บทคดยอ บทบาทความสาคญของแคนในพธกรรมของชาวบานหนองตาไก

ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด

แคนเปนเครองดนตรทเปนเอกลกษณของคนอสาน ทใหความเพลดเพลนและมคณคาดานพธกรรมของชมชน เสยงแคนทาใหสงลกลบ หรอผทมอานาจเหนอธรรมชาตพงพอใจ เชน ประเพณการราผฟาหรอชาวบานทวไปเรยกวาการลงขวงดงนนเพอศกษาบทบาทความสาคญของแคนวาเกยวของ ในประเพณและพธกรรมการราผฟาอยางไร ผวจยจงเกบรวบรวมขอมลภาคสนามโดยการสมภาษณ การสงเกตวถชวต ความคด ความเชอ พธกรรมทใชแคนเปนเครองดนตร และสภาพชวตความเปนอยของกลมเปาหมาย คอแมคร ผรวมพธกรรม หมอแคน และผร ของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด นาทฤษฎทเกยวของกบภมปญญา เพอเปนแนวทางในการศกษารวบรวมขอมลวเคราะหและอธบายความร ความคด ความสามารถ บทบาทความสาคญของแคนทมตอประเพณและพธกรรม ผลการศกษาวจยพบวา ทบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด แคนยงคงมบทบาทและความสาคญอยางมาก ทงในทางเศรษฐกจทเปนสนคาสรางรายไดใหกบชมชน ในทางประเพณและความเชอ ประเพณการราผฟา ไมใชสงงมงายหรอไรสาระเสยทเดยว เพราะผปวยบางรายหายจากการเจบปวยจรงๆ ชมชน ทองถน ควรมสวนรวมในการสรางจตสานกใหตระหนกในความสาคญและคณคาของวฒนธรรม ประเพณทองถน ซงควรอนรกษใหคงอย คชมชนสบไป

Abstract

Importance of the reed organ in the rituals of the people at Ban nong ta ki tambon si keaw Amphur Mueng, Roi-Et.

The reed organ is the musical instrument that is the indentily of northeast person. At provide entertainment and worthy ceremonial side of the community. Reed organ sound makes the mgstery or ghost that be influential supernatural pleas. Such as Ram Pi Fa tradition or general Villagers calls that the publication. Thus For study importance role of the reed organ that relate in the tradition and the ceremonial. How is Ram Pi Fa the researcher then pick to collect part field data by interviewing. Way oflife observation though the belief. Karma that use the reed organ is the musical instrument and livelihood state of the target group, her teacher. Person share doctor reed organ ceremonial Ban nong ta ki, Tambon si keaw, Mueng, Roi-Et. Lead pertaining to intellect theory in rows for education collects the data analyses and explain know think the ability. Importance role and the importance at most both of in the sense of the economy. That are goods build the income give with the community. In the sense of the tradition and the belief. Ram Pi Fa is not foolish thing or nonsensical be tricked one because some people patient is lose from true sickness. Community locality be supposed to Ram Pi Fa share in building conscious. Give realize in the importance and the worth of the worth of the culture. Tradition wich should conserve give remain community pair from now.

คานา

แคนเปนสวนหนงของศลปะการแสดงทสาคญของคนอสาน ทเปนเอกลกษณทมคณคา สรางความเพลดเพลนบนเทงใจ และมคณคาดานพธกรรมของชมชน เสยงแคนและการแสดงทมแคนเปนสวนประกอบ ทาใหผเขารวมในกจกรรมมความสนกสนาน บนเทง ปตยนด ในสวนของคณคาทางพธกรรม เสยงแคนทาใหสงลกลบ หรอผทมอานาจเหนอธรรมชาต พงพอใจและบนดาลใหมนษยมความสขความเจรญ บงเกดความอดมสมบรณและปลอดภย ดงน น พธกรรมหลายอยางทเกยวของกบชวตของชาวอสาน จงใชเสยงแคนเปนสวนประกอบ ประเพณการราผฟาหรอชาวบานทวไปเรยกวา การลงขวง เปนประเพณทมการปฏบตกนโดยทวไปทบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด เปนการราบวงสรวงบชาเพอความเปนสรมงคล และเพอปดเปาอาการเจบไขไดปวย ซงจะมการลงขวงปละหนงครง คอวนขน ๑๑ คา เดอนย ของทกป โดยมเสยงแคน อนถอไดวาเปนวถชวต เปนรากเหงาของความคดและพลงสรางสรรค สงผลใหวฒนธรรมอสานนนย งยนและดารงอย ปจจบนพธกรรมการราผฟาทบานหนองตาไก ดจะเสอมคลายลงไปเพราะความเจรญทางดานการแพทย วทยาศาสตรและเทคโนโลย ทาใหผวจยตองการศกษาบทบาทความสาคญของแคนในประเพณและพธกรรมของบานหนองตาไก เพอเปนแนวทางในการสงเสรมและอนรกษ ประเพณและวฒนธรรม ใหอยคกบชมชนนสบไป

การดาเนนงานวจยครงน สาเรจลงไดดวยความรวมมอของชาวบานหนองตาไก และบคลากรทมสวนเกยวของทกทาน ทไดใหความชวยเหลอและอานวยความสะดวกในการทาการศกษาวจย ผวจยรสกซาบซงเปนอยางยง จงขอขอบคณ เปนอยางสงไว ณ โอกาสน

ชยสทธ ดารงวงศเจรญ

สานกงานวฒนธรรมจงหวดรอยเอด

สารบญ

หนา บทท ๑ บทนา...................................................................................................... ๕ ทมาและความสาคญ............................................................................... ๕

กรอบแนวคดของการศกษาคนควา........................................................ ๕ ความมงหมายของการศกษาคนควา........................................................ ๖ ขอบเขตของการศกษาคนควา................................................................. ๖ ผลทคาดวาจะไดรบของการศกษาคนควา............................................... ๖ นยามศพทเฉพาะ..................................................................................... ๖

บทท ๒ เอกสารและงานวจยทเกยวของ................................................................ ๘ สภาพทวไปของบานหนองตาไก............................................................. ๘ ประเพณและพธกรรมของชาวบานหนองตาไก....................................... ๑๑ เอกสารและงานวจยทเกยวของกบภมปญญา........................................... ๒๔

เอกสารและงานวจยทเกยวของกบแคน................................................... ๒๕ เอกสารและงานวจยทเกยวของเกยวกบชางแคนทวไป............................ ๓๒

บทท ๓ วธดาเนนการศกษา................................................................................... ๓๗ การเลอกกลมประชากรทใชในการศกษา.................................................. ๓๗ การสรางเครองมอทใชในการศกษา.......................................................... ๓๗ การเกบรวบรวมขอมล............................................................................... ๓๗ บทท ๔ วเคราะหบทบาทและความสาคญของแคนในพธกรรมราผฟา.................. ๓๘ การวเคราะหบทบาทความสาคญของแคน................................................ ๓๘ การวเคราะหความเชอเรองผ และประเพณการราผฟา.............................. ๓๘ บทท ๕ สรป อภปรายผล ขอเสนอแนะ................................................................ ๔๑ บรรณานกรม ๔๔ ภาคผนวก ๔๖

๕

บทท ๑ บทนา

ทมาและความสาคญ “แคน” เปนเครองดนตรทไดรบการยกยองใหเปนสญลกษณของภาคอสาน เปนผนาเครองดนตรชนดตาง ๆ ทใชประกอบการบรรเลงเพลง หรอหมอลา ใชในพธกรรม ศาสนพธ เทศกาลงานบญประเพณของชาวอสาน ซงเชอวาเสยงแคนมผลทาใหสงลกลบหรอผทมอานาจเหนอธรรมชาต พงพอใจและบนดาลใหมนษยมความสข ความเจรญ บงเกดความอดมสมบรณและปลอดภย ดงนน พธกรรมหลายอยางทเกยวของกบชวตของชาวอสาน จงใชเสยงแคนประกอบ “แคน” ถอเปนวถชวต เปนรากเหงาของความคด และพลงสรางสรรค ซงสงผลใหวฒนธรรมอสานนนย งยน และดารงบอย โดยมเครองดนตรชนเอก นนคอ “แคน” ดงจะเหนไดจาก นายทย เรองศรอรญ ชางแคนบานเหลาขาม ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เปนชางแคนคนแรกทมความสามารถจนไดรบมอบปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกด จาก มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม เปนการการนตถงคณภาพของแคน ททาจากจงหวดรอยเอดไดเปนอยางด กลมชางผผลตแคนบานสแกว มหมบานททาแคนไดแกบานสแกว บานเหลาตาแย บานหวหนอง บานเหลาขาม และบานหนองตาไก นอกจากนนทบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ยงมประเพณการราผฟา ซงเปนประเพณ ทมการปฏบตกนประจาทกป จะมการจดอยางยงใหญ มความสวยงามและนาเชอถอมาก การราผฟาชาวบานทวไปเรยกวาการลงขวง มลเหตในการจดพธกเนองจากการลาบวงสรวงบชาเพอความเปนสรมงคลและเพอปดเปาอาการเจบไขไดปวย มการลงขวงปละหนงครงคอวนขน ๑๑ คา เดอนย ของทกป จากเหตผลดงกลาว ทาใหผวจยตองการศกษาบทบาทความสาคญของแคนในประเพณและพธกรรมของบานหนองตาไก ซงเปนแหลงผลตแคนทสาคญของจงหวดรอยเอด และแคนมบทบาทเกยวของในประเพณและพธกรรมตาง ๆ อยางไร มปจจยอะไรททาใหแคนทผลตจากบานหนองตาไกยงคงมบทบาทและความสาคญ ในการใชประกอบในหลาย ๆ กจกรรมในชมชน เพอเปนแนวทางในการสงเสรมและอนรกษ ประเพณและวฒนธรรมใหอยคกบชมชนน และเพอใหบคคลทวไปไดรจกเรยนรศกษาประเพณ วฒนธรรม วถชวตและภมปญญา ของชาวบานหนองตาไกอยางกวางขวาง กรอบแนวคดของการศกษาคนควา การศกษาบทบาท ความสาคญของแคนในพธกรรมของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด

๖

ความมงหมายของการศกษาคนควา เพอศกษาบทบาทความสาคญของแคนในพธกรรมของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ขอบเขตของการศกษาคนควา ในการศกษาครงนเปนการสมภาษณความคดเหนจากชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ๑. พนททาการศกษาคนควา ไดแก บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ๒. ประชากรในการศกษาคนควา ไดแก ๒.๑ กลมเปาหมายจากบานหนองตาไก แบงเปน ๓ กลม ดงน ๒.๑.๑ กลมผผลตแคน (ชางแคน) ๒.๑.๒ กลมผนาทางพธกรรม เชน แมคร ,ผรวมพธกรรม ๒.๑.๓ หมอมา (หมอแคน) ๒.๒ กลมผร ๒.๒.๑ ผนาทางวฒนธรรม ๒.๒.๒ ปราชญชาวบานผเชยวชาญเรองแคน,ลายแคน ๒.๒.๓ ผนาชมชน(ผใหญบาน) ๒.๒.๔ ผปวยหรอคนไขทเคยรบการรกษาตามพธกรรมราผฟา ๓. ระยะเวลาทใชในการศกษาคนควา ตงแต เดอน เมษายน ๒๕๕๓ เปนตนไป ผลทคาดวาจะไดรบของการศกษาคนควา ทาใหทราบบทบาทความสาคญของแคนในพธกรรมของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด นยามศพทเฉพาะ ชวตชางแคน หมายถง การดาเนนชวตของชางแคนในการผลตแคนกบการดาเนนชวตประจาวน ภมปญญาชางแคน หมายถง ความร ความสามารถ ในการผลตแคนทสะสมความรประสบการณ พฒนาฝมอจนมความเชยวชาญในการผลตแคน มเทคนคพเศษในการผลตของชางแคนแตละคนตามความถนด

๗

ประเพณและพธกรรม หมายถง ประเพณทถอปฏบตสบทอดกนมาเปนเวลานาน ของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด หมอลาผฟา หมายถง รางทรงทผฟาเขาทรงจะเปนหญงหรอชายกไดแตสวนมากจะเปนหญง ซงตองสบเชอสายมาจากกลมหมอลาผฟาเทานน หมอมา หมายถง หมอแคนหรอผททาหนาทเปาแคนในพธกรรมราผฟา แถนหลวง หมายถง เทวดาหรอผฟาทมระดบกวาผทกชนด ผปวยหรอคนไข หมายถง ผทเคยเขารวมในพธกรรมราผฟาเพอรกษาอาการเจบปวยหรอใหประสบความสาเรจ บทบาท หมายถง การทาหนาทหรอพฤตกรรมทสอดคลองกบสถานภาพของตน

๘

บทท ๒ เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาคนควา เรอง บทบาทความสาคญของแคนในประเพณและพธกรรมของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ผศกษาไดจดแบงเอกสารและงานวจยทเกยวของ เพอนาเปนแนวทางสนบสนนการศกษา พอสรปไดดงน ๑. สภาพทวไปของบานหนองตาไก ๒. ประเพณและพธกรรมของชาวบานหนองตาไก ๓. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบภมปญญา ๔. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบแคน ๕. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบชางแคนทวไป ๑. สภาพทวไปของบานหนองตาไก ๑.๑ ประวตความเปนมา บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด เมอประมาณ ๒๐๐ ป ไดอพยพมาจากบานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด โดยมหลวงปฮาบ หลวงปอนทร ปเมองกลาง ปนายบานเกยง ปเมองซาย ปหลวงคางท และป เมองเสน ไดพาลกหลานออกมาตงบานใหม เนองจากเหนวา บรเวณบานหนองตาไกปจจบนนมวงนา พอทจะอยอาศยทาการเกษตรได ซงไดแก วงหนองเดน วงคณมล วงหมากแซว วงผโพธ วงหนองตาไก และวงหนองอเลง จงเปนพนทอดมสมบรณ จงพาลกหลานตงบาน โดยต งชอวา บานโพธศร จากน นกรวมกนตงวด ตงปตา ตงปาชาทคงเตาไห ตอมาชาวบานไมอยเยนเปนสขและเกดโรคระบาด จงพรอมใจกนยายทตงวดแหงใหมถง ๓ ครง ครงแรกทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ ครงทสองทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ และครงทสามทางทศเหนอของหมบาน ซงเปนทตงวดในปจจบน จากนนรวมกนประชมเปลยนชอหมบานใหมวา บานหนองตาไก ตามชอหนองน าใกลวดและมตนตาไกอยรมหนองน าจานวนมาก ( บญช ภานศร, สมภาษณ,๒๕๕๓ ) ปจจบนบานหนองตาไกไดแยกเขตพนทการปกครองออกเปน ๒ หมบาน คอ หมท ๑๖ และหมท ๑๗ เมอประมาณ พ.ศ. ๒๕๓๔(http://www.reru.ac.th/TAMBON@AMPHoE/ ) นอกจากนชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ยงยดถอ ฮต ๑๒ ครอง ๑๔ เชนเดยวกบทวไปสงคมชาวอสาน

๙

๑.๒ สภาพทางภมศาสตร บานหนองตาไก เปนหมบานทตงใกลแหลงน าธรรมชาต โดยมลาหวยแคน ไหลผานทางทศตะวนตกหมบาน พนทโดยรอบหมบานเปนทงนา มลกษณะเปนทราบลม ในฤดฝนมน าทวมขงพนทนาบางสวน ลกษณะพนทราบมความลาดตาจากทศตะวนออก มาทางทศตะวนตก ซงเปนทนาและตดลาหวย บรเวณนจงอดมสมบรณมาก เมอเสรจฤดทานาชาวบานสวนใหญจะปลกยาสบพนธเตอรกส เปนอาชพเสรมและบางสวนปลกผกสวนครว เพอกนและขายภายในชมชน พนทปาปจจบนเหลอเพยงดอนปตาทางทศเหนอของหมบาน เทานน โดยมอาณาเขตของหมบาน ดงน ทศเหนอ จดกบ บานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ทศใต จดกบ บานเหลาขาม ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ทศตะวนออก จดกบ บานขเหลก บานเขวา ตาบลหนองแวง อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ทศตะวนตก จดกบ บานดงสวอง ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ๑.๓ การคมนาคม การเดนทางเขาสหมบานหนองตาไก เสนทางทสะดวก คอ การใชเสนทางรอยเอด – มหาสารคาม ตามทางหลวงหมายเลข ๒๓ ระหวางกโลเมตรท ๑๑ – ๑๒ เลยวขวามอ ตามถนน รพช. ผานบานเหลาขามไปประมาณ ๒.๕ กโลเมตร เลยวขวาไปตามถนนคอนกรตเสรมเหลกเขาสหมบาน

ภาพประกอบ ๑ แผนทบานหนองตาไก

๑๐

ถนนภายในหมบาน บานหนองตาไกไดรบงบประมาณ จากองคการบรหารสวนตาบลสแกว ไดมการจดสรรงบประมาณปรบปรงใหเปนถนนคอนกรตเสรมเหลกภายในหมบาน และองคการบรหารสวนจงหวด ไดจดสรรงบประมาณพฒนาถนนทางสายกลางหมบานเปนถนนลาดยาง ปจจบนถนนภายในหมบานเหลอเพยงสายเดยวทยงคงเปนหนลกรง ผลจากการพฒนาอยางตอเนอง ไดเสรมใหถนนของหมบานมสภาพการคมนาคมทสะดวก ทาใหประชาชนบางสวนสงบตร – หลาน เขาไปเรยนในตวจงหวด โดยมรถยนตโดยสารรบสงเชา – เยน นอกจากนยงมรถยนตโดยสารเขาตวเมองรอยเอด วนละ ๓ เทยว ๑.๔ สภาพทางสงคมและประชากร ประชากรของบานหนองตาไก มอาชพทานาเปนหลก ในอดตชาวบานใชแรงงานจากคนและสตวเปนแรงงานหลก แตปจจบนชาวบานทกครวเรอนนยมใชรถไถนาแบบเดนตามแทนแรงงานจากคนและสตวรวมถงการนยมใชเครองมอเทคโนโลยเขามาใชในการทานามากขน เชน รถไถนาแบบนงขบขนาดเลก รถเกยวขาว รถสขาว แตบางครอบครวจะจางแรงงานคนในหมบานในการดานาและเกยวขาว หลงจากเกบเกยวแลวชาวบานบางสวนจะปรบพนทนาเพอปลกยาสบพนธเตอรกซ โดยบรษทอาดมท เปนผนาเมลดพนธมาใหชาวบานปลกและรบซอผลผลตคน ในดานประเพณและวฒนธรรม วถชวตของชาวบานหนองตาไกมความกลมกลนระหวางวฒนธรรมฮต ๑๒ กบสงคมสมยใหม แตอยางไรกตาม การยดมนในพระพทธศาสนา ความผกพนในสถาบนครอบครวและเครอญาต การใหความเคารพผอาวโสและผนาชมชน การมวถชวตทเรยบงายเปนสงทดงามอยในสงคมบานหนองตาไก ปจจบนบานหนองตาไก แบงเขตการปกครองออกเปน ๒ หมบาน ไดแก หมท ๑๖ มนายวาสนา มาบญธรรม เปนผใหญบาน และหมท ๑๗ มนายชาล สาวสทธ เปนผใหญบาน มปะชากรทงสน ๑,๔๔๘ คน ๓๐๑ ครอบครว ๑.๕ สภาพทางการศกษา บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด มโรงเรยนระดบประถมศกษาจานวน ๑ แหง คอ โรงเรยนบานหนองตาไกหนองต เปดทาการสอนต งแตระดบประถมศกษาปท ๑ ถงระดบประถมศกษาปท ๖ เปดทาการสอนตงแตป พ.ศ. ๒๔๘๒ เมอนกเรยนจบระดบประถมศกษาปท ๖ แลว นกเรยนสวนใหญจะเขาศกษาตอระดบมธยมศกษาตอนตนทโรงเรยนบานเหลาขาม ซงเปนโรงเรยนขยายโอกาส เปดสอนต งแตระดบมธยมศกษาปท ๑ ถงระดบชนมธยมศกษาปท ๓ นกเรยนทตองการศกษาตอในระดบสงขนไปอก จะเขาไปเรยนตอทโรงเรยนในตวจงหวดรอยเอด เชน โรงเรยนพลาญชยพทยาคม โรงเรยนสตรศกษา และโรงเรยนรอยเอดวทยาลย เปนตน (ชาล สาวสทธ. ๒๕๕๓ : สมภาษณ)

๑๑

โรงเรยนบานหนองตาไกหนองต ตงขนเมอวนท ๑๕ กนยายน พ.ศ. ๒๔๘๒ โดยแยกมาจากโรงเรยนบานสแกว และโรงเรยนบานเหลาขาม ชอโรงเรยนบานหนองตาไกหนองต ตาบลสแกว (วดบานหนองตาไก) พ.ศ. ๒๕๐๖ คณะครพรอมดวยชาวบานหนองตาไกและบานหนองต โดยการนาของทานพระครบญญาภวฒน (บญม ยโสธโร) เจาคณะตาบลสแกว ไดสรางอาคารเรยนชวคราว ๑ หลง ในทดนแปลงเกษตรกรรมของโรงเรยน เปดทาการเมอวนท ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๐๖ พ.ศ. ๒๕๑๘ ไดรบงบประมาณจากทางราชการและชาวบานบรจาคสมบท สรางอาคารเรยนอก ๑ หลง ในทดนชาวบานบรจาคตดกบวดบานหนองตาไก สรางเสรจเปดทาการวนท ๕ มถนายน ๒๕๑๘ (โรงเรยนบานหนองตาไกหนองต. ๒๕๕๐) ๒. ประเพณและพธกรรมของชาวบานหนองตาไก ชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ไดยดถอประเพณเหมอนชาวจงหวดรอยเอด คอยดถอปฏบตทมพนฐานมาจากความเชอในพทธศาสนาและสงเหนอธรรมชาตอนๆ เหมอนชาวอสานทวไป โดยมกรอบและแบบแผนในการปฏบตอยภายใตฮตสบสอง ซงหมายถงจารตประเพณ ซงประกอบขนในเดอนทง ๑๒ และครอง ๑๔ ซงหมายถงครรลองอนเปนขอพงปฏบต ๑๔ขอ ในการเปนคนด โดยอาจอธบายถงฮตสบสอง ครองสบส เพอใหเกดความเขาใจถงวถชวตและประเพณของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด ไดดงตอไปน

ประเพณฮตสบสอง ครองสบส เปนประเพณทชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอดปฏบต

รวมกน และจดทาขนตลอดทงปตงแตเดอนอายถงเดอนสบสอง ดงน ๑. ฮตเดอนอาย บญเขากรรม เปนบญททาในเดอนอาย คอ เดอนท ๑ เปนบญทชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอดนยมปฏบตกนอยในปจจบน เพอเปนการทาบญบรจาคทาน พระภกษผตองอาบตสงฆาทเสส ตองอยกรรมจงจะพนอาบตญาตโยมผหวงบญกศลไปบรจาคทาน รกษาศล ฟงธรรม เกยวกบการเขากรรมของพระภกษเรยกวา”บญเขากรรม”(เขาปรวาสกรรม) คอปลงอาบต โดยถอกาหนดเอาเดอนอายเปนเวลาทา จะเปนขางขนหรอขางแรมกได แตชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด รอยเอดนยมกาหนดเอาวนขน ๑๕ คา เนองจากบญนมกาหนดในระหวางเดอนอาย จงมชอเรยกวา”บญเดอนอาย”

๑๒

ฮตหนงนน เถงเมอเดอนเจยงเขากลายมาแถมถาย ฝงหม สงฆเจา กเตรยมเขาอยกรรม มนหากธรรมเนยมน ถอมาแตกอน อยาได ละหางเวน เขญสของแลนนา แทแลว

มลเหตแหงการทา (ความเปนมา) ภกษกตองสงฆาทเสส(อาบต)แลวตองเขากรรม ถาไมเขากรรมถอวาไมบรสทธ แมจะบาเพญภาวนากมไดบรรลมรรคผล มตวอยางเลาไวในสมยพระกสสปพทธเจา ภกษรปหนงลองเรอไปในแมน าคงคา เอามอจบใบตะไครน า เมอเรอแลนไปใบตะไครน าขาด ทานคดวาเปนเรองเลก เวลาใกลจะตายคดจะแสดงอาบตแตหาพระภกษจะรบแสดงไมม แมทานจะบาเพญธรรมอยในปานานถง ๒ หมนป กไมอาจบรรลธรรมชนสงได เวลาตายไปแลวไปเกดเปนพระยานาคชอ เอรกปต คงจะเปนเพราะเหตน นกปราชญโบราณอสาน จงจดการเขากรรมไวใหเปนประเพณ

ขนตอนและพธทา ภกษผจะเขากรรม เตรยมสถานทใหสะอาด เตรยมน าดมน าใชมาใหพอเพยงทจะเขากรรม

ทาเปนกระทอมเลกๆ เลอกเอาวดทไมมภกษมาก ไมมภกษสญจรไปมา เมอถงเวลาแลวภกษผจะเขากรรมนนหมผาเฉยงบาเขาไปหาพระสงฆ กราบพระเถระ แลวกลาวคาขอปรวาสกรรมพระสงฆอยปรวาสกรรมครบกาหนดแลวขอมานต อยมานตครบ ๖- ๙ ราตรแลวขออพภาน เมอสงฆใหอพภานแลวถอวาออกกรรมเปนผบรสทธ

สาหรบคฤหสถ ในขณะทพระสงฆเขากรรมนน จะคอยรบใชทานและถวายจตปจจยไทยธรรม จนกวาทานจะออกจากกรรม เมอทานออกจากกรรมแลว กจดใหมการฟงเทศนตลอดวน และทาบญแกพระผออกกรรมนถอวาไดบญกศลมาก ๒. ฮตเดอนย บญคนลาน

เปนบญททาในฤดเกบเกยว ซงชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด และหลายหมบานยงคงทากนอย หลงจากการเกบเกยวขาว ต(นวด) เสรจแลวจะกองขาวคนใหสงขน แลวจดลานขาวเปนสถานทบาเพญกศลเนองจากบญประเพณนจะทากนในชวงเดอนย ซงเปนฤดเกบเกยว จงมชอเรยกอกอยางหนงวา บญเดอนย ฮตหนงนน พอแตเดอนยไดล าลวงมาเถง

ใหพากนหาหลวฟน สถมโฮมไว อยาไดไลครองน มนสสญเสยเปลา ขาวแลของหมนน สหายเผยนบยง จงใหฟงครองน แนวกลอนเฮาบอก อยาเอาใจออกแท เขญฮายสเเลนเถง เจาเอย

๑๓

มลเหตแหงการทา (ความเปนมา) เรองเดมทวา สมยพระพทธเจา พระนามกสสปะ มชาวนาสองพนองทานารวมกน เมอขาวเปนน านม นองชายอยากทาขาวมธปายาสถวายแดพระสงฆ มพระกสสปะเปนประธาน จงชวนพชายแตพชายไมเหนดวยจงแบงนากน พอนองชายมสทธในทนากงหนง กเอาขาว ในนาสวนของตนทาทานถง ๙ ครง คอเวลาขาวเปนน านม ๑ ครง เปนขาวเมา ๑ ครง เกบเกยว ๑ ครง จกตอกปก ๑ ครง ปกฟอน ๑ ครง กองในลาน ๑ ครง ทาเปนลอม ๑ ครง เวลาตขาว ๑ ครง ขนใสเลา (ยง,ฉาง) ๑ ครง การทาทานทกครง นองชายปรารถนาเปนพระอรหนต ครนถงศาสนาพระโคดม นองชายเกดมาเปนพราหมณนามวา โกณทญญะ ไดออกบวชเปนภกษองคแรก ไดเปนพระอรหนต และไดรบสมณะฐานนดรศกด

สวนพชายไดถวายขาวในนาเพยงครงเดยว คอเวลาทานาแลวไดตงปณธานขอใหสาเรจเปนอรยบคคล ครนถงศาสนาพระโคดม ไดมาเกดเปนสภททปรพาชก บวชในพระพทธศาสนาแตมไดมโอกาสไดเขาเฝาพระพทธเจา พระองคจะเสดจดบขนธปรนพพาน ไดเขาไปทลถามพระองคตามสงสยพระองคในเวลาเทศนจบไดสาเรจเปนอนาคาม เปนอรยบคคล องคสดทาย การถวายขาวเปนทานมอานสงสมาก จงถอเปนประเพณถวายมาจนทกวนน

ขนตอนวธทา สถานทจะจดทบรเวณลานตขาว ผรวมในพธจะเปนคนในครอบครว และเครอญาตใกลชดทบอกกลาวกน พธจะเรมแตตอนเยน จดเตรยมน าอบน าหอม ไวทาเปนน ามนตประพรม ขงดายสายสญจนรอบกองขาว นมนตพระสงฆมาสวดมนตเยน (เจรญพระพทธมนต) วนรงขนตกบาตรเลยงพระ แตในปจจบนจะทายนยอ จะทาพธตงบญคณ (เจรญพระพทธมนต)ในตอนเชา แลวตกบาตรเลยงพระ พระสงฆอนโมทนาประพรมน าพระพทธมนต เสรจแลวเลยงแขกคน นานามนตไปรดขาวในนา วว ควาย คราด ไถ แลวทาพธสขวญขาว บางหมบานจะสขวญวว ควาย เกวยน ไปพรอมกน ในคาสขวญจะเปนการกลาวขอบคณพระแมโพสพ และขอโทษทเหยยบย าและนาไปแลกพรกแลกเกลอ บญประเพณนถอวาเปนการทาเพอใหเกดความสขสวสด นอกจากนบางหมบานในชนบทของรอยเอด ยงมการทาบญคม บญกมขาวใหญอกดวย

บญคม เปนการทาบญทคนในหมบาน รวมกลมกนทาบญ โดยคนในคมหรอในหมบานทกครวเรอน รวมกนทาผาม (ปะลาพธ) รวมกนหอขาวตมจดเตรยมขาวของ กลางคนนาดอกไมธปเทยนมารวมกน รกษาศลฟงเทศน มมหรสพตลอดคน ตนเชามการทาบญตกบาตรแลวเลยงพระ บญกมขาวใหญ เปนการทาบญของคนในหมบานททกครวเรอนนาเอาขาวเปลอกจากเลาของตน นามากองรวมกนไวทศาลากลางบาน หรอศาลาโรงธรรม พธการทาเหมอนบญคมจะแตกตางตรงทบญกมขาวใหญแตละครวเรอนจะใหทานขาวเปลอกของตนโดยนามากองรวมกน ตอนเยนพระสงฆสวดมนตเยน รบศล ฟงเทศน กลางคนมมหรสพครบงน (สมโภช) กมขาวใหญ ตอนเชาทาบญ

๑๔

ตกบาตร ถวายภตตาหารพระภกษและถวายขาวเปลอกการทาบญกมขาวใหญถอวามอานสงสมาก ชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ตลอดจนทกหมบานในชนบท นยมทากนเปนประจาทก ๆ ป ๓ . ฮตเดอนสาม บญขาวจ

หลงจากการเกบเกยวขาวขนเลาแลว ชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด จะไดขาวใหมชวงเดอน ๓ อากาศเรมเยนชาวบานจะตนแตเชานงขาว ใสกระตบ ใสกอง แลวเอาขาวเหนยวมาปนแลวเอาเกลอโรยจไฟใหสก กนรองทองกอนออกไปทางานในนา ในสวน ปจจบนจะพฒนาขน โดยใชไขไกทาขณะจดวยทาใหไดคณคาทางอาหารเพมขน กลอนผญาอสานกลาวเกรนไววา

พอแตเดอนสามคอย ลมวอยๆ บญขาวจ ปนขาวจบมน าออย จวนอยเซดนาตา อยาพากนไลลมทม ประเพณตงแตเกา บานเมองเฮาสเศรา ภยฮายสแลนนา

มลเหตแหงการทา มกลาวในพระธรรมบทวา ครงหนงนางปณณทาสไดทาขนมเปนแปงจ (ขาวจ) ถวาย

พระพทธเจาและพระอานนท นางคดวาพระองครบแลวคงไมฉน เพราะอาหารตนมไดประณต พระพทธเจาทราบวาระจตของนาง จงรบสงใหพระอานนทปลาดอาสนะลงทรงนงประทบฉนขนมแปงจ ณ ทนน นางปณณทาสปตสดกาลง พระองคทรงแสดงธรรมใหฟงนางไดบรรลโสดาปตตผลเปนอรยบคคล เพราะแปงจ ดงนน ชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอดจะพากนทาขาวจจากขาวทเกบเกยวแลวมารวมกนทาบญเพราะการถวายขาวจมอานสงสมาก

ขนตอนพธทา ตอนเยนพระสงฆจะสวดพระปรตแลวเทศนเรองอณหสวชย ๑ กณฑ ตอนเชามการตก

บาตรขาวจ โดยชาวบานตนแตเชา ปนขาวโรยเกลอ ทาไขไก จไฟใหสก บางคนใชน าออยเปนไส บางคนใชปลาแดกบองหรอแจวบอง(ปลาราทรงเครอง) เปนไสกม เมอตกบาตรขาวจเสรจแลวจะเลยงพระ ชาวบานกเอาขาวจแจกจายกน ในวนนมการฟงเทศนและนทานเรองตางๆ ฉลองขาวจ ตลอดวน

ประเพณบญขาวจของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด จะไมทาเปนงานใหญ แตจะทากนตามปกต เปนประจาทกป จะมทอาเภอโพธชย จงหวดรอยเอด ไดยกบญขาวจเปนงานบญใหญประจาอาเภอ และมการประกวดขบวนแหขาวจ

ในเดอน ๓ นอกจากบญขาวจแลว ชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด ยงมบญมาฆะบชา จะจดมไดขาดเปนการทาบญดวยดอกไมธปเทยน โดยประสงคจงใจ

๑๕

ตอพระพทธเจาเทานน เพราะในวนนคอวนเพญเดอน ๓ เปนวนทพระพทธเจาแสดงธรรมอนเปนหลกพทธศาสนาไว โดยยอคอ ๑. สพพปาปสส อกรณง -อยาทาความชว ๒. กสลสสปสมปทา -ทาแตความด ๓. สจตตปรโยทปนง -ชาระจตใจใหสะอาด ๓ ขอนเปนหลกคาสอนของพระพทธเจาหรอโอวาทปาฏโมกข การแสดงโอวาทปาฏโมกข พรอมดวยองค ๔ คอ ๑. พระสงฆ จานวน ๑,๒๕๐ รป มาประชมพรอมกน โดยมไดนดหมาย ๒. ทานเหลานนอปสมบทจากพระพทธเจา ๓. พระสงฆเหลานนลวนเปนพระอรหนต ๔.วนนนเปนวนเพญเดอน ๓

จากเหตอศจรรยดงน จงเรยกวนนวา วนจาตรงคสนนบาต ฝายพระสงฆ จะทาพธขนภายในวด ฝายฆราวาสกเขารวมทาบญกศล นบเปนการบชาดวยอามสบชาและปฏบตบชา โดยมพระสงฆเปนผนา ฆราวาสเปนผตาม และในตอนเยนจะมการเวยนเทยนรอบอโบสถ ปจจบน หนวยงานราชการไดเขารวมพธเปนจานวนมาก โดยเฉพาะในเขตจงหวด เชน วดบงพระลานชย จะมการเวยนเทยนตลอดวน ตงแตเวลา ๐๘.๐๐ น. เปนตนไป ๔. ฮตเดอนส บญผะเหวด เปนบญประเพณทมการเทศนมหาชาตเปนงานทยงใหญของจงหวดรอยเอด โดยเฉพาะจงหวดไดกาหนดใหเปนงานประเพณประจาปของจงหวดและจดไดยงใหญมากเปนไปตามฮตสบสอง คอหมายถงเดอนสมการทาบญผะเหวดดงคากลาวไวในฮตวา

ฮตหนง พอเถงเดอนสไดใหเกบดอกบปผา หามาลา ดวงหอมสตนเกบไว อยาไดไลครองนเสยศรสญเปลา หาเอาตากแดดไวไดทาแทสคน อยาไดไลหนเวนแนวครองตงแตเกา ไฟทงหลายสแลนเขาเผาบานสเสอมสญ เด

มลเหตแหงการทา มกลาวไวในหนงสอมาลยหมนมาลยแสนวา ครงหนงพระมาลยใหไปไหวพระธาตเกษ

แกวจฬามณ บนสวรรคชนดาวดงส ไดพบและสนทนากบพระศรอรยะเมตไตรย พระโพธสตว ผซงจะไดจตกาลลงมาเปนพระพทธเจาในอนาคต ทราบความประสงคของมนษย จากพระมาลยแลว จงสงความกบพระมาลยวา “หากใครตองการจะพบและเกดในสมยพระศรอารย ใหทาแตความด อยาฆาพอตแม

๑๖

สมณะ ช พราหมณ ครอาจารย อยาทารายพระพทธเจา อยายยงสงฆใหแตกกน และตองฟงเทศนมหาชาตใหจบทกกณฑในวนเดยว ทานทงหลายจะไดเกดรวมและพบพระองค” ดวยเหตนเอง ชาวรอยเอดจงไดพากนทาบญผะเหวดและไปฟงเทศนมหาชาตทกป โดยกาหนดเอาวนศกร วนเสาร และวนอาทตยแรกของเดอนมนาคม เปนวนจดงาน

ขนตอนพธทา เมอกาหนดวนจดงาน ชาวบานจะชวยกนหาดอกไมมาตากแหงไว ชวยกนฝานดอกโน

(ทาจากลาตนหมอน) งานนเปนงานใหญทาตดตอกน ๓ วน วนแรกของงาน ตอนเยน (บายๆ) จะมการแหพระอปคตรอบบาน ใหชาวบานได

สกการบชา แลวนาไปประดษฐานไวหออปคต ภายในบรเวณงานเพราะเชอวาเปนพระเถระ ผมฤทธ นรมตกฏอยกลางแมนามหาสมทร สามารถขจดเภทภยทงมวลได

วนท ๒ ของงานเปนการแหพระเวสสนดรเขาเมอง แตละคมวดจะจดขบวนแหแตละกณฑทง ๑๓ กณฑแหรอบเมอง ตอนเยนมมหรสพสมโภช ในวนท ๒ ท ๓ ชาวรอยเอดจะมโรงทานเลยงขาวปนบญผะเหวด ผคนทมาในงานกนไดตลอดเวลา (ฟร) มชาวบาน รานคา และหนวยงานราชการมาตงโรงทานมากมาย

วนท ๓ ของงานเรมตงแตเชามด ประมาณต ๔ ชาวบานจะนาขาวเหนยวมาปนเสยบไมจานวน ๑,๐๐๐ กอน เพอเอาบชากณฑเทศน คาถาพน เรยกวา”ขาวพนกอน” ชาวบานจะพากนแหขาวพนกอนรอบศาลาวด มหวหนากลาวคาบชา ดงน “นะโม นะไม จอมไตรปฎก ยกออกมาเทศนาธรรม ขนหมากเบงงานสะพาส ขาวพนกอนอาดบชา ซาเฮาซา สามดวงยอดแกว ขาไหวแลวถวายอาดบชา สาธ” วาดงนไปเรอยๆ จนครบ ๓ จบ แลวนาขนไปศาลาโรงธรรม

แลวญาตโยมพากนทาวตรเชา อาราธนาศลอาราธนาเทศน โดยอาราธนาเทศนพระเวสโดยเฉพาะการอาราธนาเทศนพระเวสนน ถาไมตองวายาวจะตดบทสนๆ กได ใหขนตรง“อาทกลยาณงฯ เปฯ อาราธนง กโรม” เทานกไดแลวพระสงฆจะเรมเทศนสงกาด เปนการพรรณนาอายกาลของพระพทธศาสนาเรมแตตนจนถงอนตรธาน เมอเทศนสงกาดจบแลวจงเรมเทศนกณฑทศพรไปจนจบนครกณฑ อนเปนกณฑท ๑๓ เทศนแตเชามดไปจนคา จบแลวจดขนขอขมาโทษพระสงฆใหพรเปนเสรจพธ

ในวนท ๓ นเอง ชาวบานชาวเมองจะแหกณฑหลอนมารวมถวายกณฑเทศน ตลอดทงวน กณฑเทศนจะม ๒ ลกษณะ กณฑหลอน -เปนการแหกณฑเทศนมา ถงบรเวณทพระกาลงเทศนกถวายกณฑเทศนโดยไมเจาะจงวาจะเปนพระสงฆรปใด

๑๗

กณฑจอบ -เปนกณฑเทศนทกลมผถวายปรารถนาจะถวายเฉพาะภกษทตนชอบ เคารพศรทธา จงมการสงคนไปสอดแนมวา ขนเทศนหรอยง ภาษาอสานเรยกวา “จอบ” แอบด จงเรยกกณฑเทศนประเภทนวา “กณฑจอบ”

บญผะเหวด ถอเปนบญสาคญ ทากนอยทวทกหมบาน และจงหวดรอยเอดไดจดเปนศนยรวมทสวนสมเดจพระศรนครนทร กาหนดเอาวนศกร วนเสาร และวนอาทตยแรกของเดอนมนาคม ของทกป

๕. ฮตเดอนหา บญเดอนหา (บญสรงนา) ภาษาอสานเรยกวา “บญฮดสรง” ตรงกบภาษากลางคอ สงกรานต หรอตรษสงกรานต เรม

ตงแตเดอน ๕ ขน ๑๕ คา จนถงเดอน ๖ ขน ๑๕ คา เปนวนทดวงอาทตยเคลอนจากปเกาขนสปใหม โดยกาหนดตามสรยะคต ตรงกบวนท ๑๓,๑๔และ ๑๕ เมษายน ทกป บญสรงน านชาวอสานอาจจะทากนถง ๑๕ วน ตดตอกน กจกรรมในงานบญสรงน านน มการสรงน าพระพทธรป พระภกษ สามเณร รดน าผใหญคอ พอ แม เฒาแก ครบาอาจารย และการสาดน านนเปรยบเสมอนพญานาคเลนน าในสระอโนดาต ดงนนตองเลนกนอยางจรงจงเพอใหมน ามากตามฤดกาล นอกจากนนยงมความเชอเกยวกบพญาไม โดยโหรทองถนจะมการคานวณหาวาปนน ๆ ไมชนดใดเปนพญาไม เพอชาวบานจะไดถากเปลอกมาแชน าดม เพอเปนสรมงคลตอไป

๖ . ฮตเดอนหก บญบงไฟ บญบ งไฟจดถวายป ตา อารกษ และบญวสาขบชา มลเหตในการจดทา จดทาบญนกเพอบชา

เทพยดาอารกษ มเหศกดหลกเมอง และเชอวาพระยาแถนหรอผฟาผแถนบนดาลฝนใหแกโลก โดยปกตแลวบญบงไฟจะมสองวน วนแรก หรอวนโฮมนนคอวนทชาวบานใกลเคยงทไดรบการเชอเชญ เรยกวาไดสลากใสบญจะมาถงหมบานเจาภาพพรอมกบบงไฟทแหมาโดยมพระภกษของหมบานนงมาพรอมกบขบวนบงไฟเมอถงศาลปตากจะมการจดบงไฟ ๑บง เรยกวา “ถวายปตา” พรอมกบการเซนสรวง แลวนาบงไฟของแตละหมบานมารวมกนทวด ชาวบานทมาจากทตาง ๆ กจะมาพกกนท ผามบญ หรอทพกททางเจาภาพจดเปนซม ๆ หรอเปนศาลาไวให กลางคนมการฉลอง การเตนเซงตามผามบญตาง ๆ มการพดคย เกยวพาราสของหนมสาว รงขน วนทสอง กนาบงไฟของตนเองไปยงฮาน(นงราน)ท ๆ จดบงไฟ และมการแขงขนประชนวาบงไฟของใครจะขนสงทสดมการจบเวลา หากของใครหรอของบานใดไมขนสทองฟา จะมการจบบงไฟ หรอชาวบานนน ๆ โยนลงนาอยางสนกสนาน ในขณะทจดบงไฟอยจะมการเซงคาหยาบโลน ประกอบการแสดงรปจาลองของอวยวะเพศชายและเพศหญงทถอวาเปนการไลมาร ไลผ หรอไลวญญาณชวรายทจะรงควาญพระยาแถนอนจะชวยใหพระยาแถนบนดาลฝนใหแกชาวอสาน และชาวโลกตอไปอกประการหนงในวนขน ๑๕ คา จดวาเปนเดอนสาคญยงของชาวพทธคอเปนวนวสาขะบชาเปนวนทพระพทธเจาประสต ตรสร และปรนพพาน ชาวอสานกมการทาบญทาทาน และเวยนเทยนตามวดตาง ๆ

๑๘

๗. ฮตเดอนเจด ทาบญซาฮะ (ชาระ) หรอบญเบกบานเบกเมองชาวอสานเชอวาเมอถงเดอน ๗ ตองมการทาบญชาระจตใจใหสะอาด

เพอเตรยมตวเขาพรรษา งานบญซาฮะนจะนมนตพระสงฆไปเจรญพระพทธมนตทศาลากลางหมบานเปนเวลา ๓ คน ตอนเชาของวนสดทายกจะนาจตปจจยไทยธรรมตางๆ มารวมกนตกบาตร ถวายภตตาหารแดพระสงฆ และรบพร รบการประพรมน าพระพทธมนต ตอจากนน จะมการหวานแฮ (โปรยหนลกรง) หวานทรายตามถนนหนทางรอบหมบาน เสรจแลวพระสงฆจะสวดถอดบานเมอง ตอกหลกบานเมอง เพอใหชาวอสานอยดมสข มนคงถาวร งานบญซาฮะน นาจะมแนวคดมาจากการเซนผมเหศกดหลกเมอง พระภมเจาท และเพอชาระบานเมองใหสะอาดตองกระทากนทกป หากปใดไมปกตสข เชน ขาวยากหมากแพง เกดคดววาทกน เจาเมองไมปรองดองกน ชาวอสานเชอวาหลกบานเอนเอยง ตองมการทาพธถอดถอนหลกบานแลวปกใหมใหเทยง เคลดลบดงกลาวถอวาใหความสข มพชพนธธญญาหารอดมสมบรณ

๘. ฮตเดอนแปด บญเขาพรรษา เปนการทาบญเนองในโอกาสทพระภกษ สามเณรจะเขาจาพรรษาเปนเวลาตลอดไตรมาส ( ๓

เดอน ) ชาวบานจะนาเครองไทยธรรมชนดตางๆ เปนตนวา ผาอาบน าฝน ธป เทยน น ามน และเครองสกการะอนๆ ถวายแดพระภกษและมการฟงธรรม ทสาคญยงอกอยางหนงในกจกรรมครงนกคอมการแหเทยนเขาพรรษา บางแหงมการประกวดตนเทยน และเครองประดบตนเทยนอกดวย วนขน ๑๕ คาเดอน ๘ น ถอวาเปนวนสาคญทางพทธศาสนา คอ วนอาสาฬหบชา อนเปนวนคลายวนทพระพทธเจา ทรงแสดงพระธรรมจกรกปวตตนสตร โปรดแกปญจวคคย ทปาอสปตตมฤคทายวน แขวงกรงราชคฤห ดงนนพระรตนตรยจงเกดขนครบบรบรณในวนนเอง ชาวอสานถอวาเปนวนสาคญเชนเดยวกบชาวพทธอน ๆ การบาเพญบญถวายทาน สมาทานศล ฟงเทศนและเวยนเทยน

๙. ฮตเดอนเกา บญขาวประดบดน ในวนแรม ๑๔ คา เดอน ๙ ซงถอวาเปนวนระลกถงญาตผลวงลบไปแลว และยงเปนวนทาบญ

เพออทศสวนกศลแกผไรญาต หรอเปรต ชาวอสานเชอวาในวนนยมบาลจะปลอยเปรตนรกออกหากนในตอนย ารง ดงนน จงพากนตระเตรยมอาหารใสกระทงไปไวตามทางสามแพรงบาง โคนตนไมใหญบาง ตนศรมหาโพธบาง และตามพระเจดยบาง เพอใหเปรตผหวโหยไมตองมารบกวนทารายลกหลานของเขาและตอนรงเชากนาอาหารไปทาบญทวดพรอมทงกรวดน าอทศสวนกศลใหญาตทลวงลบไปดวย มลเหตของบญขาวประดบดนนนมาจากเรองเลาทวา ครงหนงพระเจาพมพสารไมสามารถบรรทมไดเนองจากเปรตหวโหย ไรญาตมาขอสวนบญ พอรงเชาพระเจาพมพสารนาเรองขนทลพระพทธองค พระพทธองคทรงแนะนาใหพระเจาพมพสารนาขาวปลาอาหารตางๆ ไปวางไวตามพนดนในเวลาคาคน เพออทศใหเปรตตนนน อกมลเหตหนงเกดจากเรองเลาทวา ครงหนงพระโมคคลลานะพระอครสาวกผมอทธฤทธไดไปเยยมนรก พบเปรตนรกหวโหยจานวนมาก ทญาตไมไดอทศสวนกศลให ผเปรต เหลานนขอรองให

๑๙

พระโมคคลลานะชวยบอกชาวมนษยโลกใหทาบญสงอาหารไปใหดวย ดงนน จงเกดพธบญขาวประดบดนสบตอกนมา

๑๐. ฮตเดอนสบ บญขาวสาก หรอบญขาวสลาก เปนการทาบญทแปลกไปจากการทาบญธรรมดา เพราะมการเขยนสลากชอเจาของสารบอาหาร

และเครองไทยทานอน ๆ ไวในถาด เมอพระภกษรปใดจบไดสลากสารบอาหารและเครองไทยทานน ๆ กรบอาหารพรอมกบปจจยไทยทานของเจาภาพผนน นอกจากนชาวอสานจะมการทาสารบอาหารเลก ๆ ซงอาจเปนหอขาวเลก ๆ พรอมหมาก พล บหร ไปวางหรอหอยไวตามตนไม เจดย และสถานทอนสมควรภายในบรเวณวด และยงนาสารบอาหารไปเลยงผตาแฮก และนาอาหารไปวางตามไรนา ถอกนวาจะชวยใหเกดความสมบรณพนสขตอไป

๑๑. ฮตเดอนสบเอด บญออกพรรษา ไหลเรอไฟ แหปราสาทผง “พรรษา” เปนคาทมาจากภาษาบาล คอวสสา แปลวา กาลฝน หรอฤดฝน ซงม ๔ เดอนนบแตแรม ๑ คา เดอน ๘ ถง ๑๕ คาเดอน ๑๒ แตพระพทธเจาทรงอนญาตใหพระสงฆ จาพรรษา ๓ เดอนอก ๑ เดอนใหแสวงหาผาจวรผลดเปลยน ชาวอสานมพธทาบญหลายอยางดวยกนในเดอนน คอ ถวายผาจานาพรรษา กวนขาวทพย ตกบาตรเทโว จดประทปโคมไฟ บชา ๓ วน ๓ คน ประทปโคมไฟทาจากลกตมกาบาง ลกฟกทองบาง เปลอกสมโอบาง นามาขดเนอในออกแลวใสน ามนมะพราว หรอน ามนสบดาเปนเชอเพลง มการแกะสลกลวดลายใหแสงสองลอดออกมาสวยงาม แลวนาไปแขวนไวบรเวณวด กลางลานวดจะประดษฐรปเรอดวยกาบกลวย ลากลวย และมประทปโคมไฟวางประดบรปเรอน หากวดอยใกลแนน ากจะนาไปปลอยใหลอยเปนการบชารอยพระพทธบาททพทธองคทรงประทบรอยเทาไวใหชาวนาคสกการบชา และยงเปนการเคารพบชาพระแมคงคาอกดวยการปลอยโคมไฟลอยในแมนานเรยกวา ไหลเรอไฟ บญเดอนสบสองมอกอยางททาควบคกนไปกบไหลเรอไฟของชาวอสานคอบญปราสาทผ ง ท งนอาจตรงวนเดยวกนคอ กาหนดภายหลงเลกนอยกได บญปราสาทผงเปนการสรางปราสาทดวยขผง ซงมโครงเปนกาบกลวยเพอบชาพระรตนตรยปราสาทผงนจะนาไปถวายตามวดโดยมการแหแหนดวยขบวนฟอนราทออนชอยสวยงาม

๑๒. ฮตเดอนสบสอง บญทอดกฐน มลเหตความเปนมาของการทาบญทอดกฐนมอยวาพระภกษเมองปาฐา ๓๐ รป ไดเขาเฝาพระ

พทธองคทประทบอยท พระเชตวนมหาวหาร เมองสาวตถ พระพทธองคทอดพระเนตรเหนจวรของพระภกษทง ๓๐ รป เกาเศราหมอง ขาดวน ชมไปดวยน าและโคลนตม จงทรงอนญาตใหรบผากฐนจากเจาศรทธา ไดซงกอนหนานพระภกษตองแสวงหาจากซากศพเรยกผาบงสกล นามายอมฝาด และเยบตดกนทาเปนจวร ความทราบถงนางวสาขาธดาเศรษฐ นางจงนาผาถวายพระภกษทง ๓๐ วนนบแตวนแรม ๑ คา เดอน ๑๑ ถงวนขน ๑๕ คา เดอน ๑๒

๒๐

ครองสบส ครอง หรอคลอง ครรลอง ไดแก แนวทางเลอก กรอบ กตกาทพงไดเปนหลกปฏบตมอย ๒

ตารา คอ สาหรบบคคลธรรมดา และประพฤตปฏบตทเปนกจวตรในระหวางครอบครวผวเมย เฮยนซาน และวดวาศาสนาอกอยางหนง สาหรบทาวพระยาผปกครองบานเมองตองประพฤตปฏบตเปนกจวตรคลายๆ กบรฐธรรมนญไมเปนลายลกษณอกษรนนเองซงมทงหมด ๑๔ ขอ

สาหรบบคคลธรรมดา หรอครองฆราวาสทตองปฏบตนนมดงน คอ ครองท ๑ เมอถงกาลเวลาเดอน ๖ ใหคนเฒา คนแก พอ แม ชกชวนลกหลานขนดนขนทรายเขา

วดตบประทายทกป ครองท ๒ เมอถงเดอน ๕ใหเกณฑคนทงหลายชาย-หญง ไปสาบานตนทาความสตยซอกนทกคน ครองท ๓ เมอถงฤดจะลงมอทานา ไถ คราด หวาน ปกดา ใหพากนเลยงตาแฮกตามประเพณ

เพอใหฟาฝนตกถกตองตามฤดกาล ครองท ๔ ญาตพล นนคอทาบญอทศสวนกศลไปใหญาตผลวงลบ ครองท ๕เมอถงเดอน ๑๒ ใหชกชวนกนทาบญกฐนถวายผาแดพระสงฆ ครองท ๖ ใหผเฒา ผแก พอ แม พาลกหลานทาบญมหาชาต ฟงเทศนเรองเวสสนดรชาดก ทกป ครองท ๗ ผเปนบตร-ธดาตองรจกปฏบตเลยงด พอ แม เพอตอบแทนบญคณ โดยปฏบตดงน

๑. ทานเลยงมาแลวเลยงทานตอบ ๒. ทากจการชวยทาน ๓. ดารงวงศตระกล ๔. ประพฤตตนใหเปนผทสมควรจะรบมรดก ๕. เมอทานลวงลบไปแลว กทาบญอทศใหทาน

ครองท ๘ ผทเปนพอ แม ใหรจกจดแจงปฏบตเฮอนซานใหบตร ธดา ตามสมควร ซงตงอยในคณธรรมดงน

๑. หามบตร-ธดากระทาความชว ๒. แนะนาพราสอนใหกระทาแตความด ๓. ใหศกษาศลปวทยา ๔. หาภรรยา สามทสมควรให ๕. มอบทรพยให

ครองท ๙ ถาเปนเขยใหรจก เจยมตว อยากลาวดถก ลกเมย อยาตลก ตวว ตควายเสยดสพอตา แมยาย ครองท ๑๐ ใหรจกทาบญใหทาน อยาไดประมาท อยาบงอาจพดกลาวมสา ครองท ๑๑ เปนพอบาน แมบานใหมพรหมวหารธรรม ๔ คอใหประพฤตตนเปนเสมอนพรหม

โดยตงตนอยในคณธรรม ๔ ประการ คอ

๒๑

๑. เมตตา ใหความรกใคร ปรารถนาใหผอนมความสข ๒. กรณา ใหความสงสาร คดจะใหผอนพนทกข ๓. มทตา ใหความยนด เมอผอนไดด ทาด ๔. อเบกขา ใหความวางเฉย ไมแสดงความดใจ เสยใจ เมอผอนวบต

ครองท ๑๒ เปนพระราชามหากษตรยใหรกษาทศพธราชธรรม ๑๐ ประการ ครองท ๑๓ เปนพอตา แมยายถาไดเขย และสะใภ ใหรจกสารวมวาจา แลวทาพธปลงขาวเปนการ

ถวายแดพระแมโพสพ ครองท ๑๔ เมอเวลาเกบเกยวขาวเสรจแลว ใหนามากองไวในลาน แลวทาพธปลงขาวหมกไข ทา

ตาแหลว (สานกนหรอขดกนเปนรปหาเหลยม) ปกบชาไวแลวจงทาการนวด พธปลงขาวเปนการถวายแกแมโพสพ

พอสรปไดวา จารตประเพณ ( ฮต ) นน มครอง หรอ คลอง หรอครรลองเปนกตกาประกอบ

เพอใหปฏบตไดถกตอง ซงมทงหมวด ๑๔ หวขอ คอ ฮตเจาครองขน อนหมายถงหนาทของกษตรยเปนแนวนโยบายของรฐ เทยบไดกบรฐธรรมนญ

ทวาดวยหมดหนาท ฮตทาวครองเมย อนหมายถงหนาทของเจาเมองมขอความคลายคลงกบฮตเจาครองขน ฮตไพครองนาย อนหมายถงหนาท และการปฏบตของผเปนนายตอลกนองหรอคนรบใช ฮตบานครองเมอง อนหมายถงหนาทการปฏบตของแตละเมองใหสอดคลองกบ ฮตสบสองและรวมถงฮตของบานเรอนทมขอหาม ( ขะลา ) อยหลายประการ ฮตปครองยา อนหมายถงการประพฤตปฏบตของป และยาทจะครองชวตอยดวยความรมเยน

เปนสขและยงดแลและสอนลกหลานดวย ฮตพอครองแม อนหมายถงการประพฤตปฏบตของพอ และแมทจะครองชวตอยดวยความ

รมเยนเปนสขฮตใภครองเขย อนหมายถงการประพฤตของลกสะใภกบลกเขยเพอครองชวตยาวนานดวยความสข

ฮตปาครองลง อนหมายถงการประพฤตปฏบตของปาและลง เพอครองชวตกนดวย ความผาสก

ฮตลกครองหลาน อนหมายถงการประพฤตปฏบตตนของลกหลาน ฮตเฒาครองแก อนหมายถงการประพฤตปฏบตของคนสงอาย ฮตปครองเดอน อนหมายถง การปฏบตใหสอดคลองกบลกษณะของปเดอนตามจนทรคต ฮตสบสอง และตามทนกปราชญทางดานดาราศาสตรบญญตไว ฮตไรครองนา อนหมายถงหลกปฏบตในการทาไร ทานา

๒๒

ฮตวดครองสงฆ อนหมายถง หลกสาหรบบคคลทตองปฏบตในระหวางครอบครว ผว เมย บานเรอน ตอพระศาสนา ฮตสมบตครองเมอง อนหมายถง คณสมบตอนประเสรฐ ๑๔ ประการของทาว เจาพระยาตาง ๆ

พธกรรมการราผฟา ทบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด มองคประกอบในการลาคอ

๑. คาย (การบชาคร) ๒. หมอราผฟา ๓. หมอมา(หมอแคน) คาย (การบชาคร) คาย คอ เครองบชาครบาอาจารย ประกอบดวย ซวยกลม ขนหา ขนแปด ซวยนมนต ขนหา ขน

แปด ชวยใหญขนหาขนแปด (ซวยลกษณะคลายขนหมากเบง มยอดแหลม มผานงขางละ ๓ กบ) เทยนเลมบาท ขนหาขนแปด ฮวดดอกไม ๑๓ ฮวด (พวงมาลยดอกจาปา) กระจก หว แปง น ามนทาผม ซนผนแพรวา ดาบ ๑ เลม ขาวสาร ๑ ถวย ไขไกดบ ๑ ฟอง เงน ๒๔ บาท

ความสาคญ ผฟา เปนทเคารพนบถอ เปนศนยรวมทางจตใจ และเปนทพ งทางกายทางใจของชาวบาน

เปรยบเสมอนตวแทนของสงศกดสทธทสามารถชวยปดเปาทกขภยตาง ๆ ใหพวกเขาพนจากอนตราย และชวยรกษาอาการเจบปวยใหหายได

พธกรรม เมอมคนเจบปวยภายในบาน กจะไปเชญผฟามารกษา ในการประกอบพธจะมผฟาคนหนง แคน

และคนเปาแคน ดาบหนงเลม หวายสาหรบเฆยนผ โดยการรกษาจะเรมจากคนเรมเปาแคนแลวผฟากจะทาการฟอนรา กระทบเทาปงปงกระโดดโลดเตนไปมาราวกบวาเปนการขมข หรอทาใหภตผหวาดกลว และหนไปไมมาทารายคนอก

สาระ ผฟาเปนชอเรยกบคคลทชาวบานเคารพนบถอ ยกใหเปนหมอรกษาคนปวยตามความเชอในสมย

โบราณ ซงเชอกนวาผฟาเปนหมอเทวดา สามารถรกษาผปวยใหหายจากอาการเจบปวยได ผทเปนผฟามกจะเปนคนเฒาคนแกในหมบาน เปนผมวชาความร ซงไดรบการถายทอดจากผฟารนกอนๆ ชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด มความเชอถอตอ "ผ" มากเพราะมความเชอวาเหตทเกดเภทภยเจบไขไดปวย น าทวม ฝนแลงนาลมหรอพชพนธ ธญญาหารเหยวแหง เปนสงทเกดมาจากอทธฤทธปาฏหารยของผสางเทวดาทงสน พวกเขาจงเซนไหวบวงสรวงผตาง ๆ และม สงทหนาสงเกตคอ

๒๓

ทกครงทมการเซนไหวเปนประจาทกฤดกาลแลวจะเกดแตความสขไปทว ผทเจบไขไดปวยกหาย ขาวกลาในนากอดม สมบรณดและการทมคตความเชอดงกลาวนกทาใหเกดประเพณพธกรรมทเกยวกบผ หลายลกษณะ และพธบชาผฟา กเปนอก พธหนง

ผฟา หรอ ผแถน นนชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด มความเชอวาเปนเทวดามากกวาเปนผ ผฟาจงเปนผทอยระดบสงกวาผชนด อน ๆ สวนแถนนนมความเชอวาเปนคาเรยกรวมถงเทวดา และแถนทใหญทสดคอ "แถนหลวง" ซงเชอวาเปนพระอนทร ผฟาหรอผแถนนนแตละพนทมการเรยกทแตกตางกนไป และมความเชอวา "ผฟา" นนสามารถทจะดบยคเขญหรอทาลายลางอปสรรคท งปวงไดและสามารถทจะชวยเหลอมนษยทเดอดรอนได การทมนษยเกดการเจบปวยน นเนองจากไปละเมดตอผ การละเมดตอบรรพบรษ การรกษาตองมการเชญผฟามาสงสถตอยใน รางของคนทรงเรยกวา "ผฟา นางเทยน" ในการราผฟาของชาวชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด นนมองคประกอบ ทงหมด ๔ สวนคอ หมอราผฟา หมอแคน ผปวย และเครองคาย หมอราผฟา จะเปนผหญงทมอายหรอบางทองถนจะเปนผหญงสาว โดยเฉพาะ และจะตองสบเชอสายมาจากกลมหมอลาผเทานน แตทจรงผฟาสามารถสงได ทงหญง ชายและเดก โดยไมจากดอาย หมอแคน (หมอมา) จะตองเปนผทมประสบการณในการเปาแคนมาเปนอยางด เพราะในการประกอบพธจะตองใชเวลานาน จะตองมการเปาอยตลอดเวลา สวน ผปวย นน จะตองแตงกายตามทไดกาหนดไว คอ มผาไหมหรอผาขาวมาพาดบา มดอกมะละกอซงตดรอยเปนพวงทดห ผปวยนนสามารถทจะฟอนรากบหมอลาได และสงทสาคญอกอยางคอ เครองคาย เปนสงทอญเชญครอาจารยผทลวงลบไปแลวมาชวยเหลอ รกษาผปวย ในการราผฟานนจะมความแตกตางกนตามแตละทองถน เมอครบาเกาเขาสงราง ผทา พธจะตองสวมผาซนทบผาทสวมอย (กรณทผปวยเปนชาย) หรอถาผปวยเปนผหญงครบาจะสวมผา แพรหรอผาฝายโดยสวมทบผานงเดม ซงจะจดไวอยใกลเครองคาย ในการรกษาทกคนจะตองฟอนรา กนทกคน และขนอยกบผปวย ถาผปวยตองการดการฟอนรากจะทาหนาทตอไป แตถาไมตองการ ครบากจะนาเครองคายขนไปเกบบนหง และจะมารวมกนรบประทานอาหาร ความเชอของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด เชอวาผฟาสามารถทจะกาหนดการเกดการตายของมนษยได การทมนษยตายไปขวญจะออกจากรางเพอไป พบบรรพชน แตขวญจะไมแตกดบเหมอนราง เปนเพยงการจากไปของรางแตวญญาณยงคงอยกบผมชวต สาเหตทมการฟอนรากนนนกเพอเปนการทาใหคนไขมพลงจตในการตอสกบการเจบปวย มอารมณผอนคลาย ความตงเครยด จตใจปลอดโปรงไรวตกกงวล และสรางจตสานกดานความกตญญ เปนคตนยมของวฒนธรรมไทย ซงไดสบทอดตอกนมาจนกลายเปน ประเพณ จะเหนวาผฟานนเปนสงทยดเหนยวจตใจมนษย โดยมคตเตอนใจวา "คนไมเหน ผเหน" สาหรบทกวนนการราผฟาดจะเสอมคลายลงไป เพราะความเจรญทางดานการแพทย วทยาศาสตรและเทคโนโลย แตสาหรบ ชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด การกระทาพธกรรมเกยวกบผฟา ไมใชเปนสงงมงายเหลวไหลหรอไรสาระสนเชงเสยทเดยว เชอวาผม

๒๔

อานาจเหนอกวามนษย ผทมอยในโลกมนษยมหลายประเภท เชน ผปตา ผตาแฮก ผปอบ ผพราย ผกองกอย ผเปา ผโพง ผเงอกหรอผน า ผเผด (เปรต) ผปา ผภ ฯลฯ พธการทปฏบตตอผถาทาผดจากแนวปฏบตผจะทาใหเจบไขไดปวย ผฟา คอแถนทอยบนฟามอานาจเหนอกวาทก ๆ ผ ทอยบนโลกมนษย สามารถมารกษาเยยวยาอาการเจบไขไดปวยของมนษยใหหายได ความสาคญ ราผฟา เปนพธกรรมรกษาผปวยทมสขภาพจตไมด หรออาการเจบปวยทเกดจากจตใจ ทาใหหายจากการเจบปวยได นอกจากนจะทาใหครอบครวและคณะญาตพนองเกดความสามคคกน ทาใหทกคนตองทบทวนพฤตกรรมหรอการกระทาของตนเองเสมอวา มอะไรผดจากทานองคลองธรรมหรอไม พธกรรม แมหมอ หรอครบาจะจดเครองบชาผแลวลาสองดกอนวาการเจบปวยนนเกดจากอะไร มากนอยเพยงใดจะถงขนตองเชญผฟาลงมารกษาหรอไม ถาอาการไมหนกหรอผดผเลก ๆ นอย ๆ กจะเชญผมาเพอขอขมา โดยบนบานวาผตองการอะไรจะจดให ระดบนเรยกวา ลาทรง ถาอาการเจบปวยมอาการหนก จะตองแตงเครองบชาเชญผฟาลงมารกษา พธจะเรมจากหมอแคนเปาแคน ครบาลาเชญผฟาพรอมกบเดนรอบ ๆ เครองบชา บางครงมการฟอนราดวย ผชวยครบาจะลาไปรอบ ๆ เชนเดยวกน เมอผฟาลงมาเขาสงทกคนจะมอาการสนไมรสกตว ผฟาจะบอกวธการปฏบตเพอใหหายจากการเจบปวย จากนนกจะกลบเมองฟา จงเรยกวาราผฟา ๓. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบภมปญญา วถชวตของชาวอสานผกพนกบเสยงแคนมาเปนเวลาหลายชวอาย แคนเปนเครองดนตรพนบานทมความไพเราะและงดงามทางเสยง แคนมบทบาทตอชวตของคนชาวอสานอยางแยกจากกนไมได ซงในงานมหรสพพนบานมหมอลาตองคกบหมอแคน (ยร กมลเสรรตน. ๒๕๔๖) การทาแคนของชางแคน เปนความร ความคด ความสามารถ ทชางแคนสงสมประสบการณเปนผมภมปญญาทมความรความชานาญเฉพาะทางตามความถนด (เอกวทย ณ ถลาง. ๒๕๔๐ : ๑๑-๑๒) ซง วนย วรวฒนานนท (๒๕๔๒) ไดสรปความหมายของภมปญญาวา หมายถง ความรความคด ทสงสมไว หรอคอ ความสามารถในการสบคนหาคณคา เชนการเรยนรของคนโบราณสมยกอน มการถายทอดความรความคดของบรรพบรษในทางปฏบตอยางตอเนอง นอกจากน ภมปญญา ไดสะทอนออกมาใน ๓ ลกษณะทสมพนธใกลชดกน คอ ๑. ความสมพนธอยางใกลชด คอ ความสมพนธระหวางคนกบโลก สงแวดลอม สตว พช และธรรมชาต ๒. ความสมพนธรวมกนกบคนอน ๆ ในสงคม หรอในชมชน ๓. ความสมพนธกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาต สงทไมสามารถสมผสไดทงหลาย

๒๕

แสงอรณ กนกพงศชย ( ๒๕๔๘ ) กลาววา ภ ม ปญญา (Wisdom) เปนความ รความสามารถ ความเชยวชาญ และศกยภาพในการแกปญหาของมนษยทสบทอดจากอดตสปจจบนอยางไมขาดสาย มความเชอมโยงกนทงระบบ ไมวาเศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรม ภมปญญามความตอเนองยาวนานมการสะสมความรทก ๆ ดานทผานกระบวนการสบทอด พฒนาปรบเปลยนใหสอดคลองกบยคสมยและสงแวดลอมทมความหลากหลายทางชวภาพและทางวฒนธรรมเปาหมายสาคญคอ ความสมบรณพนสขของประชากรทกชาต ชนวรรณะ มใชจากดแตเฉพาะกลมใดกลมหนง อานนท กาญจนพนธ (๒๕๔๘) กลาววา ภมปญญาไมใชสงทอยนงกบท ยอมมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ซงตรงกบ วจารณ พานช (๒๕๔๖ : ๑๑-๑๖) กลาววา ภมปญญามไดอยนงกบท แตเปนภมปญญาทเคลอนไหว และไมปฏเสธการนาความรเชงวทยาศาสตรหรอเทคโนโลยสมยใหมเขามาเชอม ภมปญญาทองถนเหมอนชวตตามมนษยผ เปนเจาของภมปญญา คอ ม เกด มดบ ปรบเปลยนเรยนรใหม และงอกงามเสมอ (เอกวทย ณ ถลาง, ๒๕๔๖) ๔. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบแคน จากการศกษาคนควาเอกสาร งานวจย บทความ และหนงสอทเกยวของกบการทาแคน พบวา แคนเปนเครองดนตรทสาคญทสดของภาคอสาน ( เจรญชย ชนไพโรจน, ๒๕๒๖) เปนเครองดนตรทนยมทสดของชาวอสานมาแตสมยโบราณ มหลกฐานเกาแกทสดในยคโลหะ วฒนธรรมดองซอน เปนเครองมอศกดสทธของราชสานกทกแหงในสวรรณภม ซงหลกฐานปรากฏลวดลายรปคนเปาแคนบนกลองมโหระทกมอายประมาณ ๓,๐๐๐ ป (สจตต วงษเทศ, ๒๕๔๙) นอกจากน แคนเปนสวนหนงของศลปะการแสดงทสาคญของคนอสาน ทมวถชวตมความผกพนกบแคน แคนนนถอวาเปนวถชวต เปนรากเหงาของความคดและพลงขบเคลอนคนอสานเปนพลงสรางสรรคซงสงผลใหวฒนธรรมอสานยงยนและดารงอย (ชงชย มงคลธรรม, ๒๕๔๑) นอกจากนยงเปนเอกลกษณทมคณคาทสรางความเพลดเพลนบนเทงใจ และมคณคาดานพธกรรมของกลมชน (ทรงคณ จนทจร, ๒๕๔๐) แคน เปนเครองดนตรทไดรบการยกยองใหเปนสญลกษณอสาน เปนผนาเครองดนตรชนดตาง ๆ ทใชประกอบการบรรเลงเพลง หรอหมอลา ใชในพธกรรม ศาสนพธ เทศกาลงานบญประเพณของชาวอสาน (แวง พลงวรรณ, ๒๕๔๕) แคนเปนเครองดนตรประเภทเครองลมชนดทมลนอสระ เสยงเกดจากการดดหรอเปา ผานกระแสลนแคน (ชลต ชยครรชตและคณะ, ๒๕๔๔) วสดทใชในการทาแคนหางายในทองถน หรอเปนวสดทเกดขนเองตามธรรมชาต นอกจากแผนโลหะ ทชางแคนไดนามาทาเปนลนแคน (บญเลศ จนทร, ๒๕๓๑ : ๔๑) ซงมผลตอการสรางระบบเสยงของแคนโดยตรง คอ ขนตอนในการเตรยมลนแคนและขนตอนการเตรยมก สรศกด พมพเสน (๒๕๓๒ ) ไดทาการศกษาการทาแคน : เฉพาะกรณศกษา บานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวด

๒๖

รอยเอด พบวา การสรางระบบเสยงแคนมความสมพนธในลกษณะ ขนค กลาวคอ เรมดวยการสรางเสยงลวน สรางเสยงค ๘ จากนน สรางเสยงค ๔ ค ๓ ค ๒ ค ตามลาดบ การสรางเสยงพบวา เสยงทดงเปนระบบเสยงคลายกบระบบของเสยง Soprano Recorders กลาวคอ เสยง โด เร ม ฟา ซอล ลา ท ครบตาม Diatonic Scale ทกประการ สาเรจ คาโมง ( ๒๕๓๘ ) ไดแบงประเภทแคน ตามชางแคนกาหนดชอเรยก ตามตวเลขของจานวนลกแคน ดงน ๑. แคนหกหรอแคนโก ประกอบดวยลกแคน ๖ ลก จดเรยงเขาอยในเตาเปน ๒ แพ (raft) ซายขวา แพละ ๓ ลก มระบบเสยงอยในมาตรา แพนตะโทนค (pentatonic scale ) เรยงระดบจากตาไปสง ๕ เสยง คอ ซอล ลา โด เร ม เสยงซอล (soh หรอ sol) ม ๒ ลก เปนคเสยงออคเทฟ (ค ๘ เปอรเฟคท ) แคนหกเหมาะสาหรบบรรเลงทานองใน ๒ บนไดเสยง คอ บนไดซเมเจอร (C major) และบนไดเอไมเนอร (A minor) ๒. แคนเจด ประกอบดวยลกแคน ๗ ค (๑๔ ลก) จดเรยงเขาในเตา ๒ แพ ซาย ขวา แพ ละ ๗ ลก มระบบเสยงอยในมาตรา ไดอะโทนค (diatonic scale) เรยงระดบจากตาไปสง ๗ เสยง คอ ลา ท โด เร ม ฟา ซอล แตละสยงมคเสยงเปนค ๘ เปอรเฟคท หรอ คเสยงออคเทฟ ยกเวน เสยงซอลเปนเสยงค ๑ เปอรเฟคท หรอ เสยงยนชน (unison) คอเปนเสยงคในระดบเสยงเดยวกน แคนเจดม ๒ ชวงทบเสยง (๒ octaves) เรยงระดบเสยงจากตาไปสงได ๑๓ เสยง คอ ลา ท โด เร ม ฟา ซอล ลา ท โด เร ม ฟา และซอลระดบเดม แคนเจด เหมาะสาหรบใชบรรเลงใน ๖ บนไดเสยง คอ บนไดโตนค (Tonic) บนไดซบมแนนท (subdominant) และบนไดโดมแนนท (dominant) ทงทางเมเจอร และทางไมเนอร ๓. แคนแปด ประกอบดวยลกแคน ๘ ค (๑๖ ลก) จดเรยงเขาอยในเตาเปน ๒ แพ ซาย ขวา แพละ ๘ ลก มระบบเสยงอยในมาตราไดอะโทนคครบ ๒ ชวงทบเสยง อยางสมบรณ แคนแปดวางตาแหนงเสยงของลกแคนเหมอนกบแคนเจดทกประการ เพยงแตเพมลกแคนเตมเขามาอก ๑๖ ค (๒ ลก) ทลาดบปลายสดของเตา ใชเปนเสยงประสานยน (drone) ชางแคนและหมอแคนเรยกเสยงประสานยน หรอ เสยงโดรนวา “เสยงเสพ” ค ลกแคนทเปนเสยงโดรนนนมชอเรยกวา “คเสพกอย” เพราะเวลาบรรเลงมกใชนวกอยของผบรรเลงปดรนบเสยงเสพขวาเปนเสยง “ลา” ใชประสานยนกบทานองเมเจอร แคนแปด เปนแคนทหมอลานยมใชมากทสด และถอวาเปนแคนมาตรฐาน (standard kaen) เพราะมชวงทบเสยงในระบบมมาตราไดอะโทนค ถง ๒ ชวงทบเสยง แถมมคเสพใชทาเสยงประสานยนรวมคอรดไดอก ๒ ทาง (๒ modes) คอ ทางไมเนอรและทางเมเจอร ๔. แคนเกา ประกอบดวยลกแคน ๙ ค (๑๘ ลก) จดเรยงเขาอยในเตาเปน ๒ แพ ซาย ขวา แพละ ๙ ลก มระบบเสยงอยในมาตราแบบไดอะโทนคครบ ๒ ชวงทบเสยง กบทเสยงเสพประสานยนอก ๒ เสยง เหมอนกนกบแคนแปดทกประการ แตไดเตมคเสพกอยพเศษเขามาอก ๑ ค เพอให

๒๗

เสยงประสานยนและยงชวยใหผบรรเลงเลอกใชใหเหมาะกบทานองตางบนไดเสยงหลายบนไดขนไปอก แคนเกา นยมทาใหมความยาวอยางนอยเกอบเปน ๒ เทา ของแคนเจด แคนแปด เพอใหมระดบชดเสยง (register) ทมตาอยในแนวเทเนอร (tenor) หรอแนวเบซ (bess) ทงนเปนเพราะถาทาแคนเกา ใหมขนาดยาวเทาแคนเจด แคนแปด จะทาใหระยะหางระหวางลนกบรแพของลกเสพกอยทเพมเขามาใหมนน มระยะแคบมากจนทาใหควบคมลมผานไมไดจะเกดเสยงดงตลอดเวลา ซงอาการเชนน ชางทาแคน เรยกวา “ลนนอง” ๕. แคนสบ ประกอบดวยลกแคน ๑๐ ลก จดเรยงเขาอยในเตาเปน ๒ แพ ซาย ขวา แพละ ๑๐ ลก มระบบเสยงอยในมาตราแบบไดอะโทนคครบ ๑ ชวงทบ พรอมกบเสยงประสานยนหรอเยงโดรนอก ๓ เสยง คอเสยง “โซ ลา และเร” นายสาเรจ คาโมงไดพฒนาแคนสบขนในป พ.ศ. ๒๕๑๖ โดยวางระดบเสยงมาตราไดอะโทนค เรยงไวเหมอนระบบดนตรสากล มเสยงเรยงลาดบจากตาไปหาสง คอ ซอล ลา ท โด เร ม ฟา การกาหนดบนไดเสยงของแคน เสยงสงตาเรยกเปนจานวนโป เชน แคนเกาโป มบนไดเสยงทมตากวาแคนแปดโป และแคนแปดโปมบนไดเสยงทมตากวาแคนเจดโป โปเปนภาษาอสานแปลวา “นวโป” หรอ “นวหวแมมอ” ซงชางทาแคนใชความกวางของนวของตนเปนเครองวดความหางและเรยกหนวยความหางตามจานวนครงทเรยงนวโปลงไป เชน ถาสลบวางเรยงนวโปซายขวาลงไปตามความยาวของสงหนงได ๘ ครง กเรยกความยาวของสงนนวา ยาว ๘ โป เปนตน ในการทาแคน ชางแคนจะถอเอาลกแคนลกท ๑ ของแพขวามอเปนเสยงหลก เรยกแคนลกนนวา “ลกย ง” มระดบเสยงตรงกบเสยง “ลาตา” ระยะหางระหวางลนของลกยงทบรแพลางของลกแคนวดไดกนวโปง กจะเรยกชอตามนน ทงเตา แคนเจดโป คอ แคนทลกย ง (ลาตา) มความหางระหวางลนแคนกบรแพลางวดไดเทากบ ๗ นวโปง ประมาณ ๑๗-๑๘ เซนตเมตร ถาเทยบบนไดเสยงกบเครองคยบอรดจะตรงกบบนไดเอไมเนอร (A minor) และบนไดซเมเจอร ( C major ) โดยประมาณ และอาจแตงเสยงใหอยในบนไดเสยงจไมเนอร (G minor) และบนไดบแฟลตเมเจอร ( Bb major ) ซงตาลงไปอก ๑ บนไดไดโดยงาย แคนแปดโป คอ แคนทลกย ง ( ลาตา ) มความหางระหวางลนแคนกบรแพลางวดไดเทากบ ๘ นวโปง คอประมาณ ๑๙-๒๐ เซนตเมตร ถาเทยบบนไดเสยงกบเครองคยบอรดจะตรงกบบนไดเอฟไมเนอร (F minor) และบนไดเอแฟลตเมเจอร (Ab major) โดยประมาณและอาจแตงเสยงใหอยในบนไดอไมเนอร (E minor) และบนได จเมเจอร (G major) ไดโดยงาย แคนเกาโป คอ แคนทลกย ง ( ลาตา ) มความหางระหวางลนแคนกบรแพลาง วดไดเทากบ ๙ นวโป คอประมาณ ๒๑-๒๒ เซนตเมตร ถาเทยบบนไดเสยงเครองคยบอรดจะตรงกบบนไดดไมเนอร (D minor) และบนไดเอฟเมเจอร (F major) โดยประมาณและอาจแตงเสยงใหอยในบนไดซไมเนอร (C minor) และบนไดอแพลตเมเจอร (Eb major) ไดโดยงาย

๒๘

สมบต ศรสงห ( http://sitantara.๕๐webs.com) ไดจาแนก สวนประกอบของแคน ดงน ๑. ลกแคน ทาจากไมตระกลไผชนดหนง ทางภาคอสานเรยกวาไมไผเฮย ชาวลาวเรยกไมเฮยนอย ทางภาคกลางและภาคเหนอเรยกไมซาง ชางแคนนามาใชทาแคน เรยกไมกแคน ๒.เตาแคน ทาจากไมเนอไมแขงมากนก เชน ไมแคน ไมตะเคยน ไมหนามแทง ไมประด แตทนยมมากทสดคอ รากไมประด เพราะรากไมประด ไมแขงมากนก ตด บาก เจาะทารปทรงของเตาแคนไดงาย เตาแคนมลกษณะกลมเปนกระเปาะ หวทายสอบ ตรงกลางเจาะ บากเปนรทะลสเหลยม สาหรบใสลกแคน รปรางเตาแคนของชางแคนแตละคนจะไมเหมอนกน เปนลกษณะเฉพาะตนของแตละคน ๓. หลาบโลหะ เปนแผนบาง ๆ ใชสาหรบทาลนแคน หลาบโลหะทใชทาลนแคน เปนโลหะผสม โดยมากใชโลหะผสมระหวางทองแดงกบเงน แคนทใชลนททาจากทองแดงผสมกบเงน เรยกวา แคนลนเงน ใหโทนเสยงออกนม ๆ มเสยงสดใส โทนแหลมของโลหะทองแดงและเสยงโทนนมของโลหะเงน สวนแคนทใชลนททาจากสตางคแดงลวน ๆ ไมผสมเงน เรยกวา แคนลนทองแดง หรอแคนลนทอง ใหเสยงโทนแหลมใสเปาแลวเสยงดงไกล แตมความนมนวลนอย ลนแคนททาจากหลาบโลหะสตางคแดง มความแขง เหนยว ทน มการคนตวด อายการใชงานนานกวาลนเงนเลกนอย ลนทองเหลอง หางาย ราคาไมแพง คณภาพตา เพราะทองเหลองออน ไมเหนยว มการคนตวปานกลาง ใหเสยงใส นม แตไมแนน เสยงออกแนวโปรงๆ หลวมๆ ๔. ขสด หรอ ชนโรง เปนขผ งเหนยวสดาทไดจากแมลงชนดหนงตวเลกกวาผ ง เรยกวา แมลงขสด หรอ บางแหงเรยก แมงนอย คณสมบตของขสด ออน เหนยว ยดหยน ไมตดมอและไมแหงกรอบ ใชยดตดลกแคนกบเตาแคน ๕. ไมกน ทาจากไมไผ เหลาเปนรปทรงสเหลยม กวางประมาณ ๑ เซนตเมตร หนาประมาณ ๑ เซนตเมตร และยาวไมเกนความกวางของแคน ใชกนระหวางลกแคนแพซายกบแพขวา ตรงจดทมเชอกมด ซงจดทมเชอกมดโดยมากจะม ๓ จด คอ ดานลาง ๑ จด ตรงกลางแถว ๆ ปลายลกแคนทสนทสด ๑ จด และดานบนตรงปลายลกแคนทยาวทสดอก ๑ จด นอกจากนน ตรงรสเหลยมของเตาแคน ใชไมกนอก ๒ จด บน ลาง รวมกนแลวแคน ๑ ดวงใชไมกน ๕ อน นอกจากนยงมเชอกสาหรบมดยดลกแคนใหอยในรปทรงทตองการ แคนทผลตแถวจงหวดรอยเอดใชเครอยานางรดแคน สวนแคนทผลตแถวนครพนม นยมใชหวายเปนเชอกรดแคน ยร กมลเสรรตน ( ๒๕๔๖ ) ไดศกษาอปกรณ หรอ เครองมอสาหรบใชในการทาแคนมทงหมด ๑๒ อยาง ดงน

๒๙

๑. สวเลก จะใชสาหรบสบลนแคน โดยการตอกสกดแผนโลหะออกมาจากแผนหลาบโลหะใหขาดเปนเสนเลก ๆ แลวสกดใหเปนลน ๒. สวใหญ ใชสาหรบเจาะเตาแคนทกลงจนกลมเปนรปแลว โดยจะเจาะตรงกลางเตาเปนรทะลใหเปนรปสเหลยมผนผาสาหรบเสยบลกแคน ๓. มดตอก จะเปนมดปลายแหลมและคมแขง ตวมดมลกษณะคลายใบไมครงซก ตอดามใหยาวเพอความสะดวกในการจบ ใชสาหรบตดไมกแคน เจาะรเตา รแพ รลน ขดแตงเตาแคนและขดแตงลนแคน เปนตน ซงมดตอกนจะมหลายขนาดตาง ๆ กนตามประเภทของการใชงาน ๔. คอนเลก เปนคอนตอกตะปเพยงแตมขนาดเลกใชสาหรบตแผนโลหะทสกดออกมา เพอรดใหบางจนไดทแลวจงสกดเปนลนอกทหนง ๕. ทง เหมอนกบทงเหลกทใชรองตเหลกทว ๆ ไปแตเปนทงขนาดเลก ใชสาหรบรองตแผนโลหะทสกดออกมาทาลนแคน ๖. กระดกชาง เปนอปกรณทใชสาหรบรองสบหรอสกดแผนโลหะออกมาเปนเสนเลก ๆ เพอทาลนแคน เหตทตองใชกระดกชางสกดแผนโลหะ เพราะกระดกชางมความแขงแรงและไดลนแคนทมคณภาพ นอกจากนเวลาตอกสกดลนแคนทะลลงไปถงกระดกชาง คมสวกไมเสยกลบทาใหสวคม เนองจากกระดกชางเหนยวกวากระดกสตวชนดอน หากใชกระดกสตวชนดอนหรอวสดอยางอนแทนกระดกชางจะทาใหคมสวเสยและไดลนแคนทคณภาพไมด ๗. ไมแซน เปนแผนโลหะทาดวยทองเหลองบาง ๆ แบน ๆ เลกคลายหลาบโลหะใชสาหรบรองเพองดใหลนแคนกระดกขน ทาใหสะดวกในการขดแตงลนแคน ๘. เหลกซ เปนเหลกปลายแหลมและยาวพอทจะแทงทะลปลองแคน มสองขนาด คอ เหลกซอนเลกกบเหลกซอนใหญ อนเลกใชสาหรบเจาะรนบทใชนวมอกดบดเวลาทเปา เหลกซอนใหญใชสาหรบทะลปลองแคน โดยนาเหลกซไปลนไฟใหรอนจดแลวจงนามาแทงทะล ปลองแคน ถาไมทะลปลองแคนกอนทจะตดไมกแคนเมอนาไปลนไฟจะเกดการขยายตว ไมกแคนจะระเบดทาใหเสย ๙. ไมมอลง เปนไมเนอแขง รปรางแอนงอนมตาไมไผเปนขอทปลายขางหนง ใชสาหรบตดลกแคนทลนไฟใหตรง โดยสอดลกแคนเขาไปในขอไมไผ ๑๐. ปนขาว ใชทาลนแคนเมอนาลนแคนไปเสยบตดกบลกแคน เพอไมใหลมลอดผานไปยงสวนอน ๆ นอกจากผานเฉพาะลนแคนเทานนในขณะทเปา ดงนนจงตองทาปนขาวยารองระหวางลกแคนกบลนแคนใหสนท ๑๑. ไมซา เปนไมไผชนดหยาบ ไดแก ไมซาง ใชสาหรบขดแตงลนแคนใหเกลยงเกลาเรยบรอย เพอใหเกดความสนสะเทอนด

๑๒. เถายานาง เปนไมเถาชนดหนงทมความเหนยวและคงทน ใชมดยดลกแคนให ตดกนเปนระเบยบเกดความสวยงามมากกวาใชเชอกทว ๆ ไป และยงคงทนกวา

๓๐

ขนตอนการทาแคน ๑.ขนเตรยมวสดอปกรณ ซงมอย ๓ ขนตอน ดงน ๑.๑ การเตรยมลนแคน ขนตอนสาคญทมผลตอระบบเสยงของแคน กคอ ๑.๑.๑ การเตรยมลนแคนชางแคนจะทาการหลอมเหรยญสตางคแดงใบเบาดนเหนยว โดยใสเหรยญลงไปในเบาดนเหนยวจานวน ๗ เหรยญ แลวนาไปวางบนกองไฟใชถานกลบเบา เพอใหรอนกวาเดม จากนนใชทอสบเพมความรอนเขาไปในโลหะทกาลงหลอมรอนจดขนพรอมกบเตมเกลอลงไปในโลหะทหลอมใสเปนเงา เมอโลหะทองแดงรอนจดไดทแลว กยกมาเทลงในรางไมทมน าเตมรางใหเปนกอนวงร เพอจะไดตเปนแผน ซงความเยนของน า กรอบไมและผารองจะทาใหโลหะทองแดงเยนลงและรวมตวกนเปนกอนวงร แลวจงเทกอนโลหะออกจากบลอก เพอนามาตใหเปนหลาบโลหะ ๑.๑.๒ ขนตอนตอไปเปนการตทอง เมอไดกอนโลหะทองแดงทเยนแลว กจะตใหเปนรปสเหลยมผนผาเปนแทง ๆ โดยวธการตผสมกบการลนไฟ เพอตใหออกมาเปนแผนบาง ๆ ทเรยกวา “หลาบโลหะ” เพอนาไปทาลนแคนตอไป ๑.๑.๓ ขนกานทอง เปนการนาแผนทองแดงมาตดเปนเสน ๆ ใหไดแผนละประมาณ ๒๐ - ๒๕ เสน แลวนาเสนทองแดงมาตแผออกใหกวางเปนแผนบาง ๆ ประมาณ ๔ มลลเมตร ขนนจงเรยกวา “กานทอง” ๑.๑.๔ ขนตลนแคน จะเรมตจากปลายขางใดขางหนงใหเปนเสนแบน ขณะตตองใชคอนทตจมน า เพอเปนการระบายความรอนใหเสนทองแดงไปดวยในตว ผตจงตองอาศยความชานาญและมสมาธแนวแน จงจะไดแผนทองแดงทเรยบแบนและตรงตามทตองการ ๑.๑.๕ ขนสบลน เมอไดแผนทองแดงแลว จะทาการสบลน เพอใหไดลนแคน ๓ ขนาด คอ ลนทมเสยงตา ลนทมเสยงปานกลาง และลนเสพ ซงเปนลนทมเสยงสงสด จะใชสาหรบประสานเสยง ๑.๑.๖ ขนตาดลน การตาดดนเรยกอกอยางหนงคอการขดลน โดยนาลนแคนทไดมาขดใหบางลงอก เพอใหเกดการสนสะเทอนดและเหมาะกบระดบเสยงทตองการ ๑.๑.๗ ขนตดลน เมอไดลนทขดหรอตาดแลว กตดลนออกจากกน เพอจะไดนาไปประกอบกบกแคนในลาดบตอไป ๑.๒ การเตรยมลกแคน สมยกอนชางแคนจะตดไมกแคน แลวนามาตากใหแหงประมาณ ๓ – ๔ สปดาหเสยกอน จงจะนาไปใชทาแคนได ซงระดบเสยงของแคนจะขนอยกบขนาดและความยาวของไมกแคน คอ ไมยงเลกและส น เสยงกยงแหลม ถาไมใหญและยาว เสยงจะทม ปจจบนชางแคนจะซอไมทพอคานามาขายให หลงจากตดตามขนาดทตองการแลวจะเอาเหลกซเผาไฟให

๓๑

รอนจด จนเหลกแดงโพลง แลวเจาะไซปลองไมกแคน เรยกวา “การซ” จนทะลตลอดทงลา เมอเจาะทะลทกลาตามทตองการ กเอาไมกแคนไปลนไฟ แลวดดในไมมอลง ดงกลาวไวขางตน เพอไมใหไมกแคนโคงงอ ซงจะทาใหน าในไมกแคนแหง ทาใหไมกแคนแขงแรง และยงทาใหกลายเปนสน าตาลอมเหลอง แลดสวยงามอกดวย ขนตอไปกเจาะไมกแคนลาละ ๔ รทกลา ดงน ๑.๒.๑ รแพ เจาะ ๑ ร เจาะตอนบนของเตา ๑ ร ตอนลางของเตา ๑ ร โดยเจาะดานในทงสองร การเจาะรแพนเจาะบากเพอเปาเทยบเสยงใหสงตาตามตองการ ๑.๒.๒ รลน เจาะกลาง ๆ ไมกแคนเปนรปสเหลยมผนผาใหพอเหมาะกบลนแคนทจะนามาเสยบตรงไว รลนจะอยระหวางรกลางของแพทงสอง เพยงแตอยคนละดาน คอ รแพอยดานใน สวนรลนอยดานนอก โดยใหรลนของไมกแคนทกลาอยภายในเตาแคนดวยกน เพราะฉะนนรลนแคนจงตองเจาะใหมระดบตรงกนหมดทกลก ๑.๒.๓ รนบ เปนรทเจาะไวสาหรบใชนวมอปดและเปดเมอเปาลมเขาไปในเตาแคน เพอใหเกดเสยงเปนทานองเพลง รนบนจะเจาะเปนรกลม ๆ เลก ๆ เสนผาศนยกลางประมาณ ๑ มลลเมตรเทากนทกลกแคนดวยตองเจาะรนบเลก ๆ นเอง จงตองเจาะดวยเหลกซขนาดเลก ซงมรปรางยาวกลม ไมใชแบนหรอเปนเหลยมทาใหไดรทมลกษณะตามทตองการ ซงรนบของลกแคนคแรกทอยทางปากเตาทใชเปาน น เจาะรทางดานปากเตาใหสงจากปากเตาขนไปประมาณ ๑ เซนตเมตรครง สาหรบนวหวแมมอทงสองรนบ รนบของลกแคนคสดทายทอยทางปลายเตา จะเจาะรทางดานเตา โดยสงจากเตาประมาณ ๑ เซนตเมตรครงเชนเดยวกน สาหรบนวกอยนบทงสองนบ สวนรนบของลกแคนระหวางกลางทงหมด จะเจาะรทางดานขาง โดยสงจากเตาประมาณ ๕ เซนตเมตร เหมอนกนทกลกสาหรบนวทเหลอจากทงสองมอ หลงจากนนนาลนทเตรยมไวเสยบตดกบลกแคนทเจาะไวทกลก แลวใชปนขาวทายารองลกแคนกบลนแคนใหสนทกนไมใหลมรวออกขณะทเปา ใหลมเดนเฉพาะลนแคนชองเดยว เมอประกอบลนเสรจเรยบรอย จะมการขดแตงลน เพอปรบเสยงใหไดระดบตามทตองการ ทงนอาศยความชานาญของชางแคนแตละคนเปนสาคญ ๑.๓ การเตรยมเตาแคน การเตรยมเตาแคนน จะตดไมเนอแขง เชน รากประดทจะนามาทาเปนเตาใหมทอนขนาดใหญและยาวพอเหมาะเทาทตองการ แลวนามาถากและเหลา ขดแตงจนเกลยงเกลาใหเปนรปปองกลาง ปลายทงสองขางสอบคลายตะโพน ชางแคนมกจะกลงปลายเตาดานหนงใหเปนยอดแหลม เพอใหดสวยงาม จากนนเจาะตรงกลางเตาแคนใหทะลเปนรปสเหลยมผนผาโดยใหโคนเตาใหญกวาง และรคอย ๆ เลกและสอบลงไปจนถงดายปลายเตา รนเพอสอดลกแคนเรยงกนไปตงแตลาใหญสดอยขางหนาโคนเตาและลดหลนกนลงไปเรอย ๆ ตามลาดบ แลวเจาะทางหวเตาเปน รปกลม เสนผาศนยกลางประมาณ ๑ เซนตเมตร จนทะลถงรใหญทเจาะไวสาหรบสอดลกแคน เสรจ

๓๒

แลวควานเตาทางดานโคน คอตรงทเจาะรสาหรบเปาใหบมลกพอเหมาะกบรมฝปากเวลาเปาทาไมคนกลางเพอคนไมลกแคนทงสองแถวใหแนนและเปนระเบยบ ๒. ขนตอนการประกอบแคน เมอเตรยมลกแคนและเตาแคนเรยบรอยแลวนาลกแคนทงหมดมาสอดเขาไปในเตาแคนเปนค ๆ ตามลาดบ ตามชอลกแคน โดยใหคแรกหนรนบมาทางปากเตา สวนคสดทายหนรนบไปทางปลายเตาและลกอน ๆ หนรนบใหอยทางดานขาง แลวใชไมคนกลางทเตรยมไวสอดคนระหวางลกแคนทงสองแถว นอกจากเพอใหลกแคนตดกนแนนและเพอความเปนระเบยบแลวยงทาใหลกแคนไมเบยดขบกนอกดวย จากนนใชขสดปดรอยตอระหวางเตาแคนกบลกแคนทงขางบนและขางลาง เพอจบยดลกแคนใหแนนและคงท ไมใหรวนและเพอปองกนไมใหลมเปารวออกมาลกแคนดานโคนหรอดานลางจะตดใหเสมอกนสวนดานปลายยาวส นไมเทากน อนดบสดทายกใชเถายานางมดลกแคนเปนเปลาะ ๆ ขางใตเตาลงไปประมาณสองเปลาะ และเหนอเตาประมาณสามเปลาะ เพอตรงลกแคนไมใหรวนอกสวนหนง เหตทใชเถายานางมดลกแคนเพราะชางแคนมความเชอวา แคนเปนเครองดนตรทมเพศหญงซงเปนครคนแรกมาสงสถตอยในแคนและเถายานางมคาวา ยา ซงเปนผหญง กจะสอดคลองกลมกลนกบเครองดนตรแคน นอกจากนยงมผศกษาตานานนทานทเกยวของกบประวตการกาเนดแคน มตานานเกยวกบทมาของคาวา “แคน” นอยหลายตานานทกตานานมเนอหาปลกยอยแตกตางกนไปบาง แตทเหมอนกนทงหมดคอ อางวาเสยงแคนลวนเลยนแบบเสยงของนกการเวก (ไทย-ลาวเรยกวา นกกรวก ฝรงเรยกวานก nightingale บางตานานบอกวา หญงมายเปนคนแรกทคดประดษฐขนและทาเตาแคนใหมรปรางเหมอนเตานมของตน อยางไรกดชางแคนแทบทกคนเชอวาแคนเปนเพศหญงแมเครอเถาวลยทใชผกมดแคนกใชเครอ “หญานาง” หรอ “ยานาง” และ “ออ” หรอ “คาถา” สาคญในพธไหวครของชางทาแคนกกลาวอญเชญ “นาง ” ตาง ๆ ลงมาชวยดลบนดาลใหชางทาแคนมคณภาพด (สาเรจ คาโมง. ๒๕๓๘)

๕. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบชางแคนทวไป ชางแคน คอ ผผลตแคนซงเปนผมความรความสามารถในกระบวนการผลตแคน ซงขนตอนวธการทาคลายกนแตมสงทแตกตางนนคอ ฝมอ แคนคณภาพขนอยกบเสยง จดกาเนดเสยงคอลนแคน ขนตอนการขดลนหาระดบเสยง การฟงเสยงเปนเทคนคเฉพาะของการพฒนา การเรยนร ชางแคนทมชอเสยงและไดรบการยอมรบวามความสามารถในการผลตแคนไดมความไพเราะทสดในประทศไทย คอ นายทย เรองศรอรญ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒมหาสารคาม ไดมอบปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกด สาขาดรยางคศาสตร ใหแกนายทย เรองศรอรญ ชางทาแคนฝมอดเยยม เมอวนท ๒๙ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๓๐

๓๓

นายทย เรองศรอรญ อาย ๗๒ ป เปนราษฎรบานเหลาขาม หมท ๗ ตาบลศรแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เรมเปนชางทาแคนมาตงแตอาย ๑๗ ป ขณะทเปนนกเรยนชนประถมปท ๕ โรงเรยนบานปอภาร โดยเรยนวชาการทาแคนจากนายหวาน จนทรประทกษ ตอมาไดเรยนวชาการทาแคนชนสงจากนายสงหทอง ซายศร และไดฝกฝนหาความรประสบการณดวยตนเองเรอยมา เมอเหนวามความสามารถสงพอจงไดทาแคนเพอจาหนาย สมยกอนนนแคนขนาดเลกราคาเตาละ ๑๒ สตางคในขณะทววราคาตวละ ๔ บาท ภายหลงจากเรยนสาเรจประถมปท ๖ แลว ไดสมครเปนครชวยสอนอยระยะหนง โดยไมไดรบเงนเดอนเลย เมอทางราชการหาครมาบรรจไดแลวตนเองจงไดลาออกมาประกอบอาชพเปนชางทาแคนขาย ควบคกบการทานาเรอยมาจนถงปจจบนเปนเวลานานกวา ๕๕ ปมาแลว ไดศกษาคนควาวธสรางสรรคทาแคนจนไดรบการยกยองวาเปนแคนทมคณภาพดทสดในโลก ไดทาการฝกสอนอบรมลกศษยใหเปนชางทาแคนจานวนนบรอยคนดวยความเมตตาไมปดบงอาพรางความร เปนการชวยพฒนาคนใหมอาชพจนตาบลศรแกวทงตาบลกลายเปนแหลงผลตแคนทใหญทสดในโลก เปนการชวยจรรโลงวชาการดานดรยางคศาสตรใหเจรญกาวหนา นอกจากเปนชางทาแคนแลว นายทย เรองศรอรญ ยงไดรบเชญเปนวทยากรพเศษจากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒมหาสารคาม วทยาลยครมหาสารคาม และยงชวยแนะนาความรใหแกประชาชนผสนใจทงชาวไทยและตางประเทศเกยวกบความรเรองการเปาแคน ศลปะเทคนคการปาแคน การทาและรกษาแคนโดยไมคดมลคาอกดวย นายทย เรองศรอรญ เสยชวตในป ๒๕๔๖ ลกศษยนายทยทผลตแคนอยปจจบน คอ นายสเมธ เทพขาม (เซยงบว) นายดรชย เรองศรอรญ (กาดา) จากหนงสอทระลกเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสฉลองสรราชสมบต ครบ ๖๐ ป ดนตรพนบานอสาน ปยพนธ แสนทวสข (๒๕๔๙) ไดรวบรวมชางทาแคนไว ดงน ๑. นายคอย อนอนโชต อาย ๖๒ ป เกดวนท ๗ เดอนสงหาคม ป ๒๔๘๔ จบช นประถมศกษาปท ๔ สมรสกบนางจนโท อนอนโชต (อาย ๕๕ ป) อาชพทานา มบตร ๓ คน ทอยปจจบน ๓๙ หม ๘ บานโนนดนหอม ตาบลหลมคา อาเภอแกงครอ จงหวดชยภม ประวตทวไปของชางแคน (นายคอย อนอนโชต) อาศยอยในหมบานโนนดนหอม ซงมประชากรประมาณ ๒๐๒ หลงคาเรอน สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม กอนนมชอเรยกวาบานโนนขามปอม ตอมาไดเปลยนชอเปนบานโนนดนหอม เนองจากยามทมฝนตกไอดนจะมกลนหอมระเหยขนมา ชาวบานจงเรยกวาบาน โนนดนหอม ชาวบานมความเชอเรองผสางเทวดา เชน บญปตา สบเนองมาจากประเพณจารต ฮต ๑๒ คลอง ๑๔ ชาวบานสวนใหญมอาชพเกษตรกรรม ปจจบนไดนาเทคโนโลยสมยใหมเขามาใชในการทาการเกษตร เชน รถไถนา แทนการใชกระบอ

๓๔

นายคอย อนอนโชต เรมฝกทาแคนตอนศกษาอยชนประถมศกษาปท ๔ โดยฝกจากพอ ซงไดทาเครองดนตรเพอนาไปแขงขนทกรงเทพฯ และไดรบรางวลชนะเลศ นายคอย อนอนโชตฝกดวยตนเองจากการสงเกตและจดจา มเทคนคใชวธการผสมวสดทใชทาลนโดยใชสตรการผสมทพอเหมาะโดยลนจะตองไมออนและไมแขงเกนไป ไมทใชทาแคนคดตามเสยงนาเขาจากประเทศลาว เตาแคนทาจากไมประดเทานน เนองจากสามารถดบกลนปากของผเปาได สวนการทาโปงลางนนจะใชไมมะหาดทมคณภาพและใชเฉพาะแกนไมเทานน จานวนเครองดนตรทผลตไดตอเดอน ๑๐ ชน คาใชจายและตนทนในการผลตตอเดอน ๓,๐๐๐ บาท รายไดจากการผลตหรอการแสดงดนตรตอเดอนประมาณ ๑๘,๐๐๐ บาท สถานทในการจาหนายคอทบาน โดยจะมลกคามาสงและตองมารบสนคาทบาน

๒. นายเคน สมจนดา อาย ๖๘ ป เกด วนท ๑๕ เดอนมกราคม ป ๒๔๗๘ จบชนประถมศกษาปท ๔ สมรสกบนางสมบรณ สมจนดา (อาย ๖๖ ป) อาชพ ทานา มบตรดวยกน ๔ คน ทอยปจจบน ๓๙ หม ๕ บานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ประวตทวไปเกยวกบชาง (นายเคน สมจนดา) อาศยในหมบานทมประชากร ประมาณ ๕๐๐ หลงคาเรอน เปนหมบานเกาแกอยกนหลายชวอายคน ไมคอยมการพฒนาชมชนเทาทควร ชาวบานสวนใหญเปนชาวนา บางสวนเดนทางไปทางานทกรงเทพมหานคร บางสวนทาแคนเปนอาชพเสรมอยกบบาน ซงมการทาแคนสบตอกนมาตงแตสมยบรรพบรษ คตความเชอของคนในหมบานจะมหมอธรรม หมอลาผฟา แตในปจจบนลดลงไปมาก สวนงานประเพณกจะมงานบญวนเขาพรรษา งานประเพณสงกรานต และบญบงไฟ (งานบญบงไฟปจจบนเลกไปแลว) นายเคน สมจนดา ไดรบการถายทอดวชาการทาเครองดนตรจาก ครแกว จนรตน ตงแตอาย ๑๓ ป และเรมทาแคนขายตงแตอาย ๑๘ ป จนถงปจจบน เทคนคการทาเครองดนตรคอจะใชไมซา (เปนไมไผชนดหนงซงมผวสากลคลายกระดาษทราย) แทนกระดาษทรายในการขดลนแคนเพอเทยบเสยงจานวนแคนทผลตไดตอเดอน ๘-๙ ชน คาใชจายและตนทนในการผลตตอเดอน ๑,๖๐๐ บาท รายไดจากการผลตหรอการแสดงดนตรตอเดอนประมาณ ๒๒,๐๐๐ บาท สถานทในการจาหนายคอทบานของชาง เมอมลกคามาสงทาทบานจะตองใชเวลาประมาณ ๑ สปดาหถงจะเสรจโดยจะผลตเฉพาะแคนอยางเดยว เอกลกษณเฉพาะของเครองดนตรคอ จะทากแคนลาเลกและจะทาลนเงนเทานน

๓ . นายบญตา ซายศร อาย ๕๗ ป เกดวนท ๔ เดอนกนยายน ป ๒๔๘๘ จบช นประถมศกษาปท ๔ สมรสกบ นางวนนา ซายศร (อาย ๕๘ ป) อาชพ ทานา มบตรดวยกน ๑ คน ทอยปจจบน ๕๖ หม ๔ บานเขยดเหลอง ตาบลปอภาร อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด

๓๕

ประวตทวไปเกยวกบชาง (นายบญตา ซายศร) ในหมบานทอาศยอยมประชากร ๖๓ หลงคาเรอน ชอหมบานมาจากในหมบานมหนองน าใหญและมเขยดเหลองจานวนมาก จงต งชอวาหมบานเขยดเหลอง มวดต งขนต งแต พ.ศ. ๒๕๑๙ ชาวบานสวนใหญมอาชพทานา และมทดนทากนเปนของตนเอง หลงจากเสรจฤดทานาคนหนมสาวจะไปทางานรบจางทกรงเทพมหานคร ในหมบานมงานประจาป ซงถอปฏบตสบตอกนมา ชานาน เชน งานบญผะเหวด, งานสงกรานต, งานทอดผาปา เปนตน นายบญตา ซายศร ไดรบการถายทอดจาก บดา ชอนายสบน ซายศร เรมทาแคนตงแตอาย ๑๓ ป จนถงบดนเปนระยะเวลาประมาณ ๔๐ ปแลว เทคนคการทาเครองดนตรคอ จะขดลนแคนเพอเทยบเสยงโดยไมใชเครองเทยบเสยงอเลกทรอนกสสวนไมทใชทาเตาแคนจะใชเฉพาะรากไมประดเทานน เพราะสามารถดบกลนน าลายได และยงมลวดลายทสวยงาม จานวนแคนทผลตไดตอเดอน ๘ ชน คาใชจายและตนทนในการผลตตอเดอน ๘๐๐ บาท รายไดจากการผลตหรอการแสดงดนตรตอเดอนประมาณ ๑๖,๐๐๐ บาท สถานทในการจาหนายคอทบาน โดยผลตเฉพาะแคนอยางเดยวเอกลกษณของเครองดนตรไมแนนอนขนอยกบความตองการของลกคาเปนหลก และสามารถทาไดทกรปแบบ

๔. นายสมด ทองจนทร อาย ๖๐ ป เกดวนท ๑๕ มถนายน ๒๔๘๗ จบชนประถมศกษาปท ๔ สมรสกบนางทองมวน ทองจนทร (อาย ๕๑ ป) อาชพ ทานา มบตรดวยกน ๓ คนทอยปจจบน บานเลขท ๑๐ บานนาเลาะ ตาบลกามป อาเภอพยคฆภมพสย จงหวดมหาสารคาม ประวตทวไปเกยวกบชาง อาศยในหมบานมประชากรประมาณ ๔๗ หลงคาเรอน สวนใหญประกอบอาชพทานา โดยสถานทบานสวนใหญอยใกลทนา จงเรยกวาบานนาเลาะ มนายจนทรด เปนผยายเขามาอยกอน ประชากรในหมบานประกอบอาชพทานาในหมบานมวฒนธรรมและประเพณทนบถอสบทอดกนมายาวนาน เชน ฮต ๑๒ คลอง ๑๔ และมหมอสตรแกตามความเชอ มดอนตาป นายสมด ทองจนทร เรยนรการทาแคนจากอาจารยบญตา บานหนองตาไก ตาบลสแกว จงหวดรอยเอด ตงแตปอาย ๒๓ ป (พ.ศ. ๒๕๑๔) ใชเวลาเรยน ๓ วน โดยเรมหดทาแคนดวยตนเองและขายราคาเตาละ ๑๗ บาท เทคนคการทาแคนคอ การขดลนแคนจะตองขดใหสวนปลายบางกวาสวนโคนลน รปรางและลกษณะลนเสยงตากบสงไมเหมอนกน สวนเตาจะใชไมประดเทานน ตอมาใหทดลองใชทออลมเนยมมาทาแคนแทน จานวนเครองดนตรทผลตไดตอเดอน ๑๐ ชน คาใชจายและตนทนในการผลตตอเดอน ๔,๐๐๐ บาท รายไดจากการผลตหรอการแสดงดนตรตอเดอนประมาณ ๑๐,๐๐๐ บาท สถานทในการจาหนาย จาหนายตามรานขายเครองดนตร และจาหนายทบานของชางเอง

๓๖

ดวย โดยจะมลกคามาสงทาทบาน โดยจะทาแคนอยางเดยวรปแบบและเอกลกษณคอ เตาแคนมลกษณะเฉพาะตว สงเกตไดจากบรเวณกนของเตาแคนจะมลวดลายและรปทรงแตกตางจากชางคนอน

๕. นายสมนก ยงงามแกว นายสมนก มความสามารถในการทาแคนจนมชอเสยง ไดเรมสนใจในดานดนตรไทยประเภทแคน-ขลย เมออายประมาณ ๑๗ ป โดยมนายเปลยน ยงงามแกว (ชางทาแคนผเปนอา) เปนผสอนให และไดรวมบรรเลงกบลกวงแคนในหมบาน ประเภทเพลงทเลนสวนมากเปนเพลงไทย เพลงเถา เพลงดบ เพลงมารช เพลงไทยสากลบางเลกนอย ในชวงทไดเลนและคลกคลอยนนเองทาใหนายสมนกอยากเปนชางทาแคน จงไดศกษาการทาแคนจากนายเปลยนจนมความชานาญและยดเปนอาชพไดจนถงปจจบน และในคราวทสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจฯ ทวดแคทรายเพอ พระราชทานรางวลการประกวดการทอผา นายสมนกไดทลเกลาฯ ถวายแคน ๑ เตา

๖. นายสนทร ชาสงวน อยทบานโนนทน รมบงแกนนคร อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน เปนชางทาแคนทยดอาชพทาแคนและเครองดนตรอสาน ประเภทอน เชน โหวด พณ ซอ มานานกวา ๓๐ ป เครองดนตรทสรางรายไดมากทสดคอ แคน ปจจบนแคนทผลตไดถกคดเลอกบรรจเขาในโครงการ ๑ ตาบล ๑ ผลตภณฑ (บทความ คมชดลก ๖-๑๒ กมภาพนธ ๒๕๔๕ ผแตง ภานชนารถ แซตง ชอเรอง “แคน” คณภาพด เมดอนขอนแกน)

๓๗

บทท ๓ วธดาเนนการศกษา

การศกษาเรอง บทบาทความสาคญของแคนในประเพณและพธกรรม ของชาวบาน หนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ผวจยไดดาเนนการตามขนตอนดงน ๑. การเลอกกลมประชากรทใชในการศกษา ๒. การสรางเครองมอทใชในการศกษา ๓. การเกบรวบรมขอมล ๔. การจดทาและการวเคราะหขอมล ๑. การเลอกกลมประชากรทใชในการศกษา กลมตวอยางทใชในการศกษา เปนประชากรชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ไดมาโดยการเลอกสมสมภาษณ ๒. การสรางเครองมอทใชในการศกษา เครองมอทใชในการศกษาครงน มดงน ๒.๑ กลองถายภาพ ๑.๒ เครองบนทกเสยง ๒.๒ แบบสมภาษณ ๒.๔ สมดจดบนทก ๓. การเกบรวบรวมขอมล ในการเกบรวบรวมขอมลในการศกษาครง ผศกษาไดเกบรวบรวมขอมลภาคสนามทหมบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ดงน ๓.๑ การสมภาษณใชแบบสมภาษณแบบไมมโครงสรางใชสมภาษณ แมคร ผรวมพธกรรม หมอแคน และ ผร เพอทราบขอมลในดานวฒนธรรมประเพณ ชวตและภมปญญาของชาวบานหนองตาไก ๓.๒ การสงเกต แบบมสวนรวมและไมมสวนรวม เปนการสงเกตการณดาเนนชวต ความคด ความเชอ พธกรรมทใชแคนเปนเครองดนตร และสภาพชวตความเปนอยของชาวบานหนองตาไก ๓.๓ นาขอมลทงหมดทไดจากภาคสนามมาวเคราะหขอมล

๓๘

บทท ๔ ผลการวเคราะหขอมล

การศกษาเรอง บทบาทความสาคญของแคนในพธกรรมของชาวบานหนองตาไก อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด วเคราะหไดเปน 2 ประเดนดงน ๑. การวเคราะหบทบาทความสาคญของแคน ๒. การวเคราะหความเชอเรองผและประเพณราผฟา ๑. การวเคราะหบทบาทความสาคญของแคน

จากการสมภาษณกลมเปาหมาย สรปไดวา แคนเปนเครองดนตรทไดรบการยกยองใหเปนสญลกษณของอสานเปนผนาเครองดนตรชนดตาง ๆ ทใชประกอบการแสดงหมอลา และใชในพธกรรม ศาสนพธ เทศกาลงานบญประเพณ แคนเปนเครองดนตรทสาคญทสดของสงคมบานหนองตาไก เปนสนคาทสรางรายไดใหชมชน เปนเครองดนตรชนเอกในการใหความบนเทง เปนวถชวต และรากเหงาของความคดเปนพลงขบเคลอน เปนพลงสรางสรรคซงสงผลใหวฒนธรรมอสานยงยนและดารงอย นอกจากน นย งมคณคาสาคญ ดานพ ธกรรมของกลมชน เสยงแคนและการแสดงทมแคนเปนสวนประกอบทาใหผเขารวมในกจกรรมมความสนกสนาน ชาวบานหนองตาไกเชอวา เสยงแคนมผลทาใหสงลกลบ หรอผ ทมอานาจเหนอธรรมชาตพงพอใจและบนดาลใหมนษยมความสขความเจรญ บงเกดความอดมสมบรณและปลอดภย ดงนน พธกรรมหลายอยางทเกยวของกบชวตของชาวบานหนองตาไกจงใชเสยงแคนเปนสวนประกอบหลก ๒. การวเคราะหความเชอเรองผ และประเพณราผฟา ความเชอเรองผ

ความเชอเรองผของชาวบานหนองตาไก เขามาผกพนในการประกอบอาชพ ซงวามความสาคญตอการดาเนนชวตของชาวอสาน การทานาอนเปนอาชพทขนอยกบสภาพของธรรมชาตดนฟาอากาศ จะไดผลหรอไมไดผลขนอยกบธรรมชาต และสงทนบวามความสาคญตอการทานากคอน า น าทไดจากน าฝน ซงชาวอสานเชอวามผเปนผคอยบนดาลใหฝนตก ฝนจะตกตองตามฤดกาลหรอไม มน าเพยงพอหรอไม ขนอยกบอานาจดลบนดาลของผแถน กอนลงมอทานาเมอยางเขาฤดฝนจงตองมพธกรรมขอฝนจากผแถน เพอใหฝนตกตองตามฤดกาล มน ามากพอทจะไดทานา เมอไดน าฝนแลว กอนลงมอหวานขาวกลากจะมพธไหวผระจาทนา หรอทชาวบานเรยกวาผตาแฮก เพอขาวกลาจะไดเจรญงอกงามไมถกรบกวนจากศตรขาว ไดขาวเตมเมดเตมหนวย เพอความอยรอดในการดาเนนชวต เมอถงฤดเกบเกยวกมพธสขวญลานนวดขาว สขวญขาวเพอเปนสรมงคลมขาวไดพอกนตลอดป กอนทจะถงฤดกาลทานาในป

๓๙

ตอไป ซงลวนแตเปนความเชอทเกยวกบผทงสน และจากความเชอทมมาและยดถอทงหมดกอใหเกดพธกรรมตามความเชอซงจะประกอบดวยการละเลน การแสดง หรอพธกรรมการบวงสรวงหรอเซนไหว และในทกกจกรรมจะมแคนเปนเครองดนตรหลก แคนจงมบทบาทมากในชมชน ประเพณราผฟา ชาวบานหนองตาไก ยดถอธรรมะเปนหลกในการดาเนนชวต แตยงมไดละเลยตอความเชอในดานภตผวญญาณแบบด งเดม ทงนมผลมาจากความเชอทวาคนเราเมอตายไปแลววญญาณจะยงคงอย ดงเชนในตอนทายในการทาบญพธทกครงจะตองมการกรวดน าอทศสวนกศลใหแกญาตพนองผลวงลบไปแลวความเชอในสงศกดสทธและอญเชญใหสงเหลานมารวมในพธกรรมตางๆ ยงคงยดถอปฏบตมาจนตราบเทาทกวนน ในพธกรรมทกอยางจะมบทกลาวนาเรยกชมนมเทวดา เพออญเชญเทพ เทวดาและภตผปศาจทกระดบชนมารวมพธ ชาวบานหนองตาไกเชอวาผทปวยอาการรกษายาก มอาการนาเปนหวง รกษาเทาใดกไมหาย แบบนตองไปตามแมครมาตรวจดอาการ รวมท งจะอญเชญผฟามาชวยรกษา นอกจากผฟาจะชวยรกษาคนปวยแลว หากผปวยรายใดผฟารกษาไมได แมหมอจะถามผฟาเรองดวงชะตาของผปวยใหแนชดวาถงฆาตหรอยง ผฟา หรอ ผแถน นน ชาวบานหนองตาไกเชอวาเปนเทวดามากกวาเปนผ ผฟาจงเปนผทอยระดบสงกวาผชนด อนๆ สวนแถนนน มความเชอวาเปนคาเรยกรวมถงเทวดา และแถนทใหญทสดคอ "แถนหลวง" ซง เชอวาเปนพระอนทร ผฟาหรอผแถนนนแตละพนทมการเรยกทแตกตางกนไป และมความเชอวา ผฟา น นสามารถทจะ ดบยคเขญหรอทาลายลางอปสรรคท งปวงได และสามารถทจะชวยเหลอมนษยทเดอดรอนได การทมนษยเกดการเจบปวยนนเนองจากไปละเมดตอผ การละเมดตอบรรพบรษ การรกษาตองมการเชญผฟามาสงสถตอยในรางของคนทรง หรอทเรยกกน แมครในการราผฟาของชาวบานหนองตาไก นนมองคประกอบ ทงหมด ๔ สวนคอ หมอราผฟา (แมคร) หมอแคน (หมอมา) ผปวย และเครองคาย (เครองเซนบชา) หมอราผฟา จะเปนผหญงทมอายหรอบางทองถนจะเปนผหญงสาว โดยเฉพาะทบานหนองตาไกจะตองสบเชอสายมาจาก กลมหมอลาผเทานน แตทจรงผฟาสามารถสงไดทงหญง ชาย และเดก โดยไมจากดอาย หมอแคน (หมอมา) จะตองเปนผทมประสบการณในการเปาแคนมาเปนอยางด เพราะในการประกอบพธจะตองใชเวลานาน จะตองมการเปาอยตลอดเวลา ลายแคนทเปาเปนลายแคน ลายราผฟา เปนลายบรรเลงประกอบการลารกษาผปวยของ “ หมอราผฟา ” ซงเปนหมอลาททาหนาทตดตอกบอานาจเหนอธรรมชาต เชน พญาแถนหรอผทอยบนฟา และผบรรพบรษเปนตน จงหวะลลาของลายแคนจงมลกษณะเรวกระชน เพอกระตนใหผปวยปลดปลอยจตใจและรางกายใหผอนคลาย จนสามารถลกขนมาฟอนเขากบเสยงแคนได ถอวาการรกษาโรคไดผล สวนผปวยนน จะตองแตงกายตามทไดกาหนดไว คอ มผาไหมหรอผาขาวมาพาดบา มดอกมะละกอ ซงตดรอยเปนพวงทดห ผปวยนนสามารถทจะฟอน

๔๐

รากบหมอลาได และสงทสาคญอกอยางคอ เครองคาย เปนสงทอญเชญครอาจารยผทลวงลบไปแลวมาชวยเหลอ รกษาผปวย

สาหรบทกวนน การราผฟาทบานหนองตาไก ดจะเสอมคลายลงไป เพราะความเจรญทางดาน การแพทย วทยาศาสตรและเทคโนโลย แตสาหรบกลมลกผงลกเทยน (คนไขทผานการรกษา) การกระทาพธกรรมเกยวกบผฟา ไมใชเปนสงงมงายเหลวไหลหรอไรสาระสนเชงเสยทเดยว ยงยดถอและอนรกษ เปนประเพณทมการปฏบตกนอยเปนประจาทกป ทบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด จะมการจดอยางยงใหญ มความสวยงามและนาเชอถอมาก การราผฟาชาวบานทวไปเรยกวา การลาขวง ในการจดพธลงขวง ถอเปนการลาบวงสรวง บชา ผฟาเพอความเปนสรมงคลและเพอปดเปาอาการเจบไขไดปวย มการลงขวงปละหนงครงคอวนขน ๑๑ คา เดอนย ของทกป สวนการราผฟาทจดขนเพอรกษาผปวยนน จะจดเปนคราวๆ ไป และลกผงลกเทยน จะเปนลกของแมครตลอดชวต การราผฟา เรมดวยการอญเชญผฟามาเขาทรง ผถกเขาทรงจะมอาการสนเทม มอทพนมอยจะขยบขนลงอยางรวดเรว ในทสดจะลกขนฟอนราตามจงหวะแคน ซงจะเปาทานองเรวหรอชาตามทผฟาตองการ การอญเชญผฟา (เทวดา) แตละองคมาเขาทรง จะพกดาบไมสมมตเปนอาวธประจาตว ทาเรอไมจาลองเปนพาหนะ เมอผฟาหรอเทวดามาเขาทรงจะมชอเฉพาะของผฟาหรอเทวดาองคนน ผราผฟาฟอนและรองลาดวยทานองทโหยหวนโตตอบกนระหวางผฟาทงวนทงคน ผฟาบางคนดมสราพรอมทงเคยวหมากไปดวย เชอกนวาผฟาจะปกปองรกษาผรวมพธราผฟาใหมความสขความเจรญ หรอทาใหผปวยน นหายปวยหรอเพอความสข ความเจรญรงเรองในชวต

๔๑

บทท ๕ สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาศกษาครงน เปนการศกษาบทบาทความสาคญของแคนในประเพณและพธกรรมชองชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด โดยวธการสมภาษณ และเขารวมสงเกตการณ โดยสรปขนตอนของการศกษาดงน ความมงหมายของการศกษาคนควา เพอศกษาบทบาทความสาคญของแคนในพธกรรมของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด วธดาเนนการศกษา การเลอกกลมประชากรทใชในการศกษา กลมตวอยางทใชในการศกษา เปนประชากรชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ไดมาโดยการเลอกสมสมภาษณ การสรางเครองมอทใชในการศกษา เครองมอทใชในการศกษาครงน มดงน ๒.๑ กลองถายภาพ ๑.๒ เครองบนทกเสยง ๒.๒ แบบสมภาษณ ๒.๔ สมดจดบนทก การเกบรวบรวมขอมล ในการเกบรวบรวมขอมลในการศกษาครง ผศกษาไดเกบรวบรวมขอมลภาคสนามทหมบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ดงน ๓.๑ การสมภาษณใชแบบสมภาษณแบบไมมโครงสรางใชสมภาษณ แมคร ผรวมพธกรรม หมอแคน และ ผร เพอทราบขอมลในดานวฒนธรรมประเพณ ชวตและภมปญญาของชาวบานหนองตาไก ๓.๒ การสงเกต แบบมสวนรวมและไมมสวนรวม เปนการสงเกตการณดาเนนชวต ความคด ความเชอ พธกรรมทใชแคนเปนเครองดนตร และสภาพชวตความเปนอยของชาวบานหนองตาไก ๓.๓ นาขอมลทงหมดทไดจากภาคสนามมาวเคราะหขอมล

๔๒

สรปผลการศกษา ชาวบานหนองตาไกเชอวา เสยงแคนมผลทาใหสงลกลบ หรอผ ทมอานาจเหนอธรรมชาต พงพอใจและบนดาลใหมนษยมความสขความเจรญ บงเกดความอดมสมบรณและปลอดภย ดงนน พธกรรมหลายอยางทเกยวของกบชวตของชาวบานหนองตาไกจงใชเสยงแคนเปนเครองดนตรประกอบหลก ทศนคตของชาวบานหนองตาไก กเหมอนชาวอสานทวไป ทเชอวาผมความสาคญตอวถการดาเนนชวตของคนในชมชน ผเปนผใหความหมายหรออาจกลาวไดวา ผเปนผวางกฎเกณฑในการดาเนนชวตของชาวบาน ผเปนสงทรสกสมผสได อาจจะไมใชดวยระบบประสาททงหา หากมนเกดขนดวยความเชอมนและศรทธา ททาใหเกดดลยภาพในสงคมระดบชาวบาน การนบถอผสาง ปจจบนชาวบานหนองตาไกและในทองถนใกลเคยง เชอวาผกยงมอทธพลตอวถชวตของชมชนอยพอสมควร ความเชอเรองผอนเปนความเชอทมมาแตเดม ผสมผสานกบความเชอในพระพทธศาสนา จนแทบจะแยกกนไมออกวาพธกรรมใดเกดจากความเชอในพระพทธศาสนา หรอพธกรรมใดเกดจากความเชอเรองผ ชาวบานหนองตาไก มความเชอถอตอ "ผ" มาก เพราะมความเชอวาเหตทเกดเภทภยเจบไขไดปวย น าทวม ฝนแลงนาลม เปนสงทเกดมาจากอทธฤทธ ปาฏหารย ของผสางเทวดาทงสน พวกเขาจงเซนไหว บวงสรวง ผตางๆ และเปนทนาสงเกตคอ ทกครงทมการเซนไหว แลวจะเกดแตความสขไปทว ผ ทเจบไขไดปวยกหาย ขาวกลาในนากอดม สมบรณด จากการทมความเชอดงกลาว กทาใหเกดประเพณพธกรรมทเกยวกบผหลายลกษณะ และพธบชาผฟา กเปนอกพธหนง ทชาวบานหนองตาไกเชอวาผทปวยอาการรกษายาก มอาการนาเปนหวง รกษาเทาใดกไมหาย แบบนตองไปตามแมครมาตรวจดอาการ ดวยเชอกนวาการทมนษยเกดการเจบปวยนนเนองจากไปละเมดตอผ การละเมดตอบรรพบรษ การรกษาตองมการเชญผฟามาสงสถตอยในรางของคนทรง หรอทเรยกกน แมครในการราผฟาของชาวบานหนองตาไก นนมองคประกอบ ทงหมด ๔ สวนคอ หมอลา ผฟา(แมคร) หมอแคน(หมอมา) ผปวย และเครองคาย(เครองเซนบชา) เสยงแคนและการแสดงทมแคนเปนสวนประกอบ จะทาใหผเขารวมกจกรรมมความสนกสนาน ในสวนของความสาคญทางพธกรรม เสยงแคนมผลทาใหสงลกลบ หรอผ ทมอานาจเหนอธรรมชาตพงพอใจ และบนดาลใหมนษยมความสขความเจรญ บงเกดความอดมสมบรณและปลอดภย ดงน น พธกรรมหลายอยางทเกยวของกบวถชวต ของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกวอาเภอเมองรอยเอด จงหวดรอยเอด แคนจงมบทบาทและความสาคญมาก

๔๓

ขอเสนอแนะ ๑. ประเพณการราผฟาทบานหนองตาไก ไมใชสงงมงายเหลวไหลหรอไรสาระสนเชงเสยทเดยว เพราะผปวยบางรายกหายจากการเจบปวยจรง ๆ อาจเปนเพราะความเชอในอานาจเหนอธรรมชาตททาใหเกดกาลงใจในการตอสกบโรคภยกเปนได จงควรทจะตองมการสงเสรมและอนรกษใหคงอยคชมชนตอไป

๒. สภาวฒนธรรม ผนาชมชน ผนาทองถน ตองมบทบาท ในการสงเสรม สนบสนน และมสวนรวมในการผลตแคน เพอสรางมลคาเพมจาก วฒนธรรม ประเพณ พธกรรม ของชมชน และสรางจตสานก ใหเดกเยาวชนเหนความสาคญและคณคาของวฒนธรรมประเพณทองถน ๓. การศกษาวจยในครงตอไป ควรมการศกษาวจยตวแปรตางๆ ทาใหเกดการเปลยนแปลงและ มผลกระทบในการผลตแคน รวมทงบทบาท ความสาคญของแคนทมตอวฒนธรรม ประเพณ ของทองถน

๔๔

บรรณาณกรม

กรมศลปากร. วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณ และภมปญญาจงหวด รอยเอด. กรงเทพฯ , ๒๕๔๒. กตวฒน สตนาโค. ศลปการเปาแคนทานองพนบานอสาน. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศร

นครนทรวโรฒมหาสารคาม, ๒๕๓๕ จารวรรรณ ธรรมวตร. วเคราะหภมปญญาอสาน. มหาสารคาม : มหาวทยาลยมหาสารคาม,

๒๕๓๘. เจรญชย ชนไพโรจน. แคนวงและโปงลาง. อบลราชธาน : โรงพมพสรธรรมออฟเซท, ๒๕๔๖. . หมอลา - หมอแคน. กรงเทพฯ : โรงพมพอกษรสมย, ๒๕๒๖. ชลต ชยครรชต และ คณะ. สงคมและวฒนธรรมอสาน. ขอนแกน : คลงนานา, ๒๕๔๔. ชงชย มงคลธรรม. คาปราศรย ใน สจบตรการประกวดแคนชงชนะเลศแหงประเทศไทย ป ๒๕๔๑ กรงเทพฯ: เจ.ฟลม โปรเซส จากด, ๒๕๔๑. ชยศกด ภมล. การผลตแคนเชงธรกจ ศกษากรณบานทาเรอ ตาบลทาเรอ อาเภอนาหวา จงหวด

นครพนม. วทยานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๓. เตม วภาคยพจนกจ. ประวตศาสตรอสาน เลม ๑. กรงเทพฯ : สมาคมสงคมศาสตร

แหงประเทศไทย, ๒๕๑๓. ทรงคณ จนทจร. แคน ความรเบองตนในการเปาแคนแบบพนบานอสาน . ปรญญานพนธ ศศ.ม.

มหาสารคาม : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๐. นธ เอยวศรวงศ. ภมปญญาไทย. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนทร. ๒๕๔๘. บญเลศ จนทร. ดนตรพนเมองอสาน . กรงเทพฯ : โอ.เอ. พรนตง โอเดยนสโตร, ๒๕๓๑ ประเวศ วะส . ภมปญญาชาวบานกบการดาเนนงานดานวฒนธรรมและการพฒนาชนบท.

การศกษา ของชาตกบภมปญญาทองถน. หนา ๘๑ - ๘๖ กรงเทพ ฯ : อมรนทรพรนตงกรป จากด, ๒๕๓๔.

ปรตตา เฉลมเผา กออนนตกล . ภมปญญาไทย – ภมปญญาเทศ . ทบทวนภมปญญา ทาทาย ความร. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร, ๒๕๔๘.

ยร กมลเสรรตน . แคนเครองดนตรเปนเอกลกษณของภาคอสาน. กรงเทพฯ : ท เจ เจ จากด , ๒๕๔๖

สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน. วฒนธรรมทองถนอสาน. มหาสารคาม : มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ๒๕๓๗.

๔๕

สจตต วงษเทศ. พลงลาวชาวอสานมาจากไหน. กรงเทพฯ : สานกพมพมตชน, ๒๕๔๙. สรศกด พมพเสน. การทาแคน : ศกษาเฉพาะกรณบานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด. ปรญญานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, ๒๕๓๓. แสงอรณ กนกพงศชย. วฒนธรรมในสงคมไทย. กรงเทพฯ : ธรรมดาเพรส, ๒๕๔๘. สาเรจ คาโมง. ดนตรอสาน : แคน และดนตรอน ๆ ทเกยวของ. กาฬสนธ : ประสานการ พมพ, ๒๕๓๘. วนย วรวฒนานนท. การประยกตใชภมปญญาและทรพยากรธรรมชาตทองถนในการพฒนา

สงแวดลอมการศกษา และเศรษฐกจชมชน จงหวดนครนายก. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ๒๕๔๒.

แวง พลงวรรณ . ลกทงอสาน . กรงเทพฯ: เรอนปญญา, ๒๕๔๕. อานนท กาญจนพนธ . ทฤษฎและวธวทยา ของ การวจยวฒนธรรม การทะลกรอบและ กบดกของความคดแบบคตรงกนขาม. กรงเทพฯ : อมรนทร, ๒๕๔๘. อเนก นาวกมล. เพลงนอกศตวรรษ. พมพครงท ๓ . กรงเทพฯ : สานกพมพเมองโบราณ,

๒๕๒๗. อรยานวตร เขมจาร. ผาแดง นางไอ . มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,๒๕๒๔. เอกวทย ณ ถลาง . ภมปญญาชาวบานสภาค : วถชวตและกระบวนการเรยนรของชาวบาน.

นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๐. . ภมปญญาอสานกบกระบวนการเรยนรและการปรบตวของชาวบานไทย. กรงเทพฯ :

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๔๔. อาพร สมอาษา. ตาราอสานตานานรอยเอด. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. http:// www. isangate. Com/ entertain/kan http:// www. Thai Tambom.com.

๔๖

ภาคผนวก

๔๗

รายชอผใหสมภาษณ ออนตา เหลายนตขาม ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๔๗ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒ มนาคม ๒๕๕๔ กาญจนา ภาระหอม ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทองคการบรหารสวนตาบลสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒ มนาคม ๒๕๕๔ กอน วะราศ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๐ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด

เมอวนท ๒ มนาคม ๒๕๕๔ คาใบ สาวสทธ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๕๒ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒ มนาคม ๒๕๕๔ เคน สาวสทธ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๓๔หมท ๖ บานเหลาตาแย ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒ มนาคม ๒๕๕๔ เคน สมจนดา ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๗๖หมท ๕ บานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๖ มนาคม ๒๕๕๔ คามอญ สาวสทธ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๕ หมท ๕ บานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒ มนาคม ๒๕๕๔ จม จตรสขขา ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๔๕ หมท ๑๖ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒ มนาคม ๒๕๕๔ ฉนท อนอนโชต ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๕/๒ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมองจงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๐ มนาคม ๒๕๕๔ ไชยยงค สออน ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๕๒ หมท ๑๖บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๐ มนาคม ๒๕๕๔

๔๘

เทพ ศรนดดา ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทโรงเรยนบานหนองตาไกหนองต ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๐ มนาคม ๒๕๕๔ ทบทม จงกลรตน ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทโรงเรยนบานหนองตาไกหนองต บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๐ มนาคม ๒๕๕๔ ทองมวน พรมเลศ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๖๖ หมท ๔ บานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๐ มนาคม ๒๕๕๔ ทองสา ชณะว ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๓๗/๑ หมท ๑๖ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๐ มนาคม ๒๕๕๔ ทองสอน พรรณขาม ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๖๒ หมท๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๔ มนาคม ๒๕๕๔ บญ จนทรประทกษ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๕๘ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๔ มนาคม ๒๕๕๔ บญช ภานศร ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๒ หมท ๑๗บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๔ มนาคม ๒๕๕๔ บญตา ซายศร ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๕๖ หมท ๔ บานเขยดเหลอง ตาบลปอภาร อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๔ มนาคม ๒๕๕๔ บญม จนทรประทกษ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๓๘หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๑๔ มนาคม ๒๕๕๔ พระครบญญาพทกษ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทวดบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔

๔๙

พระครรตนาภรกษ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทวดบานสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ พระมหาอดร ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ,ทวดบานเหลาขาม

ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ มา สาวสทธ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๕๔ หมท ๑๗บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด

เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ มาตร ลาภมล ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๕๗ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอ

วนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ ยงยทธ เฉวยงวาศ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๔หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ ลน จตรสขขา ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๔๕ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ หนหมน ภานศร ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๔๘ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ สมร ภานศร ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๕๙ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ สมาน สถตธรรม ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทโรงเรยนบานหนองตาไกหนองต ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ สอน เหลายนตขาม ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๗๙ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๔ สทธ เหลายนตขาม ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๕ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๘ มนาคม ๒๕๕๔

๕๐

สทน สาวสทธ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๖ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๘ มนาคม ๒๕๕๔ สารอง จนทรประทกษ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๐ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๘ มนาคม ๒๕๕๔ วนด พรรณขาม ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๙ หมท ๑๖ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๘ มนาคม ๒๕๕๔ วาสนา มาบญธรรม ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๘๒ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๘ มนาคม ๒๕๕๔ ออนสา จนทรประทกษ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๓๗ หมท๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๒๘ มนาคม ๒๕๕๔ อดมศกด รตนสวนจก ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทองคการบรหารสวนตาบลสแกว ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๓ เมษายน ๒๕๕๔ ดรชย เรองศรอรญ ผใหสมภาษณ, ชยสทธ ดารงวงศเจรญ เปนผสมภาษณ, ทบานเลขท ๑๗ หมท ๑๙ บานเหลาขาม ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด เมอวนท ๓ เมษายน ๒๕๕๔

๕๑

ภาพประกอบกลมเปาหมาย ผใหสมภาษณ

ภาพประกอบท ๑ นางสด เสนาแพง อาย ๘๓ ป แมหมอ (หมอลาผฟา) ทอย ๘๓ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๒ นางพด นาใจด อาย ๗๘ ป หมอลาผฟา ทอย ๙/๒ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

๕๒

ภาพประกอบท ๓ นางออนจนทร ศรชมชย อาย ๗๘ ป หมอลาผฟา ทอย ๑๖ ม. ๑๖ ทอย ๙/๒ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๔ นางทองใส พรรณนาขาม อาย ๗๓ ป หมอลาผฟา ทอย ๓๙/๑ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

๕๓

ภาพประกอบท ๕ นางหล คาหารพล อาย ๗๘ ป (หมอลาผฟา) ทอย ๔๐ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๖ นางเคยม การกน อาย ๖๔ ป หมอลาผฟา ทอย ๕๐ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

๕๔

ภาพประกอบท ๗ นางสด นยวฒน อาย ๗๘ ป หมอลาผฟา ทอย ๔๒ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๘ นางวน ยขจร อาย ๗๕ ป หมอลาผฟา ทอย ๓๓/๑ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

๕๕

ภาพประกอบท ๙ นางใคร พรสวสด อาย ๖๖ ป ลกผงลกเทยน( ผปวยทเคยรบการรกษา) ทอย ๓๓/๑ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๑๐ นายบวชยศลป แกวแสนไชย อาย ๖๙ ป หมอแคนราผฟา (หมอมา) ทอย ๓๑/๑ ม.๑๗ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

๕๖

ภาพประกอบท ๑๑ นายสงบ เสถยรพน อาย ๖๕ ป หมอแคนราผฟา (หมอมา) ทอย ๗๘ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๑๒ นายบวพา พรรณขาม อาย ๗๔ ป หมอแคนราผฟา ( หมอมา ) ทอย ๙๓/๑ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

๕๗

ภาพประกอบท ๑๓ นายสดใจ โกมนทร อาย ๕๔ ป ลกผงลกเทยน( ผปวยทเคยรบการรกษา) ทอย ๘๘ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๑๔ นางเคน แกวแสนไชย อาย ๖๔ ป ลกผงลกเทยน( ผปวยทเคยรบการรกษา) ทอย ๓๑/๑ ม.๑๗ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

๕๘

ภาพประกอบท ๑๕ นางเสวต จนทรพทกษ อาย ๕๙ ป ลกผงลกเทยน( ผปวยทเคยรบการรกษา) ทอย ๘๕ ม.๑๗ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๑๖ นางมาล ภกดคาจร อาย ๖๐ ป ลกผงลกเทยน( ผปวยทเคยรบการรกษา) ทอย ๗๗ ม.๑๗ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

๕๙

ภาพประกอบท ๑๗ นายชาย อาจอานวย อาย ๖๐ ป ลกผงลกเทยน( ผปวยทเคยรบการรกษา) ทอย ๔๖ ม.๑๖ บานหนองตาไก ต.สแกว อ.เมอง จ.รอยเอด

ภาพประกอบท ๑๘ บานหนองตาไก หม ๑๖ ต.สแกว อ.เมองรอยเอด จ.รอยเอด

๖๐

หมอแคน (หมอมา ) ประจาในพธกรรมราผฟา ของชาวบานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด

นายบวไชยศลป แกวแสนไชย อาย ๖๙ ป

ภาพประกอบ ๑๗ นายบวไชยศลป แกวแสนไชย

นายบวไชยศลป แกวแสนไชย เดมชอ บวร แกวแสนไชย (บว) เกดเมอวนเสารท ๒๑ เดอนมกราคม พ.ศ. ๒๔๘๖ อยบานเลขท ๓๑/๑ หมท ๑๗ บานหนองตาไก ตาบลสแกว อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด บดาชอ นายจนทร แกวแสนไชย มารดาชอ นางกอน แกวแสนไชย มพนอง ๓ คน นายบวไชยศลป เปนคนท ๑ นายบวไชยศลป แกวแสนไชย จบการศกษาชนประถมศกษา ปท ๔ เมอป พ.ศ. ๒๔๙๘ ทโรงเรยนบานหนองตาไก เมออาย ๑๕ ป ไดเรยนหมอลากลอนกบพระอาจารย บญศร และเรยนธรรมมะ สามารถสอบไดธรรมตร และเรยนรการเขยนบทกลอน บทเพลง บทรองหมอลา บทสรภญญะ และทานองตาง ๆ จนแตกฉาน นอกจากนยงมความรความสามารถในทางหมอลา และดนตรทกชนดของอสาน ไมวาจะเปนการเปาแคน เปาโหวด โปงลาง พณ สามารถเลนดนตรไทยไดทกชนดอกดวย สวนดนตรสากล นายบวไชยศลปบอกวา “ไมเปนแตเซกโซโฟน เปายาก”

๖๑

ชวตของนายบวไชยศลป แกวแสนไชย ไดคลกคลอยกบหมอลา และดนตรมาตงแตเกด ไดสงสมประสบการณจนทาใหกลายเปนผทมความสามารถในทางหมอลา และดนตรตงแตอายยงนอย ดงจะเหนไดจากผลงานการแสดงซงจะกลาวโดยลาดบ ดงตอไปน พ.ศ. ๒๕๐๓ ไดเปลยนชอคณะหมอลาจากเดมทเปนชอบดาคอ “ส. จนทรศลป” มาเปนชอของตนเองคอ “ส. บวชยศลป” (“บว” เปนชอทชาวบานเรยกนายบวไชยศลป ) ซงแสดงเรองสงศลปชยเพยงเรองเดยว โดยแสดงประมาณ ๔ ป และระหวางนไดสอนหมอลาใหกบคณะรงประชาศลป ทตาบลเมยดแอ อาเภอกมลาสย จงหวดกาฬสนธดวย พ .ศ . ๒๕๐๗ สอนหมอลาเรองใหกบคณะ ม . ไมตร ซ งในป น เองไดแสดงความสามารถโดยแตงเรอง “วาสนาปทมพร” และไดแสดงเปนพระเอกเอง นบวาเปนผลงานชนโบวแดงททาใหนายบวไชยศลป แกวแสนไชย มชอเสยงโดงดงมาก พ.ศ. ๒๕๐๙ เขยนหมอลาเรอง “ทาวแยกะปอมคา” นบเปนผลงานดานการเขยนเรองท ๒ ซงไดรบการตอนรบจากผชมมากเชนกน พ.ศ. ๒๕๑๐ สอนหมอลาเพลนใหคณะเทพประจกษ ทบานดงนอย ตาบลแวงนาง อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม แสดงเรองพระอภยมณ และเรองเมองลบแลแมหมาย พ.ศ. ๒๕๑๕ ตงวงหมอลาเพลนขนแทนหมอลาเรอง โดยใหชอใหมวา “คณะดาวดวงใหม” แทนคณะ “ส. บวชยศลป” และไดแสดงเรองพระสทน มโนราห (ทาวสธน มโนราห) กบเรองพระอภยมณ ซงแสดงอยนานถง ๗ ป พ.ศ. ๒๕๑๗ ไดสมครเปนพนกงานขายประกนทบรษทไทยสมทรประกนชวตอย ๑ ป พ.ศ. ๒๕๑๘ ไดรบเลอกเปนกรรมการสภาตาบล และอยจนครบวาระ ๕ ป พ.ศ. ๒๕๒๒-๒๕๒๓ เปนคนเปาแคน (หมอแคน) ประจาคณะฟาสคราม ทสานก เซยงคาภา ผญายอย จงหวดมหาสารคาม พ.ศ. ๒๕๒๗ ไดรบคดเลอกใหเปนครสอนดนตรพนเมองทวทยาลยนาฎศลปอางทอง จงหวดอางทอง เมอวนท ๒๕ มถนายน ๒๕๒๗ พ.ศ. ๒๕๓๙ ไดฝกซอมหมอลากลอน พรอมทงประพนธเพลงใหนางแววดาว ลาภมล บตรสาว ซงแสดงเปนนางเอกประจาคณะวสนตอนคอนเสรต เขาประกวดในงาน ประกวดศลปวฒนธรรมหมอลาอสานจนไดโลรางวลชนะเลศพระราชทานจากสมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร และนางแววดาว ลาภมล บตรสาวยงไดรบเลอกใหเปนนางเอกหมอลายอดเยยม โดยรบรางวลทศนยวฒนธรรมจงหวดมหาสารคาม พ.ศ. ๒๕๓๐ ไดเขยนโนตสาหรบฝกเปาแคน และโนตเพลงแคนตาง ๆ เพอนาไปใหนกเรยนชนประถมศกษาฝกหดประกอบการแสดงพนบานในกจกรรมตาง ๆ ตามคารองของอาจารยณรงค จนทรประจกษ อาจารยใหญโรงเรยนบานโคกสงา ตาบลปอภาร อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด

๖๒

ซงหลงจากนนกมทงลกศษยและชาวบานมาตดตอขอเรยนเทคนคการเปาแคน และขอเรยนเพลงแคนอยเปนประจา พ.ศ. ๒๕๔๑ เขยนเรองใหหมอลาคณะเอาะเญาะศลป เรอง “ทกขคนทมคนเทอ” และเปนผควบคมการแสดงเอง รางวลทไดรบจากการประกวดเปาแคน พ.ศ. ๒๕๒๑ เปาแคนประชนทบานเขวา ตาบลหนองแวง อาเภอจงหาร จงหวดรอยเอด ไดรบรางวลชนะเลศถวยเกยรตยศ และเงนรางวล พ.ศ. ๒๕๒๓ เปาแคนประชนทบานฝาง ตาบลบานฝาง อาเภอจงหาร จงหวดรอยเอด ไดรบรางวลชนะเลศถวยเกยรตยศ และเงนรางวล พ.ศ. ๒๕๒๔ เปาแคนประชนทอาเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด ไดรบรางวลชนะเลศถวยเกยรตยศ พรอมเงนรางวล พ.ศ. ๒๕๒๔ ๒๕๒๑ เปาแคนประชนทบานขาใหญ อาเภอจตรพกตรพมาน จงหวดรอยเอด ไดรบรางวลชนะเลศถวยเกยรตยศ และเงนรางวล ผลงานเปาแคนประกอบหมอลา ๑. เปาแคนประกอบหมอลา นายทองคา เพงด อาจารยหมอลาแผนเสยง ๒. เปาแคนประกอบหมอลา นางฉววรรณ ดาเนน อาจารยพเศษ สอนศลปะการแสดงพนบานอสาน วทยาลยนาฎศลปรอยเอด ปจจบนเปนศลปนแหงชาต ๓. เปาแคนประกอบหมอลา นายสมชาย ฟาขาด ๔. เปาแคนประกอบหมอลา นายแสงทอง สาวสทธ ๕. เปาแคนประกอบหมอลา นายทองคา สารวาท ๖. เปาแคนประกอบหมอลา นางสบรร หนองใหญ ๗. เปาแคนประกอบหมอลา นายวาสนา ดอนกระสนธ ๘. เปาแคนประกอบหมอลา บลลงก หนองใหญ ๙. เปาแคนประกอบหมอลา นายทองอนทร มนทรา ๑๐. เปาแคนประกอบหมอลา นางไอคา สาวสทธ ๑๑. เปาแคนประกอบหมอลา คณะเพยรศลป ๑๒. เปาแคนโชวงานปใหมบงพลาญชย จงหวดรอยเอด ไดรบของทระลกและเงน จานวน ๑,๐๐๐ บาท ความสามารถในดานการแกไขซอมแซมเครองดนตรทชารด เครองดนตรพนบานอสานทเปนเอกลกษณสาคญ มดวยกน ๔ ชน คอ พณ แคน โหวต โปงลาง จากประสบการณทงรองหมอลา และเปาแคน ทาใหมทกษะในเรองการฟงระดบเสยงเปนอยางด

๖๓

สามารถแกไขปญหาเรองเสยงเพยนของแคน และโหวดไดอยางชานาญ นอกจากนยงสามารถแตงคณภาพเสยงของแคนและโหวดใหตรงตามลกษณะเฉพาะหรอสาเนยงของแตละทองถนไดตามทตองการ นายบวไชยศลป แกวแสนไชย ไดสมรสกบนางเคน แกวแสนไชย (สกลเดม เหลายนขาม) มบตรธดาดวยกน ๖ คน คอ ๑. นางคาปอน ศรชาวนา อาชพหมอลา ๒. นางสภาพร สาพนธ อาชพหมอลา ๓. นางสกาวเดอน ใจด อาชพหมอลา ๔. นายสมบต แกวแสนไชย อาชพพนกงานบรษท ๕. นายเจรญ แกวแสนไชย อาชพทานา ๖. นางแววดาว ลาภมล อาชพหมอลา ชวตการทาแคน นายบวไชยศลป แกวแสนไชย เปนคนมความรในดานดนตรพนบานและศลปวฒนธรรมอสานอยางหลากหลาย นอกจากนยงมความสนใจในการทาแคน หลงจากจบการศกษาชนประถมศกษาปท ๔ จากโรงเรยนบานหนองตาไก นายบวไชยศลป ไดฝกทาแคนกบนายจนทร แกวแสนไชย บดา ขณะเดยวกนกเปนหมอลานอยรบงานแสดงดวย นอกจากนยงสนใจเรยน เปาแคน จนสามารถเปาไดหลายเพลง ชวตนายบวไชยศลปนนจงดกวาเดกในวยเดยวกน ชวงทาแคนสามารถทาขายไดประมาณ ๑๐ ดวง ตงใจจะยดเปนอาชพ แตลงคอ พอจวน บอกวาควรเอาดดานเดยวกอน จงเดนทางไปบานป ทอาเภอกมลาสย จงหวดกาฬสนธ เรยนรการเปนหมอลา หมอแคน นกแตงกลอนลา บทสรภญญะ และอน ๆ จนสรางชอเสยงใหกบ นายบวไชยศลป ตอมา ถงแมชวงชวตในการทาแคนจะเปนชวงสน ๆ แตนายบวไชยศลปสามารถทาแคนได และซอมแคนรวมทงเครองดนตรอน ๆ เชน พณ โหวด โปงลางไดอกดวย จากความสามารถหลาย ๆ ดาน จงไดรบการคดเลอกเปนศลปนดเดนแหงชาต ป ๒๕๔๒ สาขาศลปะการแสดง ปจจบนนายบวไชยศลป เกษยณจากงานสอนทวทยาลยนาฎศลปอางทอง จงหวดอางทอง กลบมาทาคณประโยชนแกหมบาน เปนประธานกรรมการวด เปนพธกรงานตาง ๆ แตงบทกลอน บทสรภญญะ แตงหมอลา สอนสรภญญะและดนตรพนบานใหกบเยาวชน เพอ เปนวทยาทานแกบคคลทวไป รวมทงเปนหมอมาประจาพธราผฟาของบานหนองตาไก

๖๔

ภาพประกอบ ๑๘ นายบวไชยศลป แกวแสนไชย รบรางวลศลปนดเดนแหงชาต

ภาพประกอบ ๑๙ บานนายบวไชยศลป แกวแสนไชย

๖๕

ภาพประกอบ ๒๐ การเกบขอมลจากการสมภาษณ

๖๖

ประวตยอของผศกษาวจย ชอ นายชยสทธ ดารงวงศเจรญ วนเกด วนท ๑๖ เดอนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๔ สถานทเกด บานทาสองคอน ตาบลบะฮ อาเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร สถานทอยปจจบน ๑๙ หม ๖ บานโคกสง ตาบลดงลาน อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ๔๕๐๐๐ ตาแหนงหนาทการงาน นกวชาการวฒนธรรมชานาญการ สถานททางานปจจบน สานกงานวฒนธรรมจงหวดรอยเอด อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด ประวตการศกษา พ.ศ. ๒๕๒๓ ประกาศนยบตรการศกษา ( ป.กศ.) วทยาลยครสกลนคร

พ.ศ. ๒๕๒๕ ประกาศนยบตรพเศษครมธยม (พ.ม.) วทยาลยครสกลนคร พ.ศ. ๒๕๓๐ ครศาสตรบณฑต ( ค.บ. ) สาขาสขศกษา วทยาลยครสกลนคร

พ.ศ. ๒๕๕๐ ศลปะศาสตรมหาบณฑต (ศศ.ม.) มหาวทยาลยมหาสารคาม สาขาวฒนธรรมศาสตร