هایدیگهر · web viewد. محه مه د که مال heidegger and the philosophical revolt...

‌شۆڕشێکی‌و‌هایدیگه‌رفه‌لسه‌فی

د.‌‌محه‌مه‌د‌که‌مال

Heidegger‌and‌the‌Philosophical‌Revolt

ئه و مامۆس��تایه ی ب��اوکم، پێشکه ش��ه به یه که مجار په نجه کانمی ف��ێری قه ڵه م گ��رتن

کرد.

2 هایدیگه ر و شۆڕشێکی فه لسه فی

ناوه ڕۆک

سه‌ره‌تا‌به‌شی‌یه‌که‌م

له کۆتاییه وه بۆ سه ره تایه کی نوێبه‌شی‌دووه‌م

بیرکردنه وه ی فه لسه فی و کێشه ی بنه ڕه تی بوونتی دێکارتییدازاین و ده رچوون له نه ر

به‌شی‌سێیه‌م ئۆنتۆلۆجیه کانی بوونی مرۆڤ پێشمه رجه

بوون- له نێو- جیهاندا له گه ڵ –بوون

بوونی ڕه سه ن و تێگه یشتننیگه رانی

به‌شی‌چواره‌مبوونی ڕه سه ن و تراجیدیای )کۆتایی( و کات

بوونی ڕه سه ن و ڕاستیبه‌شی‌پێنجه‌م

بیروباوه ڕی فه لسه فی هایدیگه ر پاش قۆناخی یه که م)هایدیگه ری دوا(

هه ڵه ی ڕامیاری هایدیگه ر نه رێکانی له بیرچوونی بوون و هیچگه رایه تی و ئاکامه

هیچگه رایه تی و ناوه ڕۆکی ته کنه لۆجیاهونه ر وه کو هێزی ڕزگارکه ر

هایدیگه ر و نیتشه به‌شی‌شه‌شه‌م‌

ک��اریگه رێتی های��دیگه ر له س��ه ر ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیسه رده م

به‌شی‌حه‌وته‌م


سه ره تابۆ ەوۆژەیپ مئکۆتایی لپاشکۆی‌یه‌که‌م‌

1929مێتافیزیک وانه له سه رپاشکۆی‌دووه‌م‌

ته واوبوونی تازه گه ریهونه ر له سه رده می ته واوبوونی تازه گه رییدا

پاشکۆی‌سێیه‌م‌ “ئه وان” و خۆی ڕۆژانه-بوون به

پاشکۆی‌چواره‌م‌مارتن هایدیگه ر له هه شتاساڵیدا

سه‌رچاوه‌‌کوردییه‌کانکان‌سه‌رچاوه‌ئينگلیزي

ئیندێکس


دکت��ۆر محه مه د که م��ال پس��پۆری فه لس��ه فه ی )هیگ��ڵ( ه . ئێستا مامۆستای فه لسه فه ی ڕۆژهه ڵاته له به شی خوێندنی

زمانی ک��وردی و ئینگل��یزی ئاسیایی له زانکۆی مالبۆرن. به زم��انی په ڕت��ووکی به ده نوس��ێت. محه مه د که م��ال چ��وار

فه لسه فه ئینگلیزی و ئه م په رتووکانه شی به کوردی له سه رنوسیوه . ( 2001ئۆنتۆلۆجی بنه ره تی و بوونی مرۆڤ)( 2001فه لسه فه ی هیگڵ ) (2003کێشه ی بوون له مێژووی فه لسه فه دا)فلسفتسار یخو و رندنوەيکی

(2003)نوێ( 2004بوون و داهێنان) گفتوگ��ۆیه ک له گه ڵ م��ارتن های��دیگه ر–

(2005وه رگێڕان)( 2005نیهێڵیزم و ڕه هه نده کانی بیرکردنه وه) ( 2006نیتشه و پاش تازه گه ری)


سه‌ره‌تا ئ��اوڕدانه وه یه ک له گه ش��ه کردن و په ره س��ه ندنی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی س��ه رده مه که مان ئه وه م��ان ب��ۆ ئاش��کرا ده ک��ات، که م��ارتن های��دیگه ر ک��اریگه رێتی به س��ه ره وه هه یه و گۆڕانک��اری بنه ڕه تی تێ��دا دروس��تکردووه . له پ��ڕۆژه ی ئه م نوس��راوه دا له س��ه ر ئه و ک��اریگه رێتی و گۆڕانک��ارییه بنه ڕه تی��انه دواوم و به شۆڕشێکی فه لس�ه فی دامن�اون. مه به س�ت له ش�ۆڕش،

فه لسه فه ش��دا به ت��ایبه تی، گۆڕانک��اری به گش��تی و له له گه ڵ خۆێ��دا ن��اوه ڕۆکی ب��یرکردنه وه بنه ڕه ت��ییه ، که

قۆناخێکی نوێ��تر و فه لسه فیه که ده گۆڕێ و مێژووی بیر به پێش��که وتوتر ده گه یه نێت. ئه گه ر ب��یرکردنه وه یه کی فه لسه فی نوێ گۆرانکارییه بنه ڕه تیه کانی نه هێنایه ک��ایه وه ،

نه یتوانی��وه شۆڕش��ێک به س��ه ر هه رچه نده نوێش بێت، ئه وا نه ریتی زاڵبوی بیرکردنه وه دا بکات و س��ه ره تای قۆن��اخێکی نوێترم��ان ب��ۆ دیاریبک��ات. شۆڕش��ی فه لس��ه فیانه له س��ه رده مه که ماندا پێویس��تیه کی م��ێژووییه . له الیه که وه ڕاس��تی ب��وون له ب��یرچۆته وه و مێت��افیزیکی هیچگه رایه تی له ئه فالتونه وه تاکو ئه مڕۆ)بوون( ی به )هیچ( داناوه و په ن��ای بۆ)هه ب��وو( یه ک ب��ردووه ، که ئه م هه ب��ووه ش ئۆنتۆلۆجی��انه له س��ه ر )ب��وون( ڕاده وه س��تێت و ن��ابێت به بنه ڕه تێکی مێت��افیزیکی. له الیه کی دیکه وه ، ده س��ته ڵاتی ت��وێژینه وه و گه ڕان به دوای واتای بووندا دراوه ته ده ست زانس��ته کان و ڕۆڵی گ��رنگی فه لس��ه فه نه م��اوه . ئه م دوو هه ڵوێس��ته ی ب��یرکردنه وه ی س��ه رده م، که مێت��افیزیکی هیچگه رایه تی)کالس��یکی( وه ریگرت��وه و دوایش سه رهه ڵدانی ته کنه لۆجی��ا له ئاک��امی ده س��ته ڵات وه رگ��رتن له الیه ن زانسته کانه وه ، هۆکارن بۆ ن��امۆبوونی ب��یرکردنه وه له راس��تی ب��وون و خزان��دنی ب��وون و م��رۆڤیش له نێ��و


چوارچێوه ی وه به رهێناندا. مرۆڤی س��ه رده م، له نێ��و ت��ۆڕی کایه ک��انی مێت��افیزیکی هیچگه رایه تی و ته کنه لۆجی��ادا ن��امۆ کراوه و بووه به که لوپه ل و سامان بۆ وه به رهێنان. ئه مه ش

زاگه ی پێویس��تی ب��ۆ شۆڕش��ێکی فه لس��ه فی و ده بێته کۆتاییهێن��ان به ت��ازه گه رایه تی و ک��ردنه وه ی بواره ک��انی بیرکردنه وه و خۆئاماده کردن بۆ قۆناخیکی نوێ. به بیروڕای من، ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر شۆڕش��ێکی فه لسه فیه بۆ ڕه تدانه وه و ڕه تکردنی قۆناخی ن��امۆبوون و

ڕانه وه به ره و م��زڵگه ی ڕه س��ه نایه تی و ب��یرکردنه وه ی گه داهێنه رانه . ڕێگه چ��اره یه ب��ۆ له ن��اوبردنی ده س��ته ڵاتی چه وس��ێنه رانه ی ته کنه لۆجی��ا و هه ڵوه ش��اندنه وه ی بنه م��ا

مێتافیزیکیه که ی.

له شاری1889 ی مانگی نۆ ی 26مارتن هایدیگه ر ڕۆژی له ئه ڵمانی��ا له دایکب��ووه . له ته مه نیMesskirchمێس��کرش

به ر خوێن��دنی ئ��ایینی و چوارده س��اڵیدا خراوه ته په روه رده ک��راوه ت��اکو ب��بێت به که ش��یش. به ڕێکه وت په ڕت��ووکه که ی فران��ز برینت��انۆ له سه رکێش��ه ی ب��وون له فه لس��ه فه ی ئه ریس��تۆدا ده بی��نێ و پ��اش خوێن��دنه وه ی به ره وجیه��انی فه لس��ه فه ڕێ��ده کات. له زانک��ۆی فرایب��ۆرگ

دا له ژێ��ر سه رپه رش��تیکردنی ئ��ارته ر1913له س��اڵی شنایده ر، سه رۆکی به شی فه لسه فه ی زانک��ۆی فرایب��ۆرگ دکت��ۆراکه ی وه رده گ��رێت و له زانک��ۆی م��اربۆرگ داده مه زریت و پ��اش خانه نش��ینکردنی ئه دمۆن��د هوس��رڵی

فرایب��ۆرگ، هوس��رڵ فه یله سوف و ه��اوڕێی های��دیگه ر، له ده ک��ات های��دیگه ر بخه نه جێگه ی. له س��اڵی داوا له زانکۆ

تاکو ئه و ڕؤژه ی خانه نش��ین ده ک��رێت له م زانک��ۆیه 1929 داده مه زرێت. های��دیگه ر زۆری نوس��یوه و که می

دا1927بڵاوکردۆته وه . یه کێ��ک له ونوس��راوانه ی له س��اڵی شاکارێکی فه لسه فی داده نرێت و بڵاویکرده وه و ئه مڕۆ به

یارو نایاری ب��ۆ های��دیگه ر په ی��داکردوه په ڕت��ووکه که یه تی به ناوی )بوون و کات(. من له نیوه ی یه که می ئه م پ��ڕۆژه یه دا


به درێ��ژی بۆچوونه ک��انی های��دیگه رم له م په ڕتووکه ی��دا باس��کردووه و م��امه ڵه م له گه ڵ کێش��ه فه لس��ه فیه کانیدا کردووه . لێره وه ئاماژه م بۆ ئه و خ��اڵه ک��ردووه ، که ئه م��ڕۆ

های��دیگه ر ده که ن و له گه ڵ ناس��ه کان باس��ی دوو هایدیگه ر چاپدانی )بوون وکات( دا جۆرێک بیرکردنه وه ی فه لس��ه فی و قۆن��اخی دوای )ب��وون و ک��ات( ج��ۆرێکی دیکه ی ب��یری های��دیگه ر ده رده خ��ات. گۆڕانک��ارییه که ش به )وه رگ��ێڕان( ن��اوزه ده ک��راوه و له نی��وه ی دووه می ئه م پ��رۆژه یه دا ڕوونمکردۆته وه . نوسراوه کانی هایدیگه ر، ئه مڕۆ، ئه وانه ی

( به رگ��دا ک��ۆکراونه ته وه . زۆریش��یان66له چاپ��دراون له ) زمانه کانی دیکه . نامه کانیشی بۆ ک��ارڵ سه ر وه رگێڕاون بۆ

یاسپه رز و هانا ئارن��دت له چاپ��دراون. س��اڵێکیش له مه وبه ر نامه ک��انی نێ��وان های��دیگه ر و هاوس��ه ره که ی )ئه لفری��ده

گه لێ��ک الیه نی ژی��انی های��دیگه ر، پێ��تری( بڵاوک��رانه وه ، که به ت��ایبه تی په یوه ن��دییه که ی له گه ڵ هاوس��ه ره که یدا

ڕوونده که نه وه .

له م ت��وێژینه وه یه دا س��ودم له نوس��راوه کانی های��دیگه ر و نوس��راویش له س��ه رهایدیگه ر وه رگرت��وه . هه وڵم��داوه ب��یرکردنه وه و زم��انی فه لس��ه فی های��دیگه ر، که زۆر له توێژه ره ک��ان به دژواری داده نێن، به جۆرێ��ک ڕوونی��انبکه مه وه خ��وێنه ری ک��ورد بت��وانێت تێیانبگ��ات.

س��اڵیدا86هایدیگه ر، ئه م بلیمه ته فه یله س��وفه ، له ته مه نی له نێ��و جێگ��ا به ئه س��پایی و1976 ی مایس��ی 26ڕؤژی

له به رخ��ۆیه وه ده ی��وت: )س��وپاس( و م��رد. له ش��اره که ی خۆی��دا ن��ێژرا. چه ن��دلقی دارو گه ڵاش��یان خس��ته نێ��و تابوته که یه وه و کوڕه بچوکه که ش�ی ب��ۆ ڕێزلێن�ان له ب��اوکی پ��ارچه یه ک ه��ۆنراوه ی)هۆڵ��ده رڵن(ی له س��ه ر ته رمه که ی

خوێنده وه . )*(

د. محه مه د که مال


زانکۆی ماڵبۆرنThe University of Melbourne

2007

................................... و1919)*( هایدیگه ر دوو کوڕی هه یه )ی��ۆرگ( له س��اڵی

له دایکبووه . 1920)هێرمه ن( له ساڵی


به‌شی‌یه‌که‌م‌له‌‌کۆت@@اییه‌وه‌‌ب@@ۆ‌س@@ه‌ره‌تایه‌کی

نوێ

بیرکردنه وه ی فه لسه فی، بۆ ماوه یه کی درێژخایه ن، له ژێ�ر ک��اریگه رێتی جۆرێ��ک بۆچ��وونی مێتافیزیکی��انه دا گ��یریخواردووه . خ��ۆی له س��ه ر زه مینه ی دووه لیس��تی له

و نی��وان خ��ۆو ب��ابه ت، ن��اوه ڕۆک و دی��ارده ، هه س��ته کی ژوورهه س��ته کیدا ڕاگرت��ووه . یه کێ��ک له م الیه نانه ش��ی له وی��دیکه به به رزت��ر دان��اوه و الیه نی دووه می ک��ردووه به پاشکۆو خزانوێتیه ته نێو په راوێزه وه . ئه مه ش بووه به هۆی که مک��ردنه وه ی ن��رخ و گرنگی��دان به الیه نی دووه م و

و ده ستگرین به سه ریدا. په یوه ندییه کانی نێ��وان داگیرکردن ئه م ج�ۆره مێت�افیزیکه دا، ب�ۆ دووالیه نه کان، له به رڕۆشنایی

ووانیاندان هل دژوه س�تانسهرله نموونه ) خ�ۆو ب�ابه ت( . ئه مه ش له دامهزراونس��ه پاندنی خ��ۆ به س��ه ر بابه ت��دا

ئاک��امی ئه و لێک��دانه وه یه س��ه ریهه ڵداوه ، که جی��اوازییه کی بنه ڕه تی له نێ��وان خ��ۆو بابه ت��دا داده مه زرێ��نێت. ب��ۆ نزیکبوونه وه له م بابه ته دوورو بێگانه یه ، )خۆ( هه ڵوێستێکی ش��ه ڕه نگێزانه هه ڵ��ده بژێرێت و له ڕێگ��ای داگ��یر ک��ردنی ب��ابه ته که و ڕام��اڵینی به ره و جیه��انی )خ��ۆ( جیاوازییه ک��ان ده ڕوخێنێت و بابه ته که ده کات به به شێک له ب��وونی خ��ۆی. ئه گه ر ئاوڕێ��ک له م��ێژووی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی بده ینه وه ده بینین سه رهه ڵدانی میتافیزیکی دووه لیس��تی له بۆ چوونه فه لس��ه فیه که ی ئه فالت��ونه وه ده س��تپێده کات و به نیتشه کۆتایی دێت. ئه فالت��ون ب��ۆ یه که مج��ار جی��اوازییه کی بنه ڕه تی له نێ��وان دوو ج��ۆر ڕاس��ته قینه دا دی��اریکرد وه، ئاماژه ی بۆ دوو جیهان ک��رد وه: جیه��انی به رز و ن��زم، ژوور هه سته کان و هه س��ته کی، ئای��دیا) ف��ۆرمه هه مه کییه ک��ان( و


ئه س��تویی )م��اته ر( ی��ان جیه��انی ب��ابه ته هه س��ته کییه کان. جیه��انی به رزیش��ی به نه ب��ڕاوه و نه گ��ۆڕو پ��ڕو هه مه کی داناوه . جیهانی ن�زمیش، به پێچه وانه ی جیه�انه به رزه که وه ،

و له ب��ڕاوه و س��اخته یه و وه رگ��یراوی جیه��انه به رزه ک��ه یه ش��ێوازێکی ئه س��تویی و ن��اته واودایه . جیه��انێکه ، وه ک��و که ره س��ه و ب��ابه ت به ک��ارده هێنرێت. ل��ێره دا کێش��ه ی به کارهێن��انی جیه��انی ن��زم له ئاک��امی ئه و ڕ وانینه میتافیزیکیه وه سه ریهه ڵداوه ، که )بوون( به که ره س��ه یه کی خاو بۆ به رهه مهێن��ان و وه به رهێن��ان ڕێگه ی داگ��یرکردن و ده ستبه س��ه ردا گرت��نی ب��ۆ خۆش��ده کات. به و ڕاس��تیه ی داده نێت، که له )خ��ۆ( وه دووره و داب��ڕاوه و بێگان��ه ی��ه. )خۆ( هه وڵده دات )بێگانه یی( بوون به داگیرکردن و به )خۆ

ئه و ڕاس��ته قینه ده ره ک��ییه له ن��او به رێت.)ک��ردنی میتافیزیکی دووه لیستی، پ��اش گه ڕانی به دوای ڕاس��تی و بنه ڕه تی بوون��دا و هه ڵبه س��تنی په رژی��نێکی به رز له نێ��وان دوو جۆر ڕاسته قینه دا، یه کێک له م ڕاسته قینانه ش له ویدی به سه رچاوه و بنه ڕه ت داده نێت و بوونی هه مووش�تێک ب�ۆ ئه و س��ه رچاوه ت��اکه ده گه ڕێ��نێته وه . ئه مه ش، به ب��یروڕای من، که مک��ردنه وه و په لکێش��کردنی هه م��وو ش��ته کانه

ێ��ک له ئه وان و ته س��ککردنه وه ی ب��واری به ره و)یه ک( و په نابردنه مێتافیزیکه . دامه زراندنی زه مینه یه که بۆ)باوه ڕ(

به ر الیه نێکی ب��وون، که له س��ه رو ی��ان له ژوور هه م��وو شتێکه وه ، مه به ست و به هاکان بۆ ب��وون له پێش��تر ئام��اده ده ک��ات و چ��اره نووس دیاری��ده کات. ئه م هه ڵوێس��ته دوو فاقیه ی بیرکردنه وه ی فه لسه فی دیسانه وه س��ه رچاوه که ی ب��ۆ فه لس��ه فه ی ئه فالت��ون ده گه ڕێته وه . مه به س��ت له هه ڵویس��تی دووف��اقیش له وه دایه ، که له س��ه ر بنه ڕه تی )بوون( بدوێین و هاوک��ات الیه نێکی ئه و بنه ڕه ته له هه م��وو الیه نه کانی دیکه بۆ هه ڵسوڕانی جیه��ان به ده س��ته ڵاترین و به رزت��رین دابن��ێین. ئه فالت��ون بنه ڕه تی ب��وونی به ف��ۆرمه هه مه کی و نه گۆڕه کانی جیه��انی به رز دان��اوه . له س��ه ر ئه م

ی له هه مووی��ان ف��ره فۆرمانه ش��ه وه ، ف��ۆرمی )چ��اکه (


به رزت��ر ڕی��ز ک��ردوه . پ��اش ئه فالت��ون، ئه ریس��تۆش، له په یڕه ویک��ردنی هه ڵوێس��ته دووف��اقیه که دا، هه رچه ن��ده ب��یردۆزی ئای��دیای ئه فالت��ون ڕه ت��ده کاته وه ، )ج��وڵێنه ری

ی ئه فالتون داناوه ، که ی له شوێن فۆرمی )چاکه ( یه که م( له ژوور هه موو شتێکه وه خۆی سه قامگیر کردوه و جیه��ان به ڕێوه ده بات. ئه م بۆ چوونه ش له هه ندێ ڕووه وه له گه ڵ بۆچ��وونی ئاینیی��دا تێهه ڵکێش ب��ووه ، ک��اریگه رێتی به س��ه ر گه ش��ه کردنی فه لس��ه فی س��ه ده کانی ناوه ڕاس��تدا، له

له م1ڕۆژهه ڵات و ڕۆژئ��اوا دا تۆم��ارکردوه . نیه و ب��یرکردنه وه یه دا مێتافیزی��ک به ته نی��ا )ئۆنتۆل��ۆجی(

له گه ڵ دۆزینه وه ی بنه ڕه تی بووندا کۆت��ایی به گه ش��ته که ی ن��اهێنێت. ده یه وێت له گه ڵ ناس��ینی ئه و بنه ڕه ته دا الیه نێکیش��ی له هه مووش��تێک به ده س��ته ڵاتتر و ژوورت��ر داب��نێت. ئه مه ش، که ئێمه به هه ڵوێس��تی دووف��اقی ن��او‌2زه دم��انکرد، مێتافیزی��ک ده ک��ات به ) ئۆنت��ۆ- تیۆل��ۆجی(.

مێت��افیزیکی ئۆنت��ۆ- تیۆل��ۆجی، ی��ان دووف��اقی نه ری��تێکی یه کێک له جیاوازییه سه ره کییه کانی نێوان هه ڵوێستی دووفاقی 1

مێت��افیزیکی ئه ریس��تۆ و ئاینخوازه ک��ان له گه ڵ کێش��ه ی ئافه ری��دکردنی جیه��ان س��ه رهه ڵده دات. ب��ۆ ئه ریس��تۆ )ج��وڵێنه ری یه که م( جیه��انی ئافه ری��د نه ک��ردووه ، چ��ونکه مه ح��اڵه بوونێ��ک له نه ب��وونه وه ، به ره و ب��وون په لکیش بک��رێت. ج��وڵێنه ری یه که م، ب��ۆ ئافه رید کردنی جیهان، ئه ستوی هێن��اوه ، که که ره س��ه یه کی خ��اوی هه میشه یی یه ، فۆرمه که ی گۆڕیوه و ئه م جیه��انه ی لێ پێکهێن��اوه . ب��ۆ ئاینخوازه ک��ان ئافه ری��د ک��ردنی جیه��ان له )هیچ( ه وه. ئه م کێش��ه یه ش، به درێ��ژی له الیه ن فه یله س��وفه مه س��یحیه کان و

موسوڵمانه کان مشتومڕی له سه ر کراوه .

بڕوانه : 2Martin Heidegger. “The Onto-Theo-Logical

Constitution of Metaphysics,”in Identity and Difference, translated with an

introduction by Joan Stambaugh,


ئه فالتونیه .

ئه م نه ریته له گه ڵ گ��ۆڕانی ش��ێوازی له س�ه رده می نوێ��دا بیرکردنه وه ی فه لسه فیدا ناوه که ی بۆ نه ری��تی مێت��افیزیکی دێک��ارتی گ��ۆڕا. به ڵام س��ه رنجدانێکی ورد له نه ری��تی دێکارتی ئه وه مان بۆ دیاریده کات، که ئه میش سه ربه نه ریته ئه فالت��ونیه که یه و نه یتوانی��وه شۆڕش��ێکی فه لس��ه فی ڕادیک��اڵانه به س��ه ر نه ری��تی ئه فالتونی��دا بک��ات. له هه ردوو نه ریته مێت��افیزیکییه که دا، که ته واوکه ری یه ک��دین و دووه می��ان به رده وام ب��وونی یه که می��انه )ب��وون( به ش��تێکی دیکه دانراوه و به ته واوی وه کو خۆی ن��ه ناس��راوه و ئام��اژه ب�ۆ وات�اکه ی نه ک�راوه له س�ه رو ئه مانه ش�ه وه ، هه ڵوێس�تی دووفاقی یان ئۆنتۆ- تیۆلۆجی مێتافیزیکی ئه فالتونی له گه ڵ جی��اکردنه وه ی دوو الیه نه که په یوه ن��دی ش��ه ڕه نگێزانه ی له نێوانیاندا دامه زراندوه و به دووش��تی ن��اکۆک و دژوه س��تا و به رانبه ر یه ک��دی ق��وتیکردوونه ته وه . هه ن��دێک ج��ار الیه نه به رزه که ، که ب��ووه به پرنس��یپاڵی الیه نه ن��زمه که خ��راوه ته به ر ڕۆش��نایی زانینه وه و به ڕاده یه ک ناس��راوه . هه ن��دێک جاری دیکه ش نه ناسراوه و به نادیار و ش��اراوه م��اوه ته وه . ده بینین له سه رده می نوێدا، پاش دێکارت، ئه م کێشه یه له بیروب��اوه ڕی فه لس��ه فی کانت��دا به زه قی و له نی��و ک��اڵای پارادۆکسێکی له چاره به ده ردا خۆی ده رخس��ت. بیری��ارانی پاش- کانت ک��اتی خۆی��ان ب��ۆ دۆزینه وه ی ڕێگه چ��اره ی ئه م پارادۆکسه ته رخانکرد وه. له نێو ئه م بیری��ارانه دا هیگ��ڵ له هه موویان زیاتر به په رۆشه وه مامه ڵه ی له گه ڵ��دا ک��ردووه . به ڵام ئه م بیری��اره س��ه ره تای پارادۆکس��ه که ب��ۆ ئه فالت��ون ن��اگه ڕێنێته وه . م��امه ڵه ک��ردنه که ی له گه ڵ کێش��ه که دا وابه س��ته به ب��ۆ چوونه ک��انی ک��انته وه . ئه مه ش ئه وه ناگه یه نێت هیگڵ له ئه فالتون بێئاگ��ابووبێت. ئه وه ی ب��ۆ ئه م

بیریاره گرنگه کردنه وه ی ئه و گرێکوێرانه یه ،

Chicago: Chicago University Press, 2002. P. 59


که ک��انت نه یتوانی��وه بیانک��اته وه و له ئاکام��دا گه یش��تۆته ک��ۆڵانێکی ده رنه چ��ووی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی و الیه نه به رز و پرنس��یپاڵی بۆچ��وونه ئۆنت��ۆ- تیۆل��ۆجیه که ی خ��ۆی نه ناس��یوه . به ڵام خ��اڵێکی س��ه ره کی ه��اوبه ش له نێ��وان مێت��افیزیکی ئه فالت��ون و هیگڵ��دا هه یه . بێجگه له وه ی مێتافیزیکی هه ردووکیان دووفاقی یان ئۆنتۆ- تیول��ۆجی یه ، ئه م دوو بیریاره بنه ڕه تی بوون به )ئای��دیا( ی��ان )بیره ک��ان( داده نێن. فۆرمه هه مه کییه کانی جیه��انی به رز ب��ۆ ئه فالت��ون ئای��دیان ب��ۆ هیگڵیش هه م��وو ش��تێک ب��یر و دی��ارده ی ب��یره .

و به ڕێگه ی ل��ۆجیکی جیه��انیش سیس��ته می بیره کانه دی��الێکتیکییه وه ده خ��رێته گه ڕ. ف��ۆرمه هه مه کیه ک��ان ب��ۆ ئه فالتون و بیره کان بۆ هیگ��ڵ ن��اوه ڕۆک و ڕاس�تی هه م��وو ش��تێکن. ب��وونی هه م��وو ش��تێک له س��ه ر بیره ک��ان ی��ان ن��اوه ڕۆک ڕاده وه س��تێ و )ب��وون( هیچه . ئه وه ی هه یه

ئه م بیری��ارانه ، که جێگه ی3بیره ک��انه ی��ان ن��اوه ڕۆکه .

-1153لێره دا ئاماژه ش بۆ ش��ه هاب ئه ل��دین س��وهره وه ردی ) 3 ( فه یله س��وفی ئیش��راقی ده که م. ئه م فه یله س��وفه ، که به 1191

ئ��ێرانی ناس��راوه ، ک��ورد ب��ووه و له گون��دی) س��وره به رد( ی ڕۆژهه ڵاتی کوردستان له دایکبووه . بۆ چ�وونه فه لس��ه فیه که ی، که له ئه فالتونه وه نزیکه )ناوه ڕۆک( نه ک )بوون( به بنه ڕه تی هه م��وو ش��تێک داده نێت و به ن��اوه ڕۆکگه رایه تی ناس��راوه . فه لس��ه فه ی سوهره وه ردی به تایبه تی له سه رده می س��ه فه ویه کاندا له ئ��ێران جێگ��ایه کی ت��ایبه ت و گ��رنگی ب��ۆ دان��را. یه کێ��ک له وانه ی دژی ناوه ڕۆکگه رایه تی وه ستاو بانگه شه ی ب��ۆ بنه ڕه تی )ب��وون( ک��رد و فه لس��ه فه ی ب��وونگه رایه تی له و س��ه رده مه دا هێن��ایه ک��ایه وه

( ب��وو، که به مه ال س��ه دره 1640-1571س��ه درئه لدینی ش��یرازی ) ناس�را. من له په ڕت�ووکه که م�دا، له س�ه ر مه ال س�ه دره به درێ�ژی

له م کێشه یه دواوم. بڕوانه :Muhammad Kamal. Mulla Sadra’s Transcendent

Philosophy, London:Ashgate Publisher, 2006. Pp. 42-43


تایبه تی��ان له م��ێژووی گه ش��ه کردنی ب��یرکردنه وه ی فه لسه فیدا هه یه و گۆڕانیان له نێو ئه م مێژوویه دا هێناوه ته ک��ایه وه نه ی��انتوانیوه خۆی��ان له نه ری��تی ئه فالت��ونی ڕزگ��ار بکه ن و شۆڕش��ێکی بنه ڕه تی له فه لس��ه فه دا بکه ن. شۆڕشێک، که زه مینه و بناخه یه کی ن��وێ ب��ۆ ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی دابهێ��نێت. دواج��اریش، نیتش��ه له گه ڵ ئه و هه نگ��اوه مه زنانه ی��دا، ب��ۆ ڕووخان��دنی بن��اخه ی به ه��ا هه مه کییه کان و مێتا- گۆتاره کاندا، ڕه تدانه وه ی مێتافیزیک، وه ک��و ئۆنت��ۆ- تیول��ۆجی په ی��ڕه وی نه ری��تی ئه فالت��ونی له و الیه نه دا کردووه ، که ڕاستی بوونی بۆ ش��تێکی دیکه بێجگه له )ب��وون( گه ران��دۆته وه . له م ڕووه وه ئه م ب��یرکردنه وه فه لس��ه فیه له ئه فالت��ونه وه ب��ۆ نیتش��ه له س��ه ر ئه و خ��اڵه ی ده ڵێت )بوون( هیچه و خۆی به جۆرێکی دیکه له )ڕاستی( یه وه مان��دوو ک��ردووه بۆچ��وونێکی هیچگه رایه تی ی��ان

4نه هێڵیستی مێتافیزیکیه . تێگه یش��تن له م حوکم��دانه و ڕیزک��ردنی نیتش��ه له گه ڵ ش��وێنکه وتوانی میت��افیزیکی ئه فالتونی��دا له س��ه ره تاوه سه خته و جێگه ی باوه ڕ نیه . به ت��ایبه تی ئه گه ر ئێمه زی��اتر، له ڕوانگه ی به رن��امه ڕادیک��اڵه هیچگه رایه تیه که ی نیتش��ه و

بڕوانینه کێشه که .سارته ره وه

مه به س��ت له م حوکم��دانه ئه وه نیه ، که ئه فالت��ون ، وه ک��و نیتشه باوه ڕی به ده سته ڵاتیکی هۆش��ه کی مێت��افیزیکی نیه نه خشه و پالنی له پێشتری بۆ جیه��ان کێش��ابێت. هه روه ه��ا ئه وه ش ن��اگه یه نێت، که نیتش��ه په ی��ڕه وی مێت��افیزیکی دووه لیستی ئه فالتون ده کات و ب��اوه ڕی به و جیه��انه به رزه

بڕوانه :4Martin Heidegger. Contributions to Philosophy (From Enowning), translated byParvis Emad and Kenneth Maly, Bloomington: Indiana University Press, 1999. P. 97


هه یه ، که ف��ۆرمه هه مه کی و نه گۆڕه ک��انی تێ��دایه . ئێمه ده زانین هایدیگه ریش له گه ڵ نیتشه و سارته ردا له و خاڵه دا هاوڕایه ، که مێتافیزیک به ئۆنتۆلۆجی نه ک ئۆنتۆ- تیۆل��ۆجی داده نێت و بنه ڕه تی بوون به س��ه ده مێکی )ه��ۆ( هۆش��ه کی به رزه وه گرێن��ادات. به ڵام تێڕوانینم��ان له م��امه ڵه ک��ردنی ئه فڵاتون و شوێنکه وتوانی نه ریتی ئه فڵاتونی و دواج��اریش نیتش��ه له گه ڵ کێش��ه ی وات��ای بوون��دا ئه وه م��ان ب��ۆ ڕوون��ده کاته وه ، که هه م��وو ئه م بیری��ارانه ، له س��ه رده می ئه فڵاتونه وه ب��ۆ نیتش��ه ، هه ر ج��اره ئاماژه ی��ان ب��ۆ الیه نێکی بوون ی��ان ش��ێوازێکی )ب��وون( ک��ردوه . ئه گه ر ئه و بنه ڕه ته الی ئه فڵاتون)ئای��دیا( ی��ان ف��ۆرمه هه مه کیه ک��ان بێت و الی ئه ریستۆ )ج��وڵێنه ری یه که م( و الی دێک��ارت )ب��وونی ته واو ک��ۆ و ڕه ه��ا( و الی ک��انت )ن��ۆمینه ( و الی هیگ��ڵ )هۆش��ی ڕه ه��ا( ئه وا ب��ۆ نیتش��ه )ویس��تی ه��ێزه ( نه ک )ب��وون(. ب��ۆ های��دگه ر هیچگه رایه تی ته نی��ا له گه ڵ ڕه ت��دانه وه ی ف��ۆرمه هه مه کییه ک��ان ی��ان ج��وڵێنه ری یه که م��دا س��ه ر هه ڵن��ادات. هیچگه رایه تی ئه و ب��اوه ڕه فه لس��ه فیه یه ، که )ب��وون( به )هیچ( داده نێت و پ��وچه ڵی ده ک��اته وه و له جێگه ی ب��وون

5شتێکی دیکه به بنه ڕه ت داده نێت و بوون له بیرده کات.

ئه م هه ڵوێسته مێتافیزیکیه ، ی��ان له ب��یرچوونی )ب��وون( و ت��وێژینه وه، له س��ه ر ش��ێوازێکی ب��وون خس��ڵه تێکی زه ق و دی��ارده یه کی فه لس��ه فی ب��یرکردنه وه ی ڕۆژئ��اوایه له س��ه رده می ئه فڵات��ونه وه ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی تێ��دا گ��یریخواردوه و له )ب��وون(، که بنه ڕه ت و س��ه رچاوه ی هه م��وو ش��تێکه ن��امۆ ب��ووه . ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی ڕۆژئ��اوا له ئه فالت��ونه وه ب��ۆ نیتش��ه م��ێژووی ن��امۆبوونی بیرکردنه وه یه له سه رچاوه ی خۆی. چونکه هیچ شتێک، یان

5 Martin Heidegger. An Introduction to Metaphysics, translated by Ralf Manheim,New York: Yale University Press, 1987. P. 203


هه رش��تێک هه بێت و له ب��اره یه وه زانیاریم��ان هه بێت، ئه و ش��ته ده بێ هه بێت. که واب��وو)ب��وون( پێش هه م��وو ش��تێک ده که وێت و مه رجێکی زه رورییه ب��ۆی. بن��اخه ی هه م��وو هه ب��وویه که ، ته ن��انه ت له ڕێگه ی ب��وونه وه له وات��ای نه ب��وونیش تێ��ده گه ین. س��ه ره تای ئه و شۆڕش��ه ی له م ت��وێژینه وه یه دا باس��یده که ین به کۆتاییهێن��ان به نه ری��تی مێت��افیزیکی ئه فڵات��ونی ده س��تپێده کات، که نیتش��ه دوا فه یله س��وف و ن��وێنه ریه تی. ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ریش له گه ڵ هه نگ��اوه ئۆنتۆلۆجیه که ی��دا و گه ڕانه وه ی مێتافیزی��ک ب��ۆ ئۆنتۆل��ۆجی و ئۆنتۆل��ۆجیش ب��ۆ توێژینه وه له سه ر وات��ای )ب�وون( س�ه ره تای س�ه رده مێکی ن��وێی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیمانه . ت��وێژینه وه ئۆنتۆلۆجیه که مان ڕاسته و خۆ له به رده م وات��ای )ب��وون ( دا ڕامان��ده گرێت و ئه و پرس��یاره هه ره گرن��گ و گه وره فه لسه فیه مان له به رده مدا قوتده کاته وه ، ئایا واتای ب��وون چیه ؟ له وه ڵامدانه وه ی ئه م پرسیاره دا پێویس�ته خۆم�ان به هیچ شێوازێکی بوونه وه )فۆرمه هه مه کییه ک��ان، ج��وڵێنه ری یه که م ی��ان ویس��تی ه��ێزه وه ( نه به س��تنه وه و ڕووی تێنه که ین. ب��ۆ ڕزگ��اربوون له و هیچگه رایه تیه ی های��دیگه ر پێناس��ی ک��ردووه ، ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیش له و ن��امۆ بوونه ی له سه رده می ئه فڵاتونه وه توشی ب��ووه ده ربکه ین ، ده بێت له واتای ب��وون به گش��تی بک��ۆڵینه وه . ئه و ب��وونه ی، که ئه م و ئه و ش��ته نیه وهاوک��ات بنه ڕه تی هه م��وو

ب��وونی هه م��وو هه ب��وو یه که و هیچ ش��تێک به بێشتێکیشه .ئه و نیه و نابێت و بنه ڕه تێکی

له بنه ڕه ت به ده ره و له هه م��وو ش��تێک زی��اترله پێش��تره . شته کانی ده وروبه رمان گه وره و بچ��وکن، ڕه ش و س��پین، ڕه ق و نه رمن. ئه وانه ی گه وره ن بچوک نین، ڕه شن س�پی نین، ڕه قن نه رم نین. له گه ڵ ڕه ت��دانه وه ی یه کێ��ک ی��ان چه ند خس��ڵه تێکی ئه م ش��تانه دا ناوه ڕۆکی��ان ن��اگۆڕێت. ب��ۆ نموونه : دره ختێک گه وره بێت یان بچ��وک، س�ه وز بێت ی��ان


ڕووته ڵه هێشتا دره خته . که سێک مامۆستابێت ی��ان کرێک��ار هه ر م��رۆڤه . ڕام��اڵینی خس��ڵه ته کان ب��وونی ئه و ش��ته ناس��ڕێته وه . هه م��وو ئه م ش��تانه باس��یانده که ین و له نێ��و

هه یه ی��ان )ب��وون(.ئه زم��ونی ئێمه دان ش��تێکن هه ن بنه ڕه تی��انه و به بێ ئه و ن��ابن. هه رش��تێک ب��وونی نه بێت )له ده ره وه و ناوه وه ی بیرکردنه وه دا( ئه و شته نیه یان هیچه .

پ��ڕۆژه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی های��دیگه ر، له م به س��تێنه وه به دوو ش��ێوه شۆڕش��ێکی فه لس��ه فی به رپ��اکردووه : یه که م، زین��دووکردنه وه ی پرس��یاره هه ره گه وره فه لس��ه فیه که یه س��ه باره ت به وات��ای ب��وون و گه ڕانه وه ی ب��وونه ب��ۆ جێگه سه ره کی و ناوه ندییه ی خۆی له بیرکردنه وه ی فه لسه فیدا، که له س��ه رده می ئه فڵات��ونه وه له و جێگه یه دا هه ڵکه ن��راوه . رزگاریکردنی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیه له ن��امۆ ب��وونی له بنه ڕه ت. دووه م، له م پێگه یه وه و له هه وڵدان��دا ب��ۆ تێگه یش��تن له وات��ای ب��وون، های��دیگه ر ت��وژینه وه که ی له بوونی مرۆڤه وه )دازاین( ده خ��اته گه ر. ئه م ت��وێژینه وه یه ش به )ش��یکردنه وه ی ب��وونگه رانه ی دازاین( ناس��راوه و ته فسیرێکی نوێیه بۆ ئه م ب��وونه . ئه م شۆڕش��ه فه لس��ه فیه له دوو قۆناخی بیرکردنه وه ی های��دیگه ردا ده س��تیپێکردووه . قۆن��اخی یه که م به و س��ه رده مه ده ناس��رێت، که )ب��وون و

من هه وڵ��ده ده م له م6ک��ات( ی تێ��دا نوس��راوه .

بۆ یه که مجار به Sein und Zeitپه ڕتووکی بوون و کات 6 دا بڵاوکرایه وه . تاکو ئێستا دووجار1927ئه ڵمانی له ساڵی

وه رگێڕاوه ته سه ر زمانی ئینگلیزی. یه که مجار جۆن ماکوێری و ه (Being and Time به ناوی) 1962ئێدوارد ڕۆنبسن له ساڵی

وه له چاپیاندا. له م دواییه شدا جۆوان سته مبۆ وه ریگێڕایه وه بۆ له چاپیداوه . هه رچه نده 1996زمانی ئینگلیزی و له سالی

وه رگێڕاوه که ی جۆوان سته مبۆ سه رنجی زۆرینه ی مامۆستای ئه کادیمی و هایدیگه ر ناسه کانی رانه کێشاوه ، به ڵام له گه ڵیک

ڕووه وه ئه م مامۆستاژنه زمانێکی ڕه وان و ساده ی به کارهێناوه ، که به بیروڕای من خوێندکاران زۆرتر سودیلێوه رده گرن. له

پێشتریش به رهه مێکی دیکه ی هایدیگه ری )پێشه کی بۆ مێتافیزیک(


ت��وێژینه وه یه دا ئه و خ��اڵه ش ڕوونبکه مه وه ، که ئه م قۆن��اخه پێش نووس��ینی ئه و به رهه مه ی های��دیگه ر ده که وێت. پێش نووس��ینی )ب��وون وک��ات( های��دیگه ر له وانه کانی��دا له زانکۆک��انی م��اربۆرگ و فرایبۆرگ��دا گه لێ��ک له و ب��یرۆکه فه لس��ه فیانه ی باس��کردووه ، که له په ڕت��ووکی )ب��وون و

کات( دا به رجه سته بوون.

dieقۆناخی دووه م به پاش )بوون و ک��ات( ی��ان )وه رگه ڕانKehre ناس��راوه و های��دیگه ریش له م قۆن��اخه دا به )

)های��دیگه ری دوا( ن��اوزه د ک��راوه . ئای��ا های��دیگه ر له م قۆن��اخه دا له چی ب��ابه ت و کێش��ه یه کی فه لس��ه فی ده ک��ۆڵێته وه ؟ ب��ۆچی به وه رگه ڕان داده ن��رێت ؟ کێ ئه م خسڵه ته ی به بۆچوونه فه لسه فیه کانی هایدیگه ر داوه ؟ ئه م پرس��یارانه و گه لێکی دیکه یه خه م��ان ده گ��رن. به ڵام من

های��دیگه ر، ئه و، که هه ردوو مێنمل سهبی ده مه وێت فه یله سوفه ی )بوون و کات( ی نوسیوه و هایدیگه ری پاش ئه م قۆن��اخه یه ک بیری��ارن و په یوه ن��دییه کی بنه ڕه تی و به رده وامی له نێ��وان هه ردوو قۆناخه که ش��دا هه یه . های��دیگه ری قۆن��اخی دووه م له بۆچ��وونه فه لس��ه فیه کانی قۆن��اخی یه که می په ش��یمان نیه . جی��اوازی نێ��وان ئه م دوو قۆن��اخه له وێ��دایه ، که های��دیگه ر قۆن��اخی یه که می بڕی��وه . به ش��ی یه که می پ��ڕۆژه فه لس��ه فیه که ی به ئاک��امی خ��ۆی گه یان��دوه و له و ئاک��امه وه ، ج��ارێکی دیکه ده گه ڕێته وه ب��ۆ پرس��یاره گه وره فه لس��ه فیه که س��ه باره ت وات��ای ب��وون و هه وڵی ڕوونک��ردنه وه ی ده دات. های��دیگه ر به درێ��ژایی ته مه نی له گه ڵ وه ڵامی ئه و پرس��یاره دا مامه ڵه ده ک��ات، که

ناس��راوه . Seinfrageبه پرس��یاری )س��ه باره ت به ب��وون(

وه رگێڕاوه بۆ ئینگلیزی. من له م توێژینه وه یه مدا،1987له سالی هه رچه نده زیاتر وه رگیرانی یه که م به سه رچاوه داده نێم، هاوکات

سودم له وه رگێڕانی دووه میش کردووه . له جارێک زیاتربه رهه ردووکیانا چوومه ته وه .


جی��اوازی نێ��وان دوو قۆناخه که ش��ی له وه ڵام��دانه وه ی پرس��یاره که دا له الدان و دابڕی��نی قۆناخێ��ک له وی دیکه وه نیه . قۆن��اخی یه که م دۆزینه وه ی س��ه ره ڕێگه یه که ب��ۆ توێژینه وه که سه باره ت به وات��ای ب��وون. س��ه ره ڕێگه که ش له ب��وونی م��رۆڤه وه ده س��تپێده کات. ش��یکردنه وه یه کی ب��وونگه رانه ی ب��وونی م��رۆڤه له پێن��اوی گه یش��تن به ویستگه یه کی ئۆنتۆل��ۆجی گرن��گ، که له قۆن��اخی دووه م��دا خ��ۆی س��ه پاندووه . ئه م ڕه وته ش له ش��یکردنه وه ی ب��وونگه رانه ل��ه وات��ای ب��وونی م��رۆڤه وه ب��ۆ وات��ای ب��وون به گشتی به خوله له نێ��و ب��ازنه ی ه��ێرمینۆتیکی داده ن��رێت. به م جۆره ، تێگه یشتن له پ��رۆژه فه لس��ه فیه که ی های��دیگه ر دژواره ئه گه ر به ته نی��ا ئ��اوه ڕ له یه کێ��ک له م قۆناخ��انه

بدرێته وه و ئه وی دیکه ڕه چاو نه کرێت.

های��دیگه ر یه کێ��ک ب��ووه له و مامۆس��تایانه ی به رهه مه ک��انی که م به چ��اپ گه یان��دوه . به ڵام وانه ک��انی له ڕووی بیرکردنه وه ی فه لس��ه فیه وه ده وڵه مه ن��د و ڕادیک��اڵ ب��وون. ناوی هایدیگه ری به زانکۆ و گ��روپه فه لس��ه فیه کانی دیکه ی

هه رچه ن��ده قۆن��اخی یه که می7ئه ڵمانی��ا گه یان��دووه . بیرکردنه وه ی هایدیگه ر به ده رچوونی په ڕت��ووکی )ب��وون و ک��ات( ده س��تپێده کات و به و به رهه مه ش��دا ناس��راوه و له پێش ئه م په ڕت��ووکه دا به رهه مێکی بالوک��راوه ی

چه ند خوێندکارێکی هایدیگه ر، وه کو هانس جۆرج گادامه ر و هانا 7 ئاره ندت ئاماژه یان بۆ ئه م الیه نه ی وانه کانی هایدیگه ر کردووه .

کونۆ لۆرانس، مامۆستای فه لسه فه له زانکۆی زارالند له ئه ڵمانیا، که مامۆستا و هاوڕێی منه ، گێڕایه وه هایدیگه ر بۆ زانکۆکه یان

بانگکرا و کۆڕێکی له سه ر ئه فڵاتون گرت. ئه وکاته بابه تی کۆڕه که بۆ خوێندکاران گرنگ نه بوو. ته نانه ت زۆر له و خوێندکارانه

فه لسه فه ی ئه فڵاتونیان به کالسیک و بێسود داده نا. به ڵام پاش کۆڕه که ی هایدیگه ر و به و جۆره ی هایدیگه ر توێژینه وه که ی له

سه ر ئه فڵاتون پێشکه ش کرد خوێندکاران، ڕوویانکردۆته په ڕتووکخانه ی زانکۆ و دایه لۆگه کانی ئه فڵاتونیان خوێندۆته وه و

مشتو مڕیان له سه ر بۆ چوونه کانی کردووه .


سه رکه وتوی هایدیگه ر ن�ادۆزرێته وه ، که ئه م فه یله س�وفه ی به خ��وێنه ر ناس��اندبێت، هێش��تا، ئه وه ن��اگه یه نێت له پێش ده رچ��وونی )ب��وون و ک��ات( دا ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی هایدیگه ر سه ریهه ڵنه دابێت و گه شه ی نه ک��ردبێت. له پێش ده رچ��وونی ئه م په ڕت��ووکه دا های��دیگه ر له وانه کانی��دا ناڕاس��ته وخۆ، هه ن��دێک ج��اریش ڕاس��ته وخۆ له و کێش��انه دواوه ، که له م په ڕت��ووکه دا ب��وون به بنچینه ک��انی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی و پ��ڕۆژه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی. سه رده می پێش )بوو ن و کات( که سه رده می سه رهه ڵدان و گه ش��ه کردنی بیروباوه ڕه ک��انیه تی، س��ه رده مێکی ده وڵه مه ن��د و گ��رنگه له ژی��انی های��دیگه ردا. له و ڕۆژه وه ده ستپێده کات هایدیگه ر له زانکۆی ماربۆرگ و فرایب��ۆرگ،

ده ک��رێت به 1919دوای جه نگی جیه��انی یه که م له مامۆس��تا و ه��اوڕێیه تی له گه ڵ ئه دمۆن��د هوس��رڵ ده س��تپێده کات و ده بێت به یه کێ��ک له ش��وێنکه وتوانی میتۆدی فینۆمینۆلۆجی هوسرڵ. هه رچه نده هایدیگه ر له نێو گ��روپی هوس��رڵدا چ��االک ب��ووه و س��ودی له میت��ۆدی فینۆمینۆلۆجی ب��ۆ ت��وێژینه وه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی وه رگرت��ووه ، شوێن فه لسه فه ی فینۆمینۆل��ۆجی نه که وت��ووه . هه وڵی��داوه نه یاریی خ�ۆی له گه ڵ هوس�رڵدا ڕوونبک�اته وه . هوس�رڵیش به م نه یارییه ی هایدیگه ر نیگه ران ب��ووه . کاتێ��ک په ڕت��ووکی )بوون و ک��ات( یش له چاپ��درا، که های��دیگه ر پێشه که ش��ی ک��ردووه ب��ه هوس��رڵ، هوس��رڵ ده گ��اته ئه و ب��اوه ڕه ی، که های��دیگه ر له نه ری��تی فینۆمینۆل�ۆجی الی��داوه و هوس�رڵیانه بیرناک��اته وه . س��ه رنجدان له وانه ک��انی های��دیگه ر له و س��ه رده مه وه ، که ئێس��تا هه مووی��ان له چاپ��دراون، ئه و خاڵه م��ان ب��ۆ ڕوون��ده کاته وه ، که های��دیگه ر له گه ڵ ب��یرکردنه وه ی مێت��افیزیکی هوس��رڵدا، ی��ان فینۆمینۆل��ۆجی به رزدا، نای��ار ب��ووه . ئه و ته نی��ا میت��ۆدی فینۆمینۆل��ۆجی ب��ۆ ناس��ینی ڕاس��تی به کارهێن��اوه . فینۆمینۆل��ۆجی به رز

Transcendental phenomenologyکه له ئاک��امی س��ه پاندنی ، میتۆدی فینۆمینۆلۆجی به س��ه ر بابه ته ک��انی ژوور ئه زم��ونی


هه س��ته کییه وه ه��اتۆته پێش، له ژێ��ر ک��اریگه رێتی نه ری��تی فه لس��ه فی دێکارت��دا م��اوه ته وه . فینۆمینۆل��ۆجی، وه ک��و میت��ۆدێکی ن��وێ، ڕادیک��اڵه به ڵام هوس��رڵ میت��ۆده که ی ب��ۆ کێشه مێتافیزیکییه دێکارتیه ک��ان به کارهێن��اوه . ب��ۆ نم��وونه کێشه ی )خ��ۆی به رز( ، که ڕه گوڕیش��ه ی له نێ��و ب��یردۆزی ناوه ڕۆکی گی��انه کی دێکارت��دا داکوت��اوه ، له فینۆمینۆل��ۆجی به رزدا ب��ووه به ڕاس��تیه کی بنه ڕه تی. به ڵام های��دیگه ر ئه م

8ڕاستیه ڕه تده داته وه .

میت��ۆدی فینۆمینۆل��ۆجی ده س��تکه وتێکی گه وره ب��وو. هایدیگه ر، به ڕێگه ی ئه م میتۆده توانی ته فسیرێکی نوێ بۆ

،1919بوونی مرۆڤ و جیه��ان بک��ات. له وانه ک��انی س��اڵی که به فاکتۆره کانی بوونی مرۆڤ و به جیهانکردنی جیه��ان ده س��تیانپێکرد، گۆڕانک��ارییه تی ڕادیک��اڵ به س��ه ر بیرکردنه وه ی هایدیگه ره وه ده رده خات. به تایبه تی کێش��ه ی )به جیه��انکردنی جیه��ان( و تێگه یش��تنی های��دیگه ر له وات��ای جیهان ب��ۆ خوێن��دکاره کان )دۆزینه وه ی کیش��وه رێکی ن��وێ(

له م کیش��وه ره ن��وێیه دا، م��رۆڤ ش��ه ڕه نگێزانه 9ب��وو. به رانبه ر جیه��ان ڕاناوه س��تێت. ب��وونی ئه و جیه��انییه

دا Logical Investigationsهوسرڵ له په ڕتووکی 8 فینۆمینۆلۆجی وه کو میتۆد ده بینێت. له دواییدا له په ڕتووکی

Ideas دا ئه م میتۆده ی به سیسته مێکی فه لسه فیه وه گرێدا و به Transcendental Phenomenologyفینۆمینۆلۆجی به رز

ناوزه دیکرد. هایدیگه ر و سارته ر، وه کو دوو شوێنکه وتووی میتۆدی فینۆمینۆلۆجی، له گه ڵ ئه م گۆڕانکارییه ی هوسرڵدا ناگونجێن.

The Transcendence of the Egoسارته ر له په ڕتووکه که یدا ڕه خنه ی له هوسرڵ گرتووه وکێشه ی )منی به رز( ڕه تده داته وه .

9 Theodore Kisiel. The Genesis of Heidegger’s Being and Time, Los Angeles:University of California Press, 1995. P. 16


وجیهانیش نیشتمانی ئه وه . په یوه ندییه کانی له گه ڵ جیهان��دا ف��ره الیه نه و به ته نی��ا له س��ه ر )زانین( دانه مه زراون. له هه موویان گرنگتر و له پێشتر له نێ��و ئه م په یوه ن��دییه ف��ره الیه نانه دا، په یوه ندی کرده گی )پراکتیکی( یه . بۆ های��دیگه ر، به پێچه وانه ی دێکارت و هوسرڵه وه ، بیردۆزه له پێش��ترنیه . له ژیانی ڕۆژانه دا مرۆڤ ڕاسته و خۆ به بێ پشتبه س��تن به ب��یردۆزه م��امه ڵه له گه ڵ ده وروبه ری��ده کات. ئه م م��امه ڵه کردنه ش کرده گییه ، یان ن��ا- ب��یردۆزه یی و ن��ا- زانس��تانه یه . له م ڕووه وه بیردۆزه ، له هه م��وو حاله تێک��دا پێش ک��رده وه ن��اکه وێت. ب��ۆ نم��وونه من هه مووڕۆژێ��ک چه ن��د جارێ��ک ده رگ��ای ژووره که م به کلی��ل ده که مه وه . به ڵام له خ��ۆم ناپرس��م کلی��ل چیه ؟ ئه م پرس��یاره له ئاس��تی گه ڕان به شوێن بیردۆزه و شیکردنه وه ی زانس��تانه دا ڕامان��ده گرێت. له به س��تێنێکی کرده گ��ییه وه ب��ۆ ئه پس��تمۆلۆجی ده م��انگوێزێته وه . من پێش ق��ووتکردنه وه ی پرس��یاره که ،

کلیلم ب��ۆ داخس��تن و ک��ردنه وه ی ده رگ��اکه چه ن��د جارێک به کارهێن��اوه . تێگه یش��تنم له چیه تی کلیله که ش هه ڵوێس��تی کرده گی من ناگۆڕێت. پێشخستنی په یوه ندی ک��رده گی له نێ��وان م��رۆڤ و جیهان��دا و دان��انی جیه��ان به نیش��تمانی م��رۆڤ، گۆڕانک��اری و الدانێکی بنه ڕه تیه له نه ری��تی دێکارتیه وه ، که فینۆمینۆلۆجی به رزی هوس��رڵیش خ��ۆی به شوێنکه وتووی ئه و نه ریته داده نا. له گه ڵ ئه م جیاوازیی��انه ی بیرکردنه وه ی فه لسه فیدا له نێوان هوس��رڵ و های��دیگه ردا، هوس��رڵ های��دیگه ری به ن��وێنه ری فینۆمینۆل��ۆجی داده ن��ا و زۆر له خوێنک��ارانی ده ن��ارد ب��ۆ الی های��دیگه ر. له و س��اڵه دا ژم��اره ی خوێن��دکاران له وانه ک��انی های��دیگه ردا س��ێ ج��ار گه وره تر بوو، ته نانه ت زۆر که س، که خوێندکاری زانک��ۆش نه ب��وون، ده چ��وون له وانه کان��دا داده نیش��تن و گوێی��ان له

10هایدیگه ر ده گرت.59 الپه ڕه ،هه مان سه رچاوه 10


الدان له و ڕێگه فه لس��ه فیه ی هوس��رڵ و گ��وێنه دان به فینۆمینۆل��ۆجی به رز، بنه ڕه تی و گۆڕانک��ارییه کی زه رورییه له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ردا. هه روه ه��ا، س��ه ره تای س��ه رده مێکی ن��وێ له گه ڵ خۆی��دا دیاری��ده کات. ئام��اژه ی ئه و الیه نه فه لس��ه فیه ده ک��ات، که ده یه وێت له نه ریتی فه لس��ه فی دێک��ارتی دوور که وێته وه و زه مینه یه کی نوێ ب��ۆ ب��یرکردنه وه ب��دۆزێته وه . به پێچه وانه ی هه ن��دێک له ڕه خنه گران، ئه وانه ی ده یانه وێت ساردبوونه وه ی په یوه ندی و ه��اوڕێیه تی هوس��رڵ و های��دیگه ر به هۆک��ارێکی ڕامی��ارییه وه ببه س��تنه وه ، ئه م الدانه و ده رچ��وونه له نێ��و ب��ازنه ی ف��ێرگه فه لس��ه فیه که ی هوس��رڵدا، ب��ۆ پێش خانه نش��ینی هوس��رڵ له زانک��ۆ و س��ه رهه ڵدانی ڕژێمی نازییه کان له ئه ڵمانیا ده گه ڕێته وه . هوسرڵ و شاگرده کانی له نێو فێرگه فینۆمینۆلۆجیه که یان��دا دێکارتی��انه ده ی��انڕوانیه جیهان و له به ر ڕۆشنایی ئه و نه ریته فه لسه فیه دا له واتای بوونی��ان ده کۆڵ��ییه وه . ئه مه ش ب��ۆ های��دیگه ر هه لوێس��تێکی ڕادیک��اڵ نه ب��وو. ئه و ده یویس��ت میت��ۆدی فینۆمینۆل��ۆجی نه بێته زه مینه ب��ۆ فینۆمینۆل��ۆجی به رز و س��ه ربه نه ریتی دێکارتی نه بێت. به دیدی ئه و نه ریتی دیکارتی و مێت��افیزیکه ئایدیالیس��ته که ی س��ه ربه س��ه رده مێکی ک��ۆن و ن��امۆبوونی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیانه یه له ڕاس��تی ب��وون، که ک��اتی )هه ڵوه شاندنه وه ( ی هاتووه . مش��تومڕی های��دیگه ر له گه ڵ هوس��ڕڵدا له س��ه ر مه س��ه له ی ج��وله که و جوله ک��ایه تی هوسرڵ نه ب��وو ، به ڵک��و کێش��ه یه کی فه لس��ه فیه و پێویس��ته

های��دیگه ر له 11له م ڕوانگه یه وه ته ماش��ایبکرێت.

( فه یله س��وفی ئه ڵم��انی و1938-1859ئه دمۆن��د هوس��رڵ ) 11 دامه زرێنه ری ف��ێرگه ی فینۆمینۆل��ۆجیه . له زانک��ۆی فرایب��ۆرگ مامۆستای فه لسه فه بوو. له و زانکۆیه مارتن های�دیگه ری ناس�ی و ب��وون به ه��اوڕێ. کاتێ��ک نازییه ک��ان ده س��ته ڵاتیان گ��رته ده س��ت، هوسرڵ له به ر ئه وه ی جوله که بوو، له وه وپێش خانه نشین کرابوو، ڕێگه ی پێنه درا له کۆڕه کان��دا به ش��داریبکات و س��ود له


به م جۆره باسیDer Spiegelچاوپێکه وتنه که یدا له گۆڤاری هوسرڵ ده کات.

دێرشپیگل : تۆ خوێندکاری )ئه دمۆند هوسرڵ( بوویت. ئه ومامۆستا)جوو( ه ی له پێش تۆدا له فرایبۆرگ مامۆستای

فه لسه فه بوو. داوای له زانکۆ کرد تۆ له جێگاکه ی ئه ودابمه زرێنن. په یوه ندیت له گه ڵیا پێویستی به سوپاسکردن

و ڕێزلێنانه . های��دیگه ر : دڵنی��ام له وه . په ڕت��ووکی )ب��وون و ک��ات( م

پێشکه شبه و کردووه .

دێرشپیگل : بێگومان. به ڵام په یوه ندییه که تان له دواییداشێوا. ئایا ده توانیت هۆکه ی ڕوونبکه یته وه ؟

های��دیگه ر : جی��اوازی نێوانم��ان له س��ه ر کێش��ه فه لسه فیه کان

س��ه ریهه ڵدا. له س��ه ره تای س��اڵه کانی س��ییه وه )هوس��رڵ(به ئاشکرا

خ��ۆی له من و )م��اکس ش��یله ر( دوو ده خس��ته وه . مننه مده زانی

ب��ۆ چی هوس��رڵ له گه ڵ ب��ۆ چ��وونه فه لس��ه فیه کانی من��داناکۆک بوو،

12یان خۆی له من دووربخاته وه .

له دوو به رهه می پیش )ب��وون و ک��ات( دا، که ئه م��انه ش ڕیزێ��ک له وانه ک��انی های��دیگه ر ب��وون گه لێ��ک کێش��ه و زاراوه ی فه لس��ه فی باس��کراون و به ک��ارهێنراون، که له

په ڕتووکخانه ی زانکۆ وه رگرێت.

محه مه د که م��ال )له ئینگل��یزییه وه وه ریگ��یڕاوه ( گفتوگ��ۆیه ک 12 ، ده زگ��ای س��ه رده م،71له گه ڵ های��دیگه ردا، کتێ��بی گیرف��ان

32، الپه ڕه 2005سلێمانی،


دواییدا بوون به هه وێنی بیرکردنه وه ی فه لس��ه فی قۆن��اخی ڕیزێک وانه ی به ن��اوی1922یه که می هایدیگه ر. له ساڵی

Phenomenological)ته فس��یری فینۆمینۆلۆجی��انه ی ئه ریس��تۆ( Interpretation of Aristotle دا1923 پیشکه شکرد و له سالی

چه ن��د وانه یه کی له ژێ��ر ن��اوی )ئۆنتۆل�ۆجی : ه��ێرمینۆتیکی:Ontology فاکتۆر( Hermeneutics of Facticity . گوته وه

کۆڕێکی له زانکۆی م��اربۆرگ به 1924هه روه ها له ساڵی گرت و له ساڵی The Concept of Timeناوی )چه مکی کات(

پێش ده رچ��وونی )ب��وون و ک��ات( له کۆڕێک��دا1926ناوه ڕۆکی ڕاستی( )له سه ر On the Essence ofنوسراوێکی

Truth. له م به رهه م��انه دا، های��دیگه ر هه وڵی��داوه 13 خوێنده وه به ش��ێوازێکی جی��اواز ت��ر و له به ر ڕۆش��نایی میت��ۆدی فینۆمینۆلۆجی��دا، له ب��وونی م��رۆڤ و جیه��ان و ڕاس��تی بکۆڵێته وه . له دوو به رهه مه که ی پێش��ه وه دا ب��وونی م��رۆڤ به زاراوه ی فاکتۆری ئه زموونی ژی�ان ن�اوزه د ده ک�ات. ب�ه پێچه وانه ی دێک��ارت و ش��وێنکه وتوانی نه ریته که ی زاراوی ناوه ڕۆکی گیانه کی و )خۆ( به کارن��اهێنێت. ب��وونی م��رۆڤ، ئه گه ر فینۆمینۆلۆجی��انه ته ماش��ایبکرێت، خ��ۆی وه ک��و ن��اوه ڕۆکی گی��انه کی و خ��ۆی به رز ده رناخ��ات. کڵافه یه ک چ�االکییه له نێ�و م�ێژوو دا، که ده بێت به ئه زم�وونی ژی��انی تاکه که س. ئه زم��وونی ژی��انیش، م��ادامه کی ڕوداوێکی نێ��و مێژووه ، ئه وا له جیهان دانابڕێت و ئه و بوونه ش به شتێکی ئه ودی��و م��ێژوو دان��انرێت. ب��وونی م��رۆڤ، بێجگه له م ئه زم��وونه ، که ف��اکتۆرێکی فینۆمینۆلۆجی��انه یه ، چی دیکه

14نیه . جیهانیش بۆ ئه و ژینگه و سه رچاوه ی ئه زموونه کانه .

13 Theodore Kisiel. The Genesis of Heidegger’s Being and Time, pp. 472-473

14 Martin Heidegger. Phenomenological Interpretation of Aristotle, translated by


تێگه یش��تن له وات��ای جیه��ان به ژینگه و نیش��تمان په یوه ن��دییه کی هه ره گرن��گ له نێ��وان م��رۆڤ و جیهان��دا

Careدیاری��ده کات. له م په یوه ن��دییه دا، که به نیگه رانیه وه مرۆڤ مامه ڵه له گه ڵ جیهاندا ده کات، خۆی به به شێک له و جیهانه داده نێت. نیگه رانی ده بێت به په یوه ندییه کی گرنگ و س��ه ره کی له نێوان��دا. نیگه رانی، که ن��اتوانین به ک��اتیگۆری دابن��ێین، های��دیگه ریش ن��ایه وێت ک��اتیگۆری به ب��وونی مرۆڤه وه بلکێنێت، له په رتووکی )بوون و کات( دا ب��ووه به پیشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجی بۆ ئه م ب��وونه و به بێ ئه م ب��یر له

:Ontology بوونی مرۆڤ ناکرێته وه . له په ڕت��ووکی دووه م��دا

The Hermeneutics of Facticity باسکراون ئه و کێشانه ی له مه ڕ بوون و مرۆڤ و جیهان، بوون به بنه ما سه ره کیه کانی

توێژینه وه ی هایدیگه ر له )بوون وکات( دا.

( ب��ۆDaseinته ن��انه ت له م په ڕت��ووکه دا، زاراوه ی )دازاین یه که مج��ار ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ به ک��ار ده هێ��نێت و ئام��اژه ی جۆرێ��ک له ت��وێژینه وه ش )هێرمنیۆتی��ک( ب��ۆ ئه م ب��وونه

که به داخه وه، له زم��انیFacticityده ک��ات. زاراوه ی Factualکوردییدا، زاراوه یه کمان بۆ دانه ناوه ، له ف��اکتۆر ی��ان

ی جیاده کاته وه . یه که میان سه باره ت به بوونی مرۆڤه . ئه و ف��اکتۆرانه ن له م ب��وونه دا هه ن و له ف��اکتوری )هه ب��وو( یه که وه جیاوازن. جیاوازییه که ش له وێ��دا س��ه رهه ڵده دات، که ب��وونی م��رۆڤ ئاگامه ن��ده و ده ت��وانێت بڕی��ار له س��ه ر فاکتۆرێ��ک ب��دات. دروس��ته ب��وون به م��رۆڤ له ئاک��امی بریاردانی ئه و بوونه دا په ی��دا نه ب��ووه و تاکێ��ک ئه و ف��اکتۆره هه ڵن��ابژێرێت، به ڵام ئه و ت��اکه ته وان��ای هه ڵ��بژاردنی هه یه . ده توانێت خۆی بریار له سه ر پرۆژه یه کی ب��وونی ب��دات، که

پاش ئه نجامدانی ده بێت به فاکتۆرێکی بوونی. خسڵه تێکه ئێمه بۆ ئه و بوونه یFacticityفاکته ستی

Richard Rojcewicz, Bloomington: Indiana University Press, 2001. P. 68


به کارده هێنین، که )دازاین( یان خۆمانین . ئه مه شئه و واتایه ده به خشێت، که له هه موو حاڵه تێکدا )دازاین(

له بوونی )له وێدا( له کات و شوێنێکی دیاریکراودا...هه تا ئه و کاته ی هه یه ، خۆی خه ریکده کات و )لێره (

15هه ڵسوکه وت ده کات.

ده بینین هایدیگه ر زاراوی فاکتۆری ئه زمونی ژی��انی ل��ێره دا گۆڕیوه بۆ دازاین)بوون- لێره (. ئه م زاراوه یه ش پ��اش ئه م قۆناخه جێگه ی خۆی له بیروباوه ڕی فه لسه فی هایدیگه ردا ده گرێت و هاوک��ات جی��اوازییه کی بنه ڕه تی له ت��وێژینه وه ی های��دیگه ر ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ و بۆچ��وونی دێکارت��دا داده مه زرێ��نێت. ئه و خ��اڵه ش دیاری��ده کات، که دازاین ت��اکێکی دووره په ری��ز و خۆبژێ��و نیه . بوونیکه دین��امیکی و ن��اته واو ده ژی و ب��وونێکی جیه��انی هه یه . ب��وونێکه ، ل��ه نێ��و جیهان��دا ڕاس��ته وخۆ م��امه ڵه له گه ڵ بوون��دا ده ک��ات و دووره په رێ��ز ڕانه وه س��تاوه . نم��وونه ش ب��ۆ ئه م ج��ۆره وه س��تانه له نێ��و چه قی جیه��ان و ڕووداوه کان��دا ش��ێوه ی ژیانی هونه رمه ندایه . ڤ�ان ک��وخ له نامه یه کی��دا ب�ۆ ب��راکه یئه م ڕاس��تیه ی س��ه رکه وتوانه ده ربڕی��وه و ده نوس��ێت،

16)حه زده که م بمرم و له زانکۆ هونه ر نه خوێنم(.

خوێندنگا زاگه ی هونه رمه ند نیه . ئه زموونه کانی ژی��ان ده بن به هه وێ��نی ه��ونه ر. )دازاین( یش، که هه ریه کێ��ک له ئێمه یه هونه رمه ن��دانه ده ژی، ی��ان ژی��انێکی فه لس��ه فیانه هه ڵ��ده بژێرێت. ئه مه ش لێکچ��ونێکی بنه ڕه ت��ییه له نێ��وان

15 Martin Heidegger. Ontology: The Hermeneutics of Facticity, translated byJohn van Buren, Bloomington: Indiana University Press, 1999. P.5

ب��ۆ1879 ی ئۆکت��ۆبه ری 15ب��ڕوانه ن��امه ی ڤ��ان ک��وخ له 16 ب��راکه ی، له به رگی یه که می نامه ک��انی ڤ��ان ک��وخ به ئینگل��یزی

بالوکراوه ته وه .


فه لس��ه فه و ه��ونه ردا، که های��دیگه ر له قۆن��اخی دووه می بیرکردنه وه ی��دا زی��اتر جه خ��تی له س��ه رکردووه . هه روه ه��ا لێره دا، له قۆناخی یه که مدا له باتی زاراوه ی )فه لس��ه فه (،

17 به کارده هێنێت. philosophizingفه لسه فه کاری

ژی��ان و ئه زموونه ک��انی ژی��ان خوێن��دنگای مه زنی بیرکردنه وه ی فه لسه فین. فه یله سوف له خوێندگای ژیان��دا ف��ێری فه لس��ه فه ده بێت و خ��ۆی به فه لس��ه فه کارییه وه مان��دوو ده ک��ات. ئه م ب��ۆ چ��وونه ش ئام��اژه ب��ۆ ئه و خ��اڵه ده ک��ات، که دازاین)به ت��ایبه تی دازاینێ��ک فه لس��ه فه کار و

وه ک��و )بینه ر( له ئاس��تیهونه رمه ن��د( بێت دووره په ری��ز، ڕووداوه کان��دا ڕاناوه س��تێت، چ��ونکه ئه و )بکه ر( ی ڕووداوه کانه . ڕووداوه کان بۆ ئه و ئه زموونه کانی ژیانن، که ده بن به به ش��ێک له ن��اوه ڕۆکی ب��وونی. ئه و پ��رۆژانه ن به به رده وامی دایان��ده هینێت و له ڕێگه ی��انه وه ده گ��ات به وه ی هێش��تا پێینه گه یش��توه . به م ج��ۆره تیگه یش��تن له ب��وونی دازاین جیاوازییه کی گرنگ له نێ��وان بۆچ��وونی های��دیگه ر و میت��افیزیکی دیکارتی��دا دیاری��ده کات، که له م س��ه ره تایه وه سه ریهه ڵداوه و له دواییدا له په رت��ووکی )ب��وون و ک��ات( دا گۆڕانیکی بنه ڕه تی هێناوه ته ک��ایه وه . ئه م گ��ۆرانه بنه ڕه تیه ، هه رچه ن��ده میت��ۆدی فینۆمینۆل��ۆجی هوس��رڵ ڕێگه خۆش��که رێتی، ک��اریگه رێتی هوس��رڵ به س��ه ر بیروب��اوه ڕی هایدیگه ره وه ده رده خات، به ڵام له فینۆمینۆل��ۆجی به رزه وه جی��اوازه . ئاش��کرایه فه لس��ه فه ی هوس��رڵ له نێ��و ب��ازنه ی بۆچوونه ک��انی )برینت��انۆ( دا نه م��اوه ته وه . هوس��رڵ توانی��ویه تی، ئه م مامۆس��تایه ی ڕه تبک��ات و ک��اڵایه کی فه لسه فی به به ری میتۆدی فینۆمینۆلۆجیدا بکات. ئه مه ش گۆرانکارییه که له به کارهێنانی میتۆده که دا. ئه وه ی هوسرڵ نه یتوانی��وه دایهێ��نی و های��دیگه ر ڕه خنه ی لێ��ده گرێت

17 Martin Heidegger. Phenomenological Interpretation of Aristotle, pp. 33-34


18گۆڕانکارییه بنه ڕه تیه مێتافیزیکیه که یه .

میت��ۆدی فینۆمینۆل��ۆجی ده س��تکه وتێکی گه وره ی��ه، فه لس��ه فه ی ڕاس��ته وخۆ به ب��وونه وه )ب��یر به ب��وونه وه ( گرێ��داوه . فه لس��ه فه ی له ژووره نس��رمه کانی خوێندنگاکانه وه ب��ۆ نێ��و ڕووداوه ک��انی ژی��ان گواس��تۆته وه . گله یی های��دیگه ر له هوس��رڵ )داهێنه ری ئه م میت��ۆده ڕادیکاڵه ( له وێ��دایه ، که هوس�رڵ له گه ڵ نه ریته فه لس��ه فیه زاڵه ب��وه که ی دێکارت��دا م��اوه ته وه و به ڵگه ی ناپێویس��ت ب��ۆ م��انه وه ی ئه و نه ریته ن��ا پێویس��ته ده هی��نێته وه . گۆڕانک��اری

لس��ه فیدا له و ک��اته دا بنه ڕه تی له ب��یرکردنه وه ی فه س��ه رهه ڵده دات، که نه ری��تی زاڵب��ووی س��ه رده م ڕه تبدرێته وه . بیرکردنه وه فه لس��ه فیه ن��وێکه تێگه یش��تنێکی

قۆن��اخی نوێی له زه مینه یه کی نوێتره وه بۆ )بوون( هه بێت. دووه م له بیرکردنه وه ی فه لسه فی های��دیگه ردا به قۆن��اخی پاش)بوون و کات( یان )هایدیگه ری دوایی( ناس��راوه . له م قۆناخه دا هایدیگه ر هه وڵده دات ئه و پرۆژه ئۆنتۆلۆجیه ته واو بک��ات، که له قۆن��اخی یه که مه وه ده س��تیپێکردووه . گۆرانکارییه ک��ان له ش��ێوازی ت��وێژینه وه و به کارهێن��انی زاراوه فه لس��ه فیه کاندا په یوه ن��دییان به ن��اوه ڕۆکی پ��ڕۆژه که یه وه هه یه . له کاتیک��دا های��دیگه ر زی��اتر جه خت له س�ه ر وات��ای )ب��وون( نه ک ب��وونی م��رۆڤ له م قۆن��اخه دا ده ک��ات، وابه س��ته به گه ش��ه کردنی ئه و قۆن��اخه ی له توێژینه وه که ی��دا پێیگه یش��توه . ت��وێژینه وه که ی له نێ��و ب��ازنه هێرمنیۆتیکیه که یدا له بوونی مرۆڤه وه بۆ )بوون( به گش��تی خراوه ته گه ڕ. گۆڕانکاریه کانیش له به کارهێن��انی زاراوه دا،

(Syen( وه ب��ۆ )Seinله ڕاستی بوونه وه بۆ واتای ب��وون، له ) و جه ختک��ردن له س��ه ر ه��ونه ر و ژی��انی هونه رمه ندان��ه ب��ۆ دازاین له سه ر تێگه یشتن بۆ )بوون( ڕاگیراون. لێره دا، له م

18 Martin Heidegger. Ontology: The Hermeneutics of Facticity, p. 55


قۆن��اخه ی شارس��تانیه تدا، که به قۆن��اخی ته کنه ل��ۆجی ده ناس��رێت، های��دیگه ر بۆچ��وون و لێک��دانه وه ی خ��ۆی ب��ۆ شارس��تانیه ت و ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی ئه م��ڕۆ هه یه . هونه ر به ه��یزی ڕزگ��ارکه ر و به ره نگ��اری دژی ده س��ته ڵاتی ته کنه لۆجی��ا داده نێت، که له دوایی��دا باس��یده که ین و له مه ڕ

واتای بوون و چیه تی ته کنه لۆجیا و هونه ر ده کۆڵینه وه .


به‌شی‌دووه‌م‌بیرکردنه‌وه‌ی‌فه‌لسه‌فی‌و

کێشه‌ی‌بنه‌ڕه‌تی‌بوون

یه کێ��ک له کێش��ه گرنگه ک��انی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی بنه ڕه تی ب��وونه . ئه م کێش��ه یه له گه ڵ س��ه رهه لدانی ئه م شێوه بیرکردنه وه یه دا، که به )فه لس��ه فه ( ن��اوزه دده کرێت، له س��ه ره تای س��ه رهه ڵدانیه وه خ��ۆی له گه ڵ��دا مان��دوو ک��ردووه . له و س��ه ره تایه وه ش��وێنکه وتوانی ب��یرکردنه وه ی فه لسه فی هه وڵیان داوه دوورترین و له هه م��وو ش��تێکیش بنه ڕه تی ت��ر ب��دۆزنه وه . بنه ڕه ته که ش��یان له ژوور هه م��وو ش��تێکه وه به بنه ڕه تێکی له بنه ڕه تبه ده ر دان��اوه . هاوک��ات، به تایبه تی له پاش ئه ریس��تۆوه گه ڕان به دوای بنه ڕه تی له بنه ڕه تبه ده ردا به )مێتافیزی��ک( ناس��راوه ، به ڵام ئێمه ب��ۆ ئه وه ی، مێت��افیزیکی های��دیگه ر له ش��ێوه مێتافیزیکه کانی دیکه جی��ا بکه ینه وه زۆرج��ار زاراوه ی)ئۆنتۆل��ۆجی( ب��ۆ ئه م گه ڕان و توێژینه وه یه داده ن��ێین. ئه مه ش بێه��ۆنیه و ب��ۆ ئه و خ��اڵه ده گه رێته وه ، که مێت��افیزیکی های��دیگه ر ک��اڵای )تیۆل��ۆجی( له به ردانیه و تی��ۆ- ئۆنتۆل��ۆجی نیه . ب��ۆ ئه م بیری��اره مێتافیزی��ک گه رانه به دوای بنه ره تی له بنه ڕه تبه ده ر، به بێ ئه وه ی ئه وبنه ڕه ته به پرنس��یپاڵێکی به رز، وه ک��و ج��وڵێنه ری یه که می ئه ریس��تۆیی، له داکه وتی

داده نرێت. له میت��افیزیکی به رده سته وه دوور و جیاواز بێت های��دیگه ردا بنه ڕه تی له بنه ڕه ت به ده ر زه مینه ی هه م��وو ش��تێکه . ب��وونی هه م��وو ش��تێک له س��ه ر ئه و زه مینه ڕاده وه س��تێت و له زه مینه که ی دان��ابڕێت، ی��ان زه مینه که ڕاسته قینه و بوونێکی به رزو ژوورت��ری نیه . بێبنه ڕه تی ئه م بنه ڕه ته ش، س��ه ره نجامێکی زه رورییه . ئه گه ر بنه ڕه ت به بێ بنه ڕه ت دانه ن��ریت و ب��وونیکی دیکه له پێش ئه م بنه ڕه ته وه هه بێت، ئه وا ئه م بنه ڕه ت��ه به ڕاس��تیه کی له


پێش��تر و له بنه ڕه تبه ده ر دان��انرێت. له بنه ڕه تبه ده ری پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ ب��وونی ئه و بنه ڕه ته . ئام��اژه کردنیش ب��ۆ بنه ڕه ته که له هه رچ ش��ێوازێکی بوون��دابێت ئه س��تویی ی��ان گی��انه کی وابه س��ته به گرنگێ��تی بنه ڕه ته که و چۆنیه تی توێژینه وه فه لسه فیه که وه . ناگونجێت بیریارێکی ماته ریالیست په نا بۆ ڕاستیه کی گیانه کی به رێت و به بنه ڕه تی داب��نێت. چ��ۆنیه تی ت��وێژینه وه و ب��اوه ڕه مێتافیزیکیه که ی ڕێگه نادات به و ئاکامه بگات. هه روه ها ئه و بیری��اره ده ڕوانێته چیه تی بنه ڕه ته که و ده یه وێت ب��زانێت، که چ��ۆن ئه و بنه ڕه ته خ��ۆی له س��ه ر زه مینه ی بنه ڕه تێکی دیکه دانه کۆت��اوه . ئه م ک��اره ش، به پێچه وانه ی ب��اوه ڕه مێت��افیزیکیه که ی ئه ریس��تۆ، ب��ۆ ج��وڵێنه ری یه که م وه ک��و بنه ڕه تی له بنه ڕه تبه ده ر به س��تێنیکی پته و و لۆجیکمه ندانه ی هه یه . ده بێت بگه ینه ئه و باوه ڕه ی، که هیچ ڕاس��تییه کی دیکه له ژوور ئه م بنه ڕه ته وه نی��ه، چ��ونکه بنه ڕه ته که م��ان زه مینه یه کی ئۆنتۆل��ۆجی و له پێش��تره ب��ۆ هه م��وو هه ب��وویه ک. ئه ریس��تۆ، له م بۆچوونه ی��دا، له دوو ڕووه وه کێش��ه یه کی ئ��اڵۆز و بن��اخه له قی ق��ووتکردۆته وه . له الیه که وه ج��وڵێنه ری یه که م، که به و بنه ڕه ته له بنه ڕه تبه ده ری دان��اوه ، ب��وونێکی هه مه کی و گش��تگر نیه به ڵکو جۆرێکه یان شێوه یه کی ب��وونه . ج��ۆرێکیش له ب��وون به خسڵه ته ن��اوه ڕۆکییه تایبه تیه ک��انه وه ، ن��ابێت به بنه ڕه تی هه ب��ووه فره ج��ۆر و خس��ڵه ته جیاک��ان. له الکه ی دیکه وه ، ڕێگه ی گه یشتن به و ئاکامه ی جولێنه ری یه که م به بنه ڕه ت داده نێت ن��اکۆک و خ��ۆبه زێنه . له و ب��اوه ڕه دایه ، که هه م��وو هه بوویه ک هۆیه کی هه بێت. مادامه کی جیهانیش هه یه ئه وا پێویس��ته ه��ۆیه ک هه بێت جیه��انی په ی��داکردبێت. ئێمه ده توانین هه مان به ڵگه بۆ ب��وونی ئه و ه��ۆیه ش )ج��وڵێنه ری یه که م( به ک��اربهێنین. ج��وڵێنه ری یه که میش، م��ادامه کی هه یه ، ده بێت هۆیه ک بۆ ب��وونی هه بێت، ی��ان ه��یزێکی دیکه هه بێت ب��وونی ئه وی ئافه ری��د ک��ردبێت. به م ج��ۆره توێژینه وه که م��ان و گه ڕان به دوای بنه ڕه تت��دا ده بێت


نه بڕاوه و له کۆتایی به ده ر. ب��ۆ ئه وه ی خۆم��ان به گه ڕانێک له م گه ش��ته نه ب��ڕاوه یه ڕزگ��اربکه ین باش��تره جوڵێنه ری یه که م، ی��ان ه��ۆی ب��وونی ئه م جیهان��ه، به یه که م ه��ۆ و

(19.)19هۆیه کی بێهۆ دابنێین

بنه ڕه تی له بنه ڕه تبه ده ر بێجگه له وه ی ن��ابێت بنه ڕه تێکی له پێش��تری هه بێت، پێویس��ته بنه ڕه تی هه م��وو هه ب��وویه ک بێت. هه بووه ک��ان به بێ ئه م بنه ڕه ته ن��ابن و بیریش��یان لێناکرێته وه . ته نانه ت نه بوونی ئه وانیش له به ر ڕۆش��نایی ئه م بنه ڕه ته دا ده ناس��رێت. له م ڕووه وه بنه ڕه تی له بنه ڕه تبه ده ر له هه م��وو ش��تێک زی��اتر گش��تگره و بن��اخه ی هه مووش��یانه . ئه گه ر هه ب��وویه کی گی��انه کی به بنه ڕه ت داب��نرێت، ئه وا پێویس��ته ب��زانین، که ج��ۆرێکی دیکه ی هه بووه ک��ان هه یه گی��انه کی نیه و ئه س��تویی )م��اته ر( ییه . هه روه ه��ا هه ب��وویه کی م��اته ریش به و بنه ڕه ته دان��انرێت

ک هه بێت له م��اته ر به ده ربێت و یه هه بوو یه وانهچونکه له گه ڕێته وه . ئه وه ی له ب��ۆ بنه ڕه تێکی ئه س��تویی نه

هه مووشتێک گشتگرتره ته نیا)ب��وون( ه ، که هه م��وو ش��تێک له س��ه ری ڕاده وه س��تێت و له به ر ئه و هه یه . )ب��وون( ی هه مووش��تێک ڕاس��ته قینه یه کی له پێش��تر و بنه ڕه تی ئه و شته یه . له مێژووی بیرکردنه وه ی فه لسه فیدا، به و جۆره ی های��دیگه ر ئام��اژه ی ب��ۆ ک��ردووه ، تێگه یش��تن له )ب��وون( و ڕاس��تی ب��وون به پێنج قۆناخ��دا تێپه ڕی��وه : قۆن��اخی پێش سوکرات، س��ه رده می ئه فالت��ون، س��ه ده کانی ناوه ڕاس��ت،

. له 20س��ه رده می ت��ازه گه رایه تی و س��ه رده می ئه م��ڕۆ قۆن��اخی یه که م��دا یۆنانیه ک��ان له مه ڕ ئه و بنه ڕه ته دواون

19 Aristotle. “Metaphysics”, in Complete Works of Aristotle, vol. 2, )ed.( Jonathan Barnes, Princeton: Princeton University Press, 1995. Book II, 994b 1- 15, p. 1571

هایدیگه ر ئه م قۆناخانه به )مێژووی بوون( ناوزه د ده کات. 20


و هه بوویه ک دانه ناوه . بوون بۆ و)بوون( یان به هیچ شتێک ئه وان ئه و ڕاس��تیه ب��ووه ، که له هه م��وو ش��وێنێکدا خ��ۆی

. ئه م بۆچ��وون و21ده رخس��ته وه و به رجه س��ته ب��ووه تێگه یش��تنه، له وات��ای ب��ووی به ت��ایبه تی الی پارمه نی��دس و فیرگه فه لسه فیه که ی کێشه یه کی هه ره گ��رنگی فه لس��ه فه ب��ووه. پ��اش ئه م قۆن��اخه له گه ڵ س��ه رهه ڵدانی نه ری��تی مێت��افیزیکی ئه فالت��ون و س��ه رهه ڵدانی شارس��تانیه ت و ڕۆش��نبیری ڕۆمان��دا ڕاس��تی و وات��ای ئه و بوون��ه خ��رایه په راوێزه وه و له بیرچووه وه . له بری ب��وون هه ب��وویه ک، که خۆی پێویس��تی به ب��وونه ب��ۆ ئه وه ی هه بێت، به و ڕاس�تیه و بنه ڕه ته له ژوور هه بووه ک��انی دیکه وه دان��راوه. ڕۆمانیه کانیش له به ر کاریگه رێتی ئه م ش��ێوه مێت��افیزیکه دا زم��انی فه لس��ه فی یۆنانی��ان وه رگ��ێرایه س��ه ر زم��انه که ی خۆی��ان و زۆر زاراوه ی گرن��گ به جی��اواز ت��ر واتاکانی��ان

Physis ی��ان Physicsلێکدرایه وه . بۆ نم��وونه زاراوه ی فیزی��ک ب��ه یۆن��انی، که وات��ای س��ه رهه ڵدان، خ��ۆ- ده رخس��تن، خ��ۆ ڕاگرتن و به رده وامبوون ده به خشێت وه رگێڕا بۆ سروشت

natura.22 ئه مه ش ته سککردنه وه ی ئاسۆی فراوانی زاراوه فه لس��ه فیه که و ڕاس��تی ب��وونه ب��ۆ جۆرێ��ک ی��ان الیه نێکی

ڕاس��تیه که بوون. سروشت به ش��ێکه له ب��وون و الیه نێکی یه و هه مووی نیه . ته ماشاکردنی ئاسمانی پ��ان و به رین ل��ه کڵاوڕۆژنه یه کی ته س��که وه به ش��ێکی پانت��ایی ئاس��مان ده رده خات. ناتوانرێت ئه و به شه بکرێت به چیه تی ڕاس��تی و له ژوور هه موو به شه کانی دیکه وه ڕیزبک��رێت. هه ڵس�ان به م کاره و ت��یڕوانین له و کڵاوڕۆژنه یه وه توش��ی کێش��ه ی گ��وێنه دان ب��ه ڕاس��تی ب��وون و فه رامۆش��کردنی، ی��ان له ب��یرچوونی ئه و ڕاس��تیه مان ده ک��ات. ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی له قۆن��اخی دووه مه وه و له س��ه رده می

21 An Introduction to Metaphysics, p. 14 Martin Heidegger.

15هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 22


ئه فالتونه وه هه وڵیداوه له و کڵاوڕۆژنه یه وه بڕوانێته ڕاستی ب��وون. به ش��ێک له ب��وونی ب��ه بنه ڕه ت و به رز دان��اوه . هاوک��ات، ئه م بنه ڕه ته ی له ک��اریگه رێتی ک��ات و گۆڕانکارییه ک��ان دوورخس��تۆته وه و به ڕاس��تیه کی چه قوه ستاو و هه میشه نه گۆڕی داناوه . پاش ئه فڵاتون ئه م نه ریته به به رده وامی م��اوه ته وه و هه رج��اره به بێ گۆڕانک��اری بنه ڕه تی له ب��ۆ چ��وونه مێتافیزیکیه که ی��دا ده س��تکاریکراوه . ئه ریس��تۆ )ب��یری چ��اکه ی ڕه ه��ا( ی ئه فالتونی بۆ )سه ده می هۆشه کی( یان )جوڵێنه ری یه که م( گۆڕی��وه و له که لت��ووری ئ��ایینی ڕۆژئ��اوادا له س��ه ده کانی ناوه ڕاس��ت ئه م الیه نه به رزه ی ب��وون ب��ووه به )خ��وا(. له سه رده می تازه گه ریش��دا ئه م نه ریته به رده وام م��ایه وه و بوو به نه ری��تی دێک��ارتی و دوا فه یله س��وفیش ن��وێنه رایه تی ئه م شێوازه مێتافیزیکه بکات و ئاوه ڕ له )ب��وون( نه داته وه و ڕاس��تی ب��وون ب��ۆ الیه نێ��ک نه ک هه م��وو بگه ڕێ��نێته وه )نیتش��ه ( یه . های��دیگه ر له ب��یرچوون و ده س��تهه ڵگرتن له

داده نێت. له هیچگه رایه تیداNihilismبوون به هیچگه رایه تی )ب��وون( به ) هیچ( داده ن��رێت و ئ��اوه ڕ له الیه نێکی ب��وون

. به 23ده درێته وه و ئه و الیه نه به )ڕاس��تی( ده خوێ��نرێته وه دی��دی من، له به ر به س��تنه وه ی ب��یرکردنه وه ی مێت��افیزیکی نیتش��ه به ئه فالت��ونه وه های��دیگه ر هیچگه رایه تی نیتش��ه به

هایدیگه ر له سێ به رهه مدا واتای هیچگه رایه تی ڕوونکردۆته وه 23 و به م ش��ێوه یه باس��یده کات. له به ر ئه مه ش��ه، له وانه ک��انی له س��ه ر نیتش��ه، ئه م فه یله س��وفه به دوا ڕابه ری هیچگه رایه تی داده نێت.

بڕوانه :Martin Heidegger. Nietzsche, vol.4, David Farrell

Krell )ed.(, New York:Harper Collins, 1982. Pp. 198- 203

Martinهه روه ه��ا : Heidegger. Contributions to Philosophy (From Enowning), pp. 96-97


له و ک��اته وه له گه ڵ س��ه رهه ڵدانی24کالس��یکی داده نێت. نه ریتی مێتافیزیکی ئه فڵاتونی تاکو ئه م��ڕۆ، که س��ه رده می ته کنه لۆجیایه، ڕاستی بوون له بیرچۆته وه . به درێژایی ئه م سه رده مانه ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی له ڕاس��تی ب��وون و بنه ڕه تی له بنه ڕه تبه ده ری هه بووه ک��ان و خۆم��ان ن��امۆ کراوه و نه یتوانیوه بیناسێته وه . سه رده می ئه مڕۆش له ژێر ک��اریگه رێتی هه م��ان نه ری��تی هیچگه رایه تی��دا ب��ه ده زگ��ای

خ��ۆی ته کنه لۆجی��ا و ب��یرکردنه وه ی ماتم��اتیکی له نێ��و ئه م ب��ارودۆخه دا، که )جیه��انێکی.سه قامگیرکردووه

تاری��ک( ی پیکهێن��اوه ، جیهانێ��ک تێ��دا هه م��وو )ئ��ازادی و ، ب��یرکردنه وه ی25داهێنانێ��ک به ناش��رین ده بی��نرێت(

په راوێ��زه وه . ته ونهرافه لس��ه فی و ب��وونی م��رۆڤیش خ س��ه رهه ڵدانی ئه م جیه��انه ت��اریکه ئاک��امی له ب��یرچوون و وازهێن��انه له ڕاس��تی ب��وون. ن��امۆ ب��وونه له ڕاس��تی، که

دۆخێکی خنکێنه ر ده ک��ات و ڕێگه ی م��رۆڤ توش��ی ب��ارو نادات )پرسیاری مه زن( بکات و ڕه سه نانه له واتای ب��وون بکۆڵێته وه . دۆڕاندنی ده سته ڵاتی پرسیارکردن خس��ڵه تێکی گرنگی نامۆ بوونه . له به رئه وه ی بیرکردنه وه ی فه لسه فیانه به به رده وامی خ��ۆی به پرس��یاره مه زنه ک��انه وه مان��دوو ده کات هیچگه رایه تی و ده زگای ته کنه لۆجیای هیچگه رایه تی

.26و نامۆیی نابن به سه رچاوه ی سه رهه ڵدانی پرسیاره کان س��ه رده می ته کنه لۆجی��ا ن��امۆیییه و س��ه رده می پرس��یار نه ک��ردنه . داب��ڕانی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فه له ب��ابه ته

هیچگه رایه تی کالسیکی زاراوه یه که هایدیگه ر بۆ هیچگه رایه تی 24نیتشه به کاریهیناوه . له

زاراوه ی هیچگه رایه تی به رن��امه گه رییه وه دووره ، که من له په ڕتووکه که م��دا)نیتش��ه و پ��اش ت��ازه گه ری( ب��ۆ تیگه یش��تن له فه لسه فه ی نیتشه ئاماژه م بۆ کردووه . ب��روانه : محه مه د که م��ال،

.2006نیتش��ه و پ�اش ت�ازه گه ری، س�لێمانی، ده زگ�ای س�ه رده م، 220الپه ره

25 Martin Heidegger. An Introduction to Metaphysics, p. 38


بنه ڕه تیه که ی، که لێره دا بووه به له بیرچوون و به په راوێ��ز ک��ردنی ب��وون ی��ان به )هیچ( دان��انی ب��وون، به ش��ێوه یه کی ترله الی هیگڵ باسکراوه . بۆ ئه م بیریاره ش دابڕانه که نامۆ بوونی ئاگامه ندییه له بابه ته که وه ، که له ئاکامی ت��وێژینه وه ئه پس��تمۆلۆجیه که ی )ک��انت( ه وه س��ه ریهه ڵداوه . ئه م ن��امۆ

ئه گه ر ئاگامه ن��دی.بوونه ش بۆته هۆی شاردنه وه ی ڕاستی له ڕاس��تی ب��وون داب��ڕێت و نه ت��وانێت بیناس��ێت ڕۆڵێکی ک��رده گی له گ��ۆڕانی خ��ۆی و داکه وته که ی��دا ن��ابێت. ئاگامه ن��دییه کی ن��امۆ و راس��تی نه ن��اس ده س��ته ڵاتی گۆڕانک��اری وون��ده کات و له نێ��و ب��ارودۆخی )ڕووخ��ان( دا ده ژی . که وابوو، کاتی ئه وه هاتووه س��ه ره تایه کی ن��وێ ب��ۆ ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی ب��دۆزینه وه و له ن��امۆیی و ڕووخان ڕزگاربکرێت. سه ره تایه ک، که خ��ۆی به پرس��یاره مه زنه کانه وه مان��دووبکات و وه ڵامی��ان ب��داته وه . پرس��یاری مه زنیش سنووره کانی بیر کردنه وه ی زانس��تیانه و نه ری��تی مێت��افیزیکی ئه فڵات��ونی ده ب��ڕیت و خ��ۆی به بنه ڕه تێکی له بنه ڕه تبه ده ری گشتگر ده گه یه نێت. بنه ڕه تێک، که ئه م ی��ان

ئه و شته نیه ، به ڵکو بناخه ی هه موویانه .

بنه ڕه تێکه هه بووه کان به بێ ئه و نابن، هاوکات ئه ویش نین. مه زن��ترین پرس��یاریش له م س��ه ره تا ن��وێیه دا س��ه باره ت به

، چونکه بوون بنه ڕه تی هه م��وو Seinfrageواتای )بوون( ه . پێش مامه ڵه ک��ردن له گه ڵ27شتێکه به ڵام خۆی بێبنه ڕه ته

وه ڵامی پرسیاره که سه باره ت واتای بوون پێویسته ب��زانین ه��ۆی ئ��اوه ڕنه دانه وه ی فه یله س��وفه کان له ئه فالت��ونه وه له )بوون( چیه . لێره دا ئه م پرسیاره خۆی ده سه پێنێت، ب��ۆچی

26 Martin Heidegger. Contributions to Philosophy (From Enowning), p. 8627 Martin Heidegger. Being and Time, translated by John Macquarrie and Edward Robinson, Oxford: Blackwell, 1997. P. 1


)ب��وون( له م��ێژووی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیدا له ئه فالتونه وه له بیرچۆته وه و ئه م فه یله س��وفانه ڕووی��ان له

؟ خ��ۆ دوورخس��تنه وه ی ئه م28)هه ب��وو( یه ک ک��ردووه بیریارانه له گه ڕان به دوای واتای بووندا له سه ر سێ بنه ما

وان له و ب��اوه ڕه دان، که )ب��وون( هه مه کی ستاوه . ئه ڕاوه . ئه م29ت��رین چه مکه ، به ڵگه نه ویس��ته و پیناسیش��ناکرێت

س��ێ بنه م��ایه ب��وون به دۆگم��ا و هان��ده ر ب��ۆ له ب��یرچوونی بوون . له پێش هه مووی��انه وه ئه و خ��اڵه ڕوون��ده که ینه وه که

زانین چه مکه ک��ان ک��و ده )ب��وون( به چه م��ک داده نێت. وه بوونیکی ب��ابه تی و س��ه ربه خۆیان له ده ره وه ی ب��یرکردنه وه دا نیه . به ڵام ده ش��ێت ن��وێنه رایه تی بابه تێ��ک له ده ره وه ی بیرکردنه وه دا بکه ن. من ده ڵێم )ده شێت( چونکه مه رج نیه ب��ابه تی هه م��وو چه مکێ��ک له ده ره وه ی ب��یرکردنه وه دا بدۆزرێته وه . هه ندێک چه مک نوێنه رایه تی بابه تێکی ده ره کی ناکه ن و بیر کردنه وه دایهێناون. بۆ نموونه چه مکی )ئه سپی باڵ��دار( ن��وێنه رایه تی ب��ابه تێکی ده ره کی ناک��ات. ئه گه ر بوونیش به چه مک دابنرێت پێویس��ته له ڕی��زی یه کێ��ک له م چه مک��انه داب��نرێت. ئه وه بس��ه لمێنرێت، که چه مکی ب��وون نوێنه رایه تی بوونێکی ده ره کی ده کات ی��ان، وه ک��و چه مکی )ئه سپی باڵدار( ئه و نوێنه رایه تیه ش ده دۆڕێنێت. له حاڵه تی یه که م��دا، ئام��اژه ب��ۆ )ب��وون( وه ک��و داکه وتێکی ب��ابه تی له

ب��یرکردنه وه دا ده که ین. به ڵام ئای��ا ب��وون ش��تێکه ده ره وه ی په نجه ی ب��ۆ ڕاکێش��ین و له به رده س��تدا م��امه ڵه ی له گه ڵ��دا بکه ین؟ نه خ��ێر. )ب��وون(، که ب��ابه تی ت��وێژینه وه فه لس��ه فیه که مانه و پرس��یاره هه ره مه زنه فه لس��ه فیه که

)بوون( و )هه بوو( دوو شتی جیاوازن. )بوون( بنه ڕه تی 28 ( یSein)هه بوو( ه کانه و هایدیگه ر به زمانی ئه ڵمانی زاراوه ی )

بۆ داناوه . )هه بوو( بوونێکی هه نده کییه و به ئه ڵمانی پێیده وترێتSeinden له زمانی ئینگلیزیدا جیاوازی نیوانیان به نوسین

به پیتیbeing بۆ بوون و B به پیتی گه وره Beingدیاری کراوه بۆ هه بوو به کاردێت.bبچوکی

29 Martin Heidegger. Being and Time, pp. 22


خۆی پێوه ماندوده کات، شتێکی هه نده کی، وه کو ئه م م��ێزه و ئه و دره خته نیه له ده ره وه ی ب��یرکردنه وه دا ئام��اژه ی ب��ۆ بکرێت. هاوکات ڕاستیه که ، که م��ێز و دره خته که به بێ ئه و نابن. مێز و دره خت تاکو )بوون( ی��ان نه بێت ناناس��رێن. نه دۆزینه وه ی )بوون( له ده ره وه ی بیرکردنه وه دا زۆر بیریاری گه یاندۆته ئه و هه ڵوێسته ی )بوون( ڕه تبده نه وه و به شتێکی ڕاستی دانه نێن و په نا بۆ) ن��اوه ڕۆک( به رن. ن��اوه ڕۆک به و بنه ڕه ته داب��نێن، که ب��وونی هه م��وو ش��تێکی له س��ه ر راده وه س��تێت. ئه فالت��ون یه کێکه له و بیری��ارانه ی به م باوه ڕه گه یش��توه . ئای��دیا، که ف��ۆرمی هه مه کی و ڕاس��ته قینه ی هه م��وو ش��تێکه . هیچ ش��تێک به بێ ئه و ن��اوه ڕۆکه به رزه نیه . س��وهره وه ردیش، که خ��ۆی به ش��وێنکه وتوی ئه فالت��ون داده نێت پێش��ه وای ئه م ج��ۆره

له ب��یرکرد نه وه یه و مێت��افیزیکی ن��اوه ڕۆکگه رییه و االش��راق( به درێ��ژی له مه ڕ ئه مةپه رتووکه که ی��دا )حکم��

خ��اڵه ی نوس��یوه . هه وڵی��داوه بیس��ه لمێنێت، که )ب��وون( چه مکێکه له ڕی��زی چه مکه ک��انی دووه م، وه ک��و چه مکی ئه س��پی باڵ��دار ن��وێنه رایه تی ب��ابه تێکی ده ره کی ناک��ات و بوونێکی ناوه کی و بیره کی هه یه . ئێمه له ناسینی بابه تێکدا هه میشه ئاماژه بۆ ناوه ڕۆکی ده که ین و له مه ڕ)ب��وون( ی

. ئه م ش��ێوه 30ب��ابه ته که ن��ادوێین مێت��افیزیکه )ن��اوه ڕۆکگه رێتی(یه له س��ه رده می سه فه وییه کاندا له ئێران بوو به بناخه ی فێرگه ی فه لسه فی له ئه سفه هان و له دواییدا له تاران. به ڵام س�ه دره ئه ل�دین شیرازی، که به )مه السه دره ( ناسراوه له م نه ریته یاخیبوو. به پێچه وانه ی س��وهره وه ردی و ش��وێنکه وتوانی ف��ێرگه ی ن��اوه ڕۆکگه رایه تییه وه، که خۆش��ی یه کێ��ک ب��وو له وان، )ب��وون( ی پێش )ن��اوه ڕۆک( خس��ت و ف��یرگه ی

شه هاب ئه لدین سوهره وه ردی )شیخ االشراق( له ساڵی 30 رۆژهه ڵاتی کوردستان له دایکبووه له گوندی سوره به ردی1153

به تاوانی زه ندیه ، به فه رمانی سه الحه دینی1191و ساڵی .ئه یوبی خراوه ته زیندان و کوژراوه


بوونگه رایه تی دامه زراند.

من لێره دا بۆ مه به ستی ڕوونکردنه وه ی ن��زیکی ولێکچ�ونی بیروب��اوه ڕه فه لس��ه فیه کانی س��وهره وه ردی ئه و نه ریته فه لس��ه فیه ڕۆژئ��اوایه ی له ئه فالت��ونه وه ب��وونی خس��تۆته په راوێزه وه ئه م به راورده م کردوه . هایدیگه ر ئاگ��اداری ئه م مشتومڕه ی نێوان بیریارانی ناوه ڕۆکگه رێتی و بوونگه رێتی له ئه سفه هان و شیراز نه بووه و سه رده مه که شی جی��اوازه . به ڵام نک��ۆڵی له وه ن��اکرێت، که له هه ن��دێک ڕووه وه ، ئه م دوو شێوه بیرکردنه وه یه له دوو شارستانیه ت و سه رده می

.جیاوازدا له یه کدی ده چن

بنه م��ای دووه می دۆگم��اکه گ��وایه ب��وون به ڵگه نه ویس��ته و ن��اتوانرێت ب��اس له ش��تێک بک��رێت ت��اکو ئه و ش��ته ب��وونی نه بێت له گه ڕان به دوای وات��ای بوونم��ان دوورناخ��اته وه . مه به ست له توێژینه وه که مان س��ه لماندنی ب��وونی )ب��وون( نیه ، به ڵک��و لێک��دانه وه ی وات��اکه یه تی. بنه م��ای س��ێیه میش له س��ه ر زه مینه ی ئه و ب��اوه ڕه دامه زراوه ، که م��ادامه کی )بوون( هه مه کیترین چه مکه و چه مکێکی له خۆی به رزتری نیه ئه وا به گ��وێره ی ل��ۆجیکی ئه ریس��تۆ پێناس��ناکرێت. ب��ۆ ئه ریس��تۆ پێناس��ه )جنس( و )جی��اوازیی( ده رخس��تنه . له پێناسه کردنی مرۆڤدا، وه کو ئاژه ڵێکی ژیر، ئاژه ڵ )جنس(ه و ژیری جیاوازی ئه م ئ��اژه ڵه یه له گه ڵ ئاژه ڵه ک��انی دیکه دا. چه مکی ب��وون له هه م��وو چه مکێکی دیکه به رزت��ره و جیاوازیشی نیه . له به ر ئه مه پێناس��ناکرێت. ئه م بنه م��ایه ش زه مینه یه کی پته وی نیه . له الیه که وه یاس��ای پێناس��کردنی

ئه ریستۆ، که دوایاساو تاکه یاسانیه ، به س��ه ر چه مکێکداده س��ه پێت، که )جنس( و)جی��اوازی(

هه بێت. له الیه کی دیکه وه ، مه رج نیه چه مکێ��ک نه خ��رێته به ر ڕۆش��نایی ئه م یاس��ایه ی ئه ریس��تۆ وازیلێبهێنریت. پێویس��ته ڕێگه یه کی دیکه ب��ۆ تێگه یش��تن له واتای ئه و چه مکه ب��دۆزرێته وه . های��دیگه ر، به م ج��ۆره ، ئه و


س��ێ بنه م��ای دۆگم��ایه هه ڵده وه ش��ێنێته وه . پێویس��تکردنیپرسیار وسه باره ت به واتای )بوون( زیندوو ده کاته وه .

ڕه ش��دا پێچ��راوه ته وه . ئه مه ش له خۆی��دا پێویس��تیه ک ب��ۆ س��ه رهه ڵدانی پرس��یارکردن له ب��اره ی وات��ای ب��وونه وه

.31فه رزده کات

پرسیارکردن ده سته ڵات و خسڵه تێکی مرۆڤانه یه . خولی��ای گه ڕان و ت��وێژینه وه و تێگه یش��تن له ش��ته نه ناس��راو و نه زانراوه ک��ان ده رده خ��ات و ئ��اره زووی هه ڵوه ش��اندنه وه ی دۆگم��ا دامه زراوه کانیش��ه . ئام��اژه ب��ۆ ده س��ته ڵاتی هه ڵوه شاندنه وه و دامه زران��دن له ب��وونی تێگه یش��تنمان له بوون و واتای بوون له نێو کاڵایه کی مرۆڤداده کات. مرۆڤ له پرسیارکردندا ده سته ڵاتی خۆی به رجه سته ده ک��ات و له پێن��اوی هه ڵوه ش��اندنه وه ی دۆگم��ایه کی ب��اوو دۆزینه وه ی نه زانراوێک��دا ده یخ��اته گه ر. له به ر ده رخس��تنی ئه م ده سته ڵاته شه ، له نێ��و که لت��ووره س��ه رکوتکه ره کاندا، ڕێگه به پرس��یارکردن ن��ادرێت. ئه و ده س��ته ڵاته ب��ۆ م��انه وه و به رده وامی نه ریته س��ه رکوتکه ره که داگ��یرده کرێت. ئه گه ر ئه و نه ریته س��ه رکوتکه ره ڕێگه به س��ه رهه ڵدانی پرس��یاکردنیش ب��دات،ده بێت دڵنی��ا بێت له وه ی پرس��یارکردنه که ب��ۆ هه ڵوه ش��اندنه وه ی خ��ۆی نیه و

ن��رێن. له م وه ڵامه کانیش به ئام��اده کراوی و له پێش��تر داده حاڵه ته دا پرسیاکردن و پرسیارنه کردن وه کو یه کن، چ��ونکه ئه م پرس��یارکردنه ی ڕێگه ی پێ��دراوه ده س��ته ڵاتی هه ڵواش��اندنه وه ی نیه . پرس��یارکردنێکه ، که وه ڵامه که ی له نێ��و خۆی��دا هه ڵگرت��وه و ئه وه ی ئاڕاسته ش��ی ده ک��ات

که. پرسیارکردنی ڕه سه نانه ناڕوانێته کێشه ی پرسیاکردنه ڕه سه ن، که له و پرس�یارکردنه ی نێ��و نه ریته س�ه رکوتکه ره که وه جی��اوازه ، له گه ڵ ب��وونێکی ڕه س��ه ندا له و نه زانینه وه

31 Martin Heidegger. Being and Time, p. 23


س��ه رهه ڵده دات، که خواس��تی زانی��نی هه یه . گه ڕانیکی ڕاسته قینه یه ، نه ک باو یان چ��اولێکه رانه به دوای ڕاس��تیدا. پرس��یاکردنی ڕه س��ه نانه مه ترس��یه کی گه وره یه ب��ۆ س��ه ر هه م��وو نه ری��تێکی س��ه رکوتکه رو دۆگم��ایه کی دامه زرێ��نراو چ��ونکه به ده س��ته ڵاتی هه ڵوه ش��اندنه وه ی م��رۆڤ

ده هێنێته کایه وه . پرسیارکردن سێ الیه نی گۆڕانکارییه کان پرس��یارکه ر، پرس��یارکردن :گرنگ و پێکه وه گرێدراوی هه یه

و ئه و ب��ابه ته ی پرس��یاری له ب��اره وه کراوه . پرس��یارکه ر ب��وونێکی ئاگامه ن��دانه ی هه یه ، که به پرس��یارکردن ئاگامه ندێتی خۆی ده سه پێنێت. ده سه ڵاتی پرسیارکردنی بۆ هه ڵوه شاندنه وه و دامه زراندن به کارده هێنێت. پرسیارکردن ئه وه ده رده خات، که پرسیارکه ر ویستی گ��ۆڕانی هه یه ، به دوای وات��ای نوێ��داده گه ڕێت. دۆزینه وه ی وات��ای ن��وێش ڕه ت��دانه وه ی وات��ا ب��او و ک��ۆنه که یه ، که له گه ڵ دۆزینه وه و دامه زراندنی واتا ن��وێکه دا هه ڵده وه ش��ێته وه . ل��ێره دا مه رج نیه ب��ابه تی پرس��یاکردنه که به ته واوی نه زان��راوبێت. ده گ��ونجێت هه ن��دێک زانی��اری دامه زراوی له ب��اره وه له ئارادابێت، یان ش��تێکی ناس��راو بێت، به ڵام ک��اتی گۆڕی��نی زانیارییه دامه زراوه ک��انی ه��اتوه ، چ��ونکه ڕاس��ته قینه ی ئه و بوونه به ته واوی ده رناخه ن. له هه مانکات��دا ده ش��ێ پرس��یار له بابه تێکه وه بکرێت، که زانیاری له باره وه دانه مه زرابێت. له هه ردوو ح��اڵه ته که دا پرس��یارکردنه که له نه زانینه وه س��ه رهه ڵده دات و به میت��ۆدی هه ڵوه ش��اندنه وه خ��ۆی به وه ڵامێ��ک ده گه یه نێت، که له پێش��تر نه زان��راوه . پێویس��ته وه ڵامی هه م��وو پرس��یارێک، که ده ک��رێت جی��اوازتربێت له زانی��ارییه دامه زراوه له پێش��تره که . له م جی��اوازییه دا گۆرانکارییه ک��ان س��ه رهه ڵده ده ن و ب��یرکردنه وه به ره وپێشه وه ده ڕوات. ب��ابه تی پرس��یارکردنیش، که الیه نی

ناس��راوه ، سێیه مه ، ش��تێکه به ته واوی ی��ان به ن��اته واوی نهبۆیه پرسیاری له باره وه ده کرێت.


پرسیاره که مان، لێره دا، له باره ی واتای)بوون( ه . ب��وونیش ب��ابه تێکی به رده س�ت و هه ن��ده کی نیه . )هه ب��وویه ک( نیه له ش��وێنێکدا دان��رابێت و به ئاس��انی ب��دۆزرێته وه . ئه مه ش خس��ڵه تی ن��ا- ئاس��انی به پرس��یاره که ده دات. هه روه ه��ا )ب��وون( بنه ڕه تێکی له بنه ڕه تبه ده ری هه م��وو هه ب��وویه که ، ب��وونی هه م��وو ش��تێکه . له به ر ئه مه پرس��یارکردنه که مان خسڵه تێکی دیکه وه رده گرێت. ده بێت به مه زنترین پرس��یار، چ��ونکه خ��ۆی له قه ره ی مه زن��ترین کێش��ه ده دات. پرس��یارکردن س��ه باره ت ب��وون گران��ترین و مه زن��ترین پرسیارکردنه . پێویسته وه ڵامدانه وه که شی گۆڕانک��ارییه کی بنه ڕه تی له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیدا دروس��تبکات. تێگه یش��تنی ئۆنتۆل��ۆجی )مێت��افیزیکی( له پێش��تر

دامه زرێنراومان سه باره ت به بوون هه ڵبوه شێنێته وه .

پرس��یارکردن له ب��اره ی وات��ای )ب��وون( زه روره ت و پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجیه ب��ۆ هه م��وو ش��ێوه پرس��یاره کانی دیکه له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیدا. له به رئه وه ی)ب��وون( بنه ڕه تی هه م��وو ش��تێکه ئه م زه روره ته ده رده خ��ات و

(32. )32پێشمه رجبوونی ئۆنتۆلۆجیانه ی خ��ۆی ده س��ه پێنیت پێویس��ته ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیانه ، که له س��ه رده می ئه فالتونه وه توشی نامۆیی بووه ، به م پرس��یاره هه ره گ��ران و مه زنه وه خۆی ماندوو بکات و بنه ڕه تی خۆی بناس��ێته وه . ئه و ب��وونه ی پرس��یاری له ب��اره وه ده که ین ب��وونی هه م��وو ش��تێکه . ئه مه ش ئه وه ده گه یه نێت، که ئێمه به دوای بنه ڕه تی هه م��وو ش��تێکدا ده گه ڕێین. بنه ڕه تێ��ک هه م��وو ش��تێکی له س��ه ر دامه زرابێت و ئه و بنه ڕه ته ش، هاوک��ات، هیچ ک��ام له و ش��تانه نه بێت. له م پێگه یه وه، ده گه ینه ئه و ب��اوه ڕه ی، که ده م��انه وێت ئۆنتۆل��ۆجیه ک س��ه باره ت به و بنه ڕه ته پێکبهێنین. له به رئه وه ی بابه تی ئه م ئۆنتۆلۆجیه، به پێچه وانه ی بابه ته ک��انی دیکه وه بنه ڕه تێکی له

29 هه مان سه رچاوه ی پێشو، الپه ڕه 32


بنه ڕه تبه ده ره ، ئه م ئه نتۆل��ۆجیه ش ده بێت به )ئۆنتۆل��ۆجیFundamentalبنه ڕه تی( Ontology33. حه زده که م ئه و)33(

خ��اڵه ش ڕوونکه مه وه ، که ئه م بۆچ��وونه ی های��دیگه ر له بۆچوونی ئه ریستۆوه ، سه باره ت به )فه لسه فه ی یه که م( و

یه وه جی��اوازه . ئه ریس��تۆ له نێ��و )ئۆنت��ۆ تیۆل��ۆجی( هه بووه کان��دا ئام��اژه ب��ۆ هه ب��وویه کی به رز ده ک��ات و )ئه و( هه بووه به رزه به بوونی یه که م داده نێت. ت��وێژینه وه ش له و ب��وونه به فه لس��ه فه ی یه که م ناوزه د ده ک��ات. های��دیگه ر ب��اوه ڕی به هه ب��وویه کی به رز، وه ک��و ب��وونی یه که می ئه ریستۆ نیه . ئه و به دوای ڕاس��تیه کداده گه ڕێت، که ب��وونی هه مووش��تێکی له س��ه ر ڕاده وه س��تێت. له به ر ئه وه ی ئه و

نیه .Transcendentڕاستیه ب��وونی هه م��وو ش��تێکه ئه وا به رز به ڵام هاوکات ئه و یان ئه م ش��ته ش نیه . ب��ۆیه ده ت��وانین به به رزی دابن��ێین. به رزێ��تی ئه م ڕاس��تیه، به پێچه وانه ی به رزێتی بوونی یه که می ئه ریستۆوه ، نه که وتۆته ژوور ک��ات

ش��وێن و و ش��وێن و دیارده ک��انه وه . ئه و ڕاس��تی ک��ات و )ب��وون( هیچدیارده ک��انه و ئه وانیش نیه . وه ک��و چ��ۆن به بێ

به بێ ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تی ش��تێک ن��ابێت، به م ج��ۆره ش شێوه جیاوازه ک��انی دیکه ی ئۆنتۆل��ۆجی، وه ک��و ئۆنتۆل��ۆجیه ناوچ��ه گه رییه ک��انیش ن��ابن . توێژینه وه کانم��ان له س��ه ر

. ئۆنتۆل��ۆجی34سروشت و میژوو به م ڕاستیه وه به ستراون ن��اوچه گه رێتی، له هه رچ الیه نێکی ب��وون بک��ۆڵیته وه، پێویس��تی به ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تیه . ئه مه ش ته نی��ا پێویس��تیه کی لۆجیکمه ن��دانه نیه و هه م��وو الیه نیکی ب��وون

ڕاگیرده کرێت. له سه ر ئه و بنه ڕه ته ئۆنتۆلۆجییانه

توێژینه وه ئۆنتۆلۆجیه بنه ڕه تیه که مان مامه ڵه له گه ڵ وات��ای بوونداده کات. له پێشتریش باسمانکرد، ئه م بوونه ش��تێکی هه بوو نیه ، به ڵکو ب��وونی هه مووش��تێکه و بنه ڕه تی هه م��وو

34الپه ڕه ( هه مان سه رچاوه، 33 هه مان سه رچاوه . 34


هه ب��وو یه که . هاوک��ات دۆزینه وه ی )س��ه ره تایه ک( ب��ۆ ده س��تپێکردنی توێژینه وه که م��ان ده بێت به کێش��ه و خ��ۆی فه رزده کات. ئێمه ، بۆ لێکۆڵینه وه له واتای ب��وو ن، ده بێت له سه ره تایه که وه ده س��ت به لێکۆڵینه وه که م��ان بکه ین. به ڵام ئه و سه ره تایه چیه و چۆنه ؟ چۆن هه ڵیبژێرین؟ چی ش��تێک

بکه ین به خاڵی ده رچوونمان؟

دۆزینه وه ی ئه م س��ه ره تایه ب��ۆ لێکۆڵینه وه که م��ان هه نگاونانێکی گرنگ و)ج��دی( یه ، چ��ونکه له و س��ه ره تایه وه به کۆت��ایی گه ش��ته که مان ده گه ین. له وێ��وه ڕێگه ده گ��رین و کۆتایی گه شته که مان ده بینین و وێڵ ن��ابین. به ک��ورتیه که ی، لێکۆڵینه وه که م��ان له الیه نێکی ئه م ب��وونه وه به ره و ب��وونه )هه م��وو( ه که ده س��تپێده که ین. ئه م الیه نه له الیه نه ک��انی دیکه ی بوونه هه مووه که گرنگتره ، بۆیه ئێمه کردووم��انه به س��ه ره تا ب��ۆ گه ش��ته که مان. له تێگه یش��تنمان له م الیه نه وه به ره و هه مووه که ده ڕۆین. که واب��وو، له س��ه ره تاوه ده بێت له ب��وونی ئه م س��ه ره تایه بک��ۆڵینه وه . له وات��ای س��ه ره تاکه تێبگه ین. ئه م تێگه یش��تنه ش بکه ین به پێش��مه رج ب��ۆ

تێگه یشتنمان له واتای بوونه هه مووه که . .بوونی‌م@@رۆڤه‌خۆی ده سه پێنێت دائه و سه ره تایه ی لێره

ئاگامه ن��دانه ده ژی. ئاگامه ن��دی ئه م ب��وونه که،بوونێکه جی��اوازییه کی بنه ڕه تی له گه ڵ وتایبه تمه ن��دێتی م��رۆڤه

دیکه و ئه م ب��وونه دا دیاری��ده کات. له الیه که وه هه بووه ک��انیمرۆڤ، وه کو هه بووه کان بوونێکی هه ن��ده کی و ئۆن��تیکی )

ontic. ی هه یه و له نێ��و جیهان��دایه و له ڕی��زی هه بووه ک�انه ) به ڵام، له س��ه رو ئه م ش��ێوه بوونه وه م��رۆڤ ت��اکه ب��وونێکه هه وڵ��ده دات له وات��ای ب��وون تێبگ��ات وپرس��یار له باره یه وه بک��ات. ئه مه ش م��رۆڤ له خ��انه یه کی

داتێ. به م ده ه یئۆنتۆلۆجیی��انژوورت��رداده نێت و ب��وونێکی ج��ۆره ئه م س��ه ره تایه ی ئێمه )هه ب��وو( یه ک نیه ، که له

ب��وونێکه به هه ب��وو.چوارچێ��وه ی چیه تی خۆی��داده رنه چێت داده ن��رێت و دان��انرێت، چ��ونکه ئۆنتی��ک- ئۆنتۆل��ۆجیه ، ی��ان


ئه وبوونه یه ، که به رده وام خ��ۆی ڕه ت��ده کات و هه وڵ��ده دات . خس��ڵه تی ئۆنتی��ک- ئۆنتۆلۆجی��انه ی35له واتای بوون تێبگات

ئه م بوون��ه له ده س��ته ڵاتی پرس��یارکردندایه . ب��وونێکه به و ده س��ته ڵاته وه به رده وام له پرۆس��ه ی هه ڵوه ش��اندنه وه و دامه زراندنی واتاکان��دایه . ئه و، وه ک��و هه م��وو هه بووه ک��انی ده وروبه ری ش��تێکه ، که هه یه ، به ڵام ب��وونی ئه و له ب��وونی

ب��وو نی کانه وه جیاوازه و ئۆنتۆلۆجیان��ه یه . هه بووه ئۆنتیکیه مرۆڤ، ی��ان ئه م ب��وونه ئ��ۆنیتکه - ئۆنتۆل��ۆجیه ئاگامه ن��ده و پرس��یارکه ره و تایبه تمه ن��دێتی خ��ۆی هه یه . ئه م تایبه تمه ندێتیه ، له پێشتر له الیه ن ف�ێرگه فه لس�ه فیه کانه وه باسنه کراوه ، ب��ۆیه ده بێت به زم��انێکی فه لس��ه فی ن��وێ له

کاتیگۆریی��انه وه وات��ای ب��وونی بک��ۆڵینه وه و به و زم��ان و که هه بووه ک��انی پێناس��ده کرێت. له م رووه وه ، گرێینه ده ین،

هایدیگه ر ڕادیکاڵانه زمانێکی فه لسه فی نوێ داده هێ��نێت و )بوون لێره ( ناوزه دده ک��ات وDaseinئه م بوونه به )دازاین(

کاتیگۆرییه ک��انی ئه ریس��تۆ ب��ۆ ت��وێژینه وه ی ئه م ب��وونه . 36ڕه تده کات

‌دازاین‌و‌ده‌رچ@@@@@@وون‌له‌‌نه‌رێ@@@@@@تیدێکارتی

ها یدیگه ر له هه لبژاردنی ئه م زاراوه یه دا ب��ۆ ب�وونی م�رۆڤ مه به س��تی ت��ایبه تی خ��ۆی هه یه . ئه و ده یه وێت

32 هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 35 ئه ریس��تۆ ده ک��اتیگۆری له په ڕتووکه که ی��دا ڕیزک��ردووه ، که 36

وات��ای هه م��وو ش��تێک تێبگه ین. له به ر ڕۆش��ناییاندا ده ت��وانرێت له کان له م په ڕتووکه ی ئه ریس��تۆدا به م ج��ۆره ڕیزک��راون ییهکاتیگۆر

ک��اتیگۆرین: )جه وهه ر، چ��ۆنیه تی، چه ن��ده کی، په یوه ن��دی، ش��وێن، .Aristotleبڕوانه : کات، باریان دۆخ، حاڵه ت، کردار، کارتێکردن(

“Categories” in Complete Works of Aristotle, vol. 1, pp. 7-15


گۆرانک��ارییه کی فه لس��ه فی بهێنێته ک��ایه وه و س��ه ره تایه کی نوێ له بیرکردنه وه ی فه لسه فیدا ب��دۆزێته وه . ئه م ک��اره ش به پرس��یاره مه زنه که وه س��ه باره ت وات��ای ب��وون و لیکۆڵینه وه له ب��وونی م��رۆڤ، وه ک��و یه که م هه نگاون��ان ب��ۆ وه ڵام��دانه وه ی پرسیاره که وه به س��تراوه و دۆزینه وه ی زم��انێکی ن��وێی فه لس��ه فیانه یه . تێگه یش��تن له ب��وونی م��رۆڤیش له م س��ه ره تا ن��وێیه وه پێویس��ته له نه ریته مێت��افیزیکیه که ی س��ه رده مه که ی ی��اخیبێت و ته فس��یرێکی دیکه ب��ۆ ئه م ب��وونه بک��ات. ب�ۆ ئه وه ی باش�تر له ته فس��یره ن��وێکه ی های��دیگه ر تێبگه ین ب��ا ئاوه ڕێ��ک له و نه ریته فه لس��ه فیه ب��ده ینه وه ، که های��دیگه ر شۆڕش��ی به س��ه ردا ده ک��ات و ب��زانین ب��وونی م��رۆڤ له و نه ریته دا چ��ۆن

لێکدراوه ته وه .

ئه و نه ریته فه لس��ه فیه ی ل��ێره دا مه به س��تمانه ، نه ری��تی ت��ازه گه رایه تیه ، به ت��ایبه تی ئه و ت��ازه گه رایه تیه ی له س��ه ر زه مینه ی مێت��افیزیکی دێک��ارتی بن��اخه ی داکوت��اوه . مێت��افیزیکی دێک��ارتیش له بنه ڕه ت��دا ئه ریس��تۆیانه یه و ده توانین نه ریته که، به شێوه مێتافیزیکی ئه ریستۆ- دێکارتی دابن��ێین. بێگوم��ان، های��دیگه ر ئه م زاراوه یه ی ب��ۆ نه ریته که به کارنه هیناوه و له ئه نجامی لێک��ۆڵینه وه و بۆچوونه که مان��دا سه ریهه ڵداوه . به بیروڕای من نه ریتی دێکارتی )تازه گه ری( باشتر له به ر ڕۆش��نانی نه ری��تی ئه ریس��تۆییدا ده ناس��رێت، چ��ونکه بنه م��ا مێتافیزیکیه کانی��ان به یه ک��دی ده گه ن. هه ردووکیان دووه لیس��تانه ده ڕواننه ب��وون و ده یگه رێننه وه بۆ دوو سه رچاوه ی جیاواز و به یه کنه گه یشتوی وه کو ه��ۆش و ئه ستو. هه ریه کێ�ک له م الیه ن�انه ی ب��وون ده ت��وانێت به بێ الیه نه که ی دیکه هه بێت و به رده وامیش بمێنێته وه . هاوکات، ئه م بۆچ��وونه نک��ۆڵی له هه ن��دێک ورده جی��اوازی نێ��وان دوونه ریته که ناکات. من ناڵێم دێکارت منداڵی ئه ریستۆیه و ئه م منداڵه ش به ته واوی له ب��اوکی ده چێت. ده س��تپێکردنه فه لس��ه فیه که ی دێک��ارت به )کۆجیت��ۆ( به ڵگه نه ویس��ته که ی


الدانێکی ئاش�کرایه له ئه ریس��تۆ، به ڵام هێش�تا دێک��ارت ل�ه ئاکامی توێژینه وه که یدا نه گه یشتوه به باوه ڕێک له دۆگم��ای ئه ریس��تۆوه جی��اوازبێت. له ڕوانگه دووه لیس��تیه که ی دێکارته وه ه��ۆش)گی��ان( و ئه س��تۆ)م��اته ر( دوو ن��اوه ڕۆکی جی��اوازن. یه که می��ان نه گ��ۆر و چه ق وه س��تاوه و ک��ات و ش��وێن، که دووخه س��ڵه تی ن��اوه ڕۆکه ئه س��تۆییه که ن،

ب��وونی ه��ۆش به م ش��ێوه یه ، له ودی��و .کارن��اکه نه س��ه ری ئه س��توییه وه په یوه ن��دی له گه ڵ رووداوه ک��انی نێ��و جیه��انی

ده به ستێت. به ڵام په یوه ندییه که ی )زه روری( نیه .دائه ستویی ئه و ده ت��وانێت به بێ ئه س��تو هه بێت. ب��وونی م��رۆڤیش وێنه یه کی بچ��وکی ئه م په یوه ن��دییه یه له نێ��وان ه��ۆش و

ئه ستودا. مرۆڤ هۆشه له نێو ئه ستو)له ش( دا.

و ه��ۆش و له ش له بنه ڕه ته وه دوو ڕاس��ته قینه ی جی��اوازن بۆ دوو ناوه ڕۆکی جیاواز و پێکه وه گ��رێنه دراو ده گه ڕێنه وه . ئه م یه کگ��رتنه ناپێویس��ت و ق��ایمنه کراوه ، له کۆجیت��ۆکه ی دێکارت��دا به ئاش��کرا دی��اره . دێک��ارت له کۆجیت��ۆکه دا)من بیرده که مه وه ، که وابوو من هه م.( بیرکردنه وه به خس��ڵه تی

داده نێت. ناوه ڕۆکی هۆش��ه کی و هه ب��وونیش به ئه س��تویی ئه م دووالیه نه ش، که له پێش��تر ئاماژه م��ان ب��ۆکردن په یوه ن��دییه کی زه روریی��ان نیه و به تون��دی پێکه وه گ��رێنه دراون. له م بۆچ��وونه وه م��رۆڤ له ش نیه ، به ڵک��و له شی هه یه ، یان له شی پێدراوه . ئه و ب��وونێکی جی��اوازتره ،

که له ن��او ک��ات و شتێکه له ودیوو ئه و ب��وونه ئه س��توییه وه، ش��وێنداده بینرێت. له به ر ئه وه ی ه��ۆش ن��اوه ڕۆکێکی س��ه ربه خۆیه و پێویس��تی به ئه س��تو ب��ۆ ب��وونی نیه ، ئه وا ده گه ینه ئه و ئاک��امه ی، که له م ش��ێوه مێت��افیزیکه دا م��رۆڤ ب��وونێکه )ن��اوه ڕۆکێکی هۆش��ه کی( ی��ان گی��انه کییه و به بێ )له ش( ده توانێت هه بێت و به تێکشکاندنی له شی کۆتاییش

.37به بوونی نایه ت

بۆ زیاتر تێگه یشتن له م کێشه یه بڕوانه : 37


له پێش های��دیگه ردا بیری��ارانی ف��ێرگه ی ئه زم��وونگه ری، وه کو ج��ۆن ل�ۆک و ب��ارکلی و دایڤ��د هی��وم ڕه خنه ی��ان له م

له هه موویان گرنگتر)هیوم( ه ،.بۆچوونه ی دێکارت گرتووه که بوونی هۆش و ب��یره زکماکییه ک��ان ڕه ت�ده داته وه . به ڵام ئه م بیری��ارانه ئاوه ڕی��ان له پرس��یاره مه زنه فه لس��ه فیه که سه باره ت به واتای بوون نه داوه ته وه . هه رچه ن��ده ئه م س��ێ بیری��اره به ئه زم��وونگه ری ناس��راون و س��ه رچاوه ی سه رهه ڵدانی زانین بۆ ئه زموونی هه س��ته کی ده گه ڕێننه وه ، بێجگه له هیوم، که به توندی ڕه خنه له دێکارت ده گ��رێت و ب��یرۆکه ی ناس��نامه ی ن��اوه ڕۆکی هۆش��ه کی به ئه فس��انه داده نێت، دوو بیری��اره که ی دیکه باوه ری��ان به و ن��اوه ڕۆکه به ش��ێوه یه کی دیکه هه ی��ه و نه ی��انتوانیوه به ته واوی

. 38ڕه تیبده نه وه

بوونی مرۆڤ، وه کو ناوه ڕۆکێکی هۆش��ه کی و گرێ��دانی به له شه وه ئه وه ده گه یه نێت، که مرۆڤ بوونێکی به رزی هه یه و خزێنراوه ته نێو له شه وه . به ڕێگه ی له شه وه له نێ��و ک��ات و ش��وێندا م��امه ڵه له گه ڵ ڕووداوه کان��ده کات. ئه م ب��وونه جیهانی نیه و سه ر به )ئێره (نیه . جیهان نیشتمانی ڕه سه نی

ن��امۆیه . ب��وونی له نێ��و ئه م جیه��انه دا ل��ێره ئه و نیه وRené Descartes. “Meditations on First Philosophy”, in The PhilosophicalWritings of Descartes, vol. 2, Cambridge: Cambridge University Press, 1999.Sixth Meditation, pp. 50- 62

38 David Hume. A Treatise of Human Nature, second edition, Oxford: At the Clarendon Press, 1985. Pp. 252- 256


سنوورکێشانه به ده وری ده سته ڵات و بیرکردنه وه یدا.

مرۆڤ ب��وونێکی هۆش��ه کی نادی��اره له ودی��وو له به رئه وه ی له شه وه ، ئه وا به )له ش( ناناسرێت. ئه و ب��وونه نادیاره ش��ی ناکه وێته به ر ڕۆش��نایی ئه زموونه ک��انه وه . به م ج��ۆره )من(، وه ک��و ن��اوه ڕۆکێکی هۆش��ه کی نادی��ار له نێ��و له ش��مدا به ش��اراوه یی ده مێنمه وه و ت��اکو به ڕێگه ی ب��یرده ربڕین و هه ڵوێس��ت هه ن��دێک له والیه نه ش��اراوه یه م ده رنه خه م که س��انی دیکه ن��اتوانن بم��دۆزنه وه . که س��انی دیکه له په نجه ره ی چاوه کانی��انه وه ده ڕواننه من وته نیاله ش��م ده بینن. م��نیش)ئه وان( ن��ابینم، چ��ونکه نه ئه وان و نه من له شین. ده ستنیشانکردنی الیه نی هۆشه کی له م ب��وونه دا و دووره الیه نی ئه م الیه نه له گۆرانکارییه ک��انی نێ��و ک��ات و ش��وێن وابه س��ته به خۆرس��کی چه س��پاوو نه گ��ۆڕی ئه م الیه نه وه ، که له پێش��تر به چه ک و تف��اقی زانینه

زکماکیه کانه وه په یدابووه .

به م ش��ێوه یه ، ب��وونی م��رۆڤ، له نه ری��تی دیکارتی��دا، ن��اوه ڕۆکێکی گی��انه کی ی��ان)ش��ت( ێکه له م��ێژوو ڕووتکراوه ته وه و خۆرسکێکی له پێشترو نه گۆڕی پێدراوه . ب��وو نێکه ناچ��ار نه ک سه ربه س��ت له م جیهانه ش��دا خ��ۆی به بێگانه و ن��امۆ ده بی��نێت. های��دیگه ر به رانبه ر ئه م بۆچ��وون و تێگه یش��تنه دێک��ارتیه نای��ار ڕاده وه س�تێت و ڕه تی�ده داته وه . ده یه وێت ته فس��یرێکی ن��وێ ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ بک��ات و

هێ��نێت. ئه و زاراوه ی)ن��اوه ڕۆکی هۆش��ه کی( به ک��ار نه پرسیاره ی لێره دا خۆی ده س��ه پێنێت ئه وه یه ، ئه گه ر ب��وونی مرۆڤ ناوه ڕۆکی هۆشه کی و خۆرسکی نه گۆڕو له جیهان ڕووتک��راوه نه بێت، چ��ۆنه و چیه ؟ ب��ۆ های��دیگه ر م��رۆڤ ناوه ڕۆکی گیانه کی نیه و خۆرس��کێکی نه گ��ۆڕی پێنه دراوه . ب��وونێکه ل��یره دا)دازاین( له نێ��و جیهان��دا و به بێ جیه��ان


. ئه مه ش دابڕانی ئه م ب�وونه یه له هه م�وو بنه م�ا و39نابێت س��ه رچاوه یه کی نادی��ار و مێت��افیزیکیه وه و گرێ��دانێتی به جیه��ان و م��ێژووه وه . )دازاین( یش ب��وونێکی هه مه کی و ف��ۆرمێکی به رزی ئه فالت��ونی نیه ، له هه مووحاڵه تێک��دا ئه و

. ئه و40بوونه یه ، که )من( م، یان)من( یه کێکم له دازاینه کان کێشه یه ی یه خه م��ان ده گ��رێت ش��ێوازی تێگه یش��تنمانه له م بوونه . چونکه با ئه وه مان له بیرنه چێت، که مه به ستی ئێمه له توێژینه وه که مان گه ڕانه به دوای وات��ای بوون��دا. ئێمه له تێگه یشتنمان له بوونی مرۆڤه وه )دازاین(، وه ک��و س��ه ره تاو یه که م ویس��تگه ی گه ش��ته که مان خۆم��ان به دوا ویس��تگه ده گه یه نین وده م��انه وێت له وات��ای ب��وون تێبگه ین. تێگه یش��تنمان له دازاین له س��ه رزه مینه ی ئۆنتۆل��ۆجیه بنه ڕه تیه که ڕاده وه س��تێت و له م تێگه ش��تنه وه به ره و تێگه یش��تن له وات��ای ب��وون ڕێ��ده که ین. له به ش��ێکی ئه م ب��وونه وه ، ی��ان الیه نێکیه وه خۆم��ان به )هه م��وو( ده گه یه نین. ئه م ڕه وته ش له الیه نه ک��انه وه ب��ۆ هه م��وو، وه ک��و له هه م��ووه وه ب��ۆ الیه نه ک��انه و ڕه وتێکه له نێ��و خ��وله یه کی

.41بازنه ییدای��ه، که به ب��ازنه ی ه��ێرمینۆتیکی ناس��راوه هێرمینۆتیک، وه ک��و زانس��تی ڕاڤه ک��ردن)ته فس��یر( ب��ۆ ئه م

39 Martin Heidegger. Being and Time, p. 27 هایدیگه ر له زۆر به رهه می دیکه دا زاراوه ی )دازاین( ی بۆ بوونی

مرۆڤ به کارهێناوه و له زمانه جیهانیه کانیشدا، بۆ نموونه ئینگلیزی به زاراوه یه کی ئه م زاراوه یه وه کو خۆی دانراوه ته وه و بووه

هایدیگه ری فه لسه فی بۆ بوونی مرۆڤ، بۆیه منیش له هه ندێکنوسراوه دا زاراوه ئه ڵمانیه که م داناوه ته وه . شوێندا له م

، هه روه ها بڕوانه :78 هه مان سه رچاوه ی پێشو. الپه ڕه 40Martin Heidegger. Zollikon Seminars, translated by Fanz Mayr and Richard Askay, IIIionis: Norrthwestern University Press, 2001. P. 4

41 Martin Heidegger. Being and Time, p .62


بوونه هاوکات فینۆمینۆلۆجیانه یه . دازاین ب��وونێکی ش��اراوه و نه ناس��راو نیه ، دی��ارده )فین��ۆمینه ( یه و به ڕێگه ی میت��ۆدی فینۆمینۆل��ۆجی )دی��ارده گه رایه تی( ده یناس��ین و ته فسیریده کین. له م ڕووه وه فینۆمینۆلۆجی بوونی م��رۆڤ هێرمینۆتیکانه یه ، یان به وج��ۆره ی دازاین خ��ۆی ده رده خ��ات بوونی ته فسیر ده کرێت. به ڵام کێ بوونی ته فس��یرده کات؟ ئای��ا که س��ێکی دیکه بێجگه له دازاین هه یه به م ک��اره هه ستێت؟ دازاین خۆی ب��وونی خ��ۆی ته فس��یرده کات. له م ڕووه وه فینۆمینۆلۆجی هێرمینۆتیک، که ب��ۆ ته فس��یرکردنی ئه م بوونه خراوه ته گه ر، وه کو نوسینه وه ی ژیانن��امه ی ت��اکه که س��ێکه به خ��امه ی خ��ۆی. ب��ۆ ئه وه ی فه لس��ه فه که مان به ره وپێش��ه وه ب��ڕوات و خ��ۆی به وات��ای ب��وون بگه یه نێت، ئه وا ده بێت ئه م سه ره تایه ڕه تبکات و خۆی به ب��وون له م ڕێگه یه وه بگه یه نێت. به ڵام پێش ڕه تک��ردنی س��ه ره تاکه تێگه یشتن و ته فسیرکردنی ئه م س��ه ره تا یه ، که به الیه نێکی بوون داده نرێت پێویست و گرنگه . له به رئه مه خۆم��ان به م س��ه ره تایه وه مان��دووده که ین و ته فس��یرێکی گونج��اوی ب��ۆ ئاماده ده که ین. له م ته فسیرکردنه دا زمانه فه لس��ه فیه که ش گ��ۆڕانی به س��ه ردادێت و ن��اکرێت زم��انێکی فه لس��ه فی دێک��ارتی به ک��اربهێنرێت. دازاین ن��اوه ڕۆکی هۆش��ه کی نیه ت��اکو به زم��انی فه لس��ه فی دێک��ارتی له ب��وونی ب��دوێین. هه روه ه��ا ب��وونێکه له هه بووه ک��انه وه جی��اوازه . ب��وونی مرۆڤێ��ک، وه ک��و ب��وونی م��ێز له نێ��و جیهان��دانیه . که واب��وو

(Existentia) ن ب��ۆ م��رۆڤ و هه ب��ووExistenz) (پێویسته بوون . له س��ه رو ئه مه ش��ه وه دازاین42بۆ بابه ته کانی دیکه دابنێین

به کۆمه ڵێک خسڵه تی نه گ��ۆڕو چه س��پاو ب��ه ن��اوه ڕۆکییه وه . دازاین،43ناناس�رێت، چ��ونکه ن��اوه ڕۆکی ئه و له بوونی��دایه

که دیارده یه کی ب��وونه ، به و ش��ێوه یه ده ناس��رێت، که خ��ۆی ده رده خات، یان باشتروایه بڵێین ئه و مه رجانه ده دۆزینه وه ،

67 الپه ڕه ،هه مان سه رچاوه 42 هه مان سه رچاوه . 43


که ئه م ب��وونه ده که ن به م��رۆڤ و له هه بووه ک��انی دیکه ی (Existentials)جی��اده که نه وه . های��دیگه ر ئه م مه رج��انه به

داده نێت و م��نیش به )پێش��مه رجی ئۆنتۆل��ۆجی( ناوزه دمکردوون. خس��ڵه ته کانی دیکه ی ب��وونی م��رۆڤ، که ن��اوه ڕۆکی پێک��ده هێنن و له ژی��انی ڕۆژانه دا تاکێ��ک

نین و های��دیگه ر هه ڵیان��ده بژێرێت پێش��مه رجی ئۆنتۆل��ۆجی ب��ۆ نموونه مامۆس��تایه تی44. (Existentiell)ناویان��ده نێت

خس��ڵه تێکی ئۆنتۆل��ۆجی ب��وونی م��رۆڤ نیه . ئه گه ر تاکێ��ک ( ه وExistentiellمامۆس��تاش نه بێت م��رۆڤه . مامۆس��تایه تی)

پڕۆژه یه کی هه ڵبژێردراوی ژیانی تاکێکه ، که مامۆستایه . به پێچه وانه ی ئه م خس��ڵه تانه وه ، پێش��مه رجه ئۆنتۆلۆجیه ک��ان ب��ارودۆخی ب��وونی م��رۆڤن و ب��وونی و تایبه تمه ن��دێتیه که ی ده رده خه ن. ئه گه ر مرۆڤ له نێوجیهاندا نه بێت بیر له بوونی ن��اکرێته وه . که واب��وو ب��وونی م��رۆڤ له نێ��و جیهان��دا پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه و ب��وونی م��رۆڤ به بێ ئه م مه رجه نابێت. ئه م مه رجه ش، هاوکات پێش بوونی م�رۆڤ ده که وێت و به پێچه وانه ش��ه وه ن��اگونجێت. ن��اتوانین بڵ��ێین بوونی مرۆڤ له پێش ب��وونی جیه��انه وه یه . پێش��مه رجه کان ب��ارودۆخی ئۆنتۆل��ۆجی ب��وونی م��رۆڤن و بونی��ادی ئه و ب��وونه ن ، که به بێ ئه وان ب��یر له و ب��وونه ن��اکرێته وه . له گه ڵ هه موو بوونیاد و پێشمه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی ب��وونی م��رۆڤ )ب��وون( به گش��تی ڕاس��ته قینه یه کی بنه ڕه تی له پێش��تره و

. 45ته نانه ت پێشمه رجه کانیش به بێ ئه و نابن

حه ز ده که م جه خت له سه ر ئه و خاڵه بکه م، که پێش��مه رجه ئۆنتۆلۆجیه کان بنه ماکانی پێکهاته ی ناوه ڕۆکی م��رۆڤ نین. ن��اوه ڕۆکی م��رۆڤ، که له پاش��تر باس��ی ده که ین، له پێش��مه رجه کانه وه جی��اوازه . له به رئه مه ئێمه پێش��مه رجه کانمان به )ئۆنتۆل��ۆجی( دان��اوه و وابه س��تن به

33الپه ڕه هه مان سه رچاوه، 44 هه مان سه رچاوه . 45


به ن��اوه ڕۆکه وه . دێک��ارت له پێناس��کردن وبوونه وه نه ک توێژینه وه که ی��دا ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ، م��رۆڤ به ن��اوه ڕۆکی هۆشه کی داده نێت. به ڵام های��دیگه ر ن��اوه ڕۆکی هۆش��ه کی ڕه تده داته وه و ده یه وێت ته فس��یرێکی فینۆمینۆلۆجی��انه ب��ۆ ئه م ب��وو نه بک��ات. بۆچ��وونه که ی دێک��ارت فینۆمینۆلۆجی��انه نیه . ب��وونی م��رۆڤ، وه ک��و ن��اوه ڕۆکی گی��انه کی خ��ۆی ده رناخات و ئه و ناوه ڕۆکه )دیارده( فین��ۆمینه نیه . گریم��ان

ش��تێکه هه یه ، به ڵام ب��وونێکی ش��اراوه و ئه و ناوه ڕۆکه نادی��اری هه یه و هه رگ��یز، وه ک��و دی��ارده ناناس��رێت. بێجگه له مه ، پێشمه رجه ئۆنتۆلۆجیه کان ستره کچه رێکی ده ره کی، وه کو په یوه ن��دییه کۆمه ڵایه تیه ک��ان نیه ت��اکو ح��وکم به س��ه ر ناوه ڕۆکی مرۆڤ��دابکات و ده س��ته ڵات و سه ربه س��تیه که ی س��نووردار بک��ات. ئه مه ش دیس��انه وه ب��ۆ ئه وخ��اڵه ده گه ڕێته وه ، که له پێشه وه باسمانکرد و پێشمه رجه کانمان به بنه ماکانی پێکه��اته ی ن��اوه ڕۆکی م��رۆڤ دانه ن��ا. ئه ش��ێ ل��ێره دا ئه و پرس��یاره گونج��اوبێت، ئه گه ر ئه م پێش��مه رجه ئۆنتۆلۆجی��انه ن��اوه ڕۆکی م��رۆڤ پێکنه هێنن، ن��اوه ڕۆکی م��رۆڤ چیه ؟ بیری��اران له ئه فالت��ونه وه ، بێجگه له وانه ی په ی��ڕه وی ف��ێرگه ی ماته ریالیزمی��ان ک��ردووه ، ن��اوه ڕۆکی مرۆڤی��ان به ش��تێکی نه گ��ۆڕو چه قوه س��تاو دان��اوه ، که به به رده وامی له ژوور گۆڕانکارییه ک��انه وه )وه کوخ��ۆی(

. به رده وامب��وونی ش��تێکی نه گ��ۆڕ له ژوور46ده مێ��نێته وه گۆڕانکارییه کانه وه بۆچوونێکی مێت��افیزیکی ئه فالت��ونیه . ب��ۆ ئه فالت��ون)ئای��دیا( ی��ان ف��ۆرمه هه مه کی و به رزه ک��ان، که ناوه ڕۆک و ڕاستی هه موو هه بوویه کی هه نده کین نه گ��ۆڕن و وه کو خۆیان ده مێننه وه . گۆرانکارییه کانی نێو مێژوو)کات و شوێن( کاریگه رێتی به سه ریانه وه تۆمارناکه ن. ناوه ڕۆکی م��رۆڤیش، که له م بۆچ��وونه مێت��افیزیکییه ی ئه فالت��ونه وه لێکدراوه ته وه و لێکدانه وه که ش چه ن��د جارێ��ک گۆڕانک��اری

من باسی بۆچوونی شوێنکه وتوانی فێرگه ی ماته ریالیزم ناکه م 46 چونکه مشتومڕی هایدیگه ر له گه ڵ دێکارت و نه ریتی دێکارتیدایه

نه ک له گه ڵ ماته ریالیسته کان.


تێ��داکراوه به درێ��ژایی م��ێژووی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیماوه ته وه .

های��دیگه ر، به پێچه وانه ی ش��وێنکه وتوانی ئه م نه ریته مێتافیزیکییه وه ، ناوه ڕۆکی مرۆڤ ب��ۆ ن��اوه ڕۆکێکی نه گ��ۆڕ

.47ن��اگه ڕێنێته وه . ن��اوه ڕۆکی ئه م ب��وونه له بوونی��ایه تی دازاین)مرۆڤی ت��اک( هه رچیه ک بیت و چ��ۆن ب��ژی، چیه تی ب��وونی ی��ان ن��اوه ڕۆکی ئه وش��ێوه ب��وونه یه خ��ۆی هه ڵی��بژاردووه . ش��تێک نیه له پێش��تر ئام��اده کرابێت و به ب��وونیه وه گرێ��درابێت. ب��وونی و ن��اوه ڕۆکی یه ک ش��تن، چ��ونکه ن��اوه ڕۆکی ش��ێوازی بوونێ��تی و بوونیش��ی له دامه زران��دنی ناوه ڕۆکی��دایه . له م بۆچ��وونه وه م��رۆڤ ب��وونێکی بێ ن��اوه ڕۆکه ، چ��ونکه ئه و ب��وونه ن��اوه ڕۆکێکی هۆش��ه کی نیه . ب��وونێکه به و نه ب��وونی و هه ژارییه وه )بێ ن��اوه ڕۆکیه وه ( په ی��دابووه و هه وڵ��ده دات به س��ه ر نه بوونیه که یدا سه رکه وێت و ناوه ڕۆکی خۆی دامه زرێ��نێت. به پێچه وانه ی هه بووه ک��انه وه ، وه ک��و م��ێز و په ڕت��ووکی س��ه رمێزه که ، که چیه تیه کی پڕوته واوی��ان هه یه ، ب��وونی م��رۆڤ چیه تی نیه و خ��ۆی ئه و چیه تیه له نێ��و زه مینه ی

. هه رچه ن��ده 48به ری��نی ئه گه ره ک��انی بوونی��دا داده هێ��نێت هایدیگه ر به ئاشکرا له کێشه ی پاش و پێشخستنی بوون و ن��اوه ڕۆک ن��ادوێت، به ڵام ده ت��وانین بڵێن ب��ۆ ئه م بیری��اره ب��وون پێش ن��اوه ڕۆک ده که وێت. ئه مه ش هه ڵوێس��تێکی

)بوو نخ��وازی(. فه لس��ه فی بنه ڕه تیه الی ب��وونگه رایه تی هه روه ها ئاکامێکی لۆجیکمه ن��دانه ی ڕه ت��دانه وه ی ب��یردۆزه دێکارتیه که یه . دامه زران��دنی ن��اوه ڕۆکیش، که به بێ ب��وونی ئه م ب��وونه نیه و له پێش��تر بڕی��اری له س��ه رنادرێت دوو ش��ێوازی هه یه ، که له گه ڵ خۆی��دا دووش��ێوازی ب��وونی م��رۆڤیش دیاری��ده کات. ئه گه ره ک��انی ب��وون ئه و پ��رۆژانه ن

68 هه مان سه رچاوه ی پێشو، الپه ڕه 47 هه مان سه رچاوه . 48


ئه م ب��وونه هه ڵیان��ده بژێرێت و نه ب��وونیه که ی خ��ۆی پێی��ان پڕده کاته وه . تاکه کان به به رده وامی له بووندا هه وڵ��ده ده ن خۆی��ان ته واوکه ن و به چیه تیه کی پ��ڕ بگه ن. هه ڵ��بژاردنی پڕۆژه ک��انیش، که ده بن به بنه ماک��انی پێکه��اته ی ن��اوه ڕۆک هه ن��دێک ج��ار له الیه ن خ��ۆیه وه و جاره ک��انی دیکه ش له الیه نێکی ده ره کییه وه بڕیاری له سه رده درێت. له حاڵه تی یه که م��دا، ئه گه ر تاکێ��ک سه ربه س��تانه بڕی��ار له س��ه ر پڕۆژه ک��انی ب��وونی ب��دات و هه ڵی��انبژێرێت، ب��وونێکی

. به نامۆیی ناژیڕه سه نی ده بێت و

له ح��اڵه تی دووه م��دا، ت��اکه که ته س��لیمی ده س��ته ڵاتێکی ده ره کی ده بێت و ڕێگه به وده سته ڵاته ده دات بڕیار له سه ر پڕۆژه کانی بوونی بدات و ئه م ت��اکه ده بێت به ناڕه س��ه ن و

هه ن��دێک له م پێش��مه رجه ئۆنتۆلۆجی��انه ی به ن��امۆیی ده ژی. بوونی مرۆڤ به سه ر هه بووه کانیشدا ده چه سپێن. بوون له ناوجیهاندا، بۆنم��وونه پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ م��ێز و

ئایا چ��ۆن بت��وانین جی��اوازییه ک.په رتووکی سه ر مێزه که ش له نێ��وان ش��ێوازی ب��وونی م��رۆڤ و ئه م هه ب��ووانه له م الیه نه وه دی��اریبکه ین؟ بێگوم��ان )هه ن��دێک( نه ک)هه م��وو( پێشمه رجه کان ئه م خه سڵه ته یان هه یه . به ڵام جی��اوازییه کی بنه ڕه تی له نێ��وان ب��وونی م��رۆڤ و ب��وونی م��ێز و په رت��ووکه که له نێ��و جیهان��دا هه یه . م��رۆڤ له هه م��وو په یوه ندییه کانی��دا)ب��یردۆزه یی و ک��رده گی و ع��اتیفی( به جیه��انه وه ئاگامه ن��ده و به ئاگ��اییه وه م��امه ڵه ی له گه ڵداده کات. ئێمه ن��اتوانین ته فس��یری ب��وونی م��رۆڤ و مێز و په رتووکه که له جیهاندا به یه ک شێوه بکه ین و ئه وه ی سه باره ت به بوونی مرۆڤه به سه ر مێز و په رتووکه که شدا

ڕیزک��ردنی پێش��مه رجه ئۆنتۆلۆجیه ک��ان س��اخکه ینه وه . ڕوونی ناک��اته وه به چیهای��دیگه رمیت��ۆدێکی ت��ایبه تی نیه و

ڕێگه یه ک هه ڵی��انبژێرین. به ڵام دووخ��اڵی گر ن��گ هه ن، که پێویسته ڕه چاوبکرێن. یه که م، له سه ره تاوه ب��ۆ بنه ڕه ت��رین و هه مه کی��ترین پێش��مه رج ده گه ڕاین، که له ژوورئه وه وه


پێشمه رجێکی دیکه نیه له م زیاتر بنه ڕه تی و گشتگرتربێت. ته فس��یره که ماندابۆ ب��وونی م��رۆڤ دووه م، له زۆر شوێنی

پێش��مه رجێک ده بێته زه مینه و زاگه ی پێش��مه رجێکی دیکه . له ڕوونک��ردنه وه ی وات��ای پێش��مه رجی یه که مه وه لۆجیکمه ن��دانه ڕوو ل��ه پێش��ه رجێکی دیکه ده که ین. ئه گه ر بتوانین پێش�ه رجی یه که م، که له هه مووی��ان بنه ڕه تی ت��ره ب��دۆزینه وه ، ئه وا به پێش��مه رجه کانی دیکه ش ده گه ین. ئای��ا چی پێش��مه رجێک ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ له هه م��وو پێش�ه رجه کانی دیکه بنه ڕه تی ترو له پێش��تره ؟ له وه ڵامی ئه م پرسیاره دابوون- له نێو- جیهان��دا به یه که م پێش��مه رجی ئۆنتۆل��ۆجی داده ن��ێین. له م س��ه ره تایه وه هێرم��نیۆتیکه فینۆمینۆل��ۆجیه که ده خه ینه گه ر. م��رۆڤ ن��اوه ڕۆکێکی هۆشه کی نیه ، به ڵکو، بوونێکه له نێو جیهاندا. بوونه وه رێکی جیهانییه و جیه��انیش پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ ب��وونی

ئه و.


به‌شی‌سێیه‌م‌‌ئۆنتۆلۆجیه‌کانی‌پێشمه‌رجه

بوونی‌مرۆڤ

له م به ش��ه دا له وپێش��مه رجانه ده دوێین، که های��دیگه ر ب��ۆ تێگه یش��تن له وات��ای ب��وونی م��رۆڤ ڕیزیان��ده کات. له م

ی��نین، که بڕێگه یه ش��ه وه گۆڕانک��ارییه فه لس��ه فیه که ی ده ک��اریگه رێتی بنه ڕه تی به س��ه ر تێگه یش��تنمان له ب��وونی م��رۆڤ تۆم��ارکردووه . تیگه یش��تنی های��دیگه ر له ب��وونی م��رۆڤ ده رچ��وونێکی ئاش��کرایه له نه ری��تی دێک��ارتی و شۆڕشکردنێکی فه لسه فیه به سه ر ئه ونه ریته دا. هه روه ه��ا، له پێش��تریش باس��مانکرد، که له پێش��ترین و بنه ڕه ت��ترین پێش��مه رجی ئۆنتۆل��ۆجی ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ ب��وون- له نێ��و-

ب��ابزانین ئه م پێش��مه رجه چیIn-der-welt-seinجیهان��دایه هه یه . واتایه کی

In-der-welt-seinبوون-‌له‌نێو-‌جیهاندا‌ ده رچوون له نه ری��تی دێک��ارتی بیرکردنه وه م��ان ب��ۆ ب��وونی جیه��ان و په یوه ن��دی م��رۆڤ به جیه��انه وه ده گ��ۆڕێت. مادامه کی مرۆڤ ناوه ڕۆکی هۆش��ه کی نیه و له ش��وێنێکی دیکه وه فرێنه دراوه ته ئێره ، ئه وا ب��وونێکه ل��ێره دا)دازاین( و له نێوجیهاندا ڕسکاوه . بوونی ئه و جیه��انییه و به بێ جیه��ان نیه و نابێت. بوونی له نێوجیهاندا پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه

ب��وونی م��رۆڤ بک��رێته وه له ب��ۆ ب��وونی. ن��اتوانرێت ب��یرئه گه رمرۆڤ له نێوجیهاندا نه بێت.

یه که م،:له فه لسه فه ی هایدیگه ردا جیهان چوار واتای هه یه جیهان پێش�ه رجێکی ئۆنتۆلۆجیه ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ، دووه م سروشته ، سێیه م، نیش��تمان و ژینگه ی م��رۆڤه و چ��واره م،


که لوپه له کانی به رده سته . واتای یه که می جیهان ئاشکرایه و پێویست ناکات له مه زیاتر درێژه به ڕوونکردنه وه ی ب��ده ین. له وات��ای دووه میش��دا جیه��ان سروش��ته ، که م��رۆڤ ڕاس��ته وخۆ م��امه ڵه ی له گه ڵ��دا ده ک��ات و هه وڵ��ده دات ب��ۆ ئه وجیه��انه ی بگ��ۆڕێت خ��ۆی ده یخ��وازێت. بۆنم��وونه که لوپه له ک��انی چ��وارده ورم له م قاوه خ��انه یه دا، وه ک��و کورسی و مێزه کان و په ڕت��ووک و الپه ڕه ک��انی به رده س��تم قه دی ئه ودره خت��انه ن له دارس��تانه کانه وه )سروش��ت( بڕڕاونه ته وه و مرۆڤ بۆ مه به ستی خۆی گۆڕیونی ب��ۆ ئه م که ل��وپه النه ی ئێس��تا من به کاریان��ده هێنم. سروش��ت، له م ڕووه وه له وجیه��انه وه جی��اوازه دازاین دایهێن��اوه . چه می سیروان سروشته ، به ڵام ئاوبه ندی ده ربه ن��دیخان له به رده م چه می س��یرواندا جیه��انێکه دازاین دایهێن��اوه و سودیلێوه رده گرێت. جیاوازی بنه ڕه تی سروش��ت و جیه��ان وابه س��ته به به کارهێن��انی سروش��ت و گۆڕی��نی له الیه ن م��رۆڤه وه ب��ۆ ش��تێکی دیکه و مه به س��تێکی دی��اریکراو. سیروان سروش��ته ، به ڵام ئاوبه ن��دی ده ربه ن��دیخان جیه��انه ، یان له کاتێکدا جوتیارێک له وچه مه وه ئاو بۆ سه رزه وییه که ی

کێش��ێ و بۆکش��توکاڵ س��ودیلێوه رده گرێت ده بێت ڕاده به جیه��انێکی ت��ایبه ت ب��ۆ جوتی��اره که . به هه م��ان ش��ێوه ، مێزه ته خته که ی به رده مم له قاوه خ��انه که دره خته و به ش��ێکه له سروشت، به ڵام دازاین گۆڕیویه تی بۆمێز و خس��تۆتیه ته س��ه رئه وجیهانه ی خ��ۆی دایهێن��اوه و ئێس��تا له م قاوه خانه یه دامن بۆنوسین به کاری��ده هێنم. له گه ڵ واتاک��انی سێیه م و چواره مدا گۆڕانکارییه کان له تێڕوانینی های��دیگه ر بۆجیه��ان زی��اترده رده که ون. له به رئه وه ی ڕاس��ته قینه ی بوونی مرۆڤ بۆ دێکارت ناوه ڕۆکێکی هۆشه کی نه گ��ۆڕه و له )له ش(ه وه جی��اوازه ، ئه واجیه��ان ب��ۆئه م ب��وونه ، که ن��اوه ڕۆکێکی ئه س��توویی هه یه ڕاس��ته قینه یه کی بێگ��انه و ن��احه زه . ن��اوه ڕۆکی هۆش��ه کی له نێوجیهان��دا، ی��ان له گه ڵ ن��اوه ڕۆکی ئه س��تووییدا ب��وونێکی ن��امۆی هه یه چ��ونکه ئه م جیه��انه نیش��تمانی ڕه س��ه نی ئه م ب��وونه نیه . ه��ۆی ئه مه ش


له وه دایه ، که له نه ری��تی دێکارتی��دا ن��اوه ڕۆکی م��رۆڤ سه ربه ڕاس��ته قینه یه کی دیکه یه . به جیه��انکردنی م��رۆڤیش

ئاستی به رزێتی و پله ی هۆشه کی ئه م ب��وونه دابه زینێتی له ب��ۆ نه��ۆمێکی ن��زمی ب��وون. های��دیگه ر، به پێچه وانه ی ئه م بۆچوونه وه ، بوونی مرۆڤ له بنه ڕه ته وه به بوونێکی جیه��انی داده نێت و به ڕاستیه کی به رزه وه گرێینادات. بوونی مرۆڤ له نێوجیهاندا ب��وونێکی ن��امۆنیه ، چ��ونکه جیه��ان نیش��تمان و ژینگه ی مرۆڤه . به جیه��انبوونی م��رۆڤیش دوو وات��ای هه یه . له الیه که وه ئه وه مان بۆ ده رده خات، که مرۆڤ له شوێنێکی به رزه وه به ره ونێ��و جیه��ان ش��ۆڕنه کراوه ته وه و ف��ڕێنه دراوه ته ئ��ێره . له الکه ی دیکه وه ، م��رۆڤ ب��وونێکی جیه��انگه رانه ی هه یه . جیه��ان به گش��تی، نه ک پ��ارچه یه ک

ئه مه ش ڕاستیه کی.زه و ی سنووردارکراو، نیشتمانی ئه وه ئۆنتۆلۆجیانه ی ئه م ب��وونه یه ، نه ک فینۆمینۆلۆجی��انه . ئه گه ر ب��ڕوانینه ئه و ب��ارودۆخه مێژووییه ی دازاین، ده بی��نین، که نیش��تمانی دازاین، ئه وجیه��انه ی خ��اکی ئه وه،

سنووردارکراوه و پانتاییه که شی ته سککراوه ته وه .

ئه مه ڕوودانێکی فینۆمینۆلۆجی��انه یه . به ڵام ئه و وات��ایه ی ب��ۆئێمه گ��رنگه له جیه��انبوونی مرۆڤ��دا له تێگه یش��تنی ئۆنتۆل��ۆجی په یوه ن��دی م��رۆڤ و جیهان��دایه . م��رۆڤ به بێ جیه��ان نیه و ن��ابێت و جیه��ان نیش��تمانی ئه م ب��وونه یه . زاراوه ی)نیش��تمان( یش، له م ڕوانگه ئۆنتۆل��ۆجیه وه وات�ایه کی به رچاوته س�کی ڕامیاری�انه ی نیه . وات��ای جیه�ان،

م��رۆڤ.وه ک��و که ل��وپه ل، ب��ۆده وروبه ر ده م��انگه ڕێنێته وه له ژیانی ڕۆژانه ی��دا به کاری��ده هێنێت و س��ودیانلێوه ده گرێت. ئه گه ر ته ماشای ده وروبه ربکه ین ده بینین ته نانه ت له ژووری نوس��تندا چه ن��د که لوپه لێ��ک هه ن بۆمه به س��تی ت��ایبه ت به کاردێن و جیهانێکی تایبه تی��ان ب��ۆ م��رۆڤ پێکهێن��اوه . ئه م که ل��وپه النه ئ��امێری به رده س��تن له پێن��اوی س��ودلێوه رگرتن به کاردێن. به ڵام هه ریه کێ��ک له م ئ��امێرانه ، ی��ان که ل��وپه النه به ته نی��ا و به بێ په یوه ن��دی به ئامێره ک��انی دیکه وه


له نێوجیهان��دا وات��ای ته واوی خ��ۆی ن��اداو جێگه ی خۆش��ی بوونی چه کوش له دوکانی49له ژیانی پراکتیکیدا پڕناکاته وه

دارتاشێکدا باشتر وات��اکه ی له ب��وونی الی ده رمانفرۆش��ێک ده رده که وێت. چه کوش ئامێرێکه به ستراوه به ستره کچه ری

مه به ست له ستره کچه ر په یوه ن��دییه کانی.دارتاشخانه که وه که لوپه له ک��انی دارتاش��ییه به یه ک��دییه وه. بێجگه له م خس��ڵه ته ی که ل��وپه ل، های��دیگه ر ئاماژه ش��ی ب��ۆ ئه و الیه نه ک��ردووه ، که ب��وونی که لوپه له ک��ان ته وان��ای خۆشاردنه وه و خۆده رخستنیان هه یه . بوونی چه کوش تاکو پێویس��ت نه بێت و به ک��ارنه یه ت به ش��اراوه یی ده مێ��نێته وه . ئه گه ر که سێک پێویستی به چه کوش نه بێت، چه کوش��ه که ی له ژووره که یدا له سوچێکدا دانرابێت، ئه و هه ست به بوونی چه کوش��ه که ناک��ات. به ڵام که ئه و پێویس��تیه س��ه ریهه ڵدا

. 50بوونی چه کوشه که خۆی ده رده خات

تێگه یش��تن له وات��ای جیه��ان له م ڕوانگه یه وه ده مانگه ڕێنێته وه بۆ جۆرێک په یوه ندی نێوان بوونی م��رۆڤ و جیه��ان. ئه وجیه��انه ی به م ج��ۆره له وات��اکه ی ده دوێین جیهانی که لوپه لی به رده سته و مرۆڤ ڕۆژانه بۆمه به ستێک به کاریان��ده هێنێت. له ڕوانگه ی فینۆمینۆل��ۆجیه وه م��رۆڤ

وڕۆژانه ڕاس��ته وخۆ ئه م په یوه ن��دییه ی به جیه��انه وه هه یه به بێ ئه وه ی له وات��او ن��اوه ڕۆکی ئه و که ل��وپه النه ی به رده ستی بکۆڵێته وه . دارتاشێک ڕۆژانه چه کوش��ه که ی ب��ۆ

هه روه ها بڕوانه :98 هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 49P.62 Hubert L. Dreyfus. Being- in- the- World, London: The MIT Press, 1991.

، و هه م��ان99 هه م��ان س��ه رچاوه ی های��دیگه ر، الپه ڕه 5094 الپه ڕه سه رچاوه ی هیوبارت درایفوس،


مێخ داکوت��ان به ک��ارده هێنێت، به ڵام ب��یرله وه ناک��اته وه که لوپه له چه ک��وش ی��ان ن��اوه ڕۆکی چه ک��وش چیه . ل��ێره دا

) به رده س��ته کییه کان، که های��دیگه ر ناویان��ده نێت Zuhandenheit)م��رۆڤ ده رده خه ن و ڕاس��ته وخۆ خۆی��ان بۆ

م��رۆڤیش په یوه ن��دییه کی ک��رده گی)پراک��تیکی( له گه ڵیان��دا . ئه م په یوه ن��دییه کرده گییه پێش په یوه ن��دییه 51هه یه

ب��یردۆزه یی و زانینک��ارییه ده که وێت، که دێک��ارت و ش��وێنکه وتوانی نه ری��تی دێک��ارتی به په یوه ن��دییه کی له پێشتری داده نێین. هه رچه نده کارکردنی دارتاش له دوکانی دارتاش��یدا زانینه ، ته ن��انه ت ده س��تبردن ب��ۆ چه کوش��ه که و به کارهێنانی بۆ داکوتانی مێخێ��ک له نێ��وته خته که دا ج��ۆرێکه له زانین تاکو دارتاشه که نه زانێت چه کوش بۆ ئه ومه به سته به ک��اردێت ده س��تی ب��ۆ درێژناک��ات و به کارین��اهێنێت. له هه مانکاتیش��دا ن��اتوانین ئه م هه ڵوێس��ته به ب��یردۆزانه دابن��ێین و له په یوه ن��دییه زانینک��ارییه دێک��ارتیه که ی جیانه که ینه وه . دارتاشه که ئه و پرسیاره له خۆی ناکات، ئایا چه ک��وش چیه ؟ به ڵک��و ڕاس��ته وخۆ به کاری��ده هێنێت. له گه ڵ س��ه رهه ڵدانی ئه م پرس��یاره دا س��ه باره ت ن��اوه ڕۆکی چه کوش و چیه تی ئه م ئامێره ، چه کوشه که خسڵه تی خ��ۆی له ب��ابه تیکێ به رده س��ته وه ب��ۆ ب��ابه تێکی زانس��تانه ی��ان

ڕۆش��نایی زانین و فه لس��ه فیانه ده گ��ۆڕێ و ده خ��رێته به ر ب��یردۆزه وه و له ن��اوه ڕۆکی ده ک��ۆڵر ێته وه . ده بێت به بابه تێکی زانستانه بۆ ناسینی ناوه ڕۆکی ، نه ک به کارهێن��ان)داده ن��رێت. ئه م جۆره بابه ت��انه ، که ب��ابه تی لێک��ۆڵینه وه ن

Vorhandenheit) 52خس��ڵه تی ک��رده گی ون��ده که ن و ، په یوه ندییه که یان له گه ڵ مرۆڤدا له س��ه ر زه مینه ی ب��یردۆزه و زانین داده مه زرێن. به پێچه وانه ی ئه مه شه وه ، دارتاش��ه که په یوه ن��دییه کی ک��رده گی له گه ڵ چه کوش��ه که یدا هه ی��ه، که په یوه ن��دییه کی پێش- ت��وێژینه وه ی زانس��تانه ی��ان ن��ا-

98هه مان سه رچاوه ی هایدیگه ر، الپه ڕه 51 هه مان سه رچاوه . 52


. دارتاشه که ڕۆژانه چه ندجارێک چه کوشه که ی53زانستانه یه به ک��ارده هێنێت، به ڵام هیچ جارێ��ک که ده س��تده داته چه کوش��ه که له خ��ۆی ناپرس��ێت چه ک��وش چیه ؟ ب��ۆ چی به کاردێت؟ چۆن له واتاکه ی تێبگه ین؟ مه به س��تی های��دیگه ر له پێشخس��تنی په یوه ن��دی کرده گی و هه ڵوێس��تی ن��ا- زانس��تانه ی م��رۆڤ له بوون��دا ڕه ت��دانه وه ی په یوه ن��دییه زانینک��اری و زانس��تیانه که نیه . به ڵک��و ڕه ت��دانه وه ی له پێش��تردانانی ئه و په یوه ن��دییه یه . چ��ونکه تێگه یش��تنی فینۆمینۆلۆجیانه مان له ب��وونی م��رۆڤ له نێ��و جیهان��دا ئه وه ده رده خ��ات و نایس��ه لمێنێت په یوه ن��دی زانینک��اری له پێش��تربێت. ته ن��انه ت زانس��تکارێکیش له تاقیگه یه ک��دا ڕۆژانه که لوپه له ک��انی نێ��و ت��اقیگه که به ک��ارده هێنێت و چه ن��دجارێک ل��وله یه کی شوش��ه به ئ��امێرێکی دیکه وه ب��ۆ گه یش��تن به ئاک��امی ت��اقیکردنه وه که ی ده به س��تێته وه ، به ڵام هه رجارێ��ک ده س��تده داته لوله شوش��ه که ئه وپرس��یاره فه لسه فیه له خۆی ناکات، که لوله ی شوشه چیه ؟ په یوه ندی کرده گی مرۆڤ به جیهانه وه فینۆمینۆلۆجیانه په یوه ندییه کی

له پێشتره .

‌له‌نێ@@@و‌ش@@@وێندا ب��وون له نیوجیهان��دا ب��وونی م��رۆڤ ده رده خ��ات. م��رۆڤ بوونێک��ه هه میش��ه له نێ��و- ش��وێندایه . ئه مه ش پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی دیکه یه ، ک��ه له پێش��مه رجی ب��وون- له نێ��و- جیه��انه وه وه رم��انگرتوه . له به رئه وه ی ب��وون- له نێ��و- ش��وێندا پێش��مه رجێکی ئۆنتۆلۆجی ئه م بوونه یه ، پێویس��ته له ب��وونی هه بووه ک��انه وه له نێوجیهان��دا جی��ابکرێته وه . ب��وونی م��رۆڤ له نێوش��وێندا،

هه بووه کان نیه . مرۆڤ له نێوشوێندا دان��انرێتوه کو بوونی . وات��ای54 ده بێتDwellingجێنشیبه ڵک��و ی��ان فڕێن��ادرێت

ف��اکتۆر ده گه ڕێته وه ، له الیه که وه جێنشین ب��وونیش ب��ۆ دوو هه ندێک جار زاراوه ی)نا- زانستانه ( بۆ ئه فسانه و کێشه یه کی 53

مه به ستی من له م په یوه ندییه نا- له ڕاستی به ده ربه کاردێت.زانستانه یه ئه م واتایه نابه خشێت.


مرۆڤ ئاگامه ن��ده و به ئاگ��اوه له ش��وێنێکداده ژی، له الیه کی دیکه وه م��رۆڤ به نیگه رانیه وه م��امه ڵه له گه ڵ ش��وێنداده کات. ب��وونی من وه ک��و ب��وونی م��ێزه که له نێ��و قاوه خ��انه که دانیه . بێگوم��ان من و م��ێزه که به بێ)ش��وێن( ن��ابین، به ڵام من به ئاگ��اوه له نێ��و قاوه خ��انه که م و مامه ڵه له گه ڵ ده وروبه رم��داده که م. ئاگ��ایی من ، هاوک��ات وات��ای دووری و ن��زیکی ش��وێن و بابه ته ک��انی نێ��و ش��وێنیش ده گۆڕێت. که سانی ده وروبه رم له نێو قاوه خانه که مه ترێ��ک له منه وه نزیکن، به ڵام له به رئه وه ی نیگه رانیان نیم نزیکییان ب��ۆمن دوورییه و هاوک��ات ه��ارێیه کی خۆشه ویس��تم، که زۆرله منه وه دووره و ته ن��انه ت له وڵاتێکی دیکه داده ژی و نیگه رانی ئه وم، دوورییه که ی هه س��تیپێناکرێت و له منه وه نزیکه . )جێنشین( ی، که واتای بوون له نێوشوێندا بۆ ب��وونی م��رۆڤ ته واوده ک��ات خس��ڵه تێکی مرۆڤ��انه یه و به ته نی��ا

. جێنش��ین55م��رۆڤ، نه ک هه بووه ک��ان، جێنش��ین ده بێت being alongside ته نیشتبوونیش ئاماژه بۆ بوونی مرۆڤ ل��ه

. ب��وونی م��رۆڤ له نێوش��وێندا56بوونه کانی دیکه وه ده ک��ات یه . ب��وونی من جێنشین بوونێکی به ته نیشت هه بووه کانه وه

له نێوقاوه خانه که دا و دانیشتنم له سه رکورسیه که و نوسینم له س��ه ر م��ێزه که ی به رده مم نزی��ک که س��ه کانی دیکه ی نێوقاوه خ��انه که و نزی��ک په نجه ره که ب��وونی من له نێ��و ئه م شوێنه به ته نیش��ت تاکه ک��انی دیکه و ش��ته کانی ده وروبه رم ڕوون�ده کاته وه . م�رۆڤ له نێوش�وێندا هه میش�ه به ته نیش�ت

شتێکه وه یه .

80 هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 54 هایدیگه ر ڕه گوڕیشه ی وشه ی )له نێو( ڕوونده کاته وه . ئه م 55

( داده نرێت له وشه یin به ئینگلیزی و ئه ڵمانی به ) وشه یه که ,to reside( ه وه هاتوه ، که واتای )جێنشین(یinnanالتینی )dwell.ده به خشێت

81 هه مان سه رچاوه ، الپه ره 56


‌Mit- Seinله‌گه‌ڵ‌–بوون بوون له نێوجیهاندا دووپێشمه رجی ئۆنتۆلۆجی دیکه ش�ی ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ )ب��وون له نێوش��وێن( و )ب��وون به ته نیش��ت( هێنایه کایه وه . ئێستاش ده توانین له م زه مینه وه خۆم��ان ب��ه پێش��مه رجێکی دیکه بگه یه نین، که ب��ووه به بن��اخه ی فه لسه فی کۆمه ڵایه تی بونگه رایه تی. له به کارهێنانی میتۆده فینۆمینۆلۆجیه که مان ئه و ڕاستیه مان ب��ۆ ده رده که وێت، که

‌له‌گه‌ڵ‌که‌س@@انی ب@@وونهب��وون له نێوجیهان��دا هاوک��ات . دازاین، که هه رت��اکێکه له ئێمه به بێ ک��ۆمه ڵ نیه ودیکه‌دا

.57 وه ستاوه نابێت. بوونی ئه و له سه ر بوونی که سانی دیکه ب��وونی که س��انی دیکه پێش��مه رجی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ ب��وونی مرۆڤ و بوونی مرۆڤیش بوونه - له گه ڵ- که س��انی دیکه دا. له م زه مینه وه )ته نی��ایی( و دووره په رێ��زی له ک��ۆمه ڵ و که سانی دیکه وه ئۆنتۆلۆجیانه نیه و هیچ تاکێ��ک به ته نی��ا نیه و

فینۆمینۆل��ۆجیه که وه ، وه ک��و ن��ابێت، به ڵام له ڕووه ڕووداوێکی مێژوویی ده گونجێت. تاکێک ده ت��وانێت ته نی��ایی

ب��ژی. ب��وون- له گه ڵ- بۆخ��ۆی هه ڵ��بژێرێت و دووره په رێز که سانی دیکه دا دووشێوازی بوون بۆ م��رۆڤ دیاری��ده کات،

. ش��ێوازی ب��وونی ناڕه س��ه ن 58ناڕه س��ه ن و ڕه س��ه ن دی��ارده یه کی ڕۆژانه یه له ب��وونی ڕۆژانه ی تاکه کان��دا. له به رئه وه ی بوون- له گه ڵ که س��انی دیکه دا پێش��مه رجێکی ئۆنتۆلۆجیه بۆ ت��اک ئه وا ت��اک له نێ��و کۆمه ڵ��دا په ی��داده بێت. ک��ۆمه ڵیش خ��اوه نی نه ریت و که لت��وور و به ه��ای خ��ۆیه تی، که به س��ه ر تاکه کان��دا فه رزی��ده کات. له گه ڵ پێش��مه رجی ئۆنتۆلۆجی بوون- له گه ڵ- که سانی دیکه دا س��تره کچه رێکی ک��ۆمه ڵایه تی له پێش��تریش س��ه رهه ڵده دات، که ت��اکی تێداده ژی و له ژی��انی ڕۆژانه ی��دا، له یه که م س��اتی ب��وونیه وه مامه ڵه ی��ان له گه ڵ��دا ده ک��ات. له نێ��و ئه و س��تره کچه ره دا

149 هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 5768 هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 58


جیاوازی و تایبه تمه ندێتی تاکه ک��ان ده خ��رێته په راوێ��زه وه و ناس��نامه یه کی هه مه کی به س��ه رهه موویاندا ده س��ه پێنرێت. له م شێوه ی بوونه دا تاک تایبه تمه ندێتی خۆی ده دۆڕێنێت و ده بێت به وێنه یه کی لێوه رگ��یراوی که س��انی دیکه ی��ان

. وه ک��و )ئه وان( باوه ڕبه دۆگماک��ان و59)ئه وان( ی دیکه شوێن به ه��او باوه ڕه باوه ک��ان ده که وێت و ژی��انی ده بێت به

الساییکردنه وه .ئه م دوورییه له خۆوه له بوون له گه ڵ که سانی

دیکه دا له وێدایه ، که مرۆڤ ده بێت به بابه ت بۆکه سانی دیکه . بوونی له الیه ن که سانی دیکه وه

داگیرده کرێت. که سانی دیکه بڕیار له سه ر پرۆژه کانی بوونی ده ده ن. )که سانی دیکه ( لێره دا، تاکێکی دیاریکراوو

ناسراونیه ، به ڵکو هه موو که سێکه ......... ئه و تاکه یه ، به ڵکو )ئه وان( ن و نه ئه م که سانی دیکه نه

(das mann .)60

ب��وونی ناڕه س��ه نانه ، که له ژێرب��ارودۆخی ب��وون- له گه ڵ- که س��انی دیکه دا س��ه رهه ڵده دات دوورکه وتنه وه یه له خ��ۆ و)ن��امۆ( ب��وونه . له یه که م ڕۆژی له دایکب��وونی ت��اکێکه وه ، به بێ ئه وه ی بیرله وه بکرێته وه ، که تاک تایبه تمه ن��دێتی خ��ۆی هه یه کۆمه ڵێک نه ریت و باوه ڕو به های له پێشتر ئاماده کراو به س��ه رئه و ت��اکه دا ده س��ه پێنرێت. تایبه تمه ن��دێتیه که ی له ناوده برێت و ده بێت به یه کێک به بێ جی��اوازی له )ئه وان(. ئه گه ر تاکێکی نێو ئه م س��تره کچه ره ببی��نین وه ک��و ئه وه وایه هه م��وو تاکه کانم��ان بینی��بێت، چ��ونکه جی��اوازی نێوانی��ان له ناوچووه و ناسنامه یه کیان به سه ردا س�اخکراوه ته وه . ئه م

حه زده که م خوێنه ر ته فسیرێکی ئه فالتونی بۆ زاراوه ی)وێنه ی 59 لێوه رگیراو( نه کات، که من لێره دا به کارمهێناوه . مه به ستم

که تاک وێنه یه کی لێوه رگیراوی بیرۆکه یان فۆرمی مرۆڤی،ئه وه نیهبه رزبێت له جیهانی به رزی ئه فالتونیدا.

164 هه مان سه رچاوه ی پێشو، الپه ڕه 60


تاکانه ناڕه سه نن و ناتوانن جیاوازی و تایبه تمه ندێتی خۆیان ده ربخه ن و بیس��ه لمێنن. ن��اتوانن پرۆژه ک��انی بوونی��ان

و خۆی��ان بڕی��اری له س��ه ربده ن. که س��انی دیکه هه ڵ��بژێرن )ئه وان( پرۆژه کان هه ڵ��ده بژێرن و بڕی��اری له س��ه رده ده ن. ژی��انی ڕۆژانه ی ت��اکه ناڕه س��ه نه کان بێجگه له وه ی السایکردنه وه یه سازشکردنێکی به رده وامیش��ه ب��ۆ)ئه وان(. ت��اکی ناڕه س��ه ن ده یه وێت، به وج��ۆره ی که س��انی دیکه ده ی��انه و ێت، ب��ژی و ب��یر له حه زوئاره زووه ک��انی)ئه وان( ده ک��اته وه . به خته وه ری له ته س��لیم ب��وون و ش��وێنکه وتنی

سه رکوتکه ره که دا ده بی�نێت و نک��ۆڵی باوه کوێرانه ی نه ریته له تایبه تمه ندی بوونی خۆی ده کات. بێگومان ته سلیم بوون و خ��ۆ دۆڕان��دن له ژێ��ر ئه م ب��ارودۆخه دا، به وش��ێوه یه ی )سارته ر( یش ئاماژه ی بۆده کات خۆدزینه وه و ڕاک��ردنه له

. ئه و تاک��انه ی له لێپرس��ینه وه 61م��ێژوویی لێپرس��ینه وه ی و ڕێگه ده ترسن، نایانه وێت پرۆژه کانی بوونیان هه ڵ��بژێرن

به که س��انی دیکه ده ده ن بڕی��ار له س��ه رپرۆژه کانی ب��ده ن. ب��وونی ناڕه س��ه ن و دوورکه وتنه وه له )خ��ۆ( و ژی��ان

ق��امگیرکردنی له ژێرده س��ته ڵاتی زاڵب��ووی)ئه وان( دا بۆسه که لت��وورێکی ب��اوی ب��ازاڕییه ، ک��ه هه مووتاکێ��ک ده بێت په یڕه ویبک��ات. که لت��ووری ب��ازاڕیش، هاوک��ات له س��ه رزه مینه ی له ن��اوبردنی جیاوازییه ک��ان دامه زراوه و دابه زینه له به رزێ��تیه وه به ره وئاس��تێکی ن��زم و ب��او. له نێو که لت��ووری بازاڕیی��دا تاکه ک��ان وه ک��و یه ک حه زوئاره زووه کانیان ده رده بڕن. هه موو، وه کویه ک، شوێن باوه ڕو به هاک��ان ده که ون و ده خ��ۆن و ده خه ون و ته ن��انه ت

. ب��وونی62حه زله یه ک جۆرمۆس��یقاو ه��ونه ریش ده که ن

61 Jean-Paul Sartre. Being and Nothingness, translated by Hazel E. Barnes, London: Routledge, 1996. Pp. 47- 50



ڕه س��ه ن، به پێچه وانه ی ب��وونی ناڕه س��ه نه وه ، خۆب��وون و جه ختک��ردنه له س��ه رجیاوازیو تایبه تمه ن��دێتی هه ریه کێ��ک له تاکه ک��ان. ب��وونێکه که س��انی دیکه داگیری��ان نه ک��ردووه و نه خلیس��کاوه ته نێ��و زه لک��اوی نه ریته ب��ازاڕی و ب��اوه که . که سێکی ڕه سه ن خاوه نی خۆیه تی و خ��ۆی بڕی��ار له س��ه ر

. م��رۆڤ63پرۆژه ک��انی ب��وونی ده دات و )داهێنه رانه ( ده ژی له وێدا ڕه سه نه ، که خۆی پرۆژه کانی بوونی هه ڵده بژێرێت، که س��انی دیکه بڕی��اری ب��ۆنه ده ن و خ��ۆی نه خات��ه ژێ��ر کاریگه رێتی س��تره کچه ره له پێش��تره که وه . به ناس��ینه وه ی تایبه تمه ندێتی خۆی، وه ک��و تاکێ��ک و جیاوازییه ک��انی له گه ڵ تاکه ک��انی دیکه دا ب��وونی خ��ۆی ده س��ه لمێنێت و م��امه ڵه له گه ڵ ده وروبه ری ده کات. تاکێکه سه ربه ست و که س��انی دیکه ش، به م ج��ۆره ، وه کوخ��ۆی، ده بی��نێت. ب��اوه ڕی به تایبه تمه ن��دێتی و جیاوازییه ک��انی تاکه ک��انی دیکه ش هه یه . له م ئاس��ته وه ، سه ربه س��تانه و س��ه ربه خۆ په یوه ن��دییه کۆمه ڵایه تیه کانی داده مه زرێنێت. ڕه سه نێتی بوون، له گه ڵ ئه وه دا که بنه م��ایه کی ئۆنتۆل��ۆجی هه یه و هه مووتاکێ��ک له بنه ڕه ته وه جیاوازو تایبه تمه نده ، به ڵام له گه ڵ )فڕێ��دانی( بۆ ن��اوکۆمه ڵ و ژیان��دا )ناڕه س��ه نی( ده بێت به ش��ێوه یه کی زاڵبووی بوونی. تاکه کان له و ڕۆژه وه په ی��داده بن ش��ێوه ی ناڕه س��ه نی، به ن��اوی که لت��ور و نه ریت و ئ��ایین و بیروب��اوه ڕه وه ، به س��ه ریاندا ده س��ه پێنرێت و زۆرج��ار ڕه س��ه نیه تی ب��وونی خۆی��ان به ته واوی وون��ده که ن. هه ندێکجاریش له نێو زۆرانبازی و ناکۆکییه ک��انی نێ��وان ئه م دووشێوه ی بوونه به جه نگاوه ری ده مێنێننه وه و به ڕه نگ��اری ده که ن. له ژی��انی ڕۆژانه دا، که دی��ارده یه کی م�ێژوویی ی��ان فینۆمینۆلۆجی��انه یه ، نه ک ئۆنتۆلۆجی��انه ، ت��اک به ناڕه س��ه نی ده بی��نرێت. به ئاگاه��اتنه وه و ناس��ینه وه ی تایبه تمه ن��دێتی و

هایدیگه ر وشه ی )داهێنه رانه ( به کارناهێنێت. ئه م وشه یه من 63 به کارمهێناوه و له نوسراوێکی دیکه دا به درێژی باسمکردوه .

بڕوانه : محه مه د که مال، بوون و داهێنان، ده زگای سه رده م،153. الپه ڕه 2005سلێمانی،


جیاوازییه ک��ان ت�اکه ڕێگه یه که ب��ۆ گه ڕانه وه ی ئه م ب��وونه له ناڕه سه نیه وه بۆ ڕه سه نی. به ستنه وه ی ڕه سه نیه تی بوون به زه مینه یه کی ئۆنتۆل��ۆجی و ناڕه س��ه نیه تیش به فینۆمینۆل��ۆجیه وه ئه و بۆچ��وونه ڕووناکبینه م��ان ب��ۆ دیاریده کات، که مرۆڤ به ناڕه سه نی په یدانه بووه و به ڵک��و ئه و ش��ێوه ی ب��وونه به س��ه ریدا له الیه ن که س��انی دیکه وه س��ه پێنراوه . ناڕه س��ه نی ڕووداوه نه ک ک��ۆڵه که یه ک له بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی ئه م ب��وونه دا. هیچ تاکێ��ک به چه وس��اوه یی له دایکنه ب��ووه و چه وس��ێنراوه ته وه . ڕه ت��دانه وه ی ئه م ش��ێوه ی ب��وونه ش که م��ادامه کی ئۆنتۆلۆجیانه نیه ، پرۆژه یه کی بوونی مرۆڤه و م��رۆڤ خ��ۆی ده ت��وانێت بڕی��اری له س��ه ربدات و ب��وونێکی ڕه س��ه نانه ب��ۆ خۆی هه ڵبژێرێت. له م ڕوانگه یه وه ، ب��وونی ڕه س��ه ن ژی��انه له گه ڵ جیاوازییه کاندا.( ده بێت به به هایه کی به رز و بناخه ی

)جی��اوازی( نه ک )وه ک یه ک Identityوپه یوه ن��دییه کان ڕه س��ه نیه تی ب��وونیش ده پ��ارێزێت. ئه گه ر جیاوازییه ک��ان هه ڵبوه شێنرێنه وه و له ناوبچن و تاکه ک��ان یه ک بن ش��ێوه ی بوونی ڕه سه نیش بۆ شێوه ناڕه س��ه نه که ده گ��ۆڕێت. له نێ��و په یوه ن��دی بوونه ڕه س��ه نه کاندا لێکچ��ونیش هه یه ، تاکه

،Sameیه ک��دی ده چن ڕه س��ه نه کان له هه ن��دێ ڕووه وه له هاوک��ات جیاوازیش��یان هه یه . ئه م لێکچ��ونه به بێ جیاوازییه ک��ان نیه و ن��ابێت. بۆنم��وونه ده ڵێن قادرمیرخ��ان هونه رمه ندێکی کورده ، به ڵام هه موو هونه رمه ن�دێکی ک�ورد قادرمیرخان نیه . لێره دا لێکچوونێک و جی��اوازیش له نێ��وان

قادرمیرخان و هونه رمه ندی کوردا دیاریکراوه . بوونی ناڕه سه ن له ژیانی ڕۆژانه دا، له نێو که لتووری ب��اودا له ب��ارودۆخێکی ده روونی��دا ده ژی، که ب��ه به رده وام ئه وبارودۆخه ده روونیه له گه ڵیدایه و به ری نادات. هایدیگه ر ئه م ب��ارودۆخه ده روونیه له گه ڵی��دایه و به ری ن��ادات. هایدیگه ر ئه م بارودۆخه ده روونییه یان هۆشه کییه ناوده نێت


. ب��وونی ناڕه س��ه ن مه زاجیه ، له هه ڵچ��ون و64مه‌زاج م��امه ڵه له گه ڵ داچ��وونی عاتیفی��دایه . به مه زاجه وه

ده وروبه رییداده کات. بوونێکی ت��وڕه ی��ان هێمن، به خته وه ر ی��ان خه مب��ار س��اتێک به بێ مه زاج نیه . ه��ۆی ئه مه ش ب��ۆ ش��ێوه ی ب��وونی، وه ک��و ب��وونێکی داگ��یرکراوو بێ داه��اتوو ده گه ڕێته وه . په یوه ن��دی به خۆبه س��تنه وه ی ئه م ب��وونه وه به ڕووداوه ک��انی ئێس��تاو ڕاب��ردووه وه هه یه . بوونێ��ک له ڕابردووداب��ژی و ئێس��تاش به و ڕاب��ردووه وه گرێب��دات و نه ڕوانێته داهاتوو مه زاجی ده بێت. ڕووداوه ک��انی ڕاب��ردوو

جارێ��ک.ک��ارده که نه س��ه ربارودۆخی ئاگامه ن��دی ئه و به خته وه ر و ج��اره که ی دیکه خه مب��اری ده که ن.

( ه وه م��امه ڵه له گه ڵترسله ناوئێستاش��یدا ئه و ب��وونه به ) داه��اتوو، که جیه��انێکی ک��راوه ی پ��ڕۆژه .65بوون��دا ده ک��ات

به رهه منه هێنراوه کانه ، نابێته سه رچاوه ی مه زاج. ی��ان پ��رۆژه و ڕووداوێکی په ی��دانه بوو تاکێ��ک خه مب��ار

به خته وه رناک��ات. ڕوودانی ئه وپ��ڕۆژه یه )ئێس��تا( ی��ان له ڕابردوودا ده بێته هۆ بۆس��ه رهه ڵدانی جۆرێ��ک له مه زاج. ت��اکو م��رۆڤ ناڕه س��ه ن بێت و له ڕاب��ردوودا ب��ژی مه زاج به رین��ادات. له کاتێک��دا م��رۆڤێکی ناڕه س��ه ن به خته وه ریش نه بێت، هێش��تا له نێ��و مه زاجێکی دیکه دا ده ژی. مه زاجه کانی ده گۆڕێن، به ڵام هه رگیز وازیلێناهێنن و له نێو ئێستاش��یدا به ترس��ه وه ده ژی، که ئه مه ش ش��ێوازێکی

. ت��رس، که ب��ابه تێکی ناس��راوی هه یه و م��رۆڤ66مه زاجه ( بوونگه رایه تیه وه جی��اوازه .دوودڵیلێیده ترس��ێت له )

یه ، که له پێش دوودڵی ت��رس نیه ، ب��ارودۆخێکی ئاگامه ندانه هه ڵ��بژاردنی پرۆژه یه ک��دا س��ه رهه ڵده دات و په یوه ن��دی به

فه لس��ه فیه وه هه ڵ��بژاردنه وه هه یه . له ئاک��امی ئه و ب��اوه ڕه په ی��داده بێت، که م��رۆڤ به لێپرس��راو له هه ڵ��بژاردنه که ی

172هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 64173هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 65174هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 66


داده نێت. بۆ نموونه ، ئه گه ر مرۆڤ ڕه سه نانه بژی و خ��ۆی پرۆژه ک��انی ب��وونی هه ڵ��بژێرێت ، ئه وا خۆش��ی له ئاک��امی هه ڵبژاردنه که ی به رپرسیاره . ئه مه ش پێویستی به تێڕوانین و ب��یرکردنه وه پێش هه ڵ��بژاردنه که هه یه ، که له بوونگه رایه تیدا به )دوودڵی( ناوزه ده کرێت. )دوودڵی( له م ڕووه وه له گه ڵ ب��وونی ڕه س��ه ندایه و )ت��رس( یش له گه ڵ ب��وونی ناڕه س��ه ن. هه روه ه��ا دوودڵی ترس��اندن له هه ڵبژاردن نیه . هه ڵسه نگاندنی الیه نه کانی هه ڵبژاردنه که یه ،

ب��وونه ڕه س��ه نه ده یه وێت خ��ۆی به لێپرس��راو له که ئه و هه ڵ��بژاردنه که داب��نێت. پێش ئه وه ی ت��اکێکی ڕه س��ه ن، بۆنموونه پرۆژه ی خوێن��دن له زانکۆیه ک��دا هه ڵ��بژێرێت، ب��یر له الیه نه کانی خوێندنه که و ئاکامه کانی ده کاته وه ، ئینجا بڕیار له س��ه ر چ��وونه نێ��و زانک��ۆ ده دات. ئه وت��اکه ڕه س��ه نه له به رئه وه ی له زانک��ۆ ن��اخوێنێت چ��ونکه هه م��وو که س��ێک

خوێندن له زانکۆ پرۆژه یه کی بوونی خۆیه تی.ده چێته زانکۆ وخۆی بڕیاری له سه رده دات. هه ڵبژاردنه که شی، که ئاماژه بۆ سه ربه س��تی ئه م تاک��ه ڕه س��ه نه ده ک��ات په یوه ن��دییه کی

ت��اکێکی ناڕه س��ه ن، )زه روری( به لێپرس��ینه وه هه یه . به پێچه وانه ی تاکه ڕه سه نه که وه ، خوێندنی له زانک��ۆ پ��رۆژه نیه ، شتێکی باوه و وه ک��و ت��اکه ناڕه س��ه نه کانی ده وروبه ری به نه ری��تێکی ب��اوی داده نێت، ی��ان که س��انی دیکه ئه م پ��رۆژه یه ی ب��ۆ دیاری��ده که ن. له به رئه مه دوودڵ نیه ، چ�ونکه به رپ��رس نیه و ئه وانه ی پرۆژه که ی��ان ب��ۆ هه ڵ��بژاردووه لێپرسراو ده بن. به ڵام له خوێن�دنه که ده ترس�ێت. ئه م ت�اکه ناڕه س��ه نه خ��ۆی له لێپرس��ینه وه که ی دوورده خ��اته وه و له ک��اتی نه گه یش��تن به ئاک��امی پ��رۆژه که ش ت��ۆمه ت و لێپرس��ینه وه ده خ��اته س��ه ر ش��انی الیه نه ده ره کییه ک��ان و ئه وان تاوانبارده کات. مرۆڤی ڕه س��ه نیش هه میش��ه خ��ۆی

به ڵام.به لێپرس��راو داده نێت و له و ئاک��امه ت��اڵه ناترس��ێت پێش هه ڵ��بژاردنی پ��رۆژه که ی دوودڵه له وه ی ئه و پ��رۆژه یه

هه لبژێرێت.


ب��وونی ناڕه س��ه ن له ژی��انی ڕۆژانه دا له نێ��و که لت��ووره بازاڕییه که دا خ��اوه نی ب��یرکردنه وه و پرۆژه ک��انی خ��ۆی نیه . ئه و هه رچیه ک بێت، ئه و بوونه یه که سانی دیکه ده یانه وه ێت و بڕی��اری ب��ۆده ده ن. ئه م ب��ارو دۆخه ناڕه س��ه نه کارده ک��اته سه ر ب�یرکردنه وه و گه ڕان ب�ۆ دۆزینه وه ی ڕاس�تی ب�وون و هه ڵبژاردنی به هاک��انیش. ئه و، وه ک��و ئه وان بیرده ک��اته وه و زمانه بازاڕییه که ی ئه وانیش به کارده هێنێت. ب��یرکردنه وه و زمان ڕۆڵی ئۆنتۆل��ۆجی خۆی��ان ون��ده که ن و ن��ابن به و دوو ناوه نده بۆ دۆزینه وه و ده ربڕینی ڕاستی بوون. بیرکردنه وه له نێو که لتووری بازاڕییدا ئه و شێوه یه یه ، که هه مووکه سێک به بێ جیاوازی ده توانێت هه یبێت. تاکه ناڕه سه نه کان وه ک��و یه ک ب��یرده که نه وه و زمانه که ش��یان هه گبه یه ک وش��ه ی ڕیزکراون، که به بێ تێگه یشتن له واتاکانیان به ک��اردێن. ئه م خه س��ڵه ته ش له ش��ێوازی ب��یرکردنه وه دا ب��ۆ های��دیگه ر)ن��ا-

،له ژی��انی ڕۆژانه مان��داAmbiguityڕه وان( ی و ئ��اڵۆزییه هه م��وو که س��ێک م��امه ڵه له گه ڵ ئه وش��تانه داده که ین، که

که هه م��وو ده س��تی پێی��ان ده گ��ات. له و ش��تانه ده دوێین، ڕاس��تی و که سێک ده توانێت له باره یانه وه بدوێت. ناتوانین

. 67ناڕاستی له یه کدی جیابکه ینه وه بیرکردنه وه ی ناڕه سه نانه ئ��اڵۆز و ن��ا- ڕه وانه و مه به س��تی گه ڕان و دۆزینه وه ی راس��تی نیه ، به ڵک��و الس��ایی

ب��یرکردنه وه یه ش، کردنه وه یه . زمانی ده ربڕینی ئه م ش��ێوه ک��ه ڕێگه ی ده ربڕی��نی ن��اوه ڕۆکی ب��یرکردنه وه که یه له

گوتاره که ش��ی.)گوتار( دا ده بێت به ئ��امێرێکی په ککه وت��ووIdleبه گوتارێکی له کارکه وتوو Talkزمان ب��ۆ لێک��ۆڵینه وه و .

ده ربڕی��نی ڕاس��تی به کارن��ایه ت و ب��یرکردنه وه و . ئه و ڕاس��تیه ی له 68گوتاره که شی بازاڕیی و به کارهێنراوه

162 هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 67 ڕۆڵی سه ره کی زمان بۆ هایدیگه ر ده ربڕینی ڕاستی بوونه ، 68

سه رهه ڵده دات. هه روه ها ئه م بیریاره دا که له گه ڵ )ڵێکۆڵینه وه ( ( یان بۆ Logosله وباوه ڕه دایه یۆنانیه کۆنه کان وشه ی )لێکۆڵینه وه


بازاڕدا و له ژی��انی ڕۆژانه دا ده رده که وێت هه م��وو تاکه ک��ان ده یناس��ن و به بێ جی��اوازی له ش��ێوازی ب��یرکردنه وه و ب��ۆ

ئه م باس��کردنه که ش به گوت��اره .چوونیان��دا باس��یده که ن له و ڕاستیه Curiosity خۆتێهه ڵقورتانیانهله کارکه وتووه که یانه وه

و ل��ه حه زو ئ��اره زووی گه ڕان و لێک��ۆڵینه وه وه سه ریهه ڵنه داوه . به م ج��ۆره ، ب��وونه ناڕه س��ه نه کان، له نێ��و که لتووری بازاڕییدا به و شێوازی بیرکردنه وه ن��اڕه وانه وه و

له ک��ارکه وتووه که وه خۆی��ان له ڕاس��تیه باوه ک��ان به گۆت��ارههه ڵده قورتێنن و مامه ڵه له گه ڵ ده وروبه رداده که ن.

هه روه ه��ا ئه م ش��ێوه ی ب��وونه مه زاجیی��ه، له به ر ئه مه ش��ه ناڕه سه نه چونکه بوونێکی

.دۆڕاوه و )ته سلیم( بووه

بوونی‌ڕه‌سه‌ن‌و‌تێگه‌یشتن

ش��ێوه ی ب��وونی ناڕه س��ه ن ک��اریگه رێتی نه رێی به س��ه ر ب��یرکردنه وه و ده رب��ڕین و گه ران به دوای ڕاس��تیدا له و ب��وونه دا هه ی��ه. ئه م ک��اریگه رێتیه نه رێ��ییه له کاتێک��دا له ناوده چێت، که م��رۆڤ ڕه س�ه نانه ب��ژی و ب��وونێکی ن��امۆی نه بیت. ب��وونی ڕه س�ه ن داهێنه ری پرۆژه ک�انی ب��وونیه تی و به ڕێگه ی هه ڵ��بژاردنی پرۆژه ک��انی، له الیه ن خ��ۆیه وه نه ک که س��انی دیکه وه ن��اوه ڕۆکی خ��ۆی داده مه زرێ��نێت. ب��ۆ هه ڵسوڕانی ئه م کاره ش، ئه م بوونه ڕه سه نه ئاگامه نده له بوونی خۆی و پرۆژه کانی تی��ده گات. به تێگه یش��تنه وه ، نه ک شوێنکه وتنی کوێرانه و السایی کردنه وه ، ڕوو له پرۆژه ک��ان

پێش��مه رجێکیتێگه‌یش@@تنده ک��ات و هه ڵیان��ده بژێرێت. که ئۆنتۆلۆجیه ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ، به ڵام ب��وونه ناڕه س��ه نه

ئه م ڕاستیه ی وونکردوه و له به رئه وه ی بوونی داگیرکراوه و که سانی دیکه بڕیار له سه رپرۆژه کانی ب��وونی ده ده ن، ئه وا

)زمان( به کارهێناوه . بروانه : هه مان سه رچاوه ی پێشوی هایدیگه ر،155الپه ڕه


. ئه مه ش69له ب��وونی خ��ۆی و پرۆژه ک��ان تێناگ��ات ئه وه ناگه یه نێت، که ب��وونی ناڕه س��ه ن نه زانه و زانی��اری له ب��اره ی پرۆژه ک��انه وه نیه . ئه وهه رچ زانی��نێکی هه بێت خ��ۆی په یدای نه کردووه و به دوای��دانه گه ڕاوه . زانی��نێکی له پێش��تر ئام��اده کراوه و که س��انی دیکه دایانن��اوه و به گواس��تنه وه

. ب��وونی ڕه س��ه ن خ��ۆی70)نه ق��ڵ( به م گه یش��توه به گواس��تنه وه ی زانینه وه مان��دووناکات. له گه ڵ هه م��وو پرۆژه یه کی نوێوه به تێگه یشتنی خ��ۆی ڕه س��ه نانه ده دوێت ئه و ڕاس��تیه بناس��ێت، که به دوای��دا ده گه ڕێت. ئه گه ر)تێگه یشتن( پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجی بوونی م��رۆڤ بێت، ب��ۆچی م��رۆڤی ناڕه س��ه نی لێ بێبه ش��کراوه ؟ ئای��ا پێشمه رج نیه بۆ بوونی م��رۆڤی ناڕه س��ه نیش؟ تێگه یش��تن

گرن��گ نیه ئه و پێشمه رجی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ، م��رۆڤه چی ش��ێوه ب��وونێکی هه بێت. م��ادامه کی م��رۆڤه ده بێت له بوونی خۆی و ده وروبه رو پرۆژه ک��انی ی��ان ب��وون به گشتی تێبگات. به ڵام له گه ڵ به ناڕه س��ه نکردنی ب��وونی و داگ��یرکردنی له الیه ن که س��انی دیکه وه ئه م ڕاس��تیه ی لێده ش��اردرێته وه . الیه نێکی داگ��یرکه ر ن��ایه وێت الیه نه داگیرکراوه که ی ئاگامه ندانه و به تێگه یشتنه وه مامه ڵه له گه ڵ بوون��دابکات. تێگه یش��تن له وات��ای ب��وون ئاگ��اییه له بارودۆخی ئه وبوونه ش، که تیایدا ده ژی. نه زانی و ده به نگی

مه به ست له زانینی گوێزراوه )العلوم النقلیة ( ی ئایینی ئیسالم 69نیه ، که به رامبه ر

زانینه هۆشه کیه کان )العلوم العقلیة ( داده نرێت. له گه ڵ ئه مه شدابه بیروڕای من )العلوم النقلیة ( ی ئایین نموونه یه کی

چاکه بۆ جۆری زانین له نێو بوونه ناڕه سه نه کاندا. مه الکان هه میشه بۆ سه رچاوه کان و زانیارییه له پێشتر ئاماده کراوه کان

ده گه ڕێنه وه و به بێ ده ستکاری ده یگوێزنه وه بۆ سه رده مه که یان. زانینه که یان له نێو)العلوم النقلیة ( دازانینی پێش سه ده کانی

ناوه ڕاست و سه ده کانی ناوه ڕاسته ، که تاکو ئه مڕۆ له م سه ده یپاش تازه گه رییه دا مامه ڵه ی له گه ڵداده که ن.



و تێنه گه یشتنی بوونه ناڕه سه نه که ، ک��ه به که ل��وپه ل ک��راوه چه ن��د بێ ئاگ��ابێت ئه وه ن��ده ب��ۆ الیه نه داگ��یرکه ره سودبه خشه . حه زده که م نم��وونه ی په یوه ن��دی نێ��وان ژن و پی��او له کۆمه ڵگ��ای پیاوس��االرییدا بهێنمه وه . پی��او له نێ��و که لتووری پیاوساالرییدا بوونی ڕه س��ه نی ژنی س��ڕیوه ته وه و ئه وبوونه ی کردووه به که لوپه ل و ب��ابه تی ئاره زووه ک��انی خ��ۆی. به ئاگاه��اتنه وه ی ژن و تێگه یش��تنی له ناڕه س��ه نی ب��وونی ده بێته ه��ۆی گه رانه وه ی ژن به ره و ڕه س��ه نیه ت. ئه مه ش هه ڕه ش��ه له ده س��ته ڵاتی داگ��یرکه ری پیاوده ک��ات. له به رئه مه ب��ۆ پی��او چه ن��د ژن نه زان و س��اویلکه بێت و له واتای بوون تێنه گات، ئه وه نده ش به قه ده ر ئه وساویلکه و نه زانینه داگ��یرکردنی ئاس��انترده بێت. ل��ێره دا له به ر ئه وه ی

مرۆڤه تێگه یشتن پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجیه ب��ۆ ب��وونی، ژن به ڵام ب��ه ناڕه س��ه نکردنی ئه م ب��وونه م��ێژوویی ی��ان فینۆمینۆلۆجی��انه یه . ب��وونێکه له بونی��اده ئۆنتۆلۆجیه که ی��دا تێگه یش��تن ک��ۆڵه که یه کی بوونێ��تی و ک��ۆمه ڵه که ی ڕێگه ی پێنه داوه ئه م الیه نه زه رورییه ی ب��وونی خ��ۆی ببی��نێت و ب��ۆته واوکردنی ب��وونی و دامه زران��دنی ن��اوه ڕۆکی خ��ۆی به کاریبهێنێت. له به رئه مه ب��وونی ناڕه س��ه ن له بنه ڕه ته وه و ل��ه بونی��اده ئۆنتۆل��ۆجیه که یه وه ناڕه س��ه ن نیه ، به ڵک��و ناڕه سه نده کرێت، سیمۆن دیبۆڤ��وار، بۆنم��وونه س��ه باره ت به ناڕه سه نکردنی ژن ده نووسێت، )ژن به ژنی له دایکنابیت،

ژن م��رۆڤه و وه ک��و71ک��ۆمه ڵ ده یک��ات به ژن.( هه م��وومرۆڤێکی دیکه خ��اوه نی ب��وونێکی جی��اواز و تایبه تمه ن��دێتی خ��ۆیه تی، به ڵام جی��اوازی و تایبه تمه ن��دێتی خ��ۆی، وه ک��و ت��اک، له نێوکۆمه ڵ��دا ده دۆڕێ��نێت و پی��او ئه م بوونه ده کات به ژن یان به و ماکینه یه ی ب��ۆ حه زوئ��اره زووی سێکس��ی و وه چ��ه به ردانه وه دای��ده نێت. م��رۆڤ ب��وونێکی جی��اوازی له که لوپه ل��ه به رده س��ته کیه کان و بابه ته ک��انی

71 Simone de Beauvoir. The Second Sex, translated by H. M. Parshley, London: Jonathan Cape, 1956. P. 273


زانینه وه هه یه . ته ن��انه ت ئۆنتۆل��ۆجی ئه م ب��وونه ش له ئۆنتۆلۆجی بوونه کانی دیکه وه جی��اوازه ، چ��ونکه ئه م ب��وونه له بونی��اده ئۆنتۆلۆجیه که ی��دا ن��اته واوه و به بێ ن��اوه ڕۆک په ی��دابووه . ن��اوه ڕۆکی ده س��ته یه ک خه س��ڵه تی نه گ��ۆڕو له پێش��ترنین، که ه��ێزێکی ده ره کی و له ژوور دای��انی

مه زراندبێت.

چیه تی م�رۆڤ پڕۆژه ک��انی بوونێ�تی، که ئه و م��رۆڤه خ�ۆی بڕیاریان له سه رده دات و به به رده وامی دایان��ده مه زرێنێت،

چیه تی ئه م بوونه به و پ��ڕۆژانه ده ناس��رێت. ناوه ڕۆکی یان بۆیه گرنگه مرۆڤ به تێگه یشتنه وه ڕووله پڕۆژه کانی بکات و هه ڵێ��انبژێرێت. تێگه یش��تن له پڕۆژه ک��ان تیگه یش��تنه له ب��وون و ناس��ینی خ��ۆ. هاوک��ات )تێگه یش��تن( مه رجێکی له پێشتره بۆ باسکردن له پ��ڕۆژه یه ک و )ته فس��یر( ک��ردنی

له تێگه یش��تنه وه Interpretation ته‌فس@@@@یروات��اکه ی. سه رهه ڵده دات. ئه گه ر مرۆڤ له پرۆژه یه ک یان له بابه تێک تێنه گ��ات، ن��اتوانێت واتاکه ش��ی لێکب��داته وه . ب��ۆ های��دیگه ر ته فس��یرکردن ده ستبه س��ه رداگرتنی ب��ابه ته که یه له الیه ن

. بێجگه له وه ی72 له وات��اکه ی تیگه یش��تنه وه و تێگه یش��تنه ده که وێت و تیگه یش��تن تێگه یش��تنته فس��یرکردن پ��اش

ده بێته جێگه زای ته فسیر، های��دیگه ر ئام��اژه ب��ۆ بونی��اد ی��ان ستره کچه رێکی له پێشتر دانراو بۆ ته فسیرده کات. ئه مه ش جیاوازییه کی دیکه له نێوان میتۆده فینۆلۆجیه کانی هوس��رڵ

هوس��رڵ میت��ۆدی و های��دیگه ردا ده هێنێته ک��ایه وه . بۆ فینۆمینۆل��ۆجی پێش��بیرو پێش��بڕیاره کان ڕه ت��ده داته وه ڕاس��ته وخۆ ب��ابه ته که به رانبه ر ئاگامه ن��دی ڕاده گ��رێت.

پێشبیره کانه وه مه ح��دود ئاگامه ندیش به بێ ئه وه ی خۆی به بکات له واتای بابه ته که ده ک��ۆڵێته وه . به ب��یروڕای های��دیگه ر ده ت��وانرێت ت��اکو ڕاده یه ک نه ک به ته واوی له و زه مینه وه

هیچ پێشبیرو لێکۆڵینه وه وته فسیره که مان ده ستپێبکه ین، که



ب��یردۆزه یه کی ئام��اده کراوی له س��ه ر دانه ن��رابێت و ته فس��یره که ش زاده ی ب��یری خۆم��ان بێت. به ڵام ئه مه ش خۆده ربازکردنێکی ته واو نیه و ئێمه بۆ ته فسیرکردنه که مان

-For) به س��تره کچه رێکی له پێش��تره وه به س��تراوینه ته وهstructure.)73گادامه ر( ئه م دووخاڵه ؛ پێشدانانی تێگه یشتن(

له ئاستی ته فسیرکردندا و ستره کچه ری له پێشتر بۆ ته فسیر، به گۆڕانێکی گرن��گ له میت��ۆدی فینۆمینۆلۆجی��دا داده نێت و جی��اکردنه وه ی

74فینۆمینۆلۆجی هایدیگه ریشه له وه ی هوسرڵه وه .

ستره کچه ری له پێشتر ب��ۆ ته فس��یر له س��ه ر س��ێ ک��ۆڵه که -Fore ، پێش بی��نین Fore-havingدامه زراوه : هه یه ی له پێش

sight پێش چه مکه ک��ان ، Fore-conception.75ئه گه ر بمه وێت له پ��ارچه یه ک ه��ۆنراوه ی )ن��الی( بک��ۆڵمه وه ب��ۆ ته فسیرکردنی واتاکه ی پێویس��تیم به چه مکه ک��ان هه یه ، که له وه وپێش هه ن و م��نیش له ڕوانگه ی حه زوئ��اره زوومه وه ده ڕوانمه پارچه ه��ۆنراوه که و ئه و ئ��اره زووه م پێش بی��نینه له ته فس��یرکردنی پ��ارچه ه��ۆنراوه که دا و له س��ه رو ئه مانه شه وه ئه و پارچه هۆنراوه یه خۆی به ستره کچه رێکی له پێش��تره وه به س��تۆته وه ئه ویش جیه��انی ه��ۆنراوه یه

191هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 7374 Hans- Georg Gadamer. Truth and Method, translated by Joel Weinsheimer and Donald G. Marshall, London: Continuum, 2004. P. 26975 Martin Heidegger. Being and Time, p. 19

:هه روه ها بڕوانه Stephan Mulhall. Heidegger and Being and Time, London: Routledge, 1997. P. 86-89


به گش��تی، که هۆنراوه ک��انی )ن��الی( تێ��دا دامه زراوه . تێگه یشتنی من له هۆنراوه ی ن��الی وابه س��ته به تێگه یش��تنم له ه��ۆنراوه و جیه��انی ئه م ش��ێوه داهێن��انه ه��ونه رییه

-Forبه گش��تی، که ب��ۆ های��دیگه ر ب��ووه به )هه یه ی له پێشhavingبه م ج��ۆره تێگه یش��تن ده بێت به زه مینه ب��ۆ .)

ته فسیرکردن و ته فسیرکردن به تێگه یشتنه وه و به یاریده ی )وات��ا( ی ب��وون ده رده خ��ات. س��تره کچه ره له پێش��تره که

ته فسیرکردن بۆ ده رخستنی واتای بوون )داک��ۆکی( ک��ردنه Assertionله و وات��ایه . واده رده که وێت، که په یوه ن��دی نێ��وان

تێگه یشتن و ته فسیر زه روری بێت. تێگه یشتن زه مینه یه ب��ۆ ته فسیر و ته فسیریش له هه مان کاتدا داک��ۆکیکردنی وات��ای ب��وونه به تێگه یش��تنه وه . تێگه یش��تن و ته فس��یر و داک��ۆکی ک��ردن له ب��وونی ڕه س��ه ندا گ��رنگیه تی و ڕۆڵی س��ه ره کی )زم��ان( دیاری��ده کات. ب��وونێکی ڕه س��ه ن به تێگه یش��تنه وه له واتای بوون ده کۆڵێته وه و ته فسیریده کات. زمان ب��ۆ ئه م ب��وونه گوت��نی له ک��ارکه وتوو نیه و له و ف��اکتۆره چه قی��وانه ن��ادۆێت، که ب��وونه ناڕه س��ه نه کان به بێ جی��اوازی له تێگه یشتنیاندا واتاکانی ده ج��ونه وه و باس��یده که ن. له ب��وونی

یه )وات��ا( ک��انی ب��وونی تی��دا ڕه س��ه ندا زم��ان ئه و ناوه ندیه ده رده ب��ڕێت و به ڕێگه ی زم��انه وه ی��ان )گوت��اره ( وه ته فس��یرکردن و داک��ۆکیکردن له واتاک��ان ده خ��رێنه به رڕۆش��نایی ب��وون. هه رچه ن��ده ته فس��یر خ��اوه نی س��تره کچه رێکی له پێش��تره و ئه م س��تره کچه ره ش له س��ه ر س��ێ ک��ۆڵه که له پێش��تره که دامه زراوه ، که ئاماژه م��ان بۆکردن، به ڵام گۆتاری بوونی ڕه سه ن جیاواز و ڕه س��ه نه و ئاکامه که ش��ی له داک��ۆکیکردنی وات��ای بوون��داخۆی دیاری��ده کات. زم��انی ب��وونی ڕه س��ه ن ل��ه هه نب��انه ی ئه و وشانه پێکهاتووه ، که له که سانی دیکه له ژیانی ڕۆژانه یان�دا به کاریان��ده هێنێت. به ڵام وات��ای وش��ه کان له ده رب��ڕین و

وات��ای ب��وون ڕه س��ه نانه جی��اوازن. ب��ۆ داکۆکیکردن له سه ر نموونه )ڕاستی( بۆ بوونێکی ڕه سه ن ئه و واتایه ی نی��ه، که بوونه ناڕه سه نه کان باسیده که ن. واتای )ڕاستی( له ژی��انی


ڕۆژانه دا بۆ بوونه ناڕه سه نه کان)باوه ( و واتایه که به سه ردا س��ه پێنراو. ب��وونه ناڕه س��ه نه کان به بێ- تێگه یش��تن و لێکۆڵینه وه واتا له پێشتر ئاماده کراوه که یان هه ڵگرتۆته وه و خۆی��ان ک��ردووه به خ��اوه نی. ئه و وات��ایه ب��ۆ هه م��وو ب��وونه ناڕه س��ه نه کان یه ک وات��ای نه گ��ۆڕ و هه مه ک��ییه و جیاوازییه ک��انی س��ه رکوتکراوه . له به ر ئه مه ش��ه )زم��ان( ب��ۆ ب��وونه ناڕه س��ه نه کان گوت��ه له کارکه وتوه ک��انه و داک��ۆکی کردنێ��ک نیه ، که له ئاک��امی ته فس��یرکردنی ب��وون له س��ه ر

یه کێ��ک له زه مینه ی تێگه یش��تنه وه په ی��دابووبێت. خس��ڵه ته کانی )داک��ۆکیکردن( گه یان��دنی وات��ای ب��وونه . له پرۆزیشنی )سه ری گۆچ��ان چه ماوه ی��ه. ( وات��ا ی��ان ڕاس��تی بوونێکم��ان ده رخس��توه، که گۆچ��انه . مه به س��ت له داکۆکیکردنه که له م پرۆپۆزیشتنه دا گه یان��دنی ئه م ڕاس�تیه یه به که سانی دیکه . له به ر ئه مه تێگه یشتن و ته فس��یرکردن

به زم��انه و به بێ زم��ان ڕوون��اده ن. و داک��ۆکی پێویس��تی . گوت��ار بن��اخه ی76زمانیش، بۆ هایدگه ر ، گوته ی��ان گوت��اره

ب��وون له گه ڵ که س��انی ئۆنتۆل��ۆجی زم��انه ، نه ک نوس��ین. دیکه دا داکۆکیکردن، ڕه تدانه وه ، ڕاگه یان��دن و ڕاوێژک��ردن

گوتن هه میشه که به ڕێگه ی گوتنه وه ده کرێن. ده سه پێنێت،. 77گوتنه له باره ی بوونێکه وه

گوت��ار، به ت��ایبه تی له داکۆکیکردن��دا، پێویس��تیه کی ک�ۆمه ڵایه تیه . م��رۆڤ به گ�وتن وات��ای ب��وون ده رده ب�ڕێت و داکۆکی��ده کات ی��ان ڕه تی��ده داته وه . مه به س��تیش له دان��انی)گ��وتن( به بن��اخه ی زم��ان له وێ��دایه ، که ب��ۆ

له پێشتر ئاماژه م بۆ ئه و خاله کرد، که به دیدی هایدیگه ر 76 ،Discourseیۆنانیه کان زاراوه ی )زمان( یان به کارنه هێناوه و

بسه لمێنێت، که گوتاریان بۆ زمان داناوه . هایدیگه ر ده یه وێت ئه وه ( بووه .Rede یان گوتار زمان پێش ئه وه ی )نوسین( بێت)گوته

Martin Heidegger. Being and Time, p. 203بڕوانه : 204( هه مان سه رجاوه ، الپه ڕه 77


هایدیگه ر)زم��ان( گ��وتنه و به بێ گ��وتن ن��ابێت. پێش ئه وه ی منداڵ فێربێت وشه ی )دایک( بنوسێت، فێری ئه و گ��وته یه ده بێت، که )دایک( ه و هاوک��ات ئه وگ��وته یه ئام��اژه ب��ۆ ئه و ب��وونه ده ک��ات، که به )دای��ک( بۆمن��داڵه که ناس��راوه . له جه ختکردن له سه ر )گوتن( و ڕۆڵی گوتن ب��ۆ دامه زران��دنی زم��ان ئه وه ن��اگه یه نێت، که )بێ��ده نگی( و )نه گ��وتن( له گه ڵ ئه م ب��ۆ چ��وونه دا دژانه ڕاوه س��تێت و بن��اخه که ی هه ڵوه ش��ێنێته وه . ئه گه ر زم��ان گ��وتن بێت، ئه وا)بیس��تن( و )نه گ��وتن( یش ده بن به دوو خه س��ڵه تی دیکه ی ب��وون- له گه ڵ- که س��انی دیکه دا. داک��ۆکیکردن له وات��ای ب��وون ل��ه هه ردووش��ێوه که دا به )گ��وتن( و )نوس��ین( په یوه ن��دی به گه یاندنی واتای بوون به که سانی دیکه وه هه یه . له ش��ێوه ی یه که مدا بۆ مه به ستی گه یاندنه که به گوتن)بیس��تن( گ��رنگه . هاوکات نه گوتنی ئه و واتایه ش ده گونجێت و نه بوونی زمان ده رناخات. نه گوتنیش یان بێده نگبوون له ئاستی ڕاستیه کدا ی��ان وات��ایه کی بوون��دا گ��وتنه . م��رۆڤ ته وان��ای گ��وتن و نه گوتنی هه یه . له هه ردوو حاڵه ته که دا، له گوتن و نه گوتن��دا

واتای بوون به شێوازی جیاواز داکۆکی له سه رکراوه . بێگومان بۆچوونی هایدیگه ر له سه ر زم�ان و دان��انی)گ��وته ( به بن��اخه یه کی ئۆنتۆل��ۆجی ب��ۆ زم��ان به ره و مش��تومڕی به رفراوانی واتای زمان وه کو نوسین ی��ان گوته مان��ده بات، که بیریارانی پاش- بونیادگه ری بۆ نموونه دێریدا له س��ه ری

“نوس��راوێکیدا به ن��اوی دواوه . ب��ۆیه که م ج��ار دێری��دا له Structure, Sign and Play in the Discourse” له کۆڕێک��دا له

ئه م1966زانکۆی ج��ۆن ه��ۆپکنس له ئه مه ریک��ا له س��اڵی Ofکێش��ه یه ی باس��کردووه و له دوایی��دا له په ڕت��ووکی

Gramatology . به درێژی له سه رینوسیوه

دێری��دا له م خ��اڵه دا له گه ڵ های��دیگه رنیه و ڕه خنه ی له کێش��ه ی پێشخس��تنی )گ��وته ( گرت��ووه . ب��ۆ ئه م بیری��اره له فه لس��ه فه ی ڕۆژئ��اواوه و به ت��ایبه تی له س��ه رده می ئه فالتونه وه وابیر له )ستره کچه ر( کراوه ته وه ، که چه ق یان


بنکه یه کی هه بێت. هه م��وو ش��تێک خزێ��نراوه ته نێ��و ئه و س��تره کچه ره وه و له وێ��دا له وات��اکه ی ک��ۆڵراوه ته وه . به ڵام چه قه که ی��ان بنکه ی س��تره کچه ره که له ژوور ستره کچه ره که و هه موو لێکۆڵینه وه یه ک دان��راوه و به نه گ��ۆڕ ئاماژه ی بۆ کراوه . ئه م هه ڵوێس��ته ، که مێتافیزیکی��انه یه ب��ۆ

( ه یان )وشه گه رایه تی( یه.Logocentrismدێریدا)

ب��ۆ نم��وونه زم��ان س��تره کچه ری خ��ۆی هه یه به ڵام وات��ای وشه کان بۆ زۆربیری��ار له ده ره وه ی س��تره کچه ره که دایه و

هه روه ه��ا وش��ه یه ک، که له په یوه ندی به چه قه که وه هه یه . زاری گ��وته که ره وه ده رده چێت خه س��ڵه تی ت��ایبه تی خ��ۆی هه یه . یه ک له و خه سڵه تانه ئام��اده ب��وویی گ��وته که ره که یه ، که ڕاسته وخۆ واتای وشه که به بیسه ر ده گه یه نێت و بیسه ر ته فس��یری جی��اوازی ب��ۆ ناک��ات. ئه مه ش ل��ێره دا ج��ارێکی دیکه )گ��وته ( له )نوس��ین( به پێش��تر داده نێت و ئه م پێشخس��تنه ش که خه س��ڵه تی وش��ه گه رایه تیه دێری��دا

Phon. ده نگه رایه تی78 ده نگه رایه تیPhonocentrismناویده نێت ocentrismنوس��ین به ف��ۆرمێکی ناله ب��ارو نه رێی ده رب��ڕین

داده نێت. هه رچه نده به نوسین واتای بوون تۆم��ار ده ک��رێت و به رده وام ده مێنێته وه و له داهاتووشدا خوێنه ر ده ت��وانێت له و واتایه تێبگات، به ڵام )نوسین( خه س�ڵه تی ئام�اده بوویی نیه . نوسه ر ڕاسته وخۆ له گه ڵ خوێنه ردا ن��ادوێت. له ڕێگه ی ناوه ن��دی نوس��ینه وه ئه و په یوه ن��دییه ن��ا- ڕاس��ته وخۆیه

دروستده کات.

له به رئه مه )نوس��ین( له به رده س��تی خ��وێنه ردا دان��راوه و وات��اکه ی ب��ۆ تێگه تش��تنی خ��وێنه ر ب��ۆ ده قه که ده گه ڕێته وه . خ��وێنه ریش ی��ان باش��تروایه بڵ��ێین خوێنه ره ک��ان تێگه یش��تنی)جی��اواز( و جۆراوج��ۆر ب��ۆ ده قه که ده که ن.

78 Jacques Derrida. Of Gramatology, translated by Gayatri Chakravorty Spivak, Baltimore: The John Hopkins University Press, 1997. Pp. 21-26


له گه ڵdifference)نوسین( نه ک)گوته ( خه سڵه تی)جیاوازی( خۆیدا ده هێنێته کایه وه ، که بۆ دێریدا ک��اتیگۆرییه کی گ��رنگه ، به ڵام )گوته ( ڕێگه به س��ه رهه ڵدانی جیاوازییه ک��ان ن��ادات. حه زده که م له وه ڵام��دانه وه ی دێری��دا پێش��ه کی ئه و خ��اڵه ئاماژه بکه م، که ئه م بیریاره له ژێر کاریگه رێتی هایدیگه ردائه و میت��ۆده ی به کاریهێن��اوه میت��ۆدی هه ڵوه ش��اندنه وه )

Deconstrution که های��دگه ر دایهێن��اوه و له سیس��ته مه ، ) ئۆنتۆلۆجیه که ی��دا ب��ۆ هه ڵوه ش��اندنه وه ی ب��یرکردنه وه ی مێتافیزیکی ڕۆژئاوا خس��تۆتیه گه ڕ. پ��اش ئه م ک��ارتێکردنه ، له وه ده دوێم، که له تێگه یش��تنی من��دا ب��ۆ فه لس��ه فه ی های��دیگه ر ئه گه ر به وردی س��ه رنجی بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی ب��وونی م��رۆڤ ب��ده ین له بنه ڕه ته وه کێش��ه ی)جی��اوازی( و نه ب��وونی)ناس��نامه ( یه کی نه گ��ۆڕ له م ب��وونه دا خ��ۆی ده سه پێنێت. من له نوس�راوێکی دیکه ش�دا جه ختم له س�ه ر کێشه ی)جی��اوازی( و گ��رنگی ئه م کێش��ه یه له فه لس��ه فه ی هایدیگه ردا کردووه . که بۆ بیری��ارانی پ��اش- بونی��ادگه ری و پ��اش- ت��ازه گه ری ب��ووه به زه مینه ب��ۆ پێشخس��تنی

. بوونێ��ک، له بنه ڕه ته وه به جی��اوازییه وه 79گوتاره کانی��ان ب��ژی گوته کانیش��ی په ی��دابووبێت و جی��اوازبێت و جی��اواز

جیاوازده بن، چونکه ئه و بوونه چه ق یان ناوه ندێکی نه گۆڕو بوونێ��ک نیه ، وه ک��و ن��اوه ڕۆکی هۆش��ه کی.وه س��تاوی نیه

دێک��ارت خ��اوه نی ناس��نامه بێت. ن��اکرێت )دازاین( و ن��اوه ڕۆکی هۆش��ه کی دێک��ارت ه��اوته راز داب��نرێن و له به رڕۆشنایی نه ریتی مێتافیزیکی ئه فالتونیدا له واتاکانی��ان بکۆڵرێته وه . )دازاین( به تایبه تی له شێوه ڕه س��ه نه که یدا، که خ��اوه نی گ��وته ی خ��ۆیه تی)جی��اوازی( له بوونی��دا جێگه ی )ناس��نامه ( به سه رداس��ه پێنراوه که ی نه ری��تی مێت��افیزیکی ئه فالت��ونی گرت��ۆته وه . ب��وونی ڕه س��ه ن له به رئه وه ی بێ ناوه ڕۆک و بێ ناس��نامه یه و هه میش��ه له گۆڕان��دایه وات��ای

79 Muhammad Kamal. “Heidegger and Post-Modernism”, Indian Philosophical Quarterly, vol. 29. No. 1, 2002. P. 52


ڕاس�تیه کانیش له گوته کانی�دا ده گ�ۆڕێن . هیچ وات�ایه ک ب�ۆ ئه م ب��وونه نیه ، وه ک��و ف��ۆڕم ی��ان ئای��دیاکانی نێ��و جیه��انی به رزی نه گۆڕی ئه فالت��ون بن. چ��ونکه ب��ۆ ب��وونی ڕه س��ه ن ڕاس��تی نه گ��ۆڕ نیه . های��دیگه ر له س��ه ره تاوه ، له گه ڵ شیکارییه بوونگه رایه تیه که ی بۆ م��رۆڤ ب�وونی ئه و چه قه ی هه ڵوه شاندۆته وه ، که دێریدا ئاماژه ی ب��ۆ ک��ردووه . ل��ێره دا،

بێت له وه ی ته فسیری جیاواز بۆئه گه ر خوێنه ر سه ربه ست

ده قێ��ک بک��ات ، چ��ونکه نوس��ین خه س��ڵه تی ئام��اده بوونی نوس��ه ره که ی الب��ردووه ، بیس��ه ریش سه ربه س��ته له وه ی به گ��وێره ی ب��ۆ چوونه ک��ان و ویس��تی خ��ۆی له گوته ک��ان ،تێبگ��ات. گ��وته که ر و بیس��ه ره که دوو ب��وونی جی��اوازن

چه قێکی هاوبه ش و نه گۆڕیان ب��ۆ واتاک��ان نیه . ناس��نامه و سه پاندنی واتای نه گۆڕ له ژێ��ر ب��ارودۆخی ش�ێوه ی ب��وونی ناڕه س��ه ندا س��اخته یه و بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی نیه . ئه وه ی

هه یه جیاوازییه کانه .

نیگه‌رانی‌ بوونی مرۆڤ ناته واوه . بوونێکه به و ناته واوییه وه په یدابوه و ده یه وێت خ��ۆی ته واوبک��ات. ئه مه ش دین��امیکیه ت و گۆڕانکارییه ک��انی نێ��و ئه م ب��وونه به ره و ته واوک��ۆیی ده سه لمێنێت. له به رئه مه م��رۆڤ ب��وونێکه به ره و)داه��اتوو( یان ئه و بوونه یه پێش خ��ۆی ده که وێت و پڕۆژه ک��انی خ��ۆی له داه��اتوودا داده مه زرێ��نێت. ڕوو له داه��اتووکردن و

م��رۆڤ توش��ی،هه ڵبژاردنی پڕۆژه ک��ان ب��ۆ خ��ۆته واوکردن )دوودڵی( له ئاس��تی هه ڵبژاردنه که ی��دا ده ک��ات، چ��ونکه ئه و

که بێ ن��اوه ڕۆکه و ده بێت خ��ۆی ن��اوه ڕۆک،ده زانێت دابهێ��نێت. ڕاوه س��تان له به رده م ئه م نه ب��وونه ی بوون��داو هه ستکردن به م ج�ۆره به ب��وون داهێنه رانه م��رۆڤ ده خ��اته نێو دوودڵی و مشتومڕی له گه ڵ خۆی��دا. ئه مه ش)ت��رس( و ترس��نۆکی ناخ��اته ڕوو. دوودڵی، که هه ڵوێس��تێکی


ڕه سه نانه ی ب�وونه له ئاس�تی بوون��دا له ترس�ه وه جی�اوازه . ت�رس الی م�رۆڤی ناڕه س�ه ن س�ه رهه ڵده دات و ب�ابه تێکی دیاریکراوی هه یه . بۆ نم��وونه تاکێ��ک له گ��ورگ ده ترس��ێت. به ڵام دوودڵی بابه تێکی دی��اریکراوی نیه . م��رۆڤی ڕه س��ه ن له داه��اتووی، ی��ان له ئاس��تی بوون��دا دوودڵه . هاوکات)دوودڵی( له ب��وونی مرۆڤ��دا ئام��اژه ب��ۆ)نیگه رانی( ئه م بوونه ده کات. مرۆڤ ب��ۆ ب��وون نیگه ران و خه مخ��واره ب��ۆیه دوودڵه . )نیگه رانی( ب��ارودۆخێکی ده روونی )س��ایکۆلۆجی( نیه ، پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ ب��وونی مرۆڤ. ئه م پێشمه رجه ش، وه کو پێشمه رجه کانی پێشوتر، له بوونیادی ئۆنتۆلۆجی ئه م بوونه دایه و ده مانگه یه نێته ئه و ب��اوه ڕه فه لس��ه فیه ی ئه گه ر م��رۆڤ هه بێت ئه وا ده بێت نیگه ران بێت. له ڕوونک��ردنه وه ی وات��ای ئه م پێش��مه رجه دا های��دیگه ر چ��یرۆکێکی نێ��و ئه فس��انه ی یۆنانیه ک��انی به م

شێوه یه له په ڕتووکی )بوون و کات( دا گێڕاوه ته وه :

ڕۆژێ��ک خ��وای )نیگه رانی( تۆپه ڵێ��ک ق��وڕ ده دۆزێته وه وپه یکه رێکی

لێدروس��تکرد. له وک��اته دا خ��وا ج��ۆبیته ر دێت و به خ��واینیگه رانی

ده ڵێت، که ده ت��وانێت گی��انی به به ردابک��ات و گی��انیبه وپه یکه ره دا.

به ڵام که نیگه رانی ویستی ناوی خۆی بداتێ ج��ۆبیته ر ڕازینه بوو.

داوای ک��رد، که ئه وپه یکه ره ن��اوی ج��ۆبیته ربێت. کاتێ��ک ئه مدووخوایه

له نێ��و مش��تومڕدا ب��وون)تیل��ۆس( خ��وای زه وی په ی��دابوو.داوای کرد

په یکه ره که ن��اوی)زه وی( ب��درێتێ چ��ونکه له ق��وڕدروستکراوه و قوڕیش

(ل زوحهبه ش��ێکه له زه وی. ئه م خوای��انه په نای��ان ب��ۆ) خوایه کی


دیکه برد، که چاره یه کیان بک�ات. ئه م خ��وایه ش به م ج�ۆره چاره سه ری

کێش��ه که ی ک��رد: )ئه ی ج��ۆبیته ر م��ادامه کی ت��ۆ گی��انتپێبه خشیوه ئه وا

له ک��اتی مردن��دا گی��انی ب��ۆ ت��ۆ ده گه ڕێته وه . زه وی له ش��یداوه تێ و له شی

ده گه ڕێته وه ب��ۆ ئه و. به ڵام خ��وای نیگه رانی ئه م په یکه ره یداتاشیوه ، ت��اکو ئه وڕۆژه ی ده م��رێت ئه م په یکه ره ب��ۆ له به رئه مه نیگه رانیه .

له به رئه وه ی که س��تان له س��ه ر ن��اوه که ی ڕێکن��اکه ون و ( مرۆڤhomoئه میش له قوڕ دروستکراوه ئه واناوی ده نێم )

.80( قوڕه humusچونکه )

له م چ��یرۆکه ئه فس��انه ییه دا دووکێش��ه ب��ۆ ئێمه گ��رنگن، یه که م ک��اتیه تی ب��وونی م��رۆڤ و دووه میش نیگه رانی. مرۆڤ، تاکو ئه و ڕۆژه ی ده مرێت، نیگه رانه . هیچ مرۆڤێ��ک به بێ نیگه رانی نیه ون��ابێت. تاکێ�ک نیه خه مخ�وار و نیگه ران نه بێت. له به رئه وه ی بوونی مرۆڤ له نێو- جیهاندا و له گه ڵ- که سانی دیکه دایه نیگه رانبوونی به رانبه ر جیهان و که سانی دیکه دووش��ێوازی وه رگرت��ووه . ئه م دووش��ێوازه له زم��انی ئه ڵم��انی و ئینگلیزی��دا دووزاراوه ی جی��اوازی ب��ۆ دان��راوه . جی��اوازی نێ��وان دووش��ێوه که ی نیگه رانی وابه س��ته به جیاوازی نێوان دووبابه ته که وه )جیه��ان( و )که س��انی دیکه ( له ب��وونی مرۆڤ��دا. نیگه رانی م��رۆڤ ب��ۆ که لوپه له ک��انی به رده س��تی و که س��انی ده وروبه ری وه ک��و یه ک��دی نین. م��رۆڤ زی��اتر خه مخ��واری که س��انی ده وروبه رێ��تی له وه ی نیگه رانی که لوپه له کانێتی. نیگه رانی و خه مخۆری که س��انی

یه و نیگه ران ب��وونیش ب��ۆFürsorgeدیکه الی های��دیگه ر



. جیاوازی نێ��وان دووش��ێوه ی81 داده نرێتSorgeجیهان به نیگه رانی، که له جی��اوازی نێ��وان بابه ته ک��انه وه س��ه ریانهه ڵداوه بنه ڕه تێکی ئۆنتۆلۆجیی��ان هه یه . دووب��ابه ته که ی نیگه رانی س��ه ربه دوو ن��اوچه ی جی��اوازی ئۆنتۆلۆج��یین و جی��اوازن. هه روه ه��ا ب��ابه تی یه که می��ان، که جیه��انه به پێچه وانه ی ب��ابه تی دووه مه وه بێئاگ��ایه ی��ان بوونێکی ئاگامه ندنیه . نیگه رانی مرۆڤ بۆ بوونێکی ئاگامه ند

ب��ۆ که ل��وپه لێکی ب��وونیوه ک��و خ��ۆی جی��اوازه له نیگه رانبه رده ست.

نیگه رانی مرۆڤ��انه یه و ته نی��ا م��رۆڤ به نیگه رانیه وه ده ژی. ئه مه ش په یوه ن��دییه کی دیکه ، بێجگه له په یوه ن��دییه ئه پستمۆلۆجی و کرده گیه که ، له نێوان ئاگامه ن��دی و بوون��دا ده خاته ڕوو. بوونی مرۆڤ له نێوجیهان��دا و له گه ڵ که س��انی دیکه دا ده ک��ات به ب��وونێکی نیگه ران و خه مخ��ۆر، که له سه ربنه ما ئۆنتۆلۆجیه ک��انی ب��وونی م��رۆڤ دامه زراوه . ب��وونی م��رۆڤ هه میش��ه ب��وونێکه له نێوجیه��ان و له گه ڵ که س��انی دیکه دا. ئه م ب��وونه جیه��انییه وبه بێ جیه��ان و کۆمه ڵ ن��ابێت. جیه��ان و ک��ۆمه ڵ دووالیه نی دژوه س��تاونین ی��ان جیه��ان ب��ۆ م��رۆڤ مه نف��انیه ، به ڵک��و نیش��تمانه ، ب��ۆیه

له الیه کی دیکه وه ئه م ب��وونه ب��ڕاوه یه ، م��رۆڤ.نیگه رانێتی ده م��رێت، ب��وونی ل��ێره دا له نێ��و جیه��ان و له گه ڵ که س��انی دیکه دا کاتییه و به نیگه رانیه وه مامه ڵه له گه ڵ ده وروبه ریی��دا ده ک��ات و هه وڵی ته واوک��ردنی پڕۆژه ک��انی ب��وونی ده دات. ئه گه ر بوونی مرۆڤ نه بڕاوه و هه میشه یی بوایه و نه مردایه

. هایدیگه ر مه به ستی تایبه تی له 237هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 81 ( هه یه . له زمانیSorge( و )Fürsorgeدانانی ئه و دووزاراوه یه )

نیگه رانی و به رامبه رSolicitudeئینگلیزیشدا زاراوه ی بۆ نیگه رانیConcernخه مخۆری مرۆڤ بۆ مرۆڤێکی دیکه

به رامبه ر جیهاندانراوه . هه ردوو ئه م زاراوانه بنه ڕه ته که یان دووزاراوه یه ی به ( ه . جۆوان سته مبۆ ئه مCareنیگه رانی یان) ( داناوه . ) بڕوانه : بوون و کات،Care( و)Concernئینگلیزی به )

(180سته مبۆ وه ریگێڕاوه بۆ ئینگلیزی، الپه ره جۆوان


بێگومان هه ڵوێستی له ئاستی خۆته واوکردن و هه ڵ��بژاردنی پرۆژه ک��انی و نیگه رانب��وونی ب��ۆ جیه��ان و که س��انی دیکه جیاوازتر ده بوو. باشترین نموونه ش نیگه رانبوونه بۆ ژینگه و پاراس��تنی ژینگه . م��رۆڤ ده زانێت به ره وپێش��ه وه چ��وونی پیشه س��ازی گه یش��تۆته ڕاده ی نه رێ و نزیکب��وونه له ڕووخان و له ن��اوچوونێکی کت��وپڕ و کۆت��ایی ژی��ان ل��ێره دا. له به رئه مه ب��ۆ دوورخس��تنه وه ی ئه ومه ترس��ییه ب��ۆ ژینگه نیگه رانه . به ڵام له ن��اوچوون و ب��ڕانه وه ی ژی��ان به م کاره ساته ی م��ێژووه وه گ�رێنه دراوه و فینۆمینۆلۆجی�انه نیه . ب��ڕانه وه ی ژی��ان و ک��اتیه تی ب��وونی م��رۆڤ له بونی��ادی

( م��رۆڤ له زم��انیHumanوش��ه ی )ئۆنتۆل��ۆجی ئه م ( وه ه��اتووه و ئه مHomoئینگلیزی��داله وش��ه ی التی��نی )

( وه وه رگ��یراوه ، که وات��ای خ��ۆڵ ی��انhumusوش�ه یه ش له )قوڕ ده به خشێت.

ب��وونه دایه ، ب��ۆیه له بنه ڕه ته وه ، ب��وونی م��رۆڤ نیگه ران��ییه . نیگه رانی الیه نێکی ئه رێ )پۆزه تی��ڤ( ی ب��وونی م��رۆڤ ده رده خ��ات. به ڵام هه ن��دێکجار نیگه رانی م��رۆڤ ب��ۆ م��رۆڤێکی دیکه ده بێت به ه��ێزێکی )نه رێ( و ب��وونی م��رۆڤه که ی دیکه داگیرده ک��ات. نیگه رانی و خه مخ��ۆری دایکێک یان باوکێک بۆ منداڵه که ی ده بێته هۆی په رژینک��ردن و سنورکێشان به ده وری سه ربه ستی من��داڵه که دا. ئه مه ش به پێچه وانه ی هه ڵوێستی گوێنه دان و بایه خنه دانه به که سانی

دیکه ، که فینۆمینۆلۆجیانه ڕووده دات.

له هه ردووح��اڵه ته که دا زۆرک��ردن و که مک��ردنی پله ی نیگه رانب�وون، که ئاک�امی نه رێی�ان له دوایه م�رۆڤ له س�ه ر

هه ڵوێس��ته زه مینه یه کی م��ێژوویی نه ک ئۆنتۆل��ۆجی ئه و هه ڵده بژێرێت. مرۆڤێک زیاده ڕۆکی له نیگه رانیدابکات یان بایه خ به که سانی دیکه نه دات هه ڵوێستێکی خۆیه تی و خ��ۆی هه ڵی��بژاردووه . به ڵام ئه و م��ادامه کی له نێوجیهان��دایه و له گه ڵ که س��انی دیکه دا ده ژی و ب��وونیکی ب��ڕاوه ی هه یه ،


نیگه رانیش��ه . ئه وه ی ل��ێره دا پێویس��ته ئام��اژه ی ب��ۆ بکرێت، په یوه ن��دییه فره الیه نیه ک��انی ئاگامه ن��دییه له گه ڵ جیهان��دا. له نه ری��تی دێکارتی�دا الیه نی ئه پس�تمۆلۆجی ی��ان )زانین( به تاکه ڕێگه و له پێش مامه ڵه کردنی کرده گییه وه داده نرێت. بۆ دیک��ارت و ش��وێنکه وتوانی نه ریته که ی م��رۆڤ به )زانین( په یوه ن��دی به جیه��انه وه ده به س��تێت و م��امه ڵه ی له گه ڵ��دا ده کات، چونکه جیهان بابه تێکی ده ره کییه . په یوه ندی نێ��وان

ناس��ینی یه . بۆ ئاگامه ن��دی و ب��ابه تیش ئه پس��تمۆلۆجییانه جیه��ان. ئاگامه ن��دی به ڕێگه ی ب��یرکردنه وه تیش��ک ده خ��اته سه ر ب��ابه ته که و الیه ن�ه ڕووناکه ک�انی ده بی��نێت و پ��اش ئه و ناسینه مامه ڵه ی له گه ڵداده کات. ئه گه ر ئاگامه ندی بابه ته که نه ناسێت و تیشکی بیرکردنه وه ی نه خاته سه ر ئه وا بابه ته که ناناس��ێت و ئه و ب��ابه ته ش به ش��اراوه یی ده مێ��نێته وه . ئاگامه ن��دی هه رج��ۆره په یوه ن��دییه ک له گه ڵ بابه ته که ی��دا ببه س��تێت، په یوه ن��دییه که له س��ه ر)زانین( ڕاده وه س��تێت. هایدیگه ر نکۆڵی له گرنگی زانین بۆ دامه زراندنی په یوه ندی نێ��وان ئاگامه ن��دی و جیه��ان ناک��ات، به ڵام )زانین( به ت��اکه ڕێگه و په یوه ن��دی له پێش��تر دان��انێت. به گ��وێره ی میت��ۆدی فینۆمینۆل��ۆجی، م��رۆڤ له ژی��انی ڕۆژانه ی��دا ڕاس��ته وخۆ له گه ڵ جیه��انی ده وروبه رو که لوپه له ک��انی به رده س��تیدا مامه ڵه ده کات و ئه م هه ڵوێس��ته کرده گ��ییه ی��ان پراک��تیکیه له په یوه ن��دییه ئه پس��تمۆلۆجیه که له پێش��تره . من له پێش��تر نم��وونه ی ئه و زانس��تکاره م هێن��ایه وه ، که له تاقیگه یه ک��دا ڕۆژانه ل��وله یه کی شوش��ه ب��ۆ تاقیکردنه وه ک��انی به کارده هێنێت. به ڵام ناپرس��ێت ل��وله ی شوش��ه چیه وچ��ۆن دروس��تکراوه . ی��ان، دارتاش��ێک ڕۆژی چه ن��دجارێک چه کوشه که ی به رده ستی بۆ مێخ داکوتان به ک��ارده هێنێت و ب��یرله )چیه تی( چه ک��وش ناک��اته وه . ئه م په یوه ن��دییه کرده گ��ییه )پراک��تیکه ( له پێش ئه وپه یوه ن��دییه ئه پستمۆلۆجیه وه یه ، که دێکارت به په یوه ندییه کی له پێش��تری داده نێت. له سه روئه مه ش��ه وه م��رۆڤ له ژی��انی ڕۆژانه ی��دا مه زاجی و ع��اتیفییه و له وێ��وه م��امه ڵه له گه ڵ ده وروبه ری��دا


ده کات و له هه مووشیان گرنگتر نیگه رانی مرۆڤه بۆ جیهان و که س��انی دیکه . ب��وونی)هه م��وو( ی م��رۆڤ له گه ڵ ئه م پێش��مه رجه ئۆنتۆل��ۆجیه دا به رجه س��ته ده بێت و ب��وونێکه ، که ت��اکو ئه و ڕۆژه ی ده م��رێت به نیگه رانیه وه ده ڕوانێته جیهان و خه مخۆری که سانی دیکه یه . به م ش��ێوه یه م��رۆڤ به ڕێگه ی چه ن��د په یوه ن��دییه که وه م��امه ڵه له گه ڵ جیهان��دا ده کات. نیگه رانی بوونی مرۆڤ به تێگه یشتنی ب��ه وات��ای

جیهانه وه به ستراوه .

ب��ابه تێکی ده ره وه ی جیه��ان، له ڕوانگه ی بوونگه رایه ت��ییه وه ب��یرکردنه وه نیه و به رانبه ر ب��یرکردنه وه ش دژوه س��تاو نیه . کێش��ه ی دژوه س��تانی ب��یرکردنه وه و ب��ابه تی ب��یرکردنه وه هه ڵقوڵاوی نه ریتی دێکارتیه و له سه ر ئه و بناخه دووه لیستیه مێتافیزیکیه دامه زراوه که بیرکردنه وه و بابه تی بیرکردنه وه ، ی��ان ئاگامه ن��دی و جیه��ان به دوو ڕاس��ته قینه ی جی��اواز داده نێت. له وسیس��ته مه ئۆنتۆل��ۆجیه ی ب��وونگه رایه تی هایدیگه ردا ئاگامه ندی و جیه��ان دووڕاس��ته قینه ی جی��اواز و له یه کدی دابڕاونین. بوونی ئاگامه ن��دی به ب��وونی جیه��انه وه گرێ��دراوه و جیه��ان پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ ب��وونی ئاگامه ندی. ئاگامه ندی و جیهان وه کو دووالیه نی دژوه س��تاو

یه ک��دی دانه ن��راون. ئاگامه ن��دی ب��وونێکی جیه��انی به رانبه ر هه یه و به ش��ێکه له جیه��ان. په یوه ن��دییه که یان په یوه ن��دی الیه نێکه به هه م��ووه وه ، چ��ونکه ئاگامه ن��دی الیه نێ��ک ی��ان پ��ارچه یه کی هه م��ووه که یه و ن��اکرێت له یه ک��دی داب��ڕێن و جی��اببنه وه . ئاگامه ن��دی له هه رچ ش��ێوازو قۆن��اخێکی گه ش��ه کردنیدابێت، هه میش��ه له جیهان��دایه و جیه��انییه . بێجگه له وه ی، که هه مووب��یرکردنه وه یه ک ب��یرکردنه وه یه

ن��اوه ڕۆک ی��ان بێ ب��ابه ت له بابه تێکه وه ، ب��یرکردنه وه ی بێ نیه ، ن��اتوانین ب��یرله بوونی ئاگامه ن��دیش به بێ جیه��ان بکه ینه وه . ئه مه ش گه ڕانه وه ب��ۆ په یوه ن��دییه ئه پستمۆلۆجیه که نیه . دروسته بیرکردنه وه ی بێ ب��ابه ت نیه ، به ڵام جیهان پێشمه رجه بۆ ب��وونی ئاگامه ن��دی. ئاگامه ن��دی


به بێ جیه��ان نیه و ن��ابێت. ئه مه ش، هاوک��ات، به ڵگه یه کی ئۆنتۆلۆجیه بۆ سه لماندنی بوونی جیهان و دوورخستنه وه ی ب��وونگه رایه تی له ڕاڕه وی سۆلێپس��یزم)خ��ۆ- ویس��تی(.

به بێ جیه��ان نیه و ن��ابێت ده بێت به ب��وونی ئاگامه ن��دی، که زه مینه ب��ۆ س��ه لماندنی ب��وونی جیه��ان. ئه م په یوه ن��دییه زه رورییه ئۆنتۆلۆجییه ی نێوان ئاگامه ندی وجیه��ان زۆرم��ان لێده کات نه ک ته نیا بیرکردنه وه ی فه لس��ه فی به ڵک��و زم��انه فه لسه فیه که ش�مان بگ�ۆڕین. له به ر ڕۆش�نایی ئۆنتۆل�ۆجی بوونگه رایه تی��دا)جیه��ان( به داکه وتێکی)ده ره کی( دان��انرێت. بوونی ئاگامه ندی له نێوجیهان��دا ب��وونێکی ده ره کی و ژی��انی مه نف��انیه . ب��وونێکه له نێ��و نیش��تماندا. جیه��ان نیش��تمانی ئاگامه ن��دییه . نیگه رانی دی��ارده یه کی م��ێژوویی نیه . له نێ��و مێژوودا بوون و نه بوونی نیگه رانی تاکێک به رانبه ر بابه تێ��ک زه مینه ی بۆچ��وونه ئۆنتۆلۆجیه که م��ان هه ڵناوه ش��ێنێته وه . ئه گه ر تاکێک بۆ که س��ێک ی��ان بابه تێ��ک نیگه ران نه بێت ی��ان نیگه رانی خ��ۆی ده رنه ب��ڕێت ئه وه ن��اگه یه نێت، که ئه و)نیگه ران( نیه و به هیچ ش��ێوه یه کیش خه مخ��ۆرنیه .

هایدیگه ر له م باره یه وه ده نوسێت،نیگه رانی، وه کو ستره کچه ری گشتگیری ئه م بوونه

"{ هه موو فاکتۆرو هه ڵوێستێکیVorپێش }"دازاین ده که وێت، پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجیه .

ئه مه ش ئه و واتایه ده به خشێت، که ئه م بوونه . 82هه میشه نیگه رانه

هه روه ها له هه مان ش��وێندا ده ڵێت،)نیگه رانی ئۆنتۆلۆجی��انه 83پێش ئه و دی��اردانه ده که وێت، که ئاماژه م��ان ب��ۆکردن.(

مه به س��تی های��دیگه ر له )س��تره کچه ری گش��تیگر( ی��ان باشتروایه بڵێین)هه موو( ی بوونی دازاین)مرۆڤ( تاکو ئه و کاته ی ده م��رێت له نێ��و ب��وخچه ی نیگه رانی��دا ک��ۆده بێته وه و ده پێچ��رێته وه . ب��وونی م��رۆڤ له - نێ��و- جیهان��دا و له گه ڵ-

238 الپه ڕه ،هه مان سه رچاوه ی پێشو 82هه مان سه رچاوه . 83


که س��انی دیکه دا و به تێگه یش��تنه وه له دامه زران��دنی پرۆژه ک��انی ب��وونی به نیگه رانیه وه ده ژی. ئه گه ر به رانبه ر ب��وونێکیش نیگه ران نه بێت، که ئه و ب��وونه دی��ارده یه کی م��ێژوویی و فینۆمینۆل��ۆجیه ، هێش��تا م��رۆڤ نیگه رانه و به نیگه رانیه وه م��امه ڵه له گه ڵ بوون��دا ده ک��ات. له گه ڵ ت��وێژینه وه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی های��دیگه ر ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ

خ��ۆ و ب��ابه تی خ��ۆDichotomyکێش��ه ی )دووالیه نی( چاره سه رکراوه . ئه م کێش��ه یه له م��ێژووی فه لس��ه فه دا ب��ۆ نه ری��تی مێت��افیزیکی ئه فالت��ون و پ��اش ئه وه ش دێک��ارت ده گه ڕێته وه . له ونه ریته مێتافیزیکییه دا خۆ و بابه تی خۆ یان باشتر وایه بڵێین ئاگامه ندی و ب��وون به دووش��تی جی��اواز و دووالیه نی له یه ک داب��ڕاو داده ن��رێن، که یه که می��ان هه وڵی ناس��ینی دووه میان��ده دات. س��ه رکه وتنی هه وڵ��دانه که ش ده که وێته س��ه رته واناو بڕس��تی ئاگامه ن��دی و میت��ۆدی گه یش��تن به ب��ابه ته که ی. له الی زۆر فه یله س��وفیش هه وڵ��دانه که س��ه رکه وتنێکی ته واو ده س��تگیرناکات و ب��ابه ته که ی��ان الیه نێکی به الی که مه وه به نه ناس��راوی ده مێ��نێته وه . ئه مه ش ئاک��امێکی نه رێی هه یه و ئاگامه ن��دی

خۆ و ب��ابه تیDichotomyناتوانێت بوون بناسێت. دووالیه نی زه مینه ی ئۆنتۆل��ۆجی هه یه . له و بۆچ��وونه وه خۆ

سه ریهه ڵداوه ، که خۆ و بابه ت به دوو ڕاسته قینه ی جی��اواز و له یه کدی داپچڕاو داده نێت. ئه م بۆچوونه له ئه فالت��ونه وه ده س��تیپێکرد و ئه ریس��تۆ گه ش��ه یپێدا و دێک��ارتیش له گه ڵ گۆڕانک��ارییه فه لس��ه فه کانیدا ئه م بۆچ��وونه دووه لیس��تییه مێت��افیزیکییه ی له نێ��و سیس��ته مه که یدا هێش��ته وه . ک��انت بۆچاره س��ه رکردنی ئه م کێش��ه یه و له هه وڵدانه که ی��دا ب��ۆ دامه زراندنی ڕێگه یه ک بۆناسینی بابه ت به ئاکامێکی نه رێ گه یشت. له ت��وێژینه وه ئه پس��تمۆلۆجیه که یدا له په رت��ووکی یه که می��دا له وب��اوه ڕه دایه که )خ��ۆ( میت��ۆدێکی له ب��اری

نیه ب��ۆ ناس��ینی ن��اوه ڕۆکی ب��ابه ته که )ن��ومینه ( به ده س��ته وه به کاریبهێنێت. ئه زموونه کانی خۆ بۆ ناسینی بابه ته که کورت بین و س��نوردارن چ��ونکه له الیه که وه به س��تراون به و


که ره س��ه ی زانین��انه وه ، که هه س��تکردن ده ی��انگه یه نێت، ک��ات و ش��وێندا له الیه کی دیکه وه ئه زموونه ک��ان له نێو

ڕووده ده ن. به ڵام ن��اوه ڕۆکی ب��ابه ته که )ن��ومینه (، . ئه وه ی خ��ۆ84که ڕاس��ته قینه ی ب��ابه ته که یه هه س��ته کی نیه

ده یناسێت دیارده و ڕواڵه تی بابه ته نه ک ناوه ڕۆکی. ئه گه ر دێک��ارت و بیری��ارانی پێش دێک��ارت هه وڵیان��دابێت ده سته ڵاتێک به )خۆ( بۆناسینی )بابه ت( ب��ده ن، ئه وا ک��انت ئه وده سته ڵاته ش��ی له )خ��ۆ( س��ه ندۆته وه و دی��وارێکی ئه س��توری به چ��وارده وری ن��اوه ڕۆکی ب��ابه ته که دا

خ��ۆ ن��اتوانێت خ��ۆی به ودی��و بگه یه نێت و.به رزک��ردۆته وه ڕاس��تی ب��ابه ته که ب��دۆزێته وه . ئه وه ی س��ه باره ت ب��ابه ته که ده ی��زانێت دی��ارده که یه تی نه ک ن��اوه ڕۆکه ش��اراوه که ی ئه ودیو دی�ارده که . ک�انت نک��ۆڵی له ب�وونی ڕاس�تیه کی ئه و دی��و دیارده ک��ان )ن��ومینه ( ناک��ات. ئه و به بێ ئه وه ی .زانی��ارییه کی له ب��اره وه هه بێت ب��اوه ڕی ب��ه )ن��ومینه ( هه یه

له هه مان کاتیشدا ناتوانێت ئه و ڕاس�تیه بناس�ێت. بێگوم��ان ئه مه ش جۆرێکه له ناکۆکی له نێو بیرکردنه وه ی فه لس��ه فی کانتدا. سیسته مه ئۆنتۆلۆجیه که ی هایدیگه ر بنه م��ای کێش��ه دووالیه نه که ی خ��ۆ و ب��ابه ت هه ڵده وه ش��ێنێته وه . )ب��وون( ده بێت به بنه مایه کی یه کانه گی هه موو هه بووه جیاوازه کان و س��ه رچاوه ی خ��ۆ و ب��ابه تی خ��ۆ. له م ڕووه وه ئه وه ی )بوون( هه یه تی هه بووه ک��انیش هه ی��انه و ئه وه ی له بوون��دا نیه له هه بووه کانیشدانیه . ئه مه ش وه کو ئه وکێشه لۆجیک��ییه وایه ، که ئه ریس��تۆ ب��ۆ ده س��ته واژه ی هه مه کی داین��اوه و

بوونDictum de omni et nullo.85به زمانی التینی پێیده وترێت 84 Immanuel Kant. Critique of Pure Reason, transtlated by Norman Kemp Smith, London: Macmillan, 1963. Pp. 257- 266

کێشه یه کی لۆجیکییه واته )پرنسیپاڵی هه موو شتێک و هیچ 85 شتێکیش(. ئه گه ر بابه ت له ده سته واژه یه کدا خه سڵه تێکی

هه مه کی هه بێت ئه وا ئه وخه سڵه ته هه موو ئه و شتانه شده گرێته وه ، که له وبابه ته ن یان سه ربه )جنس( ی ئه و بابه ته ن


ته نی��ا ڕاس��تیه کی ئۆنتۆل��ۆجیه . بێجگه له ب��وون هیچ ش��تێکیدیکه نیه خاوه نی ڕاستی بێت.

چیه تیه که ی هه رچ ش��تێک ب��وونێکی چڕوپ��ڕی هه بێت و ته واوبێت گۆڕانی تێدا ڕوونادات و به چی دیکه نابێت. م��ێز به مێزی ده مێنێته وه به شتێکی دیکه نابێت. پ��ڕی ن��اوه ڕۆک

ته واو ل��ه بوون��دا )پێویس��تی( ی��ان چیه تیه کی نه گ��ۆڕو

Dictum de omni)خه سڵه تی ده سته واژه ی )پرۆپۆز یشنی خه سڵه تی ده سته واژه یDictum de nulloهه مه کی پۆزه تیڤه.

و Phenomenonهه مه کی نێگه تیڤه . بوونیش خاوه نی دیارده و جیاوازه و فره الیه نه . هه موو دیارده و شێواز Modalityشێوازی

و فره الیه نه کانی بوون، له گه ڵ جیاوازییه کانیاندا به تایبه تمه ندێتی خۆیانه وه بناخه یه کی )یه کانه گی( یان هه یه ، که بوونه . یه کێک

له الیه نه کانی بوون)خۆ( یه ، که ئاگامه ندانه ده ڕوانێته بوون. ئه م الیه نه ئاگامه نده ی بوون)دازاین( له گه ڵ هه بووه کانی دیکه دا یه که و

جیاوازیشه . له الیه که وه بوونێکی ئاگامه ند و ناته واوه و له الکه ی یه ک به دیکه وه ، وه کو هه بووه کان یان بابه تی بیرکردنه وه ی سه ر

ڕاستییه و به شێکه له بوون. له ده ره وه ی ئه م ڕاستیه دا)به بێ بوون( بیرله بوون ناکرێته وه . له م بۆ چوونه وه ئاگامه ندی و بوون

دووالیه نی له یه کدی دانه بڕاوی ڕاستیه کن و دژوه ستاونین و ناکرێت له یه کدییان جیابکه ینه وه . ئه مه ش ئه وه ناگه یه نێت، که له کاتێکدا من بیر له مێزه که ی به رده مم ده که مه وه و ده یکه م

به بابه تی بیرکردنه وه م من و مێزه که ده بین به یه ک بوون و جیاوازییمان له نێواندا نامێنێت. من و مێزه که جیاوازیین،

له هه مانکاتدا هه ردووکمان ده گه ڕێینه وه بۆ بوون و سه ربه یه ک ڕاستیین. یه کێتی نێوان من و مێزه که ئۆنتۆلۆجیانه یه ، چونکه هه ردووکمان بۆ)بوون( ده گه ڕێینه وه . به ڵام نابێت ئه وخاڵه ش

فه رامۆش بکرێت، که یه کێتیه ئۆنتۆلۆجیه که مان ته نیا له گه ڕانه وه ماندایه بۆ یه ک سه رچاوه و ته نانه ت ئه م یه کێتیه

ئۆنتۆلۆجیه مان له جیاوازی ئۆنتۆلۆجیش بێبه ش نیه . بونیادی ئۆنتۆلۆجی)من( وه کو )دازاین( له بوونیادی ئۆنتۆلۆجی )مێز( ه که وه جیاوازه . من بوونێکی ئاگامه ند و ناته واوم، هه یه و نیه م.

مێزه که بێ ئاگاو پڕه و هه یه یه کی ڕووته . له وه زیاتر به هیچی دیکه نابێت. )چیه ( تیه کی پڕو وه ستاوی هه یه . بێگومان ده توانین

مێزه که له چه ند شێوازێکدا ببینین، به ڵام له وشێوازه جیاوازانه شیدا چیه تیه که ی نه گۆڕه . به پێچه وانه ی ئه مه وه ، بوونی


گۆڕانک��اری الده ب��ات. ب��وونێکیش خ��اوه نی چیه تیه کی ن��اته واوبێت هه میش��ه پێویس��تی به گ��ۆڕان و)داهێن��ان( ی ئه وناوه ڕۆکه یه . بوونی من، وه ک��و دازاین، زۆررانب��ازییه کی به رده وامه بۆ پڕکردنه وه ی پێویستیه کانی بوونم و گه یشتن به و ن��اوه ڕۆکه چڕوپ��ڕه ی خ��ۆم ده یخ��وازم و دای��ده هێنم. م��رۆڤ ب��ۆ گه یش��تن به ته واوک��ۆیی داهێنه رانه ده ژی. )داهێنان( له بوونی مرۆڤدا دی��ارده یه کی م��ێژوویی نیه ی��ان فینۆمینۆلۆجی��انه نیه . پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی ب��وونی م��رۆڤه ، که های��دیگه ر باس��ینه کردووه و من به درێ��ژی له په رت��ووکی )ب��وون و داهێن��ان( دا ڕوونمک��ردۆته وه . ب��ۆ چ��وونه که ی من، )که دژوه س��تان به رابنه ر های��دیگه ر نیه ، ئه وه ن��ده ده ڵێم ده ب��وایه های��دیگه ر داهێنانیش��ی به پێش��مه رجی ئۆنتۆل��ۆجی دابن��ایه (، له وبه س��تێنه وه س��ه رهه ڵده دات، که م��رۆڤ به ب��وونێکی بێ ن��اوه ڕۆک و ن��اته واو داده نێت. ب��وونێکی ن��اته واویش ب��ۆ پڕک��ردنه وه ی ناته واوی بوونی پێویسته داهێنه ربێت و خ��ۆی ن��اوه ڕۆک ب��ۆ خ��ۆی دابهێ��نێت. ئه گه ر ب��وونی م��رۆڤ له ئاس��تی ب��وونی مێزه که دا پڕوته واوبوایه ، ئه وا داهێنه رانه نه ده ژیاو پێویستی نه ده ک��رد به رده وام خ��ۆی بگ��ۆڕێت و ن��اوه ڕۆکی خ��ۆی

. م��رۆڤ ب��وونێکی داهێنه رانه ی هه یه ، چ��ونکه 86دابهێ��نێت ن��اته واوه . له به رئه وه ی له گه ڵ که س��انی دیکه داده ژی ده ش��ێت ش��ێوازی ب��وونه که ی ناڕاس��ه نانه بێت و ئه و تاکه )دازاینه ( له ناوکۆمه ڵدا ن��امۆکرابێت. له ژێ��ر ب��ارودۆخی فینۆمینۆلۆجیانه ی نامۆبوون و شێوازی ناڕه س��ه نییدا، ت��اک

من هه رچ شێوازێکی هه بێت، چیه تیه که ی ناته واوه و پڕنه بۆته وه و به و ناته واوییه وه ده مێنێته وه . له به رئه مه شه بوونی دازاینله گۆڕانێکی به رده وامدایه و بوونی هه بووه کانیش نه گۆڕه .

هایدیگه ر له هیچ نوسراوێکیدا ئاماژه ی بۆ)داهێنان( وه کو 86 له نوسراوه کانیدا.پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجی نه کردووه

له سه رهونه ری شیعر له داهێنان ده دوێت به ڵام ئاماژه بۆ داهێنان به و شێوه یه ی من ڕوونمکردۆته وه ناکات. ئه مه جیاوازی بۆ

چوونێکی منه له گه ڵ هایدیگه ردا.


ده سته ڵاتی)داهێنان( ده دۆڕێنێت. ئه و ناتوانێت، یان ڕێگه ی.پێنادرێت داهێنه رانه پڕۆژه کانی بوونی به ئه نجام بگه یه نێت

که سانی دیکه بڕیار له سه ردامه زراندنی ن��اوه ڕۆکی ده ده ن و ده بێت به و بوونه ی که س��انی دیکه ده ی��انه وێت. ش��ێوازی

فینۆمینۆلۆجی��انه ن��اوزه دم ک��رد، به ناڕه س��ه نی، که دیارده یه کی مێژووییه و مرۆڤ له بنه ڕه ته وه یان له بو نیاده

سه ن نیه . هه مووتاکێک جی��اواز ئۆنتۆلۆجیه که یدا نامۆو ناڕه و تایبه تمه نده . له نێوکه س��انی دیکه دا تایبه تمه ن��دییه تێکه ی و جی��اوازییه که ی له ن��اوده چێت. له کاتێک��دا ده ڵێم )داهێن��ان( پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجیه بۆ بوونی مرۆڤ، به بێ جی��اوازی ئه م پێشمه رجه له نێو بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی هه م��وو تاکێک��دا ده بینم. جی��اوازییه که له بونی��اده ئۆنتۆل��ۆجیه که دا له نێ��وان ت��اکێکی ڕه س��ه ن و ناڕه س��ه ندانیه ، به ڵک��و له دی��ارده

ی��ان داهێنه رنیه ، مێژووییه که دایه . له وێ��دا بوونێ��ک داهێنه ره که له نێ��و کۆمه ڵ��دا به دووش��ێواز م��امه ڵه له گه ڵ ب��وونی

ڕه س��ه ن و ناڕه س��ه ن. م��رۆڤی ڕه س��ه ن:خۆی��داده کات ده سته ڵاتی داهێنانی خۆی نه دۆڕاندووه و هه وڵده دات خۆی

مرۆڤی ناڕه سه نیش خۆی به خ��اوه نی.ناوه ڕۆک دابهێنێت بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی ئه ودایه ( له ده س��ه ڵاتی داهێن��ان)که

ناکات و السایی که سانی دیکه ده کاته وه . مرۆڤ داهێنه ره ، به ڵام له وانه یه داهێنه رانه نه ژی. ب��وونی له گه ڵ که س��انی دیکه دا ناچاری��ده کات داهێنه رانه له بوون��دا نه بێت. ئه مه ش ئه وه ن��اگه یه نێت، که ب��وونێکی داهێنه ر له گه ڵ که س��انی دیکه دا ناژی و له کۆمه ڵه وه دووره په رێزه و تاکێکی ته نی�ایه . بوون له گه ڵ که س��انی دیکه دا پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه و م��رۆڤ هه میش��ه له نێ��و کۆمه ڵ��دایه . س��ه پاندنی ش��ێوازی ناڕه سه نی بوون به سه ر مرۆڤدا ئه وم��رۆڤه له ده س��ته ڵاتی

به پێچه وانه ش��ه وه ، ب��وونێکی ڕه س��ه ن.داهێن��ان داده ب��ڕێت له نێ��و کۆمه ڵ��دا ب��وونێکی داهێنه ره . داهێن��ان، که واب��ووه به پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجی بۆ بوونی م��رۆڤ له )هه یه ونیه ( ی ئه م بوونه دایه . له گه ڵ ده ربڕینی ئه م ڕاس��تیه دا به رانبه ر دووکێشه ی نێ��و مێت��افیزیکی پارمه نی�دس و ئه ریس�تۆ دژانه


ڕاده وه ستین. کێش��ه ی یه که م، که به داهێن��انه وه به س��تراوه جه خت له س��ه ر پرۆس��ه ی داهێن��انی بوونێ��ک له نه ب��وونه وه

نی��ا ب��وون ده ک��ات. ب��ۆ پارمه نی��دس له به رئه وه ی ته هه یه و)نه ب��وون( نیه ئه وا مه ح��اڵه ب��اس له داهێن��ان و

Onگ��ۆڕانیش بک��رێت. ئه ریس��تۆ له په رتووکه که ی��داInterpretation ناسنامهیاسایIdentity یان non-Contradiction

نیه ی ناکۆکیاک��ان به گرنگ��ترین یاس��ای ب��یرکردنه وه و بنه ڕه تی مێتافیزی��ک داده نێت. به گ��وێره ی ئه م یاس��ایه

.87ناکرێت دووالیه نی ناکۆک له یه ک کاتدا به بوونێک ب��درێت بۆنموونه ده س��ته واژه ی)به فرس��پیه .(،)س��پی(، که ب��اره ب��ۆ ب��ارهه ڵگری)به ف��ر( ناس��نامه یه ک به ب��ارهه ڵگره که ده دات. ناگونجێت له هه مانکات��دا ب��وترێت، که به فرس��پیه و س��پیش نیه . ده سته واژه که ی ئێمه ب�ۆ وات�ای ب�وونی م�رۆڤ، وه ک�و )بوونێکی هه یه و نیه ( په یڕه وی یاساکه ی ئه ریس��تۆ ناک��ات. به ب��یروڕای من یاس��اکه ی ئه ریس��تۆ الیه نێکی ئه م ب��وونه ده رده خ��ات و ڕوون��اکی ناخ��اته س��ه ر الیه نه ک��انی دیکه ی. ئه مه ش په یوه ن��دی به دووج��ۆر بۆچ��وونی مێت��افیزیکی جی��اوازه وه هه یه و ده گه ڕێته وه ب��ۆ چ��ۆنیه تی ته فس��یر

کردنی بوونی مرۆڤ و بونیاده ئۆنتۆلۆجیه که ی.

87 Aristotle. “On Interpretation” in Complete Works of Aristotle, vol.1, Section 6, p. 27


به‌شی‌چواره‌م‌ب@@@وونی‌ڕه‌س@@@ه‌ن‌و‌تراجی@@@دیای

)کۆتایی(‌و‌کات

شێوازی ناڕه سه نی له ب��وونی مرۆڤ��دا فینۆمینۆلۆجی��انه یه . ش��ێوازێکه له گه ڵ په ی��دابوونی مرۆڤ��دا ڕووده دات و که سانی دیکه به س��ه ر ئه م ب��وونه دا فه رزی��ده که ن. م��رۆڤ له ژیانی ڕۆژانه یدا و مامه ڵه کردنی له گه ڵ که سانی دیکه دا ده ش��ێت بکه وێته ژێ��ر ک��اریگه رێتی)ئه وان( و ئه وان بڕی��ار له س��ه ر ش��ێوازی ب��وونی ب��ده ن. له پێش��تریش باس��مانکرد، له گه ڵ س��ه رهه ڵدانی ش��ێوازی ناڕه س��ه ندا جیاوازییه ک��انی نێ��وان تاکه ک��ان و تایبه تمه ن��دێتی هه ریه کێ��ک له وتاک��انه ده ش��اردرێنه وه و ڕێگه ن��ادرێت س��ه رهه ڵبده ن. ده سته ڵاتی)ئه وان( ده بێت به ده سته ڵاتێکی داگیرکه ر و تاک ناچارده ک��ات ملکه چی ئه وده س��ته ڵاته بێت و واز له تایبه تمه ن��دێتی و پڕۆژه ک��انی ب��وونی بهێ��نێت و ب��بێت ب��ه )ئه وان(. له نێ��و )ئه وان( دا جیاوازییه ک��ان ده ت��وێنه وه و تاکه ک��ان وه ک��و یه ک��دی ب��یرده که نه وه و له وات��ای ب��وون تێده گه ن و له ڕاستی ده ک��ۆڵنه وه . ب��اوه ڕی )ئه وان( ده بێت به ب��اوه ڕی ت��اکه که و )ڕاس��تی( ئه وانیش به ڕاس��تی ب��ۆ

. 88ئه و

به بیروڕای من شێوازی بوونی ناڕه سه ن و 88 ده سته ڵاتی)ئه وان(، که هایدیگه ر نێگه تیڤانه باسیده کات

کێشه یه کی گرنگه بۆ تێگه یشتنمان له بیروباوه ڕی ڕامیاری هایدیگه ر. له ڕوانگه ی ئه م بۆچوونه وه ده توانین بڵێین، که

ده سته ڵاتی)ئه وان( بۆ له ناوبردنی جیاوازی و تایبه تمه ندێتی تاکه کان ده سته ڵاتێکی ڕامیاری فاشیستانه یه و هایدیگه ر دژی

ڕاده وه ستێت. ئه مه ش به ڵگه یه که بۆ دوورخستنه وه ی فه لسه فه ی هایدیگه ر له ئایدۆلۆجی نازییه کانه وه ، که له به شێکی دیکه ی ئه م

نوسراوه دا زیاتر ڕوونیده که مه وه .


س��ڕینه وه ی جیاوازییه ک��ان و به په راوێزک��ردنی تایبه تمه ندێتی تاکه کان له بۆچ��وونی مێت��افیزیکی دێکارتی��دا جێگه ی خ��ۆی گرت��ووه و ب��ووه به کێش��ه یه کی بنه ڕه تی له بیرکردنه وه ی فه لسه فی تازه گه رێتیدا. له نه رێ��تی دێکارتی��دا ناس��نامه یه کی هه مه کی و نه گ��ۆڕ ب��ۆ ب��وونی م�رۆڤ)به گش�تی( الیه نێکی فه لس�ه فی زه ق و دی�اره . له م پێگه یه شه وه بیریارانی تازه گه ری زه مینه یه کی پته وی��ان ب��ۆ سه رکوتکردنی جیاوازییه ک��ان خۆش��کردووه . ناڕه س��ه نی و

ن��امۆیی و خ��ۆ- ناس��ین له گه ڵ س��ڕینه وه ی ڕه س��ه نی، جیاوازییه ک��ان و پێکه وه ژی��انی جیاوازییه کان��دا س��ه رهه ڵده ده ن. بیروب��اوه ڕێکی فه لس��ه فی ب��اوه ڕی به پێکه وه ژی��انی جیاوازییه ک��ان نه بێت بیروب��اوه ڕێکی خۆبه حه قزان و فاشیسته . هه ڵوێس��تی فاشیس��تانه به ته نی��ا دی��ارده یه کی ئای��دۆلۆجی فه لس��ه فی ی��ان ڕامی��اری نیه ، که

ب��ۆ جیاوازییه ک��ان دان��انێت و له ناویان��ده بات. ئه گه ر ڕێز ت��اکێکیش هه وڵی داگ��یرکردنی به رابنه ره که ی ب��دات و جیاوازییه کانی نێوان خ��ۆی و به رانبه ره که ی بس��ڕێته وه ئه و ت��اکه فاشیس��ته . نم��وونه ی ئه م ج��ۆره هه ڵوێس��ته فاشیس��تانه یه به ئاش��کرا له نێ��وان ک��ۆمه ڵێکی سه ربه که لتوورێکی خێڵگه ری و ئایینی یان له نێ��وان ن��ێرینه و م��ێینه ی کۆمه ڵ��دا ده بی��نرێت. الیه نه داگ��یرکه ره که بێ ئ��اوه ڕدانه وه له ب��وونی به رانبه ره که ی به هاک��انی خ��ۆی به سه ردا ده سه پێنیت و هه م��وو ئه و ش��تانه حه رام ده ک��ات، که خ��ۆی حه زیانلێناک��ات و له به رژه وه ن��دی ئه ودا نین .

به س��ه ردا الیه نه داگ��یرکراوه ناڕه س��ه نه که ش به ها سه پێنراوه کان به به های خۆی داده نێت و خۆی به ب��ابه تێکی ح�ازلێکراو ب��ۆ داگ�یرکه ره که ی داده نێت. له ژێ��ر ب�ارودۆخی نه رێی داگیرکردن��دا ب��وونه ناڕه س��ه نه که داهێنه رانه ن��اژی، چونکه نکۆڵی له جیاوازی و تایبه تمه ندێتی خۆی ک��ردووه و له هه مانکاتیش��دا خ��ۆی ک��ردووه به )ب��ابه ت( ب��ۆ)ئه وان(. ب��ابه تیش به پێچه وانه ی )خ��ۆ( وه خ��اوه نی )چیه تی( یه کی نه گ��ۆڕه . ل��ێره دا به ناڕه س��ه نکردنی ت��اک گواس��تنه وه یه کی


فینۆمینۆل��ۆجی )م��یژوویی( ت��اکه له )خ��ۆ( وه ب��ۆ )ب��ابه ت(.به بابه تکردنی خۆ و به نامرۆڤکردنی مرۆڤه .

ئه گه رله په یوه ندی نێوان نێرومێ��دا، که له پێش��تر ئاماژه م��ان ب��ۆکرد، م��ێیه ک به ته نی��ا خواس��تی ئه وه بک��ات ن��ێره که ی به رانبه ری حه زیلێبکات و لێی ڕازیبێت ئه وا ئه ومێینه خ��ۆی کردووه به ب��ابه ت ب��ۆ ن��ێره که و ب��وونی خ��ۆی، وه ک��و)خ��ۆ( یه کی ئاگامه ن��دو جی��اوازو تایبه تمه ن��د خس��تۆته په راوێ��زی په یوه ندییه که وه و له بیریچۆته وه، که ئه و مرۆڤه ی��ان خ��ۆیه و ن��ابێت به ب��ابه ت. به ڕه س��ه نبوونی ب��وونێکی ناڕه س��ه ن گه ڕانه وه ی ئه و ب��وونه یه ب��ۆ)خ��ۆ( و باوه ڕهێن��انه به تایبه تمه ن��دێتی و جیاوازییه ک��انی له گه ڵ بوونه ک��انی دیکه دا. له به رئه وه ی به ناڕه س��ه نبوون له ئ��اڵوگۆڕکردنی بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی مرۆڤ��دا نیه . گ��ۆڕانی فینۆمینۆلۆجی��انه ی شێوازه کانی بوون کارن��اکه نه س��ه ر زه مینه ئۆنتۆل��ۆجیه که . )دازاین( له هه رچ ش��ێوازێکی بوون��دابێت، ڕه س��ه ن ی��ان ناڕه سه ن، ئاگامه ندو ناته واوه . بۆگ��ۆڕانی ش��ێوازی ب��وونی له ناڕه سه نیه وه بۆڕه سه ن پێویسته دزاین ڕاس��تی ب��وونی خ��ۆی بناس��ێته وه و ب��زانێت، که ب��وونێکی جی��اوازو تایبه تمه ن��دی هه یه . یه کێ��ک له وهۆک��ارانه ی دازاین به ئاگ��ابهێنێته وه و به ره و ڕه س��ه نی په لکێش��ه ی بک��ات ڕاوه س��تانێکی ئاگامه ن��دایه له به رده م تراجی��دیای بوون��دا. دازاین ب��وونێکی ک��اتی و ب��ڕاوه ی هه یه و کۆت��اییه که ی حه تمیه . له به رئه مه شه دازاین به نیگه رانیه وه له نێو جیهان��دا

له گه ڵ که سانی دیکه دا ده ژی.

کۆتایی دازاین له بڕانه وه ی ڕووداوه ک��ان و هه بووه ک��انه وه جی��اوازه . یه که م، کۆت��اییه که تراجی��دیایه ، چ��ونکه م��رۆڤ به ئاگ��اوه به ره وکۆت��اییه که ی ده ڕوات. دووه میش کۆت��ایی دازاین ب��ڕانه وه یه کی هه میش��ه ییه و له گه ڕانه وه به ده ره . بۆنموونه ده ڵێین بارانه که وه س��تا ی��ان فلیمه که ته واو ب��وو. باران جارێکی دیکه ده بارێته وه و ده توانین چه ند جارێکیش


فلیمه که ببینینه وه . به ڵام ، که م��رۆڤ م��رد، ج��ارێکی دیکه ناگه ڕێته وه .

ئه و)کۆتایی( یه ی باسیده که ین، ئاماژه بۆ دازاین،{ ،Zu- Ende- Seinوه کو بوونێکی بڕاوه ناکات }

به ڵکو ده مانه وێ بڵێین، که ئه م بوونه ڕووله کۆتایییه {Sein Zum Endeمردن شێوازی ئه م بوونه یه و .}

له گه ڵ یه که م ساتی بوونیه وه دازاین بووه به خاوه نی 89ئه م شێوازه و ئه وه نده ش پیره ، که بمرێت.

لێره دا بۆ ڕوونکردنه وه ی جیاوازی نێ��وان م��ردنی دازاین و وه س��تانی ب��اران. ها ی��دیگه ر دوو زاراوه ی جی��اوازی

-Zu به کارهێن��اوه ، )ب��وونی ب��ڕاوه ( Ende- Sein و Seinب��وونێکی)ڕووله کۆت��ایی( ی��ان )به ره و کۆت��ایی( Zum

Endeئاگایی و ناته واوی دازاین واتایه کی تایبه ت به کۆت��ایی . ئه م ب��وونه ده ده ن. له به رئه وه ی دازاین ن��اته واوه و له ن��اوه ڕۆک به ده ره به رده وام هه وڵی خ��ۆته واوکردن ده دات. ئه م هه وڵ��دانه به رده وامه به درێ��ژه دانی ژی��انی خۆگه یان��دنه به کۆت��ایی چ��ونکه خ��ۆته واوکردن و دامه زران��دنی ن��اوه ڕۆکێکی پ��ڕ له کۆتایی��دا ده س��تده که وێت. ژی��انی ئه م بوونه ن��اته واوه ، به م ش��ێوه یه ، به م بونی��اده ئۆنتۆل��ۆجیه وه ، ڕه وت و گۆڕانک��ارییه کی به رده وامه به ره و کۆت��ایی. هه رچه نده دازاین هه میشه له به رده م مردن��دا ڕاوه س��تاوه ، به ڵام ن��ایه وێت ئێس��تا بم��رێت چ��ونکه هێش��تا خ��ۆی ته واو نه کردووه و پڕی به ن��اوه ڕۆکی نه داوه . ئه و هه یه و نه ب��ووه به وش��ته ی خ��ۆی ده یه وێت. که واب��وو، توێژینه وه که م��ان له وات��ای کۆت��ایی ب��ۆ ب��وونی دازاین جی��اوازتره له باس��کردن له سه ر ڕاوه س��تانی ب��اران و ته واوب��وونی فلیمه که . دازاین به ئاگ��اوه ده یه وێت خ��ۆی ته واوک��ات، ئه مه ش دازاین به و کۆت��اییه تراجیه ی��اییه ده گه یه نێت، که به )م��ردن( ن��اوزه دی ده که ین. له م ڕووه وه ، بوون- به ره و- کۆت��ایی ب��وونه به ره و



خۆته واوکردن. له گه ڵ کۆتاییهێنان ب��وونی دازاین پ��ڕوته واو ده بێت. ئه مه ش ش��ێوازێکی دیکه ی ب��وونی دازاین، وه ک��و

پێش خۆی ده که وێت و ڕووله داه��اتوو ده ک��ات، بوونێک، کهده رده خات.

ته واوب��وون له م کۆت��اییه تراجی��دییه دا گه یش��تن به دواپله ی)ته واوک��ۆیی( نیه دازاین بیخ��وازێت. له هیچ قۆن��اخێکی بوونی��دا دازاین خ��ۆی به پ��ڕ و ته واو دان��انێت و هه میش��ه به م هه ژارییه وه ده ژی. له گه ڵ مردن��دا دازاین ن��اتوانێت له وه زی��اتر پێش خ��ۆی بکه وێت و ڕووله داه��اتوو بک��ات. م��ردن کۆت��ایی به پڕۆژه داهێنانه ک��انی ده هێ��نیت و

کات. لێره دا، له گه ڵ کۆتایی هێنان��دا پێناس��کردنی ته واویده ئه م ب��وونه ده گ��ونجێت و به ته واوی ده ناس��رێت، چ��ونکه بوونی ده بێت به )هه بوو(، وه کو بوونی م��ێزه که به چی دیکه

نیه ی( دازاین ده بێت به هه یه یه کی نه گ��ۆڕو ن��ابێت. )هه یه و چه قی��و. ده بی��نین به دووش��ێوه دازاین خه س��ڵه تی بنه ڕه تی

له کاتێکا;خۆی، وه کو بوونێکی ئاگامه ند و ناته واو ونده کات ناڕه س��ه نانه ده ژی و هه روه ه��ا به م��ردنیش. له هه ردوو ش��ێوه که دا )دازاین( ده س��ته ڵاتی داهێن��ان ده دۆڕێ��نێت و ده بێت به )هه ب��وو(. به ڵام جی��اوازی نێ��وان ئه م دووش��ێوه یه له وێدایه ، که دازاینێکی ناڕه س��ه ن ده ت��وانێت ب��ۆ ڕه س�ه نی

بوونی بگه ڕێته وه به ڵام له مردن ده ربازنابێت.

م��ردن به ج��ۆرێکی دیکه ب��وونێکی ناڕه س��ه ن به ره و ڕه س��ه نیه ت ده گه ڕێ��نێته وه . ئه ویش له ڕوودانی مردنه که دانیه و به تێگه یشتنه له واتای ب��وون، وه ک��و بوونێ��ک به ره وکۆت��ایی و حه تمیه تی تراجی��دیای ب��ڕانه وه . ب��وونی ناڕه س��ه ن له جی��اوازی و تایبه تمه ن��دێتی و ت��اکی خ��ۆی بێئاگایه . وه ستانی له به رده م مردندا، یان ئاگاهاتنه وه ی له م تراجی��دیایه ده یگه یه نێت به و ب��اوه ڕه ی، که ئه و)ته نی��ا( به بێ که سانی دیکه ڕووی له مردنه و ت��امی تراجی��دیاکه ده ک��ات.

که سانی دیکه ناتوانن تراجیدیاکه ی بوونی بگۆڕن،


له مردندا )دازاین( ڕووبه ڕووی بوون ده بێته وه . مردنی ئه و)گونجاندنه یه (، که دازاین له نێوجیهان هه ڵده کێشێت.....

هه موو په یوه ندییه کانی له گه ڵ دازاینێکی دیکه دا ده پچڕێنێ.. 90ئه م گونجان��دنه ن��ا- په یوه ن��دییه حه تم��ییه

له م ئه زموونه دا، یان تێگه یشتن له تراجیدیاکه تاک به ته نی��ا ڕاده گرێت و تایبه تمه ندێتی بوونی خۆی و جیاوازییه کانی بۆ ده رده که ون. تراجی��دیاکه ، هه ی��دیگه ر گ��وته نی، هه مووپه یوه ن��دییه کانی م��رۆڤ له گه ڵ بوون��دا هه ڵده وه ش��ێنێته وه و ده ی��انبڕێت. ئه گه ر م��رۆڤ له هه م��وو ژیانیدا له نێو تۆڕی په یوه ندییه کاندا ژی��ابێت و هه میش��ه به م

له و په یوه ن��دییانه وه خ��ۆی ناس��اندبێت، له مردن��دا ب��یر په یوه ن��دییانه ناک��اته وه و به )ته نی��ا( به بێ که س��انی دیکه ده م��رێت. که س��انی دیکه ن��اتوانن گۆڕانک��اری به گه یش��تن به وکۆتاییه بهێننه کایه وه . بێگومان نک��ۆڵی له وه ن��اکرێت، که نه خۆشێک پ��اش تیم��ارکردنی له الیه ن پزیش��که وه له م��ردن

ش بکرێت، ئای��ا ئه و ڕزگاری ده بێت. پێویسته ئه و پرسیاره نه خۆش��ه له م��ردن ڕزگ��اری ده بێت ی��ان ک��اتی م��ردنه که ی دواده خرێت؟ مرۆڤ له مردن ڕزگارینابێت چونکه بوونێکی تراجی��دی هه یه و ب��ڕاوه یه . ئه م نه ب��وونه ی ل��ێره دا باس��یده که ین الیه نێکی گه وره یه له ب��وونی. ئه و ب��وون و

بوونه وه و له م بوونه وه به ره و نه بوونه . له نه بوونه وه هاتۆته نه بوون ده ڕوات. به گه یشتن به م نه بوونه ن��اوه ڕۆکی ته واو ده بێت و ده بێت به خ��اوه نی چیه تیه کی نه گ��ۆڕ. ب��وونی حه تمی کۆت��ایی ئه گه ر به ش��تێکی گونج��او داب��نرێت ئه وا گونجان��دنی م��ردن له گه ڵ خۆی��دا گونجان��دنی هه مووپرۆژه ک��انی داه��اتوو ده پێچێته وه و کۆتایی��ان

. زاراوه ی)گونجاندن( م بۆ294هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 90Possibilityداناوه و مه به ستی هایدیگه ر له وه دایه ، که مردن

Possibility ئه شێ ڕووبدات، هه روه ها پڕۆژه کانی بوونیش به داده نێت.


پێده هێنێت. ڕێگه ن��ادات دازاین له وه زی��اتر ب��بێت به ش��تێکی دیکه و پڕۆژه ک��انی دابهێ��نێت. م��ردن ده بێت به دوا پرۆژه یه کی گونجاوی حه تمی له بووندا، که هه م��وو که س��ێک

بیه وێ و نه یه وێ ده بێت پێیبگات.

خس��ڵه تێکی دیکه ی ئه زم��وونی وه س��تان له به رده م تراجیدیای بوون��دا، بێجگه له په یوه ن��دییه ن��ا- په یوه ن��دییه کان به که س��انی دیکه وه ، گه ڕانه وه یه ب��ۆ )دوودڵی(. له پێش��تر له وخ��اڵه دواین، که های��دیگه ر)ت��رس( به ب��وونی ناڕه س��ه ن و)دوودڵی( به ب��وونی ڕه س��ه نه وه گرێ��ده دات. م��رۆڤی ناڕه س��ه ن ترس��نۆکه ، له به رئه مه ش��ه )ته س��لیم( ب��ووه و سازش بۆ ده س��ته ڵاته داگ��یرکه ره که ده ک��ات. به پێچه وانه ی

نه ترس��ه ، به ڵام له ئاس��تی ئه مه وه ، ب��وونی ڕه س��ه ن چ��او بوون��دا به گش��تی)دوودڵه (. ئه وده زانێت خ��ۆی خ��اوه نی پ��رۆژه و به هاک��انی ب��وونیه تی ب��ۆیه پێش هه ڵ��بژاردنی پ��رۆژه یه ک و بڕی��اردان له س��ه ردامه زراندنی دوو دڵه . م��ردنیش ج��ارێکی دیکه ئه م دوو دڵ��ییه الی دازاین په یداده کاته وه . دازاینێک بیرله مردن بکاته وه ی��ان له به رده م ئه و ئه زم��وونه دا ڕاوه س��تابێت، )که هه مووکاتێ��ک له به رده م ئه م ئه زموونه دایه ( له ئاستی بووندا دوودڵه . ئه وپرس��یاره ی ل��ێره دا خ��ۆی ده س��ه پێنێت ئه وه یه ، چ��ۆن ب��زانین ده م��رین، که هێشتا به و ئه زموونه دا تێنه په ڕی��وین؟ ی��ان چی له ب��اره وه ده زانین؟ ئه گه ر له به س��تێنێکی ئه زم��وونگه رانه وه ب��ڕوانینه ئه م دوو پرس��یاره ن��اتوانین وه ڵامی��ان ب��ده ینه وه ، چ��ونکه ئه زم��وونی مردنم��ان نیه ، ک��اتێکیش، که ده م��رین ن��اتوانین له و ئه زموونه بدوێین. له گه ڵ ئه مه ش��دا هه ن��دێک زانینم��ان له باره وه هه یه . دازاینێک مردنی دازای��نێکی دیکه ده بی��نێت، باش��تروایه بڵ��ێین، که که س��ێکی دیکه پێش ئێمه ده م��رێت. ئێمه ش له ناشتنی به ش��داری ده که ین و ده زانین ئه وکه س��ه ج��ارێکی دیکه ن��ابینینه وه . به ڵام ئه مه تێگه یش��تنی م��ردنه له ده ره وه ی ئه زم��وونی مردن��دا. ب��ۆئه وه ی له ن��اوه ڕۆکی ئه زم��وونه که به ته واوی تێبگه ین ده بێت بم��رین. ئه ی ئه وه


جۆرێ��ک له زانین نیه ، که م��رۆڤ ده زانیت ده بێ بم��رێت؟ م��رۆڤ، له وانه یه ، له دامه زران��دنی پرۆژه یه کی��ا، له س��ه رکه وتنێک، له بینی��نی ه��اوڕێیه کی، له گه ش��تێک، له گه ڕانه وه ی ب��ۆ نیش��تمان دڵنی��انه بێت. به ڵام دڵنی��ایه له وه ی، که ده مرێت. م��ردن ب��ۆ ب��وونێکی ڕه س��ه ن، وه ک��و پڕۆژه کانی دیکه خۆی ده رناخات. ئه م پرۆژه یه دواپڕۆژه و ڕێگری س��ه رهه ڵدانی پڕۆژه ک��انی دیکه یه . پ��ڕۆژه یه که ، که کۆتایی به پڕۆژه دان��ان ده هێ��نێت. بوونه ڕه س��ه نه که ته واو و پڕده کات. مه به ستی من لێره دا ئه وه نیه ، که ته نیا ب��وونێکی ڕه سه ن ده مرێت. مردنی بوونی ڕه سه ن له مردنی ب��وونی ناڕه س��ه نه وه جی��اوازه . ب��وونێکی ڕه س��ه ن ئه زم��وونێکی ناوه کی له گه ڵ مردندا هه یه ، به دواپڕۆژه ی داده نێت. بۆئه و به م پ��ڕۆژه یه کۆت��ایی یه کی بن��بڕ به ب��وونی خ��ۆی له نێ��و جیهان و له گه ڵ که سانی دیکه دا ده هێنێت و به ئاگ��اوه و دوو دڵییه وه ڕووبه ڕووی ئه م پڕۆژه بنبڕه تراجی��دییه ده بێته وه . ئه گه ر ب��ۆ پزیش��کێک م��ردن له وه س��تانی دڵ��دابێت، ب��ۆ ئه م ب��وونه ڕه س��ه نه له گه یش��تن به وێرانه خ��اکی نه ب��وون و کۆتایی بوونی��دایه له نێ��و جیهان��دا. م��ردنی کۆت��ایی ب��وون و

.91جیهانه و )نه گونجاندنی گونجاوه کانه (

مردن بۆ بوونێکی ناره سه ن له نێو ستره کچه ری که لت��ووره بازاڕییه که ی )ئه وان( دا ڕووداوێکی ڕۆژانه یه . له به رئه وه ی )ئه وان( جیاوازی و تایبه تمه ندی تاکه کانیان له ناو بردووه و تاکه ک��ان له یه ک��دی ده چن و جیاوازیی��ان له نێوان��دا نه م��اوه ، م��ردنی تاکێ��ک ڕوودانێکی تراجی��دی نیه ی��ان له ن��اوچوونی

نیه ، که که سێکی دیکه نه توانێت تاکێکی جیاوازو تایبه تمه ندجێگه ی بگرێته وه

یان، وه کو ئه و په ی��دانه بێته وه . ب��وونه ناڕه س��ه نه کان به ن��ا- م��رۆڤ ک��راون و له په یوه ن��دی و خس��ڵه ته مرۆڤانه ک��ان

هه مان سه رچاوه . 91


داب��ڕاون. که لت��ووره ب��ازاڕی و س��ه رکوتکه ره که ئه وانی ک��ردووه به که ل��وپه ل. هه م��وو به بێ جی��اوازی وه ک��و یه ک ده ورده بینن و جێگه پ��ڕده که نه وه . ئه گه ر جێگه یه ک به م��ردنی یه کێ��ک چ��ۆڵ ک��را، ئه وا یه کێکی دیکه هه یه ئه و جێگه یه پڕبک��اته وه . ده س��ته ڵاتی داگ��یرکه ری که لت��ووری ب��ازاڕی ب��یر له ب��وون و ویس��تی تاکه ک��ان ناک��اته وه و به گ��وێره ی به رژه وه ن��دییه کانی خ��ۆی مامه ڵه ی��ان له گه ڵ��دا

. مردنی تاکێک له وێدا هه ستیپێده کرێت، ک��ه زی��ان92ده کات به به رژه وه ندییه کانی ده سته ڵاته داگیرکه ره که ، یان)ئه وان(

بگه یه نێت.

ئه گه ر مردن)گونجان��دنی( ب��وون بێت، ده بێت پ��ڕۆژه ی ئه و بوونه ش بێت. تاکو ئه وڕاده یه ی که س��ێک )م��ردن( ده ک��ات به پڕۆژه و له پێش وه ختا ئه و پ��ڕۆژه یه به ئه نجام��ده گه یه نێت ده توانین مردن به پڕۆژه دابنێین. مرۆڤ له وێدا سه ربه سته خ��ۆی ک��اتی م��ردنه که ی پێش��تربخات و بڕیارب��دات ئێس��تا

بمرێت.

به ڵام هه رگیز ناتوانێت هه ڵبژێرێت، که نه مرێت. کۆتایهێنان به ب��وون حه تمیه و نه گ��ۆڕه . به بۆچ��وونی من، به پێچه وانه ی ب��ۆ چ��وونه که ی های��دیگه ره وه ، ب��وون- به ره و- م��ردن ی��ان کۆتایهێن��انه تراجی��دیه که ، وه ک��و ب��وون- له نێ��و- جیه��ان و له گه ڵ- که س��انی دیکه دا، پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ

گوایه زستانی ئه مساڵ له م شاره ی منی تێداده ژیم )ماڵبۆرن( 92 زۆر سارد ده بێت و خه ڵکێکی زۆر توشی نه خۆشی ئه نفۆلۆنزا

ده بن. ده وڵه ت داوا له خه ڵکی ده کات ڕووبکه نه خه سته خانه کان و خۆیان بکوتن. ئه گه ر به وردی بڕوانینه ئه م کێشه یه ده بینین، که

ده وڵه ت له به ر نیگه رانی بۆخه ڵکی به م کاره هه ڵناسێت. گوایه خه رجی بۆ ده رمان و چاره سه رکردنی ئه وانه ی توشی ئه م

نه خۆشیه ده بن و له ماڵه وه داده نیشن و ناچن بۆسه رکاره کانیان له به رئه وه ی نه خۆشن له وه زۆرتره ، که ده وله ت به بێ پاره خه ڵکی دژی نه خۆشییه بکوتێت. ده وڵه ت بیرله به رژه وه ندی ئابووری خۆی

ده کاته وه نه ک ژیانی خه ڵکی.


(. له کاتێکدا مردن ده بێتPossibilityمرۆڤ نه ک )گونجاندن ، که بتوانین بڵێین)م��ردن( ڕوودانێکه ده ش��ێت،Possiblityبه

ی��ان له وانه یه دازاین بم��رێت. پڕۆژه ک��انی ب��وون، که هایدیگه ر ناوزه دیان��ده کات ڕوودانێکیPossibilityبه گونجاو

حه تمی نین و سه ربه س��تانه م��رۆڤ هه ڵیان��ده بژێرێت. بۆنم��وونه ب��وون به ش��اعیر پ��رۆژه یه کی ب��وونه که س��ێک هه ڵی��ده بژێرێت هاوک��ات ئه و که س��ه ده ت��وانێت پ��رۆژه که هه ڵوه ش��ێنێته وه . پ��رۆژه ی)م��ردن( ته نی��ا له الیه که وه به س��تراوه به سه ربه س��تی م��رۆڤه وه ، له و الیه نه وه ، که مرۆڤ ده توانێت خ��ۆی بک�وژیت، نه ک م��ردن ڕه تب��داته وه . له به رئه مه من)ب��وون- به ره و- م��ردن( ب��ه پێش��مه رجێکی

م��ادامه کی م��رۆڤ.ئۆنتۆلۆجی ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ داده نێم هه یه ، ئه وا ده بێت بم��رێت. ب��وونی م��رۆڤ له نێ��و جیهان��دا ب��وونه به ره وم��ردن. بێگوم��ان های��دیگه ر له وب��اوه ڕه دایه ، که ب��وونی م��رۆڤ ب��وونێکه به ره وم��ردن، به ڵام م��ردن به پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی دان��انێت و به دواگونج��او

یان)ناگونجاندنی گونجاوه کان( دایده نێت.

به ڵگه ک��انی من ب��ۆ س��ه لماندنی بۆچ��وونه که م س��ه باره ت به دان��انی م��ردن به پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ ئۆنتۆلۆجی��انه و فینۆمینۆلۆجی��انه یه . به ڵگه ی یه که م له س��ه ر زه مینه ی بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی ئه م ب��وونه ڕاده وه س��تێت. له وپێگه یه وه ده که وێته گه ر، که ب��وونی م��رۆڤ له بنه ڕه ته وه به ک��اتی و ن��اته واو داده نێت. له به رئه مه ش��ه م��رۆڤ به پێچه وانه ی هه بووه ک��انه وه ل��ه گۆڕانک��ارییه کی به رده وام��دایه . به ڵام به رده وامیه که ی هه ناس��ه کورت و ب��ڕاوه یه ، چ��ونکه ب��وونه که ی ک��اتییه . مه به ستمان له بوونی کاتی م��رۆڤ ئه وه نیه ، که ئه م ب��وونه له نێوکات��دایه . )ک��ات( پانت��ایی نیه ت��اکو م��رۆڤی تێ��دابێت، به ڵکو بوونی مرۆڤ کاته ، یان بوونێکی ب��ڕاوه و دین��امیکیه ،

که هه رگیز وه کو خۆی


ن��امێنێته وه و کۆتاییش��ی پێ��دێت. ک��ات ب��ۆ ئه م ب��وونه ، له م بونی�اده ئۆنتۆل��ۆجیه وه وات��ایه کی جی��اوازی هه یه و له وات�ای ک��ات بۆهه بووه ک��ان جی��اده بێته وه . له الیه که وه ڕه وتی

به ره و دین��امیکی ئه م ب��وونه به ره وپێش��ه وه چوون و بوونه ته واوک��ۆیی، له الیه کی دیکه وه گه یش��تن به ته واوک��ۆیی مه ح��اڵه و ڕه وته دین��امیکیه ئاگامه ن��دانه که به کۆت��اییه کی حه تمی ده گ��ات، که ده بێت به دوا ویس��تگه ی گه ش��ه کردنه که . له م ڕوانگه یه وه ده بی��نین م��رۆڤ نیه به م ڕه وته دین��امیکیه دا به ره و ته واوک��ۆیی نه ڕوات و له ویستگه یه کدا کتوپڕ کۆتایی به گه شته که ی نه یه ت. بێگومان ئه م توێژینه وه یه م��ان به س��ه ر ش��ێوازی ب��وونی ڕه س��ه ندا ده س��ه پێت و له مه ڕب��وونی ناڕه س��ه ن ن��ادوێت. بۆچ��وون و تێگه یشتنی ناڕه سه نانه ی بوونی ناڕه سه ن بۆ واتای کات و ڕه وته دین��امیکیه ی ب��وونی م��رۆڤ ده گ��ۆڕێت. له ش��ێوازی بوونی ناڕه س��ه نانه دا تایبه تمه ن��دێتی ب��وونی تاکه ک��ان گ��وم ده بێت و له مردنی ئه م بوونانه شدا گۆڕس��تانێکی پڕگ��ۆڕی بێ ناوونیش��ان داده مه زرێت. م��ردنی تاکێ��ک له )ئه وان(، وه ک��و م��ردنی هه م��وو ت��اکێکی دیکه ده بێت به ڕووداوێکی ئاسایی ڕۆژانه . هه مووتاکێکیش به پێ ی نه ریتی ب��ازاڕی و باو ده نێژرێت و له بیرده چێته وه . به ڵگه ی فینۆمینۆلۆجی��انه ، که ل��ێره دا ئام��اژه م ب��ۆ ک��ردووه ، وابه س��ته به ئه زم��وونی ڕۆژانه م��ان له ئاس��تی م��ردنی که س��انی دیکه دا. ڕۆژانه هه واڵی مردنی که سانی نزیک و ده وروبه رم به من ده گات، ی��ان له به رچ��اوی من ده م��رن. مردنه که ش��یان کۆت��اییه کی بن��بڕی ئه و ب��وونه یه و ن��اگه ڕێته وه . م��ردنی تاکێ��ک ماڵئ��اواییه کی ک��اتی نیه . که س��انی دیکه ش، وه ک��و من

(Analogyبوونێکی ئاگامه ن��دن و م��رۆڤن. له م لێکچ��ونه وه ) ئه و ب��اوه ڕه ی، که م��رۆڤ ده م��رێت و کۆت��ایی ده گه مه

به بوونی دێت. هه رچه نده من هێشتا زیندووم، به ڵام دڵنی��ام له وه ی، که م��ادامه کی م��نیش هه م ئه وا ده بێت بم��رم. من لێره دا به ڵگه فینۆمینۆلۆجیه که م خزانۆته نێو سیلۆجیزمێکی

(Syllogism، لۆجیکمه ن��دانه وه ، که به ڕێگه ی دووپێگه وه )


یه کێکی��ان هه مه کی و ئه وی دی هه ن��ده کی، به ئاک��امێکی فینۆمینۆل��ۆجیه ، . ئه م به ڵگه93دروس��ت گه یش��توم

له به رئه وه ی له ده ره وه دا ده ڕوانێته م��ردن له وانه یه ئه وڕه خنه یه مان بێته پێش، که گوایه ڕوانینێکی ده ره کی ب��ۆ

ن��اگه یه نێت، که دازاین م��ردن ناڕه س��ه نانه یه و ئه وه توانیویه تی ڕه سه نانه و له ناوه وه له و ئه زموونه تێبگات. ئه م ڕه خنه یه ت��اکو ڕاده یه ک دروس��ته و های��دیگه ریش له ش��یکردنه وه که یدا ب��ۆ م��ردن له الی دازای��نی ناڕه س��ه ن ئاماژه ی بۆکردووه . تێگه یشتن له ڕاس��تی له ده ره وه ی ی��ان

ڕێگه ن جی��اوازی بنه ڕه تیی��ان له ناوه وه ی ئه و ڕاستیه دا دوو ب��وونی له نێوان��دا هه یه . دازاین، ئه گه ر له ش��ێوازێکی

ڕه س��ه ندابێت له ده ره وه ی ڕاس��تی ن��اژی و )له نێ��و. 94ڕاستیدا( یه

ڕاستی و ڕاستی ناسین خه سڵه تێکی بوونی ڕه س��ه نانه یه . دازاین، ت��اکه ب��وونێکه به دوای ڕاس��تیدا ده گه ڕێت و ده ی��دۆزێته وه . به بێ گه ڕانی دازاین به دوای ڕاس��تیدا،

ئه م جۆره سیلۆجیزمه له لۆجیکی ئه ریستۆدا دوو پێگه و 93 ئاکامێکی هه یه . پێگه یه کیان هه میشه ده سته واژه یه کی هه مه کییه ،

چونکه به گوێره ی یاسای لۆجیکی ئه ریستۆ ناکرێت ئاکامێکی دروست له دوو ده سته واژه ی هه نده کی ده ربهێنرێت. باشترین

نموونه ی ئه م جۆره سیلۆجیزمه ش ئه مه یه : هه موو)ئه لف( ه کان )ب( ێن. )ج( یمیش )ئه لف( ه . که وابوو، )ج( یمیش )ب( ێیه .

بڕوانه :Aristotle. “Prior Analaytics” in Complete Works of

Aristotle, vol. 1, p. 4194 Martin Heidegger. Being and Time, p. 300

هه روه ها بڕوانه : Rodolphe Gasche. “Tuned to Accord: On Heidegger’s Concept of Trurh”, in Heidegger Toward the Turn, )ed.( James Risser, New York: State University of New York Press. 1999. P. 47


ڕاستی له خۆیه وه خۆی ده رناخات. خۆده رخستنی ڕاس��تی ب��وون له هیچ فۆرمێک��دابێت ب��ۆ دازایینه و دازای��نیش ب��وونه له نێ��و ڕاس��تیه که دا. ب��وونی دازاین له نێ��و ڕاس��تیدا و خۆده رخس��تنی ڕاس��تی ب��ۆ دازاین دوو الیه نی له یه ک��دی دانه بڕاون و هه ردووکییان س��ه ربه داکه وتی ب��وونن. دازاین له نێ��و ڕاس��تیدا ده س��ته ڵاتی دۆزینه وه و زانی��نی ڕاس��تی به دازاین ده دات و ئه م ب��وونه ده ک��ات به خ��اوه نی ڕاس��تی و

ده یگه یه نێته دڵنیایی.له بنه ڕه ته وه دازاین له نێو ڕاستیدایه ؟ دڵنیاییش

له سه رزه مینه ی ڕاستی داده مه زرێت. وشه ی "دڵنیایی"،وه کو "ڕاستی" دوو واتای هه یه . له ڕاستیدا دازاینڕووله ده رخستنی ڕاستیه که ده کات و ڕاستیه که شخۆی بۆ دازاین ده رده خات. به هه مان شێوه ش، له

دڵنیاییدا دازاین دڵنیاده بێت و دڵنیابووکه شی سه باره ت. 95به شتێکه ، که لێ ی دڵنیاده بێت

ئه گه ر دازاین له نێو راستیدا بژی و په یوه ن��دییه کی ده ره کی به ڕاس��تیه وه نه بێت دڵنیابوونه که ش��ی له و ڕاس��تیه ڕه سه نانه یه . بوونێکی ڕه سه ن، ئه گه ر ویس��تی ڕوانی��نێکی فینۆمینۆلۆجیانه شی بۆ مردن هه بێت، ئه وا ڕوانینه ب��اوه ڕو دڵنی��ابوونی داگیرناک��ات و ڕه س��ه نانه ده ڕوانێته م��ردن و به ڕاس��تیه کی ب��وونی خ��ۆی داده نێت، که تیای��دا ده ژی. به پێچه وانه ی ئه مه شه وه )دڵنیایی( له ڕاس��تی م��ردن له نێ��و ب��وونه ناڕه س��ه نه کاندا له ده ره وه ی بوونیان��دا په ی��دابووه . بوونێکی ناڕه س��ه ن خ��اوه نی راس��تی و دڵنی��ایی خ��ۆی نیه . هه م��وو ڕاس��تی و به ه��ایه کی له ده ره وه ی��داو)ئه وان( پێکیانهێن��اوه ، له م ڕوانگه یه وه ب��وونێکی ناڕه س��ه ن دڵنی��ایه له وه ی ده م��رێت، چ��ونکه )ئه وان( ده ڵێن هه م��وو تاکێ��ک ده مرێت. ئه و ئه زانێت ڕاستی مردن هه یه . چ��ونکه )ئه وان( باوه ڕیان به و ڕاستیه هه یه . به م شێوه یه بوونی ناڕه س��ه ن



له نێو ستره کچه ره فینۆمینۆلۆجیه که یدا بۆ ناس��ینی ڕاس��تی ب��ۆ س��ه نته ر و س��ه رچاوه یه کی ژوور ئه و س��تره کچه ره ده گه ڕێته وه . داوا له و س��ه رچاوه یه ده ک��ات)ڕاس��تی(

96پێبناسێنێت. ئه و سه رچاوه یه ش ده سته ڵاتێکی )نه ناسراو(

و داگ��یرکه رانه ی )ئه وان( ه . ڕاس��تی م��ردن، وه ک��و هه واڵه ک��انی نێ��و ڕۆژنامه ک��ان و ده ن��گ وباس��ی ڕۆژانه ی س��ه رته له فزیۆن و ویس��تگه ی ڕادیۆک��ان هه م��وو که س��ێک ده یزانێت و باوه . هه م��وو که س��ێکیش له )ئه وان( ده ت��وانێت

باسیبکات.

ل��ێره دا ده مه وێت له چه ن��د خاڵێک��دا ت��وێژینه وه بوونگه رایه تیه که ی های��دیگه ر له س��ه رمردن له چه ندخاڵێک��دا ک��ۆبکه مه وه . یه که م، ب��وونی م��رۆڤ ڕه وتێکی دین��امیکیه به ره و کۆتایی و له بنه ڕه ته وه ی��ان له س��ه ره تاوه ئه م ب��وونه به وکۆتاییه وه په یدابووه . دووه م گه یشتن به وکۆتاییه ب��وونی مرۆڤ پڕوته واو ده کات و له هه موو پڕۆژه ک��انی داه��اتووی ڕووت��ده کاته وه . چیه تی م��رۆڤیش به گه یش��تن به م کۆت��اییه پێناس��ده کرێت. س��ێیه م، کۆتایهێن��ان ب��ه ب��وونی م��رۆڤ هه میشه یی یه و گه ڕانه وه ی نیه . چ��واره م له گه ڵ گه یش��تن به کۆتایی م��رۆڤ هیچ په یوه ن��دییه کی به جیه��ان و که س��انی دیکه وه ن��امێنێت و خ��ۆی به ته نی��ا ده بێت به خ��اوه نی ئه و

ئه زموونه .

پێنجه م مرۆڤ له ڕاستی)بوونی- به ره و - کۆت��ایی( دڵنی��ایه . ڕووه م��ردن کێش��ه یه کی گ��رنگه له ژی��انی مرۆڤ��دا و له

ئۆنتۆلۆجیه که ش��ه وه الیه نی )نه ب��وون( ی ئه م ب��وونه یه . بونیادی ئۆنتۆلۆجی مرۆڤ له فه لس��ه فه ی بوونگه رایه تیی��دا جیاوازییه کی بنه ڕه تی له نێوان مردنی ئه م بوونه و هه ب��ووه زین��دووه کانی دیکه دیاری��ده کات. هه روه ه��ا، وات��ای م��ردنی

مه به ستم له )نه ناسراو( ی ئه م ده سته ڵاته ی سه نته ری 96ستره کچه ره که ئه وه یه ، که ده سته ڵاتی تاکه که سێکی ناسراو نیه .


م��رۆڤیش له ش��ێوازی ب��وونی ڕه س��ه نه وه ب��ۆ ناڕه س��ه ن ده گۆڕێت. گرنگی مردن بۆ مرۆڤ یه کێکه له و هۆک��ارانه ی های��دیگه ر و بیری��ارانی دیکه ی ب��وونگه رایه تی نه ت��وانن ئ��اوه ڕی لێنه ده نه وه و له وات��اکه ی نه ک��ۆڵنه وه . له م هۆک��اره ش گرنگ��تر ئه وه یه ، که به دی��دی های��دیگه ر، ب��وون- به ره و- کۆتایی و ئاگ�ابوون له م�ردن ب��وونێکی ناڕه س�ه ن و ن��امۆ ب��ۆ تایبه تمه ن��دی و جیاوازییه ک��انی ب��وونی خ��ۆی ده گه ڕێنێته وه . یارمه تی ئه وبوونه ده دات خۆی وه کو تاکێکی جیاواز دابنێت. سه رهه ڵدانی جیاوازییه کان له دامه زراندنی ب��وونی ڕه س��ه نانه دا پێویس��ته . له گه ڵ هه س��تکردن به ڕه س��ه نیه ت و ناس��ینه وه ی جیاوازییه ک��ان و تایبه تمه ن��دی .بوون، تاکی ناڕه سه ن و نامۆ هه وڵده دات ڕه سه نانه ب��ژی هه وڵ��دانه که ی پرۆس��ه یه کی ئاگامه ن��دی ئ��اڵۆزو م��ێژووییه . پرۆس��ه یه که به بێ به ره نگ��اری و ڕووبه ڕوو ب��وونه وه

سه رهه ڵنادات.

جه نگێکی به رده وامه Polemosبوونی ڕه سه ن به ره نگارییه له پێن��اوی م��انه وه ی ئه و ش��ێوازه ی ب��وون و گه یش��تن به و ن��اوه ڕۆکه ی ب��وونه ڕه س��ه نه که ده یه وێت بیگ��اتێ. دازاین

. ته ن��انه ت97هه میش��ه له نێ��و به ره نگاری��دایه و جه نگ��اوه ره های��دیگه ر له کۆڕه کانی��دا له س��ه ر هیراکالی��دس ب��ایه خێکی

داوه و Polemosزۆری به زاراوه ی)به ره نگ��اری(،)جه ن��گ(، . بوونی ڕه سه ن له دامه زران��دنی98واتاکه ی ڕوونکردۆته وه

پڕۆژه ک��انی بوونی��دا، له ناس��ین و دۆزینه وه ی ڕاس��تیدا ی��ان به گش��تی و له س��ه ر زه مینه فه لس��ه فیه ب��وونگه رایه تیه که دا ده توانین بڵێین، که بوون له نێ��و جیهان��دا و له گه ڵ که س��انی

97 Gregory Fried. Heidegger’s Polemos, New Haven: Yale University Press, 2000. Pp. 43- 47

یۆنانیه و واتای جه نگ، به ره نگاری،Polemos زاراوه ی 98 ڕووبه ڕووبوونه وه ، شه ڕه نگێزوه ستان، دژوه ستان، په الماردان ،

ده به خشێت.


دیکه دا ڕووبه ڕووب��وونه وه یه ب��ۆ س��ه قامگیرکردنی ڕه سه نیه تی ب��وون و هه ڵ��بژاردنی ئه و ب��وونه . له به رئه وه ی

له ژی��انی ڕۆژانه دا له نێ��و ب��وون له گه ڵ که س��انی دیکه دا و س��تره کچه رێکی ک��ۆمه ڵایه تی ده خزێ��نرێ و زانین و به هاوڕاس��تیه باوه ک��انی به س��ه ردا ده س��ه پێنرێت، ئه وا ڕووبه ڕووب��وونه وه که ده که وێته نی��و زۆرزنب��ازی له نێ��وان دازاین و)ئه وان( دا. )ئه وان( ده س��ته ڵاتی خۆی��ان ب��ۆ فه رزکردنی باوه ڕی خۆیان به س�ه ر دازاین��دا به ک�ارده هێنن. ده ی��انه وێت دازاین بکه ن به و ب��وونه ی)ئه وان( مه به س��تیانه . دازای��نیش هه وڵ��ده دات ڕه س��ه ن بێت و خ��ۆی پڕۆژه ک��انی ب��وونی هه ڵ��بژێرێت. من ل��ێره دا ن��امه وێت ته فس��یرێکی ڕامی��اری ب��ۆ فه لس��ه فه ی های��دیگه ر بکه م و له ک��اڵایه کی ڕادیکاڵ��دا ب��یڕازێنمه وه . هه ڵوێس��تی)پۆلێمی��ک( ی ی��ان ڕووبه ڕوو ب��وونه وه ی دازاین دی��ارده یه کی ڕیالیس��تانه ی مێژووه . دازاین له نێو مێژوودا بۆ س��ه قامگیرکردنی ب��وونی ڕه سه نی خۆی ڕووبه ڕووی کۆمه ڵێک کۆسپ و گ��رفت له الیه ن )ئه وان( ه وه ده بێت. )ئه وان(، که خ��اوه نی س��تره کچه ره دامه زرێ��نراوه که ن و س��ه رهه ڵدانی

ڕێگه به .جیاوازییه کان به کاره سات و هه ڕه شه که رداده نێن دازاین ن��اده ن ڕه س��ه نانه ب��ژی. ب��ۆ ئه وان به ه��ێزکردنی بن��اخه ی س��تره کچه ره که و به رده وام ب��وون به و که لت��ووره

یان به ستراوه به ناڕه س��ه نکردن و بازاڕییه و ده سته ڵاته که نامۆکردنی تاکه کانی کۆمه ڵه وه . چه ند تاکه کان نامۆ بک�رێن و یه ک ناس��نامه ی نه گۆڕی��ان به س��ه ردا بچه س��پێت ئه وه ن��ده ش که لت��ووره ب��ازاڕی و ب��اوه که ی نێ��و

ستره کچه ره که به هێزتر ده بێت.

له گه ڵ هه ڵ��بژاردنی ب��وونی ڕه س��ه نانه دا دازاین )خ��ۆ( ی ئه دۆزێته وه . له ش��ێوازی وونب��ونه وه ب��ۆ خ��ۆ دۆزینه وه ده ڕوات. ئه مه ش ئه و وات��ایه نابه خش��ێت، که دازاینه ناڕه س��ه نه کانی نێ��و که لت��ووره ب��اوه که ی )ئه وان( خ��اوه نی )خ��ۆ( نیه . خ��ۆی ناڕه س��ه ن)ئه وان( دایانمه زران��دووه و


.99بڕیاریان له س��ه رداوه . )خ��ۆ( یه ک نیه دازاین دایهێن��ابێت )خۆ( یه که له ده ره وه ی ئه وبوونه دا به و بوونه وه چه س��پاوه و ن��اگۆڕێت. ئه گه ر دازاین هه وڵی گ��ۆڕانی)خ��ۆ( نه گ��ۆڕ و هه مه ک��ییه که ی ب��دات ڕووبه ڕووی ده س��ته ڵاتی )ئه وان( ده بێته وه و به ره نگارییان ده کات. )ئه وان( یش له سزادانی ئه م ج��ۆره سه رکێش��ی و ی��اخیبوونه دا درێخی ن��اکه ن. بێبه زه یی��انه دژی ڕاده وه س��تن و به )ڕی��زپه ڕ( ن��اوزه دی

ده که ن.

ڕه تدانه وه ی )خ�ۆ( یه دامه زرێ��نراوه که ی نێ��و س�تره کچه ره ده ره ک��ییه که له الیه ن ت��اکێکه وه به ڕێگه ی ئاگاه��اتنه وه ی��ان هه س��تکردنه به )ب��وون( ی ئه و ت��اکه و جی��اوازی و

( وRufتایبه تمه ن��دێتی خ��ۆی. ئاگ��اییه که ش ب��انگه وازێکی ) یژدانیه ، که داواله ت��اکه که ده ک��ات به ره و ب��وونی ڕه س��ه نی خۆی بگه ڕێته وه . بانگه وازه که له ئاکامی ئاگ��ابوونه وه که له شێوازی ناڕه سه نانه ی بوون، تاکه که توشی هه ستکردن به

هه ن ل��ێره دا دووکێشه100( ده ک��ات.Schuldتاوانب��اری) پێویس��ته زی��اتر واتاکانی��ان ش��یبکه ینه وه : ب��انگه وازه که و هه ستکردن به تاوان. بانگه وازه که ده نگی ن��اوه وه ی دازاینه ، ک��ه های��دیگه ر ب��ه )وی��ژدان( ی داده نێت. له م ب��انگه وازه دا جیاوازی له نێوان )بانگکه ر( و )بیسه ر( دانیه و هه ردووکیان یه ک که سن. دازاین له م بانگه وازه ی ویژداندا خ��ۆی به ره و خۆی بانگده کاته وه . ئاگاداری ده ک��ات، که ش��ێوازی ب��وونی ناله باره و خۆی وونکردووه و پێویس��ته ڕووله خ��ۆ دۆزینه وه بک��ات. په لکێش��کردنی دازاین له وونب��ونه وه و له نێ��و که لت��ووری ب��ازاڕی )ئه وان( دا به ره و ڕه س��ه نی و ناس��ینه وه ی تایبه تمه ن��دی خ��ۆی له ب��انگه وازی وی��ژدانه وه س��ه رهه ڵده دات. های��دیگه ر )وی��ژدان(، وه ک��و مه زاج و تێگه یشتن به پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجی بۆ م��رۆڤ داده نێت.

99 Martin Heidegger. Being and Time, p. 313314هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 100


به ڵام ب��ۆچی ب��انگه وازه وی��ژدانیه که دازاین توش��ی ئ��ازاری وی��ژدانی و هه س��ت به ت��اوانکردن ده ک��ات؟ پێش وه ڵام��دانه وه ی ئه م پرس��یاره حه زده که م ئه وخ��اڵه بخه مه ڕوو، که )هه ست به تاوانکردن( سه رچاوه و واتایه کی ئ��ایینی نیه . له بیروب��اوه ڕی ئاینیی��دا م��رۆڤ له الدان له فه رمانه ک��انی خ��وا له ئاس��تی خ��وادا هه س��ت به ت��اوان و په شیمانی ده کات. ئه م هه ستکردنه له ئاک��امی)ت��رس( ه وه په یدا ده بێت چونکه که سێکی خوان��اس له ده س��ته ڵاتی خ��وا ده ترس��ێت و س��زادانی بێ��بڕواو الده رو گوناهکه ره ک��انیش له ئایینه کان��دا ب��ۆ خه فه ک��ردنی ده س��ته ڵاتی تاکه ک��ان بنه ڕه ت��ییه . ئه گه ر)ت��رس( له نێ��و ئایین��دا نه بێت، ت��اکێکی ب��ڕواکه ر توش��ی هه س��تکردن به تاوانب��اری و په ش��یمانی له ئاس��تی ده س��ته ڵاتی خ��وادا ن��ابێت. ت��وێژینه وه بوونگه رایه تیه که بۆ )هه س��ت به ت��اوانکردن( له س��ه رچاوه ی ت��رس و ڕاوه س��تان له ئاس��تی ده س��ته ڵاتی خ��واوه س��ه ریهه ڵنه داوه . هه س��تکردنێکه له ئاک��امی )فڕێ��دان( ی دازاین بۆ ناو ستره کچه رو که لتووری ب��ازاڕی )ئه وان( ه وه

به رجه سته ده بێت.

دازاین پاش فڕێدانی ب��ۆ ئ��ێره ، له ش��ێوازی ب��وونی خ��ۆی به ئاگ��ا ده بێته وه و ده زانێت)ئه وان( ب��وونی ئه وی��ان داگ��یرکردووه و ش��ێوازێکی ناڕه س��ه نانه یان به س��ه ردا س��ه پاندووه . ڕێگه ی��ان نه داوه سه ربه س��تانه پ��ڕۆژه و به هاکانی هه ڵبژێرێت و بڕیاریان له س��ه ربدات. ئه و ب��ووه به )وه رگ��یراو( ی ئه وان و جی��اوازی و تایبه تمه ن��دێتی یه ک��انی سڕاونه ته وه . به کورتیه که ی، ئه و بووه به )بوون- بۆ- ئه وان( نه ک )بوون- ب��ۆ- خ��ۆی( ، که خه س��ڵه تی که ل��وپه ل و ش��ته هه بووه کان وه رده گ��رێت و ک��اڵای ب��وون به م��رۆڤی له به ر داده که ن��رێت. هه س��ت به ت��اوانکردنی ب��وونگه رانه له گه ڵ ناسینه وه ی بوونی ڕه سه ن و قێزکردنه وه له داگ��یرکردن و ناڕه س��ه نی و نامۆیی��دا س��ه رهه ڵده دات و ده بێت به هان��ده رێک ب��ۆ گه ڕانه وه به ره و ڕه س��ه نی. بوونخوازێ��ک له


ترسا په شیمان نیه و هه ست به تاوانباری ناکات. په شیمانی و تاوانه که ی له وه دایه ، که نه یتوانیوه ڕه سه نانه هه ڵوێس��ت وه رگ��رێت و پرۆژه ک��انی هه ڵ��بژێرێت. نه یتوانی��وه به و ش��ێوه یه ی خ��ۆی ده یه وێت ب��ژی. ب��وونی داگ��یرکراوه و ن��اوه ڕۆک و)خ��ۆ( یه کی س��اخته به س��ه ریا س��ه پێنراوه ، ک��ه

نیه ، چ��ونکه داینه هێن��اوه . خ��ۆی خ��اوه نی ئه و ناوه ڕۆکه دزاین له به رڕۆش��نایی ب��انگه وازی وی��ژدانه وه خ��ۆیب��ۆ)بڕی��اردان( ئاماده ده ک��ات. له گه ڵ بڕی��اردانه که دا )

resolutenessگۆڕانکارییه بنه ڕه تیه کان به سه ر بوونی��دا دێت ) بڕی��اردانه که ی.و ڕووبه ڕووی )ئه وان( ده بێته وه

پڕۆژه یه کی شۆڕشگێڕانه و ڕادیک��اڵه له پێن��اوی گه ڕانه وه به ره و شێوازه ڕه سه نه که ، که له م خاڵانه دا کۆده بێته وه :

، ڕه تدانه وه و ڕه تکردنی که لتووری بازاڕی و باو.یه‌که‌م ، هه ڵوه ش��اندنه وه ی)خ��ۆ( ی به س��ه ردا س��ه پێنراودووه‌م

له الیه ن)ئه وان( ه وه .، هه ڵوه شاندنه وه ی به هابه سه رداسه پێنراوه کان.سێیه‌م

، دامه زران��دنی)خ��ۆ( یه کی ن��وێ له س��ه ربناخه یچ@@واره‌مبوونێکی ڕه سه ن،

که له ئاکامی بڕیاردان به سه رپڕۆژه نوێکاندا په یداده بێت.، ناسینه وه ی جیاوازییه کان و تایبه تمه ندی بوون.پێنجه‌م، گه ڕانه وه ی ده سته ڵاتی داهێنان بۆ خۆ.شه‌شه‌م

پ��ڕۆژه ی گه ڕانه وه به ره و ب��وونی ڕه س��ه ن له م ش��ه ش خاڵه دا کۆبۆته وه . ئه م خاڵانه ش په یوه ن��دییه کی پێویس��ت و بنه ڕه تییان له گه ڵ یه کدا هه یه . له هه موویان گرنگ��تر خ��اڵی شه ش��ه مییانه . ده ت��وانم بڵێم، که وات��ای هه مووی��ان له نێ��و خ��اڵی شه ش��ه مدا به ڕوون��اکی ده رده که وێت و ئاش��کرا ده بێت. ب��وونی ڕه س��ه ن داهێنه رو خ��اوه نی ده س��ته ڵاتی داهێنانه . بوونی ناڕه س��ه نیش ئه م ده س��ته ڵاته ی به )ئه وان( دۆڕان��دووه و ن��اتوانێت داهێنه رانه ب��ژی. ئه مه ش ئه وه ن��اگه یه نێت )ئه وان( داهێنه رو ڕه س��ه نن. ئه وانیش ناڕه س�ه نانه ده ژین، چ��ونکه خۆی��ان له نێ��و س�تره کچه رێکدا گیرکردووه و بۆ هه م��وو زانین و به ه��او ڕاس��تیه ک ب��ۆ چه ق


یان س��ه نته ری س��تره کچه ره که ده گه ڕێنه وه . هه مووش��تێک له نێ��و س��تره کچه ره که دا ده بی��نرێت و هه ڵده س��ه نگێنرت، به ڵام س��ه نته ره که له ژوور هه م��وو هه ڵس��ه نگاندنێکه وه داده ن��رێت. ب��ۆ ئه وه ی دازاین ڕه س��ه نانه ب��ژی و ب��بێت به خاوه نی ده سته ڵاتی داهێنان و سه رچاوه ی زانین و به هاو ڕاس��تیه کان له ڕووبه ڕووبوونه وه که ی��دا س��ه نته ره که ڕه ت��ده داته وه . به بێ ڕه ت��دانه وه ی س��ه نته ره به رزو هه مه ک��ییه که دازاین ن��اتوانێت ڕه س��ه نانه بڕی��ار له س��ه ر دامه زران��دنی پڕۆژه ک��انی ب��وونی ب��دات. ڕۆڵی

وی��ژدانی ل��ێره دا له گه ڵ ئۆنتۆلۆجی��انه ی ب��انگه وازی ڕه تدانه وه ی سه نته ر و هه وڵدان بۆ گه ڕانه وه ی ده سته ڵاتی

داهێنان بۆدازاین واتایه کی فه لسه فی ده به خشێت.

ته وان��ای)بیس��تن( له ب��وونی ناڕه س��ه ندا وابه س��ته به ب��انگه وازی )ئه وان( ه وه ، نه ک ده نگی ن��اوه وه ی وی��ژدانی. ئه و ته نی��ا ده نگی )ئه وان( ده بیس��ێت و گ��وێ ی له ده نگی خ��ۆی نیه . ب��انگه وازای ئه وان به پێچه وانه ی ب��انگه وازی ویژدان��ییه وه ، به ره و ن��امۆیی و خ��ۆ- وونک��ردن ده یب��ات. کاتێکیش بانگه وازی ویژدانی ده بیستێت گ��وێ ی له ده نگی خۆی ده بێت و ئه م ده نگه ش به سه ر ده نگی)ئه وان( دا زاڵ

ده بێت، Idleوونب��ون له نێ��و)ئه وان( و گ��وته له کارکه وتووه کانی��ان }

Talk ، } { وگ��وێuberhortڵێت دازاین ده نگی خ��ۆی ببیس��ێت } نایه

ی له وانه . بۆ ئه وه ی دازاین ج��ارێکی دیکه بت��وانێت گ��وێ ی له ده نگی

خۆی بێت، ئه وه بزانێ ، که نه یتوانیوه .ده بێت خۆی بدۆزێته وه

. 101ده نگی خۆی ببیسێت و ته نیا )ئه وان( ی بیستوه



ل��ێره دا دووج��ۆر)بیس��تن( ده رده که وێت. ج��ۆری یه که می��ان بیس��تنی ده نگێکی ده ره ک��ییه و دووه می��ان ن��اوه کی. ب��ۆ

ده بێت بیس��تنی یه که م بیس��تنی ده نگه که ی ن��اوه وه ڕه تب��درێته وه . ت��اکو ئه و ک��اته ی دازاین گ��وێڕایه ڵ و م��ل که چی ئه وانه و بوونێکی ناره س��ه ن و داگ��یرکراوی ده بێت، گوێ ی له ده نگی خ��ۆی ن��ابێت. بێجگه له م جی��اوازییه چه ن��د جی��اوازییه کی دیکه ش له نێ��وان ئه م دووج��ۆر بیس��تنه دا ده بی��نرێن. ب��انگه وازی ئه وان و بیس��تنی بانگه وازه که ی��ان دازاین به ره و هه ب��وویه کی دی��اریکراو په لکێش��ده کات. ده یه وێت ب��وونی بک��ات به ش��تێکی هه ب��وو، که ئه وان ده یانه وێت. ب��انگه وازی وی��ژدانی و بیس��تنی ده نگی ن�اوه وه

و نه گ��ۆڕ دازاین به ره و)هه ب��وو( ی��ان ش��تێکی چه قیو ش ڕاناماڵێت و به ڵکو به ره و)هیچ( ی ده ب��ات. ئه م)هیچ( ه

ته وانایی دازاینه له بوونیدا، که ئه م بوونه به ناته واو ودینامیک داده نیت. داواکارییه که ی ب��انگه وازی وی�ژدانی به م ش�ێوه یه لێپرس��ینه وه یه کی گه وره یه ، چ��ونکه ئه م ب��وونه له به رده م)هیچ( دا ڕاده گ��رێت . ئه و هیچه و ده بێت له و هیچه وه هه وڵ ب��دات ب��بێت به و ب��وونه ی خ��ۆی ده یه وێت. جی��اوازییه کی دیکه ی نی��وان دووب��انگه وازه که له وێ��دایه ، که دووه میان )بانگه وازی ویژدانی( به )زمان( دا ده رنابڕێت و ده نگێکه به بێ)وش��ه (. ئه وه ی دازاین له ب��انگه وازی ویژدانی��دا بانگ��ده کات، دازاین خ��ۆیه تی. له م ب��انگه وازادا له ناوه وه بێ به کارهێنانی زم��ان و ده رب��ڕین داوا له دازاین ده ک��رێت خ��ۆی بناس��ێته وه و ج��ارێکی دیکه ڕووله ب��وونی

. 102خۆی بکات

نگێکی به رده وامه ب��ۆ س�ه قامگیرکردن و ژیانی م��رۆڤ جه ر ده وامی به بوونێکی ڕه س��ه نانه . ڕووبه ڕوو ب��وونه وه یه به

به رانبه ر هه م��وو ده س��ته ڵات و الیه نێکی داگ��یرکه ر، که ده یه وێت ب��وونه ڕه س��ه نه که له ن��اوبه رێت. ڕه س��ه نیه تی



ب��وونیش خه س��ڵه تێکی ئۆنتۆل��ۆجی هه یه و به س��تراوه به بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی م��رۆڤه وه . ب��وونی ناڕه س��ه نانه له س��ه رئه م بونی��اده دانه مه زراوه و فینۆمینۆلۆجی��انه یه . له به رئه مه ش��ه های��دیگه ر گه یش��تۆته ئه و ب��اوه ڕه ی، که )وی��ژدان( نیش پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی م��رۆڤه . له به رئه وه ی م��رۆڤ له نێ��و کۆمه ڵ��دا ی��ان له گه ڵ که س��انی دیکه دا ده ژی ناچارده کرێت ناڕه سه ن بێت، به ڵام جی��اوازی و تایبه تمه ن��دی ب��وونی بن��اخه یه کی ئۆنتۆل��ۆجی هه یه و له بن��اخه فینۆمینۆل��ۆجیه که به ه��ێزتره بۆی��ه ده بێت وی��ژدانیش

بناخه ئۆنتۆلۆجیه بێت. سه ربه و

مرۆڤ له سه ر سه ربه ستی و بوونی ڕه سه نی خۆی س��وره و ک��ۆڵینه ده ره . ده س��ته ڵاتی داهێن��ان له ب��وونی ڕه س��ه ندا ڕووداوه ک��انی م��ێژوو پێک��ده هێنێت. مه به س��ت له ) م��ێژوو( به تایبه تی پاش به ستنه وه ی به ده سته ڵاتی داهێن��انی ب��وونی ڕه س��ه نه وه ، نوس��ینه وه ی داس��تانی)ڕاب��ردوو( نیه ، که ب��ه

ناس��راوه . م��ێژوو، له مHistoriography مێژوونووس��ین ( یه و ده س��ته ڵاتی داهێن��انی دازاینHistoricityبۆچ��وونه دا،)

ده یهێنێته ک��ایه وه . ب��وونی دین��امیکی دازاین و ڕه وته به رده وامه که ی به ره و داه��اتوو له م��ێژوودا به ره و کێش��ه ی)ک��ات( م��ان ده ب��ات. توێژینه وه که م��ان له س��ه ر بوونی)دازاین( ڕاس��ته وخۆ به کێش��ه ی)ک��ات( ه وه گرێم��ان ده دات. تێگه یشتنمان له مرۆڤ، وه کو ب��وونێکی دین��امیکی و ناته واو ئاماژه کردنه بۆ ب��وونی ک��اتیی م��رۆڤ. های��دیگه ر بێجگه له نێو)ب��وون و ک��ات( دا دووبه رهه می دیکه ش��ی ب��ۆ

The یه که می��ان توێژینه وه له سه ر)کات( ته رخ��ان ک��ردووه .Concept of Time نوسیوێتی هه روه ها چه ن��د1924 له ساڵی

History of the Concept به ناوی 1925وانه یه کیشی له ساڵی of Time گوته وه ، که له دواییدا له چاپدران. ئه وه ی ل��ێره دا

گ��رنگه و بۆچ��وونی های��دیگه ر ئاش��کراده کات ت��وێژینه وه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی ئه م بیری��اره ب��ۆ ک��ات و له دواجاریش��دا دان��انی)ب��وون( ه به )ک��ات(. ب��ۆ های��دیگه ر گه وره ت��رین


پرسیاری فه لسه فی سه باره ت به واتای)بوون( ه . )ب��وون(به گشتی بنه ڕه تی هه موو شتێکه .

وه ڵامی ئه م پرس��یاره گه وره ت��رینه ش ئۆنتۆلۆجیه کم��ان ب��ۆ داده مه زرێ��نێت، که هه ی��دیگه ر به )ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تی( ناوزه دیده کات. ئه گه ر ب��وون بنه ڕه تی هه م��وو ش��تێک بێت، ئه وا ئۆنتۆلۆجیه که شی بنه ره تی هه موو ج�ۆره زانی�نێکه ، که به زانی��نی ئێمه س��ه باره ت سروش��ت و م��یژوو داده ن��رێت. زانینه سروشتیه کانمان )زانس��ته سروش��تیه کان( و زانی��نی م��ێژووش )زانس��ته کۆمه ڵایه تیه ک��ان( پێک��ده هێنن. ئه م دوو ب��واره ی زانی��نیش له زم��انی فه لس��ه فی های��دیگه ردا ب��ه )ئۆنتۆلۆجی ناوچه گه ری( داده نرێن و هه ریه کێک له م��انه له ن��اوچه یه کی ی��ان الیه نێکی ب��وون ده ک��ۆڵنه وه . )ب��وون( به م شێوه یه ، پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی و ل��ۆجیکی و بنه ڕه تی سروش��ت و م��ێژووه . ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تیش ده بێت به پێش��مه رجێکی پێویس��ت ب��ۆ ئۆنتۆل��ۆجیه ناوچه گه رییه ک��ان. گه ڕان به دوای پێش��مه رجی پێویس��ت ب��ۆ ئۆنتۆل��ۆجیه ناوجه گه رییه کان ت�اکو ڕاده یه ک هه ڵوێس�تێکی )ک�انت( ییه . ک��انت له فه لس��ه فه ڕه خنه کارییرکه ی��دا هه وڵی دۆزینه وه ی ک��ۆمه ڵێ پێش��مه رجی پێویس��تی ب��ۆ زانین و ڕه وش��ت و به ه��ای ج��وانی داوه . له هه مووی��ان گرنگ��تر ب��ۆ توێژینه وه که مان، دامه زراندنی )کات( و )ش��وێن( ه ، وه ک��و دوو پێش��مه رجی پێویس��ت ب��ۆ ڕوودانی ئه زم��وونه هه س��ته کییه کان وپه ی��داکردنی زانی��نی هه س��ته کی. های��دیگه ریش، به هه م��ان ش��ێوه ، ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تی به پێش��مه رجێکی پێویس��ت ب��ۆ هه م��وو زانینه ک��انی م��رۆڤ له ب��اره ی سروش��ت و م��ێژووه وه داده نێت. ته ن��انه ت

Aprioriزاراوه ی پێش��مه رجی پێویس��ت necessary condition )کانت( ییه . ئایا دۆزینه وه ی ئه م پێش��مه رجه پێویس��ته چی په یوه ن��دییه کی به کێش��ه ی )ک��ات( ه وه هه یه ؟ له وه ڵام��دانه وه ی ئه م پرس��یاره دا، من له دووالوه دامه زران��دنی پێش��مه رجه ئۆنتۆل��ۆجیه بنه ڕه تیه ک��ه


)سیس��ته می ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تی( ب��ه )ک��ات( ه وه ده به س��تمه وه . یه که م، له پێش��تر ئه و خ��اڵه م باس��کرد، که )ب��وون( ک��اته . له به رئه مه ش��ه های��دیگه ر ن��اوی شاکاره فه لسه فیه که ی به )بوون و کات( داناوه . ت��وێژینه وه له س��ه ر )ب��وون( هاوک��ات، له س��ه ر)ک��ات( یش��ه . دووه م، ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تی له ئاک��امی پرس��یاکردنی دازاین س��ه باره ت به وات��ای ب��وون دامه زراوه . )پرس��یار( ک��ردن خه س��ڵه تێکی مرۆڤ��انه یه و ئه و که ن��اڵه یه م��رۆڤ تێی��داو له وێ��وه ڕاس��تیه کان ده دۆزێته وه و ده یه وێت به داه��اتوو بگات. پرسیارکردن هێزێکه مرۆڤ به ره وداهاتوو ده ب��ات و ڕێگه نادات له نێو ستره کچه ره چه قوه ستاوه کاندا بمێنێته وه . ئه مه ش ته وژمێکی ژوورکێش له ب��وونی مرۆڤ��دا

transcendenceو ecstaticده رده خ��ات، که های��دیگه ر به ، که وات��ایecstatic. مه به س��ت له 103ناوزه دیان��ده کات

)له ده روه س��تان( ی��ان )له خ��ۆ- ده رچ��وون( ده به خش��ێت په یوه ن��دییه کی وات��ایی له گه ڵ وش��ه ی دووه م��دا )به رزی(

Transcendenceهه یه . مرۆڤ له ڕووبه ڕوو بوونه وه ی ژیانی��دا به رانبه ر ب��وون له ن��او خۆی��دا ناوه س��تێت و ده رده چێت. ئه و ده یه وێت بگ��اته س��نووره کانی ئه و دیوخ��ۆی و به و ڕاس��تیه دوورانه بگات، که هێشتا نه یناسیون. مرۆڤ له م ڕووبه ڕوو ب��وونه وه و له ده روه س��تانه دا، به گه یش��تن به ڕاس��تیه نه ناس��راوه کان پێش��ده که وێت و ده بێت به و ب��وونه ی خ��ۆی ده یه وێت. به رزێ��تی وات��ایه کی مێت��افیزیکی ئه فالت��ونی نیه . ڕاس��تیه نه ناس��راوه کانیش ف��ۆرمه به رزه ک��انی جیه��انی به رزی ئه فالت��ونی نین. ئه و ڕاس��تیانه ن هێش��تا م��رۆڤ ڕۆش��نایی زانی��نی نه خس��تۆته س��ه ریان و له داه��اتوودا ده یاندۆزێته وه . به دیدی های��دگه ر دامه زران��دنی پرۆژه ک��انی ب��وون و ناس��ینی ڕاس��تیه کانی ب��وون به رزێت��ییه ، چ��ونکه مرۆڤ بۆ دامه زراندنی پرۆژه کانی )ئێستا( به جێده هێڵێت و خ��ۆی به داه��اتوو ده گه یه نێت. له به رئه مه های��دیگه ر ب��وونی

488، هه روه ها الپه ڕه 386- 387هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 103


مرۆڤ و ک��ات له یه ک��دی جیاناک��اته وه و له و باوه ڕه ش��دایه له به ستێنی تێگه یشتنمان له بوونی مرۆڤ له واتای )ک��ات(

یش ده گه ین( ،

. جیاوازییه کانی نێوان )کات( ی بوونی104چونکه ئه م کاتییه و ک��اتی هه بووه ک��ان)ک��اتی ف��یزیکی(Zeitlichkeitم��رۆڤ

له س��ێ خاڵ��دا ک��ۆده بنه وه . یه که م، له به ر ئه وه ی م��رۆڤ ئاگامه نده ، به ئاگ��اییه وه ڕووله داه��اتوو ده ک��ات و خ��ۆی به و داه��اتووه ده گه یه نێت. هه بووه ک��ان له م ته وژمه ی��ان ڕووبه ڕووب��وونه وه ئاگامه ن��دانه یه بێبه ش��ن. نه م��انی دره ختێ��ک، بێ ئاگ��ابوون له پرۆس��ه ی گه ش��ه کردن و له ن��اوچوون، گه وره ده بێت، به رده گ��رێت، پ��یرده بێت و وش��کده کات. م��رۆڤ، به پێچه وانه وه ی نه م��امه که وه ، به ئاگاوه به ره و دامه زراندنی پرۆژه ک��انی ب��وونی ده روات و به ره و)کۆت��ایی( ده که وێته ڕێ. دووه م، پڕۆس��ه ی گۆڕانکارییه کانی بوونی م��رۆڤ ، که پرۆس��ه ی ک��اتییه ، ئه م ب��وونه به به رده وامی ده وڵه مه ن��د و پ��ڕ ترده ک��ات. پڕۆس��ه یه که م��رۆڤ له هه ژاریی ب��وونه وه به ده وڵه مه ن��دی ده گه یه نێت و که له به ری)نه ب��وون( ییه ک��انی پڕده ک��اته وه . له گه ڵ دامه زراندنی پڕۆژه کانی��دا له داه��اتوودا وگه یش��تنی به و داهاتووه ، مرۆڤ بوونی خۆی ته واوتر ده ک��ات. س��ێیه م

س��اته کانی پ��ارچه و ک��ات له ب��وونی مرۆڤ��دا به رده وامییه ن��اکرێن. به رده وام��ییه که )ئێس��تا( ی تیای��دا ده بێت ب��ه )ڕابردوو(، )داهاتوو( شی به )ئێستا(. )ڕاب��ردوو(، )ئێس��تا(

( به ئینگلیزی بۆ Time( به ئه ڵمانی و )Zeitهایدیگه ر وشه ی) 104 کاتی دازاین به کار ناهێنێت. بۆ جیاکردنه وه ی)کات( ی دازاین و

( ی داناوه ، که له Zeitlichkeitگرنگی ئه م )کات( ه وشه ی) زمانی کوردییدا زاراوه یه کی تایبه تیمان بۆ ئه م شێوه )کات( ه نیه .

هه روه ها:337، 63بڕوانه : هه مان سه رچاوه ی پێشو، الپه ڕه ، Martin Heidegger. History of the Concept of Time, translated by Theodor Kisiel, Bloomigten: Indiana University Press, 1985. P. 319


و )داه��اتوو( ی زنج��یره یه کی نه پچ��ڕاون. ئه م س��ێ جیاوازیی��انه ی نێ��وان ک��ات له ب��وونی م��رۆڤ و ک��ات ب��ۆ سروشت )هه بووه کان( وابه ستن به و جی��اوازییه بنه ڕه تیه ی نێوان سروشت و مێژوو یان ئۆنتۆلۆجیه ناوچه گه رییه ک��انی نێ��وان سروش��ت و م��ێژووه که های��دیگه ر به پێچه وانه ی ش��وێنکه وتوانی فه لس��ه فه ی مارکس��ی و ل��ۆجیکی پۆزه تیڤ��یزم، جی��اوازی بنه ڕه تی له نێوانیان��دا ده بی��نێت. زانس��تیه سروش��تی و کۆمه ڵایه تیه ک��ان له یه ک��دی جیاده ک��اته وه و ب��وونی م��رۆڤ له ژێ��ر زه ب��ری یاس��اکانی

.105سروشتدا ناچارناکات

بوونی‌ڕه‌سه‌ن‌و‌ڕاستی ( و ڕاسته قینه Truthدوو زاراوه ی فه لسه فی گرنگ ڕاستی)

(Realityهه ن، ک��ه له گه ڵ توێژینه وه که م��ان ب��ۆ ب��وونی ) ڕه سه ن له نێو ئۆنتۆل��ۆجی بنه ره تی های��دیگه ردا دێنه پێش و پێویس��ته له م قۆن��اخه ی گه ش��ته که ماندا واتاکانی��ان ڕوونبکه ینه وه . پێش ڕوونک��ردنه وه ی واتاکانی��ان ده بێت ئه وپرسیاره ش بکه ین بۆچی ئه م دووزاراوه یه بۆ های��دیگه ر گ��رنگن؟ له پێش های��دیگه ردا هه م��وو بیری��ارانی م��ێژووی

به وجۆره ی من له هایدیگه ر تێده گه م، ئه م بیریاره به 105 دووشێوه جیاوازی نیوان سروشت و مێژوو ده رده خات،

}واته : جیاوازی{Unterschiedله الیه که وه جیاوازییه که به }واته : جیاوازی{Differenzداده نێت و له الیه کی دیکه وه به

بۆچوونه کانی. زاراوه ی یه که می بۆ شیکردنه وه ی.ناوزه دیده کات بیریاره کانی دیکه )بۆنموونه کانت( له سه رجیاوازی سروشت و

مێژوو به کار ده هێنێت. به دیدی هایدیگه ر ئه م بیریارانه نه یانتوانیوه له نێوان Ontologisch Differenzجیاوازییه کی ئۆنتۆلۆجی

سروشت و مێژوودا دیاریبکه ن و ته نیا سه رزاری له جیاوازییه کانUnterschiedدواون. جیاوازییه کان، بۆ هایدیگه ر، بنه ڕه تی و

ئۆنتۆلۆجین. دازاین له بونیاده ئۆنتۆلۆجیه که یدا له بابه تێکی سروشتیه وه جیاوازه . ئه م جیاوازییه ش ڕادیکاڵانه یه . بڕوانه :

Martin Heidegger. Being and Time, p. 487


ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیانه له ئه فالت��ونه وه مامه ڵه ی��ان له گه ڵ واتاک��انی ئه م دوو زاراوه یه ک��ردووه و له س��ه ر سیس��ته مه مێتافیزیکییه که ی��ان ڕوونی��ان ک��ردۆته وه .

dichotomyله سه رده می ئه فالتونیش��ه وه کێش��ه ی دووالیه نی ئاگامه ن��دی و ڕاس��ته قینه گه لێ��ک ب��یردۆزه ی جی��اوازی ب��ۆ لێک��دانه وه ی واتاک��انی ئه و دووزاراوه یه هێناوه ته ک��ایه وه و

ڕێگریش له ئاستی تێگه یشتنێکی دروس��ت له هاوکات بۆته واتاکانی��ان. ئه گه ر ئاگامه ن��دی له ڕاس��ته قینه جی��اواز و ده ره کی بێت ئه وا هه رگیز ناتوانێت به ته واوی ناخی بپێکێ

په یوه ن��دییه ده ره کییه ک��ان ن��اوه وه ی و له واتاکه ی تێبگ��ات. ش��ته کان ن��ابینن و هه میش��ه له ده ره وه یان��دا ده مێ��نێته وه . له سه ره تای توێژینه وه که مان ئاماژه مان ب��ۆ ئه وخ��اڵه ک��رد، که م��رۆڤ)دازاین( ته نی��ا ب��وونه وه رێکه ئاگامه ن��ده و ئاگامه ندانه له واتای)بوون( ده کۆڵێته وه و پرسیار سه باره ت وات��اکه ی ده ک��ات. هه وڵ��ده دات ڕاس��تی ب��وون ب��دۆزێته وه . هه روه ه��ا له م ڕووبه ڕووبوو نه وه ی��دا له گه ڵ ڕاس��ته قینه دا

Reality106 به به رده وامی به دوای ئه و ڕاس��تیه دا ده گه ڕێت. که وابوو، مه حاڵه له توێژینه وه که مان بۆ ب��وونی ڕه س��ه ن و هه ڵوێستی ئه م ب��وونه به رانبه ر ب��وون په نجه ب��ۆ ڕاس��تی و

کێشین و ڕه چاویاننه که ین. له به رئه مه ش��ه ڕاسته قینه ڕانه هایدیگه ر جێگه یه کی تایبه تی بۆ واتاک��انی ئه م دوو زاراوه یه له نوس��راوه کانیدا دی��اریکردووه و چه ن��دجارێک له س��ه ری

نوسیون.

ڕاس��تی له نێ��و پڕۆس��ه م��ێژووییه که ی ب��وونی ڕه س��ه ندا س��ه رهه ڵده دات. ش��تێک نیه ، وه ک��و ف��ۆرمه به رزه ک��انی ئه فالتون له ژوور ئه م ڕاسته قینه یه ی ئێمه وه هه ڵواسرابێت

( له هه ندێ نوسراوی دیکه دا وشه ی)داکه وت( م 106 یان به عه ره بی )الواقع( به کارهێناوه . له مRealityبۆ)ڕاسته قینه (

نوسراوه دا به تایبه تی له گه ڵ توێژینه وه که له سه ر)ڕاستی( وشه ی )ڕاسته قینه ( م له به ر نزیکییان له یه کدییه وه داناوه . به بیروڕایمن ئه م ئاڵو گۆڕکردنه کارناکاته سه رناوه ڕۆکی توێژینه وه که .


و هه م��وو که س��ێکیش نه ت��وانێت ده س��تی پێیانبگ��ات و ڕاس��تی بیانناس��ێت. ئه گه ر ڕاس��تی هه بێت ئه و ڕاس��تیه

ب��وونه ، که خ��ۆی ب��ۆ دازاین ده رخس��توه ، ی��ان ڕاس��تیه که تی. ب��وونی ئاگامه ن��دانه ی دازاین دۆزی��ویه ته وه و ناس��یویه

دازاین و بوون به گش��تی دووالیه نی یه ک ڕاس��ته قینه ن، که هه ردووکی��ان پێکه وه له ده رخس��تنی ڕاس��تیدا ده ورده بینن.

وه ی ئه م دووالیه نه و تێگه یش��تن له جیاکردنه په یوه ندییه که یان به په یوه ندییه کی ده ره کی مه حاڵه . بوونی ئاگامه ندانه ی دازاین به ڵگه یه بۆ س��ه لماندنی ڕاس��ته قینه و پێویست ناکات خۆمان به سه لماندی ب��وونی ڕاس��ته قینه وه مان��دووبکه ین. ب��وون- له نێ��و- جیهان��دا و له گه ڵ- که س��انی دیکه دا، که ئاماژه بۆ ڕاسته قینه ی جیهان و م��ێژوو ده که ن، پێش��مه رجی ئۆنتۆل��ۆجی ب��وونی م��رۆڤن. ب��وونگه رایه تی به ت��ایبه تی له سیس��ته مه ئۆنتۆل��ۆجیه بنه ڕه تیه که ی هایدیگه ردا، ڕیالیستانه یه و جیهانی ده ره وه ی ئاگامه ن��دی به ب��وونی)خ��ۆ( وه گرێن��ادات. م��رۆڤ به بێ ڕاس��ته قینه )داکه وت( و ڕاسته قینه ش به بێ مرۆڤ و خۆده رخستن بۆ ب��وونی م��رۆڤ هیچ ڕاس��تیه ک ده رناخ��ات و م��رۆڤیش ڕاس��تی په ی��داناکات. له سه ره تاش��ه وه ، پرس��یاره ئۆنتۆلۆجیه که مان س��ه باره ت)وات��ا( ی ب��وون پرس��یارکردنه له ب��اره ی )ڕاس��تی( ب��وونه وه . های��دیگه ر له س��ه ره تاوه ل��ه

توێژینه وه که یدا به تایبه تی له په ڕتووکی

)بوون وکات( دا پرسیار له باره ی وات��ای ب��وونه وه ده ک��ات. پ��اش قۆن��اخی یه که م له به رهه مه ک��انی دوایی��دا، که

نوسیونی)واتای بوون( بۆ )ڕاستی ب��وون( ده گ��ۆڕێت. ئه م گۆڕانه ش، به گ��وێره ی ڕوونکردنه وه که م�ان گۆڕانک�اری له بۆچوونه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی های��دیگه ر ب��ۆ )دازاین( و )ب��وون( دروستناکات. هایدیگه ر ئه و خاڵه مان بۆ ڕوون��ده کاته وه ، که )وات��ا( و )ڕاس��تی( ب��وون وه ک��و یه کن و دۆزینه وه که ش��ی


.107پرۆژه ی ژیانی دازایینه ئه وکێش��ه یه ی ل��ێره دا یه خه م��ان ده گ��رێت په یوه ن��دی به ڕاس��تی و ب��وونی ناڕه س��ه نه وه هه یه . ئێمه ، له توێژینه وه که م��ان ب��ۆ فه لس��ه فه ی های��دیگه ر، جه ختم��ان له سه ر به ستنه وه ی ڕاستی به بوونی ڕه س��ه نه وه ک��ردووه . ئایا ئه مه ئه وه ده گه یه نێت، که ب��وونی ناڕه س��ه ن)ڕاس��تی( نه ناس��ه ؟ له الیه که وه وه ڵامه که م��ان)ئه رێ( یه . چ��ونکه بوونی ڕه سه ن ده توانێت ڕه سه نانه پرسیار له واتای بوون بک��ات و داهێنه رانه به ش��وێن واتاکه ی��دا بێ و لێکیب��داته وه . ب��وونی ڕه س��ه ن، که خ��اوه نی پڕۆژه ک��انی ب��وونیه تی خ��ۆی له واتای بوون تێ��ده گات و نیتش��ه گ��وته نی )س��واری ک��ۆڵی که س��انی دیکه ن��ابێت.( به ڵام هێش��تا، ن��اتوانین له بڕیاردانه که مان��دا ب��وونی ناڕه س��ه ن له ناس��ینی ڕاس��تی

ڕاس��تیه ی ب��وونێکی ناڕه س��ه ن بێبه ش بکه ین. ئه و ده یناس��ێت)ئه وان( به ڕاس��تی داده نێن و به س��ه ر ئه م��دا ده یس��ه پێنن. ڕاس��تیه که له )ئه وان( ه وه ده رچ��ووه و ب��وونه ناڕه سه نه که ناتوانێت بیخاته ژێر ڕۆش��نایی هه ڵس��ه نگاندن .و ڕه خنه ک��ارییه وه . ڕاس��تیه که ، وه ک��و ب��وونی ناڕه س��ه ن

ئه گه ر له ب��وونێکی ناڕه س��ه ن بپرس��ین ب��ۆچی وات��ایه ک به ڕاس��ت ده زانێت؟ له وه ڵام��دا ده ڵێت، چ��ونکه هه مووکه سێک واتاکه به ڕاست داده نێت. بوونی ناڕه س��ه ن له په نجه ره ی باوه ڕو به هاو زانینه ک��انی ئه وانه وه ده ڕوانیته واتای بوون. بۆ ب��وونی ڕه س�ه نیش )ڕاس�تی( پ��ڕۆژه یه کی داهێنه رانه یه نه ک الساییکردنه وه و شوێنکه وتنی ک��وێرانه ی

که لتووره باوه که ی نێو ستره کچه ره ده ره کیه که .

له مێژووی فه لسه فه دا بیریاران له سه رده می ئه فالت��ونه وه به سێ شێوازی جیاواز له واتای )ڕاستی( یان کۆڵیوه ته وه و

هایدیگه ر له په ڕتووکی)بوون وکات( دا باسی)واتا( ی بوون 107 واتای بوونی بۆContributions to Philosophyده کات و له

ڕاسته . )ڕاستی( بوون گۆڕیوه . ئه وا بیرۆکه یه کی


پێناسیان کردووه . ئه م سێ شێوازه جیاوازه ش س��ێ ج��ۆر ب��یردۆزی )ڕاس��تی( ی��ان دامه زران��دووه ، که به ب��یردۆزه ی

وCoherence پێکه وه به س��تن، Correspondenceپه یوه ندی��دار ناس��راون. ب��یردۆزه ی په یوه ندی��دارPragmaticپراگماتی��ک

زی��اتر)ڕاس��تی( ده ک��ات به خه س��ڵه تی ده س��ته واژه یه کی لۆجیکمه ن��دانه و هه وڵ��ده دات)ڕاس��تی( له س��ه ر په یوه ن��دی نێ��وان ده س��ته واژه یه ک ی��ان ب��یرۆکه یه ک و ب��ابه ته ده ره کییه که ی دامه زرێ��نێت. ئه گه ر توانیم��ان په یوه ن��دییه که دامه زرێنین ئه وا ئه و ده سته واژه یه یان ب��یرۆکه که ڕاس��ته و به پێچه وانه ش��ه وه ڕاس��ت نیه . بۆنم��وونه له ده سته واژه ی)به فرسپییه .( دا ئه گه ر به فر به ڕاس��تی س��پی بێت ئه وا ئه م ده سته واژه یه ڕاسته و بیرۆکه که ی په یوه ن��دی به دیارده ده ره ک��ییه که وه )به ف��ر( و )ڕه نگی به ف��ره که ( وه هه یه . ئه م بیردۆزه یه له گه شه کردنی فێرگه ی هه س��ته کی و فه لس��ه فه ی ش��یگه رایه تیدا ده ورێکی گ��رنگی بی��نیوه . ش��وێنکه وتوانی ئه م ف��ێرگه فه لس��ه فیه په یوه ندی��دارێتی ده س��ته واژه کان و دیارده ک��انی نێ��و داکه وتی ده ره کی به گرن��گ و بنه ره تی داده نێن. ب��یردۆزه ی پێکه وه به س��تن ڕاس��تی له پێکه وه به س��تن و ڕوانی��نێکی گش��تگیرانه ب��ۆ هه مووی بوونێک داده نێت. تێگه یشتنمان له ڕاستی بوونیک به ستراوه به ناسینی هه مووالیه نه کانی ئه م ب��وونه وه و هیچ الیه نێکی به ته نی��او ڕووتک��راوه یی ڕاس��تی ئه وب��وونه ده رناخ��ات. ب��یردۆزی پراگم��اتیکیش ده ڕوانێته الیه نی پڕاک��تیکی ب��یرۆکه . ئه گه ر ب��یرۆکه یه ک له ژی��انی ڕۆژانه و

به کرده وه سودی هه بێت و زیان به خش نه بێت،

های��دیگه ر په ی��ڕه وی ئه م ب��یردۆزانه ناک��ات. بۆچ��وونێکی بوونگه رانه ی ئۆنتۆلۆجی��انه ی دامه زران��دووه . ب��ۆ یه که مج��ارئه م بۆچوونه ی له په ڕتووکی)ب��وون وک��ات( دا له به ش��ی )

چه ن��د وانه یه کی به ن��اوی1931( باسکردووه . له ساڵی 44of Truth The Essence له که گوته وه ، فرایبۆرگ له زانکۆی

دووبه ش پێک��دێن. له به ش��ی یه که م��دا م��امه ڵه له گه ڵ


واتای)ڕاستی( الی ئه فالتون ده ک��ات. ئه م وان��انه له س��اڵی کۆکراوه کانی��دا ( ی به رهه مه 34 له به رگی )1988

Gesamtausgabe بڵاوک��رانه وه . له په ڕت��ووکی Contributions to Philosophy دا کێش��ه ی)ڕاس��تی( ج��ارێکی دیکه

س��ه ریهه ڵداوه ته وه . ئه م په ڕت��ووکه ی های��دیگه ر له س��اڵی به ئینگل��یزی1999 به زم��انی ئه ڵم��انی و له س��اڵی 1989

( ی به رهه مه 3بڵاوک��رایه وه و له به رگی ) ،1943بڵاوکراوه کانیش��یدا دان��راوه . دواج��اریش له س��اڵی

Onهای��دیگه ر نوس��راوێکی The Essence of Truthله چه ند کۆڕێک��دا پێشکه ش��کردو چه ن��دجارێکیش به ده س��تکارییه وه بڵاوک��راوه ته وه . له م نوس��راوه یه دا، های��دگه ر بۆچ��وونه ب��وونگه رایه تیه که ی خ��ۆی له س��ه ر وات��ای ڕاس��تی

( ی9ڕوون��ده کاته وه . ئه م نوس��راوه له به رگی ) .108به رهه مه بڵاوکراوه ک��انی های��دیگه ردا بڵاوک��راوه ته وه

دا ده یڤی��د فارێ��ل کرێ��ل ئه م نوس��راوه ی1978له س��اڵی له گه ڵ چه ن��د نوس��راوێکی دیکه دا به ئینگل��یزی و

Basicله په ڕتووکێک��دا به ن��اوی Writings. بڵاوک��رده وه له زۆربه ی نوس��راوه کانی دیکه ش��دا به ت��ایبه تی ئه وانه ی م��امه ڵه له گه ڵ کێش��ه کانی ه��ونه رو ته کنه لۆجی��ا و زم��ان

ده که ن هایدیگه ر هه وڵیداوه له سه ر)ڕاستی( بدوێت.

ئه وه ی ده مه وێت باسیبکه م ئه وه یه ، که ڕاستی کێشه یه کی لۆجیکی نیه و ئۆنتۆلۆجییه . ڕاس��تی خه س��ڵه تی ده س��ته واژه

Propositionنی��ه، که تیای��دا په یوه ن��دی نێ��وان ب��ارو له بۆچوونی بارهه ڵگه ره که به ئه رێ یان نه رێ ده رده بڕین.

ب��وونگه رانه دا ئۆنتۆل��ۆجی له ئه پس��تمۆلۆجی له پێش��تره و دووه میان پشت به یه که می��ان ده به س��تێت، چ��ونکه )ب��وون(

108 John Sallis. “Interrupting Truth”, in Heidegger toward the Turn, )ed.( James Risser, New York: State University of New York Press, 1999. P. 20


بنه ڕه تی هه مووش��ته کانه . ب��ۆئه وه ی له ب��اره ی ش��تێکه وه ب��دوێین ی��ان په یوه ن��دی نێ��وان ب��ار و بارهه ڵگرێ��ک له ده سته واژه یه کدا ده رب��ڕین ده بێت ب��ارو ب��ارهه ڵگر هه بن. بوونیان ده بێت به پێشمه رج ب��ۆ هه رچ ش��ێوازێکی ده رب��ڕین

له ئاک��امی پرۆس��ه ی له باره یانه وه . هه روه ه��ا)ڕاس��تی(، که به رده وامی داهێناندای��ه خه س��ڵه تێکی مرۆڤ��انه یه . م��رۆڤ به به رده وامی له ڕووبه ڕووبوونه وه یدا هه وڵ��ده دات ڕاس��تی بناس��ێت. ب��ۆ م��رۆڤ ڕاس��تی هه یه ، ی��ان ش��تێک ڕاس��ته و ئه وی دیکه ناڕاس��ت. له س��ه رو ئه مانه ش��ه وه ڕاس��تی ن��ا- ڕاستیه . هه رچه نده ئه م کێشه یه ناکۆکه و خ��ۆبه زێنه . به الم گرنگه و بۆچوونه که ی های��دیگه ر له و ڕوانینه مێتافیزیکی��انه دوورده خ��اته وه ، که ڕاس��تی به هه مه کی و نه گ��ۆڕداده نێن. ئه م کێش��ه ناکۆکه ی )ڕاس��تی( له س��ه رزه مینه ی ت��وێژینه وه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی نێ��و)ب��وون وک��ات( ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ و دۆزینه وه ی ڕاس��تی دامه زراوه و ده ت��وانین له وێ��دا

Contributions های��دیگه ر له په ڕت��ووکی .ده ستنیشانی بکه ینto Philosophy109 دا ئاماژه ی بۆ ده کات .

ئایا مه به ستی هایدیگه ر له )ڕاستی نا- ڕاستیه ( چیه ؟ چ��ۆن ڕاس��تی ناراس��ت ده بێت؟ بێگوم��ان، ئه م کێش��ه یه دژی یاس��ای ن��اکۆکی ی��ان ناس��نامه ی ئه ریس��تۆیه . به گ��وێره ی ئه ریستۆ یه ک شت نابێت ڕاست و ناڕاستیش بێت. ئه گه ر گریم��ان به فرس��پییه ، ئه وا ن��اکرێت له هه مانکات��دا بڵ��ێین به فرس��پیش نیه . ئه م یاس��ایه ش له س��ه رده می هیگ��ڵ و دامه زراندنی لۆجیکی دیالێکتیکی گۆڕانی به س��ه رداهاتووه . هیگڵ و هایدیگه ر له وباوه ڕه دان، که یاساکه ی ئه ریستۆ ب��ۆ دامه زران��دنی ناس��نامه یه کی ڕووتک��راوه له جیاوازییه ک��ان

ر هه ڵدان و پێکه وه ژیانی به کاردێت. یاسایه که ڕێگه به سه109 Martin Heidegger. Contributions to Philosophy (From Enowing), p. 249Martin Heidegger. “The Origin of the Work of Art”, in Basic Writings, p.179


جیاوازییه ک��ان ن��ادات. ئه مه ش وابه س��ته به بن��اخه ی ئه و سیس��ته مه میت��افیزیکیه وه ئه ریس��تۆ له ژێ��ر ک��اریگه رێتی

. له به رئه وه ی له سیس��ته می110ئه فالتون��دا په یڕه ویک��ردووه هه مه کی نیه و ئۆنتۆلۆجی هایدیگه ردا هیچ شتێکی نه گ��ۆڕو

هیچ شتێک وه کو خ��ۆی ن��امێنێته وه ، ن��اتوانین ناس��نامه یه کی ڕووتکراوه له جیاوازییه کان به س��ه ر ش��ته کاندا بچه س��پێنین. ل��ێره وه ، ده گه ینه ئه وب��اوه ڕه ی، که هه مووش��تێک

( . هه مووشتێکdifferent( و جیاوازیشه )sameوه کوخۆیه تی ) وه کوخۆی به وجیاوازییه وه ده مێنێته وه . ئێمه هه رگیز ناگه ینه ئه و قۆن��اخه ی ناس��نامه یه کی پ��ڕ و ڕووتک��راوه له جیاوازییه ک��ان دامه زرێ��نین و بانگه ش��ه ی ناس��ینی ڕاس��تیه کی ڕه ه��او نه گ��ۆڕبکه ین. دۆزینه وه ی ڕاس��تی پڕۆسه یه کی له کۆتایی به ده رو به رده وامه . تاکو ئه و ڕۆژه ی دازاین هه یه ن��اتوانێت بگ��اته دوا ویس��تگه ی پرۆس��ه ی

داهێنانه که .

س�پییه .( له ڕوویه کی دیکه وه ، له کاتێک��دا ئێمه ده ڵ�ێین)به فر له گه ڵ ده رخس��تنی ئه م ڕاس��تیه دا، که ڕه نگی ش��ته باس��لێکراوه که ده رده خ��ات، له هه مانکات��دا به و بڕی��اردانه له س��ه ر ڕه نگی ش��ته که الیه نێکی دیکه ی��ان ڕاس��تیه کی

. بڕیاردانه که م��ان له س��ه ر111دیکه ی ئه وش��ته ده ش��ارینه وه ئه وه ی به فرس��پییه ، ئه وه ش ده گه یه نێت، که به ف��ر ته نیاسپییه . ئه گه ر به فر ڕه نگی دیکه شی هه بێت، یان سپی نه بێت، ئه وا ئه و راس��تیه له م بری��اردانه دا ش��اراوه ته وه . هه م��وو بڕیاردانێ��ک له ئه رێی ده س��ته واژه یه کدا هاوک��ات

بۆخوێندنه وه ی زیاتر له سه ر یاساکه ی ئه ریستۆ بڕوانه : 110Aristotle. “On Interpretation”, in Complete Works of Aristotle, vol.1, Section 6, p.27

-unمن لێره دا زاراوه ی )نا- ڕاستی( نه ک )نا-ڕاست( م بۆ 111truth یه که میان له دووه میان جیاوازه . هایدیگه ر داناوه . واتای

ڕاستی به )نا- ڕاست( دانانێت، ده ڵێت، که ڕاستی، نا- ڕاستییه .


نه رێ��ییه ، ی��ان هه م��وو بڕی��اردانێکی پ��ۆزه تیڤی نێگه تیڤه و نێگه تیڤیش پ��ۆزه تیڤه . ده رخس��تنی ڕاس��تی، له پرۆس��ه ی داهێنانی دازایندا، ش��اردنه وه ی ڕاس��تیه . دازاین به ناس��ینی ڕاس��تییه ک و ده ربڕی��نی ئه و ڕاس��تیه ڕاس��تیه کی دیکه

ده شارێته وه .

ئه و ڕاس��تیه ی دازاین له قۆن��اخێکی پڕۆس��ه ی داهێن��انی بوونیدا ده یناسێت الیه نێکی بوونه و)هه موو( نیه . له به رئه وه به ڕاستییه کی نه گۆڕ و هه مه کی و)دوا( ڕاس��تی دان��انرێت. گه ڕانه وه ش��مان ب��ۆ ب��وونی م��رۆڤ ئه وڕاس��تییه مان ب��ۆ ده رده خات، که به کۆتایی ی��ان له گه ڵ م��ردنی ئه م ب��وونه دا ده توانین به )دوا( ڕاستیه که ی بگه ین. بائه وخاڵه شمان له یاد نه چێت، که ڕاس��تی ب��وونێکی ده ره کی و به رزی نیه و له جیه��انێکی دیکه دانه ن��راوه . م��رۆڤیش ته ماش��اکه ری ڕاس��تی نیه . ڕاس��تی له نێ��و پرۆس��ه ی داهێن��انی ب��وونی

و له ب��وونی مرۆڤ��دا ڕاس��تی.مرۆڤ��دا س��ه رهه ڵده دات ڕاسته قینه ی ده ره کی دوور له یه ک��دییه وه نین. م��رۆڤ ئه و

.112بوونه یه ، که له نێو ڕاس��تیدایه و ڕاس��تیش له نێ��و ئه ودایه Onهای��دیگه ر له نوس��راوه که یدا the Essence of Truth له

س��ه ره تاوه پرس��یار له چیه تی ڕاس��تی ده ک��ات. ده یه وێت له )ناوه ڕۆک( ی ڕاستی بکۆڵێته وه . ئایا ناوه ڕۆکی ڕاس��تی

113چیه ؟ له وه ڵام��دا، )ن��اوه ڕۆکی ڕاس��تی سه ربه س��تیه .(

مه به س��تی های��دیگه ر له سه ربه س��تی، وه ک��و ن��اوه ڕۆکی ڕاس��تی چیه ؟ ئای��ا سه ربه س��تی چی په یوه ن��دییه کی به ڕاس��تیه وه هه یه ؟ ده بی��نین، های��دیگه ر ن��ایه وێت له س��ه ر زه مینه ی لۆجیک باسی ڕاستی بکات. ڕاستی خه سڵه تێکی ل��ۆجیکی ده س��ته واژه یه ک نیه و خه س��ڵه تێکی مرۆڤ��انه یه .

112 Martin Heidegger. Contributions to Philosophy (From Enowning), p. 249113 Martin Heidegger. “On the Essence of Truth”, in Basic Writnigs, p. 123


ئه گه ر ڕاستی هه بێت، ئه وا مرۆڤ ڕاس��تییه و ناڕاستیش��ه . -ته نی��ا م��رۆڤ ته وان��ای بڕی��اردانی له س��ه ر ڕاس��تی و نا

ڕاس��تی هه یه . ئه گه ر م��رۆڤیش ناڕه س��ه ن بێت و له ب��وونێکی ئاگامه ن��دو داهێنه ره وه به که ل��وپه ل ک��رابێت و داگیرکرابێت، ن��اتوانێت ڕاس��تی بناس��ێت. ڕاس��تی ناس��ین

م��رۆڤ ک��راوه و-مرۆڤانه یه ، به ڵام مرۆڤی ناڕه سه ن به نا بووه به بابه ت. له پێش��تر ئاماژه م��ان ب��ۆ ئه و خ��اڵه ک��رد، که مرۆڤی ڕه س��ه ن ڕاس��تی ناس��ه . م��رۆڤی ڕه س��ه نیش ئه و ت��اکه یه سه ربه س�تانه له پرۆس�ه ی داهێن��انی بوونی��دا بڕی��ار له سه ر پرۆژه کان ده دات و ڕاستیه کانی بوون ده دۆزێته وه . کێش��ه ی دۆزینه وه ی راس��تی په یوه ن��دییه کی بنه ڕه تی به )سه ربه س��تی( ئه م ب��وونه وه هه یه . م��رۆڤی ڕه س��ه ن سه ربه س��ته و هاوک��ات ڕاس��تی ناس��ه . ئه گه ر سه ربه س��ت

م��رۆڤ ک��رابێت، ئه وا-نه بێت و ناڕه س��ه نانه ب��ژی و به نا ڕاس��تی ناس��یش نیه . که واب��وو ڕاس��تی پێویس��تی به سه ربه س��تیه ، ی��ان سه ربه س��تی ن��اوه ڕۆکی ڕاس��تیه . به ب��یروڕای من ئه م بۆچ��وونه ی های��دیگه ر ئۆنتۆل��ۆجی و فینۆمینۆلۆجیانه ش��ه . له الیه که وه جه خت له س��ه ر ئه وخ��اڵه ده کات، که مرۆڤ له بونی��ادی ئۆنتۆلۆجیه که ی��دا به ڕێکه وت په یدابووه و ڕسکاوه . هیچ س��ه ده مێکی هۆش��ه کی له پێش��تر بڕی��اری له س��ه ربوونی نه داوه و داگ��یرینه کردووه . له الکه ی دیکشه وه هایدیگه ر له و باوه ڕه دایه ، که مادامه کی ڕاس��تی خه سڵه تێکی مرۆڤانه یه پێویسته له م��ێژوودا ی��ان له داکه وته فینۆمینۆلۆجیه که ش��دا ب��ۆ دۆزینه وه ی ڕاس��تی دازاین به م��رۆڤی بمێ��نێته وه . م��انه وه ش، وه ک��و م��رۆڤ له وه دایه ، که ب��وونی داگ��یر نه ک��رێت و سه ربه س��ت بێت. ب��وونێکی داگ��یرکراو به دوو ش��ێوه ته وان��ای دۆزینه وه ی ڕاس��تی ده دۆڕێ��نێت. یه که م، ب��وونی ک��راوه به ب��ابه ت و دووه میش هه ر ڕاس��تیه ک بناس��ێت، ئه واڕاس��تیه له نێوس��تره کچه ری

مدا س��ه پاندوویانه که لتووره زاڵبوه که دا )ئه وان( به سه ر ئه و ڕاس��تیه ک نیه خ��ۆی دۆزی��بێته وه . پ��اش پێناس��کردنی ن��اوه ڕۆکی ڕاس��تی های��دیگه ر له وات��ای ڕاس��تی له س��ه ر


زه مینه ی ئه م ن��اوه ڕۆکه ده ک��ۆڵێته وه ، که په یوه ن��دییه کی ڕاسته وخۆی به بۆچوونه کانی له س��ه ر ڕاس��تی و فین��ۆمینه

ی ئه م په ڕتووکه دا44له )بوون و کات( دا هه یه . له به شی دا فین��ۆمینه ی7به ک��ورتی وات��ای ڕاس��تی و له به ش��ی

لێک��داوه ته وه . ب��ۆ دامه زران��دنی بن��اخه یه کی به ه��ێزیش ب��ۆ بۆچوونه ک��انی، های��دیگه ر ب��ۆ زم��انی یۆن��انی ک��ۆن گه ڕاوه ته وه و بنه ڕه ت و به کارهێن��انی زاراوه فه لس��ه فیه کانمان له الی یۆنانیه ک��انه وه ب��ۆ ڕوون��ده کاته وه .

ب��ۆalêtheiaله و ب��اوه ڕه دایه ، که یۆنانیه ک��ان زاراوه ی ڕاستیان به کارهێناوه ، که به واتای ئاشکراکردن، ده رخستن

. مه به س��ت له 114ی��ان نیش��اندان نه ک )ڕاس��تی( دێتئاشکراکردن چیه ؟ چی ئاشکراده بێت؟

کێ ئه وشته ئاشکرا ده ک��ات؟ ئاش��کراکردن پرۆس��ه یه که و س��ێ الیه نی هه یه ، ئاش��کراکه ر، ئاش��کراکراو، ئاس��کراکردنه که . که ب��وونه )ئاش��کراکردن( پێویس��تی

ئاشکراکه -به بوونێکی ئاگامه نده )ئاشکراکه ر(، که بوونه نا ئاشکرابکات و بیناسێت. ئه وبوونه ئاگامه ن��ده ش، م��رۆڤه و

ئاشکرا و شاراوه ، ئاش��کرابکات.-هه ولده دات بوونێکی نا ئه وه ی ئاشکراش ده بێت )بوون( ه . به م جۆره )ڕاستی( له

بابه ت و و فه لسه فه ی هایدیگه ردا، پیوه ندیدارێتی نێوان بیر پێکه وه به س��تن و ئه وئاک��امه پراکم��اتیکیه نیه ب��یرۆکه یه ک خۆی ده کات به ب��ارهه ڵگری. ڕاس��تی ئاش��کراکردنی الیه نه شاراوه کانی بوونه و له پرۆسه ی داهێن��انی ب��وونی مرۆڤ��دا

.115سه رهه لده دات

: هه مان سه رچاوه ، هه روه ها بروانه 114Martin Heidegger. “The Origin of the Work of Art”, in Basic Writings, pp.176-77

126هه مان سه رچاوه ، الپه ره 115


م��رۆڤ سه به س��تانه له بوون��دا ڕاس��تیه کانی ب��وون له ب��وونی ده دۆزێته وه . ئه م پرۆس��ه یه ش ب��وونی م��رۆڤ

هه بووه کان جیاده کاته وه و ده یکات به ڕه وتێکی ئاگامه ندانه به ره و)داهاتوو( یان ڕاستیه شاراوه کان.


به‌شی‌پێنجه‌م‌بیروباوه‌ڕی‌فه‌لسه‌فی‌هایدیگه‌ر‌پاش‌قۆناخی‌یه‌که‌م‌)هایدیگه‌ری

دوا( له م به ش��ه وه توێژینه وه که م��ان خ��ۆی به قۆن��اخی دووه می

گه یه نێت. من، ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر ده ئه وقۆن��اخه ی:له سه ره تاوه ئاماژه م بۆ دوو قۆناخ ک��ردووه

)بوون و کات( ی تێ��دا نوس��راوه و قۆن��اخی دوای ئه مه ش. قۆن��اخی دووه م چه ن��د ن��اوێکی ب��ۆ دان��راوه ، هه ن��دێک به قۆن��اخی پ��اش س��اڵانی س��ییه کان، قۆن��اخی وه رگ��ێڕان

Kehre die یان هایدیگه ر دوا Later Heideggerدایده نین. ئه م س��ێ ن��اوه ب��ۆ ئه وبه رهه م��انه ی های��دیگه ر دان��راون، که پاش)بوون و کات( نوس��راون. های��دیگه ر به ڕێگه ی ئه م به رهه مانه وه هه وڵیداوه پرۆژه ئۆنتۆلۆجیه که ی ته واوبکات. هه ندێک له بیریاران له و باوه ڕه دان، که )وه رگه ڕان( ێک له بۆچوونه فه لس��ه فیه که ی های��دیگه ردا رووی��داوه . های��دیگه ر له ڕێب��ازی ت��وێژینه وه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی قۆن��اخی یه که می الیداوه و خۆی به کێشه ی)ب��وون( ه وه مان��دووکردووه . ئای��ا ئه م ب��یروڕایه ت��اکو چی ڕاده یه ک دروس��ته ؟ ئای��ا ده ت��وانین بڵێین دوو هایدیگه رمان هه یه )هایدیگه ری قۆن��اخی یه که م و دووه م( ؟ ئایا هیچ په یوه ن��دییه کی فه لس��ه فی له نێ��وان ئه م دوو قۆناخه دا نیه ؟ ئه ی هایدیگه ر س��ه باره ت به م ب��یروڕایه

چی ده ڵێت؟

ب��ۆ وه ڵام��دانه وه ی ئه م پرس��یارانه حه زده که م ب��یری خ��وێنه ربهێنمه وه ، که پ��رۆژه فه لس��ه فیه که ی های��دیگه ر له )بوون و کات( دا ئامانجێکی دیاریکراوی هه یه . های��دیگه ر به دوای واتای)بوون( دا ده گه ڕێت و ده یه وێت)ب��وون( نه ک هه بووه کان بک��اته وه به و ڕاس��تیه بنه ڕه تیه ی هه مووش��تێکی


له سه ر داده مه زرێت. که وابوو، هایدیگه ر له یه که م هه نگاوی گه ش��ته فه لس��ه فیه که یه وه ده یه وێت وه ڵامی

. ئه و116ئه وپرس��یاره بداته وه )ب��وون چی وات��ایه کی هه یه ؟( هه وڵی دامه زران��دنی)ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تی( ده دات، که ده بێت به پێشمه رج بۆ سیسته مه ئۆنتۆلۆجیه ک��انی دیکه . ب��ۆ ئه م مه به س��ته ش ت��وێژینه وه که ی له س��ه ره تایه که وه ده س��تپێکرد، که بت��وانێت به و ئام��انجه ی بگه یه نێت. ئه وسه ره تایه الیه نێکی)ب��وون( ب��وو، که له الیه نه ک��انی دیکه له پێش��تربوو. س��ه ره تاکه ش ب��وونی م��رۆڤ)دازاین( ب��وو، چ��ونکه م��رۆڤ الیه نی ئاگامه ن��دو گه ڕۆکی ب��وونه به دوای واتای بووندا. مرۆڤ پرسیار له باره ی واتای ب��وونه ده ک��ات و هه وڵی ناس��ینی ئه وڕاس��تیه بدات، که ب��ووه به بنه ڕه تی بوونی خۆی. که وابوو، تێگه یشتنمان له ب��وونی م��رۆڤ ی��ان له م الیه نه ی بوون سه ره تای گه ش��ته که مانه ب��ۆ تێگه یش��تن له وات��ای)ب��وون( به گش��تی. ئه مه ش ئه وه ن��اگه یه نێت، که تێگه یش��تنمان له وات��ای ب��وونی م��رۆڤ وه ڵامی پرس��یاره گه وره که مان س��ه باره ت وات��ای ب��وون ده داتێ.

فه لس��ه فیه که ی )ب��وون وک��ات( ی��ان له به رئه مه پ��رۆژه قۆن��اخی یه که می هایدیگه رس��ه ره تایه بۆگه ش��ته فه لس��ه فیه که . قۆن��اخی دووه می های��دیگه ریش له گه ڵ خۆماندووکردنی به لێکۆڵینه وه له وات��ای )ب��وون( به گش��تی، نه ک ج��ارێکی دیکه گه ڕانه وه ب��ۆ ش��یکردنه وه ب��وونگه رایه تیه که ی دازاین، ته واوکه ری قۆن��اخی یه که مه . په یوه ن��دی نێ��وانی ئه م دووقۆن��اخه له س��ه ره تاوه له الیه ن

هایدیگه ره وه باسکراوه و له یه کدی جیانابنه وه .

ده شێ ئه م قۆناخه به )هایدیگه ری دوا(، وه کو دی��ارده یه کی ک��اتی)زه مه نی( داب��نرێت، به ڵام له قۆن��اخی یه که م جیان��ابێته وه و په یوه ن��دییه که ی نێوانی��ان به گه ش��ه کردن و پ��رۆژه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی های��دیگه ره وه گرێ��دراوه . له چ

116 Martin Heidegger. Being and Time, p.29, p.487


ڕوویه که وه ئه م قۆن��اخه )وه رگه ڕان( ه له ب��یرکردنه وه ی فه لسه فی های��دیگه ردا؟ وه ک��و باس��مکرد، قۆن��اخی دووه م به رده وام��ییه نه ک وه رگه ڕان و په ش��یمان ب��وونه وه ی های��دیگه ر له بۆچوونه ک��انی قۆن��اخی یه که می. به ڵام

قۆن��اخی های��دیگه ر وش��ه ی وه رگه ڕانی له دووش��وێندا بۆ دووه می نوس��ینه کانی به کارهێن��اوه . ئێمه چ��ۆن نک��ۆڵی له وه رگه ڕانه که بکه ین؟ ئای��ا مه به س��تی های��دیگه ر له م

وه رگه ڕانه چیه ؟

فه لس��ه فه ی ب��وونگه رایه تی)بوونخ��وازی(1946له س��اڵی له فه ره نس��ا ب��ووبه نه ری��تێکی زاڵ و ب��اوی نێ��و گه لێ��ک له ڕۆش��نبیران و الوانی ئه و ووڵاته . ج��ان پ��ۆڵ س��ارته ر، که به پێغه مبه ری ئه و ب��زوتنه وه فه لس��ه فیه داده ن��را، ک��ۆڕێکی به ناوی )بوونگه رایه تی ومرۆڤ��ایه تی( گ��رت و له م ک��ۆڕه دا

له نێ��وان ب��وونگه رایه تی و هه وڵی��دا په یوه ن��دییه کی پته ومرۆڤایه تیدا دیاریبکات.

Jean ج��ان بێ��وفرێت 1946 ی 11 ی م��انگی 10ڕۆژی Beaufretڕۆش��نبیرێکی فه ره نس��ی ن��امه یه کی س��ه باره ت

ب��زوتنه وه ی ب��وونگه رایه تی له فه ره نس��ا و ک��ۆڕه که ی ج��ان پ��ۆڵ س��ارته ر ب��ۆ های��دیگه ر نووس��ی. له ون��امه یه دا چه ن��د پرس��یارێکی فه لس��ه فی له های��دیگه ر ک��ردووه و داوای لێ��ده کات ب��یروڕای خ��ۆی له ب��اره ی ب��وونگه رایه تیه که ی س��ارته ره وه ده رب��ڕێت. های��دیگه ر وه ڵامی ن��امه که ی ج��ان بێوفرێتی به نامه یه کی دوورودرێژ دایه وه ، که له دواییدا پ��اش

به ناوی)ن��امه یه ک له س��ه ر1947ده ستکاریکردنی له ساڵی Letterمرۆڤایه تی( on Humanism هایدیگه ر بڵاویکرده وه .

له م ن��امه یه دا به م ج��ۆره باس��ی)وه رگه ڕان( له ت��وێژینه وه :فه لسه فیه که یدا ده کات

دا1930 له ساڵی On the Essence of Truthوانه که م له سه ر دا بڵاوک��رایه وه . ئه م1943پێشکه ش��کرا، به ڵام له س��اڵی

وانه یه


تێڕوانینێکی سه باره ت وه رگه ڕان له )بوون و کاته وه ( بۆ )ک��ات وب��وون( تی��ایه . ئه م}وه ر گه ڕان{ ه گۆڕی��نی

بیروباوه ڕه کانی نێو په ڕتووکی)بوون وکات( نیه ، به ڵکو ڕه هه ندی ئه و

117ئه زموونه یه ، که )بوون( تیایدا له بیرچۆته وه .

له ن��امه یه کی دیکه دا های��دیگه ر ب��ۆ ولیه م ڕیچه ردس��ه نWilliam Richardsonده نوسێت :

ئاماژه مLetter on Humanismبۆیه که مجار له نوسراوه که مدا کردوه . له وکاته وه واباسده کرێت{die kehreبۆ وه رگه ڕان}

که بۆچوونه کانی هایدیگه ر گۆرانی��ان به س��ه رداهاتووه ، ی��ان وه شێوه یه کی دیکه یان وه رگرتوه . تێن��اگه ن1945له ساڵی

بیرێ��ک چه ن��دی پێویس��ته ت��اکو گ��ۆڕانی به س��ه ردابێت. ک��ارم1947حه زده که م ئه وه ڕوونبکه مه وه ده س��اڵ پێش

له س��ه ر وه رگه ڕان له بیرکردنه وه م��دا ک��ردووه . وه رگه ڕانه که ش گۆڕانک��ارییه له بیرکردنه وه م��دا نه ک په ش��یمانبوونه وه له بۆچوونه ک��انی پێش��وترم، به ت��ایبه تی بۆچوونه ک��انی نێ��و)ب��وون وک��ات(. له وه رگه ڕانه که داله گه ڵ ن��اوه ڕۆکی )ب��وون وک��ات( دا م��اومه ته وه و هه وڵم��داوه

. 118له )کات وبوون( بکۆڵمه وه ئه م ن��امه یه ی های��دیگه ر له پێش��ه کی ئه م په ڕت��ووکه دا

بڵاوکراوه ته وه .

ئه م دوو ن��امه یه ی های��دیگه ر به ڵگه ن ب��ۆ النه دانی له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی قۆن��اخی یه که م. هه روه ه��ا له )بوون وکات( دا ده ڵێت، وه کو ڕوونک��رایه وه ، ت��وێژینه وه

117 Martin Heidegger. “Letter on Humanism”; in Basic Writings, pp. 231- 232118 )118( William Richardson. Heidegger Through Phenomenology to Thought, Preface by Martin Heidegger, The Hague: Martinns Nijhoff, 1967. P. xvi


له بوون له ئۆنتۆلۆجی بنه ڕه تیدا توێژینه وه یه له )ک��ات( ی.119بوونی بوونیش

مه به س��تی های��دیگه ر ئه وه یه ، که گه ڕان و لێک��ۆڵینه وه ئۆنتۆل��ۆجیه که ی ب��ۆ دۆزینه وه ی وات��ای ب��وون له م قۆن��اخه دا)پێویس��تی( تێگه یش��تن له )ک��ات( یش ده هێ��نێته پێش. )ب��وون( ڕاس��ته قینه یه ک نیه له ده ره وه ی��ان له ژوور

بێت و له نێ��و کاتیش��دا نیه ، به ڵک��و ب��وون ک��اته . ک��اته وه مه به س��تی له وه رگه ڕانه که ی له نامه کانی��دا ئ��اڵوگۆڕکردنی بوون و کاته له گه ڵ یه کدیدا، نه ک نکۆڵی کردن له بۆچ��وونه فه لس��ه فیه کانی پێش��و. های��دیگه ر له قۆن��اخی یه که م��دا س��ه رکه وتوانه به ڕێگه ی هێرم��نێوتیکی فینۆمینۆل��ۆجیه وه بوونی مرۆڤی ش��یکردۆته وه . ئه وهه نگ��اوه ش بۆمه به س��تی تێگه یشتن بوو له واتای بوون به گشتی. له قۆناخی دووه مدا

وێت به به رده وامی و بی پچ��ڕان له قۆن��اخی یه که م ده یه پڕۆژه فه لسه فیه که ی ته واوبکات و واتای ب��وون به گش��تی، نه ک الیه نێکی بوون بدۆزێته وه . هه ندێک بیریار ڕه خنه یه کی دیکه له هایدیگه ر ده گرن و به بۆچ��وونی ئه وان های��دیگه ری قۆناخی دووه م له فه لس��ه فه ن��ادوێت و خ��ۆی به کێش��ه ن��ا- فه لسه فیه کانه وه ماندووکردووه . به بیروڕای جولی�ان یۆن��گ ئه م ڕه خنه یه په یوه ن��دی به گ��ۆڕان له ش��ێوه ی نوس��ینی های��دیگه ردا هه یه نه ک ن��اوه ڕۆکی به رهه مه ک��انی قۆن��اخی

. زمانی هایدیگه ر له قۆناخی یه که مدا به ت��ایبه تی120دووه می له )ب��وون وک��ات( دا فه لس��ه فیه و نوس��راوه کانی قۆن��اخی دووه می زی��اتر)ش��اعیرانه ( یه . ئه مه ش به ڵگه نیه ب��ۆ الدانی های��دیگه ر. له م قۆن��اخه دا وات��ای ب��وون به ڕێگه ی جی��اواتر،

ته کنه لۆجی��ا، وه ک��و ڕێگه ی ه��ونه ر و ڕه خنه له ڕوونکراوه ته وه . هه وڵدراوه نزیکی فه لسه فه له هونه ره وه

119 Martin Heidegger. Being and Time, p.40120 Julian Young. Heidegger’s Later Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, 2002. P. 1


ده ر خ��ریت. جی��اوازی ش��ێوه ی نوس��ینی های��دیگه ر له م قۆن��اخه دا وابه س��ته به ن��اوه ڕۆکی ئه م بابه ت��انه وه . به ڵام له هه موونوسراوه کانیدا له سه ر هونه ر و ته کنه لۆجیا به ڕێگه ی ئه وش��ێوه نوس��ینه په ی��امه فه لس��ه فیه که ی ده ربڕی��وه . ب��ۆ نم��وونه ، های��دیگه ر س��ه باره ت به الوانه وه ش��یعریه که ی

Homeهۆل��ده رلن Coming گه ڕانه وه ب��ۆ وڵات( له( ، کێش��ه ی دووره وڵاتی ی��ان)بێ1943وانه یه کییدا له ساڵی

فه لس��ه فیه که ی )ب��یرچوونی ب��وون( ی وڵاتی( به کێشه دان��اوه . ووڵات به بۆچ��وونی های��دیگه ر، له م الوانه وه شیعرییه دا، پارچه یه ک خاکی سنوردار نیه و بوونه به گشتی.

. له 121ناس��ینی ڕاس��تی ب��وون گه ڕانه وه یه ب��ۆ ووڵات نوس��راوێکی دیکه دا به ن��اوی )م��رۆڤ ش��اعیرانه ده ژی(

نوس��یویه تی، های��دیگه ر ڕۆڵی ه��ونه ر1951له س��اڵی به گش��تی و ش��یعریش به ت��ایبه تی ب��ۆ ناس��ینی )ب��وون( ڕوون��ده کاته وه و ده ڵێت، )داهێن��انی ش��یعری ژی��ان و

122دامه زراندنه .( ئای��ا مه به س��تی های��دیگه ر له م ده س��ته واژه یه چیه ؟ ب��ۆچی داهێنانی شیعری ژیان و دامه زران��دن بێت؟ بێگوم��ان ئه مه ده ربڕی��نێکی ش��اعیرانه ی��ان هونه رمه ن��دانه یه ، به ڵام مه به ستێکی فه لسه فی له دوایه ، که هایدیگه ر به م ش��ێوه یه ده ریبڕیوه . داهێن�انی ش�یعری، داهێن�انی ه�ونه رییه . ه�ونه ر خاوه نی داهێنانه و هونه رمه ن��د داهێنه ره . داهێن��انیش له گه ڵ ئه نجامدانی پرۆژه کانی بوونێکی ڕه سه ندا بۆ تێگه یشتن له وات��ای ب��وون س��ه رهه ڵده دات. ژی��ان، له م ڕووه وه ، ک��ات به س��ه ربردن نیه ، داهێن��انی به رده وامه و دامه زران��دنی ڕاستیه کانی بوونه . له م سه رده مه ی ئێمه دا، که س��ه رده می

121 Martin Heidegger. “Letter on Humanism”; in Basic Writings, p. 241122 Martin Heidegger. “... Poetically, Man Dwells…”, in Martin Heidegger’s Philosophical and Political Writings, Manfred Stassen, New York: Continuum, 2003. P. 266


ته کنه لۆجییه ، مرۆڤ ناڕه س��ه ن و ن��امۆکراوه و ته کنه لۆجی��ا ناوه ڕۆکێکی ن��ا- مرۆڤ��انه ی به س��ه ردا س��ه پاندووه ، ه��ونه ر به گشتی و شیعر به تایبه تی، له نێ��و ب��ارودۆخی ته کنه ل��ۆجی نامۆبووندا، ڕێگه یه کی ده رب��ازبوون و ڕزگ��ارکه ره . م��رۆڤ

له داهێناندا بوونی ڕه سه نی خۆی ده سه لمێنێت.

Kehreئێمه ده ت��وانین له چه ن��د خاڵێک��دا وه رگه ڕانه که ی dieله قۆناخیهایدیگه ر یه که م، کۆبکه ینه وه ، خاڵێکدا چه ند له

دووه م��دا ش��یکردنه وه ی ب��وونگه رانه بۆناس��ینی ب��وونی م��رۆڤ)دازاین( س��ه رهه ڵنادات، چ��ونکه ش��یکردنه وه که له قۆن��اخی یه که م��دا به ت��ایبه تی له )ب��وون وک��ات( دا ته واوب��ووه . ئه م ش��یکردنه وه یه ش س��ه ره تای گه ش��ته ئۆنتۆل��ۆجیه که ی های��دیگه ره و ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر ل��ێره دا خ��ۆی به قۆن��اخێکی دیکه ده گه یه نێت. له به رئه مه قۆناخی دووه م به رده وامییه به قۆناخی یه که م و ته واوکردنی ئه وپ��رۆژه ئۆنتۆل��ۆجیه یه ، س��ه باره ت به وات��ای

له به ش��ی یه که می)ب��وون وک��ات( دا ب��وون، کهڕوونکراوه ته وه .

دووه م، له هه ن��دێک ڕووه وه زم��انی فه لس��ه فی های��دیگه ر گۆرانکاری به سه ردا هاتووه . له )ب��وون وک��ات( دا زم��انێکی فه لسه فی ڕه وان و له قۆناخی دووه مدا زم��انێکی)ئه ده بی(

له مه ، بۆڕوونکردنه وه ی واتای ب��وون به ک��ارهێنراوه . بێجگه هایدیگه رچه ند زاراوه یه کی فه لسه فی گۆڕیووه . بۆ نم��وونه له قۆن��اخی یه که م��دا له )وات��ا( ی ب��وون ده ک��ۆڵێته وه و له قۆناخی دووه مدا له )ڕاستی( بوون. له قۆن��اخی یه که م��دا تویژینه وه که ی له سه ر)دازاین( ب��وو، له م قۆن��اخه دا له س��ه ر )ب��وون( ه . بێگوم��ان ئه مه ش په یوه ن��دی به ب��ازنه هێرمینۆتیک��ییه که ی های��دیگه ره وه هه یه ، که ب��ۆ تێگه یش��تن له )هه م��وو( له )به ش( ێکه وه ده که وێته گه ڕو به پێچه وانه ش��ه وه دروس��ته . به گ��وێری ئه م بازن��ه هێرمینۆتیک��ییه ب��ۆ تێگه یش��تن له وات��ای ب��وون به گش��تی


پیویس��ته له وات��ای به ش��ێکی ب��وونه وه )وه ک��و دازاین( تێگه یش��تنمان له وات��ای ب��وونیش به گش��تی.ده س��تپێبکه ین

تێگه یش��تنمان له وات��ای ئه وبه ش��ه بۆمس��ۆگه ر ده ک��ات. های��دیگه ر، ب��ۆ ڕوونک��ردنه وه ی جی��اوازییه ئۆنتۆلۆجیه ک��انی نێوان ش��ێوه و به ش�ه کانی ب��وون س�ێ زاراوه ی س�ه ره کی

( داناوه . من ئه مSein, Seinden, Daseinله قۆناخی یه که مدا )(Seinس��ێ زاراوه یه م به م ج��ۆره وه رگ��ێڕاوه )ب��وون- ،

(. له Daseinو)ب��وونی م��رۆڤ- (Seinden)هه بووه ک��ان- قۆن��اخی دووه م��دا، که جه خت له س��ه ر دۆزینه وه ی

( ده ک��ات های��دیگه ر به ش��ێوه یه کیSeinڕاس��تی)ب��وون- جیاوازتر بوونی نوسیوه و گه ڕاوه ته وه بۆ ش��ێوه ی نوس��ینی

.123(Seynئه م زاراوه یه له زم��انی ئه ڵم��انی کۆن��دا وه ک��و) گه ڕانه وه ب��ۆ ئه م ش��ێوه نووس��ینه ی ب��وون له مه به س��ت به ده رنیه . های��دیگه ر ده یه وێت جی��اوازییه ک له نێ��وان تێگه یشتنی سه رده مه که مان ب��ۆ ڕاس�ته قینه و ب��وون خ��ۆی له ژوور ئه و تێگه یشتنه مانه وه دیاریبک��ات. تێگه یش��تنی ئێمه

په یوه ندیRealityله ڕاسته قینه

به بۆچوون و حه زو به رژه وه ندییمانه وه هه یه . هه ندێک ج��ار تێگه یش��ینه که له ڕاس��تی ئه و ڕاس��ته قینه وه یه وه دووره و ئه و)وات��ا( یه ی ئێمه به ڕاس��تیه قینه ی ده ده ین له )ڕاس��تی(

یره . یۆنانیه ک��ان )خ��ۆر( ی��ان به کۆش�ک و ته الجی��اوازیه وه خواکه ی��ان)زی��ۆس( داده ن��ا. ئه مه وات��ایه که یۆنانیه ک��ان به خۆری��ان داوه ، به ڵام)ڕاس��تی( ئه م ته نه گڕگرت��ووه له و)وات��ا( یه وه دووره . گرف��تی ئێمه ب��ۆ به کارهێن��انی ئه م ووشه فه لسه فیانه نه بوونی زاراوه یه له زمانه که مان��دا. من

دان��اوه ، که ب��وونه به گش��تی و بنه ڕه تیSein)بوون( م بۆ دازاین و هه بووه کانیش��ه . به ڵام زاراوه یه ک به ک��وردی ب��ۆ

Seynه وه . ناچ��ار، ب��ۆ ڕوونک��ردنه وه ی وات��اکه ی وین ن��ادۆز دا په ن��ا ب��ۆ ش��وبهاندنSeinجی��اوازی ئه م ب��وونه له گه ڵ

123 Julian Young. Heidegger’s Later Philosophy, p. 13


(، که جێگه یه کی گ��رنگی له قۆن��اخیSeinده به م. زاراوه ی) یه که می بیرکردنه وه ی هایدیگه ردا داگ��یرکردووه ، وابه س��ته به تێگه یش��تنی )دازاین( ه وه له وات��ای ب��وون له س��ه رده مه که یدا. ئه گه ر ئاوڕێ��ک له م��ێژووی بیرکردنه وه ب��ده ین، ئه و خاڵه م��ان ب��ۆ ڕوون��ده بێته وه ، که له هه م��وو س��ه رده مێکدا مێت��افیزیکی زاڵب��وو ب��ووه به که لت��ووری ب��یرکردنه وه . دازاین له ڕوانگه ی مێت��افیزیکی سه رده مه که یه وه له واتای بوون تێگه یشتوه . له مێت��افیزیکی ئه فالتون��دا)ب��وون( فۆرمه به رزه ک��انه و له س��ه ده کانی ناوه ڕاستیشدا ب��ووه به ده س��ته ڵاتێکی هۆش��ه کی و به رز و له س��ه رده می ته کنه لۆجیش��دا زه خ��یره یه کی دان��راو ب��ۆ وه به رهێنان. ئه م بۆچوونانه له ناوه ڕۆک�دا وه ک��و بۆچ�وون و لێکدانه وه ی یۆنانیه کۆنه ک��انه ب��ۆ وات��ای خ��ۆر. به ڵام ب��وون

Seyn. له م واتایانه وه جیاوازه

س��ێیه م، های��دیگه ر له قۆن��اخی دووه م��دا خ��ۆی له ه��ونه ر به گش��تی و ه��ۆنراوه به ت��ایبه تی نزیک��ده کاته وه . ئای��ا ه��ۆی نزیکب��وونه وه که ی چیه ؟ نائومێ��دی های��دیگه ر له گه ڵ ب��ارودۆخی ڕامی��اری و ته کنه لۆجیدای��ه ی��ان په یوه ن��دی به ن��اوه ڕۆکی ه��ونه ره وه هه یه ؟ له وه ڵام��دا، هه ردووک��ییه تی، له قۆناخی دووه می هایدیگه ردا ڕوودانێکی ڕامیاری گرن��گ هه یه ، که های��دیگه ری نائومی��دکردووه و هاوک��ات ڕه نگ��دانه وه یه کی نه رێی له س��ه ر های��دیگه ر ب��ووه . ئه وڕوودانه ش س��ه رهه ڵدانی نازییه ک��ان و په یوه ن��دی های��دیگه ره به م ب��زوتنه وه یه وه ، که له دوایی��دا ڕوونی��ده که ینه وه . هه روه ه��ا، نوس��ینه کانی های��دیگه ر له سه رهونه ر په یوه ندییه کی بنه ڕه تی به ن��اوه ڕۆکی ه��ونه روتێگه یشتنی هایدیگه ر له هونه ر و به رهه می هونه ری هه یه .

هه‌ڵه‌ی‌ڕامیاری‌هایدیگه‌ر یه کێک له وکێشانه ی له قۆناخی دووه مدا یه خه مان ده گرێت هه ڵوێستی ڕامیاری هایدیگه ره به رانبه ر نازییه ک��ان، که من


ل��ێره دا به )هه ڵه ( ی ڕامی��اری ن��اوزه دم ک��ردووه . ئه م کێشه یه ش مشتومڕی زۆری له س��ه ر ک��راوه و هه ن��دێک له بیری��اران هه وڵیان��داوه های��دیگه ر و ب��یرکردنه وه فه لسه فیه که ش��ی تاوانب��اربکه ن و هه ن��دێکیش به رگ��ری لێده که ن و هه ڵوێستی های��دیگه ر به هه ڵه یه ک داده نێن نه ک هه ڵوێس��تێک په یوه ن��دی به ب��یرکردنه وه ی ب��وونگه رایه تی

هایدیگه ره وه هه بێت.

مه به س��تی له مێژووی فه لسه فه دا هه ن��دێک فه یله س��وف بۆ جی��اواز خۆی��ان له ڕژێمی ڕامی��اری س��ه رده مه که یان نزی��ک کردۆته وه و توشی هه ڵه ی ڕامیاری بوون. ئه فالت��ون له گه ڵ )دایۆنیس��ێوس( ی پاش��ای)س��یراکۆس( ب��وو ت��اکو ڕۆژێ��ک له س�ه ر گفتوگ��ۆیه کی فه لس��ه فی دایۆنیس�ێوس ئه فالت��ونی ک��ردبه ک��ۆیله و له ب��ازاڕدا فرۆش��تی. ئه ریس��تۆ له ئه س��که نده ری مه ک��دۆنییه وه نزی��ک ب��وو. پ��اش م��ردنی ئه سکه نده ر نه یاره کان ویس��تیان ئه ریس��تۆ بک��وژن. س��نیکا فه یله س��وفی کۆش��کی)ن��یرۆن( ب��وو. ب��ۆئه وه ی خ��ۆی له

چه وته ک��انی ن��یرۆن دوورخ��اته وه خ��ۆی کوش��ت. ڕامیارییه هیگڵ پشتگیری فریدریکی دووه می کرد. له ڕۆژهه ڵاتیشدا، به ت��ایبه تی له جیه��انی ئیس��المیدا، ئه لف��ارابی له ده رب��اری

بوو، ئیبن سینا له میری)س��ه مه نیه کان( وه سه یف ئه لده وله م هێن��ایه وه ت��اکو خ��وێنه ر نزی��ک ب��وو. من ئه م نموونانه

بزانێت، که مرۆڤ چه ند گه وره بێت له هه ڵه کردن به ده رنیه . ئینجا لێره دا ئه وپرسیاره ده که م ئای��ا های��دیگه ر ن��ازی ب��وو؟ ئه گه ر)ن��ازی( ب��وونی که س��ێک له وه دابێت بۆچه ن��د مانگێ��ک په یوه ن��دی به م پ��ارته ڕامی��ارییه وه هه بێت، ئه وا هایدیگه ر)نازی( بووه ، ئه گه ر)نازی( ب��وونیش ش��وێنکه وتنی ئای��دۆلۆجی ئه م پ��ارته ڕامی��ارییه و پش��تگیریکردنی بێت

له هه موو سیاسه ته کانی، هایدیگه ر )نازی( نه بوو.

پ��اش ه��اتنی نازییه ک��ان بۆس��ه رحوکم س��ه رۆکی1933له زانک��ۆی فرایب��ۆرگ الب��را. یه کێ��ک له و مامۆس��تایانه ی


له هه ڵبژارنه که دا بۆ سه رۆکی زانک��ۆ هه ڵ��بژێردرا های��دیگه ر ب��وو. هه ڵ��بژاردنی های��دیگه ر بڕی��اری هه م��وو مامۆس��تاکان بووه . ئه م هه ڵبژاردنه له کاتێکی ڕامیاری زۆر ناله ب��اردابوو، به ب��یروڕای من هه ڵه ی های��دیگه ر له هه ڵ��بژاردنه که یه وه به سه رۆکی زانکۆ ده ستپێده کات. ئێمه ، ئێستا ده توانین ئه م حوکمه بده ین چونکه سیاسه تی نا- مرۆڤانه ی نازییه کانمان بینی. ئه وکاته له س��ه ره تاوه ئه م سیاس��ه ته ئاش��کرا نه ب��وو. نازییه ک��ان داوای گۆڕانک��اریی شۆڕش��گێڕانه یان ده ک��رد. زۆرکه س له سه ره تاوه دڵیان به م داواکاریی��انه خ��ۆش ب��وو، به ڵام زوو، وه ک��و های��دیگه ر، نائومێ��دبوون و په ش��یمان بوونه وه . پ��اش وه رگرت��نی س��ه رۆکایه تی زانک��ۆ، های��دیگه ر که وته ژێر پاڵه په س��تۆی وه زاره تی خوێن��دنی ب��اڵاو یه کێ��تی خوێن��دکارانی ن��ازی ب��ۆ ده رک��ردنی مامۆسس��تاجوه کان و س��وتاندنی ئه وپه ڕتووک��انه ی نازییه ک��ان دژی ده وه س��تان. ب��ۆکه م ک��ردنه وه ی پاڵه په س��تۆکه و پاراس��تنی مامۆس��تا

په رتووکه کانی په رتووکخ��انه ی زانک��ۆ، های��دیگه ر جوه کان و ده س��ته ڵاتی بڕیاری��دا بچێته نێ��و نازییه ک��انه وه و ئه وه ن��ده

گه نده ڵییه بپارێزێت. پاش هه بێت زانکۆ و مامۆستاکان له و مانگ های��دیگه ر زانی، که ک��اره که ی بێس��وده و ن��اتوانێت نۆ

ده سته ڵاتی خۆی له ژوور ده سته ڵاتی ڕامی��ارییه وه داب��نێت، وازی له کاره که ی هێنا. نازییه کانیش س��زایان داو ڕێگه ی��ان پێنه دا له وانه گ��وتنه وه به رده وام بێت و ناردی��ان ب��ۆ چ��اڵ هه ڵکه ندن. های��دیگه ر له چاوپێکه وتنێک��دا ئه م ڕووداوه به م

شێوه یه ده گێڕێته وه ،

نیه . من ده توانم من نازانم چۆن. وه ڵامم بۆ ئه م پرسیارهبیسه لمێنم، که ئه مه بوختانه . کاتێک بووم به سه رۆکی

زانکۆ توانیم دوو مامۆستای جو، پرۆفیسۆر)تانهاوسه ر(ی پزیشکی و پرۆفیسۆر)ڤۆن هێڤس(، که جسه رۆکی کۆلی

وه رگ��رت، له س��ه رکاره له دوایی��داخه ڵاتی ن��ۆبڵی له فیزیاکانیان

بهێڵمه وه . وه زاره ت داوای ده رکردنیانی کرد، به ڵام من


داواک��ارییه که ی وازاره تم ڕه ت��دایه وه . ئه مه ش ئه وه ده رده خات،

مامۆستایه له شوێنی خۆیان دانێم که ناماقوڵه من ئه م دووو

مامۆستای منه به ناشرینی مامه ڵه ی له گه ڵ هوسرڵدا، کهله گه ڵدا بکه م. تانانه ت ڕێگه م به مامۆستا وخۆێندکاره کان

124نه دا دژی پرۆفیسۆر)تانهاوزه ر( خۆپیشاندانیان هه بێت.

نازییه کان ئه وه نده له هایدیگه ر ناڕازبوون ته نانه ت یه کێ��ک که پاش وه رگرت��نی دکت��ۆراکه ی له خوێندکاره کانی پێشوی،

له ژێرده س��تی های��دیگه ردا، له وزانک��ۆیه کرابه مامۆس��تا و ن��اوی)دکت��ۆر ه��انکه ( ب��وو، کراب��وو به س��یخوڕ به س��ه ر های��دیگه ره وه . دکتۆره��انکه ڕێ��زی های��دیگه ری مامۆس��تای ده گرت، بۆیه که های��دیگه ر وانه ک��انی له س��ه ر فه لس��ه فه ی نیتشه دستپێکرد و دژی نازییه کان له وانه کانیا ده دوا، دکت��ۆر

داوای له هه یدیگه ر کرد، که ئاگای.هانکه خۆی ئاشکراکردله خۆی بێت. که واته پ��ارتی ن��ازی ت��ۆی له ژێرچاودێری��دا:دێرش��پیگل

دانابوو؟ دوایی زانیم، که ڕێگه ش��یان نه ده دا:های��دیگه ر

خوێن��دکاره کان ئام��اژه ب��ۆ نوس��راوه کانم بکه ن، به ت��ایبه تی بڵاوکراوه کانم له سه ر ب��یردۆزی ڕاس��تی الی )ئه فالت��ون( و

له 1936وانه ک��انم له س��ه ر )هۆڵ��ده رلن(، که له س��اڵی خوێندنگای )جێرمه نیک( له )ڕۆما( پێشکه شم کردن.

گۆڤاری الوانی Wille und Machtهه روه ها یه کێتی له الیه ن هیتله ره وه بڵاوک��رایه وه هێرش��م کرایه س��ه ر. ئه وانه ی ده ی��انه وێت زی��اتر له م ب��اره یه وه ب��زانن ده ت��وانن ئه و

Volkڕه خن��انه ش بخ��وێننه وه ، که له گۆڤ��اری im Werden

مارتن هایدیگه ر، گفتوگۆیهک له گه ڵ هایدیگه ردا، وه رگێڕانی 124 ،71له ئینگلیزییه وه ، د. محه مه د که مال، کتێبی گیرفان ژماره

36، الپه ڕه2005ده زگای چاپ وپه خشی سه رده م، سلێمانی،


ن�اوی منی��ان1937 له من گیران. له س�اڵی 1934له ساڵی له لیس��تی به ش��داربوونی ک��ۆنگره ی دێک��ارت له پ��اریس

. 125ده رهێنا

)ک��ارڵ ب��ارت( یش ب��ۆ چ��اڵ هه ڵکه ن��دن ب��ۆ:دێرش��پیگل سنوری سویسرا برا.

مه به س��ت[ ئه مه سه یر ڕووی��دا. س��ه رۆکی زانکۆ:هایدیگه ر های��دیگه ر دان��را. ئه وس��ه رۆکی زانک��ۆیه یه پ��اش الچ��وونی

داوای کۆب��وونه وه ی مامۆس��تایانی ک��رد. گوت��ارێکی ب��ۆ] که تیای��دا جه خ��تی له س��ه ر ئه و خ��اڵه ده کرد خوێن��دینه وه ،

ئه ودانیه و بڕیاره ک��انی جیاوازی له نێوان بۆچوونی پ��ارتی و ئه و بڕیاره کانی پ��ارتین. له وێ��دا مامۆس��تاکانی ک��رد به سێ ده سته و تاقمه وه : ده سته ی یه که م ئه و مامۆستایانه ب��وون،

که ده بوایه وازیان له

کاره که ی��ان بهێن��ایه . دووه م، ئه وانه ی ت��اکو ڕاده یه ک نه کبه ته واوی ده توانن

مامۆس��تایه تی بکه ن و ده رن��اکرێن. س��ێیه م ،ئه ومامۆستایانه ی له جێگای خۆیاندا

ده مێننه وه و ده رن��اکرێن. ئه ومامۆس��تایانه ، که ده ب��وایه به ته واوی وازیان له

مامۆستایتی بهێن��ایه و ده رک��ران)های��دیگه ر و ڕێنه ر( ب��وون. گه ڕانه وه م له چ��اڵ شپا1945-�� 1944له زس��تانی

وب��یرکردنه وه ( هه ڵکه ن�دن ک�ۆڕێکم له س�ه ر)شێعرونوس�ین به س��ت. ب��یری ئه م ک��ۆڕه به رده وامیه ک ب��وو له ب��یری نێ��و

به ر پ��ارتیندژوه س��تان ب��وو به را وانه کانم له سه ر)نیتشه ( و. 126نازی

41- 40هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 12543- 42هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 126


بێگوم��ان ئه وان له گه ڵ بیروڕافه لس��ه فیه کانی های��دیگه ردا ه��اوڕانه بوون هه ڵه ڕامی��ارییه که ی های��دیگه ریان کردبه دارده ستێک بۆ ڕه خنه گرتن له هایدیگه رو ناوزڕان��دنی ئه م فه یله سوفه ، که بۆپاراس��تنی زانک��ۆکه ی خ��ۆی توش��ی ئه وهه ڵه یه ک��رد و، زووش خ��ۆی لێ ڕزگ��ارکرد. ئه وانه ی دژی هایدیگه رن ته نیا هه ڵه که ی هایدگه ر ده بینن و ن��اڕواننه ئه و بارودۆخ و س�زادانه ی های��دیگه ر تێی��داژیا. ن��ابینن چ��ۆن نازییه ک��ان مامه ڵه ی��ان له گه ڵ های��دیگه رداکردووه و زینی��ان پێگه یاندووه . هان��ا ئاره ن��دت، که خوێن��دکارێکی های��دیگه ر و کچه ج��وله که یه ک ب��وو له گه ڵ های��دیگه ردا یه ک��دیان خۆشده ویس��ت له نامه یه ک��دا ڕه خنه له های��دیگه ر ده گ��رێت، گ��وایه های��دیگه ر په یوه ن��دییه کۆمه ڵایه تیه کانی خ��ۆی له گه ڵ هاوڕێ و خوێندکاره جوه کاندا بڕیوه . هایدیگه ر له نامه یه کدا

دا له نامه یه ک��دا به م ش��ێوه یه وه ڵامی1933له زس��تانی .127ده داته وه

ئه وه ی تۆ باسیده که یت و بیستوته بوختانه ............

من ئێستا ڕوخسه تم وه رگرتووه و له زانکۆنیم پێشڕوخسه ته که م خه ڵکم ئاگادارکرد، که ده مه وێت

ته نیابم و هیچ پڕۆژه یه ک وه رناگرم.ئه وخوێندکاره ی ئێستاالمه و ده یه وێت دکتۆراکه ی

له گه ڵ مندابکات جوله که یه .ئه وخوێندکاره ی هه موو مانگێک دێته الم و ڕاپۆرت

له باره ی نامیلکه که یه وه پێشکه ش ده کات جوله که یه .ئه وخوێندکاره ی هه فته ی پێشو نوسراوه که ی بۆناردم

( فه یله سوفێکی ژنه و خویندکاری1975-1906هانا ئارندت) 127 هایدیگه ر بوو. له گه ڵ هایدیگه ردا تاکو کۆتایی ژیانیان یه کدییان

خۆشده ویست و په یوه ندییان هه بوو. هانا پاش هاتنی نازییه کان، له وێ ژیا. کۆچی کرد ووه کو زۆر ڕۆشنبیری جو بۆ ئه مه ریکا

نامه کانی نێوان هایدیگه ر و هانا چه ندجارێک به په ڕتووکبڵاوکراونه ته وه .


بیخوێنمه وه و سه رنجی خۆمی بده مێ جوله که یه .ئه و دووخوێندکاره ی)نۆت گیماین شافت( من له زانکۆ

وه رگرتن جوله که ن. جێگه م بۆئه وخوێندکاره ی له ڕێگه ی منه وه زانکۆ بۆخوێندن بۆ

ناردی جوله که یه . ڕۆما ئه وه ی من به ن��ازی و دژی ج��وله که داده نێت ب��ابێت ئه م

کارانه بکات.بێجگه له مه ش من ده ساڵ له مه وبه ر له زانکۆی ماربۆرگ

نه گۆڕاوم. له گه ڵ جوله که دا چۆن بووم، ئێستاش وام وئه ی په یوه ندیم له گه ڵ هاوڕێکانم)وه کو، هوسرڵ، مێش،

. 128کاسیره رو ئه وانی دی( .129له سه رو ئه مانه شه وه په یوه ندیم له گه ڵ تۆدا تێکنه چووه

ئه وانه ی له ژێر ده ستی هایدیگه ردا خوێن��دوویانه و ڕێ��زێکی زۆری��ان ب��ۆ مامۆس��تاکه یان دان��اوه و ئه مڕۆجێگ��ایه کی دیاریکراویان له جیهانی فه لسه فه دا هه یه ، وه کو هه ربه رت مارکۆز، هانا ئارنت، کارل لویس، هانس جوناس جوله که ن و هایدیگه ر به )نازی( له قه ڵه م ن��اده ن. ته ن��انه ت گاده م��ارو ڕۆتری و شومان و لێوناردو پوگله رو دێریدا هه ڵوێسته که ی هایدیگه ر به هه ڵه یه کی ڕامیاری داده نێن و هایدیگه ر ناخه نه

.130نێو به ره ی نازییه وه

ئه م هاوڕێیانه ی هایدیگه ر جوله که بوون. 128129 Ursula Ludz )ed.(. Letters 1925-1975: Hannah Arendt and Martin Heidegger, New York: Harcourt Inc. 2004. P. 52130 Iain D. Thomson. Heidegger on Ontotheology, Combridge : Combridge Universty Press, 2005. P. 80


له پێشتر باسمانکرد، که هایدیگه ر، بۆ پاراس�تنی زانک��ۆکه ی بووبه ئه ندامی پارتی ده س��ته ڵاتمه دار. به ڵام ئه ن��دامێتی ئه و

به ناو بوو، چونکه بیروب��اوه ڕی ڕامی��اری و فه لس��ه فی ته نیا ئه و)ن��ازی( نه ب��وو. ئه ن��دامێتی ی��ان ئه و هه ڵه ڕامی��ارییه ب��ۆ به رژه وه ندی زانکۆکه ی ب��وو. نازییه ک��انیش له س��ه رکێش و ب��یرکردنه وه ی س��ه ربه خۆی های��دیگه ر ن��اڕازیبوون و های��دیگه ریان به یارودڵس��ۆزی خۆی��ان دانه ده ن��ا. ب��ۆیه په یوه ن��دی نێ��وان های��دیگه ر و ده س��ته ڵات له )ن��ۆ( مان��گ

تی زیاتری نه خایاند. پاش وازهێنانی هایدیگه ر له سه رۆکایه ڕازی نه ب��وو مامۆس��تاجوه کان زانک��ۆ له س��ه ر ئه وه ی به وه

له زانکۆ ده ربکات، هایدیگه ر سزادرا. له س��ه رۆکی زانک��ۆ و و تکێشمامۆس��تای فه لس��ه فه وه ک��رابه زەحم

بۆچ��اڵهه ڵکه نین ڕه وانه ی س��نووری سویس��راکرا. پ��اش ڕوخان��دنی نازییه ک��ان ج��ارێکی دیکه های��دیگه ر به ت��اوانی

ڕێگه ی1950ب��وون به ن��ازی س��زادرایه وه و ت��اکو س��اڵی پێنه درا له زانک��ۆ وانه بڵێته وه . ئه وانه ی له م کاته ش��دا به رگریی��ان له های��دیگه ر ک��رد چه ن��د بیری��ارو خوێن��دکاره جوه ک��انی های��دیگه ر ب��وو. ئه م ڕووداوه ئه وه ن��ده ئ��ازاری های��دیگه ری دا، که بۆم��اوه یه کی زۆر توش��ی نه خۆش��ی ده روونی کرد و نزیکه ی ده ساڵیش له ژوورێکی بچوکی نێ��و دارس��تانێکدا به ته نی��ا ژی��او که س��انێکی که م ده ی��انتوانی

. 131بیبینن

پێویس��ته ئه وخ��اڵه ش بخه ینه به رچ��او، که هه ن��دێک نوس��ه ر هه وڵیان��داوه به ن��ازیبوونی های��دیگه ر ب��ه ب��یرکردنه وه ی فه لسه فی های��دیگه ره وه ببه س��تنه وه . ڤیکت��ۆر فاری��اس له

جه خت له سه رHeidegger and Nazismپه رتووکه که یدا به ناوی په یوه ندی نێوان ئایدیۆلۆجی نازییه کان و

له زانکۆ ده رکرا1945هایدیگه ر له ساڵی 131 وله سه رهه ڵه ڕامیارییه که ی ڕێگه ی پێنه درا وانه بڵێته وه و له ئاکامدا

مافی وانه 1950توشی نه خۆشی مێشک بوو. له ساڵی . کرابه پرۆفیسۆری فه خری1951گوتنه وه یان دایه وه و له ساڵی


ئای��ا چی په یوه ن��دییه ک. 132فه لس��ه فه ی های��دیگه ر ده ک��ات له نێوان ئای��دیۆلۆجی نازییه ک��ان و فه لس��ه فه ی های��دیگه ردا هه یه ؟ به ب��یروڕای من هه وڵ��دانه که ی ڤیکت��ۆر فاری��اس ب��ۆ س��ه پاندنی ئه م په یوه ن��دییه له هه وڵ��دانی ئه وبیری��ارانه

ویس��تیان فه لس��ه فه ی نیتش��ه بکه ن ده چێت، که به ئایدیۆلۆجی نازییه کان. هایدیگه ر له ئاستی ئه م بیریارانه دا و دژی هه وڵدانه که یان چه ن��د وانه یه کی له سه رفه لس��ه فه ی

. له زانکۆ پێشکه ش��کرد1940-�� 1936نیتشه له ساڵه کانی له و وانانه دا به ئاش��کرا دژی نازییه ک��ان ده دوێت و ده یه وێت

. چ��ۆن133و ت��اوانه دوورخ��اته وه فه لس��ه فه ی نیتش��ه له ده گ��ونجێت های��دیگه ر، که هه وڵ��ده دات نیتش��ه و فه لسه فه که ی له و تاوانه بپارێزیت و به رگریلێبک��ات خ��ۆی به و تاوانه دا بڕوات و بێده نگ بێت؟ هایدیگه ر خ�ۆی ده ڵێت،

به رده وامییه ک بوو له بیری نێ��و وانه ک��انم )بیری ئه م کۆڕه( 134له سه رنیتشه و دژوه ستان بوو به رابنه ر پارتی نازی.

بێجگه له مه ، شیکردنه وه بوونگه رایه تیه که ی ب��وونی م��رۆڤ له )ب��وون و ک��ات( دا، که ب��اوه ڕێکی نه گ��ۆڕی های��دیگه ره

قۆناخی دووه میشدا هایدیگه ر نک��ۆڵی به بوونی مرۆڤ و له له م ب��اوه ڕه ی نه ک��ردووه ، دژی ئای��دۆلۆجی ڕامی��اری نازییه ک��انه . له م ش��یکردنه وه یه دا جه خت له س��ه ربوونی

ب��ۆ.ڕه س��ه ن و دامه زران��دنی پڕۆژه ک��انی ب��وون ک��راوه

ئه م په ڕتووکه ڤیکتۆر فاریاس به زمانی فه ره نسی له ساڵی 132 و پۆل باریل وه ریگێڕا بۆ1989 بڵاویکرده وه وله ساڵی 1987

ئینگلیزی. بڕوانه : د. محه مه د که مال، نیتشه و پاش تازه گه ری، 133

.200- 195 الپه ره 2006ده زگای سه رده م سلێمانی مارتن هایدیگه ر، چاوپێکه وتنێک له گه ڵ هایدیگه ردا، 134

د. محه مه د که مال، کتێبی گیرفان وه رگێڕانی له ئینگلیزییه وه 43، الپه ڕه 71ژماره


هایدیگه ر، مرۆڤ ده بێت خاوه نی پڕۆژه کانی ب��وونی خ��ۆی خ��ۆی بێت و هه وڵب��دات به و ن��اوه ڕۆکه ی بگ��ات، که

ده یه وێت. مرۆڤیش)دازاین( خ��ۆیه کی هه مه کی هیگڵی نیه و خۆی تاکه که سه . هه موو چه مکێک، وه ک��و چه مکی خ��ۆی هه مه کی له ژوور خۆی هه نده کی تاکه که سه وه ده بێته ه��ۆی سه رهه ڵدانی ناڕه سه نی و نامۆیی. خۆی هه مه کی خاوه نی به ه��ای هه مه کی و نه گ��ۆڕه و ڕێگه ی س��ه رهه ڵدانی جیاوازییه کانی نێوان تاکه کان ده به ستێت و نامۆیان ده کات. بزوتنه وه ی ڕامیاری نازییه کان باوه ڕیان به جی��اوازی نێ��وان تاکه ک��ان نه ب��وو. که لت��وورێکی ڕامی��اری بازاڕیی��ان هێن��ایه ک��ایه وه ، که هه م��وو تاکێ��ک ده ب��وایه وازی له تایبه تمه ن��دێتی ب��وونی خ��ۆی بهێن��ایه و ش��وێن ئه وکه لت��ووره ڕامی��ارییه بکه وتایه . ئه م ش��ێوه ی ب��وونه ب��ۆ های��دیگه ر ناڕه س��ه نانه و

. به درێ��ژایی ته مه نی دژی وه س��تاوه ن��امۆبوونه ، که هه روه ه��ا، های��دیگه ر، هه رچه ن��ده ڕه خنه ی خ��ۆی له س��ه ر

فه لس��ه فه ی س��ه ربه نه رێتی مارکس��یزم هه یه و به مێتافیزیکی ته کنه کل��ۆجی داده نێت، هێش��تا له وب��اوه ڕه دایه ته فس��یری م��ارکس ب��ۆ م��ێژوو باش��ترینه و بیری��اران

. 135نه یانتوانیوه تێپه ڕیبکه ن

ئای��ا بیری��ارێکی ن��ازی ده ت��وانێت به م ج��ۆره ته ماش��ای خاڵێکی دیکه ی گرن��گ ته فسیری مارکسی بۆ مێژووبکات؟

ب��ۆ به رگریک��ردن له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر و پاراس��تنی له و بوخت��انه ، باس��کردنی کێش��ه ی)جی��اوازی( یه

بنه م��ایه کی له فه لس��ه فه ی های��دیگه ردا. جی��اوازی که ئۆنتۆلۆجی له بوونی مرۆڤ��داهه یه ، زاراوه یه کی فه لس��ه فی سه ره کییه له بیروب��اوه ڕی های��دیگه ردا. ڕه س��ه نیه تی ب��وون

.نرەس تاکىجياواز . ناداترھبه بێ جی��اوازیستاکه تاک ره سه نیه تی ئه و جياوازی

135 Martin Heidegger. “Letter on Humanism”, in Basic Writings, p. 243


سه قامگیر ده کات و به )تایبه ت( دای��ده نێت. له فه لس��ه فه ی ( به ڵامSameهای��دیگه ردا تاکه ک��ان له یه ک��دی ده چن)

( بێبه ش نین. ۆنوس��راوه که یDifferenceله جی��اوازی )Identityهای��دیگه ر and Difference1957 له س��اڵی ، که

نوس��راوه ، جه خت ک��ردنه له س��ه ر ئه م ش��ێوه لێکچ��ون و به ب��یروڕای من ڕه هه ن��دێکی ڕامی��اری هه یه . جی��اوازییه و

هایدیگه ر نایه وێت جیاوازییه کان له ناوبچن، ی��ان باش��تروایه بڵ��ێین، که به بۆچ��وونی فه لس��ه فی ئه و )جی��اوازی( ڕاس��ته قینه یه کی زه قه و ن��ابێت فه رام��ۆش بک��رێت. لێکچونیش به ته واوی و به بێ جیاوازی مه ح��اڵه . له ب��وارێکی ڕامیاریی��دا ده س��ته ڵاتێک هه وڵی گه یش��تن به لێکچ��ونێکی ته واو ب��دات و جیاوازییه ک��ان بس��ڕێته وه ، ئه و ده س��ته ڵاته ده بێت به داگ��یرکه رو چه وس��ێنه ر و تاکه ک��انی ک��ۆمه ڵ نامۆده کات. ئایدیۆلۆجی نازییه ک�ان له م ڕه هه ن��ده ناله ب�اره بێبه ش نه ب��وو. نازییه ک��ان ده یانویس��ت له نێ��و ڕژێمه ڕامیارییه که یان��دا جیاوازییه ک��ان س��ه رکوت که ن و لێکچ��ونێکی ڕووتک��راوه به س��ه رهه موو الیه نێکی ژیان��دا بس��ه پێنن. ته ن��انه ت رژێمه که بڕی��اری له س��ه ر هه ڵ�بژاردنی

ئه م ج��ۆره هونه رو زمان و ڕه نگه ک��انیش ب��ۆ خه لکی ده دا. ئای��دیۆلۆجی و ش��ێوه ی ب��وونه له فه لس��ه فه ی های��دیگه ردا

جێگه ی نابێته وه .

‌له‌ب@@@@@یرچوونی‌ب@@@@@وون‌و‌هیچگه‌رایه‌تی‌و‌نه‌رێکانی‌ئاکامه

های��دیگه ر تێگه یش��تن و ته فس��یری خ��ۆی ب��ۆ م��ێژووی گه شه کردنی بیرکردنه وه ی فه لس��ه فی هه یه . ئه م م��ێژووه ، له سه رده می ئه فالت��ونه وه به له ب��یرچوونی ب��وون داده نێت. له ب��یرچوونی ب��وون و گه ڕانه وه ی ت��وێژینه وه فه لس��ه فیه کانیش ب��ۆ ڕاس��ته قینه یه کی له )ب��وون( که م��تر وله س��ه ر)ب��وون( ڕاوه س��تاویش ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی به ره و هیچگه رایه تی و چه ن��د ئاک��امێکی نه رێ ده ب��ات، که


لێره دا ڕوونیانیانده که ینه وه .

پرس��یاری فه لس��ه فی س��ه باره ت بۆ های��دیگه ر گه وره ت��رین . ئه م پرس��یاره س��ه رچاوه و بن��اخه ی136وات��ای ب��وونه

پرس��یاره کانی دیکه یه ، چ��ونکه )ب��وون( س��ه رچاوه ی هه مووش��تێکه و هه بووه ک��انی له سه رڕاده وه س��تێت. بنه ڕه تێکی له بنه ڕه ت به ده ره ، که له هه مووش��تێک زی��اتر لێم��انه وه ن��زیکه و هێش��تا له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیدا خ��راوه ته په راوێ��زه وه و به )هیچ( دان��راوه و له ب��یرچۆته وه . له ب��یرچوونه وه ی ب��وون به درێ��ژایی م��ێژووی فه لس��ه فه له ئه فالت��ونه وه ب��ۆ نیتش��ه بۆته ه��ۆی ن��امۆبوونی ب��یرکردنه وه له ڕاسته قینه و بنه ڕه تی خۆی. هایدیگه ر له په ڕتووکی)بوون و ک��ات( دا س��ێ هۆک��اری ب��ۆ له ب��یرچوونی ب��وون دان��اوه ، که له به شی دووه می ئه م پ��ڕۆژه یه دا ڕوونم��ان ک��ردۆته وه . له م قۆناخه ش��دا له ئاکامه ک��انی له ب��یرچوونه که ده دوێین. له بیرچوونی بوون له ئه فالت��ونه وه س��ه ره تای س��ه رهه ڵدانی

Essentialismشێوازێکی دیکه ی مێتافیزیکه و به ناوه ڕۆکگه ری ناس��راوه . به دی��دی ئه فالت��ون ڕاس��ته قینه )ب��وون( نیه ، کۆمه ڵێ��ک ف��ۆرم )ئای��دیا( ی هه مه کی به رزن و ئه و فۆرم��انه ش)ن��اوه ڕۆکی( هه مووش��تێکن وهیچ ش��تێک به بێ

ئه وان نیه ونابێت.

ن��اوه ڕۆکگه رایه تی له م��ێژووی فه لس��ه فه دا له ئه فالت��ونه وه ب��ووه به ف��ێرگه یه کی فه لس��ه فی دامه زراو و دژی ف��ێرگه ی ب��وونگه رایه تی هه وڵی پێشخس��تنی سیس��ته مه

مێتافیزیکییه که ی داوه .

ئه م ف��ێرگه یه ، به ب��یروڕای های��دیگه ر، به نیتش��ه

136 Martin Heidegger. Contributions to Philosophy (From Enowing), p. 5


. چ��ۆن ن��اوه ڕۆکگه رایه تی ده بێته ه��ۆی137کۆت��ایی دێت س��ه رهه ڵدانی هیچگه رایه تی؟ وه ڵامی ئه م پرس��یاره

به ب�یروڕای های�دیگه ر به س�تراوه به وه ڵام��دانه وه ی گه وره ت��رین پرس��یاری فه لس��ه فی س��ه باره ت

وNihilبه )ب��وون(. ئای��ا)ب��وون( چیه ؟ ب��وون)هیچ( ه ئه وه ی هه یه ن��اوه ڕۆکه له ش��ێوه ی فۆرمه نیتش�ه . هه مه کییه کان، ویس�تی ژی�ان ی�ان ویس�تی ه�ێز بۆ

بڕیاردان له سه ر)بوون( به )هیچ( دامه زراندنی بناخه ی مێت��افیزیکێکه به ن��اوی هیچگه رایه تی. له م ج��ۆره

ڕووه وه ، هیچگه رایه تی و ناوه ڕۆکگه رایه تی دووناون ب��ۆ ش��ێوه یه ک بۆچ��وونی مێت��افیزیکی. ب��یرکردنه وه ی

های��دیگه ر به رانبه ر ئه م ش��ێوه مێتافیزیکه نه رێیه . هیچگه رایه تی، ب��ۆ138)نێگه تیڤه ( و ڕه تی��ده داته وه

.139های��دیگه ر، ش��ێواندنی)ڕاس��تی( و)ت��اریکبوونی جیه��انه ( چ��ونکه ئاک��امی له ب��یرچوون و له په ڕاوێ��ز دان نی ڕاس��ته قینه وه په ی��دابووه . ب��ارودۆخی ن��امۆبوونی

بیرکردنه وه ی فه لس��ه فیه له وڕاس��ته قینه یه ی به )هیچ( دان��راوه و ب��ایه خی پێنه دراوه ، که له کاتێک��دا ب��یرکردنه وه به بێ ئه وڕاس��ته قینه یه ڕوون��ادات.

که واب��وو، هیچگه رایه تی، له م بۆچ��وونه وه ، دان��انی بنه ڕه ته به )هیچ(. ڕه تدانه وه ی ڕاسته قینه ی بوون

و ڕاوه ستانی بیرکردنه وه یه له سه ر جۆرێک)هه ب��وو(، که ئه و هه بووه ش پێویستی به راسته قینه ی بوونه و

له س��ه ری ڕاده وه س��تێت. له هیچگه رایه تی��د، ب��یرکردنه وه . هه وه ها بڕوانه :78هه مان سه رجاوه ، الپه ڕه 137

Martin Heidegger. Nietzsche, vol.4, pp. 4-5138 Martin Heidegger. Contributions to Philosophy )(, p.79 )From Enowing)139 Martin Heidegger. An lntroduction to Metaphysics, translated by Ralph Manheim, New York: New York State Univestiy Press, 1987. P. 38


بن��اخه ی خ��ۆی به )هیچ( داده نێت و به و )هیچ( ه وه خ��ۆی ڕاگیرده ک��ات. ب��ۆچی های��دیگه ر نیتش��ه به دوا بیری��اری هیچگه رایه تی داده نێت و وه ک��و ش��وێنکه وتوویه کی نه ری��تی مێتافیزیکی ئه فالتونی ته ماش��ایده کات؟ ب��ۆ گه لێکم��ان ئه م بۆچوونه ی هایدیگه ر گومانلێکراوه ، نیتشه به ئاشکرا ڕه خنه له هه ڵوێسته هۆشگه رایه تیه که ی ئه فالتون ده گ��رێت و دژی ڕاده وه س��تیت. له چی ڕوویه که وه های��دیگه ر ده ڕوانێته په یوه ن��دی نیتش��ه به ئه فالت��ونه وه ؟ وه ک��و باس��مکرد، پێناسکردنی هیچگه رایه تی له الیه ن هایدیگه ره وه وابه س��ته به له بیرچوونی بوون یان دان��انی ب��وون به هیچ و گه ڕانه وه ب��ۆ س��ه رچاوه یه کی مێت��افیزیکی دیکه . ئه گه ر مێتافیزی��ک له ئه فالت��ونه وه خ��رابێته گه ر، ئه وا ئه فالت��ون یه که م بیری��اری هیچگه رایه ت��ییه ، نه ک له به رئه وه ی ب��وونی )س��ه ده مێکی هۆشه کی( و مه به ستێکی له پێشتر بۆجیه��ان ڕه ت��ده داته وه ، به ڵکو ئه فالتون )بوون( به بنه ڕه ت و سه رچاوه دانانێت. ب��ۆ دامه زران��دنی بنه ڕه ت ده گه ڕێته وه ب��ۆ ف��ۆڕمه هه مه ک��ییه به رزه ک��ان و ب��وون له بیرده ک��ات. له کاتێک��دا، ئه گه ر ئه م فۆرمه به رزانه ش هه بن و دروست بن، هێش�تا ب�ۆ بوونی�ان

پێویستیان به )بوون( ه .

به درێژایی م��ێژووی فه لس��ه فه ئه م هه ڵوێس��ته ی ئه فالت��ون به ش��ێوازی جی��اواز چه ن��د جارێ��ک س��ه ریهه ڵداوه ته وه . دواج��اریش نیتش��ه خ��ۆی له قه ره ی ئه م کێش��ه یه داوه ته وه وازی له )ب��وون( هێن��اوه و )ویس��تی ه��ێز( ی به بن��اخه وناوه ڕۆکی هه مووشتێک داناوه . هه رچه ن��ده ویس��تی ه��ێز، وه کو فۆرمه هه مه کییه ک��انی ئه فالت��ون له جیه��انێکی به رزی

یه و له س��ه ر ئه و دیو هه ستکردنه وه نیه ، هاوک��ات )هه ب��وو( ویس��تی ه��ێز بنه ڕه تێکی.)ب��وون( ڕاده وه س��تێت

که چی به دوا ڕاس��ته قینه و ڕاس��تی نیه ، له بنه ڕه تبه ده ر بوونیش��ی به )هیچ( دان��اوه . له الی ئه فالت��ونیش ف��ۆرمه .هه مه کییه به رزه کان دوا ڕاسته قینه و ڕاستیه دووره ک��انن

هه مووش��تێک به م��انه وه گرێ��دراوه و)ب��وون( یش ، که


بنه ڕه تی فۆرمه کانیشه باسنه کراوه .

س��ه رده می ئێمه له ڕووی زانس��تیه وه زۆرکه س داده نێت. سه رده می ته کنه ل��ۆجی به سه رده می ته کنه لۆجی

به بیروڕای هایدیگه ر بناخه ی مێتافیزیکی خۆی هه یه . ئه گه ر مێتافیزی��ک ئۆنتۆل��ۆجی بێت، هیچ س��ه رده مێک و هیچ به ش��ێکی ئۆنتۆل��ۆجی)سروش��ت و م��ێژوو( له تێڕوانی��نی مێتافیزیکی��انه به ده رنیه . س��ه رده می ته کنه ل��ۆجی ئه مڕۆش��مان خ��اوه نی تێڕوانی��نی مێت��افیزیکیه . ئه و مێت��افیزیکه ش )هیچگه رایه تی( یه ، چ��ونکه ته کنه لۆجی��ا، که له دوایی��دا باس��یده که ین، دیس��انه وه ب��وون فه رام��ۆش ده ک��ات و به ڕاس��ته قینه یه کی دیکه ی داده نیت. ئای��ا ئاک��امه نه رێک��انی هیچگه رایه تی چین؟ له چی روویه که وه هیچگه رایه تی ی��ان له ب��یرچوونی ب��وون نه رێیه ؟ له س��اڵی )

( ه وه هایدیگه ر له چه ند نوسراوێکدا الیه نه نه رێکانی1935Lettersهیچگه رایه تی ڕوونک��ردۆته وه . له نوس��راوه که یدا on

Humanismله بیرچوونی ب��وونی به دوورک��وتنه وه له وڵات و بێوڵاتی و مه نفا داناوه . له نوسراوێکی دیکه دا له ب��یرچوونی ب��وونی به )ت��اریکبونی جیه��ان( ناوزه دده ک��ات. له هه م��ان

نوسراودا چوار ئاکامی نه رێ ده ستنیشانده کات:

هه ڵهاتنی خواکان.-1ڕوخاندنی زه مین.-2سه رهه ڵدانی ناڕه سه نی.-3. 140زۆربوونی که سانی پله مامناوه ندی-4

ب هه رچه نده های��دیگه ر وش��ه ی)خواک��ان( ی به کارهێن��اوه ،ممبو� مه به ستی ستى� له به ستێنی� ئاینییه وه� دووره

الدان له بیروب��اوه ڕی ئ��ایینی و گه ڕانه وه ب��ۆ بێ��بڕوایی نیه .

). زاراوه ی)مامناوه ندی( یم بۆ 45هامان سه رچاوه ، الپه ڕه 140mediocre). ی ئینگلیزی داناوه


هه روه ها وشه ی )خواکان( کۆیه و ئام��اژه به چه ن��د خ��وایه ک ده کات نه ک خوایه کی تاک و ته نیا و خ��اوه ن ده س��ته ڵاتێکی ڕه های هه ن��دێک له ئایینه ک��ان. ئه م وش��ه یه ش هێم��ایه که و ئام��اژه ب��ۆ جۆرێ��ک له ب��وونی دازاین ی��ان ئه و ش��ێوازه ڕه سه نه ی بوون ده کات، که خاوه نی ده سته ڵاتی داهێنانه و ده توانێت ناوه ڕۆکی دابهێنێت. )داهێن��ان( خه س��ڵه تێکه الی هایدیگه ر بوونه ڕه س��ه نه کان و الی نیتش��ه س��وپه رمانه کان

له نێ��و ئاینیش��دا ته نی��ا)خواک��ان( )م��رۆڤه به رزه ک��ان( و . هه ڵهاتنی خواکان، له م بۆچوونه وه ، له ن��اوبردنی141هه یانه

ده سته ڵاتی داهێنانی مرۆڤه . ئه م له ناوبردنه ش ڕاس��ته وخۆ ( ی ئاک��امه نه رێک��انه وه هه یه ،4( و )3په یوه ندی به خ��اڵی )

له سه ره وه ڕیزمانکردوون. هه ڵهاتنی م��رۆڤی ڕه س��ه ن که و داهێنه ر جێگه ب��ۆ س��ه رهه ڵدانی ب��وونی ناڕه س��ه ن خۆش��ده کات. کۆمه ڵێ��ک له ت��اکه پله مامناوه ن��دییه کان

( په یوه ن��دی به و4،3،1پێک��ده هێنێت. ئه م س��ێ ئاک��امه ) ک��اریگه رێتیه وه هه یه ، که هیچگه رایه تی به س��ه ر ب��وونی

( دا ک��اریگه رێتییه که 2م��رۆڤه وه جێ��ده هێڵێت. له ئاک��امی )پاوه . به سه ر )زه مین( یان ژینگه ی مرۆڤدا داس

له هیچگه رایه تی، به ت��ایبه تی هیچگه رایه تی س��ه رده م، که ب��یرکردنه وه ی مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ادا به ته واوی به رجه س��ته ب��ووه ژینگه ی ش��ێواندووه و ب��ۆته ه��ۆ ب��ۆ

ڕووخاندنی زه مین.

هیچگه‌رایه‌تی‌و‌ناوه‌ڕۆکی‌ته‌کنه‌لۆجیا ت��وێژینه وه که ی های��دیگه ر له س��ه ر ته کنه لۆجی��ا س��ه باره ت به کێش��ه ی پێش��که وتنی زانس��ت و پیشه س��ازی نیه . هه وڵ��دانێکه ب��ۆ ناس��ینی )ن��اوه ڕۆک( ی ته کنه لۆجی��ا و

له به رئه وه ی )داهێنان( پڕۆسه ی په یداکردنه له نه بوونه وه بۆ 141 بوون، له نێو ئایینه کانداخه سڵه تێکی یه زدانییه و ته نیا خوا

بۆ دژوه ستانی هۆکارێکه مهش ئهخاوه نی ئه م ده سته ڵاته یه ،ئیسالمخوازه توندڕه وه کان به رانبه ر هونه ر.


له چیه تی ته کنه لۆجیا ده کۆڵێته وه . ت��وێژینه وه ش س��ه باره تبه ناوه ڕۆک ی��ان چیه تی ش��تێک به ئۆنتۆلۆجی��ا ی��ان بیرکردن

مێتافیزیکمان گروەی�� دا ت . له به رئه مه ش��ه دهوە�� به ت��وێژینه وه که ی های��دیگه ر ئۆنتۆلۆجی��انه یه و ته کنه لۆجیا

نه ری��تێکی زاڵب��وی مێت��افیزیکی س��ه رده مه که مان داده نێت، که ل��ه به ر ڕۆش��نایی ئه م نه ریته دا م��رۆڤی س��ه رده م له واتای بوون و خۆی ده گات. دیسانه وه ئام��اژه ب��ۆ ئه وخ��اڵه

های��دیگه ر ڕه گوڕیش��ه ی ئه م نه ریته ده که م، که میت��افیزیکییه ی ته کنه لۆجی��ا ب��ۆ ئه فالت��ون ده گه ڕێ��نێته وه . میت��افیزیکی ئه فالت��ون به دی��دی ئه م، میت��افیزیکی

. له مێتافیزیکی ئه فالتوندا جیه��انی ئێمه 142به رهه مهێنه ره ساخته یه و له ڕاسته قینه وه دووره . ڕاسته قینه ش له فۆرمه هه مه کییه به رزه کان پێکهاتووه . جیهانی ئێمه

له دوو ڕووه وه ساخته یه و زاراوه ی )س��اخته ( ش دوو وات��ای هه یه . هه ردوو وات��اکه وابه س��تن به دووج��ۆر

په یوه ندی نێوان جیهان و فۆرمه به رزه کان. یه که م، ش��تێک به س��اخته داده ن��رێت، که ڕه س��ه ن نه بێت و

له شته ڕه سه نه که وه وه رگیرابێت. ئه گه ر تابلۆیه کی مۆن��الیزا له ب��ازاڕدا ب��دۆزینه وه و هونه رمه ن��دێک له ت��ابلۆ ڕه س��ه نه که وه وه ریگرت��بێت، ئه گه ر هونه رمه نده که له وه رگرتنه وه که ش�یدا س��ه رکه وتوو

بووبێت، هێشتا تابلۆکه ی به س��اخته داده ن��رێت، چ��ونکه ڕه س��ه نه که ی مایک��ل ئینجیل��ۆ نیه . ل��ێره دا ت��ابلۆ

په یوه ن��دی نێ��وان ت��ابلۆی مۆن��الیزای مایک��ل ئینجیل��ۆ و ، وه ک��و په یوه ن��دی نێ��واندیک ی هونه رمه نده که

ش��تێکی ڕه س��ه ن و لێوه رگ��یراو وایه . جیه��انیش له مێتافیزیکی ئه فالتوندا ساخته یه و لێوه رگ��یراوی جیه��انه

به رزه که یه . )ساخته ( ش واتای دروستکراو، دامه زرێ��نراو،142 Michael E. Zimmerman. Heidegger’s Confrontation with Modernity: Technology, Politics, Art, Bloomington: Indiana University Press, 1990. P.168


به رهه مهێ��نراو ده به خش��ێت. جیه��ان به رهه مهێ��نراوه و له ش��ێوه ی فۆرمه هه مه ک��ییه به رزه کان��دا ش��ۆراوه ته وه . ئه م

سامان و زه خیره بۆچوونه مێتافیزیکییه ش بوون ده کات به بۆ به رهه مهێنان له به رده س��تی ئێمه دا . ئای��ا له چ ڕوویه که وه ئه م کێشه یه ناله باره ؟ بۆچی های��دیگه ر به م ج��ۆره ڕه خنه له ئه فالتون و ته کنه لۆجیا ده گرێت؟ ئایا هایدیگه ر ب��اوه ڕی به گ��ۆڕانی )سروش��ت( ب��ۆ )جیهانێ��ک( نیه م��رۆڤ تێی��دا ئاس��وده بێت و ژی��انی به ره وپێش��ه وه ب��ڕوات؟ ب��ۆ وه ڵامدانه وه ی ئه م پرس��یارانه پێویس��ته ب��ۆ ت��وێژینه وه که ی های��دیگه ر له س��ه ر )ن��اوه ڕۆکی( ته کنه لۆجی��ا بگه ڕێینه وه و ب��زانین چ��ۆن ته کنه لۆجی��ا هیچگه رانه یه و تێگه یش��تنی های��دیگه ریش له ته کنه لۆجی��ا ڕوون��ده که ینه وه . های��دیگه ر

چ��وار ک��ۆڕی له )ی��انه ی ب��رێمن( گ��رت،1949له س��اڵی . دوو ک��ۆری143که په یوه ن��دییان به ته کنه لۆجی��اوه هه ب��وو

یه که می پ��اش س��اڵێک له ئه کادیمی��ای باڤێری��ا ب��ۆ The Enframing هونه ره جوانه ک��ان گ��رته وه . دووه می��ان

The به ن��اوی 1953ده س��تکاریکرد و له س��اڵی Question Concerning Technology بڵاویکرده وه . له م نوسراوه دا

هایدیگه ر ئه وخاڵه ده خاته له باره ی ناوه ڕۆکی ته کنه لۆجیاوه میت��افیزیکییه ی ڕوو، که )ته کنه لۆجی��ا( ئه م زاراوه و نه ریته

ئه مرۆ به کاردێت په یوه ندی به وشه ی )ته کنه لۆجی��ا( وه نیه ، که له زمانی کۆنی یۆناندا ئاماژه ی بۆکراوه . بۆسه لماندنی ب��یروڕاکه ی و هه ڵوه ش��اندنه وه ی وات��ای ته کنه ل��ۆجی له سه رده مه که ماندا بۆ زمانی یۆنانی کۆن و ڕه گوڕیش��ه ی زمانه وانی و واتای وشه که ده گه ڕێته وه . ئه م میتۆده ش ب��ۆ ڕوونکردنه وه ی گه لێک زاراوه ی گ��رنگی فه لس��ه فی وه ک��و فیزی��ک، فین��ۆمینه و ڕاس��تی خ��راوه ته گه ر و های��دیگه ر ب��ۆ مه به س��ته فه لس��ه فیه که ی و س��ه لماندنی بیروباوه ڕه ک��انی

کۆڕه کانی هایدیگه ر ئه مانه بوون: 143The Thing, The Enframing, The Danger, The Turning.


physikaدایمه زران��دوه . بۆنم��وونه ، زاراوه ی )فیزی��ک( له زمانی ک��ۆنی یۆنان��دا وات��ای )ب��وون( ده به خش��ێت. به ڵام زاراوه که له سه رده می ڕۆمانه کانه وه بووه به )سروشت( و

metaمێتافیزیکیش ta physikaئه و دیو ب��وون( ب��ووه به ئه و( . هه روه ه��ا له )ب��وون و ک��ات( دا وات��ای144دیوسروشت

On )فینۆمینه ( له زمانی یۆن��انی و له نوسراوه که ش��یدا the Essence of Truth واتای ڕاست alêtheia. ڕوونده کاته وه

زاراوه ی ته کنه لۆجی��ا، که له دووبه ش پێ��ک ه��اتوه )ته کنه ( و ی یۆن��انه وه ه��اتووه . ب��ۆTechne) لۆجی��ا( له وش��ه ی

یۆنانیه ک��انیش ئه م وش��ه یه هه ر ب��ۆ ک��ارکردن و به رهه مهێنانێکی پیشه سازی ی��ان ده س�تی به ک��ارنه هێنراوه ، وات��اکه ی ک��اروبه رهه می هونه ریش��ی گرت��ۆته وه . هه م��ووبه رهه مێکی م��رۆڤ له بواره ک��انی پیشه س��ازی و

. 145هونه رییدا به )ته کنه ( ناسراوه

هه روه ها هایدیگه ر ده ڵێت:یۆنانیه کان تاکو سه رده می ئه فالتون )ته کنه ( یان بۆ زانین

)ئه پستمه ( ش داناوه . هه ردوو زاراوه که واتای زانینێکی زانینه بواره ک��ان به رف��راوانی به خش��یوه . ئه م ج��ۆره.146ده کاته وه و شته شاراوه کان ده رده خات

)ته کنه ( شێوازێکی ده رخستنی ڕاستی ب��وونه و په یوه ن��دی به هه م��وو چ��االکییه کی مرۆڤ��انه وه ب��ۆ ده رخس��تنی ئه و ڕاس��تیه هه یه . ئه م��ڕۆ ئه و وات��ایه ی )ته کنه ( ش��اراوه ته وه و

بڕوانه : 144Martin Heidegger. “What is Metaphysice?” in Basic Writings, p. 106, and An Intraduction to Metaphysics, p. 13145 Martin Heidegger. “The Question Concerning Technology”, in Basic Writings, p. 318



ب��ووه به دارده س��تێک ب��ۆ س��ه پاندنی ده س��ته ڵاتی م��رۆڤ ده س��ته ڵاته ب��ۆ به کارهێن��انی سروش��تدا و ڕه وا به و به سه ر

ت.خشده ب سروش�ت به وج�ۆره ی م�رۆڤ ده یخ��وازێت فه لس��ه فه که له ،بۆچوون ت��اکو ئ��ێره ، ئهم

ئه ن��ترۆپۆلۆجیه که ی هیگ��ڵ و مارکس��دا ب��ووه به ک��ۆڵه که ی بیردۆزەی به رهه مهێنان و گرێدانی ب��یردۆزه به ک��ارکردنه وه کارێکی گونجاوه . مرۆڤ هه میشه هه وڵیداوه سروشت ب��ۆ ئه و جیه��انه بگ��ۆڕێت، که خ��ۆی ده یه وێت. به ڵام

زه مینه بۆچوونه ک��انی هیگ��ڵ و مارکس��یش له و مێت��افیزیکییه وه هه ڵق��وڵاون، که سروش��ت به بێگ��انه و ده ره کی و ساخته داده نێت و به )مێتافیزیکی به رهه مهێنه ر( ناوزه دمم��انکرد. مێت��افیزیکی به رهه مهێنه ر، که له ئه فالت��ونه وه ده س��تپێده کات، سروش��ت به دی��ارده یه کی ساخته و دوور له ڕاس��ته قینه وه داده نێت نه ک )وڵات( ی��ان به ش��ێک له و ڕاس��ته قینه یه ی ئاگامه ن��دی له س��ه ری ڕاده وه س��تێت. له ئاکام��دا، به ت��ایبه تی له س��ه رده می

ئاگامه ندی و سروشت به دووالیه نی دژوه ستاو تازه گه رییدا سروشت به هێزێکی بێگانه و هه ڕه شه که ر ده بینرا..دانران

له به رئه مه ، ئاگامه ن��دی، به ت��ایبه تی به و ش��ێوه یه ی هیگ��ڵ و بێته قه ال ب��ۆ داگ��یرکردن مارکس ڕوونیده که نه وه ، هه وڵێکی

ه��ۆی ش��ێواندن و و گ��ۆڕانی سروش��ت ده دات، که بۆتهڕووخاندنی ژینکه .

نیه ، که زانس��تیه پێش��که تنه مه به س��ت له ته کنه لۆجی��ا ئه و مرۆڤایه تی توانیویه تی له ماکینه ی هه ڵمه وه خۆی به چه ک و س��وته مه نی ئه ت��ۆمی بگه یه نێت. ئێمه ل��ێره دا باس��ی ده ستکه وته زانستیه کان ناکه ین. ده م��انه وێت له ن��اوه ڕۆکی

تێگه یشتنه که ش��مان پێویس��تیمان ته کنه لۆجی��ا تێبگه ین. بۆ هه یه . توێژینه وه که م��ان به بنه ڕه تی مێتافیزیکیی ته کنه لۆجیا

له گه ڵ ئه م پرس��یاره دا ئای��ا ن��اوه ڕۆکی ته کنه لۆجی��ا چیه ؟ ده بێت به فه لسه فی و بواره ک��انی دیکه ش ده گ��رێته وه . ب��ۆ وه ڵامدانه وه که شمان جارێکی دیکه ده گه ڕێینه وه بۆ ش��ێوه


مێت��افیزیکیه زاڵب��وه که ی س��ه رده ممان، که های��دیگه ر به هیچگه رایه تی داین��اوه و به ب��یروڕای ئه ویش ئه م ش��ێوه مێت��افیزیکه له ئه فالت��ونه وه س��ه ریهه ڵداوه و به نیتش��ه کۆتایهاتووه . نه ریتی مێتافیزیکی زاڵبووی س��ه رده مه که مان )هیچگه رایه تی(، )مێت��افیزیکی به رهه مهێنه ر( ی��ان ته کنه لۆجی��ایه . به م ج��ۆره ته کنه لۆجی��ا، ب��ۆ های��دیگه ر، نه ریتێکی مێتافیزیکیه نه ک وه س��یله یه ک ب��ۆ به رهه مهێن��انی

وه یه ئامێرێ��ک. ئه وه ش ده زانین، که مێتافیزی��ک ت��وێژین که واب��وو، ته کنه لۆجی��ا،.سه باره ت واتا ی��ان ڕاس��تی ب��وون

له قه ره یندبه پێچه وانه ی تێگه یش��تنی ھ خۆی�� ک،�� ڕاستی بوون ده دات و ئه و ڕاستیه مان بۆ ده رده خات.

ئه گه ر ته کنه لۆجی��ا هیچگه رایه تی بێت، ئه وا ڕاس��ته وخۆ ده زانین، که )ب��وون( ب��ۆ ته کنه لۆجی��ا )هیچ( ه . هه روه ه��ا،

مێت��افیزیکی به رهه مهێنه ریش بێت، ده بێت به ئه گه ر س��ه ر )ب��وون( به زه مینه یه کی به پی��تی به رهه مهێن��ان داب��نێت.

ته کنه لۆجی��ا ى له هه ردووحاڵه ته که دا،بۆچوونی مێتافیزیکیان ده بێت به هیچگه رایه تی. له حاڵه تی یه که مدا به ئاشکرا)هیچ( ب��وونی ب��وون ده رده ب��ڕێت و له ح��اڵه تی دووه میش��دا، که به مێت��افیزیکی به رهه مهێنه ر ناس��راوه ، ڕاس��تی ب��وون ب��ۆ

ده گه ڕێ��نێته وه و )ب��وون( له ب��یر شتێکی )جیاواز( تر لهخۆى ده ک��ات و ئاگامه ن��دی و ب��وون له یه ک��دی ن��امۆ ده ک��ات.

ڕۆشنایی له بیرچوونی بوون و ناوه ڕۆکی ته کنه لۆجیا له به ر وه س��تانی دووالیه نه ی ن��امۆبوونی ئاگامه ن��دی و دژ

ئاگامه ن��دی ب��وونه وه ده ناس��رێت. ن��اوه ڕۆکێکه ، له گه ڵ هه م��وو گۆڕانکارییه کان��دا به س��ه ر زۆرب��وونی ده س��ته ڵاتی داگ��یرکردنی سروش��ت له س��ه رده می ئه فالت��ونه وه ت��اکو ئه م��رۆ نه گ��ۆڕاوه . چ��ۆن نه ری��تی مێت��افیزیکی ئه فالت��ون ته ماش��ای ب��وونی ده ک��رد به م ج��ۆره ش مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ای ئه م��ڕۆ ده ڕوانێته ب��وون. ن��اوه ڕۆکی هه م��وو سیس��ته مێکی مێت��افیزیکیش وابه س��ته به تێگه یش��تنی ئه و سیس��ته مه له ڕاس��تی ب��وون. ئه گه ر ئێمه ب��زانین


وائ ئه وسیس��ته مه چ ته فس��یرێک ب��ۆ ب��وون ده ک��ات ناوه ڕۆکه که ش��ی ده ناس��ین. ته کنه لۆجی��ا، بێجگه له وه ی)بوون( به هیچ داده نێت داکه وتی به ردرستیش

. ب��ۆ147)وه به رهێن��ان( ده ک��ات به گه نجینه ی به رهه مهێن��ان و ک،ته کنه لۆجی��ا )ب��وون( زه مینه ی وه به رهێن��انه . دارس��تان

بۆنم��وونه ، س��امانێکی ته خته یه بۆپیشه س��ازی، چه می س��یروان گه نجینه یه کی وزه یه بۆکاره ب��ا، من��داڵانی ئه م��ڕۆ

نه وه ی داهاتوون بۆ به رهه م زیادکردن.

بۆ دامه زراندنی ئه م ن��اوه ڕۆکه ش میت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ابوون به گشتی )ده خزێنێته نێو چوارچێوه ( ی وه به رهێن��ان و

enframing ی��ان Ge- stell به گه نجینه ی س��امان ب��ۆ . ئای��ا له چ ڕوویه که وه 148س��ودلێوه گرتن به کاری��ده هێنێت

بۆ وه به رهێنان نه رێیه ؟ ئای��اچوارچێوه ی بوون وخزانه ن م��رۆڤ م��افی ئه وه ی نیه جیه��انێکی پ��ڕ ئاس��وده و پێشکه وتوو دامه زرێنێت؟ ڕاس�ته م��رۆڤ ئه و م��افه ی هه یه

نه رێکه له دووخاڵدا کۆده بێته وه : به ڵام کێشه یه که م، مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا م��امه ڵه له گه ڵ بوون��دا به ش��ێوه ی س��ودلێوه رگرتن و ق��ازانج ده ک��ات. ب��وون به وڕاس��ته قینه یه دان��انێت، که هه مووش��تێکی له س��ه ر ڕاوه ستاوه . ئه م تێگه یشتنه له ڕاستی بوون هۆی شێواندن و ڕوخان��دنی ژینگه یه کی ته ندروس��ته ب��ۆ م��رۆڤ. تێکشکاندنی ئه ستوری په رده ی )ئۆزۆن( به ده وری زه ویی��دا و زی��ادکردنی ڕێ��ژه ی هه وای ژه ه��راوی و له ن��اوبردنی دارستانه کان و دروستکردنی چه کی ئه تۆمی ئه نج��امی ئه م

جۆره بۆچوونه مێتافیزیکییه ته کنه لۆجیه یه .

دووه م، مه ترس��ی گه وره ت��ر له وێ��دایه ، که مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا به خ��زانی ب��وون به گش��تی له نێ��و چوارچێ��وه ی

324هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 147324هه مان سه رچاوه ، الپه ره 148


وه به رهێن��ان جیاوازییه ک��انی نێ��وان ب��وونی م��رۆڤ و هه بووه کانی سڕیوه ته وه . بوونی مرۆڤیش خزێنراوه ته نێ��و چوارچێ��وه که وه و به گه نجینه یه کی س��امان داده ن��رێت. ئه مه ش، هاوک��ات، وابه س��ته به بۆچ��وونی هیچگه رایه تی سه باره ت بوونی مرۆڤ. مادامه کی مرۆڤیش هه ب��وویه که ، وه کو که لوپه له کانی دیکه ی نێوجیه��ان و خ��اوه نی)خ��ۆ( نیه ، ئه وا پێویست ناک��ات جێگه یه کی به رزت��ری ب��ۆ داب��نرێت. له میتافیزیکی ته کنه لۆجیادا مرۆڤ نا- م��رۆڤ ک��راوه و ب��ووه به که لوپه ل. به های بوونی مرۆڤ به گوێره ی سودبه خشینی بۆ سیسته مه ته کنه لۆجیاکه ده پێورێت. کۆمپانی��ایه کی زێ��ر، ش��اخێک هه ڵن��اکه نێت ئه گه ر ب��زانێت ئه وش��اخه زێ��ڕی له نێودانیه . به هه مان ش��ێوه ش، مرۆڤه ک��ان )کرێکاره ک��ان( سودیان بۆئه و کامپانیایه نه بێت، به گوێره ی پێویس��تیه کان و

وه کوئ داواکارییه ک��انی کامپانی��اکه ک��ارنه که ن وا�� که ل��وپه لێکی بێ که ڵ��ک ده خ��رێنه په راوێ��زه وه . مه ترس��ی گه وره ی ته کنه لۆجی��ا ل��ێره دا س��ه رهه ڵده دات، که هیچ به ه��ایه ک ب��ۆ م��رۆڤ دان��انێت بێجگه له وه ی، که م��رۆڤیش وه کو کانێکی زێڕ به گه نجینه ی سامان داده نرێت و س��ودی

لێوه رده گیرێت.

مه به س��تی های��دیگه ر له م دوو خ��اڵه ی ته کنه لۆجی��ا به رانبه ر بوون به گشتی و بوونی مرۆڤ به ت��ایبه تی له ڕه ت��دانه وه و له ن��اوبردنی ته کنه لۆجی��ادا نیه . ئه و ن��ایه وێت ته کنه لۆجی��ا نه مێ��نێت، به ڵک��و ده بێت م��رۆڤ هه وڵب��دات ئه م قۆن��اخه ڕه تبک��ات. ئه م ڕه تک��ردنه ش )دی��الێکتیکی( یه ، که م��رۆڤ به بێ له ن��اوبردنی ته کنه لۆجی��ا ده ت��وانێت ش��ێوه ی مێت��افیزیکیه که ی ڕه تب��دات و خ��ۆی به قۆن��اخێکی پێش��که وتوتری ب��یرکردنه وه بگه یه نێت. های��دیگه ر له

چاوپێکه وتنه که یدا له م باره وه ده ڵێت:من له داگیرکردن نادوێم. ده ڵێ�م، ڕێگه یه کمان

نه دۆزیوه ته وه هه ڵوێستی خۆمانی له نێودا به رانبه رته کنه لۆجیا دیاریبکه ین.


..........هه مووشتێک به ڕێکوپێکی به ڕێوه ده چێت. خۆ

هه ڵخه ڵه تاندنه که له وێدایه ، که ده ڵێین هه مووشتێکبه ڕێوه ده چێت. ئه مه ش هانده ره بۆ به خێرکردنیبه ڕێوه چوونه که تاکو ته کنه لۆجیا ده گاته ڕاده یه ک

ڕه گوو ڕیشه ی مرۆڤ له نێو زه وییدا ده رده هێنێت. تۆنه ترسای کاتێک وێنه کانیان له سه رمانگه وه ڕه وانه یزه وی کرد؟ ئێمه پێویستیمان به چه کی ئه تۆمی نیه .

ڕه گوڕیشه ی مرۆڤ ده رهێنراوه و په یوه ندییه کۆمه ڵایه تیه کانمان بوون به ته کنه لۆجیانه . ئه م ئه ستێره یه ئه وزه وییه نیه مرۆڤی له سه رده ژی. ئه گه ر له یادت بێت ماوه یه ک

( کرد، Rene Charڕێنه چارله پێشتر گفتوگۆیه کم له گه ڵ ) که ش��اعیرێکی جه نگ��اوه ره و له )پ��رۆڤێنس( ده ژی. له

)پڕۆڤێنس( بنکه ی موش��ه یان دان��ا و ن��اوچه که له گه ڵی��ا ش��ێوا. ئه و

شاعیره ، که گوم��ان له س��ۆزو ع��اتیفه ی ب��ۆ ه��ونه ر ن��اکرێت گ��وتی

بوونی م��رۆڤ به ڕه گه وه هه ڵکێش��راوه . ئه گه ر ش��یعر و ب��یر

ده سته ڵات. 149نه گرنه ده ست ئه وا بوون کۆتایی پێدێت

ل��یره دا ده رده که وێت های��دیگه ر ب��اوه ڕی به ڕه تک��ردنی ته کنه لۆجیا هه یه به ڵام چ ج��ۆره ب��یرکردنه وه یه ک ش��ێوازی مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا ڕه ت��ده کات و که ی ڕه تک��ردنه که ڕووده دات؟ های��دیگه ر ک��اتێکی دی��اریکراوی ب��ۆ گۆڕانک��ارییه که دانه ن��اوه ، به ڵام له وب��اوه ڕه دایه ، که

گۆڕانکارییه که ده ستیپێکردووه .کێشه که له چاوەڕوانی ڕووداوه که بۆ سێ سه د ساڵ نیه .

مارتن هایدیگه ر، گفتوگۆیه ک له گه ڵ های��دیگه ردا، وه رگ��ێڕانی 14948 له ئینگلیزییه وه د. محه مه د که مال ، الپه ڕه


بیرکردنه وه له داهاتوودایه ) به بێ ئه وه ی خۆت به پێغه مبه ر دابنێیت(، ئه مڕۆ بیریلێده کرێته وه و

.150له سه رده مێکی دیکه دا سه رهه ڵده دات

وه ڵامدانه وه ی پرسیاری دووه میش سه باره ت به و جۆره بۆ ب��یرکردنه وه یه ی ته کنه لۆجی��ا ڕه ت��ده کات و ڕێگه به ته کنه لۆجی��ا ن��ادات ب��وونی م��رۆڤ داگیرک��ات، های��دیگه ر

له هه مان چاوپێکه وتندا ده ڵێت،

به کورتی وه ڵامت ده ده مه وه ، که پاش بیرکردنه وه یه کیدوور ودرێژ له الم په یدابووه . فه لسه فه ڕاسته وخۆ ناتوانێتبارودۆخی جیهان بگۆڕێت. ئه مه ش به ته نیا بۆ فه لسه فه نیه

و شێوه کانی دیکه ی بيريش ده گرێته وه . ته نیا خوایه ک ئێمه ڕزگارده ک��ات. ڕێگه چ��اره ی ئێمه خ��ۆ ئام��اده کردنه به

بیرو شیعره وه بۆ هاتنی خوایه ک یان نه بوونی خوایه ک له م

.151سه رده مه دا، که سه رده می رووخانه

مه به ستی هایدیگه ر له )ته نیا خ��وایه ک ئێمه ڕزگارده ک��ات( واتاکه ی به به س��تنه وه ی بهبيری دووه مه وه )خۆئام��اده کردنه به بیرو شیعره وه ...( ده رده که وێت. ڕزگ��ارکردنی م��رۆڤ له وبارودۆخه نه رێیه ی ته کنه لۆجیا س�ه پاندوویه تی گه ڕانه وه ب��ۆ ب��ڕواگه ری و دۆگم��ای ئ��ایینی نیه . )خ��وا( له بۆچ��وونی

مه زن��ه های��دیگه ردا س��ه ده می هۆش��ه کی و باوکه مێتافیزیکییه که ی نێو ئایینه کان نیه . ب��وونێکه ، که ئایینه ک��ان و فێرگه بڕواگه رییه کان ده سته ڵاتی داهێنانیان پێبه خش��یوه . بۆ های��دیگه ر ئه و ب��وونه ی خ��اوه نی ده س��ته ڵاتی داهێن��انه و ئایینه ک��ان له جیه��انێکی پ��اک و به رزدا دایانن��اوه ، بێجگه له مرۆڤ چی دیکه نیه . مرۆڤ. به ڵام ش��ێوازی مێت��افیزیکی

58هه مان سه رچاوه ، الپه ڕه 15050هه مان سه رجاوه ، الپه ره 151


ته کنه لۆجیا ده سته ڵاتی داهێنانی لێسه ندوه و به نا- م��رۆڤی ک��ردووه . ئایینه ک��انیش به هه م��ان ش��ێوه ده س��ته ڵاتی داهێنانی��ان له م��رۆڤ س��ه ندووه و مرۆڤی��ان له و خه س��ڵه ته بنه ره تیه ی ن��اوه ڕۆکی ڕووتک��ردۆته وه . له م بۆچ��وونه وه جی��اوازی له نی��وان بۆچ��وونی مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا و ئایینه کاندا نیه ، له هه ردووش��ێوازه مێت��افیزیکییه که دا ب��وونی مرۆڤ داگیركراوە . له به رئه مه ناگونجێت ب��ۆ ڕزگ��ارکردنی

ب��ۆ م��رۆڤ له چنگی ته کنه لۆجی��ا بگه ڕێینه وه ی��ان په نا بیروب��اوه ڕی ئ��ایینی به رین، ب��ۆیه مه به س��تی های��دیگه ر له )خ��وا( ئام��اژه کردن ب��ۆ ب��ڕواگه ری نیه ، به ڵک��و گه ڕانه وه ی ده س��ته ڵاتی داهێن��انه ب��ۆمرۆڤ و به مرۆڤک��ردنی م��رۆڤه . له کاتێکدا مرۆڤ له نامۆیی و ناره سه نی ڕزگاریده بێتو بۆ ب��وونی خ��ۆی دەگه ڕێته وه داهینه رانه دەژی. له دێ��ری دووه م��دا )خۆئام��اده کردنه به ب��یرو ش��یعره وه ( دروس��تی شیکردنه وه که مان ده رده که وێت. )بیرو شیعر( ئاماژه کردنه ب��ۆ ب��یرکردنه وه ی فلس��ه فیانه و داهێن��انی ه��ونه ری، که های��دیگه ر له چه ن��د نوس��راوێکیدا هاوته رازی��ان ده ک��ات و هونه رمه ن��د ی��ان ش��اعیر ده خ��اته ڕی��زی فه یله س��وفه وه و له وب��اوه ڕه دایه م��رۆڤ ده بیت ش��اعیرانه ب��ژی وهونه ریش)وه ک��و داهێن��ان نه ک الس��ایی ک��ردنه وه ( ه��ێزی

. 152ڕزگاریکه ره

ش��ێوازی مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا، له به رئه وه ی ب��ووه به نه ری��تی زاڵب��ووی س��ه رده م، له گه ڵ خۆی��دا ش��ێوازی زانین )ئه پس��تمه ( و به ه��او ڕاس��تیش فه رزده ک��ات. یه کێ��ک له

نه ری��تێکی )زاڵب��وو( داگ��یرکردنی خه سڵه ته سه ره کییه کانی ده س��ته ڵاتی داهێن��انی م��رۆڤه ، که له ئاکام��دا ده بێته ه��ۆی

. ) های��دیگه ر چه ن��د341هه م��ان س��ه رچاوه ، الپه ره 152 نوس��راوێکی له س��ه ر ه��ونه رو ش��یعر هه یه و هه وڵی ش��یعر نوسینیشی داوه . چه ند ه��ۆنراوه یه کی بڵاوک��راوه ته وه . یه کێ��ک له و شاعیرانه ی هایدیگه ر له ش��یعره کانی نزی��ک ب��ووبێت )هۆل��ده رلن(

بووه .


نامۆبوون و به ناره سه نکردنی تاکه کان. ته کنه لۆجی��اش ئه م شێوه ژیانه نه رێیه ی پێکهێناوه ، که له ڕووی زانین)ئه پستمه (

ڕاس��تیه وه چه ن��د خه س��ڵه تێکی ت��ایبه تی هه یه و و به ه��او ده ت��وانرێت له ڕێگه ی��انه وه مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا بناس��رێته وه . یه که م، ته کنه لۆجی��ا پێویس��تی به زانی��نی

ی��ان ب��یرکردنه وه و Calculative ماتماتیکی و ژمێری��اری هه یه زانی��نی ماتم��اتیکی هه یه . له ڕێگه ی ئه م ج��ۆره ب��یرکردنه وه یه وه جیاوازییه ک��ان پێش��ێل ده ک��ات و ده گ��اته

. ئه م ج��ۆره زانینه ش153ئه نج��امه نه گ��ۆڕو زه رورییه ک��ان به ه�ای س�ودبه خش و پ�راگماتیكى هه یه و ب��ۆ پێویس�تی به

مه به ستی )وه به رهێنان( و زۆرکردن و خ��ێراکردنی به رهه م به ک��ارده هێنرێت. له س��ه رو ئه مه ش��ه وه ، له به رئه وه ی م��رۆڤیش خزێ��نراوه ته نێ��و چوارچێ��وه ی وه به رهێن��انه وه و به که لوپه ل یان سامان داده ن��رێت و ن��امرۆڤ ک��راوه ، ئه وا ده س��ته ڵاتی داهێن��انی لێس��ه ندراوه . م��رۆڤێکیش له نێ��و ب��ارودۆخی نامۆبوون��دا ب��ژی و ناڕه س��ه ن بێت )پرس��یار(

. 154ناکات

پرسیارکردن خه سڵه تی مرۆڤی ڕه س��ه نه و گه ڕانه به دوای ڕاستی بووندا. تاکه نامۆکانی نێو کۆمه ڵگ��ای ته کنه ل��ۆجی، که له پێشتر به مرۆڤه مامناوه ندییه کان ناوزه دم��ان ک��ردن، به دوای ڕاس��تی بوون��دا ن��اگه ڕێن. ب��ارودۆخی به س��ه ردا س��ه پێنراوی ته کنه ل��ۆجی، که زۆرش��تی به رده س��تی ب��ۆ ئاماده کردون، به به هه شت داده نێن و خۆیان بۆ دۆزینه وه ی ڕاستی ماندووناکه ن. ئه وان باوه ڕ به هه موو زانین و به هاو

ته کنه لۆجیه وه ڕاس��تیه ک دەھ له میدیای�� که�� نن،�� پێیان��ده گات. س��ه رده می ته کنه لۆجی��ا س��ه رده می کوش��تنی

کۆت��ایی ه��ونه ر و ژی��انی.پرس��یاره کانهو مه رگی داهێن��انه

153 )153( Martin Heidegger. Contributions to Philosophy (From Enowning), p. 84



هونه رمه ندانه یه . ڕه تکردنی ته کنه لۆجی��اش گه ڕانه وه یه ب��ۆناوه ڕۆکی مرۆڤ و پرسیارکردن و ژیانی هونه رمه ندانه .

هونه‌ر‌وه‌کو‌هێزی‌ڕزگارکه‌ر چ��ۆن ه��ونه ر ده بێت به ه��ێزی ڕزگ��ارکه ر؟ وه ڵامی ئه م پرسیاره به تێگه یشتنمان له واتای ته کنه لۆجیا له فه لس��ه فه ی های��دیگه ردا به س��تراوه ته وه . مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا س��ه ڕه ڕای دان��انی)ب��وون( به گه نجینه یه ک ب��ۆ وه به رهێن��ان ب��وونی مرۆڤیش��ی خزان��ۆته نێ��و ئه و چوارچێ��وه یه وه . ئه م به نامرۆڤکردنه ی بوونی مرۆڤ و دانانی له نێو چوارچێ�وه ی گه نجینه که دا له گه ڵ هه بووه کان��دا ک��ارتێکردنێکی نه رێی به سه ر بیرکردنه وه ی مرۆڤه وه هه یه . ته کنه لۆجیا ماتماتی��ک به ت��اجی س��ه ری زانس��ته کان داده نێت و ب��یرکردنه وه ی ژمێریاریش��ی به س��ه ر مرۆڤ��دا س��ه پاندووه . به م ج��ۆره ، وات��ای ب��وونی م��رۆڤ و ب��یرکردنه وه ی گۆڕی��وه و ڕاس��تی بوونی مرۆڤی به شێوه یه کی ن��ا- ڕاس��ت ده ربڕی��وه . له نێ��و که لتووری ته کنه لۆجییدا مرۆڤ ب��ه نه ناس��راوی به جێم��اوه . بۆڕوونکردنه وه ی ئه م خاڵه ش هه یدیگه ر ئاماژه ی بۆ پارچه

هۆنراوه یه کی)هۆڵده رلن( کردووه ،

ئێمه )هێما( ی نه بینراوین.........

له خاکی بێگانه دا به ژان فێربووین.155له زمان که وتووین

)هێم��ا( ی نه بی��نراو ب��وونی نه ناس��راوی م��رۆڤه . ب��وونێکه بوونهش� له� )خاکی� بێگانه ( له ڕاستی� بوونه وه� وئهو دووره

دا ده ژی. ڕێگه ی پێنه دراوه خ��ۆی بناس��ێت و ب��بێت به وه ی

155 Martin Heidegger. What is Called Thinking? translated by J. Glenn Gray, New York: Harper & Row Publisher, 1968. P. 10


خۆی ده یه وێت. له گه ڵ نامۆ بوونیشدا، گرن��گ نیه ئه و ن��امۆ ب��وونه له س��ه رده مێکی ته کنه لۆجی��دا بێت ی��ا جی��اوازتر، ب��یرکردنه وه و زم��انی ڕه س��ه نانه ی م��رۆڤیش ده گ��ۆڕێت.

له نێو ب��ارودۆخی نامۆبوون��دا زم��انی له به رئه مه زمانه که یینه ، ته نانه ت خاوه نی بیرکردنه وه ی خۆشی نیه . ئه و

له م ڕوانگه یه وه های��دیگه ر ب��ۆ ده ستنیش��انکردنی جیاوازییه کانی نیوان ته کنه لۆجی��ا و ه��ونه ر، ی��ان زانس��ت و ه��ونه ر ده گ��اته ئه و ب��اوه ڕه ی، که م��رۆڤ له س��ه رده می

بیرناکاته وه ،ت و ته کنه لۆجی��ادا، له بێگانه دادەژىو� كى� ( ئه م گ��وته یه ، وه ک��و156چ��ۆنکه )زانس��ت بیرناک��اته وه .

هایدیگه ر خۆشی ده ڵێت، ناوچه وانی زۆرکه س گرژده ک��ات و مێش��کیان ده هه ژێ��نێت. ئای��ا چ��ۆن ده ت��وانین ئه و

م��رۆڤ له س��ه رده می ته کنه لۆجی��ادا حوکمه ب��ده ین، که بیرناک��اته وه ، ی��ان زانس��ت خ��اوه نی ب��یرکردنه وه ینه ؟ ئای��ا ده س��تکه وته ته کنه لۆجییه ک��ان به رهه می ب��یرکردنه وه ی ته کنه ل��ۆجی نین؟ ئه و مرۆڤ��انه ی ڕۆژانه له نێ��و دووب��اره بوونه وه ی خوله ک��انی ژیان��دا ب��ۆ په ی��داکردنیده ستکه وته ته کنه لۆجیه کان له پێش بڕکێدان، بیرناکه نه وه ؟

ئه م گ��وته یه ی های��دیگه ر، وه ک��و هه ن��دێ گ��وته ی دیکه ی، له نێ��و به س��تێنی بۆنم��وونه ڕاس��تی ن��ا- ڕاس��تیه ، تهنيا

بیرک��ددنه وه فه لس��ه فیه که یدا وات��اکه ی ڕوون��ده بێته وه . پێویس��ته ئه وپرس��یاره له خۆم��انبکه ین، که )ب��یرکردنه وه ( بۆ

بێگومان، های��دیگه ر نک��ۆڵی له وه ناک�ات، که هایدیگه ر چیه؟ م��رۆڤ ت��اکو زین��دوبێت بیرده ک��اته وه . به ڵام چ ج��ۆره ب��یرکردنه وه یه ک؟ م��رۆڤی س��ه رده می ته کنه ل��ۆجی و گیرخواردووی نێو ت��ۆڕی نه ری��تی مێت��افیزیکی ته کنه ل��ۆجی

بوونێکی ناڕه سه ن و داگیرکراوی هه یه .



مێت��افیزیکییه که به که ل��وپه لی داده نێت. له م نه ریته پێگه یه شه وه ده گه ینه ئه و ئاکامه ی ، که م��ادامه کی م��رۆڤ ب��ووه به که ل��وپه ل، ئه وا بیرناک��اته وه . به ڵام، هێش��تا

وان گرژه ک��ان فینۆمینۆلۆجی��انه ئه م ئاک��امه ب��ۆ ناوچهباری دروس��ت نیه . دەزانين،كه گرانترین� له ژێر� مرۆڤ�

داگیرکردن و چه وس��اندنه وه دا ب��یرکردنه وه له ده س��تنادات. منیش له گه ڵ ئه م خاڵه دام، به ڵام بابزانین های��دیگه ر چ��ۆن له واتای)بیرکردنه وه ( ده دوێت و بیرکردنه وه بۆ ئه م بیریارە

چۆنه . بیرکردنه وه خه سله تێکی مرۆڤانه یه و ش��ێوازی چیه و جی��اوازی هه یه . ئه وش��ێوازه ی های��دیگه ر باس��یده کات ب��یرکردنه وه ی داهێنه رانه یه بۆده رخس��تنی ڕاس��تی ب��وون، بیرکردنه وه یه که ، که بیره کان ده وروژێنێت و بۆ ده رخستنی ڕاس��تی ب��وون س��ه رده مه که ی ی��ان ئێس��تای ڕه ت��ده کات. س��ه ده ی به ردین کۆت��ایی پێنه ه��ات له به رئه وه ی به رد نه م��ا خه ڵکی به ک��اریبهێنێت، به ڵک��و ب��یرکردنه وه خ��ۆی به

پ داهێنه رانه قۆناخێکی بیرکردنه وه ی� گه یاند.� شكهوتوو� له وروژاندنی بیرو داهێنان��دا خ��ۆی دیاری��ده کات. بۆنم��وونه های��دیگه ر ده ڵێت م��رۆڤ له س��ه رده می ته کنه لۆجی��دا

که ئهو بیرناک��اته وه . مهبهست بیرکردنه وه یه یه ،� جۆرە� بیره ک��ان ده وروژێ��نێت و له ئاس��تی ک��ۆمه ڵێ پرس��یاردا ڕامان��ده گرێت و چ��اوه ڕوانی وه ڵامه ک��انی ده بین. ئه م

ن��اکو ژێت، به ڵک��و زین��دووی شێوازی بیرکردنه وه یه پرس��یار ده ک��اته وه ، ه��ێزی پێ��ده دات وم��رۆڤ ب��ۆ )وڵات(

ده گه ڕێنێته وه .

مه به ستی هایدیگه ر له حاڵه تی ب��یرنه کردنه وه ی م��رۆڤ له سه رده می ته کنه لۆجیدا و ونبوونی ب�یرکردنه وه ی ڕه س�ه نه

م��رۆڤی ره س��ه ندا، که داهێنه رانه ده ڕوانێته ب��وون و لهلێره دادەگۆ ژیان ەنگهكانیش��اعیرانه ت.��

ده ت��وانین بڵ��ێین، که های��دیگه ر س��ێ ج��ۆر ب��یرکردنه وه ی ده ستنیش��ان ک��ردووه : ب��یرکردنه وه ی ژمێری��اری، ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی و ب��یرکردنه وه ی ش��اعیرانه ی��ان


هونه رمه ندانه . به مێت��افیزیکی ته کنه ل��ۆجیه و ب��ۆ بیرکردنه وه ی یه که م سه ر

وه به رهێن��ان خ��راوه ته گه ڕ. له م جۆره ب��یرکردنه وه یه دا ئاکامه ک��ان زه روریین و په یوه ن��دییه کی زه روریش��یان به پێگه ک��انه وه هه یه . جیاوازییه ک��انیش نه ک ده خ��رێنه په راوێزه وه به ڵکو قه ده خه ده کرێن و ڕێگه ی سه رهه ڵدانیان ده گیرێت. بیرکردنه وه ی فه لسه فی و ه��ونه ری)ش��اعیرانه ( ب�ه پێچه وانه ی ب��یرکردنه وه ی ژمێری��ارییه وه ، داهێنه رانه یه و سه رچاوه که ش��ی ده س��ته ڵاتی داهێنه رانه ی ب��وونێکی ڕه س��ه نه ، که له گه ڵ ده ربڕی��نی ڕاس��تیه کدا بیره ک��ان ده وروژێ��نێت و الیه نه ش��اراوه کانی ب��وون ده رده خ��ات و )ئێس��تا( ڕه ت��ده کات. هه رچه ن��ده ئه م دووج��ۆره بیرکردنه وه یه )فه لس��ه فی و ه��ونه ری( له هه ن��دێک ڕووه وه جی��اوازن، به ڵام هه ردووکی��ان له یه ک س��ه رچاوه وه )ب��وونی ڕه سه ن( ده ردێن و بۆ مه به ستی ناسینی ڕاس��تی ب��وون و ده رخس��تنی ئه و ڕاس��تییه خ��راونه ته گهر. جیاوازییه کانی��ان

ینو� میتۆدی� ده رخستنیزیاتر په یوه ندی به شێوازی دەرب ڕاستیه که وه هه یه . بیرکردنه وه ی فه لسه فی بۆنموونه ، په نا

ت��وێژینه وه و ش��یکردنه وه ده ب��ات، ه��ونه ریش، ب��ۆ به ر به )حه ده س( ڕاس��تی به ت��ایبه تی ش��یعر ڕاس��ته وخۆ

لهم پ��ارچه ده ناس��ێت. نم��وونه ی ده ربڕی��نی ه��ونه رانى )نالی( له نامه که یدا بۆ )سالم( ده رده که وێت،هۆنراوه ی

داخۆ ده روونی سافه ، گوڕه ی ماوه تانجه رۆ.157یاخۆ ئه سیری خاکه به ڵێڵی ده کا عوبوور

بڕوانه : نالی، دیوانی ن��الی، ک��ۆڕی زانی��اری ک��ورد، به غ��دا، 157188، الپه ڕه 1976

له به ر ژی��انی ت��اڵی ڕامی��اری و ک��ۆمه ڵایه تی و ڕۆش��نبیری، ی��انئه وبارودۆخه نامۆکه ره ی

له س��ه رده می)میرنش��ینی باب��ان( م��رۆڤی ک��ورد تێی��داده ژیا، ن��الیله ناچارکرد ڕوو


خ��اکی )ن��الی( ئه وخ��اکه ی ت��انجه رۆی تێ��دا هه ڵ��ده قوڵی و خ��اکی بێگ��انه . ده گ��وزه رێ ب��ۆ م��رۆڤی ک��ورد ب��ووه به

ک��ۆچکردنی ن��الی له م خ��اکه بێگ��انه کراوه وه ب��ۆ خ��اکێکی بێگانه ی دیکه ، له مه نفایه که وه بۆ مه نفایه کی دیکه و له بێ وڵاتیه وه بۆ بێ وڵاتیه کی دیکه یه . خ��اکی بێگ��انه کراو خ��اکی ڕه سه نه به ڵام ناوه ڕۆک و ڕوخس��اری گ��ۆڕاوه و ک��راوه به

.و خ��اکه که ی داگ��یرکراوه وێرانه خاک. ن��الی خ��اوه نی خاکه ت��انجه رۆی ن��الی به گ��وڕی وڕه وانی م��یژووی تۆمارناک��ات، له نێو قوڕولیته ی گه نده ڵییدا و شێواندنی ڕاستیدا چه قی��وه . له به رئه مه ، ن��الی له نێ��وان دوومه نف��ا و دووخ��اکی بێگ��انه دا گیریخواردووه . چاوی بڕیوه ته ڕێگه ی گه ڕانه وه و پرس به )س��الم( ی ه��اوڕێی ده ک��ات. دڵنی��ا نیه له وه ی خ��اکی بێگ��انه کراوی ڕزگ��اری ب��ووبێت و له ک��اتی گه ڕانه وه ی��دا بیناس��ێته وه . )ن��الی( له م پ��ارچه ه��ۆنراوه یه دا ڕاس��تی ب��وونێکی ش��ێوێنراومان ب��ۆ ده رده خ��ات. م��رۆڤیش به وش��ێواندنه ن��امۆده بێت و خ��اکه که ی خ��ۆی لێ��ده بێت به

ده بێت به خه ڵ��وه تی په ن��ابه ری و وشه مه نف��ا. مه نف��اش نه ناس��راوه کانیش به زم��انی دای��ک. ده بینن، ب��یرکردنه وه ی هونه رمه ن��دانه له هه رچ ش��ێوازێکی ده ربڕین��دابێت )شێوه کاری، مۆسیقا و هۆنراوه ( هاوته رازی ب��یرکردنه وه ی

و ڕاستی ناسه و داهێنه رانه یه . بیرکردنه وه یفييلسف داهێنه رانه ش سه رچاوه یه کی ڕه س��ه نی هه یه . هونه رمه ن��د که س��ێکی ڕه س��ه ن و داهێنه ره . ته کنه لۆجی��ا نه یتوانی��وه داگیریبک��ات و ب��وونی بش��ێوێنێت، های��دیگه ر گ��وته نی

هه ن��ده ران بک��ات. جه نگی ن��اوخۆ له س��ه رده می س��لێمان پاش��ا ومه حمودپاشای برایدا،

که هه ریه کێ��ک له م برای��انه ب��ۆ به رژه وه ن��دی تاکه که س��ی وده سته ڵاتی خۆیان له شکری

دوژمنیان ده هێنایه سه ر س��لێمانی، نیش��تمانی)ن��الی( ی��ان ک��رد به وێرانه خاک و

نالیش به کۆچبه رێکی هه میشه یی.


)هونه رمه ند که س��ێکه به دوای ڕاس��تی بوون��دا ده گه ڕێت و 158ده سته ڵاتێکی داهێنه رانه یه ب��ۆ دۆزینه وه ی ئه و راس��تیه .(

ب��یرکردنه وه ی هونه رمه ن��دانه دژه ب��ابه تی ب��یرکردنه وه ی ماتم��اتیکی و ژمێری��ارییه . ئه وه��ێزه ی دژی نه ری��تی مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��او ش��ێواندنی ڕاس��تی ب��وون و به بێگ��انه کردنی خ��اک راده وه س��تێت ه��ونه ره . ئه وه��ێزه ی داوای کۆت��ایی هێن��ان به مه نف��ا ده ک��ات ه��ونه ره . له م ڕوانگه یه وه ، هایدیگه ر هونه ر به هێزی ڕزگارکه ر داده نێت و

داوامان لێده کات هونه رمه ندانه بژین.

جی��اوازییه کی دیکه ی نێ��وان ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی و هونه ری ده گه ڕێته وه بۆ پاڵپشتنی بیرکردنه وه ی فه لسه فی به به ڵگه و سه لماندنی بۆچوونه کانیه وه ، که له بیرکردنه وه ی هونه رییدا ئه م )ئیل��تزامه ( ن��ابینرێت. پێویس��ته فه یله س��وف ڕاستی و دروستی بۆچوونه کانی به به ڵگه وه بس��ه لمێنێت و بن��اخه یه کی لۆجیکمه ن��دانه یان ب��ۆ دامه زرێ��نێت. له ه��ونه ردا ئه م پێویس��تیه س��ه رهه ڵنادات. های��دیگه ر له نوس��راوێکیدا له س��ه ر ڕۆڵی ه��ونه ر و ه��ۆنراوه )ش��یعر( که له پێش��تریش ئاماژه م��ان ب��ۆکردووه ، واتاک��انی چ��وارچه مکی )خ��اک، ئاس��مان، ژی��ان کورته ک��ان و خواک��ان( له به ر ڕۆش��نایی

. 159هۆنراوه کانی )هۆڵده رلن( دا ڕوونکردۆته وه

له سه ره تاوه ، ئه م چه مکانه له زمانی فه لسه فی هایدیگه ردا نوێ ده رده که ون. پاش تێگه یشتن له واتاکانیان ده گه ینه ئه و

ب��وونی م��رۆڤ- له نێوجیهان��دا- ب��اوه ڕه ی په یوه ن��دییان به به ره ومردن، وه کو بوونێکی ڕه سه ن هه یه و نوێ نین. له م

158 Martin Heidegger. Contributions to Philosophy (From Enowning), p. 5159 Martin Heidegger.“...Poetically, Man Dwells...” )1951(, in Philosophical and Political Writings, translated by Albert Hofstader, edited by Manfred Stassen, New York: Continumm, 2003. Pp. 274-75


توێژینه وه یه ش��دا، های��دیگه ر هه م��ان پ��ڕۆژه ی ئۆنتۆل��ۆجی گه ش��ته فه لس��ه فیه که ی ب��ۆ ناس��ینی ڕاس��تی ب��وون خستۆته گهر. بۆگه یشتن به و ڕاستییه ڕووی کردۆته هونه ر. نه ک له به رئه وه ی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی له وه زی��اتر ن��اتوانێت به وکاره هه س��تێت، به ڵک��و ده یه وێت ڕۆڵی ه��ونه ریش له س��ه رده مه ته کنه لۆجیه که مان��دا باس��بکات. ده ت��وانم به ک��ورتیه که ی بڵێم وات��ای ئه م چ��وارچه مکه ئه وه ده گه یه نێت، که بۆهه نه ر مرۆڤی ژیانکورت له سه رئه م خ��اکه و له ژێرئاس��ماندا ب��ۆ )ب��وون- به خ��وا( تێده کۆش��ێت. به ڵام ئه م ده سته واژه یه واتایه کی ته واوی چه مکه کان به جیا ده رناخات. لێره دا پێویس��ته به جی��ا له واتاکانی��ان بک��ۆڵینه وه . خ��اک ب��وونی م��رۆڤ له نێ��و- جیهان��دا له ژێ��ر ئاس��ماندا دیاری��ده کات. له )ب��وون وک��ات( دا ب��وون له نێوجیهان��دا پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی ب��وونی م��رۆڤ ب��وو. م��رۆڤ

و به بێئ به ب��وونێکی جیه��انی. له سه ر ئه م بناخه یه وه بوو جیه��ان نیه و ن��ابێت، چ��ونکه هیچ داکه وتێکی دیکه له و دیوجیهانه وه نیه . له لێک��ۆڵینه وه هونه رییه ک��انی های��دیگه ردا جیه��ان ب��ووه به خ��اک. ئه مه ش، هاوک��ات ئه وه ده گه یه نێت، که م��رۆڤ به بێ خ��اک نیه . بێجگه له وه ی م��رۆڤ له س��ه رخاک ده ژی به دوو ج��ۆر م��امه ڵه ش له گه ڵ خاک��دا ده کات. له جۆری یه که مدا ڕاس�ته وخۆ س�ودیلێوه رده گرێت. بۆنموونه میوه ی دره خته کان ده خوات و له نێ��و ئه ش��که وتدا ده خه وێت. له به رئه وه ی م��رۆڤیش ئاگامه ن��ده و به ره وپێش ده ڕوات، هه وڵ��ده دات له خ��اکه که ی )جێنش��ین( بێت و بیک��ات به م��اڵی خ��ۆی. له گه ڵ جێنش��ین بوون��دا ج��ۆری م��امه ڵه ی دووه م س��ه رهه ڵده دات. م��رۆڤ به ئاگ��اوه ب��ۆ جێنشین بوونی له سه رخاکه که ی هه وڵ��ده دات ئه وخ��اکه ب��ۆ کۆش��ک و ته الر بگ��ۆڕێت و خ��انووی له س��ه ر دامه زرێ��نێت.

ل��ێره دا های��دیگه ر به مێت��افور خانودامه زران��دن، که به کاریهێن��اوه ، داهێن��انه ی��ان په لکێش��کردنی ب��وونێکه له نه ب��وونه وه . به پێچه وانه ی ج��ۆری یه که می م��امه ڵه کردنه که

پێویس��تی به جێنش��ین ب��وونێکی دایوەنديپ مم��رۆڤ ل


(160. )160هونه رمه ندانه هه یه ب��وونی م��رۆڤیش )ک��ات( ییه و ته مه ن ک��ورته . ب��وونێکه به ره و)کۆت��ایی( یه کی حه تمی. ژی��انکورتی م��رۆڤ په یوه ن��دییه کی بنه ڕه تیش��ی به )نیگه رانی( یه وه هه یه . م��رۆڤ له م��ردن ئاگ��ایه و ده زانێت ژی��انی کۆت��ایی هه یه . له به رئه مه به نیگه رانیه وه ده ڕوانێته ب��وون و ده یه وێت پڕۆژه کانی بوونی ته واوکات و خۆی به داه��اتوو بگه یه نێت. ئه وهه میش��ه ب��وونێکه پێش خ��ۆی ده که وێت و له داه��اتوودا ده ژی. ژی��انکورتی و نیگه رانی و داه��اتوو زه مینه ن ب��ۆ دامه زراندنی پرۆژه کان. ئه گه ر م��رۆڤ ژی��انکورت نه ب��وایه

دەدا. له منیگه رانیش نه ده ب��وو، بایه خیش��ی به داه��اتوو ن ڕوانگه یه وه )جێنشین( ب��وونی م��رۆڤ له س��ه رخاک ده بێت داهێنه رانه بێت و م��رۆڤ هه وڵب��دات خ��ۆی به و ن��اوه ڕۆکه

بگه یه نێت، که ده یه وێت پێیبگات.

ئه مه ش به ژیان له نێو ئه شکه وت و خ��واردنی به روب��وومی سروشت ڕوونادات و پێویسته پرۆژه کانی بوونی بخاته گه ر و ئه و پڕۆژانه له نه بوونه وه ، وه کو به رزک��ردنه وه ی کۆش��ک و ته الر، په ی��دابکات. وات��ای چه مکی)خواک��ان( نیش به س��تراوه به م پرۆس��ه ی داهێن��انه وه ، که له پێش��تریش باس��مانکردوه . ئه گه ر ته کنه لۆجی��ا س��ه رده می م��رۆڤه مامناوه ن��دییه کان بهێنێته ک��ایه وه و خواک��ان به ره و خ��اکی بێگ��انه و مه نف��ا هه ڵفڕێ��نێ و ته ره یانبک��ات، ئه وا ه��ونه ر

م��رۆڤه ڕه س��ه نانه به ره و خ��اک يان ئه وخوایانه ده گه ڕێ��نێته وه . ئه و مرۆڤ��انه ی ده ت��وانن له م س��ه رده مه

وب ت��اریکه ی ته کنه لۆجی��ادا ش��اعیرانه ب��ژین ببن هونه رمه ندان��ه به ب��یرکردنه وه ی داهێنه رانه ڕاس��تی ب��وون ده رده خه ن و ده ی��انه وێت مرۆڤ��ایه تی به ن��اوه ڕۆکێکی پێش

هایدیگه رنيکه وت��وتر بگ خواکانی� مرۆڤانه� ئه م� نن.� چ��ونکه باوه ڕی��ان به ده س��ته ڵاتی داهێن��ان هه یه و بوونی��ان



کراوه .داگیرن

هایدیگه‌ر‌و‌نیتشه‌ یه کێ��ک له کێش��ه کانی قۆن��اخی دووه می ب��یرکردنه وه ی فه لسه فی های��دیگه ر فه لس��ه فه ی نیتش��ه یه . های��دیگه ر دوو مه به س��تی س��ه ره کی له ته فس��یرکردنی فه لس��ه فه ی نیتشه داهه یه . یه که م، به رگریک�ردنه له نیتش�ه و دژوه س�تانه به رانبه ر ئه وانه ی فه لس��ه فه ی نیتش��ه یان به زۆر خ��زانه نێ��و قه واره یه کی ته س��کی ئای��دۆلۆجی نازییه ک��انه وه . دووه م، هه وڵدانه ب��ۆ ڕوونک��ردنه وه ی نه ری��تی مێت��افیزیکی نیتش��ه ، وه کو نه ریتێکی زاڵب��وی س��ه رده م ب��ۆ تێگه یش��تن له وات��ای

بوون.

وان��انهکانی به رگریک��ردنی های��دگه ر له نیتش��ه له ڕی��زه 1940 ت��اکو 1936زانکۆی فرایبۆرگه وه ده ستپێده کات له

پێش که شی ک��ردن. دواج��ار ئه م وان��انه به ئه ڵم��انی و ئنج��ا زم��انی ئینگل��یزی و له چواربه رگ��دا وه رگ��ێڕانه س��ه ر

نیتش��ه بڵاوکراونه ته وه . ئه م نوس��راوه ی های��دیگه ر له س��ه ر ڕۆڵێکی گرنگی له زین��دووکردنه وه ی بیروب��اوه ڕی نیتش��ه دا بی��نیوه . های��دیگه ر ب��وێرانه ، له وک��اته دا، که نازییه ک��ان له ئه ڵمانی��ا ئه وپه ڕی ده س��ته ڵاتیان هه ب��ووه و نیتش��ه یان به پێغه مبه ری خۆیان داناوه ، هه وڵیداوه فه لس��ه فه ی نیتش��ه

.161له م گه ن��ده ڵییه ڕامی��ارییه و به ن��ازیکردنه بپ��ارێزێتنوسراوی دووه می هایدیگه ر له سه ر نیتشه به ناوی

Nietzsche’s Word: “God is Dead” له ساڵی نوسیویه تی1943 له گه ڵ کۆمه ڵێک نوس��راوی دیکه دا له په ڕتووکێک��دا به ن��اوی

له نوس��راوێکی دیکه دا به درێ��ژی بۆچوونه ک��انی های��دیگه رم 161له سه ر نیتشه باسکردووه .

بڕوانه : محه مه د که مال، نیتشه و پاش تازه گه ری، ده زگای200- 193، الپه ڕه 2006سه رده م، سلێمانی،


Holzwege له فرانکف��ۆرت1950 به ئه ڵم��انی له س��اڵی له چاپدراوه . جولیان یۆنگ و کێنیت هه ینس وه ریان گ��ێڕاوه

به ناوی و ئینگلیزی کامبرج Off the Beaten Trackبۆ زانکۆی ئه وپرس��یاره ی ل��یره دا خ��ۆی له چاپی��داوه .2002له س��اڵی

ده س��ه پێنێت ئه وه یه چ��ۆن های��دیگه ر ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی نیتش��ه ته فس��یرده کات؟ چ��ۆن له وگه ن��ده ڵییه

چه ن��دمانگێک1934له س��اڵی ڕامی��ارییه ش ده يپارێ��زێت؟ پ��اش دان��انی هیتله ر به س��ه رۆکی ئه لمانی��ا )ئه ل��یزابێت( ی

Nietzsche خوش��کی نیتش��ه ئه رش��یفی نیتشه – Archive لهشاری ڤایمه ر دامه زراندو بۆ ک��ردنه وه ی ئه رش��یفه که ش هیتله ری ب��انگکرد. ئه ل��یزابێت به ئاش��کرا هیتله ری

به )سوپه رمان( ه که ی نیتشه داده ناو هیتله ریش

ی11گه شه ی به م سازشکردنه ده کرد و ته نانه ت له مانگی ، که ئه ل��یزابێت م��رد، هیتله ر دوای ته رمه که ی1935 . نازییه ک��ان له هه م��وو الیه نێکه وه هه وڵیان��ده دا162که وت

نیتش��ه به فه یله س��وفی خۆی��ان داب��نێن و ه��انی مامۆس��تا نازییه ک��انی به ش��ه کانی فه لس��ه فه ده درا به رگێکی ن��ازی به به ری ب��یرکردنه وه ی نیتش��ه دا بکه ن و ته ن��انه ت په ڕتووکی)زه رده شت وای گوت( بووبه ده قێکی پ��یرۆز ب��ۆ ئه وان. ت��وێژینه وه که ی های��دیگه ر به پێچه وانه ی ئه م هه وڵ��دانه ، س��ه لماندنه ب��ۆ)بێ ت��اوانی( نیتش��ه و

م دوورخستنه وه ی له نازیزم. حه زده که م توێژینه وه که ی له هیتله ر ب�ۆکردنه وه ی ئه رش��یفی نیتش��ه و بینی��نی ئۆپ��ێراکه ی 162

( و یادکردنه وه ی په نجاساڵTristan and Isoldeڕیچارد واگنه ر ) Curtisب��ڕوانه : به س��ه رمردنی واگنه ردا چ��وو ب��ۆ ش��اری ڤ��ایمه ر.

Cate. Friedrich Nietzsche: A Biography, London: Pimlico, 2003. P. 575-76

Carol Diethe. Nietzsche’s Sister and the Willهه روه ها؛ to Power, Chicago: University of llinois Press, 2003.

P. 149


دا ڕوونبکه مه وه : چه ند خاڵه تێگه یش��تن له وات��ای )ویس��تی ه��ێز(، وه ک��و-1

ده سته ڵاتی داهێنه رانه .مرۆڤی به رز )سوپه رمان( و بوونی ڕه سه نانه .-2(.Bioتێگه یشتن له واتای ژیان)بایۆ- -3

له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی نیتش��ه دا ب��وون)هیچ( ه ، واته بووه ک��انی هیچ ڕاسته قینه یه ک نیه و ئه وه ی هه یه بوونی هه

وه س��تابێت )ویس��تی ه��ێز( ه . ویس��تی ه��ێز بنه م��او له سه ر به بێ ن��اوه ڕۆکی هه م��وو هه بووه ک��انه و ئه و ڕاس��تیه یه ، که

. ئه م ن��اوه ڕۆکه مێت��افیزیکییه 163ئه و هیچ ش��تێک ن��ابێت بنه م��ایه ب��ۆ هه م��وو ش��ته کان و له ش��ێوازی جی��اواز و پله ی به رز و نزم��دا خ��ۆی ده رده خ��ات. بۆنم��وونه ، ه��ێزه سروش�تیه کان له ئاگ�ابه ده رن و هه ن�دێک ج�اریش ئه وه ن�ده

ده بنه ش��ێواندنی جۆرێ��ک به تون��دی خۆی��ان ده رده خه ن، که له ژیان و به رده وامی ژیان. به ڵام له بوونی مرۆڤدا)ویس��تی

و ک��وێرانه ، وه ک��و ه��ێزه ه��ێز( هاوک��ات )ئاگامه ن��ده ( سروشتیه کان ن��اژی. ره وتێکی بێ مه به س��ت و بێ به رنامه نیه . ویس��تی ب��وونێکی ن��اته واوه ، که ده یه وێت خ��ۆی ته واوبک��ات. بۆگه یش��تن به م مه به س��ته پێویس��ته ویس��تی ه��ێزی م��رۆڤ داهێنه رانه و به رده وام له په ره س��ه ندندابێت. له م ڕووه وه ب��وونی م��رۆڤ پ��اش دامه زران��دنی

به ده س��ته ڵاتی له س��ه ر)ویس��تی ه��ێز( و دان��انی ئه وه��ێزه نه ک164داهێن��ان ده بێت به ب��وونێکی هونه رمه ن��دانه

بوونێکی داگیرکه رو زوڵم سه پین و چه وسێنه ر. هایدیگه ر ویس��تی ه��ێز س��ه رچاوه ی داهێن��ان و له وباوه ڕه دایه

په ره سه ندنه و هێزێکه ب��ۆ دامه زران��دن و به رده وامی

163 Friedrich Nietzsche. The will to Power, translated by Waltre Kaufmann, New York: Vintage Books, |968. P. 555164 Martin Heidegger. Nietzsche, vol. 1, p. 69


به ڕه سه نیه تی بوون. ه��ێزێکی داهێنه رو ره س��ه نيش ن��ابێت . ل��ێره دا،165به ده س��ته ڵاتێکی ڕامی��اری داگ��یرکه ر

ب��یرکردنه وه ی ل حه زده که م ئاماژه ب��ۆ ئه وخ��اڵه بکه م، که فه لس��ه فی نیتش��ه دا ڕه س��ه ن و ناڕه س��ه نیبوون له س��ه ر چ��ۆنیه تی به کارهێن��انی ویس��تی ه��ێز راده وه س��تێت. من له پێش��تر بۆچ��وونی های��دیگه رم له م ب��اره وه ڕوونک��ردۆته وه . به ڵام هایدیگه ر )ویستی هێز( ی به کار نه هێن��اوه و جه خ��تی له س��ه ر دامه زران��دنی پڕۆژه ک��انی ب��وون ک��ردووه . ئه گه ر)دازاین( سه ربه ستانه پڕۆژه کانی بوونی هه ڵبژێرێت،

داگ��یرنه کراوه ، به پێچه وانه ی ئه وابوونێکی ڕه سه نی هه یه و ئه مه ش��ه وه ، ب��وونی ناڕه س��ه ن ده ک��رێت. بۆنیتش��ه ش

س��ه ر س��ه قامگیرکردن و ڕه س��ه نی تاکێ��ک ده که وێته په ره سه ندنی )ویستی هێز( ی به شێوه یه کی سه ربه س��تانه و به بێ ئه وه ی ده س��ته ڵاتێکی به رزت��ر ناچاریبک��ات. ب��ۆ ئه م مه به س��ته ش، ی��ان مس��ۆگه رکردنی ڕه س��ه نیه تی ب��وون و سه ربه ستی مرۆڤ نیتشه خوا ده کوژێت. ئه م فه یله س��وفه له و ب��اوه ڕه دایه گه یش��تن به ڕه س��ه نیه تی ب��وون و

ده بنه زه مینه ب��ۆ مس��ۆگه رکردنی سه ربه س��تی، که له دایکب��وونی م��رۆڤی به رز)س��وپه رمان( به ڕوخان��دنی ده س��ته ڵاته داگیرکه ره ک��ان ده س��تپێده کات. گه وره ت��رین ده س��ته ڵاتی داگ��یرکه ریش بۆم��اوه یه کی دوورودرێ��ژ

له نێ��و که لت��ووری شارس��تانیه تدا م��ابێته وه ناپێویس��تانه ده سته ڵاتی خوایه . بۆئه وه ی مرۆڤ ڕه سه ن و سه ربه ست

بێت یان)سوپه رمان( له دایک بێت پێویسته خوابمرێت.

ئه ی م��رۆڤی به رز ف��ێربه خه ڵکی نێوب��ازاڕ باوه ڕی��انبه مرۆڤی به رزنیه .

بۆئه وان، ئێمه ، هه موو یه کسانین.به دیدی ئه وان مرۆڤی به رز نیه .

له به رده م خوادا هه موومان یه کسانین، به ڵام خوامردووه .



ئێستا خوا مردووه . ئه ی م��رۆڤی به رز، ب��وونی خ��وا مه ترس��یه کی گه وره یه ب��ۆ

.166تۆ

مردنی خواو چۆڵکردنی ئه وجێگایه ی له نێو ب��یرو که لت��ووری بیردا داگیریکردووه مه رجێکی س��ه ره کییه ب��ۆ له دایکب��وونی م��رۆڤی به رز. های��دیگه ر گ��وته نی، ت��اکو ئه و جێگه یه چۆڵنه کرێت، مرۆڤ ناتوانێت له سه ریجێنش��ین بێت و الفی

.167به رزێتی لێبدات

م��رۆڤی به رز ی��ان باش��تر وایه بڵ��ێین م��رۆڤه به رزه ک��ان سه ربه س��ت و ڕه س��ه نن و داهێنه رانه ده ژین. ئه وان دوای

باوه ک��انی ک��ۆمه ڵ ن��اکه ون و که لت��ووری ب��ازاڕی و به ها نایانه وێت ببن به یه کیک له و خه ڵکه ی نێو ڕه وه ڕامی��ارییی و ئای��دۆلۆجیه کان. ب��وون له نێ��و ب��ازاڕ و ش��وێن که وت��نی که لتووری ب��ازاڕی له هه رچ ش��ێوازێکدابێت )ڕامی��اری ی��ان ئ��ایینی و ک��ۆمه ڵایه تی( ڕه ت��دانه وه ی ڕه س��ه نیه ت و سه ربه س��تی م��رۆڤه . له م پێگه یه وه ، م��رۆڤه به رزه ک��انی نیتش��ه ، به پێچه وانه ی م��رۆڤه نزمه ک��انه وه ، خ��اوه نی ب��یر و

به رده وام له په ره س��ه ندن و به هاک��انی خۆی��انن، که گۆڕانکاریدان. مرۆڤه به رزه کان بکوژه نازییه ک��ان نین، ئه و مرۆڤ��انه ن ده ی��انه وێت مرۆڤ��ایه تی له ئاس��تێکی ن��زمه وه به ره و ت��رۆپکی به رزایه تی ب��وون به رن و ده ی��انه وێت

. ب��ۆ های��دیگه ر، م��رۆڤی168مرۆڤ��ایه تی)ئه م��ڕۆ( ڕه تبکه ن166 Friedrich Nietzsche. Thus Spake Zarathustra, translated by Thomas Common, London: Worldsworth Classics, 1997. P. 276167 Martin Heidegger. “Nietzsche’s Word: “God is Dead.” )1943(, in Off the Beaten Trach, translated by Julian Young and Kenneth Haynes, Cambrididge: Cambridege Unirersity Press, 2002. P. 168168 Martin Heidegger. Nietzsche, vol. 2, p. 215


به رزی نێو بیرکردنه وه ی فه لسه فی نیتشه ڕه تدانه وه یه کیبه رده وام و نه براوه یه . ئه م مرۆڤه

له هیچ قۆناخێکی بووندا ڕه زامه ندانه ناژی و ئه و قۆناخه به دواقۆناخ و ترۆپکی ژیان دانانێت. له م پرۆسه ی ڕه تدانه وه نه بڕاویه دا بێجگه له ڕه تدانه وه هیچ ڕاستیه کی دیکه نه گۆڕ

. م��رۆڤی به رز، له نێ��و ئه م پرۆس��ه یه دا،169نیه و ڕه ها به رده وام به هاک��ان هه ڵده وه ش��ێنێته وه و به ه��ای نوێ��تر داده مه زرێ��نێت. هه ڵوه ش��اندنه وه ی به هاک��ان ی��ان)بێ به ه��اکردنی به هاک��ان( ش��ێوازێکی پێش��که وتنخوازانه به ب��وونی م��رۆڤی به رز ده به خش��ێت و ڕێگه به م��رۆڤی به رزنادات له قۆناخێکی مێژوویی دی��اریکراودا گ��یربخوات و ده سته و تاقمێک به ه��ای ک��ۆمه ڵایه تی ی��ان ڕامی��اری به دوا

داب��نێت. بێگوم��ان، م��رۆڤێکیش به م ج��ۆره له وات��ای به ها ب��وون و به هاک��ان تێبگ��ات خ��ۆی ناک��ات به خ��اوه نی ئای��دۆلۆجیه کی خ��ۆبه حه قزان و هاوبیروب��اوه ڕی ئه ومرۆڤانه ی له قۆناخێکی مێژوودا ده چه قن و گ��یرده خۆن

به رزت��رین و پ��یرۆزترین ک��اڵای و ئه وقۆناخه و به هاکانی به ب��وون داده نین. گ��یرخواردن و ش��وێنکه وتنی ئای��دۆلۆجی و به ه��ایه کی نه گ��ۆڕ و ڕه ه��ا له هه ڵوێس��تی ژی��انی م��رۆڤه نزمه کانه وه ، ی��ان نیتش��ه گ��وته نی م��رۆڤه ناش��رینه کاندایه . نیتشه یه کێکه له وبیریارانه ی بوونی مرۆڤ بۆ ن��اوه ڕۆکێکی هۆشه کی ناگه ڕێنێته وه و دژی نه ریتی میتافیزیکی دێکارتی

ن��اوه ڕۆکه به )هیچ( داده نێت. ئه مه ش ئاک��امێکی ئه و لۆجیکمه ندانه ی ڕه تدانه وه ی بوونی سه ده مێکی هۆشه کییه

نیه ، له مێتافیزیکی هیچگه رایه تی نیتشه دا. م��ادامه کی خ��وا یان ئه و ن��اوه ڕۆکه هۆش��ه کییه مێت��افیزیکییه نیه ، که ده بێت به س��ه رچاوه ی ژی��ان و ب��وونی هه مووش��تێک، ئه وا ب��وونی م��رۆڤیش له ن��اوه ڕۆک به ده ره و له س��ه ر)ن��اوه ڕۆکێکی هۆشه کی( ڕانه وه س��تاوه . ئه م ب��وونه ب��ایۆلۆجی و ویس��تی



ه��ێزه . ئه م بۆچ��وونه ب��ایۆلۆجیه ی نیتش��ه له الیه ن نازییه ک��انه وه ته فس��یرێکی زانس��تانه ی ب��ۆکراو ب��ۆ

هایدیه رپاکس��ازیکردی رەگ خستیانه گه ر.� ئه ڵمانی� زى� له به رگی سێیه می په ڕتووکه که یدا له سه ر نیتشه هه وڵیداوه مه به س��تی نیتش��ه له م بۆچ��وونه و وات��ای ب��ایۆلۆجی

له فه لسه فه که یدا ڕوونبکاته وه .

هایدیگه ر بۆ هه ڵوه ش��اندنه وه ی تێگه یش��تنی نازییه ک��ان له م الیه نه ی فه لس��ه فه ی نیتش��ه بۆس��ه رچاوه ی زاراوه ی )بایۆلۆجی( له زمانی یۆنانی��دا گه ڕاوه ته وه و له وێ��وه وات��ای ئه م زاراوه یه و مه به س��تی نیتش��ه له به کارهێن��انی ئه م

نیتش��ه ل يشتنىنازییه کاننهگت زاراوه یه و ڕوون��ده کاته وه . به بۆچ��وونی های��دگه ر به کارهێن��ان و وات��ای

زانستیه که وه جیاوازه . و اتا )بایۆلۆجی( له الیه ن نیتشه وه له ناکات نیتشه ، وه کو زانستکارێک مامه ڵه له گه ڵ زاراوه که دا

و فه لسه فیانه لێیده کۆڵێته وه . ئه م زاراوه یه یۆنانیه و له دوو به ش پێکهاتوه ، )ب��ایۆ( و )ل��ۆجی( . به ش��ی یه کی زاراوه که )بایۆ( له زمانی یۆنانییدا واتای )ژیان( ده به خش��ێت. به ش��ی دووه میش )ل��ۆجی( واته گوت��ار، لێک��ۆڵینه وه ، که ده خ��رێته پاش زۆر وشه ی دیکه وه کو سایکۆلۆجی، سۆس��یۆلۆجی و فیلۆل��ۆجی. ئه م��ڕۆ زانس��ته کان ی��ان له ب��واری ته س��کی

چیه تی و ک��ارکردنی له زانستدا بایۆلۆجی ئه وزانسته یه ، که زین��دووه کان ده ک��ۆڵێته وه . ب��ۆ نم�وونه ، ئه ن�دامه کانی له شه

ئه م زانسته بۆمان باسده کات دڵی مرۆڤ چۆن کارده کات و خ��وێن به سه رله ش��دا دابه ش��ده کات. فه لس��ه فه ی نیتش��ه ب��ایۆلۆجی زانس��تانه ی بوارته س��ک نیه و هه وڵ��دانه ب��ۆ تێگه یشتن له واتای )ژیان(. ئامانجی نیتش��ه له م هه وڵ��دانه ناسینی ئه ندامه کانی له ش و کارکردنیان نیه ، به ڵک��و وات��ای ژیان و ڕاستی ژیانه بۆ مرۆڤ، به تایبه تی مرۆڤی به رز یان

. مه به س��تی نیتش��ه له ب��ایۆلۆجی170 به رزی ژی��انه به

39 هه مان سه رچاوه، به رگی سێیه م، الپه ڕه 170


فه لس��ه فیانه یه و ده یه وێت به ڕێگه ی ئه م زاراوه یه مه به ستی )ژیان( ده ربخات، چ��ونکه ویس��تی ه��ێز هاوک��ات ویستی ژیانیشه . پێشخس��تنی ژی��انیش ن��اوبردنی که س��انی دیکه و ڕوخاندنی ژیان نیه ، په ره س��ه ندنێکی به رده وامه ب��ۆ

به داه��اتوویه کی گه ش��اوه تر. های��دگه ر له گه یش��تن وانه ک��انی هه ڵبژاردنی فه لسه فه ی نیتشه بۆ زنجیره یه ک له

به ته نی��ا ب��ۆ به رگریک��ردن له بۆچوونه ک��انی نیه . نیتش��ه ب��ۆ های��دیگه ر جێگه یه کی گرن��گ و س��ه ره کی له م��ێژووی

.بیرکردنه وه ی فه لسه فیدا داگیرکردوه

ئه وه م��ان بۆڕوون��ده کاته وه ، که س��ه رده مه که مان ی��ان تێڕوانی��نی مێت��افیزیکی س��ه رده مه که مان )س��ه رده می ته کنه لۆجی��ا( به رده وام��ییه که له ئه فالت��ونه وه ب��ۆ نیتش��ه . بێگومان ب��ۆ زۆرکه س ئه م بۆچ��وونه ی های��دیگه ر ن��اڕه وایه چونکه نیتشه له زۆر ش��وێندا دژی ئه فالت��ونه . بۆچ��وونه که ی هایدیگه ر به ستراوه به تێگه یشتنی هایدیگه ر له مێتافیزیکی هیچگه رایه تی. هیچگه رایه تی به دی��دیی های��دیگه ر له ڕه تدانه وه ی بوونی)سه ده می هۆشه کی( دا سه رهه ڵنادات، وابه سته به تێگه یشتنمان له ڕاس��تی ب��وون و دان��انی ب��وون به )هیچ( ، گه ڕانه وه بۆش��تێکی دیکه ، وه ک��و ف��ۆڕمه به رزه کان، ویستی ژیان ی��ان ویس��تی ه��ێز، بێجگه له ب��وون ب��ۆبنه ڕه تی هه مووش��تێک. له س��ه ره تاوه له وه دواین، که بیری��اران له ئه فالت��ونه وه )ب��وون( ی��ان، وه ک��و بنه ڕه تی هه مووشتێک، فه رامۆشکردووه و له ش�تێک ک��ۆڵراوه نه ته وه ، که ئه وش��ته ش له س��ه ر )ب��وون( ڕاده وه س��تێت. ئه مه ش له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ردا ئاک��امی ئه و بۆچوونه یه ، که )بوون( به )هیچ( داده نێت و فۆرمه به رزه کان ی��ان ویس��تی ه��ێز ده ک��ات به بنه ڕه ت و ن��اوه ڕۆکی هه بووه ک��ان. له م ڕوانگه یه وه و ته فس��یرکردنی م��ێژووی فه لس��ه فه له ئه فالت��ونه وه له م ش��ێوه ی فه رامۆش��کردنه و ئاوه ڕنه دانه وه له بوون و دان��انی ب��وون به هیچ، مێت��افیزیکی هیچگه رایه تی له ئه فالت��ونه وه س��ه رهه ڵده دات و به نیتش��ه


کۆتایی دێت. نیتشه دوابیریاری مێتافیزیک و فه یله سوفێکی هیچگه رایه تی له گه ڵ خۆی��دا نه ری��تی مێت��افیزیکی هیچگه رایه تی له س��ه رده مه که ماندا س��ه قامگیرکردووه . ج��ارێکی دیکه ، نیتش��ه ، ئام��اژه ی ب��ۆ )ب��وون( نه ک��ردووه وش��تێکی دیکه ی خس��تۆته جێگه ی ئه م بنه ڕه ته

.171له بنه ڕه تبه ده ره

های��دیگه ر هیچگه رایه تی نیتش��ه ی به )کالس��یکی( ، که به بۆچ��وونی من ده گه ڕێته وه ب��ۆ172ن��اوزه دکردووه

.ئهفالتونهوە سهفهىلبهفه په یوه ندی هیچگه رایه تی نیتش��ه من، به پێچه وانه ی های��دیگه ره وه ، له نوس��راوه که مدا له سه رنیتش��ه هیچگه رایه تیه که ی ئه م فه یله س��وفه م به )به رن��امه گه ری( دان��اوه . به رن��امه گه ری مێت��افیزیکی نیتشه ش له سه ر ئه و زه مینه ڕاده وه ستێت، که ڕه تدانه وه و ڕه تک��ردن ده بن به دوو ک��ۆڵه که ی ئه س��تورو)ویس��تی ه��ێز( له ڕێگه ی��انه وه خ��ۆی به داه��اتوو ده گه یه نێت. ل��ێره دا، ئه وخاڵه ش��م ڕوونک��ردۆته وه ، که هیچگه رایه تی نیتش��ه ، به ت��ایبه تی له م��ێژوودا، خ��ۆی به ودی��و هیچگه رایه تی ده گه یه نێت و به رن��امه بۆژی��ان داده نێت. ئه مه ش جی��اوازییه کی بنه ڕه تی له نێ��وان هیچگه رایه تی نیتش��ه و شۆپنهاوه ردا ده ستنیشانده کات و یه که میان به ڕوون��اکبین و

. فه لس��ه فه ی نیتش��ه 173دووه میان به ڕه شبین ده خوێ��نێته وه م��ردنی خ��وا،;له س��ه ر پێنج ک��ۆڵه که ڕاوه س��تاوه

هه ڵوه ش��اندنه وه ی به هاک��ان، ویس��تی ه��ێز، م��رۆڤی به رزوگه ڕانه وه ی هه میشه یی.

56م ، الپه ره هه مان سه رچاوه ، به رگی چواره 171هه مان سه رچاوه . 172 ب��ڕوانه : محه مه د که م��ال، نیتش��ه وپاش ت��ازه گه ری، الپه ره 173

137 ،220


های��دیگه ر له ته فس��یرکردنی ئه م پێنج ک��ۆڵه که یه دا ئه وه ده رده خ��ات، که ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی نیتش��ه و ئایدۆلۆجی نازییه کان به یه کدی ن��اگه ن. ئه م پێنج ک��ۆڵه که یه

له سه ر یه ک زه مین

داکوتراون و په یوه ندی زه رورییان له گه ڵ یه ک��دیاهه یه . هیچ کامی��ان به ته نی��ا و به بێ ئه وانی دیکه وات��اکه ی خ��ۆی

که ،ته واوناکات. له هه موویان گرنگتریش )مردنی خوا( یه ده بێت به پێش��مه رج ب��ۆ چوارک��ۆڵه که که ی دیکه . ئه مه ش پێویس��تیه کی ئۆنتۆل��ۆجیه . به م��ردنی خ��وا هه م��وو به ها هه مه کی و نه گۆڕه ک��ان هه ڵده وه ش��ێته وه و م��رۆڤی به رز له دایک ده بێت و ویستی هێزیش ئه و مرۆڤه به ره و ت��رۆپکه به رزه ک��انی داه��اتوو ده گه یه نێت. به ڵام ئه و پرس��یاره ی ل��ێره دا س��ه رهه ڵده دات ئه وه یه ، که م��ردنی خ��وا چی په یوه ن��دییه کی به )گه ڕانه وه ی هه میش��ه یی( یه وه هه یه ؟ له گه ڵ م��ردنی خ��وادا په یوه ن��دییه کانی نێ��وان زه مین و ئاسمان ده پچڕێت. گۆڕانکارییه مێژووییه کان له ئاس��مانه وه به ره وزه مین و له زه مینه وه به ره وئاس��مان ن��اکه ونه ڕێ.

س��ه ر له گۆڕانکارییه ک��ان داهێ��نراوی م��رۆڤی به رزن، که زه مین جێنش��ین ب��ووه . زه مین خ��اکی م��رۆڤی به رزه و

نیه م��رۆڤی به رز ناچاربک��ات به رزه ئاس��مانیش ئه وجیهانه . م��رۆڤ و زه مین، م��رۆڤ وداگیربکات تیودەسه

خاک، م��رۆڤ و م��ێژوو ته واوکه ری یه ک��دین. م��رۆڤی به رز له س��ه رزه مین گۆڕانکارییه ک��ان ده هێ��نێته ک��ایه وه و م��ێژوو ده نوس��ێته وه . گۆڕانکارییه ک��انیش له زه مینه وه ب��ۆ زه مین خه سڵه تی سوڕانه وه و خوله ی نێ��و ب��ازنه یی وه رده گ��رێت، که هه م��وو خاڵێ��ک له م خ��وله یه دا چه ن��دبار ده بێته وه و

. س��ه ره نجامی174چه ندجارێک ده گه ڕێته وه بۆ شوێنی خۆی ت��وێژینه وه که ی های��دیگه ر ب��ۆ فه لس��ه فه ی نیتش��ه له چه ن��دخاڵێکی گرنگ��دا ک��ۆده بێته وه . های��دگه ر ب��وێرانه و



به تێک��ڕا دژی به ن��ازیکردنی فه لس��ه فه ی نیتش��ه یه . نیتش��ه به فه یله س��وفی ژی��ان داده نێت، که ب��ۆ په ره س��ه ندنی ژی��ان به ڕێگه ی ویستی هێز، نه ک ڕووخاندن و تێکشکاندنی ژیان هه وڵی��داوه . ب��وونی م��رۆڤی به رز )س��وپه رمان( ب��وونێکی ڕه س��ه نه و ه��ێزێکی ڕه ت��دانه وه و ڕه تک��ردنی به رده وامه .

نه گ��ۆرو ب��وونێکه دژی که لت��ووری ب��ازاڕی و به ها به سه رداس��ه پێنراوه کان ڕاده وه س��تێت. له پرۆس��ه ی ڕه ت��دانه وه و ڕه تکردن��دا هه ڵوه ش��اندنه وه ی به هاک��ان پرۆژه یه کی سه ره کی ئه م بوونه یه . له ژیانی مرۆڤی به رزدا هیچ به ه��ایه ک دوا به ه��او هیچ قۆن��اخێکی م��ێژوو دواقۆن��اخ نیه . میت��افیزیکی هیچگه رایه تی نیتش��ه ش، که )کالس��یکی( یه ، دواقۆن��اخی ب��یرکردنه وه ی هیچگه رایه تی و س��ه ره تای

سه ره تایه کی نوێ یه و نیتشه ش دوابیریاری تازه گه رییه .


به‌شی‌شه‌شه‌م‌ک@@اریگه‌رێتی‌های@@دیگه‌ر‌له‌س@@ه‌ر‌ب@@@@@@یرکردنه‌وه‌ی‌فه‌لس@@@@@@ه‌فی

سه‌رده‌م

هه ن��دێک ج��ار ک��اریگه رێتی ب��یرکردنه وه یه کی فه لس��ه فی کارده ک��اته دەرەکهوێو ته مه نێکی کورت��دا ڕاس��ته وخۆ له

س��ه ر نه ری��تی س��ه رده مه که ی. نم��وونه ی ئه م ج��ۆره ک��اریگه رێتیه ش له فه لس��ه فه ی دی��الێکتیکی هیگ��ڵ و

ده بینرێت. هیگڵ و بهئاشکراته فسیری مارکسی بۆ مێژوو م��ارکس توانی��ان له س��ه رده می خۆی��ان و پ��اش مردنی��ان له ته مه نێکی کورتدا گۆڕانکارییه کان له بۆچوونی مرۆڤ ب��ۆ ب��وون بخه نه گه ر. ج��اری واش، س��ه رهه ڵدانی ئاک��امی ک��اریگه رێتیه که درێژخ��ایه ن ب��ووه . فه لس��ه فه ی ک��انت، بۆنم��وونه ، م��اوه یه کی درێ��ژی پێویس��ت ب��وو ت��اکو ت��وانی له ب��واری ب��یرکردنه وه ی ئه کادیمی��دا گۆڕانک��اری دابهێ��نێت.

رێ��تیه که ی های��دیگه ر یه کێکه له وبیری��ارانه ی، که کاریگه له س��ه ر ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی س��ه رده مه که ی و دوای

ڕیزی کاریگه رێتی هیگڵ و مارکس��ه وه مردنیشی، ده خرێته به س��ه رمێژووی ب��یرکردنه وه دا. بۆچ��وونه ئۆنتۆلۆجیه ک��انی های��دیگه ر، وه ک��و ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تی و فینۆمینۆل��ۆجی ئۆنتۆلۆجی و شیکردنه وه ی بوونگه رایه تی ب��وونی م��رۆڤ و تێگه یشتنی له ن��اوه ڕۆکی ته کنه لۆجی��ا و ه��ونه ر ئاس��ۆیه کی به رف��راوانی ب��یرکردنه وه ی ک��ردۆته وه . که م بیری��ارهه ن له س��ه رده مه که ماندا ی��ارو نای��ارانه له س��ه ر بۆچوونه ک��انی

دانه نێن.نایاری��ان یار های��دیگه ر نه دوابێتن و خۆی��ان به ژم��اره یه کی گه وره له بیری��ارانی س��ه رده مه کامان، وه ک��و جان پۆڵ سارته ر، مۆریس میرلۆپۆنتی، ئیمائی��ل لێڤین��اس،


پۆڵ تیلیچ، ئۆرتیگا گایست، ڕادۆڵف به لتمان، هانا ئارن��دت، هرب��رت م��ارکۆز، ه��انس جۆن��اس، ک��ارڵ ل��ویس، ه��انس- جۆرج گاده مه ر، میشێل فوکۆ، جاک دێریدا، جان بۆدریالرد، مۆریس بلندکۆت، هیوبرت درایفوس، جاک الکان، ڕیچ��ارد

ژێ��ر ڕۆرتی و چ��ارلس ته یله رو گه لێکی دیکه ش که وتونه ته ک��اریگه رێتی های��دیگه ره وه . بێگوم��ان له پ��رۆژه ی نوس��ینی

تووکێکدا، به تایبه تی له به شێکیدا ناکریت له سه ر هه م��وورپه ئه م بیری��ارانه ب��دوێین. ب��ۆ ڕوونک��ردنه وه ی ک��اریگه رێتی های��دیگه ر به س��ه ر س��ه رده مه که مانه وه چه ن��د بیریارێکی��ان هه ڵ��ده بژێرم و هه ن��دێک الیه نی ک��اریگه رێتیه که ی ئاش��کراده که م. ب��ۆئه م ک��اره ش به پێویس��تی ده زانم له و بیری��ارانه وه ده س��تپیبکه م، که ک��اریگه رێتیه که ی های��دیگه ر ڕاس��ته وخۆو به زه قی له نێ��و ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فییاندا

خۆی ده رخستوه و به ئاسانی ده ناسرێته وه .

های��دیگه ر ڕاس��ته وخۆ کاریکردۆته س��ه ر ب��زوتنه وه ی فه لس��ه فی ب��وونگه رایه تی فه ڕه نس��ا. ئه م ک��ارتێکردنه ش له ڕێگه ی سارته ره وه بوه ، به ڵام، وه ک��و میس��ارۆز ده ڵێت ، س��ارته ر به وش��ێوه یه ی به ئاش��کرا ئام��اژه ب��ۆ ک��اریگه رێتی هیگ��ڵ به س��ه ر مارکس��ه وه ده ک��ات، باس��ی ک��اریگه ێتی

یهوەهای��دیگه ر به س��ه ر ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی خۆ . س��ارته ر بێجگه له وه ی به نوس��ه رێکی گه وره 175ناک��ات

خه ڵاتی )نۆب��ڵ( ی پێ��دراوه و1964ناس��راوه و له س��اڵی وه رینه گرت��وه ، یه کێکه له پێش��ه وایانی فه لس��ه فه ی ب��وونگه رایه تی و له گه ڵ س��یمۆن دیبۆڤ��وارو میرلۆپۆنتی��دا ڕۆڵێکی گرنگیان له پێشخستنی ئه م بزوتنه وه فه لس��ه فیه دا بی��نیوه . س��ارته ر یه که مج��ار له گه ڵ ف��ێرگه ی فه لس��ه فی فینۆمینۆلۆجی هوسرڵدا ئاشنابووه ، له دواییشدا هایدیگه ری

175 Istvan Meszaros. The Work of Sartre: Search for Freedom, vol.1, London: The Harvester Press, 1979. P. 27


ناس��یوه . ئاش��نابوونی س��ارته ر له گه ڵ ف��ێرگه ی ب��ووه .ەوە فینۆمینۆلۆجی��دا به ڕێگه ی)رایمۆن��د ئ��ارۆن(

سیمۆن دیبۆڤوار ده گێڕێته وه ، که ئ��ارۆن پ��اش گه ڕانه وه ی له ئه ڵمانی��ا له گه ڵ س��ارته رو س��یمۆندا له قاوه خ��انه یه ک یه ک��دی ده بینن. س��ارته ر له س��ه ر بۆچ��وونه فه لس��ه فیه نوێک��انی ده دوێت و ئ��ارۆنیش ن��زیکی بۆچوونه ک��انی

س��ارته ر باس��ده کات و له ف��ێرگه ی فینۆمینۆل��ۆجیه وه بۆ فینۆمینۆلۆجی پێده ناسێنێت. ئارۆن له ئه ڵمانی��ا فه لس��ه فه ی خوێندووه و خوێندکاری هوسرڵ ب��ووه . س��ارته ر، پ��اش ئه م چ��اوپێکه وتنه په رت��ووکه که ی ئێمانۆئی��ل لێڤین��اس له س��ه ر

( هه وه ها سارته ر داوا له 176. )176فینۆمینۆلۆجی ده کڕێت ئارۆن ده کات س�اڵێک له جێگ�اکه ی مامۆس�تایه تی بک��ات و ئه میش ب��ۆ لێک��ۆڵینه وه ب��ڕوات ب��ۆ ئه ڵمانی��ا. ئ��ارۆن به

س��ارته ر ب��ۆ1940داواکه ی سارته ر ڕازیده بێت و له ساڵی س��اڵێک ده ڕواته خوێن��دنگای فه ڕه نس��ا له به رلین و له به ر

Theڕۆش�نایی فه لس�ه فه ی فینۆمینۆلۆجی�دا نوس�راوه که ی Transcendence of the Ego.له م177 ده نوس��ێت .

س��ه ردانه دا، س��ارته ر له ش��اری به رلین م��اوه ته وه و ب��ۆ.فرایب��ۆرگ، که هوس��رڵ و های��دیگه ری تیاژی��اوه ، نه چ��ووه

و به دیل1940ناسینی هایدیگه ریش ده گه ڕێته وه بۆ ساڵی گرت��نی س��ارته ر له الیه ن ئه ڵمانی��اوه . له م س��اڵه دا س��ارته ر

Stalagبه دیل ده گیرێت و دواجار له ئۆردوگای X11- Dنزی��ک ش��اری )ت��ریه ر( داده ن��رێت. چه ن��د که شیش��ێک ڕۆژانه

176 Simone de Beauvoir. The Prime of Life, translated by Peter Green, New York: Penguin Books, 1965. P. 135 177 Annie Cohen- Solal. Sartre a Life, London: Minerva, 1991. P. 91 : هه روه ه��ا ب��روانه Ronald Hayman. Sartre: A Biography, New York: Simon and Schuster, 1987. Pp. 172- 73


س��ه ردانی ئۆردوگ��اکه ده که ن و له گه ڵ س��ارته ردا ئاش��ناده بن. پ��اش چه ن��د گفتوگ��ۆیه کی فه لس��ه فی یه کێ��ک

رت��ووکی)ب��وون و ک��ات( ی های��دیگه ر له که شیش��ه کان په پهرتووکهکه سارته ر. پاش خوێندنه وه ی به نهێنی ده دات به

س��ارته ر ده که وێته ژێ��ر ک��اریگه رێتی های��دیگه ر و ده بێت به یه کێ��ک له ش��وێنکه وتوانی فه لس��ه فه که ی. له یاداش��ت

، دوای به رب��وون و1940 ی نیس��انی 23نامه که یدا ڕۆژی گه ڕانه وه ی بۆ فه ره نسا ده نوسێت،

( هۆسرڵانه یه ، Nausea ڕۆمانه که م )ڕشانه وه - به ڵام

.178من ئێستا خۆم به الیه نگری هایدیگه ر داده نێم

پاش جه نگی جیهانی دووه م و داگیرکردنی ئه ڵمانیا له الیه ن ه��ێزه فره نه ته وه ییه ک��انه وه ، ن��اوچه ی خ��وارووی ئه ڵمانی��او فرایبۆرگ که وته ژێر ده ستی فه ره نسا. چه ند ئه فس��ه رێکی فه ره نسی چه ند به رهه مێکی های��دیگه ریان خوێن��دبووه وه و سه ردانی ئه م بیریاره ی��ان ده ک��رد. یه کی�ک له م ئه فس��ه رانه

هه وڵده دات په یوه ندی نێوانFrederic de Towarinickiبه ناوی های��دیگه ر و س��ارته ر دروس��تبکات و چاوپێکه وتنێکی��ان ب��ۆ ڕێکبخ��ات. ئه م پالنه ی)تۆواری��نیکی ( له به ر س��ه ختی ه��اتوچۆکردن و )ڤ��یزه ( ب��ۆ س��ه فه رکردن له ئه ڵمانی��اوه ب��ۆ ده ره وه ی��ان له ده ره وه ب��ۆ ئه ڵمانی��ا ڕێنه که وت. به ڵام هایدیگه ر و سارته ر به ن��امه له وک��اته وه په یوه ن��دییان له گه ڵیه کدا هه بووه . هایدیگه ر له نامه یه کدا بۆ سارته ر ده نوسێت، )ئومێده وارم پێکه وه بتوانین بیرکردنه وه بۆ ئه و ئه زموونانه بگه ڕێ��نینه وه ، که م��یژوو تۆم��ارده که ن و م��رۆڤی س��ه رده میش له وجێگه یه دا دابن��ێین، که په یوه ن��دییه کی

له کۆت��ایی س��اڵی179ڕه س��ه نانه ی به ب��وونه وه هه بێت.(

178 Annie Cohen- Solal. Sartre a Life, p. 141179 Rudiger Safranski: Martin Heidegger betwean Good and Evil,


، دوان��زه س��اڵ پ��اش خوێن��دنه وه ی په رتووکه ک��انی1952 بۆیه که مجار سارته ر بۆس��ه ردانی هایدیگه ر و نامه گۆڕینه وه

. 180هایدیگه ر بۆ فرایبۆرگ ڕۆیشت

های��دیگه ر له زۆر الیه نه وه له گه ڵ بۆچ��وونه فه لس��ه فیه کانی سارته ردا هاوڕابووه و ڕه خنه ی له چه ندالیه نێکیش گرتووه . سارته ریش، به هه مان شێوه ، هه رچه نده )هایدیگه ری( ب��ووه له سه ر چه ندکێشه یه کیش له گه ڵ هایدیگه ردا ڕێنه که وتووه . پ��اش ک��ۆڕه که ی س��ارته ر له س��ه ر ب��وونگه رایه تی و

Jeanمرۆڤ��ایه تی ج��ان بێ��وفرێت Beaufret یه کێ��ک له ، شوێنکه وتوانی فه لسه فه ی هایدیگه ر له فه ره نسا، نامه یه ک

سه باره ت کۆڕه که ی سارته ر بۆ هایدیگه ر ده نوسێت

و له باره ی په یوه ندی فه لس��ه فه ی ب��وونگه رایه تی های��دیگه ربه مرۆڤایه تیه وه ده پرسێت.

هایدگه ریش به نامه وه ڵامی جان بێ��وفرێت ده داته وه و ئه مLetterنامه یه ش به ناوی )ن��امه یه ک له س�ه ر مرۆڤ�ایه تی- on

Humanismبڵاوک��راوه ته وه . های��دیگه ر، له م ن��امه یه دا، دوو ) س��ارته ر گرت��ووه . یه که م ، های��دیگه ر له و ڕه خنه ی له

ب��اوه ڕه دایه س��ارته ر خ��ۆی له ک��اریگه رێتی دێک��ارت ڕزگ��ارنه کردووه . وه رگ��ێڕانی کۆجیت��ۆ دێک��ارتیه که ش له ن��اوه ڕۆکه وه ب��ۆ ب��وون گ��ۆڕانێکی مێت��افیزیکی بنه ڕه تی

نه هێناوه ته کایه وه ، سارته ر خه سڵه تی بنه ڕه تی بوونگه رایه تی به م

ده ستنیشان جۆره ده کات: بوون پێش ناوه ڕۆک ده که وێت. له م

ده سته واژه یه دا

traslated by Ewald Osers, Massachusetts: Harvard University Press, 1999. P. 347



)بوون( و)ناوه ڕۆک( له سه رچاوه مێتافیزیکییه که یانه وه وه رگیراون،

که له سه رده می ئه فالتونه وه به کارهێنراون و ) ناوه ڕۆک( له پێشتر

دانراون. سارته ر ده سته واژه که ی وه رگێڕاوه . به ڵام وه رگێڕانی

ده سته واژه یه کی مێتافیزیکی، وه کو خۆی مێتافیزیکیانه یه و

سارته ر له گه ڵ ئه و شێوه میتافیزیکیه دا ڕاستی ده مێنێته وه ، که

. 181بوون له بیرده کات

ڕه خنه ی دووه می هایدیگه ر ده گه ڕێته وه بۆ شێوه یمامه ڵه کردنی سارته ر له گه ڵ )خۆ( دا. به دیدی هایدیگه ر، سارته ر زیاتر جه خت

له سه ر)خۆگه رایه تی( ده کات وکه متر ئاوری له .182)بابه تگه رایه تی( داوه ته وه

ئاشکرایه ، سارته ر خ��ۆی به الیه نگ��ر و پ��ارتیزانی های��دیگه ر دان��اوه . په ڕتووکه که ش��ی )ب��وون و نه ب��وون( ، ک��ه توێژینه وه یه کی ئۆنتۆلۆجی فینۆمینۆلۆجی��انه یه ک��اریگه رێتی هوسرڵ و هایدیگه ری به سه ره وه دیاره و له زۆرشوێنیش��دا س��ارته ر ئام��اژه ی ب��ۆ بۆچ��وونه فه لس��ه فیه کانی های��دیگه ر کردووه . به ڵام زمانی فه لسه فی س��ارته ر های��دیگه ری نیه و ئه م بیریاره ، هایدیگه ر گ��وته نی، له ژێ��ر ک��اریگرێتی نه ری��تی دێکارتیدا ماوه ته وه و زمانی فه لسه فی دێکارت و هیگڵ بۆ ده ربڕی��نی بیروب��اوه ڕه فه لس��ه فیه که ی به ک��ارده هێنێت. ئه مه ش ب��ۆ های��دیگه ر گۆڕانک��ارییه کی بنه ڕه تی

181 Martin Heidegger. “Letter on Humanism”, in Basic Writings, p. 232



به ناهێنێته ک��ایه وه . زم��انی فه لس��ه فی به س��تراوه ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیه وه . ب��ۆ به رپ��اکردنی شۆڕش��ێکی فه لسه فی به سه ر نه ریتی زاڵب��وی دێک��ارتی و فه لس��ه فه ی تازه گه رایه تییدا پێویسته زمانه فه لسه فیه که شمان بگ��ۆڕین و زمانێکی ن��وێ ب��ۆ ده ربڕی��نی ب��یرکردنه وه شۆڕش��گێڕانه فه لس��ه فیه که مان دامه زرێ��نین. له به ر ئه مه ش��ه های��دیگه ر زمانێکی فه لسه فی نوێ له شیکردنه وه بوونگه رایه تیه که ی ب��وونی مرۆڤ��دا داهێن��اوه و زاراوه ی)خ��ۆ(، بۆنم��وونه ، ب��ۆ بوونی مرۆڤ دانانی و ئه م بوونه ی به )دازاین- بوون ل��ێره ( ناساندووه . سارته ر له ناسین و شیکردنه وه ی ئه م بوونه ب��ۆ

-beingخۆ -زمانی فه لسه فی هیگڵ گه ڕاوه ته وه و )بوون- بۆfor- self ی به کارهێناوه . ب��وونی م��رۆڤ له فه لس��ه فه ی )

هیگڵدا)خۆیه کی ئاگامه ند( ه و)خۆ- ئاگا( یه ، واته ئاگای له بوونی خۆیه تی و بونێکه بۆخۆی. هه بووه کانیش، وه کو م��ێز

به ده رن و خۆ- ئاگانین و پ��ڕ ئاگا و دره خت و په ڕتووک، له و ته واون و بوونێکن له نێوخۆیاندا گیری��انخواردووه و به چی دیکه نابن. هه روه ه��ا س��ارته ر گه یش��تۆته ئه و ئاک��امه ی، که بوونی مرۆڤ یان)ت��اک( ته نی��ا ب��وون- بۆخ��ۆی نیه . هه م��وو تاکێک بوونێکه له به رده م بوونی تاکێکی دیکه دا. ت��اکی دیکه

بوونی ئه م ده ناسێ و

به گوێره ی ناسینه که مامه ڵه ی له گه ڵدا ده ک��ات و ده بێت به من. به ب��یروڕای 183دیکه ( بوونیک بۆ ئه و) بوون- بۆکه سانی

جی��اوازییه کی س��ه ره کی نێ��وان های��دیگه رو س�ارته ر له گه ڵ )ب��وون- ب��ۆ- که س��انی دیکه ( ی س��ارته ردا س��ه رهه ڵده دات ودووشێوازی فه لسه فه ی کۆمه ڵایه تیشمان بۆ دیاریده کات. له ش��یکردنه وه ب��وونگه رایه تیه که ی های��دیگه ردا ب��وونی که سانی دیکه پێشمه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه ب��ۆ ب��وونی )من(.

183 Jean- Paul Sartre. Being and Nothingness, translated by H. Barnes, London: Routledge, 1996. Pp. 221- 23


له گه ڵ- ئه وان��دا–)من( به بێ ئه وان ن��ابم. بوونیش��م دووش��ێوازی هه یه : ڕه س��ه ن و ناره س��ه ن. له هه ردوو

( یه وه م��امه ڵه له گه ڵCareش��ێوازه که دا)من( به )نیگه رانی- ئه وان��داده که م. ئه مه ش ئه وه ده رناخ��ات، که ب��وونی)من( له گه ڵ ئه واندا بێ ن��اکۆکی و به ره نگ��ارییه . هه وڵ��دانی)من( بۆ چه سپاندنی ڕه سه نیه ت و مانه وه ی ڕه س�ه نیه تی ب��وونم )من( ده خاته نێ��و به ره نگ��اری و ن��اکۆکییه وه . ئه م بۆچ��وونه نزیکبوونه وه یه که له بۆچوونه که ی هیگڵ و ته فسیری هیگ��ڵ ب��ۆ م��ێژوو. نک��ۆڵی له وه ن��اکرێت، که های��دیگه ر به بێ ئام��اژه کردنی ب��ۆ هیگ��ڵ له توێژینه وه که ی��دا ئاوه ڕیلێ��داوه ته وه . به ڵام نزیکب��وونه وه ی س��ارته ر له هیگڵه وه ، له س��ه رئه م کێش��ه یه ، ته نی��ا ئ��اوه ڕدانه وه نیه و له ژێرک��اریگه رێتی ته فس��یری هیگڵ��دا ب��ۆ م��ێژوو بن��اخه ی فه لس��ه فه ک��ۆمه ڵایه تیه که ی دامه زران��دووه . دی��الیکتیکی) ک��ۆیله و خ��اوه ن ک��ۆیله ( ، له فینۆمینۆل��ۆجی هۆشدا بووه به قاڵب بۆ داڕشتنی که ره سه ی بیره کانی. له فه لسه فه ی ک��ۆمه ڵایه تی س��ارته ردا تاکه ک��انی نێ��و ک��ۆمه ڵ یان)بوون- بۆ- خۆ( هاوکات ) بوون- بۆ- که سانی دیکه( یه . ئه م دووالیه نه ی بوونی مرۆڤ)بوون- بۆخۆ و ب��ۆ- که س��انی

دیکه ( کێشه ی ناکۆکی و زۆرانب��ازی ده هێنێته ک��ایه وه . ژی��انی کۆمه الیه تیم��ان له ش��ێوازی چینایه تی��دا، ده زگ��او تاکه ک��ان، ن��ێرینه و م��ێینه دا هه میشه له نێ��و ناکۆکی��دایه ، که ده بێته ه��ۆی س��ه رهه ڵدانی زۆرانب��ازی له نێوانیان��دا و تێکۆش��ان له پێن��اوی

. ت��اک، ب��ه به رده وام، له نێ��ودەردەخاتسه ربه س��تیدا ناکۆکیه کان و زۆرانبازییدا ده ژی. ته نانه ت )خۆشه ویس��تی( ی��ان په یوه ن��دی سێکس��ی نێ��وان تاکه ک��انی ک��ۆمه ڵیش به ش��ێکه له م زۆرانب��ازییه ، که تێ��دا الیه نێ��ک ده یه وێت

.184الیه نه که ی دیکه داگیربکات

من له نوسراوێکی دیکه دا ئه م کێشه یه م به درێژی باسکردووه 184 م الی س��ارته ر و ب��وونگه رایه تی و وات��ای )خۆسه ویس��تی(


له ئاکام��دا)به یه ک ب��وون( ده بێت به کێش��ه یه کی مه ح��اڵ، ئه وه ی دووالیه نی ن��اکۆک و دژوه س��تاو چ��ونکه بۆ

الیه نێ��ک ده بێت ئه وی دی له زۆرانبازییه که یان��دا ببن به یه ک له ناوبه رێت و جیاوازییه ک��انی بس��ڕێته وه . جیاوازییه ک��انیش فه وت��انی ئه وی دی وبڕوانه ک��ردنه به ب��وونی وه ک��و ش��تێکی

Abstractجی��اواز و گه یش��تنه به ناس��نامه یه کی ڕووتک��راوه )identityئه م ج��ۆره ناس��نامه یه ش له نێ��و ش��ێوازی .)

بیرکردنه وه ی فه لسه فی بوونگه رایه تیدا جێگه ی ن��ابێته وه و تێی��دا جیاوازییه ک��ان هه م��وو ناس��نامه یه ک لێکچ��ونێکه ، که

پێکه وه ده ژین. بێگوم��ان هیگ��ڵ و های��دیگه ر و س��ارته ر له س��ه رئه م خ��اڵه ه��اوڕان. هیگ��ڵ له ئاکام��دا گه یش��تۆته ئه وب��اوه ڕه ی کۆمه ڵگ��ایه ک په ی��دابێت، که الیه نه دژه ک��ان)بڕوان��امه ( به یه ک��دی ب��ده ن و پێکه وه ژی��انی جیاوازییه ک��ان تیای��دا مس��ۆگه ربێت و های��دیگه ریش پێش��مه رجی )نیگه رانی( ک��ردووه به بن��اخه ی په یوه ن��دییه کۆمه ڵایه تیه کانم��ان و و س��ارته ریش له په رتووکه که ی��دا له س��ه ر )ڕه وش��ت( له ڕوانگه ی فه لس��ه فه که ی هیگڵه وه باس��ی پێکه وه ژی��انی الیه نه جیاوازه ک��ان و به رانبه ره

یه کسانه کان ده کات و ته نانه ت

له وب��اوه ڕه دایه خۆشه ویس��تی له وێداس��ه رهه ڵده دات، که دووالیه نه که ب��اوه ڕ به سه ربه س��تی یه ک��دی بکه ن و هیچ الیه نێکی��ان ده س��ته ڵاتی خ��ۆی ب��ۆ داگ��یرکردنی الیه نه که ی

. 185دیکه نه خاته گه ر

ڕوونکردۆته وه ، ب��ڕوانه : محه مه د که م��ال، فه لس��ه فه ی س��ارته ر و،2004خوێن��دنه وه یه کی ن��وێ، ده زگ��ای س��ه رده م، س��لێمانی،

12- 110الپه ره ، . هه مان سه رچاوه 185


س��ارته ر له سه رکێش��ه ی م��ردنیش له گه ڵ های��دیگه ر هاوڕانیه . له پێشتر باسمانکرد، که )م��ردن( له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ردا ڕۆڵێکی س��ه ره کی له گه ڕانه وه ی )خ��ۆ( ب��ۆ ڕه س��ه نیه تی ب��وون هه یه . هه روه ه��ا )م��ردن( دواپڕۆژه ی حه تمی بوونه و مرۆڤ به )کۆتایی( ده گه یه نێت. له به رئه وه ی م��رۆڤ ده م��رێت ئه وا به نیگه رانیه وه له نێ��و جیهان��داو له گه ڵ که س��انی دیکه دا ده ژی و وات��ا به ب��وونی ده دات. سارته ر له وباوه ره دانیه ، که بوونی مرۆڤ، بوونێکه به ره و مردن و مردنیش نابێته هان��ده ر ب��ۆ وات��ا به خش��ین به بوون، به ڵکو به پێچه وانه ی ئه م بۆچوونه وه ، م��ردن هه م��وو

م��ردن واتاکان له ناوده بات ژیان بێ واتاده کات. ئێمه ش له به ئاگ��این، ی��ان ده زانین ده م��رین چ��ونکه له گه ڵ که س��انی

ده م��رن ی��ان له ب��اره ی دیکه داین. ئه وان له به رچ��اوی ئێمه م��ردنی ئێمه وه ده دوێن. ئه گه ر که س��انی دیکه نه بوون��ایه و)من( له گه ڵ ئه واندا نه ژیابامایه ، نه مده زانی مردن هه یه .

له باره ی ئێمه ش نه بن، دیکه که سانی ئه گه ر مردنه وه هیچ

. له ودەبوینچاره نوسه مان به ئاگانه نازانین و له و حاڵه ته دا

و دەبوو مردن نه مانێکی کتوپڕی مرۆڤ به جیهان، خۆ و

.186بابه ت واتاکان و شته پڕواتاکانیش

له گه ڵ ئه م جیاوازیانه ش��دا س��ارته ر به بێ ک��اریگه رێتی های��دیگه ر نه یتوانی��وه ب��یرکردنه وه فه لس��ه فیه ب��وونگه رایه تیه که ی خ��ۆی دامه زرێ��نێت. هه رچه ن��ده ، وه ک��و

ک��اریگه رێتی های��دیگه ردا هه ن��دێک بیری��اری دیکه ، که له ژێر ب��وون، س��ارته ر زۆر خ��ۆی له فه لس��ه فه ی م��ارکس نزی��ک

ش نه ب��ۆته ه��ۆی ک��ردۆته وه ، هێش��تا ئه م نزیکبوونه وه یه هایدیگه ر. ی له دوورکه وتنه وه

186 Jean- Paul Sartre. Being and Nothingness, p. 545


بیری��ارێکی دیکه ، که های��دیگه ر ک��اریگه رێتی Hannahکردۆته س��ه ر)هان��ا ئارن��دت Arendt ه . ئه م ژنه )

فه یله س��وفه له خ��ێزانێکی به بنه چه )ج��و( ب��ووه و له س��اڵی ( ب��ووه به خوێن��دکاریMarburg له زانکۆی ماربۆرگ )1924

فه لس��ه فه و له ژی��ر ده س��تی های��دیگه ر فه لس��ه فه ی خوێن��دووه . له س��ه ره تاوه له گه ڵ خوێن��دکاره کانی دیکه دا

بلیمه تی های��دیگه ری دۆزی��وه ته وه و خ��ۆی ته وان��او له مامۆستاکه ی نزیککردۆته وه . به بڕوای هانا هایدیگه ر نه ک یه کێکه له پاشا نه ناس�راوه کانی فه لس�ه فه به ڵک��و باش�ترین مامۆستاش بووه و له نامه یه کدا، س��اڵێک پێش م��ردنی ب��ۆ های��دگه ر ده نوس��ێت، )هیچ که س��ێک پێش ت��ۆو دوای ت��ۆش

. په یوه ن��دی نێ��وان187ناتوانێت، وه ک��و ت��ۆ، مامۆس��تابێت( هایدیگه ر و هان��ا خۆشه ویس��تی و ه��اوڕێیه تیه کی به رده وام بووه . ئه م دووبیریاره ، هه رچه نده نه بوون به هاوسه ر، به ڵام ت��اکو دواڕۆژی ژیانی��ان یه ک��دییان خۆشویس��توه . ئه م په یوه ن��دییه ش به س��ێ قۆناخ��دا ڕۆیش��توه . قۆن��اخی پێش جه نگی جیه��انی دووه م و قۆن��اخی جه ن��گ و قۆن��اخی دوای

جه نگ

( وه ،1925قۆن��اخی پێش جه ن��گ له س��اڵی ) م��البۆرگ له زانک��ۆی1924ده ستپێده کات. هان��ا له س��اڵی

له به شی فه لسه فه به خوێندکار وه رده گیرێ و هایدیگه ریش پ��اش س��اڵێک های��دیگه ر و هان��ا ده بێت به مامۆس��تای.

187 Elzbieta Ettinger. Hannah Arendt and Martin Heidegger, New Haven: Yale University Press, 1995.

P. 7 } له زانکۆکانی ماربۆرگ و فرایبۆرگ ئه م خوێندکارانه هانا

ئارندت، کارل لویس، هانس جۆناس، هه ربه رت مارکۆز، هانس- جورج گاده مه ر، ماکس هۆکایمه ر، ئۆسکار بێکه رو فریتس کاوفمان. که هه موویان بیریارو فه یله سوفن، له ژێرده ستی

هایدیگه ردا خوێندویانه .{


. له کۆت��ایی س��اڵیدەبهستن په یوه ن��دی خۆشه ویس��تی ، های��دیگه ر هان��ا ب��ۆ الی ک��ارڵ یاس��په رزی ه��اوڕێی1926

له زانکۆی هایدڵبه رگ، بۆ خوێن��دنی دکت��ۆرا ده ن��ێرێت. هان��ا 1928دکت��ۆراکه ی له س��ه ر)س��انت ئۆگس��تاتن( له س��اڵی 1929له ژیر سه رپه رشتی یاسپه رز ته واوده کات. له س��اڵی

په یوه ن��دی خۆشه ویس��تی له گه ڵ خوێن��دکارێکی های��دیگه رGuentherبه ن��اوی گ��ۆینته ر ش��تێرن Sternده به س��تێ و ده بن

به هاوسه رو له شاری هایدڵبه رگ جێنش��ین ده بن. های��دیگه ر دا ده چێته س��ه ردانیان و ده بێت9له وس��اڵه دا له م��انگی

به میوانیان. پاش چه ند ڕۆژێک هاوسه ره که ی هانا) گۆینته ر ش��تێرن( بڕی��ارده دات له گه ڵ های��دیگه رد اب��ڕوات ب��ۆ فرایب��ۆرگ و هان��ا له گه ڵیان��دا ت��اکو ئێس��تگه ی شه مه نده فه ره که ده ڕوات. پاش به ڕێخستنیان نامه یه ک بۆ

هایدیگه ر ده نێرێت و تیایدا ده نوسێت، من له به رده متا ڕاوه ستام. تۆ منت بینی و له پڕ ته ماشای ئاسمانت کرد، نه تناسیمه وه .

ئه وه ی بۆ دایکم بووم منداڵ کاتێک بمترسێنێت به و جۆره

چیرۆکه م ئه و ده کردم. ته ماشای که پاڵه وانه که ی خوێندبووه وه

ئه وه نده ل�وتی درێ��ژ بب��وو که س نه یده ناسیه وه . دایکم وای

درێژبووه . لوتم که منیش ده رده خست، ئێستاش ئه و ڕۆژه و

گه وره یه ی له دڵمدا بوو، له بیرمه . ئه و ترسه ئه گریام و

من هانام، من دایه ده کرد، هاوارم منداڵه که ی تۆم.


ئه م��ڕۆ ج��ارێکی دیکه ئه وه له من . 188یهوەڕوویدا

ئه م نامه یه ی هانا بۆ هایدیگه ر دووهۆک��اری هه یه . هۆک��اری یه که م وابه س��ته به )غ��یره ( ک��ردنی هان��ا له ه��اوڕێیه تی های��دیگه ر و ش��تێرن و چ��وونی هه ردووکی��ان پێکه وه ب��ۆ فرایب��ۆرگ و م��انه وه ی هان��ا به ته نی��ا له های��دڵبه رگ. دووه میش، کاتێ��ک های��دیگه ر و ش��تێرن له نێ��و ش��ه مه نده فه ره که دانیش��تون و له په نجه ره که وه ته ماش��ای هانای��ان ک��ردووه و های��دیگه ر ڕووی وه رگ��ێڕاوه ، ئه وه ده گه یه نێت، که هان��ا هه س��تیکردووه های��دیگه ر ن��ایه وێت بیبی��نێت و خۆش��ی ن��اوێت. هه ردوو هۆک��اره که ئام��اژه ی خۆشه ویس��تیه که ی هان��ا ب��ۆ های��دیگه ر ده که ن، که له م نامه یه دا به ئاشکرا ده رده که وێت. هاوسه رێتی نێوان هان��ا و

هان��ا له گه ڵ1936ش��تێرن ته مه ن ک��ورت ب��وو. له س��اڵی Heinrichهێ��نریش بلۆیش��ه ر Bluecherکه کۆمه نیس��ت و ،

یه کێکیش ب��وو له وانه ی های��دیگه ری له ڕێگه ی به رهه مێکی نوس��ینه کانیه وه ده ناس��ی و هه م��وو

خوێندبووه وه ، بوون به هاوڕێ و له دوایشدا هاوس��ه ر. به ڵام هان��ا به رده وام له گه ڵ هاوس��ه ره که ی پێش��وی)ش��تێرن( دا په یوه ن��دی ده ک��رد و ته ن��انه ت ش��تێرن ی��ارمه تی هان��ا و

. دەرچنبلۆیشه ری دا بۆ ئه مه ریکا

قۆناخی دووه می په یوه ن��دی نێ��وان هان��او های��دیگه ر له گه ڵ جه نگی جیه��انی دووه م��دا ده س��تیپێده کات. له م قۆن��اخه دا هایدیگه ر و هانا له یه ک��دی پچ��ڕان. هان��ا له به رئه وه ی )ج��و( ب��ووه ، هاوس��ه ره نوێکه ش��ی کۆمۆنیس��ت ناچ��اربوون ب��ۆ

188 Ursula Ludz )ed.(. Letters 1925- 1975: Hannah Arndt and Martin Heidegger, translated by Andrew Shields, New York: Harcourt, Inc., 2004. P.51


فه ره نس��ا ڕابکه ن و له وێ��وه ب��ڕۆن ب��ۆ ئه مه ریک��ا. له م قۆن��اخه دا هیچ په یوه ن��دییه ک له نێ��وان های��دیگه ر و هان��ادا

،1950ن��امێنێت. له قۆن��اخی س��ێیه مدا به ت��ایبه تی له س��اڵی س��ه ردانی های��دیگه ر ب��ۆ ئه مه ریک��اوه دێته وه بۆ هان��ا له

. له گه ڵ هایدیگه ردا جارێکی دیکه تاکوواتدەفرایبۆرگ تیه که یان زیندوو ده بێته وه . ئه و ڕۆژه ی ده مرن هاوڕێیه

به دیدی ئیلزه بیتا ئێتینگه ر، هانا زۆرهه وڵی��داوه خ��ۆی له ژێ��ر ک��اریگه رێتی س��ۆزو خۆشه ویس��تیه که ی ب��ۆ های��دیگه ر ڕزگاربک��ات، به ڵام نه یتوانی��وه ، ب��ۆیه له نامه یه ک��دا ب��ۆ

هاوسه ره که ی ده نوسیت، ئازیزم نیگه رانیم ب��ۆ های��دیگه ر ئه وه ن��ده ئاس��ان نیه ، وه ک��و ب��ۆم

له باسکردیت. نه چوونی منیش بۆ الی ڕێکه وتنێکی بێده نگهنێوانماندا. له نامه یه کی دیکه دا ده نوسێت،

هایدیگه ر هه واڵی ده ژیم له )بارکلی( له وکاته وه نازانم.

کارتی له دایکبوونیدا له ڕۆژی ساڵێک هه موو پیرۆزباییم ئه و وه ڵامی نه داومه ته وه و ته نانه ت بۆناردووه .

کارتی .189به بۆنه ی ڕۆژی له دایکبوونمه وه نه ناردووه

هان��ا، وه ک��و بیری��ارو فه یله س��وفێک ب��ۆ ئه ڵمانی��ا گه ڕایه وه . په ڕتووکه ک��انی له ب��ازاڕو په رتووکخ��انه ی زانکۆکان��دا ب��وو، کۆڕه کانی له ڕۆژنامه کاندا باس��ده کرا. های��دیگه ر ده ی��زانی )هانا( گه ڕاوه ته وه بۆ ئه ڵمانیا. به ڵام بێده نگ ب��وو. هان��ا ب��ۆ دۆزینه وه ی هایدیگه ر چوو بۆ فرایبۆرگ. کاتێکیش یه کدییان بی��نیه وه ، ه��اوڕێیه تی و خۆشه ویس��تیه که یان به گه رمی

189 Elzbieta Ettinger. Hannah Arndt and Martin Heidegger, p.103


هانا له م ب��اره یه وه ده ڵێت، )هیچ.مابوه وه و به رده وام بوو ( له س��اڵی190) 190گۆڕانێ��ک له نێوانمان��دا ڕووینه داوه .(

، دا له س��ه ردانی ک��ارڵ یاس��په رزدا باس��ی1956 خۆشه ویس��تیه که ی به رانبه ر های��دیگه ر ده ک��ات و گ��وایه هایدیگه ر سه رچاوه ی ئازارو خۆشی ئه وه . یاس��په رز داوای لیده کات خۆی له وخۆشه ویستیه ڕزگاربکات و له های��دیگه ر دووربکه وێته وه ، به ڵام هان��ا له یاس��په رز ن��اڕازده بێت و

. هانا له فرایبۆرگ له ئ��وتێله وه 191پێشنیاره که ی وه رناگرێت ن��امه یه ک ب��ۆ های��دیگه ر ده ن��یرێت. ئه و ک��اته های��دیگه ر له

، گون��دێکی نزی��ک فرایب��ۆرگ ژی��ا وه.Zahringenزێ��رینگن هایدیگه ر نامه که ی پێده گات و وه ڵامی ده داته وه ،

خۆشه ویسته که م هانا خۆش��حاڵم به وه ی ج��ارێکی دیکه هاوڕێیه تیه که مان دروست

ده بێته وه . حه زده که م سه ردانم بکه یت و ئێواره ھهشت کات ژمێر

یه کدی ببینین. هاوسه ره که م، که هه موو شتێک له باره ی ئێمه وه

ده زانێت به خێرهاتنت ده کات، به ڵام به داخه وه ناتوانێت ئێواره

بتبی��نێت. ن��امه که ت پ��اش نی��وه ڕۆ گه یشته ده ستم . من له )زێرینگن(

ناتوانم داخراوه به ریدیش و نیه ته له فونم له وێوه ته له فونت بۆ بکه م.

من خۆم ئه م نامه یه ت له ئوتێله که بۆ داده نێم .

.} هایدیگه ر له م کاته دا ژنێکی105هه مان سه رچاوه ، الپه ره 190Elisabethدیکه شی به ناوی ئێلزانێت بلۆکم��ان Blochmann،

که به بنه چه )جو( بوو، له زانکۆش مامۆستا بوو، دا مردووه .{1969خۆشده ویست. ئێلیزابێت له ساڵی

109هه مان سه رچاوه . الپه ره 191


192مارتن

مارتن هایدیگه ر و هانا ئارندت پاش حه ڤده س��اڵ یه ک��دییان بینیه وه . له و کاته دا ته مه نی های��دیگه ر شه س��ت و هان��ا چل وچوار ساڵان بوو. له و ڕۆژه وه هانا، وه ک��و ژنێکی بیری��اری جو، بوو به پارێزه ری به رگریکردن له هایدیگه ر و هه ڵوێس��ته

هه وڵیدا له ئه مه ریکا به رهه مه کانی به زم��انی.ڕامیارییه که ی ئینگل��یزی بڵاوبک��اته وه ، به ت��ایبه تی له وک��اته دا، که های��دیگه ر

ب��اری ئ��ابووری خ��راپ ب��وو. های��دیگه ر له هه ژارانه ده ژیا و پێش مردنیش��ی له نامه یه ک��دا به هان��ا ده ڵێت، )ت��ۆ س��ۆزی

193ژیانم بوویت.(

هان��ا دکت��ۆراکه ی له ژێ��ر چ��اودێری و سه رپه رش��تی ک��ارڵ یاسپه رز له هایدڵبه رگ له سه ر خۆشه ویستی له فه لسه فه ی

ته واوک��رد. ت��وێژینه وه که ی1928سانت ئۆگۆست له ساڵی و تێگه یش��تنی ب��ۆ ب��ابه تی ن��امیلکه که ی له ژێ��ر ک��اریگه رێتی فه لسه فه ی هایدیگه ردا به تایبه تی بیره کانی )ب��وون وک��ات( دا خه مڵی. هانا له ڕوونکردنه وه ی واتای خۆشه ویس��تی الی بیری��ارێکی مه س��یحی وه ک��و س��انت ئۆگۆس��ت ده گ��اته ئه و ئاک��امه ی، که ب��یری مه س��یحایه تی ڕێگه به م��رۆڤ ن��ادات

جیه��ان هه بێت. خۆشه ویس�تی م�رۆڤ به خۆشه ویس�تی بۆ جیه��انه وه ده به س��تێته وه . ب��وونێکی به رز و له ژوور

جیهان��دا ڕه ت��ده داته وه . جیه��ان و له نێو خۆسه ویس��تی بۆ ئه مه ش به پێچه وانه ی بۆچوونه ک��انی های��دیگه ره ، که ب��وون_ له نێو_ جیه��ان به پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی و م��رۆڤیش به

192 Ursula Ludz )ed.(. Letters 1925- 1975: Hannah Arndt and Martin Heidegger, p. 57

هایدیگه ر شاعیریش بووه . چه ند هۆنراوه یه کی بۆ هانا ئارندت 193 و به ن��امه ب��ۆی ن��اردووه . ئه م ه��ۆنراوانه له گه ڵ نامه ک��انی نوسیوه

هایدیگه ر بۆ هانا بڵاوکراونه ته وه .


ب��وونه وه رێکی جیه��انی داده نێت. ژی��ان له )مه نف��ا( و )جوله که ( و کێشه ی دژی جوله که الی هانا بوون به هه وێنی بیرکردنه وه ک��انی. هان��ده رێک ب��وون ب��ۆ خۆمان��دووکردن به فه لسه فه ی ڕامی�اری و ک�ارکردن ب�ۆ ج�وله که و نوس�ین له س��ه ر کێش��ه ڕامیارییه ک��ان به ت��ایبه تی ڕژێمی ڕامی��اری )تۆته لیت��الیزم(، وه ک��و ڕژێمی نازییه ک��ان و س��تالینیزم .

ک��اریگه رێتی های��دیگه ردا، هان��ا دیس��انه وه ، له ژێر له وب��اوه ڕه دایه ، که ئه م ڕژێم��انه هه رچه ن��ده بانگه ش��ه ی جیاوازی ل��ه ئایدیۆلۆجی��دا ده که ن، ب��ۆ نم��وونه ئای��دیۆلۆجی نازییه ک��ان له س��تالینیزمه وه جی��اوازه ، هه ردووکیی��ان رژێمێکی زوڵمکه رو سه رکوتکه رن. هۆی سه رهه ڵدانی ئه م ڕژێمانه بۆ ب��ارودۆخی ن��اوخۆیی و ن��اوچه یی ن��اگه ڕێنه وه و وابه س��تن به ن��اوه ڕۆکی )ت��ازه گه رایه تی( و تێگه یش��تنی ت��ازه گه رایه تی له ب��وونی م��رۆڤ و جیه��ان. هه روه ه��ا ئه م ڕژێمانه که لتوورێکی بازاڕی ده هێننه ک��ایه وه ، که تاکه ک��انی م�رۆڤ تیای�دا ن�امۆ ده بن و ڕێگه ی�ان پێن�ادرێت ڕه س�ه نانه

. حه زده که م ئه و خ��اڵه 194ن��اوه ڕۆکی خۆی��ان داهێنن باس��بکه م، که ت��وێژینه وه که ی هان��ا له س��ه رئه م ڕژێمی ڕامی��ارییه س��ه رکوتکه رانه یه کێکه له و هه وڵ��دانانه ی پ��اش جه نگی جیه��انی دووه م هاتنه ک��ایه وه . گه لێ��ک بیری��اری دیکه ش، به ت��ایبه تی ئه وانه ی به بنه چه ج��وله که و ئه ڵم��انی

ڕامی��ارییه ب��وون ده یانویس��ت له ن��اوه ڕۆکی ئه م دی��ارده تێبگه ن. بۆنم��وونه بیری��ارانی ف��ێرگه ی فرانکف��ۆرت له ڕوانگه یه کی مارکس��ی و فرۆی��دییه وه ده ی��انڕوانیه ئه م

194 Margaret Canovan. Hannah Arendt: A Reinterpretation of Her Political Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, 1992. P. 20 The Human Condition )1958( رامیارییه بیرکردنه وه له م .بوونگه رایه تیه ده دوێت


بیرکردنه وه ی ده کرد. دیارده یه و ته فسیری ناوه ڕۆکه که یان ڕامیاری هانا بوونگه رانه )بوونخوازانه ( یه و له بیرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ره وه هه ڵق��وڵاوه . ب��یرکردنه وه یه که له سه ر بۆچوونه کانی نێو)بوون وکات( سه باره ت به ب��وونی ڕه س��ه ن و ژی��انی ڕۆژانه و ب��وون- له گه ڵ که س��انی دیکه

دامه زراوه .

هان��ا، وه ک��و های��دیگه ر، له وب��اوه ڕه دایه م��رۆڤ له ب��واری رامیاریی��دا ده بێت سه ربه س��تانه و داهێنه رانه )ڕه س��ه نانه ( ڕۆڵی م��ێژوویی خ��ۆی ببی��نێت و ب��وونی داگ��یرنه کرێت.

له په ڕتووکه که یدا

ڕووداوه ڕامیارییه کان له نێ��و زه مینه ی م��یژوودا ب��ۆ م��رۆڤه پڕۆژانه ی له ڕێگه ی��انه وه ن��اوه ڕۆکی ڕه سه نه کان ده بن به و

خۆی��ان داده مه زرێنن. له م بۆچ��وونه وه ژی��انی رامی��اری ک��ۆمه ڵ و چینێ��ک داگ��یرکردن و چه وس��اندنه وه ی ده س��ته و

نیه ، به ڵک��و بونیادن��انی بناخه ک��انی ب��وونیکی ره س��ه ن و سه ربه سته ، که مرۆڤ بتوانێت به و ن��اوه ڕۆکه بگ��ات خ��ۆی

ده یه وێت.

بیریارێکی دیکه ی ئه م به شه مان، که له هایدیگه ره وه نزی��ک (Karl Löwithبووه و هایدیگه ر مامۆستای بووه )کارڵ لویس-

ه . ئه م بیریاره ش به بنه چه جو بووه و له میونیخ له دایکب��وه . ده چێت بۆ فرایبۆرگ1924بۆ خوێندنی فه لسه فه له ساڵی

و ده بێت به خوێن��دکار الی ئه دمۆن��د هوس��ڕڵ. کاتێ��ک له ڕێگه ی هوسڕڵی مامۆستایه وه های��دیگه ر ده ناس��ێت، که ئه وک��اته های��دیگه ر له زانک��ۆی م��اربۆرگ مامۆس��تابووه ،

(195. )195هوس��ڕڵ جێ��ده هێڵێت و ده چێته الی های��دیگه ر ئه دمۆن��د هوس��رڵ له وک��اته دا به یه کێ��ک له فه یله س��وفه

کارڵ لویس به ته مه ن زۆر له هایدیگه ر بچوکتر نه بووه و 195 1897جیاوازی ته مه نیان هه شت ساڵ بووه . کارڵ لویس له ساڵی

له شاری مینونیخ له دایکبووه .


مه زنه ک��انی ئه ڵمانی��ا داده ن��را. دامه زرێنه رو س��ه رۆکی فێرگه ی فینۆمینۆلۆجی بوو. های��دیگه ر مامۆس�تایه کی ن��وێ ب��وو، به ڵام ناوب��انگی بلیمه تی ئه م مامۆس��تانوێیه گه یش��ته زانکۆک��انی ئه ڵمانی��ا و خوێن��دکاران له ش��اره کانی دیکه وه

ده هاتن بۆالی. ش��ێوه ی وانه گ��وتنه وه ی های��دیگه ر بووب��ه هۆکارێ��ک ب��ۆ وازهێنانی کارڵ لویس له وانه کانی هوسرڵ و گواستنه وه ی بۆ زانکۆی ماربۆرگ و چ��وونه الی های��دیگه ر. ک��ارڵ ل��ویس

له باره ی هایدیگه ره وه ده نوسێت، و کورته باڵابوو، ده یزانیرەنگ گهنمپیاوێکی

چۆن وانه ته کنیکی لێبکات....... سیحرت

گوتنه وه یپێکهاتبوو له دامه زراندنی بونیادێکی ئاڵۆز بۆ

و هه ڵوه شاندنه وه ی ئه و بونیاده، بیرۆکه کان که

واقیانده وڕماو له ئاستیدا ل خوێندکاران بۆشاییدا

196به جێده مان.

کارڵ ل�ویس ب�ووبه خوێن�دکار الی های��دیگه ر و دکت��ۆراکه یDas)له سه ر individuum in der Rolle des Mittenschen)له ژێر

ته واوک��رد. له م1928سه رپه رش��تی های��دیگه ر له س��اڵی نامیلکه یه دا لویس مامه ڵه له گه ڵ کێشه ی بوونی تاک له نێو

ڵ( ی های��دیگه ردا ده ک��ات و کۆمه ڵ��دا ی��ان )ب��وون_ له گه ڕه خنه گرانه هه ڵیده س��ه نگێنێت. له وب��اوه ره دایه ، که جیه��ان به ته نی��ا جیه��انی ت��اکه که س نیه . ته ن��انه ت له ڕووبه ڕووب��وونه وه ی مردنیش��دا ت��اک ن��اتوانێت خ��ۆی

له که سانی دیکه دابڕێ .

196 Elzbieta Ettingen. Hannah Arndt and Martin Heidegger, p. 11


پاش ه��اتنی نازییه ک�ان، ل�ویس له به رئه وه ی به بنه چه )ج��و( ب��وو ڕویک��رده ئیتالی��او دوای ئه وه چ��وو ب��ۆ یاب��ان. له هه ڵوێستی ڕامیاری هایدیگه ریش ناڕازی بوو، به توندیش

. هایدیگه ریش له 197له چه ند نوسراوێکدا ڕه خنه ی لێگرتوه ل��ویس ن��اڕازبووه ، له گفتووگۆیه ک��دا له گه ڵ ئه ل��یزابێت بلۆکم��ان)ژنه مامۆس��تایه کی زانک��ۆی م��اربۆرگ و

خۆسه ویستێکی هایدیگه ر( هایدیگه ر ره خنه له لویس ده گرێت و له و ب��اوه ڕه دایه ، که که ڵێ��نێکی گه وره له ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی لویس��دا هه یه ، چ��ونکه ل��ویس فه لس��ه فه ی کالس��یکی یۆن��انی نه خوێن��دۆته وه . هه روه ه��ا،

1952ی م��انگی دووی 17هایدیگه ر له نامه یه ک��دا له ڕۆژی له باره ی کارڵ لویسه وه بۆ هانا ئارندت ده نوسێت،

له گۆڤاری لویس Neueنوسراوه که ی Rundschauدا

وادیاره هیچ بوو. سه ره تایه کی خراپ فێرنه بووه . له

به 1928ساڵی وکات( ی )بوون دا په ڕتووکێکی تیۆلۆجی له ساڵی و به بێبڕوا1946داده نا دا

له قه ڵه می دا. سوڕماوه . سه رم من ئه مڕۆش؟ هه ڵوێستی مارتن بیوبه ر

جیاوازه - به ڵام ئه وه ی ئاشکرایه ئه وه یه ، که بیوبه ر

له باره ی فه لسه فه وه نازانێت و پێویستیش .198ناکات بزانێت

197 Karl Lowith. Martin Heidegger and European Nihilism, traslated by Gary Steiner, New York: Columbia University Press, 1995. P. 215


بۆچوونه ک��انی ل��ویس له س��ه ر په ڕت��ووکه که ی های��دیگه ر )بوون وکات(، وه کو هایدیگه ر خۆی له م نامه یه دا بۆ هان��ای ده نوسێت سێ جار گۆڕانی به س�ه ردا ه��اتووه . یه که م ج�ار ل��ویس ڕه گوڕیش��ه ی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر له و په ڕتووکه دا بۆ زه مینه ی ئایین و تیۆل��ۆجی)خواناس��ی(، به ت��ایبه تی ب��یره تیۆلۆجیه ک��انی م��ارتن لوس��ه ر

له م بۆچوونه ی پاش��که ز1946. له ساڵی 199ده گه ڕێنێته وه ده بێته وه و هایدیگه ر به بیریارێکی خوانه ناس و بێبڕوا ناوزه د

ج��ارێکی دیکه له توێژینه وه که ی��دا1952ده کات و له س��اڵی له سه ر ئۆنتۆلۆجی بوونگه رایه تی هایدیگه ر، ئه م سیس�ته مه فه لس��ه فیه به س��ه رچاوه ی بیروب��اوه ڕی ن��ازیزم داده نێت. بێگومان، لویس به ته نیا هایدیگه ر تاوانبار ناکات، نیتش��ه ش ده خ��اته ڕی��زی نازییه ک��ان. ل��ویس له گه ڵ های��دیگه ری مامۆس��تاییدا ه��اوڕایه ، که نیتش��ه دوابیری��اری مێت��افیزیکی ت��ازه گه رییه و پێغه مبه رێکی ن��وێی هیچگه رایه تیه . به ڵام به پێچه وانه ی های��دیگه ره وه ، که له وب��اوه ڕه دایه ته فس��یری م��ارکس ب��ۆ م��ێژوو باش��ترین ته فس��یره و نه م��انتوانیوه ڕه تیبکه ینه وه ، ل��ویس مارکس��یش به بیری��ارێکی ب��وحرانی ڕامی��اری س��ه رده می ت��ازه گه ری داده نێت. له وب��اوه ڕه دایه ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی م��ارکس و نیتش��ه س��ه رچاوه ی سه رهه ڵدانی ڕژێمه سه رکوتکه ره کانی، وه کو س��تالینیزم و ن��ازیزمن. ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی م��ارکس و نیتش��ه ب��ۆ

198 Ursula Ludz )ed.(. Letters 1925- 1975: Hannah Arndt and Martin Heidegger, p.111

بیریارێکی جو،)Martin Buber )1878- 1965مارتن بیوبه ر له زانکۆکانی فرانکفۆرت و

وله ژێرکاریگه رێتی ته سه وفی ئایینی قودس مامۆستای ئایین بووه جوله که دا بیریکردۆته وه.

199 Karl Lowith. Martin Heidegger and Eurupean Nihilism, p. 215


سه قامگیرکردنی)دیکتاتۆریه تی پڕۆلیت��ار( و )ویس��تی ه��ێز( که لت��وورێکی س��ه رکوتکه ریان له س��ه رده می تازه گه ریی��دا

.200هێناوه ته کایه وه

ه��انس جۆن��اس خوین��دکارێکی دیکه ی های��دیگه ر ب��ووه و به ته مه ن دووساڵ له هانا ئارن��دت گه وره ترب��ووه . له س��اڵی

له ش��اری مونش��ن گالدب��اخ له دای��ک ب��ووه و1903 بۆ خوێن��دنی فه لس��ه فه 1921به بنه چه )جو( بووه . له ساڵی

له زانک��ۆی م��اربۆرگ چ��ووه ب��ۆالی های��دیگه ر. جۆن��اس به پێچه وانه ی خوێن��دکاره کانی دیکه ی های��دیگه ره وه

و تیۆل��ۆجیه وه نزی��کGnosticismله فه لس��ه فه ی عیرف��انی بووه و له گه ڵ رادۆڵف به ڵتمان هایدیگه ریانه )له په نجه ره ی فینۆمینۆل��ۆجی ب��وونگه رایه تی های��دیگه ره وه ( ت��وێژینه وه تیۆلۆجیه که ی��ان دامه زران��دوه . له گه ڵ س��ه رهه ڵدانی نازییه کان��دا ئه م خوێن��دکاره ی های��دیگه ریش، وه ک��و هان��ا و

چ��ووه ب��ۆ له ن��ده ن و م��اوه یه کیش له لویس له ئه ڵمانی��ا وه فه له س��تین له ش��اری)ق��ودس( جێنش��ین ب��ووه. دوایی له زانکۆکانی ماک گیل و کارلیتون له که نه دا نزیکه ی شه ش س��اڵ مامۆس��تابوو. دواج��اریش له که نه داوه

The New Schoolڕوویکرده ئه مه ریکا و له به شی فه لسه فه له for Social Reserachله ش��اری نیوی��ۆرک دامه زراو له س��اڵی

.201 خانه نشین کرا1976

200 Richard Wolin. Heidegger’s Children, Princeton: Princeton University Press. 2001. P. 73

ئه م فێرگه یه له شاری نیویۆرک بیریارانی فیرگه ی 201 له ئه ڵمانیا فرانکفۆرت، که پاش سه رهه ڵدانی نازییه کان

زراند. فێرگه ی فرانکفۆرت له ساڵیڕوویانکرده ئه مه ریکادایانم دامه زراو بووبه مه ڵبه ندێکی توێژینه وه و بیریارانی، وه کو1923

هۆرکایمه و فردریک پۆلۆک و واڵته ر بنیامین و ئه دۆرنۆ و هه ربه رت مارکۆز و هابه ر ماس به شدارییان تیاکردووه . ناوی

Institute forفێرگه که )خوێندنگای لێکۆڵینه وه ی کۆمه ڵایه تیSocial Research ماکس1927 یه و پاش ساڵی


Herbertهه ربه رت ماکۆز Marcuseخوێن��دکارێکی دیکه ی ئه م گروپه یه له ژێرده ستی هایدیگه ردا له زانکۆی فرایب��ۆرگ له

فه لس��ه فه ی خوێن��دووه . م��ارکۆز له 1932 -1928ساڵی س��ه ره تاوه ڕێب��ازێکی چه پی گرت��ووه و له گه ڵ ب��زوتنه وه ی مارکسیدا بووه . پاش تێکشکاندنی ڕاپه ڕینی)سپارتاکۆس(

و کوش��تنی ڕۆزا لۆکس��مبرگ و ک��ارڵ1919له س��اڵی دا های��دیگه ر1927لیبک��نیتخت نائومی��د ده بێت. له س��اڵی

په ڕتووکی )بوون وکات( له چاپ��ده دات و م��ارکۆز ده که وێته ژێرک��اریگه رێتی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فه ی های��دیگه ر و بڕیارده دات له زانکۆی فرایبۆرگ له ژێرده س�تی های��دیگه ردا فه لسه فه بخوێنێت، ڕوخانی شۆڕش�ی ئه ڵمانی�ا له س�اڵی

بۆ من و هاوڕێکانم به تایبه تی 1921 دوای کوشتنی ڕۆزاو کارڵ تێکشکاندن بوون. هیچ شتێک

بۆ ئێمه نه مایه وه خۆمانی پێوه بناسێنین. )بوون وک��ات( ی پ��اش ڕوخ��انی بڵاوک��رایه وه. 1927های��دیگه ر له س��اڵی

شۆڕش چی ڕووئه دات؟ ئه مه پرسیارێکی گه وره ب��وو ب��ۆ ئێمه . ئه و فه لسه فه یه ی له زانکۆک��ان ده خوێ��نرا ک��انتیزمی ن��وێ وهیگڵ��یزمی ن��وێ ب��وو، )ب��وون وک��ات(، وه ک��و فه لس��ه فه یه کی کۆنکرێ��تی خ��ۆی ده رخس��ت و له ب��اره ی)دازاین( و )ب��وون( و)ئه وان( و )م��ردن( و )نیگه رانی( ئه دوا. هه س��تمانده کرد کێش��ه کانی ئێمه ب��اس

.202ده کات

هۆرکایمه بوو به سه رۆکی خوێندنگاکه . بیریارانی ئه م فێرگه یه ده یانویست له توێژینه وه کانیاندا له نێو بۆچوونه مارکسیه که یاندا بیرۆکه سایکۆلۆجیه کانی فرۆیدیش موتوربه بکه ن و ڕوانینێکی

گشتگرانه یان هه بێت. پاش سه رهه ڵدانی نازییه کان ئه م بیریارانه له به رئه وه ی به بنه چه )جو( بوون و به بیرکرنه وه ش مارکسی Theڕویانکرده هه نده ران و له ئه مه ریکا ئه م فێرگه یه یان به ناوی

New School for Social Reserach.دامه زراند

202 Richard Wolin. Heidegger’s Children, p. 136


دا، واته ساڵێک پ��اش م��ردنی های��دیگه ر و1977له ساڵی له یادکردنه وه یدا مارکۆز ده ڵێت،

)بوون وکات( له کاتێک��دا بڵاوک��رایه وه ، که کۆم��اری وایمه ر دواهه ناسه ی

ئه دا و ڕژێمی نازی له دامه زران��دابوو، ک��اتی ه��اتنی کاره سات بوو. به ڵام

ئه م به رهه مه فه لس��ه فیه به هیچ ش��ێوه یه ک ڕه نگدانه وه ی ئه وبارودۆخه

نه بوو. به رهه مه که ی های��دیگه ر ب��ۆمن و هاورێک��انم سه ره تایه کی نوێ بوو.

یفه لسه فه به کانیمانوان و کانیمرھب ئێمه کۆنکريتی کی

ئه کادیمی ده کرد. داده نا... هه ستمان به سه ربه ستی ته فسیری هایدیگه ر

یۆن��انی و ئای��دیالیزمی ئه ڵمانی��ا ب��ۆ فه لس��ه فه ی تێڕوانینێکی نوێی به

. 203دا ده ده قه مردووه کان

ئایامه به ستی مارکۆز له فه لسه فه ی کۆنکرێتی چیه ؟ ئه گه ر ئاوڕێ��ک له ب��زوتنه وه ی فه لس��ه فی و خوێن��دنی ئه ک��ادیمی ب��ده ینه وه له کاتێک��دا، که فه لس��ه فه ی مارکس��ی له زۆر زانکۆکانی جیهانی سه رمایه دارییدا له ناوبه رنامه ی خوێندندا ده رهێ��نرابوو. فه لس��ه فه ی ک��انت و هیگ��ڵ بواره ک��انی بیرکردنه وه ی��ان، به ت��ایبه تی له ئه ڵمانی��ا داگ��یرکردبوو.

فه لس��ه فه خوێندکاران مامه ڵه ی��ان له گه ڵ ده ق��دا ده ک��رد و به گوتارێکی پچڕاو له ژی��ان و ڕووتک��راوه له داکه وتی ببوو

ڕۆژانه .

له نێو ئه م دۆگما ئه کادیمیه دا های��دیگه ر به مامۆس��تایه کی



ی��اخی ب��وو داده ن��رێت، که ت��وانی نه ک به نوس��راوه کانی و داهێن��انی فه لس��ه فه یه کی ن��وێ )ب��وونگه رایه تی( به ڵک��و له وانه کانیشدا فه لسه فه به ژی�انه وه ببه س�تێته وه . ئه مه ش، بێگومان کارێکی گ��رنگه . ب��ۆئه وه ی له وات��ای ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی تێبگه ین خوێن��دنه وه ی ده قه فه لس��ه فیه کان

. 204به ته نیا به س نیه ، پێویسته فه لسه فیانه بژین

بزوتنه وه ی مارکسیدا هات و مارکۆز بوحرانه ی به سه ر ئه و و هاوڕێک��انی نائومێ��دکرد، له ئاک��امی وه رگرت��نی ت��اکتیکی کورت��بینه وه س��ه رهه ڵنادات و زه مینه ی ئۆنتۆل��ۆجی و ئه پس��تمۆلۆجی خ��ۆی هه یه . ب��و حرانێکه وابه س��ته به که موکورتی له بیردۆزه که دا. له به رئه مه شه م��ارکۆز ڕوو

های��دیگه ر ده ک��ات و به )به دی��ل( ی داده نیت. ده یه وێت له که موک��ورتیه ی نێ��و ب��یردۆزه ی م��ارکس ی��ان نه خۆش��ییه ئۆنتۆل��ۆجی و ئه پس��تمۆلۆجیه که به فه لس��ه فه بوونگه رایه تیه که ی هایدیگه ر چاره س��ه ربکات. ئه م ک��اره ش له سه ره تاوه ئاسان نه ب��وو، به ت��ایبه تی له وس��ه رده مه دا، که ته ن��انه ت نوس��ینیش له س��ه ر ب��وحرانه که به کۆنه په رس��ت و هه ڵمه ت و هێرش��ی بورژوازیی��انه ب��ۆ س��ه ر به رژه وه ن��دی چی��نی کرێک��ار داده ن��را. به ڵام ئه م هه نگ��اوه ی م��ارکۆز

ب��یرکردنه وه ی نێو س��ه ره تایه ک ب��وو ب��ۆ گۆڕانک��اری له مارکس��یدا، که دواج��ار به مارکس��یزمی ن��وێ ن��اوزه دکرا و بیریارانی دیکه ش، وه کو سارته ر ، لۆکاش، ئاده م ش��اف و

پێش ئه وه ی خ��ۆم به زانک��ۆیه ک بگه یه نم و فه لس��ه فه 204 ده ترس��ام پرۆس��ه ی له ده س��تگایه کی ئه کادیمیی��دا بخ��وێنم له وه

خوێن��دنه که ب��بیته ه��ۆی که مک��ردنه وه ی عه ش��ق وس��وتانم ب��ۆ چونکه هه موو ستره کچه رێک، به ت��ایبه تی ئه ک��ادیمی ی��ان فه لسه فه

پێداگۆگی عه شق و سۆزو داهێنان تاکو ڕاده یه ک له ناوده ب��ات. من به درێ��ژایی ته مه نی خوێن��دنم ل��ه زانک��ۆ له م ن��اکۆکییه دا ده ژی��ام و

عش��ق وس��ۆزه م ب��ۆ داهێن��ان ڕێگه م نه دا دۆگم��ای ئه ک��ادیمی له وکه مبکات. ودۆزینه وه ی ڕاستی


کارڵ کۆرش بوون به رابه ری. مارکسیزمی نوێ هه وڵدانێک بیرکردنه وه ی مارکسی له دۆگما و وەىدوورخستنبوو بۆ

زانستیه ی ئه نجلزو ڕوسیه کان بۆی��ان ک��رد وفسیرەتئه و نزیککردنه وه ش له مرۆڤایه تی. ئه م بیری��ارانه ش به تون��دی

مۆسکۆ ڕه خنه یان لێگ��یرا به له الیه ن کۆمۆنیسته کانی سه ر .ناوزەدکرانبه کۆنه په رست و کاسه لێسی ئیمپریالیزم و

فه لس��ه فه ته ماش��ایناکرێت. ش��وێنکه وتوانی مارکس��یزم، هه میش��ه ڕاس��ت فه لس��ه فه که یان به نه گ��ۆڕو هه مه کی و

داده نێن.

م��ارکۆز ده یه وێت ئه م دۆگم��ایه هه ڵوه ش��ێنێته وه و دیکه ی مارکۆز ( کێشه یه کی205 )205مارکسیزم به نه گۆڕ

له گه ڵ مارکس��یزمدا له وێ��دایه ، که مارکس��یزم، وه ک��و دانانێت. له به رئه مه پێویستی به گۆڕان هه یه و ده بیت س��ود له ب��یرکردنه وه فه لس��ه فیه کانی دیکه به ت��ایبه تی فینۆمینۆلۆجی ب��وونگه رایه تی وه گ��رێت. دامه زران��دنی ئه م په یوه ن��دییه له نێ��وان ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی م��ارکس و های��دیگه ردا س��ود به هه ردووال ده گه یه نێت. ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ریش ب��ۆ ئه وه ی تێگه یش��تن له ب��وونی مێژوویی دازاین له قاڵبێکی ئۆنتۆلۆجی ڕووت��دا نه هێڵێته وه و خ��ۆی به داکه وته وه گرێب��دات پێویس��ته له مارکس��یزم

ب��ۆ ئه مه ریک��ا1933. م��ارکۆز له س��اڵی 206نزی��ک بێته وه په ڕتووکه که ی به ناوی1923جۆرج کۆکاش له ساڵی 205

History and Class Consciousnessبڵاوکرده وه وتیایدا ده گرێت. لۆکاشOrthodoxڕه خنه له مارکسیه تی توندره و

له سه رئه م په ڕتووکه له پارتی کۆمۆنیستی هه نگاریا ده رکراوبه کۆنه په رت و بیریارێکی بورژوا ناوزه دکرا.

206 Herbert Marcuse. “Contributions to a Phenomenology of Historical Marterialism”, Published in Telos, No. 4, )Fall 1969(, p. 16


ک��ۆچیکرد و له وێ جێنش��ین ب��وو. دوای جه نگی جیه��انی ب��ۆ ئه ڵمانی��ا و دووه م و ڕوخانی نازییه کان بۆسه ردان چ��وو

چ��اوی به های��دیگه ر که وته وه. به ڵام پێش س��ه ردانه که ی بۆ های��دیگه ر ن��ارد و1947 ی 8 ی مانگی 28 نامه یه کی له

داوای له مامۆس��تاکه ی ک��رد له ڕۆژنامه کان��دا دژی ن��ازیزم بیروڕای خۆی ده ربڕێت تاکو بزانرێت ن��ازی نیه . های��دیگه ر له وه ڵامدا به ن��امه ده نوس��ێت، که ئه و له وک��اته دا نازییه ک��ان ده س��ته ڵاتیان هه ب��ووه له وانه کانی��دا به ئاش��کرا ئه م خ��اڵه ی

. 207ڕوونکردۆته وه و دژی نازیزم ڕاوه ستاوه

Oneنوس��ینه کانی م��ارکۆز به ت��ایبه تی Dimensional Man یه کێکه له وبه رهه م��انه ی مارکس��یزمی ن��وێ تیای��دا ڕه نگی��داوه ته وه . ئه م په ڕت��ووکه له س��اڵه کانی شه س��تدا ڕۆڵێکی سه ره کی له سه رهه ڵدانی )شۆڕشی خوێن��دکاران(

بی��نی. م��ارکۆز له و له ئه مه ریک��ا و ئه وروپ��ای ڕۆژئ��اوا ب��اوه ڕه دایه س��ه رمایه داری له گۆڕانکاریی��دایه و له گه ڵ ئه م گۆڕانکارییه دا هه ڵوێستی شؤڕشگێڕانه ی چی��نی کرێک��اری به الی به رژه وه ندییه ئابوورییه کانی خۆی وه رگێڕاوه . چی��نی کرێک��ار له به رئه و ده س��تکه وته س��اختانه ی له کۆمه ڵگ��ای س��ه رمایه دارییدا وه ریگرت��وه و پێویس��تیه کانی ڕۆژانه ی پێدراوه ئاڵای شۆڕش و ڕووخاندنی ڕژێمی س��ه رمایاداری به رزناکاته وه . له م حاڵه ته دا بۆ شۆڕشکردن و ڕووخان��دنی

الیه ن��انه بکه ین، که له و ڕژێمی س��ه رمایه داری ده بێت ڕوو هه س��ت به چه وس��اندنه وه و به په راوێزک��ردن له کۆمه ڵ��دا

الیه نانه ش خوێن��دکارو گ��روپه پێس��ت ڕه ش و ده که ن. ئه و و ئه م��ان ڕۆڵی که مایه تیه ک��انی دیکه ی نێ��و ک��ۆمه ڵن

.208شۆڕشگێرانه بۆ ڕوخانی سه رمایه داری ده بینن

207 Dudiger Safranski. Martin Heidegger between Good and Evil, p. 421208 Herbert Marcuse. One Dimensional Man, London: Routledge and Kegan Paul, 1964. Pp. 35-


شۆڕش��ی خوێن��دکاران له ئه مه ریک��ا و ئه وروپ��ای ڕۆژئ��اوا وه س�ه ریهه ڵدا و ن��زیکه ی چوارس��اڵی1960له س�اڵه کانی

خایان��د. بیری��ارانی وه ک��و م��ارکۆزو س��ارته ر و ئه دۆرن��ۆ و ه��انس- ج��ۆرج.هابه رماس پشتگیری شۆڕش��ه که یان ک��رد

گاده مه ر خوێندکارێکی دیکه ی های��دیگه ره به رده وام له ژێ��ر ک��اریگه رێتی مامۆس��تاکه یدا م��اوه ته وه و ب��یرکردنه وه ی

له 1900گ��اده مه ر له س��اڵی فه لسه فی خۆی گه شه پێداوه . شاری ماربۆرگ، له وشاره ی هایدیگه ر ب��ۆ یه که مج��ار ب��ووه

به مامۆستای

Breslauفه لس��ه فه له دای��ک ب��ووه . به ڵام له ش��اری برێس��الو ئه وش��اره بۆله به رئه وه ی ب��اوکی فه رمانک��ار ب��ووه و

خوێن��دنی س��ه ره تایی ووێله بووه و گه وره گوێزراوه ته وهئاماده یی ته واوکردووه .

گاده مه ر یه کێکه له و خوێن��دکارانه ی های��دیگه ر، که به بنه چه )ج��و( نه ب��ووه . له به رئه مه له ئه ڵمانی��ا ژی��اوه و له جه نگی جیه��انی دووه م��دا ڕووینه ک��ردۆته هه ن��ده ران. بۆخوێن��دنی فه لس��ه فه بۆش��اری م��اربۆرگ ده گه ڕێته وه . به ڵام ئه وک��اته های��دیگه ر له زانک��ۆی فرایب��ۆرگ وه رده گ��یرێ و گ��اده مه ر های��دیگه ر ن��ابینێت. له ژێ��ر سه رپه رش��تی پ��ۆڵ ن��اترۆپ و

دکت��ۆراکه ی له س��ه ر1922نیک��ۆالی هاتم��ان له س��اڵی چه مکی ئ��اره زو له فه لس��ه فه ی ئه فالتون��دا ته واوده ک��ات. ڕۆژێ��ک ن��اترۆپ نوس��راوێکی های��دیگه ر له س��ه ر ئه ریس��تۆ به گ��اده مه ر ده دات. گ��اده مه ر دوای خوێن��دنه وه ی نوسراوه که بڕیارده دات ج��ارێکی دیکه ب��بێته وه خوێن��دکارو

.209ئه مجاره ی��ان له گه ڵ های��دیگه ردا فه لس��ه فه بخوی��نێت

42 209 Dermant Moran. Introduction to Phenomenology, London: Routhelge, 2000. P. 257


ک��ارڵ یاس��په رز له زانک��ۆی های��دڵبه رگ1949له س��اڵی ت��اکوتدەنرو گ��اده مه ر له جێگ��ای داتدەکرجێنش��ین . گ��اده مه رتدەب له و زانک��ۆ یه مامۆس��تا1968س��اڵی

Helmutله گه ڵ هێڵمت کون ) Kuhnگۆڤ��ارێکی فه لس��ه فی ) و ک��ۆمه ڵه ی کەن ده ردهPhilosophische Rundschau به ن��اوی

Hegelهیگڵی Society دادەمزرنن. له داوا Heidelberg Academy ofببێت به ئه ندامی ندەک هایدیگه ریش

Science.210

له ژێر ک��اریگه رێتی های��دیگه ردا، گ��اده مه ر هه وڵی��دا زی��اتر کالسیکیه باشتر فه لسه فه ی یۆنانی بخوێنێته وه و له و نه ریته

تێبگات. له په ڕتووکه که شیدا، که له ژێ��ر ئه م ک��اریگه رێتیه داTruthنوسراوه and Method (1975)سێ کێش��ه ی س��ه ره کی

ڕوونکردۆته وه .

یه که م ، وه کو له ناونیشانی په ڕت��ووکه که دا ده رده که وێت، میتۆدو ت��وێژینه وه ی زانس��تانه ته س��ک بینه و ن��اخی ڕاس��تی ن��اپێکێت. ب��ۆ دۆزینه وه ی ڕاس��تی پێویس��ته ڕێگه ی دیکه ، به تایبه تی)هونه ر( بگرینه به ر. ئه مه ش، بێگوم��ان په یوه ن��دی به بۆچوونه ک��انی های��دیگه ر له س��ه ر ه��ونه رو ڕۆڵی ه��ونه ر

دووه م، له گه ڵ په یڕه وک��ردنی بۆچ��وونی له م��ێژوودا هه یه . هایدیگه ر سه باره ت به مێژووکردنی دازاین و دانانی دازاین له نێ��و ب��ارودۆخی م��ێژوودا گ��ادامه ر گه یش��ته ئه وب��اوه ڕه ی به رهه می ه��ونه ری ی��ان ئه ده بی خه س��ڵه تێکی نه گ��ۆڕو

نیه . واتاک��ان و هه گبه ی ده س��ته یه ک وات��ای چه س��پاو تێگه یشتن له به رهه مێکی ئه ده بی و هونه ری په یوه ن��دییه کی زه روری به ب��ارودۆخی م��ێژوویی و )ک��ات( ی خ��وێنه ره وه

هه یه و واتاکان به رده وام له گۆڕاندان.

سێیه میش. له پێشتر ئاماژه م��ان ب��ۆ ئه و خ��اله ک��رد، که ب��ۆ



Interpretationپێش ته فس��یر Understanding تێگه یشتنهایدیگه ر ده که وێت. گ��ادامه ر جه خ��تی له س��ه رئه م خ��اڵه ک��ردۆته وه و

ردۆته وه ، که له فه لس��ه فه ی های��دیگه رداک��ئه وه ش��ی ڕوون تێگه یشتن پێشمه رجێکی ئۆنتۆلۆجی بوونی مرۆڤه و هه موو ش��ێوه کانی هێرمینۆتی��ک ) زانس��تی ته فس��یر( له س��ه ر زه مینه ی تێگه یش��تن دامه زرێ��نراوه . به بێ تێگه یش��تن له واتاک��انی ده ق، هیچ ده قێ��ک ته فس��یرناکرێت.

نیه چ��ونکه به س��تراوه نه گۆڕ ته فسیره که ش دوا ته فسیر و به تێگه یش��تنی دازاینه وه و دازای��نیش ب��وونه وه رێکی

. ئه م211م��ێژووه و له نێ��و ش��وێن وک��اتی خۆی��دا ده ژیخوێندکارانه ڕۆڵێکی سه ره کییان له گه یاندنی

بیروب��اوه ڕی فه لس��ه فی های��دیگه ر به ده ره وه ی ئه ڵمانی��ا و گه شه پێدانی بیرکردنه وه ی فه لسه فیش بینیوه . هه ریه کێ��ک له ئه وان جێگه یه کی ت��ایبه تی له م��ێژووی فه لس��ه فه دا داگیرکردووه . له ڕێگه ی ئه م خوێندکارانه وه ، بۆ یه که م جار، ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر ک��اریگه رێتی خ��ۆی به سه رفه لس��ه فه ی ب��وونگه رایه تی فه ره نس��اوه تۆم��ارکرد. له پێش��تر باس��مانکرد چ��ۆن س��ارته ر های��دیگه ریانه ب��یریکردۆته وه . له پێش سارته ریش��دا ئێمانۆئی��ل لێڤین��اس

له فه ره نساوه چوو بۆ زانکۆی فرایب��ۆرگ و1928له ساڵی ب��ووه به خوێن��دکاری های��دیگه ر. س��ارته ریش پ��اش خوێندنه وه ی په ڕتووکه که ی لێڤیناس له سه ر فینۆمینۆلۆجی ئاشنایی له گه ڵ ئۆنتۆلۆجی فینۆمینۆلۆجیدا په ی��داکرد. دوای جه نگی جیه��انی دووه میش ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر له فه ره نس��ا ج��ارێکی دیکه ب��ۆ میش��ێل فۆک��ۆ و دێری��دا ب��وو به زه مینه یه کی پته وی بۆچ��وونه نوێکانی��ان و گۆرانک��ارییه بنه ڕه تیه ک��ان له قۆن��اخی بونی��ادگه رییه وه )س��تره کچره لیزم( ب��ۆ پ��اش- بونی��ادگه ری

211 )211( Hans-Georg Gadamer. Truth and Method, translated by Weinscheimer and Donnald G. Marshall, London: Continuum, 2004. Pp. 244-54


)پاش- ستره کچره لیزم(. بۆنم��وونه میش��ێل فۆک��ۆ ده ڵێت، )ب��ۆ من، های��دیگه ر هه میش��ه فه یله س��وفێکی گ��رنگه ... گه ش��ه کردنی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیم وابه س��ته به

.( ته فس��یریەوەخوین��دنه وه ی به رهه مه ک��انی های��دیگه ر به زه مینه یه ک ب��ۆەهای��دیگه ریش ب��ۆ م��ێژووی )ب��وون( ب��وو

فۆکۆ و تێگه یشتنی ئه م بیری��اره له م��ێژووی ب��یرکردنه وه ی ڕۆژئاواو ئه و گۆران��انه ی له م��یژوودا به س��ه ر )ئه پس��تمه ( دا

. دێری��داش له زۆر ش��وێندا ئام��اژه ی ب��ۆ212ه��اتووه زۆر ک��اریگه رێتی های��دیگه ر به س��ه ربیروباوه ڕیدا ک��ردووه و

کێشه ش��ی له به ر ڕۆش��نایی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی هایدیگه ردا باسکردووه . یه کێک له وکێش��انه م��امه ڵه ک��ردنه له گه ڵ )جی��اوازی( دا. له سیس��ته می ئۆنتۆل��ۆجی های��دیگه ردا)جی��اوازی( ک��اتیگۆرییه کی س��ه ره کییه و ح��وکم به س��ه ر ب��وونی هه م��وو ش��تێکدا ده ک��ات. پ��اش ئه وه ی های��دیگه ر له په ڕتووکه که ی��دا له س��ه ر)ناس��نامه و جی��اوازی(

ڕاده وه س��تێت و دژی یاسای ناسنامه ی ل��ۆجیکی ئه ریس��تۆ ناس��نامه یه به ڕووتک��راوه داده نێت، بانگه ش��ه ی ئه و

باڵاده ستی جیاوازی ده ک��ات. له په ڕت��ووکه شاکاره که ش��یدا )بوون وکات( و له گه ڵ دامه زراندنی ئۆنتۆلۆجی بنه ڕه تیدا،

ک��انی جیاوازییه کانی نێوان)بوون( و )دازایین( و )هه بوو( ه دی��اریکردووه . له وباوه ڕه ش��دایه ، دازاینه تاکه ک��انیش له جی��اوازی بێبه ش نه ک��راون. هه ریه کێ��ک له ئه وان ت��اکێکی تایبه تمه ندو جیاوازه و له نێو)کات( ی جیاوازی خۆیدا ده ژی و مێژووی خۆی ده نوسێته وه . دازاینه جیاوازه ک��ان، جی��اواز

ته فس��یریده که ن. دێری��دا، له م له بوون و مێژوو تێده گه ن و س��ه رچاوه ئۆنتۆل��ۆجیه وه ، تێگه یش��تنی خ��ۆی س��ه باره ت

ده ق ب��وونی ده ق و تێگه یش��تن و ته فس��یرکردنمان بۆ پێش��ده خات و ک��اتیگۆری )جی��اوازی( ده ک��ات به یه کێ��ک له

. بێجگه 213کۆڵه که ک��انی ب��یرکردنه وه فه لس��ه فیه که ی له مه ، ئه و پرۆسه یه ی هایدیگه ر بۆ هه ڵس��ه نگاندنی

212 Hubert L. Dreyfus. Being-in-the World, p. 9


ب��ووی له م��ێژووی مێتافیزیک��دا به کاریهێن��اوه و به پرۆس��ه ی ناسراوه له ته فسیرکردنی Deconstruction)هه ڵوه شاندنه وه (

ڕێگه یه کی فه لس��ه فی گرن��گ. واتاکاندا بۆ دێری��دا ب��ووه به ئه م��ڕۆ، ئه وانه ی له س��ه ر )هه ڵوه ش��اندنه وه ( ده نوسن هه ندێکیان به میتۆد و هه ندێکی تریش به پرۆسه ی داده نێن. ئای�ا مه به س�ت له )هه ڵوه ش�اندنه وه ( چیه ؟ چی پرۆس�ه یه ک

ده بێت به هه ڵوه شاندنه وه ؟

هه ڵوه شاندنه وه ڕاسته وخۆ ئاماژه بۆ)دامه زراندن( ده کات. له م پرۆس��ه یه دا دوو ج��ۆر دامه زران��دن هه یه ، له پێش��تر و له پاش��تر. هه ڵوه ش��اندنه وه ڕووخان��دنی دامه زراوێکی له پێش��تره . به ڵام ڕوخان��دنه که له پێن��اوی دامه زران��دنیکی

و له ئاک��امی هه ڵوه ش��اندنه که وه پاش��تر( ه دیکه ی)له داده مه زرێت. له م ڕووه وه ، هه ڵوه ش��اندنه وه دامه زران��دنه . وات��ایه کی ب��او له پێن��اوی دامه زران��دنی وات��ایه کی نوێ��دا هه ڵده وه ش��ێنینه وه ، ی��ان به ه��ایه ک له پێن��اوی دامه زران��دنی به هایه کی نوێ��دا ده ڕوخی��نین. له به رئه مه ، هه ڵوه ش��اندنه وه له الیه که وه نه رێ)نێگه تی��ڤ( و له الیه کی دیکه وه ئه رێ

به ڵام پێویس��ته ئه و پرس��یاره ش بک��رێت، ئای��ا.)پ��ۆزه تیڤه ( چی هه ڵده وه شینینه وه ؟ ی��ان هه ڵوه ش��اندنه وه که ت��اکو چ ڕاده یه ک ک��اریگه رو روخێنه ره ؟ ئه گه ر من له سیاس��ه تی پارتێک ناڕازبم وله هه ڵبژاردنی داهاتوودا ده نگی ب��ۆ نه ده م

بگ��رم، ن��ابێته ه��ۆی گ��ۆڕانێکی وپش��تگیری الیه نێکی تر ئه گه ر من.بنه ڕه تی، ی��ان ن��اوه ڕۆکی له سیاس��ه تدا

ڕه خنه ش له والیه نه سیاس��یه بگ��رم، هێش��تا ڕه خنه گرتنه که ش��م ئه و گۆڕانک��ارییه بنه ڕه تیه ن��اهێنێته کایه وه . که واب��وو، ن��اتوانین هه ڵوه ش��اندنه وه به گۆڕانک��اری

213 Jacques Derrida. Margins of Philosophy, translated by Alan Bass, Chicago: The University of Chicago Press, 1972. Pp. 21- 22


له )شێوه ( دا ی��ان ڕه خنه ک��اری دابن��ێین. هه ڵوه ش��اندنه وه ی به تێ��ک گۆڕانک��ارییه کیباواتا، به ه��ا، ی��ان تێگه یش��تنمان له

ی��ان به س��ه ر واتاکه بنه ڕه تی)جه وهه ری( یه ، که به ه��اکه دادێت و ڕێگه ب��ۆ وات��ا و به ه��ایه کی نوێ��تر خۆشده کات. ئه گه ر هه ڵوه شاندنه وه به م ئاکامه نه گه یشت ئه وا، وه ک��و پرۆس��ه یه کی ڕوخینه ری نه رێ)نێگه تیڤی( ڕووت ده مێ��نێته وه و داهێنه رانه ن��ابێت. هه ڵوه ش��اندنه وه ی

دامه زرێنراوه که ش هاوکات، به دیدی دێریدا، ڕوخاندنی واتا )ده سته ڵات( ه ، له ناوبردنی ده س�ته ڵات و ه��ێزی وات��اکه یه ،

ب��ووه به بن��اخه بۆی. ئه مه ش په یوه ن��دی به )ن��اوه ڕۆک( که ه وه هه یه ، چ��ونکه ده س��ته ڵات له ناوه ڕۆک��دایه ،

. 214قامگیرده کاتس واتایه له وزه مینه دایه ، که ئه و

ده بی��نین ک��اریگه رێتی های��دیگه ر س��نورێکی به رف��راوانی داگ��یرکردوه . ئه وبیری��ارانه ی له گه ڵ ب��یرکردنه وه ی

نین و دژی ده وه س��تن، فه لس��ه فی هایدیگه ریش��دا ه��اوبیر وه کو ئه دۆرنۆ وهابه رماس، ڕه خنه گرانه ش بووبێت، باس��ی هایدیگه ریان کردوه . هه ندێک نوسه ریش، بۆنموونه ریچ��ارد

و ڵیان داوه کاریگه رێتی هایدیگه ر ولێن و تیموتی کالرک هه له گه ڵ هیگڵ��دا به راوردبکه ن و ئه و بیری��ارانه ی که وت��ونه ته ژێر ک��اریگه رێتیه که وه له دووگروپ��دا )های��دیگه ریی چه پ( و

. های��دیگه رییه چه په ک��ان215)هایدیگه ریی ڕاست( دایانن��اون

214 Jacques Derrida. “The Time is Out of Joint”, in Deconstrucfian is\in AmericaAnselm Haverkamp)ed.(, New York: New York University Press, 1995. P. 25

خوێندکاره کانی بوون دا1830پاش مردنی هیگڵ له ساڵی 215 به دوو ده سته وه : هیگڵیی چه پ و هیگڵیی ڕاست. کارل مارکس،

مێژوویی بۆنموونه ، که یه کیک بوو له هیگڵییه چه په کان ته فسیرێکی و ئه نترۆپۆلۆجیانه ی بۆ فه لسه فه ی هیگڵ ده کردو له بۆچوونه


جه خت له س��ه ر چه مکی م��ێژوویی دازاین و ڕه س��ه نیه تی نه ب��وونی دازاین( و ب��وونی دازاین )له - گه ڵ( بوون)به ن��امۆ

که س��انی دیکه و پرۆس��ه ی )هه ڵوه ش��اندنه وه ( ده که ن و ئاوه ر له تێگه یشتنی هایدیگه ر له ه��ونه ر ن��اده نه وه . ئه مه ش په یوه ندی به تێگه یشتنی هایدیگه ر له هونه رو ته فسیری ب��ۆ ه��ونه ر نیه . یه کێ��ک له که م و کورتیه ک��انی ب��یرکردنه وه ی مارکسی له په راوێز دانانی ه��ونه ردایه و ئ��اوڕێکی )جی��دی(

له م الیه نه ی که لتووری مرۆڤایه تی ناداته وه .

له م دواییه دا چه ن��د بیری��ارێکی ژن هاوڵیان��داوه له س��ه ر بیرکردنه وه ی ڕۆشنایی بزوتنه وه ی ژنان )فێمه نیزم( له به ر

فه لس��ه فی های��دیگه ردا بنوس��ن. س��اندرا لیب��ارتکی یه که منوسه ره بۆ

چاره س��ه رکردنی کێش��ه کانی ب��وونی ژن له نێ��و کۆمه ڵ��دا ڕوویک��ردۆته های��دیگه ر. س��اندرا چه په و فه لس��ه فه ی

نوس��راوێکی1970های��دیگه ری خوێن��دۆته وه . له س��اڵی له س��ه ر ب��یرکردنه وه ی داهێنه رانه له فه لس��ه فه ی قۆن��اخی دوایی های��دیگه ردا بڵاوک��رده وه و ته فس��یرێکی

. ساندرا له وباوه ڕه دایه های��دیگه ر216فێمه نیستانه ی بۆ کرد م��ێژوو س��ه رکه وتوه ، به ڵام له ته فس��یره که یدا ب��ۆ دازاین و

هێشتا نه یتوانی��وه پێکه وه بیانبه س��تێته وه . له به رئه مه دازاین دا کۆمه ڵێک بیری��اری1990له مێژوو دابڕاوه . له ساڵه کانی

ژن، وه کو نانسی توانا، پاتریشا هانتنگتۆن، نانسی هۆڵان��د، تینا چانته ر، جین گره یبیه ڵ، کارۆڵ بیگ ود، جولیا کریستیڤا و چه ن��دی دیکه ش های��دیگه ریانه له کێش��ه ی ب��وونی ژنی��ان

مێتافیزیکییه ئایدیالیستیه که ی ڕووتده کرده وه . (3 له ژماره )1970ئه م نوسراوه ی ساندرا لیبارتکی له ساڵی 216

ی گۆڤاری Philosophy and Phenomenological Research دا

بڵاوکرایه وه .


کۆڵیه وه . بیرکردنه وه ی فه لسه فی های��دیگه ر س��ه باره ت به )دازاین(، وات��ای م��ێژوو، ب��وونی ڕه س��ه ن و ناره س��ه ن و هونه ر بوون به زه مینه بۆ بۆچوونه کانی��ان. ک��ارۆڵ بی��گ ود، به پێچه وانه ی س��اندرا لیب��ارتکییه وه بۆچ��وونه ش��یکارییه ب��وونگه رایه تیه که ی های��دیگه ر ب��ۆ دازاین و م��ێژوو به زه می��نێکی به پیت ب��ۆ ب��زوتنه وه ی ژن��ان داده نیت. )دازاین( ی��ان ب��وونی م��رۆڤ، که های��دیگه ر به )پی��او( ی نه داوه ته

و ب��وونی هه م��وو ئام��اژه ب��ۆ )م��رۆڤ( ده ک��ات قه ڵه م و ت��اکێکی نێ��و ک��ۆمه ڵه . ژن، وه ک��و دازاین، له ڕوانگه ی ئه م

ڕه س��ه نانه ب��ژی و داهێنه رانه تدەبفه لس��ه فه یه وه ک��ارۆڵ بی��گ ود ڕه خنه ش م��ێژووی خ��ۆی بنوس��ێته وه .

له بیریارانی پاش تازه گه ری ده گرێت و گوایه ئه م بیری��ارانه ناسنامه ی ژنانیان خستۆته نێو به رگی زمان و زمانه وانیه وه و بوونی��ان ش��ێواندوه . های��دیگه ر، به پێچه وانه ی ئه وانه وه ،

ژن ناس��نامه یه کی ئۆنتۆل��ۆجی و م��ێژووی ب��ۆ دان��اوه ، که ڕۆش��نایی ده ت��وانێت له م��ێژوودا دایهێ��نێ و بیخ��اته به ر

هه وڵی��داوه . پاتریشا هه نتنگتۆن بیری��ارێکی دیکه یه217بوون بیردۆزێکی کۆمه ڵناسی فێمه نیستانه له سه ر فه لسه فه که ی هایدیگه ر دامه زرێنێت. ئه م بیریاره ژنه ش له وب��اوه ڕه دایه ،

فراوانی ب��ۆ ب��یرکردنه وه ی که هایدیگه ر زه مینێکی به پیت و به ڵام هاوک��ات ڕه خنه ش له هه ڵوێس��تی.ژن��ان دان��اوه

قۆن��اخه ده گ�رێت و ئه و1933ڕامیاری هایدیگه ری س�اڵی له نێ��و فه لس��ه فه که یدا1934-�� 1933ک��ورته له س��اڵی

.218ده رده هێ��نێت و به هه ڵوێس��تێکی )پی��اوانه ( ی داده نێت

217 Carol Bigwood. Earth Muse: Feminism Nature and Art, Phildelphia: Temple University Press, 1993. P. 44218 Patricia Huntington. Ecstatic Subjects, Utopia, and Recognition: Kristeva, Heidegger, Irigaray, Albany: State University


بۆچ��وونه دامه زراوه ، که زۆر ئه م ڕه خنه یه ش له س��ه ر ئه و بیری��اری ژن دی��ارده ی س��ه رهه ڵدانی ب��زوتنه وه ڕامی��ارییه فاشس��ته کانی، وه ک��و)ن��ازیزم و فاش�یزم و س�تالینیزم( ب��ۆ نه ری��تی پیاوس��االری و خۆده رخس��تنی ماس��ولکه ی پی��او ده گه ڕێننه وه . چه ن��د بیری��ارێکی ژن هه وڵیان��داوه ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر به سیاس��ه تی ژن��ان و ڕه وش��تی ژینگه یی )ژن( ه وه ببه س��تنه وه . ئه م بیری��ارانه ، وه کو تریش گالزیبروک و میشتیلد ناگه ڵ و ئایرس م��اریۆن یۆن��گ، جه ختی��ان له س��ه ر گ��رنگی ته فس��یری های��دیگه ر ب��ۆ ب��وون- له نێ��و- جیه��ان و ب��وون، وه ک��و وڵات )نیش��تمان( و واتای بوونگه رانه ی )جێنشین( بوون له نێو جیهان��دا ک��ردوه . ده ی��انه وێت له س��ه ر ئه و په یوه ن��دییه ی های��دیگه ر له نێ��وان دازاین و بوون��دا باس��یکردووه و گ��رنگی پێش��مه رجی

ڕه وش��تییه ( و به هاCareئۆنتۆل��ۆجی )نیگه رانی ژینگه رایه تیه ک��ان و هه ڵس��وکه وتی م��رۆڤ له گه ل ژینگه دا

ڕوونبکه نه وه .

of New York Press, 1998. P. 78


به‌شی‌حه‌وته‌م‌بۆ‌ەوۆژەیپ‌مئکۆتایی‌‌ل

سه‌ره‌تا به گه یشتن به م قۆناخه له م نوسراوه دا ده کریت ئام��اژه ب��ۆ چه ن��د خ��اڵێکی هه ره گرن��گ بکه ین، که له ن��اوه ڕۆکی ئه م ت��وێژینه وه یه دا ده بن به کۆڵه که ک��انی تێزه که م��ان و باش��تر هه ڵوێس��تی ڕادیک��اڵانه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر ڕوونده که نه وه . له س��ه ره تاوه له وه دواین، که مه به س��تمان له م ت��وێژینه وه یه ناس��ینی شۆڕش��ه فه لس��ه فیه که ی های��دیگه ره ئێس��تاش، پ��اش ش��یکردنه وه ی بیروب��اوه ڕه فه لسه فیه که ی کاتی ئه وه هاتووه له ناوه ڕۆکی ئه وشۆڕش��ه بپرس��ین. ئای��ا مه به س��تمان له شۆڕش��ی فه لس��ه فی چیه ؟ ت��اکو چ ڕاده یه ک ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر

مژده ی سه رهه ڵدانی شۆڕشێکی فه لسه فی پێداوین ؟

بۆ تێگه یش��تن له وات�ای شۆڕش�ی فه لس��ه فی پێویس��ته دوو بک��رێن، نه ریت و گۆڕانک��اری. ده بیت ک��اتیگۆڕی ڕه چ��او

شۆڕش��گێڕه که به رابنه ر نه ریت هه ڵوێس��تی بیروب��اوه ڕه )مه به س��ت نه ری��تی فه لس��ه فیه ( دی��اریبکرێت و

. م��امه ڵه کردن له گه ڵ219گۆڕانکارییه ک��انیش بناس��رێنه وه نه ریتدا فه لسه فیانه کێشه یه کی ئاڵۆزه . ناکرێت )ڕاب��ردوو( به گش��تی ڕه تب��درێته وه و له ب��یربچێته وه . زۆر ب��یری ن��وێ ڕه گوڕیش��ه ی له نێ��و ڕاب��ردوودا داکوت��اوه و له وێ��ووه س��ه ریهه ڵداوه . ئه مه ش ئه وه ن��اگه یه نێت، نه ت��وانرێت ڕاب��ردوو ڕه تبک��رێت و ب��یرکردنه وه به داه��اتوو نه گ��ات. هه ڵوێس��تی های��دیگه ر به رانبه ر نه ری��تی فه لس��ه فی له م بۆچوونه وه ، دووالیه نییه . له الیه که وه س��ودی له و گه نجینه ی

له به رئه وه ی باسی شۆڕشی فه لسه فی ده که ین مه به ستیش 219 نۆرم و دابی فه لسه فیه له مێژوودا.Traditionله نه ریت


بیره وه رگرتووه و ک�ردوویه تی به س�وته مه نی گه ش�ته که ی. له الیه کی دیکه وه ڕادیکاالنه ڕه تیده داته وه و له نێو ئێس��تا و

ڕه هه ن��دی ڕاب��ردوودا ن��اژی. ئێس��تا و ڕاب��ردوو، دوو ب��یرکردنه وه ی نه ری��تێکی فه لس��ه فین، که پرس��یاره گه وره ک��انی س��ه باره ت وات��ای ب��وون فه رام��ۆش ک��ردووه . نه ریتی فه لسه فی ئێستا و ڕابردوو ب��ارودۆخی له ب��یرچوون و که ژێکی بۆ کوشتنی پرسیاره گه وره کان خ��ۆش ک��ردووه .

.وەبیربکات مرۆڤ نادات گهای��دیگه ر گ��وته نی، نه ریته که توش��ی ش��ێوازێکی ب��وونی ک��ردووه ، که بیرنه ک��اته وه ، چ��ونکه پرس��یارکردن، نه ک له به رئه وه ی ڕێگه ی پێن��ادرێت، به پێویس��ت دان��انرێت. نه ب��وونی پرسیارکردن مه رگه س��اتی ب��یرکردنه وه یه . م��رۆڤی ئه م��ڕۆ پێویس��تیه کانی ب��ۆ ئام��اده کراوه . ک��ۆمه ڵێ پێویس��تی ن��ا- پێویستیش��ی به س��ه ردا س��ه پێنراوه . ئه م ش��ێوازی ب��وونه ی ئه م��ڕۆ له ن��اوه ڕۆک و ڕوانگه ی فه لس��ه فی به ده رنیه . هه م��وو س��ه رده مێک ڕه نگ��دانه وه ی نه ری��تێکی فه لس��ه فیه . نه ری��تی فه لس��ه فی ئه م��ڕۆش ، که به خه س��ڵه ته کانیه وه ، وه کو له بیرچوون و کوشتنی پرسیارکردنه وه ده ناسرێنه وه ، به بیروڕای هایدیگه ر له م��ێژووی ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی ڕۆژئ��اوادا له ئه فالت��ونه وه س��ه ریهه ڵداوه و به نیتش��ه ی دوابیری��اری ت��ازه گه رایه تی کۆت��ایی دێت. ئه م نه ریته له به رئه وه ی م��امه ڵه له گه ڵ گه وره ت��رین پرس��یاره فه لسه فیه که س��ه باره ت به وات��ای ب��وون ناک��ات و ب��وونیش به هیچ داده نێت تێڕوانی��نێکی مێت��افیزیکی هیچگه رانه یه . له گه ڵ ره تدانه وه و ڕه تکردنی ئه م نه ریته دا و به م کۆت��اییه بانگه شه ی س�ه ره تایه کی ن��وێ له م��یژووی ب��یردا ده ک�رێت. به بێ ڕه ت��دانه وه ی ئه م نه ریته زاڵب��ووه گۆڕانکارییه ک��انیش سه رهه ڵناده ن. ژیانه وه ی پرسیارکردن به ت��ایبه تی پرس�یاره گه وره ک��ان دی��اریکردنی س��ه ره تایه کی ن��وێ و کۆتاییهێن��انه

به ئێستا وڕابردوو. له م سه ره تا نوێیه دا،

به پێچه وانه ی ش��ێوازی ب��وون له نه ریته فه لس��ه فیه که ی


ڕابردوودا، مرۆڤ له گه ڵ پرسیارکردندا بۆبوونی ڕه سه نی خ��ۆی ده گه ڕێته وه و له نێ��و چوارچی��وه ی وه به رهێن��انی

و سه رده م خۆی verfallen که وتنه خواره وهته کنه لۆجی ده بی��نین، نیتش��ه دوابیری��اری ده ربازده ک��ات. به م ش��یوه یه

له گه ڵ خۆی��داو فه لسه فیه ی ئێس��تایه تازه گه ری ئه و نه ریته ده هێ��نێت و های��دیگه ریش به ڕه ت��دانه وه یپکۆت��ایی

نه ریته که س��ه ره تایه کی ن��وێ ب��ۆ ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی داده مه زرێ��نێت. هه ڵوێس��تی های��دیگه ر له ئاس��تی نه ری��تی فه لس��ه فیدا له به رڕۆش��نایی هه ڵوێس��تی هیگ��ڵ به رابنه ر نه ری��تی فه لس��ه فی )ک��انت( باشترئاش��کراده بێت. ک��انت له ئاک��امی ت��وێژینه وه ئه پس��تمۆلۆجیه که یدا گه یش��ته ئه و

ژوور ب��اوه ڕه ی )ڕاس��ته قینه ( له به ر ئه وه ی ده که ویته ده سته ڵات و بڕس��تی هه س��تکردن و زانی��نی هۆش��ه کییه وه هه رگ��یز ناناس��رێت. ئه م ئاک��امه نه رێ��ییه ب��ۆ هیگ��ڵ ت��اڵ و ک�ورت بین ب��وو. ئه گه ر ڕاس�ته قینه نه ناس�راوبێت، م�رۆڤ ناتوانیت مامه ڵه له گه ڵ بووندابکات و الیه نه کانی بناس��ێت. به هه مان شێوه ش، نه ریتی فه لسه فی ئێستا و ڕاب��ردوو ب��ۆ های��دیگه ر له ب��یرچوونه وه ی ڕاس��ته قینه یه . ئه مه ش ده بێته هۆی که مکردنه وه ی ده س��ته ڵاتی داهێن��ان و ناس��ینی ب��وون ی��ان به ن��امۆکردنی ب��وون. ڕه ت��دانه وه ی ئه م نه ریته ش له ن��اوبردنی ن��امۆبوونه . ئه وپرس��یاره ی گ��رنگه بک��رێت

چ��ۆن ئه م ڕه ت��دانه وه یه ده بێت به شۆڕش��ێکی ئه وه یه ، کهفه لسه فی؟

هه م��وو ڕه ت��دانه وه یه ک ی��ان به ره نگ��ارییه ک ش��ۆڕش نیه ، به ڵام هه م��وو شۆڕش��ێک ڕه ت��دانه وه . ڕه ت��دانه وه به )ڕه تکردن( ی ئێستا و ڕابردوو خه سڵه تی شۆڕش��گیرانه

نیه و وه رده گ��رێت. ڕه تک��ردنیش زه مین گواس��تنه وه چ��وونه له نێ��و)ک��ات( دا. پێش��ه وه ڕه وتێکی به ره و

به جێهێشتنی ئێستا و ڕابردووه و گه یشتنه به داهاتوو. ک��ات بۆ شۆڕش )داهاتوو( ه نه ک ئێستا و ڕابردوو. ڕه تکردن له ڕه تدانه وه دا ئاماژه بۆ گۆڕانکارییه کان ده کات. )پێویس��تی(


گۆڕانک��اری ده بێت به دی��ارده یه کی زه ق و خۆس��ه پاندوو، بۆیه له گه ڵ ڕه تدانه وه دا ڕه تکردنیش خۆی فه رز ده کات و گۆڕانکارییه ک��انیش ده بێت س��ه رهه ڵبده ن. گۆڕانک��اری پێش��مه رجه ب��ۆ ڕه تک��ردن و ڕه تک��ردنیش پێش��مه رجه ب��ۆ ڕه تدانه وه ی شۆڕش��گێڕانه . ڕه ت��دانه وه ، له م ڕوانگه یه وه ، ده بێت به ڕه تکردن و ڕه تکردنیش به گۆرانک��اری. ئه م س��ێ ک��اتیگۆرییه ش)ڕه ت��دانه وه و ڕه تک��ردن و گۆڕانک��اری( کۆڵه که ک��انی شۆڕش��ێ فه لس��ه فین. های��دیگه ر، له گه ڵ ڕه ت��دانه وه ی نه ریت��دا، س��ه رده مه که ی ڕه تک��ردووه و گۆڕانک��اری هێناوه ته ک��ایه وه . شۆڕش��ه فه لس��ه فیه که ی

کۆت��اییه هێن��اوه ، که ئاماژه م��ان ب��ۆ ک��ردو کۆت��ایی به و سه ره تای گه شتێکی فه لسه فی بۆ کردووینه ته وه و له س��ه ر ڕێگ��ایه کی ن��وێی ب��یرکردنه وه ڕایگرت��وین. پ��ڕۆژه ی فه لسه فی هایدیگه ر کۆتایی هێنانه به و نه ریته و له ن��اوبردنی

له بیرچوونه وه ی بوون و هیچگه رایه تیه .

ب��ۆ ئه م مه به س��ته ش گه ڕانه وه ب��ۆ پرس��یارکردن و ب��یرکردنه وه ی داهێنه رانه ده بێت به ئام��انجی س��ه ره کی گه ش��ته که مان و پرس��یاره هه ره گه وره ک��ان س��ه باره ت به وات��ای ب��وون س��ه رهه ڵده ده نه وه و داهێنه رانه ش م��امه ڵه له گه ڵ وه ڵامه کانیاندا ده کرێت. بیرکردنه وه ی فه لس��ه فیانه )نه ک زانس��تانه ( ده بێت به پێش��ه وای ک��اروانی گه ش��ته که . له مێژووی فه لسه فه دا، به تایبه تی له ئه فالتونه وه بۆ نیتشه ، به وش��ێوه یه ی های��دیگه ر ش��یده کاته وه ، ب��وون به )هیچ( دانراوه و ئاوه ڕ له وبابه تانه )هه ب��وو( دراوه ته وه ، که ش��یاوی ئه وه نین له پێش��تر و بنه ڕه تی هه م��وو ش��تێک بن، چ��ونکه ئه وان ب��ۆ بوونی��ان پێویس��تیان به )ب��وون( هه یه . له گه ڵ ئه م سه ره تا ن��وێیه دا و ڕه ت��دانه وه و ڕه تک��ردنی ئه و نه ریته له و مێژووه درێژه دا و هه ڵوه شاندنه وه ی ناوه ڕۆکی فه لس��ه فی نه ریته که ب��ۆ )ب��وون( ده گه ڕێننه وه و )ب��وون( نه ک هه بوویه کی که متر له بوون ده بێت به بنه ڕه تی هه مووش��تێک و ڕاسته قینه ی داکه وت و مێژوو. ڕیگه چاره بۆ ن��امۆبوونی


ئاگامه ن��دی له ڕاس��ته قینه ، که له الی هیگ��ڵ له یه کگرت��نی ئاگامه ن��دی و ب��ابه تی ئاگامه ندی��دا ده بی��نرێت، له پ��ڕۆژه فه لس��ه فیه که ی هایدی��دگه ردا له دامه زران��دنی فه لس��ه فه ی ب��وونگه رایه تی ی��ان فینۆمینۆل��ۆجی ئۆنتۆلۆجی��دایه . ب��وونگه رایه تیه ک، که به میت��ۆدی فینۆمینۆل��ۆجی له وات��ای ب��وون ده ک��ۆڵێته وه . م��ادامه کی )ب��وون( یش بنه ڕه تی هه مووش��تێکه ، ئه وا ئۆنتۆل��ۆجیه که ش، ی��ان ئه وزانس��ته ی بوونی پێده ناسرێت و له واتاکه ی ده کۆڵێته وه ئۆنتۆلۆجیه کی

.220بنه ڕه تیه و له به شه کانی دیکه ی ئۆنتۆل��ۆجیه وه جی��اوازه له گه ڵ ئه م سه ره تا نوێیه دا ڕاسته قینه ن��ابێت به )هیچ( ی��ان جۆرێ��ک ل��ه )هه ب��وو(. ئاگامه ن��دی له نێ��و بۆش��ایی و له ب��یرچوونه وه و نه ناس��ینی بنه ڕه تی خۆی��دا ن��اژی. ئه و ده زانێت ڕاس��ته قینه )ب��وون( ه و به بێ )ب��وون( ته ن��انه ت

.)هیچ( یش نیه و نابێت

گه وره ت��رین پرس��یاری فه لس��ه فی، که س��ه رهه ڵده دات س��ه باره ت به وات��ای ئه وڕاس��ته قینه یه یه . ئاش��کرایه به بێ بوون هیچ شتێک نیه و نابێت. به ڵام وات��ای ب��وون پێویس��تی به ڕوونکردنه وه هه یه و هێشتا به ته واوی نه زان��راوه . ب��وون

ش��ته و دازاین)م��رۆڤ( نیه ، به ڵک��و ب��وونی ئه و ئه م و هه مووی��انه . هه مووی��ان به ش��ێکن له و ڕاس��ته قینه یه و هه ر به شه یان به شێوه یه ک الیه نێکی بوون ده رده خات. ش��ێوه ی

مه به ست له وشه ی )زانست( لێره دا بۆ فینۆمینۆلۆجی به کارم 220 کۆنه که ی. یان توێژینه وه یه به واتا یۆنانیه Discourseهێناوه ، گوتار

من)فینۆمینۆ- لۆجی(، یان زاراوه ی )لۆجی( به )زانست( ی تاقیگه رایه تی و سروشتی، وه کو فیزیا یان کیمیا دانانێم. زمانێکی

نوێی فه لسه فی و ڕه تکردنی زمانی فه لسه فی نه ریته که ، که خۆی له سه ر کاتیگۆرییه کانی ئه ریستۆ ڕاگیرکردوه پێویستیه کی

دیکه ی ئۆنتۆلۆجی فینۆمینۆلۆجیه . له م ڕووه وه ناوه ڕۆکی فه لسه فی توێژینه وه که مان له گه ڵ خۆیدا، له به رئه وه ی نوێیه ،

زمانێکی فه لسه فی نوێی پێویسته وشۆڕشه ئۆنتۆلۆجیه که هاوکات زمانه که شمان ده گۆڕێت و ئه وه ش ده سه لمێنێت، که

زمان بنه ڕه تی ئۆنتۆلۆجی خۆی هه یه .


خۆده رخس��تنی ب��وون له هه بوویه ک��دا)بۆنم��وونه م��ێز( له خۆده رخس��تنی له ب��وونی مرۆڤ��دا جی��اوازه . ب��وون له سروش��ت و م��ێژوودا له دووش��ێوازی جی��اوازدا خ��ۆی ده رده خ��ات، ک��ه به ئاس��انی ش��ێوازه کان ده ناس��رێن و جیاوازییه کانی��ان ده رده که ون. له به رئه مه توێژینه وه م��ان بۆ

سروش��تدا ناس��ینی ب��وون و تێگه یش��تن له وات��اکه ی له نێو ده بێت جی��اوازتربێت له توێژینه وه م��ان ب��ۆ م��ێژوو. ل��ێره دا

سروش��تی ئۆنتۆل��ۆجی ن��اوچه گه ری و زانس��ته وکۆمه ڵایه تیه ک��ان س��ه رهه ڵده ده ن، که له س��ه ر ئۆنتۆل��ۆجی بنه ڕه تی ڕاوه س��تاون. ب��وون یه ک ڕاس��ته قینه یه ، به ڵام شێوه ی خۆده رخستنی چه ندالیه نی و جیایه . جی��اوازی ی��ان جیاوازییه کان له نێوان ب��وون و هه بووه کان��دا، هه بووه ک��ان و ب��وونی مرۆڤ��دا، سروش��ت و م��ێژوودا، زم��انه وانی نیه و بن��اخه یه کی ئۆنتۆل��ۆجی هه یه . جی��اوازییه که له بنه ڕه ته وه .

بونی��ادی بۆنموونه جیاوازی بوونی م��رۆڤ له م��ێزه که وه له ئۆنتۆلۆجی مرۆڤ و مێزه که دایه . ئه مه ش ئه وه ن��اگه یه نێت

دوو ج��ۆر ڕاس��ته قینه ی دووری به ئه م دوو ب��وونه س��ه ر ئۆنتۆل��ۆجین. ده زانین، که )ب��وون( بنه ڕه تی هه ردووکی��انه ، به ڵام شێوازی خۆده رخس��تنی ب��وون له ڕێگه ی ب��وونی ئه م دووشته وه جیاجیایه و جیاوازییه کی ئۆنتۆلۆجی پێبه خش�یون. ئه گه ر ب��وون ڕاس��ته قینه ی هه مووش��تێک و بنه ڕه تی سروش��ت و م��ێژوو بێت، ئه وا له هه مووش��تێک زی��اتر له ئێمه وه ن��زیکه و هێش��تا له هه م��وو ش��تێکیش دوورت��ر ده بی��نرێت و له ب��اره یه وه به ته واوی ن��ازانین و له وات��اکه ی ن��اکۆڵینه وه . به ڕه ت��دانه وه و ره تک��ردنی هیچگه رایه تی و گه ڕانه وه ب��ۆ )ب��وون( پێویس��تیه کی هه ره گه وره ی فه لس��ه فی یه خه م��ان ده گ��رێت، ئه ویش س��ه باره ت وات��ای

بوونه .

تێگه یشتن له واتای )بوون( داوای سه ره تای توێژینه وه م��ان لێ��ده کات. ده بێت گه ش��ته که مان له س��ه ره تایه که وه بکه وێته گه ر، که له هه م��وو س��ه ره تایه کی دیکه له پێش��تر


وگرنگتره . لێره دا، له گه ڵ هه ڵبژاردنی ئه م س��ه ره تایه دا ب��ۆ ب��وون به ڕێخس��تنی گه ش��ته که له الیه نێکی ب��وونه وه به ره و

ده ڕۆین. هه ڵ��بژاردنی ئه م س��ه ره تایه ش هاوک��ات ده بێت فه لس��ه فیه ب��وونگه رایه تیه که له س��ه ربناخه ی شۆڕشه

دامه زرابێت و هاوک��ات تێگه یشتنیش��مان له س��ه ره تاکه ده بێت ن��وێ بێت و ل��ه نێ��و س��تره کچه ری نه ریته فه لس��ه فیه که دا نه مێ��نێته وه . له به رئه مه خه س��ڵه ته کانی شۆڕش�ه که به ته نی��ا له هه ڵ�بژاردنی س��ه ره تاکه ب��ۆ ناس�ینی وات��ای ب��وون نیه ، به ڵک��و ل��ه چ��ۆنیه تی س��ه ره تاکه و

له دای فه لسه فیه که ش�� و به کارهێن��انی زمانهتێگه یشتنمان ته فسیرکردنی چۆنیه تی سه ره تاکه دا. داهێنانی

گه ڕانه وه بۆس��ه ر زم��انی ل��ۆجیکی سیس��ته می ئه گه ر.کاتیگۆریته کانی ئه ریستۆ له دوو ڕووه وه نه گونج��اوه

کاتیگۆرییه کان له م تۆێژینه وه ئۆنتۆل��ۆجیه فینۆمینۆل��ۆجیه دا به ک��اربهێنرێنه وه ئه وه ده گه یه نێت، که گۆڕانک��ارییه بنه ڕه تیه کان ڕوویاننه داوه ، ی��ان گۆڕانک��ارییه بنه ڕه تیه ک��ان به زم��انێکی ناڕێ��ک و نادروس��ت مامه ڵه ی��ان له گه ڵ��دا ده ک��رێت. ئه مه ش له گه ڵ ئه و ب��یرۆکه یه دا ن��اکۆکه ، که بن��اخه یه کی ئۆنتۆل��ۆجی ب��ۆ زم��ان دیاری��ده کات زم��انی

فه لسه فی به سیسته می ئۆنتۆلۆجی خۆیه وه گرێده دات.

ئه و س��ه ره تا له پێش��ترو گرنگ��ترینه ب��ۆ ده س��تپێکردنی گه ش��ته که مان له پێن��اوی دۆزینه وه ی وات��ای )ب��وون( ،

ی��ان الیه نێکی ب��وونه ، که پرس��یار له ب��اره ی وات��ای بوونێکه بوونه وه ده کات. بوونێکه ده یه وێت له واتای بوون تێبگ��ات و

ئاگامه ندانه و به نیگه رانیه وه مامه ڵه له گه ڵ بووندا ده کات.

ئه م سه ره تایه بوونی مرۆڤه ، ک��ه له نه ریته فه لس��ه فیه که دا به ن��اوه ڕۆک و )خ��ۆ( دان��راوه . )خ��ۆ( یه ک بت��وانیت به بێ جیه��انی ده ره کی هه بێت و )ش��تێک( ی جی��اوازتربێت له

ڕۆش��نایی سیس��ته می م��یژوو. ئه م خ��ۆیه له به ر


کاتیگۆرییه کاندا له نه ریته که دا واتای بوونی لێک��دراوه ته وه و به )ش��ت( ێکی جی��ا له )له ش( دان��راوه . به ڵام هێش��تا جیاوازییه که ی له گه ڵ )له ش( دا نه ب��ۆته ه�ۆ ب�ۆ باس�کردنی

له زم��انێکی جی��اوازتردا. ب��وونی م��رۆڤ، ئه م بوونه له م شۆڕش��ه به پێچه وانه ی بۆچ��وونی نه ریته وه ،

فه لس��ه فیه دا، س��ه ره تای گه ش��ته که و ب��وونێکی م��ێژووییه . داب��ڕابێت. ئه و بوونێ��ک نیه خ��اوه نی له ش بێت و له م��ێژوو

و مێژووش داس��تانی ب��وونی ئه وه . به بێ م��ێژوو ئه م له شه و الش��ه یه کی م��ردووی بێ ب��وونه هه ب��وویه کی وه س��تاو

له م بوونه به بێ م��ێژوو، م��ێژووش به بێ ئه م داهاتووه . بیر ب��وونه ن��اکرێته وه . به ڵام چ��ۆن ی��ان به چ زم��انێکی ن��وێی فه لسه فی له سه رئه م بوونه بدوێین؟ پێش هه م��وو ش��تێک، به درێژی له پێشتریش ڕوونمانکرده وه ، که مرۆڤ خ��اوه نی

ئه م بونی��اده ن��اوه ڕۆکێکی.بونی��ادی ئۆنتۆل��ۆجی خ��ۆیه تی له پێش��تر ئام��اده کراو به ب��وونی م��رۆڤ ن��ادات و بوونیش��ی له م��ێژوودا ناچ��ار ناک��ات. بونی��اده که خه س��ڵه ته ئۆنتۆلۆجیه ک��انی ئه م بوونه م��ان ب��ۆ دیاری��ده کات، که تایبه تمه ن��دێتی و جی��اوازی م��رۆڤ له هه بووه ک��انه وه ده رده خ��ات. له به رئه وه ی میت��ۆدی ت��وێژینه وه ئۆنتۆل��ۆجیه که ش فینۆمینۆلۆجی��انه یه ، ئه م ب��وونه له سه ره تاوه به وشێوه یه ده ناسرێته وه ، که خۆی ده رده خ��ات. ئێمه ش پێش ب��یرو بیردۆزه ک��انی له پێش��تر له ب��اره ی ئه م بوونه وه ڕه تده ده ینه وه و ڕاس��ته وخۆ هه وڵ��ده ده ین ب��وونی بناس��ین. به وج��ۆره ی ئه م ب��وونه ڕاس��ته وخۆ خ��ۆی

(Da-Seinده رده خات، تێده گه ین، که بوونێکه لێره دا )دازاین له نێ��و جیهان��دا ده ژی. م��رۆڤ هه رگ��یز فینۆمینۆلۆجی��انه خۆی ، وه کو ن��اوه ڕۆکی هۆش��ه کی دێک��ارتی ی��ان مۆن��ادی

ل��ێره دا )به بێ ن��اوه ڕۆکهک��ێالیبن��یز ده رناخ��ات. ئه و بوون په یدابووه و هه وڵی داهێن��انی ن��اوه رۆک ب��ۆ خ��ۆ ته واوک��ردن ده دات(. بێگومان ئه م ده سته واژه یه کێشه یه کی فه لسه فی ئ��اڵۆزه . ئێمه ئه م ب��وونه ده بی��نین، که ل�یره دایه . ئه ی چ��ۆن

بزانین ناوه ڕۆکی نیه و خۆی ناوه رۆک داده هێنێت؟


دروس��ته )ب��وون( بنه ڕه تی له بنه ڕه ت به ده ری هه م��وو هه ب��وویه ک و ئۆنتۆل��ۆجیه که . به ڵام )ب��وون( بنه ڕه تێکی

پالنێکی له پێش��تر ب��ۆ هه بووه ک��ان نیه . نه خش��ه و ئاگامه ند به تایبه تی بوونی مرۆڤ )دازاین( دانه ناوه . دازاین بوونێکی به بێ ن��اوه ڕۆکێکی له پێش��تره )ل��ێره ( دا. ب��وونێکه به و هه ژاری و ناته واوییه وه په یدابووه . گرنگی ئه م ب��وونه ش له ئاگامه ندی��دایه . ئه و به پێچه وانه ی هه بووه ک��انه وه له ب��وون به ئاگ��ایه و ئاگامه ن��دانه م��امه ڵه ی له گه ڵ��دا ده ک��ات و هه وڵده دات له وات��اکه ی تێبگ��ات. ن��اته واوی ب��وونی م��رۆڤ له بونیادی ئۆنتۆلۆجی ئه م ب��وونه دایه و هانده ریش��ه ب��ۆ خ��ۆ-

پرۆس��ه ی خ��ۆ- ته واوک��ردنی م��رۆڤ داس��تانی.ته واوکردن م��یژوو تۆمارده ک��ات. ئه گه ر م��رۆڤ به پ��ڕی و ته واوی به ش��ێوه ی هه بووه ک��ان په ی��داببوایه و ن��اوه ڕۆکێکی نه گ��ۆڕو

هه وڵ��دان ب��ۆ خ��ۆ-وائ چه س��پاوی له پێش��تری پێبدرایه ته واوک��ردن له م��ێژوودا نادروس��ت و ن��ا- لۆجیکمه ن��دانه ش

ته واو خ��ۆی ده ب��وو. پێویسس��ت ناک��ات ب��وونێکی پ��ڕو ته واوبک��ات. ئه م��ه کێش��ه یه کی پارادۆکس��ه . هه وڵ��دانی بێوچانی دازاین بۆ خۆته واوکردن و داهێنانی مێژوو به ڵگه یه بۆ بوونی مرۆڤ به )نه بوون( یه وه . تێگه یشتنیش له م��ێژوو

ڕۆشنایی ئه م شیکردنه وه بوونگه رایه تیه دا وات��ایه کی له به ر دروس��تی هه یه . چ��ونکه ن��اته واوی و که موک��ورتی پێش

ده بی��نین م��رۆڤ مه رجن ب��ۆ گۆڕانکارییه ک��ان. به م ج��ۆره ، ب��وونێکی ن��اته واو و ئاگامه ن��د و م��ێژووییه . به ته نی��ا م��رۆڤ مێژووی هه یه ، چونکه مێژوو داس��تانی ڕه وتی ژوورکێش��ی ئه م ب��وونه یه له پێن��اوی خ��ۆ ته واوکردن��دا. ئه م ش��ێوازی بوونه ش به ناته واوی و ئاگاوه هاوکات خسڵه تێکی بنه ڕه تی

م��رۆڤ به بێ ئه م و گ��رنگی مرۆڤم��ان ب��ۆ ده رده خ��ات، که خسڵه ته ن��اتوانێت ڕۆڵی م��ێژوویی خ��ۆی ببی��نێت، ئه مه ش

ئاگاوه ده ژی و جه خت )داهێنان( ه . مرۆڤ داهێنه رانه و به له سه ر بوونی ڕه سه نی خۆی ده کات. نه ریتی مێت��افیزیکی س��ه رده مه که مان، که خ��ۆی له ک��اڵای ته کنه لۆجی��ادا


ده رخس��توه و مێت��افیزیکییه کی هیچگه رایه تی و به رهه مهێنه ره . هیچگه رایه تی و هه ڵوێس��تی به رهه مهێنه ری ته کنه لۆجی��ا وابه س��ته به م��امه ڵه ک��ردنی ئه م مێت��افیزیکه له گه ڵ بوون و تێگه یشتن له واتاکه ی. هایدیگه ر ئه وه مان بۆ ڕوونده کاته وه ، که نه ری��تی مێت��افیزیکی له ئه فالت��ونه وه ب��ۆ نیتش��ه هیچگه رانه یه . )ب��وون( له ب��یرچۆته وه و به )هیچ( دان��راوه . له ب��اتی )ب��وون( ئام��اژه ب��ۆ الیه نێکی ک��راوه و ئه والیه نه به بنه ڕه ت و ڕاس��تی خوێن��دراوه ته وه . هاوک��ات له ئه فالتونه وه )بوون( ک��راوه به کارخ��انه ی به رهه مهێن��ان و س��ودی لێوه رگ��یراوه . س��ه رده می ته کنه ل��ۆجی ئه م��ڕۆش به رده وامی و په ره س��ه ندنی نه ریته مێتافیزیکیی��ه هیچگه رایه تیه که یه . ن��اوه ڕۆکی ته کنه لۆجی��ا له تێگه یش��تنی ته کنه لۆجی��ادایه ب��ۆ وات��ای ب��وون. ته کنه لۆجی��ا له به رئه وه ی س��ه ربه مێت��افیزیکی هیچگه رایه تی به رهه مهێنه ره )ب��وون( به س��امان و گه نجینه یه کی ئ��ابووری ب��ۆ )وه به رهێن��ان( داده نێت. بایه خدانی به بوون به ستراوه به س��ود به خش��ینی ب��وون له پرۆس��ه ی وه به ر هێن��انه که دا. گ��رنگی و ن��رخی پ��ارچه زه وییه ک له ک��اتی وه به رهێنان��دا ده رده که وێت. ئه م

الیه نێکی ب��وون ن��اوه ڕۆکه ته کنه ل��ۆجیه هه م��وو زی��ان به پرۆس��ه ی وه به رهێنان��دا له به رڕۆش��نایی س��ودو

ده بینێت و له واتاکانیان تێده گات. زی��اده ڕۆیی ته کنه ل��ۆجی به ته نیا له وه دانیه ، که زه مین و ئاس�مان و ئه س��تێره کانیش،

س��امانی وه به رهێن��ان داده نێت و وه ک��و س��ه رمایه و توانی��ویه تی له زۆر ب��واردا به ت��ایبه تی ب��واری زانس��ته سروش��تیه کاندا باڵاده س��ت بێت. زی��اده ڕۆیی ته کنه لۆجی��ا له وێدایه ، که ب��وونی مرۆڤیش��ی خزان��ۆته نێ��و چوارچێ��وه ی وه به رهێنانه وه و ئه م ب��وونه ش، وه ک��و زه مین و ئاس��مان و

سامانی وه به رهێنان.ب ئه ستێره کان، به بێ جیاوازی بووه لێره دا، هیچ جیاوازییه کی ئۆنتۆلۆجی له نێوان بوونی مرۆڤ و هه بووه کان��دا دانه ن��راوه و هه مووی��ان خ��راونه ته نێ��و


.221هه نبانه یه که وه و بۆ سودلێوه سگرتن به کارده هێنرێن

مه ترس��ی گه وره له ته کنه لۆجی��ا له م زی��اده ڕۆییه دایه . ئه و پرس��یاره ی ل��ێره دا دێته پێش ئه وه یه ، ئای��ا ته کنه لۆجی��او نه ریته مێتافیزیکییه که ی چ گۆڕانکارییه ک له ب��وونی مرۆڤ��دا ده هێننه ک��ایه وه ؟ به خ��زانه نێ��و چوارچێ��وه ی وه به رهێن��انه وه ب��وونی م��رۆڤ له خه س��ڵه ته به م��رۆڤ بووه ک��انی خ��ۆی ڕووت��ده کرێته وه . ده بێت به ش��تێکی هه ب��وو، که لوپه لێ��ک، وه کو که لوپه له به رده س��ته کانی دیکه و به ک��اردێت. ئه مه ش به ناڕه سه ن ب�وون و ن�امۆکردنی ئه م ب�وونه یه . ته کنه لۆجی�ا ب��وونی م��رۆڤی به ناڕه س��ه نی و ن��امۆوه ده وێت، چ��ونکه ئه وب��وونه به س��امان و گه نجینه یه کی ئ��ابووری داده نێت. ئاکامه کانی نامۆبوونیش نه رێن و له م خ��اڵانه ی خ��واره وه دا

کۆده بنه وه : م��رۆڤ ناڕه س��ه نانه ده ژی و ن��اتوانێت ب��بێت.1

به خاوه نی خۆی. ده سته ڵاتی داهێنان و ب��یرکردنه وه ی داهێنه رانه .2

ده دۆڕێنێت. وه کو که لوپول داده نرێت. .3 ده خزێ��نرێته نێوس��تره کچه رێکی ته س��که وه و له .4

ده ره وه دا بڕیار له سه ر پرۆژه کانی بوونی ده درێت. دواجاریش ده سته ڵاتی پرسیارکردن ده دۆڕێ��نێ.5

و ناتوانێت په نجه ی یاخیبوون به رزکاته وه . س��ه رده می ته کنه ل��ۆجی، س��ه ره ڕای پێش��که وتنی زانس��ته سروش��تیه کان و ئاس��انکردنی هه ن��دێک الیه نی ژی��ان، نامۆبوونه . مرۆڤی سه رده می ته کنه لۆجی ناڕه سه ن ده ژی

ئابووری و فه رمانگه کانی له م ساڵانه ی دواییدا له ده ستگا 221 Humanده وله تدا له رۆژئاوا به شێک به ناوی)سامانی مرۆڤانه

Resourcesبه رپرسه له دامه زراندن و ( کرایه وه . ئه م به شه مامۆستایان له سه رکار. البردنی کرێکارو فه رمانبه ران و

سیسته می ته کنه لۆجی مامۆستاش به سامان بۆ وه به رهێنانداده نێت، وه کو که لوپه ل مامه ڵه ی له گه ڵدا ده کات.


و ده س��ته ڵاتی داهێن��ان و پرس��یارکردنی له ده س��تداوه و بیرناک��اته وه . مه به س��ت له ب��یرکردنه وه له نێ��و ئه م توێژینه وه یه ش��دا له پێش��تر باس��مکردووه ب��یرکردنه وه ی داهێنه رانه یه نه ک ژمێری��اری )ماتم��اتیکی(، که ته کنه لۆجی��ا

تاجی سه ری. پیویستی پێیه تی و بووه به خۆمان له نێو چوارچێوه ی بێتدە له نامۆیی بوونبۆ ڕزگار

ده س��ته ڵاتی و وه به رهێن��انی ته کنه ل��ۆجی ده رب��ازبکه ین پرسیارکردن و داهێن��ان به خۆم��ان ب��ده ین و هونه رمه ن��دانه بژین. مرۆڤی هونه رمه ند داهێنه ره و به رده وام ڕاستیه کانی ب��وون ده رده خ��ات. ب��وونی داهێنه رانه ی��ان هونه رمه ن��دانه ب��وونی ڕه س��ه نانه یه ، که له گه ڵ بڕی��اردان له س��ه ر پڕۆژه ک��انی م��ێژوو تۆمارده ک��ات. ئه و ه��ێزه ی دژی ته کنه لۆجی��ا و نه ری��تی مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا و ب��یرکردنه وه ی ژمێری��اری ده وه س��تێت و له نێ��و زه لک��اوی وه به رهێن��ان و تاریکس��تانی ته کنه لۆجی��ا ڕزگارمان��ده کات ه��ێزێکه له ب��وونی ڕه س��ه نی م��رۆڤ و داهێن��ان و

.بیرکردنه وه ی داهێنه رانه وه هه ڵده قولێت

فه لسه فه ی ب��ونگه رایه تی، ی��ان ئۆنتۆل��ۆجی فینۆمینۆل��ۆجی له ئه نج��امی ت��وێژینه وه ڕادیک��الییه فه لس��ه فیه که یدا ڕه تدانه وه و ڕه تکردنی نه ریتی مێتافیزیکی به رهه مهێنه ردا تێگه یشتنی نوێی له بوون و بوونی مرۆڤ و په یوه ن��دییانه وه هه یه . تێگه یش��تنه که ش چاکس��ازی و داپۆش��ینی

هه ڵوه ش��اندنه وه و وکب چه ندالیه نێکی ن��ا- پێویس��ت نیه دامه زران��دنه . های��دیگه ر له س��ه ره تای پ��رۆژه

ده وام هه وڵیداوه ر ئاشکراو نا- ئاشکرا به فه لسه فیه که یه وه نه ریته ، که به درێژای مێژووی مێت��افیزیکی ڕۆژئ��اوا له ئه و

ئه فالتونه وه خۆی سه پاندووه ، هه ڵوه شێنێته وه .

هه ڵوه ش��اندنه وه گۆڕانک��ارییه کی بنه ڕه تی و ن��اوه ڕۆکی له بیردا دروس��تده کات و به ته نی��ا ڕه ت��دانه وه نیه . له هه م��ان کات��دا پرۆس��ه ی دامه زراندنیش��ه . گۆڕانک��ارییه


ن��اوه ڕۆکییه که ی ه��اتۆته پێش، پ��اش هه ڵوه ش��اندنه وه یبۆانه ریته که ، تێڕوانی��نێکی فه لس��ه فی جی��اوازترم ن��

پرسیاراکدەمس��ۆگه ر گه وره ترین� تێڕوانینه دا� له م� ت.� ت� به� یه که م� پرسیاری� فه لسه فی� وبدەسه باره ت بوون

ت.اکدەپرسیاره گه وره یه وه مان��دوو بیرکردنه وه خۆی به و ب��ۆ وه ڵام��دانه وه ی ئه م پرس��یاره ، پ��اش هه ڵوه ش��اندنه وه ی

گه شته که وبدەنه ریته که ، بوونی م��رۆڤ به سه ره تای� ت� گش��تیه که دا له س��ه ر هه ڵوێس��تی ئه م ب��وونه له گه ڵ بوونه

و ته وهکردەزه مینه فه لس��ه فیه ب��وونگه رایه تیه که ڕوون��دا له م� بۆچوونه� فه لسه فیه دابردەله ئاسمان ت.� مرۆڤ�

. جیهان پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجیه یبوونه وه رێکی جیهانی ب��ۆ ب��وونی و نیش��تمانی ئه وه . ب��وون، وه ک��و پێش��مه رج و نیش��تمان، ن��ابێت به س��امان و گه نجینه ی وه به رهێن��ان. مرۆڤیش به نیگه رانیه وه م��امه ڵه له گه ڵ نیش��تمان و خ��اکی خۆیدا ده کات و ن��ابێت به ڕوخێنه رو وێ�رانکه ری نیش�تمانی. به بیروڕای من، ئه م هه ڵوێسته ی مرۆڤ به رانبه ر بوون، که یه کێکه له پێش��مه رجه ئۆنتۆلۆجیه ک��انیش ب��ۆ ب��وونی بن��اخه یه کی ن��وێیه ب��ۆ ڕه وش��تی ژینگه یی، که که م بیری��ار ئاوه ڕیلێ��داوه ته وه . دژوه س��تانی ب��وونگه رایه تی به رابنه ر نه ری��تی مێت��افیزیکی ته کنه لۆجی��ا ته نی��ا ئۆنتۆلۆجی��انه نیه و نه به س��تراوه به تێگه یش��تن له وات��ای )ب��وون(. ناکۆکییه ک��انی

پاراس��تنی ژینگه ش هۆک��اری ڕه وش��تیه کان بۆ له سه ر به هادژوه ستانه که ن.

خ��اڵێکی دیکه ی گرن��گ له گه ڵ س��ه ره تا ن��ۆێکه دا پێویس��ته باس��کرێت ڕه ت��دانه وه ی یاس��ای ناس��نامه ی ئه ریس��تۆو له جێ��دانانی یاس��ای )وه کۆخ��ۆی( ی��ان یه کێ��تیه له گه ڵ جیاوازییه کان��دا. به گ��وێره ی ئه م یاس��ایه و بۆچ��وونی ئۆنتۆل��ۆجی فینۆمینۆل��ۆجیه وه )جی��اوازی( ڕاس��ته قینه ی

ئۆنتۆل��ۆجیه له وه ی سیس��ته مه ب��وونی ش��ته کانه. بێجگه ناوچه گه رییه ک��ان له یه ک��دییه وه جی��اوازن و ب��ابه تی توێژینه وه کانی��ان له یه ک��دی ن��اچن، دیارده ک��انی ب��وونیش،


هه رتاکه ی��ان له وی دیکه ی��انه وه جی��اوازه . له س��ه رو ئه وه ی ب��وونی م��رۆڤ ن��اوه ڕۆکێکی ر ئه مانه ش��ه وه ، له به

نه گ��ۆر و ناس��نامه یه کی له پێش��تری پێنه دراوه ، هه ربوونێ��ک یان دازاینێک، تایبه تمه ندو جیاوازه . جیاوازیش ده بێته ه��ۆی س��ه رهه ڵدانی تێگه یش��تن و ته فس��یر و داهێن��انی فره ج��ۆر

ژی��انی جیاوازییه ک��انه . م��انه وه ی له ژیاندا. ب��وونیش پێکه وه جیاوازییه ک��انیش ڕه س�ه نیه تی ب��وون ده پ�ارێزیت و م��رۆڤ

توشی نامۆیی ناکات.

له کۆتایی ئه م پڕۆژه یه دا، ده مه ویت بڵێم، که نیتشه کۆتایی قۆناخیکی دریژخایه نی نه ریتی فه لسه فه ده هێنێت و دوا به

ن��وێنه ری ئه و قۆن��اخه کۆت��ایی پێهێ��نراوه یه و های��دیگه ر له و کۆتاییه وه ده بێت به سه ره تایه کی نوێ بۆ قۆن��اخێکی ن��وێ و ته واوکردنی پڕۆژه ی تازه گه ری. ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فی های��دیگه ر له گه ڵ ئه وگۆڕانکاریی��انه دا هێناوییه ته ک��ایه وه م��ژده ی س��ه ره تایه کی نوێم��ان ده داتێ و ب��یرکردنه وه ی فه لس��ه فیمانی به قۆن��اخیکی دیکه ی م��ێژووی ب��یرکردنه وه گه یاندووه . مرۆڤی س��ه رده م، ده ت��وانیت له م س��ه ره تایه وه

به رهه مهێنه رو له تاریکس��تانی نه ری��تی میت��افیزیکی به ره و ڕوو ناکی بوون و داهێن��ان و ڕه س�ه نی ته کنه لۆجیاوه

هه نگ��او ب��نێت. ب��یرکردنه وه ی داهێنه رانه و ژی��انیهونه رمه ندانه بکات به )هێزی رزگارکه ر.(.

پاشکۆی‌یه‌که‌م ئه م پاش��کۆیه به ش��ی یه که می په رت��ووکه که ی )هێنری��ک

ویگاند پێزێت( ه به ناوی and Dialogues With Martin Heidegger 1929- 1976 Encounters

له فرانکف��ۆرت به زم��انی ئه ڵم��انی1983له س��اڵی پروێ��ز ئیم��اد و کێ��نیت م��الی1993بڵاوکرایه وه . له ساڵی

وه ریانگێڕا بۆ ئینگلیزی و ده زگ��ای چ��اپی زانک��ۆی ش��یکاگۆ


له چاپیداوه . منیش ئه م به شه م له زم��انی ئینگل��یزییه وه ب��ۆ ک��وردی وه رگ��ێڕاوه . نوس��ه ری ئه م په ڕت��ووکه له س��اڵی

له زانک��ۆی فرایب��ۆرگ له ژێرده س��تی های��دیگه ردا1929 فه لسه فه ی خوێندووه و بووه به هاوڕێی ئه م فه یله س��وفه و

.222تا مردنی هایدیگه ر هاوڕێیه تیان به رده وام بووه

1929مێتافیزیک وانه له سه ر هاوڕێک��انم، فه یله س��وفێکی ش��اراوه له نێ��و هه م��وو”��

مرۆڤێکدا هه یه .“ له وانه ک��انPhaedrusئه م گ��وته یه ی ئه فالت��ونم له دایه ل��ۆگی

له س��ه ر کالس��یکی یۆن��انی له ئام��اده یی برێم��نی ک��ۆن خوینده وه و چه ندجارێکیش بۆ خۆ ئاماده کردنم بۆ خویندنی فه لسه فه به رچ�اوکه وته وه و س�ه رنجی ڕاکێش�ام. گ�وته که دڵخۆشکردنێک بوو بۆ ئه و ئاڵۆزی و تێگه یشتنه م له هه ندێک کێشه ی فه لسه فی. ت��وێژه ری هان��ده دا ب��ۆ ن��اوه وه ی خ��ۆی بگه ڕێته وه و ته وان��ای خ��ۆی ب��دۆزێته وه . ته وان��اییه ک، که م��رۆڤ خ��ۆی خ��اوه نیه تی و که س��ێکی دیکه ده س��ته ڵاتی به س��ه رداناگرێت. هه رگ��یز نی��ازی خوێن��دنی فه لس��ه فه م نه ب��وو، ته ن��انه ت نه مده ویس��ت ببم به مامۆس��تای فه لسه فه ش. با، گوته که ی نیتشه وه رگێڕم و بڵێم، ب��ۆ من، بیرکردنه وه ی ڕووت خه م و ئازار بوو نه ک ئاهه نگ گ��ێڕان. له گه ڵ ته واوکردنی خوێندنی ئاماده ییدا حه زو ئاره زووم ب��ۆ م��ێژوو زۆرت��ر ب��وو. کاتێ��ک ب��یرم له کارپه ی��داکردن له ش��اره که م هانس��یاتیک له ب��رێمن ک��رده وه ڕێ��زم له

222 Heinrich Wiegand Petzet. Encounters and Dialogues With Martin Heidegger 1929-1976, translated by Parviz Emad and Kenneth Maly, Chicago: University Press, 1993.


بخ��وێنم. ب��یروڕاکه ی باوکیش��م گ��رت، که ده یویس��ت یاسا زانک��ۆی فرایب��ۆرگیش مامۆس��تای باش��ی هه ب��وو زۆر له خوێندکاره کانی شاره که شم ڕوویان کردبووه ئه وزانکۆیه و

به شه زانستیه کانی دیکه شی پێشکه وتووبوون.

Gerhardله و س��اڵانه دا گێره��ارد ڕیته ر Ritterژم��اره یه کی گه وره ی خوێن��دکارانی له وانه کانی��دا له س��ه ر م��ێژوو کۆکردب��وه وه . ه��ۆڵی وانه ک��انی فینۆمینۆلۆجیس��تی به ناوبانگ)ئه دمۆند هوس��رڵ( یش به هه م��ان ش��ێوه پڕب��وو. هه وڵدانم ب��ۆ تێگه یش��تن له هوس��رڵ س��ه رکه وتوانه نه ب��وو. له پشوی یه که می خوێندندا ناڕه زایی و نائومێدی خۆمم ب��ۆ یه کێ��ک له مامۆس��تاکانی فه لس��ه فه باس��کرد. ئه و مامۆس��تایه ش ئاگ��اداریکردم، که ئه س��تێره یه کی ن��وێ له ئاس��مانی فه لس��ه فه دا دۆزراوه ته وه و له م��اربۆرگه وه ب��ۆ فرایبۆرگ هاتووه و ناوی م�ارتن های��دیگه ره . داوای لێک�ردم

وانه ک��انیه وه . ئه مه ئه وک��اته بوو، که هان��ا ئارن��دت بچمه له دوایی��دا له س��ه ری نوس��ی و ن��اوی های��دیگه ر، وه ک��و پاشایه کی نهێ��نی فه لس��ه فه گه یش��ته هه م��وو جێگ��ایه ک له ئه ڵمانی��ا. پێش ئه وه ی له جێگ��اکه ی هوس��رڵ دامه زرێت و له ته مه نی چ��ل س��اڵیدا، های��دیگه ر ژم��اره یه کی زۆری

له خوێندکاران به ره و الی خۆی

ڕا کێشا، له هه موو وڵات��انی ئه وروپ��ا و ئاسیاش��ه وه ده ه��اتن بۆالی. ئه مه ش په یوه ندی به وشێوازه ئازاده ی های��دیگه ر له وانه گوتنه وه ی فه لسه فیدا دژی نه ریتی خوێندن هه ب��وو، که

الی خ��ۆی ڕاده کێش��ا. وه کو موگناتیس، خوین��دکاری به ره و هه رگ��یز بینی��نی های��دیگه رم ب��ۆ یه که مج��ار له ه��ۆڵی

،1929وانه گ��وتنه وه که دا له بیرن��اچێت. له ت��ێرمی ه��اوینی هایدیگه ر وانه ی له سه ر پێشه کییه ک بۆ خوێندنی ئه ک��ادیمی پێشکه شکرد و باس��ی ئه ش��که وتی ئه فالت��ونی ک��رد. ه��ۆڵی

خوێن��دکاران. های��دیگه ر بهل به یانییه پڕبوو ژماره پێنج به و نێ��و ه��ۆله که . پێش ئه وه هه ن��دێک په له هاته


له خوێندکاره کانی، وه کو بیمیڵ و وایز زێکه ر و بۆڵناو باسی چ��ۆن دێته ژووره وه . گ��وایه های��دیگه ریان کردب��وو، که

ده چێت. به ڵام، که تاماش��ای ڕواڵه ت له جوتیار هایدیگه ر به نێوچاوه ک��انی ده که یت، ده که ویته ژێ��ر س��یحروجادوی ئه م

ده بێت ئه م که سه مامۆس��تایه وه و ده یناس��یته وه ، که بێت. کاتێک الپه ڕه کانی به رده ستی هه ڵ��ده دایه وه هایدیگه ر

و ده ستی به وانه گوتنه وه ده کرد، الپه ره کانی نه ده خ��وێنه وه الپه ڕه کانیش��ی نه ده ک��رد و ته ن��انه ت باس��ی نوس��ینی نێو

الی��ده داو ب��یری ن��وێی ال په ی��داده بوو. الی خوێن��دکاره کان، گرانترین و ئاڵۆزترین کێشه ی فه لسه فی ئاسان ده ب��ووه وه

به رزه که ی به بێ گ��ۆڕان له ش��ێوه ی و تێده گه یش��تن. ده نگه هه ب��وو. گوتن��دا پێویس��تی به گ��وێگرتن و ب��یرکردنه وه ی چڕ

بۆڵن��او له م ب��اره یه وه ده ڵێت: )فیخته به م ش��ێوه یه کاریده کرده سه رگوێگرانی. ده ت��وانین به راوردی های��دیگه ر له گه ڵ م��ارتن لوس��ه ریش بکه ین. ل��ێره دا، له ه��ۆڵی وانه

گوتنه وه دا هایدیگه ر فه لسه فه ی زیندوو کرده وه .( .

وانه ک��انی ئێمه ی ج��وڵان و ئۆقره نه گ��یرانه گومانم��ان له و ف��ێربوونه کرد به ت��ایبه تی له س��ه ر جیه��انی یۆن��انی ، که له وه وپێش وه رم��انگرتبوو. دنی��او ڕه هه ن��دێکی ن��وێی بیرکردنه وه م��ان بۆاک��رایه وه . له هه م��ان کات��دا ئه م وانه یه ی هایدیگه ر، که پێشه کی ب��وو زۆر له و بابه ت��انه وه دوورنه ب��وو، که له پێش��تر خوێن��دبوومان. به ڵام به ئام��اژه کردنی ب��ۆ ئه ش��که وته که ی ئه فالت��ون و ته فس��یرکردنی له و وانه یه دا و ئێمه ش له و س��ه ره تایه دا تینوێ��تی ب��ۆ زانی��اری و خوێن��دنی ئه ک��ادیمی له فزیۆل��ۆجیه وه ب��ۆ ڕۆم��انی ئه ڵم��انی ن��وێ زۆرترک��رد. میت��افۆره که ی ئه فالت��ون گه لێ��ک له وانه که ی

زۆر جۆناس ک��ۆهن له س��ه ر سیس��ته مه کانی ڕه وش��ت، کهفۆرمه لێستانه بوو، کاریگه رتربوو.

های��دیگه ر وه ڵامی گه لێ��ک پرس��یاری نه ئه دایه وه . ئه و یداپوه ڵامانه ی ئاماده شی ده کرد پرسیاری دیکه یان تێ��دا


به بێ وه س��تان پرس��یاری ده ک��رد. ب��وو . ئه و ده ئه وخوێندکارانه ی له سه ره تاوه خۆی��ان ڕاده گ��رد له کۆتایی��دا له ئه نج��امی پرس��یاکردنه کانی ده که وتنه نێ��و گوم��انه وه . وانه که ی )له سه رپێش��ه کیه که ( ده یگه یان��ده ئه و دی��و س��نووره کانی زانس��ته کانه وه . به ڵام به ره وک��وێ ئه ی��بردن؟ واده رده که وت، که مێت��افۆری ئه ش��که وته که له نێ��و ه��ۆڵی وانه گ��وتنه وه که دا، وه ک��و مه ته ڵ بێت. ئه وانه ی دانیش��تبون به په رۆش��ه وه گوێیان��ده گرت. مه ته ڵێ��ک، که نه مان��ده زانی چ��ۆن چ��اره ده کرێت و ئێمه ش خۆم��ان له به ر ڕۆش��ناییدا

ب��اڵایه ی نه ده بی��نی. ته نی��ا ئه و م��رۆڤه ئه س��مه ره کورته له به رده ممان��دا وانه که ی ده وته وه و س��ه رنجی ئێمه ی ڕاده کێش��ا، واده رده که وت خ��ۆی به ڕوون��اکی }ده ره وه ی ئه شکه وته که { گه یاندبێت و کلیلی نهێنیه ک��انی دۆزی��بێته وه . زۆرش��تی ئه و ت��ێرمه ی فرایب��ۆرگم بیرن��ایه ت. به ڵام زۆر ڕێگه م ب��ۆکرایه وه و هیچ کامی��ان ئه و ڕێگه یه نه ب��وو من ده مویس��ت. له گه ڵ خۆئاماده کردنیش��م ب��ۆ خوێن��دنی فه لسه فه ، له گه ل وانه کانی های��دیگه ردا به رده وام نه ب��ووم.

مانگێکم خۆش بوو، توانیم که سانی ڕۆش��نبیر له نێ��و چه ند ب��ازنه ی ئه ده ب و ئه کادیمی��ا له ڕێگه ی)ئێرنس��ت زین( ه وه بناس��م. به ڵام له خوێندن��دا دواکه وتم. چه ن��د دنی��ای جیاوازهه ن! ئه وانه ی ناسیمن، زان��ایه کی س��ایکۆلۆجی ل��ود وی��گ کالگس و فه یله س��وف نیک��ۆالی بێردی��ائێڤ و زان��ای

م��ارتن بی��وبه ر و زان��ای ئ��ایینی کاتۆلی��ک ئ��ێرک ئ��ایینی جو پالنه ری ش��ار ئێرنس��ت مه ی، نوس��ه ر پرزیوارو ئه ندازیار و

.ئه لفرێد نیومان و ئه ندازیار مۆهۆل- ناگی بوون

به ڵام هایدیگه رم له بیرنه چوو. زۆرجار ده نگێ��ک له ن��اخمه وه ده یگ��وت، وازم له ش��تێکی گرن��گ هێن��اوه . ه��اوڕێ خوێندکاره کانم باس��یانده کرد له وانه کانی��دا چی ڕووده دات.

به ش��داری وانه ک��انیم ک��رد و لێ ی پچ��رام. من یه کج��ار واده رده که وێت های��دیگه ر ده س��ته ڵاتی به س��ه ر ژی��انی

. ته ن��انه ت له وشوێنانه ش��ادابێتڕۆش��نبیری زانک��ۆدا گرت��


که چاالکی نه ده نوان��د دۆس��ت و دوژم��نی هه ب��وو. زۆرکه س به خۆش��یه وه ش��وێنی ده که وتن و هه ن��دێکیش گاڵته ی��ان پێده کرد. گاڵته یان به ج��ل و به رگی ده ک��رد، که ش��یاونه بوو. ئه وش��ه رواڵ و چ��اکه تێکی ک��ورتی له به رده ک��رد و یه خه ی کراسه که ش��ی ده رده هێن��ا. به ڕواڵه ت له جوتی��ارێکی )هێس��یان( ده چ��وو. له م��اوه یه کی کورت��دا گ��اڵته پێکردنه که

فه لس��ه فه له من، که نه م��ا. زۆر خوێن��دکاران، وه کو مامۆس��تایه ی تێنه ده گه یش��تن، های��دیگه ر ب��ۆئه وان ب��وو به و

ژیانیانی گۆڕی.

های��دیگه ر ڕۆبێکی مامۆس��تایه تی1929 ی مایس��ی 24 نێ��و ه��ۆڵه که وه و وانه یه کی به ن��اوی له به رداب��وو، هاته

)مێتافیزیک چیه ؟ ( گوته وه . ئه و وانه یه ک��اریگه رێتی ق��وڵی له مندا به جێهێشت- هه س��تم ک��رد بروس��که یه کی ڕوون��اکی

می.اکله ئاس��مانی ده ره وه ی ئه ش��که وته که وه پ هه مووشتێکم له ده وروبه رما به ڕوون��اکی ده بی��نی. وانه که ی

نه ب��وو، چ��ونکه هه م��وو ئه و زانین��انه ی به بێ کێشه بوون. ئێمه ش خۆم��ان له به رده م هه ڵده وه شانده وه ، که باو

ت��وێژینه وه یه کی ئه کادیمیی��دا نه بی��نی، به ڵک��و له ئاس��تی پێویستیدا بۆ بیرکردنه وه خۆمان دۆزییه وه . هه س��تمان ک��رد نه ک له گه ل سیس��ته مدا به ڵک��و له گه ڵ بوون��دا م��امه ڵه ده که ین. په رده ک��ان له به رده م ڕوانینم��دا الچ��وون. باوه ره ک��انم، که سیس��ته می ف��یربوون دروس��تیان کردب��وو له الم ونبوون. پرسیاری چواره می ک��انت، ب��وون به م��رۆڤ چیه ؟ جارێکی دیکه له الم سه ریهه ڵدایه وه . کاتیک ه��ۆڵه که م جێهێشت ده مم به سترابوو. بۆساتێک هه ستم ک��رد له س��ه ر

ب��ۆ ڕاوه س��تاوم. له ناخم��دا، ش��تێک ج��وڵا، که ب��نی دنیا پرسیاره که ی، ماوه یه کی درێژخایه ن نوستبوو. هایدیگه ر به

بۆچی له باتی )هیچ( بوون هه یه ؟ له خه و ڕایچڵه کاندم.

بنه ڕه تیه ک��انی تێرمم له فرایبۆرگ س��ه باره ت پرس��یاره دوا مێتافیزیک بوو )جیهان، بڕاوه و تاکه ک��ان(. ک��ات و ش��وێنی


تێرمه م له بیرناچێت. چوارجار له هه فته یه ک��دا ک��اتژمیر ئه و شه شی ئێواره له هۆڵه گه وره که کۆده ب��وینه وه . ئه و پێنج بۆ

هه وڵیش��م ب��ۆنه دا.کاته په یوه ندیم له گه ڵ هایدیگه ردا نه بوو ده س��وتا ئ��اگره ی له ناخیا م��رۆڤه و ئه و چونکه له ئاستی ئه و

شه رمن بووم. )ڕووبه ڕووب��وونه وه که م له گه ڵ های��دیگه ردا یادی ج��ۆرج ش��مید}به ڕێ��وه به ری مۆزه خ��انه ی باس��یل{ م هاته وه ، که چۆن چ��ووه ب��ۆالی پیکاس��ۆ.( باس��ده کات جه ن��د به گران توانیویه تی له گه لێدا بدویت. ترس��اوه له وه ی ش��تێک بڵێت و گ��وته که ی بێته ه��ۆی نیگه رانی و ڕێگ��ر له به رده م س��ۆزو فڵچه ی ه��ونه ری ئه م هونه رمه ن��ده دا. ته ن��انه ت، پێویس��ت ب��وو خوێن��دکار ئ��ازاو چ��اونه ترس بێت چ��ونکه هایدیگه ر له نزیکه وه سه رنجی خوێن��دکاره کانی ده دا. له نێ��و ئه وهۆڵه دا بارودۆخێکی ڕۆشنبیری تایبه ت سه ریهه ڵدا ب��وو،

که ئه مڕۆ نازانم چۆن بیگێڕمه وه .

ڕاپۆرت��انه بوو ت��ێرمه دا له س��ه ر ئه و گفتوگۆک��ان له وDauoser Hochshulkurseخوێنکارانی

Ernstله باره ی دایه لۆگی نێوان هایدیگه ر و ئێرنست کاسیرێرCassirer ئاماده ی��انکردبوو. ڕاپۆرته ک��ان ی��ادی ئه و

له س��ه ده کانی ناوه ڕاس��تدا دایه لۆگانه یان ده خستینه وه ، که له نێ��وان بیریاره کان��دا ڕوویان��ده دا. گ��وته یه کی های��دیگه ر

توه کانی هه ژان��د و باوه ڕه ک�انی ش�ێواندن. له مومێشک خه گوته یه دا هایدیگه ر ده ڵێت، ڕؤڵی فه لس��ه فه ) ڕزگ��ارکردنی

ته مه ڵی ب��یرکردنه وه و گه ڕانه وه ی به ره و م��رۆڤه له چاره نوس��ی خ��ۆی و به کارهێن��انی ب��یرکردنه وه ی.( کێ ئه م گ��وته یه ڕه چاوناک��ات؟ ئه م گ��وته یه له س��اڵس ماری��اوه ،

به سه رباسی ک��ۆڕو گفتوگۆک��انی په نجاساڵ له مه وبه ر بوو ه��ۆڵی وانه ک��انی زانک��ۆی فرایب��ۆرگ و خ��انوی نێ��و چیا به فراوییه ک��ان. ئه مه ش گه ڕان و لێک��ۆڵینه وه له ب��یردۆزه نه بوو، به ڵکو له باره ی بوونی مرۆڤ خۆیه وه بوو. زنجیره ی

ت��ێرمه به گ��وته یه کی نۆڤ��اڵیس ک��رایه وه ، وانه ک��انی ئه و که ده ڵێت: )فه لسه فه خه موپه ژاره ی دووره وڵاتیه - ئاره زوی


م��رۆڤه ب��ۆ هه س��تکردن به وه ی له هه رش��وێنێکدابێت من دژوارب��وو ئه وش��وێنه به خ��اکی خ��ۆی داب��نێت.( بۆ

فرایب��ۆرگ جێهێڵم. بۆش��وێنێک، که چ��االکی ب��یرکردنه وه یتێدابیت و لێی دووربم خه موپه ژاره ی دووره وڵاتی بوو.

پاشکۆی‌دووه‌مئه م پاش��کۆیه به ش��ێکه له په ڕت��ووکێکی های��دیگه ر به ن��اوی

Besinnung دا نوسراوه و1941-� 1936 له ساڵه کانی نێوان کۆکراوه ک��انی های��دیگه ره و ( ی به رهه مه66به رگی ) له فرانکفۆرت بڵاوکرایه وه . پارویز ئێم��اد و1997له ساڵی

2006تۆماس کاالری وه ریانگێڕاوه بۆ ئینگلیزی و له ساڵی ده زگ��ای کوان��تینوم له له ن��ده نMindfulnessدا به ن��اوی

له چاپی��داوه . م��نیش ئه م به ش��ه یم بۆک��وردی وه رگ��ێڕاوه . ئه وه ی سه رنجڕاکێشه له م به رهه مه ی هایدیگه ردا شێوازی نوس��ینه که یه تی، که به پێچه وانه ی نوس��ینه کانی پێش��ویه وه ،

په ره گ��رافی ک��ورت و خه س��تدا وه ک��و نیتش��ه له به ش و بیروب��اوه ڕه فه لس��ه فیه کانی ده ربڕی��وه . ئه م به ش��ه یوه رمگێڕاوه به ناوی )ته واوبوونی تازه گه ری( په ره گ��رافی )

( . 21) ( بۆ19 ( و ژماره ی الپه ڕه کانی له )11،10

‌223-‌ته‌واوبوونی‌تازه‌گه‌ری10 له گه ڵ ته واوب��وونی تازه گه ریی��دا کۆت��اییش به م��ێژووی مێت��افیزیکی ڕۆژئ��اوا دێت- ئه و م��ێژووه ی به ئاش��کرا و شاراوه یی بیرکردنه وه ی مێتافیزیکی ڕایگرتووه . ده ت��وانین

223 Martin Heidegger. Mindfulness, translated by Parviz Emad, Thomas Kalary, Londan: Continuum, 2006. Pp. 19- 21


بڵێین، که کۆتایهێنان به میتافیزی��ک س��ه ره تای ته واوب��وونی ت��ازه گه ری دیاری��ده کات. ل��یره دا مه به س��ت له ته واوب��وون ک��اریگه رێتی ته واوی ده س��ته ڵاته به س��ه ر س��ه رده مه وه . ته واب��وون، له م ڕووه وه نه ئام��اژه کردنه ب��ۆ دۆزینه وی

ش��ته س��ه رده مێکی ونب��وو، نه کۆت��ایی هێنانیش��ه به زانراوه کان. به ڵک��و ته واوب��وون م��ژده ی هه ڵوه ش��اندنه وه و شێواندنی شته کانی نێو سه رده مه به بێ ئه وه ی له ناوبچن و زه مینه یه کی دیکه ب��ۆ ده س��ته ڵاتیش داده مه زرێت. کۆتاییهێن��ان به س��ه رده می میتافیزی��ک )ب��وون( له وات��ای

ده س��ته ڵاته ی داده نێت، )به ماکینه کردن( ده رده هێنێت و به و واتای به ماکینه کردندا ب��وون له ب��یرچۆته وه و هاوک��ات که له

ب��ووه ب��ه بن��اخه ش ب��ۆ هه م��وو ن��وێنه رایه تیکردن و به رهه مهێنانێک. ئه م م��امه ڵه ک��ردنه ب��ۆ ن��وێنه رایه تیکردن و به رهه مهێنانه ی )بوون(، بوونی به نه - ب��وون}هیچ{ دان��اوه .

{، که { machination به م��اکینه کردنهبه رهه مهێنانی هه بووه ک�ان ڕۆڵی هه بووه کان دیاریده کات و واتایان پێده به خشێت.

ک��ورت نه فه س��ی هه بووه ک��ان ن��اپێورێت. کاریگه رێتی به وابه س��ته به ک��اریگه رێتی به م��اکینه کردنی )ب��وون( ه وه .

به ماکینه کردن، هاوکات،

دی��ارده یه کی واقعی و زاڵب��وی )ویس��تی ه��ێز( وده بێت به زه مینه یه ک، که به ک��اریگه رێتیه که ی نه ناس��راوه و له نێ��و مێتافیزیکیش��دا ب��ڕوای پێنه ک��راوه . ک��اریگه رێتیه که ی ده س�ته ڵاتێکی پێویس�ت و نه وه س�تاوی باڵاده س�تی هه م�وو ده س��ته ڵاته کانه . ده س��ته ڵاتێکه به ره وپێش��ه وه ده ڕوات و ن��ابێته ه��ۆ ب��ۆ دروس��تکردنی به م��اکینه کردن. پالن دان��ان، پێوه ره ک��ان، ئام��اده بوون و زاووزێک��ردن هه ب��وویه ک په روه رده ده ک��ات، که ده یه وێت ب��بێت به ش��تێک. ئه مه ش له پێناوی گه یشتن به ئامانج و ئایدیایه ک نیه و ته نیا گه یشتنه

سه قامگیرکردنیوەب نیشتگ به وه ی ده یه وێت. چونکه ده هێڵێته وه .وەتدەس وب ۆشیخ وده س��ته ڵاته


له س��ه ر به م��اکینه کردن کارەش مئ ینانوەديھ ڕاوه ستاوه چونکه به م�اکینه کردن له ئه نج��امی ک��اریگه رێتی ب��وون، وه ک��و ئام��اده بوون و به رده وامی س��ه رهه ڵده دات. ”ب��وون، ب��وونه به ئه و“ ئه مه نک��ۆڵی ک��ردنه له ب��وون. له ”ب��وون، ب��وونه به ئه و“ ک��اریگه رێتی بنه ڕه تی ب��وون له به م��اکینه کردنی بوون��دا و الدان له س��ه رزه مینه ی ڕاس��تی

{ له پێشbecomingخۆی ته واوده کات. دانانی ب��وون به ئه و } بوون��دا ده س��ته ڵاتی به رهه مهێن��ان و ئام��اده بوون دی��اری

نێ��و دژوه س�تانی نێ��وان ده کات. کاتێک بیرکردنه وه خۆی له له چی بک��اته وه . بوون و بوون به ودا ده بی��نێت ن��ازانێت ب��یر

ئه مه ش ئه وه ده گه یه نێت، که ب��یرکردنه وه ن��ازانێت چی له مێتافیزیک بکات.

مێت��افیزیکی هیگ��ڵ و نیتش��ه ، پێکه وه ، له نێ��و ته واو ب��وونی چه پ و ڕاس��ت ته فس��یرێکی مێت��افیزیکی ڕۆژئ��اوادا، به

سه ر تاپاس��ه ری ب��ۆ هه مووه ک��ان ده که ن، که ده بێت به )هۆش��ی ڕه ه��ا( ب��ۆ هیگ��ڵ و )له ش( ب��ۆ نیتش��ه ، ب��یرۆکه ی

به کورتیه که ی ب��ۆ هه ردووکی��ان ب��وون ئ��اژه ڵێکی هۆش��ه کی ڕه هایه . سه رده می کۆیاییهێنان به میتافیزیک ب��وون ده خ��اته ژێر ده سته ڵاتی م��اکینه وه ، م��رۆڤیش ) ئه وب��وونه ی ب��ڕوای پێنه ک��راوه و پاس��ه وانی ڕاس��تی ب��وونه ( به هه ڵوێس��تێکی ڕق��اوییه وه و بێ س�ه رنج خ��ۆی ته واوده ک��ات. ئه م ئ��اژه ڵه

( و له نێ��و م��ێژوودا خ��ۆیsubjectهۆش��ه کییه ب��ووه به خ��ۆ) پێشخس��توه و ک��اریگه رێتیه که ی به ته ک��نیکه وه گرێ��دراوه . م��رۆڤی س��ه رده می ته واوب��وونی ت��ازه گه ری ئ��اژه ڵێکی م��ێژووییه ، هان��ده ره کانی پ��اڵیپێوه ده نێنێ بگ��اته ژوور کرده وه ک��انی. ئاره زومه ن��دانه له ئه زموونه ک��انی ژیانی��دا

هه بووه سه رتاپاسه ره کان وه کو ژیان ده بینێت. ج��ۆر گۆڕانک��اری له ئاک��امی مێت��افیزیکی سه رهه ڵدانی دوو

ڕۆژئ��اوایی نیتش��ه له ته واوب��وونی تازه گه رێتی��دا ش��ایه نی( و س�پێنگلر )Caesarsباس�کردنن. میت�افیزیکی قه یس��ه ری )

Spenglerبۆ مێژوو هه روه ها مێت��افیزیکی کرێک��اری ی��ونگه ر )


Jungerیه که می��ان م��رۆڤ به دڕن��ده داده نێت و . ته وابوونه که ش له سه قامگیرکردنی ده سته ڵاتی )قه یسه ر( دا ده دۆزرێته وه ، که خه ڵکی ب��ۆ خزمه تگ��وزاری ئه و ده س��ته ڵاته له ڕێگه ی ئ��ابووری و ته ک��نیکی و جه نگی جیه��انیه وه به ک��ارهێنراون. دووه می��ان ب��یر له ژی��انی ئه م

ڕامی��اری( ک��ۆمه ڵایه تی و نه ئ��ابووری و نه ئه س��تێره یه )نه ناکاته وه ، به ڵک��و ده روانێته کرێک��ار، که هه م��وو مرۆڤ�ایه تی ن��وێ تیای��دا ده بێت به ئه ن��دامی بونی��ادێکی ئۆرگ��انیکی سه رتاپاس��ه ری هه بووه ک��ان. به هه رح��اڵ، ن��اکریت بیروباوه ڕه کانی سپێنگلر و یونگه ر به ته نیا له به ر ڕۆش��نایی زاراوه ک��انی، وه ک��و قه یس��ه ر و کرێک��اردا بناس��رێن. ئه م زاراوان��ه، که په یوه ن��دییان به بۆچوونی��ان س��ه باره ت به تاکه ک��ان هه یه ئام��اژه ب��ۆ م��رۆڤی به رز ده که ن، که هاوکات ئاژه ڵێکی ناچاریش��ه . به هه رح��اڵ، ئام��اژه کردن ب��ۆ یه ک ش��ێوه ی چه س��پاو ب��ۆ زنج��یره یه ک ب��یرکردنه وه

ئه مووبه رده وامب ده خات.� پاش� و� نه فه س� کورته� ن� ئاماژه کردنه ته نیا پێشنیاری ئه و خاڵه ده ک��ات تێکۆش�ان ب��ۆ جێگه گ��رتن و دامه زران��دنی بیروب��اوه ڕ به رده وامه و

به ده سته ڵات به رجه سته ده کات. ش��پلینگر و ی��ونگه ر س��ه ر یه ک سه رچاوه ی مێتافیزیکن، به ڵام پاش ده رچوونیان له م س��ه رچاوه یه وه بیروباوه ڕه کانی��ان جی��اده بنه وه . گرن��گ نیه ب��زانین ت��اکو چ ڕاده یه ک ئه م��ان ڕه تک��راونه ته وه ، به ک��ارهێنراون ی��ان بی زی��انن. ڕه ش��بینیه که ی ش��پلینگر و دین��امیکیه تی ڕه وانی ی��ونگه ر له هه رحاڵه تێک��دا، ده بن به زه مینه یه کی له پێش ب��ۆ ناون��انی ب��واره پێویس��ت و له

بیرۆکه به ده ری نێو کۆمه ڵ.

له ده رخس��تنی مێت��افیزیکی نیتش��ه دا له الیه ن ش��پلینگر و یانی��ۆنگه ره وه سه رتاپاس��ه ری هه بووه ک��ان میک��انیک

له به رئه وه ی مرۆڤیش به م��اکینه کردنه وه .بیریلێکراوه ته وه ئاڵۆزاوه ، ئه وا بووه به جێبه جێکه ری ئه وپرۆس�ه یه . م��رۆڤ، وه کو جه ماوه ری ڕێکخراوو ئه ن��دامێکی ئه و ڕێکخ��راوه ش،


پێک��را ده س��ته ڵاتدارو بێب��اکه ، س��ه رۆک و ژیرده سته ش��ه . له به رئه مه ، دوا زاراوه له ئاک��امی به یه ک گه یش��تنی )سه رتاپاس��ه ری هه بووه ک��ان( و م��رۆڤ )چ��اره نوس( ه . وه کو باڵاترین ویستی هێزی مرۆڤی دڕنده ، ب��یرکردنه وه ی س��ه ربازانه ، که له جه نگی جیه��انی و چه ک��دارکردنی بێ مه رج دێته ک��ایه وه ئام��اژه به کۆتاییهێن��ان به مێت��افیزیکی س��ه رده م ده ک��ات. جه نگی جیه��انی و ئاش��تی ب��ۆ جیهان)له ب��یرکردنه وه ی ئ��الۆزی، یه ه��ودی- مه س��یحایه تیدا( په یوه ن��دیه کانی نێ��و ڕیکخراوه ک��انی س��ه ربه م��اکینه کردن ده گرێته وه . جه نگ و ئاشتی له م س��ه رده مه دا وه س��یله یه ک نین ئێمه به ئه نجامیک بگه یه نن و خۆش��یان ن��ابن به ئه نج��ام بۆ خۆیان. جه نگی جیه��انی و ئاش��تی ته نی��ا له ته واوک��ردنی هه بووه کان��دان- ئه وهه ب��وانه ی، که به ه��ێزبوون و له ناوچوونی��ان به س��تراوه به له ب��یرچوونه وه ی ب��وونه وه . ب��انگکردن به ره و)چ��اره نوس( له چه ک��دارکردنی هه بووه کان��دایه به له ب��یرچوونه وه ی ب��وون. هاوک��ات، چ��اره نوس، س��ه رکه وتنی بێ وات��ای ئه وقاره م��انه یه ، که به )خ��ۆ( ناس��راون و خ��اوه نی بڕی��اردان نین . ئه مه پاش��گه زبوونه وه یه له وات��ای چه مکی م��ێژوو و تێگه یش��تنه له سه ر ڕوونک��ردنه وه ی ه��ۆ و ئه و ئاکام��انه ی ده م��انه وێت. س��وربوون له س��ه ر چ��اره نوس ده رچ��وونێکی بێ��ده ره له مێتافیزیکێ��ک هه م��وو وزه ک��انی خ��ۆی له ده رب��ڕین و ده رخس��تندا به کارهێن��ابێت و هێش��تا له ناوخۆی��دا په نگی

وه . به ته نیا بانگی بوونێک، یان هه بوویه ک، وه ک��و خواردبێته خوا )رووکردن له خ��وای یه ه��ودی- مه س��یحایه تی دابینکه ر(

مرۆڤ و داهێنانی م��رۆڤه ، که بانگه وازه که ی به ره و.ناکات ش��وێنێکه ، که ته نی��ا به رزێ��تی خ��ۆی دۆڕان��دوه . به ره و

کرده وه ی ده ستبه سه ردا گیراو له جیهاندا ڕۆڵی هه یه و داوا ژیان و خواش بۆ دڵ��دانه وه ئاره زووی بۆ له مرۆڤ و حه زو

جیهان و م��رۆڤ، هه رس��ێکیان ده بن ده کات . لێره دا، خوا و به بونی��ادێکی س�ێ ک��وچکه ی سه رتاپاس��ه ری هه بووه ک��ان- ب��وارێکی مێت��افیزیکی، که له بێ بن��اخه یی ڕاس��تی بوون��دا


مرۆڤی سه رسوڕما و به بێ باکانه له نێوان هه ڕه ش��ه کردنو ئاسوده ییدا داده نێت.

‌-‌ه@@@ونه‌ر‌له‌س@@@ه‌رده‌می‌ته‌واوب@@@وونی11تازه‌گه‌رییدا‌‌‌‌‌

له س��ه رده می ته واوب��وونی تازه گه ریی��دا مێتافیزیکی��انه ه��ونه ریش ته واوده بێت. به ڵگه ش ب��ۆ ئه مه دیارنه م��انی به رهه می ه��ونه رییه ، نه ک ه��ونه ر. ه��ونه ر ئه و ش��ێوه یه وه رده گ��رێت، که به م��اکینه کردن تیای��دا هه بووه ک��ان

مسۆگه رکردنی به کارهێنان داده مه زرێنێت و به بێ مه رج بۆ به ڕێوه یان��ده بات. وه ک��و ش��ێوه ی بنه ڕه تی ک��اریگه رێتی به م��اکینه کردن هه ب��ووه دروس��تکراوه کان )ڕێگه وب��ان، عه مب�اری ف�رۆکه خ�انه ، ب��ازدانی س�ه ربه فر، ده س�تگاکانی وزه ، به رهه مهێن��انی ڕووه ک و خۆبه ه��ێزکردن( به ش��یوه یه کی جی��اواز و به گ��ۆڕانی چیه تیه که ی��ان له نێو

خه ڵکی ئاس��انکراون. سروش��ت به گ��وێره ی سروشت و بۆ ( خ��ۆی ده گ��ۆڕێت و له نێویان��داinstalationsدامه زراندنه کان )

خ��ۆی ده رده خ��ات و ده بی��نرێت. سروش��ت له نێ��و ئه م دامه زران��دنانه داو له سه رش��ێوه ی ئه وان ده بێت به ش��تێکی )ج��وان(. له به ر ڕۆش��نایی مێت��افیزیکی ه��ونه ردا، که ته واوب��ووه )ج��وانی(، وه ک��و خس��ڵه تێکی به ده س��ته ڵات م��اوه ته وه . ج��وانی ئه وه یه ، که ئ��اره زووی ده س��ته ڵاتی م��رۆڤی دڕن��ده ده جوڵێ��نێ و دڵخۆش��یده کات. ئه مه ش وابه س��ته به کۆڵ��دان و وازهێن��ان له ب��وونی هه بووه ک��ان. له به رئه مه گه ڕان به دوای)وات��ا( ی ئه م ه��ونه ره دا، که

له سه رو به رهه مه کانیه وه خۆی نیشانده دات بێبه ره .

بێگوم��ان، له ش��ێوازی ته کنه ل��ۆجی ن��وێ و م��یژوودا ه��ونه ر نه ک– techneج��ارێکی دیکه ده بێته وه به ته کنی��ک

پ ییاۆتک له به رئه وه ی خ��ۆی به وه وه ده به س��تێته وه ، به ڵکودته واویا ت گونجان��دنی ده بێت. له ش��ێوازی خۆ ن��

ب��بێت به وەیئ بۆ له گه ڵ به ماکینه کردن��دا بۆنموونه


دڵخۆش��که ر، به بێ مه رج پێکه��اته ی هه بووه ک��ان له نێ��وبه ماکینه کردنه که دا ڕێکده خات.

ئێستا، وانه ک��انی ه��ونه ر له ناوچوون��دان، ب��واری نادروس��تی دیکه بۆ ڕۆمانتیکییه دواییه کان ک��راوه ته وه ، که داهاتووی��ان

وانه ک��انی ه��ونه ر به ن��او م��اونه ته وه و ب��وون به .نادی��اره ک��ۆپیکردنی ه��ۆنراوه و درام��او مۆس��یقا و وێنه کێش��ان و په یکه رسازی. ئه وه ی هونه ر دایده هێنێت له م به رهه م��انه دا،

به رهه م��انه ی خه س��ڵه تی میژوویی��ان پێ��وه به ت��ایبه تی ئه و دیارنیه ، ڕاستی بوون، که بنه ڕه تی هه بووه کانه ، ده رناخه ن.ئه وه ی ه��ونه ر به رجه س��ته ی ده ک��ات دامه زران��دنه )

instalationsڕێکخراوه ک��انه : ( ش��ێوه کانی هه ب��ووه له وش��تانه )هۆنراوه ک��ان( ده بن به ب��انگه واز و الفیته ،

هه ن و بڕیاری��ان له س��ه ردراوه و خه ڵکی ده دوێت، که وه س�یله ب��ۆ ئاسوده ده کات. وشه ، ده ن��گ و ش�ێوه ده بن به

بونیادن��ان و ڕێکخس��تنی جه م��اوه ر. ن��ابێت فۆت��ۆگرافی و هونه رییه ک��انی دیکه دا میژوویی��انه س�ینه ما له گه ڵ به رهه مه

هه ردووکیان له نێو مێت��افیزیکی ته واوب��وونی.به راوردبکرێن هونه ردا خه سڵه تی و نه ریتی خۆی��ان هه یه . فلیمی س��ینه ما دامه زران��دنێکی گش��تیه له نێ��و ڕه فت��ارو هه ڵس��وکه وتی کۆمه ڵایه تی نوێدا و مۆدێل و نیه تی نوێی ئه زموونی ژیان��ه. فلیم له خۆی��دا بێکه ڵ��ک نیه ، به ڵک��و ئه وه ی ده ری��ده خات له

م��اکینه کردنه که دا ب��ۆ ئه زم��وونی ژی��ان پێناوی پرۆس��ه ی به بڵاویده کاته وه بێکه ڵکه . له به ر الس��اییکردنه وه و ک��ۆپیکردن ئه وه ی ئێستا هونه ر ئاماده ی��ده کات له ن��اوچوونی به رهه می ه��ونه رییه . ه��ونه ری ک��اڵوکرچ س��ه رهه ڵده دات و به کاڵوکرچی نابینرێت. کاڵوکرچی هونه ر به به رهه مێکی ن��زم دانانرێت، به ڵکو ده بێت به بلیمه تی و وه ستایی له ده ربڕینیبه تاڵ و بێ ناوه ڕۆک و مسۆگه رکردنی بیروڕای جه ماوه ر.

ئه م کاڵ وکرچیه له گه ڵ نه ک ته نیا به راوردکردنی مێژوویی

به رهه می هونه رییدا ئێس��تا نادروس�ته ، ته ن��انه ت ن��اگونجێت


ئێمه به درێ��ژایی م��یژوو به له سه ر به هاک��انیش ب��دوێین، که ئێمه گه یش��تووه و گه یش��تون. ئه وه ی له م��ێژوودا به

ف��ێریکردووین و بیرکردنه وه م��انی وروژان��دوه ه��ونه رێکی به رهه می ه��ونه ری داده ن��رێت ته واوکۆیه . ئه وه ی ئه مڕۆ به

به ده رنیه . به ڵام ش��ێوه که ی له پرۆس��ه ی به م��اکینه له ش��ێوه خ��ۆی ب��ۆ ڕێکخس��تنی ژی��انی ک��ردنه که وه گرێ��دراوه ، که

خه ڵکی ته رخ��انکردووه . له به رئه مه هه ڵوێس��تی دۆس��تانه ی ه��ونه ر به رانبه رخه ڵکی له نێ��و پرۆس��ه ی به م��اکینه کردن و

ڕه گوڕیش��ه ی داکوت��اوه . ده س��ته ڵاتی ته کنه لۆجی��ادا به پێچه وانه ی س��ه ده ی ن��ۆزده هه مه وه ، ش��ێوه ی ه��ونه ری

.224 نیه به ت��ام بێت و به رپ��رس نه بێت م��ێژوویی ئه وه به م��اکینه کردنی هه بووه ک��ان م��ێژووبوونی ه��ونه ر له س��ه ر

له وێ��وه به رپرس��ی خ��ۆی ده ستنیش��ان ڕاده وه س��تێت و ده ک��ات. )مۆزه خ��انه ( ش��وێنی پاراس��تنی ڕاب��ردوو نیه ،

نه خشه کێش��انه که . به وات��ایه کی پێش��انگایه ب��ۆ ب��انگه واز و فراوانتر بۆ ڕێکخستنی "زه مین" ، نه خشه کێشانه که پارچه

له به ڵک��و، له پێش��تر و به ر پ��ارچه و له یه ک��داپچڕاو نیه ئه وه ی.ک��اریگه رێتیه که ی گش��تگرانه ب��ۆی ئام��اده کراوه

له ونه خش��ه یه دا دان��راوه ڕاس��ته وخۆ خ��ۆی ده رده خ��ات و ده که وێته گه ر: داواک��ردنی ده س��ته ڵات، خۆپیش��اندانی ژماره ک��ان، درێ��ژی و پ��انی و به رزی. پێش��انگا ئه و وات��ایه

پێش له س��ه رئه و ده دات، که ئه وه ی پیش��اندراوه له وه و پرنس��یپاڵه له پێش��تره دامه زراوه . به رهه مه ک��انی ه��ونه ر

خه س��ڵه تی225}له س��ه رده می ته واب��وونی تازه گه ریی��دا ئه و زاراوه و ڕستانه ی خراونه ته نێو ئه م جۆره که وانه یه وه ، 224

وه رگێڕ بۆ ڕوونکردنه وه ی واتای ده قه وه رگێڕاوه که دایناوه وله نێو ده قه که دا نیه .

ب��ۆ های��دیگه ر وات��ای ته ک��نیکی له زم��انی یۆن��انی کۆن��دا، که 225 زاراوه ی یه که مج�ار به ک�ارهێنراوه ڕوونک�ردۆته وه . له وب�اوه ڕه دایه

ته کنیک به ته نیا واتای پیشه ی ده س��تی و ه��ونه ر نابه خش��ێت و ئه و واتایه ش��ی نیه ئه م��ڕۆ له س��ه رده می ته کنه لۆجی��دا به کاری��ده هێنین.

به ڵکو، له زمانه یۆنانیه کۆنه که دا ته کنیک ڕێگه ی زانینه . بروانه :


دامه زران��دنیان هه یه ، که له ژێرچ��اودێری نه خش��ه و پالنه له پێش��تره که دا ئه و هه ب��ووانه ده هێنێته ک��ایه وه بت��وانرێت ده س��ته ڵاتیان به س��ه ردا بگ��یرێت و له نێ��و ڕێکخس��تن و گونجان��دنی دیمه نی پێویس��تی و پێوه ره کان��دا جێگه ی خ�ۆی بکاته وه . به هه رحاڵ، له به ر ڕۆشنایی کاریگه رێتی پرۆسه ی به م��اکینه کردنی به رهه مه ک��ان، بۆنم��وونه ئه وه ی له گه ڵ دیمه نه که دا ده گ��ونجێت پێویس��ته له پێش��تر ته کنه لۆجی��انه ببی��نرێت و به رهه مه ته کنه لۆجیه ک��انیش ده بێت له نێ��و

دیمه نه که دا جێگه یان ببێته وه .

س��ڵه تی ش��ێوه ی نوان��دنی به رهه مه ک��ان په یوه ن��دی به خه دامه زران��دنه وه هه یه ، که به رهه مه ک��ان له ئ��امێزده گرێت و داگیریانده کات. ئه مه ، وه کو" ئه زموونی ژی��ان" ، "ڕاهێن��ان

ئه زم��وونی ژیان��دا" هه مووش��تێک له ژێ��ر ک��اریگه رێتی له نێو به م��اکینه کردنه که دا ده پێ��ورێت و به ه��ای ب��ۆ داده نێت. ئه مه ش ئه و وات��ایه ده به خش��ێت به دوای بوونه کان��دا نه گه ڕێن و هه س��ت به بۆش��ایش نه که ین. گه ڕان و .دۆزینه وه به ته واوی ده خ��رێته نێ��و ژی��انی به م��اکینه کردن

سڵه تی که س��انی ئه وه ی ده بێت به بوونی تاکه که سێک، خهدیکه یه به مه وه لکاوه یان ئه و هه ڵیگرتووه .

ه��ونه ر به ده ربڕی��نی ژی��ان داده ن��رێت، به هاکه ش��ی له س��ه ر که وتنی ده ربڕینه که ی��دا ده بی��نرێت. ئه وه ی له ژیان��دا هه بێت له به رهه می هونه ریی��دا ڕه نگی��داوه ته وه ) بۆنم��وونه ، پی��اوه تی به ماس��ولکه ی گه وره و دڕن��ده ییش به ده موچ��اوی

ر ب��ڕوان. به ڵام، لێک��دانه وه ی ناش��یرین و نه ناس��راو( ده ه��ونه ر، وه ک��و ده رب��ڕین ئه وه ش ده گه یه نێت، که ه��ونه ر

Martin Heidegger. “The Origin of the Work of Art”, in Off the Beaten Track, translated by Julian Young and Kenneth Haynes, Cambridge: Cambridge University Press, 2002. P. 35


{ instalationsده بێت له ژێ��ر ک��اریگه رێتی دامه زراندن��دا} الیه نه کانی ڕاهێنان له ئه زموونی ژیاندا ده ربڕێت. که واب��وو،

ن��اکرێت، م��ێژوو، وه ک��و زانس��تیک ته فس��یرێکی ن��وێی بۆ له ژوور په یوه ن��دییه کانه وه زانی��نی ن��وێ مه زنی به توێژه ره ک��ان ب��دات و ئاگاییی��ان ڕاچڵه کێ��نێت. له نێ��و پێویستیه کاندا زانست بووه به شتێکی زۆر جیاوازتر له وه ی

زه مینه یه که ، نه ک��اتی پێش��وتر ب��یریلێکراوه ته وه . نه به ته ک��نیکی ڕێکخس��تن ب��ۆ ب��ووه. ڕێگه یه کیش ب��ۆ زه مینه

مه ش��ق و ڕاهێن��ان و مس��ۆگه رکردنی ئه زم��وونی ژی��ان له ڕێگه ی به م��اکینه کردنه وه . ش��ێوه کانی ک��ارکردنی زانسته کانی ئه م��ڕۆ له ڕێگه ی ڕێکخراوه ک��انه وه ، بۆنم��وونه

خوێندگاکانن زانکۆکانه وه یه . ئه مانه ش ده زگای توێژینه وه و ف��ێربوون. به م ج��ۆره ، ه��ونه ر ده بێت به بۆخوێن��دنی ب��اڵاو

به ش��ێک له په ره س��ه ندنی به م��اکینه کردنی به رهه مهێن��انی هه بووه کان و له خزمه تگ��وزاری ئه وپرۆس��ه یه دا س��نوور ب��ۆ هیچ ش��تێک دان��انێت. ه��ونه ر ده بێت به ڕێکخس��تنی

له به رئه مه پێش.دامه زران��دن له پێن��اوی به رهه مهێنان��دا س��ه رهه ڵدانی ده زانین، که خ��اوه نی بڕی��اردان نیه . ه��ونه ر له به شداریکردنیدا له گه ڵ ک�اریگه رێتی ته کنه لۆجی�او م�ێژوو

له پێش��تر پرۆس��ه ی ده یه وێت ئه وبه رهه م��انه ڕێکبخ��ات، که به م��اکینه کردنه که بری��اری له س��ه رداون. له به ر ئه مه ه��ونه ر} له م س��ه رده مه دا{ ده س��ته ڵاتی بڕی��اردانی نیه .

به پێچه وانه ی ئه مه شه وه ،

ئه گه ر بم��انه وێ ه��ونه ر ک��اریگه رێتی خ��ۆی له دۆزینه وه ی ڕاسستی بووندا بخاته گه ر، ده بێت خۆم��ان به س�ه رده مێکی م��ێژوویی دیکه بگه یه نین. ته نی��ا له ڕێگه ی ته فس��یرێکی

چه واشه بۆ ئه م مێژووه مێتافیزیکی هونه ر ده ناسرێت.

تێگه یش��تنی نیتش��ه له ه��ونه ر، وه ک��و "هان��ده ری ژی��ان" جێگه یه کی س��ه یر له نێ��وان ئێس��تاتیک و مێت��افیزیکی به رهه می ه��ونه ری ه��ونه ریش، وه ک��و پ��ڕۆژه یه کی


ته واوبووی به ماکینه کردندا ده ستنیش��انده کات. ئه م چه مکه }هانده ری ژیان{ له بواری مێتافیزیکی خۆیدا گ��یرده خوات، که الی نیتش��ه هه ڵگ��ێڕانه وه ی ئه فالتون��یزمه . ئه م��ڕۆ تێگه یش��تنی نیتش��ه بۆه��ونه ر ک��اریگه رێتی ک��اڵوکرچی

به سه رهونه ر و هه ڵوێستی هونه ر به ژیانه وه هه یه .

هونه ری ڕه سه نی مۆدرێن، ئه وه��ونه ره ی له ژوو بۆچ��وونی هیگ��ڵ ب��ۆ ه��ونه ر وس��ه ده می ن��ۆزده هه مه وه یه به داهێن��انی ئاش��کرای پرۆس��ه ی دامه زرانن��دا ده ناس��رێته وه ، که له نێ��و هه بووه کاندا ده بینرێت. له س��ه رو ئه مه ش��ه وه به رده وام��ییه مێژووییه که ی )هونه ری پێشه سازی( سه ده ی ن��ۆزده هه مه ، که ئه مڕۆ به که لتووری ڕامیاری داده نرێت له ته نیش��ت ئه م به رده وامیی��ه ش��ه وه ، ت��ێڕوانین و چ��ێژوه رگرتن له و نه ریته هونه رییه ی میراتی ڕۆژئاوا ب��ۆ مه به س�تی خوێن��دن و

توێژینه وه ی هونه ری ڕه گوڕیشه ی داکوتاوه .

له الیه کی دیکه وه ، ده بی��نین ئه وانه ی ب��یرله هونه رده که نه وه ن��اتوانین بڕیارله س��ه ر بیرکردنه وه که ی��ان له ده ره وه ی چواچێ��وه ی ده س��ته ڵاتی به م��اکینه کردنه که دا دامه زرێنن و زه مینه یه کی بۆ بدۆزنه وه . بیرکردنه وه ی بڕی��اردان له س��ه ر هونه ر ده بێت له ده ره وه ی بیردۆزه هونه رییه کاندابێت. ب��ۆیه تێپه ڕکردنی ئێستاتیک ک��ارێکی پێویس��ته ، ئه وه ی به هه ڵه ش ته فس��یرکراوه ئه و خ��اڵه یه ، که ئێس��تاتیک به جۆرێ��ک له ه��ونه ری دیکه ی جێگه ی پڕبک��رێته وه . ئه م ب��یرکردنه وه یه هیچ م��امه ڵه یه ک له گه ڵ به رهه می ه��ونه ری و په یوه ن��دییه که ی به هونه رمه ن��د و ئه وانه وه نیه چ��ێژی لێوه رده گرن. ته نانه ت ئه م مامه ڵه ک��ردنه ش مێتافیزیکی��انه ن��امگه یه نێته ئه و ه��ونه ره وه . کاتێ��ک ن��اوه ڕۆکی به رهه می ه��ونه ری به ڕاس��تی ب��وونه وه ده به س��ترێته وه و له س��ه رئه و زه مینه داده نرێت. واتایه کی جی��اواز به پرس��یاری م��ێژوویی س��ه باره ت به رهه می ه��ونه ری ده درێت. ل��ێره دا، به رهه می هونه ری ده بێت به ک��رده وه یه کی بنه ڕه تی ب��ۆ ده رخس��تن و


بڕیاردانی بوون. ئه مم جۆره به رهه مه ه��ونه رییه نه هێمای��ه نه دامه زران��دنی هه بووه ک��ان. ڕۆش��نکردنی ب��وونه ، که بڕی��اردان ب��ۆ م��رۆڤ و ش��ێوه ی ب��وونی ئاش��کراده کات.

. ]مرۆڤ [هونه رده بێت به خه سڵه تی دازاین

پاشکۆی‌سێیه‌م 126ئه م پاشکۆیه وه رگێڕانی چه ند بڕگه یه کی) له ب��ڕگه ی

( ی په ڕت��ووکی )ب��وون وک��ات( ی های��دیگه ره ،130ب��ۆ له زم��انی ئینگل��یزییه وه ب��ۆ ک��وردی وه رمگ��ێڕاوه . ئه م په ڕتووکه دوج��ار وه رگ��ێڕاوه ته س��ه رزمانی ئینگل�یزی. ئه م بڕگ��انه له وه رگ��ێڕانه که ی ج��ۆن م��اکوێری و ئێ��دوارد

.226رۆبسنه وه وه رگیڕاوه‌“ئه‌وان”‌و‌‌‌خۆی‌ڕۆژانه-بوون‌به‌

ئه نج��امی ئۆنتۆلۆجی��انه ی ش��یکردنه وه که مان ب��ۆ ب��وون_ له گه ڵدا داوامان لێده کات پێناسێکی بوونگه رانه ب��ۆ ب��وونی دازاین و که س��انی دیکه بکه ین_ ڕوونیکه ینه وه ب��وون ب��ۆ هه رکه س��ه چ��ۆن ده بێت. له وێ��دا خۆم��ان به وخ��اڵه وه مان��دووده که ین، که چ��ۆن ڕووبه ڕوو ب��وونه وه له گه ڵ که س��انی دیکه دا به وج��ۆره ی هه ن و به وج��ۆره ی

هه ڵسوکه وت ده که ن ڕووده دات.

ئه وه ی گرنگه له هه ڵسوکه وت به رانبه ر که س��انی دیکه ، ئه و هه ڵسوکه وته دژی ئه وان بێت یان نا، پێویسته بزانرێت، که

ئینج��ا ئه وجی��اوازییه .جیاوازی له نێوان تاکێک و ئه وانداهه یه شتێکی ڕی�زپه ڕانه بێت، ی�ان دازاین خ�ۆی به تێپه ڕک�ردنی

226 Martin Heidegger. Being and Time, translated by John Macquarrie and Edward Robinson, London: Blackwell, 1997. Sections 126- 130, Pp.163-168


ئه وان په یدای کرد بێت ، ی��ان جی��اوازییه کی له پێش�تره و ب��ۆ تێپه ڕب��وونی ئه وان دان��راوه له هه م��وو ئه م حاڵه ت��انه دا، دوور که وتنه وه له ئه وان} له س��ه ربنه مای جی��اوازی{ ده مانشێوێنێت. ئه گه ر ئه مه ب��وونگه رانه ده رب��ڕین، ب��وون_ له گه ڵ_ ئه وانی دیکه خه س��ڵه تی دوورکه وتنه وه }

Abstandigkeitی هه یه . چه ند ئه م خه سڵه ته ش��اراوه بێت و } به رچاونه که وێت ئه وه نده زیاتر خۆی ده سه پێنێت.

له م دوورکه وتنه وه یه دا، که له ب��وونی مرۆڤ��دایه له گه ڵ

له ژیانی ڕۆژانه دا، وه کو بابه تێ��ک]مرۆڤ[ئه واندا و دازاین Nichtی نیه } خۆله به رده م ئه وان��دا ڕاده وه س��تێت. ئه و es

selbst ist}ئه وان بوونی��ان داگ��یرکردووه . پڕۆژه ک��انی و و ئه وان به وج��ۆره ی ڕۆژانه ی دازاین به ده س��ت ئه وانه

ده یانه وێت بڕیاری له سه رده ده ن. ئه وانیش، که س��انێک نین بناس��رێنه وه . به پێچه وانه وه ، هه مووی��ان له یه ک��دی ده چن و ن��وێنه رایه تی یه ک��دی ده که ن. له م داگ��یرکردنه به رچاونه که وتوه دا تاک ده بێت به ئه وان و ده سته ڵاتی ئه وان

ت��اک ئام��اژه ی بۆده ک��ات زۆرترده کات. " ئه وان" نیش، که له ژی��انی ڕۆژانه دا له وێ��دان و له گه ڵ تاک��دان. " ئه وان"

das { ، نیه و به ڵک��و "ئه وان" ن ئه م و ئه و که س��ێ ی��انMan227{ به گشتی .

له پێش��تر باس��مانکرد، چ��ۆن له ژینگه ی کۆمه ڵایه تی��دا، که ئێمه جێگه ی بایه خ��دانه . نزیکترینه و له به رده س��تماندایه ، بۆ

له به کارهێن��انی وه س��یله ی گواس��تنه وه و ڕاگه یان��دن، وه ک��و خوێن��دنه وه ی ڕۆژنام��ه، کاس��انی دیکه هه م��وو له یه ک��دی

"ئه وان" بۆ هایدیگه ر خه سله تێکی دیاریکراوی نیه ، ت��اکو به و 227 neuterخه س��ڵه ته پێناس��بکرێت. ته ن��انه ت های��دیگه ر به بێالیه ن

ناوزه دی ده کات. مه به ستیش له بێالیه نی ئه وان سه ربه م یان به و بیروباوه ڕو نێرن و نه مێ، نه ئه وه یه ، که نه

ئایینه ن، هاوکات هه موویانن، ئه وانن به گشتی.


ده چن. ب��وون_ له گه ڵ_ که س��انی دیکه دا، ب��وونی دازاین له نێ��و ب��وونی ئه وان��دا به جۆرێ��ک ده توێ��نێته وه ، که

و ده س��ته ڵاتی دیکت��اتۆری جیاوازییه کانی نێوانیان وون��ده بن ئه وان ده رده که وێت. } له ژێ��ر ئه م ب��ارودۆخه دا{ ئێمه

ئه وان الیان خۆشه ، وه ک��و خۆشی له وشته وه رده گرین، که ئه وانیش ده خوێ��نینه وه ، ده بی��نین، ه��ونه ر و ئه ده ب هه لده س��ه نگێنین، ئه وه ی ئه وان ده هه ژێ��نێ ئێمه ش ده هه ژێ��نێ. " ئه وان"، که پێناس��ێکیان ب��ۆ ن��اکرێت و هه م��وون، به ڵام ک��ۆی تاکه ک��ان نیه ، جۆرێ��ک ب��وون دیاریده که ن، که به بوونی ژیانی ڕۆژانه ناوزه د ده ک��رێت. " ئه وان" ش��ێوه ی ب��وونی خ��ۆی هه یه . ئه وش��ێوازی ب��وونه ی له گه ڵ_ که س��انی دیکه دا به " دوورکه وتنه وه " دامانن��ا،

{ و خسڵه تێکیaveragenessده بێت به بوونێکی مامناوه ندی} بوونگه رانه ی " ئه وان" و ب��وونی " ئه وان " هۆک��اری خ��ۆی

ل��ێره وه به هاک��ان به.له شیوازی مامناوه ندییدا گل��ده داته وه و ن��اڕه وا، گونج��او و نه گونج��او ده بی��نێت. ل��ێره وه ڕه وا

ده ڕوانێت و چاوده خ��اته س��ه ر ئه وانه ی ده ی��انه وێتده سته ڵات ونده که ن. و لێیده رچن. نهێنیه کان هێز

مامناوه ن��دێتی ژی��انی ڕۆژانه ب��ایه خ به ش��ێوازێکی ب��وونی Levellingلێره دا به " ته خت کردن" ی } مرۆڤ ده دات، که

down، هه مووپڕۆژه ک��انی ب��وونی داده نێم. دوورکه وتنه وه } مامناوه ن��دێتی و ته خت ک��ردن ده بن به خس��ڵه تی ئه وان

بوونی گشتی )*(.228{die offentlichkeitله بوونی گشتیاندا } ده ست به سه ر جیهان و دازاییندا ده گرێت و هه میشه خۆی به ڕاس��ت داده نێت. نه ک له به رئه وه ی په یوه ن��دییه کی

هه یه ، یان به ئاشکرا مامه ڵه له گه ڵ دروستی به شته کانه وه

( ی ئینگلیزیPublicnessزاراوه ی ) بوونی گشتی ( یم بۆ ) 228 داناوه . ئه م زاراوه یه هاوکات به رانبه ر بوونی تایبه تی

نێو ڕاده وه ستێت. مه به ستی هایدیگه ر له م بوونه ژیانه له خه ڵکیداو کۆڵدان و واز هێنانه له پڕۆژه تایبه تیه کان بۆ خه ڵکی،

که ده بێته هۆی نامۆیی و بوونی ناڕه سه نانه ی تاک.


ده ستکه وته کاندا ده کات، به ڵک��و گوێن��اداته جیاوازییه ک��ان و له به رئه مه به ن��اخی مه س��ه له کان ناگ��ات و.ڕه س��ه نی

هه مووش��تێک به ئاس��انی ده س��تده که وێت. " ئه وان" له هه مووش��وێنێکدان و بڕیاره ک��انی دازاین ده ق��ۆزنه وه . له به رئه وه ی " ئه وان" خۆیان ده که ن به خاوه نی بڕیاره ک��ان و حوکمده ده ن، مافی وه ڵامدانه وه له دازاین ده س��ه ننه وه و خۆیان وه ڵامه کان ئاماده ده که ن. ئه مه ش ک��ارێکی ئاس��انه

به رپرسبن. هه میشه ، چونکه " ئه وان" هیچ که سێکنین تاکو ده ڵێین، " ئه وان" کردیان، ئه وانیش دیارنین کێن. له ژی��انی ڕۆژانه ی دازایین��دا } "ئه وان" { ه ی کاره ک��ان

جێبه جیده که ن } که س{ نین.

له م ڕووه وه ، دازاین له ژی��انی ڕۆژانه ی��دا" ئه وان" لێپرسینه وه ی بری��اردان له س��ه رکاره کانی ده گ��رنه ئه س��تۆ. ته ن��انه ت له ئه رکی لێپرس��ینه وه له ئاس��تی ب��وونی خۆش��یدا دوورده خه نه وه . ئه وان باوه ش ب��ۆ دازاین ده که نه وه ، ئه گه ر دازاین له گه ڵیان��دا خ��ۆش ڕه وبێت. له به رئه وه ی " ئه وان" لێپرس��ینه وه ی دازاین الده به ن، زی��اتر له س��ه قامگیرکردنی

بڕیاره کاندا پێداده گرن.

هه مووکه سێک ئه وی دیکه یه و که س خ��اوه نی خ��ۆی نیه . " ئه وان"، که وه ڵامی هه م��وو پرس��یاریکی ژی��انی ڕۆژانه ی دازاین ده ده نه وه و دازاین له نێویان��دا ده ژی و ته س��لیمیان

بووندا،بدە خه سڵه تانه ی� له م� نین.� که س{� �{ هیچ� ت� وه ک��و ب��وون له گه ڵ_ که س��انی دیکه دا، له ژی��انی ڕۆژانه دا، دوورکه وتنه وه ، ته خت ک��ردن و گش��تبوونی و س��وککردنی لێپرس��ینه وه ، )نه گ��ۆڕان( ی دازای��نیش نیش��انده دات. ئه م نه گۆڕانه به رده وامی و مانه وه ی بابه تێک نیه ، به ڵکو ب��وونی دازایینه له گه ڵ ئه وان��دا. له م م��انه وه یه دا نه دازاین، نه

بارودۆخه دااسبن ۆىخ تانوتدەئه وان له م� ت.� ش��ێوازی ب��وون ناڕه س��ه نانه یه و له ناس��ینه وه ی خۆی��دا س��ه رنه که وتووه . ئه م ش��ێوازی ب��وونه چی له و ف��اکتۆره


ک��ات به )ئه وان( و که س��ایه تی نیه ، که دازاین ده که م��ترensله ده س��تده دات و له نێ��و داکه وت��دا } realissimum}

ده مێنێته وه .

به هه رح��اڵ، ئه وان، وه ک��و دازاین ده بێت به ب��ابه ت. چه ند ناس��ینه وه ی دژوارت��رده بێت و هه ڵس��وکه وتیش بک��ات، بۆ

زی��اتریش به ره و هیچ ده ڕوات. ئه گه ر بێالیه ن��انه له روانگه ی ته ماش��ابکرێت، خ��ۆی وه ک��و ) خ��ۆیه کی ئۆنتۆلۆجی��انه وه

ڕیالیستانه ( ی ژیانی ڕۆژانه ده رده خات.

هه رچه ن��ده ، وه ک��و به ردیش بابه تێ��ک نیه بناس��رێت، هێش��تا ب��وونی خ��ۆی ده س��ه پێنێت. ئێمه ن��اتوانین " ئه وان" به هیچ دابن��ێین، ی��ان ته فس��یرێکی له س��ه ر ک��ۆکردنه وه ی چه ن��د خۆیه کی تاک بۆ بکه ین. له سه رئه مه وه ، " ئه وان"، خۆیه کی هه مه کی نین، که ک��ۆی خ��ۆیه تاکه ک��ان بێت. ئه مه له حاڵه تێک��دا ده بێت، که خه س��ڵه ته کانی به دازاینه وه گرێنه ده ین، یان جینسێک بێت بۆ بابه ته ک�ان. ل�ێره دا ده بێت هه م��وو ش��تێک له په یوه ن��دی نێ��وان جینس و جۆره کانی��دا

ببینرێت.

{ دازاین نین. ته نانه ت ل��ۆجیکی Genus" ئه وان" جینسی } ک��ۆنیش ن��اتوانێت ته فس��یری ئه م دیاردانه م��ان ب��ۆ بک��ات. هه نگاوه ک��انی لۆجی��ک له چاکس��ازییه کانیدا به ره و زانس��ته کۆمه ڵایه تیه کان زی��اتر توش��ی ته م��ومژی ئۆنتۆلۆجیانه م��ان

ده که ن.

"ئه وان" پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی و دی��ارده یه کی له پێشتری بوونی دازاینه . ئه م پێش��مه رجێکی ئۆنتۆل��ۆجی و چه ن��دڕێگه یه کی دی��اریکراوی ب��ۆ خ��ۆ چه س��پاندن دی��اریکردووه . به ه��ۆی ئه م ڕێگه ی��انه وه ده س��ته ڵاتی داگ��یرکردنی له نێ��و م��ێژوودا داده مه زرێ��نێت. خ��ۆی ژی��انی ڕۆژانه ی دازاین خۆی "ئه وان" ه ، که له خۆیه کی ڕه س��ه نی


جی��اده که ینه وه _ ئه وخ��ۆیه ی ش��ێوه ی ب��وونی خ��ۆی هه یه }eigens ergriffenen}{. دازاین } له شێوازی بوونی ناڕه سه ندا

له نێو "ئه وان" دا ونب��وه ، به ڵام پێویس��ته خ��ۆی ب��دۆزێته وه . دازاین ده گه یه نێت، که خۆ دانانی دازاین به " ئه وان" ئه وه

ڕازیبووه به و ته فسیره ی "ئه وان" بۆجیهان و بوون_ له نێو_ جیهانیان��دا ک��ردووه . دازاین له پێن��اوی ئه وان��دا ده ژی و ئه وانیش ئاماژه بۆناوه ڕۆکی هه مووش��تێک ده که ن. دازاین واز له و بابه ت��انه ده هێ��نێت، که به ره وڕووی ده بنه وه و

که س��ه نیم، به جێیانده هێڵێت ب��ۆ "ئه وان". ل��ێره دا "من" ئه و که "هه م" ، هه مووش��تێک "ئه وان" ن. له زاراوه ی "ئه وان" دا، له نێو ئه واندا "من" له خۆم نزیک��ده بمه وه . ئه گه ر دازاین } به پێچه وانه ی ئه م ش��ێوازی ب��وونه وه { جیه��ان له ڕێگه ی خۆیه وه بدۆزێته وه و ڕه س��ه نانه ب��ژی، دۆزینه وه ی خ��ۆی و جیه��ان هاوک��ات ڕێگه ی ب��ۆ ڕۆش��نده کاته وه و ش��ته شاراوه کانی الئاش��کراده کات. له گه ڵ ته فس��یرکردنه که مان ب��ۆ ب��وون_ له گه ڵ و خ��ۆ_ ب��وون له نێ��و "ئه وان" دا وه ڵامی پرسیاره که مان سه باره ت )کێ( له ژیانی ڕۆژانه ی ب��وون_ له گه ڵ ئه واندا مسۆگه ر ده بێت. هه روه ها بونیادی بنه ڕه تی دازای��نیش له ژی��انی ڕۆژانه و مامناوه ن��دێتی بوون��دا ب��ۆ

.دیاریده کات

سه ربه "ئه وان" ه ، ژیانی ڕۆژانه ی دازاین له م بوونه وه ، که ته فسیرێکی نا_ ئۆنتۆلۆجی��انه ، } ی��ان، پێش ئۆنتۆلۆجی��انه { م��ان ب��ۆ ده ک��ات. هه رچه ن��ده ته فس��یری ئۆنتۆلۆجی��انه ش بوونی دازاین له نێو جیهان��دا ڕوون��ده کاته وه ، به ڵام ل��ێره دا ناوه ستێت. له به رئه وه ی له نێو دی��ارده ی جیهان��دا ش��ته کانی دیکه ش، بابه ته ک��ان هه ن، ب��وونی ئه م بابه ت��انه له گه ڵ ئێمه دان و به ب��ابه تی ده ره کی ده ناس��رێن. له به رئه مه له ته فس��یره که مان ب��ۆ ب��وون له ژی��انی ڕۆژانه دا ئه وه ده رده خ��ات، که الیه نێکی دیکه ی ب��وون هه یه باس��نه کراوه . ئه م ش��ێوازی ب��وونه ی ژی��انی ڕۆژانه له الیه که وه خ��ۆی ده رده خ��ات و له الیه کی دیکه وه خ��ۆی ده ش��ارێته وه . ئه گه ر


ب��وون له ژی��انی ڕۆژانه دا و ب��وون_ له گه ڵ_ ئه وان��دا له بنه ڕه ته وه له بابه ته ک��انه وه جی��اوازبێت، هێش��تا ب��وونێکی ڕه سه ن به بابه ت دان��انرێت. ب��وونی ڕه س��ه ن له س��ه ر ئه و ب��ابه ته س��ه ربه خۆ و جی��ایه له ئه وانه وه ڕاناوه س��تێت، گۆڕانک��ارییه کی ب��وونگه رانه یه له "ئه وان" دا. هاوک��ات، دوورییه کی ئۆنتۆل��ۆجی له نێ��وان خ��ۆیه کی ڕه س��ه ن و ئه و "من" ه دا هه یه ، که به رده وام به نێ��و ئه زموونه کان��دا

ده گوزه رێ و وه کو خۆشی ده مێنێته وه .

پاشکۆی‌چواره‌م ئه م پاش��کۆیه نوس��راوێکی )هان��ا ئارن��دت( ه ، ل��ه ی��ادی له دایکب��وونی های��دیگه ر له هه ش��تا س��اڵییدا له کۆڕێک��دا خوێندویه تیه وه . ئه م نوسراوه چه ند جاریک بڵاوک��راوه ته وه . دواج��ار له په ڕت��ووکی )های��دیگه ر و فه لس��ه فه ی ن��وێ(

له چاپ��دراوه . من1978به زم��انی ئینگل��یزی له س��اڵی .229له زمانی ئینگلیزییه وه بۆ کوردی وه رمگێڕاوه

مارتن‌هایدیگه‌ر‌له‌‌هه‌شتاساڵیدا‌

نوسینی : هانا ئارندت ساڵڕۆژی هه شتا ساڵه ی مارتن های��دیگه ر، هاوک��ات ی��ادی تێپه ڕب��وونی په نج��ا س��اڵه یه تی نه ک وه ک��و نوس��ه رێک،

Dunsهه رچه ن��ده په ڕت��ووکێکی له س��ه ر ده نس س��کۆتس Scotusنوسیبوو ، به ڵکو وه کو مامۆستایه کی زانکۆ. ته ن��انه ت

بڕوانه : 229Hannah Arendt. “Martin Heidegger at Eighty”, in Heidegger and Modern Philosophy, Michael Murray

)ed.(, New Haven: Yale University ,Press, 1978. Pp. 293- 303


س��ێ چوارس��اڵیش پ��اش له چاپ��دانی ئه وپه ڕت��ووکه خوێندکاران هایدیگه ریان وه کو مامۆستا باشتر له نوس��ه ری په ڕتووکه که ده ناسی. ئه گه ر گوته که ی ئه فالتونیش ڕاست بێت، که ده ڵێت )س��ه ره تا خ��وایه ک بێت و ئه و خ��وایه ش

Laws]له نێو خه ڵکدا بژی ئه وا هه موو ش��تێک ده پ��ارێزرێت.( . له م ڕووه وه ، له کێش��ه ی های��دیگه ردا س��ه ره تا[775

1889 ی س��پته مبه ر 26نه ڕۆژی له دایکب��وونیه تی و ) له ش��اری مێس��کرش( نه بڵاوک��ردنه وه ی یه که م په ڕت��ووکی، به ڵک��و ده س��تپێکردنی پیش��ه ی مامۆس��تایه تی وس��ێمناره کانیه تی وه ک��و یاری��ده ده ری هوس��رڵ له زانک��ۆی

دا.1919فرایبۆرگ له ساڵی

ناودارێتی هایدیگه ر بۆ هه ش��ت س��اڵ پێش نوس��ینی ب��وون ( ده گه ڕیته وه ، بێگوم��ان س��ه رکه وتنی ئه م1927وک��ات )

په ڕت��ووکه نه ک ته نی��ا وابه س��ته به ک��اریگه رێتی ڕاسته وخۆیه وه . له ده ره وه و ناوه وه ی جیه��انی ئه ک��ادیمی، له به رده وامب��وونی ده س��ته ڵاتی کاریگه رێتیه که ش��دایه ، که که م په ڕتووک له سه رده مه که ماندا هاوشانی ڕاده وه س��تن. ن��اکریت ئه م س��ه رکه وتنه به بێ ن��اودارێتی نوس��ه ره که ی وه ک��و مامۆس��تایه ک له نێ��و خوێندکاره کانی��دا باس��بکرێت. بۆخوێن��دکاره کان س��ه رکه وتنی په ڕت��ووکه که ئه و بۆچوونه یانی سه لماند، که چه ند ساڵێک له پێش��تر له ب��اره ی

مامۆستاکه یانه وه هه یانبوو.

ن��اودارێتی کافک��ا له له س��ه ره تاوه ن��اودارێتی های��دیگه ر له بیس��ته کاندا و ب��راک و پیکاس��ۆ سه رس��وڕهێنه رتره . ئه وانیش نه ناسراوبوون و کاریگه رێتی گه وره شیان به س��ه ر ده وروبه ری��انه وه خس��تبوه گه ر. له کێش��ه ی ن��اودارێتی

له ڕه شنوس��ه کانی ب��ۆ وانه ک��انی هیچ های��دیگه ردا بێجگه نوسراوێکی دیکه له به رده س��تانه بوو. وانه ک��انی مامه ڵه ی��ان له گه ڵ ده قه } فه لسه فیه { ناس��راوه کاندا ده ک��رد و ش��وین ڕاڕه وێکی دی��اریکراو نه ده که وتن ت��اکو په ی��ره وی بک��رێت.


دابڵاوکراوه ته وه و1971هه روه ها له م گۆڤاره شدا له ساڵی له ئه ڵم��انیه وه ب��ۆ ئینگل��یزی ئه لب��ێرت هۆفش��تاده ر

وه رگێڕاوه :

The New York Review of Books, October, 1971. Translated by Albert

Hofstadter. Reprinted by Permission of Harcourt Brace Jovanovich,Inc .

به هه م��وو ئه ڵمانی��ادا، } های��دیگه ر{. ته نی��ا ناو ێ��ک ب��وو، که وه کو ناوی پاشایه کی نهێنی بڵاوبوه وه .

ئه مه ش له وده سته و گروپانه وه جی��اوازبوو، که پێش��ه وایه ک سه رپه رشتیانده کات، )بۆنم��وونه گ��روپی س��تیڤان ج��ۆرج(،

له الی خه لکی ناس��راون، به ڵام ته نی��ا ئه ن��دامانی که ب��وو . لێره دا به ئه ندامبوون و نهێ��نی نه .نهێنیه کانیان ده زانن

ئه وانه ی هه واڵی} هایدیگه ر{ یان ده بیست، له گه ڵ یه کدی ئاش��ناده بوون و ده ب��وون به ه��اورێی یه ک��دی، چ��ونکه هه موویان خوێندکاربوون. له دواییدا چه ند بازنه یه ک له چه ند

گ��روپێکی شوێنێکدا سه ریانهه ڵدا به ڵام نه ب��وون به ده س��ته ویان خاوه نی نهێنی. دامه زراو

به کێ ده گه یشتن؟ له وکاته دا، هه واڵه کان چییان ده گه یاند و دوای جه نگی جیه��انی یه که م، ی��اخیبوون له نێ��و زانکۆک��انی

ئه کادیمییه ک��ان، له و ئه ڵمانیادا نه بوو. بێزاربوون له ده س��تگا پاش��ه ڕۆژی خوێن��دکاران به ش��انه ی ک��ارکردنی له

مسۆگه رده کرد به ئاشکرا ده بینرا. فه لسه فه بابه تێک نه ب��وو بۆ نان په ی��داکردن بخوێ��نرێت، به ڵک��و ب��ۆ چاره س��ه رکردنی برس��ێتی ب��وو، ب��ۆیه دژوارانه م��امه ڵه ی له گه ڵ��دا ده ک��را. خوێندکاران به ره وزانایی نه ده ب��ران. هه رچ خوێن��دکارێکیش

کۆمه ڵێ��ک سه رقاڵی کردنه وه ی گرێی نهێنیه کان بوایه ، ئه وا بۆچ��وونی له پێش��تر ئام��اده کراو له به رده س��تیابوو ش��وێنی بکه وێت. پێویستی نه ده کرد ب��ۆ هه ڵ��بژاردن و ش��وێنکه وتنی


یه کێ��ک له م بۆچوون��انه فه لس��ه فه ی بخوێن��دایه . به ڵام خوێن��دکاران نه یان��ده زانی داواکاریی��ان چیه . به رن��امه ی فه لس��ه فی زانکۆک��ان له س��ه ر ک��انتیه نوێک��ان و هیگڵ��ییه نوێک��ان و ئه فالت��ونیه تی ن��وێ و هت��د... ی��ان به رن��امه یه کی ئه ک��ادیمی ک��ۆن ب��وو. فه لس��ه فه به س��ه ر بواره ک��انی ئه پس��تمۆلۆجی و ئیس��تاتیک و ڕه وش��ت و لۆجیک��دا دابه شکرابوو. ئه وه ن��ده به تێگه یش��تنه وه م�امه ڵه ی له گه ڵ�دا نه ده کرا. له نێو ئۆقیانوسی سیستی و بێزارییدا ن��وقم بب��وو. هه رچه نده له پێش های��دیگه ردا چه ن��د یاخیبوونێ��ک دژی ئه م ب��ارودۆخه س��ه ریانهه ڵدابوو، له م��انه هوس��رڵ و ب��انگه وازه که ی " گه ڕانه وه ب��ۆ خ��ودی ش��ته کان"، ئه مه ش ئه و واتایه ی ده به خشی " ب��اواز له ب��یردۆز و په ڕتووکه ک��ان

فه لس��ه فه ، وه ک��و زانس��تێکی چه س��پاو له گه ڵ.بهێ��نین" زانس��ته ئه کادیمییه ک��انی دیکه دا ه��اوته راز دابن��ێین. به ڵام، هێشتا بانگه وازه که ی هوسرڵ هاوارێکی به رزی ی��اخیبووانه نه ب��وو. ب��ۆ یه که مج��ار ش��یله ر و دوات��ریش های��دیگه ر

سودیلێوه رگرت.

بێجگه له مه ، کارڵ یاسپه رزیش ل��ه های��دڵبه رگ هه رچه ن��ده فه لس��ه فه زان نه ب��وو، به ڵام ی��اخیبوویه کی دیکه ب��وو. وه ک��و ده زانین ب��ۆ م�اوه یه کی درێژخ�ایه ن ه��اوڕێی های��دیگه ربوو. یاسپه رز هه ڵوێستی یاخیبووانه ی های��دیگه ری به بنه ڕه تی و ڕه س��ه ن ده بی��نی. ه��اوڕابوونی } ئه م دوو ه��اوڕێیه { به و جۆره ی هایدیگه ر باس��یده کات له س��ه ر جی��اکردنه وه ی )دوو

ب��وو. ئه م��انه 230بابه تی خوێندنی ئه ک��ادیمی و ب��یرکردنه وه (

(Scholarshipلیره دا ووشه ی )خوێندنی ئه کادیمی( م ب��ۆ ) 230ی ئینگلیزی داناوه .

خوێندنه لێکۆڵینه وه ی ئه کادیمی مه به ستی هایدیگه ر له م جۆره زانکۆکاندا به بۆچوونی ئه و مه رج نیه خوێندنی ئه کادیمی باوه له

ببێته زاگه ی بیرکردنه وه ی فه لسه فی.


} های��دیگه ر و یاس��په رز{ بایه خی��ان به ب��ابه تی خوێن��دنی که س�انه ئه ک�ادیمی نه ده دا. ئه وک��اته هه واڵی های�دیگه ر به و

گه یش��ت، که چ��اوه ڕوانی ڕوخان��دنی نه ریت و س��ه رده مه تاریکه کانیان ده کرد. ش��اره زاییان له کێش��ه فه لس��ه فیه کاندا

ده یانویس��ت ب��ایه خ به )بابه ته ک��انی.گ��یریخواردبوو بابه ت�انه ی بیرکردنه وه ( ب��ده ن ی��ان های��دیگه ر گ�وته نی )ئه و

Zurبیرکردنه وه ده ی��انگرێته خ��ۆی( Sache des Denkens . ئه م هه واڵه خوێندکارانی به ره و فرایبۆرگ و الی ئه و1969

مامۆستایه ڕاکێشاو هایدیگه ریش پاش ماوه یه کی

پرۆفیسۆر. مامه ڵه ی له گه ڵ ئه و به کورت له ماربۆرگ بوو ش��تانه دا ده ک��رد، که هوس��رڵ ئام��اژه ی بۆکردب��وون. ئه و} هایدیگه ر{ ده یزانی شته کان بابه تی ئه ک��ادیمی نین و که ره س��ه و ب��ابه تی ئه وانه یه ب��یرده که نه وه . هه روه ه��ا کێش��ه یه ک نیه له م��ڕۆدا س��ه ریهه ڵدابێت و له م��ێژه وه

و به ڵام په یوه ندی خۆی له گه ڵ نه ریت��دا پچڕان��دوه.هه بووه گرن��گ ب��وو له ڕوانگه یه کی نوێوه ده یڕوانیه رابردوو. بۆ ئه و

ئه فالت��ون بک��رێت به ڵام ب��ا له س��ه ر ب��یردۆزه ی ب��اس له ئایدیاکه ی نه دوێین، له سمیسته رێکدا } نیوساڵی خوێن��دن{

باوه که دایه لۆگێکی هه نگاو به هه نگاو شیکرێته وه و بیردۆزه له ن��اوببڕێت و گرف��تی ن��وێ خۆی��ان بس��ه پێنن. ئه م��ڕۆ ئه م شێوازی توێژینه وه یه ئاساییه و زۆرکه س په ی��ڕوی ده که ن،

به ڵام که س پێش هایدیگه ر نه که وتوه .

هه واڵه که ش له ب��اره ی های��دیگه ره وه به ک��ورتی ئه مه ب��وو: که لتوورییه ی ڕابردوو، بیرکردنه وه ژیاوه ته وه ، ئه و زه خیره

ب��اس له ش�تی جی�اوازتر به م�ردوو داده ن��را ده دوێته وه و که مامۆس��تایه ک په ی��دابووه ف��ێری ب��یرکردنه وه ت ده ک��ا ت.

ده ک��ات. له م ڕووه وه ، پاش��ای نهێ��نی ده س��ته ڵاتی خ��ۆی به سه ر جیهانی بیرکردنه وه دا دامه زراند. جیهانێک، که دڵنی��ا نیت له وه ی هه یه به ڵام هێش��تا ژم��اره ی ئه وانه ی له وجیهانه دا ده ژین زۆرتره له وه ی ده زانرێت. ئه گینا چ��ۆن


ک��اریگه رێتی نای��اب و ش��اراوه ی های��دیگه ر ده ت��وانێت ئه وه ن��ده ڕۆڵی خ��ۆی به س��ه ر ب��یرو ڕاڤه ک��ردنی ده قه فه لسه فیه کانه وه له ناوه وه و ده ره وه ی بازنه ی خوێن��دکاران

فه لس��ه فه ببی��نێت؟ ئه مه ش و تێگه یش��تنی گش��تی له نه به ستراوه به فه لسه فه ی هایدیگه ره وه )که جان ب��ۆیفرت( یش پرس��یاری له ب��اره وه ده ک��ات، به ڵک��و له به ش��داربوونی چڕی بیرکردنه وه ی هایدیگه ردایه ، له دامه زراندنی ش��ێوازی ب��یرکردنه وه ی س��ه رده مه که مان. ئه م ب��یرکردنه وه یه خه س��ڵه تی قوڵب��وونه وه ی خ��ۆی هه یه . ئه گه ر بیخه ینه ق��اڵبێکی زم��انه وانیه وه ده ت��وانین بڵ��ێین له س��ه ر وشه ی)ب��یرکردنه وه ( راده وه س��تێت. های��دیگه ر س��ه باره ت

له شت ده کاته وه . له م چ��االکییه ی شتێک بیرناکاته وه و بیر ب��یرکردنه وه یه وه خ��ۆی به ق��وڵایی ی��ان ن��اخی ش��ته کان

به ر تیشک و شاراوه کان بخاته ده گه یه نێت بۆ ئه وه ی الیه نه بیاندۆزێته وه . له وێدا بۆ دۆزینه وه ی ڕێگاکان و نیشانکردنی

Wegmarke. ئه م ش��ێوه ب��یرکردنه وه یه 231 ده مێ��نێته وه * ئه رکێک بۆخۆی دیاریده کات، له وانه یه مامه ڵه له گه ڵ چه ند گرفتێک��دا بک��ات، ک��ارێکی ئاس��اییه ، که به ب��ابه تێکی دی��اریکراوه وه خ��ۆی مان��دووبکات، به ڵام ن��اتوانین بڵ��ێین

ئه مه ناونیشانی کۆمه ڵێک نوسراوی هایدیگه ره ، هانا ئارندت 231ئاماژه یان بۆده کات.

بۆ دۆزیوینه ته وه ، یه کیک له ئاکامی بیرکردنه وه که شی له وێدایه ، که باوه که هه رچه نده زۆرکه س به رانبه ری نایار مێتافیزیکی نه ریته

زه مینه که یه وه بناخه کانی له ق بوون، ئه م هه ڵیوه شانده وه . له ژێر تی. ئه مه ش پرۆسه یه کی مێژوییه ، ته نانه تکردو ڕووخاندوي

به یه که میش داده نرێت، به ڵام بائه مه نه بێته کێشه بۆ ئه وانه ی له ده ره وه ی ئه م پیشه یه ڕاده وه ستن ته نانه ت مێژووییه کانیش.

ئه گه ر مافبده ین به کات، له م ڕوووه دیاریکراوه وه به )ڕوخێنه ر( داده نریت، ئه مه ش په یوه ندی به خودی کانته وه نیه و ده گه ڕێته وه

بۆ ڕۆڵه مێژووییه پێهه ڵسپێراوه که ی. سه باره ت هه وڵدانی هایدیگه ر بۆ ڕووخانی مێتافیزیک، که چاوه ڕوانکراو بوو، له وێدا خۆی ده سه پێنێت، که ڕووخاندنه که باشتر له پێشو ئه نجامدراو

کۆتاییه که ی ڕاڤه کرا.


ب��یرکردنه وه یه یه ، که ئام��انجی له دوایه . ئه م ش��ێوه یه ئه و به رده وام له چاالکییدایه ، ته ن��انه ت دی��اریکردنی ڕێگاک��انیش ب��ۆ ک��ردنه وه ی ڕێگ��ای دیکه یه و له پێن��اوی گه یش��تن

به ئامانجێک نیه ، که له پێشتر نه خشه ی بۆ دانرابێت.

، ت��وله ڕێیه ک��انی نێ��وHolzwegeده توانین به ڕێگاک��ان بڵ��ێین دارستان. )ئه مه ش ن��اوی کۆمه ڵێ��ک نوس��راوی های��دیگه ره

دا1946 -1935له په رتووکێک��دا له نێ��وان س��اڵه کانی له ده ره وه ی دارس��تانه که دا وون��ده بن و نوس��راون(، که

)ناک��او بێه��ێزی و خ��اوبوونه وه ( په ی��داده که ن. ئه مه ش ب��ۆ که س��ێک دارس��تانی خ��ۆش ب��وێت باش��تره له ت��وێژینه وه ی مێژوو نوسانی بیرو پس��پۆڕه کانی فه لس��ه فه . میت��افۆری " توله ڕێیه کان" بنه ڕه تییه نه ک له به رئه وه ی که سێکی ونب��وو ده خاته سه ر ڕێگه ، که له وانه یه له سه ره تاوه به م ش��ێوه یه ل��ێی تێبگه ین، به ڵک��و ، وه ک��و ئه وه وایه که س��ێکی دارب��ڕ، که ژی��انی له نێ��و دارس��تانه ، ت��وله ڕێیه ک��ان ده دۆزێته وه و

به رده میان ده کاته وه .

له قوڵایی ئه م ڕووبه ره هه ڵکه نراو و پاکراوه یه دا، هایدیگه ربه بیرکردنه وه کۆمه ڵێک توله ڕێی

} ئه مه ب��ۆ های��دیگه ر{ " کۆت��ایی فه لس��ه فه " یه و باسیده کات.Zur Sache des Denkensله نوسراوه که یدا به ناوی

کۆتاییه ک له سه رشانی فه لسه فه و که سێکیش له هه مووان زیاتر خولیای فه لسه فه و نه ریتی فه لسه فییه . بۆماوه یه کی دری��ژ خ��ایه ن وانه و س�ێمیناره کانی له س�ه ر ده قی نوس�ینی فه یله سوفه کان بوو. ته نی��ا له ته مه نی پیری��دا ت��وانی باس��ی نوس��ینه کانی خ��ۆی بک��ات و ده قه ک��ان ش��یبکاته وه .

هه وڵدانێکی سه ره تاییZur Sache des Denkensنوسراوه که ی بوو بۆ سیمینار له سه ر به شی یه که می په ڕت��ووکی ب��وون و

کات.


خه ڵکی شوێن هایدیگه ر ده که وتن ت��اکو ف��ێری ب��یرکردنه وه بن. ئه وه ی له م ئه زم��وونه دا پێده گه یش��تن چ��االکییه کی ڕووتی بیرکردنه وه بوو، که نه به س��ترابوو به گه ران به دوای

سۆزو عاتیفه بوو بۆ بیرکردنه وه به بێ ئه وه ی خۆی.زانیندابه یاساو نه ریته کانه وه ببه ستێته وه .

ئێمه ف��ێربووین ه��ۆش و س��ۆز، گی��ان و ژی��ان له یه ک��دی جیابکه ینه وه و به دژوه ستاو ته ماشایانبکه ین، بۆیه ، گوێم��ان له س��ۆزی ب��یرکردنه وه ده بێت ڕاده چڵه ک��ێین و پاش��گه ز ده بینه وه . جارێکیی��ان های��دیگه ر ئه م یه کێ��تیه ی } له نێ��وان سۆزو بیرکردنه وه دا{ له یه کێک له وانه ک��انی له س��ه ر ژی��انی ئه ریستۆ به م شێوه یه ده ربڕی، )ئه ریستۆ له دایکبوو، نوسی

و مرد.(.

ئه وس��ۆزی ب��یرکردنه وه یه ی های��دیگه ر باس��یده کات و له دواییدا باوه ڕیپێده هێنن، بارودۆخێکی پێویسته ب��ۆ هه م��وو

پرس��یاره ی خ��ۆی ج��ۆره فه لس��ه فه یه ک. به ڵام ئه و ده س��ه پێنێت ئه وه یه ، ئای��ا به بێ ب��یرکردنه وه ی های��دیگه ر ده مانتوانی بیدۆزینه وه ؟ سۆزی بیرکردنه وه ، که بوون له نێو جیه��ان و ئێس��تادا وات��ای ش��ته کان به رجه س��ته ده کات، دوا ئامانجی زانینی، بێجگه له ناس��ینی خ��ۆی ب��ۆ دی��ارینه کراوه . کۆتایی ژیان مردنه ، به ڵام مرۆڤ ناژی ب��ۆ ئه وه ی بم��رێت. م��رۆڤ ب��وونێکه بیرده ک��اته وه ، ب��یرکردنه وه ی له پێن��اوی گه یش��تن به کۆت��ایی نیه ، ئه وبیرده ک��اته وه چ��ونکه بوونه وه رێکی سه رس��وڕهێنه ره . له ئاک��امی ئه م بۆچ��وونه دا ب��یرکردنه وه ڕوخێنه رانه و ڕه خنه گ��رانه به ره وکۆت��ایی

فه لس��ه فیه ده ڕوا. دڵنیام له وه ی فه یله س��وفه کان و فێرگه دێرینه ک��ان به ن��اڕه زاییه وه ویس��تویانه سیس��ته مه کانیان دامه زرێنن. ئێمه ش زۆرج��ار له هه ڵوه ش��اندنیاندا توش��ی کێشه و گرفت ب��ووین. ئه م ویس��ته له ن��اخی ب��یرکردنه وه وه هه ڵن��اقوڵێت و له پێویس��تیه کی دیکه وه م��افی دامه زران��دن به خ��ۆی ده دات. ئه گه ر ب��یرکردنه وه له ف��ۆرمه ڕاس��ته


خۆییه که ی و سۆز داراییه که ی به ئاکامه کانی بپێورێت ئه وا ى )پینه ل��ۆپی( لێ��دێت، ئه وه ی به ڕۆژکمامدەوه ک��و

ڕوویده دا و ده سوڕایه وه به شه و هه ڵده وه ش��ایه وه و ڕۆژی داهاتوو جارێکی دیکه سه رله نوێ ده ستپێده کرده وه . هه موو نوسراوێکی های��دیگه ر له وه ده چێت له س��ه ره تایه کی نوێ��وه ده ستیپێکردبێت و ئه و زمانه شی به کاریهێن��اوه زاراوه ک��انی ت��وله ڕێیه ک��انن، که ب��یرکردنه وه ی ن��وێ خۆی��انی له س��ه ر

ده دۆزنه وه .

من ب��زانم ئه فالت��ون یه که م که س��ه ب��یرکردنه وه ی به ئ��ازارPathosله نێو خۆڕاگرتندا دانابێت و له دایه ل�ۆگی )تی��اتیتوس

155 dدا سه رس��وڕمانی به س��ه ره تای ب��یرکردنه وه ی ) ئه م سه رس��وڕمانه ئه وه نیه.فه لسه فی ده ستنیشانکردووه

چ��ونکه .له گه ڵ بینی��نی ش��تێکی س��ه یردا س��ه رهه ڵبدات س��ه ره تا و جێگه زای زانس��ته کانه . های��دیگه ریش له سه رس��وڕمان ده دوێت، به ڵام بۆچ��وونه که ی له وه ی ئه فالت��ونه وه جی��اوازه و ده ڵێت، )سه رس��وڕمان ده بێت به

( ) ,Vorträge und Aufsätzeنیشتمان 1954, Part III, p. 259ئه م ) گوته یه بۆ ناسینی هایدیگه ر گرنگه . زۆرکه س بیرده که نه وه به ڵام له نێ��و ب��یرکردنه وه دا جێنش��ین نه ب��وون. کاتێ��ک سه ریانده سوڕمێ و بیرده که نه وه ده زانن ب��ۆ م��امه ڵه کردن

مرۆڤایه تیه کان��دا له هه م��وو ش��تێک داب��ڕاون، له گه ڵ کێشه ده ت��وانن ش��ته کان به جێبهێڵن و ج��ارێکی دیش بۆی��ان

نیش��تمانه ی های��دیگه ر } له م گ��وته یه دا{ بگه ڕێنه وه . ئه و ئام��اژه ی ب��ۆ ده ک��ات مێت��افۆره و له ژوور هه م��وو نیش��تمانێکه وه یه . هه روه ه�ا مێت�افۆری )ب��ا( ش، )زینه ف��ۆن ده یگ��ێڕێته وه ( س��وکرات به کاریهێن��اوه ، هێش��تا مێت��افۆری )زری��انی س��ه رده م(، که ناوزه دی��ده کات

* 232به هێزتره } له مێتافۆری )بای( سوکرات{. ئه م جۆره که وانه یه له م په رتووکه دا دانراوه تاکو خوێنه ر 232

بزانێت وشه و ده قی نێوی نوسه ری ئه م په ڕتووکه دایناون و له نێو دقه ڕه سه نه که دا نیه . ئه مه ش بۆ ئه وه یه خوێنه ر باشتر له واتای


ئه گه ر به راوردێکی نێ��وان نیش��تمانی ب��یرکردنه وه و ئه وانی دیکه بکه ین، ده بینین یه که می��ان} نیش��تمانی ب��یرکردنه وه {

Zun)جێگ��ای ڕاوه س��تانه .( Sache des Denkens, p. 75 سه رس��وڕمان ڕاوه س��تان پێک��ده هێنێت و ئه و ش��ته له ده نگه ک��ان، ته ن��انه ت ده نگی ن��اوه وه ش ده پ��ارێزێت. به دیدی هایدیگه ر، له م ڕاوه ستانه دا گۆڕانکارییه ک��ان له نێ��و ڕه هه ن��ده کانی ب��یرکردنه وه ڕووده ده ن. له ته نی��ایی و خه ڵوه ت��دا، ب��یرکردنه وه م��امه ڵه له گه ڵ ش��ته ش��اراوه کاندا ده ک��ات ڕووداو و ف��اکتۆره نه ناس��راوه کان ده دۆزێته وه . کاتێ��ک به رانبه ر که س��ێک ڕاده وه س��تیت، ت��ۆ که س��ه که ده بی��نیت، به ڵام مه رج نیه ب��یریلێبکه یته وه . ئه گه ر ب��یرت له وکه س��ه کرده وه ، ئه وا خ��ۆت له بی��نینه ڕاس��ته وخۆیه که ت دوور ده خه یته وه . ب��ۆئه وه ی ب��یر له بابه تێ��ک ی��ان که س��ێک بکه یته وه پێویس��ته له دووره وه بیناس��یت. له م ڕووه وه هایدیگه ر ده ڵێت. )بیرکردنه وه نزیکبوونه وه یه له ب��ابه ته که ،

,Gelassenheitبه ڵام له دووره وه . p. ب��ۆ تێگه یش��تنمان له م45 کێشه یه نموونه یه ک ده هێنمه وه . ب��ۆ بینی��نی ش��ته دووره کان سه فه رده که ین، هه ندێکجار ئه وشتانه ی ده ی��انبینین و لێی��ان نزیک��ده بینه وه و به جێی��ان دێڵین، بیری��ان لێبکه ینه وه و بی��انهێنینه وه نێ��و یادم��ان. له م ح��اڵه ته دا واتاکانی��ان، به بێ ئه وه ی ش��ته کان له به رده ممان��دابن، ب��ۆئێمه ئاش��کرا ده بن. ئه م کێش��ه چه واش��ه یه ی ب��یرکردنه وه ، که ب��یرکردنه وه ب��ۆ ناسینی بابه ته که ی له ن��زنیکه وه ده بێت خ��ۆی دووربخ��اته وه

پرس��یاره ی ئێمه له ب��یرکردنه وه دا گ��رنگه ب��ۆ وه ڵامی ئه و له کوێ ڕاده وه ستین. بیرهاتنه وه ، که له بیرکردنه وه دا ده بێت به ب��یره وه ری و ده س��ته ڵات ڕۆڵێکی گ��رنگی له م��ێژووی

وه ک��و چ��ۆن له ب��یرکردنه وه دا بی��نیوه ، چ��ونکه ، هه ر هه ستکردنیشدا ڕووده دات، گه ره نتیشتمان س��ه باره ت به و

نزیکی و دوورییه ده دات.

ده قه وه رگێڕاوه کان تێبگات.


هایدیگه ر که مجار له مه دواوه ، ئه وجارانه ش ده رب��ڕینه که ی

نیشتمانه نه رێیه . ب��ۆ له باره ی )نیشتمان( و هه ستکردن به و نم��وونه ئه و ده ڵێت،)پرس��یارکردنی ب��یرکردنه وه به ژی��انی ڕۆژانه وه نه به س��تراوه ته وه .... داواکارییه ک��انی په له م��ان

Anلێن��اکه ن. پرس��یارکردنه که له ن��اوچووه .( Introduction to Metaphysics, 1961, pp.10-11نزیکی و نێوان په یوه ندی به ڵام .

دووری و چه واش��ه کردنی له نێ��و هه م��وو به رهه مه ک��انی های��دیگه ردا ده دۆزێته وه و ب��ووه به کلی��ل ب��ۆ تێگه یش��تنیان. له هه م��وو ش��وێنێکدا ئام��اده بوون و ونب��وون، ن��زیکی و دووری،دیار و نادیار، به ستنه وه و دابڕان، س��ه رهه ڵده ده ن. هه تاکو ونبوون و دووری و نادیاری و دابڕان نه بێت هه ست به ئام��اده بوون و ن��زیکی و دی��اری ب��وون و به س��تنه وه ش

ناکرێت.

ئه گه ر له کێش��ه ی )نیش��تمانی ب��یرکردنه وه وه ( تێ��بڕوانین، )وازهێنان له بوون( جیهانی داگیرکردوه و گه مارۆی شوێنی بیرکه ره وه ش��ی داوه ) ش��ته باوه ک��انی.... ژی��انی ڕۆژانه ،( بۆنم��وونه ونب��وونی ئه و ب��ابه ته ی ب��یرکردنه وه ب��ایه خی پێ��ده دات، ده س��ته ب��اڵابووه . له ن��اوچوونی )وازهێن��انه که (

به نزیکبوونه وه له جیه��انی له الیه کی دیکه وه ، قوربانی داوه له به رئه مه ، ئه ریس��تۆ، له س��ه ر کێش��ه مرۆڤایه تیه کان.

نموونه که ی ئه فالتون، داوا له فه یله س��وفه کان ده ک��ات خه و به )فه یله س��وفی پاش��اوه ( که فه رم��انڕه وایی جیه��ان و

کۆمه ڵ ده کات نه بینن.

)ده سته ڵاتی سه رسوڕمان(، به الی که مه وه هه ن��دێک ج��ار، الی هه مووتاکێ��ک هه یه . بیریاره ک��انی ئێس��تاو ڕاب��ردووش ده بیت به وه جیابکرێنه وه ، که ده سته ڵاته که پێشکه وتووه و ب��ۆ به کارهاتووه . ئه وده سته ڵاته ی )سه رس��وڕمان به نیش��تمانی

ش��تێکی هه میشه یی خۆی داده نێت( شتێکی جیاوازه . ئه مه نائاس��اییه ئه فالت��ونیش به ڕاده یه ک و چه ن��د جارێ��ک له


( باس��ی ک��ردووه . له وێ��دا176d- 173تیاتیتۆس��دا ) ڕووداوه که ی ت��الیس و تراس��یان)کچه جوتی��اره که (

ده بی��نێت ئه م فه یله س��وفه له به رئه وه ی ده گ��ێڕێته وه ، که ته ماش��ای ئاس��مانی ک��ردووه ، به رپ��ێی خ��ۆی نه بی��نیوه و که وت��ۆته ن��او ب��یره که وه . ئه م کچه ، که ت��الیس ده یبی��نێت } ده که وێته ن��اوبیره که وه { پێ��ده که نێت به وه ی که س��ێک ده یه وێت ئاس��مان بناس��ێت و ن��ازانێت چی له به رپێی��دایه . ئه گه ر ڕاپ��ۆرته که ی ئه ریس��تۆ دروس��ت بێت، ت��الیس دڵگرانب��ووه له وه ی خه ڵکی گاڵته ی��ان به ژی��انی س��اده و هه ژارییه که ی ک��ردووه . به ڵام له به رئه وه ی زانی��ویه تی له ساڵی داهاتوودا ڕۆنی زه یت��ون گ��ران ده بێت توانی��ویه تی

. * له به رئه وه ی کچه جوتیارێک په رتووک233ده وڵه مه ندبێت هیگلیش��ی جوڵان��دوه و نانوس��ێت پێکه نینه که ی تراس��یان

له وه ڵامدا ده ڵێت، که } تراسیان{ ئاره زووی ناسینی ش��ته به رزه کانی نیه .

ئه فالت��ون، له کۆماره که ی��دا، نه ک ه��ۆنراوه پێکه نینیش��ی چی��نی قه ده غه ک��ردووه ، به ت��ایبه تی له نێ��و ده س��ته و

پێکه نینی هاووڵاتیان زیاتر ده ترس��ا فه رمانبه ره کاندا. ئه و له له وه ی ره خنه له بۆچ��وونی فه یله س��وف بگ��یرێت و خه ڵکی

ده ی��زانی نیش��تمانی بیریارێ��ک، که دژی ڕاوه س��تن. ئه و له ده ره وه ته ماشایده کرێت له و خاکه ده چێت ئه ریس��تۆفان له س��ه ر هه وری)کوک��و( ڕایگرت��وه . ئه وئاگ��ای له ب��اری

Politicsئه ریستۆ ئه م ڕووداوه له سه ر تالیس له په ڕتووکی) 233125 9aدا ده گ��ێڕیته وه . له به رئه وه ی ت��الیس زانی��ویه تی س��اڵی )

داهاتوو ب��اران که م ده ب��ارێت و به رهه می زه یت��ون که م ده بێته وه و ڕۆن گران��ده بێت، پاره قه رزده ک��ات و ڕۆنێکی زۆر به هه رزان ده ک��رێت و ب��ۆ س��اڵی داه��اتوو به گ��ران ده یفرۆش��ێ و ده وڵه مه ن��دده بێت. مه به س��تی ت��الیس له مه ئه وه ب��ووه که فه یله سوف ده ت��وانێت ده وڵه مه ن��دبێت، به ڵام مه به س��تی ژی��ان ب��ۆ

ئه و ده وڵه مه ندێتی نیه و به دوای ڕاستیدا ده گه ڕێت.


ئاس��ته نگی فه یله س��وف ب��وو، ئه گه ر بیرۆکه ک��انی بخ��اته ب��ازاڕه وه له وانه یه خه ڵکی گ��اڵته ی پێبکه ن. ئه مه ش هانی��ده دات له ته مه نێکی گه وره دا س��ێ ج��ار ڕووبک��اته

ازۆرداره که ی س��ایره کۆز ف��ێری ماتماتی��ک سیسلی و پاش بۆ تێگه یشتنی له فه لسه فه بک��ات و بیخ��اته س��ه ر ئه و ڕێگه ڕاس��ته ی ه��ونه ری فه رم��انڕه وایی وه ک��و پاش��ایه کی

فه یله سوف حوکم بکات.

های��دیگه ر له وێ��دا ئام��اژه ب��ۆ ئه م خه س��ڵه ته ی ب��یرکردنه وه ده ک��ات، که به بۆچ��وونی ئه و پرس��یاره گ��رنگه که له ب��یردا به به رده وامی و پێویس��تیه وه له نێ��و ب��یرکردنه وه دایه ، که له سه ر نیتشه ده دوێت، )الساری ب��یرکردنه وه ب��ۆ هه میش��ه به رده وام و ن��وێیه .( ؟ ده ڵێت ب��یرکردنه وه )خه س��ڵه تی خه راپب��وونی هه یه (. کاتێ��ک په رت��ووکه که ی خ��ۆی )ب��وون و

کات( هه ڵده سه نگێنێت، یان له وه ده دوێت، که

ڕاڤه ک��ردنه که ی ب��ۆ وات��ای ڕاس��تی الی ئه فالت��ون ته م��ومژاوییه ی��ان باس��ی بۆچ��وونی بیریاره ک��ان له س��ه ر نوس��ینه کانی خ��ۆی ده ک��ات و ده یه وێت ب��یرکردنه وه یه کی

نوێتر بخاته گه ر.

هه م��وو بیریارێ��ک، ئه گه ر پ��یربوو، پێویس��ته ئاڵۆزییه ک��ان ئه مه ش.له ن��اوبه رێت، که له ئاک��امی بیرۆکه کانیاپێکه��اتوون

به ب��یرکردنه وه یه کی نوێ��تر له و ئاڵۆزی��انه ڕووده دات. ) له گه ڵ یاسپه رزدا ده ڵێت، " ئێستا" نیازی ده س��تپیکردنت هه یه و ده بێت بم��ریت.( ئه و )من( ه ی بیرده ک��اته وه

بیری��ار له نێ��و ب��یرکردنه وه دا گه وره ده بێت به ڵام.پیرن��ابێت پیرنابێت. سۆزی ب��یرکردنه وه ش، وه ک��و س��ۆزه کانی دیکه ،

هه م��وو خس��ڵه ته کان ، که .م��رۆڤ داگیرده ک��ات به )کاره کته ر( ناوزه دده کرێن، کۆده ک��اته وه ده بن به به ش��ێک له وسۆزه و ئه وخه سڵه تانه ش له ناوده ب��ات، که له وس��ۆزه وه دوورن. ئه و )من( ه ی بیرده ک��اته وه و های��دیگه ر گ��وته نی


له ناوه ڕس��تی زری��انێکی ت��وڕه دا ڕاوه س��تاوه ، به ته نی��ا ب��ۆ هه میش��ه الو نیه ، هه روه ه��ا به رده وام ده بێت به ش��تێکی دیکه . )من( ی ب��یرکه ره وه هه مووش��تێکه، به ڵام ئه وخۆی��ه

ئاگامه نده نیه .

له سه رو ئه مه وه ، به وجۆره ی هیگڵ له نامه که یدا بۆ زیڵم��ان دا س��ه باره ت فه لس��ه فه نوس��ی،1807له س��اڵی

ب��یرکردنه وه )ته نی��ایی( یه . ئه مه ش ئه و وات��ایه ی ئه فالت��ون ن��اگرێته وه ، که م��رۆڤ ته نی��ا بێت و)له گه ڵ خۆی��دا

Sophist 263له دایه ل��ۆگێکی بێده نگ��دابێت.( ) e چ��ونکه له ،) ته نیاییدائه وش��ته هێش��تا نه گ��وتراوانه ده رده که ون، که ناخرێنه نێو قاڵبی زمان و گ��وتنه وه و دژواریش��ه بت��وانرێت به که سانی دیکه ی بگه یه نین. ئه فالتون له نامه ی حه وته میدا باسی ئه م شته نه گوتراوه ده کات، که خه سڵه تێکی ته نیایی به ب��یرکردنه وه ده دات له س��ه ر زه می��نێکی به پی��تیش ب��ۆ نوێکردنه وه ڕایده گرێت. کاتێک بیرله م ح��اڵه ته ده که ینه وه ، ده بی��نین ئه مه به س��ه ر های��دیگه ردا س��اخنابێته وه ، چ��ونکه له وانه یه ته نیاییه که له ئاکامدا ئاره زوومه نده که بڕوخێنێت.

ئه و نه ی��ده زانی، ئه گه ر له ڕوانگه ی کچه جوتی��اره که وه بڕوانێته ئه م ک��اره ، له ڕووداوه که ی ت��الیس زی��اتر ش��یاوی گ�اڵته پێکردنه . به ڕاده یه کیش، ئه و} ئه فالت��ون{ حه قی ب��وو گ��ۆێنه داته ئه مه ، وه ک��و ب��زانم خوێن��دکاری فه لس��ه فه پێن��اکه نێت، هیچ نوس��ه رێکیش پێکه نین به ش��تێکی ب��اش له ئاستی ڕووخ��انی بیریاره کان��دا دان��انێت و که میش له وان هه وڵیان��داوه وه ڵامی ئه و پرس��یاره ب��ده نه وه ، که ه��ۆی

پێکه نین و گاڵته پێکردن چی بێت.

ئێس��تا ده زانین، های��دیگه ریش، جارێکی��ان، ویس��تی نیشتمانه که ی بگ��ۆڕێ و خ��ۆی به کێش��ه مرۆڤایه تیه ک��انه وه ماندووبکات. بۆ هه موو جیهان، کاره که ی های��دیگه ر له وه ی ئه فالت��ون خراپ��تر ده رچ��وو، چ��ونکه پاش��ا زۆرداره که و


لێقه وماوه ک��انی ژێ��ر ده س��ته ڵاته که ی له وپه ڕی ده ری��اوه نه ده ژی��ان و که س��انی وڵاته که ی خ��ۆی ب��وون. بۆهای��دیگه ریش، له و ب��اوه ڕه دام، کێش��ه که جی��اوازه . ئه وهێش��تا الو ب��وو ت��اکو له ئ��ازاری ڕووداوه که تێبگ��ات، که پاش ده مانگی کورت و ماندووبوون س��ی وحه وت س��اڵ له مه وبه ر گه ڕایه وه ب��ۆ نیش��تمانه که ی خ��ۆی ت��اکو

ئه زموونه که ی هه ڵسه نگینێت.

ئه وه ی } های��دیگه ر{ دوای ئه م ئه زم��وونه بۆی��ده ر که وت )ویس��ت( ب��وو، وه ک��و )ویس��تی ویس��ت خ��واز( و )ویس��تی هێز(. له سه رده می نوێدا زۆر له باره ی ویسته وه نوسراوه ، به ڵام پ��اش ک��انت و نیتش��ه ، که س��ێکی دیکه له ب��اره ی سروش��تی ویس��ته وه هیچی نوێی��ان باس��نه کردووه . که س له پێش های��دیگه ردا ئام��اژه ی ب��ۆ ئه و خ��اڵه نه ک��ردووه ، که چ��ۆن ویس��ت دژی ب��یرکردنه وه ڕاده وه س��تێت و ده یڕوخێنێت. بیرکردنه وه خاوه نی ئارامی و له سه رخۆیی و به ردانه ، ی��ان به ک��ورتی خۆئام��اده کردنه بۆپه ی��داکردنه کان. له به رڕۆش��نایی ویس��تدا بیری��اران ده بێت ئه و پارادۆکس��ه

ویستی ده که م.( ، چونکه به وازهێن��ان-بڵێنه وه ، )ویستی نا له ویست خۆمان بۆ بیرکردنه وه ته رخانده که ین، که ویس��ت نیه . ئێمه ، ئه وکه سانه ین ڕێز له بیریارانده گرین، هه رچه ن��ده خۆمان له ناوه ڕاس��تی جیهانیش��دا ڕاوه س��تاوین و ن��اتوانین

ب��ێزارییه ی ئه فالت��ون و های��دیگه ر یاری��ده ی ئه وپه س��تی و ب��ده ین له س��ه رئه وه ی مامه ڵه ی��ان له گه ڵ کێش��ه مرۆڤایه تیه کان��دا ک��ردووه و رووی��ان ک��ردۆته زۆردارو س��ه رۆکه کان. ئه مه ش پێویس��ته به و ب��ارودۆخه وه ببه س��ترێته وه ، که تیای��ا ژی��اون ی��ان وه ک��و فه ره نس��یه کان

déformation.ده ڵێن Professionelle ده ش��ێت نزیکب��وونه وه له زۆرداره ک��ان له الی زۆر بیری��اری گه وره بنه م��ایه کی بیره کی هه بێت ) با ک��انت نه خه ینه ڕیزی��انه وه (. ئه گه ر ئه م بنه مایه نه دۆزرایه وه ، ئه وا هۆکه ی ب��ۆئه وه ده گه ڕێته وه ، که هه ندێکیان سه رسوڕمانێکی س�اده یان هه ب�وه و کردووی�انه


به نیشتمانی خۆیان. بۆئه م چه ند بیریاره گرن��گ نیه زری��انی س��ه رده مه که یان به ره وک��وێی ب��ردوون. ئه و ب��ایه ی له ب��یرکردنه وه ی های��دیگه ره وه هه ڵیک��ردووه - وه ک��و ئه وه وایه پ��اش هه زار س��اڵ تێپه ڕب��وون به س��ه ر نوس��ینه کانی ئه فالتون��دا- ڕێگاکانم��ان ده م��اڵێت، له وس��ه رده مه وه نه هاتووه ، که خۆی تیای��دا ده ژی. } ئه و ب��ایه { له س��ه رده مه دێرینه ک��انه وه هه ڵیک��ردووه و ئه وه ی ب��ۆ ئێمه جێ��ده هێڵێت

گوته نی، وه کو شتێکیRilkeشتێکی پڕو ته واوکۆیه ، ڕیلکه پڕو ته واو بۆ سه رچاوه که ی خۆی ده گه ڕێته وه .

سه رچاوه کوردییه کانن��الی ، دی��وانی ن��الی، لێک��دانه وه ی مه ال عه ب��دول

که ریمی موده ریس،.1976کۆڕی زانیاری کورد، به غدا،

،م��ارتن های��دیگه ر، گفتوگ��ۆیه ک له گه ڵ های��دیگه ردا وه رگێڕانی له ئینگلیزییه وه

د. محه مه د که م��ال، ده زگ��ای چ��اپ و په خش��ی س��ه رده م،. 2005سلێمانی

د. محه مه د که مال، بوون وداهێنان، ده زگ��ای چ��اپ و . 2004په خشی سه رده م، سلێمانی

د. محه مه د که م��ال ، فه لس��ه فه ی س��ارته ر و خوێندنه وه یه کی نوێ ،

. 2003ده زگای چاپ و په خشی سه رده م، سلێمانی ،د. محه مه د که م��ال ، نیتش��ه و پ��اش ت��ازه گه ری

ده زگای چاپ و په خسی سه رده م،. 2006سلێمانی

نکاییزيگلئینسه رچاوه


Aristotle. “Metaphysics”, in Complete Works of Aristotle, Vol.2, (ed.) Jonathan Barnes, Princeton University Press, 1995.Aristotle. “Categories”, in Complete Works of Aristotle, Vol.1, (ed.) Jonathan Barnes, Princeton University Press, 1995.Aristotle. “On Interpretation”, in Complete Works of Aristotle, Vol.1, (ed.) Jonathan Barnes, Princeton University Press, 1995.Aristotle. “Prior Analytics”, in Complete Works of Aristotle, Vol.1, (ed.) Jonathan Barnes, Princeton University Press, 1995.Barnes, Jonathan. Aristotle, Oxford: Oxford University Press, 1986.Bigwood, Carol. Earth Muse: feminism nature and Art, Philadelphia: Temple University Press, 1993.Cahoon, Lawrence (ed.). From Modernism to Postmodernism, London: Blackwell, 1996. Canovan, Margaret. Hannah Arndt: A Reinterpretation of Her Political Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, 1992.Cate, Curtis. Friedrich Nietzsche: A Biography, London: Pimlico, 2003.Chanter, Tina. Time, Death, and feminine: Levinas with Heidegger, Stanford: Stanford University Press, 2001.Clarke, Simon. The Foundations of Structuralism: A Critique of Levi Strauss and the Structuralist Movement, the Harvester Press, 1981.


Cohen-Solal, Annie. Sartre a Life, London: Minerva, 1991.Culler, Jonathan. On Deconstruction: Theory and Criticism after Structuralism, London: Routledge & Kegan Paul, 1983. Curley, E. M. Spinoza’s metaphysics: An essay in Interpretation, Cambridge: Harvard University Press, 1969.De Beauvoir, Simone. The Second Sex, translated by H.M. Parshley, London: Jonathan Cape, 1956.De Beauvoir, Simone. The Prime of Life, translated by Peter Green, New York: Penguin Books, 1965.Derrida, Jacques. “The End of the Book and the Beginning of Writing”, in Modernism to Postmodernism: An Anthology, London: Blackwell, 1996. Derrida, Jacques. Of Gramatology, translated by Gayatri Chakravorty Spivak, Baltimore: the John Hopkins University Press, 1997.Derrida, Jacques. Margins of Philosophy, translated by Alan Bass, Chicago: The University of Chicago Press, 1972.Derrida, Jacques. “The Time is Out of Joint”, in Deconstruction is/in America, Anselm Haverkamp (ed.), New York: New York University Press, 1995.Descartes, René. “Meditations on First Philosophy”, in The Philosophical Writings of Descartes, Vol.2, Cambridge: Cambridge University Press, 1999.


Diethe, Carol. Nietzsche’s Sister and the Will to Power, Chicago: University of Illinois Press, 2003. Dorter, Kenneth. Form and Good in Plato’s Eleatic Dialogues, University of California Press, 1994.Dreyfus, Hubert. Being-in-the-World: A Commentary on Heidegger’s Being and Time, Division 1, The MIT Press, 1991.Dreyfus, Hubert. and Hall Harrison, Heidegger: A Critical Reader, London: Blackwell, 1995.Ettinger, Elzbieta. Hannah Arndet and Martin Heidegger, New Haven: Yale University Press, 1995.Fried, Gregory. Heidegger’s Polemos, New Haven: Yale University Press, 2000.Gadamer, Hans-George. Truth and Method, translated by William Glen-Doepel, London: Sheed and Ward, 1979. Gashche, Rodolphe. “Tuned to Accord: On Heidegger’s Concept of Truth”, in Heidegger toward the Turn, (ed.) James Risser, New York: State University of New York Press, 1999.Harvey, David. The Condition of Postmodernity, London: Blackwell, 1990.Hayman, Ronald. Sartre: A Biography, New York: Simon and Schuster, 1987. Hegel, G. F. W. Encyclopedia of Philosophical Sciences, translated by William Wallace, London: Oxford University Press, 1985.


Hegel, G. F. W. The Phenomenology of Mind, translated by J. B. Baillie, New York: Harper Torchbook, 1967.Heidegger, Martin. “Letter on Humanism”, in Basic Writings, David Farrell Krell (ed.), London: Routledge, 1996. Heidegger, Martin. “The Origin of the Work of Art”, in Basic Writings, David Farrell Krell (ed.), London: Routledge, 1996. Heidegger, Martin. “On the Essence of Truth”, in Basic Writings, David Farrell Krell (ed.), London: Routledge, 1996. Heidegger, Martin. “On the Essence of Truth”, in Basic Writings, David Farrell Krell (ed.), London: Routledge, 1996. Heidegger, Martin. “The Question Concerning Technology”, in Basic Writings, David Farrell Krell (ed.), London: Routledge, 1996. Heidegger, Martin. “What is metaphysics?”, in Basic Writings, David Farrell Krell (ed.), London: Routledge, 1996. Heidegger, Martin. Being and Time, translated by John Macquarrie & Edward Robinson, London: Blakwell, 1997.Heidegger, Martin. Being and Time, translated by Joan Stambaugh, Albany: State University of New York Press, 1996.Heidegger, Martin. Parmenides, translated by Andre Schuwer and Richard Rojcewicz, Bloomington: Indiana University Press, 1998.Heidegger, Martin. “The Onto-Theo-Logical


Constitution of Metaphysics”, in Identity and Difference, translated with an introduction by Joan Stambaugh, Chicago: Chicago University Press, 2002.Heidegger, Martin. Contributions to Philosophy (From Enowning), translated by Parviz Emad and Kenneth Maly, Bloomington: Indiana University Press, 1999. Heidegger, Martin. Introduction to Metaphysics, translated by Ralph Mannheim, Yale University Press, 1959.Heidegger, Martin. Phenomenological Interpretation of Aristotle, translated by Richard Rojcewicz, Bloomington: Indiana University Press, 2001.Heidegger, Martin. Ontology-The Hermeneutics of Facticity, translated by John van Buren, Bloomington: Indiana University Press, 1999.Heidegger, Martin. Nietzsche, four volumes, (ed.) David Farrell Krell, New York: Harper Collins, 1982.Heidegger, Martin. Zollikon Seminars, translated by Fanz Mayr and Richard Askay, Illinois: Northwestern University Press, 2001.Heidegger, Martin. History of the Concept of Time, translated by Theodor Kisiel, Bloomington: Indiana University Press, 1985.Heidegger, Martin. “…Poetically, Man Dwells…”, in Martin Heidegger’s Philosophical and Political Writings, (ed.)


Manfred Stassen, New York: Continuum, 2003.Heidegger, Martin. Four Seminars, translated by Andrew Mitchell and Francois Raffoul, Bloomington: Indiana University Press, 2003.Heidegger, Martin. What is called thinking? translated by J. Glenn, New York: Harper & Row Publisher, 1968.Heidegger, Martin. “Nietzsche’s Word: God is Dead”, in Off the Beaten Track, translated by Julian Young and Kenneth Haynes, Cambridge: Cambridge University Press, 2002. Heidegger, Martin. The Essence of Truth: On Plato’s Cave Allegory and Theaetetus, translated Ted Sadler, London: Continuum, 2002.Heidegger, Martin. The Essence of Human Freedom, translated by Ted Sadler, London: Continuum, 2002.Heidegger, Martin. Introduction to Phenomenological Research, translated by Daniel O. Dahlstrom, Bloomington: Indiana University Press, 2005.Heidegger, Martin. Mindfulness, translated by Parviz Emad and Thomas Kalary, London: Continuum, 2006.Hume, David. A Treatise of Human Nature, second edition, Oxford: At the Clarendon Press, 1985.Huntington, Patricia. Ecstatic Subjects,


Utopia, and Recognition: Kristeva, Heidegger, Irigaray, Albany: State University of New York Press, 1998.Husserl, Edmund. Ideas: General Introduction to Pure Phenomenology, translated by W. R. Boyce Gibson, London: George Allen and Unwin, 1931. Husserl, Edmund. The Shorter Logical Investigations, translated by J.N. Findlay, London: Routledge, 2001.Kamal, Muhammad. Mulla Sadra’s Transcendent Philosophy, London: Ashgate Publisher, 2006.Kant, Immanuel. Critique of Pure Reason, translated by F, Max Muller, New York: The Anchor Books, 1966.Kaufman, Walter. Existentialism from Dostoevsky to Sartre, New York: New American Library, 1975.Kaufman, Walter. Nietzsche: Philosopher, Psychologist, Antichrist, Princeton: Princeton University Press, 1974.Kenny Anthony. Descartes: A Study of His Philosophy, New York: random House, 1968.Kisiel, Theodore. The Genesis of Heidegger’s Being and Time, Los Angeles: University of California Press, 1995.Kisiel, Theodore. Heidegger’s Way of Thought, London: Continuum, 2002.Kockelmans, Joseph J. On the Truth of Being: Reflections on Heidegger’s Later Philosophy, Bloomington: Indiana University Press, 1984.


Ludz, Ursula (ed.). Letters 1925-1975: Hannah Ardent and Martin Heidegger, New York: Harcourt Inc., 2004.Lowith, Karl. Martin Heidegger and European Nihilism, translated by Gary Steriner, New York: Columbia University Press, 1995.Marcuse, Herbert. “Contributions to a Phenomenology of Historical Materialism”, in Telos, No.4, (Fall 1969).Marcuse, Herbert. One Dimensional Man, London: Routledge & Kegan Paul, 1964.Meszaros, Istvan. The Work of Sartre: Search for Freedom, Vol.1, London: The Harvester Press, 1979.Moran, Dermot. Introduction to Phenomenology, London: Routledge, 2000.Mulhall, Stephen. Heidegger and Being and Time, London: Routledge, 1997.Mure, G. R. G. Aristotle, Westport, Conn: Greenwood Press, 1975.Nietzsche, Friedrich. Thus Spake Zarathustra, translated by Thomas Common, London: Wordworth Classics, 1997.Nietzsche, Friedrich. The Will to Power, translated by Walter Kaufmann, New York: Vintage Books, 1968.Okrent, Mark. Heidegger’s Pragmatism. Understanding, Being, and the Critique of Metaphysics. Cornell University Press, 1988.Ollman, Bertell. Alienation: Marx’s Conception of Man in Capitalist Society,


Cambridge University Press, 1971.Partenie Catalin and Rockmore Tom. Heidegger and Plato: Toward Dialogue, Illinois: Northwestern University Press, 2005.Philipse, Herman. Heidegger's philosophy of Being: A Critical Interpretation, Princeton: Princeton University Press, 1998.Randall, John Herman. Aristotle, New York: Columbia University Press, 1960.Richardson, John. Existential Epistemology: A Heideggerian Critique of the Cartesian Project, Oxford: Clarendon Press, 1991.Richardson, William J. Heidegger: Through Phenomenology to Thought. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1963. Ross, W.D. Aristotle, London: Methuen & Co., 1937.Safranski, Rudiger. Martin Heidegger between Good and Evil, translated by Ewald Osers, Massachusetts: Harvard University Press, 1999.Sallis, John. “Interpreting Truth”, in Heidegger toward the Turn, (ed.) James Risser, New York: State University of New York Press, 1999.Sartre, Jean-Paul Being and Nothingness, translated by Hazel E, Barnes, London: Routledge, 1996.Sluga, Hans D. Heidegger's Crisis: Philosophy and Politics in Nazi Germany,‌ Cambridge: Harvard University Press, 1993.


Steiner, George. Martin Heidegger, with a new introduction, Chicago: Chicago University Press, 1989. Stenzel, Julius. Plato's Method of Dialectic, translated and edited by D. J. Allan, New York: Arno Press, 1973.Thomson, Iain D. Heidegger on Ontotheology, Cambridge: Cambridge University Press, 2005.Taylor, Charles. Hegel, Cambridge: Cambridge University Press, 1975.Van Gogh, Vincent. The Complete Letters of Vincent van Gogh, Vol.1, New York: Graphic Society, 1959. Victor, Farías. Heidegger and Nazism, edited with a foreword by Joseph Margolis and Tom Rockmore, translated by Paul Burrell, Philadelphia: Temple University Press, 1989.Wiegand, Petzet, Heinrich. Encounters and Dialogues with Martin Heidegger, 1929-1976, translated by Parvis Emad and Kenneth Maly, Chicago: University of Chicago Press, 1993.Wolin, Richard. Heidegger’s Children, Princeton: Princeton University Press, 2001.Young, Julian. Heidegger’s Later Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, 2002.Young, Julian. Heidegger, philosophy, Nazism, Cambridge: Cambridge University Press, 1997.Zimmerman, Michael E. Heidegger’s Confrontation with Modernity: Technology,


Politics, Art, Bloomington: Indiana University Press, 1990.


کسدنئی


هایدیگهر · web viewد. محه مه د که مال heidegger and the philosophical revolt...

Documents