community radio

๑ ทศวรรษ วทยชมชนไทย

๑ ทศวรรษ วทยชมชนไทย พมพครงแรก ธนวาคม 2555

จดทำโดย

สหพนธวทยชมชนแหงชาต

(National Federation of Community Radio. Thailand)

409 ซอยโรหตสข ถ.ประชาราษฏรบำเพญ แขวงหวยขวาง เขตหวยขวาง

กรงเทพมหานคร Tel/Fax 02 6910574 www.Thainfcr.org

บรรณาธการ

วชาญ อนอก

พสจนอกษร

ชนษา สพรรณเมอง เรงสรร อนทไชย

ออกแบบปกและรปเลม

สราวธ ลอยศกด.

สนบสนนการพมพโดย

มลนธไฮนรค เบลล (Heinrick Boll Stiftung SouthEast Asia)


สารบญ

เสนทางวทยชมชนไทย 9

วทยชมชน คณคาและความหมาย ทางสงคม 21

มาตรฐานทางจรยธรรมวทยชมชน 43

แนวทางการบรหารคลนความถ 69 กรณจดสรรคลนความถภาคประชาชนไมนอยกวารอยละยสบ

กองทนวทยชมชน 137 บทเรยนจากตางประเทศและขอเสนอในสงคมไทย

การบรณาการมตเพศสภาพในวทยชมชน 207

ผหญงกบเทคโนโลยในวทยชมชน 253

ความจรงวทยชมชน วนน 281

PB

3

คำนำ

จากกระแสเรยกรองใหมการปฏรปสอในประเทศไทยหลงเกด

เหตการณ พฤษภาคม 2535 และนำมาสการเกดมาตรา 40 ของกฎหมาย

รฐธรรมนญป 2540 ทกำหนดใหคลนความถเปนทรพยสมบตสาธารณะ

หมายถงการทประชาชนทกคนมสทธใชคลนความถได และนำไปสการเกด

วทยชมชนเมอป พศ. 2544 ซงถอไดวาเปนสญลกษณสำคญของการ

ปฏรปสอ นนคอการเปลยนความเปนเจาของการถอสทธในวทยกระจาย

เสยง จากมอของรฐและนายทนมาเปนของประชาชน 10 ปของการเกด

วทยชมชนในประเทศไทย สงคมไทยไดเรยนรอะไรบางและสงคมไทยได

ประโยชนอะไรจากการเกดของวทยชมชน ทกวนนเมอพดถงวทยชมชน

บางคนอาจจะชนชม แตบางคนกอาจจะสายหนาหน มมมองตอวทยชมชน

ทแตกตางกนเชนนเกดจากอะไร หลายเหตผลทคนในสงคมอาจจะไมเขาใจ

วทยชมชน เชน มองวาเปนวทยการเมองปลกระดม สรางความแตกแยก

ใหกบสงคม ขาดการควบคม หรอเปนวทยทโฆษณาขายของหลอกลวงชาว

บาน เปนตน เกดอะไรขนกบวทยชมชนในประเทศไทย เจตนารมณเดมท

ทกคนอยากเหนทชาวบานจะมเครองมอสอสารเปนของตนเอง เปนกระ

บอกเสยงของคนทกขคนยากวนนมนยงดำรงอยหรอไม

หนงสอเลมน พยายามทจะรวบรวมบทความ องคความรตางๆ ท

เกดขนจากการทำงานของภาคประชาชนทรวมกนผลกดน งานวทยชมชน

ในชวง 10 ปทผานมา วาไดสรางคณปการ ใหกบสงคมไทยอะไรบาง และ

ยงมปญหาอปสรรคอะไรทตองรวมกนผลกดนตอ รวมทงตองการสราง

ความชดเจนและใหเหนถงความแตกตางระหวางวยชมชนกบวทยขนาดเลก

ทวไป ซงมรวม 8,000 สถาน ในตอนน ซงนนกเปนสาเหตหนงททำให

4


คนในสงคมเขาใจวทยชมชนในทางทไมถกตอง และทำใหภาพลกษณวทย

ชมชนตกตำลง ทางสหพนธวทยชมชนแหงชาตหวงเปนอยางยงวา หนงสอ

เลมนคงสรางความเขาใจ เรองวทยชมชน ใหกบสงคม ไดอกระดบหนง

และพลงแหงความเขาใจเหลาน จะรวมกนเปนแรงผลกดนให การปฏรป

สอภาคประชาชนเดนหนาไปอกหนงกาว เพอไปถงกาวททกคนฝนอยาก

เหนรวมกน นนคอ การทภาคประชาชนไดไดสทธในคลนความถอยางนอย

20 เปอรเซนต ของคลนทงหมด ทงวทย โทรทศน และตองครอบคลมทก

ระดบพนทการสอสารดวย ซงเปนตวชวดทสำคญของการผลกดนเรองการ

ปฏรปสอ ทจะทำใหทกกลมคนในสงคมไทยไดใชสออยาง ทวถง เทาเทยม

และเปนธรรม

ดวยจตคารวะ

สหพนธวทยชมชนแหงชาต

PB

5


PB

7


เสนทางวทยชมชนไทย

PB

9

กระบวนการ วทยชมชนไทย เรมกอรางสรางตวหลงจากการมการ

ประกาศใชของกฎหมายรฐธรรมนญ ปพศ.2540 โดยการรวมผลกดนของ

เครอขาย นกวชาการ เครอขายองคกรพฒนาเอกชน เครอขายประชา

สงคม และเครอขายองคกรชมชน โดยในชวงนนทางสำนกงานกองทนเพอ

การลงทนทางสงคม (sif) ไดดำเนนการผาน “โครงการนำรองทดลองจด

ปฏบตการเรยนรวทยชมชน” รบสมครชมชนทตองการเขารวมโครงการ

จงหวดละ 2 สถานทวประเทศ เขารวมกระบวนการเรยนรเรองวทยชมชน

อนเปนทมาของการดำเนนการวทยชมชนของประชาชน โดยใชชอวา จด

ปฏบตการเรยนรวทยชมชน จำนวน 145 จด ทวประเทศ

กระบวนการเรยนรประกอบดวย การบอกสทธ การคนหาผรวม

ดำเนนการวทยชมชน การบรหารจดการสถาน การผลตรายการวทย และ

ความรพนฐานเรองเทคนคในการดำเนนการวทยชมชน มการคนหาระยะ

กระจายเสยงสำหรบวทยชมชนในชวงทดลองออกอากาศ เพอนำไปกำหนด

10


ลกษณะทางเทคนค เชน กำลงสงของเครองสง และความสงเสาทใชในการ

ทดลองออกอากาศ โดยรศมพนทกระจายเสยงวทยชมชน ไดมาจากการ

คนหาจากระยะทางทคนในชมชนสามารถเขามามสวนรวมในดำเนนการ-

ผลตรายการไดจรง โดยไมเปนภาระจนเกนไป เนองจากวทยชมชนดำเนน

การโดยไมมโฆษณา ไมมคาจางใหผจดรายการ แตใชระบบอาสาสมครใน

การดำเนนการ ซงมขอสรปรวมกนในชวงเวลานนวา ระยะทางหรอระยะ

กระจายเสยงทชมชนมสวนรวมไดจรงอยทประมาณ 10-15 กโลเมตร (

รศม) นำมาสการกำหนดกำลงสงและความสงของสายอากาศ ในชวงทดลอง

ออกอากาศวทยชมชนท 30 วตต และ 30 เมตร ตามลำดบ

เมอผานกระบวนการเรยนรและการคนหาคลนความถแลว ชมชน

จงจะเรมทำการทดลองออกอากาศ โดยภายหลงการทดลองออกอากาศ

ครงแรก ชมชนตองทำการสำรวจระยะกระจายเสยงทรบฟงไดจรง ความ

ชดเจนของเสยงในการออกอากาศ รวมถงการตรวจสอบและแกไขเพอ

ปองกนไมใหเกดการความถของสถานวทย-โทรทศนในพนท

PB

11

ลำดบเหตการณทสำคญในการเกดวทยชมชน

ตลาคม 2540 ประกาศใช กฎหมายรฐธรรมนญ ซงในมาตราท

40 ทกำหนดให คลนความถทใชในการสงวทยกระจายเสยง วทย โทรทศน

และวทยโทรคมนาคม เปนทรพยากรสอสารของชาตเพอประโยชนสาธารณะ

ซงเปนบทบญญตทสำคญ ทผลกดนใหเกด วทยชมชน

มนาคม 2543 พระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและกำกบ

กจการวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม พ.ศ.

2543 ประกาศใช โดยมาตรา 26 ของกฎหมายดงกลาวใหสทธประชาชน

ในการเขาถงและไดใชคลนความถวทยโทรทศนไมนอยกวารอยละยสบ

โดยภาคประชาชนดงกลาวตองดำเนนการโดยมวตถประสงคเพอประโยชน

สาธารณะและไมแสวงหากำไรในทางธรกจ เกดการเตรยมความชมชนตาง

ๆ ในการจดตงจดปฏบตการวทยชมชน ทวทงประเทศ

19 เดอนธนวาคม 2544 เกดจดปฏบตการเตรยมความพรอมวทย

ชมชนกาญจนบร คลนความถ 100.75 Mhz โดยกลมปฎรปสอภาคประชาชน

จงหวดกาญจนบร เปนสถานแรก

กมภาพนธ 2545 กรมประชาสมพนธมหนงสอสงระงบการทดลอง

ออกอากาศจดปฏบตการเรยนรวทยชมชนท จ.กาญจนบร และ จ.สงหบร

โดยอางวาขดตอพระราชบญญตวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน พ.ศ.

2498

16 กรกฎาคม 2545 คณะรฐมนตรมมตตอเรองการดำเนนการ

วทยชมชนของภาคประชาชน มเนอหาโดยสรปวา “... หากจะหามไมให

ประชาชนดำเนนการวทยชมชน กอาจเปนการขดตอบทบญญตรฐธรรมนญ ..

...” และใหสำนกงานปลดสำนกนายกรฐมนตรเปนหนวยงานประสานการ

จดทำรางมาตรการและหลกเกณฑชวคราววทยชมชน

12


10 ตลาคม 2545 เครอขายวทยชมชนทวประเทศ รวมตวกนเปน

“สหพนธวทยชมชนแหงชาต”

30 ตลาคม 2545 กรมไปรษณยโทรเลข นำหมายคนและยดเครอง

จากจากจดปฏบตการเรยนรวทยชมชนอางทอง และดำเนนคดกบผประสาน

งานวทยชมชนอางทอง ในขอหามและใชเครองสงวทยคมนาคมและ

ออกอากาศวทยโดยไมไดรบอนญาต อนเปนการกระทำผดตามพระราช

บญญตวทยคมนาคม พ.ศ. 2498

มกราคม 2546 กรมประชาสมพนธเสนอโครงการวทย อบต. แต

ไดรบการคดคานจากสงคมเปนอยางมาก ทำใหโครงการดงกลาวตกไป

24 มถนายน 2546 คณะรฐมนตรมมตตอเรองการดำเนนการวทย

ชมชนของภาคประชาชน โดยมอบหมายใหกรมประชาสมพนธเปนผจดทำ

รางมาตรการและหลกเกณฑชวคราววทยชมชน แทนสำนกงานปลดสำนก

นายกรฐมนตร

พฤศจกายน 2547 กรมประชาสมพนธดำเนนโครงการเตรยมความ

พรอมวทยชมชน อนญาตใหวทยชมชนทเขารวมโครงการดำเนนการแบบม

โฆษณาได ภายใตกรอบเกณฑทางเทคนคทกำหนด (30-30-15) นำไปส

PB

13

การเกดของวทยชมชนทมโฆษณาได

16 สงหาคม 2548 คณะรฐมนตรมมตตอเรองการดำเนนการวทย

ชมชนของภาคประชาชน ผอนผนใหดำเนนการตอไปไดโดยยดกรอบเกณฑ

การดำเนนการวทยชมชนขององคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรม

แหงสหประชาชาต (UNESCO) และใหวทยชมชนมโฆษณาไดไมเกนชวโมงละ

6 นาท

ธนวาคม 2548 สำนกงานคณะกรรมการกจการโทรคมนาคม (

กทช.) ไดมหนงสอปลดกระทรวงมหาดไทย เรอง ขอใหระงบการจดตง

และดำเนนการสถานวทยชมชนโดยไมชอบดวยกฎหมาย โดยระบวา วทย

ชมชนเปนการดำเนนการทไมชอบดวยกฎหมาย และหามมใหเจาหนาทรฐ

เขาไปเกยวของหรอสนบสนนสถานวทยชมชนไมวากรณใดๆ

2549-2550 เกดความขดแยงทางการเมอง มการปดกนสอ

นกการเมองบางกลมไมสามารถเขาไปใชสอสาธารณะทมอยได กมการ

จดตงวทยขนมาเอง เพอตองการทำความเขาใจในอดมการณทางการเมอง

ของตน ใหกบสมาชกกลม และกเรยก สถานวทยนนวาเปนวทยชมชน

เชนกน

2551 เกด พระราชบญญตประกอบกจการวทยกระจายเสยงและ

วทยโทรทศน พศ. 2551 ซงไดแบงประเภทการของการประกอบการเปน

3 ประเภท คอ การประกอบการประเภทบรการสาธารณะ การประกอบ

การประเภทบรการธรกจ และการประกอบการประเภทชมชน ทำใหสถานะ

ภาพของวทยชมชนมความชดเจนขน วาเปนผประกอบการประเภทชมชน

โดยมกฎหมายรองรบ

2552 ทางสำนกงานคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต (

กทช. )ไดเปดใหมการขนทะเบยนวทยชมชน ไดมวทยขนาดเลกทงหมดมา

ขนทะเบยน(ทดลองออกอากาศ) จำนวน 6,629 สถาน และทางสำนกงาน

14


คณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต ไดระบวามสถานวทยขนาด

เลกทยงไมเขาสการลงทะเบยนมากกวา 1,080 สถาน

2553 เกดพระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและกำกบการ

ประกอบกจการวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

และยงยนยนทจะใหกำหนดการจดสรรคลนความถใหกบภาคประชาชน

อยางนอย 20 เปอรเซนต เหมอนเดม ซงระบไวในมาตราท 49

2554 เกดองคกรอสระดานการสอสาร คอ คณะกรรมการกจการ

กระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช)

2555 กสทช. จดใหมการมาขนทะเบยน(ทดลองออกอากาศ) ครง

ท 3 โดยมวทยขนาดเลก มาขอสทธทดลองออกอากาศตอ 6,000 กวา

สถาน และไมยอมมาขนทะเบยนอก ประมาณ 700 สถาน

2555 กสทช. ผานหลกเกณฑการอนญาตทดลองประกอบกจการ

วทยกระจายเสยง ซงสาระสำคญคอการแบงผประกอบการวทยขนาดเลก

เปน 3 ประเภท คอ ผประกอบการประเภทสาธารณะ ผประกอบการ

ประเภทธรกจ และผประกอบการประเภทชมชน โดยผทสามารถมาขอ

ทดลองประกอบกจการวทยกระจายเสยงไดนน ตองเคยผานการทดลอง

ออกอากาศมากอนเทานน(เคยขนทะเบยนมา)

PB

15

จดเปลยนสำคญทนำปญหามาส วทยชมชน

• จดเปลยนท 1 พศ. 2547 กรมประชาสมพนธไดออกประกาศ

ใหวทยชมชน สามารถโฆษณาได 6นาท ตอ 1 ชวโมง ซง

เปนการผดหลกเกณฑของการทำวทยชมชนทกฎหมายไดระบ

ไว และผลจากประกาศฉบบนทำใหเกดวทยขนาดเลกทเรยก

วาวทยชมชนเกดขนเตมบานเตมเมองไปหมดและทสำคญบรษท

ยกษใหญตางๆทงคายเทป และบรษทขายสนคาใหญๆกยอม

ลงทนตงสถานวทยเปนของตนเองเพอไมตองไปเสยคาโฆษณา

แพงๆในสถานหลก และเรยกวาตวเองวา วทยชมชนเหมอน

กนสหพนธวทยชมชนแหงชาตไดมการสำรวจขอมลเมอป

2548 พบวามสถานทเรยกวาวทยชมชนทวประเทศประมาณ

4,000 กวา สถานซงจากเดมมแค 145 สถาน ในครงทวทย

ชมชนหามโฆษณา

• จดเปลยนสำคญครงท 2 ในชวงป พศ.2549 เกดความ

ขดแยงทางการเมองในสงคม นำมาสการแบงฝกแบงฝายของ

คนในชาต มการใชอำนาจทางการเมองในการคกคามสอ การ

ทำหนาทของสอโดยเฉพาะสอกระแสหลกกทำหนาทไดลำบาก

ไมเปนกลางจรงๆ ฝงไหนชวงชงอำนาจทางการเมองไดกจะใช

สอเปนเครองมอของกลมตวเองและกโจมตอกฝายหนง ในเมอ

อกฝายหนงไมสามารถนำเสนอความคดของตวเองผานสอ

สาธารณะทมอยไดการใชวทยชมชนเพอเปนเครองมอถายทอด

อดมการณและความเชอของตนเองกเกดขนหรอบางครงอาจ

จะถงขนปลกระดมกม ในชวงนกจะมวทยทถกตงเพอเปน

เครองมอทางการเมองเกดขนเยอะและกเรยกวา วทยชมชน

16


เชนกน จากสถานการณทเกดขนทใครกสามารถตงวทยชมชน

ไดโดยไมตองขออนญาตใคร กทำใหกลมอนๆกอยากมวทย

ชมชนบาง เชน วด โรงเรยน วทยาลยตางๆ หรอแมแตหนวย

งานดานความมนคง กยงมวทยชมชนเปนของตนเอง จาขอมล

ของสำนกงานคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต (

กทช. )เมอป เมอ พศ. 2553 จะเหนไดวา มวทยขนาดเลก

ทมาขนทะเบยนทงหมด จำนวน 6,629 สถาน และมสถาน

วทยขนาดเลกทยงไมเขาสการลงทะเบยนมากกวา 1,080

สถาน ซงสามารถแยกประเภทวทยขนาดเลกทมาขนทะเบยน

ไดดงน

1. วทยขนาดเลกทใชชอในลกษณะเชงพานช มจำนวน ๕,

๓๗๕ สถาน หรอรอยละ 82

2. วทยขนาดเลกทใชชอในเชงศาสนา มประมาณมจำนวน

416 สถาน หรอรอยละ 6

3. วทยขนาดเลกทใชชอในลกษณะทเกยวกบความมนคง

จำนวน 406 สถาน หรอรอย 6

4. กลมวทยขนาดเลกทใชชอในสถาบนการศกษา มจำนวน

296 สถาน หรอรอยละ 4

5. กลมวทยขนาดเลกในลกษณะชมชน มจำนวน 133 สถาน

หรอรอยละ 2

สงทเกดขนกบวทยชมชน

1. ความเขาใจของคนในสงคมทมตอวทยชมชนเปลยนไป โดย

เขาใจวาวทยชมชนสามารถโฆษณาขายสนคาได สามารถหา

รายไดดวยตนเอง ไมมความจำเปนทคนในชมชนตองรวมสมทบ

หรอบรจาคทำใหการระดมทนของวทยชมชนทำไดลำบากขน

PB

17

2. เมอธรกจเขามาซอรายการในวทยชมชนหรอมาตงสถานดวย

ตนเองแตใชชอวาวทยชมชน การผลตรายการหรอเนอหาท

ออกมากไมไดตอบสนองความตองการของคนในชมชน แต

กลบตอบสนองใหกบธรกจเหลานนทสนบสนนวทยชมชนอย

นำไปสความไมเปนอสระในการผลตรายการ

3. ปญหาการสงคลนทบกบของวทยขนาดเลกและวทยชมชน

เนองจากในภาคธรกจกำลงทรพยในการลงทนมากกวาวทย

ชมชนและทสำคญสามารถโฆษณาได มผลกำไรจากการประกอบ

การทำใหมทนทรพยพอทจะเพมกำลงสงไดมากขน(จำนวน

วตต) จนนำมาสการเบยดทบคลนของชมชนทมกำลงสงตำ

จนมบางสถานตองปดสถานไปเพราะออกอากาศไมได

4. วทยชมชนถกมองวา เปนวทยทางการเมอง เปนเครองมอของ

การปลกระดมผคน ทำใหคนเกลยดชงกน

• จดเปลยนครงท3 คอการเกดขนของ กสทช. ปญหา ทผาน

ของการปฏรปสอในประเทศไทยคอ การไมมองคกรอสระดาน

การสอสาร ปญหาของวทยชมชนทไมไดรบการแกไขสวนหนง

กมาจากไมมองคกรทจะมาทำหนาทน ไมมใครควบคมใคร

การจดตงวทยชมชนใครมเงนกสามารถตงได ซงนำมาสปญหา

มากมายอยางทเหน ซงการเกดขนของคณะกรรมการกจการ

กระจายเสยง กจการโทรทศนและกจการโทรคมนาคม หรอ

กสทช. นาจะเปนจดเปลยนทสำคญของการพฒนาวทยชมชน

ในประเทศไทย

18


10 ป 10 เหตผลของการตองมวทยชมชน

วทยชมชนจะเหนความสำคญ

ของผคนทไมมทยนในสอกระแสหลก

วฒนา นาคประดษฐ

(หวหนาฝายอาสาสมคร มลนธอาสาสมคเพอสงคม)

PB

19


วทยชมชน คณคาและความหมาย ทางสงคม

พลสมบต นามหลา และคณะ

PB

21

วทยเปนเครองมอการสอสารมวลชนชนดแรกทมบทบาทตอผฟง

และ สามารถสรางการมสวนรวมได ดงท กาญจนา แกวเทพ ไดบรรยาย

ไวในหนงสอ ศาสตรแหงสอและวฒนธรรมการศกษา (2544) วา สถานะ

พเศษของวทย คอ อาจถอไดวาเปนการสอสารมวลชนดานขาวสารและ

ความบนเทงชนดแรกทนำมา ตดตงไวในบาน “เนอหาวทยนนมความ

หลากหลาย เชน รายการ News & Talk Show ซงจะมพธกรและแขกรบ

เชญมาสนทนา พดคยอภปรายโตแยงไดทก ๆ เรองทงการเมอง ศาสนา

ศลปะ กฬา ปญหาสงคม เพศ ฯลฯ ซงรายการประเภทนมผฟงทมความ

สนใจอยางแทจรง ดงนนในแงนวทยจงเปนสอทมบทบาทในการดงหรอ

เชอมโยงประชาชนให มสวนรวมในชวตสาธารณะของสงคม”

ประเทศสหรฐอเมรกาและประเทศในกลมลาตนอเมรกา ไดเรม

บกเบกกอตงวทยชมชนมากวา 50 ปแลว ตอมาวทยไดขยายตวออกไปทว

โลกสประเทศตาง ๆ ซงมนยยะสำคญคอ การทรฐซงเปนผควบคมดแลมา

ตลอดไดเปดโอกาสใหประชาชนเปนเจาของได โดยอนญาตใหเอกชนและ

กลมตางๆ เปนเจาของวทยกระจายเสยงได (จรพร วทยศกดพนธและ

คณะ, 2550)

วทยถอวาเปน “สอสาธารณะ” หรอ “สอมวลชน” แขนงหนง ท

ปจจบนไดกลายธรกจแสวงหากำไร “สอมวลชน ถกยดครองโดยอาณาจกร

ทน คำวาอาณาจกรทน หมายถง กลมทนทมธรกจหลากหลายนบเปนสบ

เปนรอยธรกจในบรรดาธรกจของ อาณาจกรทน ตวธรกจไดสรางมลพษ

มลภาวะ เอาเปรยบแรงงาน ทางธรกจกเอาเปรยบผบรโภค (ณรงค เพชร

ประเสรฐ, 2545)

ทผานมา คลนความถวทยกระจายเสยและวทยโทรทศน ตกเปน

สงของ “สงวน” ไวสำหรบกบกลมหนวยงานราชการหรอองคกรภาครฐ

เชน กรมประชาสมพนธ องคการสอสารมวลชนแหงประเทศไทย (อ.ส.ม.

22


ท.) หนวยงานในกองทพ หนวยงานตำรวจ เปนตน ซงยงไมไดเปนของ

กลม องคกรภาคประชาชนหรอปจเจกชน

วทยชมชน สอเพอประชาชนและสาธารณะ

ภายหลงจากรฐธรรมนญ ฉบบ พ.ศ.2540 ประกาศใช และรฐสภา

ไดตราพระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและกำกบดแลกจการ

วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม พ.ศ.2543

ประชาชนในหลายพนท นกวชาการดานสอสารมวลชน และนกพฒนา

องคกรเอกชน ไดขยายความรเรองสทธเสรภาพในการแสดงความคดเหน

และการฝกอบรมเกยวกบการดำเนนงานวทยชมชน ดวยมเจตนารมณทจะ

ใหวทยชมชนเปนของชมชน โดยชมชน เพอชมชน ผานกระบวนการการม

สวนรวมอยางแทจรง

แนวคดเกยวกบวทยชมชน มอยหลากหลายแงมมดวยกน แตเมอ

พจารณาเปาหมายของวทยชมชนทมงตอบสนองในสงทวทยกระแส หลก

ไมสามารถตอบสนองใหได มอย 4 แงมมดวยกน

1. วทยชมชนเปนสอทางเลอก (Alternative Media) ในแงมมน

วทยชมชนเปนวทยทประชาชนเปนเจาของไมใชบรษทขนาดใหญ สวนการ

ดำเนนงานนนกไมหวงผลกำไร นอกจากนยงเปนอสระจากรฐและองคกร

ทางสงคมอนๆ และไมสนใจการทำงานแบบมออาชพ แตพงพาอาสาสมคร

สวนการผลตรายการนน ผรบสารทำหนาทเปนผสงสาร โดยนำเสนอเนอหา

จากเกณฑการเลอกทแตกตางจากสอกระแสหลก เชน เรองตองหามหรอ

ไมไดนำเสนอในสอกระแสหลก เรองชวตประจำวนหรอเรองของคนสามญ

เปนตน

PB

23

2. วทยชมชนเปนสอชมชน (Community Media) วทยชมชนถก

มองวาเปนการออกแบบขนมาเพอกระตนใหเกดการมสวนรวม ของคนทก

กลมทอยในชมชน ไมวาจะอยในระดบสงคมเศรษฐกจใด องคกรใด หรอ

คนกลมนอย/กลมวฒนธรรมยอยใด นอกจากน วทยชมชน เปนการสอสาร

แบบสองทาง(Two-way Communication) และมทศทางการไหลของขาว

จากบนลงลาง (Top-down) และจากลางขนบน (Bottom-up) และใน

ระนาบเดยวกน (Horizon) โดยการดำเนนงานมเปาหมายทหลากหลาย

ตามระดบของผทเกยวของ วทยชมชนมงตอบสนองความตองการของ

ประชาชน โดยทำหนาทใหขอมลขาวสาร สรางความรสกรวมในชมชน

เปนเวทแลกเปลยนขาวสาร/ความคด และเปนชองทางในการแกไขปญหา

คนในชมชนสามารถเขาถงได ไมวาจะเปนผวางแผนการใชสอ ผใช ผผลต

ผแสดง ฯลฯ

3. วทยชมชนเปนสอภาคประชาชน (Civic Media) เปนมมมองใน

แงทวาวทยชมชนไมไดเปนทงของภาครฐและเอกชน ไมมงกำไรสงสด และ

มพนธกจเพอสนองประโยชนของสาธารณะ นอกจากนรายการยงมเนอหา

ทหลากหลายกวาสอภาครฐและเอกชน โดยนอกจากจะมงเนนทขาวและ

สาธารณะประโยชนมากกวาเนอหาบนเทงแลว ยงมงหวงการมสวนรวม

ของประชาชนในชมชนอกดวย ทงในเรองของการเปนเจาของ การกำหนด

ทศทางของเนอหา การผลต การแสดง ความคดเหน การสนบสนนดาน

การเงน การรวบรวมกำลงคนและทรพยากร และการประเมนผล

4. วทยชมชนเปนสอสาธารณะ (Public Service Broadcasting)

ความเปนสาธารณะทำใหวทยชมชนตองยดถอประโยชนของประชาชน

โดยมอสระจากอทธพลของรฐและกลมทน และมความหลากหลายและ

แตกตางจากสอเชงพาณชย สวนเนอหาทนำเสนอตองเปนกลาง สอดคลอง

กบความตองการและความสนใจของประชาชนทกกลม รวมถงการใหความ

24


สำคญกบคณภาพมากกวาปรมาณ และรายไดหลกควรมาจากประชาชนใน

รปแบบของ “คาธรรมเนยม”เปนหลก (ฐตนนท พงษสทธรกษ และวระ

ยทธ กาญจนชฉตร, 2546)

วทยชมชนเปนรปแบบหนงของสอภาคประชาชน ชมชนเปนเจาของ

และมสวนรวมในการบรหารจดการ โดยมเปาหมายและการดำเนนการเพอ

ประโยชนสาธารณะของชมชน โดยไมแสวงหากำไรในทางธรกจและผล

ประโยชนทางการเมอง องคการยเนสโก(UNESCO) ไดกำหนดหลกการใน

วทยชมชนไว 3 ประการ คอ

1. ประชาชนเขาถงงาย ซงหมายถงการเขาถงองคประกอบเหลา

นคอ การมสทธเปนเจาของ มสทธบรหารจดการ มสทธผลต

รายการ มสทธไดรบฟงรายการทเหมาะสมและมคณภาพ ม

สทธใหขอเสนอแนะ มสทธเขาถงสถาน มสทธเขาถงขอมล

2. ประชาชนมสวนรวม ซงการมสวนรวมของประชาชนมดงนคอ

รวมเปนเจาของสถาน รวมกำหนดนโยบาย รวมบรหารจดการ

รวมผลตรายการ

3. ประชาชนบรหารจดการดวยตนเอง คอ สมาชกในชมชน

ดำเนนการเองในรปแบบของอาสาสมคร และไมอยใตอทธพล

ของ “กลมธรกจ”หรออทธพลของ “กลมการเมอง”

ดงนนหลกการสำคญของการดำเนนการวทยชมชน คอ การมสวนรวม

ของชมชน

(จมพล รอดคำด, 2542 และ กาญจนา แกวเทพ, 2546)

PB

25

อยางไรกตาม การเกดของวทยชมชนสอดคลองกบกระแสความ

ตองการเสรภาพในการสอสารตาม ระบอบของสงคมประชาธปไตย และ

การขยายตวทางธรกจ การเมอง ทำใหมผใชชองทางสอวทยชมชนเปนการ

แสดงออกทางเสรภาพในการเลอกนำ เสนอเนอหาทไมมอยในสอกระแส

หลก บางกเปนการแสดงออกถงสทธการใชสอของภาคประชาชน บางก

เปนการใชสอวทยเพอแสวงหากำไรทางธรกจ และบางกใชสรางฐานเสยง

เพอประโยชนทางการเมองในระดบชาตและระดบทอง ถน

การมสวนรวมของชมชน (People Participation)

ความหมายของคำวา “การมสวนรวมในวถทางประชาธปไตย” ไม

ไดชวดกนเพยงแคการมรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสด หรอมการเลอกตง

เทานน หากแตตองทำใหนยามความหมายของคำวาประชาธปไตยหรอ

รฐธรรมนญเปนสงกน ไดหรอเปนเรองปากเรองทองของประชาชน(อนสรณ

ไชยพาน, 2545) ฉะนนการรวมกลมของชาวนาชาวไร เกษตรกรทใชสทธ

ตามรฐธรรมนญเพอเปนพลงตอรองทางสงคม เศรษฐกจและการเมอง

ถอวาเปนประชาธปไตยแบบมสวนรวม ซงมลกษณะประการสำคญ คอ จะ

ตองมพนททางการเมองใหกบภาคประชาชนทกสวนทกภาคของสงคม ซง

ในบทบญญตในรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2540 มาตรา 40 ยอมถอวา

เปนการกระจายคลนความถวทยกระจายเสยงใหประชาชนเขามาม สวนรวม

ในระบอบประชาธปไตย

การมสวนรวมกอใหเกดผลดตอการขบเคลอนองคกรหรอเครอขาย

เพราะมผลในทางจตวทยาเปนอยางยง กลาวคอผทเขามามสวนรวมยอม

เกดความภาคภมใจทไดเปนสวนหนง ของการบรหาร ความคดเหนถกรบ

ฟงและนำไปปฏบตเพอการพฒนาเครอขาย และทสำคญผทมสวนรวมจะม

26


ความรสกเปนเจาของเครอขาย ความรสกเปนเจาของจะเปนพลงในการ

ขบเคลอนเครอขายทดทสด (วนชย วฒนศพท,2546)

การสรปบทเรยนขององคกรพฒนาเอกชนททำงานรวมกบชมชน ม

หลกปฏบตการพฒนาแบบมสวนรวมทสำคญทไดนำไปเปนแนวทางในการ

ศกษา มดงน 1) การมสวนรวมของทกกลมในสงคมหมายถง ในชมชน

หนง ๆ ยอมประกอบดวย ความแตกตางหลากหลายทงดานฐานะ เพศ

วย สถานะทางสงคม ฯลฯ การสรางโอกาสเปดพนททางสงคมอยางเทาเทยม

ในการใหทกสวนไดมสวน รวมในการแสดงออกทางความคด ศกยภาพ

และความรและรวมมบทบาทดำเนนการอยางตอเนอง 2) การมสวนรวม

ทกขนตอนหมายถง ควรใหชมชนมสวนรวมตงแตการรบรขอมลขาวสาร

การวเคราะหปญหา การวางแผน การกำหนดเปาหมาย การตดสนใจ การ

ปฏบต การตรวจสอบ การตดตามประเมนผล การสรปบทเรยน การ

ขยายผลและเผยแพรสสาธารณะ (บณฑร ออนดำ, 2544)

ในเรองการมสวนรวมของสตรกบการเปลยนแปลงทางสงคม ธร

นาถ กาญจนอกษร (2542) ไดกลาวไววา “ผหญงจะตองเขาเปนสวนหนง

ของขบวนการตอสเพอสทธและความเปนธรรม ของประชาชนบนหลกการ

ของความเสมอภาคเอออาทรกน มใชเปนเพยงผชวยเหลอ สนบสนนและ

รบภาระตาง ๆ ตามบทบาททถกกำหนดใหเทานน” การตอสเรองความ

เสมอภาค นน ธรนาถ ไมไดหมายความวาเปนการแยงความเปนใหญจาก

ผชาย แตตองการเกอกล รวมมอกนและใหมการประสานงานกนมากขน

ในดานสอมวลชนกเชนกน เพราะผหญงกตองตอสกบสทธและ

ความเสมอภาคเชนกน จากการศกษาในแนวเศรษฐศาสตรการเมองของ

Baehr & Gray,1994 (กาญจนา แกวเทพ,2544) ไดกลาวโดยสรปวา

จากประวตศาสตรสอมวลชนเรมตนจากผชายเปนเจาของสอ และผทำงาน

ทเปนผชาย ซงไดสะทอนใหเหนวา สอใหความสำคญตอผชายและการ

PB

27

ผลตรายการโดยใชมมมองแบบผชาย ซงอาจจะไมใชสงทผหญงสนใจหรอ

ตองการ นกสตรนยมจงมขอเสนอ 2 ประการ คอ 1) ผลจากการสรางสอ

กระแสหลก (Mainstream Media) ในแงปรมาณตองเพมปรมาณสอมวลชน

สตรใหมากขน ในแงคณภาพตองเพมจำนวนผหญงในระดบชนสงของ

วชาชพ เชน ระดบบรหาร นโยบายและการตดสนใจ 2) สรางสอทาง

เลอกของผหญงขนมาเอง (กาญจนา แกวเทพ, 2544)

ในเชงประเดนการมสวนรวมของชมชน มเงอนไขทไมควรมองขาม

คอถาพนทใดมฐานของงานพฒนาและมแกนนำททำงานเพอสงคมมากหรอ

เปน พนท ทมปญหาสาธารณะทคนสวนใหญไดรบผลกระทบ การมสวนรวม

ของคนในชมชนจะมอยสง สวนพนททไมมฐานงานพฒนาและแกนนำท

ทำงานเพอสงคมมไมมากนก หรอไมใชพนททมปญหาสาธารณะ การม

สวนรวมของคนในชมชนจะมตำมาก (เครอขายวทยชมชนภาคตะวนตก

และคณะ, 2551)

แนวทางการสรางการมสวนรวมน สถานวทยชมชนหลายสถาน ได

มประกาศเพอตอกยำอยเสมอวาสถานวทยแหงนเปนของชมชน และเปด

โอกาสใหทกคนเขามามสวนรวมอยเสมอๆ ในรปแบบทหลากหลาย เชน

การรบบรจาคเงนและหรอสงของ การรบฟงขอเสนอแนะทผฟงโทรศพท

เขามาและคณะกรรมการ ผจดรายการรบออกไปพบปะพดคยกบผฟง

เปนตน

(เครอขายวทยชมชนภาคตะวนตกและคณะ, 2551)

28


วทยชมชนในฐานะพนททางสงคม

วทยชมชนสวนใหญมรปแบบการบรหารจดการเชนเดยวกนกบสถาน

วทย ระดบอน ๆ เพยงแตอาจจะมขนาดองคกรทเลกกวา เนองจากมพนท

การออกอากาศเฉพาะในทองถน ไมใชการออกอากาศกวางทวประเทศ ซง

คำวาทองถนนน หมายถง ความใกลเคยงกนของพนทอยอาศย วฒนธรรม

เชอชาต ศาสนา เพศ วย การศกษา และความสนใจ ภายใตภาวะสงคราม

ดานการคาเสร สงคมทองถนกำลงถกรกรานอยางหนกจากกลมธรกจทเขา

มาครอบครองสอ ดวยอำนาจเงนตราและทเนนการขายสนคา และในขณะ

เดยวกนสอหรอศลปวฒนธรรมทองถน ภมปญญาการดำรงชพกถกเบยด

ขบพนจากพนทการสอสาร “สอกตกเปนสมบตสวนตวของบรษทเอกชน

แนวโนมปรากฏการณดงกลาวทำใหพนทสาธารณะ (Public sphere) ซง

เปนปรมณฑลและผลประโยชนทเกยวของสวนรวม มนอยลง สทธของ

ประชาชนในฐานะพลเมอง กจะมชองทางการแสดงออกไดนอยลงตามไป

ดวย ดงนน วทยชมชน ตองเปนพนททางสงคมทใหทกกลมคนเขามาใชได

โดยเฉพาะผดอยโอกาสทางสงคม

PB

29

กรณศกษา วทยชมชนกลมชาตพนธ (map radio)

วทยชมชน แมพเรดโอ ภายใตการดแลของมลนธเพอสขภาพและ

การเรยนรของแรงงานกลมชาตพนธ เปนโครงการทมงเนนการเขาถงชมชน

แรงงานขามชาต และชมชนชาตพนธอนทอาศยอยเปนจำนวนมากในพนท

จงหวดเชยงใหม ซงมความหลากหลายทางภาษาและวฒนธรรม อกทงเปน

โครงการทมวตถประสงคในการสรางเสรมศกยภาพของชมชนแรงงานขาม

ชาตทเขามาเพอแสวงหาทอยอาศยและอาชพการงานในประเทศไทยเพอ

ปรารถนาคณภาพชวตทดขน ซงการอพยพเขามานนกลบตองประสบกบ

ปญหาตางๆเชน สถานะทางทะเบยน, การถอบตร, ความรดานกฎหมาย

ไทย, เรองสขภาพ, การเขารบสทธทางดานการรกษาพยาบาลกบโรงพยาบาล

ไทย และทสำคญเรองของการสอสารกบคนในชมชนไทยและการเขาตดตอ

กบหนวยงานของรฐ อกทงแรงงานขามชาตททำงานในบานและแรงงานท

ตองอาศยอยอยางโดดเดยว ปญหาตางๆเหลาน จำเปนตองมการสอสาร

ภายในกลมและกบภายนอก

มลนธเพอสขภาพและการเรยนรของแรงงานกลมชาตพนธ เรมม

การจดตงวทยชมชนขนเมอเดอนเมษายน พ.ศ. 2551 โดยรบชวงตอจาก“จด

ปฏบตการเรยนรวทยชมชน FM 93 MHz เสยงเสรมสรางพลงชมชนเดม

จงยายมาจดตงสถานวทยอยบรเวณเดยวกนกบสำนกงานมลนธเพอสขภาพ

และการเรยนรของแรงงานกลมชาตพนธ แตกยงคงใชคลนความถ FM 99

MHz ตามเดมเรมออกอากาศในนามของมลนธฯ MAP ในเดอนเดยวกน

โดยใชชอสถานวทยอยางเปนทางการวาแมพเรดโอ FM 99 MHz และใน

ป 2552 ไดจดตงสถานวทยชมชนขนทสำนกงานสาขามลนธทอำเภอแม

สอด จงหวดตากผานคลนความถ FM 102.5 MHz อนเปนพนทๆมแรงงาน

ขามชาตอาศยอยอยางหนาแนน แรงงานขามชาตททำงานในโรงงานตด

เสอผา และแรงงานเกษตร เปนตน แมพเรดโอกลายเปนสอในการกระจาย

30


ความรแกแรงงานขามชาตในพนทดงกลาวซงไดรบความนยมเปนอยางมาก

การปรบตวตามกระแสโลกาภวฒน และเทคโนโลย สถานวทยไดจดทำ

เวบไซด www.mapradio.org ของเพอเปนอกชองทางหนงในการรบขอมล

ขาวสารของแรงงานขามชาตและบคคลทวไป ซงเปนชองทางทกวางคลอบ

คลมโลกอนเตอรเนตทวโลก

สถานวทยชมชน แมพเรดโอ สถานวทยอสระทดำเนนการดวยการ

มสวนรวมของกลมแรงงานขามชาต และชมชนชาตพนธอนๆ ทงนทาง

มลนธฯ ไดมการจดอบรมใหความรพนฐานการจดรายการวทยใหแรงงาน

ไดรบรและสามารถจดรายการเองได วตถประสงคเพอนำเสนอรายการเชง

ขอมลทถกตองมคณภาพทนสถานการณและสรรสาระทสรางสรรคเพอ

ความบนเทง การสรางพนทใหแรงงานขามชาตและคนในชมชนสามารถ

แลกเปลยนองคความรระหวางกนได และเพอสรางความสามคคอกทง

สบสานวฒนธรรม ประเพณใหคงอยในชมชน ในปจจบนสถานวทยชมชน

แมพเรดโอ FM 99 MHz จงหวดเชยงใหมไดทำการออกอากาศสดจำนวน

79 ชวโมงตอสปดาห มรายการทออกอากาศจำนวน 30 รายการ นกจด

รายการวทย 33 คน ใน 4 ภาษาคอ ภาษาไทใหญ ภาษาพมา ภาษาไทย

ทองถน (ภาษาคำเมอง) และภาษาไทย สวนสถานวทยชมชน แมพเรดโอ

FM 102.5 MHz อำเภอแมสอด จงหวดตาก ออกอากาศสดจำนวน 70

ชวโมงตอสปดาห มรายการทออกอากาศจำนวน 29 รายการ นกจดรายการ

วทย 25 คน ใน 3 ภาษาคอ ภาษาไทย ภาษากะเหรยง และภาษาพมา

การออกอากาศของแมพเรดโอทงสองสถานนนครอบคลมเนอหาหลากหลาย

เชน สทธแรงงานขามชาต,กฎหมายแรงงาน, อาชวอนามยและความปลอดภย

ในสถานททำงาน, ขอมลสขภาพและประเดนสำคญเชน เอชไอวเอดส,

สทธผหญง, สทธเดกและเยาวชน รวมทงประเดนทางสงคม ขาว วฒนธรรม

ศาสนา และการรณรงคทวไปเชน คาจางขนตำ การรณรงคใหแรงงานขาม

PB

31

ชาตสามารถรวมกลมและจดตงสหภาพแรงงานได การรณรงคใหมวนหยด

สำหรบแรงงานททำงานในบาน เปนตน โดยผจดรายการสวนมากเปน

อาสาสมครจากชมชนแรงงานขามชาตและชมชนชาตพนธ รองลงไปเจาหนาท

มลนธเพอสขภาพและการเรยนรของแรงงานกลมชาตพนธ เครอขายองคกร

พฒนาเอกชน และองคกรภาครฐตามวาระโอกาสทสำคญ

จากการทำงานในอดตจนถงปจจบน วทยชมชนแมพเรดโอ มลกษณะ

การดำเนนงานทเปนเอกลกษณและชดเจนขนโดยเฉพาะคนในชมชนแรงงาน

ขามชาต เขามามบทบาทในการสอสารผานสอวทยชมชนเพอแสดงออกถง

ความเปนตวตนทแทจรง ทงทางดานภาษา วฒนธรรม การเรยกรองสทธ

มนษยชนขนพนฐาน และการสะทอนปญหา ชวตความเปนอยสสงคมและ

ชมชนอน อกทงอาสาสมครในชมชนไทยทรวมเขามาเปนสะพานเชอมตอ

ความเขาใจและการลดอคตทางสงคมในชมชนทมตอแรงงานขามชาต

แมพเรดโอเปนเวทแลกเปลยนขอมลขาวสาร รวมเรยนร และแสดงทศนะ

รวมกนในปญหาหรอขอขดแยงตางๆ ทเกดขนซงในระดบการดำเนนงาน

นนมความสอดคลองกบแนวคดทเกยวของกบการสอสารภายในชมชน

กลาวคอ เพอพฒนาความเปนตวเองของบคคล การสอสารเพอชมชนจะทำ

หนาทคลายๆ เปนเวทแหงการเรยนร ทชวยใหศกยภาพของปจเจกบคคล

เกดการพฒนา

ทงนแรงงานขามชาตพงใหความสนใจในการรบฟงขอมลขาวสารให

มากยงขน กลาทจะแสดงความคดเหนเพอเปนประโยชนแกตนเองและ

สามารถแพรกระจายขอมลขาวสารไปยงแรงงานขามชาตคนอนๆไดอยาง

ถกตอง อกทงแรงงานขามชาตพงตระหนกในการมสวนรวมในสถานวทย

ชมชน อนเปนสมบตรวมกนของทกๆคนในชมชนไมเฉพาะคนไทยเทานน

32


แนวคดใหชมชนเปนเจาของ รฐเปนผสนบสนน

วทยชมชนเปนรปแบบหนงของสอภาคประชาชน ชมชนเปนเจาของ

และมสวนรวมในการบรหารจดการ โดยมเปาหมายและการดำเนนการเพอ

ประโยชนสาธารณะของชมชน โดยไมแสวงหากำไรในทางธรกจและผล

ประโยชนทางการเมอง แตเมอกระแสภาคประชาชนเรมตน และเรมจดตง

เปนสถานเรยนรวทยชมชนขนในชมชนตาง ๆ เจาหนาทรฐกคดเพยงให

ชมชนนำเสนอและประชาชนไดเขาไปมสวนรวมใน รายการ เพยงชวงเวลา

หนงของสถานวทยชมชน หากสถานวทยชมชนจะใหหยดหรอเลกผลต

รายการเมอไหรกได ตามแตความพอใจหรอพจารณาความเหมาะสมของ

สถาน ไดแสดงวาชมชนกยงถกควบคม ถกปดกนและถกจำกดสทธ โดย

เฉพาะจากเจาหนาทรฐอยด ดงนน วทยชมชนจงเปนเรองของคนทตองการ

รกษาสทธ ตองการใชสทธและตองการสอสารเพอสงทดตอชมชน ไมใช

เรองของการไดมเพยงแคสถานหรอรายการ แตเปนเรองของการสราง

สมดลแหงอำนาจในการสอสารของประชาชน ชมชนสามารถนำเอาแนวคด

PB

33

วฒนธรรมและภมปญญาทองถนออกมานำเสนอได แนวความคดในการ

กอตงวทยทชดเจนในเรองของสทธ การเผยแพรขอมลขาวสาร และนำ

เรองราวการพฒนาของชมชนทองถนมาเปนสาระสำคญของการนำเสนอ

อกทงแตละสถานมรปแบบเฉพาะทแตกตางกน ดงไดแสดงตามตารางตอ

ไปน วทยชมชนของแทตองไมมโฆษณา

ตามหลกของกฎหมาย วทยชมชนมวตถประสงคการดำเนนการเพอ

ประโยชนสาธารณะและไมแสวงหากำไร ในทางธรกจ ชมชนจงยดหลกการท

ไมแสวงหารายไดในชองทางการโฆษณาผลตภณฑใหกบ บรษทหรอหนวย

งาน นนคอการไมมโฆษณานนเอง จงตองแสวงหางบประมาณเพอซอ

เครองสงกระจายเสยง เสาอากาศ เทป ซด คอมพวเตอร คานำ คาไฟ ซง

เปนคาใชจายทเกดขนทงลกษณะรายปและรายเดอน ทางเลอกของวทย

ชมชนคอการพงพาคนในชมชนกนเอง เชน จดทำผาปาสามคค รบบรจาค

จากผฟง การรบจางทำงาน ขอรบการสนบสนนจาก องคการบรหารสวน

ตำบล กระบวนการสรางสรรคของชมชนไดแสดงใหเหนวาวทยชมชนเหลา

นไดพยายาม ยนหยดเพอใหวทยชมชนดำรงอยตอไปได แตถาเราอยาก

เหนการพฒนาวทยชมชนทเปนระบบจรงๆ นนคอหนวยงานของรฐ ตอง

เขามาสนบสนน แตไมไดหมายความวารฐจะเขามาครอบงำได เพราะวทย

ชมชนตองมความเปนอสระ ภายใตหลกคด ชมชนเปนเจาของ รฐเปนผ

สนบสนน

34


วทยชมชนกบดำรงอยใหมคณคาและนาสนใจ

การเปนเจาของสถานวทยชมชน เปนสงใหมทไมเคยมมากอนใน

ประเทศไทย สอเปนสมบตสาธารณะชนใหมของชมชน การดำเนนงาน

วทยชมชนตองมองคประกอบในการบรหารจดการคอคณะกรรมการ บรหาร

วทยชมชน ซงโดยทวไปถอวาเปนแกนนำหลกทมความรลกซงในเรองแนวคด

วทย ชมชน มภารกจทตองเตรยมชมชนใหเขาใจถงการใชสทธในการสอสาร

เพอใหเกดความความร ความเขาใจและประโยชนของวทยชมชน

กลมแกนนำทงหมดสวนใหญเปนผจดรายการวทยดวยตนเอง สามารถ

นำเอาแนวคดเรองการใชสทธในการสอสาร ความรเรองวทยชมชน หรอ

เรองความรอนๆ ทชมชนสนใจ เผยแพร สอดแทรก ในรายการวทยชมชน

เปนระยะ นอกจากนกลมแกนนำหลกยงมภารกจสงเสรมสนบสนนคณะ

กรรมการบรหาร คณะกรรมการดำเนนการ นกจดรายการ ใหเขาใจแนวคด

และหลกการการบรหารจดการสถานวทยชมชน การรวมกบชมชนกำหนด

กตกา การคนหาผจดรายการ การวางแผน การพฒนาและการประเมนผล

และทสำคญตองแสวงหากลมๆใหมๆ ในชมชนมารวมจดรายการโดยเนอหา

รายการตองครอบคลม ความตองการของผฟงในชมชนทกกลม

PB

35

รปแบบรายการทใชกนในวทยชมชน

สถานวทยชมชนทเปนแบบอยางของวทยชมชน ไดดำเนนการตาม

กรอบของกฎหมาย มเนอหาสาระทเชอมโยงสอดคลองกบวถการดำรงชวต

และเปนเครองมอในการแกไขปญหาของชมชน สวนการจดรปแบบรายการ

ไดพยายามเลอกรปแบบโดยคำนงถงความเปนทองถนและ ความเปนวทย

ชมชน ซงมรปแบบทเฉพาะของวทยชมชนดงน

รปแบบการอานขาว

เปนรปแบบเปนทนยมจดทำกนทกสถาน รปแบบการอานขาวม

วตถประสงคเพยงแจงใหผฟงทราบถงเหตการณทเกด ขนในแตละวน โดย

จะมการรายงานขาวภายในประเทศ ขาวทองถน ขาวตางประเทศ โดยจะ

นำมาจากหนงสอพมพ หรอจากอนเตอรเนท (Internet) จะมการคนขอมล

จากเวบไซดทนาสนใจ หนงสอพมพ วารสาร

รปแบบการวเคราะหขาว

เปนการจดรายการทมงเสนอเรองราวทลกซง โดยการนำเหตการณ

ทเกดขนมาวเคราะห ทงเบองหนาเบองหลงของเหตการณ และยงชใหเหน

36


ถงขอดและขอเสยของเหตการณนนดวย ยกตวอยางในกรณของวทยชมชน

คนนาทอง ไดเสนอเรองราวเกยวกบการเกษตรโดยการวเคราะหใหเหนผล

ด ผลเสย เบองหนาเบองหลงของบรษทธรกจขายสารเคม อนตรายของ

สารเคม นำไปสการการสงเสรมเกษตรกรทำปยอนทรย

การบรรยาย

เปนรายการเพอการศกษาทมงใหเนอหาความรแกผฟงเฉพาะกลม

โดยมประเดนทแนชด ไมซบซอน โดยจะมผมาบรรยายในประเดนนนๆ

แต การบรรยายเปนเรองทอาจจะทำใหผฟงเบองาย บางสถานกจะคดรป

แบบใหม ๆ ในการนำเสนอใหสนก เชน นทานธรรมะ หมอลำกลอนธรรมะ

เปนตน

การจดรายการค

เปนรายการสนทนาในเรองใดเรองหนงระหวางผจดรายการตงแต 2

คนขนไป มผดำเนนรายการทงสองสามารถแสดงความคดเหนรวมไปกบ

การสนทนาไดดวย มบรรยากาศทเปนกนเองมากกวา เนนการพดคยกน

รายการสมภาษณ

การสมภาษณเปนการแสดงถงความเปนวทยชมชนทมการนำเรองราว

ของทองถน มาเผยแพรและไดพยายามทจะทำใหเกดการสอสารสองทาง (

Two way communication) โดยการเชญปราชญชาวบาน ผร ผนำทองถน

มาออกรายการพดคยกนในลกษณะการซกถามและตอบปญหา หรอแสดง

ความคดเหนระหวางบคคล 2 คน ขนไป โดยมผซกถามคอ ผสมภาษณ

คนหนง และผตอบคำถามหรอผถกสมภาษณ นอกจากนนในบางสถานทม

ความสามารถในการประสานกบบคลภายนอกชมชนและเปนเรองทชมชน

อยากร กสามารถสมภาษณ คนนอกชมชนได ซงถอไดวา เปนการสอสาร

ทประหยดทเดยว

PB

37

การถายทอดสญญาณ

เรมเปนทนยมมากขนของคนทำวทยชมชน ทจะถายทอดสญญาณ

ผานระบบอนเตอรเนท เพอมากระจายเสยงใหกบคนในชมชนไดรบฟง

เชนถายทอดเวทประชมสมมนาตางๆ หรอบางชวงกถายทอดสญญาณ

เสยงจากกรมประชาสมพนธ แตในระเบยบหลกเกณฑการดำเนนวทย

ชมชนไดกำหนดไววา ในสถานวทยชมชนตองมสดสวนทเปนเนอหาใน

ชมชนทคนในชมชนผลตเองไมนอยกวา 70 เปอรเซนต

การเปดเพลง

จะใชในชวงของการพกการพดคย ซงจะมบทเพลงมาคน ครงละ 1-

2 เพลง โดยในหลายสถานกพยายามเนนทจะใหมการเปดเพลงในทองถน

เปนเพลงทางเลอก ทไมใชเพลงตลาด แตกทำไดระดบหนงเพราะบางสถานก

ไมมวตถดบดวย(cd)รวมทงผฟงกยงตองการฟงเพลงตลาดอย

จดทตองเสรมเพอการพฒนาทยงยน

• สรางความรสกเปนเจาของ

ความรสกเปนเจาของเกดขนไดเมอเขารสกวา วทยชมชนชวยแกไข

ปญหาใหเขาไดและเขาสามารถเขาไปมสวนรวมทกขนตอน ตามเจตนารมณ

ของวทยชมชนคอเปนของชมชน โดยชมชน เพอชมชน ถาแกนนำหลก

สามารถเขาหาคนในชมชนมากขน และพดคยสรางความเขาใจเพอขยาย

แนวรวมมาทำงานมากขน อาจจะเขามาเปนกรรมการ เปนนกจดรายการ

หรอเปนผระดมทน ฯลฯ และสรางภาพลกษณวทยชมชนเหมอนบาน ทม

ความอบอน เปนกนเอง และนาหวงแหน เฉกเชนสถาบนสำคญทมอยเดม

ในชมชน เชน วด โรงเรยน

38


• พฒนาศกยภาพ

ดวยการใชเวทวทยชมชนเปนแหลงเรยนรและพฒนาทกษะการพด

การอาน การสนทนา การบรหารจดการ นอกจากพฒนาทกษะแลว การ

สรปบทเรยนเพอทบทวนการทำงาน จะทำใหเกดวธคดใหมหรอนวตกรรม

ใหม ๆ การพฒนาศกยภาพคนรนใหม ๆ เพอสบสานภารกจกอยใน

กระบวนการหลอหลอมคนรนถดไปมาเคลอนไหวอยาง ตอเนอง

• นำเสนอภมปญญาและวฒนธรรมทองถน

สามารถนำเอาเรองราวเกยวกบทองถนมานำเสนอ ไมวาจะเปนบญ

ประเพณ หรอเชญปราชญชาวบานมานำเสนอองคความร ภมปญญาทองถน

ผานวทยชมชน การทำดงนชมชนจะรสกไดถงวาวทยชมชนเปนกลไกสำคญใน

การเปนกระบอก เสยงใหกบชมชนทแทจรงไมใชเปนกระบอกเสยงใหกบ

นายทน หรออำนาจอน ๆ

PB

39

• การระดมทน

ใหพยายามคดสรรรปแบบตาง ๆ ทจะสามารถใหวทยชมชนยนอย

ได ซงกมแนวความคดและปฏบตการขนมาหลากหลายรปแบบ เชน การ

จดทำผาปาสามคค การรบบรจาค ฝากประกาศงานพธ ฝากประกาศผาปา

ประชาสมพนธใหตลาดทองถน การรบจางทำสอ สงเหลานเปนทางเลอก

ระดมทนโดยไมตองโฆษณา ควรมการสรางการระดมทนอยางตอเนอง

และผลกดนใหชมชนเปนผรบผดชอบ ไมเฉพาะกรรมการแกนนำคนเดยว

หรอกลมเดยว

• การสรางกลไกระดบชมชน

โดยมงการประสานความรวมมอกบกลมตาง ๆ สามารถเปนกลไก

ทางดานการสอสารใหกบกลมตาง ๆในชมชน และนาจะเปนการประสาน

ใหเกดความรวมมอ เกดแนวทางการพฒนารวมกน อยางสรางสรรค อก

ทงสามารถประสานสรางความสมพนธทอบอน

• การสรางกลไกเครอขายทงระดบทองถนและระดบชาต

วทยชมชนจะสามารถยนหยดอยไดตองรวมมอ รวมใจกบอาศย

องคกรอน เพอทจะสามารถชวยเหลอกน ถายเทความร ทกษะแกกนและ

กน การเยยมเยอนแบบพนอง การแลกเปลยน การแกไขปญหารวมกน

เชน การพฒนาทกษะการจดรายการวทย มเวทแลกเปลยนเรองความร

เรองสทธและกฎหมาย และรวมทงการรณรงคเคลอนไหวเชงนโยบายรวม

กน

40



วทยชมชนเปนสงทสะทอนความเปนจรงของสงคม

ไทยไดทกแงมมในสงคมวาวนนวาคนในชมชน

ตองการอะไร ไมตองการอะไร ไดดทสด และพนท

ของคนทไมมโอกาสทจะใชสงทเปนของรฐและทน

ทจะแสดงความคดเหนอยางตรงไปตรงมาได

อยางอสระ

พรพพฒน วดอกษร (ประธานสหพนธวทยชมชนแหงชาต)

PB

41


มาตรฐานทางจรยธรรมวทยชมชน รศ.ดร.พรงรอง รามสต รณะนนท

ศนยศกษานโยบายสอ จฬาลงกรณมหาวทยาลย

PB

43

ทมาทางสงคมและการเมอง

วทยชมชนเปนกจการกระจายเสยงทถอกำเนดขนในทางปฏบตใน

ปพ.ศ.2544 หลงการประกาศใชพระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถ

และกำกบการประกอบกจการวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และ กจการ

โทรคมนาคม พ.ศ. 2543 และไดรบสถานภาพทางกฎหมายในป พ.ศ.

2551 ในฐานะหนงในสามประเภทของกจการกระจายเสยงหรอกจการ

โทรทศนทใชคลนความถ นอกเหนอจาก กจการสาธารณะ และ กจการ

ธรกจ ตามพระราชบญญตประกอบกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน

พ.ศ. 2551

ตลอดระยะเวลาทผานมา การดำเนนการของวทยชมชนประสบกบ

ปญหานานบ ประการ ไมวาจะเปน การควบคมและแทรกแซงจากภาครฐ

ความสบสนและไรทศทางทชดเจนของนโยบาย สบเนองจากการขาดองคกร

กำกบดแล อทธพลของทนธรกจ ภาวะคลนแทรกและทบซอน การขาด

การสนบสนนทางการเงน และ ขาดการสงเสรมทกษะและความเปนมอ

อาชพใหผประกอบการวทยชมชน แตปญหาทนบเปนวกฤตสำคญในระดบ

สงคมคอภาพลกษณทางการเมองของวทยชมชนในการรบรของสาธารณะ

ทามกลางกระแสการแบงขวทางการเมองของสงคมไทย สถานวทยทเรยก

ตวเองวาวทยชมชนจำนวนหนง ไดถกใชเปนกระบอกเสยงทางการเมอง

และมการนำเสนอเนอหาทกาวราว ยวย และขยายความแตกแยกทาง

ความคดใหนำไปสความรนแรง โดยสถานเหลานสวนใหญเปนวทยธรกจ

ทองถน ไมใชวทยชมชนภาคประชาชนทไมมโฆษณา ทวาคนสวนใหญใน

สงคมกไมสามารถบอกความแตกตางได ทำใหภาพลกษณของวทยชมชน

ตกตำ ขณะเดยวกน ภาครฐกดำเนนการจบกมวทยชมชนดวยขอหาเกยว

กบเนอหาและคลนแทรกซอนอยเปนระยะ ซงรายงานขาวทปรากฏในสอ

44


มกไมใหรายละเอยดในเบองลกเพยงพอ ทำใหความเขาใจเกยวกบวทย

ชมชนอยในมตเดยวและในแงลบ

นอกจากน ในเวทระดบนโยบาย ผมอำนาจในการตดสนใจมกกลาว

โทษสอโดยเฉพาะสอทอยนอกขอบเขตการกำกบดแลของรฐอยางวทย

ชมชนวาเปนสาเหตสำคญของการแบงขวทางการเมองและแนวโนมการใช

ความรนแรงในสงคม สงผลใหวทยชมชนตกเปนจำเลยสงคมมากขนเรอยๆ

การรางและสงเสรมใหมการใชมาตรฐานทางจรยธรรมสำหรบวทยชมชนจง

เปนกาวหนงในการยกระดบวทยชมชนทงในแงการสรางบรรทดฐานรวมกน

ของกลมผประกอบการวทยชมชน และการสรางการมสวนรวมของประชาคม

วทยชมชนในการกำกบดแลตนเอง ซงในภาพรวมนาจะสามารถสงผลตอ

การปรบปรงภาพลกษณของวทยชมชนทปรากฏตอสาธารณะดวย

PB

45

ทมาทางกฎหมาย

ตามมาตรา 39 แหงพระราชบญญตประกอบกจการกระจายเสยง

และกจการโทรทศน พ.ศ. 2551 ไดบญญตไววา

“ใหคณะกรรมการดำเนนการสงเสรมการรวมกลมของผรบใบอนญาต

ผผลตรายการ และผประกอบวชาชพสอสารมวลชนทเกยวกบกจการกระจาย

เสยงและกจการโทรทศนเปนองคกรรปแบบตางๆ เพอทำหนาทจดทำ

มาตรฐานทางจรยธรรมของการประกอบอาชพ หรอวชาชพและควบคม

การประกอบอาชพหรอวชาชพกนเองภายใตมาตรฐานทางจรยธรรม

การจดทำมาตรฐานทางจรยธรรมขององคกรตามวรรคหนง ตอง

คำนงถงการคมครองการไดรบรขอมลขาวสารสาธารณะของประชาชน

และการคมครองผบรโภคจากการประกอบกจการกระจายเสยงและกจการ

โทรทศน รวมทงการคมครองสทธและเสรภาพของผประกอบอาชพและ

วชาชพขององคกร” จงเปนทมาของรางแนวทางปฏบตและมาตรฐานทาง

จรยธรรมของวทยชมชนดงตอไปน ซงถอเปนเอกสารสำคญเพอกำหนด

หลกการและวธปฏบตในประเดนตางๆ อนเปนพนฐานของการทำวทย

ชมชนและสามารถสงผลในเชงจรยธรรมตอประชาคมทเปนผฟง และเปน

แนวทางสำหรบการกำกบดแลตนเองของผทำวทยชมชนภาคประชาชน

โดยมองคกรตวแทนของวทยชมชนซงไดรบการยอมรบจากประชาคมใน

นาม สหพนธวทยชมชนแหงชาต(สวชช.)ซงเปนวทยชมชนทไมมโฆษณา

เปนผบงคบใช

46


หลกการพนฐานของวทยชมชน

วทยชมชนภาคประชาชนในประเทศไทยดำเนนการอยบนหลกการ

พนฐานรวมกนคอ

1) วทยชมชนของชมชน หมายถง การเปนเจาของรวมกนของ

คนในชมชน

2) วทยชมชนโดยชมชน หมายถง ชมชนมสวนรวมในการกำหนด

ทศทางการบรหารจดการ การดำเนนงานของสถานวทยชมชน

3) วทยชมชนเพอชมชน หมายถง การมเปาหมายเพอประโยชน

ของชมชนและความรบผดชอบตอชมชนและสงคม

4) การไมแสวงหากำไรเชงพาณชย หมายถง การไมมงเนน

ประโยชนทเปนตวเงนหรอผลตอบแทนซงเกยวของกบ การซอขายสนคา

บรการ และการโฆษณาสนคาบรการใดๆ

5) ความเปนอสระและสทธเสรภาพในการสอสาร หมายถง การท

มอำนาจในการตดสนใจของคณะกรรมการสถานในการกำหนดเนอหาของ

รายการโดยไมอยภายใตอทธพลของบคคลหรอองคกรใดๆ

6) การไมแสวงหาประโยชนทางการเมอง หมายถง การไมใชวทย

ชมชนเพอเออผลประโยชนทางการเมองใหบคคลหรอกลมใดกลมหนงทง

ในระดบทองถนและระดบชาตทงในทางตรงและทางออม

7) ความหลากหลายของภาษาและวฒนธรรมทองถน หมายถง

การนำเสนอเนอหาในภาษาทองถนของชมชนตลอดจน ปรชญา ความคด

วถชวตและการแสดงออกทเปนเอกลกษณของชมชน

8) มาตรฐานทางจรยธรรม หมายถง การกำหนดและรวมกน

ประกาศใชกรอบและแนวทางปฏบตจรยธรรมของวทยชมชนเพอกำกบดแล

พฤตกรรมของผประกอบการวทยชมชน

PB

47

ขอบงคบตามกฎหมาย1

นยามของวทยชมชน

“วทยกระจายเสยงชมชน” หมายความวา กจการกระจายเสยงเพอ

ประโยชนสาธารณะทไม

แสวงหารายไดจากการโฆษณา เปนประโยชนตามความตองการท

หลากหลายของชมชนหรอทองถนทรบบรการสงผลใหชมชนเกดความ

เขมแขง โดยชมชนเปนเจาของรวมกนและดำเนนการโดยชมชนเปนอสระ

มเสรภาพในการเสนอขาวและการแสดงความคดเหนทไมขดตอจรรยาบรรณ

และศลธรรมอนดของประชาชน ปราศจากการครอบงำและแทรกแซงจาก

กลมผลประโยชนโดยมชอบ กลมการเมอง พรรคการเมองทกระดบหรอ

เอกชนทมงหากำไรในเชงพาณชย

1ประมวลจาก ประกาศคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต เรอง หลกเกณฑและวธการอนญาตประกอบกจการบรการชมชนชวคราว(วทยกระจายเสยงชมชน) ประกาศใชในราชกจจานเบกษา ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๕๒ และ พระราชบญญตการประกอบกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน พ.ศ. ๒๕๕๑ ประกาศใชในราชกจจานเบกษา ๔ มนาคม ๒๕๕๑

48


คณสมบตของผขอรบใบอนญาตวทยชมชน

ผขอรบใบอนญาตประกอบกจการบรการชมชน (วทยกระจายเสยง

ชมชน) จะตองมคณสมบตและไมมลกษณะตองหาม ดงตอไปน

1) เปนสมาคม มลนธ นตบคคลอนทจดตงขนตามกฎหมายไทยท

มภมลำเนาอยในพนทใหบรการ ซงไมใชหนวยงานของรฐ และมวตถประสงค

ในการดำเนนกจการเพอประโยชนสาธารณะโดยไมแสวงหากำไรในทาง

ธรกจ หรอเปน “กลมคน” ในทองถนทไมเปนนตบคคล ซงรวมตวกนเพอ

สรางความเขมแขงใหชมชน

2) ตองเปนบคคลสญชาตไทย

3) ไมอยในระหวางถกสงพกใชใบอนญาตหรอถกเพกถอนใบ

อนญาตตามประกาศฉบบนมาแลวยงไมครบสามป

4) บคคลผมอำนาจกระทำการผกพนผขอรบใบอนญาตตองม

สญชาตไทย

5) ตองไมมกรรมการหรอบคคลผมอำนาจกระทำการผกพนผ

ขอรบใบอนญาตทเคยเปนกรรมการหรอบคคลผมอำนาจกระทำการผกพน

ของผรบใบอนญาตอน ซงถกเพกถอนใบอนญาตอนเปนผลมาจากการ

บรหารกจการของผนนและระยะเวลาการถกเพกถอนใบอนญาตตามประกาศ

ฉบบนยงไมครบกำหนดสามป

มาตรฐานทางเทคนค

มาตรฐานทางเทคนคของกจการบรการชมชนทมาขอรบใบอนญาต

จะตองเปนไปตามมาตรฐานทางเทคนคกจการวทยกระจายเสยงชมชนท

คณะกรรมการประกาศกำหนด กลาวคอ

PB

49

เครองสงวทยกระจายเสยงชมชนตองไดรบการตรวจสอบลกษณะ

ทางวชาการจากสำนกงานคณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน

และโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช)หรอหนวยงานอนทสำนกงาน กสทช.

รบรอง เพอใหเปนไปตามมาตรฐานทางเทคนคเครองสงวทยกระจายเสยง

ชมชน

สดสวนรายการ

ผรบใบอนญาตประกอบกจการบรการชมชนตองกำหนดใหมรายการท

เปนขาวสารหรอสาระทเปนประโยชนตอชมชนหรอทองถนทรบบรการใน

สดสวนไมนอยกวารอยละเจดสบรายการทเปนขาวสารหรอสาระทเปน

ประโยชนตอสาธารณะตามวรรคหนงหมายความรวมถงรายการขาวสาร

รายการสงเสรมความร ความเขาใจในการปกครองในระบอบประชาธปไตย

รายการสงเสรมการศกษา จรยธรรม ศลปะ วฒนธรรม การใหความรความ

เขาใจในการพฒนาเศรษฐกจ สงคม คณภาพชวต และสงแวดลอม

เนอหาทตองหาม

หามมใหออกอากาศรายการทมเนอหาสาระทกอใหเกดการลมลาง

การปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

หรอทมผลกระทบตอความมนคงของรฐ ความสงบเรยบรอยหรอศลธรรม

อนดของประชาชน หรอมการกระทำซงเขาลกษณะลามกอนาจารหรอม

ผลกระทบตอการใหเกดความเสอมทรามทางจตใจหรอสขภาพของประชาชน

อยางรายแรง

การบนทกรายการทไดออกอากาศ

ผรบใบอนญาตตองจดใหมการบนทกรายการทไดออกอากาศไปแลว

โดยอาจบนทกไวในเทปหรอวสดโทรทศนอยางอน หรอดวยวธการใดๆ ท

สามารถถายทอดกลบมาเปนรายการนนได และเกบรกษาไวเพอใหพนกงาน

เจาหนาททำการตรวจสอบได

50


การไมหารายไดจากการโฆษณา

ในการประกอบกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน ผรบใบ

อนญาตประกอบกจการบรการชมชนจะหารายไดจากการโฆษณาไมได

การแสดงความโปรงใสทางการเงน

ผรบใบอนญาตประกอบกจการบรการชมชนตองทำรายงานสถานะ

ทางการเงนโดยแสดงรายรบและรายจายทถกตองตามความเปนจรงเสนอ

ตอคณะกรรมการตามหลกเกณฑทคณะกรรมการประกาศกำหนด

การบรหารสถาน

ผรบใบอนญาตประกอบกจการบรการชมชนตองแตงตงบคคลซงม

สญชาตไทย เปนผอำนวยการสถานประจำแตละสถานเพอควบคมดแลใหม

การออกอากาศใหเปนไปตามทไดรบอนญาต และจะตองเปนผรบผดชอบ

ดแลการจดรายการ การดำเนนรายการ และการออกอากาศของสถานให

เปนไปโดยถกตองตามกฎหมายและประกาศตางๆ ทคณะกรรมการประกาศ

กำหนด

นอกจากน ผรบใบอนญาตตองรบผดในการกระทำของผอำนวยการ

สถานทไดกระทำไปในการควบคมดแลและบรหารกจการกระจายเสยงหรอ

กจการโทรทศน เสมอนเปนการกระทำของตนเองเวนแตจะพสจนไดวาการ

กระทำดงกลาว ตนมไดรเหนหรอยนยอมดวยและไดใชความระมดระวงใน

การปองกนตามสมควรแลว

PB

51

องคประกอบของแนวทางปฏบต และมาตรฐานทางจรยธรรมของวทยชมชน

รางแนวทางปฏบตและมาตรฐานทางจรยธรรมและวทยชมชน

ประกอบดวยหวขอดงตอไปน

1. ความรบผดชอบ ในการกระจายเสยงตอชมชน

2. ความหลากหลายของเนอหาและเนอหาของชมชน

3. การจดทำรายการ และเนอหาทออกอากาศ

4. การสนบสนนรายการ เงนบรจาค และเงนทนอดหนน

5. การมสวนรวมของชมชนและอาสาสมคร

6. การรบเรองราวรองเรยน

7. การทบทวนแนวทางปฏบตและมาตรฐานทางจรยธรรม

52


หมวด 1 | ความรบผดชอบในการกระจายเสยงตอชมชน

หลกการ / วตถประสงค

เพอเปนหลกประกนวาสถานวทยชมชนจะดำเนนการตามหลกการพนฐาน

ของวทยชมชน คอ ของชมชน โดยชมชน เพอชมชน

กฎ/วธปฏบต

1.1 สถานวทยชมชนตองดำเนนการและดแลโดยคณะกรรมการ

หรอกลมบคคลทเปนสมาชกในชมชนหรอเปนตวแทนประโยชน

ของชมชนนนๆ เชน การศกษา การพฒนาชมชน สงแวดลอม

สขภาพ เปนตน โดยบคคลนนๆไมจำเปนตองมตำแหนงใน

ชมชน

1.2 สถานวทยชมชนตองมเอกสารทเปนลายลกษณอกษรซงระบ

ถงนโยบาย และกระบวนการในการปฏบตเพอสนบสนนการ

ดำเนนการและการบรหารจดการสถานในดานตางๆ ตลอดจน

การปฏบตตามกฎหมายทเกยวของกบวทยชมชน

1.3 สถานวทยชมชนตองมการพฒนาศกยภาพใหกบบคลากรของ

สถานและในกรณทมผสนใจในชมชน สถานวทยชมชนตองจด

ใหมการใหความรเพอสรางโอกาสในการมสวนรวมผลตรายการ

และบรหารจดการสถาน

1.4 สถานวทยชมชนตองดำเนนการกระจายเสยงโดยไมแสวงหา

กำไร เพอรองรบความตองการและสรางกระบวนการเรยนร

ทางสงคมใหแกประชาชนในชมชน

• ทไมสามารถเขาถงบรการกระจายเสยงประเภทอนไดเพยงพอ

• โดยสงเสรมใหมการแลกเปลยนขอมลและความคดเหน

ระหวางกน

PB

53

• โดยใหการศกษา ความร และทกษะทจำเปนตอประชาชน

ผฟง

• โดยสรางความเขาใจทดเกยวกบชมชนนนๆ และเสรม

ความสมพนธในชมชนใหแนนแฟนยงขน

1.5 สถานวทยชมชนตองมเอกสารแสดงรายรบ-รายจาย และ

ทรพยสนของสถาน โดยตองระบแหลงทมาของรายได และให

มการเปดเผยขอมลตอชมชน ตอองคกรกำกบดแล และสามารถ

ตรวจสอบไดเสมอ

54


หมวด 2 | ความหลากหลายของเนอหาและเนอหาของชมชน หลกการ / วตถประสงค

เพอเปนทางเลอกดานเนอหาทหลากหลายและแตกตางจากบรการเนอหา

ในสอวทยเชงพาณชย และเพอรองรบรสนยมและความสนใจทแตกตาง

ของผฟงในชมชน


2.1 สถานวทยชมชนตองพยายามนำเสนอเนอหาทมความแตกตาง

หลากหลายจากเนอหาทนำเสนอในวทยเชงพาณชยหรอวทย

ของรฐ ทงในเชงรปแบบของรายการ (เชน การนำเสนอการ

ประชมสาธารณะในระดบชมชน เนอหาทเปนความสนใจเฉพาะ

ทาง และรายการดานภาษาและวฒนธรรม เปนตน) และใน

เชงลกษณะของเนอหา (ทงทเปนเสยงพดและเพลง)

2.2 สถานวทยชมชนตองมการนำเสนอเนอหาทเกยวกบชมชน ไม

ตำกวา 50% ของเวลาออกอากาศทงหมด และสงเสรม

สนบสนนใหมการใชภาษาทองถน ในการนำเสนอรายการ

และตองคำนงถงความตองการของแตละชมชนในการผลต

เนอหารายการ

2.3 รปแบบ ประเดน ลกษณะการนำเสนอและภาษาทใชในรายการ

ของสถานวทยชมชนตองสะทอนวฒนธรรมของชมชนทเปน

เปาหมาย

2.4 สถานวทยชมชนตองใหความสำคญกบรายการทนำเสนอขอมล

ขาวสาร การแจงเหต และเหตการณทมความสำคญอนเกยวของ

โดยตรงกบชมชนเปาหมาย ตลอดจนรายการเกยวกบวฒนธรรม

อตลกษณและภาษาของทองถนหรอชมชนนนๆ กอนรายการ

ปกต

PB

55

หมวด 3 | การจดทำรายการและเนอหาทออกอากาศ หลกการ / วตถประสงค

เพอใหแนใจวาเนอหาทออกอากาศทางวทยชมชนมมาตรฐานทสอดคลอง

กบคานยมและวถปฏบตทดงามและเปนทยอมรบทวไปในสงคม และเพอ

คมครองผฟงในชมชนจากเนอหาทเปนอนตราย หรออาจทำใหเกดความ

รสกหมนเหมทางจรยธรรม


3.1 สถานวทยชมชนจะตองปฏบตตามแนวทางตอไปน ในการนำ

เสนอเนอหาทเกยวของหรอครอบคลมถง

3.1.1 ความรนแรงและพฤตกรรมทเปนอนตราย

โดย สถานวทยชมชนจะตองไมนำเสนอเนอหาท

• ปลกเราหรอสนบสนนทศนคตทยอมรบความรนแรงและ

ความโหดราย และ/หรอพฤตกรรมทใชความรนแรงและ

ความโหดราย

• ชกนำในทางทผดหรอทำใหผฟงรสกหวาดกลวหวนวตกโดย

การจำลองใหเหนภาพเสมอนจรงของขาวหรอเหตการณท

ใชความรนแรงและความโหดราย

• นำเสนอการใชยาเสพตด อบายมขตางๆทผดกฎหมายรวม

ถงเครองดมทมแอลกอฮอลและบหรในลกษณะสงเสรมและ

สนบสนนใหบรโภค

• นำเสนอเกยวกบการฆาตวตายวาเปนสงทพงประสงคหรอ

ควรเอาเยยงอยางและควรหลกเลยงการนำเสนอวธการหรอ

สถานทเกยวกบการฆาตวตายใดๆ

• เปนการมอมเมาและสงเสรมพฤตกรรมทเปนอนตรายตอ

56


สขภาพ และคณภาพชวตของผฟง

3.1.2 การใชภาษาหยาบคาย

สถานวทยชมชนตองไมนำเสนอเนอหาและ/หรอเพลงทใชภาษา

หยาบคาย รวมถงการใชภาษาสอเสยด เพอเจอ ในทกชวง

เวลาทออกอากาศ ทงน โดยคำนงถงความแตกตางและบรบท

เฉพาะของภาษาและวฒนธรรมในแตละทองถน

3.1.3 เพศ

โดย สถานวทยชมชนตองไมนำเสนอเนอหาท

• บรรยาย พรรณนา หรอจำลองดวยเสยงใหจนตนาการถง

สถานการณของการรวมเพศหรอกจกรรมทางเพศทโจงแจง

• เหยยดเพศหรอไมเคารพสทธในเพศสภาพของบคคล

3.1.4 ศาสนา วฒนธรรม และความเชอ


• ไมวาจะโดยเปดเผยหรอมนยยะแฝงเรนเปนการโจมต

ศาสนา วฒนธรรม หรอความเชอในลทธหรอศาสนาและ

วฒนธรรมใดๆ

• พยายามหาประโยชนจากความเชอหรอความรสกออนไหว

ในทางศาสนา และ วฒนธรรม

• ลดความสำคญหรอดถกความคดเหนและความเชอทาง

ศาสนาของลทธหรอศาสนาใดๆ

3.1.5 การหมนประมาท ดถกใหเสอมเสยชอเสยง


• มลกษณะอนหมนเหม เปนเทจ หรอทำใหเสอมเสย

ชอเสยง หรอใหรายโดยปราศจากหลกฐานหรอหมนประมาท

โดยคำพดแกบคคล กลมบคคล หรอสถาบนใดๆ

PB

57

• เปนการดถก ผหญง เดก ชนกลมนอย ผพการ คนดอย

โอกาส

3.1.6 การสรางความเกลยดชง

โดยสถานวทยชมชนตองไมนำเสนอเนอหาท

• เปนการเหมารวม ปลกเรา พดโดยใหราย และสรางความ

เกลยดชงใหแกบคคลหรอ กลมบคคลใดๆ บนฐานของ

ชาตพนธ สญชาต เชอชาต เพศสภาพ ความฝกใฝทาง

เพศ ศาสนา วฒนธรรม อดมการณทางการเมอง อาย

ความพการทางรางกาย หรอ ทางสตปญญา

3.1.7 เนอหาทเปนขาวสาร หรอขอเทจจรง เชน ขาว การเลาขาว

เหตการณปจจบน การวเคราะหขาวโดยสถานวทยชมชนตอง

ไมนำเสนอเนอหาท

• สะทอนถงอคต ความลำเอยง การแบงฝกฝาย ตลอดจน

ตองใหความยตธรรมกบผทถกกลาวถงในรายการขาว โดย

เฉพาะในประเดนทเปนความขดแยง

• ขาดความถกตองหรอขาดหลกฐานสนบสนน

• ไมอางแหลงทมาของขอมลทชดเจน

• ไมเอาความรสกสวนตวมาตดสนขอเทจจรง

3.1.8 สทธสวนบคคล

โดยสถานวทยชมชนตองไมนำเสนอเนอหาท

• เปนการละเมดสทธสวนบคคล หรอขอมลสวนบคคล

เวนแตไดรบความยนยอม

3.2 สถานวทยชมชนจะตองพยายามหลกเลยงการเซนเซอรเนอหา

ทวไปและในการตดสนใจเกยวกบเนอหาของรายการทอาจเปน

ปญหาตองใชเกณฑตอไปนเพอพจารณาความเหมาะสมในการ

58


นำเสนอ

• การเปนประโยชนและมความสำคญตอชมชน

• บรบทของสถานการณทแวดลอม

• ระดบความโจงแจงของสงทนำเสนอ เชน การใชถอยคำ

บรรยายและพรรณนา หรอการแสดงบทบาทตางๆ

• การสรางความหวนวตกหวาดกลวตอผฟง

• กฎหมาย จารต ขนบประเพณในชมชน

• ความมนคง ยงยน ของชมชน และความสงบสขของชาต

3.3 ในการเปดสายโทรศพทเขามาคยในรายการหรอการเชญ

บคคลภายนอกเขามาพดในรายการ ไมวาจะเปนรายการสด

หรออดเทปไว ใหใชเกณฑทงหมดตาม 3.1และ 3.2 เปนแนวทาง

ในการพจารณาความเหมาะสมของเนอหา

PB

59

หมวด 4 | การบรจาคและการอดหนนสถาน2

หลกการ / วตถประสงค

เพอสรางหลกประกนวา การใหเงนบรจาคและเงนอดหนนแกสถานวทย

ชมชนจะตองมความโปรงใส มการแบงแยกวาแตกตางจากโฆษณาและไม

มอทธพลตอทศทางรปแบบหรอสาระของเนอหาทนำเสนอออกอากาศ


4.1 สถานวทยชมชนตองมนโยบายเปนลายลกษณอกษรเกยวกบ

การใหเงนบรจาค และเงนอดหนนสถาน ซงสะทอนถงเงอนไข

ของการไดรบใบอนญาตประกอบกจการวทยชมชนทวาจะตอง

ไมมการโฆษณา

4.2 ผทบรจาคเงนใหสถาน หรอผทอดหนนสถานจะตองไมมสทธ

พเศษในการเขาถง หรอสงเสรมใหบคคลใดบคคลหนงเขาถง

เวลาออกอากาศในวทยชมชน

4.3 สถานวทยชมชนตองมนโยบายและการปฏบตทชดเจนวา เงน

บรจาคและเงนอดหนนสถานจะไมสงผลใดๆตอการตดสนใจ

เกยวกบเนอหาของรายการหนงๆ รปแบบการนำเสนอเนอหา

ในรายการหนงๆ และการตดสนใจเกยวกบทศทาง หรอลกษณะ

โดยภาพรวมของเนอหาทออกอากาศ

4.4 ในการประกาศเกยวกบผอดหนนสถานตองมการระบชดเจนถง

ชอของบคคลหรอองคกรทใหเงนอดหนนและจะตองออกอากาศ

2การบรจาคเงนจะไดจากการเชญชวนผานการระดมทนของสถาน หรอการตงตบรจาคในชมชนหรอการทชาวบานบรจาคเงนเขากองทนของสถานเอง สวนเงนอดหนนสถานหมายถงเงนทไดจากการอดหนนของแหลงอนๆเชน อบต. องคกรพฒนาเอกชนทไมไดระบวาจะสนบสนนรายการใดโดยเฉพาะแตเปนการอดหนนสถานโดยภาพรวม

60


แยกสวนจากเนอหาในตวรายการ ทงน รปแบบของการประกาศ

ขอบคณใหอยในดลพนจของแตละสถาน สามารถนำเสนอใน

ชวงตนกอนรายการหรอชวงทายหลงรายการ โดยจะตองไมม

การกลาวอางถงในเชงสงเสรม ไมวาในลกษณะใดๆ เชน สมญา

นาม สนคา ผลตภณฑ ภาพลกษณ กจกรรม บรการ หรอ

เปนการใหผลประโยชนใดๆทเกยวของกบผอดหนนสถานทง

ทางตรงและทางออม หรอโดยใช นำเสยง ลลา และ การ

แสดงออกใดๆ ทงนการกลาวอางถงในเชงสงเสรม หมายถง

เนอหาทสงเสรม หรอจงใจใหสงเสรมการซอ การเชา การใช

บรการ หรอ การบรโภคและอปโภค สนคา หรอบรการใดๆ

4.5 หามไมใหมการประกาศชอผอดหนนสถานในเนอหาตอไปน

• รายการขาว เลาขาว และวเคราะหขาว

• รายการสนทนาปญหา / เหตการณปจจบน ซงรวมถง

เนอหาทเกยวของกบประเดนทมความคดเหนโตแยงกนใน

สงคม ประเดนทางการเมองทงในระดบชาตและในระดบ

ทองถน และประ เดนทเกยวของกบนโยบายสาธารณะ

4.6 หามไมใหผโฆษณา หรอเจาของสนคาซงถกหามไมใหโฆษณา

ในสอวทยทวไป เชน สรา เบยร บหร อดหนนวทยชมชน แต

สามารถบรจาคเงนและทรพยสนได โดยเปนไปตามเงอนไขใน

ขอ 4.2-4.3

4.7 องคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) เปนผอดหนนสถานวทย

ชมชนไดในรปโครงการ และไมมเงอนไขทนำไปสการ

เปลยนแปลงเจตนารมณของสถาน ทงน ใหเปนไปตามเงอนไขใน

ขอ 4.2-4.3

PB

61

หมวด 5 | การมสวนรวมของชมชนและอาสาสมคร หลกการ / วตถประสงค

เพอสรางแนวทางการมสวนรวมของชมชนในกจการของสถานวทยชมชน

และเปนพนฐานในเชงปฏบตสำหรบอาสาสมครทเขามารวมงานกบสถาน

วทยชมชน


5.1 สถานวทยชมชนตองมการประกาศออกอากาศเพอยำเตอนอย

เสมอวา สถานวทยแหงนเปนของชมชนและยนดทจะเปดให

คนในชมชนเขามามสวนรวม อยางกวางขวางและเปนธรรม

5.2 นอกจากการรบบรจาคเงนและ/หรอสงของแลว สถานวทย

ชมชนตองเปดใหชมชนเขามามสวนรวมในรปแบบอนๆ เชน

• การรบฟงขอเสนอแนะจากผฟง

• การเชญคนในทองถนมาพดในรายการของทางสถาน

• การดงคนในชมชนมารวมจดรายการ

• การเปนสมาชกสถาน

• การประชาสมพนธใหกบสถาน

• การเฝาระวงและตรวจสอบดานเนอหาของสถาน

• การสงเสรมการรวมกลมของผฟงเพอใหขอเสนอแนะกบ

สถาน

• การเชอมโยงการมสวนรวมของหนวยงานและองคกรตางๆ

ในชมชน

• การเปนศนยการเรยนรของชมชน

• การจดกจกรรมประจำป เพอรบฟงความคดเหนของผจด

รายการ ผบรหารสถาน และผฟงวทยชมชน เกยวกบทศทาง

62


สถาน การบรหารงาน การดำเนนงาน และรายการของ

สถาน

• การบำรง รกษา และปกปองสทธของสถาน

5.3 อาสาสมครตองไดรบการอบรม หรอ ปฐมนเทศเกยวกบงานท

รบผดชอบอยางเพยงพอและสมำเสมอจากสถาน

5.4 อาสาสมครตองปฏบตตามกฎของสถานวทยชมชนทตนทำงาน

ให

5.5 อาสาสมครตองเขาใจและปฏบตตามแนวทางปฏบตและมาตรฐาน

ทางจรยธรรมของวทยชมชน ตลอดจนกฎหมายและระเบยบ

ตางๆ ทเกยวของกบวทยชมชน

5.6 อาสาสมครตองไมเขามาจดรายการในสถานวทยชมชนเพอหวง

ผลเชงการเมองหรอเชงพาณชย ไมวาจะโดยตรงหรอโดยออม

หมวด 6 | การรบเรองราวรองเรยน หลกการ / วตถประสงค

เพอวางแนวทางปฏบตและภาระของสถานเกยวกบการรบเรองราวรองเรยน


6.1 คณะกรรมการบรหาร สถานวทยชมชนตองตระหนกถงสทธ

ของผฟง สมาชกของสถาน และอาสาสมครทเปนผปฏบตการ

ในสถานทจะสามารถสงเรองราวรองเรยนเปนลายลกษณอกษร

เกยวกบกรณทอาจเปนการไมปฏบตตามเงอนไขในการใหบรการ

ตามใบอนญาตประกอบการวทยชมชนหรอตามแนวทางปฏบต

และมาตรฐานทางจรยธรรมน

PB

63

6.2 คณะกรรมการบรหาร สถานวทยชมชนตองพยายามหา

ทางออกหรอตอบกลบทกเรองราวทไดรบรองเรยนตามขอ 6.1

ยกเวนในกรณทเรองรองเรยนไมมหลกฐานสนบสนนเพยงพอ

หรอเปนการจงใจทำลายดวยเจตนาอนมชอบ

6.3 สถานวทยชมชนตองใหหลกประกนวาจะปฏบตตาม

กระบวนการในขอตอไปน

• สถานวทยชมชนตองมชองทางทชมชนรจกในการรบ

เรองราวรองเรยน

• ทกเรองราวรองเรยนตองไดรบการพจารณาอยาง

ระมดระวง และหากจำเปนกตองมการสบสวนหาขอมล

เพมเตมเพอประกอบการพจารณา

• เรองทรองเรยนตองไดรบการตอบกลบ ภายใน 30 วน

หลงจากการรบเรอง ในกรณจำเปนสามารถขยายไดอก

15 วน

• สถานวทยชมชนตองมกระบวนการสอสารผานชองทางตางๆ

เพอแจงใหคนในชมชนทราบถงแนวทางในการรบเรอง

รองเรยน นอกจากนสถานยงมหนาทในการแจงใหผฟงใน

ชมชนทราบวา เขามสทธทจะทำการรองเรยนตอ หนวย

งานกำกบดแลวทยชมชนของภาครฐ หรอ สหพนธวทย

ชมชนแหงชาตในฐานะเครอขายภาคประชาชนทจะกำกบ

ดแลกนเอง สถานวทยชมชนไมปฏบตตามแนวทางปฏบต

และมาตรฐานจรยธรรมนโดยมเงอนไขวา ผททำการรองเรยน

ได

1) สงเรองรองเรยนใหกบสถานวทยชมชนนนๆเปนลายลกษณ

อกษรแลวและ/หรอ

64


2) ไดรบการตอบกลบจากทางสถานวทยชมชนนนๆแลว แต

ยงไมพอใจ หรอยงไมไดรบการตอบกลบ ภายใน 30 วน

หลงสงเรองรองเรยนไปแลว

ทงน เรองราวรองเรยนทเปนลายลกษณอกษรสามารถนำสง

ไดดวยตนเอง ทางไปรษณย ทางโทรสาร หรอชองทางอนๆท

สถานมให

6.4 สถานวทยชมชนตองเกบขอมลเกยวกบการรองเรยนไวเปน

หลกฐานอยางนอย 2 ปจากวนทรบเรองรองเรยน ตามพระ

ราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 และตอง

เปดเผยให หนวยงานกำกบดแลวทยชมชนของภาครฐ ไดรบร

หากมการแจงขอมา

หมวด 7 | การทบทวนแนวทางปฏบตและมาตรฐานทางจรยธรรมของวทยชมชน หลกการ / วตถประสงค

เพอใหแนใจวาแนวทางปฏบตและมาตรฐานทางจรยธรรมของวทยชมชน

สะทอนถงมาตรฐานททนสมยและสามารถปรบเปลยนใหสอดคลองกบ

ความตองการของชมชนและสภาพแวดลอมของสอทเปลยนแปลง


7.1 ผประกอบการวทยชมชนภาคประชาชน ซงสามารถประสาน

งานผานองคกรกลางทเปนตวแทนของผไดรบใบอนญาตประกอบ

กจการวทยชมชนสวนใหญ และเครอขายหรอสมาพนธวทย

ชมชนในภมภาคตางๆจะตองรวมกนทบทวนแนวทางปฏบต

และมาตรฐานทางจรยธรรมของวทยชมชน ทกๆ 3 ป โดย

PB

65

แสวงหาคำปรกษารวมจากภาคสวนอนๆ ทเกยวของ เชน

ภาครฐ ภาควชาการ และหนวยงานกำกบดแลของภาครฐ

โดยในชวงปแรก ใหจดใหมกระบวนการสรางความเขาใจ

และการทดลองใช ในลกษณะการสงเสรมสนบสนนใหเกดการ

ปฏบตตามรางแนวทางฯ แทนการบงคบใชและ/หรอการม

บทลงโทษ โดยหลงการทดลองใชปแรก ใหมการสรปปญหาท

เกดจากการทดลองใช เพอนำมาปรบรางแนวทางฯ ใหสอดคลอง

กบการดำเนนการจรงของสถานวทยชมชน หลงจากนนใหม

การทบทวนรางแนวทางฯ ทก 3 ป

7.2 กอนทจะทำการปรบเปลยนใดๆ ตอแนวทางปฏบตและ

มาตรฐานทางจรยธรรมนจำเปนทจะตองไดมตรวมกนของผ

ประกอบการวทยชมชนภาคประชาชนสวนใหญ ผานองคกรท

เปนตวแทนดงกลาวไปขางตน และผานกระบวนการประชา

พจารณของกลมหรอภาคสวนทเกยวของ

66



วทยชมชนเปนสอทเราสรางมนขนมาเพอนำเสนอความจรงใหกบชมชน ถาเราหยดทกอยางมนกจะยอนกลบไปเปนเหมอนเดม คอทกคนจะไดรบขาวสารจาก

สอกระแสหลกเพยงอยางเดยว

อนทอง ไชยลงกา

(ผอำนวยการสถานวทยชมชนคนหางดง จ.เชยงใหม)

PB

67


แนวทางการบรหารคลนความถ กรณการจดสรรคลนความถ

ภาคประชาชนไมนอยกวารอยละยสบ สาโรจน แววมณ นกวชาการอสระ

PB

69

แนวคดเกยวกบการบรหารคลนความถ

การทำเขาใจและวเคราะหแนวทางการบรหารคลนความถ กรณการ

จดสรรคลนความถใหภาคประชาชนไมนอยกวารอยละ 20 ในครงน ใช

แนวคดอย 3 แนวคด คอ 1) คลนความถวทยในแงเทคนค, 2) แนวคด

เกยวกบกระบวนการบรหารคลนความถ และ 3) แนวคดคลนความถวทย

ในฐานะทเปนทรพยากร มรายละเอยดดงน

“คลนความถวทย” ในแงเทคนค

คลนความถวทย (Radio Frequency, Radio Spectrum) คอ คลน

แมเหลกไฟฟาทมนษยใชเพอการสอสารในรปแบบตางๆ ตามคณสมบต

เฉพาะของยานความถนนๆ และปจจยทมผลกระทบตอประสทธภาพการ

รบสงสญญาณของระบบการสอสารหนงๆ ขนอยกบลกษณะการเดนทาง

ของคลนวทยทเลอกใช ซงมรปแบบหลายชนด คอ คลนตรง คลนสะทอน

จากพนดน คลนสะทอนจากชนบรรยากาศ หรอคลนทเดนทางตามผวโลก

ลกษณะการเดนทางของคลน สามารถนำไปประยกตใชงานการ

สอสารตางๆ ใหเหมาะสมได อยางเชน การสอสารระบบวทยนำรอง ใช

ลกษณะการเดนทางแบบคลนทเดนทางตามผวโลกและคลนสะทอนจากชน

บรรยากาศ (คลนฟา) ในยานความถตำ (30-300 กโลเฮรตซ) เพอการ

สอสารระยะไกลมาก สวนการสอสารระบบวทยเอฟเอมและการสงสญญาณ

แพรภาพโทรทศน ใชลกษณะการเดนทางแบบคลนตรงและคลนสะทอน

จากพนดน (คลนดน) ในยานความถสงมาก (30-300 เมกะเฮรตซ) เพอ

คณภาพการสอสารในพนทครอบคลมระยะใกล เปนตน (จฑาเพชร เวช

รงส, www.thaitelecomkm.org)

70


นยามของขอบงคบวทยดานการกำหนดความถวทยระหวางประเทศ

กำหนดวาคลนความถวทย (Radio Frequency) หมายถง คลนแมเหลกไฟฟา

ทมความถตำกวา 3,000 กกะเฮรตซ (GHz) ทสามารถแพรกระจายโดย

ปราศจากสอนำ

สวน พ.ร.บ. วทยคมนาคม พ.ศ. 2498 นยามวา คลนความถวทย

เปนคลนแมเหลกไฟฟาทมความถระหวาง 10 กโลไซเกลตอวนาท ถง

3,000,000 เมกาไซเกลตอวนาท

อรรณพ เธยรถาวร (2541: 243-245 อางในอษณย ศรสนทร

ไพบลย, 2552: 80) อธบายวาคลนวทยหรอเฮรตเซยนเวฟ (Hertzian

Wave) เปนพลงงานแมเหลกไฟฟารปแบบหนง มความถอยระหวาง 10,000

เฮรตซ – 300 กกะเฮรตซ หรอ 300,000,000 เฮรตซ บางครงเรยกคลน

แมเหลกไฟฟา

สมเกยรต ตงกจวานชยและธราธร รตนนฤมตศร (2546: 1) นำ

เสนอวา คลนความถเปนทรพยากรธรรมชาตทใชไดโดยไมหมดสน แตม

อยอยางจำกด ปจจบน สามารถใชคลนความถในชวง 3 กโลเฮรตซ (kHz)

- 60 กกะเฮรตซ (GHz) และในอนาคต คาดวาพฒนาการทางเทคโนโลย

จะทำใหสามารถใชคลนความถไดถง 300 กกะเฮรตซ (GHz) ความจำกด

ของคลนความถสงผลใหการใชคลนความถโดยไมมการควบคมจะทำใหเกด

การรบกวนกนของคลน จนทำใหไมสามารถตดตอสอสารกนได ปญหาดง

กลาวทำใหรฐตองเขามากำกบดแลการบรหารและจดสรรคลนความถ

กลาวโดยสรป คลนความถวทย คอ คลนแมเหลกไฟฟาทใชเพอ

การสอสาร ปจจบนสามารถใชประโยชนจากคลนความถเพอการสอสารใน

ชวง 3 กโลเฮรตซ – 60 กกะเฮรตซ โดยคาดวา เมอเทคโนโลยไดรบการ

พฒนาใหกาวหนายงขน จะสามารถใชประโยชนจากคลนความถไดถง 300

กกะเฮรตซ

PB

71

ก. ยานความถ

สเปกตรมหรอแถบของคลนแมเหลกไฟฟา จดแบงเปนชวงความถ

เพอการสอสารในรปแบบตางๆ เชน ยานความถตำมาก (Very Low

Frequency: VLF) คอ ชวงความถ 3 ถง 30 กโลเฮรตซ (kHz) ใชสำหรบ

การสอสารทางเรอดำนำ สวนยานความถสง (High Frequency: HF) คอ

ชวงความถ 3 ถง 30 เมกะเฮรตซ (MHz) ใชสำหรบระบบวทยสมครเลน

และในยานความถสงพเศษ (Super High Frequency: SHF) คอ ชวง

ความถ 3 ถง 30 กกะเฮรตซ ใชในระบบการสอสารผานดาวเทยม เปนตน

สหภาพโทรคมนาคมระหวางประเทศ (Internat ional

Telecommunication Union: ITU) ทำหนาทกำหนดแนวทางการใชและ

บรหารคลนความถวทยของแตละประเทศเพอไมใหเกดการรบกวนกนของ

คลนความถ โดยไดแบงคลนวทยเพอการใชงานดานการสอสารและ

โทรคมนาคมทวโลกไวเปน 11 ยานความถ และกำหนดการใชประโยชน/

การใชงานในแตละแถบความถ ซงประเทศตางๆ ทวโลกตองปฏบตตาม (

en.wikipedia.org) (ดตาราง 1)

ประเทศไทยมขอผกพนหรอขอตกลงระหวางประเทศเกยวกบการ

บรหารคลนความถกบสหภาพโทรคมนาคมระหวางประเทศ (ITU), องคการ

การบนพลเรอนระหวางประเทศ (International Civil Aviation Organization:

ICAO), และองคการทางทะเลระหวางประเทศ (International Maritime

Organization: IMO) นอกจากน ตารางกำหนดคลนความถแหงชาตจะ

ตองคำนงถงลกษณะบรการทไดกำหนดโดยสหภาพโทรคมนาคมระหวาง

ประเทศ (ITU) และองคกรโทรคมนาคมแหงเอเชยและแปซฟค (Asia-Pacific

Telecommunity: APT) ดวย

72


ตาราง 1 ยานความถและการใชงาน

ชวงความถ (Frequency Range)

ชอยานความถ (Frequency Band)

ตวยอ การใชงาน

3 – 30 Hz ความถตำยงยวด (Extremely Low frequency)

ELF - การสอสารในทะเลลก

30 – 300 Hz ความถตำพเศษ (Super Low Frequency)

SLF - การสอสารทางทะเล

300 – 3 kHz ความถตำยง (Ultra Low Frequency)

ULF - การสอสารเกยวกบแผนดนไหว

3 – 30 kHz ความถตำมาก (Very Low Frequency)

VLF - การสอสารของทหาร - การสอสารของวทยนำทางระยะไกลโซนาร

30 – 300 kHz ความถตำ (Low Frequency)

LF - วทยสมครเลน - การสงสญญาณเพอชวยนำทาง - คลนวทยระบบเอเอม

300 – 3000 kHz ความถปานกลาง (Medium frequency)

MF - คลนวทยระบบเอเอม

3 – 30 MHz ความถสง (High Frequency)

HF - คลนวทยเอเอมคลนสน (กระจายเสยงระหวางประเทศ) - วทยสมครเลน

30 – 300 MHz ความถสงมาก (Very high Frequency)

VHF - คลนวทยระบบเอฟเอม - คลนโทรทศน - วทยตำรวจและแทกซ

300 – 3000 MHz ความถสงยง (Ultra High Frequency)

UHF - คลนโทรทศน - การสงเรดาร - โทรศพทเคลอนท

3 – 30 GHz ความถสงพเศษ (Super High Frequency)

SHF - ดาวเทยม - ไมโครเวฟ - ระบบ LAN ไรสาย

30 – 300 GHz ความถสงยงยวด (Extremely High Frequency)

EHF - สงเรดาร - การทดลองเฉพาะทาง

PB

73

ข. ยานความถเพอใชงานในกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน

ประเทศไทยมการใชคลนความถเพอกจการกระจายเสยงและกจการ

โทรทศนหลายยานความถดวยกน สามารถแบงออกเปน 6 สวน (ดแผนผง

1) ดงน

1) วทยเอเอมคลนยาว (Long wave AM Radio) ใชยานความถ

ตำ (LF) ในชวงความถระหวาง 150 - 280 กโลเฮรตซ (kHz)

2) วทยเอเอมคลนความยาวขนาดกลาง (Medium wave AM

Radio) ใชยานความถปานกลาง (MF) ในชวงความถระหวาง 530 -

1610 กโลเฮรตซ (kHz) สถานวทยระบบเอเอมในประเทศไทยใชชวงความถ

ระหวาง 530 – 1600 กโลเฮรตซ (kHz)

3) โทรทศนยาน I (Channels 1 - 6) ใชยานความถสงมาก

(VHF) ในชวงความถระหวาง 50 - 88 เมกกะเฮรตซ (MHz)

4) วทยเอฟเอมยาน II ใชยานความถสงมาก (VHF) ในชวงความถ

ระหวาง 75.0 เมกกะเฮรตซ หรอ 88 เมกกะเฮรตซ หรอ 87.5 เมกกะ

เฮรตซ - 108 เมกกะเฮรตซ โดยสถานวทยระบบเอฟเอมในประเทศไทย

74


แผนผง 1 การใชคลนความถในกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน

ใชชวงความถ 87.5-108 เมกกะเฮรตซ จำนวน 94 ความถ

5) โทรทศนยาน III (Channels 7 - 13) ใชยานความถสงมาก

(VHF) ในชวงความถระหวาง 174 – 216 เมกกะเฮรตซ สถานวทยโทรทศน

กองทพบกชอง 5 ใชชวงความถ 174 – 181 เมกกะเฮรตซ, สถานวทย

โทรทศนส กองทพบกชอง 7 ใชชวงความถ 188 - 195 เมกกะเฮรตซ,

สถานวทยโทรทศนโมเดรนไนท ทว ใชชวงความถ 202 - 209 เมกกะ

เฮรตซ, และสถานวทยโทรทศนแหงประเทศไทย ชอง 11 กรมประชาสมพนธ

ใชชวงความถ 216 - 223 เมกกะเฮรตซ

6) โทรทศนยาน IV & V (Channels 14 - 83) ใชยานความถสง

ยง (UHF) ในชวงความถระหวาง 470 - 950 เมกกะเฮรตซ สถานวทย

โทรทศนชองทวไทยใชความถชอง 29 (ชวงความถ 534 - 542 เมกกะ

เฮรตซ) และชอง 3 ใชความถชอง 32 (ชวงความถ 558 - 566 เมกกะ

เฮรตซ)

PB

75

การกระจายเสยงวทยระบบเอเอม หมายถงการสงวทยกระจาย

เสยงทใชยานความถปานกลาง (MF) ในชวงความถระหวาง 535-1,605

กโลเฮรตซ (ระเบยบ กบว. พ.ศ. 2520 ขอ 5) ในทางปฏบต การสงวทย

กระจายเสยงจะเรมทประมาณ 540-1,600 กโลเฮรตซ และกำหนดให

ความกวางของชองสญญาณของสถานหนงๆ ไมเกน 10 กโลเฮรตซ การ

สงกระจายเสยงในแถบคลนนจะสงไดประมาณ 105 ชอง (1,600-540)

หากสงเกตบนหนาปดเครองรบวทยกระจายเสยงเอเอม แถบคลนปานกลางจะ

ระบตวเลขไว 2 แถว คอ แถวบนเปนตวเลขบอกความถ โดยจะเรม 540

หรอ 550 เรยงไปตามลำดบถง 1,600 เนองจากบนหนาปดเครองรบวทย

มพนทเขยนจำกด และเพอไมใหตวเลขยาวเกนไปโดยทวไปจงนยมเขยนแค

ตวเลขจำนวนเตมเทานน โดยตดเลข 0 ทายออก เชน 60 หมายถง 600

กโลเฮรตซ หรอ 150 หมายถง 1,500 กโลเฮรตซ และตามปกต ใตจำนวน

ตวเลขความถเหลานจะบอกตวเลขทเสดงความยาวคลนควบคกนไปดวย

เสมอ ตวเลขของความยาวคลน คอ อตราสวนของความเรวคลน และ

ความถวทย (www.whitemedia.org)

การสงวทยกระจายเสยงระบบเอฟเอม สหภาพโทรคมนาคมระหวาง

ประเทศ (ITU) ไดกำหนดใหชองสญญาณทใชสง หรอความกวางแถบ

คลน (Band Width) ไวเปนสากล คอ ใหใชชองความกวางของสญญาณ

ในการสงไดไมเกน 200 กโลเฮรตซ ซงกวางกวาการสงกระจายเสยง

เอเอม (10 กโลเฮรตซ) ดงนนในชวงความถระหวาง 78-108 เมกะเฮรตซ

สามารถกระจายเสยงวทยระบบเอฟเอมไดถง 100 ชอง อยางไรกตาม

การกำหนดระยะหางของแตละสถาน ในแตละประเทศกำหนดไวไมเหมอน

กน บางประเทศกำหนดใหแตละสถานมระยะหาง 0.2 เมกกะเฮรตซ เชน

สหรฐอเมรกา มาเลเซย และลาว เปนตน สำหรบประเทศไทยใชระยะหาง

ระหวางสถาน 0.5 เมกกะเฮรตซ นอกจากน สถานวทยกระจายเสยง

76


เอฟเอมทตงอยหางไกลกบรศมกำลงสงทออกอากาศไปไมถงอาจใชความถ

ชองเดยวกนได ดงนน สถานวทยกระจายเสยงเอฟเอมในประเทศหนงๆ

อาจมมากกวา 100 สถาน (สหพนธวทยชมชนแหงชาตและมลนธอาสา

สมครเพอสงคม, 2552: 73)

การกระจายภาพและเสยงของโทรทศนของประเทศไทยใช 2 ยาน

ความถ คอ 1) ยานความถสงมาก (VHF) ใชชวงความถ 30-300 เมกะ

เฮรตซ แบงออกเปนชอง 1-13 ชอง (ชอง 1 ไมนยมใชสงเพราะมความถ

ตำมาก) โดยปกตจะใชชวงความถออกอากาศระหวาง 48-300 เมกะ

เฮรตซ ยานความถสงมาก (VHF) เปนยานความถทสามารถแพรภาพไป

ไดในระยะไกลและชดเจน แตมขอเสยอยตรงทมจำนวนชองเพยง 12 ชอง

เทานน และ 2) ยานความถสงยง (UHF) ในชวงความถ 300-3,000

เมกะเฮรตซ แบงออกเปนชอง 14-83 ชอง รวม 70 ชอง สามารถสง

สญญาณไปไดไมไกล ภาพจะไมชดถามสงกดขวาง (www.whitemedia.org)

การขยายตวของการใชคลนความถในประเทศไทยเพมขนสงมากใน

รอบ 30 ปทผานมา ใน พ.ศ. 2528 มสถานวทยระบบเอฟเอม 145

สถาน พ.ศ. 2535 มสถานวทย 288 สถาน และใน พ.ศ. 2546 มสถาน

วทย 525 สถาน (ดตาราง 2) ปจจบนมสถานวทยระบบเอฟเอมมากกวา

6000 สถานทวประเทศไทย

PB

77

ตาราง 2 จำนวนสถานวทยระบบเอฟเอมทหนวยงานของรฐถอครอง

หนวยงาน จำนวนสถานวทยเอฟเอม ใน พ.ศ. 2528 จำนวนสถานวทยเอฟเอม จำนวนสถานวทยเอฟเอม

ใน พ.ศ. 2546

กระทรวงกลาโหม 35 211

กรมประชาสมพนธ 47 149

อ.ส.ม.ท. 8 62

กระทรวงมหาดไทย 11 44

รฐสภา - 16

ทบวงมหาวทยาลย 4 12

กรมไปรษณยโทรเลข 5 12

กระทรวงคมนาคม - 7

กระทรวงเกษตรและสหกรณ

- 5

กระทรวงศกษาธการ 1 3

สำนกพระราชวง 1 2

กระทรวงตางประเทศ - 1

กรงเทพมหานคร - 1

รวม 114 525

78


อยางไรกตาม จากการศกษาของกตตมา เมฆาบญชากจ (2552:

1-2 และ 136) ทศกษาและประเมนสถานการณใชคลนความถของประเทศ

ไทย ไดสรปเอาไววาการใชคลนความถในประเทศไทยแบงออกเปน 41

กจการตามขอเสนอแนะของสหภาพโทรคมนาคมระหวางประเทศ และในป

พ.ศ.2551 พบวายานความถวทย 3 กโลเฮรตซ -300 กกะเฮรตซ มคลน

ความถทงหมดจำนวน 299,999,997 กโลเฮรตซ และ กทช. ไดอนญาต

ใหใชงานแลวจำนวน 6,666,610 กโลเฮรตซ คงเหลอจำนวน 293,333,386

กโลเฮรตซ หรอรอยละ 97.78 และถาไมรวมยานความถตำยงยวด (3

กโลเฮรตซ - 30 กโลเฮรตซ) และยานความถสงยงยวด (30 กกะเฮรตซ

- 300 กกะเฮรตซ) ซงมการใชงานนอยมาก จะมความถทอนญาตใหใช

งานแลว 6,666,610 กโลเฮรตซ และคงเหลอเพยง 23,333,360 กโลเฮรตซ

หรอคดเปนรอยละ 77.80

นอกจากน ผลการประเมนในสวนของยานความถสงมาก (VHF)

กตตมาไดสรปวา ยานความถสงมาก (VHF, ชวงความถระหวาง 30 -

300 เมกกะเฮรตซ) มการใชงานหนาแนนปานกลาง และเปนยานความถ

ทเหมาะกบอปกรณการสอสารดานความมนคงของรฐ กจการการบน

กจการการเดนเรอ การบรรเทาสาธารณะภย และการบรการสาธารณะ

อนๆ จงมความจำเปนตองมการกำหนดและจดสรรชวงความถในยานนใหม

ใหเหมาะสมกบอปสงคของการใชงานในปจจบน และใหรองรบเทคโนโลย

ทงปจจบนและอนาคต สำหรบกจการเคลอนททางทะเล (ชวงความถวทย

156-162.05 เมกกะเฮรตซ) กจการวทยโทรทศน (ชวงความถ 47-68

เมกกะเฮรตซ และ 174-230 เมกกะเฮรตซ) และกจการวทยกระจายเสยง

ระบบเอฟเอม (ชวงความถ 87.5-108 เมกกะเฮรตซ) ไมจำเปนตองกำหนด

และจดสรรความถวทยใหม

PB

79

อยางไรกตาม ทามกลางปรากฏการณทมสถานวทยเอฟเอมกวา

6,000 สถานทวประเทศ และกระจายเสยงโดยใชคลนความถในยานความถท

จดสรรสำหรบกจการกระจายเสยงระบบเอฟเอม ชวงความถระหวาง 87.5

-108 เมกกะเฮรตซ ผฟงประสบปญหาในการหาคลนวทยชมชนไมพบ

หรอหาคลนยาก หรอเสยงทรบฟงไดไมชดเจนหรอเบามาก ทงนสบเนอง

มาจาก 2 สาเหต 1) สถานวทยสองสถานใชคลนความถตดกนและใช

กำลงสงตางกนมาก ทำใหเกดปรากฏการณ “เขตอบสญญาณเสยง” ซงผ

ฟงหมนหาคลนทใชกำลงสงตำกวามากไมพบ หรอเสยงเบามากเกนกวาท

จะรบฟงได (ดแผนผง 2) 2) การใชคลนความถตดกน 3 ความถ โดย

คลนความถวทยชมชนใชกำลงสงตำและถกขนาบขางดวยสถานวทยทใช

กำลงสงสงกวามาก ทำใหเกดปญหาหนกมากยงขน ผฟงจะรบฟงสถาน

วทยชมชนแทบไมไดเลย (ดแผนผง 3) (นนทพร เตชะประเสรฐกล และ

คณะ, 2552: 45-46)

ดงนน การศกษาของกตตมาเปนการสรปในภาพรวมของการใช

คลนความถในยานความถสงมาก แตถาพจารณาการใชคลนความถในวทย

กระจายเสยงระบบเอฟเอมแลว มการใชงานหนาแนนมาก จงมความจำเปนท

จะตองกำหนดและจดสรรคลนความถใหมใหวทยแตละประเภทใช

80


แผนผง 2 การเกดเขตอบสญญาณเสยง กรณการใชคลนตดกนและใช

กำลงสงตางกนมาก

แผนผง 3 การเกดเขตอบสญญาณเสยงกรณสถานกำลงสงตำถกขนาบ

ขางดวยสถานทใชกำลงสงสงกวามาก

PB

81

แนวคดเกยวกบกระบวนการบรหารคลนความถ

หนงสอคมอการบรหารคลนความถระดบชาต (2005) ของสหภาพ

โทรคมนาคมระหวางประเทศ (ITU) เสนอหนาทความรบผดชอบของ

องคกรกำกบดแลคลนความถไว 10 ภาระงาน ดงน

1) การวางแผนและขอบงคบการบรหารคลนความถ องคกรกำกบ

ดแลตองคำนงถงความกาวหนาทางเทคโนโลย รวมถงสภาพทางสงคม

เศรษฐกจ และการเมอง ในการพฒนาแผนปฏบตการ ขอบงคบ และ

นโยบาย โดยตารางกำหนดคลนความถจะสะทอนใหเหนถงความหลากหลาย

ของการใชและการใหบรการ ซงองคกรกำกบดแลตองคำนงถงประโยชน

ของรฐและสาธารณะเปนสำคญ

2) การกำหนดชวงความถ แตละประเทศไมจำเปนตองดำเนนการ

ตามระเบยบของ ITU ทงหมด สามารถเปลยนแปลงไดตามความเหมาะสม

เพราะ ITU จดทำตารางกำหนดคลนความถกเพอไมใหเกดคลนรบกวนกน

องคกรกำกบดแลควรพฒนาแผนงานใหใกลเคยงกบตารางกำหนดคลน

ความถเทาทเปนไปได โดยคำนงถงความกาวหนาทางเทคโนโลย การกำหนด

คลนความถใหกบรฐบาลและความมนคงปลอดภย และประสานการใช

คลนความถกบประเทศเพอนบาน

3) การจดสรรคลนความถและการใหใบอนญาต (รวมถงการ

จดสรรคลนความถทไมตองขอใบอนญาต) เปนงานประจำขององคกรกำกบ

ดแล ซงมหนาทใหใบอนญาต จดทะเบยน สรางขอบงคบและวธปฏบต

เพอควบคมการดำเนนงานของสถาน โดย 1) ตรวจสอบเอกสารการขอใบ

อนญาตและมาตรฐานทางเทคนคของอปกรณ, 2) จดสรรคลนความถให

แตละราย, 3) ใหใบอนญาตและรวบรวมคาธรรมเนยม, 4) กำหนดวธการ

บรหารการใหใบอนญาต, 5) ปรบปรง/ระงบ/ยดใบอนญาต, และ 6)

82


ตรวจสอบผดำเนนการ

4) การเงนดานการบรหารคลนความถ คลนความถ เปน

ทรพยากรธรรมชาต เปนทรพยสนของชาต ซงโดยปกต รฐจะควบคม ซง

นโยบายการเกบคาธรรมเนยม ควรจะ 1) เปนการปรบปรงโครงสราง

พนฐานดานโทรคมนาคม, 2) สนบสนนโครงสรางการบรหารคลนความถ

ผานงบประมาณบรหารทผใชทกคนสามารถเขาถงได, 3) สนบสนน

ประสทธภาพการใชคลนความถ โดยการใชแรงจงใจทเหมาะสม รวมทง

ประเมนคาธรรมเนยมโดยการคำนวณจากความกวางของชวงความถทใช

และจำนวนเครองสงของเครอขาย, 4) สะทอนใหเหนถงหลกการทาง

เศรษฐศาสตรและมาตรฐานทางเทคนคทกำหนดไวโดย ITU

5) มาตรฐานทางเทคนคและการอนญาตใหใชอปกรณวทยคมนาคม

โดยปกตการบรหารคลนความถควรดำเนนงานตามลกษณะทางเทคนคท

กำหนดไวใน “ขอบงคบวทย” มาตรา 3 และภาคผนวก 2 และ 3 ของ

ITU เพอหลกเลยงการรบกวนกนของคลนความถ การกำหนดมาตรฐาน

ทางเทคนคเปนประเดนระดบประเทศและระหวางประเทศทจะตองหาขอ

ตกลงกน สวนการยอมรบมาตรฐานทางเทคนคจะตองมการทดสอบจาก

ฝายตางๆ แตองคกรกำกบดแลตองมนใจวาอปกรณนนๆ ผานมาตรฐาน

ทางเทคนคแลว

6) การตดตามการใชคลนความถ คอ การตดตามขอมลการบรหาร

คลนความถวาการวางแผนและจดสรรคลนความถลดความเปนไปไดของ

การรบกวนกนของคลนความถหรอไม การตดตามการใชคลนความถเปน

งานประจำทจะตองตรวจสอบการใชคลนความถทกประเภท รวมถงการใช

คลนความถทผดกฎหมายหรอการใชคลนความถทสรางคลนรบกวนผอน

การตดตามการใชคลนความถทำใหไดขอมลการใชคลนทเกดขนจรง ซงจะ

นำไปใชในการปรบปรงแผนคลนความถในอนาคต

PB

83

7) การบงคบใชกฎหมาย : การตรวจตราและการสบสวน การบงคบใช

กฎหมายสะทอนใหเหนถงประสทธภาพของการบรหารคลนความถ องคกร

กำกบดแลควรจะกำหนดขอบงคบและบทลงโทษ และบงคบใชใหเปนไป

ตามกฎหมาย อยางไรกตาม การบงคบใชกฎหมาย การตรวจตรา การ

สบสวน ควรทำงานอยางใกลชดกบหนวยงานทรบผดชอบดานการตดตาม

การใชคลนความถ การจดสรรคลนความถ และการใหใบอนญาต ทงนก

เพอรวบรวมขอมลดานการรองเรยนการใชคลนความถทรบกวนผอน การ

ดำเนนงานทผดกฎหมาย และการดำเนนงานทไมปฏบตตามขอบงคบ

8) การประสานงานระหวางประเทศและภมภาค รวมถงการประสาน

คลนความถและขอบงคบของแตละประเทศ โดยองคกรระหวางประเทศ

หรอองคกรทวภาค หรอองคกรพหภาค มความจำเปนทจะตองจดประชม

เพอหาขอตกลงรวมกน

9) การตดตอประสานงานและการปรกษาหารอระดบชาต องคกร

กำกบดแลควรจดตงหนวยงานประสานงานเพอการสอสารและปรกษา

หารอกบผใช หมายรวมถง องคกรธรกจ อตสาหกรรมโทรคมนาคม รฐบาล

และสาธารณะ เพอกระจายขอมลขาวสารดานนโยบาย กฎระเบยบ ขอบงคบ

และวธปฏบต และรวมถงการสรางกลไกการรบฟงความคดเหน เพอประเมน

ผลทเกดขนและนำมาปรบปรงขอบงคบ การจดสรร และการกำหนดยาน

ความถ

10) การสนบสนนการบรหารคลนความถ หมายถงการสนบสนน

ดานการบรหาร กฎหมาย การจดการดานคอมพวเตอร วศวกรรมคลน

ความถ และการฝกอบรม หนวยงานสนบสนนนจะจดเตรยมขอมลสารสนเทศ

ทางเลอกทางเทคโนโลย และการวเคราะหทางวศวกรรมใหกบองคกรกำกบ

ดแล เพอชวยใหการบรหารคลนความถมประสทธภาพมากขน (Nattawut

Ard-paru, 2010: 11-15)

84


เศรษฐพงค มะลสวรรณ (2552, ใน www.torakom.com/article

และ www.vchakarn.com) เสนอวากระบวนการบรหารคลนความถใน

ระดบประเทศ ประกอบดวยงาน 6 งาน ดงน

1) การกำหนดนโยบายและการวางแผนการบรหารคลนวทย ท

พจารณาถงปจจยดานเทคโนโลย เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และความ

มนคง ในการกำหนดหลกเกณฑและวธการอนญาตทสงผลใหเกดการ

จดสรรทเทาเทยมกน มเหตผล ประหยด มประประสทธภาพ และปราศจาก

การรบกวนกนของคลนอยางรนแรง

2) การกำหนดความถวทยและการจดทำแผนความถ โดยจด

ทำตารางกำหนดความถวทยแหงชาต (National Table of Frequency

Allocation) และแผนความถวทย ทสอดคลองกบขอกำหนดของ ITU แต

กสามารถเปลยนแปลงใหแตกตางไปบางในระดบหนง

3) การจดสรรความถวทย การออกใบอนญาตใหใชคลนวทยและ

ใบอนญาตวทยคมนาคม เปนการควบคมการใชความถวทยและการตง

สถานวทย โดยการกำกบดแลทใชนโยบาย กฎหมาย กฎ ระเบยบ และ

กระบวนการทเปนประโยชนตอประเทศและประชาชน

4) การกำหนดมาตรฐานทางเทคนคและการอนญาตใหใชเครอง

วทยคมนาคม ขอกำหนดหรอมาตรฐานทางเทคนคเปนเกณฑกำหนดการ

ใชงานเครองวทยคมนาคมรวมกน เพอหลกเลยงปญหาการรบกวนกนของ

คลน และการอนญาตใหใชตองมการทดสอบและรบรองตวอยางเครองวทย

คมนาคม

5) การตรวจสอบการใชคลนวทย ทงในแงลกษณะทางเทคนคของ

การแพรคลนวทย และลกษณะการใชงานของสญญาณคลนวทยเปรยบเทยบ

ตามฐานขอมลความถวทยทอนญาต รวมทงสนบสนนกระบวนการบงคบใช

กฎหมายดวยขอมลการตรวจพสจนทราบและตรวจคนหาสถานวทยทผด

PB

85

กฎหมาย

6) การบงคบใชกฎหมาย โดยการออกกฎ ระเบยบ และขอบงคบ

ทเกยวของกบการตรวจสอบการใชคลนวทย (Spectrum Monitoring)

และภารกจสารวตรวทยคมนาคม (Radio Inspection) เพอนำขอมลทได

มาไปบงคบใชใหเปนไปตามกฎหมาย (Spectrum Enforcement)

สมเกยรต ตงกจวานชย และธราธร รตนนฤมตร (2546: 2)

เสนอวาการบรหารคลนความถ (Spectrum Management) ประกอบดวย

กจกรรมหลก 4 ประการ ดงน

1) การกำหนดยานความถ (Frequency Allocation) คอ การ

กำหนดกรอบการใชคลนความถอยางกวางๆ ซงประเทศสมาชกสหภาพ

โทรคมนาคมระหวางประเทศ (ITU) ตองจดทำตารางกำหนดคลนความถ

(Frequency Table) ของประเทศตน ตามขอกำหนดการกำกบดแลคลนวทย

(Radio Regulation) ของสหภาพโทรคมนาคมระหวางประเทศ (ITU)

และมการจดทำตารางกำหนดคลนความถแหงชาต (National Table of

Frequency Allocation)

2) การประกาศกฎเกณฑการบรหารคลนความถ (Development

of Services Rules) คอ การจดทำระเบยบและขอบงคบตางๆ เกยวกบ

การนำคลนความถไปใชเพอใหเกดประสทธภาพสงสด อยางเชน การใช

คลนความถรวม (Frequency Sharing) และการใชคลนความถซำ (

Frequency Reuse) เปนตน

3) การจดสรรคลนความถใหแกผใชแตละราย (Frequency

Assignment) มกอยในรปแบบของการออกใบอนญาตใหใชคลนความถ

ตามยานความถและเงอนไขทกำหนดไว

86


4) การตรวจสอบและบงคบใชกฎหมาย (Enforcement) เปน

กจกรรมทเกยวของกบการรบแจงและตรวจสอบเฝาฟงการใชคลนความถ

เพอแกไขปญหาการรบกวนกนของคลนความถ รวมทงปองกนการใชคลน

ความถโดยไมไดรบอนญาตดวย

นอกจากนปจจยสำคญททำใหการบรหารคลนความถเปนไปอยางม

ประสทธภาพ คอ การมหนวยงานกำกบดแลทเปนอสระ (Independent

Regulator) การมกฎระเบยบทมความชดเจนและสามารถคาดการณได (

Clear and Predictable Rules) และการมกลไกในการบรหารคลนทม

ความยตธรรมและโปรงใส (Fair and Transparent)

กลาวโดยสรป กระบวนการบรหารคลนความถขององคกรกำกบ

ดแลประกอบดวยภาระหนาทดงน คอ การวางแผน การจดสรรคลนความถ

การตดตามการใชคลนความถ การบงคบใชกฎหมาย และการมหนวยงาน

สนบสนนกจกรรมตางๆ ดงกลาวขางตน

PB

87

แนวคดคลนความถวทยในฐานะทเปนทรพยากร

คลนความถเปนทรพยากรธรรมชาตทใชไดโดยไมหมดสน แตม

จำกดในบางชวงบางเวลา เมอจะตองมการประมลคลนความถเพอบรการ

แบบไรสายใหมๆ สงทตามกคอองคกรกำกบดแล/ผประกอบการรายเกามก

จะอางวามปญหาความขาดแคลนคลนความถ ทำใหผประกอบการรายใหม

ตองลงทนหลายหมนลานบาท เพอทจะเขาถงและครอบครองแถบความถ

หนงๆ ซงความขาดแคลนทวานเปนความขาดแคลนเทยม เนองจากผประกอบ

การรายเกาไมไดใชแถบความถทประมลไดเตมท ปรากฏการณแบบน

ทำใหกลมผลประโยชนตางๆ เรมพจารณาการปรบปรงทเปนไปไดในขอบเขต

ของการกำกบดแล โดยผอนคลายกฎระเบยบในการเขาถงคลนความถ

ดงนน จงเกดการเปลยนแปลงแนวคดการบรหารคลนความถ ซง

จากเดมทหนวยงานกำกบดแลของรฐจะถอครองสทธการใชคลนความถ

ทงหมดและควบคมการออกใบอนญาต (ซงหนวยงานกำกบดแลจะจำกด

การใชคลนความถโดยใชวธการแบบสงการและควบคม) ไปเปนแนวคด

เกยวกบสทธผกขาดการใชคลนความถทรบประกนโดยหนวยงานกำกบ

ดแล โดยอาศยกลไกตลาดหรอการส งการและควบคม (

Command-and-Control or Market Based Approach) ซงทำใหคลน

ความถกลายเปน “สนคาเอกชน” (Private Goods) และวธการใชกลไก

ตลาดน หนวยงานกำกบดแลจะอนญาตใหผไดรบใบอนญาตสามารถโอน

ใบอนญาตใหแกผอนไดโดยอาศยกลไกตลาด (Nuttawut Ard-Paru, 2010

: 4-5)

การบรหารคลนความถทผานมาของประเทศไทย สามารถแบงแนวคด

การบรหารคลนในฐานะทเปนทรพยากรของชาตเพอประโยชนสาธารณะ

ออกได 3 แนวคดใหญๆ ดงน

88


1) คลนความถในแงทเปนทรพยสนของรฐ เปนการบรหารคลน

ความถแบบดงเดม และใชวธการสงการและควบคม (Command & Control)

โดยรฐจะตงหนวยงานกำกบดแลทมลกษณะรวมศนยอำนาจและบรหาร

แบบ “บนลงลาง” กลไกตลาดมผลกระทบจำกดมากในการบรหารคลน

แบบน หนวยงานนควบคมทงเทคโนโลยทใช รปแบบการใชคลนความถ

และผใช โดยการใหใบอนญาตหรอประมลแกเอกชน เพอใหมสทธผกขาด

การใชคลนความถหนงๆ ภายใตเงอนไขทกำหนด การทหนวยงานกำกบ

ดแลถอครองสทธการใชคลนความถทงหมดและควบคมการออกใบอนญาต

ทำใหเกดปญหาความโปรงใสในการบรหาร รวมถงการเปลยนแปลงส

เทคโนโลยใหมไมยดหยน นอกจากนการตดสนใจยงลาชา และคาบรหาร

จดการแพง

ประเทศไทยใชแนวคดการบรหารแบบสงการและควบคม ทการ

จดสรรคลนความถเปนไปในรปแบบ “มากอน ไดกอน” (First come,

First serves) เนนสทธการใช (Spectrum Right) ทผรบสทธมกจะ

ครอบครองหรอมสทธใชคลนความถนนๆ แตเพยงผเดยว และไมไดกำหนด

เวลาสนสดเอาไว ผไดรบสทธการใชคลนความถสวนใหญเปนหนวยงาน

เพอความมนคงของรฐ สวนราชการ และรฐวสาหกจ โดยภาคธรกจและ

ภาคประชาชนยงมไมมากนก (กทช., แผนการกำหนดและจดสรรคลน

ความถใหม, 2553: 4)

การมองวาคลนความถวทยเปนทรพยสนของรฐและมหนวยงานของ

รฐกำกบดแลโดยการใชวธการสงการและควบคมน ถกวจารณในหลายแง

มมดงน

(1) ไมสงเสรมใหผ ไดรบใบอนญาตใชคลนความถอยางม

ประสทธภาพ

(2) ระบบการออกใบอนญาตลาชาและไมคลองตว รวมทงเออตอ

PB

89

“รฐบาล” และพรรคพวก

(3) ใบอนญาตใหใชคลนความถไดระบชนดการใหบรการไวชดเจน

ซงหามมใหเปลยนแปลงไปใหบรการชนดอนได

(4) จำกดการใชนวตกรรมดานเทคโนโลยใหมๆ

(5) มขอจำกดทมากเกนไปในการเปดใหเทคโนโลยใหมๆ เขามาใน

อตสาหกรรม

2) คลนความถในแงทเปนทรพยสนเอกชน (Spectrum Property

Right) แนวคดนเชอในกลไกตลาด และเสนอวาควรจะมองทรพยากรคลน

ความถเหมอนกบทรพยากรธรรมชาตอนๆ ซงรฐจะตองอนญาตใหเอกชน

สามารถเปนเจาของชวงความถ และการจดสรรนกขนกบกลไกตลาด ถาม

ความตองการใชชวงความถหนงๆ มากขนเทาไร ราคาชวงความถนนๆ ก

จะสงมากขนไปเทานน นอกจากนผเปนเจาของชวงความถสามารถขาย

สดสวนทครอบครองใหแกคนอนๆ ได ซงสทธแบบน (ทรพยสนเอกชน)

แตกตางไปจากสทธจากการไดรบ (ใบอนญาต) จากหนวยงานรฐ (ทรพยสน

ของรฐ) ในแงทวาสทธนมความเปนกลางทางบรการและเทคโนโลย ซง

ตรงกนขามกบสทธจากการไดใบอนญาตจากหนวยงานรฐทผกตดกบบรการ

และเทคโนโลยการสอสารหนงๆ

ผสนบสนนแนวคดนเสนอวาการจดการแบบนจะชวยใหเกดการ

สรางสรรคสงใหมและการใชทรพยากรคลนความถทมประสทธภาพมากขน

เพราะเจาของชวงความถกตองการใชทรพยากรเหลานใหเปนประโยชนทาง

เศรษฐกจสำหรบพวกเขาดวย ซงกถกวจารณวาคลนความถในแงทเปน

ทรพยสนเอกชนจะกอใหเกด “ความขาดแคลนเทยม” ซงผถอครองชวง

ความถ (ตามระเบยบเกา) จะถอครองไวเฉยๆ เพอปองกนผประกอบการ

หนาใหม และไมไดใชชวงความถทถอครองอยางเตมศกยภาพ รวมทงการ

90


ประมลกเออตอ “ทนใหญ” ดงนน ถามการเรยกรองชวงความถคน ผเปน

เจาของชวงความถสามารถเรยกรองคาตอบแทนชดเชยจากชวงความถ

ทพวกเขาตองคนไปให คำถามจงมอยวาทำอยางไรจงจะใช “ใบอนญาต

ประกอบการ” แทนท “การประมลแบบเกา” ทเออตอพรรคพวกของผถอ

ครองอำนาจรฐ และทำอยางไรทจะทำใหการออกใบอนญาตนนเออตอคน

ทกกลม (www.en.wikipedia.org)

เศรษฐพงค มะลสวรรณ (www.infoforthai.com) เสนอวาแนวคด

คลนความถในแงทเปนทรพยสนเอกชนน การบรหารคลนความถโดยองคกร

กำกบดแล (Regulator) จะตองมการผอนคลายกฎระเบยบการบรหาร

คลนความถ (De-regulating spectrum management) ดวยความเปน

ธรรม และมอบอำนาจหรอสทธการใชชวงความถใหภาคธรกจเปนผบรหาร

จดการ ซงสามารถขายสทธตอ (Trading) หรออนญาตใหใชรวม (Sharing)

ได ซงวธนกำลงเปนทสนใจและมการใชในประเทศทมประสบการณและ

เขาใจการบรหารคลนความถเปนอยางดแลว

สมเกยรต ตงกจวานชย และธราธร รตนนฤมตร (2546: 12)

เสนอวาการอนญาตใหสามารถเปลยนมอกรรมสทธในการใชชวงความถได

นน กตอเมอชวงความถถกจดสรรในครงแรกอยางมประสทธภาพ อยาง

เชนเปนการจดสรรโดยการประมลทมการแขงขนอยางเตมท มฉะนนแลวผ

ทไดรบชวงความถจากวธการคดเลอกทไมมประสทธภาพ ยกตวอยางเชน

การคดเลอกเปรยบเทยบหรอการจดสรรแบบสม จะสามารถแสวงหาผล

ประโยชนไดอยางมหาศาลจากการนำชวงความถไปขายตอโดยรฐไมได

ประโยชน

ประเทศไทยนำแนวคดคลนความถในแงทเปนทรพยสนมาใชในบาง

แงมม กลาวคอ แมวาในกฎหมายจะกำหนดใหการใชคลนความถเพอ

ประกอบกจการทางธรกจตองใชการประมล โดยราคาขนอยกบกลไกตลาด

PB

91

แตเปนสทธเฉพาะตวของผไดรบใบอนญาต จะโอนแกกนมได (มาตรา 41

และ 43, พระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและกำกบการประกอบ


2553)

3) คลนความถในแงทเปนทรพยสนสาธารณะ หรอเรยกวา “คลน

ความถรวมสาธารณะ” (Spectrum Commons) คอ คลนความถทเปดให

ทกคนใชภายใตขอจำกดหนงๆ ไมมใครมสทธผกขาดการใชคลนความถ

กลาวอกอยางหนงกคอ การใชคลนความถรวมกนภายใตขอจำกดกำลงสง

ของอปกรณ โดยหนวยงานกำกบดแลจะกำหนดชวงความถหนงๆ เปน

คลนความถรวมสาธารณะ อนเปนชวงความถทไมตองขอใบอนญาต และ

เปนของสาธารณะ แตกมการกำหนดกำลงสง ความถ และเทคนคทเฉพาะ

เพอหลกเลยงการรบกวนกนของคลน เชน รโมตคอนโทรล อปกรณ

เทคโนโลยไรสาย เปนตน

ในแงมมทางกฎหมาย คลนความถรวมสาธารณะ คอ คลนความถ

ทคณะกรรมการโทรคมนาคมแหงชาต (กทช. ปจจบน คอ กสทช.) ประกาศ

กำหนดอนญาตใหสาธารณชนหรอประชาชนทวไปเขาใชได ภายใตหลกเกณฑ

และเงอนไขทกำหนดโดยไมจำเปนตองไดรบการจดสรร หรออนญาตใหใช

คลนเปนการเฉพาะ อยางเชน ประกาศ กทช. เรองอนญาตใหใชเครอง

วทยคมนาคมระบบเรดารสำหรบตดตงในรถยนต (Vehicle Radar) ในชวง

ความถ 76-77 กกะเฮรตซ เมอวนท 10 สงหาคม พ.ศ. 2549 และประกาศ

ของ กทช. กำหนดชวงความถ 30-50 เมกกะเฮตรซ เปนชวงความถทไม

ตองขอใบอนญาต และมเงอนไขกำหนดใหใชกำลงออกอากาศตำไมเกน 10

มลลวตต เปนตน

แนวคดคลนความถรวมสาธารณะมกถกโจมตวาจะทำใหทรพยากร

92


เสอมโทรม (Tragedy of the Commons) เนองจากความเขาใจผดในแงท

วาเมอทรพยากรใดทเปนทรพยสนสาธารณะ กจะเปดโอกาสใหทกคน

เขาไปใชประโยชนโดยปราศจากขอบงคบ อนทจรงแลว แนวคดเกยวกบ

ทรพยากรในฐานะทเปนทรพยสน ไมมทรพยากรไหนทเปนของเอกชนโดย

สมบรณ หรอควบคมโดยรฐทงหมด หรอเปดโอกาสใหทกคนใชโดยปราศจาก

ขอบงคบ คลนความถรวมสาธารณะเปนทรพยสนสาธารณะทกลมคนท

เฉพาะหนงๆ จดการบรหารคลนโดยมขอบงคบรวมกน ทงนกเพอแบงปน

สทธในการใชทรพยากรระหวางกน (Stuart Buck, 2002)

อยางไรกตาม การเปนทรพยสนสาธารณะ (The Commons) นน

ตองประกอบดวยองคประกอบพนฐานอยางนอย 3 องคประกอบ ดงน 1)

ทรพยากร ททกคนใชรวมกน เชน ทดน ปาไม นำ ขอมลสารสนเทศ

โปรแกรมคอมพวเตอร และคลนความถ เปนตน, 2) คน/ชมชน/สงคม ท

ใชประโยชนและรวมกนจดการทรพยากรหนงๆ โดยการผลตและ/หรอใช

ความร รวมทงคดคนเทคนคในการใชประโยชนรวมกน, และ 3) ขอบงคบ

/บรรทดฐานทางสงคม โดยผใชหรอกลมผใชประโยชนจะเปนผกำหนด

และควบคมการจดการทรพยากรเอง และเมอเกดความขดแยงในการใช

ทรพยากร กจะมการปรบเปลยนขอบงคบ/บรรทดฐานใหสอดคลองกบ

บรบททางสงคมการเมองทเปลยนไป (Slike Helfrich and ect., 2009: 11)

อานนท กาญจนพนธ (2544: 117-125) เสนอวาในการจดการ

ทรพยากรนน ควรเนนสทธในทรพยากรในแงของ “สทธในการจดการและ

การควบคม” (Rights of Management and Control) หรอ “สทธในการ

เขาถง” (Right of Access) แทนสทธในความเปนเจาของ (Rights of

Ownership) อยางเดยว ทแสดงนยของสทธผกขาด (Exclusive Rights)

อนทำใหเกดการกดกนกลมคนอนๆ ออกไป ยกตวอยางเชน การถอครอง

ทดนผนหนงๆ ถาเนนสทธในความเปนเจาของแตเพยงอยางเดยว ผถอ

PB

93

ครองทดนจะมสทธเบดเสรจเดดขาดแตเพยงผเดยวในการใชประโยชนหรอ

การโยกยายถายโอน แตถาเนนสทธในการจดการหรอการควบคม หรอ

สทธในการเขาถง สทธตางๆ สามารถซอนทบกนได ยกตวอยางเชน ใน

พนทปาของรฐ รฐอาจเปดโอกาสใหชมชนเขาไปจดการปาในรปแบบการ

จดการปารวมกบรฐ โดยพนทปานน รฐเปนเจาของ สวนชมชนคอผจดการใน

รปแบบปาชมชน หรอพนทนาในเขตภาคเหนอนน เปนทงทรพยสนเอกชน

(Private Property) ซงผถอครองสทธในพนทนานนๆ สามารถเขาไปทำ

ประโยชนโดยนำพกนำแรงของตนแตเพยงผเดยว และทรพยสนรวมสาธารณะ

(Common Property) ซงผอนทไมไดถอครองสทธในพนทนานนๆ สามารถ

เขาไปเกบเกยวพช/สตวทเกดขนตามธรรมชาตได

กลาวโดยสรป คลนความถในแงทเปนทรพยสนของรฐ ใชวธการ

แบบ “สงการและควบคม” และจดสรรคลนความถแบบ “มากอน-ไดกอน”

วธการแบบนเออตอ “รฐบาล” และพรรคพวก และจำกดการคดคนนวตกรรม

ทางเทคโนโลย สวนคลนความถในแงทเปนทรพยสนเอกชน ใชระบบ

“กลไกตลาด” และจดสรรคลนความถโดยการประมล คลนความถใดม

ความตองการมากยงขนเทาไร ราคาประมลกสงมากยงขนเทานน วธการ

แบบนเออตอ “ทนใหญ” สำหรบคลนความถในแงทเปนทรพยสนสาธารณะ

คอ คลนความถทเปดใหทกคนใชโดยไมตองขอใบอนญาต แตกมการจำกด

กำลงสงของอปกรณเพอปองกนการรบกวนกนของคลน วธการแบบนเออ

ตอการคดคนนวตกรรมทางเทคโนโลย แตกตองมการสรางองคกร/สถาบน

รวมทงขอบงคบ/มาตรฐานทางเทคนค เพอกำกบการใชคลนความถแบบน

ดวย (ดแผนผง 4)

94


แผนผง 4 แนวคดการบรหารคลนความถในฐานะทเปนทรพยากร

ทมา: ปรบปรงจาก Simon Forge. (2011). New directions for the radio spectrum:

Towards a spectrum commons and shared use. SCF Associates. (www.

europarl.europa.eu)

PB

95

องคกรกำกบดแลของประเทศไทย: กบถ.&กบว./กกช./กสช.&กทช./กสทช.

เมอสถานวทยกระจายเสยงแหงแรกของประเทศไทยกอตงใน

พ.ศ. 2473 รฐบาลไดประกาศใชพระราชบญญตวทยโทรเลข แกไขเพมเตม

พ.ศ. 2473 เพอเปดโอกาสใหประชาชนมเครองรบวทยเพอรบฟงได โดย

กอนหนานรฐไมอนญาตใหประชาชนมเครองวทยไวในครอบครอง ตอมา

ในป พ.ศ. 2482 รฐบาลโอนกจการวทยกระจายเสยงทสงกดกรมไปรษณย

โทรเลขไปสงกดอยในสำนกงานโฆษณาการ แตงานจดสรรความถวทยและ

การทดลองทางเทคนคยงคงเปนหนาทของกรมไปรษณยโทรเลขอย ในป

พ.ศ. 2493 รฐบาลไดประกาศใชพระราชบญญตการโฆษณากระจายเสยง

เพอยกเลกการจดทะเบยนเครองรบวทย ทำใหประชาชนสามารถเปนเจาของ

เครองรบวทยไดโดยไมตองขออนญาต และใหหนวยงานราชการอนๆ ตง

สถานวทยได (อษณย ศรสนทรไพบลย, 2552: 29-33)

พระราชบญญตวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน พ.ศ. 2498

นบเปนกฎหมายกระจายเสยงฉบบแรกของไทย (แตกมการแกไขอกหลาย

ครง คอใน พ.ศ. 2506, พ.ศ. 2512, พ.ศ. 2530) พระราชบญญตฉบบน

มอบอำนาจใหนายกรฐมนตรเปนผแตงตงเจาพนกงานและออกกฎระเบยบ

หรอกฎกระทรวงอนๆ เพอวางระเบยบใหแกการบรหารกจการกระจาย

เสยงใหเปนไปตามพระราชบญญต

ในทางปฏบต รฐไทยไดมอบอำนาจการควบคมทางเทคนคใหกบ

กรมไปรษณยโทรเลข หากจะจดตงสถานวทยกระจายเสยงหรอสถานโทรทศน

จะตองแจงความประสงคและขอใชคลนความถไปยงสำนกงานบรหารคลน

ความถวทย (ของกรมไปรษณยโทรเลข) เสยกอน โดยม “คณะกรรมการ

ประสานงานการจดและบรหารความถวทยแหงชาต (กบถ.)” ซงมรฐมนตร

กระทรวงคมนาคมเปนประธาน กำหนดหลกเกณฑการจดสรรคลนความถ

96


ใหแกผขอใชคลนความถ โดยการจดสรรความถจะดำเนนการในรปแบบ

“มากอนไดกอน” (First Come-First Serve) กลาวคอ ผขอรบการจดสรร

ความถผใดยนเรองขอรบการจดสรรความถกอน กจะไดรบการพจารณา

อนมตกอน (กตตมา เมฆาบญชากจ, 2552: 1; สมเกยรต ตงกจวานชย

และธราธร รตนนฤมตศร, 2546: 19; เศรษฐพงค มะลสวรรณ, 2551:

3) ซงหนวยงานทขอและไดรบการอนมตมกจะเปนหนวยงานของรฐ

ตอมา รฐไทยไดประกาศ “ระเบยบวาดวยวทยกระจายเสยงของ

สวนราชการ พ.ศ. 2511” เพอระงบโฆษณาทางวทยทแพรหลายในวทย

การคา (อษณย ศรสนทรไพบลย, 2552: 34), “ระเบยบวทยกระจาย

เสยง พ.ศ. 2517” เพอปรบปรงระบบดานเทคนค ดานเนอหา และการ

โฆษณาในสอ เพอลดทอนอทธพลทางการเมองของฝายทหารทยงเหลออย,

และ “ระเบยบวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน พ.ศ. 2518” (ระเบยบ

นมการแกไขหลายครง คอใน พ.ศ. 2531, พ.ศ. 2534, และพ.ศ. 2535)

ซงไดมการตงคณะกรรมการขนมาชดหนง เรยกวา “คณะกรรมการบรหาร

กจการวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน (กบว.)” ซงมนายกรฐมนตร

หรอผทนายกรฐมนตรมอบหมายเปนประธานและตวแทนจากหนวยราชการ

อนๆ เปนกรรมการ โดย กบว. จะกำหนดรายละเอยดการดำเนนกจการ

ของสถาน อยางเชน การแจงกำหนดเวลาออกอากาศและแผนผงรายการ

ให กบว. ทราบลวงหนา และการกำหนดวธการดำเนนรายการของสถาน

เปนตน

เมอมการประกาศใชพระราชบญญตการสอสารแหงประเทศไทย

พ.ศ. 2519 สงผลใหเกดการแยกหนวยงานของกรมไปรษณยโทรเลข

กลาวคอ งานระดบปฏบตการดานไปรษณยและโทรคมนาคมไดแยกไปขน

อยกบรฐวสาหกจทจดตงขนใหม คอ “การสอสารแหงประเทศไทย”

มหนาทใหบรการดานการสอสารแกสาธารณะ ทงบรการไปรษณย

PB

97

โทรคมนาคม และบรการการเงน สวนกรมไปรษณยโทรเลขรบผดชอบงาน

นโยบายและมอำนาจหนาทตามพระราชบญญตวทยคมนาคม พ.ศ. 2498

ซงปฏบตงานเกยวกบการบรหารคลนความถ งานนโยบาย งานวชาการ

งานวจยพฒนา และงานทเกยวของกบการสอสารในประเทศและระหวาง

ประเทศ (เศรษฐพงค มะลสวรรณ, www.vchakarn.com)

ตอมาในประกาศ “ระเบยบวาดวยกจการวทยกระจายเสยงและ

วทยโทรทศน พ.ศ. 2535” ไดมการจดตงคณะกรรมการชดใหม เรยกวา

“คณะกรรมการกจการวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศนแหงชาต

(กกช.)” ขนมาแทน กบว. โดยองคประกอบของคณะกรรมการ กกช.

นน มตวแทนจากภาคเอกชนและนกวชาการเขามาทำงานรวมกบเจาหนาท

รฐดวย แตการทำงานของทง กบว. และ กกช. กไมไดผล องคกำกบดแล

ทงสองไมสามารถบงคบใชกฎหมายไดอยางโปรงใส (อษา บกกนส, 2552

: 20-23)

นบตงแต พ.ศ. 2498 - 2535 อำนาจในการบรหารคลนความถได

ถกถายโอนใหกบหนวยงานตางๆ ตามกฎระเบยบ/กฎหมายทมการแกไข

ปรบปรงเปนระยะๆ และอำนาจการบรหารคลนความถมกจะอยในมอของ

หนวยงานรฐ ซงใชวธการบรหารแบบสงการและควบคมและมแนวคดวา

คลนความถเปนทรพยสนของรฐ ดงนน เพอเปลยนแปลงโครงสรางกรรมสทธ

ทไมเปดโอกาสใหภาคประชาชนมสวนรวมในการบรหารคลนความถ โดย

เฉพาะกจการกระจายเสยง จงมการเคลอนไหวและผลกดนจากหลายฝาย

ไมวานกวชาการดานสอ นกพฒนาเอกชน และแกนนำชมชน ใหมการ

แกไขรฐธรรมนญเพอการปฏรปสอ ในทสดรฐไทยไดประกาศใชรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 ทระบใหคลนความถเปนทรพยากร

สอสารของชาตเพอประโยชนของสาธารณะและกำหนดใหมองคกรของรฐท

เปนอสระ 2 องคกร ทำหนาทจดสรรคลนความถและกำกบการประกอบ

98


กจการกระจายเสยงองคกรหนง และกจการโทรคมนาคมอกองคกรหนง

เมอพระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถ และกำกบกจการ

วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2543

และพระราชบญญตการประกอบกจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2544 มผล

บงคบใชตามกฎหมาย ทำใหการขอใชคลนความถวทย ซงแตเดมอยใน

อำนาจการพจารณาของกรมไปรษณยโทรเลขตองถกยกเลกไป และผท

ตองการจะขอใชคลนความถในกจการโทรคมนาคมตองไดรบใบอนญาต

จาก “คณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กทช.)” แทน สวน

การกำกบดแลการใชคลนความถในกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน

เปนอำนาจหนาทของ “คณะกรรมการกจการกระจายเสยงและกจการ

โทรทศนแหงชาต (กสช.)”

รฐสภาไทยสามารถแตงตง กทช. ได แตไมสามารถแตงตง กสช.

ได เพราะกระบวนการสรรหาและแตงตงมปญหา จนกระทงในป พ.ศ.

2549 คณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย

ทรงเปนประมข (คปค) ทำการรฐประหารและ “ฉกทง” รฐธรรมนญฯ

2540 สงผลใหตองมการยกรางรฐธรรมนญขนใหมและประกาศใชหลงลง

ประชามตใหความเหนชอบ คอ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.

2550 ซงมการระบใหองคกรของรฐทเปนอสระ 1 องคกรทำหนาทจดสรร

คลนความถและกำกบดแลการประกอบกจการวทยกระจายเสยง วทย

โทรทศน และกจการโทรคมนาคม ดงนนจงตองมการแกไขพระราชบญญต

เกยวกบจดสรรคลนความถและกำกบดแลกนอกครงหนง จนกระทงมการ

ประกาศใชพระราชบญญตการประกอบกจการกระจายเสยงและกจการ

โทรทศน พ.ศ. 2551 และพระราชบญญตองคการจดสรรคลนความถและ

กำกบการประกอบกจการวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการ

โทรคมนาคม พ.ศ. 2553

PB

99

จากการเปลยนแปลงกฎหมาย สงผลใหตองมการแตงตง “คณะ

กรรมการกจการวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และโทรคมนาคมแหง

ชาต (กสทช.)” อนเปนคณะกรรมการตามทพระราชบญญตองคการ

จดสรรคลนความถและกำกบการประกอบกจการวทยกระจายเสยง วทย

โทรทศน และกจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2553 กำหนดใหมการสรรหา

และแตงตงจำนวน 11 คน คณะกรรมการฯ นประกอบไปดวยผทมผลงาน

หรอมความรดานตางๆ เพอมาชวยกนบรหารคลนความถวทยของประเทศ

ใหมประสทธภาพและประสทธผล

อยางไรกตาม พระราชบญญตองคการจดสรรคลนความถและกำกบ

การประกอบกจการวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

พ.ศ. 2553 มแนวคดวาคลนความถเปนทรพยากรของชาตเพอประโยชน

สาธารณะ ซงเปนการผสมผสานกนระหวางแนวคดคลนความถในฐานะ

ทรพยสนของรฐ ทรพยสนเอกชน และทรพยสนสาธารณะ กลาวคอ พระ

ราชบญญตฉบบนมอบอำนาจให กสทช. ใชวธการบรการแบบสงการและ

ควบคม แมวาแผนแมบท กฎ ระเบยบ และคำสงใดๆตองเปดเวทรบฟง

ความคดเหนสาธารณะ (มาตรา 28 และ 49) กตาม นอกจากน ถงแม

จะกำหนดใหการใชคลนความถเชงธรกจตองใชการประมล แตสทธทไดนน

กเปนสทธเฉพาะตวของผไดรบใบอนญาต จะโอนแกกนไมได (มาตรา 43

) สวนคลนความถในแงของทรพยสนสาธารณะนน กทช. มการประกาศ

ใหคลนความถจำนวนหนงเปนคลนความถสาธารณะแลว คำถามจงมอยวา

กสทช. ชดใหมจะวางนโยบายเกยวกบคลนความถรวมสาธารณะอยางไร

100


อำนาจหนาทของ กสทช.

“คณะกรรมการกจการวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และ

โทรคมนาคมแหงชาต” (กสทช.) มจำนวน 11 คน ประกอบดวยผทมผล

งานหรอมความร และมความเชยวชาญหรอประสบการณ 5 ดาน คอ 1)

กจการวทยและโทรทศนจำนวน 1 คน, 2) กจการโทรคมนาคมจำนวน 2

คน, 3) นกกฎหมายจำนวน 2 คน และนกเศรษฐศาสตรจำนวน 2 คน,

4) กลมการคมครองผบรโภคหรอการสงเสรมสทธเสรภาพจำนวน 2 คน

และ 5) ดานการศกษา วฒนธรรม หรอการพฒนาสงคมจำนวน 1 คน (

พ.ร.บ.องคกรจดสรรคลนฯ 2553 มาตรา 6)

หนวยงานภายใต กสทช. ประกอบดวย 2 คณะ คอ คณะกรรมการ

กจการการกระจายเสยงและกจการโทรทศน (กสท.) คณะหนง และคณะ

กรรมการกจการโทรคมนาคม (กทค.) อกคณะหนง(พ.ร.บ.องคกรจดสรร

คลนฯ 2553 มาตรา 35-40) ทงสองคณะดงกลาวมาจากกรรมการ

กสทช. ทงหมด คณะละ 5 คน โดยประธานกรรมการ กสทช. ไมลงมา

เปนกรรมการทง 2 คณะน ดงนน ใครมความถนดดานไหนกจะถกมอบหมาย

ใหเขาไปรบผดชอบดานนน (สมเกยรต ตงกจวานชย, 2553; www.dtv.

mcot.net)

กสทช. นอกจากจะตองบรหารคลนความถใหสอดคลองกบขอบงคบ

การกำหนดความถวทยระหวางประเทศและขอตกลงระหวางประเทศแลว

ยงตองปฏบตงานตามพระราชบญญตการประกอบกจการโทรคมนาคม พ.

ศ. 2544, พระราชบญญตการประกอบกจการกระจายเสยงและกจการ

โทรทศน พ.ศ. 2551, พระราชบญญตองคการจดสรรคลนความถและ


โทรคมนาคม พ.ศ. 2553, พระราชบญญตวทยคมนาคม พ.ศ. 2498,

PB

101

พระราชบญญตวทยคมนาคม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2504, พระราชบญญต

วทยคมนาคม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2535 ภายใตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พ.ศ. 2550 ดวย

พระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและกำกบการประกอบ


2553 มาตรา 27 ไดกำหนดอำนาจหนาทใหกบ กสทช. ดงน

1. จดทำแผนแมบทการบรหารคลนความถ ตารางกำหนดคลนความถ

แหงชาต แผนแมบทกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน แผนแมบท

กจการโทรคมนาคม แผนความถวทยและแผนเลขหมายโทรคมนาคม

2. กำหนดการจดสรรคลนความถระหวางคลนความถทใชในกจการ

กระจายเสยงกจการโทรทศน กจการวทยคมนาคม และกจการโทรคมนาคม

3. กำหนดลกษณะและประเภทของกจการกระจายเสยง กจการ

โทรทศน และกจการโทรคมนาคม

4. พจารณาอนญาตและกำกบดแลการใชคลนความถและเครอง

วทยคมนาคมในการประกอบกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และ

กจการโทรคมนาคม หรอในกจการวทยคมนาคม และกำหนดหลกเกณฑ

และวธการเกยวกบการอนญาต เงอนไข หรอคาธรรมเนยมการอนญาตดง

กลาว

5. กำหนดหลกเกณฑการใชคลนความถใหเปนไปอยางมประสทธภาพ

และปราศจากการรบกวนซงกนและกน ทงในกจการประเภทเดยวกนและ

ระหวางกจการแตละประเภท

6. พจารณาอนญาตและกำกบดแลการประกอบกจการกระจาย

เสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม เพอใหผใชบรการไดรบ

บรการทมคณภาพ ประสทธภาพ รวดเรว ถกตอง และเปนธรรม และ

กำหนดหลกเกณฑและวธการเกยวกบการอนญาต เงอนไข หรอคาธรรมเนยม

102


การอนญาตดงกลาว

7. พจารณาอนญาตและกำกบดแลการใชเลขหมายโทรคมนาคม

และกำหนดหลกเกณฑและวธการเกยวกบการอนญาต เงอนไข หรอ

คาธรรมเนยมการอนญาตดงกลาว

8. กำหนดหลกเกณฑและวธการในการใชหรอเชอมตอ และ

หลกเกณฑและวธการในการกำหนดอตราคาใชหรอคาเชอมตอโครงขายใน

การประกอบกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

ทงในกจการประเภทเดยวกนและระหวางกจการแตละประเภท ใหเปน

ธรรมตอผใชบรการ ผใหบรการและผลงทน หรอระหวางผใหบรการ

โทรคมนาคม โดยคำนงถงประโยชนสาธารณะเปนสำคญ

9. กำหนดโครงสรางอตราคาธรรมเนยมและโครงสรางอตราคา

บรการในกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

ใหเปนธรรมตอผใชบรการและผใหบรการโดยคำนงถงประโยชนสาธารณะ

เปนสำคญ

10. กำหนดมาตรฐานและลกษณะพงประสงคทางดานเทคนคใน

การประกอบกจการกระจาย เสยง กจการโทรทศน กจการโทรคมนาคม

และในกจการวทยคมนาคม

11. กำหนดมาตรการเพอปองกนมใหมการกระทำอนเปนการผกขาด

หรอกอใหเกดความไมเปนธรรมในการแขงขนในกจการกระจายเสยง

กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

12. กำหนดมาตรการใหมการกระจายบรการดานโทรคมนาคมให

ทวถงและเทาเทยมกนตามมาตรา 50

13. คมครองสทธและเสรภาพของประชาชนมใหถกเอาเปรยบจากผ

ประกอบกจการและคมครองสทธในความเปนสวนตวและเสรภาพของ

บคคลในการสอสารถงกนโดยทางโทรคมนาคมและสงเสรมสทธเสรภาพ

PB

103

และความเสมอภาคของประชาชนในการเขาถงและใชประโยชนคลนความถ

ทใชในกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

14. ประสานงานเกยวกบการบรหารคลนความถทงในประเทศและ

ระหวางประเทศ

15. วนจฉยและแกไขปญหาการใชคลนความถทมการรบกวนซงกน

และกน

16. ตดตามตรวจสอบและใหคำปรกษาแนะนำการประกอบกจการ

กระจายเสยง กจการโทรทศนและกจการโทรคมนาคม

17. กำหนดลกษณะการควบรวม การครองสทธขามสอ หรอการ

ครอบงำกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศนทใชคลนความถ ระหวาง

สอมวลชนดวยกนเองหรอโดยบคคลอนใด ซงจะมผลเปนการขดขวางเสรภาพ

ในการรบรขอมลขาวสารหรอปดกนการไดรบขอมลขาวสารทหลากหลาย

ของประชาชน

18. สงเสรมการรวมกลมของผรบใบอนญาต ผผลตรายการ และผ

ประกอบวชาชพสอสารมวลชนทเกยวกบกจการกระจายเสยงและกจการ

โทรทศนเปนองคกรในรปแบบตาง ๆ เพอทำหนาทจดทำมาตรฐานทาง

จรยธรรมของการประกอบอาชพหรอวชาชพและการควบคมการประกอบ

อาชพหรอวชาชพกนเองภายใตมาตรฐานทางจรยธรรม

19. ออกระเบยบหรอประกาศตามมาตรา 58

20. อนมตงบประมาณรายจายของสำนกงาน กสทช. รวมทงเงนท

จะจดสรรเขากองทนตามมาตรา 52

21. พจารณาและใหความเหนชอบเกยวกบการจดสรรเงนกองทน

ตามทคณะกรรมการบรหารกองทนเสนอตามมาตรา 55

22. ใหขอมลและรวมดำเนนการในการเจรจาหรอทำความตกลง

ระหวางรฐบาลแหงราชอาณาจกรไทยกบรฐบาลตางประเทศหรอองคการ

104


ระหวางประเทศ ในเรองทเกยวกบการบรหารคลนความถ กจการกระจาย

เสยง กจการโทรทศน กจการโทรคมนาคม หรอกจการอนทเกยวของ

23. เสนอแนะตอคณะรฐมนตรเพอใหมกฎหมายหรอแกไขปรบปรง

หรอยกเลกกฎหมายทเกยวของกบการจดสรรคลนความถและการดำเนน

การอนๆ ทเกยวของกบคลนความถ กจการกระจายเสยงกจการโทรทศน

และกจการโทรคมนาคม

24. ออกระเบยบ ประกาศ หรอคำสงอนเกยวกบอำนาจหนาทของ

กสทช.

25. ปฏบตการอนใดตามทกำหนดไวในพระราชบญญตนหรอกฎหมาย

อน (www.nbtc.ntc.or.th)

ภาระหนาทดงกลาวขางตนของ กสทช. จะหลอมรวมกนอยในแผน

แมบท 3 แผน คอ แผนแมบทการบรการคลนความถ แผนแมบทกจการ

โทรคมนาคม และแผนแมบทกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน โดย

ทงสามแผนจะตองประสานสอดคลองกนและเปดรบฟงความคดเหนของ

ประชาชน ผประกอบกจการ และหนวยงานของรฐทเกยวของ และถาผใด

เหนวาแผนแมบทท กสทช. กำหนดขดตอบทบญญตของรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย กใหมสทธฟองคดตอศาลปกครองได โดยถอวาแผน

แมบทดงกลาวเปนกฎตามกฎหมายวาดวยการจดตงศาลปกครองและวธ

พจารณาคดปกครอง (พ.ร.บ. องคกรจดสรรคลนฯ 2553 มาตรา 49)

PB

105

ขอเสนอตอแนวทางการบรหารคลนความถในแงทเปนทรพยากร

ในภาพรวมของการบรหารคลนความถในแงทเปนทรพยากรธรรมชาต

นน เศรษฐพงค มะลสวรรณ (www.vcharkarn.com) เสนอวาตามหลกการ

แลวสามารถแบงเขตยานคลนความถ (Zoning) เพอการบรหารคลนความถ

ออกเปน 3 ยาน (Zone) คอ

1) ยานความถทกำหนดใหเปนทรพยสนของชาตเพอประโยชน

สาธารณะ ใชวธการแบบ “สงการและควบคม” (Command & Control

Zone) เปนการบรหารคลนความถโดยองคกรกำกบดแล (Regulator) เปน

ผกำหนดเงอนไขการใหใชใบอนญาต

2) ยานความถทกำหนดใหเปนทรพยสนเอกชน (Market Forces

Zone) เปนการบรหารคลนความถโดยองคกรกำกบดแล (Regulator)

ตองมการดำเนนการผอนคลายกฎระเบยบการบรหารคลนความถ

(De-regulating spectrum management) ดวยความเปนธรรม และมอบ

อำนาจหรอสทธการใชคลนความถกบภาคธรกจเปนผบรหารจดการ ซง

สามารถขายสทธตอ (Trading) หรออนญาตใหใชรวม (Sharing) ซงวธน

กำลงเปนทสนใจและมการใชในประเทศทมประสบการณและเขาใจการ

บรหารคลนความถเปนอยางดแลว

3) ยานคลนความถรวมสาธารณะ (Spectrum Commons หรอ

License-exempt Zone) เปนการบรหารคลนความถโดยองคกรกำกบ

ดแล (Regulator) อนญาตใหมการใชคลนความถโดยไมตองขอใบอนญาต

ใชคลนความถ ทงนผใชความถจะไดรบการสงเสรมใหเกดการใชความถซำ

(Reuse) โดยมการรบกวนกนในระดบทยอมรบไดและจะไมมการใหสทธ

ในการใชคลนความถเฉพาะผใชรายใดรายหนงเทานน (Exclusive use)

106


นนหมายความวาผใชทกราย (Open access spectrum) หรอผใชในกลม

หนงมสทธรวมกนทสามารถเขาใชความถไดเมอตองการ (Spectrum

commons) อยางไรกตาม องคกรกำกบดแล (Regulator) จะออกกฎ

ระเบยบและเงอนไขในการใชงานเพอไมใหเกดการรบกวนซงกนและกน

เชน การจำกดกำลงสง หรอการจำกดพนทการใชคลนความถ เปนตน

Nuttawut ard-paru (2010: 66-67) วเคราะหจดแขง/จดออนของ

คลนความถรวมสาธารณะวา จดแขงของคลนความถรวมสาธารณะ คอ

การสงเสรมใหเกดนวตกรรมทางเทคโนโลยใหมๆ เพราะคลนความถแบบน

เปนพนทของการแบงปนเทคโนโลย งานบรการ และการประยกตใชอนๆ

สวนฝายอตสาหกรรมกรแนชดวาจะผลตอปกรณแบบไหนทตรงกบความ

ตองการของตลาด สำหรบ “ผมาใหม” กจะลดคาใชจายในการเขาถงและ

ใชคลนความถ และ “ผใช-ปลายนำ” กจะมทางเลอกมากขน นอกจากน

ถาตลาดมการแขงขนสงขน ผใชกจะซออปกรณไดถกลง และคลนความถ

รวมสาธารณะจะชวยลดคาใชจายทางการบรหารขององคกรกำกบดแล

จดออนของคลนความถรวมสาธารณะ คอ ถากำหนดใหชวงแถบ

คลนความถใดเปนคลนความถรวมสาธารณะแลว กยากทจะเปลยนแปลง

อยางเชน ถามการเปลยนคลนความถในอปกรณไรสาย (2.4 กกะเฮรตซ)

กจะตองมการแกไขอปกรณทซอไปแลวทงหมด (บรษทอาจเรยกสนคาคน

จากผซอมาแกไขอปกรณ) นอกจากน ยงเกดปญหาความแออดของผใช

และมขอจำกดของเครองมอ/อปกรณ ซงกคาดวาจะแกไขปญหาเหลานไดก

ตอเมอมการคดคนเทคโนโลย/โปรแกรมคอมพวเตอรใหมๆ

นอกจากน ถาวตถประสงคหลกของการบรหารคลนความถเปนไป

เพอความมนคงปลอดภยและงานบรการทมการจดลำดบความสำคญ การ

ใชคลนความถรวมสาธารณะอาจไมใชแนวทางทเหมาะสม แตถาม

วตถประสงคของการจดสรรคลนความถเพอสงเสรมนวตกรรมใหมๆ หรอ

PB

107

กระตนใหเกดความตองการใหมๆ ควรใชคลนความถรวมสาธารณะเปน

แนวทางการบรหารคลนความถ

Stuart Buck (2002, www.stlr.standford.edu) เสนอวาการบรหาร

คลนความถทผานมามขอสนนษฐานทผด กลาวคอ การใหเอกสทธกบ

เอกชนในการใชคลนความถในลกษณะผกขาดคอการบรหารทมประสทธภาพ

แตผลลพธกคอผมสทธประมลคลนและไดรบประมลสวนใหญเปนกลมทน

ขนาดใหญไมกราย ซงเขาเหนวาควรใชแนวคดคลนความถรวมสาธารณะ

ในการบรหารคลนความถ เนองจาก แนวคดแบบนจะกอใหเกดกลมผใชท

รวมกนกำหนดกฎระเบยบกนเอง รวมทงยงกอใหเกดแรงจงใจในการคดคน

เทคโนโลยใหมๆ ตลอดจนสงเสรมการตดตอทมประสทธภาพในกลมผใช

และกอใหเกดการขยายขนาดทางเศรษฐกจทครอบคลมหลายประเทศ

นอกจากน ผใชคลนความถไมจำเปนตองจายเงนหลายพนหลายหมนลาน

บาทใหกบรฐในการเขาถงและมสทธใชคลนความถอกตอไป

Simon Forge. (2011, www.europarl.europa.eu) เสนอวาในสหภาพ

ยโรปนน แนวโนมการใชวธการสงการและควบคมในการบรหารคลนความถ

ลดลง สวนวธการใชกลไกตลาดและการยกเวนใบอนญาตมแนวโนมทจะ

เพมสงขน ยกตวอยาง สหราชอาณาจกร ในป พ.ศ. 2543 ใชวธการสง

การและควบคมคดเปนรอยละ 95.7 และวธการยกเวนการขอใบอนญาต

คดเปนรอยละ 4.3 ตอมาในป พ.ศ. 2553 วธการสงการและควบคมลด

ลงเหลอรอยละ 21.6 สวนวธการใชกลไกตลาดมมากถงรอยละ 71.5 และ

วธการยกเวนการขอใบอนญาตเพมขนเปนรอยละ 6.9

เศรษฐพงค มะลสวรรณ เสนอวาองคกรกำกบดแล (Regulator)

ตองออกแบบนโยบายใหมความสมดลกนระหวาง 3 ยาน (Zones)

ดงกลาว ทงน เนองจากในปจจบน หลายประเทศมแนวโนมทใหความ

สำคญกบยานความถทกำหนดใหเปนทรพยสนเอกชน (Market Forces

108


Zone) และยานความถรวมสาธารณะ (License-exempt Zone) เพราะ

ประเทศเหลานนมความเชอวาหากปลอยใหการใชคลนความถเปนไปตาม

กลไกของตลาดแลว จะทำใหเกดประโยชนสงสดตอระบบเศรษฐกจและ

สงคมในทสด แตการทจะไดรบประโยชนสงสดจากการบรหารคลนความถ

นน จะตองผอนคลายกฎระเบยบเสยกอน ซงกมความเสยงทองคกรกำกบ

ดแล (Regulator) จะตองใหความสนใจ เนองจากการปลอยใหจดการ

กนเองอยางอสระระหวางผใชคลนความถ อาจเกดความไมเปนธรรมได

หรออาจเกดระดบการรบกวนกนของคลน (Interference) ทสงขนจนเกน

ระดบทยอมรบได

นอกจากน กระบวนการบรหารคลนความถเปนงานทองคกรกำกบ

ดแลไมสามารถทำไดโดยลำพง องคกรกำกบดแลตองไดรบความรวมมอ

จากผทเกยวของทกฝาย เนองจากเทคโนโลยมการพฒนาอยางรวดเรว

ประกอบกบความตองการของผบรโภคและตลาดมการเปลยนแปลงตลอด

เวลา จนทำใหกระบวนการบรหารคลนความถแบบเดมไมสามารถทำให

เกดประสทธภาพได ซงจะตองปฏรปการบรหารคลนความถใหมความ

อสระ (Liberalization) รวมทงการผอนคลายกฎระเบยบ (Deregulation)

และการแปรรปรฐวสาหกจ (Privatization) ในอตสาหกรรมโทรคมนาคม

ในปจจบน องคกรกำกบดแล (Regulator) มแนวโนมทจะบรหาร

คลนความถโดยใชกลไกตลาด (More market-based approaches) มาก

ขนตามลำดบ แตกยงคงมความจำเปนทจะตองมการควบคมจากภาครฐอย

ในระดบหนง เพอไมใหเกดการรบกวนกนของคลนและใหความเปนธรรม

กบทกฝาย จนกวาเทคโนโลยสอสารโทรคมนาคมในอนาคตสามารถทจะ

จดการกบการเขาถงทรพยากรคลนความถอยางชาญฉลาดไดเอง กจะ

ทำใหวธการบรหารทรพยากรคลนความถเปลยนผานเขาสการไมตองกำกบ

ดแลโดยองคกรใดๆ (License-exempt approaches) ในทสด

PB

109

นอกจากน แนวทางการบรหารคลนในชวงเปลยนผานของไทยใน

ขณะน จากสภาพตลาดผกขาดโดยรฐไปสการแขงขนโดยเสร มความ

จำเปนจะตองปรบปรงกฎหมาย กฎระเบยบทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยง

การปรบปรงพระราชบญญตวทยคมนาคมฉบบตางๆ เพอใหมการเปลยนแปลง

หลกการ จากหลกการควบคมการใชคลนความถวทยเพอความมนคงของ

รฐและความสงบเรยบรอยของประชาชน ไปสหลกการกำกบดแลทมงให

ประชาชนไดรบสทธในการเขาถงและใชประโยชนจากคลนวทยเพอประโยชน

สาธารณะไดโดยงาย

คำถามจงมอยวา กสทช. จะมนโยบายการจดสรรความถโดยแบง

สดสวนการใชวธการสงการและควบคม (ทรพยสนของรฐ) วธการใชกลไก

ตลาด (ทรพยสนเอกชน) และวธการยกเวนการขอใบอนญาต (ทรพยสน

สาธารณะ) แบบไหน? ในสดสวนอยางละเทาไร? และจะมการกำหนดไว

ในแผนแมบททง 3 แผนหรอไม? ซงในสวนของกจการโทรคมนาคม กม

การใหเอกชนประมลคลนความถทมลกษณะเกอบจะคลายกบ “ทรพยสน

เอกชน” อยแลว สวนกจการวทยกระแสหลกกเชนเดยวกน ซงเจาของท

เปนหนวยงานรฐ กมกจะใหเอกชนประมลคลนความถไปใชในเชงธรกจ

(เปนทรพยสนของรฐทเจาของคลนความถนำไปหารายไดโดยไมสงรายได

กลบคนมาใหรฐเลยหรอไม?) สำหรบวทยชมชนนน กสทช. จะกนคลน

ความถวทยไมนอยกวารอยละ 20 และประกาศใหเปนคลนความถรวม

สาธารณะและใหมองคกรกำกบดแลกนเองหรอไม?

110


แนวทางการบรหารคลนภาคประชาชน

“... การปฏรปสอ โดยการกระจายสดสวนใหภาคประชาชนมสทธ

เขาถงคลนความถในฐานะผใชสอทถอใบอนญาตไดโดยตรงตามกฎหมาย

ในจำนวนไมนอยกวา 20% ของจำนวนคลนทงหมดทเปดดำเนนการ

ทำใหประชาชนสามารถใชสอเปนปากเสยงของตนเองดวยตนเอง แทนทจะ

หวงพงสอวทยและโทรทศนของรฐหรอเอกชน ซงหวงพงไดยาก ... ระบบ

สอของประเทศตองเหนพลเมองเปนเจาของอธปไตยในการกำหนดมตใน

เรองตางๆ ของสงคมรวมกน มากกวาจะเปนเพยงการรบรเพอเลอกบรโภค

สนคาประเภทนนประเภทนในฐานะปจเจกบคคลเทานน ...” (อบลรตน

ศรยวศกด, 2545: 42)

PB

111

การจดสรรคลนความถกบแงมมดานหลกเกณฑและมาตรฐานทางเทคนค

วทยชมชนเปนสอภาคประชาชนประเภทหนง กอตงขนเปนครงแรก

ในประเทศไทยเมอ พ.ศ. 2544 ตอมาคณะกรรมการกจการวทยกระจาย

เสยงและวทยโทรทศนแหงชาต (กกช.) ไดออกนโยบายใหวทยชมชนม

โฆษณาไดไมเกนชวโมงละ 6 นาทเมอ พ.ศ. 2547 ทำใหมผสนใจกอตง

วทยชมชนขนมามากกวา 3,000 สถาน และเมอ พ.ศ. 2552 คณะ

อนกรรมการวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน ในคณะกรรมการกจการ

โทรคมนาคมแหงชาต ไดออกประกาศใหวทยชมชนแจงลงทะเบยนและให

ดำเนนการขอใบอนญาตวทยชมชนชวคราว (1 ป) ทำใหจำนวนสถานวทย

ทอางวาตนเองเปนวทยชมชนเพมจำนวนขนมากกวา 6,000 สถาน

การทจำนวนวทยขนาดเลกทถกเขาใจอยางเหมารวมวาเปน “วทย

ชมชน” เพมมากขนอยางตอเนอง มสาเหตมาจากการไมมองคกรกำกบ

ดแลทมอำนาจตามกฎหมายตรวจสอบการกอตงสถานวทย ทำใหใครท

สนใจกอตงสถานวทย สามารถกอตงไดโดยเสร ซงกอใหเกดสงทเรยกวา

“โศกนาฏกรรมของคลนความถสาธารณะ” (Tragedy of spectrum common)

ทำใหปญหาคลนทบ/คลนแทรกหรอการรบกวนกนของคลนความถเกดขน

มาอยางหลกเลยงไมได เพราะสถานวทยสวนใหญไมสนใจปฏบตตาม

หลกเกณฑและมาตรฐานทางเทคนคของวทยชมชนท กทช. กำหนดไว ซง

ปญหาแบบนกเกดขนมานานแลว (กรมไปรษณยโทรเลข, 2528:1) แมวา

จะไมมวทยชมชนกตาม

นอกจากน คลนความถวทยไมไดเดนทางโดยไมมระยะสนสด การ

กระจายของคลนความถสมพนธกบเครองสงวทยวามกำลงวตตมากนอยแค

ไหน สวนทศทางการกระจายเสยงกสมพนธกบเสาอากาศวาใชเสาแบบ

112


ไหน ดงนนการกำหนดมาตรฐานทางเทคนคทกำหนดรศมออกอากาศไม

กวางมากนก จะสามารถกอตงสถานวทยไดนบพนนบหมนสถาน แตสงท

สำคญกคอ การวางมาตรฐานทางเทคนคตองนำไปทดลองหรอตรวจสอบ

กบสภาพภมประเทศทแทจรงวาเปนไปตามทฤษฎหรอไม และทำอยางไรท

จะทำใหองคกรกำกบดแลกนเอง หรอองคกรกำกบดแลรวมกน หรอองคกร

คมครองผบรโภคดานสอ สามารถบงคบใชระเบยบทวางไวรวมกนไดอยาง

มประสทธภาพและประสทธผล

สหพนธวทยชมชนแหงชาตและมลนธอาสาสมครเพอสงคม (2552)

รวมกนศกษา “การบรหารจดการคลนความถวทยชมชนภาคประชาชน”

สรปปจจยทมผลกระทบตอเทคนคการกระจายเสยงออกเปน 2 ประเดน

คอ

1) ลกษณะภมประเทศ พนทแตละแหงมลกษณะภมประเทศท

เฉพาะ เชน พนทราบ พนทหบเขา และพนทสง เปนตน ดงนนเทคนค

การกระจายเสยงจงตางกน นอกจากนขนาดของพนทอำเภอ/จงหวดมผล

ตอขนาดชมชนดวย ชมชนทอยในจงหวดขนาดเลก กลาง และใหญ จงม

ความตองการระยะกระจายเสยงไมเทากน

2) ลกษณะชมชน อยางเชน “ชมชนเมองกบชมชนชนบท” ชมชน

เมองมอปสรรคการกระจายเสยงมากกวาชมชนชนบท เนองจากมอาคาร

สงและอปกรณเครองใชทปลอยคลนแมเหลกไฟฟามาก และ “ชมชนเชง

กายภาพและชมชนเชงประเดน” ชมชนเชงกายภาพ คอ ชมชนทอยใน

พนทเดยวกน มวฒนธรรมประเพณรวมกน สวนชมชนเชงประเดน คอ

ชมชนทมความสนใจหรอความจำเปนรวมกน ไมสามารถใชลกษณะทาง

ภมศาสตรเปนตวกำหนดระยะกระจายเสยงได

จากการศกษาสรปวา ระยะกระจายเสยงทเหมาะสมในการดำเนน

งานวทยชมชนเชงกายภาพควรกระจายเสยงระยะประมาณ 15-20 กโลเมตร

PB

113

เพอใหคนในพนทสามารถมสวนรวมในการดำเนนการไดจรง นอกจากน

เครองสงทเหมาะกบการกระจายเสยงในพนทชนบททเปนทราบควรมกำลง

สงประมาณ 30-100 วตต ความสงของเสาอากาศประมาณ 30-45 เมตร

และอาจจะอนญาตใหมสถานทวนสญญาณ (เหมอนญปน) หรอใชเครอง

สงทมกำลงสงเกนกวาเกณฑทกำหนดได (เหมอนอเมรกา) โดยพจารณา

จากบรบทของชมชนเปนรายกรณ

บทเรยนภาคประชาชนในการบรหารจดการคลนความถวทยชมชน

สรปออกเปน 4 ประเดน ดงน

1) การกำหนดชวงความถวทย (Frequency Allocation) สำหรบ

วทยชมชน เพอแกปญหา “เขตอบสญญาณเสยง” ยานความถของวทย

ชมชนควรอยในชวง 88.0 – 91.0 MHz และควรจดเขตความถกนชน

เพอปองกนการรบกวนการใชความถระหวางวทยชมชนกบวทยกระแสหลก

2) การไมใชคลนความถของสถานวทยกระแสหลกในพนท และ

หลกเลยงการใชคลนความถยานเอฟเอมทไปรบกวนยานความถเอฟเอมท

สถานโทรทศนในพนทใชอย

3) การใชคลนความถแบบสลบฟนปลา ในพนทขางเคยงหรอพนท

ตดกน เพอปองกนไมใหเกดการรบกวนคลนความถกนและกน

4) ระยะหางระหวางสถาน ในกรณทจำเปนตองมการใชคลนความถ

ซำในพนทเดยวกนและระยะกระจายเสยงใกลเคยงหรอเทากน สถานควรม

ระยะหางจากกนไมนอยกวา 3 เทาของระยะกระจายเสยง นอกจากนเพอ

ปองกนปญหาคลนไมพงประสงค (Intermodulation) เนองจากการใช

ความถมความหนาแนนมากเกนไปในพนทเดยวกน หรอมการตงสถานใน

ระยะหางทนอยเกนไป ดงนนควรมการกำหนดความหนาแนนของการใช

ความถในแตละพนท และการกำหนดระยะหางระหวางสถานในพนทเดยวกน

ในกรณทใชคลนหมายเลขเดยวกน (นนทพร เตชะประเสรฐกล และคณะ,

114


2552)

แมวาในป พ.ศ. 2551 คณะอนกรรมการวทยกระจายเสยงและวทย

โทรทศน ในคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต ไดรบมอบหมาย

หนาทใหกำหนดหลกเกณฑ มาตรฐานทางเทคนคและวธการขอใบอนญาต

ใหกบวทยชมชนเพยงอยางเดยว โดยไมมอำนาจหนาทกำหนดหลกเกณฑ

มาตรฐานทางเทคนคและวธการขอใบอนญาตใหกบวทยประเภทอนๆ

ทำใหปญหาการรบกวนกนของคลนวทยไมสามารถแกไขได เนองจากวทย

ทใชระบบเอฟเอมในการกระจายเสยงแบงออกเปน 3 ประเภทใหญๆ (7

ประเภทยอย) ดวยกน3 คอ

1) วทยสาธารณะ คอ การประกอบกจการทมวตถประสงคหลก

เพอการบรการสาธารณะ แบงเปน 3 ประเภท คอ

1.1 วทยสาธารณะประเภททหนง คอ การประกอบกจการทม

วตถประสงคหลกเพอสงเสรมการเรยนร การศกษา ศาสนา

ศลปะและวฒนธรรม อนามย กฬา ฯลฯ วทยสาธารณะประเภท

นหารายไดจากโฆษณาไมได เวนแตการโฆษณาทไมแสวงหา

กำไรในทางธรกจและเปนการเสนอภาพลกษณองคกร

1.2 วทยสาธารณะประเภททสอง คอ กจการกระจายเสยงทม

วตถประสงคหลกเพอความมนคงของรฐหรอความปลอดภย

สาธารณะ วทยสาธารณะประเภทนหารายไดจากการโฆษณา

ไดเทาทเพยงพอตอการประกอบกจการ โดยไมเนนแสวงหา

กำไร

3แบงตามพระราชบญญตการประกอบกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน พ.ศ.

2551 มาตรา 10 และ 20.

PB

115

1.3 วทยสาธารณะประเภททสาม คอ กจการกระจายเสยงทม

วตถประสงคหลกเพอกระจายขอมลขาวสารเพอสงเสรมความ

เขาใจอนดระหวางรฐบาลกบประชาชนและรฐสภากบประชาชน

หรอบรการขอมลขาวสารอนเปนประโยชนสาธารณะแกคน

ดอยโอกาสหรอกลมสนใจ ฯลฯ วทยสาธารณะประเภทนหา

รายไดจากโฆษณาไมได เวนแตเปนการโฆษณาทไมแสวงหา

กำไรในทางธรกจและเปนการเสนอภาพลกษณองคกร

2) วทยชมชน คอ กจการทมวตถประสงคเชนเดยวกบการประกอบ

กจการวทยสาธารณะ แตตองเปนประโยชนตามความตองการของชมชน

หรอทองถนทรบบรการ

3) วทยธรกจ คอ การประกอบกจการตามวตถประสงคของผประกอบ

การเพอแสวงหากำไรในทางธรกจ แบงออกเปน 3 ประเภท

3.1 วทยธรกจระดบชาต คอ การประกอบกจการกระจายเสยงทม

พนทครอบคลมทกภาคของประเทศ

3.2 วทยธรกจระดบภมภาค การประกอบกจการกระจายเสยงทม

พนทการใหบรการในกลมจงหวด

3.3 วทยธรกจระดบทองถน คอ การประกอบกจการกระจายเสยง

ทมพนทการใหบรการในจงหวด

ดงนนการแกไขปญหาคลนรบกวนกนทงระบบนน ควรมการประกาศ

หลกเกณฑ มาตรฐานทางเทคนค และวธการขอใบอนญาต/ประมลสำหรบ

วทยธรกจ วทยสาธารณะ และวทยชมชนพรอมกน เพอใหแตละสถานม

ทางเลอกวาจะขอใบอนญาต/ประมลกบวทยประเภทไหน

นอกจากน เมอแยกแยะลกษณะ/ประเภทวทยทมในประเทศไทย

ซงตองมหลกเกณฑและมาตรฐานทางเทคนคกำกบไว คำถามมอยวาสามารถ

116


แยกแยะลกษณะ/ประเภทวทยไดมากหรอนอยกวานหรอเปลา และในวทย

แตละประเภท มวทยประเภทไหน? ทภาคประชาชนสามารถเขาถงและได

รบการจดสรรคลนความถใหไมนอยกวารอยละ 20 เพราะอะไร? มาตรฐาน

ทางเทคนคททดลองกำหนดไวเปน “ตกตา” เหมาะสมหรอไม? อยางไร?

(ดตาราง 3)

ถาภาคประชาชนตองการกอตงวทยสาธารณะ จะสามารถขอใช

สดสวนคลนความถทตองแบงใหภาคประชาชนไมนอยกวารอยละ 20 ได

หรอไม หรอวทยสาธารณะประเภทไหนทสามารถใช “สทธ” ในสดสวน

ของภาคประชาชนได

PB

117

ประเภทวทย ภาคประชาชนไดรบการ

จดสรรคลน 20%?

มาตรฐานทางเทคนค (รศมการออกอากาศ,

กำลงวตต

การจดสรรคลน

1. วทยชมชนในเขตเมองใหญ p 3 ก.ม., 250-500 วตต

ขอใบอนญาต

2. วทยชมชนในเขตเมอง p 5 ก.ม., 250-500 วตต


3. วทยชมชนนอกเขตเมอง p 15 ก.ม., 250-500 วตต


4. วทยสาธารณะระดบทองถน (ประเภท 1, 2, 3)

p หรอ x 50 ก.ม., ไมเกน 2,000 วตต


5. วทยสาธารณะระดบภมภาค (ประเภท 1, 2, 3)

p หรอ x 100 ก.ม., ไมเกน 5,000 วตต


6. วทยสาธารณะระดบชาต (ประเภท 1, 2, 3)

p หรอ x ทำสถานเครอขาย, ไมเกน 8,000 วตต


7. วทยธรกจระดบทองถน x 50 ก.ม., ไมเกน 2,000 วตต

ประมล

8. วทยธรกจระดบภมภาค x 100 ก.ม., ไมเกน 5,000 วตต

ประมล

9. วทยธรกจระดบชาต x ทำสถานเครอขาย, ไมเกน 8,000 วตต

ประมล

ตาราง 3 การทดลองนำเสนอประเภทวทยและมาตรฐานทพงประสงค

118


ความคดเหนตอประเดนการจดสรรคลนไมนอยกวารอยละ 20 ใหกบภาคประชาชน

ในการประชมของคณะกรรมาธการวสามญ (กมธ.) พจารณาราง

พ.ร.บ. องคกรจดสรรคลนความถฯ ครงท 16 ทอาคารรฐสภา เมอวนท

23 กรกฎาคม 2552 ประเดนการจดสรรคลนความถใหภาคประชาชนไม

นอยกวารอยละ 20 มการอภปรายและความเหนแบงออกเปนสองฝาย

โดยฝายหนงเหนวาควรนบจากรอยละ 20 ของพนท เชน ในพนทจงหวด

ตรง มคลนความถทใชได 10 คลนกตองจดใหภาคประชาชน 2 คลน แต

อกฝายหนงเหนวาควรนบจากรอยละ 20 ของคลนความถทมการใชประโยชน

ในทกระดบ เชน กรณทใชคลนในระดบชาต ภมภาคและทองถน ระดบละ

10 คลนกตองจดใหภาคประชาชนไดใชระดบละ 2 คลน แตหลงจาก กมธ

. อภปรายแลกเปลยนกนเปนเวลานานจงมการเสนอใหแขวนประเดนนไว

กอน โดยกรรมาธการไดรบหลกการในประเดนการจดสรรคลนความถให

ภาคประชาชน 20%

สภญญา กลางณรงค ในฐานะ กมธ.วสามญ เสนอวา “โดยหลกการ

กนาจะเปนยสบเปอรเซนตของคลนความถ และเปดใหอภปรายในขน

ประชาพจารณ ยสบเปอรเซนตทภาคประชาชนฝากมา ไมไดหมายถง

ลกษณะของวทยชมชนทใชกำลงสงตำเทานน แตในระดบจงหวด ภมภาค

หรอประเทศกอาจมการรวมตวกนเพอขอคลนมาดำเนนการโดยไมแสวงหา

กำไร เชนกรณคนพการทเปนชมชนเชงประเดนมอยทวประเทศกอาจขอ

ตงสถานทอานหนงสอใหคนพการฟง โดยไมแทรกความคดเหนซงเปน

เรองความร หรอกลมผตดเชอเอชไอวตองการมหนงคลนเพอใหความร

และเปนพนทแลกเปลยนสำหรบการปองกนตนเองเขาจะใชสทธยสบ

เปอรเซนตน” (www.media4democracy.com)

PB

119

บญสง จนทรสองรศม ประธาน สวชช. เสนอวา “ใหมการจดชวง

ความถ โดยแบงเปนชวงความถ เชน ชวงความถของวทยสาธารณะ ตงแต

เลขคลนท ... ถง ..... เมอครบเปอรเซนต กใหเปนชวงความถของวทย

ธรกจ จากเลขคลนท ... ถง... จนครบเปอรเซนต ตอจากนนใหเปนชวง

ความถของวทยชมชน จากเลขคลนท ... ถง ... (ไมนอยกวา 20%) จะ

สะดวกตอการบรหาร การจดการ การตรวจสอบ การตดตามของทกฝาย

รวมถงผบรโภคสามารถตดตามตรวจสอบไดสะดวก”

ศรพล สจจพนธ แกนนำวทยชมชนภาคใต แสดงความคดเหนวา

“เหนดวยกบการกำหนดเลขคลนใหวทยแตละประเภท คอ วทยชมชน

วทยสาธารณะ และวทยธรกจ เพอปองกนปญหาคลนรบกวนกน แตวธ

การนมขอเสย คอ ถาสถานใดใชเลขคลนไมตรงกบชวงความถทกำหนด ก

ตองปรบหมายเลขคลนทเครองสง (ซงทำไดเพยงบางรนเทานน) ใหตรง

กบชวงความถทตนเองสงกดอย บางสถานอาจตองเปลยนเครองสงและ

เสาอากาศ ทำใหตองเสยคาใชจายจำนวนหนง ... ควรมการกำหนดตาราง

คลนความถในระดบตำบลและอำเภอ เพอใหภาคประชาชนสามารถรบ

ทราบขอมลวาตนเองสามารถใชเลขคลนไหนไดบาง”

วระพล เจรญธรรม แกนนำวทยชมชนภาคอสาน บอกวา “เหน

ดวยกบการกำหนดชวงความถใหกบวทยชมชน แตในการทำตารางชวง

ความถในแตละภาคไมจำเปนตองใชเลขคลนเหมอนกน และควรกำหนด

คลนแบบสลบฟนปลา ... ในเชงเทคนค วทยชมชนใชกำลงสงไมสงมาก

นก และมรศมออกอากาศประมาณ 15-20 กโลเมตร ถากำหนดใหมชวง

ความถสำหรบวทยชมชน อยางเชน 87.5-91.0 MHz จะสามารถตงสถาน

ได 3-5 สถานภายในรศม 20 กโลเมตร ... นอกจากนควรจะม กสทช.

หลายระดบ อยางเชน กสทช. ระดบชาต, กสทช. ระดบภาค และ กสทช.

ระดบจงหวด เพอแกปญหาของแตละพนททมบรบทไมเหมอนกน การม

120


คณะกรรมการยอยๆ จะแกปญหาไดดกวา”

มนตร อมเอก แกนนำวทยชมชนภาคเหนอ เสนอวา “20% ควร

แบงใหทกพนท คอพนทระดบจงหวด ระดบภมภาค และระดบชาต วทย

ชมชนสามารถมไดทงขนาดเลก กลาง และใหญได โดยวทยชมชนระดบ

จงหวดจะรวบรวมประเดนจากวทยชมชนในแตละทองถน เมอมประเดนท

มรวมกนในระดบจงหวด กจะใหวทยชมชนในระดบจงหวดสอสาร/นำเสนอ

สวนในระดบภมภาคและระดบชาตกเชนเดยวกน วทยชมชนระดบภมภาค

ตองรวบรวมประเดนรวมทเกดขนในกลมจงหวด และวทยชมชนระดบชาต

ตองรวบรวมประเดนทมรวมกนของคนในชาต จากนนกสอสารใหสาธารณชน

ไดรบทราบ ... อยากใหวทยชมชนกอตงเปนองคการมหาชน ทกำกบดแล

กนเอง โดยใชอำนาจประชาชนเปนฐาน”

อบลรตน ศรยวศกด ประธานคณะกรรมการรณรงคเพอการปฏรป

สอ (คปส.) เลาใหฟงวา “การแบง 20% นน กคดสตรงายๆ คอ ถาม

100 คลน กตองแบงใหภาคประชาชน 20 คลน ไมวาจะใชสตรแบบไหน

เขาตดออกจากกองมรดกไมได ... ในเชงเทคนคแลว มการกำหนดตาราง

กำหนดความถและชองความถเอาไวแลว (มการกำหนดชองความถตงแต

0.1 MHz, 0.25 MHz, 0.5 MHz เอาไวแลว) และเจาหนาทไดเตรยม

เอกสารเหลานไวหมดแลว รอกเพยงแตวาในระดบนโยบายจะตดสนใจ

แบบไหน หรอ กสทช. จะตดสนดานนโยบายอยางไร ... ฐานการแบง 20%

ใหกบภาคประชาชนนน กดวาจะมการกำหนดชองความถแบบไหน (0.1

หรอ 0.25 MHz) กทำการแบงสดสวนเปอรเซนตตามนน ... มประเดน

ถกเถยงกนเกยวกบคณสมบตของคลนระบบเอฟเอม คอ คลนยงสงเทาไร

สญญาณสงไปยงผรบกดยงขนเทานน และเพอปองกนไมใหคลนในกจการ

/งานบรการอนทใชคลนใกลเคยงกนรบกวน ผประกอบกจการวทยระบบเอ

ฟเอม มกจะใชชวงคลนความถทอยตรงกลางๆ เชน 94-100 MHz”

PB

121

ปณณพร ไพบลยวฒนกจ อาจารยนเทศศาสตร มหาวทยาลยแมโจ

(อดตแกนนำวทยชมชนภาคเหนอ) เหนวา “การแบง 20% ใหภาคประชาชน

นน กอนอนเราตองรขอมลการใชคลนความถทเกดขนจรงกอน และไม

ควรกำหนดใหตายตววาใหมสถานวทย 1 สถานตอตำบลหรออำเภอ ...

การกำหนดชวงความถใหกบวทยชมชนคงไมเปนจรง เพราะยงไมมแนวทาง

การคนคลนของผไดรบสมปทาน/ประมลอยกอนแลว ... เราควรเกาะตด

สถานการณ และเขารวมประชมทกแหงเพอตอรอง และเมอแผนแมบท

ประกาศใช เรากมาพจารณาหรอวเคราะหดวา 20% อยตรงไหน ถาเรา

ไมพอใจ เรากไปฟองศาลปกครองได ... ควรมคณะกรรมการระดบจงหวด

ซงมาจากทกภาคสวน มารวมกนจดสรรคลนความถ รวมทงรบเรองรองเรยน

และแกไขปญหา ปญหาแตละพนทมเงอนไขไมเหมอนกน ดงนนจงควรม

คณะกรรมการระดบจงหวด และคณะกรรมการระดบภาคทจะคอยชวย

อำนวยการใหคณะกรรมการระดบจงหวดสามารถปฏบตการได”

สมเกยรต ตงกจวานชย นกวชาการของสถาบนวจยเพอการพฒนา

ประเทศไทย บอกวา “กสทช. จะตองกำหนดพนทรบใบอนญาต เพราะ

วทยไมไดอยระดบเดยว มระดบประเทศ ระดบภมภาค และระดบทองถน

และวทยกมการแบงเปนวทยธรกจ วทยสาธารณะ และวทยชมชน ... การ

แบง 20% ในทกพนทประกอบการ คดจากพนท อยางเชนพนทระดบ

จงหวดม 10 คลน กแบงใหภาคประชาชน 2 คลนโดยแบง 1 คลนใหกบ

วทยชมชนเชงพนท และ 1 คลนใหกบวทยเชงประเดน และวทยชมชนเชง

ประเดนมความเปนไปไดทจะไดพนทประกอบการทงประเทศ ... แตการ

ตความทางกฎหมายมไดหลายแบบ กดวา กสทช. ตความอยางไร เราม

สทธใน 20% หรอเปลา ถาไมพอใจกนำเรองไปสศาลปกครองได มการ

ระบไวในกฎหมายแลว แตการฟองรองกจะทำใหกระบวนการบรหารคลน

ความถเกดการชะงกงนได”

122


ประวช ชมช อาจารยวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลย

มหานคร ใหความเหนเชงเทคนควา “การกำหนดมาตรฐานทางเทคนคใดๆ

ตองนำไปทดลองปฏบตในพนทจรงเสยกอน มาตรฐานทางเทคนคทกำหนดให

วทยชมชนตอนน รสกวายงมประเดนโตแยงทางวชาการอย เกยวกบความ

สมพนธระหวางกำลงสงของเครองสงกบรศมออกอากาศ ซงจะตองทดสอบหา

ขอสรปใหแนชดอกท ... แตในเบองตนแลว ถากำหนดใหวทยชมชนสามารถ

กระจายเสยงในรศมออกอากาศประมาณ 15-20 กโลเมตร และกำหนด

ชวงความถ 88.0-92.0 เมกกะเฮรตซใหเปนชวงความถของวทยชมชน

แลว วทยชมชนกสามารถกอตงไดนบพนสถานทวประเทศ สถานทตงอย

หางกนมากกวา40 กโลเมตร สามารถใชเลขคลนเดยวกนได”

พ.อ.รศ.ดร.เศรษฐพงค มะลสวรรณ ผเชยวชาญดานการบรหาร

คลนความถ (ปจจบนเปนประธานคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมของ

กสทช.) ใหความเหนวา “การจดสรรคลนความถไมนอยกวารอยละ 20

นน ขนอยกบการกำหนดหลกเกณฑจาก กสทช. ชดใหมทกำลงตง ซง

ตองใชหลกการดานวศวกรรม และสามารถทำไดหลายวธในเชงเทคนค ...

สวนกฎหมายใชคำพดเปนเปอรเซนต ซงในทางวศวกรรมไมมความหมาย

ทแทจรงวาสงทเขยนมความหมายอยางไร เชน ใหคณทานขาว 2 คำ แต

ไมบอกวาชอนใหญหรอเลก และจะอดขาวใหแนนมากนอยเทาไร แปลวา

ขาว 2 คำกอาจมปรมาณขาวจรงๆ ไมเทากน ... ตามหลกการ (วศวกรรม)

สามารถแบงสรรปนสวนคลนความถดงกลาว (20%) ใหกบภาคประชาชนได

แตกตองตกลงวา 20% บนมาตรฐานการตวงวดแบบใด เพราะคลนความถท

เปนพาหะสงขอมล ไมเหมอนนำทสามารถตวงไดหากกำหนดขนาดของ

แกว...แตคลนความถนนอาจทวคณไดในเชงปรมาณหากมผคดคนเทคนค

ใหมได … รปธรรมในการจดสรรนน ตองกำหนดฐานคดทตรงกนในเชง

มาตรฐานทางเทคนคแลวคอยจดสรรคลนความถ”

PB

123

กลาวโดยสรป จากการสอบถามคณะกรรมการ สวชช. รวมทงนก

วชาการ และผทเกยวของกบวทยชมชนจำนวนหนงเกยวกบแนวทางการ

จดสรรคลนไมนอยกวารอยละ 20 ใหกบภาคประชาชน (ตามมาตรา 49)

พอสรปแนวทางการดำเนนการของภาคประชาชนออกเปน 5 แบบ คอ

1) การรอให กทช. หรอ กสทช. ประกาศแผนแมบทบรหารคลน

ความถและแผนแมบทกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศน โดยเฉพาะ

คณะกรรมการยกรางแผนแมบทบรหารคลนความถ คงจะมขอมลเตรยม

ประกาศตารางกำหนดยานความถ ชองความถ และแนวทางการคนคลนฯลฯ

แลว ไมวา กทช. จะใชสตรไหนในการกำหนดชองความถ เชน 0.1, 0.25,

0.3 MHz กพจารณาดวาม 20% ของภาคประชาชนหรอไม คดวาเปน

เสมอน “มรดกของเจาคณป” ทมอบมรดกใหลกคนเลก (คนรากหญา) ไม

นอยกวา 20% ของสมบตทงหมด ลกคนโต (นกการเมอง) และลกคนกลาง

(นกธรกจ) จะฮบเอาไปไมได

2) การทำหนงสอถง กสทช. โดยเฉพาะคณะกรรมการยกรางแผน

แมบทบรหารคลนความถ เพอขอขอมลและสอบถามในประเดนตอไปน

- ตารางกำหนดคลนความถทงหมดทประเทศไทยสามารถนำมา

ใชประโยชนได (ใชชองความถเทาไร กกโลเฮรตซ และระยะ

หางของสถานขางเคยงเทาไร)

- แตละยานคลนความถมความหนาแนนของการใชเทาไร

อยางไร (วทย โทรทศน และโทรคมนาคม) หรอการใชคลน

ความถในปจจบนมการใชอยางไร สมปทานหรอประมลสนสด

ปไหน

- แนวทางในการคนคลน เพอนำไปจดสรรใหมหรอการปรบปรง

การใชคลนความถ เปนอยางไร

124


3) การกำหนดชวงความถไวในตารางกำหนดความถ เพอปองกน

ปญหาคลนรบกวนกน คอในวทยระบบเอฟเอม วทยชมชนใชคลน 87.5-

92.0 MHz วทยสาธารณะใชคลน 92.1-100.0 MHz และวทยธรกจใช

คลน 100.1-107.5 MHz

ขอด คอ แกปญหาคลนรบกวนกน วทยชมชนไมสามารถจดหา

งบประมาณมาซอเครองสงทมกำลงสงสงๆ สกบวทยธรกจได การกำหนด

ใหชวงความถนใชกำลงสงตำ จะสามารถจดสรรเลขคลนได 4-5 สถานใน

รศม 15-20 ตารางกโลเมตร


พนองของเรายงมความตองการวทยชมชนอย เพราะ

เปนสอทชาวบานสามารถเขาถงไดงาย แมวาววฒนาการ

จะกาวหนาไปขนาดไหน แตชมชนเรายงเหมอนเดมถา

เราเลกทำวทยชมชนแลววงตามความกาวหนาตามรฐ

ใครจะอยกบชาวบาน

เขมพร เชอตาหมน

(ผอำนวยการสถานวยชมชนชาวธาตพนม จ.นครพนม)

PB

125

ขอเสย คอ ชวงความถยงสงมากขน กจะยงสงสญญาณไดดขน

เทานน ทกคนตางอยากไดเลขคลนทสามารถสงสญญาณไดดและกลาย

เปนสญลกษณสนคาไปแลว นอกจากน ถาสถานของตนเองใชเลขคลนไม

ตรงกบชวงความถทตรงกบประเภทของตนเอง ตองเสยคาใชจายในการ

ปรบแตงเลขคลนใหตรงกบชวงความถทตนเองสงกด (บางเครองกปรบได

บางเครองกปรบไมได ตองซอเครองสงใหม)

4) การตงคณะกรรมการรวมระดบจงหวด ทำหนาทคลาย กสทช.

จงหวด โดยกรรมการมาจากภาคสวนตางๆ ทเกยวของกบการใชคลน

ความถวทย รวมกนกำหนดตารางกำหนดคลนความถในระดบจงหวด ท

แยกยอยใหเหนวาในแตละอำเภอหรอตำบลสามารถใชชวงความถอะไรได

บาง วทยประเภทไหนใชชวงความถอะไร

วธการนเหนวา เลขคลนทไดรบใบอนญาตแลว ผประมลหรอสมปทาน

ได คงใชเวลานานในการคนคลน คณะกรรมการรวมนกกำหนดไมใชเลขท

ไดรบใบอนญาตแลวในจงหวดของตน และจดสรรคลนทเหลอใหกบวทย

ประเภทอนๆ

5) การยกรางแผนแมบทกจการวทยและกจการโทรทศน มประเดนท

เสนอแนะดงน คอ ควรแยกแผนแมบทกจการวทยและกจการโทรทศน

ออกจากกน และในกจการวทยนนใหแยกแยะผประกอบการวทยออกเปน

3 ประเภทใหญ (คอวทยชมชน วทยสาธารณะ และวทยธรกจ) และให

คณะกรรมการฯ จดประชมกบวทยแตละประเภท เพอรบฟงปญหาและ

แนวทางแกไข แลวกนำเอาขอมลเหลานไปใชยกรางแผนแมบท

126


การระดมความคดเหนเกยวกบแนวทางการจดสรรคลนใหภาคประชาชน

สมาชกสหพนธวทยชมชนแหงชาตทวทกภมภาคของประเทศจำนวน

33 คน 30 สถานไดประชมระดมความคดเหนเกยวกบแนวทางการจดสรร

คลนไมนอยกวารอยละ 20 ใหกบภาคประชาชน (ตามมาตรา 49) 2

แนวทาง คอ การจดสรรตามสดสวนสถานทไดรบใบอนญาต และการ

จดสรรชวงความถใหกบวทยชมชน1 มรายละเอยดดงน

1. การจดสรรตามสดสวนสถานทไดรบใบอนญาต คำวา “พนทของ

การอนญาตประกอบกจการ” ทประชมตความวาหมายถงพนททมการ

อนญาตใหประกอบกจการ ทงกจการวทยกระจายเสยงและโทรทศน และ

พนทในระดบทองถน (จงหวด) ภมภาค หรอประเทศ กลาวคอ ถามผได

รบอนญาตใหประกอบกจการกระจายเสยงจำนวน 100 คลนในพนทใดๆ

กตาม ภาคประชาชนจะตองไดรบการจดสรรใหไมนอยกวา 20 คลนในทก

ระดบพนท ยกอยางเชน ในพนทจงหวดแพรม 8 อำเภอ ทงจงหวดมผยน

เอกสารขอตงสถานวทยจำนวน 86 คลน กให 17 คลนเปนของชมชน

สวนอก 69 คลนกใหวทยสาธารณะและวทยธรกจเอาไปแบงกน โดย 17

คลนของชมชนจะใชเลขคลนเทาไรกได แตกตองมการทดลองออกอากาศ

กอนวามคลนทบซอนหรอไม ยงมคลนธรกจมากเทาไร กจะมคลนชมชน

มากขนเทานน

นอกจากน ทประชมยงเสนอใหมการแตงตง กสทช. จงหวด เพอ

จดสรร กำกบดแล และบรการประชาน โดยเฉพาะเรองการออกใบอนญาต

ซงมขนตอนและรายละเอยดทตองดำเนนการมากมาย ชมชนทตองการตง

สถานวทยจะไดไมตองเสยคาใชจายไปกบการเดนทางเขาสสวนกลาง

PB

127

จดแขง

- กสทช. บรหารจดการงาย/ควบคมงาย/ตรวจสอบกระบวนการ

ออกใบอนญาตงาย

- วทยชมชน/ภาคประชาชนไมตองเปลยนเลขคลน ในกรณทเลข

คลนทใชอยไมตรงกบชวงความถทกำหนดใหวทยชมชน

- วทยชมชน/ภาคประชาชนสามารถรอใหมการออกใบอนญาตกอน

แลวคอยอางกฎหมายเพอให กสทช. จดสรรคลนให

จดออน

- กรณทใชเลขคลนเดยวกนหรอใกลเคยงกบวทยกระแสหลก จะ

ทำใหประสทธภาพในการกระจายเสยงของวทยชมชนลดลง แนวทางนวทย

ชมชนมโอกาสถก “เบยด” คลนไดงาย

- กรณทไมสามารถควบคมกำลงสงได เหมอนเชนอดตทผานมา

วทยชมชนตองใชเครองสงทกำลงสงสงมากขนเรอยๆ เพอตอสกบวทย

กระแสหลกหรอวทยทมกำลงทรพยมากกวา ทายทสดแลวกไมสามารถส

กบวทยกระแสหลก เพราะไมสามารถหาเงนมาซอ/บำรงรกษาเครองสง

วทยทมกำลงสงได

2. การจดสรรชวงความถใหกบวทยชมชน ในประเทศไทย กจการ

วทยกระจายเสยงระบบเอฟเอมกระจายเสยงในชวงคลน 87.5-107.5 MHz

แนวทางนเสนอวาอาจกำหนดชวงความถใหวทยชมชนใชคลน 87.5-92.0

MHz วทยสาธารณะใชคลน 92.1-100.0 MHz และวทยธรกจใชคลน

100.1-107.5 MHz (ประเดนกคอวาใหกำหนดใหแนนอนวาวทยแตละ

ประเภทใชชวงความถใด)

ในกรณทมการจดสรรชวงความถตามแนวทางทเสนอน จำเปนตอง

กำหนดมาตรฐานทางเทคนคของวทยชมชนใหชดเจนดวย ขอมลจาก

128


ผเชยวชาญสนบสนนวาถากำหนดใหเครองสงใชกำลงสงไมสงมากนก

(250-300 วตต) และมรศมกระจายเสยงประมาณ 15- 20 กโลเมตร

กสามารถตงสถานวทยชมชนไดนบพนสถาน หรอในแตละตำบลสามารถม

คลนวทยชมชนไดไมนอยกวา 1 คลน

จดแขง

- วทยชมชนจะไมประสบกบปญหาคลนแทรกและคลนทบซอนอก

ตอไป

- การบรหารจดการวทยชมชนทำไดงายขน หนวยงานภาครฐ,

กสทช., สวชช., รวมถงผบรโภคสามารถตรวจสอบและตดตามไดสะดวก

- วทยชมชนจะลดคาใชจายในการใชเครองสงกำลงสงๆ เพยงแต

เสยคาใชจายในการปรบเลขคลนใหตรงกบชวงความถทกำหนดใหวทย

ชมชนเทานน

- สงเสรมอตลกษณวทยชมชน ถากำหนดชวงความถลกษณะน จะ

ทำใหสาธารณชนรบทราบวาเมอตองการฟงวทยชมชน วทยสาธารณะ

และวทยธรกจนนควรจะหมนเลขคลนไปยงชวงความถใด (เมอทวประเทศ

กำหนดชวงความถเหมอนกนหมดดงกลาวขางตน)

จดออน

- วทยชมชนทใชเลขคลนนอกชวงความถทกำหนดใหวทยชมชน

จะมคาใชจายเพมเตมเพอเปลยนแปลงเลขคลนใหตรงกบชวงความถท

กำหนดไว

- ถาการกำหนดนโยบายไมชดเจน วทยธรกจ/วทยกระแสหลกอาจ

ไมยนยอม หากตองปรบเลขคลนทตนเองไดรบสมปทาน/ประมลอย (ได

รบใบอนญาตอยกอนแลว)

PB

129

นอกจากแนวทางในการจดสรรคลนความถไมนอยกวารอยละ 20

ใหกบภาคประชาชนแลว การบงคบใชกฎหมายเปนอกประเดนหนงซงท

ประชมกลมใหความสนใจมาก และเสนอวาการออกกฎระเบยบตางๆ ควร

มการควบคมและยดถอปฏบตอยางเครงครด ใครฝาฝนกใหลงโทษ โดย

เฉพาะการกำหนดมาตรฐาน/กำลงสงของเครองสงของวทยแตละประเภท

ทงนควรมการสรางกลไกการทำงานของ สวชช. ใหสามารถกำกบดแล

ตนเองในเบองตนกอน โดย กสทช. สนบสนนงบประมาณชวยเหลอ จาก

นนกเปนการกำกบดแลรวมกนระหวาง สวชช. กบ กสทช.

สรปและขอเสนอแนะ

การปฏรปสอของประเทศไทยในทศวรรษทผานมา เปนความพยายาม

ในการเปลยนแปลงกฎหมายตางๆ เพอเปลยนผานจากสภาพตลาดผกขาด

โดยรฐไปสการแขงขนโดยเสรของกจการโทรคมนาคม กจการวทยกระจาย

เสยง และกจการวทยโทรทศน และมการกนพนทไมนอยกวารอยละ 20

“ในแตละพนทของการอนญาตประกอบกจการ” ใหกบภาคประชาชนตาม

พระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและกำกบการประกอบกจการ

วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2553

ดงนนคำถามในการวจยเชงปฏบตการในครงนจงมอยวา “พนท”

เปนเพยงพนทกายภาพอยางเดยว หรอสามารถทจะเปน “พนท” บนหนาปด

วทย (คลนความถ) ไดดวย

แมวาจะมการแกไขกฎหมายอยหลายฉบบ แตการบรหารคลนความถ

ของรฐไทยยงมมมมองวาคลนความถเปน (ทรพยากร) ของรฐ (เพอประโยชน

สาธารณะ) และวธการบรการแบบ “สงการและควบคม” อย นอกจากน

ในกรณทใชคลนความถเชงธรกจ กฎหมายกำหนดใหมการประมลคลน

130


ความถ แตสทธในใบอนญาตทไดนนเปนสทธเฉพาะตวของผไดรบใบอนญาต

จะโอนแกกนมได ซงเปนการนำเอาแนวคดทมองวาคลนความถเปนทรพยสน

เอกชน ในสวนของ “กลไกตลาด” มาใช แตไมไดนำเอาแนวคด “การขาย”

คลนความถใหคนอนมาใชดวย

สวน “คลนความถรวมสาธารณะ” นน เนองจากพลงอำนาจทาง

เศรษฐกจการเมองอนมหาศาลของธรกจโทรคมนาคม ทำใหองคกรกำกบ

ดแลของไทยตองประกาศใหคลนความถบางชวงเปนคลนความถรวมสาธารณะ

ทไมตองขอใบอนญาต แตกไดมการจำกดกำลงสงของอปกรณเอาไว (

อยางเชน ชวงความถของอปกรณไรสายตางๆ) สงผลใหประชาชน โดย

เฉพาะในเขตเมอง สามารถเขาถงคลนความถไดสะดวกขน แตแนวคดนยง

ไมไดถกนำมาประยกตใชในเขตชนบท ซงตองการเขาถงคลนความถเชน

เดยวกนนดวย โดยเฉพาะชวงความถสำหรบวทยชมชน

อยางไรกตาม ความกาวหนาทางเทคโนโลยการใชคลนความถและ

จำนวนผใชทเพมมากขนทกขณะ ทำใหมวงเงนหมนเวยนในธรกจโทรคมนาคม

และการกระจายเสยงปละนบหลายแสนลานบาท สงนจะเปนปจจยผลกดน

ใหรฐไทยตองปรบกระบวนทศนในการบรหารคลนความถ จากวธการสง

การและควบคม ไปสวธการกลไกตลาดและวธการยกเวนการขอใบอนญาต

ใชคลนความถมากขน เพอเพมประสทธภาพในการบรหารคลนความถ

เนองจากวธการสงการและควบคมแบบเดม นบวนประสทธภาพจะลดลงไป

ทกขณะและไมสามารถเทาทนเทคโนโลยทมการเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว

ในแงมมทางเทคนคของคลนความถวทย รศมการกระจายเสยงของ

วทยขนอยกบกำลงสงของเครองสงวทยและเสาอากาศ ยงใชกำลงสงมาก

ขนเทาไร จำนวนสถานวทยกมนอยลงเทานน นอกจากน ถาสถานวทย

ชมชนซงใชกำลงสงตำใชคลนความถตดกบสถานวทยกระแสหลกซงกำลง

สงสงกวามาก จะกอใหเกด “เขตอบสญญาณเสยง” และทำใหผฟงไม

PB

131

สามารถหาคลนวทยชมชนพบ หรอหาพบแลวแตเสยงทไดยนเบามาก

ดงนนจงเปนความรบผดชอบท กสทช. ตองใหความสำคญเปนลำดบตนๆ

คอ การกำหนดมาตรฐานทางเทคนค โดยเฉพาะกำลงสงของเครองสงวทย

ใหเหมาะสมกบวทยทง 3 แบบ (วทยธรกจ, วทยสาธารณะ และวทย

ชมชน) และระยะหางของสถานเพอปองกนการรบกวนกนของคลน

สรป

แนวทางการจดสรรคลนไมนอยกวารอยละ 20 ใหกบภาคประชาชน

(ตามมาตรา 49) สามารถแบงออกเปน 2 แนวทาง คอ

1. การจดสรรตามสดสวนสถานทไดรบใบอนญาต คำวา “พนทของ

การประกอบกจการ” อาจตความไดวาหมายถงพนททมการอนญาตให

ประกอบกจการ ทงกจการวทยกระจายเสยงและโทรทศน และทงในระดบ

ทองถน (จงหวด) ภมภาค หรอประเทศ ถามผไดรบใบอนญาตจำนวน

100 คลน ภาคประชาชนจะไดรบการจดสรรใหไมนอยกวา 20 คลนในทก

ระดบพนท

จดแขงของแนวทางการจดสรรคลนความถแบบน คอ กสทช. บรหาร

จดการงาย ควบคมงาย และตรวจสอบกระบวนการออกใบอนญาตงาย

นอกจากน วทยชมชน/ภาคประชาชนไมตองเปลยนเลขคลน ในกรณทเลข

คลนทใชอยไมตรงกบชวงความถทกำหนดใหวทยชมชน และวทยชมชน/

ภาคประชาชนสามารถรอใหมการออกใบอนญาตกอน แลวคอยอางกฎหมาย

เพอให กสทช. จดสรรคลนให

สวนจดออนของแนวทางน คอ ในกรณทใชเลขคลนเดยวกนหรอ

ใกลเคยงกบวทยกระแสหลก จะทำใหประสทธภาพในการกระจายเสยงของ

วทยชมชนลดลง แนวทางนวทยชมชนมโอกาสถก “เบยด” คลนไดงาย

132


และถา กสทช. ไมสามารถควบคมกำลงสงได เหมอนเชนอดตทผานมา

วทยชมชนตองใชเครองสงทกำลงสงสงมากขนเรอยๆ เพอตอสกบวทย

กระแสหลกหรอวทยทมกำลงทรพยมากกวา ทายทสดแลวกไมสามารถส

กบวทยกระแสหลก

2. การจดสรรชวงความถใหกบวทยชมชน แนวทางนเสนอวาอาจ

กำหนดชวงความถใหวทยชมชนใชคลน 87.5-92.0 MHz วทยสาธารณะ

ใชคลน 92.1 - 100.0 MHz และวทยธรกจใชคลน 100.1-107.5 MHz

(ประเดนกคอวาใหกำหนดใหแนนอนวาวทยแตละประเภทใชชวงความถใด

) สำหรบแนวทางน ถากำหนดใหเครองสงใชกำลงสงไมสงมากนก (250 -

300 วตต) และมรศมกระจายเสยงประมาณ 15 - 20 กโลเมตร กสามารถ

ตงสถานวทยชมชนไดนบพนสถาน หรอในแตละตำบลสามารถมคลนวทย

ชมชนไดไมนอยกวา 1 คลน

แนวทางการจดสรรคลนความถแบบนมจดแขง คอ วทยชมชนจะไม

ประสบกบปญหาคลนแทรกและคลนทบซอนอกตอไป รวมทงการบรหาร

จดการวทยชมชมกทำไดงายขน หนวยงานภาครฐ กสทช. สวชช. และ

ผบรโภคสามารถตรวจสอบและตดตามไดสะดวก นอกจากน วทยชมชน

จะลดคาใชจายในการใชเครองสงกำลงสงๆ เพยงแตเสยคาใชจายในการ

ปรบเลขคลนใหตรงกบชวงความถทกำหนดใหวทยชมชนใชเทานน และสง

ทสำคญกคอเปนการสงเสรมอตลกษณวทยชมชน แนวทางนจะทำให

สาธารณชนรบทราบวาเมอตองการฟงวทยชมชน วทยสาธารณะ และวทย

ธรกจนนควรจะหมนเลขคลนไปยงชวงความถใด (เมอทวประเทศกำหนด

ชวงความถเหมอนกนหมดดงกลาวขางตน)

สำหรบจดออนของแนวทางนกคอ วทยชมชนทใชเลขคลนนอกชวง

ความถทกำหนดใหวทยชมชน จะมคาใชจายเพมเตมเพอเปลยนแปลงเลข

PB

133

คลนใหตรงกบชวงความถทกำหนดให และถา กสทช. กำหนดนโยบายไม

ชดเจน วทยธรกจ/วทยกระแสหลกอาจไมยนยอม หากตองมการปรบเลข

คลนทตนเองไดรบสมปทาน/ประมลอย (ไดรบใบอนญาตอยกอนแลว)

การประชมกลม (Focus Group Discussion) ของสมาชก สวชช.

เมอเดอนมนาคม พ.ศ. 2554 ไดเหนพองตองกนวาการกำหนดชวงความถ

ใหวทยชมชนจะทำใหปญหาคลนรบกวนกนหมดไป และไมตองเสยคาใช

จายในการซอเครองสงทมกำลงสงสงเพอตอสกบคลนธรกจอกตอไป

นอกจากน กสทช. ควรกำหนดนโยบายใหชวงความถทกำหนดให

วทยชมชนเปน “คลนความถรวมสาธารณะ” ท สวชช. จะเปนองคกร

ตวแทนในการกำกบดแลกนเองใหเปนไปตามมาตรฐานทางเทคนคและ

จรยธรรมทไดรวมกนกำหนด โดยการสนบสนนของ กสทช. (ตามมาตรา

51 และ 52)

อยางไรกตาม การตความกฎหมายมไดหลายแบบ ทงนขนอยผ

ตความจะตความแบบไหนและเปนประโยชนสำหรบตนเองและพรรคพวก

หรอไม ซงในการประชมของคณะกรรมมาธการยกรางพระราชบญญต

องคกรจดสรรคลนฯ 2553 กมคนแปลญตตเปนรายๆ ไป ไมมความเหน

รวมของคณะกรรมาธการ นอกจากน เจตนารมณของกฎหมายกเปนไป

ตามสภาผแทนราษฎร ดงนนการเหนแยงกนในขอกฎหมาย ทายทสดเมอ

นำเรองขอขดแยงไปใหศาลเปนผตดสนใจ การตดสนใจครงสดทายจะอยท

ศาล ทอาจไมเหมอนกบคนรางกฎหมายกได

134



วทยชมชนคอสญลกษณของการปฏรปสอทแทจรง นนคอประชาชนไดเปนเจาของสอ และทผานมากแสดงใหเหนแลววาพลงของวทยชมชนไดมสวนในการพฒนา

ชมชนและสงคมไดมากมาย

วชาญ อนอก (เลขาธการสหพนธวทยชมชนแหงชาต)

PB

135


กองทนวทยชมชน บทเรยนจากตางประเทศและขอเสนอในสงคมไทย

สาโรจน แววมณ นกวชาการอสระ

PB

137

เกรนนำ

การใหทนสนบสนนการดำเนนงานวทยชมชนเปนนโยบายทหลาย

ประเทศใหความสำคญ ทงนเพราะกจการกระจายเสยงทเปนการบรการ

ชมชน ถอเปนเสาหลกทสาม ซงตองดำเนนกจการคขนานไปกบกจการ

กระจายเสยงทเปนการบรการสาธารณะและการบรการเชงธรกจ และการ

ใหทนสนบสนนการดำเนนงานวทยชมชนเปนการสงเสรมและสนบสนนให

เกดความหลากหลายของสอ (Media pluralism) และเพอใหกจการกระจาย

เสยงทเปนการบรการชมชนทเพงเกดขนไมนานและอยในภาวะทไมมนคง

ในหลายๆ ดาน สามารถดำเนนการไดอยางยงยนตอไป

สำหรบประเทศไทย กจการกระจายเสยงทเปนบรการชมชน เปนท

รจกกนดมานบทศวรรษในชอของ “วทยชมชน” และ “โทรทศนชมชน”

แมไมเคยไดรบการสงเสรมจากภาครฐโดยตรง แตกมองคกรตางๆ รบ

งบประมาณจากรฐมาสนบสนนการดำเนนงานวทยและโทรทศนชมชน

ตามนโยบายขององคกรนนๆ ในแตละชวงเวลาทผานมา จนกระทง พระ

ราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและกำกบการประกอบกจการวทย

กระจายเสยง วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2553 ประกาศ

ใชในราชกจจานเบกษาเมอวนท 19 ธนวาคม พ.ศ.2553 ไดระบในมาตรา

52 ใหมการจดตงกองทนวจยและพฒนา กจการกระจายเสยง กจการ

โทรทศน และกจการโทรคมนาคม เพอประโยชนสาธารณะ และมาตรา

54 ใหมคณะกรรมการบรหารและจดสรรกองทนฯ ใหเปนไปตามวตถประสงค

จงเปนความหวงวา วทยและโทรทศนชมชนจะไดรบการสนบสนนจาก

กองทนฯ ดงกลาว

ปจจบน คณะกรรมการบรหารกองทนวจยและพฒนากจการกระจาย

เสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม ภายใตการกำกบของคณะ

138


กรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

แหงชาต (กสทช.) ไดประชมปรกษาหารอกนหลายครง เพอกำหนด

หลกเกณฑการจดสรรและวธการบรหารกองทนฯ ถงแมคณะกรรมการ

บรหารกองทนฯ จะประกอบดวยบคคลจากหลายฝาย แตทวาการทำงาน

กลบเปนการกำหนดนโยบายจากบนลงลาง จงทำใหกองทนฯ น ไมเพยง

ขาดการมสวนรวมจากภาคประชาชนเทานน ภาคประชาชนยงกงวลวาจะ

เขาถงกองทนฯ ไดยาก และการสนบสนนอาจไมตรงกบความตองการของ

ผดำเนนกจการกระจายเสยงทเปนบรการชมชนเพอประโยชนสาธารณะ

จากการศกษากองทนเพอสนบสนนวทยชมชนในตางประเทศ พบ

วาเปาหมายของกองทนเปนไปเพอสงเสรมวตถประสงคของกจการกระจาย

เสยงชมชน และการจดสรรกองทนตองมประสทธภาพ โปรงใส และเปน

ธรรม เพอพฒนากจการกระจายเสยงชมชนอยางยงยน โดยตระหนกวา

กจการกระจายเสยงชมชน จะตองไดรบความยงยนใน 4 ประเดน กลาว

คอ ความยงยนทางสงคม ความยงยนเชงสถาบน ความยงยนทางการเงน

และความยงยนทางเทคนค (Kenneth Murphy and etc., 2011: 83-86)

ซงในประเทศไทย กองทนฯ จำเปนตองมเปาหมายเพอสงเสรมกจการ

กระจายเสยงชมชน เพราะกฎหมายกำหนดไวแลว (มาตรา 54 พรบ.

กสทช.) แตรปแบบการจดสรรและวธการบรหารกองทนฯ โดยเฉพาะใน

สวนของการสนบสนนกจการกระจายเสยงชมชน (วทยและโทรทศน) นน

จำเปนตองใหผมสวนไดเสย ไมวาจะเปนผดำเนนการวทยชมชน ผดำเนน

การโทรทศนชมชน และผเกยวของ เขารวมเปนผกำหนดนโยบายดวย

ตวเอง

บทความปรทศนชนน จงไดรวบรวมและทำความเขาใจการบรหาร

และวธการจดสรรกองทนวทยชมชนในตางประเทศ ซงมประสบการณ

ดำเนนงานวทยชมชนมาเปนเวลานาน ไดแก สหราชอาณาจกร (ประเทศ

PB

139

องกฤษ) ไอรแลนด ฝรงเศส คานาดา ออสเตรเลย และนวซแลนด เพอใช

เปนแนวความคดในการออกแบบการบรหารและวธการจดสรรกองทนเพอ

สนบสนนวทยชมชนในประเทศไทยใหมประสทธภาพ โดยภาคประชาชน

สามารถเขาถงและใชประโยชนจากกองทนฯ ใหเกดประสทธผลอยางสงสด

การบรหารและวธการจดสรรกองทนวทยชมชน

บรบททางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง รวมทงประวตศาสตรของ

กจการกระจายเสยงและมตชมชนของแตละประเทศทแตกตางกน ทำให

การบรหารและวธการจดสรรของกองทนเพอสนบสนนวทยชมชนของแตละ

ประเทศแตกตางกนไปดวย นอกจากน ในแตละประเทศยงไดปรบเปลยน

การบรหารและวธการจดสรรกองทนอยเสมอ เพอใหสอดคลองกบบรบท

การดำเนนการทเปลยนแปลงไป แมวาแตละประเทศจะมวตถประสงค

ของกองทนทแตกตางกนออกไป แตสงทคลายคลงกนกคอ เปาหมายการ

สนบสนนนน เปนไปเพอใหบรรลวตถประสงคในการสงเสรมกจการกระจาย

เสยงชมชน (วทยและโทรทศน) ขององคกรกำกบดแลในประเทศนนๆ

ก) สหราชอาณาจกร

ในสหราชอาณาจกร วทยชมชนรจกกนในชอ “Access Radio”

ซงมพฒนาการมาจาก “วทยโจรสลด” ทหมายถงวทยทกระจายเสยงโดย

ไมขออนญาต ในทศวรรษ 2510 ตอมาในทศวรรษ 2520 กลมผอพยพ

ชนกลมนอยไดใชวทยกระจายเสยงลกษณะน เพอเผยแพรดนตรทแสดง

อตลกษณของกลมตนเอง ตอมารฐบาลองกฤษ จงกำหนดใหวทยเหลาน

ตองไดรบการกำกบดแลอยางเปนทางการภายใตระบบการกระจายเสยง

ของประเทศ โดยใหดำเนนการในรปแบบ “วทยชมชน” (Access Radio)

140


อนเปนการดำเนนการแบบไมแสวงหาผลกำไร (Office of Communication,

2005) และใหเรมทดลองกระจายเสยงในปพ.ศ. 2544 โดยมการประเมน

ผลการทดลองกระจายเสยงดงกลาวในป พ.ศ. 2546 ซงผลสรปของการ

ประเมนผลพบวา วทยชมชนเปนการพฒนาเชงวฒนธรรมทสำคญอยาง

หนงขององกฤษเลยทเดยว และสบเนองจากผลการประเมนนเอง พระราช

บญญตการสอสาร พ.ศ. 2546 (the Communications Act 2003)

มาตรา 262 กำหนดใหมการรบรองวทยชมชนตามกฎหมาย โดยในปตอ

มา (พ.ศ.2547) ระเบยบวทยชมชน (the Community Radio Order

2004) กประกาศใช เพอกำหนดกรอบการกำกบดแลและการใหใบอนญาต

วทยชมชน

สำหรบมาตรฐานทางเทคนคของวทยชมชนในประเทศองกฤษน

วทยชมชนถกกำหนดใหพนทกระจายเสยงมรศมไมเกน 5 กโลเมตร สวน

ขอกำหนดเครองสงกระจายเสยงอนญาตใหใชกำลงคลนพาห (rated carrier

power) ไมเกน 25 วตตในกรณทสถานตงอยในเขตเมอง และ 50 วตต

สำหรบสถานทตงอยในเขตชนบท โดยผขอรบใบอนญาตตองระบชมชนท

จะใหบรการอยางชดเจน ทงน อาจเปนชมชนเชงกายภาพ หรอชมชนเชง

ประเดน กลาวคอเปนชมชนขนาดเลกทสนใจในประเดนเดยวกน ไดแก

เยาวชน เกย/เลสเบยน ชนกลมนอย และกลมทางศาสนา เปนตน ทนา

สนใจกคอ ในบางพนททมวทยธรกจไดรบใบอนญาตใหบรการประชากร

กลมเปาหมายจำนวนนอยกวา 150,000 คนอยกอนแลว วทยชมชนอาจ

จะไมไดรบใบอนญาตใหกระจายเสยงในพนทนนๆ อก ทงน เปนนโยบาย

เพอปกปองผลประโยชนทางการเงนของวทยธรกจขนาดเลก (www.en.

wikipedia.org) นนเอง

ในการขอใบอนญาตวทยชมชน ผขอรบใบอนญาตตองแสดงใหเหน

วาตองการดำเนนการวทยชมชนเพอประโยชนสาธารณะมากกวาเหตผล

PB

141

เชงธรกจ หมายถงวทยชมชนตองดำเนนการเพอเผยแพรการบรการตางๆ

ขององคกรปกครองสวนทองถน เพอสงเสรมโอกาสการจางงาน เพอสงเสรม

การรวมตวกนทางสงคม และเพอสนบสนนกจกรรมของชมชนทองถน

เปนตน (Steve Buckley, www2.lse.ac.uk)

หลงจากมระเบยบวทยชมชน และการรบรองวทยชมชนใหถกกฎหมาย

ในป พ.ศ.2548/2549 มสถานวทยชมชนทไดรบใบอนญาตใหออกอากาศ

ในสหราชอาณาจกรจำนวน 19 สถาน และเพมจำนวนขนอยางตอเนอง

จนกระทงในป พ.ศ. 2553/2554 มสถานวทยชมชนทไดรบใบอนญาตให

ออกอากาศจำนวนทงสน 187 สถาน (Office of Communication, 2011)

การบรหารกองทนสนบสนนวทยชมชน

กรมวฒนธรรม สอ และการกฬา (Department for Culture, Media

and Sport: DCMS) ไดตงฝายงานใหมขนมากำกบดแลงานวทยชมชน

ตามพระราชบญญตการสอสาร พ.ศ. 2546 (Communications Act

2003) ชอวา สำนกงานการสอสาร (Office of Communications หรอท

เรยกสนๆ วา Ofcom) ในป พ.ศ. 2548 โดยมคณะกรรมการบรหาร

Ofcom (Ofcom Board) รบผดชอบ ทงในประเดนการใหใบอนญาต และ

การบรหารกองทนวทยชมชนดวย

ภายใตการดำเนนงานของคณะกรรมการบรหาร Ofcom มการ

แตงตง คณะกรรมการพจารณาใบอนญาต ใหทำหนาทประกาศรณรงค

เชญชวนใหกลมตางๆ ขอใบอนญาตวทยชมชนใหถกตองตามกฎหมาย ใน

ขณะเดยวกน ไดแตงตง คณะกรรมการพจารณาจดสรรกองทน จำนวน

3 คน ทำหนาทพจารณาขอเสนอขอรบทนและตดสนใจวาจะใหทนสนบสนน

แกขอเสนอใดบาง โดยคณะกรรมการทงสองชด จะเปนอสระจากกนโดย

สนเชง

142


กองทนวทยชมชน (Community Radio Fund) ซงรฐบาลองกฤษ

จดสรรเงนงบประมาณใหปละ 500,000 ปอนด4 (ในป 2548/2549 ท

กองทนวทยชมชนไดรบการกอตง) โดยมเปาหมายเพอสงเสรมความยงยน

ระยะยาวใหกบสถานวทยชมชนทไดรบใบอนญาต ซงมวตถประสงคเพอ

ชวยเหลอคาใชจายหลกในการดำเนนงานของสถาน ไดแก การระดมทน

เพอสนบสนนสถาน การบรหารสถาน การจดการและการรายงานการเงน

การขยายกลมผฟง และการจดการและการสนบสนนอาสาสมคร เปนตน

นอกจากนยงสนบสนนการฝกอบรมบคลากรดานตางๆ ทจะสรางความ

เขมแขงตอการดำเนนงานของสถาน เชน การฝกอบรมดานการระดมทน

การจดทำรายงานการเงน การระดมอาสาสมครเขาชวยงานในสถาน ฯลฯ

การทกองทนใหความสนใจกบประเดนการฝกอบรมเปนพเศษ เนองจาก

เปนกจกรรมทสำคญในการสรางความยงยนใหกบสถาน และหาแหลงทน

สนบสนนกจกรรมลกษณะนไดยากนนเอง

วธการจดสรรกองทน

คณะกรรมการพจารณาจดสรรกองทน ไดกำหนดคณสมบตของผ

ขอรบทนจากกองทนไวดงตอไปน

1. ตองเปนผไดรบใบอนญาตวทยชมชน

2. กรณทตองยนขอเสนอขอรบทน หากไมไดเปนสมาชกของสถาน

วทยชมชน จะตองไดรบความยนยอมจากสถานทถอใบอนญาต

3. ผไดรบใบอนญาตมากกวา 2 สถาน สามารถขอรบทนสนบสนน

4อตราแลกเปลยน 1 ปอนด ประมาณ 50 บาท – 500,000 ปอนด จะเทากบ 25

ลานบาท

PB

143

รวมกนได

4. ผขอรบทนสนบสนนอาจมวตถประสงคในการขอมากกวา 1

วตถประสงค ซงจะตองลำดบความสำคญกอนหลงไวในขอเสนอขอรบทน

ดวย เพอประโยชนในการพจารณา

ในการพจารณาใหทนสนบสนนของคณะกรรมการพจารณาจดสรร

กองทน จะพจารณา 2 ครงในแตละปงบประมาณ (ปงบประมาณของ

องกฤษ คอ 1 เมษายน - 31 มนาคมในปถดไป) ครงแรก จะเปดรบขอ

เสนอขอรบทนสนบสนนในเดอนเมษายน – พฤษภาคม โดยคณะกรรมการจะ

พจารณาในเดอนมถนายน และครงทสองจะเปดรบขอเสนอขอรบทนสนบสนน

ในเดอนตลาคม – พฤศจกายน ซงคณะกรรมการจะพจารณาในเดอน

มกราคม ผไดรบทนจากการพจารณาครงท 1 จะไมไดรบทนสนบสนนอก

ในครงท 2 แตสามารถยนขอเสนอขอรบทนสนบสนนไดอกครงใน

ปงบประมาณตอไป

เมอไดรบทนสนบสนน ผไดรบทนจะตองใชเงนภายในเวลาทกำหนด

ดวย (ภายใน 2 เดอน) และจะตองทำรายงานคาใชจาย ซงหากคณะ

กรรมการฯ ไมพอใจในรายงานการเงนทสงให อาจจะขอเงนสนบสนนคน

และจะไมพจารณาใหทนสนบสนนแกผไดรบทนนนอก นอกจากน ถาทนท

สนบสนนไมไดใชจายตามวตถประสงคทขอ ผขอรบทนตองแจงและขอ

ความเหนชอบจากคณะกรรมการ ในกรณทใชจายผดวตถประสงค ถาไม

ไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการกอน หรอผไดรบทนสนบสนนไมได

ทำตามเงอนไขตางๆ ของกองทน คณะกรรมการอาจจะเรยกเงนคน และ

จะไมพจารณาการขอรบทนสนบสนนอกเชนกน ทงน คณะกรรมการจะให

ความสำคญเปนอนดบแรกตอผทยงไมเคยไดรบทนสนบสนนมากอน หรอ

ผขอรบทนสนบสนนรายใหม

อยางไรกตาม กฎหมายไมอนญาตใหสถานวทยชมชนรบทนจาก

144


แหลงทนเดยวมากกวารอยละ 50 ของรายไดทงหมดทสถานไดรบในแตละ

ป ซงหมายรวมถงเงนอดหนนรายการ และรายไดจากการโฆษณาดวย

(Office of Communication, 2005) ทงนกเพอใหวทยชมชนสรางการม

สวนรวมทหลากหลายและปองกนการครอบงำจากแหลงทนหนงๆ

ในแงมมของความยงยน วทยชมชนในองกฤษมคาใชจายในการ

ดำเนนกจการประมาณสถานละ 30,000 ปอนด ตอป (ประมาณ 1,500,000

บาท) ในปแรกทมกองทนวทยชมชน (พ.ศ. 2548/49) มสถานวทยชมชน

ทมใบอนญาตเขายนขอเสนอขอรบทนจำนวน 17 ราย ผขอรบทนทงหมด

ไดรบการสนบสนน คดเปนเงนสนบสนนเฉลยสถานละ 26,119 ปอนด

(ประมาณ 1,305,950 บาท) หรอรอยละ 20 ของรายไดสถาน ตอมาใน

ป พ.ศ. 2551/52 มผยนขอเสนอ 117 ราย คณะกรรมการไดพจารณาให

ทนสนบสนนไดเพยง 30 ราย คดเปนเงนสนบสนนเฉลยสถานละ 14,978

ปอนด (ประมาณ 748,900 บาท) (Steve Buckley, www2.lse.ac.uk)

สำหรบปงบประมาณ 2553/54 กองทนวทยชมชนไดรบเงนจาก

รฐบาลเพยง 463,000 ปอนด (ประมาณ 23,150,000 บาท) ซงลดลง

จากปแรกๆ ทไดรบงบประมาณ มผมาเสนอขอรบทนจำนวน 111 ราย

รวมเปนเงนทงสน 2,059,692.72 ปอนด (ประมาณ 102,984,636 บาท)

และคณะกรรมการพจารณาจดสรรใหทนสนบสนนไดเพยง 29 รายเทานน

คดเปนเปนเงนสนบสนนโดยเฉลยสถานละ 16,052 ปอนด (ประมาณ

802,600 บาท) (Office of Communications, 2011)

แมวาจำนวนสถานวทยชมชนจะเพมขนทกป แตงบประมาณทรฐบาล

จดสรรใหกบกองทนวทยชมชน ไมเพยงไมเพมขน หากยงลดลงในปลาสด

ดวย ทำใหจำนวนเงนทนทคณะกรรมการจะจดสรรใหวทยชมชนลดนอยลง

ไปทกขณะ ทงน Steve Buckley เสนอวา ถาตองการใหกจการกระจาย

เสยงวทยชมชนเจรญเตบโต และมบทบาทเปนเสาหลกทสามของกจการ

PB

145

กระจายเสยง องคกรกำกบดแลตองผอนคลายขอจำกดในการระดมทนเชง

ธรกจ หรอไมเชนนน กตองเพมเงนงบประมาณใหกบกองทนวทยชมชน

(www2.lse.ac.uk)

ข) ประเทศไอรแลนด

ในขณะทวทยชมชนในประเทศองกฤษ เรมตนจากการดำเนนการ

กระจายเสยงโดยไมมกฎหมายรองรบ ตอมาเมอรฐบาลเหนความสำคญจง

ออกกฎหมายมากำกบดแล แตวทยชมชนในประเทศไอรแลนดตางกนออก

ไป ดวยแนวความคดทวา กจการกระจายเสยงทเปนบรการชมชนเปนเสา

หลกทสาม ซงตองประกอบกจการคขนานไปกบกจการกระจายเสยงทเปน

บรการสาธารณะและบรการธรกจ รฐบาลประเทศไอรแลนด จงออก

พระราชบญญตวทยและโทรทศน พ.ศ. 2531 (the radio and Television

Act of 1988) และพระราชบญญตการกระจายเสยง พ.ศ. 2534 (the

Broadcasting Act of 1991) ทกำหนดใหมองคกรกำกบดแลกจการกระจาย

เสยงชอวา The Irish Radio and Television Commissions (IRTC) ซง

มหนาทกำกบดแลกจการกระจายเสยงทเปนบรการชมชนดวย (CONNECTUS,

2009: 13-14)

องคกรกำกบดแลดงกลาว เรมงานวทยชมชนดวยการศกษาความ

เปนไปไดของการกอตงสถานวทยชมชน และทดลองใหใบอนญาตวทย

ชมชนจำนวน 11 สถานในป พ.ศ.2537 สองปตอมา (พ.ศ. 2539) จง

สรปโครงการนำรองน และออกใบอนญาตประกอบกจการกระจายเสยง

บรการชมชน 5 ปแกวทยชมชนทเขารวมโครงการฯ จำนวน 10 สถาน

หลงจากดำเนนวทยชมชนไดระยะหนง องคกรกำกบดแล และสมาคม

วทยชมชนแหงไอรแลนด (Community Radio Association of Ireland:

CRAOL) ซงเปนองคกรตวแทนวทยชมชนของประเทศไอรแลนด ไดรวม

146


กนกำหนดนโยบายวทยชมชน และนยามวทยชมชนไวดงน “วทยชมชน

มลกษณะเฉพาะ คอมองคกรทไมแสวงหากำไรเปนเจาของและควบคมการ

ดำเนนกจการ โดยจดโครงสรางการบรหารสถานใหผฟงในชมชนทรบ

บรการสามารถสมครเขาไปเปนสมาชก เขาถง และมสวนรวมในการจดการ

ดำเนนการ และจดรายการวทยได นอกจากน เนอหารายการทกระจาย

เสยงควรสะทอนใหเหนถงความสนใจและความตองการทเฉพาะของกลม

ผฟงทสถานใหบรการ”

นอกจากเงนสนบสนนจากรฐบาลผานทางนโยบายขององคกรกำกบ

ดแลแลว วทยชมชนในประเทศไอรแลนดสามารถแสวงหารายไดจากการ

เกบคาสมาชก การรบบรจาค การระดมทนในโอกาสตางๆ และการโฆษณา

(โดยประกาศรายชอผอดหนน) เปนเวลา 6 นาทตอการกระจายเสยง

1 ชวโมง โดยกฎหมายระบไวอยางชดเจนวา ใหโฆษณาเฉพาะการจางงาน

เหตการณสำคญ ธรกจและ/หรอการบรการเทานน (BCI Policy on

Community Radio Broadcasting: 7)

ในป พ.ศ. 2554 ไอรแลนดมวทยชมชนจำนวน 22 สถาน ตงอย

ในเขตเมองและชนบท และเปนทงวทยชมชนเชงกายภาพและวทยเชง

ประเดน


เนองจากประเทศไอรแลนดมการปรบแกกฎหมายเกยวกบกจการ

กระจายเสยงอยหลายครง และในแตละครง กจะปรบเปลยนชอองคกร

กำกบดแลกจการกระจายเสยงดวย กลาวคอ พระราชบญญตการกระจาย

เสยง พ.ศ. 2546 (the Broadcasting Act 2003) มองคกรกำกบดแล

กจการกระจายเสยงทเรยกวา Broadcasting Commission of Ireland

(BCI) ตอมาไดประกาศใชพระราชบญญตการกระจายเสยง พ.ศ. 2552

PB

147

(the Broadcasting Act 2009) มองคกรชอวา Broadcasting Authority

of Ireland (BAI) เปนองคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยง (Kenneth

Murphy, 2011: 17-18) องคกรกำกบดแลเหลาน นอกจากจะทำหนาทให

ใบอนญาตประกอบกจการกระจายเสยงแลว ยงทำหนาทพจารณาใหทน

สนบสนนแกวทยชมชนดวย

ประเทศไอรแลนดไมมการจดแบงกองทนวทยชมชนแบบประเทศ

องกฤษ ทวาองคกรกำกบดแลในแตละยค ไดใหความสำคญตอการสนบสนน

ทนแกวทยชมชน ดวยเงนชวยเหลอจากรฐบาลผานทางองคกรกำกบดแล

นอกจากเงนทนสวนนแลว ยงมกองทนสนบสนนชมชนและองคกรอาสา

สมคร ของกรมชมชน ชนบท และเรองราวของชมชนทใชภาษาแกลค

(Department of Community, Rural and Gaeltacht Affairs) ซงสถาน

วทยชมชนสามารถเขาถง และยนขอเสนอขอรบทนเพอนำมาใชซออปกรณ

ในกจการกระจายเสยงชมชน


การใหทนสนบสนนแกวทยชมชนนน ถอเปนภาระรบผดชอบหลก

อยางหนงขององคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยงของไอรแลนด โดยได

วางแนวนโยบายในการสนบสนนไว 2 แนวทางดงตอไปน

1. การสนบสนนกจการกระจายเสยงชมชน เปนทนสนบสนนใหกบ

สถานวทยชมชนและโทรทศนชมชนใหมกจกรรมประเมนผล ใหมการ

ประเมนและทบทวนการดำเนนกจการและประสทธภาพของการบรหาร

กจการ ซงวทยชมชนและโทรทศนชมชนสามารถเขยนโครงการขอรบทน

สนบสนนได ภายใตนโยบายการพฒนาและเรยนรกจการกระจายเสยงของ

องคกรกำกบดแล ในขณะเดยวกนกใหทนกบสมาคมวทยชมชนแหงไอรแลนด

(Community Radio Association of Ireland: CRAOL) ซงเปนองคกร

148


ตวแทนวทยชมชนในประเทศไอรแลนด เพอสรางความเขมแขงใหเครอขาย

และการฝกอบรม โดยเนนไปทการอบรมและใหการศกษาแกอาสาสมคร

วทยชมชน ทงนเพราะองคกรกำกบดแลมความเหนวาบทบาทของอาสา

สมครมความสำคญตอการพฒนาและความยงยนของวทยชมชนในไอรแลนด

และอาสาสมครเปนตวชวดหลกของความสำเรจในการดำเนนกจการกระจาย

เสยงชมชน (CONNECTUS, 2009: 15)

2. การสรางโอกาสใหมในกจการกระจายเสยง สบเนองจากพนธะ

กจหลกขององคกรกำกบดแลทตองมบทบาทในเชงพฒนา โดยเนนการ

สรางรายการวทยแบบใหม การจดรายการวทยเพอความยงยน และการจด

รายการวทยทใชภาษาไอรช องคกรกำกบดแลจงใหทนสนบสนนแกสถาน

วทย/โทรทศนชมชน เพอเปนตวอยางในการจดทำเนอหารายการวทย/

โทรทศน ซงระบวา รายการวทย/โทรทศนชมชนทจะไดรบทนสนบสนน

ตองมลกษณะดงน

- รายการวฒนธรรม มรดก และประสบการณของชาวไอรช ใน

บรบทประวตศาสตรและรวมสมย

- รายการทใชภาษาไอรช

- รายการทสมพนธกบศลปะและสงแวดลอมทางธรรมชาต และ

- รายการเพอการรหนงสอของผใหญ

วตถประสงคของแนวทางการใหทนในแนวทางท 2 น คอการเพม

คณภาพรายการทสะทอนใหเหนถงวฒนธรรม มรดก และประสบการณ

ของชาวไอรช โดยมเปาหมายเพอพฒนากจการกระจายเสยงทองถนและ

ชมชน อยางไรกตาม แนวนโยบายน มการปรบเปลยนไปตามผลจากการ

ปรกษาหารอกบผมสวนไดเสยในกจการกระจายเสยง โดยใหการสนบสนน

เฉพาะรายการใหม ทสะทอนใหเหนถงรายการทระบไวในกฎหมาย (Kenneth

Murphy, 2011: 18-23)

PB

149

นอกจากน เพอใหรายการมคณภาพมากขน ในป พ.ศ.2549 องคกร

กำกบดแลไดปรบนโยบาย โดยใหทนสนบสนนการผลตรายการวทยและ

โทรทศนแกกจการกระจายเสยงเชงธรกจ ของรฐ และชมชน เปนการให

ทนแกผผลตรายการอสระและผประกอบกจการกระจายเสยง เพอใหทน

สนบสนนการพฒนารายการในหวขอเฉพาะหรอเปนการกลาวถงเหตการณ

สำคญทางประวตศาสตรหรอวฒนธรรมชาวไอรช (Kenneth Murphy,

2011: 18-23)

แผนการใหทนสนบสนนกจการกระจายเสยงขององคกรกำกบดแล

ในประเทศไอรแลนดนน การจดสรรทนเปนการใหทนรายป โดยแตละปจะ

ประกาศจำนวนรอบของการยนขอเสนอขอรบทนสนบสนน ตวอยางเชน

ใน พ.ศ. 2555 ไดประกาศใหมการยนขอเสนอขอรบทนสนบสนน 4 รอบ

ดวยกน คอ รอบท 1/2555 กำหนดวนสดทายของการยนขอเสนอวนท

27 มกราคม รอบท 2/2555 กำหนดวนสดทายของการยนขอเสนอวนท

13 เมษายน รอบท 3/2555 กำหนดวนสดทายของการยนขอเสนอวนท

13 กรกฎาคม และรอบท 4/2555 กำหนดวนสดทายของการยนขอเสนอ

วนท 14 กนยายน เปนตน อยางไรกตาม ในบางครงองคกรกำกบดแลก

สามารถสนบสนนทนทมระยะเวลาดำเนนการ 2-3 ป โดยกำหนดเงอนไข

วา ตองเปนโครงการพฒนารายการทใชระยะเวลาในการผลตนาน หรอ

เปนชดรายการหลายรายการ หรอเปนการพฒนารายการทมหวเรองเฉพาะท

ใชเวลาในการผลตมากกวาหนงป (Sound & Vision II: A Broadcasting

Funding Scheme 2011, www.bai.ie)

ผลการใหทนสนบสนนรอบท 1/2555 แกผประกอบกจการกระจาย

เสยงและผผลตรายการอสระ ทงวทยและโทรทศน ซงมผยนขอเสนอ 163

โครงการ องคกรกำกบดแลอนมตทนสนบสนนแกวทย 50 โครงการ และ

โทรทศน 24 โครงการ เปนเงนทงสน 4.42 ลานยโร5 เมอโครงการเสรจ

150


สมบรณ จะนำไปกระจายเสยงในกจการกระจายเสยงสาธารณะ ธรกจ

และชมชนตอไป โดยโครงการทงหมดทไดรบการอนมตเปนรายการเกยว

กบวฒนธรรม มรดก และประสบการณของชาวไอรช (www.bai.ie)

นอกจากน องคกรกำกบดแลยงไดนำแนวทางของ Ofcom (องคกร

กำกบดแลประเทศองกฤษ) มาใช คอ วทยชมชนตองไมรบทนจากแหลง

เดยวมากกวารอยละ 50 ของคาใชจายในการดำเนนกจการทงป ทงนก

เพอสรางความหลากหลายของแหลงทนทใชในการประกอบกจการและ

เปนการสรางการมสวนรวมของชมชนทจะตองสนบสนนการระดมทนของ

สถาน (CONNECTUS, 2009: 15)

ประเดนทนาสนใจในการจดสรรทนขององคกรกำกบดแลวทยชมชน

ในประเทศไอรแลนดกคอ การสนบสนนใหมการประเมนผลการดำเนนการ

ไมวาจะเปนในระดบสถาน เครอขาย และระดบชาต ทงน องคกรกำกบ

ดแลเองกไดรบการประเมนการทำงานดวยเชนกน โดยสมาคมวทยชมชน

แหงไอรแลนด (Community Radio Association of Ireland: CRAOL)

ไดทำการวจยและสรปผลการใหทนสนบสนนของ BAI วาวทยชมชนได

ประโยชนจากกองทนในหลายๆ ดานดวยกน ไดแกการปรบปรงมาตรฐาน

การดำเนนกจการ การจดทำรายการวทยทหลากหลาย ทกษะการผลต

และการจดการสถาน เปนตน แตหลกเกณฑเชงคณภาพของแนวนโยบาย

การใหทนมกจะเออตอมออาชพ ซงอาจไมเหมาะกบลกษณะพนฐานและ

ปรชญาของวทยชมชน

5อตราแลกเปลยน 1 ยโร ประมาณ 40 บาท – 4.42 ลานยโร จะเทากบ 176.8

ลานบาท

PB

151

จากการทบทวนนโยบายการจดสรรทน ซงไดมการแบงสดสวนรอย

ละ 49.6 ใหกบกจการกระจายเสยงชมชนนน CRAOL เสนอวาจะควรม

การแยกใหชดเจนวาจะแบงทนใหในสดสวนแบบไหน ระหวางการผลต

รายการอสระและนำไปกระจายเสยงในวทยชมชนกบการผลตรายการโดย

ผดำเนนกจการวทยชมชนเอง นอกจากนกจการกระจายเสยงชมชนไม

สามารถวางแผนพฒนาในระยะยาวได เนองจากทนสนบสนนใหเปนรายป

(Kenneth Murphy, 2011: 34)

ค) ประเทศฝรงเศส

แมจะอยในพนทภมภาคยโรปเชนเดยวกบประเทศองกฤษและ

ไอรแลนด บรบทของวทยชมชนในประเทศฝรงเศสกลบแตกตางกนออกไป

รฐบาลฝรงเศสผกขาดกจการกระจายเสยงมาตลอด ตอมาในชวงทศวรรษ

2510-2520 มวทย “เสร” ทไมไดรบใบอนญาตประกอบกจการเกดขนเปน

จำนวนมาก และวทยเสรเหลานเอง เปนทมาของวทยชมชนในปจจบน ซง

ในประเทศฝรงเศสจะเรยกวทยชมชนวา “วทยสมาคม” (Associational

Radio)

ในป พ.ศ. 2525 รฐบาลฝรงเศสลดการผกขาดกจการกระจายเสยง

ดวยการออกกฎหมาย the Law on Audio-Visual communication (No

82-652) ซงเปดโอกาสใหเอกชนสามารถดำเนนกจการวทยได กอนจะ

ปรบแกกฎหมายไปเปนกฎหมาย the Law on Freedom of Communication

(No 86-1067) ใน พ.ศ. 2528 ทเปดเสรใหกบสอตางๆ มากขน และ

กฎหมายนเอง ไดกำหนดใหมองคกรทชอวา Conseil Superior l’

Audiovisuel (CSA) เพอทำหนาทกำกบดแลกจการกระจายเสยงและ

พจารณาใหใบอนญาตกจการกระจายเสยงเอกชน ในปถดมา (พ.ศ. 2529)

องคกร CSA ไดจดประเภทใหวทยชมชนอยใน Category A อนเปนกจการ

152


กระจายเสยงทไมแสวงหากำไร มการกำหนดทศทางการดำเนนงานโดย

ชมชน และแสวงหาทนจากเงนชวยเหลอของรฐบาลและการอดหนน/โฆษณา

(Steve Buckley, unesdoc.unesco.org)

ใน พ.ศ. 2550 ประเทศฝรงเศสมวทยชมชน (วทยสมาคม) จำนวน

683 สถาน และในปจจบน มวทยชมชนจำนวน 689 สถาน


เนองจากอำนาจของกฎหมาย the Law on Audio-Visual

communication (No 82-652) องคกร Fonds de soutien a’ l’

expression radiophonique locale (FSER) จงไดรบการตงขนในป พ.

ศ.2525 เพอชวยเหลอสถานวทยชมชนทกอตงใหมใหสามารถดำเนนกจการ

ไดอยางยงยน กองทนน จะมคณะกรรมการบรหารกองทนทเปนอสระ

โดยจะมองคกรกำกบดแล CSA มาคอยกำกบการดำเนนงานของคณะ

กรรมการนอกตอหนง องคกรทน FSER มวตถประสงคดงตอไปน

1. เพอชวยเหลอการกอตงสถาน เปนเงนทใหกบสถานวทยทกอตง

ขนใหม CSA มอำนาจพจารณาใหเงนชวยเหลอทจำเปนสำหรบการเรม

ธรกจวทย แตจะใหความชวยเหลอเพยงครงเดยวและตองยนขอเสนอขอ

ภายในระยะเวลา 6 เดอนหลงไดรบใบอนญาตเทานน

2. เพอชวยเหลอการซออปกรณของสถานวทย สามารถใหความ

ชวยเหลอเปนจำนวนเงนมากทสดรอยละ 50 ของคาใชจายทงหมด และ

ขอไดภายในระยะเวลา 5 ปทไดรบใบอนญาต ซงอาจเปนการชวยเหลอใน

ชวงกอตงสถานหรอภายหลงกได

3. เพอชวยเหลอกจกรรมของสถาน อนหมายถงโครงการเฉพาะ

เพอเพมประสทธภาพในการดำเนนการใหกบสถาน ไดแกการสรางความ

หลากหลายของแหลงทน การฝกอบรมลกจางและการสรางความมนคงให

PB

153

กบลกจาง กจกรรมการศกษาและวฒนธรรม การตอตานการเลอกปฏบต

และกจกรรมเกยวกบสงแวดลอมและการพฒนาทองถน (Kenneth Murphy

and etc., 2011: 51-54) เปนตน

องคกรทน FSER ไดรบเงนจากรฐบาลในสวนทเกบจากภาษรายได

จากการโฆษณาของวทยและโทรทศนธรกจ จากรายงานประจำป 2007

(พ.ศ.2550) ขององคกรทน FSER ระบวาไดรบเงนจากรฐ 25.49 ลาน

ยโร6 โดยรอยละ 80 ใชเปนคาใชจายเพอการดำเนนกจการของสถานวทย

ชมชน 588 สถาน สวนเงนทเหลอใชในการชวยเหลอกอตงสถานวทยแหง

ใหม การเพมคณภาพอปกรณ และโครงการเฉพาะ (Steve Buckley,

www2.lse.ac.uk)


เงอนไขตามกฎหมาย ซงผดำเนนการวทยชมชนทไดรบใบอนญาต

5 ป และตองการขอรบทนสนบสนนจากกองทน CSA ตองปฏบต คอ

สมาคมทไมแสวงหากำไรเปนเจาของสถาน และผดำเนนกจการกระจาย

เสยงทไดรบใบอนญาตตองจดทำรายการวทยเอง โดยใหมรายการทองถน

อยางนอย 4 ชวโมงใน 1 วน ซงสถานตองกระจายเสยงในชวงเวลา 06.00 -

22.00 น. นอกจากนสถานสามารถแสวงหารายไดจากการอดหนน/โฆษณา

แตตองไมเกนรอยละ 20 ของรายไดทงหมด ทสำคญทสด วทยชมชนจะ

ตองปฏบตตามระเบยบวาดวยเนอหา การโฆษณา ชวโมงการกระจายเสยง

การรายงานประจำปตอ CSA รวมทงการจดทำบญชรายรบ-รายจายดวย

(CONNECTUS Consulting Inc., 2009: 9-11)

6อตราแลกเปลยน 1 ยโร ประมาณ 40 บาท – 25.49 ลานยโร จะเทากบ 1,019.6

ลานบาท

154


ในการใหทนสนบสนนสถานวทยชมชนนน องคกรทน FSER ม

หลกเกณฑประกอบการพจารณา 2 ประการ คอ 1) ความสามารถของ

สถานวทยชมชนทจะหาแหลงทนจากแหลงอนๆ โดยเฉพาะการบรจาคของ

ชมชนทองถน และ 2) คณภาพของรายการวทยชมชนทเชอมโยงกบสงคม

และวฒนธรรมของชมชนทองถน (CONNECTUS Consulting Inc., 2009

: 10-11)

เนองจากทนชวยเหลอการดำเนนกจการจะเปนทนรายป จงตองสง

ขอเสนอขอรบทนชวยเหลอกอนวนท 15 เมษายน ทงนคณะกรรมการจะ

พจารณาตดสนใจใหทนชวยเหลอในชวงเดอนพฤษภาคมและธนวาคม โดย

จะใหทนภายใน 8 สปดาหหลงจากการตดสนใจ สวนทนชวยเหลอการซอ

อปกรณของสถานวทยชมชนและทนชวยเหลอกจกรรมของสถานวทยชมชน

สามารถยนขอเสนอขอรบทนชวยเหลอไดทกเวลา โดยคณะกรรมการจะ

พจารณาใหทนกอนวนท 15 เมษายนของปถดไป (Kenneth Murphy,

2011: 53-54)

ในประเทศฝรงเศสน มองคกร Syndicat National Des Radio

Libres (SNRL) เปนองคกรตวแทนของวทยชมชน ซงองคกรนมโอกาส

ตอรองกบคณะกรรมการ FSER ในระยะเวลาทผานมา รวมทงไดมสวนรวมใน

กระบวนการประเมนผล ซงพบวา SNRL พงพอใจกบโครงสรางและการ

ดำเนนการของกองทนระดบหนง อยางไรกตาม SNRL เสนอใหมการเพม

จำนวนเงนกองทนขนเปน 2 เทา เนองจากมคาใชจายในการเปลยนผาน

วทยชมชนเขาสระบบ “ดจทล” และไมพอใจการจดสรรทนทผานมา โดย

เฉพาะกลไกการจดสรรเงนชวยเหลอโครงการเฉพาะ เพราะหลกเกณฑ

และกระบวนการจดสรรไมโปรงใส (Kenneth Murphy and etc., 2011:

55)

PB

155

ง) คานาดา

ปจจยทางวฒนธรรม เทคโนโลย และการเมองในชวงหลงทศวรรษ

2500 ถงตนทศวรรษ 2510 มอทธพลตอพฒนาการของวทยชมชนในคา

นาดามาก กลาวคอรปแบบและเนอหาของวทยธรกจไมเปนทพงพอใจของผ

ฟง เพราะนำเสนอเนอหาระดบชาตทไมตอบสนองตอความหลากหลายทาง

สงคมและวฒนธรรมของประชาชนทงประเทศ ประชาชนตองการเขาถง

ขอมลทหลากหลายมากขนและมปฏกรยาตอตานการควบคมขาวสารของ

รฐ ทำใหเกดกจการกระจายเสยงชมชน (ทางเลอก) ขนมา ซงเปนการให

บรการทแตกตางจากกจการกระจายเสยงสาธารณะและธรกจ เพราะม

รายการทตอบสนองตอความตองการทางสงคม/วฒนธรรมของผฟงทองถน

และผฟงจะเปนผสนบสนนทนในการดำเนนงาน

วทยชมชนของประเทศคานาดาถกระบไวในพระราชบญญตการ

กระจายเสยง พ.ศ. 2534 วาวทยชมชนเปนสวนหนงของกจการกระจาย

เสยงของคานาดา โดยวทยชมชนสวนใหญออกอากาศดวยภาษาฝรงเศส

ดำเนนการโดยไมแสวงหากำไร มอาสาสมครเขามาบรหารและจดรายการ

วทย คณะกรรมการวทยและโทรทศนคานาดา (The Canadian Radio

and Television Commissions: CRTC) ซงเปนองคกรกำกบดแลกจการ

กระจายเสยง ไดนยามวทยชมชนวา “วทยชมชนตองเปนสถานทองคกรท

ไมแสวงหากำไรเปนเจาของและควบคมการดำเนนงานของสถาน และการ

จดโครงสรางบรหารสถานนน ตองใหสมาชกสามารถจดการและดำเนน

รายการวทยได นอกจากน รายการวทยควรสะทอนใหเหนถงความ

หลากหลายของชมชนทสถานใหบรการ”

ในป พ.ศ.2510 ประเทศคานาดาเรมทดลองใหใบอนญาตประกอบ

กจการกระจายเสยงวทยแกมหาวทยาลยและชมชนพนเมองดงเดมทดำเนน

งานวทย (Brian Fauteux, www.cjms.fims.uwo.ca) ตอมา องคกร

156


CRTC ซงเปนองคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยงของคานาดา ไดจำแนก

และออกใบอนญาตใหวทยชมชน 2 ประเภทดวยกน คอ Type A คอใบ

อนญาตทใหกบสถานวทยเพยงแหงเดยวในชมชนหนงๆ ซงไมมวทยกระจาย

เสยงอนๆ ในพนทนน และตองออกอากาศดวยภาษาองกฤษหรอฝรงเศส

และ Type B คอใบอนญาตทใหกบสถานวทยทแขงขนกบสถานวทยกระจาย

เสยงธรกจเอกชน (ทใชภาษาเดยวกนในการออกอากาศ) ในชมชนหนงๆ

(Eryl Price-davies and Jo Tacchi, 2001: 22-23)

ปจจบน คานาดามวทยชมชนประมาณ 200 สถาน


กองทนวทยชมชนคานาดา (The Community Radio Fund of

Canada: CRFC) เปนองคกรความรวมมอทไมแสวงหากำไร7 ไดรบมอบ

ภาระรบผดชอบจาก CTRC ใหทำหนาทจดสรรทน เพอสนบสนนการ

ดำเนนงานของวทยชมชนทเนนความยงยนและการเสรมสรางศกยภาพ

ดานทกษะการจดรายการวทย (Kenneth Murphy, 2011: 43-47) ทงน

CRFC ไดรบเงนงบประมาณจาก “กองทนพฒนาเนอหารายการวทย” (the

Canadian Content Development: CCD) ซงผประกอบกจการกระจาย

เสยงธรกจเปนผสนบสนนทนหลกใหกบกองทนน

7องคกร CRFC เกดจากสมาคมวทยชมชน 3 สมาคม ไดแก National Campus and

Community Radio Association: NCCRA, l’Alliance des radio communautaires

du Canada: ARC และ Association des Radiodiffuseurs Communitaire du

Quebec: ARCQ รวมกนกอตง พฒนา และบรหาร โดยใชวธการแบบลางขนบน (

Bottom-Up) (Kenneth Murphy, 2011: 43-47)

PB

157

CRFC เรมใหทนสนบสนนวทยชมชนใน พ.ศ. 2551 มแนวทาง

สนบสนนใน 2 แผนงาน คอ “แผนการพฒนาความสามารถทางวทย”

(Radio talent development) และ “แผนการพฒนาการฝกหดเยาวชน”

(Youth internship development) ซงมเปาหมายเพอ 1) การพฒนาการ

จดทำรายการวทยทตอบสนองตอคนทองถน และ 2) การใหคำปรกษา

การศกษา และการอบรมแกผดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน

จากรายการประจำป 2553 - 2554 องคกร CRFC ระบวาไดใหการ

สนบสนนสถานวทยชมชนและสถานวทยของมหาวทยาลยมากกวา 150

สถาน โดยสงเสรมใหกจการกระจายเสยงเหลานมการจดการทรพยากรทด

มความเปนพลวตร และสมาชกชมชนสามารถเขาถงได ซงนบเปนการ

จดสรรทนเพอการพฒนาอยางยงยนแกกจการกระจายเสยงชมชน ทงน

CRFC มวธการสนบสนนใน 4 ประเดนดงน

1. การเขาถงของชมชนทองถนและขาวทองถน เปนการสนบสนน

คนทองถนใหแสดงความคดเหนตอขาว เหตการณสาธารณะ ศลปะ และ

วฒนธรรม รวมทงการผลตรายการขาวทองถนและเหตการณในชมชน

โดย CRFC สนบสนนการฝกอบรมแกทมงานผลตขาวทองถนและสนบสนน

รายการขาวทใชภาษาของชนกลมนอย

2. ดนตรและการแสดงของชมชน เปนการสนบสนนรายการและ

โครงการทสงเสรมดนตรและศลปนทองถน โดย CRFC สนบสนนใหสถาน

วทยชมชนแสวงหา บนทก และเผยแพรดนตรและศลปะทองถน

3. การเผยแพรเทคโนโลยใหม เปนการวางแผนและวางระบบท

สนบสนนการเผยแพรเทคโนโลยใหมๆ โดยฝกอบรมทมงานและอาสา

สมครใหสามารถใชเทคโนโลยใหมๆ รวมทงการวจยดานเทคนคการกระจาย

เสยงแบบ “ดจทล” ทเหมาะสมกบเนอหาของวทยชมชน และสนบสนน

สถานวทยในดานเทคโนโลยเกยวกบคอมพวเตอรและการเชอมโยงเครอขาย

158


ทางอนเตอรเนท

4. ความยงยนและการเสรมสรางศกยภาพ หมายถง ทกษะและ

ความรททำใหสถานวทยชมชนสามารถใหบรการชมชนไดอยางมประสทธภาพ

โดย CRFC จะชวยเหลอสถานวทยชมชนใหสามารถดำเนนกจกรรมหลก (

การบรหาร การจดการ การจดทำรายการวทย การสนบสนนอาสาสมคร

การสรางความสมพนธกบชมชน และการพฒนา) รวมทงชวยเหลอสมาคม

วทยชมชนระดบชาตในการใหบรการและเปนแหลงทรพยากรแกสถานวทย

ชมชนระดบทองถน และสนบสนนสถานวทยวทยชมชนในการใหบรการ

ชมชนโดยการใชสออนๆ

นอกจากการเสนอขอรบทนสนบสนนจากรฐบาลแลว วทยชมชนใน

คานาดาสามารถหาทนสนบสนนจากการโฆษณา และการอดหนนของผฟง

โดยแหลงทนหลกมาจากการอดหนนของผฟง สวนกองทนของรฐบาลม

จำนวนจำกดและมสดสวนทนอยถาเปรยบเทยบกบแหลงทนอนๆ ของวทย

ชมชน


ในการพจารณาขอเสนอขอรบทนสนบสนน คณะกรรมการพจารณา

จดสรรกองทนจะพจารณาและตดสนใจดวยการใหคะแนนใน 5 ประเดน

กลาวคอเวลาดำเนนงาน รอยละ 5 การอบรม/การใหคำปรกษาและ/หรอ

การศกษา รอยละ 25 การจดรายการทองถน รอยละ 25 งบประมาณ

รอยละ 10 และคณคาและความสมพนธ รอยละ 35 ซงในประเดนคณคา

และความสมพนธทมคะแนนสงนน คณะกรรมการจะพจารณาทความ

ชดเจนและความสมพนธกบนโยบายของ CRFC ซงเนนทการรเรมงานแบบ

ใหม เปนประโยชนตอชมชน และสามารถทำได

โดยปกตแลว CRFC จะประกาศใหยนขอเสนอขอรบทนสนบสนน

PB

159

ในเดอนมนาคม - เมษายน และมการพจารณาขอเสนอและใหแกไขปรบปรง

ในชวงเดอนพฤษภาคม โดยคณะกรรมการจะพจารณาตดสนใจใหทน

สนบสนนในเดอนมถนายน ในป พ.ศ. 2554 มขอเสนอขอรบทนสนบสนน

จำนวน 44 ขอเสนอ และ CRFC ใหทนสนบสนน 26 ขอเสนอ คดเปน

รอยละ 60 ของขอเสนอขอรบทนสนบสนนทงหมด (CRFC Annual Report

2010-2011)

ในการประชมแบบไมเปนทางการของผประกอบกจการกระจาย

เสยงชมชนและมหาวทยาลยใน พ.ศ. 2551 ตวแทนวทยชมชนทวประเทศ

มกกลาวยำเสมอวาสถานวทยของพวกเขากำลงดนรนเพอเอาตวรอดมากกวา

เรองความกาวหนาของวทยชมชน ทงนเพราะสถานวทยชมชนกำลงประสบ

ปญหาดานคาใชจายทจำเปนพนฐาน อยางเชน คาเชา คาตอบแทนทมงาน

อปกรณ และการอบรม เนองจากรายไดจากการระดมทนหรอการบรจาค

ลดลงไปอยางมาก ในแงของการขอรบทนสนบสนน สวนใหญเปนทนทตง

อยบนฐานของโครงการ และทนของรฐกมกเปนทนสนบสนนการกอตง

สถาน หรอการปรบปรงอปกรณใหทนสมย หรอเปนทนสำหรบองคกร

ชมชนทเปนชนกลมนอย กองทนแบบ “จบฉาย” น ทำใหยากตอการวางแผน

ระยะยาว ผประกอบกจการกระจายเสยงชมชนเหนวาการขาดแคลนกองทน

สนบสนนกจกรรมหลกของสถาน คอ อปสรรคตอการอยรอด

การแกไขปญหาดงกลาว ทประชมไดเสนอความคดเหนวา สถาน

วทยชมชนมคาใชจายในการดำเนนการกจกรรมหลกของสถานๆ ละ 40,000

- 100,000 ดอลลารตอป8 ดงนน รฐควรสงผานเงนสนบสนนทไดจากเงน

8อตราแลกเปลยน 1 ดอลลารคานาดา ประมาณ 31 บาท = 40,000-100,000

25.49 ดอลลารคานาดา จะเทากบ 1,240,000-3,100,000 บาท

160


คาธรรมเนยมการออกใบอนญาต เงนสนบสนนจากกจการกระจายเสยง

เชงธรกจและกจการโทรคมนาคม ไปยง CRFC เพอจดสรรใหสถานวทย

ชมชนเอาไปใชในการดำเนนกจกรรมหลกของสถาน (www.crtc.gc.ca)

จ) ออสเตรเลย

วทยกระจายเสยงในประเทศออสเตรเลยเกดขนในทศวรรษ 2460

และจนถงทศวรรษ 2510 สถานวทยทกแหง ถาไมดำเนนการโดยรฐก

ดำเนนการโดยภาคธรกจ อยางไรกตาม ในทศวรรษ 2500 เกดการ

เปลยนแปลงทางสงคม การเมอง และวฒนธรรมในออสเตรเลย ประชาชน

ตองการใหสอสะทอนการเปลยนแปลงดงกลาว กลมคนตางๆ ไมวาจะ

เปนกลมชาตพนธ กลมชนพนเมองดงเดม นกกจกรรมทางการเมอง นก

ศกษา นกวชาการ และกลมผฟงเพลงคลาสสก จงเคลอนไหวใหรฐออกใบ

อนญาตกระจายเสยงใหกบกลมของตนเอง (www.australia.gov.au)

ผลจากการเคลอนไหว ทำใหรฐบาลไดปรบแกกฎหมายใหมกจการ

กระจายเสยงสาธารณะ เพอดำเนนกจการคขนานไปกบกจการกระจาย

เสยงของรฐและธรกจ กจการกระจายเสยงสาธารณะในยคนน (พ.ศ.2521)

แบงออกเปน 3 ประเภท คอกจการกระจายเสยงชมชน กจการกระจาย

เสยงเพอการศกษา และกจการกระจายเสยงประเดนเฉพาะ

การประกาศใชพระราชบญญตการประกอบกจการกระจายเสยง

พ.ศ. 2535 (Broadcasting Services Act 1992) นอกจากจะกำหนดให

กจการกระจายเสยงสาธารณะเปลยนเปนกจการกระจายเสยงชมชน

(Saba El-Ghul, 2004: 14-18) แลว ยงกำหนดใหกอตงองคกรกำกบดแล

กจการกระจายเสยงออสเตรเลย (The Australian Broadcasting Authority:

ABA) ใหทำหนาทออกใบอนญาตกจการกระจายเสยงในออสเตรเลย กอน

จะหลอมรวมกบองคกรกำกบดแลกจการโทรคมนาคมออสเตรเลย (The

PB

161

Australian Communications Authority: ACA) กลายเปนองคกรกำกบ

ดแลกจการกระจายเสยงและกจการโทรคมนาคมออสเตรเลย (The

Australian Communications and Media authority: ACMA) ในป

พ.ศ.2548 ใหทำหนาทกำกบดแลและพจารณาใหใบอนญาตอาย 5 ปและ

ใบอนญาตชวคราวแกวทยชมชน ในการพจารณาใหใบอนญาต คณะกรรมการ

จะตดสนใจบนหลกการการเขาถง การมสวนรวม การเปนอาสาสมคร

ความหลากหลาย ความเปนอสระ ความเปนทองถนนยม และความยตธรรม

ทางสงคม อนเปนปรชญาการดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน

ผขอใบอนญาตตองสามารถบงชกลม/ชมชนทตนใหบรการ (กลมผ

ฟง) ไดอยางชดเจน ซงโดยมากแลวจะเปนชมชนขนาดเลกทมความสนใจ

รวมกน ซงอาจเรยกวาวทยชมชนเชงประเดน (Radio for community of

interest) เชน กลมชาตพนธ กลมชนพนเมองดงเดม เยาวชน ผสงอาย

เกย/เลสเบยน ศลปะ/ดนตร เปนตน นอกจากน ผไดรบใบอนญาตอาจ

เปลยนกลม/ชมชนทตนเองใหบรการได แตจะทำไดกตอเมอดำเนนกจการ

ไปได 26 สปดาหแลว (CONNECTUS Consulting Inc, 2009: 3-4)

กจการกระจายเสยงชมชนของประเทศออสเตรเลยมความหลากหลาย

มาก ใน พ.ศ. 2554 มกจการกระจายเสยงชมชน (ทงวทยและโทรทศน)

ทไดรบใบอนญาตจำนวน 543 กจการ เปนสถานวทยชมชนทไดรบใบ

อนญาตระยะยาว 356 สถาน สถานโทรทศนในเขตเมองหลวง 3 สถาน

สถานโทรทศนเพอกลมชนพนเมองดงเดมทตงอยในเขตหางไกล 78 สถาน

สถานวทยชมชนทไดรบใบอนญาตชวคราว 103 สถาน และสถานโทรทศน

ทกำลงรอใบอนญาต 3 สถาน (Community Broadcasting Foundation

Annual Report 2010/2011)

162



กจการกระจายเสยงชมชนในประเทศออสเตรเลย ไดรบทนสนบสนน

จากแหลงทนทหลากหลายมาก จากการสำรวจสถานกระจายเสยงชมชน

ของ McNair Ingenuity Research ภายใตโครงการการกระจายเสยง

ชมชนแบบออนไลน พบวาในชวง พ.ศ. 2551 รายไดของสถานกระจาย

เสยงชมชนมาจากการอดหนนของเอกชนรอยละ 39.1 กองทนชวยเหลอ

ของรฐรอยละ 29 คาสมาชกและการบรจาครอยละ 19 และแหลงอนๆ

อกรอยละ 13 (www.cbonline.org.au)

มลนธการกระจายเสยงชมชน (Community Broadcasting

Foundation, CBF) ตงขนในป พ.ศ.2527 เปนหนวยงานหลกทใหทน

สนบสนนและพฒนากจการกระจายเสยงชมชน โดย CBF ไดรบทนสนบสนน

จากรฐบาลออสเตรเลยผาน The Department of Broadband,

Communications and the Digital Economy (DBCDE) ใน พ.ศ. 2551

CBF ไดรบเงนทนจากรฐจำนวน 8.7 ลานดอลลารออสเตรเลย9 เพอจดสรร

ใหกบกจการกระจายเสยงชมชน โดยรอยละ 50 จดสรรใหกบกจกรรม

หลกของการดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน สวนทเหลอจดสรรใหกบ

โครงการทเกดจากการรเรมทางนโยบายของรฐ อยางเชน การกระจาย

เสยงชมชนแบบออนไลน กองทนอบรมกจการการกระจายเสยงชมชนแหง

ชาต โครงการออกอากาศทางวทยของนกดนตรชาวออสเตรเลย โครงการ

สงเสรมวทยชมชนของกลมชนพนเมองดงเดมใหสามารถปรบปรงคณภาพ

ทางเทคนคและระดบบรการสงขน และโครงการวทยดจทล (CONNECTUS,

2009: 6)

9อตราแลกเปลยน 1 ดอลลารออสเตรเลย ประมาณ 33 บาท = 8.7 ลานดอลลาร

ออสเตรเลย จะเทากบ 287.1 ลานบาท

PB

163

การขอรบทนสนบสนนจาก CBF นน ผรบใบอนญาตประกอบกจการ

กระจายเสยงชมชนจะไดรบทนสนบสนนบนฐานของขนาดชมชน (จำนวน

ผฟง) ทใหบรการและความตองการทเฉพาะของชมชนอกดวย ดงตอไปน

1. เขตเมองหลวง คอ สถานทตงอยในเขตเมองหลวงของรฐและได

รบอนญาตใหกระจายเสยงในเขตเมองหลวง (ใน พ.ศ. 2552-53 มจำนวน

52 สถาน)

2. เขตชานเมอง คอ สถานทตงอยในเขตเมองหลวงของรฐและได

รบอนญาตใหกระจายเสยงในเขตชานเมองหนงๆ (ใน พ.ศ. 2552-53 ม

จำนวน 43 สถาน)

3. เขตภมภาค คอ สถานทไมไดตงอยในเขตเมองหลวงของรฐ แต

ตงอยในศนยกลางของเขตทมการใหบรการสาธารณะจำนวนมากภายใน

รศม 100 กโลเมตร เชน สขภาพ การศกษา และการบรการสาธารณะ

อนๆ เปนตน (ใน พ.ศ. 2552-53 มจำนวน 193 สถาน)

4. เขตชนบท คอ สถานทตงอยในพนทชนบททมการใหบรการ

สาธารณะไมมากนก เชน สขภาพ การศกษา และการบรการสาธารณะ

อนๆ เปนตน (ใน พ.ศ. 2552-53 มจำนวน 74 สถาน)10 (CONNECTUS

Consulting Inc, 2009: 4-5)

10ขอมลจาก Community Broadcasting Station Census ด www.cbonline.org.au/

?page_id=800

164



ในทางปฏบต CBF ไดจดแบงประเภทของกองทนทใหการสนบสนน

และพฒนากจการกระจายเสยงชมชนออกเปน 8 กองทน แตละกองทน

ยอยนมการแตงตงคณะกรรมการใหทำหนาทกำหนดนโยบายการใหทน

และพจารณาตดสนใจใหทนทเปนอสระ มรายละเอยดดงน

1. กองทนชวยเหลอกลมชาตพนธ เพอชวยเหลอกจการกระจาย

เสยงของกลมชาตพนธทวประเทศใหสามารถพฒนาและดำเนนกจการได

อยางยงยน โดยใหทนชวยเหลอการดำเนนงานของกองเลขานการในการ

ผลตวารสาร the Ethnic Broadcaster รวมทงการพฒนา และการผลต

รายการวทย

2. กองทนชวยเหลอทวไป เปนทนชวยเหลอสถานวทยทเพงไดรบ

ใบอนญาตใหสามารถดำเนนกจการได รวมถงทนชวยเหลอการผลตรายการ

วทยทเผยแพรไปทวประเทศ ทนชวยเหลอเพอการพฒนาอยางยงยน และ

ทนชวยเหลอการซอเครองมอขนาดเลกสำหรบสถานทมรายไดนอย

3. กองทนชวยเหลอการกระจายเสยง เปนทนซออปกรณเพอการ

กระจายเสยง ทนชวยเหลอการดำเนนการทเกยวของกบการกระจายเสยง

และทนชวยเหลอโครงการเฉพาะทกอใหเกดความยงยนในการกระจาย

เสยง

4. กองทนชวยเหลอกลมชนพนเมองดงเดม เพอสนบสนนกจการ

กระจายเสยงชมชนของกลมชนพนเมองดงเดม แบงเปนทนชวยเหลอการ

ทำรายการวทยทกระจายเสยงในสถานทไมไดกอตงขนเพอกลมชนพนเมอง

ดงเดม ทนชวยเหลอการทำรายการวทยในพนทหางไกล และทนชวยเหลอ

อปกรณการทำรายการวทย

5. กองทนชวยเหลอกลมทบกพรองทางการพมพ เปนการสนบสนน

รายการวทย โครงการ และกจกรรมทสนบสนนงานบรการใหกบกลมท

PB

165

บกพรองทางการพมพ

6. กองทนชวยเหลอการออกอากาศทางวทยของนกดนตรชาว

ออสเตรเลย เปนการทำงานรวมกนระหวางนกดนตรกบผดำเนนกจการ

กระจายเสยงชมชนเพอสรางโอกาสใหดนตรออสเตรเลยรวมสมยได

ออกอากาศในสถานวทยชมชน

7. กองทนชวยเหลอการกระจายเสยงชมชนออนไลน เปนการ

ชวยเหลอผกระจายเสยงชมชนใหมความรเกยวกบการกระจายเสยงแบบ

ออนไลน รวมทงสนบสนนอปกรณการรบสญญาณจากดาวเทยมเพอนำ

รายการวทยจากสถานอนมาออกอากาศยงสถานของตนเอง

8. กองทนชวยเหลอดานการฝกอบรม เปนการอบรมเกยวกบทกษะใน

การกระจายเสยงและสอ การจดการ และเทคนคการกระจายเสยง

นอกจากน CBF ยงมการบรการดาวเทยม เพอใหสถานวทยชมชน

ใชแลกเปลยนรายการวทยกบสถานตางๆ อนเปนการสนบสนนทางเลอกใน

การคดสรรเนอหา และโครงการสงเสรมวทยชมชนของกลมชนพนเมอง

ดงเดมใหสามารถปรบปรงคณภาพทางเทคนคและระดบบรการสงขน

(Community Broadcasting Foundation Annual Report 2010/2011)

ฉ) นวซแลนด

นวซแลนดเรยกวทยชมชนวา “Community access radio” ซงได

รบการพฒนาในชวงตนทศวรรษ 2520 ใหเปนสอทางเลอกและใชคลน

ความถทถกกำหนดใหเปนคลนความถทไมใชในเชงธรกจโดยไมตองเสย

คาธรรมเนยมการใชคลน บรบทสงคมในชวงเวลานน เกดการถกเถยงกน

ในประเดนเพศสภาพและชนพนเมองดงเดม กอนจะมการลงความเหนวา

บทบาทของวทยจะสรางการมสวนรวมและการสอสารของชมชน ในขณะ

เดยวกน กลมชาตพนธตางๆ ไดแสวงหารายการวทยทมประเดนเกยวกบ

166


กลมชาตพนธของตนเองและรายการวทยทพดภาษาของกลมชาตพนธของ

ตนเอง ในทสด วทยสาธารณะของรฐสภาไดเปดโอกาสใหกลมคนตางๆ ได

ออกอากาศพดคยในประเดนทตนเองสนใจ (Paul Norris and Brain

Pauling, 2011: 151)

พระราชบญญตการกระจายเสยง พ.ศ. 2532 (the Broadcasting

Act 1989) ของนวซแลนด ซงตองการเพมการแขงขนและสรางทางเลอก

ใหกบผบรโภค กำหนดใหแยกกจการกระจายเสยงเชงธรกจและกจการ

กระจายเสยงทไมใชธรกจออกจากกน โดยในมาตรา 36c ของ พรบ. ดง

กลาว ไดระบใหองคกรกำกบดแลกำหนดใหการกระจายเสยงตองตอบ

สนองตอความสนใจของผหญง เยาวชน เดก คนพการ ชนกลมนอยใน

ชมชน และความเชอทางศาสนาและและชาตพนธทหลากหลายของนวซแลนด

(เพงอาง, หนา 145 และ 152)

วทยชมชนในนวซแลนด สามารถหารายไดทไมใชการโฆษณาได

เชนคาออกอากาศ การอดหนน การบรจาค และทนชวยเหลอ ทสำคญ

ตองมการสรางการมสวนรวมของชมชน มกลมผฟงเปาหมายทหลากหลาย

เปนองคกรทไมแสวงหากำไร มทมงานทตองจายคาตอบแทนจำนวนนอย

และมอาสาสมครจำนวนมาก มความหลากหลายทงในแงของรายการวทย

ทรพยากรมนษย และภาษา และมการอบรมและใหการศกษาเกยวกบ

ทกษะการกระจายเสยงแกผทสนใจ (Brain Pauling and Sarah Ayton,

2009: 8) ทงน ทนทใชในการดำเนนกจการกระจายเสยงชมชนในประเทศ

นวซแลนดรอยละ 15 - 46 มาจากผจดรายการวทยชมชนและการระดม

ทนของสถาน โดยผจดรายการวทยชมชนจะตองจายใหกบสถานวทย 3

ทางดวยกน คอ การเสยภาษ การซอเวลาออกอากาศ และชวโมงทำงาน

เปนอาสาสมครทใชในการผลตรายการวทย การใหผจดรายการวทยทม

ศกยภาพตองจายคาเวลาออกอากาศเปนขอบงคบเบองตนในการเขาถง

PB

167

สถานวทยชมชน (www.acab.org.nz)

สมาคมผประกอบกจการวทยชมชน (The Association of

Community Access Broadcasters: ACAB) ถอเสมอนเปนองคกรตวแทน

วทยชมชนนวซแลนด ไดใหความหมาย “Community Access Radio”

หรอ วทยชมชน ไววา เปนวทยทเปนของชมชน โดยชมชน และเพอชมชน

โดยประชาชนเปนศนยกลางของกระบวนการ และเปนผสรางวทยทองถน

ทสะทอนใหเหนถงวฒนธรรม ความเปนสวนรวม และความเปนปจเจกบคคล

ทหลากหลาย นอกจากนสถานวทยชมชนไมไดจดทำรายการวทย แตจด

เตรยมสงอำนวยความสะดวก การอบรม และโครงสรางพนฐานทพลเมอง

สามารถสรางวทยของพวกเขาเอง สถานวทยชมชนเปนทงผประกอบกจการ

กระจายเสยงและผอำนวยความสะดวกใหกบชมชน ซงเปนการสราง

ประชาธปไตยในการกระจายเสยงแบบมสวนรวม (www.acab.org.nz)

การใหใบอนญาตประกอบกจการกระจายเสยงชมชนของนวซแลนด

จะพจารณาใน 2 ประเดนหลก คอ ตองใหบรการประชากรมากกวา 50,000

คน และชมชนทองถนใหการสนบสนนเงนทนในการดำเนนกจการ (

CONNECTUS, 2009: 19) ปจจบน ประเทศนวซแลนดมสถานวทยชมชน

ทไดรบใบอนญาตจำนวน 12 สถาน


NZ On Air กอตงขนมาตามพระราชบญญตการกระจายเสยง พ.ศ.

2532 โดยใหเปนหนวยงานของรฐททำหนาทกำกบดแล และจดสรรทน

สนบสนนกจการกระจายเสยง โดย NZ On Air มเปาหมายในการใหทน

สนบสนนกจการโทรทศนและวทยธรกจ กจการกระจายเสยงชมชน (วทย

และโทรทศน) ดนตร และสอใหม เพอใหสอในประเทศมเนอหาทหลากหลาย

สงผลใหผฟง/ผชมมทางเลอกรบสอมากยงขน (www.nzonair.govt.nz)

168


ทงน NZ On Air ไดรบทนทรฐบาลจดสรรให


แนวทางการพจารณาใหทนสนบสนนของ NZ On Air ม 3 แนวทาง

ใหญๆ คอ 1) นวตกรรม: คอการสงเสรมแนวคดใหมๆ การสรางสรรค

และมาตรฐานการผลตทมคณภาพ 2) ความหลากหลายของโครงการ

กลมคน และระบบปฏบตการ: เปนการสงเสรมความแตกตางและการ

แขงขนเพอใหไดความคดทดทสดสำหรบชาวนวซแลนด และ 3) มลคา

ทางการเงน: คอการพจารณาคาใชจาย-ประสทธผลของโครงการ (NZ On

Air Annual Report 2011)

NZ On Air จดสรรทนใหสถานวทยชมชนทบรการประชากรของ

ชมชนมากกวา 50,000 คน และจดสรรทนใหปละ 1 ครง โดยพจารณา

รายละเอยดเกยวกบ

- การเปนรายการวทยทสมาชกชมชนเปนผจดรายการ ไมใชทม

งานทรบคาตอบแทนเปนผจดรายการ แตทมงานอาจชวยจดทำได (โดย

การอำนวยความสะดวก/รเรม)

- การพจารณาเนอหารายการ (ไมใชการพจารณาจากบคคลทจด

รายการ)

- รายการวทยจดทำโดยคน/กลมคนทไมสามารถเขาถงสอกระแส

หลกได

- รายการวทยควรเปนรายการพด ไมใชรายการเพลง

NZ On Air มงหวงทจะสนบสนนสถานวทยชมชนอยางนอยรอยละ

60 ของคาใชจายประจำปของสถาน สวนทเหลออกรอยละ 40 ใหสถาน

ระดมทนเอง เนองจากการพฒนากจการกระจายเสยงชมชนถกออกแบบ

อยบนฐานของการอำนวยความสะดวกใหประชาชนสามารถเขาถงคลน

PB

169

ความถ การใหทนชวยเหลอใหจดทำรายการวทยตามมาตรา 36c ทำใหผ

ดำเนนกจการกระจายเสยงหมดความกงวลใจดานการเงน และทำใหพวก

เขาสามารถวางแผนสรางรายการวทยใหหลากหลายมากยงขน การใหทน

แบบนสามารถรบประกนไดวาเปนรายการวทยของชมชน โดยชมชน และ

เพอชมชน (Kenneth Murphy and etc., 2011: 58-59)

จากรายงานประจำป 2011 ของ NZ On Air ระบวาไดสนบสนน

การกอตงสถานวทยชมชน “Taranaki” ในเมอง New Plymouth ซงสามารถ

ผลตรายการเพอชมชนไดถง 40 ชวโมงตอสปดาห นอกจากน ยงสนบสนน

กลมตางๆ มากกวา 600 กลมทวประเทศใหสามารถกระจายเสยงในเรองราว

ของตนเอง และสงเสรมใหผลตรายการทมเนอหาเฉพาะของแตละทองถน

ดวย (NZ On Air Annual Report 2011: 11)

อยางไรกตาม ประเดนการจดสรรทนใหแตละสถานของ NZ On

Air กมการถกเถยงกนวาควรจะจดสรรทนกนอยางไร เพราะความสามารถ

และขนาดของชมชนทใหบรการแตกตางกน ทำให NZ On Air ตองทบทวน

นโยบายกองทนสำหรบวทยชมชนและโทรทศนภมภาคใน พ.ศ. 2551

ผลลพธทนำไปสขอเสนอหนง กคอ การจดแบงกลมวทยชมชนทสะทอนให

เหนถงจำนวนผฟง ขนาดของการดำเนนกจการ ศกยภาพในการเผยแพร

รายการ ซงสามารถแบงไดเปน 4 กลม คอ 1) กลมเมองหลวง 2) กลม

เมองใหญ 3) กลมเมอง และ 4) กลมภมภาค โดย NZ On Air จะจดสรร

ทนตามขนาดของกลม

นอกจากน ใน พ.ศ. 2552 กมการถกเถยงถงสดสวนการสนบสนน

ของกองทนทจดสรรในสดสวน 60/40 (รอยละ 60 จากกองทน NZ On

Air และรอยละ 40 จากการระดมทนทองถน) สถานวทยชมชนหลายแหง

ตองการใหเปลยนเปน 70/30 บางสถานระบวาตอง80/20 แตกยงหาขอ

สรปไมได เนองจากทนทรฐจดสรรให NZ On Air มการเพมขนในสดสวน

170


ทลดลงเมอเทยบกบการเพมขนของสถานวทย (Paul Norris and Brain

Pauling, 2011: 155)

สรปความ

การบรหาร จดสรร และวธการสนบสนนกจการกระจายเสยงชมชน

ของแตละประเทศ มความแตกตางกนไป เนองจากบรบททางเศรษฐกจ

การเมอง สงคมวฒนธรรม ประวตศาสตรการดำเนนกจการกระจายเสยง

และความเขมแขงของชมชนทแตกตางกน นอกจากน การบรหารและวธ

การสนบสนนของประเทศหนงๆ กมการปรบเปลยนเปนระยะ เพอตอบ

สนองตอการเปลยนแปลงระดบฐานรากของประเทศ และประสบการณท

เกดขนมาจากการดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน

อยางไรกตาม อดมการณของการดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน

ททกประเทศยดถอปฏบต เชนเดยวกน กคอ กจการกระจายเสยงชมชน (

วทย/โทรทศน) เปนเสาหลกทสาม ซงตองดำเนนการไปพรอมๆ กบกจการ

กระจายเสยงสาธารณะ และกจการกระจายเสยงธรกจ เพอใหกลมคนทกๆ

กลม สามารถเขาถง ใชประโยชน และสอสารกบสงคมไดดวยตวเอง

อดมการณนเอง ทำใหรฐบาลในทกประเทศ ตองประกาศใชกฎหมายเพอ

“รบรอง” การมอยและการดำเนนการของกจการกระจายเสยงชมชน

PB

171

ตาราง 1 องคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยงใน 6 ประเทศตวอยาง

ประเทศ องคกรกำกบดแลวทยชมชน

ปกอตง จำนวนสถาน

สหราชอาณาจกร Office of Communications (Ofcom)

พ.ศ.2548 187 สถาน

ไอรแลนด Broadcasting Authority of Ireland (BAI)

พ.ศ.255211 22 สถาน

ฝรงเศส Consell Superior l’ Audiovisuel (CSA)

พ.ศ.2528 689 สถาน

คานาดา The Canada Radio and Television Commissions (CRTC)

พ.ศ.2534 200 สถาน

ออสเตรเลย The Australian Communications and Media Authority (ACMA)

พ.ศ.254812 543 สถาน

นวซแลนด NZ on Air พ.ศ. 2532 12 สถาน

11องคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยงในไอรแลนด จะปรบเปลยนไปตาม พรบ.

กจการกระจายเสยง ทปรบแกไปตามบรบทของสงคม ทงน องคกรกำกบดแลกจการ

กระจายเสยงองคกรแรกชอ The Irish Radio and Television Commissions (IRTC

) กอตงในป พ.ศ.2534

12องคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยงออสเตรเลย ตงขนครงแรกในป พ.ศ.2535

ชอ The Australian Broadcasting Authority (ABA) กอนจะหลอมรวมกบองคกร

กำกบดแลกจการโทรคมนาคมออสเตรเลย The Australian Communications

Authority (ACA) ใหกลายเปน ACMA ในปจจบน

172


ถงแมวา วทยชมชนจะถอกำเนดขนมานานเพยงใดกตาม แตการ

ยอมรบการมอยอยางถกกฎหมายของวทยชมชนในทกประเทศ เกดขน

หลงจากทมการดำเนนการวทยชมชนมาไดระยะหนงแทบทงสน ยกเวน

ประเทศไอรแลนด ซงเหนความสำคญของสอชมชน จงกำหนดในกฎหมาย

ใหมวทยชมชน และออกแบบโครงการทดลองออกอากาศ กอนจะออกใบ

อนญาตใหดำเนนกจการอยางเปนทางการหลงสรปโครงการนำรอง

สำหรบจำนวนสถานวทยชมชนตอหนงประเทศนน ไมสามารถกำหนด

ไดอยางตายตว เพราะนอกจากจะขนอยกบภมประเทศ มาตรฐานทาง

เทคนค และการจดสรรคลนความถของแตละประเทศแลว ยงขนอยกบ

นโยบายดานสงคม และ “นโยบายเกยวกบกจการกระจายเสยงชมชน”

ของประเทศนนๆ ดวย ยกตวอยางเชนในประเทศองกฤษ นอกจากจะ

กำหนดพนทกระจายเสยง และกำลงคลนพาหของเครองสงเปนเงอนไขของ

สถานวทยชมชนแลว ยงมเงอนไขของเขตทตงดวย เชนไมสามารถตงสถาน

วทยชมชนในเขตทมวทยธรกจอยแลว โดยเฉพาะในพนททมประชากรไม

ถงสองแสนคน ทงนเพอปกปองผลประโยชนทางการเงนของวทยธรกจ

เปนตน ทงมาตรฐานทางเทคนค และนโยบายกจการกระจายเสยง ทำให

วทยชมชนในประเทศองกฤษเปนวทยขนาดเลก และสามารถมจำนวนกวา

100 สถานเมอเทยบกบขนาดของประเทศ

ผขอใบอนญาตประกอบกจการวทยกระจายเสยง หรอผเปนเจาของ

วทยชมชน เปนไดทงสมาคม องคกร หรอกลมคนกได แตตองมคณสมบต

และปฏบตตามเงอนไขของกฎหมายทแตละประเทศกำหนดไว ในประเดน

ความเปนเจาของน ประเทศไทยไดนยาม “กจการกระจายเสยงชมชน” วา

เปน กจการกระจายเสยงเพอประโยชนสาธารณะทไมแสวงหารายไดจาก

PB

173

การโฆษณา...โดยชมชนเปนเจาของรวมกนและดำเนนการโดยชมชน..13

และในประกาศของคณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน

และกจการโทรคมนาคมแหงชาต เรองหลกเกณฑการอนญาตทดลองประกอบ

กจการวทยกระจายเสยง (พ.ศ.2555) ไดระบถงคณสมบตของผขอทดลอง

ประกอบกจการวา ตองเปนสมาคม มลนธ นตบคคล หรอกลมคน ท

ตองการดำเนนการวทยกระจายเสยงเพอประโยชนสาธารณะ ไมแสวงหา

กำไรในทางธรกจ และสรางความเขมแขงใหกบชมชน เชนเดยวกบทตาง

ประเทศปฏบตกน จงเปนทคาดหวงวา การเขมงวดและบงคบใชกฎหมายน

จะทำใหการดำเนนการวทยชมชนในประเทศไทยมความชดเจนขนตาม

ลำดบ

การปกปองผลประโยชนของผประกอบกจการวทยกระจายเสยง

ชมชนนน จำเปนตองมการสรางเครอขายในกลมผประกอบกจการเดยวกน

และจดตงองคกรตวแทน เพอใชเจรจาตอรอง และประสานงานกบองคกร

กำกบดแล ไมวาจะในประเดนการปรบแกกฎหมาย การสนบสนนชวยเหลอ

การกำกบดแลรวมกนในการบงคบใชกฎหมาย รวมทง การตดตามและ

ประเมนการทำงานขององคกรกำกบดแล ดวย สำหรบรปแบบขององคกร

ตวแทนจะแตกตางกนไป มทงทเปนสมาคม มลนธ และองคกร (คณะ

กรรมการ) ขนอยกบการออกแบบและความคลองตวของการดำเนนงาน

13ประกาศคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต เรองหลกเกณฑและวธการ

อนญาตประกอบกจการบรการชมชนชวคราว (วทยกระจายเสยงชมชน) ฉบบชวคราว

(พ.ศ.2552)

174


กองทนวทยชมชน

การดำเนนการกจการกระจายเสยงใดๆ จะมคาใชจายจำนวนมากให

เปนภาระรบผดชอบของผดำเนนกจการ แตการดำเนนการวทยชมชน ซง

ตองมคาใชจายในการดำเนนการหลกของสถาน และถกกฎหมายกำหนด

วา “ตองไมแสวงหากำไร” จากการดำเนนกจการดวย จงมความยากลำบากใน

การดำเนนกจการอยบาง ความเปนจรงขอน ทำใหรฐบาลในทกประเทศ

ใชอำนาจกฎหมายอนญาตใหกจการกระจายเสยงชมชน สามารถรบการ

สนบสนนเงนทนเพอเปนงบประมาณดำเนนการและทำกจกรรมได ยก

ตวอยางเชน การรบบรจาค การเกบคาสมาชกจากกลมผฟง หรอการเกบ

คาเวลาออกอากาศจากกลมผจดรายการ นอกจากจะเปนการหารายไดของ

สถานวทยชมชนแลว ยงเปนการสรางการมสวนรวม และการเปนเจาของ

สถานวทยชมชนของกลมผจดรายการวทยและผฟงอกดวย

นอกจากน สถานวทยชมชนยงสามารถรบการอดหนนจากเอกชน

หนวยงานรฐ และกองทนชวยเหลอวทยชมชนดวย โดยในแตละประเทศก

จะระบรายละเอยดแตกตางกนออกไป ทงน ในประเทศองกฤษและไอรแลนด

ไมอนญาตใหรบทนดำเนนกจการจากแหลงเดยวมากกวารอยละ 50 ของ

รายไดทงหมดทสถานไดรบในแตละป เพอใหสถานไดสรางการมสวนรวมท

หลากหลาย และปองกนการครอบงำจากแหลงทนหนงๆ ดวย ในสวนของ

การสนบสนนจากกองทนวทยชมชนของรฐนน นอกจากจะมสดสวนจำนวนท

แตกตางกนแลว ยงมการกำหนดเงอนไข วธการ การปฏบต ฯลฯ ทแตกตาง

กนออกไป ทงนขนอยกบนโยบายของแตละรฐ จำนวนสถานในประเทศนน

และการเจรจาตอรองระหวางผดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน หรอองค

ตวแทนวทยชมชน กบผมอำนาจกำกบดแลของรฐ

การจดตงกองทนวทยชมชน เปนผลสบเนองจากกฎหมายกจการ

กระจายเสยง โดยเฉพาะในประเทศทใหความสำคญกบ “กจการกระจาย

PB

175

เสยงบรการชมชน” และตระหนกถงเงอนไขการดำเนนการทไมแสวงหา

กำไร ดงนนจงเหนความจำเปนทตองสนบสนนและใหความชวยเหลอดาน

การเงน และการออกแบบกองทนมทงท ออกแบบใหเปน “กองทนวทย

ชมชนโดยเฉพาะ” และเปน “กองทนรวม” สำหรบกจการกระจายเสยง


ประเทศฝรงเศสเปนประเทศแรกทรฐไดกอตงกองทนขนมาสนบสนน

การดำเนนกจการของวทยชมชนโดยเฉพาะ เชนเดยวกบองกฤษ คานาดา

และออสเตรเลย สวนนวซแลนดและไอรแลนดกองทนชวยเหลอจากรฐ

ออกแบบเปน “กองทนรวม” โดยจะสนบสนนทงกจการกระจายเสยงวทย

โทรทศน และสอใหม

กองทนสนบสนนกจการกระจายเสยง (เฉพาะวทยชมชน และรวม

ทกสอ) น สวนมากไดรบทนสนบสนนจากงบประมาณของรฐบาล ผาน

ทางองคกรกำกบดแล ซงจะแตงตงองคกรในรปของคณะกรรมการจำนวน

หนง (จำนวนตงแต 3 คนขนไป) หรอรฐบาลใหงบประมาณผานมลนธ

กจการกระจายเสยงชมชน (ประเทศออสเตรเลย) ใหรบผดชอบบรหาร

และจดสรรกองทน ทแตกตางออกไปคอ ประเทศฝรงเศสจะไดรบภาษราย

ไดจากการโฆษณาของกจการวทย/โทรทศนธรกจเปนทนสนบสนนใหกบ

กองทนวทยชมชนโดยตรง ซงกองทนวทยชมชนน เปนองคกรทมการ

บรหารจดการเฉพาะของตวเอง และประเทศคานาดา กองทนวทยชมชน

คานาดาจะไดรบทนสนบสนนจากกองทนพฒนาเนอหารายการ ซงมผ

ประกอบกจการวทยธรกจเปนผสนบสนนรายใหญ มาบรหารและจดสรรให

กบการดำเนนการวทยชมชน เปนตน

176


ตาราง 2 ลกษณะกองทนกจการกระจายเสยงใน 6 ประเทศตวอยาง

ประเทศ องคกรกำกบดแลวทยชมชน

ปกอตง จำนวนสถาน

สหราชอาณาจกร Community Radio Fund

(CRF)

พ.ศ.2548 เฉพาะวทย

ชมชน

ไอรแลนด Broadcasting Authority

of Ireland (BAI)

พ.ศ.2546 ทกสอ

ฝรงเศส Fonds de soutien a’ l’expression radiophonique locale (

FSER)


ชมชน

คานาดา Community Radio Fund

of Canada (CRFC)


ชมชน

ออสเตรเลย Community Broadcasting

Foundation (CBF)


ชมชน

นวซแลนด NZ on Air พ.ศ.2532 ทกสอ

การบรหารกองทนสนบสนนกจการกระจายเสยง (เฉพาะวทยชมชน

และรวมทกสอ) น แตละองคกรจะบรหารกองทนอยางอสระ โดยจะม

องคกรกำกบดแล องคกรตวแทนวทยชมชน และสถานวทยชมชนเองคอย

ตรวจสอบตามกลไกกฎหมาย

PB

177

วธการจดสรรกองทนสนบสนนวทยชมชน

คณะกรรมการบรหารกองทนจะกำหนดวธการและเงอนไขการจดสรร

กองทนทแตกตางกนออกไป ตามความเหมาะสมของบรบทการดำเนน

กจการกระจายเสยง ทงนขนอยกบนโยบายวาดวยการกระจายเสยงของ

แตละประเทศ พอจะสรปไดเปน 3 ประเดนคอ แนวทางในการสนบสนน

จำนวนเงนทนทจดสรร และรอบการพจารณาในหนงป ดงน

แนวการสนบสนน ทกองทนกจการวทยกระจายเสยงสวนใหญ

ออกแบบใหกบสถานวทยชมชนกคอ ทนชวยเหลอการดำเนนการหลก

ของสถาน ไดแกการจดการ การบรหาร การจดการและการรายงานทางการ

เงน การขยายกลมผฟง การจดการและการสนบสนนอาสาสมคร และการ

ระดมทน ทงนเพราะการดำเนนการเหลาน เปนคาใชจาย “หลก” “ประจำ”

และ “จำนวนมาก” ทสถานวทยหนงๆ ตองรบผดชอบในแตละป นอกจาก

น แหลงทนภายนอกอนๆ มกจะไมสนบสนนทนเพอการน เพราะเขาใจวา

สถานไดรบการสนบสนนจากชมชนในสวนนอยางเพยงพอแลว (ซงใน

ความเปนจรง ไมเปนเชนนน)

178


ตาราง 3 วธการจดสรรทนสำหรบวทยชมชน

ประเทศ แนวการสนบสนน จำนวนทนทจดสรร

จำนวนรอบพจารณาตอป

สหราชอาณาจกร การดำเนนการหลกของสถาน

ตามผรบทนเสนอขอ

2 รอบ

ไอรแลนด โครงการ/กจกรรมเฉพาะ ตามผรบทนเสนอขอ

3-4 รอบ

ฝรงเศส ทงการดำเนนการหลกของสถานและโครงการ/กจกรรมเฉพาะ

ตามขนาด (จำนวน) กลม

ผฟง

1 รอบ

คานาดา โครงการ/กจกรรมเฉพาะ ตามผรบทนเสนอขอ

1 รอบ

ออสเตรเลย ทงการดำเนนการหลกของสถานและโครงการ/กจกรรมเฉพาะ


ผฟง

1 รอบ

นวซแลนด การดำเนนการหลกของสถาน


ผฟง

1 รอบ

PB

179

สำหรบ ทนชวยเหลอโครงการ / กจกรรมเฉพาะ นน ขนอยกบ

กฎหมายของแตละประเทศ โดยนวซแลนดมกฎหมายทระบใหมกองทน

เพอการผลตรายการทม “เนอหาทองถน” สวนไอรแลนดระบไวในกฎหมายวา

ใหมกองทนเพอการผลตรายการทม “เนอหาระดบชาต” นอกจากน ยงขน

อยกบนโยบายวาดวยกจการกระจายเสยงของประเทศนนๆ ดวย เชน ประ

เทศไอรแลนด มนโยบายเพอเพมคณภาพรายการทสะทอนวฒนธรรมของ

ชาวไอรช จงใหการสนบสนนการผลตรายการทมเนอหาเกยวของกบ

วฒนธรรม มรดก และประสบการณของชาวไอรช ในบรบทประวตศาสตร

และรวมสมย หรอรายการทใชภาษาไอรช หรอรายการทสมพนธกบศลปะ

และสงแวดลอมทางธรรมชาต หรอรายการเพอการรหนงสอของผใหญ

เปนตน ถงแมวา กองทนวทยชมชนควรจะสนบสนนเฉพาะวทยชมชน แต

ในหลายประเทศไดใหทนสนบสนนในโครงการ/กจกรรมเฉพาะน กบผผลต

รายการอสระ เพอปอนสกจการกระจายเสยงชมชน สาธารณะ และกจการ

ธรกจดวย ถาผผลตรายการอสระดงกลาวสามารถทำตามเงอนไขการเสนอ

ขอรบทนสนบสนน และมเปาหมายรายการทจะผลตตรงกบนโยบายและ

วตถประสงคของกองทน

จำนวนทนทจดสรร ซงสถานวทยชมชนในแตละแหงจะไดรบมาก-

นอยเทาไร นอกจากจะขนอยกบงบประมาณของกองทนทมอยและสามารถ

จดสรรได และจำนวนสถานวทยชมชนแลว หลายประเทศยงใชเกณฑอนๆ

ในการพจารณาดวย เชนเกณฑการพจารณา จำนวนกลมผฟง การพจารณา

จำนวนกลมผฟง เปนการใหความสำคญกบผรบบรการ และประเมนผล

ของการประกอบการ ในพนททสถานวทยกระจายเสยง มกลมผฟงมาก (

ชมชนใหญ) กจะไดรบการจดสรรทนมากกวา และเกณฑพจารณา จำนวน

เงนทโครงการ/กจกรรมยนเสนอ เปนการจดสรรทนทไมไดกำหนดสดสวน

วาจะจดสรรทนใหแตละสถานมากนอยแคไหน ทงนขนอยขอเสนอขอรบ

180


ทนสนบสนนของสถานนนๆ

คณะกรรมการบรหารกองทนของหลายๆ ประเทศ ไดกำหนดเวลา

ในการยนเสนอขอทนเพอพจารณาตามความเหมาะสมของแตละประเทศ

ดงนคอ การพจารณาจดสรรทนปละครง เชนประเทศ ฝรงเศส คานาดา

ออสเตรเลย และนวซแลนด และ การพจารณาจดสรรทนปละมากกวา 1

ครง ประเทศองกฤษ และไอรแลนด อยางไรกตาม การกำหนดเวลาใน

การยนขอเสนอขอรบทนน ขนอยกบการปจจยอนๆ ขององคกรทนดวย

เชน งบประมาณทกองทนจะใชจดสรร การเขยนโครงการ การทำรายงาน

เปนตน

กลาวโดยสรปไดวา ในการออกแบบการบรหาร และวธการจดสรก

องทนวทยชมชนนน นอกจากจะตองการคำนงถงเงอนไขเฉพาะของบรบท

วทยชมชน และการกำหนดยทธศาสตรกจการกระจายเสยงชมชนของ

แตละประเทศแลว การใหความสำคญกบกลมผดำเนนการวทยชมชน

หรอองคกรตวแทนวทยชมชน เขารวมกำหนดรปแบบการบรหาร

เงอนไขการรบการสนบสนน และประเมนการจดการกองทน กจะทำให

การใชเงนงบประมาณ (ไมวาจะไดมาจากแหลงทนใดกตาม) เปนไปเพอ

สนบสนนการดำเนนการกจการกระจายเสยงชมชนอยางแทจรง และเกด

ประโยชนสงสด

PB

181

บรรณานกรม BCI Policy on Community Radio Broadcasting, See www.bci.ie Brain Pauling and Sarah Ayton (2009) Radio Diversity: A Hand Book for New Zealand Community Access Radio, see www.nzonair.govt.nz Campus and Community Radio Sector: Informal stakeholder meetings, March - April 2009, see www.crtc.gc.ca/eng/publications/reports/radio

/rp0904.htm#a3 Community Broadcasting Station Census, see www.cbonline.org.au/?page_

id=800 Community Broadcasting Foundation: Annual Report 2010/2011, see www.

cbf.com.au/Content/templates/annual_report.asp?articleid=20&zoneid=8 Community Radio Fund of Canada: Annual Report 2010-2011, see www.

communityradiofund.org CONNECTUS Consulting Inc., (2009) International Approaches to Funding

Community & Campus Radio, final report summated to the Canadian Radio-television and Telecommunications Commission, see www.crtc.gc.ca/.../publications/.../ radio/connectus0903

Eryl Price-davies and Jo Tacchi (2001) Community Radio in Global Context: A Comparative Analysis, see www.amarc.org/.../Community_Radio_Global.pdf

Kenneth Murphy, (2011) Cross-National Comparative Analysis of Community Radio Funding Schemes, the Broadcasting authority of Ireland’s Media Research Funding Scheme, see www.bai.ie/wordpress/wp-content/ .../download.php?id

182


กองทนวทยชมชน: ขอเสนอตอกองทนวจยและพฒนา กจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมของประเทศไทย

ทมาและความจำเปนของการกอตงกองทนวทยชมชน

วทยชมชนเปนสอชมชนประเภทหนงซงหลายประเทศใหความสำคญ

และยอมรบวาเปน “เสาหลกทสาม” ทดำเนนการคขนานไปกบสอสาธารณะ

และสอธรกจ นอกจากนประเทศทตองการสงเสรมใหเกดความหลากหลาย

ของสอ (Media pluralism) จะจดสรรกองทนเพอสงเสรมวทยชมชน

เนองจากกจการกระจายเสยงทเปนการบรการชมชนนนเพงเกดขนและอย

ในภาวะทไมมนคงหลายดาน (Steve Buckley, www2.lse.ac.uk/media@

ise) และการดำเนนการของวทยชมชนนนแตกตางไปจากวทยสาธารณะ

และวทยธรกจ กลาวคอวทยชมชนดำเนนการโดยอาสาสมครและไมมราย

ไดจากการโฆษณา โดยทนดำเนนการสวนใหญจะเปนการระดมทนภายใน

ชมชน

อยางไรกตาม วตถประสงคของ “กองทนวทยชมชน” ตองเชอมโยง

กบวตถประสงคของกจการกระจายเสยงชมชน และมการจดสรรกองทน

อยางโปรงใสและเปนธรรม เพอใหกจการกระจายเสยงชมชนสามารถพฒนา

ตนเองและมความยงยน (Kenneth Murphy and etc., 2011: 83-86)

รฐไทยประกาศใชพระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและ


โทรคมนาคม พ.ศ. 2553 ซงในมาตรา 52 ไดกำหนดใหมการจดตงกองทน

วจยและพฒนา กจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการ

โทรคมนาคม เพอประโยชนสาธารณะ และในวตถประสงคขอท 1 ระบไว

วาใหดำเนนการใหประชาชนไดรบบรการดานกจการกระจายเสยง กจการ

PB

183

โทรทศน และกจการโทรคมนาคม อยางทวถง ตลอดจนสงเสรมชมชน

และสนบสนนผประกอบกจการบรการชมชน

ปจจบน คณะกรรมการบรหารกองทนวจยและพฒนากจการกระจาย

เสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม ภายใตการกำกบของคณะ

กรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม

แหงชาต (กสทช.) ยงไมมการจดทำรปแบบและวธการสนบสนนวทยชมชนท

ชดเจน ดงนน บทความชนนจงไดรวบรวมความคดเหนของผดำเนนการ

วทยชมชนทเปนสมาชกของสหพนธวทยชมชนแหงชาต (สวชช.) เกยวกบ

แนวทางการการสงเสรมวทยชมชนทผดำเนนการวทยชมชนตองการ เพอ

นำเสนอใหคณะกรรมการบรหารกองทนวจยและพฒนาฯ พจารณา

ประสบการณการใหทนสนบสนนวทยชมชนของตางประเทศ

รปแบบและวธการสนบสนนกจการกระจายเสยงชมชนของแตละ

ประเทศมความแตกตางกน เนองจากบรบททางเศรษฐกจ การเมอง สงคม

วฒนธรรม ประวตศาสตรการดำเนนกจการกระจาย และความเขมแขงของ

ชมชนแตกตางกน นอกจากนรปแบบและวธการสนบสนนกมการปรบเปลยน

อยตลอดเวลา ซงเปนการตอบสนองตอการเปลยนแปลงขนฐานรากของ

ประเทศและความรทเกดขนมาจากการดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน

อยางไรกตาม อดมการณของการดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน

ททกประเทศยดถอปฏบต เชนเดยวกน กคอ กจการกระจายเสยงชมชน

(วทย/โทรทศน) เปนเสาหลกทสาม ซงตองดำเนนการไปพรอมๆ กบกจการ

กระจายเสยงสาธารณะ และกจการกระจายเสยงธรกจ เพอใหกลมคนทกๆ

กลม สามารถเขาถง ใชประโยชน และสอสารกบสงคมไดดวยตวเอง

อดมการณนเอง ทำใหรฐบาลในทกประเทศ ตองประกาศใชกฎหมายเพอ

“รบรอง” การมอยและการดำเนนการของกจการกระจายเสยงชมชน

184


ประเทศ องคกรกำกบดแลวทยชมชน ปกอตง จำนวนสถาน ทไดรบใบอนญาต

สหราชอาณาจกร Office of Communications (Ofcom)

พ.ศ.2548 187 สถาน


พ.ศ.255214 22 สถาน

ฝรงเศส Consell Superior l’ Audiovisuel (CSA)

พ.ศ.2528 689 สถาน

คานาดา The Canada Radio and Television Commissions (CRTC)

พ.ศ.2534 200 สถาน

ออสเตรเลย The Australian Communications and Media Authority (ACMA)

พ.ศ.254815 543 สถาน

นวซแลนด NZ on Air พ.ศ. 2532 12 สถาน

ตาราง 1 องคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยงใน 6 ประเทศตวอยาง

14องคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยงในไอรแลนด จะปรบเปลยนไปตาม พรบ.

กจการกระจายเสยง ทปรบแกไปตามบรบทของสงคม ทงน องคกรกำกบดแลกจการ

กระจายเสยงองคกรแรกชอ The Irish Radio and Television Commissions (IRTC)

กอตงในป พ.ศ.2534

15องคกรกำกบดแลกจการกระจายเสยงออสเตรเลย ตงขนครงแรกในป พ.ศ.2535

ชอ The Australian Broadcasting Authority (ABA) กอนจะหลอมรวมกบองคกร

กำกบดแลกจการโทรคมนาคมออสเตรเลย The Australian Communications

Authority (ACA) ใหกลายเปน ACMA ในปจจบน

PB

185

ถงแมวา วทยชมชนจะถอกำเนดขนมานานเพยงใดกตาม แตการ

ยอมรบการมอยอยางถกกฎหมายของวทยชมชนในทกประเทศ เกดขน

หลงจากทมการดำเนนการวทยชมชนมาไดระยะหนงแทบทงสน ยกเวน

ประเทศไอรแลนด ซงเหนความสำคญของสอชมชน จงกำหนดในกฎหมาย

ใหมวทยชมชน และออกแบบโครงการทดลองออกอากาศ กอนจะออกใบ

อนญาตใหดำเนนกจการอยางเปนทางการหลงสรปโครงการนำรอง

สำหรบจำนวนสถานวทยชมชนตอหนงประเทศนน ไมสามารถกำหนด

ไดอยางตายตว เพราะนอกจากจะขนอยกบภมประเทศ มาตรฐานทาง

เทคนค และการจดสรรคลนความถของแตละประเทศแลว ยงขนอยกบ

นโยบายดานสงคม และ “นโยบายเกยวกบกจการกระจายเสยงชมชน”

ของประเทศนนๆ ดวย ยกตวอยางเชนในประเทศองกฤษ นอกจากจะ

กำหนดพนทกระจายเสยง และกำลงคลนพาหของเครองสงเปนเงอนไขของ

สถานวทยชมชนแลว ยงมเงอนไขของเขตทตงดวย เชนไมสามารถตงสถาน

วทยชมชนในเขตทมวทยธรกจอยแลว โดยเฉพาะในพนททมประชากรไม

ถงสองแสนคน ทงนเพอปกปองผลประโยชนทางการเงนของวทยธรกจ

เปนตน ทงมาตรฐานทางเทคนค และนโยบายกจการกระจายเสยง ทำให

วทยชมชนในประเทศองกฤษเปนวทยขนาดเลก และสามารถมจำนวนกวา

100 สถานเมอเทยบกบขนาดของประเทศ

ผขอใบอนญาตประกอบกจการวทยกระจายเสยง หรอผเปนเจาของ

วทยชมชน เปนไดทงสมาคม องคกร หรอกลมคนกได แตตองมคณสมบต

และปฏบตตามเงอนไขของกฎหมายทแตละประเทศกำหนดไว ในประเดน

ความเปนเจาของน ประเทศไทยไดนยาม “กจการกระจายเสยงชมชน” วา

เปน กจการกระจายเสยงเพอประโยชนสาธารณะทไมแสวงหารายไดจาก

การโฆษณา...โดยชมชนเปนเจาของรวมกนและดำเนนการโดยชมชน..16

และในประกาศของคณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน

186


และกจการโทรคมนาคมแหงชาต เรองหลกเกณฑการอนญาตทดลองประกอบ

กจการวทยกระจายเสยง (พ.ศ.2555) ไดระบถงคณสมบตของผขอทดลอง

ประกอบกจการวา ตองเปนสมาคม มลนธ นตบคคล หรอกลมคน ท

ตองการดำเนนการวทยกระจายเสยงเพอประโยชนสาธารณะ ไมแสวงหา

กำไรในทางธรกจ และสรางความเขมแขงใหกบชมชน เชนเดยวกบทตาง

ประเทศปฏบตกน จงเปนทคาดหวงวา การเขมงวดและบงคบใชกฎหมายน

จะทำใหการดำเนนการวทยชมชนในประเทศไทยมความชดเจนขนตาม

ลำดบ

การปกปองผลประโยชนของผประกอบกจการวทยกระจายเสยง

ชมชนนน จำเปนตองมการสรางเครอขายในกลมผประกอบกจการเดยวกน

และจดตงองคกรตวแทน เพอใชเจรจาตอรอง และประสานงานกบองคกร

กำกบดแล ไมวาจะในประเดนการปรบแกกฎหมาย การสนบสนนชวยเหลอ

การกำกบดแลรวมกนในการบงคบใชกฎหมาย รวมทง การตดตามและ

ประเมนการทำงานขององคกรกำกบดแล ดวย สำหรบรปแบบขององคกร

ตวแทนจะแตกตางกนไป มทงทเปนสมาคม มลนธ และองคกร (คณะ

กรรมการ) ขนอยกบการออกแบบและความคลองตวของการดำเนนงาน

16ประกาศคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต เรองหลกเกณฑและวธการ

อนญาตประกอบกจการบรการชมชนชวคราว (วทยกระจายเสยงชมชน) ฉบบชวคราว

(พ.ศ.2552)

PB

187

กองทนวทยชมชน

การดำเนนการกจการกระจายเสยงใดๆ จะมคาใชจายจำนวนมากให

เปนภาระรบผดชอบของผดำเนนกจการ แตการดำเนนการวทยชมชน ซง

ตองมคาใชจายในการดำเนนการหลกของสถาน และถกกฎหมายกำหนด

วา “ตองไมแสวงหากำไร” จากการดำเนนกจการดวย จงมความยากลำบากใน

การดำเนนกจการอยบาง ความเปนจรงขอน ทำใหรฐบาลในทกประเทศ

ใชอำนาจกฎหมายอนญาตใหกจการกระจายเสยงชมชน สามารถรบการ

สนบสนนเงนทนเพอเปนงบประมาณดำเนนการและทำกจกรรมได ยก

ตวอยางเชน การรบบรจาค การเกบคาสมาชกจากกลมผฟง หรอการเกบ

คาเวลาออกอากาศจากกลมผจดรายการ นอกจากจะเปนการหารายไดของ

สถานวทยชมชนแลว ยงเปนการสรางการมสวนรวม และการเปนเจาของ

สถานวทยชมชนของกลมผจดรายการวทยและผฟงอกดวย

นอกจากน สถานวทยชมชนยงสามารถรบการอดหนนจากเอกชน

หนวยงานรฐ และกองทนชวยเหลอวทยชมชนดวย โดยในแตละประเทศก

จะระบรายละเอยดแตกตางกนออกไป ทงน ในประเทศองกฤษและไอรแลนด

ไมอนญาตใหรบทนดำเนนกจการจากแหลงเดยวมากกวารอยละ 50 ของ

รายไดทงหมดทสถานไดรบในแตละป เพอใหสถานไดสรางการมสวนรวมท

หลากหลาย และปองกนการครอบงำจากแหลงทนหนงๆ ดวย ในสวนของ

การสนบสนนจากกองทนวทยชมชนของรฐนน นอกจากจะมสดสวนจำนวนท

แตกตางกนแลว ยงมการกำหนดเงอนไข วธการ การปฏบต ฯลฯ ทแตกตาง

กนออกไป ทงนขนอยกบนโยบายของแตละรฐ จำนวนสถานในประเทศนน

และการเจรจาตอรองระหวางผดำเนนกจการกระจายเสยงชมชน หรอองค

ตวแทนวทยชมชน กบผมอำนาจกำกบดแลของรฐ

การจดตงกองทนวทยชมชน เปนผลสบเนองจากกฎหมายกจการ

กระจายเสยง โดยเฉพาะในประเทศทใหความสำคญกบ “กจการกระจาย

188


เสยงบรการชมชน” และตระหนกถงเงอนไขการดำเนนการทไมแสวงหา

กำไร ดงนนจงเหนความจำเปนทตองสนบสนนและใหความชวยเหลอดาน

การเงน และการออกแบบกองทนมทงท ออกแบบใหเปน “กองทนวทย

ชมชนโดยเฉพาะ” และเปน “กองทนรวม” สำหรบกจการกระจายเสยง


ประเทศฝรงเศสเปนประเทศแรกทรฐไดกอตงกองทนขนมาสนบสนน

การดำเนนกจการของวทยชมชนโดยเฉพาะ เชนเดยวกบองกฤษ คานาดา

และออสเตรเลย สวนนวซแลนดและไอรแลนดกองทนชวยเหลอจากรฐ

ออกแบบเปน “กองทนรวม” โดยจะสนบสนนทงกจการกระจายเสยงวทย

โทรทศน และสอใหม

กองทนสนบสนนกจการกระจายเสยง (เฉพาะวทยชมชน และรวม

ทกสอ) น สวนมากไดรบทนสนบสนนจากงบประมาณของรฐบาล ผาน

ทางองคกรกำกบดแล ซงจะแตงตงองคกรในรปของคณะกรรมการจำนวน

หนง (จำนวนตงแต 3 คนขนไป) หรอรฐบาลใหงบประมาณผานมลนธ

กจการกระจายเสยงชมชน (ประเทศออสเตรเลย) ใหรบผดชอบบรหาร

และจดสรรกองทน ทแตกตางออกไปคอ ประเทศฝรงเศสจะไดรบภาษราย

ไดจากการโฆษณาของกจการวทย/โทรทศนธรกจเปนทนสนบสนนใหกบ

กองทนวทยชมชนโดยตรง ซงกองทนวทยชมชนน เปนองคกรทมการ

บรหารจดการเฉพาะของตวเอง และประเทศคานาดา กองทนวทยชมชน

คานาดาจะไดรบทนสนบสนนจากกองทนพฒนาเนอหารายการ ซงมผ

ประกอบกจการวทยธรกจเปนผสนบสนนรายใหญ มาบรหารและจดสรรให

กบการดำเนนการวทยชมชน เปนตน

PB

189

ประเทศ กองทนวทยชมชน ปกอตง สถานะกองทน

สหราชอาณาจกร Community Radio Fund (CRF)

พ.ศ.2548 เฉพาะวทยชมชน


พ.ศ.2546 ทกสอ

ฝรงเศส Fonds de soutien a’ l’expression radiophonique locale (FSER)


คานาดา Community Radio Fund of Canada (CRFC)


ออสเตรเลย Community Broadcasting Foundation (CBF)


นวซแลนด NZ on Air พ.ศ.2532 ทกสอ

ตาราง 2 ลกษณะกองทนกจการกระจายเสยงใน 6 ประเทศตวอยาง

การบรหารกองทนสนบสนนกจการกระจายเสยง (เฉพาะวทยชมชน

และรวมทกสอ) น แตละองคกรจะบรหารกองทนอยางอสระ โดยจะม

องคกรกำกบดแล องคกรตวแทนวทยชมชน และสถานวทยชมชนเองคอย

ตรวจสอบตามกลไกกฎหมาย

วธการจดสรรกองทนสนบสนนวทยชมชน

คณะกรรมการบรหารกองทนจะกำหนดวธการและเงอนไขการจดสรร

กองทนทแตกตางกนออกไป ตามความเหมาะสมของบรบทการดำเนน

กจการกระจายเสยง ทงนขนอยกบนโยบายวาดวยการกระจายเสยงของ

แตละประเทศ พอจะสรปไดเปน 3 ประเดนคอ แนวทางในการสนบสนน

190


จำนวนเงนทนทจดสรร และรอบการพจารณาในหนงป ดงน

แนวการสนบสนน ทกองทนกจการวทยกระจายเสยงสวนใหญ

ออกแบบใหกบสถานวทยชมชนกคอ ทนชวยเหลอการดำเนนการหลก

ของสถาน ไดแกการจดการ การบรหาร การจดการและการรายงานทางการ

เงน การขยายกลมผฟง การจดการและการสนบสนนอาสาสมคร และการ

ระดมทน ทงนเพราะการดำเนนการเหลาน เปนคาใชจาย “หลก” “ประจำ”

และ “จำนวนมาก” ทสถานวทยหนงๆ ตองรบผดชอบในแตละป นอกจาก

น แหลงทนภายนอกอนๆ มกจะไมสนบสนนทนเพอการน เพราะเขาใจวา

สถานไดรบการสนบสนนจากชมชนในสวนนอยางเพยงพอแลว (ซงใน

ความเปนจรง ไมเปนเชนนน)

ประเทศ แนวการสนบสนน จำนวนทนทจดสรร จำนวนรอบพจารณาตอป

สหราชอาณาจกร การดำเนนการหลกของสถาน

ตามผรบทนเสนอขอ 2 รอบ

ไอรแลนด โครงการ/กจกรรมเฉพาะ ตามผรบทนเสนอขอ 3-4 รอบ

ฝรงเศส ทงการดำเนนการหลกของสถานและโครงการ/กจกรรมเฉพาะ

ตามขนาด (จำนวน) กลมผฟง

1 รอบ

คานาดา โครงการ/กจกรรมเฉพาะ ตามผรบทนเสนอขอ 1 รอบ

ออสเตรเลย ทงการดำเนนการหลกของสถานและโครงการ/กจกรรมเฉพาะ


1 รอบ

นวซแลนด การดำเนนการหลกของสถาน


1 รอบ

ตาราง 3 วธการจดสรรทนสำหรบวทยชมชน

PB

191

สำหรบ ทนชวยเหลอโครงการ / กจกรรมเฉพาะ นน ขนอยกบ

กฎหมายของแตละประเทศ โดยนวซแลนดมกฎหมายทระบใหมกองทน

เพอการผลตรายการทม “เนอหาทองถน” สวนไอรแลนดระบไวในกฎหมายวา

ใหมกองทนเพอการผลตรายการทม “เนอหาระดบชาต” นอกจากน ยงขน

อยกบนโยบายวาดวยกจการกระจายเสยงของประเทศนนๆ ดวย เชน ประ

เทศไอรแลนด มนโยบายเพอเพมคณภาพรายการทสะทอนวฒนธรรมของ

ชาวไอรช จงใหการสนบสนนการผลตรายการทมเนอหาเกยวของกบ

วฒนธรรม มรดก และประสบการณของชาวไอรช ในบรบทประวตศาสตร

และรวมสมย หรอรายการทใชภาษาไอรช หรอรายการทสมพนธกบศลปะ

และสงแวดลอมทางธรรมชาต หรอรายการเพอการรหนงสอของผใหญ

เปนตน ถงแมวา กองทนวทยชมชนควรจะสนบสนนเฉพาะวทยชมชน แต

ในหลายประเทศไดใหทนสนบสนนในโครงการ/กจกรรมเฉพาะน กบผผลต

รายการอสระ เพอปอนสกจการกระจายเสยงชมชน สาธารณะ และกจการ

ธรกจดวย ถาผผลตรายการอสระดงกลาวสามารถทำตามเงอนไขการเสนอ

ขอรบทนสนบสนน และมเปาหมายรายการทจะผลตตรงกบนโยบายและ

วตถประสงคของกองทน

จำนวนทนทจดสรร ซงสถานวทยชมชนในแตละแหงจะไดรบมาก-

นอยเทาไร นอกจากจะขนอยกบงบประมาณของกองทนทมอยและสามารถ

จดสรรได และจำนวนสถานวทยชมชนแลว หลายประเทศยงใชเกณฑอนๆ

ในการพจารณาดวย เชนเกณฑการพจารณา จำนวนกลมผฟง การพจารณา

จำนวนกลมผฟง เปนการใหความสำคญกบผรบบรการ และประเมนผล

ของการประกอบการ ในพนททสถานวทยกระจายเสยง มกลมผฟงมาก

(ชมชนใหญ) กจะไดรบการจดสรรทนมากกวา และเกณฑพจารณา จำนวน

เงนทโครงการ/กจกรรมยนเสนอ เปนการจดสรรทนทไมไดกำหนดสดสวน

วาจะจดสรรทนใหแตละสถานมากนอยแคไหน ทงนขนอยขอเสนอขอรบ

192



การมอยของวทยชมชนเปนการเปดโอกาสใหคนทอยชายขอบ สามารถใชสอเปนเครองมอในการปองกนภยอนตรายทจะเขามาในชมชน สามารถบอกเลาเรองราว ความตองการผานสอชมชนทสามารถเขาถงได / สงคมถกผลกแตประชาชนทเปนเกษตรกรยงมความจำเปน

และตองการใช

เจรญ ถนเกาะแกว

(นายกสมาคมผประกอบวชาชพวทยทองถนไทย)

PB

193

ทนสนบสนนของสถานนนๆ

คณะกรรมการบรหารกองทนของหลายๆ ประเทศ ไดกำหนดเวลา

ในการยนเสนอขอทนเพอพจารณาตามความเหมาะสมของแตละประเทศ

ดงนคอ การพจารณาจดสรรทนปละครง เชนประเทศ ฝรงเศส คานาดา

ออสเตรเลย และนวซแลนด และ การพจารณาจดสรรทนปละมากกวา 1

ครง ประเทศองกฤษ และไอรแลนด อยางไรกตาม การกำหนดเวลาในการ

ยนขอเสนอขอรบทนน ขนอยกบการปจจยอนๆ ขององคกรทนดวย เชน

งบประมาณทกองทนจะใชจดสรร การเขยนโครงการ การทำรายงาน

เปนตน

กลาวโดยสรปไดวา ในการออกแบบการบรหาร และวธการจดสรก

องทนวทยชมชนนน นอกจากจะตองการคำนงถงเงอนไขเฉพาะของบรบท

วทยชมชน และการกำหนดยทธศาสตรกจการกระจายเสยงชมชนของ

แตละประเทศแลว การใหความสำคญกบกลมผดำเนนการวทยชมชน

หรอองคกรตวแทนวทยชมชน เขารวมกำหนดรปแบบการบรหาร

เงอนไขการรบการสนบสนน และประเมนการจดการกองทน กจะทำให

การใชเงนงบประมาณ (ไมวาจะไดมาจากแหลงทนใดกตาม) เปนไปเพอ

สนบสนนการดำเนนการกจการกระจายเสยงชมชนอยางแทจรง และเกด

ประโยชนสงสด

เงอนไขและขอจำกดของวทยชมชนในประเทศไทย

วทยชมชนในประเทศไทยเกดขนจากการขบเคลอนของภาคประชาชน

และมหนวยงานของรฐหลายหนวยใหการสนบสนน แตกไมมความตอเนอง

และเปนการสนบสนนตามภารกจของหนวยงานนนๆ ทำใหการสนบสนน

หลายอยางขดตอหลกการดำเนนงานของวทยชมชน นอกจากน จากการท

194


ไมมหนวยงานกำกบดแลมาอยางยาวนานกวา 10 ป ทำใหกลม/องคกร/

ภาคเอกชนกอตงสถานวทยขนมาอยางเสร จากขอมลของ กสทช. พ.ศ.

2554 พบวามสถานวทยในประเทศไทยกวา 6,000 สถาน ซงสรางความ

สบสนตอ “อตลกษณ” ของวทยชมชน และเกดปญหา “คลนทบ/คลน

แทรก” ระหวางสถานวทย

จากการสำรวจของสหพนธวทยชมชนเมอ พ.ศ. 2553 พบวาปญหา

เทคโนโลยและปญหาบคลากรเปนปญหาหลกทผดำเนนงานวทยชมชน

ประสบอย ดวยเหตวามวทยชมชนไมถงรอยละ 10 ทไมมปญหาทงสองน

สวนปญหาดานการบรหารจดการเปนความกงวลใจรองลงมา เพราะมวทย

ชมชนเกอบรอยละ 20 ทไมมปญหาดงกลาว ดงตาราง 3

ตาราง 4 ปญหาดานการบรหารจดการ ดานบคลากร และดานเทคโนโลย

ของวทยชมชน

ปญหาดานเทคโนโลย จำนวนสถาน รอยละ

1. คลนทบ / คลนแทรก 46 77.7

2. เครองสงเสอมสภาพ 42 70.9

3. คอมพวเตอรเกา / ตกรน 23 38.8

4. เสาและสายอากาศเสอมสภาพ 22 37.2

5. คลนฟง 12 20.3

6. อนๆ 4 6.7

หมายเหต : กลมตวอยางทตอบแบบสำรวจจำนวน 3 สถาน หรอรอยละ 4.8 ของกลมตวอยางทงหมด ระบวา “ไมมปญหาดานการบรหารจดการ” การคำนวณรอยละ

ของตารางน จงใชจำนวนผทตอบวามปญหาจำนวน 59 สถานเปนจำนวนรวม

PB

195

ปญหาดานการบรหารจดการ จำนวนสถาน รอยละ

1. ไมสามารถหาทนใหเพยงพอกบคาใชจาย 41 82.0

2. ไมสามารถจดการประชมไดตามระเบยบกำหนด

15 30.0

3. คณะกรรมการสวนใหญไมมสวนรวมในการบรหารจรง

15 30.0

4. ไมสามารถดำเนนการตามระเบยบทวางไว

9 18.0

5. อนๆ 2 4.0

ปญหาดานบคลากร จำนวนสถาน รอยละ

1. ขาดความรดานเทคโนโลย 38 66.5

2. ขาดแคลนอาสาสมคร 36 63.0

3. ขาดทกษะการจดรายการและการคนหาขอมล

31 54.3

4. ไมเขาใจแนวคดวทยชมชนและกฎหมายทเกยวของ

24 42.0

หมายเหต : กลมตวอยางทตอบแบบสำรวจจำนวน 12 สถาน หรอรอยละ 19.4 ของกลมตวอยางทงหมด ระบวา “ไมมปญหาดานการบรหารจดการ” การคำนวณรอยละ

ของตารางน จงใชจำนวนผทตอบวามปญหาจำนวน 50 สถานเปนจำนวนรวม

หมายเหต : กลมตวอยางทตอบแบบสำรวจจำนวน 5 สถาน หรอรอยละ 8.1 ของกลมตวอยางทงหมด ระบวา “ไมมปญหาดานบคลากร” การคำนวณรอยละของตาราง

น จงใชจำนวนผทตอบวามปญหาจำนวน 57 สถานเปนจำนวนรวม

196


ขอมลจากตารางแสดงใหเหนวา ปญหาการบรหารจดการทผดำเนน

การสถานวทยประสบมากทสด คอ การไมสามารถหารายไดเพยงพอกบ

คาใชจาย ปญหารองลงมาคอการไมสามารถดำเนนการตามระเบยบและ

นโยบายทกำหนดไว (เชน ไมสามารถจดการประชมตามวาระ หรอไม

สามารถจดการฝกอบรมใหกบผสนใจจะเปนอาสาสมครนกจดรายการ

เปนตน)

ปญหาบคลากรนน บคลากรในสถานวทยชมชนยงคงมปญหาเรอง

“ขาดความรทางเทคโนโลย” อยเสมอ ทงนเพราะเทคโนโลยในหองสงวทย

ชมชนเปนเทคโนโลยสมยใหม ทนำเขาจากภายนอกชมชน มเพยงสมาชก

ในชมชนสวนนอยเทานน ทมความรในเทคโนโลยน ประกอบกบปญหาใน

การบรหารจดการทไมสามารถสรางเวทเสรมความรดานเทคโนโลยใหกบ

บคลากรได ปญหานจงไมสามารถแกไขได

ทนาสงเกตคอ การขาดแคลนอาสาสมครเปนปญหารองลงมาจาก

ปญหาขาดแคลนความรดานเทคโนโลย ขอมลป 2550-2551 นน ปญหา

การขาดแคลนอาสาสมครเปนปญหาอนดบ 4 จากปญหาบคลากรทงหมด

(สาโรจน 2550, 162-163) แตขอมลปน พบวาปญหาการขาดแคลนอาสา

สมครมถงรอยละ 63 ทเดยว ทงนอาจอธบายไดวา สถานไมเพยงไมสามารถ

จดอบรมผดำเนนรายการหนาใหมไดเทานน อาสาสมครผดำเนนรายการท

มประสบการณยงถก “ดงตว” ไปเปน “ดเจหลกทมคาตอบแทน” ของ

สถานวทยชมชนธรกจทองถนอกดวย ทงน การเสรมศกยภาพอาสาสมคร

ทงเกาและใหม นอกจากจะเปนการพฒนารายการของสถานใหมคณภาพ

แลว ยงเปนการสรางบคลากรอนจะสงผลใหเกดความยงยนตอวทยชมชน

ดวย อยางไรกตาม ในความเปนจรง พบวามสถานวทยชมชนเพยง 1-2

สถาน (ไมถงรอยละ 3) ทสามารถจดกจกรรมพฒนาศกยภาพบคลากร

ของตนไดตามลำพง

PB

197

สำหรบปญหาดานเทคโนโลยนน คลนทบคลนเบยดยงคงเปนปญหา

ทสำคญในการดำเนนงานวทยชมชน อยางไรกตาม ขอมลจากตารางแสดง

ใหเหนวา ปญหาทคำนงถงในชวงปนคอ “การเสอมสภาพของเครองสง

คอมพวเตอร สาย-เสาอากาศ รวมถงอปกรณอนๆ ในหองสง” ปญหาน

ไมเพยงแสดงใหเหนถงการดำเนนงานยาวนานของสถานวทยชมชนแตละ

แหง และเหนถงงบประมาณทมจำกดของแตละสถานแลว ยงสะทอนให

เหนวา ผเกยวของในวทยชมชนยงมความรทจำกดในการดแลรกษาอปกรณ

ตางๆ อยางเชน การมอปกรณสำรองไฟเพมอก 1 ตว อาจทำใหคอมพวเตอร

และเครองสงยดอายการใชงานออกไปไดอกนาน

198


ขอเสนอตอกองทนวจยและพฒนาของ กสทช.

ก) การบรหารกองทนวทยชมชน

คณะกรรมการบรหารกองทนวจยและพฒนากจการกระจายเสยง

กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม ควรกอตง “กองทนวทยชมชน”

และแตงตง “คณะทำงาน” ขนมาวางนโยบายและแผนงานสงเสรมชมชน

และสนบสนนผดำเนนการ “วทยชมชน” โดยตรง

นอกจากน องคประกอบของคณะทำงานควรมตวแทนของคณะ

กรรมการบรหารกองทนวจยและพฒนาฯ นกวชาการ และตวแทนของวทย

ชมชนในสดสวนทเทากน และนโยบายและแผนงานของกองทนวทยชมชน

ควรจะเปนการสงเสรมใหวทยชมชนสามารถดำเนนงานภายใตหลกการ

หรอปรชญาของวทยชมชน คอ วทยชมชนเปนของชมชน ดำเนนงานโดย

ชมชน และจดรายการเพอประโยชนของชมชน

การบรหารกองทนวทยชมชนเพอใหเปนไปตามปรชญาหรอหลกการ

ของวทยชมชนควรแบงออกเปน 2 ระดบ คอ

1) คณะกรรมการบรหารกองทนวจยและพฒนากจการกระจาย

เสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคม (ตามมาตรา 54 ของ

พรบ. องคกรจดสรรคลนฯ 2553) ทำหนาทบรหารและกำกบทศทางการ

ดำเนนงานของกองทนวทยชมชนทสงเสรมให “วทยชมชนเปนของชมชน

โดยชมชน และเพอชมชน”

2) คณะทำงานกองทนวทยชมชน ทำหนาทกำหนดยทธศาสตร

และวางแผนงานทสามารถสงเสรมใหวทยชมชนสามารถพฒนาตนเองและ

เกดความยงยนใน 4 ประเดน ดงน

2.1) ความยงยนทางสงคม หมายถง กระบวนการทางสงคม

ทจำเปนตอการสรางความยงยนใหกบสอชมชน หมายรวม

PB

199

ถงการมสวนรวมของชมชนในการดำเนนการ การผลตเนอหา

ในรายการวทยทสมพนธกบภาษาและวฒนธรรมของชมชน

การระดมทนภายในชมชน และการใหขอมลสะทอนการ

ดำเนนการวทยชมชนของคนในชมชน

2.2) ความยงยนเชงสถาบน หมายถงนโยบายของรฐทจะ

ตองมการกำกบดแลและมกฎหมายรบรองวทยชมชน และ

ไมใหอทธพลทางการเมองควบคมการกำหนดทศทางการ

ดำเนนการวทยชมชน นอกจากน โครงสรางการบรหาร

จดการตองมลกษณะประชาธปไตย รวมถงการเปนพนธมตร

กบองคกรอนๆ ดวย

2.3) ความยงยนทางการเงน คอ ศกยภาพขององคกรในการ

แสวงหารายไดเพอใชในการดำเนนการวทยชมชน หมาย

รวมถงการระดมเงนสดและการสนบสนนสงของและการ

บรการอนๆ ทงภายในและภายนอกชมชน

2.4) ความยงยนทางเทคนค หมายถง ความสามารถของ

บคลากรในองคกรทจะใชและบำรงรกษาอปกรณตางๆ ใน

หองสงกระจายเสยง รวมถงเครองสงกระจายเสยงและเสา

อากาศดวย นอกจากนบคลากรในองคกรตองสามารถ

ถายทอดทกษะดงกลาวใหกบคนรนตอไปทเขามาทำงาน

และเรยนรเทคโนโลยใหมๆ เพอนำมาใชพฒนาคณภาพ

รายการ (Kenneth Murphy and etc., 2011: 15)

นอกจากน กองทนวทยชมชนควรสงเสรมใหวทยชมชนสามารถ

ดำเนนงานตามหลกเกณฑ ระเบยบ และคำสงของ กสทช. มากกวาทจะ

บงคบใหวทยชมชนทำตามหลกเกณฑ ระเบยบ หรอคำสงนนๆ เนองเพราะผ

ดำเนนการวทยชมชนเปนอาสาสมครและดำเนนงานโดยไมมรายไดจาก

200


การโฆษณา บรรดาหลกเกณฑ ระเบยบ หรอคำสงตางๆ หมายถงการ

เพมคาใชจายและการแสวงหาองคความรทเกยวของมากขน นอกจากน

บรรดาหลกเกณฑ ระเบยบ หรอคำสงใดๆ ควรถอเปนเปาหมายท กสทช.

ควรจะทำงานรวมกบวทยชมชนใหบรรลผลตามหลกเกณฑ ระเบยบ หรอ

คำสงนนๆ

ข) แนวทางสงเสรมวทยชมชน

แนวทางสงเสรมวทยชมชนของกองทนวจยและพฒนาฯ ของ กสทช.

นน ควรจะเปนการชวยวทยชมชนใหสามารถแกไขปญหาดงกลาวขางตน

โดยสามารถแบงแนวทางสงเสรมออกเปน 7 ประเดน ดงน

1) การเสรมศกยภาพการดำเนนงานวทยชมชน โดยการอบรมเชง

ปฏบตการ การแลกเปลยนเรยนรระหวางสถาน การศกษาดงานสถานท

เปนตวอยางทดในดานตางๆ และการศกษาดงานในตางประเทศ การเสรม

ศกยภาพนควรสงเสรมอยางนอยใน 5 ประเดน ดงน

1.1 การบรหารจดการสถานวทยชมชน

1.2 การระดมทนภายในชมชน

1.3 การผลตรายการทตอบสนองความตองการของชมชน

1.4 การสรางการมสวนรวมของชมชนและการขยายกลมผฟง/

อาสาสมครของสถาน

1.5 การกำกบดแลกนเอง (Self-regulation) และการกำกบ

ดแลรวมกน (Co-regulation) ระหวางองคกรตวแทนวทย

ชมชน (ไดแกสหพนธวทยชมชนแหงชาต และ/หรอองคกร

ตวแทนวทยชมชนอนๆ) กบ กสทช./กสท.

2) การสนบสนนดานเทคนคทเกยวกบการกระจายเสยงชมชน

และเทคโนโลยสอใหม/การปรบตวเขาสระบบดจตอล ควรใหการสนบสนน

PB

201

ใน 2 ดานหลก ดงน

2.1 ดานเทคนคทเกยวกบการกระจายเสยงชมชน คอ การ

อบรมเชงปฏบตการเกยวกบการใช การบำรงรกษา และ

การตรวจสอบ/ซอมแซมเครองสงและอปกรณในหองสง

รวมทงการมเครองสำรองใหสถานวทยชมชนไดหยบยมเมอ

เครองสงเสย และการมเงนทนใหกยมสำหรบการซอม/ซอ

เครองสงวทยหรออปกรณในหองสง

2.2 ดานเทคโนโลยสอใหม/การปรบตวเขาสระบบดจตอล คอ

การสนบสนนการใชเทคโนโลยและการสอสาร หรอ “สอ

ใหม” ในการดำเนนการวทยชมชน เชน การอบรมบคลากร

สถานในการใชอนเตอรเนต การสนบสนนใหวทยชมชน

สามารถเขาถงอนเตอรเนตไดในราคาถกหรอไมตองเสยคา

ใชจาย การสงเสรมใหเกดเครอขายระหวางสถานเพอการ

แลกเปลยนเรยนรและพฒนาสถาน เปนตน

3) การใหเงนชวยเหลอเพอสนบสนนการดำเนนกจกรรมหลกของ

สถานวทยชมชน สถานวทยชมชนในหลายประเทศ รวมทงประเทศไทย

ประสบปญหาการระดมภายในชมชนทไมเพยงพอตอการใชจายเพอการ

กระจายเสยงของสถานวทยชมชน ดงนนกองทนวจยวจยชมชนควรสนบสนน

ทนไมเกนรอยละ 50 ของคาใชจายประจำปของแตละสถาน

4) การสนบสนนใหรายการวทยชมชนมความหลากหลาย เนองจากใน

แตละชมชนมกลมคนทหลากหลาย สถานวทยชมชนควรมรายการทตอบ

สนองความตองการของคนกลมตางๆ ภายในชมชน กองทนวทยชมชนควร

สนบสนนใหแตสถานผลตรายการเพอการศกษาและเรยนรของเดก เยาวชน

สตร ผสงอาย คนกลมนอยภายในชมชน ฯลฯ

202


5) การสนบสนนใหจดตงสถานวทยเพอกลมชาตพนธ ในประเทศ

ไทย มกลมชาตพนธ ซงเปนชนกลมนอยในสงคม มากกวา 10 กลม แต

กลมชาตพนธสวนใหญขาดองคความรดานการกระจายเสยงวทย และ

ฐานะทางเศรษฐกจทไมเออตอการจดตงสถานวทยของตนเอง ดงนน เพอ

ใหกลมชาตพนธสามารถม “สอ” เปนของตนเอง กองทนวทยชมชนควร

สนบสนนคาใชจายในการซออปกรณตางๆ เพอการกระจายเสยงวทย รวม

ทงการฝกอบรมใหสามารถบรหารจดการสถานและจดรายการวทยชมชน

ได

6) การสนบสนนอปกรณการกระจายเสยงทไดมาตรฐาน อยาง

เชน เครองสงกระจายเสยง เสาอากาศ เพอไมใหเกดคลนฟง เนองจาก

สถานวทยชมชน โดยเฉพาะทตงอยในพนทหางไกล เมอเครองสงกระจาย

และอปกรณอนๆ เสอมสภาพ อนสงผลใหคลนทกระจายเสยงรบกวน

กจการกระจายเสยงอนๆ การทจะตามชางเทคนคใหมาแกไข/ซอมตองใช

เวลาหลายวน และบางครงกตองมาแกไข/ซอมแซมหลายครง ทำใหสถาน

วทยชมชนตองเสยคาใชจายมากขน ดงนนกองทนวทยชมชนควรจะสนบสนน

เครองสงกระจายเสยงและอปกรณอนๆ ทไดมาตรฐาน พรอมดวยระบบ

การอดรายการอตโนมต และทมชางเทคนคเคลอนททสามารถใหบรการแก

สถานวทยชมชนทประสบปญหาไดทนทวงท

7) การใหทนสนบสนนการวจยวทยชมชน เปนการใหทนแกสถาบน

การศกษา นกวชาการ และผดำเนนงานวทยชมชนใหศกษาวจยวทยชมชน

ในแงมมตางๆ เพอนำผลวจยไปวางแผนสงเสรมการดำเนนงานของวทย

ชมชน นอกจากนควรมการวจยประเมนผลแบบมสวนรวมเกยวกบ

กระบวนการใหทนสนบสนนของกองทนวทยชมชนทก 1-3 ป เพอปรบปรง

/แกไขกระบวนการใหทนสนบสนนทตอบสนองตอความตองการทแทจรง

ของวทยชมชน

PB

203

ค) เงอนไขของการไดรบทนจากกองทนวทยชมชน

กองทนวทยชมชนควรมการประกาศวนเปดและปดรบโครงการเสนอ

ของรบทนสนบสนนทชดเจนแนนอน และควรพจารณาอนมตโครงการ 2

หรอ 4 ครงตอป นอกจากนกองทนวจยและพฒนาของ กสทช. ควรจดสรร

ทนใหกองทนวทยชมชนไมนอยกวารอยละ 20 ของเงนกองทนทงหมดใน

แตละป สวนคณสมบตของผมสทธขอรบทนสนบสนนจาก “กองทนวทย

ชมชน” ควรมคณสมบตดงน

- สถานวทยชมชนหรอผขอรบทนสนบสนนจากกองทนวทยชมชน

ตองไดรบใบอนญาต (ทดลอง) กระจายเสยงจาก กสทช.

- สถานวทยชมชนทไดรบทนสนบสนนจากกองทนวทยชมชนใน

รอบแรก ไมสามารถขอรบทนสนบสนนในรอบตอไปภายในปงบประมาณ

เดยวกน แตสามารถขอรบทนสนบสนนในปงบประมาณถดไปได

- สถานวทยชมชนทไดรบใบอนญาตมากกวา 1 สถานสามารถขอรบ

สนบสนนจากกองทนวทยชมชนรวมกนได (เครอขายระดบจงหวด ภมภาค

และประเทศ)

204



วทยชมชนเปรยบเสมอนเครองมอในการยกมาตรฐานการใชชวตของคนในชมชน ทำหนาทเปนแหลงขาวทม

สาระและเปนประโยชน รกษาเอกลกษณและวฒนธรรมของคนในชมชน

อ.พนา ทองมอาคม

(กรรมการบรหารกองทนวจยและพฒนา กสทช.,)

PB

205


การบรณาการมตเพศสภาพ ในวทยชมชน* ศรณทพย หมนทรพย**

* บทความน นำเสนอในการสมมนา “ผหญงและสอชมชน: พนทการศกษาตลอด

ชวต” วนท 25 พฤศจกายน 2552 ศรนาถการเดน จงหวดเชยงใหม

** นกวจย ศนยพหวฒนธรรมและนโยบายการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลย

เชยงใหม

PB

207

บทนำ

วทยชมชนในประเทศไทย เกดขนจากความรวมมอของหลายภาค

สวน และดำเนนการกระจายเสยงมารวมทศวรรษ ปจจบนมสถานวทย

กระจายเสยง ทเรยกตวเองวา “วทยชมชน” จำนวน 6,521 สถาน17

ทำใหเขาใจไดวา ประชาชนสามารถแยงชงทรพยากรคลนความถมาจากรฐ

โดยสามารถเขาถง บรหารจดการ และมชองทางสอสารของตวเองไดอยาง

กวางขวาง กลาวอกนยหนงกคอ จำนวนทมากมายน สะทอนใหเหนถง

ความกระตอรอรนของประชาชนทตองการทำหนาทสอดวยตวเอง

นอกจากวทยชมชนจะแสดงชยชนะในการเขาถงสอของภาคประชาชน

ดงกลาวแลว งานวจยหลายๆ ชน ยงแสดงใหเหนวา วทยชมชนมคณปการ

ตอสงคมในหลายๆ ดาน ไมวาจะเปนการ “สรางการมสวนรวมของคนใน

ชมชน” (Bhatchara 2005 ; สระชย 2549 และพนสมบต 2551) หรอ

การทำหนาทเสรมศกยภาพผหญงในดานเทคโนโลย การฝกทกษะการอาน

-เขยน รวมทงการใหทงผจดและผฟงสามารถสงแรงใจไฟฝนแกกนและกน

ดวย (ศรณทพย 2551) ถงแมวาจะยงคงไมสามารถไปใหถง การเปนสอ

เพอสงคมแบบในประเทศญปน ทมบทบาทสำคญในการฟนฟชมชนใหกลบ

สสภาพปกต หลงจากประสบภยแผนดนไหว (www.resarchsea.com)

หรอ การเปนสอทางเลอกแบบในประเทศปากสถาน ทใชวทยชมชนสราง

ความบนเทงใหกบผฟงขาประจำมากวา 15 ป กอนจะพฒนาไปสการทำ

หนาทสอสาธารณะ ซงรายงานประเดนขาวทไมเปนขาว (voice of the

17เปนจำนวนสถานวทยกระจายเสยงชมชนทวประเทศทยนแจงความประสงคจะประกอบ

กจการวทยกระจายเสยงชมชนตอคณะอนกรรมการวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน

ในคณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต เมอป พ.ศ.2552 ; สหพนธวทย

ชมชนแหงชาต อางใน www.prachathi.com เมอธนวาคม 2552

208


voiceless) ในสอกระแสหลก (www.adb.org) กตาม

จากการทำงานรวมกบสถานวทยชมชนมารวม 2 ป18 ผเขยนเหน

ดวยกบบทบาทของวทยชมชนทสรางการมสวนรวมใหเกดขนในชมชน ไป

พรอมๆ กบพบขอจำกดในระดบปฏบตการ ททำใหการบรหารวทยชมชน

ไมบรรลเปาหมายของการเปน “สอชมชน” ไดอยางแทจรง บทความชนน

จงมวตถประสงค เพอทำความเขาใจประเดนการเขามสวนรวมของผหญง

ในการดำเนนงานวทยชมชนภาคประชาชน และ นำเสนอการดำเนนงาน

วทยชมชนทคำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรม เพอเพมการมสวนรวมของ

คนในชมชนใหมากขนในทกระดบตามอดมการณทตงไว

ในบทความน เรมตนดวยการวเคราะหปฏบตการของสถานวทย

ชมชนภาคประชาชน 2 สถาน ทแตกตางกน ทงสถานทตง เหตผลการ

เรมตน การบรหารจดการ และการเขามสวนรวมของชมชน โดยใชแนวคด

การมสวนรวมในวทยชมชนทคำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรม ดวยการ

พจารณาการเขามสวนรวมของผหญง ผชาย และกลมอนๆ ใน 3 ระดบ

ไดแก ระดบการเขาถง ระดบการดำเนนการ และระดบตดสนใจ จากนน

จะนำเสนอขอมลการดำเนนงานวทยชมชนปจจบนทมองขามเพศสภาพ

ดวยสดสวน บทบาท และอปสรรคของผหญงในการเขาเปนสวนหนงของ

วทยชมชน กอนจะนำเสนอใหเหนถงการ บรณาการมตเพศสภาพเพอ

18โครงการเสรมศกยภาพผหญงในวทยชมชน ไดรบการสนบสนนจากมลนธไฮนรคเบลล

สำนกงานเอเชยตะวนออกเฉยงใต ดำเนนโครงการกบสถานวทยชมชน 8 สถาน ใน

4 จงหวดภาคเหนอ ตงแตป 2551 แมระยะเวลาในการดำเนนกจกรรมรวมกบผจด

รายการผหญง และสถานวทยชมชนรวมแลวเพยง 12 เดอน แตผเขยนไดใชเวลาท

เหลอไปกบการทำความเขาใจบรบทพนทของสถานวทยชมชนแตละแหง ศกษาแนวคด

วทยชมชนทงในและตางประเทศ สงเกตการณการดำเนนการวทยชมชนในพนทจรง

และตดตามความกาวหนาของโครงการอยางตอเนองเปนเวลารวม 2 ป

PB

209

สรางการมสวนรวมของทกภาคสวน และคณปการของการมผหญงเขารวม

ในการดำเนนงานวทยชมชน รวมทงขอเสนอแนะเพอการดำเนนงานวทย

ชมชนทดในอนาคต ทงในระดบสถานและระดบชาต

การมสวนรวมของทกภาคสวนในวทยชมชน

แนวคดเรองการมสวนรวม เกยวของโดยตรงกบการปรบเปลยน

กระบวนทศนการพฒนาในสงคมไทย ซงใชกนมารวม 30 ปแลว โดย

เฉพาะอยางยงในสายงานขององคกรพฒนาเอกชน ทเคลอนไหวเพอการ

พฒนาและการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน นกพฒนากลมน

เชอวาการมสวนรวมเปน “กระบวนการพฒนา” ทตอง เปดโอกาสให

ประชาชน (ผทตองไดรบการพฒนา) สามารถเขามสวนรวมในการตดสนใจ

และกำหนดชะตาชวตของตวเอง ทมนกพฒนาเปนผอำนวยความสะดวก

และชาวบานเปนผดำเนนการในทกขนตอนตามกระบวนการพฒนานนๆ (

ปารชาตและคณะ 2543 : 136-139)

สำหรบรฐบาล การมสวนรวมเปน “ยทธศาสตร” สำคญ ในการ

กำหนดนโยบายตางๆ และการทำงานเพอสรางสงคมประชาธปไตย จงม

ความพยายามทจะ เปดโอกาสใหประชาชน ไดมสวนรวมในทกขนตอน

การพฒนา ทงในการแกไขปญหาและปองกนปญหา โดยเปดโอกาสใหม

สวนรวมในการคดรเรม รวมกำหนดนโยบาย รวมวางแผน ตดสนใจและ

ปฏบตตามแผน รวมตรวจสอบการใชอำนาจรฐทกระดบ รวมตดตามประเมน

ผลและรบผดชอบในเรองตางๆ อนมผลกระทบถงประชาชน ชมชนและ

เครอขายทกรปแบบในพนท (www.thaipoliticsgovernment.org) ใน

ปจจบน แนวคดเรองการมสวนรวมน ไดขยบจากการเขารวมในโครงการ

พฒนาทเนนประโยชนสวนชมชน ไปสการมสวนรวมทางการเมองและ

210


นโยบาย ซงใชฐานะความเปนพลเมองเขาไปกำหนดนโยบายสาธารณะท

คาดวาจะมผลกระทบตอชวตของประชาชนโดยรวม (www.pnet.ids.ac.uk)

การมสวนรวมตามแนวคดขางตน จงเปนการมสวนรวมของประชาชน

ตามแนวทางการปกครองในระบอบประชาธปไตย ทเปดโอกาสใหประชาชน

พฒนาการรบร สตปญญา และความสามารถในการตดสนใจกำหนดชวต

ดวยตนเอง อยางไรกตาม เมอมการนำแนวคดนไปใชอยางกวางขวางใน

ปจจบน ทำใหเกดการใหความหมายทหลากหลาย และแตกตางกนไปตาม

ความเขาใจและประสบการณของแตละบคคล

แนวคดการมสวนรวมในวทยชมชน

การเกดขนของวทยชมชนในประเทศไทย เรมตนจากองคกรพฒนา

เอกชนและนกวชาการหวกาวหนาดานการสอสารมวลชน ทเหนวา “วทย

ชมชน” เปนเครองมอหนงในการเสรมสรางความเขมแขงใหกบประชาชน

และเปนชองทางการสอสารภาคประชาชน ภายใตการรบรองของกฎหมาย

PB

211

รฐธรรมนญ โดยยดอดมการณของชมชน โดยชมชน และเพอชมชน ซง

หมายถง “วทยชมชนเปนของชมชน ดำเนนการโดยชมชน เพอประโย

ชนของชมชน โดยไมแสวงหากำไรในทางธรกจ และไมถกแทรกแซง/

ครอบงำจากรฐ ทน และนกการเมอง” (กาญจนา 2546: 10, ปณณพร

2549: 23, และสาโรจน 2551: 67-69) นนแปลวา คนในชมชนจำเปน

ตอง “เขาไปมสวนรวม” อยางแทจรง จงจะทำใหอดมการณดงกลาวเปน

จรงได

วทยชมชนจงถอเปนเครองมอในการพฒนาสงคม เชนเดยวกบ

โครงการพฒนาอนๆ ในประเทศไทย และทำใหวทยชมชนแตกตางจาก

วทยของรฐ และวทยเชงพาณชย คอเปนสอทจดตงและดำเนนงานโดย

ชมชน กระจายเสยงครอบคลมเฉพาะพนท มงเปาหมายเพอประโยชน

สงสดของชมชน และตอบสนองความตองการทแตกตางหลากหลายของ

ชมชน การดำเนนการลกษณะน เรยกรอง “การมสวนรวมของรวมของ

คนในชมชน” อยางสง โดยสมาชกในชมชนสามารถเขามสวนรวมไดใน 3

ระดบหลกๆ คอ ใน ระดบการวางเปาหมาย ซงหมายถงสทธของชมชนใน

การกำหนดแผนงาน นโยบาย เปาหมาย หลกการ งบประมาณ ฯลฯ เพอ

ใหสอดคลองกนทงระดบทองถน ระดบภาค และระดบชาต ทงในแงของ

เนอหา เวลา และผงรายการ รวมถงการบรหารอาสาสมคร และบรหาร

การเงนใหบรรลเปาหมายทตงไว ระดบการผลต หมายถงการมสวนรวม

ในการผลตเนอหาและรายการ ซงรวมถงความสามารถในการเขาถงความร

ดานเทคโนโลยทจะใชในการผลตรายการดวย และ ระดบการตดสนใจ

หมายถงการเขามสวนรวมในการบรหารจดการ ตดสนใจออกแบบรายการ

ทจะออกอากาศ (UNESCO 2003 : 9 และ Jorge Merino Utreras

cited in Peruzzo 1997: 173)

212


ดงกลาวแลววา วทยชมชนในประเทศไทยรเรมโดยองคกรพฒนา

เอกชน และนกวชาการดานสอสารมวลชน ดวยการจดกระบวนการเตรยม

ความพรอมชมชนเพอกอตงสถานวทยชมชนในพนทตางๆ ทวประเทศไทย

ผานโครงการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเพอพฒนาศกยภาพชมชน

ในการดำเนนการสอวทยกระจายเสยงของภาคประชาชน (เออจต 2545)

ซงพบวา โครงการดงกลาว ทจดกระบวนการเตรยมความพรอมใหกบกลม

แกนนำชาวบานน สามารถจดประกายทางปญญา ใหชมชนเกดความตนตว

สนใจ และตระหนกในสทธทางการสอสารตามรฐธรรมนญ ประกอบกบ

การขบเคลอนงานวทยชมชนภาคประชาชน และการสนบสนนงบประมาณ

จากกองทนเพอการลงทนทางสงคม (SIF) สงผลให ผนำชมชน ทเขารวม

ในเวทเตรยมความพรอมนน ตองรบเรงตดสนใจ “กอตงวทยชมชน”

แทนชมชนโดยรวม

จงพบวา วทยชมชนบางแหงเกดขนจากความตองการมวทยชมชน

เหมอนกบชมชนใกลเคยง จงเขยนโครงการของบประมาณไปยงสถาบน

พฒนาองคกรชมชน เพอนำมาสนบสนนอปกรณและจดตงสถาน บางแหง

มกจกรรมทางสงคมของประชาชนในพนทอยแลว องคกรพฒนาเอกชนท

สนบสนนวทยชมชนจงนำงบประมาณและอปกรณไปมอบให เพอใชสอสาร

และเคลอนไหวตอไป โดยมนอยแหงทเกดจากการวเคราะหสงคมของบรรดา

ผนำในชมชน และสรปวาชมชนตองมสอของตวเอง เพอใชตอสกบสอ

กระแสหลกทไหลบาเขาสชมชน และฟนฟศลปวฒนธรรมของชาตพนธ

ตนเองกลบคนมา จงศกษาเรยนรและระดมทนในการซออปกรณและจดตง

สถาน19 การเรมตนทแตกตางกนน สะทอนถงความตองการและการให

19ประมวลขอมลจากความเปนมาของวทยชมชน ในทำเนยบวทยชมชนภาคเหนอตอน

บน ; เครอขายสอภาคประชาชนภาคเหนอ 2548

PB

213

ความสำคญกบ “วทยชมชน” ของคนในชมชนทแตกตางกน ซงนำไปสการ

“เขามสวนรวม” ในการดำเนนการอนๆ ทจะตามมาดวยเชนกน ทงน

สมาชกสวนใหญในชมชนไมรสกเปนเจาของวทยชมชน อาจเพราะไม

เขาใจในหลกการของวทยชมชน หรอเขาใจผดวาวทยชมชนเปนโครงการ

ของแกนนำกลมหนงเทานน (พลสมบต 2552 : 18-19)

งานวจยประเดนการมสวนรวมในวทยชมชนหลายชน ยำใหเหนถง

ระดบการเขามสวนรวมในวทยชมชนอยางชดเจน เชน วระวรรณ (2545)

พบวา คนในชมชนมสวนรวมในการฟง โดยโทรศพท-เขยนจดหมาย-บอก

ผานผจดรายการทรจกถงเรองการรบฟง เนอหา ฯลฯ และในการเปนผจด

รายการ (วระวรรณ 2545 : บทคดยอ) และวรพงษ (2007) ระบวา

การมสวนรวมในวทยชมชนดวยการรบฟง โดยผฟงสวนใหญจะโทรศพทขอ

เพลง และรวมเลนเกมส การเปนผจดรายการของกลมเยาวชน รวมทงการ

สนบสนนการเงนในการดำเนนงานวทยชมชนดวย (Weerapong 2007:

137) หมายความวา วทยชมชนเอง สามารถ “สรางการมสวนรวม” ให

เกดขนกบคนในชมชนไดในบางระดบ และบางกลมเทานน

214


ปฏบตการมสวนรวมทเกดขนจรง

จากแนวคดการมสวนรวมในการดำเนนการวทยชมชนดงกลาว

สามารถใชพเคราะหการดำเนนการวทยชมชนอยางมสวนรวมในปจจบน

ใน 3 ระดบ ไดแก 1. ระดบการเขาถง คอพจารณาวา คนในชมชนทเปนผ

ฟง สามารถเลอกรายการทตองการฟงหรอไม สามารถเขาไปจดรายการท

เปนประโยชนหรอไม และสามารถแสดงความคดเหน เพอการปรบปรง

เปลยนแปลงรายการ ผจดรายการ และคณะกรรมการ อนเปนประโยชน

ตอการดำเนนงานสถานวทยชมชนตอไปหรอไม 2. ระดบการดำเนนการ

คอพจารณาโอกาส และการเขามสวนรวมของคนในชมชนในทกระดบของ

ระบบการสอสาร ทงการวางแผน การกำหนดเปาหมาย การผลตรายการ

การออกแบบรายการ การจดรายการ การตดตามความกาวหนา การ

ประเมนผล และการสรปบทเรยน หมายความวา คนในชมชนสามารถเปน

ผปฏบตการไดมากนอยเพยงใด และ 3. ระดบตดสนใจ คอพจารณาโอกาสท

คนในชมชนจะสามารถเขาถงตำแหนงทมอำนาจในการตดสนใจ เชนการ

เปนคณะกรรมการ เปนตน

จากการศกษาการมสวนรวมของทกภาคสวนทเกดขนจรงในสถาน

วทยชมชน 2 แหง ไดแก 1) วทยชมชนในเขตเมอง ตงอยในวดประจำ

อำเภอ มพระสงฆเจาอาวาสดแลบรหาร ตงอยไมไกลจากตวเมองเชยงใหม

นก และ 2) วทยชมชนในเขตชนบท ตงอยในพนทสาธารณะของชมชน

ไกลจากเชยงใหม 100 กโลเมตร พบวา เงอนไขภายในและภายนอกมากมาย

ทสงผลตอการดำเนนงานแบบมสวนรวมของวทยชมชน

PB

215

ระดบการเขาถง : อสรภาพของชมชน แตอปสรรคของผจดรายการ

ในสถานการณทวทยชมชนเกดขนเปนจำนวนมาก นอกจากจะแยง

ชงพนทบนหนาปดวทยไปแลว ยงแยงผฟงวทยทมอยจำนวนไมมากใน

ชมชนดวย ทำให “ผฟง” สามารถเลอกฟง และโตตอบอยางกระตอรอรน

กบสถานทตวเองพงพอใจ ผฟงหลายคนเลาวา เมอรำคาญกบ “เสยงทไม

ชด เพราะคลนอนมาแทรก” หรอ “ผจดพดมาก” กจะ “ไหล (หมนคลน)

” ไปฟงรายการจากสถานวทยคลนอนๆ ทออกอากาศอยมากมาย เมอ

หายเบอ หายรำคาญแลว กจะหมนกลบมาฟงคลนของชมชนเชนเดม

หากมองสถานการณนอยางใจกวาง จะพบวาจำนวนสถานวทยชมชนท

เพมขน ไมวาจะเปนแบบแสวงหากำไร หรอรบใชการเมอง ลวนแตตองการให

ประชาชนในชมชนเขามสวนรวม ทงในดานการรบฟง แสดงความคดเหน

และเขาเปนผจดรายการ การแขงขนทเกดขนเปนโจทยทกลมผบรหาร

สถานตองเปนผแกไข แตสำหรบผฟงและคนในชมชนแลว สถานการณดง

กลาว เปนการเพมชองทางการเขาถงสออยางอสระมากขน แมจะเปนไป

เพอความบนเทงมากกวาสาระประโยชนตามอดมการณทอยากใหเปน

กตาม

สำหรบการเปดโอกาสใหคนกลมตางๆ ในชมชน ทแตกตางกน ไม

วาจะดวยเพศ อาย และสถานภาพทางสงคม สามารถเขาเปน “ผจดรายการ”

มากนอยเพยงใดนน ในสถานการณการแขงขนปจจบน พบวา ผจดรายการ

อาสาสมครฝปากดจำนวนมาก ถกดงตวไปเปนผจดรายการประจำของ

สถานวทยธรกจชมชน และวทยรบใชการเมอง ประกอบกบขอจำกดของ

การดำเนนการวทยชมชนทวา ผจดรายการของวทยชมชนจำเปนตองไดรบ

การฝกอบรมมากอน จงไมสามารถหาผจดรายการหนาใหมเขามาเสรมทม

วทยชมชนได เพราะกระบวนการเสรมศกยภาพผจดรายการขององคกร

พฒนาเอกชนตางๆ ในปจจบนแทบจะไมมเลย แตเหตผลทสำคญทสดกคอ

216


เทคโนโลยในหองสง ทเปนสวนหนงของการดำเนนงานวทยชมชน เปน

อปสรรคทสำคญของการเขาเปนผจดรายการวทยชมชนของคนในชมชน

เพราะมผรจำนวนมากไมสามารถเปนผจดรายการวทยชมชน เพยงแค “ใช

คอมพวเตอรไมได”

สถาน วทยชมชนตวอยางในเขตเมอง อปกรณเทคโนโลยในหอง

สง ถงชวงเสอมสภาพ ประกอบกบคณะกรรมการและผจดรายการออน

แรงลงเพราะความขดแยงในการบรหารจดการสถาน ผจดรายการบางสวน

ยายไปอยสถานวทยทไดคาตอบแทน สวนทเหลอกขาดทศทางการทำงานท

แนนอน การตอสกบวทยชมชนอนจงเหนผลตงแตเรมตน สงเดยวทเปน

แรงใจใหกบการดำเนนงานวทยชมชนแหงน กคอ “แฟนตวจรง” ทเปนก

ลมเพอนและคนในครอบครวของผจดรายการกลมเลกๆ และผฟงรอบนอก

ชมชนทตดตามฟงสาระประโยชนจากรายการประจำบางรายการ สำหรบผ

ฟงสวนใหญทเหลอ ตางเลอกชองทางรบฟงวทยอยางอสระ และไมรสก

แตกตางทจะฟงวทยธรกจชมชนแหงใหม เพราะเสยงผจดรายการทไดยน

ลวนเปนเสยงเดยวกบวทยชมชนเดม หลายคนเขาใจผดไปวา เปนทมวทย

ชมชนเดมยายสถานทตงสถานใหมทชดเจนกวาเดมไปเลยทเดยว

สำหรบผจดรายการนน ความขดแยงของคณะกรรมการและความ

ไมสามารถตดสนใจของผจดการสถาน ทำใหไมมกระบวนการฝกอบรมผ

จดรายการหนาใหมอยางตอเนองเชนเดม ผจดรายการของสถานน จง

จำกดอยเฉพาะกลมเพอนสงวยดวยกน ทพยายามฝกการจดรายการให

กนเองแบบฝกไปจดไป เพราะในสถานวทยและในชมชน ไมมเครอง

คอมพวเตอรใหฝกซอมนอกเวลาแตอยางใด

สวนสถาน วทยชมชนในเขตชนบท นน ตงอยในพนทชนบท จง

ไมใชเปาหมายของวทยธรกจชมชน ทำใหไมเกดการแยงชงคลนและมวลชนนก

นอกจากน อตลกษณทชดเจนของการกอตงวทยชมชน ดวยการออกอากาศ

PB

217

เปนภาษาชาตพนธ ภาษาถน และภาษาไทยกลาง สงผลใหผฟงในกลม

ชาตพนธตดตามฟงรายการทจดโดย “ภาษาของเราเอง” อยางกวางขวาง

เพราะภาษาทใชน ทำใหผฟงรสกถงความเปนเจาของ เปนพวกเดยวกน

และตอบสนองดวยการบรจาคเงนสนบสนนอยางสมำเสมอ โทรศพทขอ

เพลง โทรศพทจบผด-ถก กลาวขวญถงสถาน และทกทายผจดรายการทก

ครงทเจอ เปาหมายของการดำเนนรายการของสถาน ทตองการฟนฟ

วฒนธรรมชาตพนธประสบความสำเรจ ไมเพยงสรางความมชวตชวาใหกบ

คนในชมชนเมอรบฟงเพลงและกวในภาษาของตวเองเทานน ยงทำใหผฟง

เกดความตระหนกในคณคาวฒนธรรมของตวเองอกดวย

สำหรบผจดรายการหนาใหม มเพมไมมากนกเชนเดยวกน เนองมา

จากเหตผลของการฝกอบรม และความกลวเทคโนโลยในหองสง

อยางไรกตาม มความพยายามทจะใหผสนใจเขาฝกการเปนผจดรายการ

โดยการเชญชวนใหเขาสงเกตการณการจดรายการวทยทสถานโดยตรง

และหากสนใจกจะใหรวมจดรายการกบผจดรายการเดมททำหนาทพเลยง

และพบวา ในสถานวทยและในชมชน ไมมเครองคอมพวเตอรใหฝกซอม

นอกเวลาเชนเดยวกบวทยชมชนในเขตเมอง

กลาวโดยสรปไดวา สถานการณทวทยชมชนในประเทศเกดขนจำนวน

มาก และตางแขงขนกนดำเนนงานเพอแยงชงจำนวนผฟงทยงวนจะยงลด

จำนวนลง เพราะหนไปรบสออนๆ นน เปนเงอนไขททำให คนในชมชนท

เปนผฟงวทย มอสระทจะเลอกฟง “สาระและบนเทง” ตามความตองการ

ของตวเอง ในขณะเดยวกนกเรยนรวา การดำเนนการวทยชมชนนน ไม

สามารถปฏเสธทกษะดานเทคโนโลยทมาพรอมกบการดำเนนงานวทย จง

เปนอปสรรคสำคญของคนในชมชน ทจะเขาถงวทยชมชนในฐานะทเปนผ

จดรายการ ซงเรยกรองความสามารถดานเทคโนโลย ทกษะในการนำ

เสนอรายการ และความรในประเดนทออกอากาศดวย

218


ระดบการดำเนนงาน : ผงรายการจรง แตเสยงจดรายการปลอม

เมอพจารณาการมสวนรวมของชมชนในระดบการดำเนนการ สามารถ

แยกพจารณาไดหลายแงมม ในบทความน จะพจารณาในสวนของการเปน

ผจดรายการ และตวรายการทสามารถตอบสนองความตองการของชมชน

ทแตกตางหลากหลาย ทงน เพอใหเหนวา เสยงทออกอากาศเปนเพยงการ

ออกเสยงเพอตวเอง หรอสามารถเปนตวแทนของผไรสทธ ไรเสยงดวย

ดงกลาวแลววา การเขามาเปนผดำเนนรายการวทยชมชนนน ตาม

นโยบายวทยชมชนเมอกอตง ตองไดรบการฝกอบรมเบองตนเสยกอน แต

เมอ วทยชมชนในเขตเมอง น ตองเผชญหนากบผจดการทไมสามารถ

ตดสนใจได และไมมภาวะผนำ ทำใหผจดรายการชดปจจบน มผผานการ

ฝกอบรมการเปนผจดรายการวทยชมชนภาคประชาชนไมถงครงหนง สง

ผลใหรายการปจจบนของสถาน ปรากฏเปนรายการเพลงถงรอยละ 50 ทง

ชอรายการและรปแบบการนำเสนอ ทจดเพลงใหตามคำขอ ทงเพลงลกทง

และลกกรงครงละ 2-3 เพลง สลบกบการอานขาวประชาสมพนธและ

ทกทายพดคย สวนอกรอยละ 50 เปนรายการสาระบนเทง ทเตรยมเนอหา

สาระมาเปนพเศษในแตละวน สลบกบการเปดเพลงชวงละ 2-3 เพลง

เมอพจารณารายการ และเนอหาทออกอากาศในสดสวนรายการ

เพลงและสาระ เพยงอยางละครง กดจะไมเลวรายนก ถามการออกอากาศ

ตามผงรายการดงกลาว ทวาในแตละวนผจดรายการอาสาสมครบางคน ไม

สามารถจดรายการตามผงรายการทรบผดชอบได เพราะตดภารกจทสำคญ

กวา หวหนาสถานกจะแกไขโดยการ “เปดเพลง” ทงไว ทำใหรายการนน

เปนรายการเพลงลวนๆ ไมมแมแตผจดรายการ สงผลใหสถานกลายเปน

สถานเพลง เพราะการออกอากาศลกษณะนน

สวนผงรายการของ วทยชมชนในเขตชนบท สะทอนใหเหนถง

ความหลากหลายของรายการอยางชดเจน แมวาสวนใหญจะเปนรายการ

PB

219

วฒนธรรม จดเดนคอการประสานงานกบหนวยงานในพนท ไมวาจะเปน

สาธารณสข อทยาน สถานตำรวจ สภาวฒนธรรม ฯลฯ ทำใหสดสวนของ

เนอหาสาระครอบคลมแทบทกประเดน เพอทกกลมทหลากหลาย จากชอ

รายการ เนอหาทออกอากาศ และเปาหมายรายการ สามารถประเมนได

วา โดยภาพรวมผงรายการ มเนอหาสาระถงรอยละ 70 ของรายการทงหมด

อยางไรกตาม สถานการณการเปดเพลงทงไวในรายการทผจดรายการ

อาสาสมครไมสามารถมาจดได กเกดขนทสถานนดวยเชนกน แมวาผจด

รายการทมอยถง 29 คน นาจะสามารถดำเนนการตามผงรายการใหได

ตามทตงใจไว ปรากฏวา งานอาสาสมครทคาดหวงเวลาและความรบผดชอบ

ประดจงานประจำ เชน การเปนผจดรายการวทยชมชน ทำใหคณะกรรมการ

ตองตอบโจทยใหมน ใหไดอยางเรงดวน

กลาวโดยสรปไดวา เมองานวทยชมชนเลอกใชระบบอาสาสมครมา

ดำเนนการ สงทตองการกคอ การอทศเวลาและความรบผดชอบแบบอาสา

สมคร ทมงานประจำเพอเลยงชวตอยแลว การเกดขนของผงรายการจรง

ทตองการใหเปนไปตามอดมการณวทยชมชน โดยออกแบบใหมรายการ

เพอสะทอนเสยงจากทกกลมในชมชน กลายเปนการจดรายการดวยเสยง

ปลอม เมอไมมผจดรายการตวจรงไปออกอากาศ นนคอ เปดเพลงทงไว

ตลอดชวงเวลาทไมมผจดรายการ จงเปนอปสรรคทสำคญอยางยงในการ

ดำเนนงานวทยชมชนภาคประชาชนปจจบน

220


ระดบตดสนใจ : ชอจรง แตตวปลอม

หลกการเบองตนของการกอตงวทยชมชนนน คณะกรรมการควร

มาจากผแทนทกภาคสวน แกนนำการกอตงจงประสานความรวมมอไปยงผ

แทนกลมตางๆ ในชมชน เพอใหเขามสวนรวมเปนคณะกรรมการเพอ

บรหารจดการสถานวทยชมชน

วทยชมชนในเขตเมอง ซงกอตงดวยความปรารถนาดของแกนนำ

ในชมชน ทอยากใหชมชนน มวทยชมชนเชนเดยวกบชมชนขางเคยง จง

เขารวมกบขบวนการปฏรปสอ และเขยนโครงการของบประมาณจดตง

สถานวทยชมชน โดยเบองตนไดประสานงานกบกลมองคกรตางๆ ในชมชนให

เขารวมเปนคณะกรรมการบรหารจำนวนทงสน 24 คน ประกอบดวยผ

แทนของหลายๆ ภาคสวน ไมวาจะเปนผแทนเยาวชน ผแทนปราชญชาว

บาน ผแทนครภมปญญา ผแทนคร กศน.ผแทนครโรงเรยนประถมและ

มธยมในชมชน ผแทนจากหนวยงานรฐในทองถน เชน อบต. เทศบาล

สาธารณสขอำเภอ เปนตน รวมทงผนำอยางเปนทางการ เชน กำนน และ

ผใหญบานดวย

คณะกรรมการหลายทาน นอกจากจะทำหนาทบรหารจดการแลว

ยงทำหนาทเปนผจดรายการดวย ความกระตอรอรนของคณะกรรมการ

ไมวาจะเปนการนดประชม การปรบปรงผงรายการ การฝกอบรมนกจด

รายการรนใหม ฯลฯ เกดขนจรงในระยะแรกๆ ของการดำเนนงานวทย แต

ใน 2 ปหลง (พ.ศ.2551-2552) ทมการดำเนนโครงการเสรมศกยภาพผ

จดรายการผหญง พบวา “ไมมการประชมคณะกรรมการเลย” โดยประธาน

คณะกรรมการและหวหนาสถาน ใหเหตผลวา คณะกรรมการไมวาง และ

ไมมวาระจำเปนเรงดวนทจะตองประชม ทงๆ ทในความเปนจรง ตองม

การดำเนนการเกยวกบการแจงความประสงคประกอบกจการวทยกระจาย

เสยง และขอใบอนญาตประกอบกจการวทยกระจายเสยงในปน ซงประธาน

PB

221

คณะกรรมการและหวหนาสถาน ตดสนใจเรองตางๆ ตามลำพงโดยไมผาน

ทประชมคณะกรรมการ

เหนไดชดวา แมจะมความพยายามใหคณะกรรมการประกอบดวย

ตวแทนจากทกภาคสวน เพอสรางการมสวนรวมและเปนเจาของ หากแต

ปราศจาก “ความเขาใจในหลกการวทยชมชน” “ความตองการ” และ

“การอทศตว – เอาดวย” ของผแทนเหลานน ความกระตอรอรนทจะเขาม

สวนรวมกหมดไป คงไวแตชอทใชอางในเวทประชาคมวทยชมชน หรอใน

การขอใบอนญาตเทานน

ในสวนของ วทยชมชนในเขตชนบท นน เรมตนจากสภาวฒนธรรม

ปราชญชาวบาน ผแทนกลมบาน ผนำทางการในชมชน ทงกำนนและ

ผใหญบาน รวมทงหนวยงานราชการทองถน เชน องคการบรหารสวน

ตำบล และโรงเรยนประถม รวมตวกนจดเวทวเคราะหปญหาชมชน พบ

ปรากฏการณสำคญของสอกระแสหลกทมอทธพลตอการดำเนนชวตและ

วฒนธรรมของกลมชาตพนธในพนท จงเกดความตองการ “สรางสอ (วทย

ชมชน) ของตวเอง” เพอใชในการฟนฟวฒนธรรมและตอสกบสอกระแส

หลก ดงนน จงออกแบบการบรหารใหมคณะกรรมการบรหาร ประกอบดวยผ

แทนกลมรเรมกอตง ใหประชมปละ 1-2 ครง เพอตดตามนโยบาย และ

คณะกรรมการดำเนนงาน ประกอบดวยผแทนจากคณะกรรมการบรหาร

ผจดรายการ และผฟง ทประชมกนทกเดอน เพอประเมนการออกอากาศ

บรหารและรายงานการเงนทไดจากการบรจาค และจดการบคลากร การ

บรหารจดการของวทยชมชนแหงน จงเปนการบรหารของผบรหารตวจรง

เสยงจรง

นอกจากน คณะกรรมการไดใชยทธศาสตรในการดำเนนการ โดย

ใช “ความบนเทงยวใหตดใจ” ดวยการใหผจดรายการแตละคนใชเสยง

เพลงเชญชวนใหผฟงสนใจฟงวทยในชวงแรก ตอเมอผฟงตดรายการ จง

222


แทรกความร เนอหาสาระทเปนประโยชน พรอมกบใหขอมลเกยวกบการ

ดำเนนงานวทยชมชนทวา เปนของชมชน ดำเนนการโดยชมชน และเพอ

ประโยชนของชมชน จงดเหมอนวาการดำเนนงานวทยชมชนทนประสบ

ความสำเรจ อยางไรกตาม เมอพจารณาถงผแทนของกลมเยาวชน กลม

แมบาน กลมคนดอยโอกาส ฯลฯ บางกลม พบวากลมดงกลาว ยงไม

สามารถเขารวมในระดบตดสนใจของสถานได ทงนดวยวฒนธรรมทาง

ชาตพนธทยงไมเปดพนทสาธารณะใหกบพวกเขา

สรปไดวา ในระดบของการตดสนใจนน แมจะมความพยายามให

เกดการมสวนรวมของทกภาคสวนจรงๆ แตกยงพบการเปนชอจรง-ตว

ปลอมในการบรหารและการตดสนใจในสถาน โดยยงไมสามารถไดตวแทน

จากคนในชมชนทกกลมเขาไปตดสนใจใหกบกลมของพวกเขา และทำให

เสยงของพวกเขาถกไดยนในสอชมชนน สะทอนใหเหนถงความไมสามารถ

ไปใหถงการเปนสอของผไรเสยงไดอยางแทจรง

PB

223

การมสวนรวมทมองขามเพศสภาพ

วทยชมชนเอง เปนสอชนดหนงทเกยวของโดยตรงกบความรดาน

เทคโนโลย และเทคโนโลยโดยพนฐาน ถกทำใหเชอวา มความเปนกลาง

ทางเพศ หากในความเปนจรง ทงเทคโนโลยและสอ ถอเปนอาณาเขตของ

ผชายตงแตเรมตนแลว (Kuga Thas.et.al, 2007 : 3) จงไมใชเรองแปลก

ทจะพบวา วทยชมชนมองขามผหญง และเมอใชกรอบวทยชมชนเปน

เครองมอเพอการพฒนาโดยไมไดใชมตเพศสภาพเปนเงอนไขหลกในการ

ดำเนนโครงการ จงสรางความไมเทาเทยมกนระหวางผชายและผหญงใน

การเขามสวนรวม และรบผลประโยชนจากวทยชมชนใหเกดขน

การศกษาวทยชมชนทผานมาพบวา ผฟงวทยชมชนมากกวาครง

เปนผหญง (Weerapong 2007: 135) เชนเดยวกบการศกษาของพล

สมบต (2552:16) ทพบวา ผหญงมสวนสำคญในการพฒนาวทยชมชน

กลาวคอ ผหญงเปน “แฟน” รายการประจำ โดยมสวนรวมอยาง

กระตอรอรนดวยการโทรศพทเขารายการเพอขอเพลง สนทนากบผจด

รายการ ใหกำลงใจ เสนอแนะและสะทอนความคดเหนตอการจดรายการ

รวมทงนำอาหาร ของฝาก และของขวญไปใหกบผจดรายการดวย นอกจากน

ยงมสวนรวมในการสนบสนนคาใชจาย ดวยการบรจาคเงนสวนตวและ

เปนเรยวแรงสำคญในการจดผาปาระดมทนเพอวทยชมชน

นอกเหนอจากการเปนผฟงวทยชมชนแลว ผหญงยงสามารถเขาม

สวนรวมในวทยชมชนโดยเปนผจดรายการดวย ในการศกษาขอมลพนฐาน

วทยชมชนภาคประชาชนพบวา วทยชมชนภาคประชาชนมผจดรายการ

เฉลยสถานละ 14 คนนน เปนผหญง 5 คน และเปนผชาย 9 คน (สา

โรจน 2551: 140-141) จะเหนวา จำนวนผฟงวทยชมชนทเปนผหญง

จำนวนมากนน ไมไดขยบฐานะขนไปเปนผจดรายการอาสาสมครเสมอไป

224


ทงนเพราะอปสรรคดานเทคโนโลยเปนสำคญ20

ทงน การเปนผจดรายการแสดงใหเหนถงการเขามสวนรวมในระดบ

ของการเปนผผลต และแสดงฐานะของการออกเสยงเพอตวเอง แนนอน

วาการเปนผจดรายการอาสาสมครนน จำเปนตองใชทกษะเฉพาะบางอยาง

ดวย ดงนน เมอมผหญงจำนวนหนงสามารถเขาเปนผจดรายการวทยได

แสดงใหเหนวา ทกษะดงกลาวสามารถพฒนาได ดงเหนไดจากโครงการ

เสรมศกยภาพผหญงในวทยชมชน ทสามารถเพมจำนวนผจดรายการผหญง

และเพมรายการผหญงใหกบวทยชมชนหลายๆ แหง หลงจากการฝกอบรม

เชงปฏบตการเพยง 2 ครงเทานน (ศรณทพย 2551)

นอกจากการเขารวมในฐานะผฟง และผจดรายการแลว ยงพบวา

ผหญงบางสวนยงสามารถเขามสวนรวมในระดบบรหารสถานอกดวย โดย

เปนเหรญญก และกรรมการบรหารอกดวย (พลสมบต 2552:17) ทงน

ผหญงทสามารถเขามสวนรวมในรบบรหารจดการวทยชมชน อาจจะยงม

ไมมากนก หากเปนนมตหมายทดทสะทอนใหเหนถงแนวโนมอนจะกอให

เกดความเทาเทยมระหวางหญงชายในการทำงานวทยชมชนตอไป

20จากการรวบรวมขอมลผจดรายการผหญง และผสนใจจะเปนผจดรายการผหญง ใน

โครงการเสรมศกยภาพผหญงในวทยชมชน เมอป 2551 พบวารอยละ 57 ตองการ

การฝกอบรมเทคโนโลยในหองสง และรอยละ 67 ไมเคยไดรบการฝกอบรมใดๆ

เกยวกบการเปนผจดรายการวทยชมชนเลย

PB

225

ตารางท 1 แสดงจำนวนคณะกรรมการวทยชมชน จำแนกตามเพศ

เปรยบเทยบระหวางวทยชมชนเขตเมองและชนบท

จำนวนสถาน จำนวนคณะกรรมการ21

ผหญง ผชาย รวม

วทยในเขตเมอง 8 (33%) 16 (67%) 24 (100%)

วทยในเขตชนบท 3 (13%) 20 (87%) 23 (100%)

สดสวนของผหญงในวทยชมชน

การพจารณาสดสวนของผหญงและผชายของคณะกรรมการวทย

ชมชน และผจดรายการน เพอทำความเขาใจจากขอเทจจรงทเกดขน และ

สามารถวเคราะหหาสาเหต อปสรรค และการสนบสนนตอไปในอนาคต

เมอจำแนกขอมลตามเพศแลว จะเหนสดสวนและบทบาททนาสนใจดงตอ

ไปน

จากตารางท 1 จะเหนวา วทยชมชนทงสองแหง มคณะกรรมการ

ทงหมดจำนวนใกลเคยงกน คอจำนวน 23 คนทสถานวทยในเขตชนบท

และจำนวน 24 คนในสถานวทยในเขตเมอง และเมอพจารณาจำนวน

ผหญง-ชาย ในคณะกรรมการของวทยชมชนทงสองแหง พบจำนวนผหญง

21ขอมลจำนวนคณะกรรมการน เกบรวบรวมจากรายชอของคณะกรรมการวทยชมชน

อยางเปนทางการ ซงใชแจงความประสงคขอใบอนญาตดำเนนการวทยชมชน ป

2552 กบทางคณะอนกรรมการกจการวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน ในคณะ

กรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต

226


นอยกวาผชาย และมความแตกตางกนระหวางสถานวทยทงสองแหงอยาง

เหนไดชด นนคอ วทยชมชนในเขตเมองมคณะกรรมการผหญงรอยละ 33

ในขณะทวทยชมชนเขตชนบทมคณะกรรมการผหญงเพยงรอยละ 13

วทยในเขตเมอง มจำนวนผหญงรอยละ 33 ซงถอวามอยจำนวน

มากอยางนาสนใจ แตในทางปฏบตกลบมใชเชนนน ดงกลาวแลวในหวขอ

กอนหนานวา คณะกรรมการชดน เปนกรรมการชอจรง-ตวปลอม และไม

มการจดการประชมมาเปนเวลานานมาแลว ทำใหคณะกรรมการผหญง

เหลาน ไมเพยงไมเคยไดแสดงความคดเหนและตดสนใจเพอชมชน และ

บางคนอาจไมรตวดวยซำไปวาตนเองเปนคณะกรรมการสถานวทย การม

ผหญงจำนวนมาก จงไมสงผลกระทบใดๆ ตอการบรหารจดการในสถาน

สำหรบวทยในเขตชนบทนน มจำนวนผหญงรอยละ 13 และไมมากนก

เมอเปรยบเทยบกบสถานวทยในเขตเมอง แต การเปนกรรมการชอจรง-ตว

จรง และบรหารงานตามนโยบายทคำนงถงเพศสภาพทวางเอาไว ทำให

สถานน มรายการผหญงและฟงเสยงผหญงในคณะกรรมการเสมอ สวน

สาเหตของจำนวนผหญงทไมมากนกน เปนเพราะวฒนธรรมของชมชน

บรเวณน ไมเอออำนวยใหผหญงออกมาทำงานเพอสาธารณะมากนก

ทำใหผหญงมทศนะตอตวเอง โดยเลอกเปน “หลงบาน” ทสนบสนนแนวหนา

อยางไรกตาม เมอพจารณาเงอนไขผหญงทเขาเปนคณะกรรมการพบวา

ผหญงทง 3 คนน มประสบการณพเศษคลายคลงกนคอ ไดมโอกาสเรยน

หนงสอ เดนทางออกนอกชมชน และทำงานในเมอง โลกกวางในสงคม

ภายนอกทำใหผหญงทง 3 คน เลอกทจะทำงานเพอสาธารณะโดยไมยด

ตดกบวฒนธรรมทเปนกรอบไวใหเชนเดม

PB

227

ตารางท 2 แสดงจำนวนผจดรายการวทยชมชน จำแนกตามเพศ

เปรยบเทยบระหวางวทยชมชนเขตเมองและชนบท

จำนวนสถาน จำนวนผจดรายการ22

ผหญง ผชาย รวม

วทยในเขตเมอง 10 (71%) 4 (29%) 14 (100%)

วทยในเขตชนบท 6 (22%) 22 (78%) 28 (100%)

สำหรบจำนวนของผจดรายการในตารางท 2 วทยในเขตเมอง มผ

จดรายการผหญงถงรอยละ 71 สวนใหญจดรายการเพลง สำหรบผฟง

ทวไปในชมชน คอเปนรายการทเปดเพลง พรอมกบประชาสมพนธขาว

ฝากในชมชน หรอเปดเพลงพรอมกบเลา (อาน) ขอมลทเตรยมมาออกอากาศ

มเพยง 3 รายการ23 เทานน ทออกแบบรายการและเตรยมเนอหาใหกบ

กลมผฟงเฉพาะเจาะจง ไดแก กลมแมหมาย กลมแมบานทสนใจสมนไพร

และกลมผสงวยทสนใจวฒนธรรม ในขณะท วทยในเขตชนบท มผจด

รายการผหญงรอยละ 22 ทจดรายการเฉพาะเจาะจง โดยเนนกลมผฟง

ตามเนอหารายการ เชนกลมผหญง กลมผใชปา และกลมเยาวชน

22ขอมลจำนวนผจดรายการน เกบรวบรวมจากรายชอผจดรายการตามผงรายการท

ปรากฏอยในปจจบน (ป 2552) ของสถานวทยชมชน

23ผจดรายการผหญงทง 3 รายการ เปนผทรวมแลกเปลยนเรยนรกบโครงการเสรม

ศกยภาพผหญงในวทยชมชนมาตลอด พวกเธอไดเรยนรการใชคอมพวเตอรเพอจด

รายการ เรยนรทกษะการจดรายการวทยทเปนตวของตวเอง และพยายามปรบปรงรป

แบบและการนำเสนอในรายการอยเสมอ

228


ผจดรายการผหญงของวทยชมชนเขตเมอง สวนมากเปนกลมผ

สงอาย ทมความสนใจในการเปนผจดรายการ ไมมภาระจากการทำงาน

แลว มอาชพอสระ และสามารถจดสรรเวลาทแนนอนสำหรบมาเปนอาสา

สมครจดรายการอยางสมำเสมอ เมอโครงการเขาไปฝกการใชคอมพวเตอร

ใหกบผจดรายการบางคน จนสามารถเปนผจดรายการได คนอนๆ ทประสบ

กบปญหา “กลวคอมพวเตอร” เชนเดยวกน กขอเขารวมการฝกอบรมดวย

เมอโครงการสามารถเขาไปแกไขอปสรรคสำคญเรองเทคโนโลยได ผสงวย

กลมน จงกลายมาเปนผจดรายการอาสาสมครทไมเหนแกคาตอบแทน ทำ

หนาทจดรายการใหกบสถานวทยชมชน แทนผจดรายการฝปากดทผนตว

เองไปเปน “ดเจวทยธรกจชมชน” อยางไรกด ผจดรายการผหญงกลมน

จำเปนตองไดรบการเสรมทกษะดานการจดรายการวทยชมชน รวมทง

เรยนรแนวคดการเปนนกสอสารเพอการเปลยนแปลงสงคมและแนวคด

ความแตกตางหญงชายตอไปอกดวย

สำหรบ วทยในเขตชนบท การจะเพมจำนวนผจดรายการผหญงคง

เปนไปไดยาก เพราะการกดกนมาจากวฒนธรรมและทศนคตตอการทำงานใน

พนทสาธารณะของผหญง อยางไรกตาม จากการพจารณาเงอนไขของผจด

รายการผหญงทมอย พบวาเปนกลมผหญงหวกาวหนา การเปดโอกาสให

กบกลมเยาวชนผหญงไดเขารวมฝกอบรมการจดรายการวทย ทำสารคด

วทยและโทรทศน และรวมศกษาดงานวทยชมชนอนๆ โดยคาดวาจะได

กลมเยาวชนน เขารวมเปนผจดรายการประจำในอนาคต นาจะเปนวธการ

เสรมความเขมแขงใหกบสถานไดอยางยงยนทางหนง

อาจกลาวไดวา สถานวทยชมชนแตละแหงมความพยายามทจะให

ผหญงเขามสวนรวมในการดำเนนงาน หากแตการบรหารจดการโดยคณะ

กรรมการทอาจพรองเรองแนวคดและประสบการณอยบางนน ทำใหการม

สวนรวมของคนบางกลมในชมชนหายไป สถานวทยชมชนหลายแหง ตอบ

PB

229

คำถามถงจำนวนผหญงทเขารวมดำเนนการวทยชมชนวา “สถานเปดโอกาส

ใหแลว เปดโอกาสใหกบทกคน..แตไมเขามากนเอง” โดยไมไดศกษาหาเหตวา

อปสรรคอะไร ททำใหผหญงและกลมผไรเสยงตางๆ “ไมสามารถเขารวม

ในวทยชมชนได ทงๆ ทเปดโอกาสใหแลว” การไมไดพจารณาถงอปสรรค

ของเทคโนโลย ความใกลไกลสถาน ความปลอดภยในการเดนทางของ

ผหญงและคนพการ หรอทศนคตบางอยางทสบเนองจากวฒนธรรม ทำให

สถานวทยชมชนไมสามารถสรางการมสวนรวมใหเกดขนไดจรง

อปสรรคของผหญงในวทยชมชน

เมอสอบถามอยางตรงไปตรงมา และพจารณาคำตอบของผจดรายการ

หญง และผฟงวทยชมชนผหญงแลว จะพบเงอนไขและปจจยทเปนอปสรรคตอ

การเขามสวนรวมของผหญง และกลมผดอยโอกาสอนๆ ในชมชนมากมาย

ทงปจจยทางเศรษฐกจ ททำใหคนจน ไมสามารถเขารวมในงานสาธารณะ

ดวยจตอาสาสมครได ปจจยทางวฒนธรรม ทยงคงกดกนกลมคนชายขอบ

และกลมผหญงใหอยในบางพนทและบางบทบาท และปจจยของวทยชมชน

เอง ทมชวโมงการออกอากาศยาวนาน จงคาดหวงความรบผดชอบจากผ

จดรายการอาสาสมครเยยงงานประจำ และกระบวนการดำเนนการตางๆ

ไมเออใหเกดการเขามสวนรวมอยางแทจรง ทงโดยตงใจหรอไมกตาม

1. การดำเนนงานทไมเคยคำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรมในชมชน

การมองชมชนเปน “ชมชนเชงกายภาพทมความสมานฉนท” ทำให

ไมไดตระหนกวา ในชมชนทมความแตกตางหลากหลายนน มความไม

ลงรอยกนอย เมอกลมทางสงคมกลมใดกลมหนง เขามสวนรวมในการ

ดำเนนงานวทยชมชน กอาจกดกนกลมทางสงคมบางกลมทไมลงรอยกน

230


ออกไปโดยปรยาย กลมผชายทเขารวมกอตงสถานวทยชมชน จนมความร

ชำนาญ และมนใจในการดำเนนการวทยชมชน กดกนกลมผหญงทไมม

ประสบการณ และหวาดกลวเทคโนโลยออกไปจากการเขาถงวทยชมชน

โดยไมไดตงใจ

นอกจากน การดำเนนงานสถานวทยชมชน และเทคโนโลยทางการ

สอสารนน เกยวของกนอยางแยกไมออก เทคโนโลยทถกเขาใจวาเปนเรอง

ทซบซอน เรยนยาก และไกลตว จงเปนอปสรรคสำคญทจะใหผหญงไม

สามารถเขาถงสถานวทยชมชน ประกอบกบการดำเนนงานตงแตเรมตนท

ไมไดคำนงถงชองวางทางดจตลระหวางเมองกบชนบท ทำใหการดำเนนงาน

วทยชมชนภาคประชาชน “ละเลยอปสรรคทางเทคโนโลย” ไปดวยความ

ตงใจหรอไมกตาม ซงเทคโนโลยน เปนอปสรรคทยงใหญสำหรบ “ชาว

บาน” ทไมคนเคย โดยเฉพาะอยางยงผหญงสงวย กลมชาตพนธ และกลม

ปราชญชาวบานทไมไดรบการศกษาในระบบโรงเรยน

ถงแมวา กระบวนการเตรยมความพรอมชมชนเพอการจดตงสถาน

วทยชมชนเองนน มความพยายามทจะกระตนใหม “ผแทนจากทกภาค

สวน” เขารวมในการดำเนนงานวทยชมชน แตกยงพบวา “ผหญงยงคงถก

ลม” ไปจากการปฏบตการจรง คณะกรรมการทไดมาในชวงแรก จงมเพยง

ชอ หากไมมตวจรงเขามาทำงานใหกบสถานในปจจบน

หากมการวเคราะหเชงมตหญงชายตงแตเรมตน จะพบวาเทคโนโลยใน

สถานและความเปนพนทสาธารณะของวทยชมชน เปนอปสรรคทสำคญตอ

การมสวนรวมของผหญง กจะออกแบบกระบวนการเสรมศกยภาพอยาง

เฉพาะเจาะจงใหกบผหญง และกลมดอยโอกาสอนๆ ไดตรงความตองการ

รวมไปถงการใชนโยบายระดบสถาน ระบใหมรายการทเฉพาะเจาะจง เชน

รายการผหญง รายการเดก หรอรายการผพการ กจะเปนการสรางเงอนไข

ทจะลดอปสรรคตางๆ ลงได

PB

231

2. มายาคตตอผหญงและผดอยโอกาส

จากสถานวทยชมชนในชนบท ทำใหเหนวา อปสรรคทสำคญททำให

ผหญงและผดอยโอกาสอนๆ ไมสามารถเขารวมในการดำเนนงานวทย

ชมชนนน สบเนองมาจาก “วฒนธรรมในชมชนเปนตวกำหนด” ซงมหลายๆ

ประเดนดงน

• ความเปน “พนทสาธารณะ”24 ของวทยชมชน ทำใหผหญง

จำนวนหนง ไมกลาเขามสวนรวม เพราะตองแสดงตวตนในทสาธารณะ

เนองจากพวกเธอยงอยากอยใน “พนทสวนตว” มากกวา ผหญงในชมชน

ชนบทหลายแหง ใหคำตอบตอคำถามวา ทำไม ไมเขารวมในสถานวทย

ชมชนวา “อาย ไมอยากทำตวใหคนรจกมากนก” “กลวชาวบานจะหาวา

อยากดง” ฯลฯ แมวาปจจบนจะมผหญงจำนวนหนงกาวเขามาใน “พนท

สาธารณะ” ทเคยเปนพนทของผชายมากขน แตกยงมผหญงจำนวนมาก

โดยเฉพาะในพนทชนบทถก “กลอมเกลาทางสงคม” (Socialization) ให

อยใน “พนทสวนบคคล” ทแสนจะปลอดภย (Comfort Zone) ดวย (สา

โรจน 2551ข. : 8) ความคนเคยกบพนทสวนตวดงกลาว กอใหเกดมายา

คต ทงทคนอนมตอผหญงและผหญงมตอตวเอง จงจดวางบทบาทของ

ผหญงไวท “การเปนผฟงและผสนบสนนทน” ใหกบวทยชมชนเทานน

24พนทสาธารณะ ในทนหมายถงพนทซงตรงขามกบพนทภายในบานของผหญง วทย

ชมชนเปนเครองมออนหนงในการเสรมสรางศกยภาพของผหญง โดยการเปดพนทให

“เสยงผหญง” หรอประเดนทเกยวของกบผหญง ใหเปนทรบทราบของสาธารณชน

และใชเปนพนทถกเถยงแลกเปลยนเหตผลเพอหาทางออกของปญหาผหญงดวย ด

รายละเอยดไดใน www.javnost-thepublic.org, Mitchell, Caroline. (1998), Women’s

(Community) Radio as A Feminist Public Sphere, The Public, Vol.5 (1998),

2.

232


ดงนน แมจำมงานวจยจำนวนมาก พบวาผหญงสวนใหญในชมชนแสดง

บทบาทดงกลาว แตไมไดตงคำถามกบปรากฏการณมายาคตน จงยงเปนการ

ตอกยำบทบาทผสนบสนนของผหญงยงขนไปอก

• มายาคตทวา ผหญงเรยนรคอมพวเตอร (หรอเทคโนโลย) ไม

ได หรอเทคโนโลยเปนเรองของผชาย หรอเทคโนโลยเปนอาณาบรเวณ

ของผชาย ทงน หากเขาใจ “ความแตกตางหญง-ชาย” อยางทเปนจรง

และเขาใจเทคโนโลยระดบพนฐานของวทยชมชนดวย กจะรวาผหญง รวม

ทงผดอยโอกาสคนอนๆ ในชมชน สามารถเรยนรทกษะการใชเทคโนโลย

ในวทยชมชนไดอยางด โดยใชวธการเฉพาะ ออกแบบวธการฝกอบรมให

เหมาะสม ใหเวลาทมากขนสำหรบการฝกหดทดลองใช จดการอบรมใน

พนทปลอดภยและเงยบสงบ (สาโรจน 2551 ข.)

• มายาคตตอบคลกภาพของผหญง เชน ผหญงสวนใหญ

ปากมาก ชอบเหนบแนม ไมควรแสดงความคดเหนในทสาธารณะ เปนตน

มายาคตเชงลบเหลาน ทำใหผหญงสวนใหญไมสามารถเขารวมในการเปน

ผจดรายการ และคณะกรรมการ ทงทในความเปนจรง มงานศกษามากมาย

ระบวา ความปากมาก การพดเหนบแนมนน เปนพฤตกรรมของทงผชาย

และผหญง จงไมควรใชมายาคตทไมเปนจรงน มากดกนผหญง

3. ขาดทกษะ หมดทนความร และขอจำกดของ “อดมการณ

อาสาสมคร”

เมอเขาสการเปนสวนหนงของวทยชมชนแลว โดยเฉพาะอยางยง

การเปน “ผจดรายการวทยชมชน” กจะพบอปสรรคในอกรปแบบหนง

กลาวคอ

• ขาดทกษะ หมายถง ทงทกษะดานเทคโนโลย ทรวมถงการใช

โปรแกรมคอมพวเตอรขนสงกวาการใชเพยงโปรแกรมเปดเพลงเทานน

PB

233

เชน การใชโปรแกรมอดเสยง เพอบนทกรายการเกบไวตามระเบยบการขอ

ใบอนญาต หรอการใชโปรแกรมตดตอเสยง เพอทำสารคด เปนตน และ

ทกษะดานการจดรายการวทย ทจะชวยใหการนำเสนอเนอหาในรายการ

นาสนใจมากกวาแค “การเลาเรอง” เทานน

• หมดทนความร ผจดรายการสวนใหญใชทนความรเดม และ

ประสบการณทมอย มาเปนคลงความรสำหรบดำเนนรายการ เมอตองจด

รายการทกวน เปนเวลานานกวา 3 ป จงรสกวา “ไมมความรมานำเสนอ

อกตอไป”

• อดมการณอาสาสมคร การเปนผจดรายการ และคณะ

กรรมการสถานวทยชมชนภาคประชาชนนน ระบไวในนโยบายของสถาน

วา คนในชมชนทจะเขามาเปนผจดรายการและคณะกรรมการ ตองเขามา

ดวยจตอาสา และทำงานโดยไมไดรบคาตอบแทน โดยอดมการณนเอง

ไดกดกนคนสวนใหญ ใหเหลอเพยงคนทมความพรอมทางเศรษฐกจและ

สงคมระดบหนง ซงสวนใหญเปนผนำทมงานประจำ หรอกลมผสงอาย

ขาราชการเกษยณ ทำใหไมสามารถมผแทนจากกลมคนยากจนและดอย

โอกาสได

อยางไรกตาม ภายใตแนวคดของการใชวทยชมชนเปนเครองมอเพอ

การพฒนานน อปสรรคทเกดจากขอจำกดของคนในชมชนน สามารถลด

ลงไดดวยการชวยเหลอและสนบสนนจาก เครอขายพนธมตรทเกยวของ

ไมวาจะเปนสถาบนการศกษา เครอขายองคกรพฒนาเอกชน และหนวย

งานของรฐทเกยวของ ซงมความชำนาญ บคลากร และงบประมาณสำหรบ

กจกรรมในลกษณะดงกลาวนอยแลว โดยออกแบบโครงการเสรมศกยภาพ

และเพมทกษะในดานตางๆ ทชมชนยงพรองอยได

234


การบรณาการมตเพศสภาพในวทยชมชน

อปสรรคททำใหผหญง และผดอยโอกาสไมสามารถเขามสวนรวม

ในวทยชมชนไดอยางเตมท ทงทเกดจากเงอนไขภายนอก และภายใน

ชมชนเองน สามารถขจดใหหมดไปได ดวยการดำเนนงานวทยชมชน โดย

คำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรม

ประสบการณการผนวกมตเพศสภาพในการดำเนนงานวทยชมชน

โครงการเพอเสรมศกยภาพการดำเนนงานวทยชมชนภาคประชาชน

โดยคำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรม25 มจดยนอยวา ชมชนมความร และ

ศกยภาพมากพอจะใชวทยชมชนเพอการพฒนาสงคม จง สรางกระบวนการ

เรยนรรวมกน ระหวางสถาบนการศกษากบผมสวนเกยวของในชมชน

โดยใหทมวทยากรเปน “ผอำนวยการกระบวนการ” และใหผจดรายการ

และคณะกรรมการวทยชมชน “คด แลกเปลยนเรยนร ออกแบบ และลอง

ปฏบต” การดำเนนโครงการทผานมา แมจะสามารถกอใหเกดการปรบ

เปลยนในระดบตวบคคล (ผจดรายการ) และสถาน (รายการ) ไดบาง แต

กระบวนการเรยนรรวมกนน จำเปนตองใชเวลา และเพมเนอหาอยางตอเนอง

สมำเสมอ เพอใหเกดการเรยนร ปรบเปลยนพฤตกรรม และสรางความ

เทาเทยมจากรนสรนตอไป

25โครงการเสรมศกยภาพผหญงในวทยชมชน (2551) และโครงการเสรมศกยภาพ

ผหญงในวทยชมชน : จากการเสรมศกยภาพ สนโยบายทคำนงถงเพศสภาพสำหรบ

วทยชมชน (2552) ภายใตศนยพหวฒนธรรมและนโยบายการศกษา คณะศกษา

ศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม สนบสนนโดยมลนธไฮนรคเบลล สำนกงานภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต

PB

235

การดำเนนงานวทยชมชนแบบมสวนรวมทคำนงถงเพศสภาพ ม

ขนตอน26 ดงน

• วเคราะหสถานการณวทยชมชนดวยมตเพศสภาพ การ

วเคราะหการดำเนนงานวทยชมชนนอกจากจะพบความแตกตางของจำนวน

ผจดรายการผหญงกบผชายทนาสนใจแลว ยงพบคณปการและอปสรรค

ของการดำเนนการอนๆ ดวย

• คนหาสาเหตททำใหเกดความแตกตาง ซงอาจพบวา ผหญง

สวนใหญทไมสามารถเขามสวนรวมในการเปนผจดรายการวทยชมชนและ

คณะกรรมการๆ เพราะไมมความรดานเทคโนโลย ไมเคยไดเขารวมการ

ฝกอบรมการจดรายการเบองตน กลวคนในชมชนกลาวหาวาอยากดง หรอ

อนๆ ซงจะทำใหเขาใจบรบทการดำเนนงานของวทยชมชนไดดยงขน

• สำรวจความตองการ นำผลการวเคราะหสถานการณและ

สาเหตตางๆ มาพดคยกบผมสวนเกยวของในระดบสถานวทย เพอรวมกน

ทำความเขาในสถานการณปจจบน ตรวจสอบความตองการทแทจรง และ

รวมกนออกแบบกจกรรมเสรมศกยภาพใหเกดประโยชนตอชมชนมากทสด

• ออกแบบโครงการ ใหตรงกบความตองการ (และความเรงดวน

ของปญหาในสถานวทย) โดยใชแนวคด “การสอสารเพอการเปลยนแปลง

สงคม” เพอปรบใหวทยชมชนมคณสมบตของการเปนสอชมชนและสอเพอ

การพฒนาใหมากขน นอกจากน ตองใชกระบวนการเรยนรกน (participation)

และไมลมทจะผนวกกจกรรมเพอสรางความเขาใจระหวางเพศ และทบทวน

แนวคดวทยชมชนดวย

26ขนตอนเหลาน ผเขยนมเจตนาใหเหนภาพการดำเนนงานตามลำดบ ในการปฏบต

จรง สามารถดำเนนการอยางไรกได ขอเพยงเนนวา ตองทำรวมกบคนในชมชน เพอ

ใหเกดความเขาใจ และกจกรรมทจะดำเนนรวมกนนน เปนไปตามความตองการของ

คนในชมชนทกคนจรงๆ

236


• เนนการ “เสรมศกยภาพผหญง” และผดอยโอกาส27 โดย

กระตนใหเกดความเปนตวของตวเองในการสรางสรรครายการ และใช

กระบวนการเรยนรถง “ความแตกตางระหวางเพศ และเพศสภาพ” เพอ

สรางความตระหนกในความแตกตางระหวางเพศเปนสำคญ สำหรบประเดน

การลด “อปสรรค” เรองเทคโนโลย นน อาจใชกระบวนการเรยนรเทคโนโลย

จากฐานผเรยนเปนสำคญ ซงสาโรจน (2551ข.) ไดแนะนำวา ตองเรมตน

จาก การขจดความหวาดกลวเทคโนโลย สงสมความร จดจำเปนภาพ

และ สอนในพนท “ปลอดภย” (Comfort Zone)28 (สาโรจน 2551ข.:

15-16)

• สรปบทเรยนการดำเนนงานวทยชมชนเปนระยะ เพอทบทวน

เปาหมายวทยชมชน และการปฏบตการทเกดขนจรง จะทำใหคณะกรรมการ

ผจดรายการ และผฟง สามารถเหนขอจำกด จดเดน และทศทางวทย

ชมชนในอนาคตรวมกน นอกจากน การใช กระบวนการเรยนรรวมกนให

เขาใจถงความแตกตางระหวางเพศ อาย และอนๆ ทสงผลถงความตองการ

ทไมเหมอนกน จะนำไปสการปรบปรงดำเนนงานวทยชมชนทตอบสนอง

ความตองการของกลมคนในชมชนไดอยางแทจรง

27โครงการน ดำเนนการเพยง 12 เดอนเทานน ประกอบกบประสบการณเดมของ

ศนยพหวฒนธรรมและนโยบายการศกษา จงเลอกเสรมศกยภาพกบกลมผหญงกอน

และยงไมมประสบการณการเสรมศกยภาพในกลมคนดอยโอกาสโดยตรง

28โครงการไมไดจดการฝกอบรมการใชคอมพวเตอรอยางเปนทางการ แตใชวธการ

ชวยสอนอยางไมเปนทางการ รวมไปกบการใช “คมอการใชคอมพวเตอรในหองสง

อยางงาย” (สามารถเขาถงไดท www.multied.org) ทจดทำขนรวมกบผใชงานจรง

PB

237

• จดเวทเสรมศกยภาพการดำเนนงานวทยชมชน ทงในระดบ

สถานและระดบภมภาค อยางตอเนองและสมำเสมอ โดยในทกครง ตอง

มเวลาใหกบ การทำความเขาใจเรองการประดษฐสรางทางสงคมและ

วฒนธรรมระหวางเพศ (Social and cultural construction of gender)

เพอใหผเกยวของในวทยชมชนไดตระหนกและเทาทนกบมายาคตตางๆ

เพอดำเนนงานวทยชมชน และทำหนาทสอเพอสรางความเทาเทยมระหวาง

เพศในทสด

คณปการของผหญงในวทยชมชน

การมสวนรวมของผหญงในวทยชมชน ชวยใหเกดความแตกตาง

และสงผลประโยชนตอชมชนมากกวาการไมมผหญง หรอมผหญงนอย

อยางไรบางนน เปนการถกเถยงและตอสทางความคด เพอใหผหญงเขาม

บทบาทในพนทตางๆ ไมวาจะเปนพนททางการเมอง เศรษฐกจ และการ

พฒนาอยางเปนธรรม เพอใหเกดความสมดลระหวางทงสองเพศ (หรออาจ

จะตองเพมเพศทสามเขาไปดวยในอนาคตอนใกลน) อยางไรกตาม เมอ

คำนงถงจำนวนประชากรในชมชน ทมผหญงมากกวาผชาย และจำนวนผ

ฟงวทยชมชน ทมผหญงมากกวาผชายเชนกน กยงมเหตผลอนชอบธรรม

มากขน ทจะใหผหญงเขารวมเปนครงหนงของผเขามสวนรวมในพนทวทย

ชมชน และการเขาไปมสวนรวมในการดำเนนงานวทยชมชนของผหญง ก

สงผลประโยชนทสำคญตอสถานวทยชมชนโดยตรง ดงน

การเขามสวนรวมของผหญงในวทยชมชน เปนภาพสะทอนใหเหน

ถงการมสวนรวมของทกภาคสวนในการดำเนนงานวทยชมชน นอกจากจะ

กอประโยชนใหกบกลมผหญงเองแลว ยงกอใหเกดประโยชนตอการพฒนา

คณภาพชวตของทกคนในชมชนดวย โดยเฉพาะอยางยง กลมทผหญง

ดแลอยางใกลชด ไมวาจะเปนเดก เยาวชน และกลมผดอยโอกาสอนๆ จง

238


เปนไปไดวา เมอผหญงเขามสวนรวมในวทยชมชนแลว กจะมกลมผดอย

โอกาสอนๆ เขามามสวนรวมดวย เพอใหวทยชมชนไปใหถงการเปนเสยง

สำหรบผไรเสยง (voice of the voiceless) ไดอยางแทจรง จะเหนวา

รายการสารพนปญหาและคณภาพชวต ของปาหนอย29 ไมเพยงแตเพม

รายการคณภาพใหกบผงรายการรวมของสถานเทานน ยงเปนผแทนของ

เสยงผหญงและสอสารกบกลมผหญงดวยกนดวย ทงน หลายๆ ครงท

ออกอากาศ ยงสอสารเนอหาทคำนงถงกลมผดอยโอกาสอนๆ อกดวย เชน

การดแลลกใหปลอดภยจากยาเสพตด การใชชวตของผตดเชอ และการ

ปองกนตวเองของผหญงในสงคมปจจบน

นอกจากน ผหญงยงชวยเพมประสทธภาพในการทำงานของวทย

ชมชน อกดวย เนองจากผหญงมประสบการณทแตกตางจากผชาย จงม

มมมองและความสามารถทแตกตางกนไปดวย นอกจากบทบาทในดาน

การบรการ และความรอบคอบทางการเงน ทผหญงถกกำหนดวา สามารถ

ทำไดอยางดแลว ยงพบวา ผหญงทเขารวมเปนผจดรายการ จะเรมตนจาก

“ความสนใจ ความร และประสบการณ”ทเปนทนเดมของตน การดำเนน

การโดยคำนงถงเนอหารายการ กลมผฟง และเปาหมายรายการ ทำให

รายการทรบผดชอบนน ม “เนอหา” ทชดเจน เฉพาะเจาะจง และนาสนใจ

ขน สงผลใหเกดความหลากหลายในผงรายการ และสรางกลมผฟงกลม

ใหมทสนใจในเนอหาดงกลาวเพมขน ไมวาจะเปนกลมแมบาน กลมแรงงาน

สาวๆ หรอกลมแมหมาย ทำใหมแฟนรายการประจำมาสนบสนนรายการ

และสถานอยางสมำเสมอ

29ออกอากาศทกวนจนทรและวนองคารเวลา 13.00- 15.00 น. ทางเอฟเอมสเตร

โอมลตเพลกซ ความถ 94.50 สถานวทยชมชนคนลมนำวาง อ.แมวาง จ.เชยงใหม

PB

239

ทสำคญทสด เมอผหญงเขารวมเปนผจดรายการ และไดเปนผ

แทนผหญงในการเปนคณะกรรมการสถานวทยชมชนดวยแลว ไมเพยง

สามารถตดสนใจใหสถานมรายการผหญงโดยเฉพาะเทานน ยงสามารถ

กำหนดใหมรายการ เพอกอใหเกดความเขาใจและความเคารพความแตกตาง

ทางเพศ เกดการปรบเปลยนทศนคตระหวางเพศในชมชน และนำไปสการ

ลดมายาคตตอเพศหญงลง การออกแบบรายการทมเปาหมายเฉพาะเชนน

จะกอใหเกดการเปลยนแปลงในชมชน และสรางความเทาเทยมระหวาง

เพศใหเกดขนในทสด

บทบาททแตกตางกนของผหญงและผชายในชมชน ทำใหทงสอง

เพศเผชญหนากบปญหา และความตองการทไมเหมอนกน การมทงผหญง

และผชายเขามาดำเนนงานรวมกน จะชวยเพมประสบการณการดำเนน

งาน เนอหารายการ และความคดเหนทเปนประโยชนตอการพฒนาการ

เรยนรรวมกนในชมชนดวย สงผลใหวทยชมชนสามารถบรรลถงการดำเนน

งานตามปรชญาการพฒนา และเปนพนทสรางประชาธปไตยระหวางเพศ

ในชมชนไดอยางแทจรง

240


นโยบายทคำนงถงเพศสภาพสำหรบวทยชมชนในประเทศไทย

การดำเนนงานวทยชมชนทคำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรม ไม

เพยงแตเปนสวนสำคญทจะทำใหสถานวทยชมชนมคณภาพ และม

ประสทธภาพมากขนเทานน ยงสามารถยกระดบสถานวทยชมชนภาค

ประชาชน ไปสการทำหนาท “สอชมชนเพอการพฒนาประชาธปไตย”

ทแทจรงตอไป

นโยบายวทยชมชนทคำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรมตอไปน30

เปนขอเสนอแนะ ไปยงสถานวทยชมชนภาคประชาชน และหนวยงานท

เกยวของ เพอใหเหนประเดนทควรหวงใยและคำนงถงจากการวเคราะห

การดำเนนการวทยชมชนดวยมตเพศสภาพ และมงหวงใหเกดความรวมมอ

เพอปรบแกและพฒนาแนวทางการดำเนนการวทยชมชนภาคประชาชน

ตอไป

30สรปจากรายงานการประชมเพอจดทำนโยบายวทยชมชนทคำนงถงเพศสภาพและ

วฒนธรรม ของผจดรายการผหญง เมอวนท 30 ตลาคม พ.ศ.2552 หองประชมโรง

เรยนปายวทยาคาร อ.ปาย จงหวดแมฮองสอน

PB

241

นโยบายสถานวทยชมชนทคำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรม

การปรบตวของสถานวทยชมชน สการเปน “สอชมชนเพอการพฒนา

ประชาธปไตย” นอกจากจะตองสรางการมสวนรวมใหเกดขนในสถานและ

ในชมชนแลว ควรมบทบาทสำคญในการสงเสรมความเทาเทยมของคนทก

กลมดวย แตเมอพบวาคนสวนใหญไมสามารถเขาไปเปนผตดสนใจระดบ

นโยบายได สถานวทยชมชนจงตองทำหนาทปรบสมดลน โดยสรางขน

ตอนการเขารวมทเออประโยชนกบคนสวนใหญ สนบสนนใหทกกลมใน

ชมชน โดยเฉพาะผหญงไดเรยนรเทคโนโลยและวธการจดรายการ และ

สงเสรมใหทกคนมโอกาสเขาสตำแหนงดงกลาว ดงนน นโยบายของสถาน

วทยชมชนแตละแหง ควรมลกษณะของนโยบายกงแผนปฏบตการ ดงตอ

ไปน31

31ประยกตจาก “นโยบายวทยชมชนทคำนงถงบทบาทหญงชาย” ของ AMARC-WIN

International, ดรายละเอยดใน www.isiswomen.org

242


คนทกกลมสามารถเขาถงคลนวทย

ทกคนทกกลมในชมชน โดยเฉพาะอยางยงผหญง ซงเปนผฟงสวน

ใหญของวทยชมชน ตองสามารถเขาถงคลนวทย ทงในฐานะของผฟง

ผสนบสนน (ทน) และผจดรายการของตวเอง เพอสะทอนถงความตองการ

วธคด และมมมองของพวกเขาอยางแทจรง โดยสถานวทยชมชนตอง

1. กำหนดใหคนทกกลม สามารถมรายการวทยของตวเอง ไมวา

จะเปนรายการการเมอง รายการประเดนปญหาสงคม รายการ

สงแวดลอม และรายการเกยวกบประเดนปญหาทเขาพบ

2. จดสรรเวลาในการผลตรายการวทยใหกบคนทกกลมในชมชน

3. ทำหนาท “สอสาร” เพอสรางทศนคตเชงบวกตอกลมผหญง

กลมชาตพนธ และกลมคนดอยโอกาสในชมชน

4. สรางสภาพแวดลอมทปลอดภย ทงในและรอบๆ สถาน รวม

ทงพฒนานโยบายตอตานการคกคามทางเพศ และกลไกรองทกข

ทชวยปกปองผหญงจากการคกคามทางเพศทกรปแบบ

ความตองการทเฉพาะของกลมคนดอยโอกาส

กลมคนดอยโอกาสมกถกหลงลมเสมอในการทำงานพนทสาธารณะ

สถานวทยชมชนจำเปนตองคำนงถงความหลากหลายของประสบการณ

และความตองการทเฉพาะของพวกเขา ดงนน สถานวทยชมชน จำเปน

ตอง

1. ยอมรบประสบการณทหลากหลายของกลมคนดอยโอกาสใน

ชมชน โดยเฉพาะอยางยงประสบการณของผหญง ตองไมถก

กำหนดวามรปแบบใดรปแบบเดยว (Stereotype)

2. สราง “พนท” ในรายการวทยใหกบคนในชมชนทตอง

เผชญหนากบการถกเลอกปฏบต ถกกดข และถกเพกเฉย

PB

243

โดยเฉพาะจากสอของรฐ และสอพาณชย

3. ทำใหคนทกกลมในชมชนไดมโอกาสถกเถยงในประเดนทพวก

เขาสนใจ

การเปนตวแทนของชมชนในการกระจายเสยง

เนอหาของรายการในวทยชมชน ตองสะทอน “ภาพชมชนในบรบท

ปจจบนอยางแทจรง” จงควรมการนำเสนอรายการทบอกเลาเรองราวความ

เปนพหวฒนธรรมของชมชน ดวยการให

1. เนอหาทออกอากาศแตละรายการของวทยชมชน ตองเคารพ

และคำนงถงศกดศรของหญงชาย เพศทสาม คนพการ กลม

ชาตพนธ และศาสนา โดยเฉพาะอยางยง ในประเดนการไม

ทำใหผหญง-ชาย และกลมชาตพนธ “ถกทำใหเปนวตถ /

สนคา” ทงในเชงกายภาพ และดานอนๆ

2. ความคดเหนของคนทกกลม และเรองราวทเกดขนในชมชน

ตองถกนำเสนอในรายการวทย และควรใชแหลงขอมลท

หลากหลาย และผเชยวชาญจากทกกลมในชมชน เพอเสนอ

รายการขาวและรายการวเคราะห

การฝกอบรมทเหมาะสม

การฝกอบรมเปนสวนประกอบทสำคญทสด ทจะสนบสนนกลม

ผหญง กลมชาตพนธ และกลมคนดอยโอกาสในชมชน ฯลฯ ใหสามารถ

เขาถงคลนวทย ผลตรายการ จดรายการ และเปนตวแทนในระดบตดสนใจ

ดวย สถานวทยชมชน ควรจะ

1. จดการฝกอบรมประเดน “ความเขาใจระหวางเพศ” (Gender

Sensitivity) ใหกบคนทกคนในสถานวทย ใหเกดความเขาใจ

244


ถงแนวคด-พฤตกรรมชายเปนใหญ และลกษณะของการเลอก

ปฏบตเพยงเพราะเพศ เพอพฒนาความสมพนธหญงชายท

เทาเทยมกน

2. จดการฝกอบรมการจดรายการใหกบคนทกกลมในชมชน โดย

ใชกระบวนการทเฉพาะเจาะจง และเหมาะสมกบแตละกลม

3. เสรมทกษะการเปนผนำ และวธการจดการสถานใหกบคนทก

กลม เพอใหมตวแทนของกลมในระดบตดสนใจ

ทงน ใหสถานวทยชมชนทไมสามารถจดการฝกอบรมไดดวยตวเอง

ประสานความรวมมอกบสถาบนการศกษา หรอเครอขายภาคประชาชนท

เกยวของ

การใชเทคโนโลยทเหมาะสม

ขณะทคนจำนวนหนงสามารถใชเทคโนโลยสารสนเทศไดอยางม

ประสทธภาพ แตคนสวนใหญในชมชน เชนกลมคนจน กลมชาตพนธ

และกลมคนดอยโอกาส ไมมความสามารถเชนน นอกจากน ยงม “ชอง

วางทางดจตลทเกยวของกบเพศสภาพ” (Gender Digital Divine) ททำให

กลมผหญงถกกดกนออกจากการใชเทคโนโลยดวย ดงนน สถานวทยชมชน

ควรจะ

1. จดการฝกอบรม ทกษะทางเทคโนโลยใหกบทกคน โดยเฉพาะ

การฝกอบรม “แบบเฉพาะเจาะจง” ใหกบผหญง คนพการ

กลมชาตพนธ กลมคนดอยโอกาส และกลมผไมรหนงสอ

2. แปลการใชเทคโนโลยเปนภาษาทองถน และการตดตงอปกรณ

ตางๆ ททำใหกลมผหญง กลมคนพการ กลมชาตพนธ กลม

คนดอยโอกาส และกลมผไมรหนงสอ สามารถบรรลความ

ตองการในการสอสารของตนได

PB

245

3. จดหองกระจายเสยงทผหญง คนพการ กลมชาตพนธ กลม

คนดอยโอกาส และกลมผไมรหนงสอ สามารถใชไดอยางงาย

ทงน ใหสถานวทยชมชนทไมสามารถจดการฝกอบรม หรอจดหา

อปกรณเทคโนโลยราคาแพงไดดวยตวเอง ประสานความรวมมอกบสถาบน

การศกษา หรอเครอขายภาคประชาชนทเกยวของ

คนทกกลมในชมชนมตวแทนอยในระดบตดสนใจของสถาน

วทยชมชนมตวแทนของผหญง กลมชาตพนธ และกลมคนดอย

โอกาส มากกวาในสอภาครฐ และสอพาณชย อยางไรกตาม ตวแทนสวน

ใหญยงไมไดเขาไปในพนทของการตดสนใจ และพบวา สถานวทยชมชน

หลายแหง ยงไมมตวแทนของผหญงทมประสทธภาพ สถานวทยชมชน จง

ตอง

1. ใหโควตาสำหรบการมสวนรวมกบคนทกกลมในชมชน ในแง

ของการเปนเจาของ การจดการ และการผลตรายการ โดยม

เปาหมายสงสดคอ ความเทาเทยมของคนทกกลมในชมชน

2. ใหคนทกกลมมตวแทนเปนคณะกรรมการ และผลตรายการ

เพอใหแนใจวา คนทกกลมในชมชน สามารถเขารวมกระบวนการ

ทางนโยบายอยางมความหมาย

3. จดสรรเวลาการกระจายเสยงทยดหยน และเหมาะสมกบ

ภาระหนาทอนๆ ของคนทกกลมในชมชน

246


นโยบายทคำนงถงเพศสภาพและวฒนธรรมในระดบชาต

ในการดำเนนงานวทยชมชนใหทำหนาทเปนสอเพอการพฒนาตาม

อดมการณนน ยงคงมปญหาทางเทคนคอกมากทชมชนตองไดรบการ

สนบสนนจากองคกรพฒนาเอกชน สถาบนการศกษา และรฐบาล โดย

เฉพาะอยางยง หนวยงานทตองกำกบดแลอยางใกลชด เชน กทช. และ

เพอให กทช. ทำหนาทมากกวาการกำกบดแล แตเปนการสงเสรมสนบสนน

ใหวทยชมชนเปนสอชมชน เพอสรางความเทาเทยมใหกบคนทกกลมใน

ชมชน และสงเสรมสงคมประชาธปไตยอยางแทจรง จงขอเสนอนโยบายใน

ระดบชาต ดงน

• การเสรมศกยภาพ (Capacity Building)ใหกบสถานวทยชมชน

รฐบาล (โดยหนวยงานทเกยวของ) ตองสนบสนนการฝกอบรม

ทกษะตางๆ ไมวาจะเปน การบรหารจดการสถาน การผลตรายการ การ

จดรายการ ทกษะทางเทคโนโลยแบบเฉพาะเจาะจง รวมทง ประเดน

ความเขาใจระหวางเพศ และการวเคราะหเพอเทาทนสอ ทงน โดยระบ

เปนแผนปฏบตการของหนวยงานทรบผดชอบเอง หรอรวมมอ (ดวยการ

สนบสนนทน) กบสถาบนการศกษาทมโครงการอยแลว

• การสนบสนนดานอปกรณและเทคโนโลย

เครองสง อปกรณในหองสง และเทคโนโลยตางๆ เปนความรและ

ทกษะจากภายนอกชมชน สงผลใหชมชนไมอาจพงพาตนเองได ประกอบ

กบคาใชจายเมอตองจดหาและซอมบำรงในแตละครงตองใชเงนจำนวนมาก

เมอเทยบกบรายไดในการบรหารจดการทไดจากการระดมทนในชมชน

PB

247

รฐบาลควร ลงทนดานเทคโนโลย โดยการรวมมอกบภาคเอกชน

ใหสถานวทยชมชนสามารถเขาถงคอมพวเตอร โทรศพท และอปกรณ

อนๆ ไดในราคาถก รวมถงสามารถใชโปรแกรมคอมพวเตอรทเกยวของ

เชน โปรแกรมเปดเพลง โปรแกรมอดเสยง หรอโปรแกรมตดตอเสยง ได

โดยไมเสยคาใชจาย (คาลขสทธโปรแกรมสำเรจรป)

• การจดตง “กองทนสนบสนนวทยชมชน”

รฐบาลตองม “กองทน” สนบสนนการเสรมศกยภาพใหกบสถาน

วทยชมชน โดยกองทนน สามารถนำไปใชเพอการฝกอบรม และลงทนใน

การสรางเงอนไขของสถานวทยใหปลอดภย และเหมาะสมกบคนทกกลม

อยางแทจรง

ชยชนะของภาคประชาชน จากการตอสเพอปฏรปสอและไดมาซง

สทธในการสอสารของชมชนนน ไดมาอยางยากลำบาก และดวยการ

สนบสนนจากองคกรพฒนาเอกชนและนกวชาการ แต การดำเนนงาน

วทยชมชน ภายใตแนวคดและอดมการณวทยชมชน ทามกลางการแขงขน

ทางเศรษฐกจและการแยงชงคลนความถในปจจบน เปนไปอยางยากลำบากยง

กวา และตองการการสงเสรมจากเครอขายกลยาณมตรดานสอทางเลอก

มากขนดวย และเพอใหสถานวทยชมชนภาคประชาชน สามารถรบภาระ

การเปน “สอชมชนเพอการพฒนาประชาธปไตย” ไดจรง กลยาณมตร

อยางเชน องคกรพฒนาเอกชน เครอขาย สถาบนการศกษา และหนวย

งานรฐทเกยวของ ควรสนบสนบเพอลดอปสรรคและเสรมศกยภาพให

สถานวทยชมชนภาคประชาชน สามารถทำหนาทเสนอขอมลของพลเมอง

ทไรเสยง จากชมชนสรฐสวนกลางไดอยางมประสทธภาพและมพลงอยาง

แทจรงตอไป

248


บรรณานกรม

ภาษาไทย กาญจนา แกวเทพ. 2544. ศาสตรแหงสอและวฒนธรรมการศกษา. กรงเทพฯ: ศนย

หนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย. กาญจนา แกวเทพ. 2546. คมอวทยชมชน. คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

(เอกสารอดสำเนา). เครอขายสอภาคประชาชนภาคเหนอ. 2548. ทำเนยบวทยชมชนภาคเหนอตอนบน.

เชยงใหม วระวรรณ ยงกจการ. 2545. การมสวนรวมในการกำหนดรปแบบและเนอหา “รายการ

วทยชมชน” ของจงหวดนาน. วทยานพนธนเทศศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. ปณณพร ไพบลยวฒนกจ. 2549. การเตรยมความพรอมวทยชมชน กรณเครอขาย

องคกรวทยชมชนเชยงใหม วทยานพนธศลปะศาสตรมหาบณฑต สาขานเทศศาสตร มหาวทยาลยแมโจ.

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. 2543. กระบวนการและเทคนคการทำงานของนกพฒนา. กรงเทพฯ : สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ศรณทพย หมนทรพย. 2551. ผหญงในพนทวทยชมชน : ประสบการณจากภาคเหนอ ประเทศไทย บทความนำเสนอในงานสมมนา “ผหญง การมสวนรวม และสอชมชน” วนท 21 พฤศจกายน พ.ศ. 2551 หองประชมจามจร บานธารแกว จงหวดเชยงใหม จดโดยศนยวจยพหวฒนธรรมและนโยบายการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม สนบสนนโดยมลนธไฮนรคเบลล.

สาโรจน แววมณ (เรยบเรยง). 2551. วทยชมชน : รายงานการศกษาขอมลพนฐานวทยชมชนภาคประชาชน เชยงใหม : วนดาเพลส.

สาโรจน แววมณ. 2551ก. ผหญงกบเทคโนโลย ในวทยชมชน บทความนำเสนอในงานสมมนา “ผหญง การมสวนรวม และสอชมชน” วนท 21 พฤศจกายน พ.ศ. 2551 หองประชมจามจร บานธารแกว จงหวดเชยงใหม จดโดยศนยวจยพหวฒนธรรมและนโยบายการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

PB

249

สระชย ชผกา 2548 บทบาทและสถานภาพวทยชมชนกบการมสวนรวมของประชาชน,ภาควชาการสอสารมวลชน คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรวมคำแหง.

พลสมบต นามหลา. 2552. วทยชมชน: การมสวนรวมของประชาชนในสอเพอชวตและสงคมทองถน เขาถงใน http://www.prachatai.com/journal/2009/06/24613

เออจต วโรจนไตรรตน. 2545. รายงานผลการดำเนนโครงการวจยปฏบตการแบบ มสวนรวม เพอพฒนาศกยภาพชมชนในการดำเนนการสอวทยกระจายเสยงของภาคประชาชน กรงเทพฯ : สถาบนพฒนาองคกรชมชน (เอกสารอด สำเนา)

ภาษาองกฤษ Bhatchara Aramsri. 2005. Comminita Radio in Thailand: will the external

influences endanger its emerging spirit? Master Thesis in Global Journalism, Department of Humanities, Orebro University.

Kuga Thas.A.M.,et.al. 2007. Gender and ICT. Asia-Pacific Development Information Project. UNDP. New Delhi : Elsevier.

Peruzzo, C.M.K. 1997. Participation in Community Communication in J.Servaes, T.L.Jacobson & S.A.White (eds) Participatory Communication for Social Change. New Delhi: Sage.

UNESCO. 2003. Report from International Experts Brainstroming Meeting on Development Communication, New Delhi, September 1-3, 2003.

Weerapong Polnigongit. 2007. Participation in Community Radio in Thailand: The Case

250



ในระบอบประชาธปไตยนนอำนาจอธปไตยเปนอำนาจของประชาชน วทยชมชนเปนการสะทอนการใชอำนาจ

ของประชาชนทเปนรปธรรม ทสด

ชาญวทย อรามฤทธ

(ผดำเนนรายการวทยกระจายเสยงรฐสภา

รายการเสนทางสประชาธปไตย)

PB

251


ผหญงกบเทคโนโลยในวทยชมชน สาโรจน แววมณ

PB

253

เกรนนำ

การถายทอดเทคโนโลยเพอการพฒนาในสงคมชนบทไทย ไมคอย

พจารณาวาบทบาทของผหญงทกำหนดโดยสงคมเปนขอจำกดอนหนง ท

ทำใหผหญงมโอกาสในการเขาถงและเรยนรการใชเทคโนโลยนอยกวา

ผชาย นอกจากนผสนบสนนงานพฒนาจำนวนมากยงเหนวาเทคโนโลยม

ความเปนกลางทางเพศ (Gender-neutral) หญง-ชายสามารถใชประโยชน

ไดอยางเทาเทยมกน32 และวธการถายทอดเทคโนโลยทดสำหรบผชายนนก

ดสำหรบผหญงดวย33 ยงไปกวานน แมวาจะเขาใจถงบทบาทหญง-ชายใน

สงคมชนบท แตการถายทอดเทคโนโลยสวนใหญกไมคอยคำนงถงความ

แตกตางของผหญงมากนก ไมวาจะเปนฐานะทางเศรษฐกจ อาย

ประสบการณ ความตองการ ระดบการศกษา ชาตพนธ ฯลฯ34 ความ

แตกตางดงกลาวน นบเปนปจจยหนงทตองนำมาพจารณาถงวธการในการ

ถายทอดเทคโนโลยดวย

32Hafkin, Nancy J. (2002), “Are ICTs Gender Neutral?: A Gender Analysis

of Six Case Studies of Multi-Donor ICT Projects”, UN/INSTRAW Virtual

Seminar Series on Gender and ICTs.

33www.fao.org , “Gender responsive technology for poverty alleviation in

Thailand”, Regional Office for Asia and the Pacific (access on Aug. 2008)

34www.ejw.sagepub.com , Flis Henwood, “Woman Question in Technology

to the Technology Question in Feminism”, European Journal of Woman

Studies, Vol.7, No.2, 209-227, (2000)

254


วทยชมชนในประเทศไทยเกดขนในชวงตนทศวรรษ 2540 อปกรณ

ตางๆ ในหองกระจายเสยงวทย ไมวาจะเปนเครองเลนซด/เทป เครองมก

เซอร คอมพวเตอร เครองสง ฯลฯ นบเปนเทคโนโลยใหมทชาวบานตอง

เรยนรวธการใชเพอใหสามารถผลตรายการวทยชมชนได การเรยนรและ

การถายทอดเทคโนโลยเพอเสรมศกยภาพ (Empowerment) ของผจด

รายการวทยชมชน เกดขนจากตวผจดรายการ และการเรยนร ทงจาก

เพอนรวมงานและหนวยงานภายนอกทเกยวของ

การจดฝกอบรมเพอเสรมสรางศกยภาพวทยชมชนเทาทผานมา

สวนใหญเปนการฝกอบรมทวไปทไมคำนงถงความแตกตางของหญง-ชาย

มากนก ทงนหนวยงานทเกยวของอาจจะคดวาเรองการเรยนรเทคโนโลย

ของหญง-ชายไมมความแตกตางกน เพราะฉะนนกจดใหทงชายและหญง

มาเขารวมฝกอบรมในคราวเดยวกน นอกจากนยงเนนการอบรมเกยวกบ

การออกแบบรายการมากกวาการอบรมการใชอปกรณตางๆ ในหองกระจาย

เสยงวทย ทำใหผจดรายการวทยชมชนเรยนรการใชอปกรณตางๆ ในหอง

กระจายเสยงวทยโดยการสอนกนเองภายในสถานวทยชมชน

จากการศกษาขอมลพนฐานวทยชมชนภาคประชาชนของเครอขาย

วทยชมชนภาคประชาชนใน พ.ศ. 2550 พบวาวทยชมชนมผจดรายการ

วทยเฉลยสถานละ 14 คน เปนผชาย 9 คน ผหญง 5 คน35 คำถามจงม

อยวาทำไมผจดรายการวทยชมชนผชายถงมจำนวนมากกวาผหญงเกอบ

เทาตว ทงๆ ทโครงการฝกอบรมกไดเปดโอกาสใหทกคนเขามารวมรบการ

ฝกอบรมแลว

35สาโรจน แววมณ (2551), “รายงานการศกษาขอมลพนฐานวทยชมชนภาคประชาชน”,

มลนธไฮนรค เบลล สำนกงานภมภาคเอเชยตะวนนออกเฉยงใต

PB

255

บทความน ตองการนำเสนอการถายทอดเทคโนโลยใหกบผหญงใน

วทยชมชน รวมถงการบรรยายใหเหนถงอปสรรคตางๆ ของผหญงในชนบทใน

แงของโอกาสในการเขาถงและเรยนรการใชเทคโนโลยในฐานะทเปนทงผ

จดรายการวทยและผควบคมอปกรณตางๆ ในหองกระจายเสยงวทยใน

เวลาเดยวกน ในสวยทายของบทความเปนการสรปบทเรยนทไดจาก

ประสบการณเรองวทยชมชนในกวาหนงปทผานมา

การเสรมศกยภาพผหญงและเทคโนโลยในวทยชมชน

การเสรมศกยภาพ (Empowerment) เปนคำทใชกนอยางแพรหลายมา

ตงแตทศวรรษ 2510 และความหมายของคำกแตกตางกนไปตามแนว

ความคดของผใช ดงนนจงมยทธศาสตรทหลากหลายในการทำใหการเสรม

ศกยภาพบรรลผล

โดยทวไปแลว การเสรมศกยภาพ คอการทำให “ผไมมศกยภาพ”

มศกยภาพเพมขน นอกจากน การเสรมศกยภาพไมใชสงของทหยบยนให

แกกนได แตเปนการบรรลผลโดยตวผหญงเอง ยงไปกวานน ผหญงทได

รบการเสรมศกยภาพจะสามารถเขาไปมสวนในการตดสนใจในประเดนตาง

ๆ ทตนเองเกยวของ ทงในระดบครอบครวและสงคม

256


การเสรมศกยภาพเปนกระบวนการทไมมขนตอนสดทายหรอสำเรจ

สมบรณในตวมนเอง แตเปนกระบวนการทมลกษณะ “สมพทธ” (Relative)

กบ “กาละและเทศะ” (Time and Space) นอกจากน เปาหมายของการ

เสรมศกยภาพคอการเปลยนแปลงความสมพนธเชงอำนาจ ซงกหมายถง

การเปลยนแปลงบทบาทหญง-ชายนนเอง อยางไรกตาม สงทควรระวงกคอ

ถามมมมองวาผหญงเปน “ผนำการเปลยนแปลงทกระตอรอรน” (Active

Agent) กตองยอมรบในแงทวาตวผหญงทรบการเสรมศกยภาพ ควรเปนผ

ตดสนใจวาการเสรมศกยภาพหมายถงอะไร และจะบรรลผลไดอยางไรดวย

ตนเอง36

ในการเปลยนแปลงความสมพนธเชงอำนาจและการเชอมโยงความร

กบอำนาจนน อาจกลาวไดวา เมอผหญงทเปนผจดรายการวทยชมชนม

ความรเกยวกบเทคโนโลยทเกยวของกบวทยชมชน โดยเฉพาะการใช

คอมพวเตอร ดวยความรเหลาน ทำใหเธอสามารถสนทนาเกยวกบ

“คอมพวเตอร” กบผอนๆ ไดดวยการใชศพทแสงทใชกนใน “วงการ

คอมพวเตอร” และดวยความรและทกษะใหมๆ ทเธอม ทำใหเธอไดรบ

ความเคารพนบถอจากเพอนรวมงาน ทงหญง-ชาย รวมไปถงคนในครอบครว

และชมชนดวย

36ขอควรระวงกคอการออกแบบโครงการเสรมสรางศกยภาพเปนการออกแบบทสนอง

ความตองการของผออกแบบหรอผเขารบการเสรมศกยภาพ สงทผออกแบบตองการ

อาจจะไมใชสงทผเขารบการเสรมศกยภาพตองการกได ดรายละเอยดขอถกเถยงใน

ประเดนตางๆ ของนกสตรนยมกระแสหลกและนกสตรนยมทมมมมองแบบ “หลง

อาณานคม” (Postcolonial) และ “หลงสมย” (Postmodern) ใน www.essays.se/

essay/ca2394b847, Lunden, Elin. (2006), Empowerment of woman:

Postcolonial feminist theory challenging mainstream feminist perspectives,

Department of Political Science, Lund University.

PB

257

อยางไรกตาม เทคโนโลยกไมใชทกคำตอบของปญหาของผหญง

บางครงเทคโนโลย ในหลายโอกาส/สถานการณ กคกคามและทาทาย

ผหญง เทคโนโลยอาจเปนเครองมอกดขทางเพศอนหนงกได แตโดยทวไป

แลว เทคโนโลยเปดโอกาสใหมๆ ในการเสรมสรางศกยภาพทางสงคม

วฒนธรรม และการเมอง นอกจากน แนวทางและกจกรรมตางๆ ใน

กระบวนการเสรมศกยภาพจำเปนทจะตองรวมกนคนหา เนองจากในยค

ปจจบน เทคโนโลยมสวนสนบสนนการหาทางออกใหกบปญหาตางๆ เพอ

ทจะเตมเตมความตองการพนฐานของผหญง รวมทงการเขาถงทรพยากร

ตางๆ ดวย37

นอกจากน การเสรมศกยภาพสามารถพจารณาวาเปนกระบวนการ

ปฏบตการใน 3 มต และการเสรมศกยภาพในมตปจเจกบคคล เปนพนฐาน

ของการมสวนรวมของปจเจกบคคลในกจกรรมทเปนประโยชนตอ

สวนรวม38 ซงมรายละเอยดไดดงน

37Nancy Hafkin and Nancy Taggart (2001), “Gender, Information Technology,

and Developing Countries: An Analytic Study”, Office of Woman in

Development, Bureau for Global Program, Field Support and Research,

United States Agency for International Development, P.6.

38Caparelli, M.E. (2006), Perspectives of Woman Broadcasters on ICTs and

Empowerment: A Case Study of ‘Cyberelas’ in Brazil, Master of Arts, the

School of Development Studies, University of East Anglia,

258


มตปจเจกบคคล (Personal Dimension) คอ “อำนาจจากภายใน”

อนเปนการปลดปลอยตนเองจากแรงบบคนภายในใจ โดยการทำใหเกด

ความเชอมนในตนเองและการรบร “ตวตน” ของตนเอง ผลทตามมากคอ

สำนกของการเปน “ผกระทำ” (Agency) ทสามารถกำหนดเปาหมายและ

กระทำการใหบรรลผลตามเปาหมายทวางไว

ในแงของวทยชมชน การเสรมศกยภาพในมตปจเจกบคคล นอกจากจะ

เปนความสามารถของปจเจกบคคลในการขจดอปสรรคภายในใจ ไมใหม

ความหวาดกลวตอการเรยนรและใชเทคโนโลยทเกยวของกบวทยชมชน

แลว ยงเปนการเพมความเชอมนในตนเองและการเคารพศกดศรของตนเอง

ดวย นอกจากน ปจเจกบคคลมความสามารถในการสรางทางเลอกตางๆ

และเขาไปเกยวของกบความคดรเรมและโครงการใหมๆ ได

มตความสมพนธ (Relational Dimension) เปนการพจารณาวาการ

เสรมศกยภาพนน เปนการพฒนาความสามารถของปจเจกบคคล ในการ

เจรจาตอรองและแทรกแซง เพอปรบเปลยนความสมพนธเชงอำนาจระหวาง

ปจเจกบคคลกบคนทตนมความสมพนธดวย

เมอพจารณาในสวนของวทยชมชน กคอ การปรบปรงความสามารถใน

การเปลยนแปลงความสมพนธและมอทธพลตอการตดสนใจในสถานวทย

ชมชนนนเอง นอกจากน ปจเจกบคคลยงปรบปรงความสามารถในการ

ชกจงโนมนาวคนในครอบครว ผฟง และชมชนดวย

มตสวนรวม (Collective Dimension) เปนพลงอำนาจทปจเจกบคคล

ไดรบ เมอเธอ/เขากระทำการตางๆ ใหบรรลเปาหมายทวางไว และการกระ

ทำเหลานเปนกจกรรม ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ ซงเกดขนใน

ระดบโครงสรางทางการเมองและเครอขายทางสงคม

เมอพจารณามตสวนรวมในวทยชมชน คอ การปรบปรงความสามารถ

ในการสงเสรมการเสรมศกยภาพกบผหญงคนอนโดยผานรายการวทย

PB

259

ชมชน รวมทงการเสรมความสามารถในการระดมทรพยากรตางๆ ใน

ชมชน และความสามารถของชมชนในการแทรกแซงนโยบายสาธารณะ

หรอสรางแรงกดดนตอรฐบาลใหดำเนนการตามความตองการของชมชน

อปสรรคในการเรยนรเทคโนโลยของผหญง

จากการศกษาการเรยนรเทคโนโลยของผหญงในวทยชมชนในประเทศ

ตางๆ เมอเปรยบเทยบกบประเทศไทยแลวพบวา ผหญงมอปสรรคในการ

เขาถงและเรยนรเทคโนโลยหลายดาน39 พอสรปไดดงน

1. การศกษา คนทจะสามารถเรยนรเทคโนโลยในหองกระจายเสยง

วทยไดตองสามารถอานออกเขยนไดในระดบหนง ยงถามการใชเครอง

คอมพวเตอรดวยแลว อยางนอยผจดรายการวทยชมชนตองสามารถอาน

เขยนภาษาไทยได ไมอยางนนจะทำใหการเรยนรเปนไปไดอยางยากลำบาก

และถาจะใหดยงขน ผจดรายการวทยชมชนตองสามารถอานและเขยน

ภาษาองกฤษไดดวย เพราะคำสงๆ ตางในบางโปรแกรมในคอมพวเตอรก

ไมมภาษาไทย มแตภาษาองกฤษ

39ดรายละเอยดใน Nancy Hafkin and Nancy Taggart (2001), “Gender,

Information Technology, and Developing Countries: An Analytic Study”,

Office of Woman in Development, Bureau for Global Program, Field Support

and Research, United States Agency for International Development. และ

Caparelli M.E. (2006), “Perspectives of Woman Broadcasters on ICTs

and Empowerment: A Case Study of ‘Cyberelas’ in Brazil”, Master thesis of

the School of Development Studies, University of East Anglia.

260


ในประเทศดอยพฒนาและกำลงพฒนา โอกาสในการศกษาของ

ผหญงมกจะมนอยกวาผชาย สวนในประเทศทพฒนาแลว กยงมปญหาท

คนจำนวนหนงไมสามารถอานออกเขยนได โดยเฉพาะคนยากจนและชนก

ลมนอยทไมใชภาษา “ราชการ” ของประเทศในชวตประจำวน และผหญงท

อยในกลมคนเหลานกมโอกาสนอยกวาผชายในกลมดวย สำหรบประเทศ

ไทย ปจจบนโอกาสทางการศกษาททำใหสามารถอานออกเขยนไดเปด

กวางใหกบคนกลมใหญ สำหรบในหมบานชนบท กลมวยกลางคนสวน

ใหญสามารถอาน-เขยนได แตไมสามารถอานและเขยนไดอยางคลองแคลว

คนสวนใหญอานชาเขยนชา สงนทำใหการเรยนรเทคโนโลยสารสนเทศชา

ตามไปดวย

2. ภาษา การนำสารสนเทศจากเวบไซทตางๆ มาเผยแพรในวทย

ชมชนของประเทศไทยยงอยในวงจำกด ในโลกอนเตอรเนท ภาษาทใชสวน

ใหญเปนภาษาองกฤษ ทำใหประชากรสวนใหญในโลกทไมมรภาษาองกฤษ

ถกกดกนออกไป อปสรรคทางภาษานบเปนอปสรรคอนดบตนๆ ของผหญง

รวมไปถงกลมคนชายขอบอนๆ ทไมมโอกาสเรยนหนงสออยางเปนทางการ

ดวย แมคนทมความรพนฐานภาษาองกฤษ (แตใชเปนภาษาทสอง) กม

ประสบการณทไมคอยสะดวกสบายใจนกในการใชอนเตอรเนท

อยางไรกตาม การขยายตวของ “เวบไซท” (Website) ในชวงทศวรรษ

ทผานมา ทำใหโลกอนเตอรเนทใชภาษาอนๆ ทไมใชภาษาองกฤษมากขน

เรอยๆ โดยใน พ.ศ. 2542 เวบไซททเปนภาษาองกฤษมรอยละ 95 ของ

เวบไซททงหมดทมอยในโลกน ตอมาใน พ.ศ. 2543 เหลอเพยงรอยละ

68.4 และมแนวโนมลดลงไปเรอยๆ นอกจากน ยงมการประมาณการกน

วาใน พ.ศ. 2553 ภาษาจนจะเปนภาษาหลกในโลกอนเตอรเนท

3. ทกษะ ถาไมมทกษะการใชคอมพวเตอรเบองตน กไมสามารถ

เขาถงเทคโนโลยสารสนเทศได ยกตวอยางเชน ศนยเทคโนโลยสารสนเทศ

PB

261

แหงหนงในประเทศแอฟรกาใต ซงเปดใหบรการมาได 3 ปแลว แตผใช

สวนใหญซงเปนผหญงมกมาใชโทรศพทมากกวา เพราะวาพวกเธอไมม

ทกษะการใชคอมพวเตอรและเครองแฟกซทเปดบรการอยในศนยฯ

สำหรบผจดรายการในวทยชมชนของประเทศไทย พบวา ผจดรายการ

วทยทไมมทกษะการใชคอมพวเตอรเบองตน ตองพงพาคนทมทกษะควบคม/

ใชคอมพวเตอรใหในการจดรายการวทย เนองจากขอมล/เพลงมกเกบไวใน

คอมพวเตอร บางคนกใชเครองเลนเทปหรอเครองเลนซดแทนการใช

คอมพวเตอรในการจดรายการวทย

4. เวลา เปนปญหาทสำคญอยางหนงของผหญงทมบทบาททเปน

ทงคนทำมาหากนและคนทำงานภายในบาน ไมวาจะเปนการทำอาหาร

ทำความสะอาดบาน เลยงลก ฯลฯ สำหรบประเทศไทย สถตจำนวนชวโมง

การทำงานบานของประชากรวย 10 ปขนไปใน พ.ศ. 2547 พบวาการ

ทำงานบานของคนไทยทำกนเฉลยวนละ 2.3 ชวโมง เปนผชายทำเฉลย

1.5 ชวโมง และผหญงทำเฉลย 2.7 ชวโม40 ดวยขอจำกดของเวลา ผหญง

จงมอปสรรคในการเสาะหาขอมล การทำความคนเคยกบคอมพวเตอร

การคดสรรขอมล ฯลฯ บางคนถงกบพดวา “การเลนคอมพวเตอรหรออน

เตอรเนทเปนเรองของคนทมเวลาวางมากกวา ไมใชของเลนของคนททำมา

หากนเลยงลกเลยงผว”

ผหญงทสามารถจะเขารบการฝกอบรมหรอเรยนรการใชเทคโนโลย

ไมวาจะจดการฝกอบรมในเมองหรอในหมบานทผหญงอาศยอย สวนมาก

จะเปนผหญงทไมมภาระงานหรอมฐานะดหรอเปนนกเรยน/นกศกษาหรอ

40www.gender.go.th, สำนกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว (2551), รายงาน

สถานการณสตรไทย ประจำป 2551, กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของ

มนษย, หนา 23.

262


ทำอาชพอสระ สวนผหญงทยากจนหรอมภาระงานทางบานและนอกบาน

มากจะหมดโอกาสในการเรยนรเทคโนโลยใหมเหลาน เพราะเมอเปรยบเทยบ

ผลไดผลเสยระหวางการเรยนรเทคโนโลยใหมกบการทำมาหากน ผหญง

เหลานมกจะเลอกอยางหลงมากกวา (รวมทงกลมผชายทมฐานะยากจน

ดวย)

5. คาใชจาย คนทมความสามารถทจะซอคอมพวเตอรและตดตงอน

เตอรเนทเพอใชสวนตวไดนน สวนมากกจะเปนคนทมฐานะปานกลางขน

ไป และถงแมวาจะมเครองมออปกรณครบครน สวนมากลกหลานจะเปนผ

ใชมากกวา สวนพอแมทซอคอมพวเตอรใหนนไดแตนงมอง การถายทอด

เทคโนโลยระหวางลกกบพอแมยงมอยนอย เนองจากสาเหตหลายประการ

อยางเชน ชองวางระหวางวยทใชคนละ “ภาษา” และการเรยนรของผใหญ

มกชาและกลวเสยหนาในการถามลกหลานบอยๆ กอปรกบเดกๆ กไมคอย

อดทนสอนผใหญ ฯลฯ

นอกจากนคาบรการอนเตอรเนทในประเทศกำลงพฒนายงสงอย

อยางเชนประเทศเอธโอเปย คาบรการอนเตอร 20 ชวโมงตอเดอนในหนง

ปสง 8.4 เทาของคา GDP สวนประเทศเวยดนาม คาบรการอนเตอรเนท

หนงป ตองใชเงนประมาณ 360 ดอลลารสหรฐอเมรกา ในขณะทรายได

เฉลยตอปมนอยกวา 350 ดอลลารสหรฐอเมรกา41 สำหรบประเทศไทย

คาบรการอนเตอรเนทความเรวสงประมาณ 500 กวาบาทตอเดอน และใน

รานบรการอนเตอรเนทจะคดคาบรการประมาณ 15-30 บาทตอชวโมง ซง

นบวาเปนคาใชจายทไมสงมากนกสำหรบชนชนกลาง แตเปนคาใชจายท

41Nancy Hafkin and Nancy Taggart (2001), “Gender, Information Technology,

and Developing Countries: An Analytic Study”, Office of Woman in

Development, Bureau for Global Program, Field Support and Research,

United States Agency for International Development, P.25.

PB

263

คนยากจน โดยเฉพาะในชนบทตองครนคดวาเขา/เธอจะใหความสำคญ

มากนกแคไหนเมอเปรยบเทยบกบการใชจายในชวตประจำวนดานอนๆ

6. จดทตงทางภมศาสตร ในประเทศกำลงพฒนา “ศนยบรการทาง

เทคโนโลย” มกกระจกตวอยในเมองหลวงและหวเมองใหญๆ สวนพนท

ชนบท โครงสรางพนฐานดานโทรคมนาคมยงขาดแคลน ทำใหเกดชองวาง

ในการเขาถงเทคโนโลยระหวางเมองกบชนบท สำหรบประเทศไทย แมวา

รฐพยายามจะขยายโครงขายอนเตอรเนทระดบตำบล โดยสนบสนนให

องคการบรหารสวนตำบลใหบรการอนเตอรเนทแกคนทวไป แตเวลาทให

บรการแกคนทวไปกไมเหมาะสมเพราะใหบรการตามเวลาราชการ นอกจากน

จำนวนคอมพวเตอรทใหบรการกมไมเพยงพอ และจดทตงคอมพวเตอรก

ไมไดแยกตางหาก สวนมากจะตงอยในหองทำงานของพนกงานองคการ

บรหารสวนตำบล ทำใหบางคนรสกไมสะดวกใจทจะไปใชบรการ สงเหลาน

นทำใหเกด ”ชองวางทางดจตล” (Digital Divide) ระหวางเมองกบชนบท

ระหวางคนรวยกบคนจน และระหวางผชายกบผหญง

สถานททจดใหมการเรยนรเทคโนโลย ไมวาจะเปนโรงแรม ราน

บรการอนเตอรเนท หรอสถานวทยชมชน ลวนมผลกระทบตอการเขาถง

ของผหญง ยงสถานททจดใหมการเรยนรเทคโนโลยหางไกลจากทอยอาศย

มากขนเทาไร ผหญงกมขอจำกดตอการเขาถงเทคโนโลยมากขนเทานน

เนองจากผหญงสวนใหญมภาระงานการทตองทำประจำภายในบาน เชน

ทำกบขาว เลยงลก และทำความสะอาดบาน เปนตน ดงนน การไปพก

คางคนนอกบานและการฝกอบรมในหมบานในเวลาทเธอตองทำงานบาน

เปนอปสรรคตอการเขาถงและเรยนรเทคโนโลยของผหญง

7. บรรทดฐานทางสงคม ในสงคมสวนใหญ ผหญงมขอจำกดใน

การ “แสดงตน” ในพนทสาธารณะ โดยเฉพาะอยางยงในสงคมอนรกษ

นยม อยางเชนสงคมมสลมทเครงครดทางศาสนา ผหญงไมสามารถเดนใน

264


พนทสาธารณะไดโดยปราศจากการ “คมกน” ของผชาย ดวยเหตนทำให

ผหญงมขอจำกดมากขนไปอก แตสำหรบประเทศทกำลงพฒนาและพฒนา

แลว การกาวเขาไปใน “พนทสาธารณะ” ของผหญงมมากขน ตำแหนง

หรอบทบาทบางอยางทผหญงทำในปจจบน คนในสงคมสวนใหญกใหการ

ยอมรบ แตในบางตำแหนงหรอบทบาทบางอยางทผหญงทำ บางคนกตง

คำถามวาทำไมผหญงถงตองการดำรงตำแหนงนน/บทบาทนน พรอมกน

นนกใหเหตผลตางๆ นานาวาผหญงไมเหมาะสมในการดำรงตำแหนง/

บทบาทนนๆ โดยเฉพาะตำแหนงหรอบทบาทในการเปนผบรหารองคกร/

หนวยงาน

นอกจากน เนองจากวทยชมชนเปน “พนทสาธารณะ”42 อนหนง

ทำใหผหญงจำนวนหนงไมเขามาแสดงตวตน เนองจากยงอยากอยใน

“พนทสวนตว” มากกวา เมอผเขยนสอบถามผหญงในชมชนชนบทหลาย

แหงวาทำไมถงไมมาจดรายการวทยชมชน ผหญงสวนมากเหลานมกใหคำ

ตอบวา “อาย ไมอยากทำตวใหคนรจกมากนก” สถานการณประเทศไทย

ในปจจบน แมวาจะมผหญงจำนวนหนงกาวเขามาใน “พนทสาธารณะ” ท

เคยเปนพนทของผชายมากขน แตกมผหญงจำนวนหนงทถก “การกลอม

เกลาทางสงคม” (Socialization) และปดกนตนเองใหอยใน “พนทสวน

บคคล” อนเปนพนททตนเองรสกปลอดภย (Comfort Zone) อย

42วทยชมชนเปนเครองมออนหนงในการเสรมสรางศกยภาพของผหญง โดยการเปด

พนทให “เสยงผหญง” หรอประเดนทเกยวของกบผหญง ใหเปนทรบทราบของ

สาธารณชน และใชเปนพนทถกเถยงแลกเปลยนเหตผลเพอหาทางออกของปญหา

ผหญงดวย ดรายละเอยดไดใน www.javnost-thepublic.org, Mitchell, Caroline.

(1998), Women’s (Community) Radio as A Feminist Public Sphere, The

Public, Vol.5 (1998), 2.

PB

265

จากอปสรรคตางๆ ดงกลาวขางตน ทำใหผหญงจำนวนหนงถกกด

กนออกไปจากการเรยนรเทคโนโลย โดยเฉพาะผหญงทมฐานะยากจน

อยางไรกตาม สถตการมทกษะเทคโนโลยสารสนเทศของประชากรใน

ประเทศไทย พบวาใน พ.ศ. 2549 โดยภาพรวมแลว ประชากรอาย 15-

24 ป มทกษะเทคโนโลยสารสนเทศดานคอมพวเตอรสงกวา พ.ศ. 2548

เลกนอย จากรอยละ 48.9 ใน พ.ศ. 2548 เปนรอยละ 50.4 ใน พ.ศ.

2549 โดยผหญงเคยใชคอมพวเตอรมากกวาผชายในทกภาค ยกเวน

กรงเทพฯ ทผชายเคยใชคอมพวเตอรมากกวาผหญง คอ รอยละ 63.1

และ 58.8 ตามลำดบ

นอกจากน การมทกษะเทคโนโลยสารสนเทศดานอนเตอรเนท พบ

วาประชากรอาย 15-24 ป มทกษะเทคโนโลยสารสนเทศดานอนเตอรเนท

สงขน โดยใน พ.ศ. 2548 มรอยละ 31.3 และใน พ.ศ. 2549 มรอยละ

36.5 และผหญงมทกษะดานอนเตอรเนทสงกวาผชายในทกภาค ยกเวน

กรงเทพฯ ทผชายมทกษะดานอนเตอรเนทสงกวาผชายเลกนอย คอ รอย

ละ 51.7 และ 49.1 ตามลำดบ43

43เพงอาง, www.gender.go.th, หนา 13.

266


แลวเราจะกาวขามอปสรรคเหลานอยางไร

ผเขยนไดทดลองสอนการใชอปกรณตางๆ ในหองกระจายเสยงวทย

ชมชนของ “จดปฏบตการเรยนรวทยชมชนคนลมนำวาง” ตำบลบานกาด

อำเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม ในชวงตนป พ.ศ. 2551 ในขณะนนมคณะ

กรรมการบรหารทกระตอรอรนอย 2 คน และมผจดรายการวทยรวม

ทงหมด 14 คน เปนผชาย 4 คน ผหญง 4 คน เดกหญง 3 คน และ

เดกชาย 3 คน เมอผเขยนเสนอวาจะสอนการใชคอมพวเตอรให ปรากฏ

วามผจดรายการวทยทสนใจเรยน 5 คน เปนผชาย 1 คนและผหญง 4

คน (เดกหญงและเดกชายสามารถใชคอมพวเตอรไดทกคน)

ในการสอนการใชคอมพวเตอรนน บางครงถาสถานวทยมการจด

รายการวทยอย กตองไปเรยนกนทรานเกมสทมบรการอนเตอรเนทใน

ชมชน44 ผเขยนเรมสอนโดยการบอกระบบการปด-เปดอปกรณตางๆ ใน

หองสง จากนนกบอกถงปมควบคมตางๆ ในแผงมกเซอรวาแตละปมทำ

หนาทอะไร เสรจแลวกมการเขยนปายเปนภาษาไทยระบไว ซงกอนหนา

นนกมการเขยนปายปดไวเหมอนกน แตใชตวยอภาษาองกฤษ จงเปน

อปสรรคตอผจดรายการวทยชมชนทไมสามารถอานภาษาองกฤษได ตอ

44ผเขยนไดเขาไปสำรวจขอมลเชงลกในชวงกลางป พ.ศ. 2550 โดยไปทำงานในโครงการศกษาขอมลพนฐานวทยชมชนภาคประชาชน ตอมาในชวงตนป พ.ศ. 2551 ผเขยนไดเปนผชวยเกบขอมลการวจยเชงปฏบตการทเนนการสอนใหผจดรายการวทยมความสามารถในการใชสบคนขอมลจากสออนเตอรเนทและนำมาใชเผยแพรในวทยชมชน ซงเปนจดเรมตนทผเขยนเรมสอนการใชคอมพวเตอรเบองตนใหผจดรายการวทย และชวยสอนตอเนองกนไปเมอผเขยนเปนผชวยในโครงการเสรมสรางศกยภาพผหญงในวทยในชวงกลางป พ.ศ. 2551 และการสอนนน ถามการจดรายการวทยอย กตองยายไปสอนทรานเกมสทมบรการอนเตอรเนทในชมชน ซงมอย 4 แหง

PB

267

จากนนผเขยนกบอกถงหนาทของสวนประกอบตางๆ ของคอมพวเตอร

เสรจแลวกสอนถงวธการใชคอมพวเตอร ตงแตการเปดเครองไปจนถงการ

ใชโปรแกรมทจำเปน คอโปรแกรม “วนแอมป” (winamp) อนเปนโปรแกรมท

ใชเปดเพลง

สวนทยากทสดเทาทผเขยนสงเกต คอ การลาก “เมาส” ไปยงจดท

ตองการคลก ผเขยนใหทดลองฝกการปฏบตซำๆ กนหลายครงในแตละวน

ทไปชวยฝกสอน (ผเขยนไปสอนสปดาหละประมาณ 1 ครง ใชเวลาประมาณ

2 เดอน) การสอนแตละครงจะเรมดวยการทบทวนการใชคำสงตางๆ ท

เคยเรยนมา เพอทดสอบวาจดจำไดมากนอยแคไหน ตอจากนนกสอนให

รจกกบคำสงใหมๆ เพอใหผเรยนคอยๆ สงสมเพมพนความรใหมากขน

หลงจากการเรยนเสรจสนลง แตละคนกหาโอกาสมาฝกปฏบตเพอใหเกด

ความชำนาญดวยตนเองในสถานวทยชมชน

ในบทความน ผเขยนขอนำเสนอกรณศกษาผหญง 3 คน ซงเปน

ผหญงทกาวขาม “ความอาย” และสามารถกาวเขามายนใน “พนทสาธารณะ”

ได นอกจากนยงมความปรารถนาทจะเขามาเปนผจดรายการวทย โดย

แตละคนมความแตกตางกน คอ คนแรกเปนผหญงสงอาย สามารถอาน-

เขยนภาษาไทยได แตอาน-เขยนภาษาองกฤษไมได คนทสองเปนผหญงวย

กลางทไมคอยออกไปเปดหเปดตามากนก สามารถอาน-เขยนภาษาไทยได

แตอาน-เขยนภาษาองกฤษไมได และคนทสามเปนผหญงวยกลางคนทออก

ไปรบการฝกอบรมมาหลายดานแลวและสามารถอาน-เขยนภาษาองกฤษได

นอกจากน กรณศกษาทง 3 คนไมเคยเรยนรการใชคอมพวเตอรมากอน

มรายละเอยดดงน

268


ยายวย 72 ป เรยนจบชนประถมศกษาท 4 ทอำเภอเชยงดาว ตอ

มาใน พ.ศ. 2515 ยายอพยพมาเปดรานขายของชำในตำบลบานกาด

ปจจบนยายวย 72 ปอาศยอยคนเดยว เพราะลกทง 7 คนออกไปทำงาน

นอกชมชนหมด และลกหลานมกจะมาเยยมเยยนอยเสมอๆ ยายวย 72 ป

ไมมภาระตองหาเลยงตนเอง เพราะลกหลานคอยสงเงนมาใหใชจาย แกจะ

ทำสวนครวเลกๆ ภายในบาน ดงนนจงมเวลาวางมาก แกจงใชเวลาวางน

มาเปนนกจดรายการวทย และลกหลานกสนบสนนดวย เพราะไมอยากให

แกเงยบเหงาเกนไป

ยายวย 72 ปเปนผจดรายการของสถานวทยชมชนคนลมนำวางมา

รวม 4 ปแลว และเปนคนเสนอตวเองตอนายสถานวาอยากจดรายการ

วทย อยากพดเกยววฒนธรรมประเพณทดงามในอดต ใหคนรนใหมหนมา

สนใจและปฏบตใหถกตองตามครรลอง ยายเลาใหฟงวา “เหนคนใสเสอผา

ไมเรยบรอยไปวด เหนแลวกไมสบาย จงอยากมาจดรายการเพอบอกเลา

วฒนธรรมทดงามในอดตใหคนรนใหมรและปฏบตตาม”

การจดรายการของยายในชวงแรก ยายไดจดรวมกบ “คหตางวย”

และทงสองกรวมกนออกไปคนหาขอมล และชวยกนเสาะแสวงหาเดกทร

การใชคอมพวเตอรและอปกรณตางๆ ในหองกระจายเสยงวทย มาชวยคม

การออกอากาศใหกบตนเอง ทงสองสามารถหาเดกหญงวยรนหลายคนมา

ชวยเปนลกมอ ทำหนาทเปด-ปดเพลง และควบคมเครองสง สวนหนาท

ของยายกคอ พดสาระในรายการเทานน

ยายไดเขารวมฝกอบรม 2 ครงในชวงทเปนผจดรายการวทยชมชน

ครงแรก อบรมทโรงเรยนบานกาด เปนการฝกอบรมนกจดรายการวทย

ชมชน ครงทสองอบรมทตวเมองเชยงใหม เปนการอบรมเกยวกบการใหคำ

ปรกษารายบคคลและทางโทรศพทสำหรบนกจดรายการวทย ของสำนกงาน

สาธารณะสขเชยงใหม สวนการใชและควบคมอปกรณในหองสงนน ยาย

PB

269

บอกวาไมมใครสอนให และยายกอยากเรยนร เพราะการจดรายการตอง

พงพาเดกๆ อยเสมอ วนไหนเดกไมมาชวยคมเครองสง ยายกตองงดจด

รายการวทย ซงสรางความขนเคองใจแกยายเปนอยางมาก

หลงจากเรยนการใชคอมพวเตอรวนแรก ยายเลาใหฟงวา “กลบไป

บานกหลบเปนตาย เหมอนไปทำงานหนกทงวน จำอะไรไมไดเลย แตกยง

อยากเรยนรอย” แกไดสะทอนใหฟงวาการเรยนรทสถานวทยสองตอสอง

จะทำใหจำงายกวาการไปเรยนทรานบรการอนเตอรเนทในชมชน ยายบอก

วาการเรยนรในสถานวทยชมชนทยายจดรายการวทยชมชนอยจรงๆ จะ

ทำใหยายจำงายกวา แตกตองฝกทำซำๆ กนหลายครง นอกจากน การฝก

ทบทวนการใชคำสงตางๆ ยายยงตองการสถานทเงยบๆ ไมมคนเดน

พลกพลานอยใกลๆ และตองไมมคนมายนอยหลงแกตอนนงฝกทบทวน

การใชคอมพวเตอร ยายบอกวา “ไมมสมาธ และเรมทำผดๆ ถกๆ”

อปสรรคในการเรยนรการควบคมเครองสง คอ ยายสายตาไมด

ตองเพงมองแปนพมพและจอมอนเตอรจนปวดตา นอกจากนความจำกชา

ตองทดลองฝกปฏบตอยหลายๆ ครงจงจะจำได และความแขงแรงของ

รางกายทลดนอยถอยลง กทำใหยายนงเรยนคอมพวเตอรไดไมนาน ตอง

ออกไปพกผอนรางกายอยบอยๆ หรอบางวนนงเรยนเพลนอยหลายชวโมง

เชาวนตอมากปวดเมอยรางกาย ตองนอนพกอยทบาน แตยายกยงไม

ทอถอยทจะเรยนรการใชคอมพวเตอรและอนเตอรเนท

ปาวย 57 ป เปนคนบานกาด เรยนจบชนประถมศกษาท 4 และ

เปนผจดรายการของสถานวทยชมชนคนลมนำวางพรอมกบยายวย 72 ป

(เกอบ 4 ป) ปจจบนปาวย 57 ปเปนแมคาขายขนมในตลาดตอนเชา ปา

ตองตนนอนประมาณตสามครง เพอเตรยมขาวของไปขายในตลาดตอนตส

พอถงเวลาประมาณสองโมงเชา กกลบจากตลาดมาพกผอน และจะเรม

270



วทยชมชนเปนแหลงการเรยนรแหลงเดยวทไมมใครสามารถมาทดแทนได ในอดตเคยมคนกลาววาสอวทยชมชนกำลงจะตาย วทยชมชนเสรมในสวน

ทชมชนยงขาด เสรมในสวนทชาวบานตองการร การนดหมายชาวบานในงานบญ งานบวช งานศพ รวมถงขอมลขาวสารทพฒนาคณภาพชวตของคนใน

ชมชน ซงไมมสอใดสามารถทำได

ศรพล สจจาพนธ

(ผประสานงานสภาองคกรชมชนจงหวดสงขลา)

PB

271

เตรยมขาวของทำขนมในชวงบายสามโมง ในชวงเวลากลางวนทวาง ปาก

จะมาจดรายการวทยชมชน

ปาวย 57 ปเรมมาเปนผจดรายการวทยโดยการชกชวนของกรรมการ

สถานวทย เรมแรกกรรมการวทยจะเปนผจดรายการและเชญเธอมารวม

สนทนา ตอมากผนตนเองเปนผจดรายการวทย เนองจากความทเธอชอบ

ฟงเพลงและอยากฝกการพดให “อมวนจาหวาน” รวมทงอยากให “คนฟง”

ฟงแลวยอมรบ นอกจากน ปายงอยากชวยเหลอชมชน และเปดโลกให

กวางขนโดยการออกไปพบปะผคน ทงภายในและภายนอกทองถน ตอน

แรกปาจดรายการวทยชมชนรวมกบยายวย 72 ป ตอมาปากแยกมาจด

รายการวทยชมชนของตนเอง โดยตงชอรายการวา “อจาประสายาย-หลาน”

การเขามารวมทำงานในวทยชมชนของปานน ปาไดไปฝกอบรมการ

เปนผจดรายการวทยชมชน โดยสถานวทยชมชนแมวางไดเชญวทยากร

มาสอนการออกแบบรายการและมารยาทการจดรายการใหแกผรวมงาน

ตอมากรรมการสถานและปากรวมกนจดวางรปแบบเนอหาสาระของรายการ

เมอถงเวลาทตองปาตองจดรายการวทยจรง ปาตองจางเดกมาชวยคม

เครองสงให บางคนกใหเงนเปนคาตอบแทน บางคนกใหเปนของ ถาไมม

เดกมาชวยคมเครองสง ปากตองงดจดรายการในวนนน สงนสรางความ

อดอดใหกบปามาก ปาบอกวา “ไมกลาเอยปากบอกเดกใหชวยสอนการใช

อปกรณในหองสง และคนทคมเปน กไมมใครเสนอตวทจะสอนใหเราดวย

... สำคญทสดกคอ เรากลวทำเครองสงของสถานพง”

เมอผเขยนเรมสอนการใชคอมพวเตอร ตองพดยำใหปาฟงวา

คอมพวเตอรไมเสยงายๆ หรอก ถาคอมพวเตอรไมทำงาน กใหปดและเปด

เครองใหม และถาคอมพวเตอรมปญหาจรง กใหโทรศพทมาหาผเขยนๆ

จะแกไขปญหาให หลงจากปาเรมเรยนไปไดสกพกหนงและเรมมความ

มนใจมากขน ปากเรมคมเครองสงดวยตนเอง โดยตอนแรกนายสถานมา

272


คอยดอยหางๆ เวลามปญหาการใชคอมพวเตอร นายสถานกจะมาชวย

ปาเลาใหฟงวา “ตองคอยเรยนรทละเลกทละนอย ความรสกมนใจ

ในการใชคอมพวเตอรกเพมมากขน เมอผานการใชเองมาไดสกระยะหนง

แตอปสรรคกยงม คอไมรภาษาองกฤษ ดงนนคำสงไหนทเปนภาษาองกฤษ

ตองใชการจำเปนภาพ สวนการพมพชอเพลงกยงชาอย เพราะยงไมชำนาญใน

การพมพ ตองมองดวาแปนตวอกษรอยตรงไหน ยงจำไมคอยได” สวน

บรรยากาศการฝกทบทวนการใชคำสงในคอมพวเตอรทดนน ปาบอกวา

ตองฝกทบวนในหองสงสถานวทย ซงจะตองปดประตไวไมใหใครมารบกวน

สมาธ

ปาวย 52 ป เรยนการศกษานอกระบบ (กศน.) จนจบชนมธยมศกษา

ท 6 เมอ พ.ศ. 2541 ปจจบนอาศยอยกบแมและเปด “รานนวดแผน

โบราณ” เปนรายไดอกทางหนง นอกเหนอจากการทำสวนลำใย ปาเปนคน

ชอบฟงวทยและสนใจทจะจดรายการวทยเปนทนเดมอยแลว เมอ 2-3 ป

กอน กรรมการสถานวทยเคยมาชกชวนใหไปจดรายการวทย แตกไมสามารถ

ไปจดรายการได เพราะตอนนนกำลงเรยนการนวดแผนโบราณและเรยน

คมภรพระครสตธรรมอย ตอมาประมาณเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2551 ไป

นวดใหยายวย 72 ปทบาน ยายกชกชวนใหมาเปนผจดรายการวทยอกครง

กเลยลองเขามาจดรายการวทยรวมกบยายกอน เพราะมเวลาวางและอยาก

แบงปนประสบการณชวตและความรกบคนในชมชน

เมอปาวย 52 ปมาเรมจดรายการรวมกบยายวย 72 ป นายสถาน

และเพอนผจดรายการผหญงหลายคนมาชวยสอนวธการคมเครองสงให

โดยเฉพาะการใชคอมพวเตอร และยายวย 72 ปไดโทรศพทมาหาผเขยน

ใหไปชวยสอน ผเขยนกเขาไปแนะนำการใชคอมพวเตอรอย 2 ครง ก

ปรากฏวาปามความเขาใจมากขน และผเขยนกสงเกตเหนวาปาเรยนรได

PB

273

เรวกวาคนอน เพราะมความรภาษาองกฤษดกวาคนอน ทำใหสามารถ

จดจำแปนพมพและคำสงทปรากฏอยบนจอมอนเตอรไดเรว

เมอปาวย 52 ปมความสามารถพอทจะใชคอมพวเตอรเปดเพลงได

แลว กแยกตวมาจดรายการวทยเอง และตงชอรายการวา “สารพนปญหา

และคณภาพชวต” เนนการพดคยมากกวาการเปดเพลง และเพลงนนก

เปนการเปดคนรายการมากกวาจะเปดเพลงตามใจผฟง ดงนนปากไมจำเปน

ตองคนหาเพลงมาเปด หยบเพลงอะไรมาไดกเปดเลย ในชวงทปาจดรายการ

วทย เวลามปญหาเกยวกบคอมพวเตอร ปากจะโทรไปปรกษานายสถานให

ชวยแกปญหาใหอยเสมอ

นอกจากน ปายงเนนการปรกษาปญหาชวตกบผฟง ทงการพดคย

กนทางโทรศพท และการพบปะกนแบบเผชญหนากน ปาเลาใหวา “ปาไม

อยากรบโทรศพทในชวงทกำลงพดออกรายการวทย เพราะยงใชเครองมอ

ไมชำนาญ และไมอยากพดคยกน ‘หนาไมค’ ออกอากาศดวย เพราะบาง

ปญหากออนไหว พดคยในพนทสาธารณะไมได” สวนสถานทการเรยนร

นน ปามาฝกทบทวนการใชคำสงตางๆ ในโปรแกรมคอมพวเตอรในสถาน

วทยชมชน ไมตองปดประตหองสงและนงเรยนคนเดยว ปาชอบนงเรยนร

กบเพอนรวมงานมากกวา

จากกรณศกษา 3 คนดงกลาวขางตน พอสรปไดวาวยทสงขนและ

ความไมรภาษาองกฤษ เปนเงอนไขอนหนงททำใหการเรยนรการใช

คอมพวเตอรชา บางคนถงกบหยดเรยนไปเลยกม แตความตองการอยาก

เรยนรการใชคอมพวเตอรในการจดรายการวทยเปนอยางมากของกรณ

ศกษาทง 3 คน ทำใหทง 3 คนสามารถกาวขามอปสรรคเหลานมาได เมอ

ไมรภาษาองกฤษ กใชการจำเปนภาพแทนและสงเกตวาปมคำสงตางๆ นน

อยตรงไหนของแปนคยบอรดและจอมอนเตอร สวนอกคนหนงทรภาษา

274


องกฤษ สามารถเรยนรไดเรวกวา 2 แรก เนองจากจดจำตำแหนงแหงท

ของคำสงตางๆ ไดดกวา

นอกจากน เมอพจารณาในมตปจเจกบคคลแลว จะเหนไดวาการ

ขจดความหวาดกลวตอเครองคอมพวเตอรทมมายาคตทวา “กลวทำของ

เขาพง” นน ตองใชเวลาและตองแสดงใหเหนวาคอมพวเตอรไมเสยงายๆ

พรอมกนนนตองอธบายการทำงานของชนสวน/อปกรณทประกอบรวมกน

เปนเครองและแตละสวนสมพนธกนอยางไร จากนนกใหทดลองฝกปฏบต

โดยการแนะนำอยางใกลชดหลายๆ ครง ซงเปนการเพมความเชอมนใน

ตนเองและเชอวาตนเองสามารถเรยนรเทคโนโลยใหมเหลานได เมอผเรยน

เรมทดลองใชคำสงตางๆ และลองผดลองถกกบโปรแกรมตางๆ ทจำเปน

ตองใชในคอมพวเตอร กทำใหทกษะและความรดานเทคนคคอยๆ สะสม

เพมพนมากขนไปเรอยๆ และความหวาดกลวกคอยๆ จางหายไป

ในมตความสมพนธ กรณศกษา 2 คนแรกทเรมเรยนกอนผอน

เมอเรมรศพทแสงทใชใน “วงการผใชคอมพวเตอร” แลว กสามารถจะพด

คยกบกรรมการบรหารวทยและเพอนรวมงานไดในสวนทเกยวของกบ

เทคโนโลยคอมพวเตอรได และมการสอบถามเทคนคการใชคอมพวเตอร

ระหวางกนและกน นอกจากนกรณศกษา 2 คนนยงไดชกชวนคนในชมชน

มารวมจดรายการวทย โดยในเบองตนกสอนผถกชกชวนมาจดรายการ

วทยดวยตนเองตามความรทตนเองมอย ตอจากนนกตดตอผร/ผเชยวชาญ

คอมพวเตอรมาสอนเพมเตมใหกบทงตนเองและผทถกชกชวนมา เมอผจด

รายการวทยมเพมมากขน การปรบผงรายการวทยกเกดขนตามมา

ในการจดรายการของยายวย 72 ปและปาวย 57 ป ทเนนการพด

คยใหสาระแกผฟงเกยวกบวฒนธรรมและประเพณไทยใหญ ทำใหทง 2

คนตองออกไปคนขอมลทหอสมดมหาวทยาลยเชยงใหมและรานหนงสอใน

ตวเมองเชยงใหม นอกจากน ทง 2 คนตองอาน สรปความ และเขยน

PB

275

สครปตเพอใชอานในรายการ ตอมากกลายเปน “ผร” หรอ “ทรพยากร

บคคล” ทโรงเรยนมธยมศกษาในชมชนเชญไปใหความรเกยวกบวฒนธรรม

ประเพณไทยใหญใหกบนกเรยน

สวนมตสวนรวม เปนมตทตองมองในระยะยาววากรณศกษาทง 3

คน จะสามารถสรางชองทางในการจดรายการวทยทมลกษณะเสรมศกยภาพ

ใหกบผหญงคนอนๆ ไดมากนอยแคไหน อยางไรกตาม กรณศกษาคนหนง

ไดจดรายการในลกษณะการพดคยถงปญหาของหญงหมายและหญงทม

ปญหากบสาม/ปญหาครอบครว นอกจากนยงใหคำปรกษาผานการออก

รายการวทยและนอกเวลาจดรายการวทย การททำเชนนได กเนองจากผ

จดมประสบการณทางดานนและไดรบการฝกอบรมเกยวกบการใหคำปรกษา

กบผมปญหา กอปรกบมความสนใจทจะใชชองทางวทยชมชนในการแกไข

ปญหาดงกลาวดวย

แมวาผจดรายการวทยจะสามารถเปนตวกลางในการสอสารขอมล

ขาวสารทเกดขนในชมชนไดเปนอยางด ไมวาจะเปนขาวงานประเพณ งาน

ศพ งานแตงงาน ของหาย ฯลฯ และการระดมทรพยากรนน กมการชวย

กนกำหนดเปาหมายและวธการระดมทรพยากร อยางเชน การระดมของขวญ

และเงนมาจดงานวนเดก และการจดทำ “สอยดาว” เพอระดมทนมาใช

ดำเนนงานสถานในงานประเพณตางๆ ทจดขนในชมชน แตอยางไรกตาม

ประเดนการสรางขอถกเถยงในประเดนสาธารณะ/แรงกดดนตอรฐบาลโดย

ผานวทยชมชนนน ตองสรางภาวะความเปนผนำใหกบกรรมการบรหาร

สถานวทยชมชนและผจดรายการวทยชมชนมากขนกวาน ทงความรความ

เขาใจ ตลอดจนการวเคราะหปญหาสงคม/ประเดนสาธารณะตางๆ

276


ความทายบท

เงอนไขททำใหกรณศกษาทง 3 คน สามารถเขาถงเทคโนโลยใน

วทยชมชน กคอ วทยชมชนเปนเทคโนโลยท “ตงอย” ในชมชน และม

เงอนไขตางๆ ทเออประโยชนตอกรณศกษาทง 3 คนใหเขามาเรยนร

เทคโนโลยใหมๆ ดวย กลาวคอ ภาระหนาทในครอบครวของผหญงเหลาน

มนอยลง ทำใหมเวลามากพอในการเรยนรเทคโนโลย และมสวนรวมใน

งานสาธารณะตางๆ นอกจากน อาชพการงานของกรณศกษานน สามารถ

กำหนดขอบเขตและเวลาการทำงานของตนเอง โดยกรณศกษา 2 คนเปน

เจาของกจการเอง สามารถหยดหรอดำเนนการไดในวน/เวลาทตนเองตองการ

สวนกรณศกษาอกคนหนงไมมภาระหาเลยงชพ แตเงอนไขเบองตนทสำคญ

ทสด คอ ผหญงทเปนผจดรายการวทยเหลานมความกระตอรอรนและ

ความใฝรเปนการสวนตว

จากบทเรยนทไดเรยนรรวมกนระหวางผเขยนกบผหญงชาวบานวย

กลางคนขนทเปนผจดรายการวทยชมชน พอสรปออกไดเปนประเดนตางๆ

ดงน

1. การขจดความหวาดกลวเทคโนโลย แมวาผหญงหลายคนอยากท

จะเรยนรการเทคโนโลยในหองสง แตความหวาดกลววา “จะทำของของเขา

พง” ความกลวนเปนอปสรรคทตองขจดออกใหไดเปนอนดบแรก และตอง

สรางความมนใจแกทกคนวาสามารถทจะเรยนรได แตสงทสำคญกคอตวผ

เรยนนนจะตองม “ฉนทะ” หรอความอยากเรยนรการใชอปกรณตางๆ ใน

หองสงเพอการจดรายการวทยชมชนใหชำนาญขน

2. การสงสมเพมพนความร เปนการเรยนรทขยบเปนขนๆ การ

ถายทอดเทคโนโลยจะตองทำอยางชาๆ และใหทดลองฝกหดทำซำๆ กน

PB

277

หลายหน ผสอนตองอดทนในการบอกวธใชหลายครง นอกจากนควรสอน

ใหใชใหเปนอยางงายๆ กอน แลวคอยๆ เพมความซบซอนเขาไป การจด

ฝกอบรมเพยง 2-3 วนนนไมเพยงพอ ตองมการการจดฝกอบรมเปนระยะ

ๆ บางคนตองใชเวลาสอนถง 4-5 ครงภายในระยะเวลา 3-4 เดอน ตองไป

บอยๆ และทบทวนบทเรยนทเรยนมาแลวเสมอๆ เมอปรากฏวาทำไดแลวก

คอยสอนเทคนคเพมเตม ถามผชำนาญการคอมพวเตอรทผเรยนสามารถ

สอบถามปญหาตางๆ ทเกดขน กจะทำใหผเรยนสามารถเรยนรไดเรวขน

3. การจดจำเปนภาพ คำสงในโปรแกรมบางโปรแกรมมแตภาษา

องกฤษ ทำใหผหญงบางคนทไมสามารถอาน-เขยนภาษาองกฤษมความ

ยากลำบากในการใช เราตองบอกใหพวกเธอจดจำคยบอรดและสงทปรากฏ

ในหนาจอมอนเตอรเปนภาพ และใหจดจำวาอยตรงไหนดวย นอกจากน

ควรมนฝกทบทวนการใชคำสงตาง และสอบถาม “ผร” ทอยใกลตว

4. การสอนในพนท “ปลอดภย” (Comfort Zone) การสอนใน

รานทใหบรการอนเตอรเนทนนมความไมเหมาะสมหลายอยาง อยางเชน

คนมกจะมาเลนเกมสในรานบรการฯ ทำใหผเรยนไมมสมาธและเกดความ

ประหมา และบางราน จำนวนผชายมกจะเขามาใชบรการมาก ทำใหผหญง

บางคนไมสะดวกใจทจะไปใชบรการในราน การสอนทไดผลนน ควรจะจะ

อยในสถานทคนไมคอยพลกพลาน ใหผเรยนคอยๆ จดจำบทเรยนและ

ทดลองฝกปฏบตโดยไมเคอะเขน

278



คณคาของวทยชมชน คอการเสรมสราง ความเขมแขงใหกบชมชน โดยมงเนน

ประโยชนรวมของชมชนเปนหลก ความยงยนของวทยชมชนอยทชมชน

ตระหนกถงคณคาและมสวนรวมกบสถาน

นนทพร เตชะประเสรฐกล

(นกพฒนาเอกชนดานปฏรปสอ/สอภาคประชาชน)

PB

279


ความจรงวทยชมชน วนน

PB

281

บทนำ

ไดมการจดทำแบบสำรวจจดสงไปยงสถานวทยชมชนทเปนสมาชก

สวชช. และเครอขายทางไปรษณย จำนวนกวา 200 สถานทวประเทศ

ระหวางเดอนพฤษภาคม-เดอนกรกฎาคม พ.ศ.2553 มแบบสอบถามสง

กลบมายงสำนกเลขาธการ สวชช. จำนวนเกอบ 100 ฉบบ เปนแบบสอบถาม

ทสมบรณสามารถนำไปประมวลผลไดจำนวน 83 ฉบบ ในบทความน ได

นำขอมลจากแบบสำรวจขางตนมาประมวลผลดวยโปรแกรม SPSS อธบาย

ผลลพธทได และวเคราะหภาพปรากฏดวยแนวคดการดำเนนวทยชมชน

ภาคประชาชน จากขอมล สถานวทยชมชนทเปนสมาชกของ สวชช. ซง

ตอบแบบสำรวจ สามารถจำแนกรายภาคไดดงน (เรยงลำดบมากไปนอย)

รอยละ 40.3 (25 สถาน) อยในภาคเหนอ ประกอบดวยสถานวทยชมชน

ในจงหวดเชยงใหม ลำพน นาน สโขทย พจตร เพชรบรณ กำแพงเพชร

อตรดตถ อทยธาน และนครสวรรค รอยละ 21.0 (13 สถาน) ภาค

282


ตะวนออกเฉยงเหนอ (ภาคอสาน) ไดแกสถานวทยชมชนในจงหวดรอยเอด

มหาสารคาม นครราชสมา เลย ชยภม นครพนม อบลราชธาน และศร

สะเกษ รอยละ 14.7 (9 สถาน) ภาคตะวนออก ประกอบดวยสถานวทย

ชมชนในจงหวดชลบร ระยอง จนทบร ปราจนบร และนครนายก รอยละ

11.2 (7 สถาน ไดแก 4 สถานในภาคกลาง + 3 สถานในกรงเทพฯ)

ประกอบดวยสถานวทยชมชนในจงหวดนนทบร อยธยา ชยนาท และ

กรงเทพฯ รอยละ 4.8 (4 สถาน) ของภาคตะวนตก ประกอบดวยสถาน

วทยชมชนในจงหวดกาญจนบร สพรรณบร และประจวบครขนธ และ

รอยละ 4.8 (4 สถาน) ในภาคใตเชนเดยวกน คอสถานวทยชมชนใน

จงหวดสราษฎรธาน สงขลา และยะลา เปนตน

อนง สถานวทยชมชนทตอบแบบสำรวจน ไมไดเปนตวแทนของ

สถานวทยชมชนทเปนสมาชกของ สวชช. หากถอเปนกลมตวอยางทให

ขอมลเกยวกบสถานภาพ และการดำเนนการวทยชมชนในป 2553 เพอใช

ในการทำความเขาใจภาพรวมวทยชมชนภาคประชาชนในประเทศไทย

ตาราง แสดงการดำเนนการในปจจบนของสถานวทยชมชนทตอบแบบ

สำรวจ

การดำเนนการในปจจบน จำนวนสถาน เปอรเซนต

กระจายเสยง 57 91.9

ปดสถาน 5 8.1

รวม 62 100.0

PB

283

อยางไรกตาม ในระหวางรวบรวมขอมลเพอประมวลผล ผเขยนได

ตดตอไปยงสถานวทยชมชนทตอบแบบสำรวจ เพอทำความเขาใจ และ

ยนยนขอมลใหถกตอง ทำใหไดขอมลวา มสถานทตอบแบบสำรวจรอยละ

8.1 (5 สถาน) ตองปดสถาน-งดการออกอากาศ ดวยเหตผลดงน 2 สถาน

ไมไดดำเนนการตามหลกเกณฑขอใบอนญาต และไมมงบประมาณการ

บรหารจดการ สวนอก 2 สถาน แมจะอยในขนตอนการขอใบอนญาต แต

ไมสามารถออกอากาศไดเพราะโดนคลนวทยธรกจทองถนเบยด จนคนใน

ชมชนไมสามารถรบฟงได สำหรบอก 1 สถานนน ยงไมไดดำเนนการใดๆ

เพยงขอสทธเพอจะดำเนนการไวเทานน

สภาพทวไปสถานวทยชมชน สวชช.

ดงกลาวแลววา การสำรวจสถานภาพวทยชมชนภาคประชาชนใน

ครงน เปนไปเพอรวบรวมสภาพทวไปของสถานวทยชมชน ทเปนสมาชก

ของ สวชช. ใหเปนปจจบน จากการประมวลผลขอมลดวยโปรแกรม

คอมพวเตอรมรายละเอยดทนาสนใจดงตอไปน

กำลงสงและพนทการกระจายเสยง

จากการสำรวจสถานภาพเมอป 2550-2551 (สาโรจน 2551, 131)

พบวา สถานวทยชมชนสวนใหญ (รอยละ76.6) ใชเครองสงทมกำลงสง

ตามระเบยบทกำหนดไวนนคอ 30 วตต สำหรบปน การประมวลผลพบวา

สถานวทยชมชนสวนใหญปรบปรงสถานใหสามารถกระจายเสยงอยางม

ประสทธภาพมากขน แมจะมสถานวทยชมชนรอยละ 62.9 ใชเสาอากาศ

สง 15-30 เมตร แตมสถานวทยชมชนถงรอยละ 35.5 เพมความสงของ

เสาขนไปมากกวา 30 เมตร ไมเพยงเทานน สถานวทยชมชนรอยละ

284


54.8 ยงเพมกำลงเครองสงมากกวา 60 วตต โดยในการรวบรวมขอมล

เชงลกพบวา สถานวทยชมชนสวนมากใชเครองสงทมกำลงประมาณ 200

วตต สงผลใหมสถานวทยชมชนรอยละ 85.5 (66.1%+19.4%) สามารถ

กระจายเสยงครอบคลมพนท 15 กโลเมตรหรอมากกวา (ตาราง 2 หนา

3)

ตาราง 3 แสดงความสงเสาอากาศ กำลงเครองสง และรศมออกอากาศ

ของสถานวทยชมชน

ความสงเสาอากาศ ความถ เปอรเซนต

เสาอากาศสงนอยกวา 15 เมตร 1 1.6

เสาอากาศสง 15-30 เมตร 39 62.9

เสาอากาศสงมากกวา 30 เมตร 22 35.5

รวม 62 100.0

กำลงเครองสง ความถ เปอรเซนต

กำลงเครองสงนอยกวา 30 วตต 6 9.7

กำลงเครองสงมากกวา 30 แตไมเกน 60 วตต

22 35.5

กำลงเครองสงมากกวา 60 วตต 34 54.8

รวม 62 100.0

PB

285

รศมการออกอากาศ ความถ เปอรเซนต

รศมการออกอากาศประมาณ 3 กโลเมตร 2 3.2



รศมการออกอากาศมากกวา 15 กโลเมตร 12 19.4

รวม 62 100.0

ทงน เนองจากประกาศหลกเกณฑและวธการอนญาตประกอบกจการ

บรการชมชนชวคราว (วทยชมชนกระจายเสยงชมชน) ไมไดกำหนดความ

สงเสาและควบคมกำลงเครองสง ประกอบกบสถานวทยชมชนภาคประชาชน

ตองเขมแขงขน เพอแขงขนกบสถานวทยธรกจขนาดเลก และสถานวทย

การเมองทเกดขนเปนจำนวนมากหลงนโยบายโฆษณา 6 นาท (2548)

และยงมากขนไปอกเมอ กทช. ประกาศจดทะเบยนวทยชมชนทวประเทศ

ไทย (2552)

286


อปกรณในหองสง

การสำรวจไดสอบถามถงอปกรณท “ควรจะม” ในหองสง ไดแก

อปกรณกรองความถ (ฟลเตอร) และเครองสำรองไฟฟา เพอชวยใหสถาน

สามารถออกอากาศกระจายเสยงไดอยางมประสทธภาพ พบวาสถานวทย

ชมชนรอยละ 54.8 ไมมอปกรณกรองความถ (ตาราง 3) การไมมอปกรณ

กรองความถแสดงใหเหนวา การกระจายเสยงของสถานมแนวโนมทจะสง

คลนฟงในขณะออกอากาศ ซงเมอรวมกบเงอนไขทวา เครองสงเกา-เสอม

สภาพ (ตาราง.......หนา......ระบวา สถานวทยชมชนภาคประชาชนรอยละ

70.9 ใชเครองสงเกา-เสอมสภาพอย) อาจสรปไดวา สถานทอปกรณลกษณะ

น คอเครองสงเกา และไมมอปกรณกรองความถ จะทำใหการกระจาย

เสยงไมมประสทธภาพ และอาจสงตอไปตอการขอใบอนญาต เพราะอาจ

จะไมไดมาตรฐานทางเทคนคตามหลกเกณของ กทช. ดวย

ตาราง 4 แสดงอปกรณอปกรณกรองความถ และเครองสำรองไฟฟาใน

หองสง

อปกรณในหองสง อปกรณกรองความถ (ฟลเตอร)

เครองสำรองไฟฟา

ความถ เปอรเซนต ความถ เปอรเซนต

ม 28 45.2 17 27.4

ไมม 34 54.8 45 72.6

รวม 60 100.0 62 100.0

PB

287

สำหรบอปกรณสำรองไฟฟา จะทำหนาทชวยยดอายการใชงาน

และปองกนไฟตก-ไฟกระชากใหกบเครองใชไฟฟาและเครองอเลคทรอนคส

ทกชนดนน พบ วา แมในหองสงจะประกอบดวยอปกรณ ทใชไฟฟาทงสน

แตสถานวทยชมชนรอยละ 72.6 ระบวา “ไมมเครองสำรองไฟฟา” ใชใน

หองสง จงไมแปลกใจทไดรบขอมลวา สถานวทยชมชนภาคประชาชนจะ

ประสบกบปญหาเครองสงและคอมพวเตอรเสยบอยครง ซงทำใหเครองสง

เสอมสภาพเรว และใชงานไมไดในทสด

ความเหลอมลำทางดจตล

ความเหลอมลำทางดจตล แปลมาจาก digital divine ซงหมายถง

ชองวางระหวางบคคล ครวเรอน ธรกจ และพนททางภมศาสตร ทมความ

แตกตางกนทางสงคม-เศรษฐกจ โดยพจารณาโอกาสในการเขาถงขอมล

สารสนเทศ (ICTs) และโอกาสทจะเขาถงอนเตอรเนทในกจกรรมท

หลากหลาย (OECD, understanding the Digital Divine, 2001) สำหรบ

ศพทคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศ ฉบบราชบณฑตยสถาน

อธบายวา พจารณาความเหลอมลำทางดจตลทความแตกตางของจำนวน

โทรศพท จำนวนผใชอนเตอรเนท หรอจำนวนคอมพวเตอรตอหวประชากร

ในประเทศยากจน-รำรวย หรอในชนบท-เมอง

288


ตาราง 5 แสดงคอมพวเตอร โทรศพทพนฐาน และการเขาถงอนเต

อรเนทในหองสง

คอมพวเตอร ความถ เปอรเซนต

ม 1 เครอง 33 53.2

มากกวา 1 เครอง 22 35.5

รวม 55 88.7

ไมม 7 11.3

รวม 62 100.0

โทรศพทพนฐาน ความถ เปอรเซนต

ม 1 เลขหมาย 40 64.5

มากกวา 1 เลขหมาย 6 9.7

รวม 46 74.2

ไมม 16 25.8

รวม 62 100.0

การเขาถงอนเตอรเนท ความถ เปอรเซนต

เขาถง 32 51.6

ไมสามารถเขาถง 30 48.4

รวม 62 100.0

PB

289

ขอมลจากแบบสำรวจสะทอนใหเหนวา ความเหลอมลำทางดจตล

เปนอปสรรคหนงของการดำเนนงานวทยชมชนในปจจบน นนคอ รอยละ

88.7 (ตาราง 4) ของสถานวทยชมชนทตอบแบบสำรวจ มคอมพวเตอรใช

ในหองสง ในจำนวนน มคอมพวเตอร 1 เครองจำนวนรอยละ 53.2 จาก

การโทรศพทสมภาษณและลงพนทเกบขอมลเชงลก พบวา สถานวทย

ชมชนสวนใหญใชงานคอมพวเตอรทมอยเครองเดยวนน เพอเปดเพลง

และเปดสปอรตประชาสมพนธ สำหรบสถานทมคอมพวเตอรมากกวา 1

เครอง คอ 2-3 เครอง จำนวนรอยละ 35.5 จะใชเครองทเหลอ (ถายงไม

เสย) เพอใหผจดรายการฝกฝนการใชคอมพวเตอร และบนทกรายการท

ออกอากาศตามหลกเกณฑท กทช. กำหนด อยางไรกตาม หลายสถานม

คอมพวเตอรมากกวา 2 เครอง แตหากไมมโปรแกรมบนทกเสยง หรอ

คอมพวเตอรสมรรถนะตำ หรอไมมเจาหนาทประจำทมความรและทกษะ

ในการใชคอมพวเตอรบนทกการออกอากาศ กไมสามารถบนทกรายการได

เชนเดยวกน หมายความวา มสถานวทยชมชนทเปนสมาชก สวชช. มากกวา

ครง ไมสามารถบนทกรายการตามหลกเกณฑของ กทช. ได

นอกจากน รอยละ 74.2 ของสถานวทยชมชนทตอบแบบสำรวจม

โทรศพทพนฐานใชในสถาน เพอรบสายจากผฟงทโทรศพทเขามาขอเพลง

แสดงวามคดเหน และแจงการรบฟง การขอความรวมมอของ ศอฉ. ตอ

สถานวทยชมชนใหระมดระวงในการกระจายเสยง และการสงปดสถาน

วทยหลายแหง สงผลใหสถานวทยชมชนสมาชกของ สวชช. เซนเซอรตว

เอง ดวยการ “งดรบสายหนาไมค” จากผฟง ดวยเกรงวาจะมการ

วพากษวจารณการเมองเขามาในรายการ แลวไมสามารถควบคมได จะสง

ผลเสยตอการกระจายเสยงของสถาน สำหรบสถานวทยชมชนทมโทรศพท

พนฐานมากกวา 1 เลขหมายนน มตวอยางทนาสนใจจากสถานวทยชมชน

คนเมองหละปน ทมโทรศพทถง 7 เลขหมาย โดยใช 4-5 เลขหมายไปกบ

290


การเปนเบอรประจำ “หองขาว”45 และทเหลอใชไปกบการรบสายจากผฟง

ซงสามารถรบสายไดครงละมากกวา 1 สาย สงผลใหผฟงสนกกบการ

โทรศพทเขามาในรายการ เปนทนาเสยดายวา ผจดรายการสวนใหญกไม

สามารถใชโทรศพท และไมมทกษะในการควบคมอปกรณตางๆ ในขณะ

ออกอากาศไดอยางเทาเทยมกน

การมโทรศพทพนฐานถงรอยละ 74.2 ไมไดหมายความวา ทก

สถานทมโทรศพทจะ “เขาถง” อนเตอรเนทได ทงน มสถานวทยชมชนท

ตอบแบบสำรวจเพยงรอยละ 51.6 เทานน ทมอนเตอรเนทใชในหองสง

ความเขาใจเมอมเทคโนโลยใหมๆ ในสงคมไทย กคอ หากเรามโทรศพท

พนฐาน และมคอมพวเตอร กสามารถ “เขาถง” อนเตอรเนทอยางงายดาย

ในการเกบขอมลเชงลก ทำใหเขาใจวา ในประเทศไทย ยงมพนท “ไมม

สญญาณ” อยอกมาก หมายถงไมใชพนทใหบรการสญญาณของบรษท

โทรคมนาคม ไมเพยงอปสรรคทเปนปจจยภายนอกเทานน ทวา การไมให

ความสำคญกบการเขาถงอนเตอรเนทของคณะกรรมการ (ทจะเปนผตดสนใจ

วาจะมอนเตอรเนทหรอไม) และการไมมความรทจะ “เขาถง” อนเตอรเนท

ของผดำเนนรายการเอง กเปนปจจยภายในททำใหเกดชองวางทางดจตลน

45สถานแหงน แกปญหาการเดนทางของผดำเนนรายการดวยการตง “หองขาว” ไว

ตามสำนกงานหนวยงานราชการและสำนกงานองคกรพฒนาเอกชน ทเปนเจาของ

รายการ โดยใชการโทรศพทเชอมสญญามาออกอากาศทสถาน แทนทจะตองเดนทาง

มายงสถาน ประสบการณน ทำใหสถานสามารถรกษาความสมำเสมอในการออกอากาศ

ของรายการตามผงรายการ สถานฯ มหองขาวทปาซาง (องคกรพฒนาเอกชนดาน

เดกและผหญง) โรงเรยนเอกชนในชมชน สำนกงานเขตพนทการศกษา สำนกงานคม

ประพฤต เปนตน โดยไดรบการสนบสนนเลขหมายและคาใชจายจากองคการบรหาร

สวนจงหวดลำพน

PB

291

หากเอาประเดนการเขาถงขอมล-ขาวสารเปนโจทย ททำใหสถาน

ควรมอนเตอรเนทนน อาจไมตอบสนองกบอดมการณวทยชมชนในแงของ

“ความรและภมปญญาทองถน” นก เพราะขอมลและความรสวนใหญในอน

เตอรเนท ลวนแลวแตเปนความรจากนกวชาการ “สวนกลาง” แทบทงสน

แตเมอเอาประเดนการเขาถงขาว-ความคบหนาในกระบวนการออกใบอนญาต

ท กทช. เปนเจาภาพเปนโจทยแลว สถานวทยชมชน “ตองมอนเตอรเนท”

เพอเขาถงขอมลของ กทช. เพราะ กทช. ใชอนเตอรเนทเปนชองทางการ

สอสารกบสถานวทยชมชน จงไมแปลกใจทสถานวทยชมชน โดยเฉพาะท

เปนสมาชกของ สวชช. จำนวนมาก ไมไดรบขอมลจาก กทช. ไมวาจะเปน

ขนตอนการขอใบอนญาต แบบฟอรมการยนเรอง รวมทงขอมลอนๆ

วทยชมชนกบการผสมสอ

สองปหลงมาน องคกรพฒนาเอกชน สถาบนการศกษา และหนวย

งานสนบสนนทนหลายแหง ยกประเดนความกาวหนาทางเทคโนโลยมา

พฒนาศกยภาพสถานวทยชมชนใหมการผสมสอเกดขน ไมวาจะเปนการ

นำรายการวทยชมชนไปออกอากาศซำในเวปไซท หรอเชอมสญญาณ

ออกอากาศสด หรอนำเนอหารายการวทยไปผลตซำอกครงในลกษณะสอ

สงพมพ (จากวทยชมชนสหนงสอพมพชมชน) เปนตน ซงเปนความกาวหนา

ทนาสนใจ

292


ตาราง 6 แสดงการออกอากาศผานอนเตอรเนท และการมเวปไซทของ

สถานวทยชมชน

การเขาถงอนเตอรเนท การออกอากาศผานอนเตอรเนท รวม (%)

ออก (%) ไมออก (%)

เขาถงอนเตอรเนท 11 (17.7) 21 (33.9) 32 (51.6)

ไมสามารถเขาถง 0 30 (48.4) 30 (48.4)

รวม 11 (17.7) 51 (82.3) 62 (100)

การเขาถงอนเตอรเนท มเวปไซทของสถาน รวม (%)

ม (%) ไมม (%)

เขาถงอนเตอรเนท 6 (9.7) 26 (41.9) 32 (51.6)

ไมสามารถเขาถง 0 30 (48.4) 30 (48.4)

รวม 6 (9.7) 56 (90.3) 62 (100)

การจะมความพรอมเพอยกระดบสถานและรายการใหเปนวทย

online นน ทสถานวทยชมชน ตองมคอมพวเตอรและสามารถเขาถงอนเต

อรเนทอยางมประสทธภาพ ขอมลจากการสำรวจระบวา สถานวทยชมชน

ทสามารถเขาถงอนเตอรเนทจำนวนรอยละ 51.6 เอาเขาจรงอาจจะมไมถง

เพราะการเกบรวบรวมขอมลเชงลกทำใหทราบวา ในจำนวนสถานวทยท

สามารถเขาถงอนเตอรเนทน สถานวทยจำนวนหนง เขาถงอนเตอรเนท

ดวยการเชอมตอดวยโทรศพทมอ และเขาถงไดเฉพาะผอำนวยการสถาน

และชางเทคนคเทานน ไมใชการเขาถงอนเตอรเนทอยางเทาเทยมกนของผ

จดรายการทกรายการ อยางไรกตาม เมอพจารณาขอมลของสถานทสามารถ

PB

293

เขาถงอนเตอรเนทดงกลาว ไดนำรายการและสถานของตนไปแบงปนกบ

เครอขายทางอนเตอรเนทหรอไม พบวา มเพยงรอยละ 17.7 (ตาราง 5)

เทานน ทสามารถออกอากาศผานอนเตอรเนท ยงไปกวานน เมอสมภาษณ

เชงลก ผเขยนกไดรายละเอยดทนาสงเกตวา ในจำนวนรอยละ 17.7 น

สถานวทยสวนหนงไมไดนำรายการของสถานไปแบงปนกบสถานอน หาก

กลบกลายเปน “ไปนำรายการจากสถานอน” มาออกอากาศทสถานตนเอง

เชนการนำรายการไอดนกลนทง (ของ สวท.) และรายการขาวจากสำนกงาน

T-News เปนตน

อนง การผสมขามสอจะมความยงยนกตอเมอสถานวทยชมชน “ม

เวปไซท” เปนของตวเอง ขอมลระบวา รอยละ 9.7 ของสถานวทยทตอบ

แบบสำรวจ มเวปไซทของสถาน อยางไรกตาม ในการรวบรวมขอมลเชง

ลกพบวา สถานวทยชมชนทมเวปไซทของตนเองน จำเปนตองมชางเทคนค

(หรอเปนตวผอำนวยการสถานเอง) อยประจำสถาน และทำหนาทเปนเวป

มาสเตอร นำรายการของสถานไป ออกอากาศสด และนำรายการของทอน

มาออกอากาศทสถานในชมชน อาจกลาวไดวา เทคโนโลยวทย online ยง

ไมสามารถสรางการเรยนรดานเทคโนโลยใหกบกรรมการทานอน และผจด

รายการไดอยางกวางขวางและทวถง

จากขอมลเกยวกบอปกรณ เทคโนโลย และการเขาถงอนเตอรเนท

แสดงใหเหนวา สถานทเปนสมาชก สวชช.ยงมขอจำกดในการมและใช

เทคโนโลย และมอปสรรคอนเนองมาจากความเหลอมลำทางดจตลดวย (

ทงความรและอปกรณ) การทำงานโดยมงประเดนการผสมสอและพมนา

ศกยภาพทางเทคโนโลย โดยไมไดแกปญหาความเหลอมลำทางดจตล จะ

ไมชวยใหชมชนและสถานวทยชมชนเขมแขงขนแตอยางใด นอกจากน ยง

เปนการสะทอนใหเหนวา เปนการทำงานกบสถานวทยชมชนกลมเลกๆ

แตลม (ทง) สถานวทยชมชนทเปนสมาชกจำนวนมาก ทประสบปญหา

294


และตองการการสนบสนนมากกวา

ยงไปกวานน ไมเพยงความเหลอมลำทางดจตลจะเปนอปสรรคสำคญ

ของการพฒนาศกยภาพในการผสมขามสอเทานน หากยงทำใหชองทางการ

สอสารดวยเสยงของคนในชมชนลดลง ดวยการนำเสยงจากภายนอก (

ผานรายการ สวท. และ T-Mews) เขามาในชองทางของชมชนทมนอย

เตมทอกดวย อาจกลาวไดวา เสยงของชมชนไมถกไดยนในสงคมวงกวาง

เทานน เสยงจากนอกชมชนยงเขามาใชชองทางของชมชนในการกระจาย

เสยงอกดวย

ศกยภาพในการบนทกรายการ

ตามหลกเกณฑการประกอบกจการกระจายเสยงวทยชมชน ขอ 12

วาดวยเรองขอบเขตและเงอนไขของผรบใบอนญาต ระบวา สถานวทย

ชมชนทจะไดรบใบอนญาตนน ตองจดใหมการบนทกรายการทไดออกอากาศ

ไปแลว “ทกรายการ” ..โดยมระยะเวลาในการจดเกบไมนอยกวา 30 วน

การรวบรวมขอมลในครงน ไดสอบถามถงความสามารถในการบนทกรายการ

และความสามารถในการจดเกบของแตละสถานดวย ผลจากการรวบรวม

ขอมลพบวา รอยละ 56.6 ของสถานวทยชมชนทตอบแบบสอบถามทงหมด

สามารถบนทกรายการตามหลกเกณฑ แมวาในจำนวนน จะม รอยละ

25.8 (รอยละ 3.2 บนทกดวยเอมพสาม บวกกบรอยละ 22.6 บนทก

ดวยโปรแกรมคอมพวเตอร) ของสถานทสามารถบนทกรายการ ทสามารถ

บนทกรายการไดทกรายการ เทานน โดยการบนทกดวยโปรแกรม

คอมพวเตอรเทานน ทจะสามารถจดเกบไดครบ 30 วน และทสำคญ ใน

การบนทกรายการทออกอากาศเพอจดเกบตามกฎหมายน สถานตอง

รบผดชอบคาใชจายเพม สำหรบซด ทจะนำมาจดรายการทบนทกไว

PB

295

การบนทกรายการ จำนวนวนทสามารถจดเกบ จำนวนสถาน (%) 7 วน 15 วน 30 วน ไมสามารถ

บนทกดวย เอมพสาม

1 (1.6) 1 (1.6) 0 0 2 (3.2)

บนทกในคอมพวเตอร

0 1 (1.6) 13 (21.0)

0 14 (22.6)

บนทกบางรายการ 6 (9.7) 6 (9.7) 7 (11.3)

0 19 (30.6)

ไมไดบนทก 0 0 0 27 (43.5) 27 (43.5)

รวม 7 (11.3) 8 (12.9) 20 (32.3)

27 (43.5) 62 (100.0)

ทงน มสถานวทยชมชนรอยละ 30.6 สามารถบนทกรายการได

เพยงบางรายการตามความสามารถของผจดรายการ วาจะสามารถบนทก

ดวยเอมพสาม หรอโปรแกรมคอมพวเตอร และดวยความทการบนทก

รายการจะขนอยกบความสามารถของผจดรายการแตละคน (เพราะสถาน

ไมมชางเทคนคประจำ) จงไมสามารถบนทกรายการไดจำนวน 30 วน (

ตามตาราง) อยางไรกตาม นอกจากเงอนไขดานความสามารถของผจด

รายการแลว เงอนไขทสำคญสำหรบการบนทกรายการกคอ สถานวทยม

คอมพวเตอรทมประสทธภาพหรอไม ทงน ขอมลจากตารางแสดงใหเหนวา

การบนทกรายการดวยคอมพวเตอรจะสามารถบนทกรายการครบจำนวน

30 วนตามกฎหมายกำหนด

ตาราง 7 แสดงวธการบนทกรายการและจำนวนวนทสามารถจดเกบของ

สถานวทยชมชน

296


ทไมควรมองขามกคอ สถานวทยชมชนรอยละ 43.5 ไมสามารถ

บนทกรายการไดเลย ดวยเหตผลวา บคลากรไมมความรในการบนทก

เสยง และไมมคอมพวเตอร ทสำคญหลายสถานใหเหตผลวา ถงจะจดเกบ

ไปกไมมเจาหนาทมาตรวจ (ประมาณวาจดเกบไปกไมมประโยชน เพราะ

ไมมการบงคบใชกฎหมายอยางจรงจง)

คาใชจายของสถานวทยชมชน

การดำเนนงานสถานวทยชมชนจำเปนตองมคาใชจาย อยางนอย

ทสดเปนคาไฟฟาสำหรบอปกรณในการออกอากาศพนฐาน ไดแก ไมโครโฟน

มกเซอร และเครองสง จงไมใชเรองแปลกทสงคมวงกวางจะเขาใจไปวา จะ

อยางไรเสยวทยกจะเปนตองม “โฆษณา” เพอหารายไดสำหรบคาใชจายท

เกดขน ขอมลจากการสำรวจแสดงใหเหนสภาพของวทยชมชนในปจจบน

ไดอยางนาสนใจดงน

สถานวทยชมชนทเปนสมาชก สวชช. มคาใชจายโดยเฉลยประมาณ

5,935 บาทตอเดอน โดยคาใชจายเนนหนกอยทคาตอบแทนบคลากร

เฉลยเดอนละประมาณ 2,093 บาท รองลงมาคอคาไฟฟา เฉลยเดอนละ

ประมาณ 1,860 บาท และหากสถานจำเปนตองใชโทรศพทและอนเต

อรเนท เพอแสดงถงความกาวหนาทางเทคโนโลย กจำเปนตองจายเพมอก

เฉลยเดอนละ 6-700 บาททเดยว (ตาราง 5)

PB

297

หมวดรายจาย คาใชจายโดยเฉลยตอเดอน (บาท)

ความถ เปอรเซนต

1. คาซอมแซม/บำรงรกษา 994.- 56 96.6

2. คาไฟฟา 1,860.- 52 89.7

3. คาโทรศพท 366.- 50 86.2

4. คานำ 112.- 36 62.1

5. คาตอบแทนบคคลากร 2,093.- 29 50.0

6. คาอนเตอรเนท 332.- 23 39.7

7. อนๆ 178.- 9 15.5

หมายเหต : สถานทตอบแบบสำรวจโดยใหขอมลเกยวกบคาใชจายมจำนวน 58 สถาน จากทงหมด 62 สถาน การคดรอยละ จงคดจากจำนวนรวม 58 สถาน

ตาราง 8 แสดงคาใชจายของสถานวทยชมชนจำแนกตามหมวดรายจาย

จากตาราง เมอพจารณาตามหมวดรายจาย พบวา ผตอบแบบสำรวจ

ใหความสำคญกบคาใชจายในการซอมบำรงถงรอยละ 96.6 เพราะคาซอม

บำรง แมจะไมเกดขนบอยนก ทวาในแตละครง เปนคาใชจายจำนวนมาก

(ตำสด 500 บาท สงสด 50,000 บาท) แมจะเปนคาใชจายเฉลยตอ

เดอนเพยง 994 บาท แตเมอเครองสง คอมพวเตอร ไมโครโฟน เสา

อากาศ ฯลฯ เกดเสยขนมาครงใด ทางสถานจำเปนตองจายเงนเปนกอน

ทนท ไมสามารถผอนสงเปนรายเดอนได จะรอกอนกไมได เพราะหากไม

ซอมกไมสามารถออกอากาศได สถานวทยชมชนทมรายไดจากการรบ

บรจาคจากผฟงเปนรายเดอนจะประสบปญหาอยางมาก อยางไรกตาม

สถานวทยชมชนหลายแหงใชวธการนำเงนของคณะกรรมการและผจด

298


รายการ ออกเปนคาซอมบำรงไปกอน เมอสถานมรายไดเหลอพอ จงจะนำ

มาคน

ในขณะทคาใชจายหลกอยางคาไฟฟามความสำคญรองลงมารอยละ

89.7 ทงนเปนเพราะสถานวทยชมชนบางแหง ไมตองจายคาไฟฟา เพราะ

สถานตงอยบรเวณวด หรอโรงพยาบาล จงมวดและโรงพยาบาลรบผดชอบ

คาใชจายดงกลาวแทน แสดงใหเหนถงความรวมมอของหนวยงานในชมชน

ทไมเพยงแบงสถานทเปนทตงสถาน ยงแบงเบาคาใชจายบางสวนไปอกดวย

เปนทนาสงเกตวา สถานวทยชมชนทไมตองจายคาไฟฟาน ไมมความ

กระตอรอรนทจะตองหางบประมาณมาบรหาร สงผลใหปจจบนการมสวนรวม

ของคนชมชนตอสถานจงลดนอยลง อาจเปนเพราะวา คนในชมชนเขาใจวา

สถานเปนของวด และโรงพยาบาลกเปนได

สำหรบคาใชจายอนๆ เฉลยเดอนละ 178 บาทจำนวนรอยละ 15.5

นน เปนคาใชจายเกยวกบการประชมคณะกรรมการและผจดรายการ คา

กาแฟ-ชา-อาหารวางในสถานเพอเปนสวสดการเลกๆ นอยๆ ใหกบผจด

รายการ คาจดฝกอบรมพฒนาศกยภาพบคลากร และคาซดเพอบนทก

รายการตามหลกเกณฑ กทช. เปนตน

จากขอมลขางตน จะเหนวาคาใชจายโดยเฉลยตอเดอน สงกวาการ

สำรวจขอมลพนฐานวทยชมชนเมอป 2550-2551 ทระบวาคาใชจายเฉลย

ตอเดอนเพยง 2,807 บาทเทานน (สาโรจน 2551, 152) เมอพจารณา

รายหมวดคาใชจายพบวา คาใชจายทเพมขนเปนคาใชจายในการตอบแทน

บคลากร ขอมลป 2551 ระบวามสถานวทยไมถงรอยละ 20 ทจางบคลากรใน

สถาน สำหรบขอมลการสำรวจปน พบวา สถานวทยรอยละ 50 ทเดยวท

จางบคลากร (มคาตอบแทนใหกบบคลากร โดยเฉพาะทำหนาทชางเทคนค

แมจะไมมากนก) เมอถามเหตผลในการใหคาตอบแทนกบบคลากรใน

โอกาสสมภาษณเชงลก ผเกยวของในสถานใหคำตอบวา คนในชมชนไมม

PB

299

จตอาสา ไมเขามามสวนรวมแลว, หากไมใหคาตอบแทนบาง จะไมมใคร

ยอมมาเปนผจดรายการหรอชางเทคนคใหเรา จะไปเปนทวทยโฆษณากน

หมด ฯลฯ การใหเหตผลลกษณะน ไมไดสะทอนภาพรวมของวทยชมชน

ทงหมด เพราะเมอไดลงเกบขอมลเชงลกพบวา หลายๆ สถานทผบรหาร

สถานมความกระตอรอรน เขาใจแนวคดวทยชมชน ดำเนนการบรหาร

สถานตามนโยบายสถานทวางไว (ไมวาจะเปนการระดมทน การฝกอบรม

ผจดรายการ และการพฒนารายการใหตอบสนองความตองการของผฟงใน

ชมชน) ผฟงกจะรสกเปนเจาของสถาน ใหความรวมมอในทางใดทางหนง

และจะมกลมคนหนาใหมเขามามสวนรวมในสถานอกดวย

รายไดของสถานวทยชมชน

เมอพจารณารายไดของสถานวทยชมชน พบวาสถานวทยชมชน

หนงๆ มรายไดจากหลายดานทเดยว อยางไรกตาม จากตาราง 7 แสดงให

เหนวา สถานวทยชมชนทเปนสมาชก สวชช. สวนใหญ ยงคงหารายได

จากการ “ระดมทนภายในชมชน” สะทอนวา สถานวทยชมชนเหลาน

เขาใจแนวคดวทยชมชน ทชมชนเปนเจาของและตอบสนองความตองการ

ของชมชนเปนอยางด นอกจากน ยงมวทยชมชนจำนวนรอยละ 22.6 ท

อาจกลาวไดวา เปนสถานวทยขององคกรพฒนาเอกชน สถานวทยชมชน

ลกษณะน จะทำหนาท “สอใหกบองคกรพฒนาเอกชน” ทสนบสนนทน

อยางไรกตาม ขอมลสะทอนใหเหนการ “พงพา” แหลงทนอยาง

ชดเจนเชนเดยวกน ไมวาจะเปนการรบการสนบสนนจากองคกรอสระ

องคการบรหารสวนทองถน และหนวยงานราชการ การรบทนเชนน ทำให

สามารถพจารณาถงการแทรกแซงการดำเนนงานวทยชมชนได ไมตางจาก

สถานวทยชมชนรอยละ 16.1 ทรบโฆษณา/ประชาสมพนธ

300


ตาราง 9 แสดงแหลงทมาของรายไดของสถานวทยชมชน

แหลงรายได ความถ เปอรเซนต

1. ระดมทนในชมชน 39 62.9

2. องคกรอสระ (สสส, สปสช, กกต) 14 22.6

3. องคกรพฒนาเอกชน 14 22.6

3. กรรมการระดมกนเอง 13 21.0

4. โฆษณา / ประชาสมพนธ 10 16.1

5. องคการบรหารสวนทองถน (อบจ, อบต. เทศบาล) 6 9.7

6. หนวยงานราชการ (มหาดไทย สาธารณะสข) 5 8.1

7. เกบคาสมาชก 3 4.8

เมอสอบถามวา รายไดทระดมมาใชในการบรหารสถานขางตน

เพยงพอกบคาใชจายทเกดขนหรอไม สถานวทยชมชนรอยละ 82.3 ตอบ

วา “ไมเพยงพอ” มเพยงรอยละ 17.7 เทานน ทสามารถมรายไดเพยงพอ

คาใชจายและบรหารการเงนในสถานไดอยางลงตว สถานวทยชมชนกลมน

คอสถานทมความพรอม สามารถเขาถงทรพยากร และมศกยภาพทจะ

กาวหนาตอไป มคำถามวา ทำอยางไร? จงจะใหสถานวทยชมชนในกลม

สามารถแบงปนความรในการบรหารสถาน ใหกบสถานวทยชมชนสวน

ใหญทยงตองการการสนบสนนอย

คาใชจายและรายรบทไมคอยสมดลกนน สงผลใหผบรหารสถาน

จำเปนตองเลอกหนทาง “พงพา” แหลงทนตางๆ ซงสงผลตอการดำเนน

งานวทยตามแนวคดของ-โดย-เพอชมชน ในการสมภาษณเชงลก สถาน

วทยชมชนทกสถานตองการ “การสนบสนนทนจากกองทนวทยชมชน”

เพอชวยลดคาใชจายในการบรหารจดการ โดยเฉพาะคาซอมบำรงอปกรณ

PB

301

ทเปนคาใชจายคอนขางสงดงกลาวขางตน และเพอชวยสถานในดานการ

พฒนาศกยภาพบคลากร อยางไรกตาม แมคาตองการงบประมาณจาก

กองทน จะสะทอนใหเหนวา ชมชนเรมมแนวโนมตองการพงพาแหลงทน

ทไมใชคนในชมชนอกตอไป หากเปนการเรยกรองตามสทธทควรจะไดรบ

จากกองทนเทานน

สถานภาพทางกฎหมาย

ป 2552 คณะอนกรรมการวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน ใน

คณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต ไดอาศยอำนาจตามกฎหมาย

กำหนดหลกเกณฑและวธการขอใบอนญาตประกอบกจการบรการชมชน

ชวคราว (วทยกระจายเสยงชมชน) ใหสถานวทยชมชนทดำเนนการอย

หรอคาดวาจะดำเนนการ แจงความประสงคประกอบกจการวทยกระจาย

เสยงชมชน ขอมลจากแบบสำรวจแสดงใหเหนวา สถานวทยชมชนสมาชก

ของ สวชช. จำนวนรอยละ 50 ดำเนนการตามกระบวนขอใบอนญาต

ขณะทรอยละ 41.9 เพยงแจงความประสงคเพอใหไดสทธในการออกอากาศ

เทานน มเพยงรอยละ 8.1 ไมไดดำเนนการใดๆ เพราะไมไดรบขอมลขาวสาร

และเขาใจวาทางสำนกเลขาธการสหพนธจะตดตอประสานไปยงสถาน เพอ

ดำเนนการพรอมกน จงรออย

302


ตาราง 10 แสดงสถานภาพทางกฎหมายของสถานวทยชมชน

สถานภาพทางกฎหมาย จำนวนสถาน เปอรเซนต

แจงความประสงค 26 41.9

ยนขอใบอนญาต 31 50.0

ยงไมไดดำเนนการใดๆ 5 8.1

รวม 62 100.0

สถานภาพทางกฎหมาย จำนวนสถาน รวม

กระจายเสยง ปดสถาน

แจงความประสงค 24 (38.7) 2 (3.2) 26 (41.9)

ยนขอใบอนญาต 31 (50.0) 0 31 (50.0)

ยงไมไดดำเนนการใดๆ 2 (3.2) 3 (4.9) 5 (8.1)

รวม 57 (91.9) 5 (8.1) 62 (100)

ตาราง 11 แสดงสถานภาพทางกฎหมายของสถานวทยชมชนทหยดการ

กระจายเสยง

PB

303

เมอพจารณาสถานวทยทยงไมไดดำเนนการใดๆ ทง 5 สถานนน

(ตาราง 9) พบวา เปนสถานทยงคงดำเนนการออกอากาศกระจายเสยงอย

2 สถาน และปดสถานอย 3 สถาน ในขณะทมสถานทแจงความประสงค

ขอสทธในการออกอากาศจำเปนตองหยดการกระจายเสยงออกอากาศ

จำนวน 2 สถาน เพราะถกคลนสถานวทยธรกจทองถนเบยดจนไมสามารถรบ

ฟงได แสดงใหเหนวา แมจะดำเนนการตามหลกเกณฑของ กทช. แตการ

ไดรบอนญาตใหมสทธในการออกอากาศของวท

วทยชมชนภาคประชาชนน เมอตองประสบปญหาโดนเบยดคลน

จากสถานทมกำลงสงเหนอกวา (และอาจจะมสถานภาพทางกฎหมายโดย

การแจงความประสงค หรอยนขอใบอนญาตเชนเดยวกน) กไมมมาตรการ

จาก กทช. ทจะใหความคมครองวทยชมชนทมคณสมบตทจะไดรบใบ

อนญาตตามเกณฑ เลยแมแตนอย

การเขาถงวทยชมชนของคนในชมชน

การเขาถง (access) วทยชมชนของคนในชมชน ซงไมเพยงแต

เปนการแสดงใหเหนถงการมสวนรวมของคนในชมชนทมตอวทยชมชน

เทานน หากยงเปนเครองชวดถงความเปนเจาของทชมชนมตอสถานวทย

ชมชนดวย ในประเดนการเขามสวนรวมในวทยชมชนของคนในชมชนน

ไดรวบรวมขอมลจาก 3 สวน นนคอ คณะกรรมการ และผจดรายการใน

ฐานะทเปนกลมผผลตสาร และผฟง ในฐานะทเปนผรบสาร

304


การเปนผผลตสาร

คณะกรรมการสถานวทยชมชนทมความกระตอรอรน เฉลยสถาน

ละ 11 คน เปนผชาย 8 คน (รอยละ 72.7) และผหญง 3 คน (รอยละ

27.3) และเมอเปรยบเทยบกบขอมลพนฐานป 2550-2551 พบวา จำนวน

คณะกรรมการมากขน จากป 2551 ซงจำนวนคณะกรรมการเฉลยสถาน

ละ 7 คน (สาโรจน 2551, 140) คณะกรรมการทเพมขนน สบเนองมาก

จากการปรบเปลยนนโยบายสถาน ใหผดำเนนรายการไมมหนาทเพยง

ดำเนนรายการเทานน หากยงทำหนาทเปนคณะกรรมการดวย อยางไรกตาม

เมอพจารณาสดสวนหญง-ชายในคณะกรรมการพบวา คณะกรรมการท

เปนผหญงยงคงมสดสวนนอยกวารอยละ 3046 จงไมนาแปลกใจทการ

ดำเนนงานตางๆ ของวทยชมชน ยงไมสามารถทำใหเกดความเสมอภาค

ระหวางหญง-ชาย หรอยงไมสามารถดำเนนการโดยคำนงถงกลมผหญง

และคนดอยโอกาสในสงคมไดเลย

46เพอความเสมอภาคหญง-ชาย มการกำหนดใหองคกร หรอหนวยงานตางๆ ทเกดขน

ในชมชน ควรคำนงถงการมสวนรวมของผหญงในอตรารอยละ 30 เปนอยางนอย (

อางจากไหนดหวา)

PB

305

ในขณะทจำนวนผดำเนนรายการทกระตอรอรนเฉลยสถานละ 10

คน เปนผชาย 6 (รอยละ 60) คนผหญง 4 คน (รอยละ 40) ในขณะท

จำนวนผดำเนนรายการลดลงจากขอมลพนฐานป 2551 ซงจำนวนผดำเนน

รายการเฉลยสถานละ 14 คน เปนผชาย 9 คน (รอยละ 67) และเปน

ผหญง 5 คน (รอยละ 33) (อางแลว, 141) สวนขอมลป 2553 น จำนวนผ

ดำเนนรายการลดลงเหลอเฉลยสถานละ 10 คนเทานน การลดลงของ

จำนวนผดำเนนรายการสามารถอธบายไดวา สถานการณการแยงชงตวผ

ดำเนนรายการ จากสถานทมโฆษณานน รนแรงขนตามลำดบ ประกอบ

กบสถานวทยชมชนภาคประชาชนเอง ไมไดรบการสนบสนนใหมกจกรรม

ดานการเสรมศกยภาพบคลากรมาระยะหนงแลว (เปนกจกรรมทชมชน

สวนใหญ ไมสามารถจดขนเอง โดยไมไดรบการสนบสนนจากสถาบนการ

ศกษา หรอองคกรพฒนาเอกชน)

นอกจากน เมอพจารณาสดสวนระหวางเพศพบวา จำนวนผหญง

ดเหมอนจะเพมขน หากในความเปนจรงกคอ จำนวนรวมลดลง จาก 14

เหลอ 10 สดสวนของผชายและผหญงตางกลดลงเชนกน กลาวคอ จำนวน

ผดำเนนรายการชายลดลงจาก 9 เหลอ 6 จำนวนผดำเนนรายการผหญง

ลดลงจาก 5 เหลอ 4 เปนตน

ขอมลจากแบบสอบถาม แสดงใหเหนวา สถานวทยชมชนสมาชก

สวชช. นน มผอำนวยการทเปนเพศหญงจำนวนรอยละ 12.9 และมผ

อำนวยการสถานทเปนผชายอยถงรอยละ 87.1 ไมเพยงพบวา ผหญงเขาส

ตำแหนงทตดสนใจไดนอยแลว เมอสมภาษณเชงลก กพบวา ในจำนวน

รอยละ 12.9 ทมผอำนวยการสถานเปนผหญงนน เปนเพยงการใชชอ

ผหญงในเอกสารอยางเปนทางการเทานน การตดสนใจตวจรงอยทคณะ

กรรมการสวนใหญทเปนผชายนนเอง

ขอมลดงกลาวสามารถอธบายไดวา พนทวทยชมชนยงคงเปนพนท

306


ของผชาย ไมเพยงเพราะเทคโนโลยทสะทอนความเปนผชายของคนใน

ชมชนทเขารวมและเกยวของกบวทยชมชนอยางชดเจนเทานน หากทศนคต

ของคนในชมชนเอง ยง “ยอมรบบทบาทของผหญงในฐานะทเปนผอำนวย

การสถาน” นอยมาก เมอมการถามวาผหญงมรสวนรวมอยางไรบางใน

สถานวทยชมชน คำตอบจากการเกบรวบรวมขอมลเชงลกกคอ ทำความ

สะอาดสถาน (เกบกวาดเชดถ, เปนเลขาในการประชมคณะกรรมการ,

เปนเหรญญกของสถาน, ฯลฯ) ซงลวนแตเปนบทบาทเชงวฒนธรรมท

คนในชมชนกำหนด

จำนวนผหญงทเขามสวนรวมในสถานมไมมากนก หากพจารณาไป

ทเงอนไขซงเปนอปสรรคของวทยชมเอง พบวาความรทใชในการดำเนน

การวทยนน เปนความรจากภายนอกชมชน และเปนความรของผชาย-

ความรทผชายถนด (เชน เทคโนโลยทงหลาย) ประกอบกบการบรหาร

จดการสถานเอง ทตองใชเครอขายทางสงคมมาก ไมวาจะเปนชาง

อเลคทรอนกสทตองดแลเมอคอมพวเตอรเสย กลวนแตเปนเรอขายทาง

สงคมทผชายคนเคยอยกอนแลว จงมผหญงในชมชนไมมากนกทจะสามารถ

“เขาถงพนทตดสนใจ” น ไดอยางมประสทธภาพ

PB

307

การเปนผรบสาร

ผฟง มกถกยกใหเปนตวอยางของการมสวนรวมของชมชนในฐานะ

ทเปนผสนบสนน

งบประมาณ (ผรบผดชอบคาใชจาย) ของสถานวทยชมชน ดวย

การบรจาคเงนตามกำลงอยางสมำเสมอ ขอมลแสดงใหเหนวา การระดม

ทนทเปนวธการหารายไดของสถานวทยชมชนถงรอยละ 62.9 (ตาราง 9

หนา.....) ยนยนใหเหนอยางชดเจนวา ผฟงยงคงเปนกำลงสำคญของการ

สนบสนนทน ซงแสดงวา ผฟงเขาใจแนวคดวทยชมน แสดงการมสวนรวม

ตามกำลง และเขาใจบทบาทของตนตอสอชมชนในระดบหนงทเดยว

ผฟงใหเหตผลในการสนบสนนวา ทยงคงฟงและสนบสนนวทยชมชน

อยทกวนน กเพราะวทยชมชน “สงได” อยางกบสงกวยเตยว อยากฟง

เพลงอะไร? กสามารถฟงไดอยางใจนก เพยงโทรศพทเขาไปทสถานเทานน

ในบางสถาน โทรศพทถงตวผดำเนนรายการไดโดยตรงเลย สำหรบผฟง

รายการปาหนอย กตอบวา ตดตามฟงรายการเสมอ เพราะฟงแลว ไดรบ

กำลงใจ ไดปญญาในการดำเนนชวต และไมสามารถหาฟงรายการแบบน

จากวทยคลนใดๆ เลย แมจะตองพยายามหาคลน และลนวาปาหนอยจะ

มาจดรายการหรอเปลา เชนเดยวกบปาวน (หญงสงอาย ชาวกะเหรยงโผ

ลง) และลงน (ชายตาบอดสงอาย ชาวกะเหรยงโผลง) ทเปดคลนวทยคน

เหนอเขอนไวตลอดเวลาตงแตป 2548 เพราะ ตองการฟงเพลงและรายการท

ออกอากาศดวย “ภาษาโผลง” ทไมสามารถหาฟงไดจากทไหนในโลก

จะเหนไดวา เมอผฟงไดรบการตอบสนองจากสถาน และรายการท

ชนชอบอยางถกใจ สงทตามมากคอ การสนบสนนงบประมาณสำหรบการ

ดำเนนการ การเปลยนตวเองจากผฟงสการเปนคณะกรรมการสถานวทย

ชมชน แบบทลอกนวา ฟงจนไดเปนกรรมการ

308


การทำหนาทวทยชมชน

หวขอน จะพจารณาถงบทบาทของวทยชมชนในปจจบนในฐานะท

เปน “ผสงสาร” ถงคนในชมชน โดยเนนไปท “สาร” เปนสำคญ โดยแบง

ออกเปน 2 สวน คอสวนทวาดวยวธการผลตรายการ และสารทสอใน

รายการ

วธการผลตรายการ

การผลตรายการของวทยชมชนเปนลกษณะทมอาสาสมครผดำเนน

รายการจดรายการคนเดยวตามลำพง โดยจดเปนรายการเพอการเรยนร

เปนสวนใหญ (ดงตาราง) ลกษณะการนำเสนอรายการของอาสาสมครผ

ดำเนนรายการนน สถานวทยชมชนสวนใหญถงรอยละ 77.4 ระบวา

อาสาสมครผจดรายการตองดำเนนรายการตามลำพงคนเดยว อาจเนองมา

จากความรความเขาใจเกยวกบการจดรายการวทยเปนแบบน คอจดคน

เดยว ประกอบกบการใชระบบอาสาสมครทำใหไมสามารถบรหาร-จดการ

รปแบบการดำเนนรายการทหลากหลายไดมากนก เพราะมขอจำกดอยท

ทกษะของอาสาสมครผดำเนนรายการแตละคนดวย การดำเนนรายการ

ตามลำพงคนเดยว จงเปนวธการทดำและจดการงายทสดสำหรบวทยชมชน

ในปจจบน

PB

309

เมอพจารณาประเภทรายการ รอยละ 50 ของสถานทตอบแบบ

สำรวจยนยนการเปนสถานเพอการเรยนร รองลงมารอยละ 22.6 ปรบ

เปลยนไปเปนสถานเพอความบนเทง ใหเหตผลวา ผฟงในชมชน ตองการ

ความเพลดเพลนจากวทยชมชน มากกวาจะฟงแตสาระเครยดๆ นอกจาก

น รายการขาวรอยละ 16.1 นน เปนขาวสารในชมชนทสอสารถงกนไป

พรอมๆ กบการนำรายการขาว T-News และรายการขาวสำนกขาวไทยมา

ถายทอดเสยงดวย ทนาสนใจทสดกคอ ไมมสถานวทยชมชนใด ระบวา

สถานของตนเปนสถานเพอกลมคนทเฉพาะเจาะจง เชน เปนสถานทม

รายการเดกและเยาวชน หรอเปนสถานทออกอากาศรายการเพอกลม

ผหญงอยางสมำเสมอ โยเฉพาะอยางยง รายการสำหรบ “คอการเมอง”

เลย

ตาราง.....แสดงลกษณะการนำเสนอรายการและประเภทรายการท

ออกอากาศสมำเสมอ

ประเภทรายการ

ลกษณะการนำเสนอรายการ รวม (%)

จดคนเดยว จดสองคนขนไป

เชญคนสมภาษณ

เอารายการทอนมาเปด

อนๆ

รายการขาว 9 1 (1.6) 0 0 0 10 (16.1)

รายการเรยนร 21 5 (8.1) 2 (3.2) 1 (1.6) 2 (3.2) 31 (50.0)

รายการบนเทง 13 0 0 0 1 (1.6) 14 (22.6)

รายการธรรมะ 2 (3.2) 0 0 0 0 2 (3.2)

อนๆ 3 (4.8) 0 1 (1.6) 0 1 (1.6) 5 (8.1)

รวม 48 (77.4) 6 (9.7) 3 (4.8) 1 (1.6) 4 (6.5) 62 (100)

310


ตาราง....แสดงความคดเหนตอสดสวนรายการสาระ-บนเทง

สดสวนรายการ ความคดเหน Total

เหนดวยและทำแลว

เหนดวยแตยงทำไมได

ไมเหนดวย

สาระ30 บนเทง70 0 6 0 6 (9.7)

สาระ50 บนเทง50 2 12 2 16 (25.8)

สาระ70 บนเทง30 31 2 2 35 (56.5)

อนๆ 5 0 0 5 (8.1)

รวม 38 (61.3) 20 (32.3) 4 (6.5) 62 (100)

การจดรายการเพอการเรยนร สอดคลองกบขอมลความคดเหน

เกยวกบสดสวนรายการ “สาระ70 –บนเทง 30” ทเปนอดมการณของวทย

ชมชนตงแตแรกตง สถานวทยชมชนสมาชก สวชช. ยงคงยนยนวาเหน

ดวยกบอดมการณดงกลาว รอยละ 56.5 เพราะพยายามดำเนนการให

เปนเชนนนอยแลว แมจะมสมาชกเกอบรอยละ 10 ทเหนดวยกบหลกการ

ใหมทใหเนนความบนเทงมากกวาสาระกตาม

สารทสอในรายการ

ทงน เพราะวทชมชนนน นอกจากจะตองทำหนาทสอสารมวลชน

แลว ยงตองทำหนาทสอชมชน การทำหนาทในฐานะทเปนสอสารมวลชนก

คอ ใหขอมลขาวสาร ใหความร และใหความบนเทง ในขณะทการทำหนาทสอ

ชมชนกคอ การทำหนาทสอสารมวลชนขางตนนน ตองอยบนแนวคดทยด

ประโยชนชมชนเปนทตง เปนกระบอกเสยงใหกบผถกกดข ถกเอารด

PB

311

เอาเปรยบ และไรสทธไรเสยง รวมทงการเปนเครองมอเพอการพฒนา

ชมชน (จรพรและนาฏยา 2550, 36-37)

เมอพจารณาเนอหาสาระของแตละรายการ47 รายการบนเทง สวน

ใหญเนนความบนเทงตามสอกระแสหลก นนคอเปดเพลงตามคำขอของผ

ฟง อธบายวาตองตามใจผฟงทเปนเจาของวทย และเกรงผฟงจะหนไปฟง

วทยธรกจทองถนทเปดเพลงตลอดทงวน มเพยงไมกสถานทเนนความ

บนเทงตามวฒนธรรมของตน เชน สถานทมเปาหมายฟนฟวฒนธรรมของ

ตนอยแลว หรอสถานทมนโยบายสงเสรมศลปนทองถน เปนตน

รายการเพอการเรยนรนน เปนการจดรายการตามรปแบบทไดรบ

การฝกอบรมจากกระบวนการเตรยมความพรอมชมชน คอนำขอมล ความ

ร ภมปญญาทอาสาสมครผจดรายการม (เชยวชาญ ชำนาญ) มาเลา อาน

มาขยายความในรายการ สลบกบการเปดเพลงทผจดรายการ (และแฟน

รายการ) ชอบ บางรายการใชเพลงคน ชวงละ 2-3 เพลง ชวโมงละ 3-4

ชวง เมอเทยบสดสวน อาจจะเขาขายบนเทง 50 –สาระ 50 มากกวาจะ

เปนบนเทง 30 –สาระ 70 กเปนได (หาตความวาเพลงคอความบเทง)

รายการลกษณะน จะมแฟนรายการเฉพาะของผจด ประมาณวาแฟนใคร

แฟนมน สาระทนำเสนอในรายการ เปนการใหขอมลในประเดนตางๆ จง

47 ผเขยนพยายามทจะเฝาฟงรายการวทยชมชน เพอนำมาวเคราะหในหวขอน แตการทำเชนน เปนเรองยากลำบากมาก เพราะการออกอากาศวทยชมชนจะครอบคลมพนทในชมชนจรงๆ หมายความวา การจะฟงรายการจำเปนตองเขาไปเปดวทยชมชนฟงในชมชนเลยทเดยว อยางไรกตาม ผเขยนไดรบรายการวทยบาง จากการลงพนทเกบรวบรวมขอมล และใชการสมภาษณอาสาสมครผดำเนนรายการเกยวกบเนอหารายการทนำมาออกอากาศในแตละครง

312


สามารถสรางการเปลยนแปลงในเชงปจเจกไดบาง แตยงไมสามารถสราง

การเปลยนแปลงสงคมได ซงอาจเปนเพราะไมไดมเปาหมายเพอการนนก

เปนได ยกตวอยางเชน ในการประชมกลมกบกรรมการและผดำเนนรายการ

ของวทยชมชนแจซอน คณะกรรมการและผจดรายการปรบทกขกนถง

ปญหาการฆาตวตายของคนในชมชนทเกดขนเฉลยเดอนละ 1 คน และ

ขาวสถตการฆาตวตายของคนในจงหวดลำปางตดอนดบตนๆ ของประเทศ

ไทย ผเขยนไดยกประเดนการใชรายการวทยเพอชวยแกปญหาดงกลาว

ปรากฏวา ทประชมตางแปลกใจวาสามารถทำรายการลกษณะนไดดวย

หรอ

ขอสงเกตกคอ แมวาสถานวทยชมชนจะสามารถทำหนาทสอขาว

สารในชมชน (สรชย 2548) ไดเปนอยางด ทวา การทำหนาทเปนกระ

บอกเสยงใหกบผถกกดข ถกเอารดเอาเปรยบ และไรสทธไรเสยง รวมทง

การเปนเครองมอเพอการพฒนาชมชนยงไมสามารถไปใหถงเปาหมายได

ทงนจากขอมลตาราง....เมอใหผตอบแบบสำรวจประเมนรายการทนำเสนอ

ในสถานวทยชมชนของตน วาสามารถบรรลเปาหมายของการเปนเสยงของ

คนในชมชนมากนอยเพยงใด พบวา รอยละ 53.2 มรายการเพอชมชนท

ภมใจนำเสนอใหเปนตวอยางกบเครอขายสมาชกสหพนธ ในขณะท ระบวา

มราบการเพอกลมเฉพาะในชมชน เชนกลมผหญง และกลมผดอยโอกาส

ไมถงครงหนง คอรอยละ 43.5 และรอยละ 41.9 ตามลำดบ

PB

313

ตาราง......แสดงรายการทภมใจแสดงตอสาธารณะ รายการผหญง และ

รายการผดอยโอกาสของสถานวทยชมชน

รายการทออกอากาศ

รายการทภมใจ เสนอตอสาธารณะ

รายการเพอกลมผหญง

รายการเพอกลมผดอยโอกาส

ม 33 (53.2) 27 (43.5) 26 (41.9)

ไมม 29 (46.8) 35 (56.5) 36 (58.1)

รวม 62 (100) 62 (100) 62 (100)

การจดใหมรายการสำหรบกลมคนฟงเฉพาะ เชนกลมผหญง คน

ดอยโอกาส หรอกลมผสงอายเชนน นอกจากจะเปนการเปดชองทางการ

สอสาร (ทำหนาทกระบอกเสยง) ใหกลมทไรเสยงในชมชนไดสงเสยงแลว

ยงเปนการสะทอนใหเหนการวเคราะหชมชน วาไมไดสมานฉนทเปนหนง

เดยว และประกอบดวยกลมคนทแตกตางหลากหลายจำนวนมาก อนจะ

นำไปสการออกแบบรายการ และนำเสนอเนอหาสาระทตอบสนองกลม

เปาหมายไดอยางมประสทธภาพมากขนอยางเหนไดชด

ปญหา-อปสรรคของวทยชมชน

ปญหาอปสรรคของการดำเนนงานวทยชมชนแยกเปน 2 ประเดน

ใหญๆ ทจะตองพจารณา คอปญหาภายในของสถานวทยชมชน ไดแก

ปญหาการบรหารจดการ ปญหาบคลากร และปญหาทเกยวของกบเทคโนโลย

และปญหาภายนอกทเขามาแทรกแซงการดำเนนงานของวทยชมชน

314


ปญหาภายในสถาน

ในการสำรวจครงน ไดสำรวจปญหาในการดำเนนงานวทยชมชนใน

ดานการบรหารจดการ เทคโนโลย และบคลาการ ซงทง 3 ประเดนลวน

แตเปนหวใจในการดำเนนงานวทยชมชนทงสน ขอมลจากการประมวลผล

แบบสำรวจพบวา ปญหาเทคโนโลยและปญหาบคลากรเปนทหลกใจของผ

ดำเนนงานวทยชมชนมากกวา ดวยเหตวามวทยชมชนไมถงรอยละ 10 ท

ไมมปญหาทสองน สวนปญหาดานการบรหารจดการเปนความกงวลใจรอง

ลงมา เพราะมวทยชมชนเกอบรอยละ 20 ทไมมปญหาดงกลาว ดงตาราง.

.........

ตาราง....แสดงปญหาดานการบรหารจดการ ดานบคลากร และดาน

เทคโนโลยของวทยชมชน

ปญหาดานการบรหารจดการ จำนวนสถาน

รอยละ

1. ไมสามารถหาทนใหเพยงพอกบคาใชจาย 41 82.0

2. ไมสามารถจดการประชมไดตามระเบยบกำหนด 15 30.0

3. คณะกรรมการสวนใหญไมมสวนรวมในการบรหารจรง 15 30.0

4. ไมสามารถดำเนนการตามระเบยบทวางไว 9 18.0

5. อนๆ 2 4.0

หมายเหต : การประเมนปญหาดานการบรหารจดการ กลมตวอยางทตอบแบบสำรวจจำนวน 12 สถาน รอยละ 19.4 ของกลมตวอยางทงหมด ระบวา “ไมมปญหาดานการบรหารจดการ” การคำนวณรอยละของตารางน จงใชจำนวนผทตอบวามปญหาจำนวน 50 สถานเปนจำนวนรวม

PB

315

ปญหาดานบคลากร จำนวนสถาน

รอยละ

1. ขาดความรดานเทคโนโลย 38 66.5

2. ขาดแคลนอาสาสมคร 36 63.0

3. ขาดทกษะการจดรายการและการคนหาขอมล 31 54.3

4. ไมเขาใจแนวคดวทยชมชนและกฎหมายทเกยวของ 24 42.0

ปญหาดานเทคโนโลย จำนวนสถาน

รอยละ

1. คลนทบ / คลนแทรก 46 77.7

2. เครองสงเสอมสภาพ 42 70.9

3. คอมพวเตอรเกา / ตกรน 23 38.8

4. เสาและสายอากาศเสอมสภาพ 22 37.2

5. คลนฟง 12 20.3

6. อนๆ 4 6.7

หมายเหต : การประเมนปญหาดานการบรหารจดการ กลมตวอยางทตอบแบบสำรวจจำนวน 5 สถาน รอยละ 8.1 ของกลมตวอยางทงหมด ระบวา “ไมมปญหาดานบคลากร” การคำนวณรอยละของตารางน จงใชจำนวนผทตอบวามปญหาจำนวน 57 สถานเปนจำนวนรวม

หมายเหต : การประเมนปญหาดานการบรหารจดการ กลมตวอยางทตอบแบบสำรวจจำนวน 3 สถาน รอยละ 4.8 ของกลมตวอยางทงหมด ระบวา “ไมมปญหาดานการบรหารจดการ” การคำนวณรอยละของตารางน จงใชจำนวนผทตอบวามปญหาจำนวน 59 สถานเปนจำนวนรวม

316


ขอมลจากตารางแสดงใหเหนวา ปญหาการบรหารจดการทผดำเนน

การสถานวทยประสบเชนเดยวกนกคอ การไมสามารถหารายไดเพยงพอ

กบคาใชจาย รองลงมาคอการไมสามารถดำเนนการตามระเบยบและนโยบาย

ทกำหนดไว (เชน ไมสามารถจดการประชมตามวาระ หรอไมสามารถ

จดการฝกอบรมใหกบผสนใจจะเปนอาสาสมครนกจดรายการ เปนตน)

สำหรบปญหาทวา คณะกรรมการสวนใหญไมมสวนรวมในการบรหารงาน

จรงนน สอดคลองกบการศกษาเชงลกของผเขยนเมอปทแลว (ศรณทพย

2552, ....) ทวา ตวปลอม-ชอจรง การทชอคณะกรรมการยงคงปรากฎอย

แตไมใหความสำคญกบการดำเนนงานของวทยชมชนนน สะทอนถงการได

มาของคณะกรรมการวทยชมชนดงกลาว สำหรบสถานทแสดงปญหาอนๆ

นน ไดแกปญหาทวาคณะกรรมการไมมเวลา และไมมทกษะสรางการม

สวนรวมของคนในชมชน อยางไรกตาม ขอมลไมปรากฏวา สถานใดเลย

มปญหาเรองความโปรงใสในการบรหารจดการ

ปญหาบคลากรนน บคลากรในสถานวทยชมชนยงคงมปญหาเรอง

“ขาดความรทางเทคโนโลย” อยเสมอ ทงนเพราะเทคโนโลยในหองสงวทย

ชมชนเปนเทคโนโลยสมยใหม ทนำเขาจากภายนอกชมชน มเพยงสมาชก

ในชมชนสวนนอยเทานน ทมความรในเทคโนโลยน ประกอบกบปญหาใน

การบรหารจดการทไมสามารถสรางเวทเสรมความรดานเทคโนโลยใหกบ

บคลากรได ปญหานจงไมสามารถแกไขได

ทนาสงเกตคอ การขาดแคลนอาสาสมครเปนปญหารองลงมาจาก

ปญหาขาดแคลนความรดานเทคโนโลย ขอมลป 2550-2551 นน ปญหา

การขาดแคลนอาสาสมครเปนปญหาอนดบ 4 จากปญหาบคลากรทงหมด

(สาโรจน 2550, 162-163) แตขอมลปน พบวาปญหาการขาดแคลนอาสา

สมครมถงรอยละ 63 ทเดยว ทงนอาจอธบายไดวา สถานไมเพยงไมสามารถ

จดอบรมผดำเนนรายการหนาใหมไดเทานน อาสาสมครผดำเนนรายการท

PB

317

มประสบการณยงถก “ดงตว” ไปเปน “ดเจหลกทมคาตอบแทน” ของ

สถานวทยชมชนธรกจทองถนอกดวย ทงน การเสรมศกยภาพอาสาสมคร

ทงเกาและใหม นอกจากจะเปนการพฒนารายการของสถานใหมคณภาพ

แลว ยงเปนการสรางบคลากรสงผลใหเกดความยงยนตอวทยชมชนดวย

หากในคามเปนจรง มสถานวทยชมชนเพยง 1-2 สถาน (ไมถงรอยละ 3)

ทสามารถจดเวทพฒนาศกยภาพบคลากรของตนไดตามลำพง

สำหรบปญหาดานเทคโนโลยนน คลนทบคลนเบยดยงคงเปนปญหา

ทสำคญในการดำเนนงานวทยชมชน การลงทะเบยนแจงความประสงค

และขอใบอนญาตประกอบกจการเมอป 2552-2553 เปนความหวงของ

สถานวทยชมชนภาคประชาชนมาตลอดวา จะสามารถชวยคมครองพวก

เขาจากการซอนทบของคลนวทยทกระจายเสยงอยางเขมขนในพนทชมชน

และใกลเคยง แตหลกเกณฑดงกลาวไมสามารถคมครองได ทงน เพราะ

ความไมเดดขาดของ กทช. ทำใหวทยธรกจทองถนอนๆ แมจะมคณสมบตไม

ตรงตามกฎหมายในแงทวามการโฆษณาสนคาเพอแสวงหากำไรในการ

ประกอบกจการวทยกระจายเสยง กเขาสกระบวนการตามหลกเกณฑเชน

เดยวกน นอกจากน ศนยเฝาฟงทควรจะมอำนาจในการตรวจจบสถานท

สรางปญหาดงกลาว กลบดำเนนการใดๆ สงผลใหปญหาเกยวกบการแยง

ชงคลน จงยงคงรนแรงสำหรบสถานวทยชมชนภาคประชาชนอยเชนเดม

อยางไรกตาม ขอมลจากตารางแสดงใหเหนวา ปญหาทคำนงถงใน

ชวงปนคอ “การเสอมสภาพของเครองสง คอมพวเตอร สาย-เสาอากาศ

รวมถงอปกรณอนๆ ในหองสง” ปญหาน ไมเพยงแสดงใหเหนถงการดำเนน

งานยาวนานของสถานวทยชมชนแตละแหง และเหนถงงบประมาณทม

จำกดของแตละสถาน ยงสะทอนใหเหนวา ผเกยวของในวทยชมชนยงม

ความรทจำกดในการดแลรกษาอปกรณตางๆ เชน เพยงมอปกรณสำรอง

ไฟเพมอก 1 ตว อาจทำใหคอมพวเตอรและเครองสงยดอายการใชงานออก

318


ไปไดอกนาน

ปญหาจากภายนอก

การแทรกแซงโดยรฐและทน เปนปญหาในการดำเนนงานวทยชมชน

ทมาจากภายนอก หลงจากมความขดแยงทางการเมองเกดขน และวทย

กระจายเสยง ทงกระแสหลกและทองถน กถกใชเปนเครองมอในการสอสาร

กบกลมเปาหมายทางการเมองของแตละฝาย หากแตสมาชกวทยชมชน

ของ สวชช. ไดรบผลกระทบจากการแทรกแซงทางตรง (คกคามสอ) ของ

รฐนอยมาก ทงน เพราะสมาชก สวชช. เลอกทจะเซนเซอรตวเองจาก

การเมอง กอนทความขดแยงทางการเมองจะบายใหญโตเสยกอนแลว

อยางไรกตาม ในการพจารณา “การแทรกแซง” โดยรฐและทนใน

บทความน ขอพจารณา การแทรกแซงทางออม ดงน จากตาราง......แสดง

ใหเหนวา สมาชก สวชช. แมจะไมใชเปาหมายทรฐจะแทรกแซงทางตรง

เนองจากขอมลระบวา มเพยงรอยละ 18.9 ทไดรบการแจงใหระงบการ

เผยแพรขอมล ทวา จำนวนรอยละ 93.5 ไดรบการตดตอจากหนวยงาน

รฐหนวยงานใดหนวยงานหนง หรอมากกวา โดยหนวยงานรฐทตดตอ

ประกอบดวยประชาสมพนธจงหวดรอยละ 89.4 สถานตำรวจ 44.7 และ

องคการบรหารสวนทองถนรอยละ 30.9 ตามลำดบ

PB

319

ตาราง...แสดงการตดตอจากหนวยงานรฐ หนวยงานทตดตอ และลกษณะ

การตดตอ

การตดตอจากหนวยงานรฐ จำนวนสถาน รอยละ

ตดตอ 58 93.5

ไมตดตอ 4 6.5

รวม 62 100.0

หนวยงานทตดตอ จำนวนสถาน รอยละ

1. ประชาสมพนธจงหวด 52 89.4

2. สถานตำรวจ 26 44.7

3. องคการบรหารสวนทองถน 18 30.9

ลกษณะการตดตอ จำนวนสถาน รอยละ

1. สงจดหมายเชญประชมขอความรวมมอ-ชแจง

45 77.4

2. สงเอกสาร / ซด และขอความรวมมอในการเผยแพรขอมล

42 72.2

3. สงจดหมายแจงเตอนใหระงบการเผยแพรขอมล

11 18.9

4. สงเอกสารใหชวยประชาสมพนธ 10 17.2

320


ลกษณะการตดตอสวนใหญเปนการเชญเขาประชม เพอชแจงใหรบ

ทราบนโยบายตางๆ รอยละ 77.4 เชน การเฝาระวงวทยชมชนของ ศอฉ.

เปนตน หรอขอความรวมมอเพอเผยแพรขอมลจากทางภาครฐ รอยละ

72.2 ผลจากการประชมและใหความรวมมอ ทำใหสถานวทยชมชนสมาชก

สวชช. สวนใหญ คลอยตามกบนโยบาย และขอมลทนำเสนอไปในทศทาง

เดยวกนกบภาครฐ การแทรกแซงโดยออมน สถานวทยชมชนจำนวนมาก

ไมรสกวาถกลดรอนสทธเสรภาพ ตรงกนขามกลบรสกภาคภมใจทเปนสวน

หนงของ การสรางความสมานฉนทใหเกดขนสงคม โดยมไดตงคำถามกบ

“การทำหนาทสอมวลชน” ซงตองเสนอขอมลใหรอบดาน ของสถานวทย

ชมชนแตอยางใด

สำหรบการแทรกแซงโดยทนนน มลกษณะเชนเดยวกนกบการ

แทรกแซงโดยรฐ นนกคอ ขอมลจากตารางระบวา รอยละ 64.5 ไมไดรบ

การตดตอจากกลมธรกจทงในและนอกชมชน เพอสนบสนนทนใหกบสถาน

ในขณะทมเพยงรอยละ 35.5 เทานน ทไดรบการตดตอ แสดงใหเหนวา

สถานวทยชมชนภาคประชาชนภาคเอง ไดนำเสนออตลกษณการไมโฆษณา

จนทนเขาใจถงความแตกตางระหวางสถานวทยชมชนทมโฆษณาและไมม

โฆษณา

PB

321

ตาราง..แสดงการตดตอจาก “ธรกจ” ทงในและนอกชมชน เพอสนบสนน

“ทน” ใหกบสถาน

การตดตอจากธรกจเพอสนบสนนสถาน จำนวนสถาน รอยละ

ไดรบการตดตอ 22 35.5

ไมไดรบการตดตอ 40 64.5

รวม 62 100.0

อยางไรกตาม ในการสมภาษณเชงลก ปาดา ซงเปนเจาของรายการ

สมนไพรใกลตว ไดเลาประสบการณของการถกตดตอจากตวแทนจำหนาย

ผลตภณฑเสรมสขภาพ ใหชวยโฆษณาสนคาในรายการ เพราะเนอหาทนำ

เสนอเหมาะสมกบสนคา ทงน ปาดาไดปฏเสธไปวา วทยชมชนคนลมนำ

วางนน เปนวทยชมชนทไมมโฆษณา การตดตอโดยตรงกบผดำเนนรายการใน

ลกษณะน เพราะการตดตอผานสถานยงยาก ใชเวลานานไปกบการรอมต

ทประชมคณะกรรมการ และสยงตอการปฏเสธ แตใชการตดตอเชงปจเจก

กบผดำเนนรายการโดยตรง เมอผดำเนนรายการ “รบเงอนไข” กเปน

หนาทของผดำเนนรายการเอง ทจะออกแบบรายการและนำเสนอใหกบทน

ตามทตกลง สงผลใหผดำเนนรายการหลายตาอหลายราย ตองขยบจาก

วทยชมชนภาคประชาชน สวทยธรกจทองถนอนๆ ในทสด การทำงานท

ซบซอนกวาของทนน สะทอนใหเหนถงการพายแพตอทนของสถานวทย

ชมชนกวาได

322


ขอเสนอแนะ : ภมปญญาของวทยชมชน และความรวมมอจากกลยาณมตร

การดำเนนการวทยชมชนเปนเชนเดยวกบสอทางเลอกทงหลาย ม

เพยงตองคำนงถงอดมการณทอยเบองหลงแนวคดสอวทยชมชน (สอทาง

เลอก) เทานน หากยงตองตอสกบอำนาจของสอกระแสหลก และผล

ประโยชนมหาศาลของภาคสวนทเกยวของอกดวย ลำพงเพยงภมปญญา

ของคนในชมชน อาจไมสามารถชวยใหวทยชมชนทำหนาทสอชมชนทาง

เลอกไดอยางสมบรณ ตองมกลยาณมตรทมเปาหมายคลายคลงกน ไมวา

จะเปนองคกรพฒนาเอกชน สถาบนการศกษา หรอองคกรสนบสนนทน

เขารวมดวยชวยกน

- การรวบรวมขอมลพนฐานใหเปนปจจบนอยางนอย 2 ปครง

และนำเอาขอมลพนฐานนน มาพนจ-พเคราะห จะชวยใหผ

ดำเนนการวทย และผมสวนเกยวของทงหลายสามารถขบเคลอน

PB

323

วทยใหบรรลเปาหมายไดอยางมประสทธภาพมากขน

- การยอมรบความจรงทเปนอย ไมวาจะขอออนของความรดาน

เทคโนโลย งบประมาณนอย การมสวนรวมสรางซาไป อาสาสมคร

ผดำเนนรายการหมดมก ฯลฯ จะชวยใหสถานสามารถใช

ภมปญญาในการขบเคลอนใหสถานบรรลอดมการณวทยชมชนได

- การแกไขปญหาหลายอยางตอไดรบความชวยเหลอจากทกๆ

ภาคสวน เชน...การเสรมศกยภาพของบคลากร ควรมสถาบน

การศกษาทมประสบการณเขามามสวนรวมภายใตการสนบสนน

จากองคกรทน หรอการสนบสนนใหวทยชมชนสามารถทำ

ตามหลกเกณฑตามกฎหมายนน หนวยงานภาครฐควรมนโย

บายสนบสนนอยางชดเจนและเปนรปธรรม เปนตน

324


ประมวลภาพกจกรรม ในรอบ 10 ปทผานมา

PB

325


PB

327


PB

329

community radio

Documents