PMO6

การศกษาอทกธรณเคมเพอจ าแนกระบบการไหลของน าบาดาล ในพนทอ าเภอหนองหญาไซ อ าเภอดอนเจดย และอ าเภอสามชก จงหวดสพรรณบร

The Hydrogeochemical Studies for Classifying Groundwater Flow Systems in Nong Ya Sai, Don Chedi and Sam Chuk Districts, Suphan Buri Province

ปราณ รกษาบญ (Pranee Raksaboon)* ดร. รงเรอง เลศศรวรกล (Dr.Rungruang Lertsirivorakul)**

บทคดยอ พนทศกษาครอบคลมอ าเภอหนองหญาไซ อ าเภอดอนเจดย และอ าเภอสามชก จงหวดสพรรณบร อยในแองเจาพระยาตอนลางซงเปนแองน าบาดาลขนาดใหญและส าคญทสดในประเทศ มลกษณะการสะสมตะกอนยคควอเทอรนาร ภายใตสภาวะแวดลอมทางน าพาและสภาพแวดลอมชายฝง ลกษณะธรณสณฐานวทยาเปนตะกอนรปพดและตะพกล าน า ประกอบดวย การวางตวสลบกนของชนดนเหนยว ทรายแปง ทรายและกรวด จากขอมลหลมเจาะ บอน าบาดาล ขอมลส ารวจธรณฟสกส และขอมลหยงธรณหลมเจาะ สามารถน ามาสรางแบบจ าลองอทกธรณวทยาเชงมโนทศน เพอแสดงล าดบหนวยหนอทกธรณวทยาและทศทางการไหลของน าบาดาลโดยน าจะไหลจากพนทรบน าดานทศตะวนตกและไหลออกดานทศตะวนออก ชนหนใหน าเปนตะกอนรวนกรวดทราย สามารถแบงออกไดเปน 5 ชน (ความลกตงแต 20 ถงมากกวา 250 เมตร) มชนดนเหนยวเปนหนกนน า จากขอมลทางอทกธรณเคมสามารถจ าแนกชดลกษณหรอชนดของน าบาดาลตามชนหนใหน า โดยสวนใหญเปนน าจดชนด Ca-Na-HCO3 และ Ca-HCO3 บอน าบาดาลในระดบลกตงแตชนหนใหน าชนท 2 ลงไปจะเปนน ากรอย ชนด Na-Ca-HCO3-Cl และ Ca-Mg-NO3 ชดลกษณอทกธรณเคมทพบในน าบาดาลสามารถระบทศทางการไหลของน าบาดาลในระดบภมภาคได แตจากการศกษาชดลกษณอทกธรณเคมของชนหนใหน าทง 5 ชนมความใกลเคยงกนมาก บงบอกไดวาน าบาดาลมแหลงทมาเดยวกน

ABSTRACT The study area covers Nong Ya Sai, Don Chedi and Sam Chuk Districts, Suphan Buri Province. The area is a part of the Lower Chao Phraya Basin which is one the large and important groundwater basin in Thailand. The sediments deposited in the Quaternary period under fluvial condition and sea shore environment. Geomorphology of the areas is classified as alluvial fan and terrace deposits. The deposition sequence was started with gravel and fining upward to become sand, sand and clay and clay layer interbedded. Data from bore holes lithological logs and geophysical survey interpretations were employed to establish the hydrogeological conceptual model, by classifying hydrostratigraphic units and groundwater flow directions. Generally recharge area is located in the west of the area, whereas the groundwater discharges into the east and southeast. The unconsolidated aquifer can be divided into 5 layers (depth from 20 m. to more than 250 m. below the ground surface). The Hydrogeochemistry data can be used for classifying hydrogeolchemical facies or water types. Most of groundwater samples show the water type as Ca-Na-HCO3 and Ca-HCO3. For the deeper aquifers, the groundwater become brackish showing water types as Na-Ca-HCO3-Cl and Ca-Mg-NO3. The hydrogeochemical facies can be used to identify the regional groundwater flow. However, the results of this study showing the hydrogeochemical facies are very similar indicated that the recharge of groundwater in the basin may come from the same source. ค าส าคญ: แบบจ าลองอทกธรณเชงมโนทศน อทกธรณเคม ระบบการไหลของน าบาดาลหนองหญาไซ Keywords: Hydrogeological conceptual model, Hydrogeochemistry, Groundwater flow Nong Ya Sai

* นกศกษา หลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยธรณ คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยขอนแกน ** รองศาสตราจารย ภาควชาเทคโนโลยธรณ คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยขอนแกน

123

PMO6-2

บทน า ปญหาความแหงแลงและภยธรรมชาตทเกดขนในปจจบนทวความรนแรงมากขน น าบาดาลจงถกพฒนาขนมาใชอยางกวางขวางทงเพอการอปโภค-บรโภค อตสาหกรรม และเพอการเกษตรกรรม ทงในชนหนใหน าจากตะกอนหนรวนและรอยแตกหนแขง แหลงน าบาดาลในพนทศกษาจดเปนแหลงน าทมความส าคญ เพราะสามารถพฒนาขนมาใชในอตราใหน ามาก โดยเฉพาะเพอการเกษตรกรรมมการสบน าบาดาลขนมาใชเปนจ านวนมาก จากขอมลบอสงเกตการณในพนทศกษาพบวาระดบน าบาดาลลดลงอยางตอเนอง ซงอาจสงผลใหปรมาณน าบาดาลลดลงและคณภาพน าบาดาลเปลยนแปลงไปเพราะในธรรมชาตเมอน าบาดาลเคลอนทผานชนหนใหน าจะละลายแรธาตตาง ๆ และเกดปฏกรยาทางเคม ท าใหคณภาพน าบาดาลเปลยนแปลงตามระยะทางและเวลาตามเสนทางการไหล การเปลยนแปลงทางอทกธรณเคมจงน ามาใชจ าแนกระบบการไหลของน าบาดาลได โดยแบงเปนเขต เรยกวา ชดลกษณอทกธรณเคม (Toth, 1963) ดงนน คณภาพของน าบาดาลขนอยกบการเคลอนทของแรธาตตาง ๆ และคณสมบตของชนหนใหน า ซงสามารถบงบอกการเกด การเคลอนทของน าบาดาลได การศกษาอทกธรณเคมของชนหนใหน าครงน จะท าการวเคราะหและแปลความหมายถงคณลกษณะทางอทกเคมของชนหนใหน า เพอประเมนความเหมาะสมในการใชน าบาดาลในกจกรรมตาง ๆ

วตถประสงคการวจย

เพอศกษาอทกธรณวทยา การจ าแนกชนหนใหน า การแผขยายของชนหนใหน าและระบบการไหลของ น าบาดาล โดยน าขอมลผลการวเคราะหคณภาพทางเคมของน าบาดาลในพนทศกษา มาท าการวเคราะห และแปลความหมาย ชดลกษณทางอทกธรณเคมของชนหนใหน าแตละชน เพอจ าแนกระบบการไหลของน าบาดาลและจดท าแบบจ าลองอทกธรณวทยาเชงมโนทศน วธการวจย

1. พนทศกษาวจย พนทศกษาจ าแนกตามขอบเขตการปกครองครอบคลมพนทอ าเภอหนองหญาไซ อ าเภอดอนเจดย และ

อ าเภอสามชก จงหวดสพรรณบร มพนท 1,051 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 656,875 ไร และพนทใกลเคยง ต งอยระหวางพกด UTM WGS 84 โซน 47P ระหวาง 1596573 ถง 1657700 เหนอ และระหวาง 547135 ถง 636466 ตะวนออก ลกษณะภมประเทศสวนใหญเปนทราบลมและลกคลนลอนลาดทถกกดเซาะโดยทางน า พนททางดานทศตะวนตกตลอดแนวตงแตทศเหนอจรดใตเปนทราบสง บรเวณต าสดอยทางดานทศตะวนออก ความสงจากระดบน าทะเลปานกลางเฉลยระหวาง 3-700 เมตร (กรมทรพยากรธรณ, 2557) (ภาพท 1)

2. การรวบรวมขอมล 2.1 อตนยมวทยาและอทกวทยา

สภาพภมอากาศของจงหวดสพรรณบรไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอพดผานชวงเดอนตลาคมถงกมภาพนธ และลมมรสมตะวนออกเฉยงใตพดผานในเดอนพฤษภาคมถงกลางเดอนตลาคม ท าใหเกด 3 ฤดกาล คอ ฤดฝน (กลางเดอนพฤษภาคม – กลางเดอนตลาคม) ฤดหนาว (เดอนตลาคม – กลางเดอนกมภาพนธ) และฤดรอน (กลางเดอนกมภาพนธ – เดอนเมษายน)

124

PMO6-3

ขอมลทางสถตของกรมอตนยมวทยาโดยสถานตรวจวดอากาศจงหวดสพรรณบร ตรวจวดภมอากาศยอนหลงในคาบ 30 ป ( พ.ศ. 2526 - พ.ศ. 2556) วเคราะหคาตาง ๆ ทางสถตพบวา ปรมาณน าฝนเฉลยท งพนทประมาณ 995.4 มลลเมตรตอป โดยเดอนกนยายนมปรมาณฝนตกมากทสด 230.9 มลลเมตร เดอนมกราคมมปรมาณฝนตกนอยทสด 3.7 มลลเมตร อณหภมโดยเฉลยตลอดทงป 28.1 องศาเซลเซยส เดอนเมษายนมอณหภมเฉลยสงสด 30.5 องศาเซลเซยส และเดอนธนวาคมมอณหภมเฉลยต าสด 25.2 องศาเซลเซยส มคาศกยการคายระเหยน าของพช (ETo) ต าสด 125.6 มลลเมตรในเดอนมกราคม และสงสด 186.9 มลลเมตรในเดอนเมษายน (กรมอตนยมวทยา, 2560) (ภาพท 2)

ขอมลอทกวทยาพนทศกษา มแมน าสายส าคญไหลผานจากเหนอสดถงใตสด ไดแก แมน าทาจน ซงไหลผานอ าเภอสามชก และมแมน า ล าคลอง หนอง บง กระจายอยทวไป

ภาพท 1 ทตงและลกษณะภมประเทศ

2.2 ธรณสณฐานวทยาและลกษณะทางธรณวทยา พนทศกษาอยในทราบลมภาคกลาง ซงเปนแหลงสะสมตะกอนยคควอเทอรนารภายใตสภาพแวดลอมทางน าพา

และชายฝง ธรณสณฐานวทยาพบทราบดานตะวนตกเปนเนนตะกอนรปพดและตะพกล าน า บรเวณขางเคยงพนทศกษา ประกอบดวย พนทภเขาและเนนตะพกล าน าในทศตะวนตก สวนตอนกลางและทศตะวนออกเปนเนนตะกอนรปพดและทราบน าทวมถง

ลกษณะทางธรณวทยาของพนทสวนใหญ เปนตะกอนรวนยคควอเทอรนาร ไดแก ตะกอนเศษหนเชงเขา ตะกอนตะพกลมน า (Qc) ตะกอนน าพา ตะกอนสะสมตวรปพดดนดอนสามเหลยม (Qfa) และตะกอนทราบน าทวมถง (Qff) ลกษณะตะกอนประกอบดวย กรวด ทราย ทรายแปง และดนเหนยว และ รอยละ 20 ของพนทเปนหนแขง ไดแก หนออน หนโดโลไมต หนควอตซ-ไมกา-ชสต หนปน หนดนดาน หนทราย หนทรายแปง และหนแกรนต เปนตน (กรมทรพยากรธรณ, 2557) ลกษณะทางกายภาพของชนดนชนหนทแตกตางกน จะสงผลตอคณภาพน าบาดาล

125

PMO6-4

ภาพท 2 ปรมาณน าฝน คาศกยการคายระเหยน า และอณหภมของพนทศกษา ในคาบเฉลย 30 ป (พ.ศ. 2526-2556) (กรมอตนยมวทยา, 2560)

126

PMO6-5

ภาพท 3 ธรณวทยาพนทศกษา (กรมทรพยากรธรณ, 2557) 2.3 ลกษณะอทกธรณวทยา

การศกษาสภาพอทกธรณวทยา ไดจากการวเคราะหและแปลความหมาย ขอมลบอน าบาดาล ความลก ชนหนใหน า และระดบน าปกต จดท าแผนทอทกธรณวทยาและภาคตดขวางทางอทกธรณวทยา ตรวจสอบภาคสนามเบองตน จ าแนกชนหนใหน า การวางตว การแผขยายและความหนาของชนหนใหน า ชนหนใหน าบรเวณพนทศกษาเปนชนตะกอนรวน ประกอบดวย ตะกอนน าพา และตะกอนตะพกลมน า ไดแก กรวด ทราย ทรายแปงและดนเหนยว ซงน าบาดาลจะสะสมตวอยในชองวางของกรวดทราย จากขอมลบอสงเกตการณ และบอน าบาดาลของกรมทรพยากรน าบาดาล สามารถจ าแนกชนหนใหน าจากความลกได 5 ชนหนใหน า และจากการตดตามการเปลยนแปลงของระดบน าบาดาลในชนหนใหน าตะกอนรวน ของบอสงเกตการณน าบาดาลในพนทจ านวน 22 บอ พบวาระดบน าบาดาลมการเปลยนแปลงเพมขน – ลดลง ตามฤดกาล การใชน าบาดาลในชวงทมและไมมฝนตก ชวงฤดแลง ทยาวนาน ป พ.ศ. 2558 มการสบน าบาดาลขนมาใชมากกวาปกตในทกชนหนใหน า และแนวโนมการเปลยนแปลงระดบน าบาดาลลดลงอยางตอเนอง ตงแตป พ.ศ. 2552 – เดอนสงหาคม 2559 และระดบน าบาดาลมแนวโนมคงทตงแตเดอนกนยายน 2559 – เดอนกมภาพนธ 2560 (ตารางท 1, ภาพท 4 และภาพท 5)

ตารางท 1 ขอมลบอสงเกตการณน าบาดาลในพนทศกษา

ล ำดบ สถำน UTM_E UTM_N สถำนท ต ำบล อ ำเภอ จงหวด ควำมลก

เจำะ

(เมตร)

ระดบน ำปกต

หลงเจำะเสรจ

(เมตร)

ปรมำณน ำ

(ลบม./ชม.)

ระยะทอกรอง

(เมตร)

ชนหนใหน ำ

(Aquifer)

1 CWE10/3 621764 1644237 วดดงพกล ยางนอน เดมบางนางบวช สพรรณบร 18.00 4.07 6.00 12-15 12 CWE14/2 620509 1629864 วดล าพระยา สามชก สามชก สพรรณบร 31.00 3.36 15.00 24-27.5 13 CWE17/3 621113 1608441 วดเทพสทธาวาส มดแดง ศรประจนต สพรรณบร 36.00 3.33 7.20 28-34 14 CWE110/2 599027 1644254 วดขวางเวฬวน บอกร เดมบางนางบวช สพรรณบร 42.00 5.00 4.00 29-37 15 CWE119/2 598504 1633276 ส านกสงฆสามยอดพทธาราม หนองหญาไซ หนองหญาไซ สพรรณบร 45.00 11.00 3.00 32-40 16 CWE118/1 587338 1631336 วดกองเงนเชตวน ทพหลวง หนองหญาไซ สพรรณบร 58.00 15.00 5.00 34-42 17 CWE10/2 621764 1644237 วดดงพกล ยางนอน เดมบางนางบวช สพรรณบร 54.00 4.07 4.00 45-51 18 CWE109/3 629450 1637534 วดปากดงทาศาล เขาดน เดมบางนางบวช สพรรณบร 67.00 6.00 15.00 50-62 19 CWE17/2 621113 1608441 วดเทพสทธาวาส มดแดง ศรประจนต สพรรณบร 109.00 22.00 7.20 100-106 2

10 CWE13/3 612148 1631801 วดหนองผกนาก หนองผกนาก สามชก สพรรณบร 73.00 3.50 7.20 64-70 211 CWE119/1 598441 1633260 ส านกสงฆสามยอดพทธาราม หนองหญาไซ หนองหญาไซ สพรรณบร 74.00 14.91 5.00 66-68 212 CWE110/1 599006 1644254 วดขวางเวฬวน บอกร เดมบางนางบวช สพรรณบร 92.00 4.48 8.00 78-86 213 CWE10/1 621764 1644237 วดดงพกล ยางนอน เดมบางนางบวช สพรรณบร 102.00 5.30 2.00 84-90 214 CWE109/2 629450 1637535 วดปากดงทาศาล เขาดน เดมบางนางบวช สพรรณบร 111.00 7.55 10.00 98-106 215 CWE106/2 602739 1617409 วดนเรศสวรรณธาราม ดอนเจดย ดอนเจดย สพรรณบร 140.00 19.08 4.00 124-136 316 CWE109/1 629476 1637520 วดปากดงทาศาล เขาดน เดมบางนางบวช สพรรณบร 154.00 18.00 10.00 130-138 317 CWE14/1 620509 1629864 วดล าพระยา สามชก สามชก สพรรณบร 250.00 18.85 6.00 144-150 318 CWE13/1 612148 1631801 วดหนองผกนาก หนองผกนาก สามชก สพรรณบร 156.00 6.81 3.60 147-153 319 CWE17/1 621113 1608441 วดเทพสทธาวาส มดแดง ศรประจนต สพรรณบร 159.00 35.00 0.05 150-156 320 CWE116/2 625993 1621237 วดสามจน ดอนปร ศรประจนต สพรรณบร 167.00 10.43 10.00 154-162 321 CWE106/1 602732 1617410 วดนเรศสวรรณธาราม ดอนเจดย ดอนเจดย สพรรณบร 302.00 14.53 8.00 238-256 422 CWE116/1 625978 1621227 วดสามจน ดอนปร ศรประจนต สพรรณบร 300.00 9.00 5.00 258-270 5

3. การส ารวจและเกบขอมลภาคสนาม

3.1 การส ารวจธรณฟสกส โดยวดคาความตานทานไฟฟาจ าเพาะ (Resistivity survey) เลอกใชเครอง IRIS รน SYSCAL R-1 Plus และการหยงธรณฟสกสหลมเจาะ (Geophysical well logging) เลอกใชยหอ GeoVista รน GV500 และ STRATALOG และรวบรวมขอมลผลการส ารวจทมอยในพนทเพอใชในการจ าแนกชนหนใหน า

127

PMO6-6

3.2 การเกบตวอยางน าบาดาล การเกบตวอยางน าจะมการวางแผนการเกบทแนนอน ตวอยางทเกบ บนทกรายละเอยดผเกบ การใช

เครองมอทไดมาตรฐาน ภาชนะทบรรจตวอยางส าหรบวเคราะหแตละพารามเตอร โดยปดฉลากทมขอมลรายละเอยด เชน สถานทเกบตวอยาง วนทเกบ หนวยงาน วธการเกบรกษาคณภาพกอนสงใหหองปฏบตการ ปรมาตรของตวอยางน าทเกบขนาด 1 ลตร และ 240 มลลลตร โดยขอมลบอสงเกตการณ จ านวน 22 บอ ไดจากส านกอนรกษและฟนฟทรพยากรน าบาดาล และรวบรวมขอมลบอน าบาดาลในพนทศกษาทมผลวเคราะหคณภาพน า (กรมทรพยากรน าบาดาล, 2560)

ภาพท 4 ระดบน าบาดาลของบอสงเกตการณจ าแนกตามชนหนใหน า (กรมทรพยากรน าบาดล, 2560)

128

PMO6-7

ภาพท 5 แผนทแสดงต าแหนงบอน าบาดาล (กรมทรพยากรน าบาดาล, 2560)

4. ขนตอนการวเคราะหขอมล การศกษาดานธรณวทยาและอทกธรณวทยา ประกอบดวย การรวบรวมขอมลต าแหนงบอน าบาดาล การ

เกบตวอยางน า วเคราะหคณภาพน าทางกายภาพ เคม การสรางแบบจ าลองอทกธรณวทยาเชงมโนทศน 4.1 การจดท าแผนทและรปตดขวางอทกธรณวทยา การจดท าแผนทและรปตดขวางทางอทกธรณวทยา จากขอมลแผนทภมประเทศ แผนทธรณวทยา

ขอมลอทกวทยา ผลการแปลความหมายการส ารวจธรณฟสกสดวยการวดคาไฟฟาแบบหยงลก (Vertical Electric Sounding, VES) และขอมลการหยงธรณหลมเจาะ ขอมลบอน าบาดาล และระดบน าบาดาล โดยน ามาวเคราะหส าหรบจ าแนกชนหนใหน า เพอใหทราบถงลกษณะชนดดน หน การวางตว การแผขยายและความหนาของชนหนใหน าทกชน รวมทงคณภาพน าทไดจากขอมลบอน าบาดาลของกรมทรพยากรน าบาดาล ซงท าการวเคราะหคณภาพป พ.ศ. 2558-2559 ผลสดทายจะจดท าเปนแผนทอทกธรณวทยา พรอมกบจดท ารปตดขวางอทกธรณวทยาเพอแสดงชนหนใหน าในแนวดง

4.2 การศกษาคณภาพน าบาดาล (Groundwater quality) 4.2.1 คณภาพน าบาดาลทวไป คณสมบตทางเคมของน าบาดาลโดยทวไปจะมการเปลยนแปลงตามการไหลของน าบาดาล เรมตงแตการเตมเขาสระบบน าบาดาลหรอชนหนใหน าของน าฝนตามธรรมชาต การไหลของน าบาดาลผานชนหนใหน า ตาง ๆ น าจะละลายเอาแรสวนประกอบของชนหนใหน าเหลานนไปดวย และปรมาณสารทละลายอยจะเพมปรมาณมากขนตามทศทางการไหลของน าจากการละลายของแรในชนหนใหน า (Freeze and Cherry, 1979) และจะมการววฒนาการของไอออนหลกเกดขนในขณะมการเคลอนทของน าบาดาล (Toth, 1993) เมออายและระยะทางการไหลของน าเพมมากขน ไอออนลบ (Anions) กจะมการเปลยนแปลงคณสมบตทางเคม โดยเรมจากน าฝนทละลายกาซคารบอนไดออกไซด

129

PMO6-8

ในอากาศและกลายสภาพเปนกรดออน ๆ ในลกษณะของ ไอออนหลกกลมไบคารบอเนต (HCO-3- Dominant Type) เมอ

ตกลงถงผวดนจะละลายเกลอซลเฟตในอนทรยและอนนทรยสารกลายสภาพเปน ไบคารบอเนต-ซลเฟต (HCO3- - SO4

2-) หรอ อออนหลกกลมซลเฟต SO4

2- Dominant Type) เมอน าไหลซมลกลงไปในชนหนเกลอหรอชนหนใหน าตกคางกจะมการววฒนาการไปเปน ซลเฟต-คลอไรด (SO4

2-, Cl-) หรอคลอไรด-ซลเฟต (Cl-, SO42-) หรอคลอไรด (Cl-) (ภาพท 7)

ภาพท 6 การเปลยนแปลงคณภาพน าบาดาลเมอความลกเปลยนไป (ดดแปลงจาก David G. Pyne, 1995) การวเคราะหคณสมบตทางเคมของน าบาดาลทงหมด 15 พารามเตอร ไดแก ความเปนกรด-ดาง (pH)

คาการน าไฟฟา เหลก โซเดยม แมกนเซยม โพแทสเซยม แคลเซยม คลอไรด ไบคารบอเนต ไนเตรท ซลเฟต ความกระดางทงหมด และปรมาณสารทงหมดทละลายได (TDS)

4.2.2 คณภาพน าบาดาลเพอการเกษตรกรรม ค านวณหาอตราสวนของการดดซบอนมลโซเดยม (Sodium Adsorption Ration, SAR)

คา SAR เปนคาทใชจ าแนกน าท มอนมลโซเดยมในระดบตาง ๆ ทพชสามารถทนได ซงผลกระทบของโซเดยมจะท าใหธาตสารอาหารของพชเปลยนแปลงไป และโครงสรางของดนเปลยนดวยการจ าแนกคา SAR ทวดจากน าทสกดจากดน สามารถแบงไดดงตารางท 2 และผลกระทบของโซเดยมทมตอพช คา SAR สามารถค านวณไดจากสมการ (1)

Na

SARCa Mg

2

หนวยเปน meq/l สมการ .....................(1)

ตารางท 2 เกณฑพจารณาคณภาพน าทเหมาะสมส าหรบการเกษตร ความเหมาะสม Cl

(meq/L) EC

(µS/cm ท 25°C) SAR Na

(%) ระดบปรมาณ โซเดยม

pH

เหมาะสมมากทสด - ≤250 - ≤20 - คาทเหมาะสม ตอการ

เหมาะสมมาก - > 250-750 0-10 >20-40 ต า เหมาะสมปานกลาง ≤4 >750-2000 10-18 >40-60 ปานกลาง

130

PMO6-9

ไมเหมาะสม >4-10 2000-3000 18-26 >60-80 สง เพาะปลก5.5-7.5 ไมควรน ามาใช >10 >3000 >26 >80 สงมาก

ทมา : ดดแปลงจาก ทวศกด (2546)

4.2.3 วธการวเคราะห การวเคราะหคณภาพน าจะเปนไปตามวธการมาตรฐานส าหรบการวเคราะหคณสมบตทางเคมน าของกรมทรพยากรน าบาดาล และวเคราะห คณภาพน าโดยใชโปรแกรมส าเรจรป AquaChem 4.0 (Waterloo hydrogeologic Inc, 2006) เพอจ าแนกชนดน าโดยคดเลอกบอทใชในการวเคราะหอทกเคมของชนหนใหน าแตละชน จ านวน 300 บอ ผลการวจย การจ าแนกชนหนใหน า

ชนหนใหน าในตะกอนรวน แบงไดเปน 5 ชน และชนหนใหน าในหนแขง 1 ชน ดงน 1) ชนหนใหน าตะกอนน าพา (Alluvial Aquifer, Qfd) เปนชนหนใหน าทประกอบขนดวยตะกอนทตกทบถม

กนในทราบน าทวมถงหรอทราบน าหลากของแมน าทาจน ความลกถงชนหนใหน าประมาณ 20-60 เมตร 2) ชนหนใหน าตะกอนน าพารปพดยคเกา (Old Alluvial Fan Aquifer, Qf1) เปนชนหนใหน าทวางตวรองรบ

อยใตชนหนใหน าตะกอนน าพารปพดยคใหม ความลกถงชนหนใหน าประมาณ 10-50 เมตร (ชนหนใหน าพระประแดง) 3) ชนหนใหน าตะกอนตะพกระดบต า (Low Terrace Aquifer, Qlt2) วางตวอยใตชนหนใหน าตะกอนน าพา

(Qfd) ความลกถงชนหนใหน าประมาณ 60-120 เมตร เปนชนหนใหน าทมอายเทยบล าดบกบชนหนใหน าพระประแดง 4) ชนหนใหน าตะกอนตะพกระดบกลาง (Middle Terrace Aquifer, Qlt1) วางตวรองรบอยใตชนหนใหน า

ตะกอนน าพา ความลกถงชนหนใหน าประมาณ 130-150 เมตร มอายเทยบล าดบกบชนหนใหน านครหลวง 5) ชนหนใหน าตะกอนตะพกระดบสง (High Terrace Aquifer, Qht) เปนชนหนใหน าทวางตวอยใต ชนหนให

น าตะกอนตะพกระดบต า (Qlt2) ปรากฏอยทางดานทศตะวนตกของพนทศกษา ความลกถงชนน ามากกวา 150 เมตร สามารถเทยบล าดบไดกบชนหนใหน านนทบร

6) ชนหนใหน าในหนแขง

ทศทางการไหลของน าบาดาล ไดจดท าแผนทระดบความสงของระดบน าบาดาลในพนทศกษา และแสดงทศทางการไหลของน าบาดาล พบวาทศทางการไหลของน าบาดาลโดยทวไปจะไหลจากขอบแองทางดานตะวนตกไปทางตะวนออกสวนหนง อกสวนหนงไหลจากดานทศเหนอไปสดานทศใต

คณภาพน าบาดาล จากผลวเคราะหคณภาพน าบาดาล พบวา มคาความเปนกรด-ดาง ต งแต 1.62 ถง 9.92 และคาการน าไฟฟา

ตงแต 22 ถง 2,069 ไมโครซเมนตตอเซนตเมตร ชดลกษณของน าบาดาล สามารถแบงประเภทของน า ดงตารางท 3, 4

131

PMO6-10

ตารางท 3 ผลการวเคราะหคณภาพน าบาดาลของบอสงเกตการณ

pH EC (µS) Ca Mg Na K Fe Mn SO4 Cl CO3 HCO3 NO3

ควำม

กระดำง

ทงหมด

TDS

1 CWE10/2 วดดงพกล 1 Ca-Mg-Na-HCO3 6.62 313.0 26 9 15 2.3 20 1.1 2 5.6 0 159 1.7 100 1702 CWE10/3 วดดงพกล 1 Ca-Na-Mg-HCO3-SO4 6.38 680.0 45 14 41 4 34 3.4 84 36 0 146 5.1 170 3463 CWE110/2 วดขวางเวฬวน 1 Ca-Na-Cl-HCO3 6.67 2069.0 180 22 130 4.6 0.9 0 84 270 0 280 190 540 11104 CWE119/2 ส านกสงฆสามยอดพทธาราม 1 Ca-Na-HCO3 6.60 386.00 110 15 48 6.8 2.2 1.2 2 33 0 486 14 330 5005 CWE14/2 วดล าพระยา 1 Ca-Na-Mg-HCO3 6.63 421.0 28 7.9 23 2.1 17 1.6 2 15 0 171 <0.9 100 1926 CWE17/3 วดเทพสธาวาส 1 Na-Cl-HCO3-CO3 7.13 455.0 1 3.3 140 2.7 0.1 0 2 99 54 128 1.1 16 4807 DF129 บานหนองใหญ 1 Na-Mg-Ca-HCO3 7.57 726.0 22 20 45 5.8 0 0 6 6.8 0 305 <0.9 140 3688 DF9 วดศรทองค าวนาราม 1 Na-HCO3 7.52 1112.0 12 9.2 240 1.3 7.5 0.1 25 72 0 633 <0.9 68 7679 MN311 บานหวยน าจนทร 1 Na-Ca-HCO3 1.62 22.0 25 7.5 38 6.7 0.1 0 16 11 0 183 4..5 94 226

10 MN317 โรงเรยนวดบานโคกหมอ 1 Na-HCO3 7.53 1286.0 44 14 240 2.5 3.1 0.1 10 32 27 706 <0.9 170 74811 CWE10/1 วดดงพกล 2 Na-Ca-HCO3-Cl 6.29 422.0 23 7.2 34 3.4 570 2 10 25 0 147 14 88 21612 CWE109/3 วดปากดงทาศาล 2 Ca-Mg-HCO3 6.73 451.0 49 14 20 2.7 0.1 0.3 14 14 0 227 1.5 180 25913 CWE110/1 วดขวางเวฬวน 2 Ca-Na-HCO3 7.09 713.0 69 12 32 5.4 0.4 0 3 40 0 292 11 220 35014 CWE13/3 วดหนองผกนาก 2 Ca-Na-Mg-HCO3 7.52 860.0 71 24 77 5.4 2.7 0.5 <1 8 0 532 <0.9 280 49315 SP1 วดศรทองค าวนาราม 2 Ca-Na-Mg-HCO3 7.25 231.0 55 11 33 4.2 0.1 0 9 20 0 266 7.5 180 31616 CWE106/2 วดนเรศสวรรณธาราม 3 Ca-Na-HCO3 6.97 621.0 56 8.2 43 8.6 0.3 0.1 <1 13 0 311 <0.9 170 33217 CWE109/2 วดปากดงทาศาล 3 Ca-Na-HCO3 6.81 282.0 23 3.6 25 2.6 0.2 0.1 5 16 0 129 3 7 16518 CWE116/2 วดสามจน 3 Ca-Na-HCO3 7.61 184.0 75 17 38 7 0 0.1 7 26 0 384 <0.9 260 40019 CWE14/1 วดล าพระยา 3 Ca-Na-HCO3 7.12 698.0 76 16 41 7.2 0 0.5 1 5.2 0 404 <0.9 260 38120 CWE17/1 วดเทพสธาวาส 3 Na-Ca-Mg-Cl-HCO3 9.92 372.0 42 22 110 6.8 2.9 0.4 17 240 0 119 1.1 190 62021 CWE106/1 วดนเรศสวรรณธาราม 4 Ca-Na-Mg-HCO3 6.95 689.0 51 19 38 9.6 0.9 0.1 1 4 0 386 <0.9 210 37622 CWE116/1 วดสามจน 5 Na-Ca-Mg-HCO3 7.48 313.0 27 13 37 5.4 0.2 0 1 27 0 201 2.5 120 240

คณลกษณะทำงเคม (มลลกรมตอลตร)คณลกษณะทำงกำยภำพ

ล ำดบ หมำยเลขบอชนหน

ใหน ำสถำนท ชนดของน ำบำดำล

ตารางท 4 ผลการจ าแนกประเภทของชนดน าบาดาล

ชนหนใหน า กลมน าหลก (ชนดน าบาดาล) รายละเอยด

ชนหน ใหน าท 1

แคลเซยม-ไบคารบอเนต (Ca-HCO3),แคลเซยม-โซเดยม-ไบคารบอเนต (Ca-Na-HCO3), โซเดยม- ไบคารบอเนต (Na-HCO3)

มกพบในน าบาดาลเกดใหมและมอายนอย มสภาพเปนกรดออน ๆ พบตามพนททมสภาพภมประเทศเปนทสงหรอพนทรบน าฝนโดยตรง สวนใหญคณภาพน าบาดาลเปนน าจด พบกลมน านบรเวณดานตะวนตกทเปนพนทเตมน า (Recharge area)

แคลเซยม-โซเดยม-ไบคารบอเนต-คลอไรด (Ca-Na-HCO3-Cl)

พบในน าบาดาลทมการเคลอนทมาไกลจากพนทเตมน า คณภาพน าจดเปนสวนใหญ พบกลมน านบรเวณพนทสญเสยน าทศตะวนออกเฉยงใตของพนทศกษา

ชนหน ใหน าท

2

แคลเซยม-โซเดยม-ไบคารบอเนต (Ca-Na-HCO3), แคลเซยม-โซเดยม-แมกนเซยม-ไบคารบอเนต (Ca-Na- Mg-HCO3), แมกนเซยม – ไนเตรท (Mg-NO3), แคลเซยม-โซเดยม-แมกนเซยม-ไบคารบอเนต-คลอไรด (Ca-Na-Mg-HCO3-Cl)

มกพบในน าบาดาลเกดใหมและมอายนอย มสภาพเปนกรดออน ๆ พบตามพนททมสภาพภมประเทศเปนทสง หรอพนทรบน าฝนโดยตรง คณภาพน าบาดาลเปนน าจดเปนสวนใหญ พบกลมน านในบรเวณดานตะวนตกทเปนพนทเตมน า

132

PMO6-11

ชนหน ใหน าท

3

แคลเซยม-โซเดยม-ไบคารบอเนต (Ca-Na-HCO3) และโซเดยม-แคลเซยม-แมกนเซยม-คลอไรด-ไบคารบอเนต (Na-Ca-Mg-Cl-HCO3)

น าบาดาลมอายนอยและมสภาพเปนกรดออนๆ พบกลมน านไมมากนก พบกลมน านบรเวณทราบตอนกลางคอนไปทางทศตะวนตกทเปนพนทเตมน า

ชนหน ใหน าท

4

แคลเซยม-ไบคารบอเนต (Ca- HCO3), แคลเซยม-ไนเตรต (Ca- NO3), แคลเซยม-โซเดยม-แมกนเซยม-ไบคารบอเนต (Ca-Na- Mg-HCO3),โซเดยม-ไบคารบอเนต – คลอไรด (Na-HCO3-Cl),

น าบาดาลมการเคลอนทมาเปนระยะทางไกล ๆ จากพนทเตมน า มกจะพาความเคมมาดวยหรอเปนน าตกคาง (Connate Water) ทมความเคม

ชนหนใหน าท

5

โซเดยม-แคลเซยม-แมกนเซยม-ไบคารบอเนต (Na-Ca-Mg-HCO3)

น าบาดาลมการเคลอนทมาเปนระยะทางไกล ๆ จากพนทเตมน า มกจะพาความเคมมาดวยหรอเปนน าตกคาง (Connate Water) ทมความเคม

หมายเหต วเคราะหจากขอมลบอน าบาดาล จ านวน 300 บอ

คณภาพน าบาดาลเพอการเกษตรกรรม การใชน าบาดาลเพอการเกษตรกรรมในพนทศกษาสวนใหญความลกชนหนใหน านอยกวา 100 เมตร แต

เนองจากปจจบนมการพฒนาน าบาดาลเพอใชในการเกษตรมากขน ท าใหระดบน าบาดาลลดลง สงผลใหบางพนทตองเจาะน าบาดาลในระดบความลกมากกวา 200 เมตร

ภาพท 7 แผนทแสดงอทกธรณเคมของชนหนใหน า

133

PMO6-12

แบบจ าลองอทกธรณวทยาเชงมโนทศน (Hydrogeological Conceptual Model)

ภาพท 8 แบบจ าลองอทกธรณวทยาเชงมโนทศนแสดงทศทางการไหลของชนหนใหน า ตามแนวภาพตดขวาง AA’

ภาพท 9 แบบจ าลองอทกธรณวทยาเชงมโนทศนแสดงทศทางการไหลของชนหนใหน า ตามแนวภาพตดขวาง BB’

จากการพลอตแผนภม สทฟ (stiff) โดยใชขอมลผลการวเคราะหเคมของน าบาดาลในพนทศกษา โดยจ าแนกออกตามชนหนใหน า และตามแนวภาพตดขวางทางอทกธรณวทยาทคดมาเปนตวแทนจ านวน 2 แนว มาท าการศกษาครงน เราจะเหนไดวา ชนดแผนภมมรปแบบกระจายตวแตกตางๆ กนไปดง ภาพท 8 – 9 สามารถจ าแนกชนดของน าบาดาลและการกระจายตวของมนไดดงน

134

PMO6-13

ชนด 1 เปน Ca-HCO3 จะพบการกระจายตวทางตนน าทางดานทศเหนอของพนทศกษา ในชนหนใหน าตน (ชนหนใหน าท 1) และพบในชนหนใหน าลก ๆ ดานทศตะวนตก บงบอกถงน าบาดาลทอยใน Oxidation zone

ชนด 2 เปน Ca-Na-HCO3 พบการกระจายตวบรเวณทางดานตะวนตกของพนทศกษา และพบตรงบรเวณกลางพนทศกษา พบในช นหนใหน าตนและลก (ช นหนใหน าท 1 และชนหนใหน าท 2) บงบอกถงน าบาดาลทอยใน Oxidation zone

ชนด 3 เปน Na-CO3 พบการกระจายตวบรเวณทางดานตะวนตกและตรงบรเวณกลางของพนทศกษา ในชนหนใหน าตนและลก บงบอกถงน าบาดาลท อยใน Oxidation zone และมการแลกเปลยนประจบวก จาก Ca ไปเปน Na แสดงววฒนาการของน าบาดาลวามการไหลผานไปยงชนหนใหน าทลกลงไปกวาชนดท 1

ชนด 4 เปน Ca-Na-HCO3-Cl พบสวนใหญบรเวณทศตะวนออกเฉยงใตของพนท องคประกอบในน าชนดนอาจบงชไดวาเปนบรเวณทมการแทรกดนของน าเคมหรอนาจะเกดจากการผสมกนของชนหนใหน าหลาย ๆ ชน

ชนด 5 เปน Cl พบบรเวณตอนกลางของพนท เปนน ากรอยและเคม องคประกอบในน าชนดนอาจบงชไดวาเปนบรเวณทมการแทรกดนของน าเคม การแปลความหมายของน าชนดนจะบงบอกถงน าบาดาลท อยใน Reduced zone

การจ าแนกชนหนใหน า เพอการเกษตรกรรมจะใช Wilcox diagram ทใชคาการน าไฟฟากบอตราสวนของการ

ดดซบอนมลโซเดยม พบวาน าบาดาลสวนใหญเหมาะส าหรบใชในการเกษตรกรรม และใชแผนภาพของไปเปอร (Piper) มาแบงชนหนใหน า ในพนทรบน าและจายน า ซงสามารถลากทศทางการไหลของน าบาดาล (ภาพท 10 และ 11)

ภาพท 10 Wilcox diagram ส าหรบคณภาพน าบาดาลเพอการเกษตรของชนหนใหน าทกชน

135

PMO6-14

ภาพท 11 Piper diagram แสดงชดลกษณอทกเคม (Hydrochemical facies วงกลม) และทศทางการไหล (Flow direction ลกศร) ของชนหนใหน าทกชน อภปรายและสรปผลการศกษาวจย น าบาดาลในพนทศกษาสวนใหญพฒนาในชนตะกอนรวน โดยน าฝนเปนแหลงเพมเตมน าแกชนหนใหน า ระบบการไหลของน าบาดาลไมซบซอน เปนการไหลเฉพาะแหงและขนาดกลาง มทศทางการไหลจากทศตะวนตกไปสทศตะวนออก เมอศกษาความสมพนธและความตอเนองการแผขยายของชนหนใหน าสามารถวเคราะหการไหลของน าบาดาลในระดบตนและระดบลกได พนทศกษามศกยภาพน าบาดาลสงและคณภาพน าทดสามารถน ามาใชเพอการเกษตรกรรมไดอยางเพยงพอ สวนการใชเพอการอปโภค บรโภคจ าเปนตองปรบปรงคณภาพน าบาดาลกอน การศกษาตอไปควรศกษาการจ าลองการเคลอนตวของน าบาดาลและประเมนสมดลของน าบาดาลในพนทศกษาดวยการใชแบบจ าลองน าบาดาลทางคณตศาสตร เพอใชเปนแนวทางในการบรหารจดการทรพยากรน าบาดาลใหเกดประโยชนสงสดและเกดความสมดลในวฏจกรน าตลอดไป

กตตกรรมประกาศ ขอขอบพระคณ รศ.ดร. รงเรอง เลศศรวรกล ทไดใหค าแนะน า ชวยเหลอและใหค าปรกษาดานวชาการ และขอขอบคณ ส านกทรพยากรน าบาดาลเขต 2 สพรรณบร กรมทรพยากรน าบาดาล ส าหรบขอมลทเกยวของกบน าบาดาลในดานตาง ๆ ในการท าการวจยจนส าเรจลลวงดวยด

ภาพท 6 แผนท Wilcox diagram ส าหรบ

คณภาพน าบาดาลเพอการเกษตรของชนหนใหน าทกชน

พนทรบน า พนทจายน า

136

PMO6-15

เอกสารอางอง กรมทรพยากรน าบาดาล. โครงการประเมนศกยภาพแหลงน าบาดาลโดยอาศยแบบจ าลองคณตศาสตรเพอหาปรมาณการ

สบน าทเหมาะสมของชนหนใหน า ตะกอนหนรวน (Safe yield) เปนรายจงหวด พนทลมน าทาจนและแมกลอง. กรมทรพยากรน าบาดาล, กรงเทพฯ: กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม; 2551.

กรมทรพยากรน าบาดาล. ระบบฐานขอมลทรพยากรน าบาดาล (พสธารา) [Online].[อางเมอ. ธนวาคม; 2560] จากhttp://www.dgr.go.th/bgnew/services_fordgr.html.

กรมทรพยากรธรณ. การจ าแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ จงหวดสพรรณบร.กรงเทพฯ; กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. จนวาณชย ซเคยวรต พรนทตง; 2557.

กรมอตนยมวทยา. สถตภมอากาศจงหวดสพรรณบรในคาบ 30 ป (พ.ศ.2526-2556). กรมอตนยมวทยา กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร, กรงเทพฯ; 2560.

คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. โครงการศกษาผลกระทบจากการแกปญหาการใชน าบาดาลเกนปรมาณสมดลดวยแบบจ าลองทางคณตศาสตร รายงานหลก รายงานฉบบสดทาย กรมทรพยากรน าบาดาล กระทรวงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม.กรงเทพฯ; 2547.

ทวศกด ระมงวงศ. น าบาดาล. พมพครงท 2. ภาควชาธรณวทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม; 2546. บรษท ปญญา คอนซลแตนท จ ากด บรษท พ แอนด ซ แมเนจเมนท จ ากด และบรษท แอกกคอนซลท จ ากด. โครงการ

จดท าแผนรวมการบรหารจดการทรพยากรน าในพนทลมน าเจาพระยา สะแกกรง และทาจน. รายงานหลก รายงานฉบบสดทาย. กรมทรพยากรน า, กรงเทพฯ; 2549.

Domenico, PA, Schwartz, FW. Physical and Chemical Hydrogeology. 2nd ed. New York: john Wiley &sons; 1998. Driscoll, FG. Groundwater and Wells. 2nd ed. Johnson Division. St. Paul, Minnesota; 1986. Fetter, CW. Applied Hydrogeology. 3rd ed. New Jersey: Prentice-Hall, Inc; 2001. Toth, J. A theoretical analysis of groundwater flow small drainage basin. Journal of geophysical Research; 1963. Waterloo Hydrogeologic, Inc. AquaChem v. 4.0. Canada: Waterloo Hydrogeologic, Inc; 1998.

137