7/23/2019 Yahud Dua

1/167

1

T.C.

CUMHURYET NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI

DNLER TARH BLM DALI

YAHUDLKTE DUA

lknur YILMAZ

YKSEK LSANS TEZ

TEZ DANIMANI

Do. Dr. Ali Osman KURT

SVAS

Temmuz, 2013

7/23/2019 Yahud Dua

2/167

2

YAHUDLKTE DUA

lknur YILMAZ

Cumhuriyet niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits

Lisansst Eitim, retim ve Snav Ynetmeliinin Felsefe ve Din Bilimleri

Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal in ngrd

YKSEK LSANS TEZ

Olarak Hazrlanmtr.

Sivas

Temmuz,2013

7/23/2019 Yahud Dua

3/167

3

SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRLNE

lknur YILMAZn hazrlam olduu Yahudilikte Dua balkl bu alma,

24/05/2013 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda baarl bulunarak jrimiz

tarafndan, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dal, Din Felsefesi Bilim Dalnda

Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Do. Dr. Ali Osman KURT

Yrd. Do. Dr. Dursun Ali AYKIT

Yrd. Do. Dr. Hasan ZALP

Yukardaki imzalar ad geen retim yelerine aittir. ././

Prof. Dr. Alim YILDIZ

Enstit Mdr

7/23/2019 Yahud Dua

4/167

i

NSZ

nsanlk tarihinde her zaman sz konusu olan unsurlardan biri dindir. Her

dinin inan esaslar ve inan esaslarnn tezahr olan tutum ve davranlar, ibadet

ekilleri vardr. badet ekillerinin en nemlilerinden olan dua, insann Yce Varlk

ile kurduu iletiim trlerinden biridir. nsan, dua ile her durumunu, Yce Varlka

ileterek Onunla manev bir ba kurmu olur. Bu balamda insanlk tarihi boyunca,

dinlerde dua olduka nemli bir ibadet olarak karmza kar.

Dua konusu, bata Dinler Tarihi olmak zere Din Felsefesi, Din Sosyolojisi,

Din Psikolojisi, Tefsir ve Kelam gibi birok bilim dalnn alma alanna girer.

Ancak bu aratrma Dinler Tarihi bilim dalnda yapldndan Yahudilikte Dua

konusu Dinler Tarihinin metodlar kullanlarak incelenecektir.

almamzn giri blmnde Dinler Tarihi asndan snrl da olsa bir

deerlendirme ve karlatrmann yaplabilmesi iin Dinlerde badet ve Dua

bal altnda ilkel kabile dinlerinde, Hinduizmde, Budizmde, Hristiyanlkta veslamda dua konular hakknda ksa bilgiler verilmitir.

almamzn birinci blmnde Yahudilikte Duann Teorik/Teolojik

Boyutu ile Tarihi Sreci balnda Yahudilikte dua kavram, duann yeri ve nemi,

Yahudi tarihi boyunca duann nasl algland ilenmitir. Ayrca eitli zaman

dilimlerinde yazlm Yahudi ibadet hayat iin olduka nemli olan dualar

tantlarak sz konusu dua metinlerinin bir ksmna yer verilmitir.

almamzn ikinci blmnde Yahudilikte Duann Pratik Boyutu bal

ile duann gnlk ibadetteki yeri ve hangi dualarn ne zaman okunduu, dua

ncesinde neler yapld, dua metinlerinin yer ald dua kitaplar ve eitli

zamanlarda okunan kutsamalara yer verilmitir.

Bu almann ortaya kma sreci ncesinde ders dneminde kendisinden

istifade ettiimiz Prof. Dr. Ahmet GKBELe, ders dnemi kymetli arkadalarma

teekkr ediyorum. Ayrca lisans dnemi ile birlikte kendisini tanmaktan

7/23/2019 Yahud Dua

5/167

ii

memnuniyet duyduum, ilmi ve irfan ile rehberlik eden, bilgi ve birikiminden

istifade ettiim, emeini esirgemeden tm samimiyeti ile her konuda yardmc olan

deerli danman hocam Do. Dr. Ali Osman KURTa sayg ve hrmetle

kranlarm sunarm. Tez alma srecimde destekleri ile almama katkda

bulunan Sema TOMBUL, Kbra NUGAYa, tezimi okuyarak deerlendirmelerde

bulunan Nihal SOYDA ve Sena KAPLANa mteekkirim. Tm eitim retim

hayatm boyunca desteklerini hibir zaman esirgemeyen ve sabrla bu almann

tamamlanmasn bekleyen annem, babam ve kardelerime itenlikle teekkr

ediyorum.

Bu almann baka almalara kap amas ve faydal olmas

temennisiyle

lknur YILMAZ

BALIKESR, 2013

7/23/2019 Yahud Dua

6/167

iii

ZET

YILMAZ, lknur, Yahudilikte Dua, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 2013.

Yahudi tarihinin eitli dnemlerine farkl ibadet ekilleri damgasn

vurmutur. Mabed dneminde gnlk ibadet, kurban takdimesi eklindeydi. Ancak

Mabedin yklmasnn ardndan kurbann yerini dua ald. Mabed dnemi ile birlikte

ne kan ve Yahudiliin rotasn belirleyen din adamlar, kimi zaman Tanah

ifadelerini dzenleyerek kimi zaman da o dnemin zel ve genel artlarn gz nne

alarak Yahudi dncesi dorultusunda dualar yazmlar ve bu dualar gnlk

ibadetin en nemli unsuru olarak kabul etmilerdir.

Dua, Yahve ile insan arasndaki manevi bir kprdr. Dua Yahveye hrmet,

sayg ve kran duymann ifadesi ile istek ve arzular iin Yahveden yardm isteinin

dile getirilmesidir. Yahudi dua literatrnde en nemli dualar ema ve Amida olarak

bilinen dualardr. Bunun yan sra Yahudi tarihi boyunca kaleme alnan, hafta ii

gnlerde, abatta ve bayramlarda okunan daha birok dua ve kutsama vardr. Budualar Sidur isimli kitapta yer alr.

Anahtar Kelimeler: Yahudilik, Mabed, Dua, ema, Amida, Sidur.

7/23/2019 Yahud Dua

7/167

iv

ABSTRACT

YILMAZ, lknur, Prayer in Judaism, Post Graduate Thesis, Sivas, 2013.

Various kinds of services have been marked different periods of Jewish

history. During the period of Temple daily services involved offering sacrifices.

However after the destruction of the Temple prayers replaced sacrifices. Jewish

clerics who gained significant power during the Temple period and decided the route

of Judaism wrote prayers sometimes by re-arranging expressions of Tanah and

sometimes by considering specific and general conditions of the period in accordancewith Judaic believes. Then they made these prayers the most important part of daily

services.

Prayer is a spiritual bridge between Yahve and mankind. Prayer means

respect, thanks giving for Yahve and voices the wishes and asks help from him. The

most important prayers are Shema and Amida in Jewish prayer literature.

Additionaly there are many more prayers and blessings written trohout Jewsh history

to be read in week days, shabat and Jewish festivals. These prayers are listed in a

book called Sidur.

Key Words:Judaism, Jewish, Temple, Prayer, Shema, Amida, Siddur.

7/23/2019 Yahud Dua

8/167

v

NDEKLER

NSZ .................................................................................................................... i

ZET..................................................................................................................... iii

ABSTRACT .......................................................................................................... iv

NDEKLER ...................................................................................................... v

KISALTMALAR ................................................................................................ viii

GR ..................................................................................................................... 1

1.ARATIRMANIN KONUSU VE AMACI ........................................................... 1

2.ARATIRMANIN YNTEM VE ARATIRMADA KULLANILANKAYNAKLAR ........................................................................................................ 2

3. DNLERDE BADET VE DUA ........................................................................... 4

3.1.LKEL KABLE DNLERNDE BADET VE DUA......................................... 8

3.2.HNDUZMDE BADET VE DUA ................................................................10

3.3.BUDZMDE BADET VE DUA ....................................................................13

3.4.HIRSTYANLIKTA BADET VE DUA .......................................................14

3.5.

SLAMDA BADET VE DUA .......................................................................22

BRNC BLM ................................................................................................29

YAHUDLKTE DUANIN TEORK/TEOLOJK BOYUTU LE YAHUD

TARHNDE DUA ................................................................................................29

1.YAHUDLKTE DUANIN TEORK VE TEOLOJK BOYUTU .......................29

1.1.YAHUDLKTE BADET ALGISI ................................................................29

1.2.YAHUDLKTE DUA....................................................................................31

1.2.1.

Dua Terminolojisi........................................................................................31

1.2.2. Duann Yeri ve nemi .................................................................................33

1.2.3.

Dua erii ve Trleri ..................................................................................36

1.2.4. Duann Amalar .........................................................................................43

1.2.5. Tanah ve Dua ..............................................................................................47

1.2.6. Apokrif Literatrde Dua ..............................................................................55

2. YAHUD TARHNDE DUA .............................................................................59

2.1.MABED DNEMNDE DUA ALGISI VE DUALAR ...................................59

2.1.1. Mabedden Sinagoga Mabed Kurban Dua likisi ..................................59

7/23/2019 Yahud Dua

9/167

vi

2.1.2. Mabed Dneminde Yazlan Dualar ..............................................................64

2.1.2.1. ema .........................................................................................................65

2.1.2.2.

Amida .......................................................................................................70

2.1.2.3. Havinenu ...................................................................................................76

2.1.2.4.

Alenu ........................................................................................................77

2.1.2.5. Pesuke De Zimra .......................................................................................79

2.1.2.6. Hallel ........................................................................................................80

2.1.2.7. Are ..........................................................................................................83

2.2.RABBAN DNEMDE DUA ALGISI VE DUALAR .....................................84

2.2.1. Kadi Duas .................................................................................................86

2.2.2. Avinu Malkenu ............................................................................................90

2.2.3. Avinu ebaamayim ....................................................................................92

2.2.4. Tahannun ....................................................................................................93

2.2.5. Vehu Rahum ...............................................................................................95

2.3.ORTA ADA DUA ALGISI ........................................................................96

2.3.1. Hasidizmde Dua .........................................................................................99

2.3.2.

Kabalada Dua ........................................................................................... 103

2.3.3.

Orta ada Yazlan Yigdal Duas........................................................... 104

2.4.MODERN DNEMDE DUA ALGISI ........................................................... 105

2.4.1.

Reformist Yahudiler ve Dua ...................................................................... 107

2.4.2. Muhafazakar Yahudiler ve Dua ................................................................. 108

2.4.3. Ortodoks Yahudiler ve Dua ....................................................................... 109

2.4.4. Kadn ve Dua ............................................................................................ 111

KNC BLM ................................................................................................. 116

YAHUDLKTE DUANIN PRATK BOYUTU............................................... 116

1. DUA KTAPLARI SDUR VE MAHZOR ........................................................ 116

2. DUAYA HAZIRLIK ........................................................................................ 121

3.BREYSEL VE CEMAATLE DUA ................................................................... 126

4.DUA VAKTLER............................................................................................. 128

4.1. Sabah ............................................................................................................. 128

4.2. le / kindi ................................................................................................... 130

4.3.Akam............................................................................................................. 131

7/23/2019 Yahud Dua

10/167

vii

4.4.abat ............................................................................................................... 133

4.4.1. abat ve Kidu ............................................................................................ 135

5. BAYRAMLAR ................................................................................................. 136

5.1. Musaf ............................................................................................................. 136

5.2.Neila ............................................................................................................... 137

6.DER ZAMANLARDA OKUNAN DUALAR ................................................ 138

6.1. Kutsamalar ..................................................................................................... 138

6.2.Tefilat Adereh (Yolculuk Duas) ..................................................................... 139

6.3. Anoten (Devlet Bakan in Dua) .................................................................. 140

6.4.Evlilik Duas ................................................................................................... 140

DEERLENDRME VE SONU ...................................................................... 142

BBLYOGRAFYA ............................................................................................ 146

7/23/2019 Yahud Dua

11/167

viii

KISALTMALAR

AFD : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

Bkz. :Baknz

c. : Cilt

Co. : Company

CFD : Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

ev. : eviren

DA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi

DB : Diyanet leri BakanlEJd : Encyclopaedia of Judaica

Ed. : Editr(ler)

ER : The Encyclopedia of Religion

ERE : Encyclopedia of Religion and Ethics

ESBED :Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

E. S. : Editorial Staff

H. :HicriHaz. : Hazrlayanlar

MEB :Milli Eitim Bakanl

M : Milattan nce

MS : Milattan sonra

s : sayfa

t.y. : tarih yok

Yay : YaynlarVb. : ve benzeri

Vd : ve dierleri

7/23/2019 Yahud Dua

12/167

1

GR

1.ARATIRMANIN KONUSU VE AMACI

nsan ve insanlk tarihini anlamak, insan hayatnda var olan deerleri

bilmekle mmkn olmaktadr. Bu balamda insann din dncesini, dinin hayata

etkisini anlamak, insan ve insanlk tarihine vakf olma abasnda olduka nemli bir

yere sahiptir. nk din, tarih boyu insan hayatnda hep var olan bir kavram olup

insann inan biimini, kutsal kabul ettii deerlerini, dncelerini, tavrlarn,

davranlarn, dier insanlara ve evreye kar tutumlarn belirler.

Dinler Tarihi, tarih boyunca dinlerin inan sistemlerini, ibadet ekillerini,

eitli din mensuplarnn yaam ekillerini aratrarak yeryznn farkl her hangi bir

yerinde dinin insan iin nemini ve yaam ekline etkisini ortaya koyan bilimdir.

Dinler Tarihi, dinlerinibadet algs de ile dorudan ilgilidir.

Dua olduka nemli bir ibadettir. lkemizde eitli alanlarda dua ile ilgili

almalar yaplmtr. Ancak yaptmz incelemelerde Dinler Tarihi alannda dua

konusunun mstakil olarak incelendii bir almaya rastlayamadk. Bunun yan sra

Yahudilik ile ilgili yaplan almalarn azl da bir gerek olarak karmzdadr.

Buradan hareketle Yahudilikte dua konusunun nasl alglandn ortaya koyarak,

Dinler Tarihi alanna kk de olsa bir katkda bulunmu olmak ve daha sonra

yaplacak almalara k tutmak, amacmzn gereklemesini salam olacaktr.

Ayrca Yahudilikte Dua balamnda yaplan bu alma ile slam ncesi ritellerin

tarih ve ilevsel arka plan, objektif bir bak asyla deerlendirilmi olacaktr. Bu

balamda Dinler Tarihinin tarih sre ierisinde din inan ve ibadet sistemlerinin

birebir ayn olmasa da hedef, niyet, anlam ve uygulama ekliyle ortak noktalarnn

bulunduunu gstermesi bir anlamda slamn daha iyi anlalmasna da k

tutacaktr.

Yahudilikte Dua konusunu incelediimiz bu almada Yahudi ibadet

sistemi ierisinde duann yeri ve nemi eitli ynleri ile ortaya konmutur. Yahudi

tarihinde duann tarihsel sreci ile birlikte teorik ve pratik boyutu incelenmi, dua

7/23/2019 Yahud Dua

13/167

2

rneklerine tarihsel sre balamnda yer verilmitir. Bylelikle Yahudi liturjisinde

duann temelleri ile birlikte, sre ierisinde alglama ve uygulama eklindeki

deiiklikler de grlm olacaktr. Dua metinlerine yer verilmesi ile de hangi durum

ve zamanlarda nasl dua edildii, duada hangi noktalarn ne kt ortaya konmu

olacak, bylelikle Yahudilikte temel inan deerleri hakknda genel bir bilgi ve

kanaatin olumas salanacaktr.

2. ARATIRMANIN YNTEM VE ARATIRMADA KULLANILAN

KAYNAKLAR

Aratrmamz Dinler Tarihi alannda yapldndan giri blmnde ilkel

kabilelerde, Hinduzimde, Budizmde, Hristiyanlkta ve slamda ibadet ve dua

konular hakknda genel bilgilere yer verilmitir. Bylelikle dier din ve mensuplar

asndan duann nemi ve alglama biimi hakknda genel bir kanaat olumas ile

dinlerin dua algsnda ksm bir karlatrmann yaplabilmesine de zemin

hazrlanmtr.

almamz giri blmmn ardndan iki blmden olumaktadr. Birinciblmde, Yahudilikte dua kavram teorik ve teolojik olarak incelenmitir.

Yahudilikte dua kavram, terminoloji, duann yeri, nemi, ierii, trleri ve amalar

erevesinde ilenmitir. Ardndan dua algs, Yahudi tarih sreci dorultusunda

dnemsel olarak incelenmitir. Bu dnemlerde Yahudi literatrne giren sonraki

dnemlerin de ekillenmesini salayan dua metinlerine yer verilmitir. kinci

blmde, duann pratik boyutu ele alnmtr. Bu blmde dua kitaplar, dua iin

gerekli hazrlklar, bireysel ve cemaatle dua ile dua vakitleri hakknda bilgiverilmitir. Bu blmde son olarak yolculuk ve evlilik gibi eitli zamanlarda okunan

dua rneklerine de yer verilmitir.

Yahudilikte Dua adl almamz literatr taramas eklinde olup konu

sistematik bir ekilde ilenmeye allm; kavramlarn anlalmas iin

tanmlamalara ve deerlendirmelere yer verilmitir. almamzn temel

kaynaklarnda Dinler Tarihinin objektiflik zellii gz nnde bulundurularak

Yahudi kaynaklar kullanlmtr. Kaynaklarn banda Yahudi kutsal kitab Tanah

7/23/2019 Yahud Dua

14/167

3

gelmektedir. Tanahtan yaplan alntlarda Kitab- Mukaddes irketi tarafndan

neredilen bask esas alnmtr.1almamzda kullandmz en nemli kaynaklarn

banda Encyclopaedia of Judaica,2 Encyclopaedia of Judaism,3 Encyclopedia of

Religion,4 Encyclopaedia of Religion and Ethics,5 Yahudi Ansiklopedisinin6 ilgili

maddeleri gelmektedir. Sz konusu ansiklopedilerden konumuzla ilgili eitli

maddelerin incelenmesi ile doru tanmlamalarn yaplmas salanmtr. Ayrca

Kaufmann Kohlerin Jewish Theology,7 Philip Birnbaumun A Book of Jewish

Concepts,8 Nahida Remyin Prayer in Bible and Talmud,9 Norman B.Johnsonun

Prayer in The Apocrypha and Pseudepigrapha,10 Jacob Neusnerin Judaism and

Islam in Practice A Sourcebook11 isimli kitaplar en fazla istifade edilen

eserlerdendir. Bunun yan sra yabanc dilde yaynlanm eitli makale ve

dergilerden de faydalanlmtr. almamzda Yahudilik hakknda kullandmz

Trke kaynaklar, objektiflik ilkesinin salanabilmesi iin genellikle Gzlem Gazete

ve Yaynclkn nerettii kitaplardan olumaktadr. Yahudi dua kitab Sidurun

Trke neredilen basks ile Yahudi ilmihali diyebileceimiz Dini Uygulama

Rehberi: El Gid Para El Pratikante12 de almamzn nemli kaynaklar arasnda

yerini almtr.

Bununla birlikte Adem zenin Yahudilikte badet13 ile Salime Leyla

Grkann Yahudilik,14 inasi Gndzn Din ve nan Szl15 adl eserleri de

1Kitab- Mukaddes Eski ve Yeni Ahit,Kitab- Mukaddes irketi, stanbul, 2003.2Fred Skolnik (Ed.)Encyclopaedia of Judaica, Macmillan Reference USA in Association with Keter

Publishing House Ltd., Jeruselam, Second Edition 2007.3Jacob Neusner, Alan J. Avery-Peck, William Scott Green (Ed.), Encyclopaedia of Judaism, Brill,

Boston, Second Edition 2005.4Lindsay Jones (Ed.),Encyclopedia of Religion,Macmillan Reference USA, Second Edition 2005.5 James Hastings (Ed.), Encyclopaedia of Religion and Ethics, Morrison and Gibb Limited, New

York, 1908.6Yusuf Besalel, Yahudi Ansiklopedisi,Gzlem Yay., I-III stanbul.7Kaufmann Kohler,Jewish Theology,The Macmillan Co., New York, 1998, e-book: 2010.8Philip Birnbaum, A Book of Jewish Concepts,Hebrew Publishing Co., New York, 1964.9Nahida Remy, Prayer in Bible and Talmud, (Translated form the German Henry Cohen), Bloch

Publishing Co., New York, 1910.10Norman B.Johnson, Prayer in The Apocrypha and Pseudepigrapha A Study of the Jewish Concept

of God,Jounrnal of Biblical Literature Monograph Series, Pennsylvania, 1948.11Jacob Neusner, Judaism and Islam in Practice A Sourcebook, Routledge Taylor and Francis Group,

London, 2000.12

Nisim Behar, Dini Uygulama Rehberi: El Gid Para El Pratikante, (ev.: Mordehay Yanar),Gzlem Yay., stanbul, 2009.13Adem zen, Yahudilikte badet, Ay Kitaplar, stanbul, 2001.

7/23/2019 Yahud Dua

15/167

4

ska kullandmz kaynaklardandr. almamzda kullandmz tm kaynaklar

burada zikretmek zordur. Ancak almamzn giri blmnde yer alan konular ile

birlikte Yahudilikte Dua hakknda dorudan veya dolayl balants olan, eitli

alanlarda yaplm almalardan da azami derecede istifade edilmeye allmtr.

3. DNLERDE BADET VE DUA

Din, insann her trl inancn, dncesini, tavr ve davranlarn ifade eden,

insann hayat tarz ya da hayatnda izledii yoldur.16 James Martineaunun dini u

eklide tanmlad nakledilir: Din, daima yaayan bir Tanrya, yani ilah uur ve

iradenin kinat ynettiine ve insanlkla ahlak balantlar elinde tuttuuna

inantr.17nsan din ile akn olan varla (Tanrya) balanr ve insann akn olan

bu varlkla ilikisi, inan ve ibadet sisteminde kendini gsterir. Dinin getirdii

sistemle, insann dnceleri, tavrlar, davranlar, dier insanlara ve evreye kar

tutumlar belirlenir.18Dinin gerekleri yerine getirildiinde, insan hayatla baa kma,

daha uyumlu ve tatminkar olma yolunu renir. nk din, inan ve ibadet sistemi

ile insana, kendi deerini retir ve ona kalc memnuniyet verecek eyi aramaya

tevik eder, olumsuz davranlar yerine olumlu davranlar koyar ve insan

mutlulua gtrecek eitim yntemleri sunar.19

Her dinin, inanannn farkl duygu, dnce, davran, din yaant ve tecrbe

biimlerine sahip olmasnn kanlmaz olduunu Dinler Tarihi bata olmak zere

farkl alanlarda yaplan almalar ortaya koymaktadr. Genel olarak birok dinde,

insann varlna inand Tanr ile ba kurmas, dinin hayata yansyan ynn

oluturur. nanan insan, sonsuz g ve kudret sahibi olan Tanrnn dnya dzeninikurduunu benimseyerek bu ilah dzen ierisinde kendi hayatnn da yer aldn

dnp bu dzene uygun bir hayat srer. Ayn zamanda insann hayat

anlamlandrma, lm ve sonrasndaki hayatta kurtuluu hedefleme ve en yce gaye

14Salime Leyla Grkan, Yahudilik,SAM Yay., 2008.15inasi Gndz,Din ve nan Szl, Vadi Yay., Konya, 1998.16inasi Gndz (Ed.), Yaayan Dnya Dinleri, DB Yay., stanbul, 2007, s. 19.17Gnay Tmer, eitli Ynleri le Din,AFD, XVIII, Ankara, 1986, s. 213-267.18

Gndz, Yaayan Dnya,s. 14.19Keith Ward, Anlam Meselesi ve Din, Dnya Dinlerinde Hayatn Anlam, Joseph Runzo, NancyM. Martin, (ev.: Gamze Varm), Say Yay., stanbul, 2002, s. 45.

7/23/2019 Yahud Dua

16/167

5

olarak Onun rza ve honutluunu kazanmak iin gsterdii gayret, insann Onunla

irtibatn yanstr. Bu irtibat yanstan btn duygu, dnce ve davran ekilleri

ibadet kavramnn ieriinde kendini gsterir.

Btn dinlerin ayrlmaz fenomeni olan ibadet,20 szlkte boyun eme,

alak gnlllk, itaat, kulluk, tapma ve tapnma anlamlarna gelir. nsann Tanrya

sayg, sevgi ve itaatini gstermek, Onun honutluunu kazanmak niyetiyle ortaya

koyduu belirli tutum ve davranlar da ibadet kavram ile ifade edilir.21badet, akn

bir gerekliin varl ve insann bu gereklikle iliki kurduu zaman anlaml olduu

fikrine dayanr. nsanolunun akn bir varlkla diyalog kurma ihtiyacnn tezahrile Ona, kran borcunu demesi,22 sevgi, sayg ve balln gsteren duygu,

dncelerinin ifade edildii fiil ve davranlardr.23 badet, kiinin kendisini

Tanrya yakn hissettii, Onunla kuvvetli bir ba iinde bulunduu hissini veren

zel bir tecrbe ve bu tecrbeye dayal her trl eylem ve ilemdir. badet, insann

inan, dnce ve duygu dnyasnda yaad sbjektif olgularn, din yaan ve

tecrbelerin da akseden ynn gsterir ve dua, ayin, tren gibi tapnma ekillerini

iine alr.24

Bu balamda ibadetin temel zelliini, din dnceyi oluturanunsurlarn yaanma hali ve ruhun dinamizminin aktif hale geliidir. 25 Ayrca ibadet

Tanr ile eitli ekillerde ba kurma olduundan kutsal zaman ve meknlara sayg,

dnya dzeni ve Tanrnn iradesinin geni bir yorumu sonucunda giriilen baz

eylemler ve belirli bir amaca ulamak iin yaplan basit trenler olarak da

deerlendirilir.26

badet, eitli dinlerde ve dillerde farkl kavramlarla ifade edilmi, deiik

biimlerde anlalp uygulanmtr. Ancak her din kltrn ibadeti ifade etmek iin

setii kelimelerin ortak noktasnda insann acziyeti, snma duygusu, yceltme

20Ahmet G,Dinlerde Mabed ve badet, Ensar Neriyat, stanbul, 2005, s. 9.21Mustafa Sinanolu, badet (Etimoloji ve Tanm), Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi,XIX,

stanbul, 1999, s. 234.22 Mustafa Ko, Ergenlik Dneminde Dua ve badet Psikolojisi zerine Teorik Bir Yaklam,

CFD,VII/1, Sivas, 2003, s. 378.23zen, s. 23.24Hseyin Peker,Din Psikolojisi, amlca Yay., stanbul, 2003, s. 116.25

W. Montgomery Watt, Dinlerde Hakikat, (ev.: A. Vahap Akba, Ali Kuat), z Yaynclk,stanbul, 2002, s. 196.26Hayati Hkelekli,Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf Yay., Ankara, 2008, s. 233.

7/23/2019 Yahud Dua

17/167

6

istei, sevgi ve korku gibi duygularla bir Tanrya veya tabiatst varlklara

ynelmesi ve bu duygularla belli davranlar yerine getirmesi yer alr.27 Ayn

zamanda insan, ibadetle yce bir hedefe ulamay -Tanrnn rzasn kazanmay-

gaye edinir.badetlerle ilgili hkmler, yalnzca Tanr ile Ona inanan kul arasndaki

ilikiyi dzenlemekle kalmaz, ferdin yakn evresi ve toplumla ilikilerini de

dorudan veya dolayl olarak etkiler.28Bu adan ibadetlerin kiisellii ve vicdanilii

ile birlikte toplumsall da sz konusudur. Hatta ibadetlerin znn, biimlerinde

deil, bireysel ve toplumsal boyutlaryla, insann kendine yabanclamasn ve

toplumdan kopmasn nleme amacnda gizli olduu da ifade edilmitir.29

Yeryznde yaayan pek ok dinde benzer ve farkl ynleri bulunan ibadet

ekillerinin var olduu bilinmektedir. Ancak btn dinlerde ibadetlerin z, ama ve

uygulama ekli bakmndan temel unsurunun olduu sylenebilir.30 badetlerin

znde kiinin niyeti ve iten gelen bir istekle yaplmasnn yer ald;31amacnda

sevgi, sayg, snma, korku, acziyet, kran duyma ve kurtulua erme beklentisi gibi

duygularn bulunduu; uygulama eklinde ise her dinin kendine zg kurallar ile

zaman ve mekna gre farkllklarn yer ald ifade edebilebilir. Tm farkllklar veortak noktalar dikkate alndnda insanln din tecrbesinde en yaygn ibadet

eklinin bir yce varla veya eitli varlklara dnyev ve uhrev gayelerle dua edip

yalvarmak olduu tespit edilmitir.32

Dua, insann Tanr ile dorudan irtibatn salayan ibadetlerden biridir. Tarih

boyunca hemen her din ve gelenekte uygulanm ve uygulanmakta olan evrensel bir

din davran olan dua, ibadetler ierisinde temel ve odak kavramlardan biridir.33Bu

anlamda Wittgensteinin dua hakknda Bir Tanrya inanmak, hayatn anlam

27Sinanolu, XIX/234.28Ferhat Koca, badet (slamda badet),DA,XIX, 1999, stanbul, s. 246.29 Mehmet Efe, lahi Dinlerde badet ve Namaz, Avrupa slam niversitesi slam AratrmalarDergisi,Ankara, say 3, 2009, s. 20.

30 Sait Kar, Farkl Dinlerin Gereklik ddialar Asndan badet Anlaylarnn Deerlendirilmesi,Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dal, BaslmamYksek Lisans Tezi, Erzurum, 2007, s. 58.

31

Koca, XIX/245.32Sinanolu, XIX/233-234.33Erdal Baykan,Dua zerine Din Felsefesi Okumalar, Bilge Adam Yaynlar, stanbul, 2009, s. 41.

7/23/2019 Yahud Dua

18/167

7

sorununu anlamak demektir ve Dua, hayatn anlamnn dnlmesidir.34dedii

nakledilir

Dua, hayatn anlamnn dnlmesi, insann durumunu Yce Yaratcya arz

etmesi, ihtiya ve eksiklerinin telafi yolu ve daha mkemmele ulamasn salayan

iletiim vastas olarak deerlendirildiinde, tarih boyunca insanolunun duadan uzak

kalm olabilecei dnlemez.35Duann en eski izlerine yaklak 4500 yl nceki

Smer yazlarnda rastlanmaktadr.36 Edebi metinler ve arkeolojik materyaller

zerinde yaplan almalar, Avustralya, Amerika ve Afrika yerlileri, Asurlular,

Babilliler, Maoriler, eski in medeniyeti, Hintliler ve Trkler gibi toplumlardaduann mevcut olduunu ortaya koymutur. Bu toplumlarda, hastalk, kuraklk,

deprem gibi olaan d durumlar iin yardm talep etmek, kretmek, balanmak

gibi maddi ve manevi isteklerin dorudan veya baz araclar vastasyla, bireysel ya

da toplu, dzenli veya dzensiz olarak bir vesileyle tabiat glerine, ata ruhlarna

ynelik szl ve trensel bir takm dualarn var olduu bilinmektedir.37

Dua, istek ve dilekleri Yce Tanrya duyurmann en mkemmel vastasdr.

nsan isteklerini dilinin dnd, aklnn erdii ve her trl vesveseden uzak kald

nispette Tanrya ileterek arzularna kavuaca inancn tar. Byle dnldnde

dua, inanan iin bir ihtiya olarak deerlendirilebilir.38

Din psikologlar, dua ve ibadeti mkemmel bir ruhi tedavi amac olarak

deerlendirirler.39Din psikolojisi alannda yaplan aratrmalar, duann kayg, stres,

anlamszlk, boluk ve yalnzlk gibi amzn nemli ruhsal hastalklarna kar ruh

saln olumlu ekilde etkilediini ve kiilii gelitirdiini ortaya koyar. Ayrca,dua kiilere glklere katlanma, her trl olumsuzluu olumlayabilme ve baarya

34Baykan, s. 13.35Osman Cilac, Dua,DA,IX, stanbul, 1994, s. 529.36Horozcu, s. 14.37

Adil Bebek,Din ve Dnce Asndan Dua, Rabet Yaynlar,stanbul,1998, s. 39-4038Efe, s. 20.39Hkelekli, s. 249.

7/23/2019 Yahud Dua

19/167

8

doru ynelme, arzu duyma gc verir.40 Bununla birlikte dua, bireysel din

tecrbenin de en belirgin ekilde yaand din davranlarn banda gelir.41

Dua hakknda bu ksa giriin ardndan Yahudilikte Dua konusunda

yaptmz almamzn giri blmnde, duann dier dinler ve din mensuplar

tarafndan nasl algland ve uyguland hakknda genel bir kanaatin olumas iin

ilkel kabile dinlerinde, Hinduizmde, Budizmde, Hristiyanlkta ve slamda ibadet

ve dua konular genel bir erevede ilenmeye allmtr.

3.1. LKEL KABLE DNLERNDE BADET VE DUA

Gnmzde Afrika, Avustralya, Pasifik Okyanusu gibi yerlerde yaamakta

olan veya yakn zamana kadar yaam bulunan ilkel kabilelerde ibadet, bir yce

Tanr veya ondan daha alt seviyede bulunan tanrlar ve yksek ruhlardan oluan

varlklara tapnma ihtiyacnn ortaya kard, genellikle insanlarn ferdi

tecrbelerine dayanan davranlardr. lkel kabile dinlerinde her kabilede farkl ibadet

ekilleri ortaya ksa da genellikle, ferdi ve cemaat halinde bir yce varla dua etme,

baz hayvanlar kurban olarak sunma, yiyecek ve baka eyler takdim etme eklindegereklemektedir.42Bu dnemde insanlar, eitli eyalarla duygularn da vurmak

suretiyle Tanrya yaknlar ki bu durum, soyut dncelerin ifade edilmesidir.43

lkel dnem insanlar yiyeceini Tanr ile paylap, Tanrnn kendisine

arkada olmasn salayarak onu dertlerinden kurtarmasn, gazabn dindirmesini ve

Onun ltfunu elde etmeyi amalamtr.44Yce tanr veya tanrlarn yardmn elde

etmek, gazaplarndan korunmak veya gnahlardan kurtulmak iin kurban takdimi

yaplr ve kurban genelde sebze, alkol ve hayvan olmak zere farkl ekilde

sunulur. Afrikal ilkel kabilelerin bir ksmnda tanrlarn kan sevmedii dncesi ile

su veya alkoln yere dklmesi, mezbahta birka ceviz, bezelye veya fasulye

sunmak kurban olarak kabul edilir. Bunun yan sra tavuk kurban etmenin yaygn

40Vehbi nal, slamda badetlerin Sosyal Fonksiyonu, CFD, XIV/1, 2010, s.367.41 mit Horozcu, Din Psikolojisi Asndan Dnyevi stek Dualar, stanbul niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dal, Baslmam Doktora Tezi, stanbul,2010, s. 2.

42

Abdurrahman Kk, badet (slam ncesi Dinlerde badet),DA, XIX, stanbul, 1999, s. 235.43Kohler, s. 171.44Kohler, s. 171.

7/23/2019 Yahud Dua

20/167

9

olduu, koyun, kei, kpek ve nemli ayinlerde boa gibi hayvanlarn da kurban

edildii belirtilir. Kurban ibadeti, kiinin yce ruhlarla ilikisini devam ettirmek iin

gn ierisinde yaplan basit kurban sunular olabildii gibi; btn aile veya klann da

katld, tabii afet ve belalardan kurtulmak ve korunmak iin, koyun ve boa

srlerinin kurban edildii merasimler eklinde de gerekletirilir.45

badetin genellikle ferdi tecrbeye dayand ilkel kabile dinlerinde, baz dua

ve kurban ayinleri, kabile reisinin veya din adamnn bakanlnda yaplr. By

niteliindeki baz uygulamalar, evlilik merasimi, kabileye reis tayini gibi sosyal

ierikli yerel kltle ilgili trenlerin ibadetle ilgisi yok denecek kadar azdr. Butopluluklarda ibadet algsnn hayat tarzna gre ekillendii, insan hayat iin nemli

olan durum ve zamanlara gre ortaya kt ifade edilebilir. rnein tarlalar ziraata

hazr olduunda rnn verimli olmasn salamak, eitli kazalara ve ylan

sokmalarna kar korunmak amacyla dua edildii; kabilelerce kutsal saylan zaman

dilimlerinde gen erkek ve kzlarn ergenlik ana girdikten sonra toplumun yetikin

yeleri arasna katlmalar srasnda din trenlerin yapld ve dua edilidii

belirtilir.46

lkel kabilelerde insanlar, yamurun yamas, topran verimli ve bereketli

olmas, dmann olmamas iin Tanrdan yardm bekler.47 Ktlklerden

korunmak, hayatta kalmak, gl ve salkl olmak, dnyann eitli nimetlerinden

faydalanmak, yamur yadrmak, bol mahsul elde etmek gibi amalarla tanr veya

tanrlara dua etme en yaygn ibadet eklidir.48 lkel kabile dnemi dualarnn

rnekleri Marah Ellis Ryana ait Pagan Prayers adl kitapta yer alr. Bu kitaptan

edindiimiz bilgiye gre, onlar iin dua, byk dncelerin ocuk samimiyeti ile

buluarak yce varla ulamasdr. Bu dualar ilkel kabile dilleri edebiyatnn

olumasn salamtr.49 Dua, bu dnem insanlar iin derin coku ve arzularnn,

kalplerinden geenlerin zgrce davurumunun ifadesidir. Bu nedenle duann dili

tamamen zgr, gayri resmi ve doalamadr. Dua eden kii, duada syleyeceklerini

45Kk, XIX/235.46Kk, XIX/235.47

Kohler, s. 171.48Kk, XIX/235.49Marah Ellis Ryan,Pagan Prayers,A. C. McClurg Co., Chicago, 1913, s. 7-8.

7/23/2019 Yahud Dua

21/167

10

bakalarndan almaz, o andaki duruma gre iinden geldii gibi, kalpten syler. lkel

kabile dinlerinde duann en nemli zellii safldr. Dua eden iinde bulunduu

duygusal duruma gre her eyi zgrce ifade edebilir.50 Dualar, ksa ve yaln

ifadelerden oluur. Tanrya vg ile balayan dualarda uzun bir mr, huzurlu ve

salkl bir hayat temennileri yer alr.51Duann vakitleri kabilelere gre deimekle

birlikte genellikle fertler, bir ndere, rehbere ihtiya duymakszn her sabah

kendilerinin veya ailelerinin zel kutsal meknna giderek dua ederler. nemli bir ie

balarken, vahi hayvanlardan korunmak iin ava karken, gvenli bir ekilde geri

dnmek iin yolculua karken dua edildii, kurbanlar adand belirtilir.52

3.2. HNDUZMDE BADET VE DUA

Hindistan kkenli dinlerde ibadet genellikle Sanskrite puja kelimesi ile

ifade edilir. badet, ferdin ve toplumun mutluluu zerinde etkili olduu kabul edilen

ve dinin tarihi seyrinde farkl fonksiyon ve isimlere sahip bulunan tanrlar iin

edilir.53 badet, evreni yaratma ve insanln kurtuluunu salamada Tanrnn

byklne insani bir cevap olarak deerlendirilir.54

Hinduizmde kutsal metinler Vedalar, Brahmanalar, Aranyakalar ve

Upaniadlar isimli eserlerden oluur.55 Vedalar isimli kutsal metinler, Rigveda,

Yacur-veda, Sama-veda ve Atarva-veda olmak zere drt adettir. Rigveda, meth

senalara dair bilgileri, ilahi eklindeki cmleleri ile tanrlara sylenen dua ve

vgleri ieren en eski kitaptr. Sama-veda, Rig-veda ilahilerinin melodili sylenii

hakknda bilgi verir. Yacur-veda, Rig-vedadan alnm ilahiler ile merasimlerde

okunacak dualar ve by formllerini ierir. Atarva-veda ise bilge Atarvannverdii bilgileri, by formllerini ieren bir kitaptr.56Hindular iin Vedalar, tarihte

belli bir zamanda ortaya kan eserler deildir. Ezeli, ebedi olup ilah kkenli olduu

50Horozcu, s. 28.51Ryan, s. 17.52Kk, XIX/235.53Kk, XIX/235.54zen, s. 22.55

Ali hsan Yitik, Budizm,Yaayan Dnya Dinleri, (Ed. inasi Gndz), DB Yay., stanbul, 2007,s. 290.56Demirci, s. 40; Raju, s. 46.

7/23/2019 Yahud Dua

22/167

11

kabul edilir. lah varlk ve insan arasndaki iliki iin temel nitelikteki eserler olarak

deerlendirilir.57

Hinduizmde ilahi olana itaat etmek, tanrlara adak sunmak ve ruhun teskin

olmasn salamakla mmkndr. Bu da Hindu iin, mutfanda (evin en temiz yeri

kabul edilir veya bir baka odada) tanrlarn, kutsal insanlarn resim ve imgelerinin

bulundurulmas ve bunlara her gn yiyecek, su, tts ve k sunmas ile veya bir

tapnaa giderek orada yaplan toplu ibadete katlmakla gerekleir.58 Ayrca

Hinduzimin tarihinde en eski ibadet eklinin kanl kurban olduu, kanl kurbann

yaratl salad dncesinin varl bilinmektedir.59 Kei, at gibi kanlkurbanlarn yan sra st, bal, ya, tahl gibi kansz kurbann da sunulduu belirtilir.

Kurban sunular aile reisinin ve resmi grevlilerin icra ettii iki ekilde

gerekletirilir.60 Sonraki dnemlerde ise Hindular, Brahmanlarda adak zerine

yaplan meditasyonu ibadet olarak deerlendirilmitir. Meditasyonun amac kiinin

zn idrak etmesidir.61 Bu balamda Hindular iin ibadetin tapnaklarda grevli

brahminler liderliinde okunan ilahiler dnda bireysel bir faaliyet kapsamnda

ekillendii sylenebilir.62

Hindular iin ibadetin en kymetlisi ferd meditasyondur.Ferd meditasyon ile kastedilen kiinin, byk kainatn kk kainatta, stn ruhun

ferd ruhta gereklemesidir. Tanrnn kalplerde olduu dnlr ve kii

meditasyon srasnda younlaarak kendini ama noktasna gelir.63

Hindular, sabah gne domadan nce, le vaktinde ve gne battktan

sonra gnde kez ibadet ederler. Dindar bir Hindu iin afak vaktinde Kutsal om

hecesinin okunmas ile balayan sabah ibadeti;64tanrlarnn isimlerinin zikredilmesi,

sabah duasnn okunmas ve sabah banyosunun yaplmas ile gerekleir. Sabah

ibadetinde Hindu, gnei Brahma suretinde tasavvur ettiinden, sabah dualarn

douya ynelerek okur. Sabah duasnda Gayatri mantras tekrarlanr, Rig-veda,

57Knott, s. 26.58Kim Knott,Hinduzimin ABCsi, Kabalc Yay., stanbul, 2000, s. 90.59P. T. Raju, Wing-tsit Chan, Joseph M. Kitagawa vd., Asya Dinleri,(ev.: Abdullah Davudolu),

nklab Basm Yay., stanbul, 2002, s. 28.60Krat Demirci,Hinduzimin Kutsal Metinleri Vedalar,aret Yay., stanbul, 1991, s. 50.61Raju, s. 28.62

Yitik, Budizm,s. 298.63Raju, s. 42.64Kk, XIX/236.

7/23/2019 Yahud Dua

23/167

12

Yajur-veda ve Sama-vedann ilk mantralar okunur. le vaktinde gne, Vinu

eklinde tasavvur edilir. le ibadeti, tanr tasviri veya heykeli zerinde

younlamak, ona yiyecekler sunmak ve tts ubuklar yakmak, tapnlan tanr

adna hayvanlara ve misafirlere ikramda bulunmak, kutsal metinlerden eitli dualar

okumak eklinde gerekleir. Akam ibadetinde ise gne iva eklinde tasavvur

edilir. Akam ibadetine niyetlenen kii su ile bir eit abdest alr, ibadet yerini de su

ile kutsar. Bundan sonra, gnein bulunduu yne (bat veya kuzeybatya) ynelip

tefekkr ve selamlamay yaptktan sonra Gayatri duasn ve Vedalardan ksa

mantray okuyarak akam ibadetini tamamlar.65

Hindular iin sabah, le ve akam ibadetinin odak noktas kutsamadr. Bu

sebeple ibadette yer alan metinler genellikle hamd ifadelerinden oluur. Ate

tanrsna, rzgara, yldrm aktran tanr ndraya, dnya ve g evreleyen sularn

tanrs Varunaya ve sulara, afak vaktine, ge ve yere, yaratla, lm tanrsna,

canl varlklarn efendisi Pracapatiye, ilahi kiilik Puruaya, Vinuya, ivaya,

ilahi bilgiye edilen meth senalar Hindular iin nem arz eder.66 Tanrlarn en

tannmlarndan, ate ve kurbanla balatl olan Agni, insanlara ulaabilen ve getirebilen, insanlkla dier tanrlar arasnda iletiim kuran bir haberci tanr kabul

edildiinden ona dua edilir. Ona edilen duadan bir blm u ekildedir: Agniye dua

ederim. Kurban sahibi mlk sahibini, ilahi syleyen ve birok hazineyi getiren

Agni eski ve yeni zamanlarn ulu kiilerinin dualarn ald, tanrlar buraya

getirecek Bize yakn ol, mutluluumuz iin bizimle kal.67Vinuya edilen meth

senada ise u ifadelere yer verilir: htiaml bir ekilde parldayan, yala tapnlan,

koruyucu Vinu, gel bizim mitramz (arkadamz) ol. Adak sunan bilge kii, buayinde meth senalarla sana ibadet etmektedir.68

65Yitik, Budizm, s. 298-299.66

Raju, s. 46-80.67Knott, s. 35.68Raju, s. 67

7/23/2019 Yahud Dua

24/167

13

3.3. BUDZMDE BADET VE DUA

Budizmde ibadetin objesi Buda olup69 ibadet kavram dua, oru, kutsal

yerleri ziyaret, zikir ve zhd hayatndan oluan faaliyetleri kapsar.70

Budizmde ama, hayatn zdraplarndan, aclarndan kurtulup nirvanaya

ulamaktr. Nirvana ise snmek anlamnda bir kelime olup insann aclarnn kayna

olan isteklerin, tutkularn, doyumsuzluun sndrlmesidir.71Budizmde herkes drt

temel hakikat,72 sekiz dilimli yol73ve be emire74 baldr.75

Budizmde meditasyon ve derin dnme ibadet olarak alglanmakla birlikte

dindar bir kiinin yapt tm eylemler de ibadet saylabilir. Budizmde ferd

ibadetlerin yan sra toplu yaplan ibadetler de vardr. badet meknlar

viharalardr.76 Viharalar, Buda heykelinin yer ald genel ibadet salonu,

meditasyon odas, keilerin konaklamas iin yaplan misafirhane, Sanskrite stupa

denilen, Buda ve manevi liderlerin yaklan cesetlerinin bulunduu kutsal emanetler

binas ve zel olarak dzenlenmi avludan oluur.77

Mahayana Budistlerinin, puja adn verdikleri ibadetleri, Budaya kendini

teslim etme ve sayg gstermek iin yaplan secde; iek, k, tts gibi eylerin

Buda heykeline takdimi; kiinin yapt veya aklndan geirdii kt fiil ve

dnceleri itiraf etme ve Budadan gelecee ynelik yardm isteme aamas olan

69Yitik,Budizm, s. 328.70Kk, XIX/239.71

Walter Ruben, Eski Metinlere Gre Budizm, (Haz.: Ltf Bozkurt), Okyanus Yay., stanbul, 1998,s. 139.72Drt temel hakikat: 1. Hayat ac ve straplarla doludur. Ac ve strap dnyevi var oluun temel

zelliidir; 2. Ac ve skntlarn nedeni arzulardr; 3. Ac ve skntlar sona erdirmek, arzu veisteklerden vazgemeye baldr; 4. Arzu ve isteklerin stesinden gelmek, Sekiz Dilimli Yoluizlemekle mmkndr. (Yitik, Budizm, s. 321).

73Sekiz dilimli yol: Budizme gre ac ve strabn dindirilmesi ve Nirvanaya ulamann temel yolu.Doru sz, doru davran, doru hayat, doru murakabe, doru muhasebe, doru anlay, dorudnce, doru riyazet. (Gndz,Din ve nan, s. 335).

74 Be emir: 1. Canl varlklar ldrmekten uzak durmak; 2. smetsizlikten uzak durmak; 3.Verilmeyeni almaktan uzak durmak; 4. Yalandan uzak durmak; 5. Tm uyuturucu ve sarho edicimaddelerden uzak durmak. (Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, FaklteKitabevi, Isparta, 2002, s. 208).

75

Kk, XIX/236.76Kk, XIX/236.77Ali hsan Yitik,Hint Dinleri, zmir lahiyat Vakf Yay., zmir, 2005, s. 72-75.

7/23/2019 Yahud Dua

25/167

14

gnah itiraf; itiraftan alnan haz durumu ile sevin gsterisi; dharma78 arknn

ebediyen dnmesi iin Budadan yardmn dilendii niyaz; Buda ve Boddhisatvalarn

dnyada aktif kalmalarn isteme gibi aamalardan oluur.79

Budizmde duann nemli bir yere sahip olduu bilinmektedir. Budistler,

genellikle birine veya bir eye belirli hedeflerin, isteklerin gereklemesi iin dua

ederler. Budistler insani olan veya olmayan eitli eyler iin dua ederler. Duann

objesi tarihsel Buda veya Boddhisatvalardr. Baz Budistlerin herhangi bir araca

gerek duymakszn dua ettii bilinse de80 Tibet Budistlerinin dua ederken dua

tekerlekleri veya dua tesbihleri kulland belirtilir. Tekerlekler dharma ve samsara81arklarnn dnlerini simgeler, tesbihler de okunan mantra ve secdelerin saysnn

karmamasn salar. Dua srasnda Budann ad zikredilir ve Budist aments

okunur, dua srasnda eller yz hizasnda birbirine kavuturulur ve eilerek diz

klr veya secdeye kapanlr.82 Budistlerin dualarnda ocuk, salk, kazan,

bilgelik, korunma, sevgi gibi dnyev isteklerle birlikte kurtulua erme gibi manev

isteklerin de yer ald belirtilir.83

3.4. HIRSTYANLIKTA BADET VE DUA

Hristiyan din bilimciler, Hristiyanl monoteist bir din olarak grmektedir.

Baba, oul, Kutsal Ruhtan oluan klasik teslis doktrini monoteist bir bak as ile

yorumlanmakta, Tanr kavram bir sr olarak kabul edilerek sembolik bir dille

aklanmaktadr.84

lk Hristiyanlarn, ibadet ve mabed konusunda, Yahudi geleneini takip ettii

bilinir. lk yzyln sonuna doru tedric bir ekilde gelimekte olan Yahudi-

78Dharma: Budizmde Budann retilerini ve varl artlandran kuvvetleri ifade eden kelimedir.

(Gndz,Din ve nan, s. 95)79Yitik,Hint Dinleri,s. 76- 77.80Jos Ignacio Cabezon, Prayer, Encyclopedia of Buddhism, (Ed. Robert E. Buswell), Macmillan

Reference USA, 2004, USA, I, s.671-673.81 Samsara: Hint dncesinde, karma doktrinine tabi olarak ruhun srekli bir ruh g ksr

dngsnde olma durumu. (Gndz,Din ve nan, s.331).82

Kk, XIX/236; Yitik, Budizm, s. 334.83Cabezon, s. 672.84Mehmet Aydn, Hristiyanlk (Hristiyan nanlar),DA, XVII, stanbul, 1998, s. 346.

7/23/2019 Yahud Dua

26/167

15

Hristiyan ekimesinin hzlanmas, Hristiyanlarn kendilerine ait bir ibadet sistemi

gelitirmeleriyle sonulanmtr.85

Hristiyanlkta toplu halde yaplan ibadet ve ayinleri belirtmek iin Bat

dillerinde ibadet kelimesinin karl olan liturji kavram kullanlr. badet esnasnda

cemaat, Tanrnn bedenlemi hali olarak dnlen kilisede Tanr adna ve Onun

iin hizmet eder. badetlerin daha iyi yaplabilmesi iin Kutsal Kitabn kusursuz

okunup anlalmasna katkda bulunduu dncesiyle Kutsal Ruha nemli bir yer

verilir.86

Hristiyanlkta iki temel konu ibadet anlaynda farkl yaklam ve

yorumlarn olumasna sebep olmutur. Bu iki konu, kurtulu iin bireysel tavr ve

tutumlarn yerinin ne olduu ile bu dncenin karsnda, kurtulu iin ilah rahmete

dayal bir seilmilikle balantl olarak sa Mesihe imann temel olduudur.87 Bu

balamda ibadet konusunda genel olarak, ibadetin sa Mesih zerinde

odaklanmasnn kabul88ve kurtulu iin bireysel tutum ve tavrlarn nemi zerinde

durulmaktadr.89 badet anlay asndan nemli olan bir dier konu da kiinin

hayatna ynelik din alann snrlardr. sa Mesihin armhta can vermesi ve sonra

insanlk iin tekrar dirilmesi ile yeni bir dnemin balad, ilah yasann

tamamlanm olduu ve ilah yasaya bal kurtulu anlaynn geerliliini yitirdii

dncesidir. Dolaysyla sa Mesihten sonra ilah yasaya bal kalmak yerine ilah

yasann z olan sevgi, ahlak, itenlik ve merhamet n plandadr. 90 Btn bu

tartmal konularn yan sra, genel olarak Hristiyanlkta en nemli ve en yaygn

ibadetin, Hristiyan literatr iin nemli olan sakramentlerden biri olan komnyon

ayini, en basit ve yaygn dua trnn de ha iareti yapmak olduu ifade edilebilir.91

Hristiyanlkta nemli bir yere sahip olan sakramentler, manevi hediyelerisembolize eden ve insanlara aktarmalar iin sa Mesih tarafndan istenilmi

olduklarna inanlan maddi iaretlerdir.92II. Vatikan Konsilinin (1962-1965) Kutsal

85Aydn, XVII/348.86Aydn, XVII/349.87inasi Gndz,Hristiyanlk, sam Yay., stanbul, 2008, s. 137.88zen, s. 22.89Gndz,Hristiyanlk,s. 137.90

Gndz,Hristiyanlk,s. 138.91Sarkolu, s. 351.92G, s. 202.

7/23/2019 Yahud Dua

27/167

16

badetler Yasasnda sakramentlerin amacnn insan kutsallatrmak olduu

aklanmtr. Sakramentler, bizzat sa Mesih tarafndan tesis edilen kurumlara ve

onun yaam olduu tecrbelere kilise araclyla katlmak anlamna gelir ve iman

etmenin iareti saylr. Ortodoks ve Katoliklere gre sakramentlerin says yedidir:

Vaftiz, evharistiya, kuvvetlendirme, evlilik treni, ruhbanlk srr, gnah itiraf,

tvbe, son yalama (hasta gizemi). Protestanlar ise sadece vaftiz ve evharistiyay

kabul ederler. zellikle Katolik kilisesinde nem tayan sakramentlerin banda

kutsama, dua etme ve lmle ilgili trenler gelir.93

Vaftiz: Suya batrma,94 vcudun belli ksmlarn ykamak suretiyle yaplan

vaftiz sakramenti, Hristiyan imann kabuln ilk aamas olarak benimsenir.95

Hristiyanlara gre, sa Mesih insanlar asl gnahtan arndrmak amacyla kendini

feda etmi, armhta lm ve yeniden dirilmitir. Vaftiz, bu eyleme sembolik olarak

katlmann bir ifadesidir. Vaftizle kiinin asl gnah kirinden lmesi ve sonra sa

Mesihte dirilmesi simgelenir.96

Evharistiya: Hristiyanlktaki en nemli sakramentlerden biri olan

evharistiya, Hristiyan ibadetinin odak noktasdr. Hristiyanlara gre evharistiya,

sann armha gerilmeden nce havarileri ile yedii son akam yemeinin

hatrasdr.97 Evharistiya Hristiyanlar iin, sa Mesihe katlmay veya onunla

gizemli bir ekilde birlemeyi ifade eder. Bu birleme evharistte yenilen ekmek ve

iilen ikinin, armhta can veren ve tekrar dirilen sa Mesihin etine ve kanna

dnmesi ile bunlar yiyip ienlerin de sa ile btnletiine inanmakla

gerekleir.98Bu sakrament, tm Katolik, Ortodoks ve Protestan Hristiyanlarca her

pazar gn dzenli olarak yaplr.99

Konfirmasyon (Kuvvetlendirme): Hristiyanlkta kiinin, vaftiz olduktansonra, Kutsal Ruhun inayetini kazanmas ve vaftizle alnan nurun tamamlanmas

amacyla yaplr. zel olarak hazrlanan bir yala kiinin alnn ve baz uzuvlarnn

93Aydn, XVII/349.94G, s. 202.95Mahmut Aydn, Hristiyanlk,Yaayan Dnya Dinleri, (Ed. inasi Gndz), DB. Yay., stanbul,

2007), s. 98.96Gndz,Hristiyanlk,s. 141.97

G, s. 206.98Gndz,Hristiyanlk,s. 143.99Aydn, Hristiyanlk, s. 99.

7/23/2019 Yahud Dua

28/167

17

mesh edilmesi eklinde gerekletirilir. Vaftiz, evharistiya ve konfirmasyon

sakramentlerinin kurtuluu sembolize ettiine ve kurtulu iin temel olduuna

inanlr.100Bu ritelle kii, vaftizle kendisi adna verilmi olan szleri tasdik ederek

ilahi inayetin daha yksek bir derecesini elde etmi olur. 101

Evlilik treni: Evlenecek kiiler iin zel dualarn yapld bu sakramentin

amac, evlenecek erkek ve kadn takdis etmektir.102 Hristiyan geleneine gre

evlilik kutsal bir messese olduundan nikah sakrament olarak kabul edilmitir.103

Rahip takdisi: Din adamlarnn rahip olarak atanma seremonisi olup rahip

olan kii hayatn Hristiyan topluluuna adamay vaaz eder.104

Gnah itiraf ve tvbe: Kiinin iledii gnah veya hatasn kilisede itiraf

etmesi, rahibin de Baba, Oul, Kutsal Ruh adna gnah veya hatay balad

sakramenttir.105

Hasta gizemi: Roma Katoliklerince lm kanlmaz olan hastalara, Dou

Ortodokslarnca hastay rahatlatmak ve iyiletirmek iin gerekli olan her durumda

uygulanan bir sakramenttir. Bu sakrament, toplu veya zel ayinlerle dualar eliinde

hastaya ya srlmesi ile gerekletirilir.106

Hristiyan ibadet sistemi ierisinde genel olarak sakramentlerin yannda

gnlk, haftalk ve yllk ibadetler de bulunur. Hristiyanlkta haftalk temel ibadet,

sann yeniden diriliini kutlamak zere pazar gn kilisede yaplr.107 Bu ibadet,

ncilden paralarn okunmas ve evharistiya ayininin icra edilmesi eklinde

gerekletirilir.108

Hristiyanlkta bayramlar ve nemli gnlerde gerekletirilen ibadetler yllk

ibadetler kapsamnda deerlendirilir. Noel (Christmas) ve Paskalya109 ou

100Gndz,Hristiyanlk,s. 146.101G, s. 206.102Aydn, Hristiyanlk, s. 99.103Gndz,Hristiyanlk,s. 148.104Aydn, Hristiyanlk, s. 99.105Aydn, Hristiyanlk, s. 99.106Aydn, Hristiyanlk, s. 99-100.107Kk,XIX/240.108

Aydn, XVII/351.109 Paskalya (Easter): sa Mesihin dirilii adna dzenlenen yllk festival. Genelde Nisan ayierisinde kutlanr. Bkz. Gndz,Din ve nan, s. 105.

7/23/2019 Yahud Dua

29/167

18

Hristiyan mezhebinin ittifakla kabul ettii iki nemli bayramdr.110Haftalk ibadette

ve bayramlarda yaplan trenlerde dua ve ilahiler nemli bir yer tutar.111

Hristiyanlkta oru ibadetine gelince, mevcut ncillerde, Hz. sadan intikal

eden oru diye bir ibadet yoktur. Ancak Hz. sann lde krk gn sreyle tuttuuna

inanlan oru, Hristiyan ibadet sisteminde yer almasna katk salamtr.112Bu oru

muhtemelen Yahudilerin geleneksel olarak kabul ettii kefaret orucudur. II. yz-

yldan itibaren ilk Hristiyanlarn aramba ve cuma gnleri oru tuttuklar bilin-

mektedir. aramba orucu sann Yahudilerce ele verili gn, cuma orucu ise

armha gerilme gnyle ilikilendirilmitir. Bu dnemlerde uygulanan bir baka

oru tr de vaftiz edilecek adaylarn bir veya iki gn nceden tuttuklar orutur.

Hristiyan geleneinde en nemli oru kaynaklara gre IV. yzyldan itibaren ortaya

kan Lent (Advent) orucudur. Paskalyadan krk gn nce balayan bu oru aslnda

Lent adn alan tvbe gnlerinin bir blmn oluturur. sa Mesihin lde krk gn

boyunca tuttuu orucun hatrasn yaatmak zere tutulan Lent orucu balangta

olduka kat kurallar iermekteyken gnmzde ise yalnzca baz yiyecek

trlerinden uzak durmak suretiyle tutulmaktadr.113

Hristiyanlkta hac ibadetinin, kutsal meknlar ziyaret etme geleneinin

olduka eskiye dayand belirtilir. lk dnemlerde temel hac meknlar Kuds ve

evresindeki yerlerden ibaretti. Ancak IV. yzyldan itibaren bunlara ehitlerin ve

azizlerin meknlar da eklenmitir. Ayrca, Hz. Meryemle ilgili meknlar da

Hristiyanlar iin kutsal ziyaret yerlerinden kabul edilir.114

Hristiyanlkta dua, dinsel bir aktivite olarak deerlendirilir. Duann Tanrya

istek iin ynelme ve Tanr ile iletiim imkan tanyan bir ba olmak zere iki yn

vardr. Dua ile ruhun Tanrya ykselii gerekleir ve dua ihtiyalarn Tanrdan

talep edildii bir vastadr.115 Ayrca dua sa Mesih vastasyla Tanrya yaklama

arac olarak da deerlendirilir. Dua konusunda sa Mesihin telkinleri bulunmakta,

110Aydn, XVII/351; Kk, XIX/240.111Gndz,Hristiyanlk,s. 149.112Kk, XIX/240.113Aydn, XVII/351.114

Aydn, XVII/351.115 Andrew Louth, Prayer, (Ed.: Jean-Yves Lacoste), Encyclopedia of Chiristian Theology,Routledge, New York, 2005, I, s. 1265.

7/23/2019 Yahud Dua

30/167

19

Tanrya varmann ve Onu tanma yolunun Tanr (baba), sa (oul) ve Kutsal Ruha

yaplan dua ile mmkn olaca dnlmektedir.116

Dua insann zaaf ve ballnn farkndal ve Tanrnn lutfu ile insann

ihtiyalarnn giderilmesidir. Bu balamda duadaki en temel durum isteklerin dile

getirilmesidir. Ancak dualarn gnah itiraf ve tvbe, hamd, kr ve hayranlk ile

dilek ve yakar ifadelerine de yer verdii bilinen bir gerektir. nsan dua ile kendisi

ve bakalar iin tm bu durumlar dile getirmi olur.117Dua, Tanrnn armaandr.

Tanrsal merhamet insanlar duaya yneltir. Dua, sadece ihtiyalarn Tanrya

bildirilme abas deildir, dua kiinin gszlk ve Tanrya olan bamllnn

kabullenilmesi anlamna da gelir.118

Hristiyanlara gre din, yaratan, koruyan ve kendisini kurban eden Tanrnn

varlna btn kalbiyle balanmaktr. Dua da bu kalbin tercmandr ve kalpte

bulunan duygular dillendirir. Hristiyan inancna gre, eytann batan kartmasna

kar koyabilmek,119balca nimetlere nail olabilmek120ve zellikle de ahir zamanda

kurtulua ulaabilmek121iin dua etmek gereklidir.122

Hristiyan dnrler, Hristiyanln dua dini olduu ve duann, kiisel

dindarln merkezinde yer aldn sylerler. Lutherin duann nemini u ekilde

ifade ettii nakledilir: Nasl bir ayakkabc ayakkab, terzi ceket retiyorsa,

Hristiyan da dua etmek zorundadr. Dua bir Hristiyann gnlk vazifesidir.123

Hristiyan dncesinde duann kkeninde Tanrnn kendi suretine benzeyen

insan yaratmas124ile Tanr ile iletiimin balad yer alr ki Hristiyan dncesinin

temelinde bulunan asli gnah meselesi ile balantl olarak insann zne dnn

artrr. Ardndan dua, Tanrnn Nuh,125 brahim126 ve Musa127 ile yapt

116Kk, XIX/240.117Louth, s. 1265.118Horozcu, s. 22-23.119Matta 26/41.120Yuhanna 4/10, 6/27.121Luka 21/36.122Kar, s. 72.123Horozcu, s. 22.124Tekvin 1/26.125

Tekvin 9/12.126Tekvin 17/9-14.127k 19.

7/23/2019 Yahud Dua

31/167

20

anlamalar ile temellendirilir. Ayrca ncilde yer alan sann dua ettiini belirten

ifadeler128dua iin kaynak niteliindedir. 129

Hristiyanlkta duaya dayal ayinin znik Konsilinde (MS 325) tespit

edildii belirtilir.130Hristiyanlar iin pazar ayinleri, sabah ve akam yaplan dualar,

yemekten nce ve sonra yaplan dualar nemlidir. Hristiyanlara gre duann Tanr

ile konuma, Tanry dinleme, Tanrnn varln tefekkr etme ve toplumsallk

ynleri nemlidir.131 Hristiyanlkta en yaygn dualardan biri Matta ncilinde yer

alan slamdaki Fatiha suresinin nemine sahip Rab Duasdr.132Rab Duasnn

metni u ekildedir: Gklerdeki Babamz, adn kutsal klnsn. Egemenliin gelsin,

gkte olduu gibi yeryznde de senin istediin olsun. Bugn bize gndelik

ekmeimizi ver. Bize kar su ileyenleri baladmz gibi sen de bizim

sularmz bala. Ayartlmamza izin verme. Bizi kt olandan kurtar. nk

egemenlik, g ve ycelik sonsuza dek senindir. Amin.133 Bu dua toplu ibadetin

doruk noktasn tekil etmekte olup genellikle Tanrya ynelik bir yceltme ve

teslisin ikrar ile tamamlanr.134

Hristiyan dncesine gre kii, kilisede cemaatle veya ferd olarak dua

edilebilir. Ancak duada kilisenin btn yelerine yer verebilir, hatta vermelidir.135

Duaya sa Mesihin adyla balanmal ve dua tam bir inan ve gvenle edilmelidir.

Bunun sebebi, insan gnaha dt iin Tanrnn rzasndan uzaklatndan ancak

Mesihin kan sayesinde ona yaknlaabilecei dncesidir. Baz Hristiyanlarca

duaya Mesihin adyla balamann, derin bir srrnn olduu ve Mesihin dua edenle

btnletii dnlr. yle ki, artk dua edenin istei onun istei, dua edenin salah

onun salah, dua edenin hayat onun hayat olur, ksacas o adeta dua eden iin

yaar.136 Kiinin dua ederken ikiyzl olmamas, yalnz ve gizlice Tanryaynelmesi, sz kalabal edip putperestler gibi bo szleri tekrarlayp durmamas

128Luka 5/16; 6/12; 9/29.129Louth, s. 1265.130Kk, XIX/240; Kar, s. 72.131Aydn, Hristiyanlk, s. 102.132Sarkolu, s. 352.133Matta, 6/9-13.134

Gndz,Hristiyanlk,s. 150; Horozcu, s. 23.135Kemal Polat,Katolik Hristiyanlkta Azizlik ve Azizler, Salkmst Yay., Ankara, 2008, s. 183.136Kar, s. 71.

7/23/2019 Yahud Dua

32/167

21

gerektii dua adab hakkndaki tavsiyelerdir.137 Duann, tam bir inan ve itimat ile

yaplmas gerektii konusunda Markos ncili, sann yle dediini nakleder:

Dorusu size derim ki: Kim bu daa kalk denize atl der ve yreinde kuku

duymadan dediinin olacana inanrsa, diledii yerine gelecektir. Bunun iin size

diyorum ki, duayla dilediiniz eyi daha imdiden alm olduunuza inann, dileiniz

yerine gelecektir. Kalkp dua ettiiniz zaman, birine kar ikyetiniz varsa onu

balayn ki gklerde olan babanz da sizin sularnz balasn.138

Katoliklere gre azizlerin dualar talep edilmelidir. nk onlar srekli

Tanrnn huzurunda durup hizmetinde bulunurlar.139 Onlarn duas yeryzndeki

btn Hristiyanlarn huzur ve skuneti iin nemli grlr. Ayrca kurtulua

azizlerin duas ile eriilebilir. nk onlar Tanrnn yannda nemli kimseler kabul

edilir. Azizlere dua etmekle dualarnn kabul olacana inanrlar.140 Katolik

kilisesinde gnde yedi ayr dua saati bulunmaktadr. Ortodoks kilisesinin

geleneinde gn batarken okunan vesperum gnn ilk duasn tekil eder. Genel

olarak kiliselerdeki dua ekilleri pek fazla deiiklik gstermez.141

Hristiyan dncesine gre Tanr her zaman dualara kulak verir.

Hristiyanlara gre dua manevi bir etkinlik olsa da kiinin mantkl bulduu, maddi

ve bedensel olarak gereksinim duyduu eyler de Tanrdan istenebilir. Ancak duada

kurtulua gtrecek eyler istenmeli, kurtulua zarar verecek eyler

istenmemelidir.142

Hrstiyan dua literatr iin dua rneklerinin yer ald Mezmurlar en nemli

kaynak olmasnn yan sra ncilde yer alan sann dualar da rnek niteliindedir.143

Hristiyan dua kitaplarndan en nemlilerinden biri Anglikanlarn kulland ngilizce

kaleme alnm Richard Manta ait The Book of Common Prayer144isimli kitaptr.

137Luka 11/2-4.138Markos 21-25.139Polat, s. 183.140Polat, s. 221.141Cilac, IX/530; Horozcu, s. 23.142Horozcu, s. 41-42.143

Louth, s. 1265.144 Richard Mant, The Book of Common Prayer and Administration of The Sacraments and OtherRites Ceremonies of The Church, Francis and John Rivington, London, 1850.

7/23/2019 Yahud Dua

33/167

22

Kitapta bir Hristiyann eitli durum ve zamanlarda okumas gereken tm dua

metinleri yer alr.

3.5.SLAMDA BADET VE DUA

slam dini iman esaslar, ibadet hkmleri ve ahlak ilkeleri birlikteliinin

yansmasdr. Allah, Kuran ve Hz. Muhammedin insanlara sunduu ilkeler ile slam

dinini insanla bildirir.

slamda en genel anlamyla ibadet, mminin Allaha kar duyduu sayg ve

sevginin sonucu olarak Onun rzasna uygun davranma abas ve bunun iin yapt

irad davranlardr. Onun rzasn ve honutluunu hedefleyen tm fiiller ibadet

kapsamndadr. zel anlamda ibadet ise kiinin yaratanna kar sayg gstermesini

ve boyun emesini simgeleyen, Allah ve Resul tarafndan yaplmas istenen belirli

davran biimleridir. slamn temel artlar olan namaz, oru, zekat, hacla birlikte

kurban kesme, itikaf, dua etme, Kuran okuma, hayr ve infakta bulunma gibi

davranlar ibadet kavramnn rneklerindendir.145badet ile ilgili konularn genilii

sebebi ile bu giriin ardndan slamda dua konusunun genel bir ereve ile ilenmesiuygun grlmtr.

slami literatrde dua kelimesi Arapa -- kknden gelen bir mastar

olup armak, seslenmek, yardm istemek, yalvarmak anlamlarna gelir ve kiinin

Allaha ynelerek maddi ve manevi isteklerini Ona arz etmesi demektir.146

Kkten bye, aadan yukarya vaki olan talep ve niyaz anlamndadr. Dua

tazimle birlikte istekte bulunma, ayn zamanda zikir ve ibadettir.147Dua, insan dier

varlklardan ayran bir ibadettir. Dua Allaha inanan insann Allahn her eyin tek ve

mutlak sahibi olduunu kabul etmesinin gstergesi, Allahn her eyden haberdar

oluunun farkndalnn yaanmas ve insann her halini Allaha arz ediidir.

145Koca, XIX/240.146Ebul-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr bn Manzur,

-- ,Lisanl Arab,Daru

Maarif, Kahire, H. 1119, s. 1385- 1389.147 Mehmet Canbulat, Dua, Dini Kavramlar Szl, (Yay. Haz.: smail Karagz), DB Yay.,Ankara, 2010, s. 128; Cilac, IX/529.

7/23/2019 Yahud Dua

34/167

23

Dua, kulun Allahtan bir ey dilemesi, Allah istemesi, Allah yardma

armas, Onu anmas demektir. Dua Allah iin tazim gsterme ve Onu anma,

acizliini fark edip Ona kul olduunu ifade etmedir. Bir dier boyutu ile dua,

Allahn verdii nimet ve ihsanlar iin kr ve hamd etmedir. nsann gnah ve

hatalar iinde olmas durumunda dua, Allahtan af ve mafiret dileme ve kurtulua

ermeyi istemesidir. Dua, zihnin maddi olmayan leme doru ekilmesi, her eyin

deimez ve stn prensibinin huu iinde bir temaas, ruhun Allaha doru

ykselii, hayat denilen mucizeyi yaratan varla kars ak ve tapnma ifadesi, her

eyi yaratan, en stn kemal, kudret, kuvvet ve gzellik kayna, herkesin kurtarcs

ve hamisi olan grlmez bir varlkla ilikiye gemek iin yaplan bir gayret, Allahn

durmadan taan sevgi ve alakasna kulun verdii cevaptr.148Dua, snrl, sonlu ve

aciz olan insann btn benlii ile snrsz, sonsuz ve kudret sahibi olan yce Allaha

ynelip Ondan istek ve dilekte bulunmas, Onunla arasnda bir kpr ve diyalog

kurmasdr.149 Dua, din hayatn bir iareti, din duygu ve dncenin ifade

ediliidir.150Dua ile insann kalbi sknetle Allaha balanr ve insan dua ile huzur

bulur.151

Kuran- Kerimde ibadet,152 salat,153 nida,154 kavl,155 tazarru,156 istiane,157

istiase,158 istifar,159 istiaze,160 tvbe161 gibi eitli kelimeler de kimi zaman dua

anlamnda kullanld grlr.162

148Selahattin Parladr, Dua (slamda Dua),DA,IX, stanbul, 1994, s. 531.149

smail Karagz, Yaar Yiit, Muhlis Akar, Zafer Ko, Bahaattin Akba, Kulluun z badetinRuhu Dualar,DB, Yay., Ankara, 2006, s. 17.150Soysald, s. 18.151Ebu Hamid Muhammed bn Muhammed el-Gazal,hyau Ulumid- Din,(ev.: Ahmet Serdarolu),

Bedir Yay., stanbul, 2002, I, s. 959.152Mmin, 40:60.153Tevbe, 9:103.154Enbiya, 21:83.155li mran, 3:38; Sad, 38:35.156Enam, 6:42.157Fatiha, 1:5.158Enfal, 8:9.159Nuh, 71:10.160

Hud, 11:47.161Hud, 11:61.162Karagz,Kulluun z, s. 20-24.

7/23/2019 Yahud Dua

35/167

24

slam dininde genel olarak duann ierii ve eitleri, Allahn birliini dile

getirmek ve Ona vglerde bulunmak, Allahtan af, merhamet ve Onun yaknln

salayacak eyler istemek, Allahtan dnya nimetlerini istemek olarak belirtilir.163

Kuran- Kerimde ve hadislerde dua ile ilgili nemli hususlar beyan edilerek

mminler iin dua ile ilgili tavsiyeler ve dua rnekleri yer alr. Kuran- Kerimde

Kullarm, beni senden sorarlarsa, (bilsinler ki), gerekten ben (onlara ok)

yaknm. Bana dua edince, dua edenin duasna cevap veririm164 buyrulur. Bu

ayetin tefsirinde Elmall Hamdi Yazr, mit ederek, azmederek istemenin

gereklerinden birinin de dua olduunu ve her olay bir sebebe bal ise duann da osebeplerden biri olduunu syler.165Ona gre duadan maksat, Allaha bildirme ve

anlatma deil, kulun acizliinin farkndaln ortaya koyarak ve Allaha

ynelmesidir. Maksat bu olduunda kaza ve kadere rza ile beraber Allaha dua

etmek, insann hislerini ve isteklerini tercih etmesi deil Allahn yce kudretine her

eyden daha fazla tazim gstermesidir ki bu da insan iin en byk makam olur.

Allah duada kulu ile kendi arasna bir aracnn girmesini istemez ve der: Kulumun

dua vaktinde benimle onun arasnda arac yoktur. Ben ona yle yaknm.166

Birdier ayette De ki: Duanz olmasa Rabbim size ne diye deer versin!...167

buyrulmak suretiyle insann ancak Allaha olan ynelii ile, dua ile, deer

kazanabilecei belirtilmitir.168 Elmall Duay nemsemeyenler, ibadeti de

nemsemeyenlerdir der 169 ve Hz. Muhammedin Dua ibadetin zdr,

iliidir.170 hadisi ile de duann nemi belirtilmitir. Duay cevaplayann yalnz

Allah olduunu bildiren ayetler ise u ekildedir: Rabbiniz yle dedi: Bana dua

edin, duanza cevap vereyim. Bana kulluk etmeyi kibirlerine yediremeyenleraalanm bir halde cehenneme gireceklerdir.171buyrulmutur. Dua eden ayn

zamanda Allahn emrini yerine getirmi olur. Allahtan baka her eyden yz

163bn Manzur, s. 1385- 1389.164Bakara, 2:186.165Muhammed Hamdi Yazr,Hak Dini Kuran Dili,Emir Basn Yayn Datm, stanbul, t.y., II, s. 9.166Yazr, s. 10.167Furkan, 25:77.168Canbulat, s. 128.169Yazr, s. 11170

Ebu sa Muhammed bin sa bin Sevre et-Tirmizi, el Camius Sahih, Daavat, 1, ar Yay.stanbul, 1981.171Mmin 40:60.

7/23/2019 Yahud Dua

36/167

25

evirerek sadece Ona ynelmi olur ki bu da tevhid inancnn yansmasdr.172Bir

dier ayette ise yle buyrulmutur: Yahut kendisine dua ettii zaman zorda

kalma cevap veren ve baa gelen ktl kaldran, sizi yeryznn halifeleri klan

m? Allah ile birlikte baka ilah m var!? Ne kadar az dnyorsunuz!173

Kuran duann adab ile ilgili tavsiyelere de yer verir. Duann samimiyet ile

mit ve korku iinde olmas gerektiini Rabbinize alak gnllce ve iin iin dua

edin. nk O, haddi aanlar sevmez. Dzene sokulduktan sonra yeryznde

bozgunculuk yapmayn. Allaha (azabndan) korkarak ve (rahmetini) umarak dua

edin. phesiz, Allahn rahmeti iyilik edenlere ok yakndr.174 ayetiyle bildirir.Onun isimleriyle dua etmek gerektiini De ki: (Rabbinizi) ister Allah diye

arn, ister Rahman diye arn. Hangisiyle arrsanz arn, nihayet en gzel

isimler Onundur175En gzel isimler Allahndr. Ona o gzel isimleriyle dua

edin ve Onun isimleri hakknda gerei arptanlar brakn. Onlar yaptklarnn

cezasna arptrlacaklardr.176ayetleriyle, duann sonunda mminlerin zelliinin

hamd etmek olduu Dualarnn sonu da lemlerin Rabbi Allaha hamddr.177

ayetiyle haber verir. Hz. Muhammedin dua adab hakkndaki u tavsiyeleri demminler iin nemlidir: Sakn sizden biriniz Allahm dilersen beni mafiret eyle.

Allahm dilersen bana merhamet eyle diye dua etmesin. Azim ve katiyetle, kesin

olarak dua etsin. nk Allah zorlayan hibir kuvvet yoktur.178 Sizden her

birinizin duas acele etmedike kabul olunur. nsan (acele eder de) dua ettim de

kabul olunmad der.179Dua ettiiniz zaman, kabul olunacana inanarak Allaha

dua edin. Biliniz ki, gafletle oyalanan kalbin duasn Allah kabul etmez.180 Hz.

Peygamber kimlerin duasnn kabul olacan ise u ekilde bildirir: dua vardr

ki kabul olunacanda hi phe yoktur: Mazlumun duas, yolcunun duas, babann

172H. Mehmet Soysald,Kuran- Kerime Gre Dua, Yeni Ufuklar Neriyat, stanbul, 1996, s. 21.173Neml, 27:62.174Araf, 7:55-56.175sra, 17:110.176Araf, 7:180.177Yunus, 10:10.178Zeynd-din Ahmed b. Ahmed b. Abdil Latifiz-Zebidi, Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih

Tercemesi ve erhi,(Terc. ve erh: Kamil Miras), DB Yay. Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara,

1973, XII, s. 342.179Zebidi, s. 342.180Tirmizi, Daavat, 66.

7/23/2019 Yahud Dua

37/167

26

ocuuna duas.181, Din kardeine gyaben dua eden her bir mslmana, melek de

bilmukabele (istediin eylerin ayns sana verilsin) diyerek dua eder.182

Kuran- Kerimde yer alan dua rnekleri ierisinde peygamber dualar

nemli bir yere sahiptir. Bu dualarn ieriinde aczini itiraf etme ve yardm dileme,

hamd ve kr, tevekkl, istiaze ve istifar, salih nesil talep etme, kalp huzuru ve

davada sebat isteme, erri ve belay def etme, zalim kavimleri Allaha ikayet etme

ve onlarn helak olmalarn isteme ile rzk talebi gibi konular yer alr.183Kuran Hz.

Ademin,184Hz. Nuhun,185Hz. brahim ve Hz. smailin,186Hz. Eyyubun,187 Hz.

Yusufun,188 Hz. Musann,189 Hz. Sleymann,190 Hz. sann,191 ve dierpeygamberler ile Hz. Muhammedin 192dualarna yer verir. Bu dualar ile peygamber

hayatlarnn rnek alnmas ve dua edilmesi tlenir. Hz. Zekeriya ve ei ile ilgili u

ayetler de rnek niteliindedir: Biz de onun duasn kabul ettik ve kendisine

Yahyay baladk. Eini de kendisi iin, (dourmaya) elverili kldk. Onlar

gerekten hayr ilerinde yarrlar, (rahmetimizi) umarak ve (azabmzdan)

korkarak bize dua ederlerdi. Onlar bize derin sayg duyan kimselerdi.193 Hz.

Zekeriya mnacatnda Sana yaptm dualarda (cevapsz braklarak) himahrum olmadm.194 ayeti ile onun her zaman duadan istifade ettii belirtilmi

duann boa gitmedii vurgulanmtr.

Kuranda yer alan peygamber dualarnn, ibadetlerde okunmas, hamd,

istifar ve sevap amal okunmas, dnyev ilerin halledilmesi, skntlarn bertaraf

181Tirmizi, Birr, 7.182

El-mam el-Hfz Huccet'l-slam Mslim bn'l-Haccac el-Kueyri en-Niaburi, Sahih-i Mslim,Zikr, 86, ar Yay., stanbul, 1992.183Hidayet Ayan,Kuranda Peygamber Dualar ve Din Kltrmzdeki Yeri, Marmara niversitesi,

Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2009, s. 30-31.184Araf, 7:23.185Kamer, 54:10; Hud, 11:47.186 Bakara, 2:126-129; brahim, 14:35; Meryem, 19:47; brahim, 14:39-40; Saffat, 37:100; uara,

26:83-89.187Enbiya, 21:83.188Yusuf, 12:101.189Kasas, 28:16,22; Taha, 20:36; Araf, 7:151.190Neml, 27:19.191Maide, 5:114.192

li mran, 3:26; sra, 17:80; Taha, 20:114; Mminun, 23:94-98.193Enbiya, 21:90.194Meryem, 19:4.

7/23/2019 Yahud Dua

38/167

27

ve ifa amal okunmas asndan nemlidir.195 Ancak bu dualarn sadece bahsi

geen durumlar iin okunmas dua iin bir snr koymak demek olur ki bu da duann

mahiyetine aykr olur. Ayrca peygamber dualarnn dil ve edebiyatta ataszleri,

deyimler, iir ve nesir zerinde etkisi ile birlikte sanat ve mimariye de katk salad

belirtilir.196 Bununla birlikte hadislerde eitli konularda dua rnekleri vardr. Bu

rnekler mslmann hayatnda duann her zaman ve mekanda olabileceini ve

olmas gerektiini vurgular.

Ali eriati dua hakknda unlar syler: Dua, insan gcnn takviyesi,

olumlu ilerin srdrlmesi ve bireyin, bireysel ve toplumsal hayatn dzenlemeisteidir. Dua, i-eylem d ve sorumluluk d deildir.197, Dua, varolan hayattan

daha yce arzular ve daha yksek durumlar istemektir. der ve iddet, ak, zdrap

ve korkuyla isteyenin var olan ile olmas gereken arasndaki ayrm fazlasyla bilen

kiilerin dua edebileceini ilave eder.198eriati duann sadece ihtiya duyulan eyleri

isteme arac olmadn, dua edenin ruhununu terbiye edici bir etkisinin olduunu,199

ruha gzellik ve letafet baladn ve insann bireysellik yerine toplumsalla

balanmasn saladn, insanlar sevmeyi renmek suretiyle de insann kendisinebyklk kazandrdn200da belirtir. eriatiye gre felsef ve inansal bir eitim-

retim metinleri olarak slami dua, Allaha hitap etme ve insann isteklerini aa

vurmasnda; dnyay, Allah, evreni ve insan en derin, en net, en latif yntemle

tanma ve en gzel etkiyi brakma eklinde da yansr. 201 eriati duada birok

istein yer alabileceini, ancak bunlarn grupta toplanacan syler: Gnahlarn

affn isteme, Allahn hidayet, kulluk ve inayetine mazhar olmay mit ve arzu etme,

izzet, yardm, ltuf, rahmet, selamet, afiyet, bu dnyada ilahi arzu ve sevgi ile

yaamay kesin bir tavrla isteme. Duann ieriinin ardndan dua hakknda bir

tanmlamaya daha yer verir: Dua, acz ile kark, heva ve heveslerin esiri, kt iler

yapan, batan aa gnahkr olduundan iyiliklere layk bulunmayan kulun istei ve

195Ayan, s. 104-111.196Ayan, s. 112-124.197Alexis Carrel, Ali eriati,Dua, (ev.: Ali Eretin), Birleik Yay., stanbul, 1999, s. 52.198Carrel, s. 76.199

Carrel, s. 112.200Carrel, s. 95.201Carrel, s. 76.

7/23/2019 Yahud Dua

39/167

28

istirhamdr.202 eriati, kiinin yapmas gerekenleri yaptktan sonra dua etmesi

gerektiini syler.203 nsann sosyal sorumluluunun zerinde durur ve duann yok

edici ve olumsuz glerce her eyin kuatld bir ada dncenin aklanmas,

mesajn ulatrlmas adna gsterilen aba olduunu syler.204 eriati duay bilgi,

ak, niyaz ve cihad kavramlar ile deerlendirerek dua felsefesini ortaya koymu ve

yukarda yer verdiimiz tm tanmlarn ardndan, duann tanmnn u noktaya

ulatn belirtmitir: Dua, insann zdrap, ile, endie ve merakndan ibarettir.

Kiinin kendi varlk zindanndan, varolu zindanndan bilgiye ulamasdr. Kurtulu

arzusunu ve kurtulua olan ak kantlanlamaz yapandr., Dua, yalnz ruhun ve

yalnzln tecellisidir.205

Mslman dnr Roger Garaudy dua hakknda unlar syler: Dua bir

istek deil, bir olu tarzdr. Her trl yeterlikin tesinde, Allaha baml

oluumuzu kabuldr, onun yceliini tanmadr. Bir bakma Onun sonsuz varln

sonluluk iinde grmedir. Yani, bana ait olmakszn bende olan bilmektir.206

Son olarak dua hakknda syleneceklerin ok olduunu belirterek lkemizde

dua ile ilgili farkl alanlarda birok alma yaplp yaynlandn207 ifade edip

konuyu burada noktalyoruz.

202Carrel, s. 91.203Carrel, s. 111.204Carrel, s. 81.205Carrel, s. 119.206Roger Garaudy, slam ve nsanln Gelecei, (ev.: Cemal Aydn) Pnar Yay., stanbul, 2011, s.

54.207Esma Sayn, Dua Terapisi,Nesil Yay., stanbul, 2011; Abdullah Yldz, Dua Sylemden Eyleme,

Pnar Yay., stanbul, 2006; bn-i Kayym el Cevziyye, Dua ve Yaam, lke Yay., stanbul, 2003;Saliha Bilgi, Konular tibar le Kuranda Dua,Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,Baslmam Yksek Lisans Tezi, Konya, 2008.

7/23/2019 Yahud Dua

40/167

29

BRNC BLM

YAHUDLKTE DUANIN TEORK/TEOLOJK BOYUTU LE

YAHUD TARHNDE DUA

1.YAHUDLKTE DUANIN TEORK VE TEOLOJK BOYUTU

1.1. YAHUDLKTE BADET ALGISI

Kkleri tarih ncesi insanlarn inan ve kltrleriyle, Uzakdounun bykmedeniyetleriyle beslenen yaklak drt bin yllk Yahudiliin208 din kurallarn,

Tanr ile srail arasndaki ahitleme ve seilmilik inancnn hayata yansyan boyutu

oluturmutur.209

Yahudilik, srailoullarnn kutsal topraklara yerlemesinin ardndan krallk,

I. Mabed, srgn, II. Mabed ve Talmud dnemlerinde siyas-hukuk, eskatolojik ve

felsef-mistik boyut kazanan; Rabban gelenek ve Orta a Yahudi dncesi

kanalyla din sistem olarak oluan ve modern zamanda kazand farkl almlar

yoluyla hala geliimini srdren bir yapya sahiptir. Tanrnn srailoullarna Tora

yoluyla emir ve yasaklar bildirmesi, onlara duyduu sevginin ve Tanr katnda sahip

olduklar ayrcaln gstergesi olarak deerlendirilir.210

Yahudi dininde farkl sfatlarn ardnda yer alan tek ve bir, dier varlklara

benzemeyen Tanr anlay hkim olup Tanrnn iradesine, fiillerine ve ilerine

gvenmek esas kabul edilir.211Ei ve benzeri olmayan yegne Tanr iin kullanlan

Elohim ismi Tanrnn gazap tarafn, Yahve ismi ise rahmet tarafn temsil

eder.212Yahudi teolojisinde Tanrnn dnya ve insanlkla kurduu iliki, yaratl,

vahiy, kurtulu gibi konular tarihi sre ierisinde Yahudi mezheplerince incelenmi

208G, s. 99.209Grkan, s. 131.210Grkan, s. 11-12-131.211

Grkan, s. 76.212Baki Adam, Yahudilik,Yaayan Dnya Dinleri, (Ed. inasi Gndz), DB. Yay. stanbul, 2007,s. 236.

7/23/2019 Yahud Dua

41/167

30

ve farkl ekillerde deerlendirilmitir. Bununla birlikte Yahudi dininde aslolan Tanr

hakknda ne dnld deil, Tanrya nasl ibadet edildiidir.213

Yahudilikte ibadet kavram iin almak, hizmet etmek, tapmak, kulluk

etmek anlamna gelen branice avd kknden treyen avoda kelimesi

kullanlr.214 Avoda kelimesi, erken dnemde Mabed ibadeti iin kullanlm ve

Mabed dneminde Kefaret Gn ritellerinin iirsel olarak sunumu avoda kelimesi

ile ifade edilmitir.215 Bu kelime Tora emirlerini iine alan, zellikle ibadet

anlamnda, ruhu saflatrma ve disiplin altna alma vurgusuna sahiptir.216 badet

terimi iin kullanlan dier kelime ahah(yere kmek, eilmek) kelimesindengelen hitahavadr. Mabeddeki toplu ibadet iin kullanlan hitahava kelimesi,

Tanrya yaplan ibadeti ihtiva ettii gibi, insanlara yalvarma ve sayg iin217 de

kullanld belirtilir.218

Yahudilikte ibadet, Toraya gre, sadece Yahveye edilir219 ve Ona itaat

etmek olarak deerlendirilir.220Yahudi dininin bel kemiini oluturan din kurallar,

Rabbani gelenek yoluyla Tanah temelli, brance mitsva olarak adlandrlan 248 emir

ve 365 yasaktan oluan 613 kurala dayandrlr. Bu kurallar, Yahvenin birliini

kabul edip Ona itaat etmek temeline dayanan hukuk, teolojik ve etik kurallar

ierir.221

Yahudilerin ibadet sisteminin olumasnda Yahvenin Toradaki emir ve

yasaklarnn yan sra tarihi sre de etkin olmutur. nk Yahudiler, kendilerini

yaratltan balayarak Msrdan g ve Sina vahyinin ardndan Yahvenin emirlerini

yerine getirecek olan Mesihin gelecei dncesine ulaan kutsal bir sreceyerletirirler. Yahudiler kendilerini, Yahve ile srail arasnda yaplm, deitirilemez

antlamann miraslar grerek, Yahve tarafndan ilah bir ekilde oluturulan ve

213Grkan, s. 76.214zen, s. 35.215Meir Ydit, Avodah,EJd,II, s. 745.216Grkan, s. 148.217II. Krallar 4/37; I. Samuel 25/24.218zen, s. 36.219

Adam, s. 237.220zen, s. 36.221Grkan, s. 131-132.

7/23/2019 Yahud Dua

42/167

31

srdrlen bir dnyada etkin bir hayat srdklerini dnrler. Bu balamda

Yahudilerin ibadet ekillerinin, tarih sahnesinde var olu srelerini srekli hatrda

tutmay salayacak ekilde olutuu belirtilir.222

Yahudilikte Yahveye ibadet etmek, inanan kii iin ruhsal bir ihtiya olup

inanan kiinin, yaratcs ile konumas, Ona yalvarmas, Onun yaknln

kazanmas, Onun iyiliine kran ve hayranlk duyduunu belirtmesidir. Yahudi

ibadet sisteminde Ona ulama istei hkim olup Yahvenin ismini zikretmek veya

kutsamak ibadet olarak deerlendirilir. Bununla birlikte, Yahudiler iin kutsal

yerlerde yaplan belirli faaliyet ve davranlar ile btn hayat kapsayan bir dindarlkanlaynn varl da ibadet kapsamnda deerlendirilir.223

Yahudilerin en eski ibadetinin kurban olduu bilinmektedir.224Ancak Yahudi

tarihinde gerekleen eitli olaylar sebebiyle ibadet sistemi, en genel ifadeyle dua,

Tora almas, Tora emirlerini yerine getirme ekline dnmtr.225

1.2. YAHUDLKTE DUA

1.2.1. Dua Terminolojisi

Tanr ile insan arasndaki ilikide dua ile ifade edilen yce duygular, binlerce

yldr farkl kelimelerle ortaya konmutur.226

Dua branicede hitpalel ve tefillah gibi kelimelerle ifade edilir. Dua iin

yaygn olarak kullanlan kelime tefillahdr. (Birok dualar ettiiniz

zaman)227. Bu kelimenin ilgili fiili hitpalleldir. (...Gelip bu eve doru dua

edince)228. Bu fiilin kk olan pll, kendini kesmek anlamndadr. lkel pagan

kltrnde ibadet srasnda putperestlerin kendilerine acmadan kamladklar

222Ruth Langer, Worship and Devotional Life (Jewish Worship),ER, XIV, s. 9805.223zen, s. 36.224smail Tapnar, Yahudilik ve Hristiyanlkta badet ve Kurbann Merkezilii, Kpr Dergisi,

say 109, 2010,(http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=1039),(20.03.2010).

225zen, s. 37.226

Kohler, s. 171.227Bkz. aya 1/15.228Bkz. I. Krallar 8/42.

7/23/2019 Yahud Dua

43/167

32

belirtilir ve pll mastarnn bu anlamda kullanldna iaret edilir.229Tanahta pll

kk araya girmek, hkmetmek, yarglamak, mit etmek anlamlarna da gelir.230

Bu da kiinin dua ederken kendini de yarglayacan artrr.231 Ayrca pll

kknden treyen, duay ifade eden tefila kelimesi, dnmek, deerlendirmek,

muhakeme etmek, araclk etmek, yalvarmak, yarglamak anlamlarna da gelir.232

Tanahta dua ile ilgili dier kelimeler unlardr:233

Gara:Tanrnn ismini sylemek, Tanry ismi ile armak.234

Zaaq:Yanln dzeltilmesi iin feryat etmek, haykrmak.235

iwwa:Yardm iin yksek sesle alamak.236

Rinnah:Nee veya kederin etkisi ile tesir etmek.237

Dara:Tanry aramak.238

Biqqe penei:Tanrnn yzn aratrmak, Tanrya ynelmek.239

aal:Bilgi almak, aratrmak, soruturmak.240

Nasa:Kaldrmak, ykseltmek.241

Pagaa:Bir tehlike veya sknt ile karlamak, tevecch kazanmak.242

Hithannen:Ltuf aramak, yalvarma, niyaz etmek.243

229

Israel Abrahams, Prayer (Terminology),EJd,XVI. s. 457; zen, s. 38.230Abrahams, XVI/457.231Besalel, III/726.232 Reuven Firestone, Yahudilii Anlamak brahimin ocuklar, (ev.: alayan Erenda, Levent

Kartal), Gzlem Yay., stanbul, 2004, s. 136; Besalel, III/725.233 Abrahams, XVI/457; zen, s. 38; Muhammed Hadi Tezokur, Yahudilikte badet Anlay

(Yahudilikte nan ve badet Esaslar Doktora Tezi, Dzenlenmi alma), Diyarbakr, 2009, s. 19.234Tekvin 4/26.235Hakimler 3/9.236Mezmurlar 72/12.237Mezmurlar 17/1.238Amos 5/4.239Hoea 5/15.240

Mezmurlar 105/40.241Yerermya 7/16.242Yeremya 7/16.

7/23/2019 Yahud Dua

44/167

33

afakh lev:ini dkmek.244

Siah:ikyet, yaknma, feryat etmek.245Dua ile ilgili bu kelimeler, Tanah

dualarnn rengrenk karakteri ile dua iin zengin bir terminoloji ortaya konduunu

gsterir.246

1.2.2. Duann Yeri ve nemi

Yahudi ibadet sisteminin merkezinde dua yer alr.247 Yahudi gnlk

ibadetinin ierisinde yer alan en nemli unsur, geleneksel dua kitaplarnda bulunan,

emir ve talimatlar ieren pasajlarn sesli olarak okuma ritelidir. Bu pasajlar geni bir

dua literatrn oluturmutur.248

Yahudi iin gnn en nemli ii dua etmektir. badet sisteminde dualarn yer

almas, vcudun dzgn ileyii gibi grnte sradan olan durumlardan; gkkua,

aalarn ieklenmesi gibi mucizev grnen durumlara kadar yaamn her annda

doal bir kutsalln var olduu dncesine dayanr.249

Yahudi literatrnde Tanr inanc, Tanrnn var ve sonsuz olduu, birlii,

yaratcl, tapnmaya layk tek varlk oluu ve kurtarclk vasflar ile ne

kmaktadr.250Bu balamda dua, Ey sen duay iiten, btn beer sana gelecek251

ifadesinden hareketle iiten ve cevap veren olmas dolaysyla Yahvenin varlna

olan inanca dayanr. Dua, Yahveden istekte bulunma, Ona gnahlar itiraf etme,

tapnma ve verdii nimetlere kran duyma olarak tanmlanr.252

Yahudi Ansiklopedisinde dua Yaratcmz Tanrya, evrenin harikalarnn

bizde yaratt hayranl belirtmek, bize yapmakta olduu iyiliklere kar

243Tesniye 3/23.244Mezmurlar 62/8.245Mezmurlar 142/3.246Abrahams, XVI/457.247Lewis Spence, Prayer (Jewish),ERE, X, s. 191.248Oliver Leaman,Judaism An Introduction, I. B. Tauris Introductions To Religion & Co. Ltd., New

York, 2011, s. 105.249Langer, XIV/9805.250

Grkan, s. 61-63.251Mezmurlar 65/2.252Abrahams,XVI/456.

7/23/2019 Yahud Dua

45/167

34

teekkrlerimizi ifade etmek, hayatmz ve saadetimizi tehdit eden tehlikelere kar

bizi korumasn istemek (niyaz), gnahlarmz affettirmek gibi sebeplerle yaplmas

gereken yakar olarak tanmlanr.253 Amerikan Yahudi din bilgini Rabbi Herbert

Goldsteinin (1890-1970) duay u ekilde tanmlad nakledilir: Dua, Tanry

insana doru aa getiren ve insan, Tanrya doru yukar karan ikili bir

iksirdir.254

Kaufmann Kohler (1843-1926)Jewish Theologyadl eserinde duann nemini

u ekilde anlatmaktadr: nsan ve kinatn Yce Efendisi arasndaki mesafe ok

byktr. nsan, kaderin can skc problemlerini, deeri ve deersizi, ceza vekefareti zmek iin aba gsterdiinde; Tanrnn dncesinin insanolunun

dncesinin stnde, Tanrnn yollarnn insanolunun yollarnn yukarsnda

olduunu anlar. Din, insann kalbini cennet tahtlarna tayan, insan Tanr ile

yaknlatran, tm mesafeleri kapatan, engelleri kaldran tm ahenksizliklerin gzel

bir harmoni iine girmesini salayan harika bir vastay insanla sunar. Dinin

sunduu ite bu vasta, duadr. Dua, bir ocuun kendi skntlarn gidermek iin

anne ya da babasnn gsne yaslandnda durumun sevince dnmesi gibidir.nsan her zaman Tanrya gvenerek, Ona yaknlamay, kalbinde yer edinen tm

korkularn, zlemlerini ifade etmeyi ister. Bu da dua ile gerekleir.255Dua, insan ile

yaratcs arasnda gerekleen zel bir ilikidir. nsan bu zel iliki ile tm

yaratlmlarn arasnda muhteem bir ayrcala sahipmiesine sadece Tanrnn

ocuu gibi olur. Zaten insann kalbinin zlemlerinin sesi, cennetin babas iindir.

Mezmurlarda Ruhumu eline brakyorum Ya Rab256 ifadesi bu manada

anlalabilir.257Dua, bugne kadar var oluun sonsuz kaynana (Tanrya), insann

zlemini, sevgisini, ballkla iten duygularnn ortaya kn ifade etmesi,

ihtiyacnn giderilmesini Tanrdan istemesidir. Bu dorultuda dua, insann saysz ve

karmak ihtiyalar ierisinde, usuz bucaksz ruh halini, korkularn, mitlerini,

duygularn, arzu istek ve zlemlerini yanstma yolunda kanlmaz olarak karmza

253Besalel, I/143.254Penina Adelman, Ali Feldman, Shulamit Reinharz, Yahudilikte Ergenlie Geerken,Gzlem Yay.,

stanbul, 2008, s. 159.255

Kohler, s. 171.256Mezmurlar, 31/5.257Kohler, s. 171.

7/23/2019 Yahud Dua

46/167

35

kar.258 Dua, insann zayf hali ile etin zorluklardan kurtulmas, anlk isteklerini

ifade etmesi, insann Tanrnn ocuu gibi olduunu dnmesi ile ona gurur veren

ayrcal hissetmesi ve bu hislerin en yce olann hayranlnda son bulma