hidrolik_devreleri_projelendirme1

7/24/2019 hidrolik_devreleri_projelendirme1

1/78

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMESPROJES)

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

HDROLK DEVRELERPROJELENDRME

ANKARA 2007


2/78

Milli Eitim Bakanltarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 saylKararileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarakyaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarndaamalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retimmateryalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeyerehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve

gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiikliklerBakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.

Baslmmodller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.


3/78

i

AIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET1 .................................................................................................... 31.HDROLN TEMEL PRENSPLER ...............................................................................3

UYGULAMA FAALYETLER .......................................................................................15LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 16

RENME FAALYET2 ..................................................................................................172.HDROLK SSTEM VE DEVRE ELEMANLARI ...........................................................17

LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 45

RENME FAALYET3 ..................................................................................................463.SABT VE HAREKETLSSTEMLER.............................................................................46UYGULAMA FAALYET...............................................................................................54LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 60

MODL DEERLENDRME ..............................................................................................62CEVAP ANAHTARLARI.....................................................................................................73KAYNAKA.........................................................................................................................74

NDEKLER


4/78

ii

AIKLAMALARKOD 525MT0015ALAN Motorlu Aralar TeknolojisiDAL/MESLEK Ortak alan modlDERS Akkan SistemleriMODLN ADI Hidrolik Devreleri Projelendirme 1

MODLN TANIMIHidrolik prensipleri tanma, hidrolik sistemlerle ilgili

hesaplamalaryaparak, hidrolik devreyi oluturan elemanlarngrevlerini ve zelliklerini kavrama retim materyalidir.

SRE 40/24

N KOUL Temel Pnmatik Modl baarmolmak

YETERLK Hidrolik Devreleri Projelendirmek

MODLN AMACI

Genel Ama

renci, gerekli ortam salandnda; standartlarnagre hidrolik devrelerin izimini okuyup,yorumlayabileceksiniz.

Amalar Hidrolik devreleri ema zerinden prensiplerine gore

okuyarak yorumlayabileceksiniz.

Hidrolik sistemleri prensiplerine greyorumlayabileceksiniz

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Hidrolik laboratuar rnek devre elemanlar, deneysetleri, bilgisayar, tepegz, projeksiyon cihaz, atlye velaboratuar

LME VEDEERLENDRME

Modl ile kazandrlacak yeterliin, renci tarafndan

kazanlp kazanlmadn len, lme aralar vedeerlendirme kriterleri hakknda bilgi ve nerileryazlmaldr. rencinin faaliyetler sonunda kendinideerlendirebilecei aralara yer verilmelidir

AIKLAMALAR


5/78

1

GRSevgili renci,

Bilgi ana girerken btn lkelerin zerinde nemle durduklar ve giderek dahafazla kaynak ayrdklar sektr eitimdir. Bilim ve teknolojideki gelimelere paralel olarakeitimde kaliteyi ykseltmek, genlerimize ileri sanayi toplumunun gerektirdii bilgi, becerive davranlarkazandrmak mill eitimimizin temel amalarndan biridir.

lkemizde, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda olduu gibi, sanayi alannda danemli gelimeler olmaktadr. Nitelikli insan gc ihtiyacnn giderek artt lkemizdemeslek ve teknik eitim byk nem kazanmaktadr.

Bu alandaki ihtiyac karlayabilmek iin adabilim ve teknolojik metotlar bilen,yorumlayan, kullanan, gelitiren ve alanndaki yeniliklere uyum salayan, retken teknikinsan gcnn yetitirilmesi gerekmektedir. Bu konuda, teknik retim kurumlarmza

byk idmekledir.

Eitim ve kltr dzeyleri yksek, gelien teknolojiye uyum salayabilen toplumlar,gelecein dnyasnn ekillenmesinde nemli rol oynayacaklardr.

lkemiz sanayisinde Ara Bakm ve Tamiri alannda alacak kalifiye elemanskntsekilmektedir. nc firmalarn birou bu agidermek iin kendi bnyelerindeeitim seminerleri vererek elemanlarnyetitirmektedir. Bu firmalar kendi rettikleri ya daithalatn yaptklar aralarn bakm ve tamirini yapabilecek elemanlar yetitirmeye

almaktadr. Aralar zerinde hidrolik teknolojisinin kullanlmassonucu bu alanda yetienteknik elemanlarn temel seviyede hidrolik bilgisine sahip olmasngerektirmektedir.

Bu modl rencilere ihayatnda karlaacaklarproblemleri hidrolik teknolojisinikullanarak zebilmeleri iin gerekli bilgileri ve uygulama becerisini kazandracaktr. Bumodl sayesinde kazanacanz beceriler i hayatnn yan sra gnlk yaantda da sizlererehberlik edecektir.

GR


6/78

2


7/78

3

RENME FAALYET1

Hidrolik temel prensiplerini gerekli hesaplamalaryaparak yorumlayabileceksiniz.

nternette arama motorlar

yard

m

yla hidrolik konusunda arat

rma yap

n

z. Pascal,Bernoulli ve Newton kanunlarnaratrnz.

1.HDROLN TEMEL PRENSPLER

Hidroliin Tanm

Hidrolik, akkanlar mekaniini inceleyen bilim daldr. Gnmzde hidroliksznden, svlar yardmyla hareket ve kuvvetlerin retimi ve kumandas anlalmaktadr.Hidrolik, Yunanca su anlamna gelen hydor kelimesinden tretilmitir. Bu tanma gre

enerji iletim maddesi olarak akkanlar kullanlmaktadr. Su, su-yakarmlarve sentetikakkanlar kulanlyorsa da genel olarak madensel yalar kullanlmaktadr.

Hidrolik Prensipler

Akkanlarn davranlarinceleyen iki ana prensip vardr.

Hidrostatik : Duran svlarn mekanii inceler.

Hidrodinamik : Akhalindeki svlarn mekaniini inceler.

Hidrostatik Basn

Durgun svlarn sahip olduu prensiplerdir.

Bir kapta bulunan svnn tabanna yaptbasn, kabn ekline balolamayp svnnyounluu ve ykseklii ile doru orantldr.

Baka bir deile bir kap iinde bulunan svnn ktlesinin, younluk, ykseklik ve yerekimi ivmesine balolarak kabn taban yzeyine yapmolduu basntr.

RENME FAALYET1

ARATIRMA

AMA


8/78

4

ekil:1.1: Hidrostatik basn

P=h.g.d P1= P2= P3=P4

P= Svnn kabn tavanna yaptbasn (paskal)

H= Svykseklii (m)

G= Yer ekimi ivmesi (m/sn)

D= Svyounluu (kg/m)

RNEK 1

Bir hidrolik pompas

n

n girii, ya deposunun st (serbest) yzeyinden 0,6 maadadr. Kullanlan yan zgl arl0,86 ise pompa giriindeki statik basn nedir?

Basn = wh

Suyun younluu l g/cm3 veya 1000 kg/m3 olduuna gre

Yan younluu= 0,86 x l g/cm3 veya 860 kg/m3' tr.

Pompa giriindeki basn = 860 x 0,6 x9,81

= 5160 Pa

= 0,0516 bar

Not: l kg/cm'nin 0,981 bar'a eit olduuna dikkat ediniz.

Hidrolik iin Temel Fizik

Kuvvet

Newton kanuna gre kuvvet = ktle x ivme (F=m.a) dir.

SI standartlarna gre kuvvet birimi Newton (N) dur.

1 Newton 1kg ktleye 1 saniyede 1 m/s lik ivme verebilen kuvvettir.

1 N = 1 kg.m/s2


9/78

5

Basn (Paskal Kanunu)

Basn, birim yzeye den kuvvettir. Kapalbir kapta bulunan akkana herhangi birF kuvveti uygulandnda, oluan basn, kabn tm yzey alanna aynanda iletilir.

FP=

P= Basn (bar)

F= Kuvvet (dan)

A= Yzey alan(cm)

1 bar = 100 000 Pa

1 bar = 10 N/cm2

Hidrolik Kuvvet letimi

Aadaki ekilde F1 kuvvetinin uyguland kk kesitli pistonun az bir kuvvetledier byk kesitli yk pistonunu kaldrmasyla byk kuvvetlerin elde edildiigrlmektedir.

F1

F2

A1

A2

ekil.1.2:Pascal kanunu

F1= Pistona etki eden kuvvet (kgf)

F2= pistonuna etki eden kuvvet (kgf)A1= Kuvvet pistonu yzey alan(cm)

A2= pistonu yzey alan(cm)

S1= Kuvvet pistonu yer deitirme mesafesi (cm)

S2= pistonu yer deitirme mesafesi (cm)

1

1

A

FP=

2

2

A

FP=

ekilde uygulanan kuvvet sonucu oluan bas

n, her yerde ayn

olduundan;


10/78

6

2

1

2

1

2

2

1

1

A

A

F

F

A

F

A

FP

veya===

Pistonlarda oluan der deitirme (S1,S2) ile alanlar arasnda ters orant vardr.

1

2

2

1

A

A

S

S=

Kuvvet pistonu ile yk pistonun yaptibirbirine eittir.

111 .SFW = 222 .SFW =

Basn evrimiAadaki ekilde farkl aplara sahip iki piston, bir kol yardmyla birbirlerine

balanp kolun herhangi bir tarafna 1F kuvveti uygulanrsa, dier tarafta oluacak 2F

kuvveti de 1F'e eit olur. Bylece farkl yzeyler nedeniyle iki farkl 1P ve 2P basnc

oluur. Buna basn evrimi denir.

21 FF =

2211 .. APAP =

1

2

2

1

A

A

P

P=

h

h

F1

A2

A1

F2P1 P2

ekil:1.3

RNEK 2

ekilde grlen hidrolik el presinin kk pistonuna 100 kgf lik kuvvet uygulan yor.Kk piston ap40 mm, byk piston ap200 mm olduuna gre,

a)Uygulanan kuvvet sonucu oluan basnc,

b)pistonunun uygulayabilecei maksimum kuvveti,


11/78

7

c)Baskpistonu, 20 cm hareket ettiinde, ipistonunun ne kadar yukarya kalkacan

hesaplay

n

z (Srtnme kuvvetleri dikkate al

nmayacak).Verilenler stenenler

cm20S

?Scm20mm200D

?Fcm4mm40D

?P100kgfF

1

22

21

1

=

===

===

==

zm:

mm8cm8,014,3

20.56,12SS.14,320.56,12S.AS.A

A

A

S

S)c

kgf2500314.96,74

20.14,3.96,7

4

D..96,7A.PF

A

FP)b

cm/kg96,756,12

100

44.14,3

100

4D.

100

A

FP)a

2211112

1

2

1

221

222

2

2

2211

1

======

===

===

===

=

Hidrodinamik Basn (Venturi Teoremi)

Kesitleri farklbir boru iersinde akan svnn debisi sabittir. Dolaysyla dar kesitlerdesvnn hznn artt, genikesitlerde de azaldgrlr.

Akmakta olan akkann hzile kesitlerinin arpmsabittir.

ekil 1.4:Sreklilik denklemi

33221l321 .VA.VA.VAQQQA.VQbyleceS/tvHz

veya,A.S/tQbylece,A.SVHacimV/t,QDebi

(cm)alankesitAhz(cm/s) v(S)zamant(cm)yols(lt)hacimV

======

===

=====


12/78

8

ekil 1.5:Basn kayplar

Gerek hayatta akkan sistemleri dahil olmak zere, hibir sistem ideal deildir.Svnn "viskozite" deeri ile ifade edilen aka z direnci, boru ve balantelemanlarndakikayplar gibi birok faktr, yararl ve kullanlabilir enerjiyi, kullanlamaz s enerjisinedntrr. Akkan sistemler, geniletilmiBernoulli denklemi ile bu kayplardahil edecekekilde matematiksel olarak ifade edilir. GeniletilmiBernoulli denklemi;

P+ p" g"h1 + 1/2"p*V12 = P2 + p*g*h2 + 1/2 "p"Vi + f

f : Sistemdeki enerji kayb

ekil1.6:Basn kayplar

Sabit kesitli bir boru ii ak iin yukardaki geniletilmi Bernoulli denklemi elealndnda, ak hz sreklilik denkleminden dolay sabit kalacandan, srtnmenin

etkisinin basn dmne neden olacagrlr.

RNEK 3

Kesitleri cm8d,cm4d,cm6d 321 === olan bir boru iinden akan akdebisi 10

lt/dk. dr.

Buna gre akkann farkl kesitteki akhzlarnhesaplaynz.


13/78

9

Verilenler stenenler

?vcm8d

?vcm4d

?vcm6d

33

22

11

==

==

==

/dk.m10.10/dk.10dmdk.lt/10Q 3-33 ===

22

11 cm26,284

6.14,3

4

.dA ==

=

22

22 cm56,124

4.14,3

4

.dA ==

=

22

33 cm24,504

8.14,3

4

.dA ==

=

./10.99,124,50

01,0

./10.96,756,12

01,0

./10.23,326,28

01,0..

4

3

4

2

4

1

2211

3

2

1

dkmA

Qv

dkmA

Q

v

dkmA

QvvAvAQ

===

===

=====

Srtnme ve Basn Dmesi

Hidrolik enerjinin tanmas srasnda borularn i yzeylerinde ve sv iersindesrtnme sonucu s oluur. Hidrolik enerjinin tanmasnda kayplar meydana gelir. Yanihidrolik enerji senerjisine dnr. Bu da bir basn kaybna yol aar.

ekil1.7:Srtnme ve basn dmesi.


14/78

10

Srtnme bykl ve buna balolarak da basn kaybaadaki etkenlere

bal

d

r. Borularn uzunluu

Borularn kesiti

Borularn i yzeylerinin dzgnl

Borulardaki bkm says

Akhz

Svnn viskozitesi

AkeitleriBoru apve akhzna balolarak laminer ve trblansliki eit akvardr. Svlar

belirli bir kritik hza ulancaya kadar boru iersinde lamine olarak akar. En orta ksmdamaksimum hz vardr. Boru ile temas halindeki ksmda ise hz sfrdr.

ekil.1.8: Laminer ak

Hzn artrlmasdurumunda kritik hzdan sonra akekli deiir ve trblanslakoluur

ekil1.9: Trblanslak

Ykselen hz sonucu oluacak trblansl akta enerji kayb yksektir. Bu nedenletrblanslakistenmez.

Kritik hz, svnn viskozitesi ve borunun kesitine baldr. Bu hesaplanabilir.

Re = 2320den byk ise akturbulanslakm


15/78

11

Hidroliin Pnomatie Gre Avantajlar

1) Kk hacimde byk kuvvetler iletilebilir.

2) Daha hassas hareketler elde etmek mmkndr.

3) Daha yumuak bir alma salar.

4) Yksek alma basncelde edilebilir.

5) alma masraflardaha azdr.

6) Hidrolik sistemler sesiz alr.

7) Akkan olarak hidrolik yakullanldndan tm sistem aynzamandayalanmolur.

8) Hidrolik devre elemanlaruzun mrldr.

9) Hz ve kuvvetler kademesiz ve hassas olarak ayarlanabilir.

Hidroliin Pnomatie Gre Dezavantajlar

1) Hidrolik elemanlarn retimi ve konstrksiyonu daha pahaldr.

2) Yksek basnlar nedeniyle tehlikeler mevcuttur.

3) Pnomatie gre daha yavatr. Maksimum silindir hzhidrolik l m/sn,pnmatik 3 m/sn

4) Tank hattgereklidir.

5) Hidrolik akkanlar ierisinde bulunan hava dzensiz hareketlere ve titreime yolaar.

6) Hidrolik akkanlarn srtnme direnleri fazla olduundan uzak mesafeleretanamaz.

7) Hortumlardan szan yasonucu kirlilik oluur.

Hidrolik Akkanlar

Hidrolik sistemde hidrolik gcn iletilmesinde kullanlan yalardr. Hidrolikakkanlar, hidrolik enerjiyi iletirken ayn zamanda hidrolik devre elemanlarnnyalanmasnve soutulmasn da salar.


16/78

12

Bir hidrolik sistemden iyi bir verim almak iin uygun yan seilmesi nemlidir.

Uygun bir ak

kanla hidrolik sistem iyi bir al

ma ve uzun mre sahip olur. Hidroliksistemde kullanlan yalar, baztemel grevlere sahiptir.

Hidrolik Akkann Grevleri

1) Hidrolik enerjinin iletilmesini salar.

2) Hareketli paralarn yalanmasnsalar.

3) Oluan snn darya tanmasnsalar.

4) Su, hava ve eitli yabancparalarn darya tanmassalar.

5) Korozyona karkorumaysalar.

Hidrolik sistemde kullanlan yalarn baztemel zelliklere sahip olmasgerekir.

Hidrolik Akkanda Aranan Fiziksel zellikler

1) Belirli bir viskoziteye sahip olmaldr.

2) Sktrlabilir olmamasgereklidir. (Yaiersinde bulunan bir miktar havanedeniyle yada sktrlabilir bir yapya sahiptir.)

3) yi yalama zellii bulunmaldr.

4) Havadan iyi ayrtrlabilme zelliine sahip olmaldr.

5) Sudan iyi ayrtrlabilme zelliine sahip olmaldr.

6) Yksek siletme zelliine sahip olmaldr.

7) Kpklenmemelidir.

8) nsan sal

na zararl

etkilere sahip olmamal

d

r.9) Yksek yanma noktasna sahip olmaldr.

10)Yksek alevlenme noktasna sahip olmamaldr.

Hidrolikte kullanlan yalar iki snfa ayrlr.

Standart madeni (mineral) yalar.

Atee dayanklyalar.


17/78

13

Madeni (Mineral) Yalar

Mineral yalar en sk kullanlan petrol kkenli hidrolik akkanlardr. Yksek yalamazelliine ve yksek viskoziteye sahiptir.

Mineral yalar eitli katkmaddeleri iermeleri durumunda DIN 51 524 greHL,DIN 51 524 greH L F ile, viskozite derecelerine gre DIN 51 519'da VC ile balayanksaltmalarla tanmlanrlar.

Hidrolik Akkan Seimi

Hidrolik sistemlerde iyi bir alma, uzun mr ve alma gvenlii byk oranda

doru olarak yap

lacak hidrolik ak

kan seimine bal

d

r. alma Basncna Gre

alma basncna gre hidrolik akkanda bazkatkmaddeleri bulunmaktadr.

Basn artlar Tavsiye Edilen Hidrolik Akkanlar

160 bar 'a kadar

Yalanma dayanklln ve korozyona kar korumazelliini artran katkmaddelerinin bulunduu mineral yalar.

Ksaca gsterimi Hidrolik akkan HL (DIN 51 524)

360 bar 'a kadar

Yalanma dayanklln ve korozyona kar korumazelliini artran katkmaddelerinin bulunduu mineral yalar

Ksaca gsterimi Hidrolik akkan HLP (DIN 51 524)

alma ve evre Scaklna Gre

Aadaki scaklklarda tavsiyeedilen vizikozite (mm/sn)evre Scakl

20C 40C 60CViskozite derecesi VG

Dk evrescaklklarnda ak havadakullanm

55 22 15 VG 22-DIN 51519

Orta Avrupada btn ylboyunca ak havada

88 32 21 VG 32-DIN 51519

Kapalyerlerde kullanm 218 68 43 VG 68-DIN 51519

Scakln artmasyla viskozitede hzlbir dmeydana gelir.


18/78

14

Dk viskozite (daha ince): Daha az ak kayb, yksek pompalama kabiliyeti ve

hidrolik sistem iin iyi reaksiyon demektir; fakat s

zd

rma ve dk yalama durumuartmaktadr.

Yksek viskozite (daha kaln): Ventillerde, borularda ve hortumlarda yksek akkayb (basn dmesi) demektir. Hidrolik sistem arlar ve pompalama kabiliyeti der;fakat yksek yalama zellii, dk szdrma ve uzun mr sz konusudur.

ekil1.10: VT- Diyagram.


19/78

15

UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI NERLER

Hidrostatik basn kavramnyorumlaynz.

Hidrostatik basn, svnn bulunduu kabn eklinebal deildir. Basncn sadece svnn stunyksekliine, svnn younluuna ve yerekimiivmesine balolduuna dikkat ediniz.

Pascal kanununuyorumlaynz.

Durgun haldeki svnn basncnn maksimumolduunu, svnn ktlesi, srtnme kaybnn vesznt-kaaklarn ihmal edildii unutmaynz.

Hidrolik kuvvet iletiminiyorumlaynz.

Her cisim bulunduu yere, kendi arlndan dolaybir basn uygular. Basncn bykl, cismeetkiyen arlk kuvvetine F ve bu kuvvetin etki ettiiyzeyin A byklne baldnmelisiniz.

Bas evriminiyorumlaynz.

Bir hidrolik sistemde anlk olarak pompabasncndan daha yksek basnca ihtiyaduyulduunda su sistemin ekonomik bir zmolduunu gz nne alnz.

Hidrodinamik basnkavramnyorumlaynz.

Boru iinde olan akkann debisinin sabit olduunu,kesitinin daraldnda hznn arttn, basncnn

dtn, kesitinin geniledii yerde ak hznnyavaladngz nnde bulundurunuz.

Akkann ak ynnn yksek basntan dkbasnca doru olduunu unutulmaynz.

Viskozitesi arttka basn kayb olutuunuunutmaynz.

Srtnme basn kavramlarn

yorumlay

n

z.

Uzun mesafede srtnmeden dolay basn kaybmeydana geldii unutulmamaldr.

Akkan hzarttka basn kaybolutuunu,

Borulardaki dn saylar arttka basn kaybolutuunu unutmaynz.

Aktiplerini yorumlaynz. Basn kaybnn az olmasiin akn lamine olmas

istendiini unutmaynz.

UYGULAMA FAALYET


20/78

16

LME VE DEERLENDRME

Aadaki oktan semeli sorular dikkatlice okuyunuz. Doru olduunudndnz bir seenei iaretleyiniz. Bunu tek banza yapnz.

Aadaki 1,2,3. sorularda boluklara enuygun olan seenei iaretleyiniz.1) Bir nesnenin ktlesi..A) Arlile ayndr.B) Her zaman aaya doru olan kuvvettir.

C) Kapsad

malzeme miktar

n

n birlsdr.D) zerine uygulanan yer ekimikuvvetinin sonucudur.

6) Viskozitesi 150 ssu olan bir akkan vis-kozitesi 225 ssu olan bir akkandan daha

A) Fazla bir ekilde yk altnda metalinmetale demesini engeller.

B) Hzlakar.C) Fazla viskozitelidir.D) Az viskozitelidir.

2) Tamamen kapalbir kaptaki akkaniindeki basncn akkan iindekidalmnn eit olduunu belirten teori-------------.

A) Bernoulli lkesidir.B) Newton Kanunudur.C) Pascal Kanunudur.

D) Turing teoremidir.

7) Hidrolik akkann basncve aksisteme ne salar?A) Sistemin sessiz almasnB) Hareket ve kuvvetC) Deiken hz kontrolD) Daha fazla akkan tama kapasitesi

3) Bir hidrolik boru sistemi ierisindeki ak-------------- olmaldr.A) LaminerB) KstlanmC) TrblanslD) Hzl

8) Filtrelerin, soutucularn ve stclarnbir hidrolik sistemdeki kullanm amacnedir?A) AkkanartlandrmaB) Sistemi yalamakC) Viskoziteyi ayarlamakD) Deiken tork salamak

4) Aadakilerden hangisi hidroliksistemlerde trblansa sebep olmaz?

A) Yksek akkan hzB) Dzensiz geilerC) Przl borularD) Byk aplborular

9) Hidrolik akkann kabul edilebilirsrelerde uygun alabilmesi iinakkan.A) Yksek scaklnkorumaldr.B) Temiz tutulmaldr.C) Katkmaddelerini iermelidir.D) Reine iermelidir.

5)Bir akkann younluu ------------ terimiile tanmlanr.A) zgl arlkB) ArlkC) PsiD) Viskozite

10) Aadaki hidrolik akkanlardanhangisi akkanlaratee dayanklhalegetirir ?A) AlkolB) Kpk malzemeleriC) SuD) Mil yalar

LME VE DEERLENDRME


21/78

17

RENME FAALYET2

Hidrolik sistemlerde kullanlan devre elemanlarn tanyp bakmlarnyapabileceksiniz.

nternette arama motorlar yardmyla pnomatik elemanlar aratrnz. Bu konuylailgili kaynak kitaplarokuyunuz. Hidroliin aralarda kullanmnaratrnz.

2.HDROLK SSTEM VE DEVREELEMANLARI

Depodan emilen akkana bir pompa yardmile basn kazandrarak mekanik enerjiye(dorusal, dairesel ve asal) dntren sistemlere hidrolik devre ad verilir. Hidrolikdevredeki akkann basncn, debisini ve ynn kontrol eden elemanlara hidrolik devreelemanlardenir.

ekil 2.1:

Kumanda Devrelerinin Yap

s

.

1 2

34

5

6

7

A

P T

M

B

8

6

5

4

3

2

1

A B

(-) (+) (-) (+)

BA

6

7

RENME FAALYET2

ARATIRMA

AMA


22/78

18

Devrede kullanlan hidrolik elemanlar

1. Hidrolik depo (tank)

2. Hidrolik filtre

3. Hidrolik pompa

4. Emniyet valfi

5. Yn kontrol valfi

6. ek valfli akkontrol valfi

7. ift etkili silindir

8. Elektrik motoru

Hidrolik Devre Elemanlar1. Tank (yadeposu)2. Hidrolik pompa3. Hidrolik silindir

4. Hidrolik motor5. Basn kontrol valfi6. Yn kontrol valfi

7. Akkontrol valfi8. Hidrolik akmlatr9. Hidrolik boru ve balant

elemanlar10.Szdrmazlk elemanlar11.Hidrolik filtre

En temel devre elemandr. Hidrolik sistemdeki yaa depoluk eder. Isnan yansoutulmasn ve temizlenmesini salar. Bir hidrolik sistem iin uygun byklkte yadeposu seilmelidir. Aksi takdirde sistemde dolaan akkan ksa zamanda snr ya dakirlenir. Dolaysyla sistem verimsiz alr.

ekil2.2: Hidrolik depo

Havalandrma

Seviyegstergesi

EmiborusuYa

boaltmaDinlendirmelevhas

Yadoldurma

Dnborusu


23/78

19

Grevleri1) Sistemdeki yatar.

2) Sistem iinde dolaan akkann soutulmasnsalar.

3) Hidrolik yaiindeki havann ayrtrlmasnsalar.

4) Hidrolik yaiindeki suyun ayrtrlmasnsalar.

5) Hidrolik yaiindeki yabancmaddelerin ayrtrlmasnsalar.

6) Pompa, elektrik motoru, filitre gibi devre elemanlarnn tanmasnsalar.

Hidrolik Pompalar

Hidrolik pompalar, hareketini bir motordan alarak depodaki akkanistenilen basnve debide sisteme gnderir. Hidrolik pompalar meknik eneriyi hidrok enerjiye dntrr.

alma artlarna gre ok eitli pompa tasarmlar mevcuttur. Bunlarn hepsindetemel alma prensibi ayndr. Pompa, hidrolik akkan emer ve sisteme basar. Hidrolikakkan sistemde bir engelle karlatnda basn oluur.

Basn, alma elemanlar tarafndan eitli d etkiler (rnein bir yk kaldran

silindir) nedeniyle bir diren gsterilirse oluur. Oluan basn diren yenilene kadarykselir. Baka bir deile, bir hidrolik sistemde basn, dardan gelen yklemeler vehortumlardaki i srtnmelerle oluur.

Pompa eitleri

Sabit debili pompalar Ayarlanabilir debili pompalar

Dili pompalar Pistonlu pompalar Paletli pompalar

1) Dtan dili pompalar

2) Iten dili pompalar

3) Iten eksantrik dili

1) Eksenelpistonlu

a) Eik plakal

b) Eik gvdeli

2) Radyal pistonlu


24/78

20

Dili Pompalar

Dili pompalar, gvde ile eksenel ve radyal olarak ok kk bir toleransla karlklolarak alan iki dili arktan oluur. Bu dili arklardan birisi motordan ald dnmehareketini dierine iletir. Emme taraftankla, basma tarafise hidrolik sistemle baldr. Di

boluklararasna alnan akkan sisteme gnderilir. Dili pompalarn debisi sabittir.

Dtan Dili Pompalar

En ok kullanlan pompa tipleridir. Dtan dili pompalar zellikle mobil hidroliindesk kullanlan pompalardr.

ekil.2.3: Dtan dili pompa

Dili arklardan biri motordan alddnme hareketiyle dnmeye balar, dieri de tersynde dnmeye balar. Dnme hareketi sonucu dilerin birbirinden ayrlmasyla vakumoluur. Tank iindeki yazerine etki eden atmosferik basn sonucu pompa emmeye balar.Emilen ya, di aralklarn doldurur ve dnme sonucu basma giriine gelir. Bu ksmdadiler birbirleri iersine girdikleri iin bir hacim daralmas oluur ve ya pompa knadoru itilir.

Dtan dili pompalar aadaki avantajlara sahiptir.

Olduka yksek basnlar elde edilebilir.

Hacimleri kktr.

Fiyatlardierlerine kyasla ucuzdur.

Byk devir saylarnda alabilir.

Byk scaklk ve viskoziteye sahiptir.

ten Dili Pompa

ten dili pompalarn en nemli zellii sessiz almalardr. Bunun nedeni doldurmave basma blgelerinin dtan dili pompalara gre daha uzun olmalardr. Bylece di

boluk]ardaha yavadolmakta ve daha iyi emme kabiliyeti olumaktadr. Dilerin zel bir


25/78

21

geometriye sahip olmalar sonucu, geometriye baml basn ve basma ak arpmas

olduka azalt

lm

olur.

ekil.2.4: ten dili pompa

Olduka sessiz almalar nedeniyle zellikle sabit hidrolik sistemlerde presler,plastik makineleri, takm tezghlarvb. kullanlrlar.

ten Eksantrik Dili Pompalar

alma ekli i ve d olmak zere iki diten oluur. teki dili, motordan alddnme hareketini dtaki diliye iletir.

ekil.2.5: ten dili pompaOlduka sessiz almalarve yksek debiler retmeleri nedeniyle giderek kullanm

yaygn hale gelmektedir.


26/78

22

Paletli Pompalar

Eksenden kak olarak bir gvde iersinde konumlandrlm ve evresinde belirlisayda paletleri bulunan rotorun dnmesiyle alr.

ekil.2.6: Paletli pompalar

Paletli pompalar, gvde (stator) ve zerindeki yarklar iinde kanatlarn bulunduu vemil ile dndrlen rotor ana elemanlarndan oluur. Rotor zerindeki yarklar iersinde

bulunan ince ve dikdrtgen eklindeki paletler yar

k aras

nda radyal hareketinisalanabilmesi iin hassas bir toleransa sahiptir. zerindeki yarklarda paletleri bulunanrotor hareketi bir motordan alr. Motorun tahrikiyle rotor dndnde paletler merkez kakuvvetinin etkisiyle da doru alr ve i ap duvarlarna srtnr. Emme odasndan rotorve stator birbirlerine en yakn mesafededir. Dnme hareketiyle bu mesafe byr ve bylece

bir hacim bymesiyle vakum oluur ve emme gerekleir. Dnme hareketinin devamndaakkan basma odasna gelinir ve burada rotor ile stator arasndaki mesafenin tekrardanminimuma inmesiyle bir hacim klmesi meydana gelir ve basma gerekleir. Bu sre tam

bir tur boyunca iki defa gerekleir.

ekil.2.7: Palet.

Giri k


27/78

23

Eksenel Pistonlu Pompalar

Hidrolik akkanemme hattndan pistonlar yardmyla sisteme gnderen pompalardr.Pistonlu pompann sktrma odalar, hassas toleranslarda retilen silindir ve pistonlarlaoluturulur. Yksek basnlarda bile ok az bir basn kayboluur. Bundan dolaypistonlu

pompalar yksek basnlarn (400...700 bar) sz konusu olduu yerlerde kullanlr.Pompalar, eksenel ve radyal pistonlu pompa olmak zere iki eittir. Pistonlu pompalar

preslerde, plastik makinelerinde, yksek basnlarn gerektii takm tezghlarnda kullanlr.Srekli alan yerlerde iyi sonu verir.

ekil 2.8: Eksenel pistonlu pompalar

Eksenel pistonlu pompada pistonlar dnme eksenine paralel hareket eder ya da bellibir ada ekseni eiktir.

Eik eksenli pompalar eik bir disk yzeyine bal pistonlardan oluur. Dnmehareketi sonucu eksenel pistonlu pompadaki pistonlar radyal pistonlu pompalara benzerekilde ileri geri hareket eder. Pistonlarn ileri-geri hareketiyle emme ve basma ilemigerekleir.

Eik gvdeli pistonlu pompalarda gvdenin eimi bydke pistonlarn ileri

geri harekette kurs boylar byr. Bu srada pompann debisi en byk deere ular.Bylece kurs bydke pistonlar silindirlere daha fazla akkan gndermiolurlar.

Bylece hacim bymesi ve klmesi gerekletirilir. Aktaki arpma etkisininazaltlmasiin piston saystek bir saydr.


28/78

24

Radyal Pistonlu Pompalar

ekil itibariyle paletli pompalara benzer. Pistonlar tahrik miline dik olarakyerletirilmitir. Rotorun dnmemesiyle pistonlar, ileri-geri hareket eder emme hattndanalnan akkanbasn hattna gnderilir.

ekil.2.9: Radyal pistonlu pompalar Hidrolik Motorlar

Hidrolik motorlar hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye evirir. ekil itibariyle pompalarabenze. alma presibi hidrolik pompann tersidir. Endstride kullanlan motorlar geneldeift ynl olarak retilir. Hidrolik sistemlerde kanatl, dili ve pistonlu olmak zere eitmotor tipi kullanlmaktadr.


29/78

25

ekil.2.10:Hidrolik motorlar

Hidrolik motorlarn elektrik motorlarna karavantajlar;

Byk kuvvetler iletir.

Emniyet valfi kullanlarak aryklerde durdurulabilir.

Hidrolik motoru aniden ters ynde ddrmek mmkndr.

Belirli bir sre maksimum ykte al

abilir.alma srasnda tork artrlabilir.

Motorun durdurulma sresi ksadr.

Elektrik motorunun kullanmnn uygun olmadyerlerde (su iinde veya yangn riskibulunan yerlerde) hidrolik motorlar kullanlabilir.


30/78

26

HDROLK SLNDR TPLER

Tek etkili ift etkili Teleskopik

Geri dndkuvvetle Tek ynde piston kolluTek etkili

Geri dnyay ile ift etkili iki tarafyastklift etkili

ift etkili tek tarafyastkl

Dner silindirli

Hidrolik Silindirler

Hidrolik silindirler de motorlar gibi hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye evirir.Bunlarn hiromotorlardan fark dairesel (dnme) hareketi yerine dorusal (itme-ekme)hareketi salar. Silindirler iine gnderilen ya, basn oluturarak silindirleri iter ya da gerieker.

Hidrolik Silindirler eitleri

1. Tek etkili silindirler

2. ift etkili silindirler

3. zel silidirler

4. Teleskopik silindirler

5. Yastklsilindirler

6. Tandem silindirler

7. ift kollu silindirler

8. Dner silindirler


31/78

27

ekil.2.11: Radyal pistonlu pompalar

Silindirde kullanlan elamanlar

1- Piston kolu

2- Toz keesi

3- Piston kolu yataklamas

4- O-halka

5- Silindir kapa(n)

6- Boaz keesi

7- Sznttahliye delii

8- O-halka (teflon destekli)

9- Giridelii

10- O-halka

11- Silindir borusu

12- Piston yataklamaeleman

13- Piston keesi

14- Sabitleme vidas

15- Yastklama muylusu16- Kapak (arka)

17- Giridelii

18- Yastklama burcu

19- Segman

20- O-halka

21- Vidaldestek eleman

22- Yastklama ayar vidas

23- O-halka

24- O-halka

25- Boaz keesi

26- Somun

27- Balantubuu

28- Toz keesi


32/78

28

Tek Etkili Silindirler

Bu silindirlerde hidrolik akkann etkisiyle tek ynl hareket salanr. Silindirin ilkkonumuna dn ya dyklerin etkisiyle ya da yay basksyla gerekleir. Geri dnlerdeyabaslmadndan pistonsuz olabilirler.

ekil.2.12: Tek etkili silindirler

ift Etkili Silindirler

Bu silindirlerde hidrolik akkann etkisiyle ift ynl hareket salanr. Silindirin ilkkonumuna dn hidrolik akkann etkisiyle gerekleir.

ekil.2.13: ift etkili silindirler.

Teleskopik Silindirler

Dar montaj alan ve byk alma alannda teleskop silindirler kullanlr. Busilindirlerde dezavantaj alma esnasnda giderek klen silindirlerin alma hznnartmasdr. Bu ise kapsamldevreler ile nlenebilir.

ekil.2.14: Teleskopik silindirler.

leri ve geri dnl Geri dn dkuvvetle


33/78

29

YastklSilindirler

Silindir pistonlar hareketleri srasnda strok sonuna kadar maksimum hza ular.Piston herhangi bir yk zerinde, silindir strokunun sonuna yaklarken oluan darbeleriazaltmak amacyla yastklsilindirler kullanlr. Yastklama, pistonun aniden durmassonucuoluan mekanik ya da hidrolik darbeleri azaltr. Silidir elemanlarnda oluabilecek anmalaren aza indirir.

Strok sonunda piston hzndrebilmek iin boalan yan dar bir kesitten gemesinisalanr. Bylece silindir hzdmolur. Bu kesit genelde ayarlanabilirdir.

ekil.2.15: Teleskopik silindirler.

Tandem Silindirler

Hidrolik sistemlerde itme kuvvetinin byk ve silindirin konulaca yerin kkolmasnn istendii durumlarnda tandem silindirleri kullanlr. Hidrolik devrelerde basncnartrlmas piston apnn ya da pompa kapasitesinin bytlmesiyle mmkndr. Pistonapnn bytlmesi beraberinde yer sorununu dourmaktadr. Bu durumlarda yer sorununu

ortadan kaldrmak iin aynpiston koluna baliki ya da daha fazla piston kullanlr.

10 ton

15 ton

ekil.2.16: Tandem silindirlerle kuvvetin artrlmas

ift Kollu Silidirler

Pistonun iki tarafnda da piston kolu vardr. Her iki ynde de akkann etki ettiipiston kesit alaneit olduundan ileri-geri hzlarve kuvvetleri eittir

ekil.2.17: ift kollu silidirler

tek tarafyastkl ift tarafyastkl


34/78

30

Dnerli Silindirler

Bazhidrolik sistemlerde belli alarda dnme hareketi istenir. ki tipte dnerli silindirvardr.

ekil.2.18: Dili tipte dnerli

ekil.2.19: Kanatltipte dnerli.

Hidrolik Vafler

Hidrolik sistemde valfler akkann kontroln salar. Baka bir deile hidrolikakkann ynn, akkann basncn ve debisini kontrol eder. Hidrolik vafler sistemdekidebinin ynn, bykln ve basncnkontrol ederek silindir veya motorlarn yol, hz vekuvvetini etkiler.

Basn Valfleri

Bas valfleri, devre elemanlarnn basnlarnn istenen seviyede tutulmasn salar.Bir hidrolik sistemde dorusal hareketler reten birden ok silindir ve dairesel hareketlerreten birden ok motor bulunabilir. alma basnlarnn farklolduu durumda hareketreten devre elemanlarnn nne basn snrlama valfleri kullanlr.

Bas valfleri bir hidrolik sistemde veya sistemin bir blmnde sistem basncn,

nceden belirlenmibiimde etkiler.levleri bakmndan basn valflerini drt gruba ayrabiliriz:

1) Emniyet valfleri

2) Basn sralama valfleri

3) Basn drme valfleri

4) Basn kapama valfleri


35/78

31

Emniyet Valfleri

Emniyet valfi, sistem basncnn belirli bir maksimum deerin stne kmasdurumunda alr ve yatanka gnderir. Emniyet valfleri arbasn ykselmelerine karsistemi korur.

ekil.2.20: Emniyet valfleri

Basn Sralama Valfleri

Basn sralama valfleri, basnca bal olarak silindir ve motor gibi elemanlarn bir-birinden farkl zamanlarda gecikmeli olarak almasn salar. Bu vafler de, ayarlananbelirli bir basnca ulaldktan sonra alr ve ikinci ilem balatlr.

ekil.2.21: Basn sralama valfleri

P

T

Etkili alan

P

T

Etkili alan

Ayarvidas

Yay

AkkanGirii

Akkank

Srg


36/78

32

Basn Drme Valfleri

Hidrolik devrelerde farklbasnlarda alan devre elemanlarnn basnlarnbelirlibir seviyede tutmak iin kullanlr. zellikle skma v.b. ilerde basncn sabit kalmasamacile basn drme valfleri kullanlr.

Boaltma Valfleri

Bir uyarile alan valf, akkandepoya gnderir. Boaltma valfleri skma, balamavb. lemi yapan silindirlerde kullanlr. Normalde kapalpozisyondadr.

Ayar vidasYay

AkkanGirii

SrgAk

kank

ekil.2.22: Basn drmesi


37/78

33

ekil.2.23:Dili tipte dnerli.

Yn Kontrol Valfleri

Yn denetim valfleri hidrolik akkann hangi zamanda, ne yne gideceini veakkann durdurulmasn salar. Gerektii durumda ak yolunu deitirir ve ak yolunu

kapatr.Yol says, valfteki akkan girive klarnn saysdr. Bir valf sembol zerinden

valfin sahip olduu yol says, bir konumdaki balantsaysnn saylmasyla bulunur.

Konum says, valfte bulunan pozisyonlarn saysdr. Konumlar valf sembollerindekareler ile ifade edilir. Vaf sembol zerindeki kare says ayn zamanda konum saysn

belirler. Her konum, valfin gerekletirdii ayrbir fonksiyondur.

Her balantya bir harf ile isim verilir. Bu harflerin sabit anlamlarvardr

alma hatlar A, B, C

Basn hatt P

Tank hatt R, S, T

Pilot uyarhatt X, Y, ZValflerin ksa yazlmlarnda yol says konum saysndan nce yazlr ve aralarna

"/" iareti konur.

2 konumlu valf 3 konumlu valf

ekil.2.25: Valflerin konumlar.

P

A

T 2 yollu valf 3 konumlu valf

ekil.2.24

P

A

P

A

T

A B

P T 2/2 valf 3/2 valf 4/3 valf

normalde kapal normalde ak orta konumu kapalekil.2.26 Valflerin yollar


38/78

34

Yn Kontrol Valflerinin eitleri

alma ekline gre srgl valfler ikiye ayrlr.1- Oturmalvalfler

Bilye oturmalvalfler

Disk oturmalvalfler

Srgl valfler

Dner srgl valfler

Piston srgl valfler

Aa

daki nedenlerden dolay

srgl valfler en ok tercih edilen valflerdir. Avantajlar:

Konstrksiyonlarbasit yapldr.

eitli sayda kumanda fonksiyonlarnn bulunmasndan dolayavantajldr.

Basn dengelemesi iyi olduundan dk kumanda kuvveti gerektirir.

Dezavatajlar:

Yaiersinde bulunan yabancparalara karhassastr.

Piston hareketi iin gvde ile piston arasnda bir tolerans vardr. Bundan dolay tam

szdrmaz deildir.

2/2 Yn Kontrol Valfleri

ki yollu, iki konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde iki konum ve herkonum zerinde biri giridieri kolmak zere iki yol vardr. zellikle ama ve kapamailemlerinde kullanlr.


ekil.2.27 2/2 Yn kontrol valfleri


39/78

35

yollu, iki konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde iki konum ve her

konum zerinde balant

k

sm

vard

r. Genellikle tek etkili silindirlerde ama ve kapamavalfi olarak kullanlr.

ekil.2.28:3/2 Yn kontrol


Drt yollu, iki konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde iki konum ve herkonum zerinde drt balantksmvardr. Bu valfler ift etkili silindirlerde ve motorlarnkumandasnda kullanlr.

P T

R A

R A

P T

a a b

P T

b

R AR A

P T

R A

P T

a

ekil.2.29: 4/2 Yn kontrol


40/78

36

ekil.2.30: 2/2 Yn kontrol valfinin kulanli


Be yollu, iki konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde iki konum ve herkonum zerinde be balant ksm vardr. Bu valfler ift etkili silindirlerde ve motorlarnkumandasnda kullanlr.

a b

R P T

BA

R P T

BA

R TP

a

R TP

A B

b

ekil.2.31: 5/2 Yn kontrol valfinin.


41/78

37


Drt yollu, konumlu valfler olarak isimlendirilir. Bu valflerde konum ve herkonum zerinde drt balantksmvardr. Bu valfler ift etkili silindirlerde ve motorlarnkumandasnda kullanlr.

ekil.2.32: 4/3 Yn kontrol valfinin.


42/78

38

VALF

SEMBOL

MERKEZ

KONUM TPLERZELL

"Ak tip" merkezkonum

Tm yollar birbiri ile balantldr. A-B-P-T(Silindirler elle hareket ettirilir).

Pompann boalmas.

(Deime srasnda, iki konumlu valfteki basngeici olarak der.).

"Kapaltip" merkezkonum

Tm yollar kapaldr. A, B,P,T (Konumdeitirmede basncn dmesi nlenir).

Deime srasnda basncn dmesini nler,

(Basn oklarna neden olabilir.).

"Pompa-depobalantl" merkezkonum

hatlarkapal, pompa-depo balantldr. A, B,P-T (pompayyormaz).

Pompa devresini boalmasna ramen A ve Byollarnkapatarak belli bir dereceye kadarkilitleme salar.

(NOT: Bu piston, dier birok pistona nazaranvalfte daha yksek basn dne neden olur).

"hatlardepobalantl" merkezkonum

Pompa yolu kapal, ihatlardepo balantldr.A-B-T,P (hatlarnda basn dmesi salanr.).

Pilot kumandalek valf devreleri Hidrostatikiletim serbest dnetkisi salar ve ayrca basnoklarnazaltr.

kinci bir yn kontrol valfinc akkangnderildiinde, kullanlr.

"hatlarpompabalantl" merkezkonum

Depo yolu kapal, ihatlarpompa balantldr.A-B-P, T (silindirler istenilen konumdadurdurulabilir).

Orta konumda yeri besicine peniden ak

salanmas).

"Depo ihattbalantl" merkezkonum

hatlarndan birisi depo balantldr. A-T, P, B(Alclardan birindeki akkan depoyagnderilir.).

"Pompa ihattbalantl" merkezkonum

Pompa ihatlarndan birisi ile balantldr. P-B,A, T (Alclardan birine akkan gnderilir.).

Tablo 1 /n sk kullanlan 4/3 valferin merkez konumlarve zellikleri.


43/78

39

Yn Kontrol Valflerinin Kumandas

Yn kontrol valflerinin konum deitirmeleri iin kullanlan birok kumda sistemibulunmaktadr.

Kol kumandal Hava basn kumandal

Basmaldmeli Kilit

Makaralkumandal evirmeli anahtar

Basn kumandal Tek sargl(bobin)

YaylkumandaDeiken bir ekilde artarakters ynlerde alan iki sarg

Tablo.2: n kontrol valflerinin kumandas

.

1) Mekanik kumanda

A) Elle kumanda

B) Pedalla kumanda

C) zel kumanda sistemleri

2) Elektromekanik kumanda (solonoidli)

Solenoidli (Bobinli) Kumanda Sistemleri

Solenoid bobinine elektrik akm verildiinde solenoid armatr, elektromanyetikkuvvetleri ile bobin iine itilir. Armatr itme kolunu dolaysile de pistonu hareket ettirerekvalf iindeki akm yollarnn balantsnsalar. Solenoid bobini AC veya DC, hava aralklveya yaa daldrlmolabilir. Buna slak pimli solenoid de denir.


44/78

40

ekil.2.33: Bobinli kumanda sistemleri

Alternatif akm devrelerinde bobin devreye girdiinde, bobin zerinde armatrnbobin iine ekilmesiyle ivedi olarak azalma gsteren yksek bir ylma akm geer.Bundan sonra bobinin alr durumda kalabilmesi iin gerekli elektrik akm, balangtaki

bu akmn sadece yedide biri kadardr. Solenoidler bu altrma akmna sonsuz dayanacakekilde tasarlanmtr; ancak balangtaki elektrik akmok ksa bir sre iin uygulanabilir.Yani alternatif akml bir solenoidte armatrn bobin iine ekilmesi engellenirse bobinyanar. Doru akm devrelerinde ise solenoidi altran elektrik akmnispeten sabit olup butr devrelerdeki bobinler buna dayanacak ekilde tasarlanmtr.

Solenoid eitleri

1- Hava aralklalternatif akm solenoidlerinin zellikleri:

Anahtarlanma zamanlarok ksadr (30 ms).

Basit elektrikli kontrol mekanizmalardr.

Solenoid ylma akmyksektir (Gerekli normal akmnn 7 veya 10 katkadardr) ve bobin yksek ylma akmna ok ksa bir sre dayanabilir.

En byk anahtarlama frekanssaatte 7000 kadardr.

2- Hava aralkldoru akm solenoidlerinin zellikleri:

Anahtarlama zamanyaklak olarak 60 ms'dir.

Yumuak anahtarlama.

Ara bir konumda armatr hareketinin engellenmesi bobine zarar vermez.

En byk anahtarlama frekansyksektir (Saatte 15.000 - alternatif akm(AC) solenoidlerinin yaklak olarak iki kat).

3- Yaa daldrlmveya slak pimli solenoidler


45/78

41

Armatr valfin dk basnlportlarndan arndrlmamve manyetik olmayan bir

tp iinde yer almaklad

r. Sonuta armatr ak

kana dald

r

lm

durumdad

r. Hareketisalayan bobin tpn dnda yer almaktadr. Birok retici bu tr bir yapybenimsemektedir.

4- Islak pimli alternatif akm solenoidler

zellikleri hava aralklalternatif akm solenoidlerinin zelliklerine benzer. Ayncaarmatrn yaa daldrlmolmasndan dolaybirtakm avantajlara sahiptir.

Daha az anma

yi

s

da

l

m

Yastklanmarmatr u durdurucular.

5- Islak pimli doru akm seleneoidlerinin zellikleri

Hava aralkldoru akm so-lenoidlarnn zelliklerine benzer. Ayrca armatrn yaadaldrlmolmasndan dolayaada belirtilen avantajlara sahiptir.

Daha az anma

Daha iyi sdalm

Yastklanmarmatr u durdurucular

AkiDenetim Valfleri

Akdenetim valfleri, devreye veya bir ksmna giden pompann bastakkanksarak hidrolik devre elmanlarnn hzlarndrr.

Akkontrol valfleri

Akayar vafleri

AkKontrol Valfleri

Ak kontrol valfleri hidrolik sistemlerde akkann debisinin ayarlanmasn salar.Ak kontrol valfleriyle, hidrolik sistemdeki motorlarn devir saylarn veya silindirlerinalma hzlarnayarlayabiliriz.


46/78

42

ekil.2.34: Akis kontrol valfinin sembol ve iyaps

ek Valfli AkKontrol Valfleri

Bu valfler akkann iki ynde hareketini salar. Hidrolik akkann sisteme gnderiliisrasnda akkan dar kesitten akhzderek geer. Hidrolik akkan tersi ynde harekete

baladnda ek valf ksm alarak hzl bir ekilde hazneye geri dner. Bu tr valflerzellikle silindirlerin geri konuma hzla gelmesi iin kullanlr.

ekil.2.34: ek valfli akkontrol valfleri

Hidrolik Akmlatrler

Hidrolik akmlatrler, bir hidrolik sistemdeki hidrolik enerjiyi depolayan ve ihtiyahalinde bunu tekrar sisteme geri veren devre elemanlardr. Depolama ilemi, bir arlk, biryay yardmyla veya bir gaz hacmi sktrlmak suretiyle elde edilir. Balonlu ya dadiyaframl tip akmlatrlerde gaz olarak patlama tehlikesi olmayan azot gaz kullanlr.Hidrolik akmlatrler devrede deiik amalar iin kullanlr.

Hidrolik akmlatrlerin devredeki grevleri unlardr;

Hidrolik enerjiyi depolamak

Devredeki titreimleri nlemek

Hidrolik sistemde oluan darbe ve oklanmaynlemek

Sistemde oluan yaszntskayplarnda yedek basn oluturmak

Viskoziteye baml Viskoziteden bamsz


47/78

43

Hidrolik enerji reten elemanlarn herhangi bir sebepten durumassonucunda sistemi

istenilen konumda durdurmak iin yedek enerji salamakYaplarna gre pistonlu akmlatr, balonlu akmlatr ve diyaframlakmlatrler

olarak incelenir.

Arlklakmlatrler

Yaylakmlatrler

Pistonlu akmlatrler

Balonlu akmlatrler

Diyaframl

akmlatrlerArlklve yaylakmlatrler gnmzde pek kullanlmamaktadr.

ekil.2.34: Hidrolik akmlatrler

Pistonlu Akmlatrler

Gaz ve ya birbirinden ayran ve ikisi arasnda serbeste hareket edebilen birpistondan oluur. Gaz olarak genelde azot gaz kullanlr. Yksek basn oranlarndaalabilme avantajna sahiptir. Fakat piston zerinde bulunan keeler gazla yan birbirinekarmamasn salar. Pistondaki srtnmeden dolay reaksiyon hz pek iyi deildir. Azotgaznda kayplar ve yakaaklaroluur.

Balonlu AkmlatrlerSka kullanlan akmlatr eitlerindendir. Gaz ile yan ayrlmasnda ayrma

duvarolarak lastik balon kullanr. Szdrmazlk zellii son derce yksektir. Devrede basndmesi durumunda skm durumdaki gaz genleerek sistemin basncn dengeler.Maksimum ve minumum alma basnlarnda pek verimli deildir.


48/78

44

ekil.2.35: Balonlu akmlatrler

DiyaframlAkmlatrler

Kk titreim ve oklarn snmlenmesinde kullanlr. Gaz ile yan ayrlmasndaayrma duvarolarak lastik bir diyafram kullanlanlr. Kk yapldr ve yksek baslyerlerde kullanlmaz.


49/78

45

LME VE DEERLENDRME

Aadaki oktan semeli sorular dikkatlice okuyunuz. Doru olduunudndnz bir seenei iaretleyiniz. Bunu tek banza yapnz.

1)Kt yalama zellikleri olan bir hidrolikakkan neye sebep olabilir?

A) Basn d

B) Argrlt seviyesi

C) Sistemin bozulmas

D) Akkann kprmesi

6) Eer iki farklhidrolik piston arasndakikuvvet oranazalan oranlise, piston hz

A) Artar.

B) Azalir.

C) Deimeden kalir.

D) Karekkdr.

Aadaki 2,3 ve 4. sorularda boluklara enuygun olan seenei iaretleyiniz.

2)Hidrolik akkan depolarnn dibi ----------olmamaldr.

A) V eklinde C) Eimli

B) Kavisli D) Dz

7) Bir akmlatr hidrolik sistemdeaadaki nedenlerin biri hari hepsi iinkullanlr.

A) Basnlakkansaklamak

B) Hidrolik darbeleri snmlemek

C) Gerektiinde akkan vermek

D) Pompann yerini almak

3)Bir hidrolik silindir tarafndan yaplan ihesaplanrken, hidrolik basncve pistonun

------------- bilmek zorundas

n

z.A) Mil apn

B) Alannve strounu

C) Strounu ve hzn

D) apnve hzn

8) Hidrolik bir sistemde arza aradnzda,sistemi doru analiz edebilmek iin

aa

dakilerden hangisini yapman

za gerekYOKTUR?

A) Sistemi anlamak.

B) Devre diyagramlarnokumak

C) Her aksamn ilevini bilmek

D) Her aksamn kesit diyagramm

4) Bir szgecin performans deeri onun sistemden . temizleyebilmeyeteneine baldr.

A) Kirlilii

B) ReineleriC) Katkmaddelerini

D) Gresleri

9)Bir hidrolik akkann ilevlerineaadakilerden biri hari hepsi dahildir.

A) Elemanlarkayganlatrmak

B) Isyaratmak

C) Gc iletmekD) Srtnmeyi azaltmak

5) Hangi hidrolik cihaz hzkolaylkladeitirerek yksek tork salayabilir?

A) Akkan motoru

B) Manifold

C) Dengeleyici

D) Dorusal hareketlendirici

10) Paletli alan motorlar ne kadardnebilir?

A) Bir ok tur

B) Bir tam dn

C) Tam bir dnn az altnda

D) Bir ka derece

LME VE DEERLENDRME


50/78

46

RENME FAALYET3

Bu faaliyette sabit ve hareketli sistemler ile kapalve ak sistemleri tanyacaksnz.

Mobil hidrolik sistemlerini aratrnz. Hangi tip aralarda kullanlr. Bu konuyla ilgilidokman ve kaynak kitaplarinceleyiniz ve internet ortamnda aratrma yapnz.

3.SABT VE HAREKETLSSTEMLER

Hidrolik sistemler, modern retim ve imalat tezghlarnda uygulanr.

Hidroliin otomasyon tekniindeki eitli uygulamalar, bu alandaki yerini ve nemigstermektedir. Esas itibariyle ikiye ayrlr.

Sabit hidrolik sistemlerHareketli hidrolik sistemler

Hareketli hidrolik sistemler, tekerlekler veya paletler zerinde hareket edebilir. Bunakarn, sabit hidrolik sistemler belli bir yerde sabittir. Valflerin genel olarak dorudan el ilekumanda edilmesi, hareketli hidrolik sistemlerin karakteristik zelliklerindendir. Bunakarn, sabit hidrolik sistemlerde daha ok elektromanyetik valfler kullanlr.

Hidrolik sistemler ayrca gemi, madencilik ve uak tekniinde geniyer tutar. Uaktekniinde emniyet faktr ok daha nemli olduundan, bu alanda kullanlan hidroliksistemlere daha ok hassasiyet gsterilir. Hidrolik sistemlerin grevlerini izah edebilmekiin, aada uygulama rnei gsterilmitir.

Sabit hidrolik sistemlerin nemli uygulama alanlaraada belirtilmitir:

Her trl imalat ve montaj makineleri

Transport sistemleri

Kaldrma ve iletme makineleri

Presler

Basnldkm makineleri

Haddehaneler

Asansrler

RENME FAALYET3

ARATIRMA

AMA


51/78

47

Takm tezgahlarimalattipik bir uygulama alannoluturur.

ekil.3.1:Hidrolik torna tezgah

Modern CNC takm-tezgahlannda takm ve para tezgha hidrolik bir sistem ilebalanr. lerleme ve kzak hareketi de hidrolik sistemle temin edilebilir.

ekil.3.2:Hidrolik hidrolik pres


52/78

48

Hareketli Hidrolik Sistemler

Hareketli hidrolik sistemlerin uygulama alanalar:

naat makineleri

Kepe mekanizmalar, tutma ve ykleme tertibatlar

Kaldrma ve iletme makineleri

Tarm makineleri

naat makinelerinde hidrolik sistemler, deiik ekillerde uygulama alanbulur.rnein, byk bir kazycda (excavator) i hareketlerinin (kaldrmak, tutmak,dndrmek vs.) yan sra kazyc makinenin yer deitirme hareketi de hidrolik sistemle

olmaktad

r. Dorusal hareketler, dorusal tahrik elemanlar

(silindirler) ve dnmehareketleri, dner tahrik elemanlar(motorlar) tarafndan verilir.

ekil.3.3: Hareketli hidrolik dozer

Burada, her tekniin kendine zg ncelikli uygulama alanlar olduuna dikkatedilmesi gerekir. Bu konuya aklk getirmek iin, bir sonraki sayfada yer alan tablodaounlukla kullanlan tekniin - elektrik, pnomatik, hihrolik - karakteristik deerlerinin

bir karlatrmasyaplmtr.

Buna gre hidrolie ncelik tannan durumlar:

Kk yap elemanlar ile byk kuvvetlerin iletiminde; bu ise g younluununolduka yksek olduunu ifade eder.

Hassas konumlamada


53/78

49

Yksek yk altnda, durma halinden harekete gemede

Yke balolmayan dzgn hareketlerin elde edilmesinde; zira svlarn sktrlamazvarsaymve ayar valflerinin kullanmbunu mmkn klmaktadr

Dzgn, darbesiz alma ve hareket deitirmede

yi derecede kontrol etme ve ayarlama gerektiinde

Isiletiminin nemli olmashalinde

Hidrolik, dier tekniklerle karlatrldnda, aadaki dezavantajlargsterir:

Kaak yala evrenin kirletilmesi (yangn ve kaza tehlikesi)

Kirlilie duyarllkYksek basntan dolaytehlikeli (kesme tehlikesi) olmas

Scakla baml(viskozite deiimi) olmas

Verimin dk olmas

Merkezi Hidrolik Sistemler

lk gaz, elektrik ve su uygulamalarnn ncleri, byk kentlerin ve sanayi ku-rulularnn taleplerini karlayan, ok saydaki yerel ve kamu yetkilileri olmutur. 19.

yzy

l

n sonlar

ve 20. yzy

l

n balar

nda, ayn

ekilde su gc salayan birka zelsektrde hidrolik g kuruluu bulunmakta idi.

lk sistemlerin kurulmas, 1876' da Hull tersanesinde vinleri altracak olan makineaksamnn montajile balatlmtr. Manchester, Liverpool, Glasgow, Bir mingham, Sydneyve Melbourneda de gzle grlr giriimler vard, ancak bu giriimlerin arasnda en bykve barls1976' ya kadar yaklak bir asr ayakta kalan Londra Hidrolik G irketi idi. Buirket tarihinin en verimli dneminde yani 1920' lerde, 7 in apnda ve 184 miluzunluundaki boru hatlarile haftada 1600 milyon galonun zerinde pompalama yapyordu.Mevcut basn 48 bar (700 lb/in2) idi ve birbiriyle balantl 8000' in zerinde makina

beslenmekte idi. Antwerp' teki bir tesiste ise, enerji hidrolik olarak iletiliyor ve bu enerjiaydnlatma amalelektrik enerjisine evriliyordu. Bu sistem, elektrik ve gaz retim

kaynaklaryla rekabet etmekte idi. Genelde, en yaygn kullanm alanlardaha sonralarglendiricilerle takviye edilen, 48-83 bar (700-1200 Iibre-in2) dzeyindeki, kaldrma, presve vin donanmlar olmutur.alma akkan olarak hidrolik yan kullanlmaya

balanmas, byk tesisleri pratik olmaktan karm, ancak son zamanlardaki gelimelerledaha kk lekte alan merkezi sistemler yeniden kullanlmaya balanmtr Birfabrikada normal faaliyet srecinde gnlk yaamda her zaman kullanlan pnomatiksistemlere benzer yapdaki hidrolik sistemlerin kullanlmas ilkesinin, pek ok ekici ynvardr. Yksek basn ve nemli dzeydeki szntkaaklardndaki ana farkllk, hidroliksistemlerde besleme boru hattile birlikte, bir dnboru hattnn varldr. Bu sistemlerin

bir fabrikada en sk kullanldalan, birbirleri ile balantlbir grup makinenin merkezi bir

besleme sayesinde al

t

r

ld

durumlard

r.


54/78

50

Merkezi Sistemlerle Mnferit Sistemlerin Karlatrlmas

Mnferit g paketleri yerine merkezi hidrolik sistemlerin kullanlmas konusunda,hala fikir ayrlklarvardr. Her iki yntemin zellikleri aada karlatrlacaktr. Genelde;

birisi iin avantaj yaratan bir zellik, dieri iin bir dezavantaj yaratmaktadr. Her ikisinin deayrolumlu nitelikleri vardr ve her yntem kendi uygulama koullarnda deerlendirilebilir.

Mnferit g paketi sistemlerinin avantajlar

Birbirlerinden tamamen bamszdr.

Her sisteme uygun olan, deiik tr ve dereceli akkanlarla beslenebilir.

Her biri farklbasnlarda alabilir.

Bir devre bozulsa bile, dierleri almaya devam edecektir.

G paketleri makinenin hemen yannda olabilir.

Dezavantajlar

Bakmyaplacak daha ok sayda g paketi ve aksamvardr.

Yksek maliyet sz konusudur.

Daha genitaban alanihtiyacvardr.

Daha byk toplam g ihtiyacvardr.

Merkezi hidrolik sistemlerin avantajlar

Sadece tek bir akkan tankvardr.

G paketi iine yedek pompa(lar) yerletirilmesi tasarlanabilir.

Dk maliyet sz konusudur.

Bakm yaplacak tek bir birim vardr.

Daha az yer ihtiyacvardr.

Akkann artlandrlmas, mnferit g paketleri kullanlrken ortaya kanmaliyetlerden ok daha dk bir maliyetle, hat dnda ya da dnannda retilebilir.

Toplam g paketi kapasitesi, mnferit g paketlerininkinden daha az olabilir.

Dezavantajlar

G paketinde herhangi bir arza olduunda btn sistemler kesintiye urar.

Mnferit g paketlerine gre daha uzun bir boru donanmgerekir.

Farklalma basnciin farkldeerler sz konusu ise, zel devreler basn azaltcvalfle donatlmaldr.


55/78

51

Tanktaki akkann ok fazla miktarlarda olmasnemli bir yangn riski yaratr ve bu

durumda g paketi odas

n

yal

tarak otomatik yang

n sndrc sistemle donatmak;rnein, g paketi odasn yangn durumunda karbondioksit gaz ile doldurmaya imkansalayacak bir sistemle donatmak gerekir.

Devreler arasnda karlklzt etkileim oluabilir.

KapalVe Ak Sistemler

Hidrolik Motor Devreleri

Hidrolik motor devreleri veya hidrostatik iletimler (transmisyonlar) ak veya kapal

dng olarak iki snfa ayrlr: Ak devre iletiminde motordan kan akkann tm yahaznesine geri dner. Kapaldevre iletiminde ise motordan kan akkann byk bir ksmpompa giriine geri dner. Soutma ve filtreleme iin dngden bir miktar akkan alnabilir.Dng zel bir telafi devresi ile tekrar doldurulur.

ekil.3.4 te sabit hzl tek ynl ak devre iletimi grlmektedir. Pompakapatldnda motor almaya devam ederse motorun kavitasyon yapmasnn nlenmesiiin motora akkan salayan kavitasyon nleyici bir ek valf dzenee dahil edilmitir.

ekil.3.4 : Ak devre iletimi

ekil.3.4 te sabit debili birim yerine deiken debili bir pompa kullanlmashalindedeiken hzlaltrma elde edilir.

Sabit debili pompa motorunun kullanldherhangi bir sistemde hz kontrol iin akkontrol valfkullanlabilir. Ancak akfazlasnn emniyet valfinden atlmasgerekeceinden

bu sistemin scaklnykseltecektir.

KapalDng letimi

Hidrostatik iletimde kullanlan pompa ve motor nitelerinde nceden planlanm birmiktar sznt vardr. Bu nitelerin kapal dng dzeneinde kullanlmas halinde (ekil-


56/78

52

3.5) szntnn dengelenmesi iin ayrbir akkan kaynana ihtiya vardr. Dngnn dk

bas

nl

taraf

n

besleyen bir ikmal pompas

kullan

larak bu dengeleme salanabilir.

ekil.3.5 : kmal pompalkapaldng hidrostatik iletim

kmal pompas emniyet valfinin belirledii dk bir basn deerinde ek valfdevresine filtre edilmiaksalamakladr. Bu devre, ikmal akkannn ana pompann dntarafna iletimini salarken yksek basnl taraf da yaltmaktadr. kmal devresi tahliyevalfnn basn ayar ana pompann gerektirdii dzeyde olmaldr: Bu basn deeri okdk (yaklak olarak l bar) olabilecei gibi baz tasarmlarda 20 barlk geri basndeerlerine dahi gerek duyulabilir. Tek ynl kapal dng iletim dzeneklerinde ikmalyann salanmasiin yksee kaldrlmbir haznenin kullanmmmkndr. Bylelikleayrbir ikmal pompasna ve devresine gerek kalmaz.

Mobil Hidrolik Valfler

Bu valfler valf bloku veya manifoldu iindeki standart bir hcreye monte edilebilenbir valf kabndan meydana gelir. Bu tr valf konstriksiyonu uzun yllar zellikle basn veakkontrolleri ve ek valfler iin kullanlmtr. Ancak hem sngl tipte hem de piston tipi

bobinli valfler mevcuttur.

Kartulu valf terimi son zamanlarda uyar kumanlal ek valfler grubuna giren(kartulu mantk valfleri gibi) yn, ek, akm ve basn ilevlerini yerine getirmek iinkontrol edilen valflerin genel ad olmutur. Bunlara bazen mantk elemanlari da denir ve

bunlarn belirli bir zellii fiziksel boyutlarna nazaran yksek ak kapasitesine sahipolmalardr. Bu valflere uygun gelen standart boluklar DIN 23442 standardnda detaylolarak belirtilmitir.zel bir takm hidrolik valfler ekskavatr, vin, forklift aralar vb.mobil hidrolik uygulamalarnda kullanlmak zere gelitirilmitir. Yn kontrol valflerigenelde iine monte edilmi tahliye ve ek kartular ihtiva eden gruplar eklinde birbirinemonte edilmialtyollu pistonlu valflerdir.


57/78

53

ekil 3.6 : Valf tertibatlar.

Bu valflerin yaps toplu olarak cvatalanm valf birimlerinden oluabilecei gibibirok piston ieren yekpare gvdeden de oluabilir. Bu yaplardan birincisi stoklanan

birimlerin say

s

n

azaltmas

ve tasar

mda deiiklik yap

lmas

durumunda salad

kolayl

kasndan daha kullanldr. Ancak bunun yannda yekpare valfler daha derli toplu, belirli birdebi deeri iin daha kk bir yapya sahip olup szntlara da daha az meyillidir.

Valf Tertibatlar

Valf gruplar arasndaki balantlar temel olarak ekildedir. Bunlar gerekli ievrimine bal olarak paralel, seri ve tandem balantlardr. Genelde, btn srgler ntrkonumda iken pompa ak, ana tahliye valfinin havalandrlmasveya srgnn ak merkezkonumu ile depoya boaltlr. Mobil valflerin olduka uzun piston hareketi vardr byleliklevalfin sadece ksmen altrlmasile dozaj ilemi bir dereceye kadar gerekletirilebilir.


58/78

54

UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Hareketi gerekletirecekdevre elemanlarnnlistesini kartnz.

Basnlakkan hazrlama nitesi

Ynkontrol grubu

Basn emniyet valfi

4/2 yn valfi

Alclar,

ift etkili silindir

Sistem ihtiyacna cevap verebilecek niteler semelisiniz.

Hidrolik devreelemanlarn

boyutlandrmak iingerekli hesaplamalaryapnz.

Silindirin tahrik ve kontrol bir 4/2-ynlendirme valfi ilegerekletireceksiniz.

Burada kepenin frna daldrlmas, ancak valfekumanda etmekle mmkndr.Buna dikkat ediniz.

Pistona etki etmek iin, miktar hacimsel debi (pompadebisi de denir) ile tanmlanan hidrolik akkan pompatarafndan sisteme iletilir. Teorik debiyi hesaplayabilmekiin, pompann bir devir saysna tekabl eden basma

hacmine (V) ve elektrik motorunun birim zamandakidevir saysna (n) ihtiya vardr. Buradan, teorik pompadebisini aadaki formlle hesaplaynz.

Q = V.n

Pistonun ileri ve geri hareketinde geen zamannhesaplanmasnda, dolmasgereken silindir hacminin yansra pompa debisi de nemlidir unutmaynz.

Bunun iin aadaki forml kullanannz.

Q = A.v

Hzn v yerine v = s/t yazbilir. Silindirlerde etkili yzeyin (A) hesaplanmasnda, piston

yzeyi ile piston halka yzeyinin farklolduuna dikkatedilmesi gerekir. Bir baka deyile, pistonun ilerihareketinde piston yzeyinin ve geri hareketinde pistonhalka yzeyinin etkili yzey olduu dikkatealnmalsnz.

Bu uygulamada sz konusu olduu gibi, sakin konumdasistemin i elemanlarnn zorunlu olarak belli bir sonkonumu almas isteniyorsa, yay geri getirmeli valfleri

kullannz.

UYGULAMA FAALYET


59/78

55

Buradaki altrmalarda yay geri getirmeli, yay

merkezlemeli ya da kilitlemeli olan eksenel srglvalfleri semelisiniz.

Bilinsiz olarak hidrolik sistemin altrlmasdurumunda, i elemanlarnn emniyet asndan zorunluolan konumlarnmuhafaza etmesi iin, burada yay gerigetirmeli 4/2-ynlendirme valfi kullanmalsnz.

Pompa debisinin, silindir pistonunun ileri ve gerihareketlerine ait hzlarn hesaplanmasnemlidir; zira:

Boru hatlardaki akkan hznn (yaklak 5 m/s)

Maksimum piston hznn (yaklak 12 m/dk)almamasgerekir.

Silindirin tahrik ve kontroln 4/2-ynlendirme valfi ilegerekletiriniz.

Burada kepenin frna daldrlmas, ancak valfekumanda etmekle mmkndr.Buna dikkat ediniz.

UYGULAMANIN ZM

Kepe mekanizmasnn hidrolik olarak tahrik ve kontrolne ilikin bir devre emasverilmitir. Bu emada istenilenleri dikkate alarak doruluunu inceleyiniz. ayet devreemasndoru bulmuyorsanz, sizce mmkn olan hatalarbelirtiniz.

Daha sonra silindir apnve pistonun geri gelme hznhesaplaynz.

Silindir apaadaki formle gre hesaplanacaktr:

F = p.A

Sisteme ait direnler burada dikkate alnmyor.


60/78

56

ekil.2.37: Hidrolik devre

Etkili yzey

Piston yzeyi Piston halka yzeyiAph

Ap

leri hareket Geri hareket

PHP

PHP

AQV

AQV

p.AF.ApF

==

==


61/78

57

Sv haldeki alminyum, scak tutma frnndan bir oluk yardmyla basnl dkm

makinesine iletilmek istenmektedir. Bunun iin, bir kepe mekanizmas

gerekmektedir.

Kepe mekanizmasnn istenilen hareketi yapabilmesi iin, ift etkili bir silindirkullanlmasgerekmektedir. Bylece ileri ve geri hareketler mmkn olur. Silindirin tahrikve kontrol bir 4/2-ynlendirme valfi ile gerekletirilmektedir. Burada kepenin frnadaldrlmas, ancak valfe kumanda etmekle mmkn olacaktr.

Uygulamada istenilenlerin gsterilen devre emasile gerekletirilmesi iin kepeninolduka hafif olmas gerekir. Kepenin ar olmas durumunda, piston kolunun dar(kepenin frna doru) hareketi srasnda hz msade edilmeyen bir deere ykselebilir vekepe svhaldeki metale istenmeyen bir hzla daldrlmolur. Bu durum, B hattna valf ile

silindirin aras

na, bir tutucu valf takmak suretiyle nlenebilir ( eken yk).

ekil.2.38: Hidrolik devre

Verilenler:

Pompann basma hacmi V

= 3,45 cm 1/devir

E-Motorun devir says n = 1450dak1

Gerekli kaldrma kuvveti F = 5000 N

Maks. sistem basnc p =40 bar

Yzeyler arasoran = 1,5 : 1


62/78

58

Silindir apnn hesab

N/cm210bar1p.AF ==

22

cm5,12AN400

cm.N5000

A

P

FA

==

=

4

.dA

2

=

=

2cm5,12.4d

cm4cm98,3d 2 =

mm40d =

Geri hareket hznn hesab

1. Pompa debisinin hesab

./5

5000

1450.45,3

.

3

3

3

dkdmQ

cmQ

dak

cmQ

nVQ

=

=

=

=

2. Geri hareket hznn hesab

v.AQ =


63/78

59

PHA

Qv =

2cm50A =

A= 50 cm ve yzeyler arasoran iin 1,5 : 1= 33,3 cm yazmak suretiyle, 2PH dm33,0A =

elde edilir.

..33,0

52

3

dkdm

dmv=

./15,15 dkdmv = dk./m1,515v =


64/78

60

LME VE DEERLENDRME

Aadaki oktan semeli sorulardikkatlice okuyunuz. Doru olduu dndnzbir seenei iaretleyiniz.

1) Aadaki seeneklerden hangisi sabithidrolik sistemlere rnek olarakgsterilebilir?

A)Ykleyiciler

B) Vinler

C) EkskavatrlerD) Hidrolik pres

5) Aadaki seeneklerden hangisi merkezihidrolik sistemlerin avantajlarndandeildir.

A) Sadece tek bir akkan tankvardr.

B) Bakm yaplacak tek bir birim vardr.

C) Yksek maliyet sz konusudur.D) Daha az yer ihtiyacvardr.

2) Aadaki seeneklerden hangisihareketli hidrolik sistemlere rnek olarakgsterilebilir?

A) Hidrolik vargel

B) Vinler

C) Enjeksiyon makinesi

D) Hidrolik pres

Aadaki 6,7. sorularda boluklara enuygun olan seenei iaretleyiniz.

6) Ak devre iletiminde motordan kanakkann tmgeri dner.

A) Silidirlere

B) Sisteme

C) Motora

D) Yahaznesine3) Sabit hidrolik sistemler aada belirtilenuygulama alanlarnn hangisindekullanmamaktadr?

A) Kaldrma ve iletme makineleri

B) Transport sistemleri

C) Eksantrik presler

D) Asansrler

7) Kapaldevre iletiminde motordan kanakkann tmgeri dner.

A) Silidirlere

B) Pompa giriine

C) Motora

D) Yahaznesine

4) Aa

daki seeneklerden hangisimnferit g paketi sistemlerininavantajlarndan deildir?

A) Birbirlerinden tamamen bamszdr.

B) Her biri farklbasnlarda alabilir.

C) Dk maliyet sz konusudur.

D) G paketleri makinenin hemen yanndaolabilir.

8) Aa

daki seeneklerden hangisi a

kdevre iletimin uygulama alanna girmez?

A) Hidrolik talama

B) Kollu makas

C) Enjeksiyon makinesi

D) Hidrolik vargel

LME VE DEERLENDRME


65/78

61

RNEK PROBLEM

Bir scak tutma frnnda bulunan svalminyum bir oluk tertibatile basnldkmmakinesine iletilmek istenmektedir. Bunun iin konum plannda da grld gibi bir kepetertibat gerekmektedir. Hareketi gerekletirecek devre elemanlarn listesini kartnz vehidrolik devre elemanlarn boyutlandrmak iin gerekli hesaplamalar yapnz. (Pompann

bir devir saysna tekabl eden basma hacmi 3,45 cm3, elektrik motorunun devir says1450dk, kaldrlmas gereken kuvvet F = 5000 N, maksimum sistem basnc 40 bar, pistonyzeyinin piston halka yzeyine oran1,5:1 olarak alnacaktr.).

ekil.2.36: Kepe


66/78

62

ODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST

SvAliminyum Boaltma Kepesinin Hidrolik DevresininProjelendirilmesi

SRE 60 dakika

KULLANILACAK

MALZEMELER

1-Basnlakkan hazlama nitesi

2-Yn kontrol grubu

- Basn emniyet valfi

- 4/2 yn valfi3-Alclar

ift etkili silindir

KONTROL LSTES

UYGULAMA ADISvAliminyum Boaltma Kepesinin Hidrolik DevresininProjelendirilmesi

AMAHidrolik devrelerin boyutlandrlmasgerekli elemanlarhesaplama becerisi kazanacaksnz.

AIKLAMA

Uygulamaygerekletirirkengzlemlediiniz davranlarda EVET,gzlemlemediiniz davranlardaHAYIR seeneini iaretleyiniz.

DEERLENDRME LTLER

Evet Hayr

1 rnek problem iyi okuyup doru yorumladnz m?

2 Silindir aphesabndoru bir ekilde hesapladnz m?

3 Pompa debisi doru hesaplandnz m?

4Geri hareket srasndaki piston hzndoru hesapladnzm?

5Bulunan deerlere gre gerekli devre elemanlarn

boyutlandrdnz m?

DEERLENDRME

Yukardaki maddelerden 4 adedinde EVET seeneini iaretlediyseniz modlbaaryla tamamladnz demektir. EVET seeneinin says 4 in altnda ise Hayr olancevaplarnz iin ilgili konulartekrar gzden geiriniz.

MODL DEERLENDRME


67/78

63

Hidrolik Devre Kontrol ve Ekipman Sembolleri

Temel Semboller

izgi

Hata!

}

Srekli izgi - Ak

hattngsterir

Kesik izgi - Pilot veya drenaj hattngsterir

Bir nitedeki iki veya daha fazla fonksiyonu gsterir

Daire Yarm daire

Daire - Enerji evrim makinesi (rn. pompa,kompresr, motor)

Daire - lm enstrmanlar

Yarm daire - Rotary (Dner) Aktatr

Kare - Dikdrtgen

Kare - Kontrol bileenleri

Drtgen

artlandrma aparatlar (rn. filtre, seperatr,yalayc, sdeitiricisi-eanjr)

eitli Semboller


68/78

64

Yay

Kstlayc

Kstlayc

gen

i dolu gen - Hidrolik akkann ak ynngsterir

i bo gen - Pnmatik akkann ak ynngsterir.

PompalarMekanik enerjiyi hidrolik veya pnmatik enerjiye

eviren makinelerdir.

Sabit DeplasmanlHidrolik Pompalar

Tek ynl pompa

ift ynl pompa

Deiken DeplasmanlHidrolik Pompalar

Tek ynl pompa

ift ynl pompa

MotorlarHidrolik veya pnomatik enerjiyi dner (rotary)

mekanik enerjiye evirir.

Sabit DeplasmanlHidrolik Motorlar

Tek ynl motor


69/78

65

ift ynl motor

Deiken DeplasmanlHidrolik Motorlar

Tek ynl motor

ift ynl motor

Dner (Rotary) Aktatr

Hidrolik

Pnomatik

SilindirlerHidrolik veya pnomatik enerjiyi lineer mekanik

harekete evirirler

Tek Etkili Silindirler

Harici gle geri dnen tipler

Yay gc ile geri dnen tipler

ift Etkili Silindirler

Tek taraflpiston kolu ile ift etkili silindirler

ift taraflpiston kolu ile ift etkili silindirler

Frenli Silindirler

Tek sabit


70/78

66

ift sabit

Tek ayarlanabilir

ift ayarlanabilir

Kontrol Vanalar

Genel Gsterim

Tek kare, ak veya basn kontroln gsterir.(letme koullarna, basn ve akekline gre ok eitlitiplerde olabilir).

ki kare, kontrol vanasnn iki pozisyonlu olduunugsterir.

kare, kontrol vanas

n

n pozisyonlu olduunugsterir.

Kontrol vanasnn diyagramdaki basitgsterimlerinden birisidir.

Ak Ynne BalKontrol Vanalar

Ak ynne bal olarak vanann almas veyakapanmasesnasnda tam veya kstlaksalar.

AkYnleri

Tek ynl ak

ki tarafkapalport (yol)

ki ynl ak

Biri kapalyollu, iki ynl ak


71/78

67

aprabal

, iki ynl ak

ki kapalyollu, tek by-pass akyn

2 yollu 2 pozisyonlu vana






KstlYn Kontrol

2 limit pozisyonu vardr. Kstlamann miktarna greara konumlarda alr.

2 limit pozisyonu ve ntr(merkez) pozisyonubulunur.

2 yollu (birisi orifisli) rn. yay geri dnl takipmilli silindir.

3 yollu (ikisi orifis) rn. yay geri dnl, basnlakontrol edilen vana.


72/78

68

4 yollu (drti orifisli) rn. yay geri dnl takipmilli silindir.

Elektro hidrolik Servo Vanalar

Tek aamal, direk etkili vana; analog sinyali aynoranda akkan gcne evirir.

ift aamal, mekanik geri beslemeli, indirek pilot

tesirli vana; analog sinyali ayn oranda akkan gcneevirir.

Kontrol Metotlar

Elle Kontrol

Genel gsterim (kontrol tipini gstermez)

Buton ile kontrol

Kol ile kontrol

Ayak pedalile kontrol

Mekanik Kontrol

Takip edici mil

Yay

Bilyeli


73/78

69

Bilyeli (tek ynl)

Elektriksel Kontrol

Solenoid

Elektrik motoru

Direk Tesirli Kontrol

Basn uygulanmasile kontrol

Basncn boaltlmasile kontrol

Pilot Tesirli, Dolayl

(indirek) Kontrol

Basn uygulanmasile kontrol

Basncn boaltlmasile kontrol

Birleik Kontrol

Solenoid ve pilot vana ile kontrol, pilot vanasolenoid tarafndan harekete geirilir.

Solenoid veya pilot vana ile kontrol, ayrca bamszolarak kontrol edilebilir.

Geri Dnsz Vanalar, Shuttle Vanalar, HzlEgzost vanalar

Giri basnc k basncndan byksekendiliinden aar.


74/78

70

Pilot sinyali vanaykapatr.

Pilot sinyali vanayaar.

Kstlaycnite, bir yndeki aka izin verirken tersyndeki akkstlar.

Shuttle vana, giri portundaki yksek basn diergirii kapatarak kyapar.

Giriportu boalnca ktarafegsoza alr.

Basn Kontrol Vanalar

1 normalde kapal

orifis (genel sembol)

1 normalde ak orifis (genel sembol)

Basn Tahliye Vanas(Emniyet Vanas)

Giribasncyay kuvvetini yenince egzos atmosferealr.

Pilot tesirli emniyet vanas

AkKontrol Vanalar

Ksma Vanas


75/78

71

ktaki akistenilen oranda ksar.

AkKontrol Vanas

Sabit kl (Giribasncndaki deimeler ktakiakmiktarnetkilemez.).

Sabit kl ve tahliye portlu (Giri basncndakideimeler ktaki akmiktarnetkilemez.).

Ayarlanabilir kl

Ayarlanabilir klve tahliye portlu

AkBlme Vanas

Gelen ak belirli bir oranda kstl iki ayr akablnr.

Kapama (Shut-Off)Vanas

Basitletirilmigsterim.

Akmlatr

Yay bask

s

, a

rl

k veya bas

nl

gaz (hava, azot vs)ile akkann basnlhalde tutulduu aparatlara denir.

Filtreler, Su Tutucular,Yalayclar

Yalayc

inden geen akkana az miktarda yailave eder.


76/78

72

artlandrcnite

IsDeitiriciler

Scaklk Kontrolor

Akkan scakl nceden belirlenmi iki deerarasnda tutulur.

Soutucu

Soutucu akkan akizgilerinin gsterilmemihali

Soutucu akkan ak izgileri sembolde oklarhalinde gsterilir.


77/78

73

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI

1 C2 C3 A4 D5 A

6 D7 B8 A9 B10 C


1 C2 C3 B4 A5 A6 A7 D8 D9 B10 C


1 D2 B3 C4 C5 C6 D7 B8 B

CEVAP ANAHTARLARI


78/78

KAYNAKA

KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnmatik, Modl Yaynlar, Manisa,1998.

D. Merkle, B. Schrader, M. Thomas. Festo Hidrolik Temel Seviye retim

KitabTP501, stanbul,1993.

KARACAN smail, Pnmatik Kontrol,Ankara,1988.

KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnmatik Seminer Sunumlar, 2000.

Michael J. P.nches, John G. Ashby, G Hidrolii, Milli Eitim Bakanl

Yaynlar, Ankara, 1994.

Temel Hidrolik, Milli Eitim BakanlYaynlar, Ankara,1994

NORGREN rn Tantm Katalou

www.desteknik.com.tr

www.bmil.com

www.festo.com

www. Norgren.de

KAYNAKA

hidrolik_devreleri_projelendirme1

Documents