บทท 1

ความหมาย ความส าคญ ของทรพยากรธรรมชาตและภมปญญาทองถน

ผศ.ดร.บงอร กองอม ผศ.ดร.หทยทพย อดชาชน

ผศ.ดร.มงคล อดชาชน อาจารย ดร.ชฎาพร เสนาคณ

วตถประสงค

เพอใหทราบ ความส าคญ ความหมาย และประเภทของทรพยากรธรรมชาตและภมปญญาทองถน

ก. ทรพยากรธรรมชาต (Natural resources)

“สงตางๆ ทมอยตามธรรมชาต และใหประโยชนแกมนษยไมทางใดกทางหนง” (เกษม จนทรแกว 2541)

“สงทเกดขนเองตามธรรมชาต มประโยชนสามารถตอบสนองความตองการของมนษยได หรอ มนษยสามารถน ามาใชประโยชนได เชน บรรยากาศ ปาไม ทงหญา สตวปา แรธาต พลงงาน และก าลงมนษย” (ชยศร ธาราสวสดพพฒน 2548)

สาระนาร: • สงแวดลอม หมายถง สงทอยรอบๆ ตว ทงสงมชวตและไมมชวต

• ทรพยากรธรรมชาตเปนสวนหนงของสงแวดลอม

ความหมาย

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต แบงเปน 2 กลม

1. ทรพยากรธรรมชาตทางชวภาพ (Biotic natural resources)

2. ทรพยากรธรรมชาตทางกายภาพ (Abiotic natural resources)

เปนทรพยากรทมชวต

สวนใหญใชแลวหมดไป แตสามารถรกษาสภาพไวได หรอ ไมอาจท าใหมใหมได

ไดแก พช สตว มนษย จลชพ

1. ทรพยากรธรรมชาตทางชวภาพ (Biotic natural resources)

ทรพยากรพช

เปนผผลตขนตน

ประโยชนทางตรง (direct benefits) คอ เปนแหลงวตถดบของปจจยส

1. สรางอาคารบานเรอน และ ผลตภณฑตางๆ

2. เปนอาหารจากสวนตางๆ ของพช

3. เสอผา เครองนงหม จากเสนใยจากเปลอกไมและเถาวลย

4. ใชท ายารกษาโรค

พชเปนผผลตขนตน

ประโยชนทางออม (indirect benefits)

1. เปนแหลงตนก าเนดล าธาร

2. ท าใหเกดความชมชน และ ควบคมสภาวะอากาศ

3. เปนแหลงพกผอน และศกษาเรยนร

4. ชวยบรรเทาความรนแรงของลมพายและปองกนอทกภย

5. ปองกนการกดเซาะและพดพาหนาดน

ทรพยากรสตวปา

สตวปาทกชนด ทงเลกและใหญ

รวมถงไขของสตวปาดวย ไมรวมสตวพาหนะทจดทะเบยน

เนองดวยจ านวนสตวปาลดลงมาก จงมการปกปองรกษา เชน การออกพระราชบญญต สงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 แบงเปน 2 กลม ไดแก

1. สตวปาสงวน (หายาก มจ านวนนอย

บางชนดสญพนธ) 15 ชนด

2. สตวปาคมครอง มมากกวา 200 ชนด

สาเหตทท าใหทรพยากรสตวปาลดจ านวน

1. ถกลา เพอเปนอาหาร กฬา และเปนอาชพ

2. การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม เชน ภยธรรมชาต

3. การน าสตวตางถนเขามา

4. การท าลายถนทอยอาศยของสตวปา

5. สารพษตกคาง

การอนรกษทรพยากรสตวปา

1. ก าหนดกฎหมายและวธการปฏบตอยางเครงครด

2. การรณรงคเผยแพรประชาสมพนธ ใหเหนความส าคญในการอนรกษสตวปาอยางจรงจง

3. การไมลาสตวปา

4. การปองกนไฟปา

5. การปลกฝงการใหความรก และเมตตาตอสตวอยางถกวธ

6. การเพาะพนธเพมสตวปาทก าลงจะสญพนธหรอมจ านวนนอย

2. ทรพยากรธรรมชาตทางกายภาพ (Abiotic natural resources)

หมายถง สงทไมมชวต ซงเกดขนเองตามธรรมชาต และมนษยสามารถน ามาใชประโยชนได ในรายวชาน จะแบงตามการน ามาใชงานและผลทเกดขน แบงได 2 ประเภท ดงน

2.1. ทรพยากรธรรมชาตทใชไมหมดหรอสามารถเกดทดแทนใหมได (Renewable resources)

2.2. ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดไป (Non-renewable resources)

2.1. ทรพยากรธรรมชาตทใชไมหมดหรอสามารถเกดทดแทนใหมได (Renewable resources)

หมายถง ทรพยากร ทมอยมาก ใชอยางไรกไมมวนหมดสน เพราะธรรมชาต มระบบทผลตทรพยากรชนดนออกมาอยางรวดเรว ในปรมาณมาก ๆ เชน อากาศ แสงแดด กระแสลม

รวมถง ทรพยากรธรรมชาตทเมอน ามาใชแลว ธรรมชาตสามารถสรางทดแทนสวนทใชไปไดในชวงชวตของมนษย

ถามการดแลรกษาและจดการอยางถกวธ กจะท าใหทรพยากรชนดนนๆมคณภาพและปรมาณอยางเพยงพอ ทจะท าใหมนษยมใชอยางยาวนานเชน น า และ ดน เปนตน

2.1.1 บรรยากาศ (Atmosphere) ในบรรยากาศประกอบไปดวยอากาศซงเปนสงจ าเปนส าหรบสงมชวต และมความชน

อณหภม และการเคลอนไหวของมวลอากาศ รวมเรยกวา “ภมอากาศ (climate)”

http://img.docstoccdn.com/thumb/orig/112807560.png

บรรยากาศมความส าคญตอลกษณะของดน พชพนธ และสงมชวตบนพนผวโลก ระบบบรรยากาศจะหมนเวยนเปลยนแปลงตอเนองกนไปอยางไมมทสนสด จงจดบรรยากาศอยในทรพยากรธรรมชาตทใชไมหมด

2.1.2 น า (Water) หมายถงน าทอยในวฎจกร (water in cycle) จะมการหมนเวยนเปลยนไปจาก

สภาพหนงไปเปนอกสภาพหนงเรอยไปโดยไมมสนสด

http://pmm.nasa.gov/education/sites/default/files/article_images/Water-Cycle-Art2A_medium.png

http://water.usgs.gov/edu/graphics/earth-water-distribution.png

ประเดนส าคญคอน าทมนษยน ามาใชในชวตประจ าวนนนเปนน าจด แตน าจดในโลกเรามเพยงรอยละ 2.5 เทานน และปรมาณ 2 ใน 3 ของน าจดจ านวนนเปนน าแขงในรปของธารน าแขงทขวโลก ปจจบนความตองการใชน าของประชากรโลกมมากกวาปรมาณทมอย หากจดการใชน าไมถกวธ กจะท าใหเกดปญหา เชน การขาดแคลนน า หรอมลพษของน าได

2.1.3 ดน (Soil) หมายถง เนอดน ซงผสลายมาจากหนตนก าเนด

เปนทอยอาศยของพช เปนแหลงสะสมแรธาตอาหารทจ าเปนส าหรบพช เปนสงจ าเปนส าหรบสงมชวต

ดนเกดทดแทนตามธรรมชาตไดชามาก กวาจะไดเนอดนหนา 1 นว ธรรมชาตตองใชเวลาสรางโดยกระบวนการผพง และชะลางจากหนตนก าเนดถง 100 ป หรอ 1,000 ป เปนอยางนอย

2.2. ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดไป (Non-renewable resources)

หมายถง ทรพยากรธรรมชาตทมอยอยางจ ากด เมอน ามาใชแลวหมดไป ไมสามารถสรางทดแทนใหมได หรอตองใชระยะเวลานานนบหลายหมนหรอหลายแสน หลายลานปกวาธรรมชาตจะสรางขนใหมได ทรพยากรธรรมชาตทางกายภาพ ในกลมน ไดแก ทรพยากรแรธาตชนดตางๆ และเชอเพลงซากดกด าบรรพ (fossil fuel) ไดแก ทรพยากรปโตรเลยมและถานหน

2.2.1 แร (Mineral) หมายถง ธาต หรอ สารประกอบอนนทรย ทเกดขนตามธรรมชาต มโครงสราง

ภายในเปนระเบยบ มสตรเคมหรอสมบตอนๆทแนนอนหรอเปลยนแปลงไดในวงจ ากด (พจนานกรมศพทธรณวทยา ฉบบราชบณฑตยสถาน 2544)

แรธาตใชระยะเวลาในการเกดทดแทนยาวนานมากกวาชวงชวตของคนเรา จงถอวาเปนทรพยากรธรรมชาตประเภทใชแลวหมดไป

http://img.docstoccdn.com/thumb/orig/115535919.png

2.2.2 ทรพยากรปโตรเลยมและถานหน (Petroleum and Coal) ปโตรเลยม (Petroleum) หมายถงสารผสมไฮโดรคารบอนทเกดขนเองตามธรรมชาต

จากการทบถมกนของซากพชและซากสตวเปนเวลานานหลายลานป อาจมสภาพเปนของเหลว แกสหรอของแขงกได ไดแกน ามนดบ แกสธรรมชาตหรอสารพลอยไดอนๆ (พจนานกรมศพทธรณวทยา ฉบบราชบณฑตยสถาน 2544)

• แหลงปโตรเลยมทพบในประเทศไทยพบทงบนบกและในทะเล • บนบกสวนใหญพบเปน แหลงน ำมนดบ เชน แหลงสรกตต ท จ. ก ำแพงเพชร และแหลงฝำง ท จ. เชยงใหม • สวนแหลงกำซธรรมชำตบนบก เชนแหลงน ำพอง ท จ. ขอนแกน และแหลงกำซธรรมชำตตำงๆ ในอำวไทย

ถานหน (Coal) เปนหนตะกอนทตดไฟได มสน าตาลถงด า

เกดจากการสะสมตวของซากพชตามธรรมชาตเปนเวลาหลายลานป ภายใตแรงกดดนและอณหภมทสงมาก จนเกดเปนสารประกอบไฮโดรคารบอนทอยในสถานะของแขง

แหลงถานหนในประเทศไทย สวนใหญเปนถานหนลกไนต (Lignite)

ข. ภมปญญาทองถน (Local Wisdom)

ภม หมายถง พน ชน พนความร

ภมปญญา หมายถง พนความรความสามารถ (ราชบณฑตสถาน, 2545)

ภมปญญา หมายถง การน าแนวคด ความร เทคนค กระบวนการ การสะสมประสบการณมาสรางใหเกดความร และสรปความคดรวบยอดจนสามารถสรางสรรคสงทด และเปนรปธรรมทเดนชดสอดคลองกบวถชวตของชมชน สงคม และวฒนธรรม ทเปนภมปญญาสงสมกนมาจากการปฏบตจรงและถายทอดกนมาเปนเวลาชานาน (สมพนธ เตชะอธก และคณะ 2548)

ภมปญญาทองถนในประเทศไทย :

• ถายทอดผานการบอกเลา นทาน กจกรรมพนบาน • การบนทกเปนลายลกษณอกษรมนอย • มหลายดาน เชน เกษตร อาหารและสขภาพ การจดการ

ทรพยากรธรรมชาต วสดและเทคโนโลยพนบาน และ การบรหารสงคม • ปจจบนประสบปญหา ถกฉกฉวย น าไปใชประโยชนโดยไมขออนญาต • แนวทางปกปองคมครอง เชน รฐธรรมนญ กฎหมายทรพยสนทางปญญา

อนสญญา เปนตน

บรรพบรษของเรามภมปญญาหลากหลายเพอบรหารจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหคงอยดวยการรวมแรงรวมใจท าดวยความเตมใจท าใหคนในชมชนพงพา

ตนเองไดและอยรวมกนอยางมความสขทามกลางความสมดลทางธรรมชาต