ktubre isyembre tawen xiii blg 4 p2.00 ipasa no · pdf fileoktubre - disyembr e 1999 panid 1...

OktubrOktubrOktubrOktubrOktubre - Disyembre - Disyembre - Disyembre - Disyembre - Disyembre 1999e 1999e 1999e 1999e 1999 Panid 1Panid 1Panid 1Panid 1Panid 1

REBOLUSYONARYO A DYARYO TI UMILI TI AMIANAN A LAUD A LUZON

OKTUBRE - DISYEMBRE 1999 ✰✰✰✰✰ TAWEN XIII BLG 4 ✰✰✰✰✰ P2.00 ✰✰✰✰✰ IPASA NO MABASA

L I N A O NPartisipasyon ti Ilocos ken Kordilyera iti Gubat a Pilipino-Amerikano ................................ 4Sinno ni Karl Marx ? ...................................... 10Umad-adu ken Kumarkaro ti Ranggas Militar12Tallo laban iti Duapulo ................................... 15Damdamag ken Adal ...................................... 17Ka Dianne ....................................................... 26Dagiti Paggapuan ti Sakit .............................. 28Manuel ............................................................ 32

Ladawan tiMasakbayan

AAAAA tiddogen ti rebolusyonaryo apakasaritaan ti umili ti Ilocos kenKordilyera. Ngem saan nga agleppas

daytoy iti umay a tawen 2000. Agtultuloy tinatadem a panangiyuged ti umili ti bumarbaranga armado a rebolusyon iti Ilocos, Kordilyera kenintero a pagilian. Daytoy ti namnamaen tayo amapasamak kadagiti umay a tawtawen mangrugiiti 2000 ken aginggana’t agtultuloy ti kinakurapay,pannakagundaway, ken pannakaidadanes dagitiumili.

Nabannuar a PakasaritaanNabannuar a PakasaritaanNabannuar a PakasaritaanNabannuar a PakasaritaanNabannuar a PakasaritaanNagpada a limmaban dagiti umili ti Ilocos kenKordilyera kontra iti kolonyalismo ngaEspanyol. Idiay Ilocos, adda da Diego kenGabriela Silang, Padre Burgos, ken dadduma pay abannuar a limmaban kadagiti Espanyol. Ngem itikamaudianan, nabaelan ti Espanyol nga ipakat ti turayda iti kapatagan babaen ti nakaro a ranggas. Nagduma itiKordilyera no sadino a napaay ti panggep ti Espanyol gapuiti napinget a dangadang ti umili sadiay.

Idi bimtak ti gubat iti baet ti Amerikano ken Pilipino(1899-1902), nagkuyog ti umili ti Ilocos ken Kordilyeraa limmaban [kitaen ti artikulo iti panid 4]. Kasta manenidi tiempo ti Hapon (1941-1945), nagtitinnulong ti Ilocosken Cordillera iti panangiwayat ti gerilya a pannakigubatkontra kadagiti ganggannaet a pasista.

Ladawan ti Napalabas

DANGADANG

DANGADANGDANGADANGDANGADANGDANGADANGDANGADANGPanid 2Panid 2Panid 2Panid 2Panid 2

BBBBBaro-Demokratiko a Rebolusyonaro-Demokratiko a Rebolusyonaro-Demokratiko a Rebolusyonaro-Demokratiko a Rebolusyonaro-Demokratiko a Rebolusyoniti Ilocos-Kordilyeraiti Ilocos-Kordilyeraiti Ilocos-Kordilyeraiti Ilocos-Kordilyeraiti Ilocos-KordilyeraIdi 1960s, adda dagiti Ilokano ken Igorot nga estudyante kenpropesyunal a nakitipon kadagiti progresibo nga organisasyonkas ti Kabataang Makabayan. Timmipon da iti tignayan anasyunalismo a sumaksaknap kadagiti eskwelaan ken syudadti pagilian. Iti tarabay ti kadur-asan a teorya ti Marxismo-Leninismo-Maoismo, naadal da ti galad ti bulok a sistema tigimong ken kasano a baliwan daytoy.

Idi 1968, naibangon manen ti Partido Komunista ti Pilipinas(PKP). Simmaruno a naibangon ti New People’s Army (NPA)idi 1969. Manipud idin, adda dagiti taga-Kordilyera ken Ilocosa narekrut iti PKP ken NPA. Babaen kadagitoy, nanayunan tibaro a dara ken pigsa ti rebolusyonaryoken naindasigan a dangadang ditoyrehiyon ken dadduma pay a paset tipagilian.

Nagsasaruno a naluktan dagiti sona agerilya idiay Ifugao (1971), Bontoc-Sabangan (1971), La Union (1971),Benguet (1972), Abra (1973), kenmaisagsagana ti Ilocos Norte (1972).Nagtitinnulong dagiti kadre ti Ilocos,Kordilyera, ken dadduma pay a lugariti pananglukat kadagitoy a sona.

Napardas nga immadu ti NPA babaeniti panagsampa ti adu a mannalon.Manmano pay ti armas idi ngemintipon ti umili dagiti induldulin da a tikbong, karbin, garand,En-field, shotgun, kdpy. Ginasut met a kabataan ken estudyantemanipud syudad ti timmipon iti NPA. Nabukel ti nairut apanagkaykaysa ti umili ken NPA. Natibker ti takder ken naregtati umili a nangiwayat ti armado a dangadang, nangipagna tiagraryo a rebolusyon, ken nangibangon ti organisasyon masaken organo ti bileg pampulitika.

Napinget ti pannakilaban ti umili ti Ilocos ken Kordilyera kontraiti martial law nga impakat ti diktadura nga US-Marcos. Itiuneg ti 14 tawen a diktadura, adu ti natiliw ken naparigatan amasa ken rebolusyonaryo a pwersa. Simmuporta dagiti umiliiti kapatagan kadagiti dangadang laban iti minas ken loggingaglalo ta maapektaran met laeng ti kapatagan iti polusyonmanipud minas ken layus nga ibunga ti pannakakalbo dagitibantay. Kadagiti minas, agkukuyog dagiti mangmangged ti

kabambantayan ken kapatagan iti panangilaban kadagitikalintegan. Idi 1982, napardas a limmawa iti 14 amunisipalidad ti nabukel a sona a gerilya iti Ilocos Sur. Kadagitisentrong bayan ti rehiyon nga Ilocos, nabukel dagiti timpuyogti mannalon ti tabako, pagay ken bawang.

Idi 1987-1990, amin a prubinsya ti Ilocos ken Kordilyera ketsinakup ti gil-ayab ti armado a dangadang. Kagiddan dagitidadakkel a balligi iti tay-ak ti pulitika, militar, ekonomya, kenkultura, adda met dagiti kamali ken nagkapuyan. Nagturongdaytoy iti panagsuwek ti rebolusyonaryo a tignayan. Idi 1992,nagrugi a maiwayat ti tignayan ti panagilinteg. Napasingkedanmanen dagiti batayan a prinsipyo.

Iti agdama, pumigpigsa manen tirebolusyonaryo a tignayan ditoyrehiyon tayo nga Ilocos kenKordilyera ken iti dadduma pay a suliti pagilian. Adu ti nagtalinaed a lider,kadre ken umili a mangitultuloy tipanagrebolusyon. Adu met ti baro apwersa a tumiptipon.

Tawid tayo ti naririmat a balligi itipakasaritaan. Numan pay napnuanmet daytoy ti lua, pannakapaay, kennadadagsen a sakripisyo, agserbidagitoy kas nabaknang a lakasa ti ad-adal a saan a malipatan. Iti tengngati pudot dagiti labanan iti baet timarigrigat ken babaknang a dasig,

timmaud dagiti bannuar ti rebolusyon a pagwadan keninspirasyon iti panangitultuloy tayo ti rebolusyon iti sumrek amaika-21 a siglo.

KKKKKasasaad iti Nasasaad iti Nasasaad iti Nasasaad iti Nasasaad iti Napalabas a Tapalabas a Tapalabas a Tapalabas a Tapalabas a TawenawenawenawenawenIti tawen 1999, sinango ken linabanan tayo ti adu a panangal-allilaw ken nararanggas nga atake ti kabusor kas ti sumaganad:

* manangagaw ken managperdi a programa kenproyekto kas ti San Roque Dam, imperyalista aminas, dadakkel a barko a pangkalap (trawler), kdpy.

* manangallilaw a linteg ken programa kas ti IPRA,NIPAS, CALT-CADT, RA 7171, IRA, CLOA, bogus areporma iti daga, kdpy.

* militarisasyon ken ranggas militar, rekrutment kenpanagipakat ti CAFGU, pananglipit iti kalintegan dagitimangmangged, mannalon, mangngalap, nakurapay-


iti-syudad, estudyante ken kababaihan, gandat ngaipakat ti warrantless arrest ken National ID system.

* manangallilaw a proyekto ken grupo kas ti CHARM,CECAP, CPLA-CBAd, KBC, CCAGG, PATDA, kdpy.

* nababa a sweldo, kankanayon a panagngato ti presyoti langis, gasolina, ken gagatangen.

* Visiting Forces Agreement (VFA)* kdpy.

Kadagiti naiwayat a dangadang, naipakita ti umili a lumawlawaken pumigpigsa ti tignayan. Babaen iti dangadang,mapampanday ken matentenneb ti umili para iti ngumatngatoken umir-irteng pay a tukad ti dangadang. Naipakita ti umilinga iti sango ti anya man a panangparigat ken pananglipit tituray, saan a kabaelan ti kabusor nga iddepen ti gil-ayab tirebolusyon. Sadino man nga ayan ti panangidadanes, addapannakilaban. Ken pannakilaban ti tulbek iti wayawaya.

Nairteng ti Labanan iti MasakbayanNairteng ti Labanan iti MasakbayanNairteng ti Labanan iti MasakbayanNairteng ti Labanan iti MasakbayanNairteng ti Labanan iti MasakbayanIti tawen 2000 ken labes na, anya ti manamnama tayo manipuditi gubyerno nga Estrada ken dagiti amo na nga imperyalista,apo’t daga, ken kumprador burgesya? Namnamaen tayo a diagsardeng ti panangipakat da ti amin a taktika tapno nakarkaropay a gundawayan, idadanes, ken ilumlom dagiti umili ti Ilocos,Kordilyera, ken amin a Pilipino iti nakarkaro a rigat.

Agtultuloy a padasen ti Lepanto Consolidated Mining Co. aburaken ti nainkalintegan a pannakilaban dagiti umili tiBulalacao ken Colalo idiay Mankayan. Agtultuloy ti San Roquedam a mangpapanaw ken mangdadael iti pagnaedan kenpagbiagan dagiti umili ti Dalupirip, Itogon ken San Manuel,Pangasinan. Agsagsagana a rumaut dagiti imperyalista a minasti Newcrest ken Newmont idiay Pamusilon-Banao, Balbalan,

Kalinga, ken dadduma pay a lugar. Agtalinaed ken manayonanpay dagiti linteg ken plano iti panangagaw ti daga kenpanagburak kadagiti ili ti Kordilyera. Di agsardeng tipananggundaway dagiti baro-a-tipo nga apo’t daga, tradingcenters, ken PATDA kadagiti mannalon ti tabako iti Ilocos.

Sumagmamano laeng dagitoy a buya ti panangirurumen tiagdama a turay. Ti kumarkaro a krisis pang-ekonomya kenpampulitika nga aramid met laeng ti rehimen nga US-Estradaket manamnama a kumarkaro. Namnamaen tayo nga ipakatda ti narungrungsot pay a pasista nga atake kadatayo babaenti Oplan Makabayan – baro a nagan, ngem daan ken sigudena napaay a taktika ti kontra-isurhensya. Daytoy nga oplan timilitar, kakuyog dagiti napeklan a kontra-rebolusyonaryo apulitiko kadagiti probinsya ken munispyo, ti mangiyeg manenti gulo. Panggep da a paglalabanen ti umili kontra umili.

Ngarud, isaganaan tayo amin dagitoy. Patibkeren ti intar tayo,palawaen pay ti tignayan, ken papigsaen ti NPA tapno ipalak-am tayo met ti napipigsa a bira laban iti rehimen. Iti sidong tiPKP ken iti bileg ti NPA, mabaelan tayo a makiranget iti anyaman nga isango ti kabusor. Di tayo agsardeng ingganamaibangon ti gimong nga awanen panaggundaway, agbiag anarang-ay nga awan panagpaidam, ken kapya nga awanenpanangidadanes.

“Itagbat mo iti bato!” Kastoy ti pangngeddeng ti umili. Saantayo nga ikkan ti talna ken naimas a panagturog dagiti dasigken turay a mananggundaway ken manangidadanes.✰

Ti DANGADANGDANGADANGDANGADANGDANGADANGDANGADANG ket rebolusyonaryo a dyaryotayo a rummuar kada tallo a bulan iti tarabay tiPartido Komunista ti Pilipinas (PKP). Dawatenmi nga ipatulod yo dagiti damdamag,komentaryo, kanta, iskit, daniw, drowing, kendadduma pay a kayat yo a maipablaak. Kastamet a silulukat kami kadagiti dillaw, obserbasyon,ken singasing yo maipanggep kadagiti naisuratditoy DANGADANGDANGADANGDANGADANGDANGADANGDANGADANG.

Pagtitinnulongan tayo a padur-asen tirebolusyonaryo a dyaryo tayo.

Ti dua a piso a presyo ti DANGADANGDANGADANGDANGADANGDANGADANGDANGADANG ket bassita boluntaryo a donasyon tapno masuportaran tiagtultuloy a panagruar ti dyaryo tayo.

DANGADANG


BBBBB argeyn! Bargeyn! $2.50 kada Pilipino! $0.67 kadaektarya ti daga! Daytoy ti linaon ti Tulagan ti Espanyaken US idi Disyembre 10, 1898 idiay Paris. Gatangen

ti US iti $20 milyon ti Pilipinas nga addaan kadagaan a 300,000kilometro kwadrado ken populasyon idi a walo a milyon.Limmaban ti umili a Pilipino. Di da kayat a mailako kadagitiAmerikano.

Pebrero 4, 1899, rabii, nagrugi ti putukan. Pinaltugan kenminasaker dagiti soldado nga Amerikano dagiti Pilipino idiaySta. Mesa, Manila iti panangidaulo ni Lieutenant GeneralArthur MacArthur, tatang ni General Douglas MacArthur.Nagsasaruno dagiti atake ti Amerikano – isu’t rugi ti Gubat aPilipino-Amerikano. Agarup 600,000 a Pilipino ti natay ditoyLuzon iti uneg laeng ti dua a tawen. Agarup 20,000 a soldadoa Pilipino ti natay. Kaaduan ditoy ket umili a mannalon –babbai, ubbing, babbaket ken lallakay a minasaker, dinusa,ken linipit dagiti Amerikano.

Idiay Mindanao, 100,000 a Muslim ti pinatay dagiti Amerikanomanipud 1903 inggana 1913. Awan kapada ti ranggas dagitiAmerikano. Ti patakaran da kadagiti mannakigubat a Pilipinoa matiliw wenno masugatan: saanen nga ibalud no di ket diretso

Pananglagip iti Napasamak, Kalpasan ti 100 TPananglagip iti Napasamak, Kalpasan ti 100 TPananglagip iti Napasamak, Kalpasan ti 100 TPananglagip iti Napasamak, Kalpasan ti 100 TPananglagip iti Napasamak, Kalpasan ti 100 Tawawawawawenenenenen

a patayen. Ti patakaran da kadagiti sibilyan: amin nga agtawenti sangapulo ken nasurok pay ket mapapatay. Nasaknap tipanagmasaker da kadagiti inosente a sibilyan. Iti ima dagitiAmerikano, sinagrap ti umili a Pilipino ti tortyur kenpannakapapatay babaen ti pannakapuor, pannakaputedkadagiti paset ti bagí, pannakaigalut, ken water cure. Adu tinabugbog, na-reyp, ken dadduma pay a klase ti abuso. Dagitimakan ket makumpiska kadagiti tsekpoynt.

Ngem apay nga iti agdama, ti malaglagip tayo kadagitiAmerikano ket ti insangpet da a tsokolate, de-lata, kendi, kenti bado nga Amerikana? Apay a daydayawen tayo ti panagsangpetda ditoy?

Nabayag a nalipatan ti umili dagiti pasamak idi 1899 iggana1902 – ti panagkolonya ti US iti Pilipinas tapno gamgamen tikinabaknang ken naata a materyales para iti pabrika da;gundawayan ti adu ken nalaka a pigsa’t tegged dagiti Pilipino,ken itambak dagiti produkto da ditoy. Iti ababa a sarita,panagkolonya ken panaggundaway ti panggep ti US, saan apanagtulong. Masapul ngarud a sublian ken lagipen tayo dagitinapasamak iti pakasaritaan ti Pilipinas, nangruna iti Ilocosken Kordilyera idi a panawen.

Partisipasyon ti Ilocos ken KordilyeraPartisipasyon ti Ilocos ken KordilyeraPartisipasyon ti Ilocos ken KordilyeraPartisipasyon ti Ilocos ken KordilyeraPartisipasyon ti Ilocos ken Kordilyeraiti Gubat a Pilipino-Amerikano, 1899-1901iti Gubat a Pilipino-Amerikano, 1899-1901iti Gubat a Pilipino-Amerikano, 1899-1901iti Gubat a Pilipino-Amerikano, 1899-1901iti Gubat a Pilipino-Amerikano, 1899-1901


Panagtipon ti pwPanagtipon ti pwPanagtipon ti pwPanagtipon ti pwPanagtipon ti pwersa ti Ilokos ken Kordilyeraersa ti Ilokos ken Kordilyeraersa ti Ilokos ken Kordilyeraersa ti Ilokos ken Kordilyeraersa ti Ilokos ken KordilyeraTi kabambantayan ti Amianan a Luzon ket nagnaedan dagitirebolusyonaryo a pwersa. Nagtitinnulong dagiti Ilokano kennailian a minorya ti Kordilyera iti panaglaban kadagitiAmerikano. Nakilaok ti Kordilyera iti panangsalaknib iti pagiliana Pilipinas laban kadagiti Amerikano.

Idiay Ilocos, nabannuar a limmaban dagiti Ilokano iti panagrautti kolonyalista. Gerilya a pannakigubat ti inusar da a wagas –panagtiliw, panagtambang, ken “amigos” (nagpammarang asibilyan dagiti rebolusyonaryo a pwersa tapno iyaw-awan dagitiAmerikano). Inusar dagiti Igorot ti nainsigudan nga armas kasti gayang, buneng, kdpy. Nagaramid da met ti palab-og kas tibitu, balais, suga, kdpy. Namaksimisa da ti tereyn ti Kordilyerapara iti panangiwayat ti pannakigubat a gerilya.

Maysa ni IsabeloAbaya kadagitinangidaulo tipanagbaringkuasdagiti Ilokano idiayCandon kenAbagatan nga Ilocosidi panawen tiEspanyol agingga itipanawen tikolonyalismo ngaA m e r i k a n o .Indauluan ni Abayati 225 nga Igorot tiBontoc agturong itiMalolos idi rugi tiGubat a Pilipino-Amerikano. Natayisuna iti maysa alabanan idi Mayo 3,1900. Saan a

malipatan dagiti Ilokano dagiti “anak ti diablo” nga Amerikanoa nangawit ti bangkay ni Abaya idiay plaza no sadinno a sakbaya naitabon ket imbilag da pay idiay kainitan tapno laisen kenirurumen.

Ni Padre Gregorio Aglipay a naawagan a “rebelde a padi” ketindulin na ti sutana na (bado ti padi) ken nagbalin a gerilya,kadwa dagiti mannalon iti abagatan a Laoag. Imbangon keninusar na ti “rebolusyonaryo a simbaan” iti panaglaban kadagiti

Amerikano. Idi 1902,imbangon na tiIglesia FilipinaIndependiente.

No pay saan ngaIlokano, ni ColonelManuel Tinio a taga-Nueva Ecija ketnangidaulo iti uppat abatalyon a naawagan aBrigada Ilocano anagtignay idiay Ilocosken paset tiK o r d i l y e r a .Kangrunaan asinalakniban da tibaybay ti Ilocos. Ngemidi maala daytoy dagiti Amerikano, ti 120 a lallaki a nabatimanipud iti uppat a batalyon ken immatras idiay Abra. Ditoyda a nagtambang ken nagraut kadagiti kampo ti kabusor. Idiaybaryo Tablac, Batiotin, ken Pial, mano a gasut nga Amerikanoti gistay naibus. Dagiti Tinggian iti Lacub ken Lagayan ketnangipatulid ti dadakkel a bato ken nagaramid ti palab-og akayo idiay pagdalanan dagiti Amerikano. Bimmayag ti maysaken kagudua a tawen ti pannakilaban da ditoy a lugar.Naibangon met ti dadduma pay a grupo kas ti Sandatahanwenno bolo companies ken milisya a pangsuporta kadagitigerilya.

Mabigbigbig abannuar dagitoy anangidaulo, ngemn a n g n a n g r u n akadakuada ketrumbeng a bigbigentayo ti kinabannuarti masa a mannalona limmaban kennangibuwis ti biagda tapno labanan tipanagsakup tiganggannaet.

Narigatan dagitiAmerikano a

Padre Gregorio Aglipay

Colonel Manuel Tinio

Isabelo Abaya


Nagpalitrato dagiti Amerikano a soldado bayat a parparigaten da ti maysa a Pilipino

Patakaran ti US: “Patayen amin nga agtawen ti nasurok 10”

sakupen ti Kordilyera. Nasaknap tipanaglaban dagiti nailian aminorya. Idi immabante dagitiAmerikano idiay Ifugao, Bontoc,ken Kalinga, limmaban dagitimannakigubat ti ili babaen ti armasda a gayang ken buneng,nasabidongan a suga, dadakkel abato a naipatulid kadagiti kalaban,kdpy. Idiay Kiangan, tinambanganda dagiti Amerikano. Idiay Duit,Kiangan, dinadael dagiti lokal amannakigubat ti pasilidad itikomunikasyon dagiti Amerikano.

Indauluan met da Juan Cariño,Mateo Carantes, ken Magastino Laruan ti pannakilaban idiayBenguet. Nakaibangon da idin ti rebolusyonaryo a gubyernoiti Benguet ken ni Cariño ti nagbalin a gubernador. Nagleppasidi Enero 1900 ti labanan idiay Benguet idi natiliw da Cariño,Carantes, ken Laruan, maibilang ni Pedro Paterno, maysa ngailustrado a taga-patag a naglemmeng iti Kordilyera. Ti panagalsamet idiay Abra ket naggibus idi 1901 idi naabak ti BrigadaIlocano ken simmuko ni Tinio.

Ti gubyerno ni Aguinaldo a naibangon idi Enero 23, 1899 ketnapilitan nga umatras idiay Amianan a Luzon

kalpasan ti panagbettak ti Gubat a Pilipino-Amerikano. Idiimmatras da Aguinaldo idiay Kordilyera, adda dagiti komunidada timmulong ngem adda met dagiti nagpatalaw kadakuada.Napatalaw da gapu iti saan a nasayaat a pannakilangen kendiskrimimasyon ti bunggoy ni Aguinaldo kadagiti nailian aminorya ken gapu iti ugali ti sumagmamano a komunidad asaan nga agpastrek ti ganggannaet. Nagturong da idiay Isabelano sadinno a simmuko ni Aguinaldo ken nakikumplot kadagitiAmerikano idi Marso 23, 1901.

Iti dadduma pay a lugar, nangruna idiayApayao, nagtultuloy ti pannakilaban tiumili. Napinget ti pannakilaban dagitiIsneg idiay Apayao isu a ti gubernador tiCagayan ket nagsingasing a patayenlaengen inggana maibus ti intero apopulasyon dagiti Isneg tapnomasukatan ti “natutulnog” a tattao.Intultuloy dagiti Isneg ti panaglabaninggana iti maudi a labanan idiay Wageidi 1913 no sadinno a naabak da. Ditoylaeng a makuna a nakumpleto dagitiAmerikano ti panagsakup da itiKordilyera.

PanagkolonyPanagkolonyPanagkolonyPanagkolonyPanagkolonya ti Amerikano itia ti Amerikano itia ti Amerikano itia ti Amerikano itia ti Amerikano itiKordilyeraKordilyeraKordilyeraKordilyeraKordilyeraNaserrek ken nasakup dagitiAmerikano ti intero a Kordilyera,banag a saan a nagun-od dagitiEspanyol. Kasano nga inyaramid


daytoy dagiti Amerikano? Naggiddan nga inusar da ti ranggasken panangallilaw.

RanggasGubat ken kontra-rebolusyonaryo a ranggas ti kangrunaan ngainusar dagiti Amerikano tapno rebbeken ti daan a rebolusyona Pilipino. Nakaro a pasismo ti inusar da kadagiti lugar anapinget ti panagsupyat ti umili.

Idiay Apayao ken Kalinga, pinuoran da dagiti balbalay ken talon,inala da dagiti dinguen, pinatalaw da ti umili, kenimparit da a maitakder manen dagiti balbalay anadadael. Imbalud ken nadusa dagiti saan amangbigbig iti turay ti Amerikano. Maysa atinyente ti US Army ti nangpaltog iti dua a kargadorna gapu laeng ta nabannog dan iti panagbagkat tinadadagsen a karga ken kayat da ti aginana. IdiayAbra, pinuoran dagiti Amerikano ti baryo ti Pilar,Batiotin, Sappaac, ken Bipcan. Inala ken dinadaelda amin a tagikua ti masa – pagay ken daddumapay a makan – inggana nagkurang ti suplay timakan iti intero a probinsya. Panangrames metkadagiti babbai nga Ibaloy ti inaramid dagitisoldado ti Coy 1 ti 48th Infantry iti panangidauloni Capt. John Buck.

Kadagiti lugar a “napatalna” dan, nangipakat dakadagiti linteg tapno saan a lumaban dagiti umili:* Maiparit ti agawit ti saan a lisensyado a gayang ken dadduma

pay nga armas.* Maiparit dagiti sumagmamano a nainsigudan nga ugali.* Maiparit ti agbiyahe no awan pammalubos ti Amerikano.* I-report kadagiti Amerikano no adda baro a tao iti lugar.

Nangipatakder dagiti Amerikano ti detatsment ken nagpatrolyati konstabularya tapno napardas ti komunikasyon kenpanagtiktik kadagiti komunidad, kas idiay Payawan, Kiangan,Banaue, Ayangan idiay Ifugao, Lubuagan, Kalinga, Bontoc kenKabugao.

Inusar met dagiti Amerikano ti taktika a “manggudua tapnoiturayan” (divide and rule). Nakialyado dagiti Amerikano itisumagmamano nga ili tapno labanan ti dadduma pay nga ili.Kas pangarigan, kinaalyado da ti Sabangan kontra iti Hapao,Bontoc laban iti Talubin, Kiangan kontra iti Nagacadan, kenBanaue kontra iti Kababuyan. Ginundawayan da ti risiris kengubat dagiti tribu wenno ili tapno agpada a makontrol da

dagitoy.

Dagiti Amerikano ti nangbukel kadagiti umuna a yunit ti PC(Philippine Constabulary), aggapu kadagiti lokal amannakigubat. Dagitoy ti nagbalin a babaunen da itipanagpatrolya, operasyon, ken dadduma pay a mandar.

Tapno pagsinaen dagiti umili ti Kordilyera ken Ilocos,impasaknap dagiti Amerikano ti tsismis a dagiti “Kristiyano”iti patag ket manggunggundaway kadagiti “pagano” nga Igorot.

Lt. Gov. Walter Franklin Hale alyas Sapao

Cargadores nga Igorot, agaw-awit ti Amerikano


Dagiti Ilokano ket agtaktakaw kano ti nuang, kabalyo, kenmulmula ti Igorot. Ngem daytoy ket ulbod ken pambar da laengtapno maisina ti Kordilyera, paruaren a dagiti Amerikano titagasalaknib kadagiti Igorot tapno isuda ti mapili kas upisyalti gubyerno, ken mabukodan da ti kinabaknang ti Kordilyera,aglalo ti balitok.

Kagiddan ti ranggas, inusar dagitiAmerikano ti wagas a “natalna ngemmakasabidong.”

Gubyerno ken LintegGubyerno ken LintegGubyerno ken LintegGubyerno ken LintegGubyerno ken LintegNadumaduma met a wagas amanagallukoy ti inusar dagitiAmerikano. Dagiti lokal ababaknang, nangruna dagitisimmuko, ket impwesto da kasupisyales iti lokal a gubyerno. Ngemnagtalinaed a kontrolado dagitiAmerikano ti gubyerno kenkangrunaan a pwesto uray kadagitiprobinsya, kas pangarigan, da Lieu-tenant Governor Jeff Gallman itiIfugao ken ni Lt. Gov. Walter FranklinHale “Sapao” idiay Kalinga. Babaenkadakuada nakonsolida ti turay tiAmerikano iti Kordilyera ken

nalaklaka dan a gamgamen ti kinabaknang ditoy.

Nangideklara dagiti Amerikano ti linlinteg a manggamgam itidaga ken kinabaknang dagiti nailian a minorya. Maysa ditoy tiLinteg ti Rehistrasyon ti Daga idi 1902. DagitiIbaloy ti Benguet ti immuna a naagawan ti daganga ansestral. Babaen daytoy a linteg, kasapulanti titulo (Torren’s Title) iti amin a daga kaspammaneknek ti panagtagikua. No awan ti titulodaytoy ket maideklara a daga a publiko atagikuaen ti estado nga Amerikano. Gistay amina daga iti Kordilyera ket tinagikua ti kolonyal agubyerno. Sumagmamano laeng kadagiti lokala baknang a makaammo iti proseso tinakapatitulo ti daga da. Ngem naagaw latta tiAmerikano uray dagiti natituluan a daga, kas tidaga da Cariño ken Carantes.

Idi 1905, naideklara tiLinteg iti Panagminas.Babaen daytoy, nailukatdagiti daga para itipanaggatang kenpanagminas dagitiAmerikano. Inagaw dakadagiti Ibaloy dagitiminas idiay Itogon kendadduma pay a lugarken impatakder da tidadakkel a kumpanya timinas.

Gapu iti gandat da agamgamen ti daddumapay a kinabaknang tiKordilyera, nagpaaramiddagiti Amerikano ti adu a kalsada. Dagiti nailian a minorya ketnapwersa nga agaramid ti kalsada a nagserbi a buwis da kadagitiAmerikano. Idiay Mainit, Bontoc palpaltugan wenno pupuorandagiti Amerikano dagiti balay no saan nga agaramid ti kalsadadagiti umili. Dagiti kalsada ket nangpapardas ti panagserrekdagiti produkto a lako ti Amerikano, nangpalaka tipannakaibiyahe ti balitok ken troso, ken nangpairut ti pulitiko-militar a kontrol da iti Kordilyera. Gapu daytoy, nagrugi ti in-inot a pannakaburak ti ekonomya a nakasanggir-iti-bukod-a-kabaelan ken nasukatan ti ekonomya a nakabatay iti kwartawenno panaggatang.

Immuna a PC itiKordilyera,nakabaag

Panaglaok ti nainsigudan kenganggannaet a kultura

Ubbing nga Igorot asinuruan ti

Amerikano tiganggannaet a sala


EdukasyonEdukasyonEdukasyonEdukasyonEdukasyonEpektibo nga inusar dagiti Amerikano ti edukasyon tapnomalipatan ti umili ti pudno a pakasaritaan. Daytoy ti gapu analipatan dagiti ranggas ken abuso ti Amerikano, nalipatandagiti nabannuar a dangadang ti umili. Nasukatan dagitoy ti“kinalaing ken kinasayaat” ti Amerikano. Pakasaritaan tiAmerika ti insuro da tapno malipatan ti umili dagiti bannuara natay iti ima dagiti mannakop nga Amerikano. Impasagepsepda iti panunot dagiti estudyante a ti Pilipino ket nababa kennakapsut bayat a ti Amerikano ket nadurdur-as kennangatngato. Babaen ti kolonyal nga edukasyon, ti umili ketnaaddaan ti “moderno nga hilig iti Amerikano” wenno baro apanaggusto kadagiti produktonga imported.

Idi 1901, walo nga eskwelaannga elementarya ti naitakder itiKordilyera. Dagiti soldados ngaAmerikano (Thomasites) tiimmuna a nagbalin a titser.Inkapilitan ti panagserrek itieskwelaan. Dagiti ubbing ketmamulta wenno mabaut noaglangan. Adda dagitinaipatakder a dormitoryo apagnaedan. Ditoy met a nagrugiti nakakatkatawa para itiAmerikano nga itsura ti Igorot – naka-Amerikana ngemnakabaag.

RelihiyonRelihiyonRelihiyonRelihiyonRelihiyon“Idi damo, kukua tayo ti balitok ken kukua ti Amerikano tibiblia. Iti kamaudian, kukua tayo ti biblia, ngem addakanyadan ti balitok.”

Inusar dagiti Amerikano ti relihiyon tapno agbalin a pasibo tiumili ken tumungpal kadagiti ibaga ti Amerikano. Nakastrekti Kristiyanismo a Protestante babaen kadagiti misyonaryo anaiwaras iti nadumaduma a lugar ti Kordilyera.

Saan a dagus a nagtalek dagiti misyonaryo kadagiti nailian aminorya. Iti likod ti krus, nakasagana latta ti espada. Maysa apagarigan ni Padre Staunton idiay Sagada, Mountain Provincenga agilemlemmeng ti rebolber iti sutana na ken addaan tidirekta a linya ti telepono iti PC.

SumaSumaSumaSumaSumaNagballigi dagiti Amerikano iti panagkolonya iti Pilipinas.Nadumaduma a pamuspusan ti inusar da – ranggas militar,gubyerno, linlinteg, edukasyon, ken relihiyon.

Ti daan ken burges a rebolusyon nga indaluan ni Aguinaldoket napaay ken simmuko. Dagiti laeng masa nga anak ling-etti nangitultuloy iti panaglaban, ngem saan a solido dagitoy nodi ket nasina-sina. Awan pay ti nadur-as a teorya a mangtarabayiti dangadang da.Itatta, 100 a tawen kalpasan ti panagbettak ti Gubat a Pilipino-Amerikano, kontrolado datayo pay laeng ti US. Us-usaren da

dagiti aso-aso a turay itipanangipatungpal ti diktar da.Us-usaren da latta dagiti daan ataktika – ranggas kenpanangallilaw – ngem iti baro aporma. Kas pangarigan,agtultuloy a maus-usar ti lintegtapno maagaw ti daga kenkinabaknang – Mining Act,CALT/CADT, programa ititurismo, logging, dam, kdpy.Agtultuloy ti kolonyal a linaonken wagas ti edukasyon.Agtultuloy a maus-usar tirelihiyon a pangallilaw aglalo

dagiti baro a sekta ken kulto. Agtultuloy a maus-usar ti militarnga agserbi iti interes ti imperyalista. Agtultuloy ti panagserrekdagiti imperyalista a produkto. Ken adu pay.

Iti bangir na, ti masa nga anak ling-et ket agtultuloy alumablaban. Ngem itatta, ti panaglaban ti umili ketidadauluan ti dasig a proletaryado babaen ti PartidoKomunista ti Pilipinas a naarmasanti nadur-as a teorya ti Marxismo-Leninismo-Maoismo. Ti dasig aproletaryado, kakuyog dagitimannalon ken dadduma pay amagunggundawayan kenmaidaddadanes nga umili, timangpugsat iti kawar asangagasut a tawen amangbekbekkel,ken saan to apalubusan ngaagsubli.✰

Amerikano a mangipaspasikat tibaro a teknolohiya kadagiti Igorot


Idi umuna a panawen idiay Europa, idi awan pay ti kuryenteiti lubong, adda dagiti mangmangged a ti trabaho da ketsindian ti silaw kadagiti kalsada iti syudad no rumabii.

Gapu kadakuada, masurotan ti tattao ti husto a dalan agturongiti papanan da.

Kasla kasdiay met ni Karl Marx kadagiti maiwaywayat arebolusyonaryo a tignayan iti intero a lubong, agraman ditoyPilipinas. Ni Marx ti nangbukel kadagiti batayan a prinsipyonga agserserbi kas silaw iti dangadang ti dasig a mangmanggedken umili ti sangalubongan para iti wayawaya manipud iti amina klase a panangidadanes ken panaggundaway.

Naiyanak ni Karl Marx idi Mayo 5, 1818 idiay Trier, Germany.Naggapu iti pamilya nga addaan kabaelan. Nagturpos tiabogasya, pilosopiya, ken history idiay Unibersidad ti Berlin.Bayat nga agis-iskwela, namulat isuna iti napalalo apanaggundaway dagiti kapitalista kadagiti mangmangged.

Idi agtawen ti 23, kayat na koma nga agisuro iti unibersidadngem saan a naawat gapu iti progresibo a kapanunotan kenprinsipyo na. Isu a nagbalin isuna a mannurat - propagandistaiti maysa a dyaryo a mangisaksaknap kadagiti demokratiko

ken rebolusyonaryo nga ideya.

Iti dyaryo, imbutaktak ken sinupyat ni Marx ti bulok a sistemaidi. Gapu ditoy, namin-ano a linipit ti gubyerno isuna. Napilitannga immikkat ni Marx, inggana nagserra ti opisina ti dyaryoidi Marso 1843. Idi met laeng 1843, inasawa ni Marx ti nobyana ti pito a tawen - ni Jenny von Westphalen, anak ti maysa abaknang. Naaddaan da ti pito nga anak.

Idiay Paris, France, intuloy na ti panagsurat ken panangipablaakti rebolusyonaryo a dyaryo. Gapu ditoy, pinapanaw manen tigubyerno isuna ken ti pamilya na.

Idi 1844, nagbalin a sosyalista ni Marx babaen ti agtultuloy apanagadal ken panagsukisok. Naam-ammo na ni FrederickEngels a nagbalin a nadungngo a gayyem ken kadwa na itipanagrebolusyon.

Nauneg nga inadal ken sinukisok ni Marx ti amin a tay-ak tikaammuan: syensya, pilosopiya, pakasaritaan ti lubong,pulitikal nga ekonomya, linteg, kdpy. Amin a panawen ni Marxken napan iti panagsukisok, panagsurat, panagpamulat, kenpanagorganisa. Nausar a panggastos na ditoy ti bassit a sanikua

Sinno niK A R L

MARX?Nagan: Karl MarxKarl MarxKarl MarxKarl MarxKarl MarxNaiyanak idi: Mayo 5, 1818Mayo 5, 1818Mayo 5, 1818Mayo 5, 1818Mayo 5, 1818Nakayanakan: TTTTTrierrierrierrierrier, Germany, Germany, Germany, Germany, Germany


ken kinabaknang atinawid da ngaagassawa, inggananailumlom da iti adunga utang ken nakaroa rigat. Natay ti uppatnga annak da gapu itisakit.

Dakkel ti intulong niEngels kenni Marxsaan laeng nga itipinansya no di keturay iti panagbukel itirebolusyonaryo ateorya. Binukel niMarx, iti tulong niEngels, ti kaaabanteana teorya iti intero a lubong - ti Marxismo. Ti Marxismo ketaddaan tallo a linaon - dialektikal a materialismo, pulitikalnga ekonomya, ken syentipiko a sosyalismo. Dagitoy tipundasyon ti rebolusyonaryo a teorya. Babaen ditoy, insuro niMarx no kasano tayo nga amirisen ken baliwan ti gimong.

Idi 1847, nakimiyembro da Marx ken Engels iti Liga aKomunista - maysa a nalimed a rebolusyonaryo a tignayan.Aktibo da iti propaganda, edukasyon, ken panagorganisakadagiti mangmangged. Iti maikadua a konggreso ti Liga,insurat da ti napateg a dokumento - tiManipesto ti Komunista. Ditoy ngainlawlawag da a ti pakasaritaan ti lubong ketpakasaritaan ti risiris dagiti dasig amagunggundawayan ken maidaddadaneskontra iti dasig a managgundaway kenmanangidadanes. Ditoy met a nailawlawagti historikal a misyon ti dasig a proletaryado:panangpunas ti panaggundaway ti tao iti tao.

Sadino man a pagilian a papanan ni Marx,aktibo isuna iti rebolusyonaryo a trabaho.Gapu ditoy, ni Marx ket kanayon a lipitenken papanawen ti reaksyunaryo a gubyerno.Isu nga immalis-alis ni Marx idiay France,Germany, Belgium, ken London.

Nagbiag ni Marx ken pamilya na kas kadagitimangmangged. Napadasan na ti bisin,

bannog, rigat, ken sakit. Nupay kasta, pursigido ngainyabante ken pinetpetan na ti naindasigan nga interesti proletaryado kadagiti insurat na a libro ken itipanagbiag na.

Idi 1864, imbangon ni Marx ti Umuna ngaInternasyunal, asosasyon a mangkaykaysa kadagitinadumaduma a partido ken organisasyon timangmangged ti nadumaduma a pagilian.

Idi 1867, nalpas nga insurat ni Marx ti umuna abolyum ti Das Kapital, libro a nangilanad ti nauneg akritika kontra iti kapitalismo. Malaksid ditoy, adu payti libro, artikulo, ken surat ni Marx a nagserbi kassilaw ken tarabay ti tignayan a mangmangged iti lubongpara iti panagrebolusyon.

Natay ni Jenny Marx idi Disyembre 2, 1881. Idi metMarso 14, 1883, iti edad a 65, natay ni Karl Marx iti sakit a TBbayat a nakatugaw nga agsursurat. Imbati na ti tallo nga annakna a babbai - da Laura, Eleanor, ken Jenny. Awan ti imbati naa kinabaknang malaksid iti nagyan iti bulsa na a ladawan tiama, asawa, ken annak na. Imbati na a nakasindi ti silaw tirebolusyon a proletaryo tapno suroten ti amin nga umili amaad-adipen iti intero a lubong. ✰

Ni Frederick Engels ken Karl Marx iti likod. Nakatugaw titallo nga annak ni Marx - da Laura, Eleanor, ken Jenny.

Jenny von Westphalen, asawa ni Marx


Ti kinaadu ken kinakaro ti ranggas militar ket maysa apakakitaan ti kinakaro ti krisis iti ekonomya ken pulitikati pagilian. Gapu ta umir-irteng ti kumpetisyon dagiti

agturturay a dasig nga agpabaknang, kumarkarko ti kinaagumken ranggas da. Iti kastoy a kasasaad, rumbeng met apatibkeren ti umili ti panagkaykaysa kontra iti pasismo tikabusor.

Kadagiti sumaganad a kapadasan, makita ti napateg nga adal:No nawara, agbuteng, ken agulimek laeng ti umili, tumurturedken siwawaya latta ti kabusor nga agranggas. Ngem nopanagkaykaysa ken tured ti ipakita ti umili, no irupir kenitakderan tayo ti kalintegan kas tao, kabaelan tayo a paatrasenken paayen ti kabusor.

Ranggas Militar Idiay KalingaRanggas Militar Idiay KalingaRanggas Militar Idiay KalingaRanggas Militar Idiay KalingaRanggas Militar Idiay KalingaKasla martial law ti kasasaad idiay Kalinga. Dua a batalyon tiPhilippine Army ti nakadestino idiay - ti 21st ken 48th IB.Nakaad-adu ti detatsment. Iti 14 a baryo ti Balbalan, 12kadagitoy ket napakatan ti detatsment. Adda pay dagiti baryonga addaan nasurok maysa a detatsment kas iti Lower Buaya(Bonong ken Bagwang), Upper Buaya (Butod, Lapuk, kenMadalaag), ken Mabaca (Bayowong ken Tanap). Malaksid ditoy,

adda pay dagiti tsekpoynt kadagitikalsada. Ti trabahodagitoy ket siputanken kontrolen ti tignayti umili.

Ti 21st IB ket naggapuidiay Isabela. Naiyalisda gapu iti adu a kasoti ranggas ngaindarum ti umili iti

korte kontra kadakuada. Adda dita ti panagpuor ti balbalay,panagtakaw, reyp, panagtutok ti paltog kadagiti umili, kenpanagpatay. Iti bangir dagitoy, nabigbig ken napadayawan payti 21st IB kas “Best Battalion” ti AFP idi Disyembre 1998. Timakuna gayam a “Best Battalion” ti AFP ket no sinno tikarurungsutan ken kakaruan iti panagranggas kenpanangabuso kadagiti umili.

Itatta, agkuyog ti 21st ken 48th IB a manglablabsing kadagitikalintegan ti umili ti Kalinga. Kanayon a mabulabog kenmaisturbo ti masa. Malappedan ken mataktak ti trabaho kenkabiagan. Agrikisa dagiti kabusor ti balbalay. Tutukan da dagitiumili. Piliten da ti masa nga ag-gayd ken agbunag ti suplay.Iparit da a mapan ti mannalon iti bantay, talon, wenno umaaglalo no tiempo ti operasyon. Gapu ditoy, mabaybay-an ti talon,irigasyon, ken mulmula, kasta met dagiti nakapasto a nuangken baka. Tunggal agoperasyon ti kabusor, mataktak ti trabaho

Umad-adu kenKumarkaro ti

Ranggas Militar


ti masa ken kumarkaro ti rigat.Idi Abril, kasla dinalapus ti napigsa a bagyo ti mulmula ti umili.Tinakaw ti “soldakes” dagiti sayote, bawang, prutas, kdpy.Binadbaddekan da dagiti nabati a mula. Iti maysa ngaoperasyon, agtakaw da koma ti manok ngem nariing tiakimbalay. Idi masita, nagpalusot dagiti soldado a bayadan damet kano ti manok. Ngem ti laeng inted da ket kurang akagudua ti husto a presyo ti manok.

Adu kano ti nagun-od ti militar a balligi, batay iti report itiamo da ken ipabpablaak da iti dyaryo ken radyo. Iti kasta,maipromot ti ranggo da. Ngem kaaduan iti kuna da a balligiket inuulbod ken saywar. Kas pangarigan, mano a “labanan”ken natay nga NPA ti ipadamag da uray no saan a pudno.Manipud Hulyo, adu nga umili ti pinilit da nga agsapata kontraiti NPA. Kalpasan na, dagiti umili a pinagsapata da ket ireportda nga NPA kano a nagsurender.

Adu ti ibagbaga da a simmuko kano nga NPA ngem peke gayam.Paglalauken da ti peke wenno naimbento a nagan, nagan timasa a pinaatendar da laeng iti maysa a miting, nagan dagitisigud ken nabayagen a nagsurender, wenno nagan ti tiniliwken pinilit da nga agpirma.

Presyur ken pananglipit ti ipalak-am da iti pamilya kenkabagyan dagiti NPA. Agiwaras da ti kinaulbod, pammadakes,ken saywar kontra kadagiti masa a suspetsa da a sumupsuportaiti rebolusyonaryo a tignayan. Agusar da pay ti narugit a taktikakas ti panangbastos, panagarem, ken panaggundaway iti asawawenno babbai a kabsat ti NPA.

Kagiddan ti ranggas militar, adda ti CIVAC (Civic Ac-tion) dagiti soldado kas ti medikal a serbisyo. Ngemsaanen a baro daytoy kadagiti masa. Sigud nga ammodan a ti CIVAC ket kinaulbod ken panagpammarang amakatao. Ammo da ti pudno a galad ti militar -naranggas ken manangallilaw. Ammo ti umili ti pudnoa gapu ti kaadda ti militar idiay Kalinga - tapno pastrekenken salakniban dagiti imperyalista a minas kas tiNewcrest ken Newmont partikular idiay Balbalan, Pasil,Lubuagan, ken Tinglayan. Manipud pay tiempo ti Chicodam, ammon ti umili ti pudno a pagserserbian ti AFP– saan nga interes ti umili, no di ket pagsayaatan dagitiagturturay a dasig ken imperyalista.

Isu nga iti sango ti kabusor, agngarngaryet iti unget tiumili. Saan nga agul-ulimek wenno pasibo dagiti masa

ti Kalinga. Iti nadumaduma a wagas, ipakpakita da ti pungtotda iti militar. Kas pangarigan, inlansa da ti ruangan ken tawa tibalay nga inusar ti 21st IB kas detatsment. Ti dadduma, saanda a pastreken iti balbalay dagiti aso-aso a soldado.

Ranggas Militar Idiay IfugaoRanggas Militar Idiay IfugaoRanggas Militar Idiay IfugaoRanggas Militar Idiay IfugaoRanggas Militar Idiay IfugaoDanog, kugtar, panagpilit nga ag-gayd, ken panagtutok ti paltog,kagiddan ti imbestigasyon ken pammutbuteng kadagitimannalon idiay Ifugao – daytoy ti impalak-am dagiti kamengti 1st Coy 3rd Special Forces Battalion ken pasurot da a CAFGUa nakadestino idiay Bannit, Lamut, Ifugao.

Idi maudi a paset ti Hunyo 1999, nagoperasyon dagiti pasistakadagiti barangay ti Lamut ken Asipulo iti Ifugao, ken paset tiVillaverde, Nueva Vizcaya. Awan ti name plate wenno patses itiuniporme a pakakitaan ti nagan ken ranggo da.

Idi agsapa ti Hunyo 19, nakita da ti maysa a mannalon anagpastor ti nuang. “Adda immay nga NPA ditoy sityo yo!” tidagus nga impasabat da iti nakigtot a mannalon. Dagus da apinasarunuan ti nagadu a saludsod. Awan maisungbat tinapakigtutan a mannalon. Tinengngel da isuna bayat abinugbog ken kinugtakugtaran met ti dadduma. Ikuyog da paykoma ngem adda ti umili a nakakita isu a pinanawan da lattanti biktima a maaw-awanan ti puot. Gapu iti pannakabugbogna, marigatan nga umisbo itan.

Nagdarum ti biktima kadagiti pulis ti Lamut. Dinamag ti pulisno anya ti nagnagan dagiti nangparigat kanyana, ngem gapu ta


awan met patses da, awan ti naibaga na. Gapu ditoy, saan ngainkaskaso dagiti pulis ti darum. Imbes nga agsukisok, imbagada ketdin nga, “Baka NPA ti nangranggas kanyam?”

Kabigatan na, iti alas diyes ti agsapa, maysa manen a mannalonti pinilit da nga ag-gayd uray no dati nga ammo ken pinagnadan ti dalan. Gapu iti buteng, napilitan ti mannalon.

Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, tinutukan keninimbestigar da ti maysa manen a mannalon a nasabat da.Nagpammarang da nga NPA. Ammo ti mannalon ngaagpampammarang da, ngem gapu iti buteng, pimmanaw daytoyiti ili da.

Tallo laeng daytoy kadagiti umad-adu ken kumarkaro apanagranggas ken panagallilaw ti AFP-PNP-CAFGU kadagitimarigrigat nga umili iti Ifugao. Tunggal operasyon dagiti pasista,adda matakaw a manok, itlog, mais, kdpy. Kanayon da pay ngaagpammarang nga NPA tapno dadaelan ti rebolusyonaryo atignayan, ngem ammo ti umili ti aramid ti pudno nga NPA -agserserbi iti umili, saan nga abusado.

Makita ditoy ti kinaluko dagiti kalaban. Tapno saan amaammuan ti nagan da, saan da nga agusar ti patses. Makitati panangkalub da iti maysan-maysa iti saan a panangikaskasoti PNP iti darum ti umili. Iti kasasaad nga awan ti magun-odnga hustisya iti reaksyunaryo a sistema, lallalo nga umadu ti

sumampa iti NPA ken kumamang iti rebolusyonaryo ngahustisya.

Pwersado a Panagrekrut iti CVO idiay BenguetPwersado a Panagrekrut iti CVO idiay BenguetPwersado a Panagrekrut iti CVO idiay BenguetPwersado a Panagrekrut iti CVO idiay BenguetPwersado a Panagrekrut iti CVO idiay BenguetIdiay Benguet, nakaunget ti walo a lallaki iti maysa a barangaygapu ta pilpiliten ti militar nga agmiyembro da iti Civilian Vol-unteers Organization (CVO), paset ti kontra-rebolusyonaryo aprograma ti gubyerno.

Idi Hulyo 9, nakaawat dagiti walo ti surat manipud iti barangaykapitan. Napili da kano kas CVO ken kasapulan nga agatendarda iti treyning-seminar a maangay idiay munisipyo. Nagriri daagraman dagiti pamilya da gapu ta di da kayat nga ag-CVO.

Ti panangpilit ti AFP nga ag-CVO dagiti umili ket mapaspasamakkadagiti barangay iti Kibungan, Mankayan, Bakun, kendadduma pay a paset ti Benguet. Nagrugi daytoy idi pay 1997.Ita a tawen, pilpiliten manen ti militar dagiti barangay kapitana mapunnuan ti kota a 20 katao nga CVO kada baryo.

Kuna ti militar a ti CVO ket para kano iti urnos ken talna.Ngem ti sungbat ti umili, “Sigud met nga adda urnos kentalna ditoy lugar mi. Saan mi kayat a mausar nga ag-gayditi operasyon ti militar, agsipsip kontra iti kailian mi, agparutken agbunag ti marijuana. Ammo mi a ti naun-uneg apanggep da ket usaren dakami a mangsiput kadagiti NPAnga um-umay iti lugar mi. Isuda koman ti mangaramid

kadagita ta isu met ti trabaho da.Makagulo laeng iti urnos mi nopagbalinen dakami a CVO.”

Dagiti saan a naki-treyning ketwinarningan ti militar a no saan da manennga agatendar iti sumaruno a training ketumay dagiti pulis a mangimbestigakadakuada. Ngem ti nagkaykaysaan tiumili, takderan da latta ti kalintegan taawan met ti dakes nga ar-aramiden da.Kasapulan nga ipakita da a saan da a bastamadiktaran.

Ibutaktak ken supyaten ti ranggasIbutaktak ken supyaten ti ranggasIbutaktak ken supyaten ti ranggasIbutaktak ken supyaten ti ranggasIbutaktak ken supyaten ti ranggasmilitar!militar!militar!militar!militar!

Dusaen ken papanawen dagit iDusaen ken papanawen dagit iDusaen ken papanawen dagit iDusaen ken papanawen dagit iDusaen ken papanawen dagit ikabusor!kabusor!kabusor!kabusor!kabusor! ✰


“Saan nga NPA dagidiay!Kailian mi nga agum-uma. Isua saan kayon a mapan ta mabannog kayo laeng,” kuna timasa. Idi nadamag ti kumander daytoy, nagdesisyon a saanennga ituloy ti operasyon.

Nangngeg met ti masa ti arasaas ti maysa a soldado, “Takrotngamin dayta kumander tayo, mabuteng iti NPA.”

Kalpasan daytoy, adda nakita ti kabusor a grupo ti lallaki abumabbaba iti bantay agturong iti barangay Kili. Impagarupda nga NPA dagitoy. Di da ammo a mannalon gayam a taga-Mainit, Bontoc a mapan makitegged idiay Kili.

Idi madamag dagiti taga-Mainit nga adda kabusor itipapanan da, saan dan a nagtuloy no di ket nagturong da idiayApatan, maysa a sityo ti Kili.

Sinurot ti kabusor dagiti taga-Mainit a kuna da no NPA.Idi Oktubre 28, kinubkob da ti balay a nagdagasan dagiti taga-Mainit ngem awan met gayam ti NPA. Ti linak-am da ket ungetti umili ken pannakaibabain.

Gapu iti bannog ken buteng, nalimed a nagtutulag dagitiCAFGU ken dadduma a soldados a lukuen ti kumander da.Nagkaykaysa da a sabali a dalan ti itudo ti gayd gapu ta di dakayat a maipasubo. “Baka adu ketdi ti matay kadatayo noadda madungpar tayo nga NPA,” kuna da.

Iti simmaruno a paset ti operasyon, naurnong da idiay

“Agpudno kayo!“Agpudno kayo!“Agpudno kayo!“Agpudno kayo!“Agpudno kayo! Sadino ti pagkamkampoan dagitiNPA ditoy?” saludsod ti kabusor kadagiti masa. Agarup 100 aScout Rangers ken pwersa ti 17th IB Philippine Army tinagoperasyon iti nagbeddengan ti Abra ken Ilocos Sur idiOktubre 1999.

Nagrugi ti umuna a paset ti operasyon ti kabusor idiOktubre 25 idiay Tubo, Abra. Adda nangngeg da a kalkalpaskano a nagtreyning ti NPA iti maysa a kampo. Target ti operasyonda a biruken ken rauten ti kampo ti NPA. Nadamag da payngamin nga adda tallo nga NPA a napan idiay Matibwey, SanEmilio, Ilocos Sur. “Kayang-kaya! Taltallo da!” kuna da.

Idi dumanon da idiay Tubo, adda natan-awan da nga asokiti maysa a bantay iti baet ti barangay Baclingayan ken Kili.Imbaun ti kumander da ti maysa a tim tapno ammuen no isuti kampo ti NPA. Narigatan da a simmang-at iti bantay kennapukaw da iti bakir isu a nagsubli da.

Nangibaun manen ti kumander da ti maysa pay a tim,ngem di da ammo ti dinaldalanan da. Nadungpar da ti waig adi da ammo no kasano a ballasiwen, isu a nagsubli da metlaeng.

Nangibaun manen ti kumander ti maikatlo a tim. Nagnadan iti kalsada tapno sigurado a saan a maiyaw-awan. Nagturongda iti baryo ken nagsaludsod kadagiti masa maipanggep itiasok.

No Kasano a ti Dakkel ket Paayen ti Bassit


barangay Tiempo, Tubo. Inuray da ti suplay nga isangpet tihelikopter. Bayat nga agur-uray da, binugkawan ti kumanderti maysa a gayd a CAFGU a taga-Boliney, Abra. “Apay nagpardaska a magmagna no sika ti aggayd, uray la mabatbati tidadduma? Siguro kayat mo a mawarningan ti NPA, anya?”

Gapu ditoy a pasamak, nasaktan ti rikna ti gayd. Immadayoisuna, ken idi awan ti agsipsipot ket timmakas, awit-awit na tiarmas nga M14.

Kabayatan na, adda maysa a tim ti NPA a mangsangsangoti gawaing masa kadagiti barangay ti San Emilio. Nadamag dati operasyon ti kabusor manipud kadagiti masa. Dagus da anagsukisok. Siniputan da ti garaw ti kabusor.

Oktubre 29Oktubre 29Oktubre 29Oktubre 29Oktubre 29 ti agsapa idi maammuanti NPA a sumungsungad ti nasurok 70 akabusor manipud Tubo. Dagus da anagplano ti taktikal nga opensiba.Taltallo da laeng. Tambangan da tikabusor!

Nagpwesto da iti asideg ti rangtayiti baet ti Matibwey, San Emilio ken tiSupo, Tubo. Babassit a kaykayo tinaglemmengan da.

Bigla nga adda mannalon asimmangpet, agballasiw. Imbaga tikakadwa nga adda masabat na a militariti papanan na. “Saan mo ibagbaganga adda kami ditoy!” bilin tikakadwa.

Nagtultuloy ti mannalon agturongiti Supo idi nasabat na dagiti kabusor.Nagdamag ti kabusor no adda nakita nanga NPA. “Awan met,” sungbat timannalon.

Alas 8:30 ti agsapa idi sumangpetti umuna a platun ti kabusor idiayrangtay. Duapulo da. Lima ti immunaa nagballasiw. Awan pay lima a metro tikaadayo da iti kakadwa idi nagpaputokti NPA.

Natamaan ti immuna a korporal kendagus a natay. Ti sumarsaruno a ni Sarhento Dayag ket natamaanmet. Pinadas na pay nga agatras ngem natay ken natinnag itikarayan. Pinadas ti tallo pay nga adda iti rangtay nga agatras,ngem nasugatan da.

Maysa nga oras ti labanan. Impagarup ti kabusor, adu ngaNPA ti kasango da gapu ta mangmangngeg da ti pukkaw nga

“Abe, asolt! Baking, mentina! Kaloy, suporta!” Di da ammoa taltallo laeng nga NPA ti nagtambang.

Panay awtomatik ti putok ti kabusor, bayat a saggaysa tiputok ti NPA nga agtiptipid ti bala. Nagpaputok pay ti kabusorti nasurok 30 bala ti M203 ken 15 bala ti mortar a timmamaiti pagay nga apiten koma ti masa. Adda pay awit ti kabusornga M60 masinggan ngem nadadael isu a saan da a nausar.

Alas 9:30 idi immatras dagiti NPA. Napardas da anakaadayo. Simmangpet ti maikadua ken maikatlo a platun tikabusor. Nakaladladaw da a sumuporta (nalabit nga inggagarada nga agpaladaw). Numan pay nakaad-adu da, mabuteng danga agballasiw iti rangtay. Siyempre, awanen ti mangngeg da a

putok ti NPA ngem inggana alasdos ti malem ket nagtultuloy apinalpaltugan ti kabusor dagitikaasi a kaykayo ken pagay.

Dandani naibus ti bala daidi nagsardeng da. Simmangpetmetten ti helikopter a nangawitkadagiti bangkay kennasugatan.

Nagturong dagiti kabusoridiay Matibwey ken kinubkobda ti baryo. Inungtan da dagitimasa. Apay kano a tallo laengnga NPA ti imbaga ti masa ketnasurok met a sangapulo titantya da a nagtambang.Pinadas da a biruken ti masa anasabat da iti rangtay ngemnaglemmengen iti sabali alugar. Idi makaawid da,impablaak da iti istasyon tiradyo a dua nga NPA ti natayken adu a dara kano ti nakitada. Nagulbod manen dagitimilitar tapno saan da amaibabain.

Makita ditoy a kapadasanti nairut a panangsurot ti NPAkadagiti patakaran maipanggep

iti panangisayangkat iti labanan - siguraduen nga awan ti masaa madangran, siguraduen nga agballigi ti bira, kasta met ngaannadan nga awan madangran kadagiti kakadwa.

Sabaten tayo ti baro a tawen 2000 babaen ti ad-adu pay arebolusyonaryo a putok!✰


DAMDAMAG KEN ADAL LOKAL

“K“K“K“K“KAKAASIAKAASIAKAASIAKAASIAKAASI KAMIKAMIKAMIKAMIKAMI.”.”.”.”.” Daytoy ti ipulpulong dagitiCAFGU ti Sadanga, Mt. Province iti maysa adyaryo idiay Baguio. Segun iti surat da,nasurok 10 a tawen dan nga agserserbi itigubyerno ken militar nga amo da. No paykasta, saan da a maaw-awat ti rumbeng asweldo da.

Adu ti inreklamo da. Pilpiliten ti militarnga agtrabaho da iti maysa nga Army De-tachment Camp idiay Tucucan, Bontoc.

CAFGU, Kontra iti Amo na a GubyernoKurang la ngaruden ti sweldo da a P900tunggal bulan, mapilitan da pay a gumastospara iti plete, makan, ken dadduma paytunggal mapan da idiay Bontoc. Kanayon paykano a maladaw ti tallo inggana uppat abulan ti sweldo da. Adda pay dagiti di maaw-awatan a pannakakissay ken panagswitik itisweldo da kas ti P100 a fund-raising ticket.Idi Setyembre ket P500 laeng ti naawat da.

Kaaduan kadagiti CAFGU ket naggapu

met laeng iti dasig a marigrigat a mannalon.Napilitan da nga ag-CAFGU gapu iti napalaloa krisis ken panangpilpilit ti militar.Rumbeng a mariing dagiti CAFGU iti panag-gunggundaway ti gubyerno kadakuada.Rumbeng a makita da a maus-usar da laenglaban iti kapada da a marigrigat a mannalon.Rumbeng nga isardeng dan nga agserserbiiti agturturay a dasig, umikkat iti CAFGU, kenlabanan ti bulok a sistema. ✰

Ti IKP ket naun-uneg ken nalawlawa apanagadal iti teorya ken praktika tirebolusyon a Pilipino. Adda pokus na itigawain iti panagbukel iti Partido, iti Armadoa Dangadang ken Hukbo, ken itiNagkaykaysa a Prente. Iti met AKP, naun-uneg a maadal ti Marxismo, Leninismo,Maoismo, anya ken kasano nga ibangon ti

Treyning a Pulitiko-militar, Naisayangkat

NNNNNALPALPALPALPALPASENASENASENASENASEN ti uppat a batch dagiti kakadwa anagadal iti Intermedya a Kurso ti Partido(IKP). Ti uppat a batch ket naggapu iti 14 ayunit ti Partido Komunista ti Pilipinas amangidadaulo iti nadumaduma a gawain itiaw-away ken iti urban.

Ti panagadal iti IKP ket nakapauneg itiMaikadua a Naindaklan a Tignayan tiPanagilinteg (MNTP) nga iti pangkabuklanket maysa a tignayan a panagadal. Ti IKP ketpaset ti tallo-tukad a kurso iti Partido: tiBatayan a Kurso ti Partido (BKP), ti IKP, kenti Abante a Kurso ti Partido (AKP).

nadumaduma nga aktibidadda kas ti panagtasa kenprograma a kultural.Kasapulan a bumangon da itialas tres.

Idi malpas ti treyning,naragsak ti amin a kakadwa anagtreyning, maibilang dagitiinstruktor da. “Daytoy atreyning ket armas a balonti kakadwa a kasapulan ngaaramaten iti inaldaw-aldawa trabaho para iti panangpadur-as tirebolusyon.” Daytoy ti mensahe ti instruktorkadagiti kakadwa iti programa a pangleppas

BBBBBALLIGIALLIGIALLIGIALLIGIALLIGI a naisayangkat ti Pulitiko-Militar aTreyning ti NPA idi Nobyembre 1999 iti maysaa probinsya ti Kordilyera. Ti treyning ket pasetti panangpanday kadagiti baro a sampa itiNPA tapno mabaelan da a sanguen tinadumaduma a rebbengen da kas baro asoldados ti umili.

Impakita ti kakadwa ti determinasyonda iti treyning – bannog iti ehersisyo,panagmaniobra, ken pananglasat kadagitiobstacles – agtudtudo man wennokapudutan ti init. Saan a malisian nga addadagiti magasgasan wenno masugatan. Kaslanabugbog ti rikna kalpasan ti maniobra daiti aldaw. Pasaray mapuyatan da gapu iti

sosyalismo, diktadura ti proletaryado, kdpy.Ti BKP ket napadur-as met. Tallo a libro

ti linaon na: Umuna a libro –Rebolusyonaryo nga Aktitud, Diyalektikal aMateryalismo, Historikal a Materyalismo,Pulitikal nga Ekonomya, Imperyalismo.Maikadua a libro – Pakasaritaan tiPilipinas, Dasig ken Krisis ti Gimong aPilipino, Demokratiko a Rebolusyon ti Umili.Maikatlo a libro – Ti Partido Komunista tiPilipinas.

Paset pay ti MNTP ti agtultuloy apanaglagom, panagtasa, ken panag-CSC.Manamnama nga agbunga daytoy tinadurdur-as pay a panangipatungpalkadagiti gawain iti rebolusyon. Amin akameng ti Partido ket dumalan iti panagadalti IKP, babaen ti programado a wagas. ✰

Panagadal iti IKP,Agdama a Maiwaywayat

iti treyning. Pinadayawan met dagiti kakadwati dakkel a suporta dagiti masa itipanagballigi ti treyning. ✰


LLLLL I M M A B B A G AI M M A B B A G AI M M A B B A G AI M M A B B A G AI M M A B B A G A dagiti pader kadagitikangrunaan a kalsada ti Baguio anapinturan ti rebolusyonaryo nga islogankas ti “Kabataan, Agserbi iti Umili!”“Tumipon iti NPA!” “Agbiag ti CPP-NPA!”kdpy. Daytoy ti nakita dagiti umili ti Baguioidi bumangon da iti agsapa ti Disyembre 1,1999. Dagiti islogan ket insurat tikamkameng ti KM-DATAKO (KabataangMakabayan - Demokratiko a TignayanDagiti Agtutubo ti Kordilyera) iti kuna danga OD-OP (Operasyon Dikit-OperasyonPinta). Daytoy ket paset ti selebrasyon timaika-35 a tawen ti rebolusyonaryo ngaorganisasyon dagiti kabataan ken estudyanteiti Baguio idi Nobyembre 30.

Nalimed nga insayangkat da met timaysa a Kultural Nayt iti maysa a bantayidiay Baguio idi Disyembre 3. Dumanon iti75 a katao ti nakiragsak, kangrunaan dagitikabataan ken estudyante a naggapu iti

35 tawenen ti KM-DATAKO

MMMMMADISDISMAADISDISMAADISDISMAADISDISMAADISDISMAYYYYYAAAAA dagiti umili iti CECAP itimaysa a baryo ti Kordilyera. Daytoy ketgapu ta naammuan da nga isuda ketgung-gundawayan ti CECAP.

Korupsyon ti maysa kadagitinaduktalan ti umili iti uneg ti CECAP.Saan na a baybayadan ti tegged dagitiumili iti proyekto gapu ta lokal a coun-terpart da kano daytoy. Naduktalan tiumili nga adda gayam ti pondo para ititegged da ngem saan da met a naawat.

Maysa pay, saan a pinalubusan tiumili ti panagserrek ti High Value Crops(HVC) a natnateng ken dagiti kasapulannga abono ken pestisidyo. Dagitoy ketilaklako ti CECAP iti nakanginngina apresyo. Numan pay iyaw-awis ti CECAPnga agpautang, simmupyat latta ti umiligapu ta mailumlom da laeng iti utang.Itatta, padpadasen ti CECAP nga iyawisti panagmula ti kape ngem saan ngainteresado ti umili gapu iti kapada arason.

Dandani amin a Savings and LoansGroup (SLG) nga intakder ti CECAP,malaksid iti maysa a grupo, ket inyatrasti masa. Saan a pinalubusan ti umili amaipauneg ti koop da iti CECAP.

Kas ti immunan a nailawag(Dangadang, Abril -Hunyo 1998), tiCECAP ket programa ti gubyerno a pasetti COIN (counter-insurgency) amangallilaw iti umili babaen itipanangited ti imprastruktura kenpautang. Ti CECAP ket kangrunaan ngaipatpatungpal ti Department ofAgriculture.✰

CECAP,Sinupyat ti Umiliiti Abra

nadumaduma nga iskwelaan iti Baguio.Ti maudi nga aktibidad a paset met

laeng ti selebrasyon da ket ti Lightning Rally(LR), apagdarikmat a martsa. Nasurok 25 akabataan a nakabonete ti nagrali. Addaiggem da a bandera ti CPP ken KM-DATAKObayat nga ipukpukkaw da ti rebolusyonaryonga islogan kas ti “Agbiag ti PartidoKomunista ti Pilipinas!”. Nangiwaras damet ti nakasurat a rebolusyonaryo a pablaakmaipanggep ti selebrasyon da.

Iti pablaak, naiyunay-unay dagitirebbengen ti agtutubo kas ti panagpropa-ganda, panagorganisa iti batayan a masa,ken ti kangrunaan a panagsuporta kenpannakilaok iti NPA.

Namnamaen tayo ngarud nga umad-adu pay ti kabataan ken estudyante asumampa iti NPA iti sumarsaruno apanawen. ✰


IIIIINAPRUBARANNAPRUBARANNAPRUBARANNAPRUBARANNAPRUBARAN ti Japan Export-Import Bank(JEXIM) idi Setyembre 22 ti US$400 milyona pautang da iti National Power Corporation(NPC) para iti San Roque Multi-PurposeDam Project (SRMDP).

Naaramid daytoy numan pay napigsa tipanagsupyat ti umili iti dam. Nagprotestadagiti organisasyon ti Hapon ken Pilipino anakabase idiay Japan iti sango ti opisina tiJEXIM idiay Tokyo. Ti JEXIM ket maysakadagiti kadadakkelan nga imperyalista abangko idiay Japan.

Iti US$400 milyon, ti kagudua ketaggapu iti JEXIM ken ti kagudua pay ketaggapu met iti maysa a grupo dagitikomersyal a bangko ti Hapon.

Kabayatan na, inkari dagiti umili tiBenguet, kasta met iti Pangasinan, nga ituloyda ti mas militante a panangsupyat itiSRMDP. Dagiti nadumaduma a porma tiprotesta da ket maaramid babaen iti intakderda a Tignayan Laban iti San Roque Dam kenAmin pay a Mega Dams (MASRDAM).

Ti MASRDAM ket alyansa tinadumaduma nga organisasyon. Iti agdama,simmaknap iti intero a pagilian ti suportapara ditoy.

Malagip nga idi umuna ketagpampammarang ti JEXIM a sumuporta itiumili a sumupsupyat iti dam. Ngem saan amailimed ti imperyalista ti pudno a galadna– managgundaway ken manangidadanes.

Pondo ti San Roque Dam,Inted ti Japan

GGGGGINANDAINANDAINANDAINANDAINANDATTTTT ti umili ti Mainit, Bontoc a tiliwen dagiti surbeyor ti minasmangal-ala ti sampol ti bato ken naba idi Hunyo 1999.

Dagiti surbeyor a naggapu iti Lepanto Consolidated MiningCompany ket da Brian Lueck ken John Levings (taga Canada). Isudamet laeng dagiti kinamat ti umili ti Maligcong (Dangadang, Abril-Hunyo 1999). Dagiti lokal a kakumplot dagiti surbeyor ket daNorman Cawed, William Cawed, Herman Saldaen ken maysa ngaagnagan ti Gumangeb.

Dagus a nagmiting ti umili idi naammuan da ti aramid ti grupoidi Hunyo 14. Nagdisisyon da a tiliwen dagiti surbeyor. Ngem

naammuan dagiti surbeyor ken dagus da a nakatakas gapu itipanagreport ni Beltran Wanawan, taga-Mainit a kontak da.Nadanunan dagiti umili ti sampol bag, sampol pan, mapa, metertape, ken delata nga imbati dagiti surbeyor.

Inreport dagiti umili iti Provincial Government ti nalimed apanagserrek dagiti surbeyor. Nagiskedyul ti gubyerno ti tungtonganidi Hulyo 14 maipanggep daytoy a banag ngem malaksid iti umili itiMainit, kasapulan kano nga adda dagiti representatibo manipudLepanto ken lokal a gubyerno. Nadanon ti naikeddeng nga aldawngem awan ti representatibo manipud iti LCMC.

Idi Hulyo 16, nagmiting dagiti umili. Ti kongklusyon da, awannaan-anay nga aksyon ti lokal a gubyerno iti riri da. Nagkaykaysa daa pairuten ti panagkaykaysa laban iti minas. ✰

KKKKKINONDENAINONDENAINONDENAINONDENAINONDENA dagiti mannalon ti tabako idiay

Ilokos ti panangbarat ti Philippine Aro-

matic Tobacco Dealers Association

(PATDA) iti presyo ti tabako. Ti nababa a

presyo ket naikeddeng iti naaramid a tri-

partite consultation idi Oktubre 7 ti

PATDA, National Tobacco Administration

(NTA) ken ti sumagmamano a bogus a

representatibo dagiti mannalon.

Iti konsultasyon, saan da nga

inkonsidera ti pudno a gastos iti

produksyon iti panagmula ti tabako a

dumanonen iti P104,746 kada ektarya.

Segun iti panagadal ti Solidarity of Peas-

ants Against Exploitation - Kilusang

Magbubukid ng Pilipinas (STOP Exploi-

tation - KMP) mabalin koma ti nayon a

P10.00 iti floor price a P42.00 kada kilo

a tabako. Kinuna da a bassit laeng a

kantidad daytoy no ikumpara iti minilyon

a piso a ganansya ti kartel ti tabako. ✰

Presyo ti Tabako,Binarat ti PATDA

Konstruksyonti diversion

tunnel ti SanRoque Dam

Surbeyor ti Mainit, Nakatakas


NNNNNAGBARIKADAAGBARIKADAAGBARIKADAAGBARIKADAAGBARIKADA ti umili ti Brgy. Bulalacao idiayMankayan, Benguet idi Oktubre 5 tapnopasardengen ti panagminas ti Lepanto Con-solidated Mining Company (LCMC) iti lugarda. Nangitakder dagiti umili ti tent kenkalapaw iti nasao a lugar, ken inggana itattaket bambantayan da iti aldaw ken rabii tapnosaan a makastrek ti kumpanya.

Gapu ditoy, nalappedan ti operasyonti LCMC ken kinasuan na ti tallo a lider tiBrgy. Bulalacao tapno singiren ida tiP50,000 gapu ta nalugi kano ti kumpanyagapu iti barikada.

Idi pay Pebrero, nagtignay met laengdagiti umili tapno lappedan ti panagkali tiLCMC iti maysa pay a paset ti barangay.Napaay ti operasyon ti kumpanya isu anangisampa daytoy ti kaso laban iti walo alider masa. Ti kaso da ket illegal assemblya nakasampa idiay Mankayan Regional TrialCourt.

Dagitoy a protesta ket panangibutaktakken panangsupyat ti umili iti panaglennekti daga, polusyon, ken dadduma pay a peggaditi aglawlaw da nga ipapaay ti operasyon timinas. Narba ti agarup innem a kilometro akadagaan, mainayon ti iskwelaan ngaelementarya, sementeryo, ken sumag-

mamano a balbalay idiay Brgy. Colalo,Mankayan. Ni Pablo Gomez, maysa ngaagnanaed idiay, ket sibibiag a nagaburan tidaga itay nabiit.

Manon a tawen ti panaglennek ti dagaidiay erya ti minas. Irasrason ti LCMC adaytoy ket gapu kano iti maysa a geologicalfault (natural wenno naisigud a depekto itiuneg ti daga). Ngem batay iti panagsukisoknga inaramid ti maysa a grupo dagiti

UMILI NAGBARIKADA LABAN ITI LEPANTO MINING

propesyunal (National Institute for Geologi-cal Studies ti Unibersidad ti Pilipinas),napaneknekan nga agul-ulbod ti LCMC gaputa ti kangrunaan a gapu ti panaglennek tidaga ket ti mismo nga operasyon ti minas.

Agtultuloy nga iruprupir ti umili abayadan ti LCMC dagiti naperdi a balay, daga,ken sanikua da.✰

Ti narba a balbalay idiay Mankayan,B e n g u e t


DAMDAMAG KEN ADAL NASYUNAL

DDDDDAYTOYAYTOYAYTOYAYTOYAYTOY ti panawagan ti militante a tignayanmainaig ti panagpangato manen ti presyo tigasolina ken kangrunaan a gagatangen.Agal-allangugang ti pukkaw dagitimangmangged iti pagilian para itipanangipangato ti sweldo tapnomasungbatan ti batayan a kasapulan da kenmaibaba ti presyo ti gasolina ti P5 kada litro.

Namin-walo a naingato ti presyo tigasolina manipud Abril. Daytoy tinangiduron iti militante a tignayan ti umilinga agpanawagan ti P125 a nayon a sweldotunggal aldaw iti intero a pagilian. Agin-tutuleng, inted ti gubyerno ti P25.50 laenga nayon a sweldo idiay Manila, ken P15 ditoyKordilyera idi Nobyembre. Kasla da lamangradrad ti asin ken suka iti sugat.

Ita, lallalo a nalawag a ti pagserserbianti rehimen nga US-Estrada ket saan a dagitimarigrigat no di ket dagiti imperyalista kenkumprador burgesya a makinkukua kadagitikumpanya ti gasolina.

Ti serye dagiti protesta iti intero apagilian ket indauluan ti Bagong AlyansangMakabayan, Kilusang Mayo Uno, Confed-eration for Unity, Recognition and Ad-vancement of Government Employees, Al-liance of Concerned Teachers kenPinagkaisang Samahan ng mga Tsuper at

Presyo ti Gasolina, Ibaba! Sweldo, Ingato!

NNNNNASUROKASUROKASUROKASUROKASUROK 1,000 a mannalon manipud iti nadumaduma aprobinsya ti Luzon ti nagrali iti sango ti Department of Agrar-ian Reform idi Oktubre 24, 1999 tapno idanon iti gubyernoti nabayagen a tarigagay da a pudno a reporma iti daga.Nagpartisipar ditoy dagiti mannalon manipud iti Ilocos kenAbra.

Ti protesta ket indauluan ti Kilusang Magbubukid ngPilipinas, alyansa dagiti militante nga organisasyon ti mannalon itiintero a pagilian. Kakuyog da ti dadduma pay a militante ngaorganisasyon kas ti Kilusang Mayo UnoKilusang Mayo UnoKilusang Mayo UnoKilusang Mayo UnoKilusang Mayo Uno ken Bagong AlyansangMakabayan. Ti protesta ket paset ti panangbigbig iti Nasyunal aLawas dagiti Pesante.

Kinondena dagiti mannalon ti bogus a reporma iti daga ngaipatpatungpal ti gubyerno. Daytoy ti nangpalubos iti adu a kaso tipanaggamgam ti daga manipud kadagiti mannalon ken adu ngaanomalya a nayon a sagsagrapen dagiti nakurapay a mannalon.Kinondena da met ti programa ti gubyerno iti panagimport kadagitiprodukto a pang-agrikultura a makikumkumpetisyon kadagiti lokal aprodukto dagiti mannalon. Bimmassiten ti aggatgatang kadagiti lokala produkto ti mannalon gapu ta nanginngina daytoy kumpara iti im-ported. Isu a maluglugi dagiti mannalon. Ti programa ti liberalisasyoniti agrikultura a paset ti tulagan ti gubyerno nga Estrada ken dagitiimperyalista, ket mangpatpatay iti agrikultura ti pagilian.

Ditoy a rali, imbaga dagiti lider masa a kasapulan nga ingato titukad ti dangadang ti umili laban iti agtultuloy a panagranggas ti estadokadagiti mannalon iti aw-away ken dadduma pay a demokratiko a dasigiti gimong. Agtultuloy nga agal-allangugan kadagiti sona a gerilya,syudad, ken sentrong bayan iti intero a pagilian ti panawagan para itipudno a reporma nga agraryo. ✰

Operators Nationwide. Idiaysyudad ti Baguio, naiwayat met timaysa a noise barrage,naariwawa a porma ti protesta(panagpukkaw, panagbatingtingiti kaldero, panagbusina, kdpy.)

Kadagiti mapaspasamak atignay-protesta, agtultuloy ngaumad-adu dagiti sumupsupyat itirehimen nga US-Estrada.Nakitipon dagiti maka-ili anegosyante a nagpanawagan tipanangibaba ti presyo ti gasolinaken nasyunalisasyon ti industriyati langis. ✰

“ E r a p ,dakamiketagrigrigat”

Bogus a Reporma iti DagaSinupyat dagiti Mannalon


NNNNNABUTBUTABUTBUTABUTBUTABUTBUTABUTBUTANANANANAN ti bulsa ken lallalo a nailumlom iti utang ti umilia Pilipino iti rugi ti baro a tawen. Dumanonen iti nasurokP97 bilyon ti pannakalugi ti gubyerno ni Erap gapu iti nalabesa panaggasgastos na. Tapno agtultuloy ti narang-ay a biagken nabarayuboy a panaggastos dagiti gayyem kenkakabagyan ni Erap, agawen ken kissayan na ti pagbiagan,pagteggedan, ken kalintegan dagiti masa a mangbibiag itiekonomya ti pagilian kas makita iti sumaganad.

Atiddog pay ti listaan ti panaggundaway ken panangi-dadanes ti gubyerno ni Erap kadagiti umili. Saan a nainayonditoy ti dadduma pay panangparigat kas ti militarisasyon,panangagaw ti daga dagiti mannalon, panangkissay itiserbisyo para iti edukasyon ken salun-at. ✰

Erap Kontra Marigrigat


ERAP PARA ITIKURAP

SSSSSEGUNEGUNEGUNEGUNEGUN iti panagsukisok ti InternationalMonetary Fund-World Bank (IMF-WB)maipanggep iti panagusar ti pondo tigubyerno, 20% ti kaban ti pagilian ketibulbulsa dagiti nangato nga upisyalti gubyerno.

Tapno makalusot iti panagusig tiumili, ipabpabasol ni Erap dagiti rugitti kurapsyon kadagiti pulitiko a saanna a kaalyado. Maibilang kadagitipabpabasulen na ket ti dati a presidenteRamos ken bise-presidente Laurelkasilpo ti kaso ti sobra-sobra a kwarta anausar iti proyekto a “Sentenaryo tiWayawaya ti Pilipinas.”

Ngem di a makaluban ni Erap tikurapsyon iti bukod na a gubyerno kasmakita iti sumaganad:


DAMDAMAG KEN ADAL INTERNASYUNAL

KUMPERENSYA DAGITI KAPITALISTA,PINAAY TI DAKKEL A PROTESTA

MMMMMAKAUNGETAKAUNGETAKAUNGETAKAUNGETAKAUNGET mismo dagiti empleyadoti gubyerno kenni Estrada. Daytoy ketgapu iti panangipaidam na iti husto asweldo ken benepisyo da. Iti umay apaskua, saan da a maawat ti P7,200amelioration pay a sigud nga aw-awaten da iti napalabas a dua a tawen.Iti panangidaulo ti militante nga unyonda a Confederation for Unity, Recog-nition and Advancement of Govern-ment Employees (COURAGE) ken Al-liance of Concerned Teachers (ACT),nangisayangkat da ti nagsasaruno anasaknap nga aksyon protestamanipud idi Setyembre 24 agingga itiagdama.

Segun kenni Erap, ti pondo paraiti amelioration pay dagiti empleyadoti gubyerno ket mausar iti sabali aproyekto. Kasapulan pay kano a kissayan tigubyerno ti pannakalugi. Ngem imbutaktakti COURAGE ti pudno a gapu a maipapaidamkadakuada ti benepisyo: daytoy ket paset tidiktar dagiti imperyalista a bangko ti Inter-national Monetary Fund - World Bank(IMF-WB). Segun iti IMF-WB, sayang laengti pondo no maited kas benepisyo dagitimangmangged. Insigida met a timmungpal

ni Estrada gapu ta kayat na ti makautangmanipud iti IMF-WB. Daytoy ketpammaneknek ti kinaaso-aso na. Di na pa-gan-ano ti kasasaad dagiti mangmanggednga agkurkurang ti sweldo para iti inaldawa kasapulan da. Itantandudo na ti interesdagiti imperyalista a bangko ken dagitikurakot a bunggoy na.

Iti agdama, pampanunoten ti gubyerno

BENEPISYO DAGITI EMPLEYADO TI GUBYERNO, IMPAIDAM NI ERAP

ti panangited ti bassit a gatad a pangay-ayotapno mapasardeng dagiti protesta. Ngemsegun kenni Gaite, chairperson ti COURAGE,“Padaanan pay ti gubyerno ti ad-adu kennasaksaknap nga aksyon protesta.Itultuloy mi ti kampanya para iti P3,000 anayon iti sweldo dagiti babassit ngaempleyado ti gubyerno. Nainkalintegan tiilablaban mi!” ✰

AAAAA G S A S A B AG S A S A B AG S A S A B AG S A S A B AG S A S A B ATTTTT koma dagiti Ministro ti Tagilakuan manipudnadumaduma a pagilian iti maikatlo a kumperensya ti World TradeOrganization (WTO) idi Disyembre 1-4 idiay Seattle, maysa kadagitisentro a syudad ti US. Panggep da a patibkeren ti kapitalista a sistemaiti lubong.

Ngem napaay ti kumperensya gapu iti protesta ti nasurok40,000 umili, kaaduan ket Amerikano. Kagiddan daytoy,naiwayat met ti dakkel a protesta idiay London, sentro a syudadti imperyalista nga Europa. Impablaak ti nadumaduma a grupo

Paset ti protesta a nangbulabog iti kumperensya


IIIIIN T E R A M E N T EN T E R A M E N T EN T E R A M E N T EN T E R A M E N T EN T E R A M E N T E a mailukat ti China kaskadakkelan a market iti lubong. Daytoy tilinaon ti tulagan iti baet ti US ken China idiOktubre 15, 1999, iti uneg ti traydor a turayti rehimen a Jiang Zemin. Gapu daytoy atulagan, lallalo a maigalut ti China itikapitalista a sistema iti lubong.

Segun itit u l a g a n ,siwayawaya asumrek dagiti

ganggannaeta negosyo

idiay Chinaken libre a

makikumpetisyonkadagiti lokal

China,Lallalo a Pumauneg iti Kapitalismo

nga industriya. Manamnama nga agbungadaytoy iti nakarkaro a pannakagundawaydagiti masa a mangmangged ken mannaloniti China.

Manipud pay 1976, idi natay ni Chair-man Mao Zedong ken simmukat tirebisyunista wenno traydor a turay, tiekonomya ti China ket nagrugi nga agbalina kapitalista. Nagrugi nga agbatay itipanaggamgam ti ganansya imbes ngaagserbi kadagiti kasapulan ti umili. Daytoyket panangtraydor kadagiti naindaklan aballigi ti rebolusyon ken sosyalismo a nagun-od iti 27 tawen idi 1948-1975.

Ti baro a tulagan ket lallalo amangiduron iti China kas base ti produksyondagiti imperyalista ken lokal a kapitalista.D a g i t i nailian nga industriya ket

bargeyn a mailaklako kadagitikapitalista. Lallalo a maibabati sweldo dagiti mang-mangged ken umad-adudagiti maikkat iti trabaho.Dagiti kolektibo a talon ti

mannalon ket nasinasina kennagbalin a pribado. Agsubsubli

dagiti kinabulok ti gimong kas titakaw, sugal, prostitusyon, kdpy.

Amin daytoy ket bunga ti panangibbatkadagiti rebolusyonaryo a prinsipyo tiM a r x i s m o - L e n i n i s m o - M a o i s m o ,panangisuko ti turay ti proletaryado kenumili, ken panagsubli ti turay ti kumpradorburgesya ken apo’t daga.

Ngem sadino man nga addapanaggundaway ket adda met ti lumaban.Iti tengnga ti kumarkaro a rigat,bumangbangon manen dagiti masa amannalon ken mangmangged ti China.

Idi Disyembre 2 ken 3, nagprotestat i 1,000 mangmangged i t i maysa apabrika ti lupot idiay China gapu iti pangtaa maikkat da iti trabaho. Ti pabrika apagtegteggedan da ket maluglugi kenagserra gapu iti panangpaserrek kadagitiimperyalista. Tallo a mangmangged tinaaresto ken l ima t i nasaktan idipinasardeng ti militar ti protesta.

Malaksid ditoy, rinibribu pay amangmangged ti bumangmangon kenlumablaban manen. Saan a basta-bastamapunas dagiti naipundar ti rebolusyon.Dagiti masa a mangmangged ti mangbiagmanen iti naranyag a pakasaritaan ngainyuged ti dasig a proletaryado iti silaw tiMarxismo-Leninismo-Maoismo.✰

ti panagsupyat da kadagiti patakaran ken programa ti WTO amangperperdi iti ekonomya, kultura, ken biag ti umili iti interoa lubong.

Pulis ti impasabat ti gubyerno nga US tapno pasardengen tiprotesta. Tiniliw ken imbalud da ti agarup 450 tao. Adu ti nasaktanken nasugatan iti tear gas ken bala a goma nga inusar ti pulis.

Ti WTO ket organisasyon ti 135 pagilian a kontrol dagitiimperyalista. Ditoy a dumalan ti globalisasyon - managgundawayken manangidadanes a patakaran dagiti kapitalista iti lubong kasilpoti linnakuan.

Nabigla dagiti delegado ti WTO. Di da ninamnama nga iti mismoa sentro ti imperyalismo iti lubong ket agprotesta ti nakaad-adunga umili. Napabainan ti WTO ken naipangato met ti moral dagitimagunggundawayan ken maidaddadanes nga umili iti lubong.

Iti protesta, nakitipon dagiti progresibo nga organisasyon ti

Pilipino nga agnanaed idiay US kas ti Sentenaryong Bayan kenBagong Alyansang Makabayan-International. Inisponsoran dati maysa nga Internasyunal nga Asembleya ti Umili kas alternatiboa kumperensya ti nadumaduma nga anti-imperyalista. Daytoy ketinatendaran ti 500 delegado a naggapu iti Pilipinas, US, Japan, Cuba,Korea, Belgium, ken Netherlands. Namin-adu da a nagrali idiayUS numan pay awan ti permit da.

Iti panagserra ti milenyo (tawen 1900s), ti napasamak aprotesta ket maysa nga historikal panagalsa ti umili laban iti turayti sumagmamano a naagum iti ganansya.

Naitantan ti kumperesnya para iti tawen 2000 idiay Geneva,Switzerland. Manamnama a sabaten manen daytoy ti nalawlawa kennapigpigsa a protesta dagiti marigrigat a dasig iti intero a lubong.✰


Ka DiannePanagduadua ken Panagpursigi ti Maysa a Petiburges

Ni Ka Dianne ket maysa nga Igorota, naggapu iti dasig a petiburges iti syudad. Nakaadal inggana kolehiyo no sadino ketnaorganisa isuna. Nagtignay kas pultaym a nalimed nga organisador sakbay a nagdesisyon nga ag-exposure inggananagtultuloyen a simmampa iti NPA. Numan pay adda ti marikrikna na a sakit iti puso, pursigido isuna nga agtigtignay itikabambantayan ti maysa a probinsya ti Kordilyera.

Surat na daytoy para iti amin a kakadwa iti syudad.

Kakadwa,

Nabara a kablaaw kadakayo a dati a kaeskwelaak, kasta met kadakayo a dati a

kakolektibok dita syudad. Nagsuratak ta kayat ko nga ibingay ti kapadasak iti denna

dagiti masa ken kakadwa ditoy sona a gerilya.

Kumusta kayon manipud idi nagsisina tayo idi intulod dak iti istasyon ti bus? Malagip

ko pay idi inyawat yo ti suman a balon ko. Aglalaok a danag ken ragsak ti marikriknak

bayat nga agrubbuat ti bus nga umadayo iti syudad a nakairuamak. Madandanaganak

gapu ta saanak a nagpakada iti pamilyak. Saanak ngamin a nakasagana a makirisiris

kanyada, baka saan dak a palubosan.

Napardas ti taray ti bus a nagluganak a mapan idiay sona. Pampanunutek no makayak

ngata wenno saan ti biag ti NPA, aglalo ta adda pisikal a limitasyon ko. Maragsakanak

ta mapanawak ti syudad a napnuan ti adu a sulisog ti peti-burges a panagbiag.

Saankon a kinnan ti suman. Ipasalubong to laengen kadagiti kakadwa. Nakakidem

dagiti matak, nauneg a pampanunutek ti amin a posibilidad a mapasamak kanyak

iti tallo a bulan nga exposure programexposure programexposure programexposure programexposure program ko.

Idi nakariingak, nagsardengen ti bus iti pagdissaagak.

Ditoy kabambantayan, adu ti innak naduktalan, narikna, ken naammuan. Ditoy ko

a naammuan dagiti kinapudno a diak pulos naawatan kadagiti libro a nabasbasa –

makitam ti masa nga inaldaw iti trabaho, mabilbilag iti init wenno matudtuduan tapno

laeng adda makan iti inaldaw ken pangbiag iti pamilya. Awan pulos nalak-am da a

panagdur-as ti biag iti uneg ti bulok a gubyerno, no di ket lallalo a panagrigat.

SURAT ITI DANGADANG


Idi umuna a bulan a kakuyog ko ti NPA, inadal ko no kabaelak ti panagbiag ditoy. Nangato ti sang-aten a

bantay, pasang-at/pasalog a pannagna...adu ti matek, napadasak a mangan ti banyas, bakes, ken

buwot...kadawyan a ma-S4 dagitoy ken amin a makan...ti pagturugan mi sagpaminsan ket kampo, no

dadduma met ket balay ti masa. Inyangaw pay dagiti kakadwa a baka diak kano kaya. “Okey lang” ti

sungbat ko ta adda pay met panawen a maipakitak a makayak nga agbalin a soldado ti umili.

Idi maikadua a bulan, napadasak a mangidaulo ti panagadal dagiti masa ken kakadua maipanggep iti

rebolusyon. Naisabakak iti gawaing masa – panagpropaganda, panagorganisa ken dadduma pay a makayak

nga ibingay a kaammuan. Ngem diak met mailimed ti sakit a marikriknak. Adda panawen a sililimed nga

agsangitak. Gapu iti sarukod ko, kaslaak baket iti pannagna kadagiti sang-atan ken agsalog.

Ngem, kasla a maliplipatak ti sakit ko no addaak iti denna ti masa. Daytoy ti nangpatibker iti determinasyon

ko nga itultuloy ti exposure program exposure program exposure program exposure program exposure program ko.

Kalpasan ti adu nga aldaw, dimmawatak ti ekstensyon a tallo pay a bulan para iti exposureexposureexposureexposureexposure ko, kabaelan

la ketdi ti bagík. Naragsakan dagiti kakadwa iti desisyon ko. Pinilit ko a rimbawan dagiti limitasyon ko.

Diak met nasiputan ti adu nga aldaw a naglabas. Ditoyak a nagdesisyon a saanen nga agsubli dita syudad.

Nabukelen ti desisyon ko a sumampa, makitipon iti rebolusyon, iti armado a dangadang nga isu ti

kangrunaan a solusyon iti malakolonyal ken malapyudal a sistema ti gimong a Pilipinas. Sumampaakon

iti NPA!

March 29, kagiddan ti selebrasyon ti anibersaryo ti NPA, maysaakon a Nalabbaga a Mannakigubat.

Nagsuratak iti pamilyak tapno ipakaammok ti desisyon ko.

Salamat iti tulong yo nakasangpet da ditoy sona nga ayan ko. Daytoy ti umuna a gundaway ti pamilyak a

makakita ken makapatang dagiti NPA a kakadwak. Agarubos ti lua ken aglalaok ti rikna idi nagsasabat

kami aglalo idi nakita da ti anak da nga adda armalayt na.

Nakaad-adu ti saludsod da. Inlawlawag mi no anya ti NPA, anya ti ilablaban mi, ken apay a kasapulan

nga agrebolusyon. Nakita da met ti kolektibo a panagbiag, panagtitinnulong iti trabaho, kinagaget ken

kinaanus, kinasimple ti biag, ken kinapudno ti NPA nga agserbi iti masa. Sakbay a nagsisina kami,

inarakupdak ken kinuna da, “Ti adu a saludsod mi ket nasungbatan iti nakita mi ditoy...ken gapu ta dayta

ti desisyon mo, saan daka a pilitin nga agawid. Saysayaatem ti trabaho yo. Agan-annad kayo, ah.”

Naglabasen ti maysa a tawen. Tuluy-tuloy nga agsursurat da. Iti naudi a surat da, kinuna da a kanayon

dak a malaglagip no makakita da ti bantay.

Kaano kayo met a sumampa? Ur-urayen dakayo dagiti kakadwa ken masa! Awisen yo dagiti kabataan

a nakakuyog ko idi dita, ta sumampa dan, aglalo ta kumarkaro ti krisis itatta. Ur-urayek ti surat yo.

Para iti Masa,

Ka Dianne


Salun-at: kinasayaat ti pisikal, mental, emosyonal, kensosyal a kasasaad ti indibidwal ken ti gimongken ti gimongken ti gimongken ti gimongken ti gimong. Amin amakalapped ditoy ket makaapektar iti salun-at, makaited

ti sakit.

Tapno mamentina ti kinasalun-at, kasapulan nga addaan tibagí ti pigsa ken resistansya kontra iti amin a makaited ti sakit.Ti kinapigsa ken resistansya ti bagí ket depende itinadumaduma a banag:

• tinawid a pisikal a galad (genetic character)• nutrisyon• bakuna (imyunisasyon)• sanitasyon• personal a kinadalus

Ti tinawid a pisikal a galad ket maysa kadagit imangikedkeddeng ti batayan a pisikal a galad ti maysa ngaindibidwal - no nalaka a kaptan ti sakit wenno saan. Ngemdakkel met ti papel dagiti dadduma pay a banag - kinasayaatti nutrisyon wenno taraon, pannakabakuna, naan-anay asanitasyon ken personal a kinadalus. No nasayaat a maas-asikaso dagitoy, napigpigsa met ti resistansyam kontra itisakit. No kumapsut ti resistansyam, nalaklaka ka ngaagsakit.

Iti kabuklan, adda dua a klase ti sakit: dagiti makaalis kendagiti saan-a-makaalis.Dagiti Makaalis a SakitDagiti Makaalis a SakitDagiti Makaalis a SakitDagiti Makaalis a SakitDagiti Makaalis a SakitTi makaalis a sakit ket agtaud kadagiti organismo organismo organismo organismo organismo (sibibiag a

banag) a sumrek wenno mang-impeksyon iti bagí, ken agpaaduinggana rimbawan da ti resistansya ti bagí. Adda uppat a klaseti organismo a makaited ti sakit:

1. bayrus2. bakterya3. fungi (maibalikas a “fun-dyay”)4. parasayt

Nadumaduma ti pamuspusan a makastrek dagitoy ngaorganismo iti bagí. Adda dagiti organismo a maala iti makanwenno mainom. Adda dagiti maala iti panagusar tinaimpeksyunan a ramit ti agsakit (kutsara, baso, bado, sapatos,dagum ti indyeksyon). Adda dagiti umakar babaen kadagitiinsekto kas ti lamok ken ngilaw. Adda dagiti maala iti panagiyotken panagungngo. Adda dagiti dumalan iti angin. Kdpy.

Dagiti bayrusbayrusbayrusbayrusbayrus ket isu’t kabassitan kadagiti organismo. Makitalaeng dagitoy no agusar ti napigsa a mikroskopyo (instrumentotapno makita dagiti nakabasbassit a banag). Maibilang kadagitisakit nga aggapu iti bayrus ket panateng, trangkaso, kamuras,tuko, hepatitis, dengue fever, ken kaaduan a klase tipanagburis.

Ti laeng makaagas kadagitoy a sakit ket panangpapigsa itiresistansya ken bukod a sistema ti depensa ti bagí (immunesystem). Kadagiti nasalun-at nga indibidwal, apagbiit laeng amarikna ken nalaka da a malasatan dagiti sakit nga aggapu itibayrus.

Dagiti Paggapuan ti SakitDr. Greg dela Paz

Iti daytoy nga artikulo, maadal tayo dagiti paggapuan ti sakit ken kasano a malappedandagitoy. Ti pannakaagas ti tunggal sakit ket saan a matalakay ditoy; iti sumarsaruno nga isyuti Dangadang a maidetalye, no saan pay a natalakay kadagiti napalabas nga isyu.

SEKSYON MEDIKAL


Kas pangarigan, no nabakunaan ka ti kamuras idi, kenmaimpeksyunan ka ti kamuras ita, away pay ketdi ti mariknama sakit, wenno makarikna ka laeng ti bassit a sintomas itisumagmamano nga aldaw. Ngem ti saan a nabakunaan ketsigurado nga agsakit ti kamuras, ken ti epekto na ket dependeiti tukad ti resistansya ti kada indibidwal. Ti tao a nasalun-at,nasayaat ti taraon na, mangmenmentina ti kinadalus kensanitasyon, ket agkamuras ti lima inggana pito laeng nga aldawngem kalpasan na ket umimbag nga husto. Iti bangir na, ti taonga agkurkurang iti taraon, kinadalus, sanitasyon, ken nakapuyti resistansya ket nalabit a maaddaan ti kumplikasyon wennomanayonan pay ti sabali a sakit kas ti brongko-pulmonya kenmeningitis, (sakit iti utek) ken posible a matay gapu kadagitoy

a kumplikasyon.

Dagiti bakteryabakteryabakteryabakteryabakterya ket babassit met laeng nga organimso a makitababaen ti mikroskopyo. Ti bakterya ket umuneg iti bagí,umadu, inggana maapektaran ti maysa a paset ti bagí nga isu’tagsakit. Ehemplo ditoy ket TB (sarut), tipus, kolera, kaaduankadagiti klase ti pulmonya, impeksyon iti pagisboan, kenkaaduan kadagiti sakit a maiyalis babaen ti panagiyot kas tisipilis. Ti makaagas kadagitoy ket nadumaduma a klase tiantibiotiko.

Tunggal bakterya ket adda kabatog na a klase ti antibiotiko ngaisu laeng ti epektibo a makapaksyat. Isu a kasapulan a

Klase ti Mikrobyo Ited na a Sakit Kasano a maiyalis Kasano a malappedan

Bayrus panateng, trangkaso, tuko,kamuras

Angin panangpapigsa iti resistansyaken sistema ti depensa ti bagí

dengue fever Kagat ti lamok ngaAnopheles

Paksyaten dagiti lamok

Bakterya TB, pulmonya, dipterya,�uyek pugiit� (whoopingcough), brongkitis

Angin Iti agsakit, kaluban ti ngiwat noaguyek. Iti saan nga agsakit,liklikan nga angsen wennomasang-ab ti angin no addaaguyek.

Kolera Narugit a danum Siguraduen a kanayon a nadalusti inumen.

Tetanus Matudok wenno masugat itinarugit a lansa, kartib,kutsilyo, kdpy.

Dagus a bugguan ti sugat kenaplayan ti kontra-bakterya.

Sipilis, gonorya Panagiyot itinaimpeksyunan

Liklikan.

Fungi Kamanaw, kurad, alipunga(athlete�s foot), impeksyoniti kuko

Panagbulod ken panagusariti bado, pungan, medyas,sapatos ti agsakit

Liklikan ti panagbinnulod kenpanagusar kadagitoy.

Parasitiko Malaria Kagat ti lamok nga Aedes

aegypti

Paksyaten dagiti lamok.

Amebiasis, aryet wennoigges iti bagis

Narugit a danum kenmakan

Siguraduen a nadalus ti danumken makan; mentinaren tipersonal a kinadalus.

Kuto, gaddil Narugit a bagí Mentinaren ti personal akinadalus.


siguraduen nga husto ti tomaren nga antibiotiko. Kasapulanpay a suroten ti husto a dosis ken agtultuloy a tomaren daytoyiti pito nga aldaw wenno nasurok pay tapno maisigurado amapaksyat ti amin a bakterya. Adda met dagiti kasapulan amatomar iti innem a bulan inggana makatawen (kas tiantibiotiko para iti TB). No maliwayan ti panagtomar ken saana makumpleto ti husto a dosis, uray pay kasla awanen timarikna a sakit, agsublin to met laeng ti sakit ken nakarkaropay, aglalo no ti bakterya ket maaddaan ti resistansya kontraiti antibiotiko.

Dagiti fungifungifungifungifungi ket babassit met laeng nga organismo a kaslamula. Kangrunaan a maimpeksyunan ti fungi dagiti saan amangmenmentinar ti kinadalus ken sanitasyon, ken addaannakapuy a resistansya. Maibilang ditoy dagiti sakit iti kudil kasti kamanaw, alipunga (athlete’s foot), ken impeksyon iti kuko.Maiyalis dagitoy babaen ti panagusar kadagiti bado wennosapatos a naimpeksyunan. Anti-fungal ti pangagas kadagitoy(ointment ken sabon ti kadawyan, adda met ti tabletas) amausar iti mabayag a panawen. Uray pay awanen ti makita asintomas na, rumbeng nga agtultuloy nga usaren ti agas itiagarup maysa pay a bulan gapu ta nakapet dagitoy a sakit.

Dagiti parasaytparasaytparasaytparasaytparasayt ket organismo a mangmangan ti dara kendadduma pay a sustansya iti uneg ti bagí ti tao. Nadumadumati kinadakkel ti parasayt. Adda dagiti babassit kas ti ameba

ken malaria. Adda met dagiti nakaat-atiddog kas ti tapewormken dadduma pay a klase iti aryet wenno igges iti bagis. Itibaet na ket dagiti kuto, scabies, ken ascaris.

Dagiti parasayt ket mapaksyat babaen kadagiti nadumadumanga anti-parasitiko nga agas a kapadpada ti antibiotiko.

Dagiti makaalis a sakit ket nasaknap ditoy Pilipinas gapu itiagdama a kasasaad ti panagbiag ti masa nga anak ling-et. Gapuiti malnutrisyon, nababa ti resistansya ti umili kontra iti sakit.Pakaruen pay daytoy ti panangipaidam ti gubyerno kadagitibatayan a serbisyo a kasapulan ti masa. Daytoy ti gapu ngaadu pay laeng a Pilipino ti matmatay iti TB numan paynapaksyat daytoyen a sakit kadagiti abante a pagilian kas ti US.

Dagiti Saan-a-makaalis a SakitDagiti Saan-a-makaalis a SakitDagiti Saan-a-makaalis a SakitDagiti Saan-a-makaalis a SakitDagiti Saan-a-makaalis a SakitMaibilang kadagiti saan-a-makaalis a sakit ti kanser, ulser,rayuma, goiter (bekkak), allergy, dagiti matawid iti puli kas tiangkit (asthma) ken diabetes, dagiti maala iti aksidente kas tipannakapilay, dagiti pisikal a depekto wenno abnormalidad amaala bayat a maisiksikog (congenital defect), kdpy.Nadumaduma met ti remedyo dagitoy. Ti dadduma kadagitoyket awan pay ti nadiskubre nga agas na.

Sakit ti GimongSakit ti GimongSakit ti GimongSakit ti GimongSakit ti GimongAdda ti maysa pay a sakit a sagsagrapen ti umili a Pilipino - timalakolonyal ken malapyudal a sistema ti gimong. No saan amapaksyat daytoy a bulok a sistema, agtultuloy ti rigat kenpannakagundaway tayo, ken di tayo magun-od ti pudno anasalun-at a biag.

Bayat a lablabanan tayo dagiti sakit ti gimong babaen tirebolusyon, kasapulan nga aywanan tayo met ti salun-at tayo.Isu a kasapulan a mangiwayat tayo ti kampanya para iti nasayaata nutrisyon, imyunisasyon, kinadalus, ken sanitasyon. Iti kasta,adda pigsa tayo nga agrebolusyon ken gun-oden dagiti tarigagayken namnamaen tayo a balligi.

Ti rebolusyonaryo a tignayan ket mabalin nga iyarig tayo a kaslamaysa a balay. Kasapulan a mamentina ti kinadalus kensanitasyon na. Kasapulan a dagiti agnanaed ditoy ketmabakunaan kontra kadagiti nadumaduma a sakit kas tidogmatismo, empirisismo, ken rebisyunismo. Kasapulan tikumprehensibo a salun-at iti ideolohiya, pulitika, kenorganisasyon. Aywanan tayo ti salun-at tayo iti amin a bennegtapno adda pigsa tayo nga iyabante ti dangadang!✰

Saan koma ngaagtupra itisadinnoman.Rumbeng atumupra iti papela maikabil iti latanga adda kalubna santo puoran.

Balakadan titao ngaaddaan sarot akaluban na tingiwat noaguyek wennoagbaen.


SEKSYON KULTURAL

O BAYAN KO(O HOL(O HOL(O HOL(O HOL(O HOLY NIGHT)Y NIGHT)Y NIGHT)Y NIGHT)Y NIGHT)

G C GO Bayan ko, kay laong nilulupig D GKalayaan mo’y pinagkakait C GSa daigdig, imperyalistang ganid DUnti-unti ay nangangalupig. D7 GManggagawa, magsasaka lumaban D7 GEstudyante, makiisang hanay Em D D7 EmMagkaisa, bandila iwagayway G-D G-C G-D GHimagsikan, bayan ko, gumising ka D G--C G D GAt lumaban, lumaban, himagsikan.

Nabara a Kablaawiti maika-31 nga anibersaryo tiPartido Komunista ti Pilipinas.

Manipud iti istap ti Dangadang


Kanta ni Manuel: Ang Pasko ay Sumabit Am1. Ang pasko ay sumabit ETayo ay namimilipitSa hirap at pasakit AmDahil sa gobyernong ganidNang si Erap ay mahirang A DmMaraming kroni ang nagdiwang AmAt ang bawat isa E AmAy nagsamantala sa ating bayan.

G CBagong taon ay wala ring buhay E AmKung sahod nati’y wala ring saysay Dm AmTayo’y lumaban upang makamtan B E7natin ang dagdag na isangdaan.

2. Sobra-sobra na ang krisisSa buhay natin ay sumapitHalos di mo na maisipPresyo ng bilihin hanggang langitAt tayong manggagawaSahod nati’y di magkasyaKaya’t magbuhat ngayonHanggang sa isang taonTayo’y magwelga!

A ETayo na giliw magwelga na tayo

AWala na rin tayong tinapay at keso

DWalang noche buena sa gabing ito

A E AAt bukas tanggal ka sa trabaho!

3. Ang pasko ay sumapitSa BHB ay makisanibHimagsikan ay di piknikTunggalian ito ng uriNang ang Partido’y isilangAbanteng taliba ng bayanAt ang bawat isaAy nagsipagbunyi at nagsigawan!

Bagong lipunan at kasarinlanKapag nalupig mga gahamanTayo’y magsikap upang makamtanAng pambansang demokrasya!

ktubre isyembre tawen xiii blg 4 p2.00 ipasa no · pdf fileoktubre - disyembr e 1999 panid 1...

Documents