจยจากมลนธ Alexander von Humboldt Stiftung และยงเปนนกวจยทมลนธเจแปน และมหาวทยาลยจโอในกรงโตเกยว ปจจบนเธอเปนอาจารยสอนอยในประเทศเยอรมนและเกาหล

188

Matthias Neis (*1976) มประวตการศกษาเกยวกบประเทศเยอรมน รฐศาสตร และการสอสารทมหาวทยาลยมนสเตอร (Westfälischen Wilhelms- Uni-versität Münster) ตงแตป 2004 ถง 2006 เขาเปนผชวยวจยอยทสถาบน-วจย Arbeit–Bildung–Patizipation’ ณ Recklinghausen นบตงแตป 2006 เขาไดเปนผชวยวจยในโครงการของ HBS ทชอวา ‘การสนบสนนทางวชาการในฐานะปจจยทางเศรษฐกจ (Academic sponsorship as an economic factor)’ ท Friedrich-Schiller University Jena

Christina Rentzsch (*1982) เปนนกศกษาดานการสอสาร รฐศาสตร และจตวทยาทมหาวทยาลยมนสเตอร (Westfälischen Wilhelms-Universität Münster) กอนหนาน เธอไดผานการฝกงานดานโฆษณาทเมองโคโลญ

Martin Timpe (*1978) ดำารงตำาแหนงผบรหารสหภาพของกลม Young Socialist (Juso) ในมหาวทยาลย และตงแตป 2007 เขาเปนหวหนางานสมมนาทวทยาลยเฉพาะทางดานสงคมประชาธปไตย เขาศกษาดานรฐศาสตรท Otto-Suhr Institute of the Free University Berlin

189

งานเขยนเพมเตม: หลกสตรออนไลน ‘สงคมประชาธปไตย’ ของมลนธฟรดรค เอแบรทเผยแพรความรภมหลง ตวบท และขอมลเกยวกบคณคาและรากฐานของสงคมประชาธปไตย ซงสามารถเขาถงไดท www.fes-online akademie.de

เราขอเชญชวนใหคณเขามามสวนรวมในการถกเถยงอภปรายเรองสงคมประชาธปไตย วทยาลยเฉพาะทางดานสงคมประชาธปไตยของมลนธฟรดรค เอแบรท มวตถประสงคในการเปดพนทการอภปรายดงกลาว โดยไดจดใหมหลกสตรสมมนาเจดหลกสตรทมงสำารวจวเคราะหคณคาหลกของสงคมประชาธปไตยและการนำามนไปประยกตปฏบตในโลกแหงความเปนจรง ดงน• ความคดพนฐานวาดวยสงคมประชาธปไตย (Foundations of

Social Democracy)• เศรษฐศาสตรกบสงคมประชาธปไตย (The Economy and Social

Democracy)• รฐสวสดการกบสงคมประชาธปไตย (The Welfare State and

Social Democracy)• โลกาภวตนกบสงคมประชาธปไตย (Globalisation and Social

Democracy) • ยโรปกบสงคมประชาธปไตย (Europe and Social Democracy)• การอพยพและการรวมตวกบสงคมประชาธปไตย (Immigration,

Integration and Social Democracy)• รฐและภาคประชาสงคมกบสงคมประชาธปไตย (State, Civil

Society and Social Democracy)• สนตภาพกบสงคมประชาธปไตย (Peace and Social Democracy)

ทศท�งทชดเจนเปนสงจำ�เปนสำ�หรบก�รเมอง คนทสามารถแถลงเปาหมายอยางชดเจนเทานนจงจะสามารถบรรลเปาหมายและสรางแรงบนดาลใจใหแกผอนได ดวยเหตน วตถประสงคของคมอวาดวยสงคมประชาธปไตยเลมน คอ การมงตอบคำาถามสำาคญตอไปนวา อะไรคอสงคมประชาธปไตยในศตวรรษท 21 อะไรคอคณคาสำาคญทมนยดถอ อะไรคอเปาหมายของมน เราจะนำามนไปปฏบตจรงไดอยางไร ประเดนตางๆ ในคมอเลมนสอดคลองกบการประชมวชาการของวทยาลยเฉพาะทางดานสงคมประชาธปไตยซงเปนองคกรทจดตงขนโดยมลนธฟรดรค เอแบรท มวตถประสงคในการใหความรแกกลมคนทเกยวของและสนใจการเมอง

สำ�หรบขอมลเพมเตมเกยวกบวทย�ลย โปรดด: www.fes-soziale-demokratie.de