15 n = จ านวนต วของส ตวหนาด นท งหมดท พบ s = จ...

12

เอกสารหมายเลข 3

โครงร�างการเสนอผลงาน (เรื่องท่ี 1) 1. ช่ือผลงาน ความชุกชุม และความหลากหลายของสัตว�หน�าดินในแม�น้ําป าสักตอนล�าง 2. ระยะเวลาท่ีดําเนินการ ตุลาคม 2550-กันยายน 2552 3. ความรู$ทางวิชาการหรือแนวคิดท่ีใช$ในการดําเนินการ

แม�น้ําป าสักเป%นแม�น้ําสายหลักของจังหวัดสระบุรี เป%นลุ�มน้ําลําดับท่ี 13 จากลุ�มน้ําท้ังหมด 25 ลุ�มน้ํา ตามการแบ�งของคณะกรรมการอุทกวิทยาแห�งชาติ โดยมีพ้ืนท่ีลุ�มน้ําประมาณ 16,292 ตารางกิโลเมตร ลักษณะของลุ�มน้ําคล�ายขนนก แคบเรียวยาว มีต�นน้ําอยู�ในจังหวัดเลย ซ่ึงมีความยาวประมาณ 513 กิโลเมตร มีความกว�างของพ้ืนท่ีลุ�มน้ําเฉลี่ยประมาณ 45 กิโลเมตร ไหลผ�าน จังหวัดเลย เพชรบูรณ� ชัยภูมิ นครราชสีมา ลพบุรี สระบุรี และมาบรรจบกับแม�น้ําเจ�าพระยาท่ีจังหวัดพระนครศรีอยุธยา (กรมชลประทาน, 2536) การขยายตัวของชุมชนเมืองและอุตสาหกรรมทําให�สภาพแวดล�อมเปลี่ยนแปลงไป แม�น้ําป าสักมีปAญหาน้ําในบริเวณเขตเทศบาลเมืองสระบุรีค�อนข�างสกปรกด�วยขยะและน้ําเสียจากชุมชนท่ีปล�อยท้ิงลงในแม�น้ําโดยไม�มีการบําบัดก�อนท้ิง จากรายงานสถานการณ�มลพิษของประเทศไทย ต้ังแต� พ.ศ. 2546-2549 พบว�าแม�น้ําป าสักอยู�ในเกณฑ�แหล�งน้ําท่ีมีคุณภาพน้ําเสื่อมโทรม (กรมควบคุมมลพิษ, 2546, 2547, 2548 ก, 2549)

สัตว�หน�าดินหรือสัตว�พ้ืนท�องน้ํา คือ กลุ�มสัตว�ท่ีอาศัยคืบคลานและหากินตามพ้ืนหน�าดิน หรือ

ดํารงชีวิตอยู�บริเวณพื้นท�องน้ํา สัตว�จําพวกนี้จะอาศัยอยู�ในปลอกหรือรังท่ีสร�างข้ึนเองหรืออาจอยู�เป%นอิสระตามก�อนกรวด ก�อนหิน และเศษตะกอนอินทรีย�เน�าเปHIอย ได�รับความนิยมในการนํามาเป%นข�อมูลร�วมในการประเมินคุณภาพน้ํา โดยจุดเด�น คือ สัตว�หน�าดินเคลื่อนท่ีได�น�อยทําให�สามารถตรวจสอบแต�ละพ้ืนท่ีได�ดี สัตว�หน�าดินตอบสนองต�อการเปลี่ยนแปลงได�ดี และมีช�วงชีวิตท่ียาวสามารถเก็บตัวอย�างเป%นช�วง ๆ ได� การดํารงชีวิตของสัตว�หน�าดินมีหลายแบบและมีถ่ินท่ีอยู�หลายลักษณะ ดังนั้นสัตว�หน�าดินแต�ละชนิดจะใช�เป%นตัวชี้วัดแต�ละพ้ืนท่ีได�ดี (กรมควบคุมมลพิษ, 2548 ข; Dudgeon, 1999) นอกจากนี้สภาพสังคมของสัตว�หน�าดินสามารถเป%นตัวชี้วัดความอุดมสมบูรณ�ของแหล�งน้ําได�เช�นกัน เพราะในระบบห�วงโซ�อาหารจัดสัตว�หน�าดินอยู�ในกลุ�มสัตว�กินพืชหรือผู�บริโภคลําดับท่ีหนึ่ง (primary consumers) และสัตว�กินสัตว�ลําดับท่ีสอง (secondary consumers) ซ่ึงเป%นดัชนีชี้วัดชนิดและความชุกชุมของผู�บริโภคลําดับท่ีสาม (tertiary consumers) เช�น ความชุกชุมของประชากรปลาในระบบนิเวศน�แหล�งน้ํา การศึกษาสัตว�หน�าดินในแม�น้ําป าสักตอนล�าง ควบคู�ไปกับการตรวจสอบคุณภาพน้ําและปAจจัยแวดล�อมอ่ืน ๆ เพ่ือเป%นข�อมูลพ้ืนฐานในการวางแผนการจัดการทรัพยากรน้ํา เฝ_าระวังปAญหาคุณภาพน้ําเพ่ือไม�ให�เกิดผลกระทบต�อสัตว�น้ําและประชาชน และสามารถใช�ประโยชน�จากแม�น้ําสายนี้ได�อย�างยั่งยืน

13

4. สรุปสาระและข้ันตอนการดําเนินการ วัตถุประสงค. เพ่ือศึกษาชนิด ปริมาณ และการแพร�กระจายของสัตว�หน�าดินในแม�น้ําป าสักตอนล�าง ข้ันตอนการดําเนินงาน 1. การวางแผนการสํารวจ 1.1 กําหนดจุดสํารวจ 4 จุดสํารวจ ได�แก�

จุดสํารวจท่ี 1 ก�อนถึงโรงงานน้ําตาล ม.11 ต.หนองบัว อ.พัฒนานิคม จ.ลพบุรี (บริเวณท่ีน้ําออกจากเข่ือนป าสักชลสิทธิ์ ไม�ได�รับผลกระทบจากสิ่งแวดล�อม)

จุดสํารวจท่ี 2 สะพานข�ามแม�น้ําป าสัก ใต�โรงงานอุตสาหกรรม ม.11 ต.หนองบัว อ.พัฒนานิคม จ.ลพบุรี (บริเวณท่ีได�รับผลกระทบจากโรงงานอุตสาหกรรม)

จุดสํารวจท่ี 3 ท�าน้ําโรงเจ แหล�งน้ําท้ิงชุมชนเมือง ต.ปากเพรียว อ.เมือง จ.สระบุรี (บริเวณท่ีได�รับผลกระทบจากแหล�งน้ําท้ิงของชุมชน)

จุดสํารวจท่ี 4 วัดปากบาง ปากคลองรับน้ําท้ิงจากพ้ืนท่ีเกษตรกรรม ต.ง้ิวงาม อ.เสาไห� จ.สระบุรี (บริเวณท่ีได�รับผลกระทบจากแหล�งน้ําท้ิงจากการเกษตร)

1.2 ระยะเวลาการเก็บตัวอย�าง สุ�มเก็บตัวอย�างทุกเดือน ต้ังแต�เดือนพฤศจิกายน 2550 ถึงกันยายน 2551 รวมท้ังสิ้น 11 เดือน

2. การเก็บตัวอย�าง 2.1 เก็บตัวอย�างสัตว�หน�าดินโดยใช�เครื่องมือ Ekman dredge ขนาด 15x15 เซนติเมตร สุ�มเก็บ

ตัวอย�างดินท้ัง 4 จุดสํารวจ แต�ละจุดสํารวจเก็บตัวอย�าง 9 จุดย�อย ๆ ละ 3 ครั้ง ดังนี้ บริเวณท่ี 1 เริ่มเก็บจากบริเวณริมฝAIง ระหว�างริมฝAIงกับกลางแม�น้ํา และกลางแม�น้ํา บริเวณท่ี 2 (ถัดจากบริเวณท่ี 1 50 เมตร) เริ่มเก็บจากบริเวณริมฝAIง ระหว�างริมฝAIงกับกลางแม�น้ํา และกลางแม�น้ํา และบริเวณท่ี 3 (ถัดจากบริเวณท่ี 2 50 เมตร) เริ่มเก็บจากบริเวณริมฝAIง ระหว�างริมฝAIงกับกลางแม�น้ํา และกลางแม�น้ํา แล�วนํามาร�อนโดยใช�ตะแกรงเบอร� 40 ขนาดช�องตา 480 ไมครอน นําตัวอย�างสัตว�หน�าดินท่ีได�เก็บรักษาในน้ํายาฟอร�มาลินเข�มข�นร�อยละ 10 เพ่ือนําไปวิเคราะห�ในห�องปฏิบัติการท่ีศูนย�วิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืดสระบุรี โดยจําแนกชนิดตามหนังสือของ Lagler et al. (1962), Mellanby (1963), Zhadin and Gerd (1963), Pennak (1964), Usinger (1968), Brandt (1974), Chuensri (1974), Higgins and Hjalmar (1988) และ Barnes and Mann (1989)

2.2 เก็บตัวอย�างดิน 4 จุดสํารวจ แต�ละจุดสํารวจเก็บตัวอย�าง 9 จุดย�อย นํามาหาขนาดอนุภาคตะกอนดินโดยใช�ไฮโดรมิเตอร� (hydrometer method) เพ่ือวิเคราะห�เนื้อดิน (soil texture) และวิเคราะห�ปริมาณอินทรียวัตถุ (organic matter) โดยใช�วิธีของ Walkley and Black (1934) หน�วยเป%นร�อยละ

14

2.3 เก็บตัวอย�างน้ําบริเวณจุดสํารวจท้ัง 4 จุดสํารวจ แต�ละจุดสํารวจเก็บตัวอย�าง 9 จุดย�อย ทําการวิเคราะห�คุณภาพน้ํา ดังนี้ คุณสมบัติทางกายภาพ ความลึก (เมตร) โดยใช�เชือกหยั่งและวัดด�วยตลับเมตร อุณหภูมิ (องศาเซลเซียส) โดยใช�เทอร�โมมิเตอร� ความโปร�งแสง (เซนติเมตร) โดยใช�แผ�นวงกลม secchi disc ความเป%นกรดเป%นด�าง (โมลต�อลิตรของไอออน)

โดยใช� pH meter รุ�น Eco pH Plus

คุณสมบัติทางเคมี ออกซิเจนละลายน้ํา (มิลลิกรัมต�อลิตร) โดยวิธ ีAzide Modification Method คาร�บอนไดออกไซด�อิสระ (มิลลิกรัมต�อลิตร)

โดยวิธ ีTitration Method

ความเป%นด�าง (มิลลิกรัมต�อลิตร) โดยวิธ ีTitration Method ความกระด�าง (มิลลิกรัมต�อลิตร) โดยวิธี EDTA Titrimetric Method ความนําไฟฟ_า (ไมโครซีเมนต�ต�อเซนติเมตร)

โดยใช�เครื่องมือภาคสนามยี่ห�อ TOA model 10 WQA

บีโอดี (มิลลิกรัมต�อลิตร) โดยวิธ ี5-day BOD Test แอมโมเนีย (มิลลิกรัมต�อลิตร) โดยวิธ ีPreliminary Distillation Step and Colorimetric

Method 3. การวิเคราะห�ข�อมูล 3.1 ความถ่ีของการพบวงศ�สัตว�หน�าดิน (frequency of occurrence) เป%นการแสดงถึงความถ่ีของการพบชนิดวงศ�สัตว�หน�าดินในระหว�างทําการศึกษาซ่ึงอธิบายถึง

ลักษณะการแพร�กระจายของวงศ�สัตว�หน�าดินเชิงพ้ืนท่ี ได�แก� จุดสํารวจ และการแพร�กระจายของวงศ�สัตว�หน�าดินเชิงเวลา ได�แก� ฤดูกาล มีค�าเป%นร�อยละโดยการคํานวณ

ร�อยละความถ่ี (F) = จํานวนครั้งท่ีพบวงศ�สัตว�หน�าดินในแต�ละจุดสํารวจและเดือนสํารวจ x 100 จํานวนครั้งท่ีทําการเก็บตัวอย�างท้ังหมด

3.2 ดัชนีความมากชนิดหรือดัชนีความชุกชุมของสัตว�หน�าดิน (species richness หรือ richness index)

เป%นค�าแสดงจํานวนชนิดวงศ�สัตว�หน�าดินท้ังหมดท่ีพบ ในการศึกษาครั้งนี้ใช�วิธีของ Margalef index (Ludwig and Reynolds, 1988; Clarke and Warwick, 1994) มีสูตรดังนี้

R = S-1 ln (n)

โดย R = ค�าดัชนีความมากชนิด

15

n = จํานวนตัวของสัตว�หน�าดินท้ังหมดท่ีพบ S = จํานวนชนิดวงศ�สัตว�หน�าดิน

ln = natural logarithm 3.3 ดัชนีความหลากหลาย (diversity index) เป%นการคํานวณเพ่ือใช�ประกอบการพิจารณาความหลากหลายของกลุ�มประชากรสัตว�หน�าดินและ

ลักษณะคุณภาพของสิ่งแวดล�อมของแหล�งน้ํา โดยใช�สูตรของ Shannon-Weiner Diversity Index (Washington, 1984; Ludwig and Reynolds, 1988; Clarke and Warwick, 1994) ดังนี้

R

H′ = - ∑ pi log pi i=1

โดย H′ = ดัชนีความหลากหลาย

pi = สัดส�วนของจํานวนชนิดวงศ�สัตว�หน�าดินชนิดท่ี i ต�อจํานวนวงศ�สัตว�หน�าดิน ท้ังหมดในตัวอย�าง

จากเกณฑ�กําหนดคุณภาพน้ําโดยใช�ค�าดัชนีความหลากหลาย ซ่ึงกําหนดให�ค�าดัชนีท่ีมีค�าระหว�าง 3-4 แสดงว�าแหล�งน้ํานั้นไม�มีการปนเปH�อน ค�าดัชนีระหว�าง 1.5-3 แสดงว�าแหล�งน้ํามีการปนเปH�อนปานกลาง และค�าดัชนีน�อยกว�า 1.5 แสดงว�าแหล�งน้ํานั้นมีการปนเปH�อนสูง (Wilhm, 1970)

3.4 ดัชนีความเท�าเทียม (evenness index หรือ equitability index) เพ่ือใช�แสดงถึงการกระจายของชนิดวงศ�และปริมาณสัตว�หน�าดินในจุดสํารวจต�าง ๆ กัน ถ�ามีค�า

สูงแสดงว�าจุดสํารวจนั้นประกอบด�วยวงศ�สัตว�หน�าดินท่ีมีปริมาณใกล�เคียงกัน และมีการกระจายท่ีเหมือนกัน ซ่ึงการคํานวณนี้ใช�วิธีของ Pielou index (Washington, 1984; Ludwig and Reynolds, 1988; Clarke and Warwick, 1994) โดยมีสูตรดังนี้

E = H ln (S)

หรือ E = H Hmax (Hmax = ln S)

โดย E = ค�าดัชนีความเท�าเทียม H = ดัชนีความหลากหลาย S = จํานวนชนิดวงศ�สัตว�หน�าดินท่ีพบในจุดสํารวจนั้น

Hmax = ดัชนีความหลากหลายท่ีจะมีค�าได�มากท่ีสุดของจุดสํารวจนั้น จากการพบ จํานวนของสัตว�หน�าดินในแต�ละชนิดวงศ� (S) มีปริมาณมากเท�า ๆ กัน

16

3.5 การกระจายของประชาคมสัตว�หน�าดินโดยวิธี Ranked species abundance curve เป%นการวิเคราะห�และเปรียบเทียบการกระจายของประชาคมสัตว�หน�าดินด�วยการเปรียบเทียบ

ลักษณะเส�นกราฟความชุกชุมของสัตว�หน�าดินในแต�ละจุดสํารวจตามวิธีของ species abundance distribution (Clarke and Warwick, 1994) โดยการเปรียบเทียบลักษณะเส�นกราฟท่ีได�จากความสัมพันธ�ระหว�างค�าร�อยละสะสมของปริมาณสัตว�หน�าดินในชนิดท่ีพบมากกับการเรียงลําดับในมาตราส�วน logarithm ของชนิดท่ีพบจากมากไปน�อยขององค�ประกอบสัตว�หน�าดินนั้น ๆ ในแต�ละจุดสํารวจ

3.6 การวิเคราะห�ความสัมพันธ�ระหว�างสัตว�หน�าดินกับปAจจัยสภาวะแวดล�อมด�วยวิธี CCA (canonical correspondence analysis)

การวิเคราะห�ด�วย CCA ordination เป%นการวิเคราะห� direct gradient analysis โดยใช�โปรแกรม CANOCO for Windows Version 4.5 ซ่ึงวิเคราะห�ผลของปAจจัยสิ่งแวดล�อมต�าง ๆ ท่ีมีต�อชนิดวงศ�ของสัตว�หน�าดินโดยตรง ผลการวิเคราะห�แสดงในรูปของกราฟ joint plot ของแกนท่ี 1 และแกนท่ี 2 โดยวงศ�ของสัตว�หน�าดินแทนด�วยจุด ปAจจัยสิ่งแวดล�อมแต�ละปAจจัยแทนด�วยลูกศรท่ีออกจากจุดศูนย�กลางของกราฟ ซ่ึงจะพาดผ�านจุดท่ีแทนสัตว�หน�าดินแต�ละวงศ� (Ter Braak, 1986) ความยาวลูกศรแสดงให�เห็นถึงความสําคัญของปAจจัยสิ่งแวดล�อมแต�ละค�าในกราฟ และมีค�า eigenvalue เป%นตัวบ�งชี้ระดับการแพร�กระจาย โดยมีค�าระหว�าง 0-1 ค�า eigenvalue > 0.5 แสดงว�ามีการแพร�กระจายท่ีดี ค�า eigenvalue < 0.1 แสดงว�าไม�มีการแพร�กระจาย

5. ผู$ร�วมดําเนินการ (ถ$ามี)

1. นายสุชาติ ผึ่งฉิมพลี สัดส�วนงาน ร�อยละ 60 (หัวหน�าโครงการ) 2. นางฉวีวรรณ สุขมงคลรัตน� สัดส�วนงาน ร�อยละ 40

6. ส�วนของงานท่ีผู$เสนอเป5นผู$ปฏิบัติ กิจกรรม ลักษณะงาน สัดส�วนของผลงาน

1. วางแผนและเตรียมการ - กําหนดจุดสํารวจ ช�วงเวลาการสํารวจและข้ันตอนการ เก็บตัวอย�าง

ร�อยละ 10

2. เก็บรวบรวมข�อมูล - เก็บตัวอย�างสัตว�หน�าดินด�วย Ekman dredge - เก็บตัวอย�างดิน - เก็บตัวอย�างน้ํา


3. วิเคราะห�ข�อมูล - จําแนกสัตว�หน�าดิน - วิเคราะห�ข�อมูลโดยใช�โปรแกรมสําเร็จรูป


4. สรุปผลข�อมูล ร�อยละ 10 5. เขียนรายงาน - เขียนรายงาน และจัดพิมพ�เผยแพร�ตามหน�วยงาน

ต�าง ๆ ร�อยละ 20

17

7. ผลสําเร็จของงาน (เชิงปริมาณ/คุณภาพ) 7.1 ผลสําเร็จของงานเชิงปริมาณ ได�เอกสารวิชาการฉบับท่ี 6/2556 เรื่อง ความชุกชุม และความหลากหลายของสัตว�หน�าดินในแม�

น้ําป าสักตอนล�าง จํานวน 1 เรื่อง เพ่ือเผยแพร�ไปยังหน�วยงานต�าง ๆ เช�น ห�องสมุดมหาวิทยาลัย หน�วยงานในกรมประมง เป%นต�น โดยมีผลการศึกษาดังนี้

7.1.1 สัตว�หน�าดินท่ีสํารวจพบ ประกอบด�วย 4 ไฟลัม คือ Annelida (2 วงศ�), Mollusca (11 วงศ�), Arthropoda (16 วงศ�) และ Chordata (3 วงศ�) จุดสํารวจท่ี 3 พบวงศ�สัตว�หน�าดินมากท่ีสุด 25 วงศ� รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 1, 4 และ 2 พบ 24, 21 และ 19 วงศ� ตามลําดับ ส�วนตามเดือนสํารวจ พบวงศ�สัตว�หน�าดินมากท่ีสุดในเดือนธันวาคม 2550 จํานวน 22 วงศ� รองลงมาคือ เดือนกุมภาพันธ� 2551 เดือนพฤศจิกายน 2550 เดือนมีนาคม และเมษายน 2551 พบ 21, 18, 18 และ 18 วงศ� ตามลําดับ

7.1.2 ปริมาณสัตว�หน�าดินเฉลี่ยท้ังป� 1,248±639.61 ตัวต�อตารางเมตร ประกอบด�วยสัตว�หน�าดินกลุ�ม Mollusca มากท่ีสุด 811±653.58 ตัวต�อตารางเมตร (ร�อยละ 65.01) จุดสํารวจท่ี 2 พบปริมาณเฉลี่ยมากท่ีสุด 2,159 ตัวต�อตารางเมตร โดยพบสัตว�หน�าดินวงศ� Thiaridae มีปริมาณมากท่ีสุด 1,074 ตัวต�อตารางเมตร รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 3, 1 และ 4 พบปริมาณสัตว�หน�าดินเฉลี่ย เท�ากับ 1,110, 1,058 และ 663 ตัวต�อตารางเมตร ตามลําดับ ส�วนตามเดือนสํารวจ พบปริมาณเฉลี่ยมากท่ีสุดในเดือนเมษายน 2551 เท�ากับ 3,464 ตัวต�อตารางเมตร โดยพบสัตว�หน�าดินวงศ� Thiaridae มีปริมาณมากท่ีสุด 2,521 ตัวต�อตารางเมตร รองลงมาคือ เดือนธันวาคม 2550 เดือนมกราคม และกุมภาพันธ� 2551 พบปริมาณสัตว�หน�าดินเฉลี่ย เท�ากับ 1,995, 1,601 และ 1,601 ตัวต�อตารางเมตร ตามลําดับ

7.1.3 การแพร�กระจายของสัตว�หน�าดินตามวงศ�เด�น ท่ีพบมาก 5 อันดับแรก ได�แก� Thiaridae, Tubificidae, Chironomidae, Corbiculidae และ Viviparidae พบว�าวงศ� Thiaridae, Corbiculidae และ Viviparidae มีปริมาณมากในจุดสํารวจท่ี 1, 2 และ 3 และน�อยท่ีสุดในจุดสํารวจท่ี 4 ส�วนวงศ� Tubificidae และ Chironomidae มีปริมาณมากในจุดสํารวจท่ี 3 และ 4 ซ่ึงเป%นบริเวณท่ีได�รับผลกระทบจากแหล�งน้ําท้ิงของชุมชน และจากการเกษตร

7.1.4 ดัชนีบ�งชี้สภาพนิเวศน� ได�แก� ดัชนีความมากชนิด พบมีค�าเฉลี่ยตามจุดสํารวจ เท�ากับ 1.39±0.10 และมีค�าอยู�ในช�วง 1.32-1.54 โดยจุดสํารวจท่ี 1 มีค�าดัชนีความมากชนิดสูงสุด 1.54 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 2, 4 และ 3 เท�ากับ 1.38, 1.34 และ 1.32 ตามลําดับ ส�วนตามเดือนสํารวจ พบมีค�าอยู�ในช�วง 1.04-1.85 โดยเดือนกุมภาพันธ� 2551 มีค�าดัชนีความมากชนิดสูงสุด 1.85 รองลงมาคือ เดือนธันวาคม และพฤศจิกายน 2550 เท�ากับ 1.66 และ 1.55 ตามลําดับ ดัชนีความหลากหลาย พบมีค�าเฉลี่ยตามจุดสํารวจ เท�ากับ 2.02±0.20 และมีค�าอยู�ในช�วง 1.76-2.22 โดยจุดสํารวจท่ี 1 มีค�าดัชนีความหลากหลายสูงสุด 2.22 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 3, 2 และ 4 เท�ากับ 2.09, 2.02 และ 1.76 ตามลําดับ ส�วนตามเดือนสํารวจ พบมีค�าอยู�ในช�วง 1.75-2.50 โดยเดือนกุมภาพันธ� 2551 มีค�าดัชนีความหลากหลายสูงสุด 2.50 รองลงมาคือ เดือนกรกฎาคม 2551 และเดือนธันวาคม 2550 เท�ากับ 2.30 และ 2.16 ตามลําดับ ดัชนีความเท�าเทียม พบมีค�าเฉลี่ยตามจุดสํารวจ เท�ากับ 0.63±0.04 และมีค�าอยู�ในช�วง 0.57-0.65 โดยจุดสํารวจท่ี 1 และ 3 มีค�าดัชนี

18

ความเท�าเทียมสูงสุด 0.65 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 2 และ 4 เท�ากับ 0.64 และ 0.57 ตามลําดับ ส�วนตามเดือนสํารวจ พบมีค�าอยู�ในช�วง 0.56-0.70 โดยเดือนกรกฎาคม 2551 มีค�าดัชนีความเท�าเทียมสูงสุด 0.70 รองลงมาคือ เดือนพฤษภาคม และมิถุนายน 2551 เท�ากับ 0.69 และ 0.68 ตามลําดับ

7.1.5 ในภาพรวมแม�น้ําป าสักตอนล�างมีระดับการกระจายของประชาคมสัตว�หน�าดินตามความหลากหลายและชุกชุมจากมากไปน�อยตามลําดับดังนี้ จุดสํารวจท่ี 1, 2, 3 และ 4 โดยจุดสํารวจท่ี 1 พบสัตว�หน�าดินท่ีเป%นวงศ�เด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 และ 2 คือสัตว�หน�าดินวงศ� Thiaridae และ Corbiculidae จุดสํารวจท่ี 2 พบสัตว�หน�าดินท่ีเป%นวงศ�เด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 คือสัตว�หน�าดินวงศ� Thiaridae จุดสํารวจท่ี 3 พบสัตว�หน�าดินท่ีเป%นวงศ�เด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 และ 2 คือสัตว�หน�าดินวงศ� Thiaridae และ Tubificidae จุดสํารวจท่ี 4 พบสัตว�หน�าดินท่ีเป%นวงศ�เด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 และ 2 คือสัตว�หน�าดินวงศ� Chironomidae และ Tubificidae

7.1.6 ปริมาณอินทรียวัตถุในดินมีค�าเฉลี่ยร�อยละ 2.18±0.75 โดยจุดสํารวจท่ี 4 มีค�าเฉลี่ยสูงสุดร�อยละ 3.00±1.36 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 3, 1 และ 2 มีค�าเฉลี่ยร�อยละ 2.61±1.11, 1.72±0.93 และ 1.40±0.86 ตามลําดับ เม่ือพิจารณาตามเดือนสํารวจ พบว�าเดือนเมษายน 2551 มีค�าเฉลี่ยสูงสุดร�อยละ 4.12±0.98 รองลงมาคือ เดือนธันวาคม 2550 และเดือนสิงหาคม 2551 มีค�าเฉลี่ยร�อยละ 2.97±1.67 และ 2.56±1.58 ตามลําดับ ส�วนชนิดของดินบริเวณจุดสํารวจท่ี 1 และ 2 มีเนื้อดินเป%นดินร�วน (loam) จุดสํารวจท่ี 3 และ 4 มีเนื้อดินเป%นดินร�วนเหนียว (clay loam)

7.1.7 คุณสมบัติของน้ําในแม�น้ําป าสักตอนล�าง พบว�าค�าเฉลี่ยของความโปร�งแสง อุณหภูมิ ความเป%นกรดเป%นด�าง ออกซิเจนละลายน้ํา คาร�บอนไดออกไซด�อิสระ ความเป%นด�าง ความกระด�าง ความนําไฟฟ_า และบีโอดี เหมาะสมต�อการดํารงชีวิตของสัตว�น้ํา ส�วนแอมโมเนียมีค�าสูงเกินเกณฑ�มาตรฐานในทุกจุดสํารวจ

7.1.8 จากการวิเคราะห�คุณสมบัติของดินและน้ํา กับชนิดและปริมาณของสัตว�หน�าดินวงศ�เด�นด�วย CCA (canonical correspondence analysis) พบว�าปริมาณอินทรียวัตถุในดินมีผลต�อการแพร�กระจายของสัตว�หน�าดินวงศ� Chironomidae ความโปร�งแสง และออกซิเจนละลายน้ํามีผลต�อการแพร�กระจายของสัตว�หน�าดินวงศ� Corbiculidae อุณหภูมิ และความเป%นกรดเป%นด�างมีผลต�อการแพร�กระจายของสัตว�หน�าดินวงศ� Viviparidae

7.2 ผลสําเร็จของงานเชิงคุณภาพ สามารถนําผลงานวิจัยท่ีได�ไปประยุกต�ใช�ประกอบการตัดสินใจ วางแผน กําหนดนโยบายและ

ดําเนินการจัดการทรัพยากรน้ําในแม�น้ําป าสักตอนล�างและแหล�งน้ําอ่ืน ๆ

8. การนําไปใช$ประโยชน. นําข�อมูลชนิด ปริมาณ และการแพร�กระจายของสัตว�หน�าดิน มาวิเคราะห�ประกอบเป%นข�อมูลเพ่ือ

นําไปใช�ในการวางแผนการจัดการทรัพยากรประมงในแม�น้ําป าสักตอนล�าง เช�น การพบสัตว�หน�าดินท่ีเป%นตัวบ�งชี้สภาพน้ําท่ีสกปรกหรือเน�าเสีย ได�แก� Tubificidae และ Chironomidae ท่ีพบมากในจุดสํารวจท่ี 3 และ 4 ซ่ึงเป%นบริเวณท่ีได�รับผลกระทบจากแหล�งน้ําท้ิงของชุมชน และจากการเกษตร แสดงให�เห็นว�าบริเวณเหล�านี้

19

โดยเฉพาะจุดสํารวจท่ี 4 เป%นบริเวณท่ีควรได�รับการฟH�นฟูสภาพแหล�งน้ํา เพ่ือให�สามารถใช�ประโยชน�จากแม�น้ําสายนี้ได�อย�างยั่งยืน

9. ความยุ�งยากในการดําเนินการ/ป>ญหา/อุปสรรค

- การวิเคราะห�ความสัมพันธ�ระหว�างชนิด และปริมาณของสัตว�หน�าดินท่ีสํารวจพบกับระบบนิเวศน�เพ่ือเลือกใช�ดัชนีชี้วัดและโปรแกรมการวิเคราะห�ผลทางสถิติ เนื่องจากข�อมูลท่ีสํารวจมีสัตว�หน�าดินหลายชนิดวงศ�และมีตัวแปรท่ีเ ก่ียวข�องหลายตัวแปร การวิ เคราะห�ผลจึงต�องใช�สถิ ติแบบหลายตัวแปร (multivariate) วิธี Canonical Correspondence Analysis (CCA) ซ่ึงเป%นสถิติท่ีใช�วิเคราะห�สภาพแวดล�อมโดยตรง โดยใช�โปรแกรม CANOCO for Windows Version 4.5

10. ข$อเสนอแนะ

1. ควรมีการศึกษาอย�างต�อเนื่องทุก ๆ ป� เพ่ือเป%นการเฝ_าระวังและติดตามการเปลี่ยนแปลงสภาวะแวดล�อมของแม�น้ําป าสักตอนล�าง

2. จัดทําปฏิทินกิจกรรมการเกษตรในพ้ืนท่ี โดยการสังเกต ใช�แบบสอบถาม การสัมภาษณ� และจดบันทึก เพ่ือติดตามการเปลี่ยนแปลงการเพาะปลูกพืช รวมท้ังประวัติการใช�สารเคมี

3. มีการตรวจสอบคุณภาพน้ําทางเคมีเพ่ิมเติม เช�น ปริมาณโลหะหนัก และสารเคมีท่ีใช�ทางการเกษตร เป%นต�น โดยเฉพาะบริเวณท่ีมีการปนเปH�อน ซ่ึงสังเกตได�จากชนิดและปริมาณสัตว�หน�าดินท่ีพบ

4. ส�งเสริมให�ประชาชนในชุมชนต่ืนตัวเรื่องการตรวจสอบคุณภาพน้ําโดยวิธีทางชีวภาพ ซ่ึงทําให�ทราบข�อมูลได�ว�าน้ําในแม�น้ําป าสักตอนล�างมีคุณภาพเช�นไร เพ่ือสามารถวางแผนป_องกัน และหาทางแก�ไขปAญหาได�ทันท�วงที

5. องค�การบริหารส�วนตําบล ชุมชนท่ีอยู�ตามแหล�งน้ํา และหน�วยงานต�าง ๆ ท่ีเก่ียวข�อง สามารถนําข�อมูลการพบสัตว�หน�าดินท่ีเป%นตัวบ�งชี้สภาพน้ําท่ีสกปรกหรือเน�าเสีย ได�แก� Chironomidae และ Tubificidae ท่ีพบมีปริมาณมากในบางบริเวณ ไปใช�ในการบริหารจัดการแหล�งน้ํา เช�น การขุดลอกลําน้ําท่ีมีการสะสมของตะกอนท่ีเป%นสาเหตุทําให�พ้ืนท�องน้ําเน�าเสีย การโยน EM ball เพ่ือการฟH�นฟูแหล�งน้ํา โดยการสังเกตจากชนิดและปริมาณของสัตว�หน�าดินท่ีเป%นตัวบ�งชี้ และมีการศึกษาเพ่ิมเติมเก่ียวกับปริมาณ EM ball ท่ีเหมาะสมและเพียงพอต�อการบําบัดน้ําเสียโดยเปรียบเทียบกับชนิดและปริมาณสัตว�หน�าดินท่ีพบ

ขอรับรองว�าผลงานดังกล�าวข�างต�นเป%นความจริงทุกประการ

ลงชื่อ………………..………………….……… (นายสุชาติ ผึ่งฉิมพลี) ผู�เสนอผลงาน

………/……………/……………

20

ขอรับรองว�าสัดส�วนหรือลักษณะงานในการดําเนินการของผู�เสนอข�างต�นถูกต�องตรงกับความเป%นจริงทุกประการ

ลงชื่อ………………..………………….……… (นางฉวีวรรณ สุขมงคลรัตน�) ผู�ร�วมดําเนินการ

………/……………/…………… ได�ตรวจสอบแล�วขอรับรองว�าผลงานดังกล�าวข�างต�นถูกต�องตรงกับความเป%นจริงทุกประการ

ลงชื่อ………………..………………….……… ลงชื่อ………………..………………….……… (นางสาวจินตนา โตธนะโภคา) (นายนพดล ภูวพานิช) ผู�อํานวยการศูนย�วิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืดสระบุรี ผู�อํานวยการสํานักวิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืด ………/……………/…………… ………/……………/…………… (ผู�บังคับบัญชาท่ีควบคุมดูแลการดําเนินการ)

21


โครงร�างการเสนอผลงาน (เรื่องท่ี 2) 1. ช่ือผลงาน ความหลากหลาย ปริมาณ และการแพร�กระจายของหอยน้ําจืดในแม�น้ําบางปะกง

และแม�น้ําปราจีนบุรี

2. ระยะเวลาท่ีดําเนินการ ตุลาคม 2551-กันยายน 2553 3. ความรู$ทางวิชาการหรือแนวคิดท่ีใช$ในการดําเนินการ

แม�น้ําบางปะกงเป%นแม�น้ําสายหนึ่งในภาคตะวันออกของประเทศไทย มีต�นกําเนิดจากแม�น้ํานครนายกและแม�น้ําปราจีนบุรีไหลมาบรรจบกันบริเวณ ต.บางแตน อ.บ�านสร�าง จ.ปราจีนบุรี มีความยาวนับจากจุดท่ีบรรจบกันจนถึงปากอ�าวประมาณ 122 กิโลเมตร ไหลผ�าน จ.ปราจีนบุรี ฉะเชิงเทรา และชลบุรี เป%นแม�น้ําสายสําคัญสายหนึ่งท่ีมีลักษณะเป%นระบบนิเวศน�น้ํากร�อย เนื่องจากมีความหลากหลายของทรัพยากรชีวภาพมาก นอกจากนี้ยังเป%นแหล�งอาหาร แพร�ขยายพันธุ�วางไข� และอนุบาลของสัตว�น้ําวัยอ�อนหลาย ๆ ชนิด รวมท้ังเป%นพ้ืนท่ีเพาะเลี้ยงสัตว�น้ําท่ีมีคุณค�าทางเศรษฐกิจ เช�น ปลากะพงขาว กุ�งกุลาดํา และปูทะเล (กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝAIง, 2548) จากการแบ�งประเภทแหล�งน้ําเพ่ือจัดระดับมาตรฐานแหล�งน้ํา แม�น้ําบางปะกงเป%นแหล�งน้ําประเภทท่ี 3 ได�แก� แหล�งน้ําท่ีได�รับน้ําท้ิงจากกิจกรรมบางประเภท และสามารถเป%นประโยชน�เพ่ือการอุปโภคและบริโภคโดยต�องผ�านการฆ�าเชื้อโรคตามปกติและผ�านกระบวนการปรับปรุงคุณภาพน้ําท่ัวไปก�อน และการเกษตร (กรมควบคุมมลพิษ, 2537)

แม�น้ําปราจีนบุรีซ่ึงเป%นแม�น้ําสาขาของแม�น้ําบางปะกง มีความยาวต้ังแต�ปากแม�น้ําบริเวณจุดบรรจบของแม�น้ํานครนายกและแม�น้ําปราจีนบุรีข้ึนไปทางตอนเหนือจนถึงบริเวณ ต.ท�างาม อ.เมือง จ.ปราจีนบุรี รวมระยะทาง 63 กิโลเมตร ไหลผ�าน จ.ปราจีนบุรี จากการแบ�งประเภทแหล�งน้ําเพ่ือจัดระดับมาตรฐานแหล�งน้ํา แม�น้ําปราจีนบุรีเป%นแหล�งน้ําประเภทท่ี 2 ได�แก� แหล�งน้ําท่ีได�รับน้ําท้ิงจากกิจกรรมบางประเภท และสามารถเป%นประโยชน�เพ่ือการอุปโภคและบริโภคโดยต�องผ�านการฆ�าเชื้อโรคตามปกติและผ�านกระบวนการปรับปรุงคุณภาพน้ําท่ัวไปก�อน การอนุรักษ�สัตว�น้ํา การประมง และการว�ายน้ําและกีฬาทางน้ํา (กรมควบคุมมลพิษ, 2537)

เม่ือประชากรมนุษย� และชุมชนมีขนาดปริมาณเพ่ิมมากข้ึน การนําน้ํามาใช�ประโยชน�ในการดําเนินชีวิตจึงมากข้ึนด�วย ท้ังด�านอุปโภค บริโภค การพัฒนาอุตสาหกรรม มีโรงงานอุตสาหกรรมต้ังอยู�บริเวณ จ.ปราจีนบุรี รวมท้ังสิ้น 729 โรงงาน ได�แก� อ.กบินทร�บุรี จํานวน 320 โรงงาน อ.ศรีมหาโพธิ์ จํานวน 258 โรงงาน อ.เมือง จํานวน 118 โรงงาน และ อ. บ�านสร�าง จํานวน 33 โรงงาน บริเวณ จ.ฉะเชิงเทรา รวมท้ังสิ้น 432 โรงงาน ได�แก� อ.บางคล�า จํานวน 52 โรงงาน และ อ.เมือง จํานวน 380 โรงงาน (กรมโรงงานอุตสาหกรรม, 2553) การเกษตรท่ีมีการใช�สารเคมี การเลี้ยงปลาในกระชัง การทําการประมงของชาวประมงท่ี

22

ผิดวิธี เช�น การใช�ยาเบ่ือเมา การใช�กระแสไฟฟ_า สิ่งเหล�านี้ย�อมมีผลกระทบต�อสภาพแวดล�อมในแม�น้ําปราจีนบุรีและส�งผลไปสู�แม�น้ําบางปะกง ทําให�เกิดภาวะเสื่อมโทรม คุณภาพน้ําเสื่อมถอย สภาพแวดล�อมและระบบนิเวศน�เปลี่ยนแปลงไปอย�างมาก โดยเฉพาะประชากรสัตว�น้ํา จึงมีความจําเป%นอย�างยิ่งท่ีต�องทําการศึกษาเพ่ือเฝ_าระวังปAญหาด�านมลพิษท่ีจะมีผลกระทบต�อคุณภาพน้ํา เพ่ือสามารถใช�ประโยชน�จากแหล�งน้ํานี้อย�างยั่งยืน ดังนั้นการศึกษาความหลากหลาย ปริมาณและการแพร�กระจายของหอยน้ําจืดในแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรี จึงเป%นดัชนีตัวหนึ่งท่ีบ�งชี้มลพิษในแหล�งน้ําได�ดี และสภาพสังคมของหอยสามารถเป%นตัวชี้วัดความอุดมสมบูรณ�ของแหล�งน้ําได�เช�นกัน ศูนย�วิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืดสระบุรี เห็นความสําคัญ และทําการศึกษาเพ่ือเป%นข�อมูลสําหรับใช�ในการเฝ_าระวังแหล�งน้ํา รวมท้ังนําข�อมูลเหล�านี้ไปใช�ในการบริหารจัดการทรัพยากรประมงให�เกิดประโยชน�สูงสุดต�อไป

4. สรุปสาระและข้ันตอนการดําเนินการ

วัตถุประสงค. 1. เพ่ือศึกษาความหลากหลาย และปริมาณของหอยน้ําจืดในแม�น้ําบางปะกง และแม�น้ําปราจีนบุรี 2. เพ่ือศึกษาการแพร�กระจายของหอยน้ําจืดในแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรี ข้ันตอนการดําเนินงาน 1. การวางแผนการสํารวจ 1.1 กําหนดจุดสํารวจ 9 จุดสํารวจ เริ่มต้ังแต�จังหวัดปราจีนบุรี จนถึงจังหวัดฉะเชิงเทรา ได�แก� จุดสํารวจท่ี 1 สะพานต�นน้ําบางปะกง อ.กบินทร�บุรี จ.ปราจีนบุรี จุดสํารวจท่ี 2 สะพานอําเภอศรีมหาโพธิ์ อ.ศรีมหาโพธิ์ จ.ปราจีนบุรี จุดสํารวจท่ี 3 สะพานใกล�แขวงการทาง อ.เมือง จ.ปราจีนบุรี จุดสํารวจท่ี 4 สะพานปราจีนแลนด� อ.เมือง จ.ปราจีนบุรี จุดสํารวจท่ี 5 สะพานบ�านสร�าง อ.บ�านสร�าง จ.ปราจีนบุรี จุดสํารวจท่ี 6 รอยต�อของแม�น้ํานครนายกและแม�น้ําปราจีนบุรี อ.บ�านสร�าง จ.ปราจีนบุรี จุดสํารวจท่ี 7 เหนือวัดบางตลาด อ.บางคล�า จ.ฉะเชิงเทรา จุดสํารวจท่ี 8 เหนือประตูระบายน้ําฝายเก�า อ.เมือง จ.ฉะเชิงเทรา จุดสํารวจท่ี 9 ใต�ประตูระบายน้ําฝายเก�า อ.เมือง จ.ฉะเชิงเทรา 1.2 ระยะเวลาการเก็บตัวอย�าง สุ�มเก็บตัวอย�าง 4 ครั้ง ในเดือนธันวาคม 2551 เดือนมีนาคม

มิถุนายน และสิงหาคม 2552 2. การเก็บตัวอย�าง 2.1 เก็บตัวอย�างหอยท้ัง 9 จุดสํารวจ แบบ belt transect โดยใช�เครื่องมือ Ekman dredge

ขนาด 15x15 เซนติเมตร สุ�มเก็บตัวอย�างในบริเวณพ้ืนท่ีท่ีกําหนดโดยเก็บตัวอย�างตามแนวตัดขวางลําน้ําในระยะห�างทุก ๆ 2 เมตร ด�วยการใช�เชือกขึงเป%นแนวตัดขวางลําน้ํา แล�ววัดระดับความลึกในแต�ละจุดท่ีเก็บ

23

ตัวอย�าง (ดัดแปลงจาก กฤษฎา และคณะ, 2549) บันทึกข�อมูลเบ้ืองต�น เช�น สถานท่ีพบตัวอย�าง ลักษณะสภาพแวดล�อม แหล�งท่ีอยู�อาศัย ถ�ายภาพตัวอย�างและเก็บรักษาไว�ในน้ํายาฟอร�มาลินเข�มข�นร�อยละ 10 จากนั้นนํามาวิเคราะห�ชนิดของหอยตามคู�มือของ จรัลธาดา (2514), สุชาติ และคณะ (2538), ปทุม (2545), อรภา และคณะ (2548), จุฑามาศ และคณะ (2550 ก, ข, ค), Brandt (1974), Nielsen (1976) และTantanasiriwong (1978, 1979) ในห�องปฏิบัติการ

2.2 เก็บตัวอย�างดินจุดสํารวจละ 3 บริเวณ คือ ริมฝAIงด�านซ�าย ตรงกลางแม�น้ํา และริมฝAIงด�านขวา เพ่ือวิเคราะห�เนื้อดินโดยใช�วิธี Hydrometer method และปริมาณอินทรียวัตถุ (organic matter) โดยใช�วิธีของ Walkley and Black (1934) หน�วยเป%นร�อยละ

3. การวิเคราะห�ข�อมูล 3.1 ดัชนีความมากชนิดหรือดัชนีความชุกชุม (species richness หรือ richness index) เป%นค�าบ�งชี้ความหลากหลายของสกุลหอยท่ีพบในแต�ละจุดสํารวจและเดือนท่ีสํารวจ พ้ืนฐานการ

คํานวณจากจํานวนสกุลท่ีพบท้ังหมด โดยการใช�การคํานวณค�าดัชนีความมากชนิดตามวิธีการของ Margalef index (Ludwig and Reynolds, 1988; Clarke and Warwick,1994) โดยมีสูตรดังนี้

R = S-1 ln (n)

โดย R = ค�าดัชนีความมากชนิด n = จํานวนตัวท้ังหมดท่ีพบ S = จํานวนสกุลท้ังหมดท่ีพบ

ln = natural logarithm 3.2 ดัชนีความหลากหลาย (diversity index) เป%นค�าดัชนีท่ีใช�บ�งชี้ระดับความหลากหลาย หรือความแตกต�างกันของสกุลหอยท่ีพบและบ�งบอก

คุณภาพสิ่งแวดล�อมของแหล�งน้ําท้ังภายในจุดสํารวจและโดยรวมของแหล�งน้ํา ใช�วิธีการคํานวณตามสูตรของ Shannon-Weiner Diversity Index (Washington, 1984; Ludwig and Reynolds, 1988; Clarke and Warwick, 1994) ดังนี้

R

H′ = - ∑ pi log pi i=1

โดย H′ = ค�าดัชนีความหลากหลาย

pi = สัดส�วนของจํานวนหอยสกุลท่ี i ต�อจํานวนท้ังหมดในตัวอย�าง จากเกณฑ�กําหนดคุณภาพน้ําโดยใช�ค�าดัชนีความหลากหลาย ซ่ึงกําหนดให�ค�าดัชนีท่ีมีค�าสูงกว�า 2

แสดงถึงคุณภาพน้ําดี เหมาะสมต�อการดํารงชีวิต ค�าดัชนีระหว�าง 1-2 แสดงถึงคุณภาพน้ําในเกณฑ�พอใช� สิ่งมีชีวิตพออาศัยอยู�ได� และค�าดัชนีท่ีตํ่ากว�า 1 แสดงถึงคุณภาพน้ําตํ่า ไม�เหมาะสมต�อการอยู�อาศัยของสิ่งมีชีวิต (Warren, 1971; Mason, 1991)

24

3.3 ดัชนีความเท�าเทียม (evenness index หรือ equitability index) เป%นค�าท่ีบอกการแพร�กระจายของหอยแต�ละสกุลของแต�ละจุดสํารวจและเดือนท่ีสํารวจ ถ�ามีค�า

สูงแสดงว�าจุดสํารวจและเดือนท่ีสํารวจประกอบด�วยหอยท่ีมีจํานวนใกล�เคียงและมีการกระจายท่ีเหมือนกัน การศึกษาครั้งนี้ใช�การคํานวณค�าดัชนีความเท�าเทียมตามวิธีการของ Pielou index (Washington, 1984; Ludwig and Reynolds, 1988; Clarke and Warwick, 1994) โดยมีสูตรดังนี้

E = H ln (S)

หรือ E = H Hmax (Hmax = ln S)

โดย E = ค�าดัชนีความเท�าเทียม H = ดัชนีความหลากหลาย S = จํานวนสกุลทีพ่บในจดุสํารวจนัน้

Hmax = ดัชนีความหลากหลายท่ีจะมีค�าได�มากท่ีสุดของแต�ละจุดสํารวจ จากการพบจํานวนในแต�ละสกุล (S) มีปริมาณมากเท�า ๆ กัน

3.4 การกระจายของประชาคมหอยโดยวิธี Ranked species abundance curve เป%นการวิเคราะห�และเปรียบเทียบการกระจายของประชาคมหอยด�วยการเปรียบเทียบลักษณะ

เส�นกราฟความชุกชุมของหอยในแต�ละจุดสํารวจตามวิธีของ species abundance distribution (Clarke and Warwick, 1994) โดยการเปรียบเทียบลักษณะเส�นกราฟท่ีได�จากความสัมพันธ�ระหว�างค�าร�อยละสะสมของปริมาณหอยในสกุลท่ีพบมากกับการเรียงลําดับในมาตราส�วน logarithm ของสกุลท่ีพบจากมากไปน�อยขององค�ประกอบสกุลหอยในแต�ละจุดสํารวจ

5. ผู$ร�วมดําเนินการ (ถ$ามี)

1. นายสุชาติ ผึ่งฉิมพลี สัดส�วนงาน ร�อยละ 60 (หัวหน�าโครงการ) 2. นายประสิทธิ์ นิยมไทย สัดส�วนงาน ร�อยละ 40

25

6. ส�วนของงานท่ีผู$เสนอเป5นผู$ปฏิบัติ กิจกรรม ลักษณะงาน สัดส�วนของผลงาน

1. วางแผนและเตรียมการ - กําหนดจุดสํารวจ ช�วงเวลาการสํารวจและข้ันตอนการ เก็บตัวอย�าง


2. เก็บรวบรวมข�อมูล - เก็บตัวอย�างหอยแบบ belt transect ด�วย Ekman dredge ในแนวขวางลําน้ํา โดยเก็บทุก ๆ 2 เมตร - เก็บตัวอย�างดิน


3. วิเคราะห�ข�อมูล - จําแนกชนิดหอย - วิเคราะห�ข�อมูลโดยใช�โปรแกรมสําเร็จรูป


4. สรุปผลข�อมูล ร�อยละ 10 5. เขียนรายงาน - เขียนรายงาน และจัดพิมพ�เผยแพร�ตามหน�วยงาน

ต�าง ๆ ร�อยละ 20

7. ผลสําเร็จของงาน (เชิงปริมาณ/คุณภาพ)

7.1 ผลสําเร็จของงานเชิงปริมาณ ได�เอกสารวิชาการฉบับท่ี 6/2555 เรื่อง ความหลากหลาย ปริมาณและการแพร�กระจายของหอย

น้ําจืดในแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรี จํานวน 1 เรื่อง เพ่ือเผยแพร�ไปยังหน�วยงานต�าง ๆ เช�น ห�องสมุดมหาวิทยาลัย หน�วยงานในกรมประมง เป%นต�น โดยมีผลการศึกษาดังนี้

7.1.1 จากการรวบรวมตัวอย�างหอยน้ําจืดในแม�น้ําบางปะกง และแม�น้ําปราจีนบุรี พบหอยน้ําจืดจํานวน 24 ชนิด 20 สกุล จัดอยู�อาณาจักรสัตว� (Kingdom Animalia) ในไฟลั่ม มอลลัสกา (Phylum Mollusca) โดยหอยฝาเดียว ประกอบด�วย 2 ชั้นย�อย (Subclass) 3 ลําดับ (Order) 7 วงศ�ใหญ� (Superfamily) 9 วงศ� (Family) 3 วงศ�ย�อย (Subfamily) 14 สกุล (Genus) และหอยสองฝาประกอบด�วย 3 ชั้นย�อย 4 ลําดับ 1 ลําดับย�อย (Suborder) 4 วงศ�ใหญ� 4 วงศ� 2 วงศ�ย�อย 6 สกุล

7.1.2 ความหลากหลายในระดับสกุล บริเวณแม�น้ําบางปะกงพบ 14 สกุล ประกอบด�วยหอยฝาเดียว 12 สกุล หอยสองฝา 2 สกุล และแม�น้ําปราจีนบุรีพบ 16 สกุล ประกอบด�วยหอยฝาเดียว 10 สกุล หอยสองฝา 6 สกุล โดยจุดสํารวจท่ี 7 ในแม�น้ําบางปะกง และจุดสํารวจท่ี 6 ในแม�น้ําปราจีนบุรี พบมีความหลากหลายในระดับสกุลมากท่ีสุด 11 และ 12 สกุล ตามลําดับ ส�วนตามเดือนท่ีสํารวจในแม�น้ําบางปะกง และแม�น้ําปราจีนบุรี พบว�าการสํารวจในเดือนมีนาคม และสิงหาคม 2552 มีความหลากหลายในระดับสกุลมากท่ีสุด 11 และ 14 สกุล ตามลําดับ

7.1.3 ปริมาณหอยเฉลี่ยท้ังป� 692 ตัวต�อตารางเมตร โดยในแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรีพบปริมาณเฉลี่ย 349 และ 343 ตัวต�อตารางเมตร ตามลําดับ ในแม�น้ําบางปะกง พบปริมาณหอยในกลุ�มหอยฝาเดียวในสกุล Iravadia sp. และหอยสองฝาในสกุล Corbicula spp. เป%นองค�ประกอบหลักท่ีสัดส�วนร�อยละ 72.03 และ 0.65 ตามลําดับ ส�วนตามจุดสํารวจ พบว�าในจุดสํารวจท่ี 8 พบปริมาณเฉลี่ยสูงสุด 170 ตัวต�อ

26

ตารางเมตร โดยมีหอยฝาเดียวเป%นองค�ประกอบหลักในทุกจุดสํารวจ ตามเดือนท่ีสํารวจ ในเดือนมิถุนายน 2552 พบปริมาณเฉลี่ยสูงสุด 87 ตัวต�อตารางเมตร โดยมีหอยฝาเดียวเป%นองค�ประกอบหลักในทุกเดือนท่ีสํารวจ แม�น้ําปราจีนบุรี พบหอยฝาเดียวในสกุล Bithynia spp. และหอยสองฝาในสกุล Limnoperna sp. เป%นองค�ประกอบหลัก ท่ีสัดส�วนร�อยละ 59.60 และ 12.45 ตามลําดับ ส�วนตามจุดสํารวจ พบว�าในจุดสํารวจท่ี 5 พบปริมาณเฉลี่ยสูงสุด 133 ตัวต�อตารางเมตร โดยมีหอยฝาเดียวเป%นองค�ประกอบหลักในจุดสํารวจท่ี 1, 4, 5 และ 6 ส�วนจุดสํารวจท่ี 2 และ 3 พบหอยสองฝาเป%นองค�ประกอบหลัก ตามเดือนท่ีสํารวจ ในเดือนธันวาคม 2551 พบปริมาณเฉลี่ยสูงสุด 50 ตัวต�อตารางเมตร โดยมีหอยฝาเดียวเป%นองค�ประกอบหลักในทุกเดือนท่ีสํารวจ

7.1.4 ความสัมพันธ�ของชนิด และปริมาณหอยกับระดับความลึกน้ํา และปริมาณอินทรียวัตถุในดิน ในแม�น้ําบางปะกง ท่ีระดับความลึก 0.00-5.00 เมตร พบปริมาณเฉลี่ยสูงสุด 180 ตัวต�อตารางเมตร โดยมีหอยฝาเดียวเป%นองค�ประกอบหลักในทุกระดับความลึก และท่ีระดับความลึก >15.00 เมตร ไม�พบหอยเลย แม�น้ําปราจีนบุรี ท่ีระดับความลึก 0.00-5.00 เมตร พบปริมาณเฉลี่ยสูงสุด 200 ตัวต�อตารางเมตร โดยมีหอยฝาเดียวเป%นองค�ประกอบหลักในทุกระดับความลึก การวิเคราะห�สหสัมพันธ� (correlation analysis) ระหว�างระดับความลึกกับปริมาณหอย พบว�าปริมาณหอยในสกุล Filopaludina spp., Mekongia sp. และ Uniandra spp. มีความสัมพันธ�เชิงลบกับระดับความลึก ส�วนปริมาณอินทรียวัตถุในดินมีค�าเฉลี่ยร�อยละ 1.61±0.18 โดยในจุดสํารวจท่ี 9 มีปริมาณอินทรียวัตถุสูงสุดร�อยละ 2.48±0.21 และตํ่าสุดในจุดสํารวจท่ี 1 ท่ีร�อยละ 0.37±0.18 ตามเดือนท่ีสํารวจ พบว�าในเดือนธันวาคม 2551 มีค�าเฉลี่ยสูงสุดร�อยละ 1.80±0.89 รองลงมาคือ เดือนสิงหาคม มิถุนายน และมีนาคม 2552 เฉลี่ยร�อยละ 1.72±0.72, 1.49±0.76 และ 1.42±0.88 ตามลําดับ การวิเคราะห�สหสัมพันธ�ระหว�างปริมาณอินทรียวัตถุกับปริมาณหอย พบว�าปริมาณหอยในสกุล Iravadia sp., Clea sp., Tarebia sp., Adamietta sp. และ Thiara sp. มีความสัมพันธ�เชิงบวกกับปริมาณอินทรียวัตถุ ส�วนหอยในสกุล Filopaludina spp. และ Uniandra spp. มีความสัมพันธ�เชิงลบกับปริมาณอินทรียวัตถุ

7.1.5 ดัชนีบ�งชี้สภาพนิเวศน� ได�แก� ดัชนีความมากชนิด ในแม�น้ําบางปะกง พบมีค�าเฉลี่ยเท�ากับ 0.92±0.12 โดยจุดสํารวจท่ี 7 มีค�าสูงสุด 1.14±0.40 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 9 และ 8 เท�ากับ 0.85±0.63 และ 0.77±0.07 ตามลําดับ ตามเดือนท่ีสํารวจ พบว�าเดือนมีนาคม 2552 มีค�าสูงสุด เท�ากับ 1.04±0.26 รองลงมาคือ เดือนมิถุนายน สิงหาคม 2552 และเดือนธันวาคม 2551 เท�ากับ 1.00±0.29, 0.83±0.17 และ 0.81±0.87 ตามลําดับ แม�น้ําปราจีนบุรี พบมีค�าเฉลี่ยเท�ากับ 1.02±0.19 โดยจุดสํารวจท่ี 6 มีค�าสูงสุด 1.84±0.75 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 3, 5, 2, 4 และ 1 เท�ากับ 1.29±0.32, 1.00±0.10, 0.75±0.34, 0.65±0.15 และ 0.59±0.69 ตามลําดับ ตามเดือนท่ีสํารวจ พบว�าเดือนสิงหาคม 2552 มีค�าสูงสุด เท�ากับ 1.17±1.02 รองลงมาคือ เดือนมีนาคม 2552 เดือนธันวาคม 2551 และเดือนมิถุนายน 2552 เท�ากับ 1.09±0.22, 1.08±0.51 และ 0.74±0.46 ตามลําดับ

ดัชนีความหลากหลาย ในแม�น้ําบางปะกง พบมีค�าเฉลี่ยเท�ากับ 1.03±0.24 โดยจุดสํารวจท่ี 7 มีค�าสูงสุด 1.32±0.38 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 9 และ 8 เท�ากับ 1.00±0.72 และ 0.76±0.26 ตามลําดับ ตาม

27

เดือนท่ีสํารวจ พบว�าเดือนมีนาคม 2552 มีค�าสูงสุด เท�ากับ 1.33±0.34 รองลงมาคือ เดือนมิถุนายน 2552 สิงหาคม 2552 และเดือนธันวาคม 2551 เท�ากับ 1.03±0.25, 0.98±0.41 และ 0.75±0.91 ตามลําดับ แม�น้ําปราจีนบุรี พบมีค�าเฉลี่ยเท�ากับ 1.16±0.25 โดยจุดสํารวจท่ี 6 มีค�าสูงสุด 2.03±0.72 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 3, 2, 4, 1 และ 5 เท�ากับ 1.77±0.30, 1.12±0.24, 0.73±0.44, 0.67±0.86 และ 0.64±0.25 ตามลําดับ ตามเดือนท่ีสํารวจ พบว�าเดือนสิงหาคม 2552 มีค�าสูงสุด เท�ากับ 1.38±1.02 รองลงมาคือ เดือนมีนาคม 2552 เดือนธันวาคม 2551 และเดือนมิถุนายน 2552 เท�ากับ 1.28±0.54, 1.18±0.75 และ 0.81±0.59 ตามลําดับ

ดัชนีความเท�าเทียม ในแม�น้ําบางปะกง พบมีค�าเฉลี่ยเท�ากับ 0.43±0.11 โดยจุดสํารวจท่ี 7 มีค�าสูงสุด 0.62±0.19 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 9 และ 8 เท�ากับ 0.35±0.24 และ 0.31±0.10 ตามลําดับ ตามเดือนท่ีสํารวจ พบว�าเดือนมีนาคม 2552 มีค�าสูงสุด เท�ากับ 0.52±0.07 รองลงมาคือ เดือนสิงหาคม มิถุนายน 2552 และเดือนธันวาคม 2551 เท�ากับ 0.51±0.32, 0.40±0.03 และ 0.28±0.32 ตามลําดับ แม�น้ําปราจีนบุรี พบมีค�าเฉลี่ยเท�ากับ 0.56±0.11 โดยจุดสํารวจท่ี 2 มีค�าสูงสุด 0.84±0.18 รองลงมาคือ จุดสํารวจท่ี 6, 3, 4, 1 และ 5 เท�ากับ 0.78±0.15, 0.75±0.07, 0.45±0.29, 0.27±0.36 และ 0.27±0.12 ตามลําดับ ตามเดือนท่ีสํารวจ พบว�าเดือนสิงหาคม 2552 มีค�าสูงสุด เท�ากับ 0.64±0.38 รองลงมาคือ เดือนมีนาคม 2552 เดือนธันวาคม 2551 และเดือนมิถุนายน 2552 เท�ากับ 0.61±0.26, 0.59±0.35 และ 0.40±0.28 ตามลําดับ

7.1.6 ชนิดของดินในแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรี พบว�าชั้นดิน sand (ทราย) ประกอบด�วยจุดสํารวจท่ี 1 ชั้นดิน loamy sand (ดินทรายร�วน) ประกอบด�วยจุดสํารวจท่ี 2 ชั้นดิน silt loam (ดินร�วนปนทรายแป_ง) ประกอบด�วยจุดสํารวจท่ี 3 และ 4 ชั้นดิน silt (ทรายแป_ง) ประกอบด�วยจุดสํารวจท่ี 5 ชั้นดิน clay loam (ดินร�วนเหนียว) ประกอบด�วยจุดสํารวจท่ี 6 ชั้นดิน sandy clay (ดินเหนียวปนทราย) ประกอบด�วยจุดสํารวจท่ี 7 ชั้นดิน silty clay (ดินเหนียวปนทรายแป_ง) ประกอบด�วยจุดสํารวจท่ี 8 และ 9 ลักษณะดิน clay loam พบจํานวนสกุลมากท่ีสุด 12 สกุล ส�วนดินลักษณะ loamy sand พบสกุลน�อยท่ีสุด 7 สกุล ปริมาณกลุ�มหอยฝาเดียวร�อยละ 66.76 ของปริมาณท่ีพบในกลุ�ม จะพบในดินลักษณะ silty clay รองลงมาคือลักษณะดิน silt ท่ีร�อยละ 13.74 ของปริมาณท่ีพบในกลุ�ม ส�วนกลุ�มหอยสองฝาพบว�าร�อยละ 45.76 ของปริมาณท่ีพบในกลุ�ม จะพบในดินลักษณะ silt loam

7.1.7 การแพร�กระจายของสกุลหอยน้ําจืดท่ีพบมากโดยความชุกชุมมากเป%น 3 อันดับแรก พบว�าหอยในสกุล Iravadia sp. พบมีปริมาณสูงบริเวณจุดสํารวจท่ี 8 ในทุกเดือนท่ีสํารวจ โดยพบมีปริมาณสูงสุดในเดือนมิถุนายน 2552 ปริมาณเฉลี่ย 173 ตัวต�อตารางเมตร รองลงมาคือ เดือนสิงหาคม 2552 ปริมาณเฉลี่ย 167 ตัวต�อตารางเมตร ส�วนจุดสํารวจท่ี 1 ถึง 4 ไม�พบหอยดังกล�าว หอยในสกุล Bithynia spp. พบมีปริมาณสูงบริเวณจุดสํารวจท่ี 5 ในทุกเดือนท่ีสํารวจ โดยพบมีปริมาณสูงสุดในเดือนธันวาคม 2551 ปริมาณเฉลี่ย 220 ตัวต�อตารางเมตร รองลงมาคือ เดือนมิถุนายน 2552 ปริมาณเฉลี่ย 100 ตัวต�อตารางเมตร ส�วนจุดสํารวจท่ี 1 ไม�พบหอยดังกล�าว หอยในสกุล Clea sp. พบมีปริมาณสูงบริเวณจุดสํารวจท่ี 9 ในเกือบทุกเดือนท่ีสํารวจ ยกเว�นเดือนธันวาคม 2551 ซ่ึงไม�พบหอยเลย โดยพบมีปริมาณสูงสุดในเดือนมิถุนายน 2552 ปริมาณเฉลี่ย 109 ตัวต�อตารางเมตร รองลงมาคือ เดือนสิงหาคม 2552 ปริมาณเฉลี่ย 47 ตัวต�อตารางเมตร ส�วนจุดสํารวจท่ี 1-5 และ 7 ไม�พบหอยดังกล�าว

28

7.1.8 การแพร�กระจายของสกุลหอยน้ําจืดท่ีพบมากโดยขนาด จากปริมาณหอยสกุลเด�น 3 อันดับแรก พบว�าหอยในสกุล Iravadia sp. พบมากบริเวณจุดสํารวจท่ี 8 และ 9 โดยจุดสํารวจท่ี 8 ในทุกเดือนท่ีสํารวจ พบหอยขนาดความยาวระหว�าง 0.51-1.00 เซนติเมตร เป%นโครงสร�างหลัก รองลงมาคือ หอยขนาดความยาวระหว�าง <0.25-0.50 เซนติเมตร จุดสํารวจท่ี 9 ในเกือบทุกเดือนท่ีสํารวจ พบหอยขนาดความยาวระหว�าง 0.51-1.00 เซนติเมตร เป%นโครงสร�างหลัก รองลงมาคือ หอยขนาดความยาวระหว�าง <0.25-0.50 เซนติเมตร ยกเว�นในเดือนธันวาคม 2551 ซ่ึงไม�พบหอยเลย หอยในสกุล Bithynia spp. พบมากบริเวณจุดสํารวจท่ี 4, 5 และ 7 โดยจุดสํารวจท่ี 4 และ 5 ในทุกเดือนท่ีสํารวจ พบหอยขนาดความยาวระหว�าง 0.51-1.00 เซนติเมตร เป%นโครงสร�างหลัก จุดสํารวจท่ี 7 ในเกือบทุกเดือนท่ีสํารวจ พบหอยขนาดความยาวระหว�าง 0.51-1.00 เซนติเมตร เป%นโครงสร�างหลัก ยกเว�นในเดือนสิงหาคม 2552 พบปริมาณเฉลี่ยเท�ากับหอยขนาดความยาวระหว�าง <0.25-0.50 เซนติเมตร หอยในสกุล Clea sp. พบมากบริเวณจุดสํารวจท่ี 8 และ 9 โดยจุดสํารวจท่ี 8 ในเกือบทุกเดือนท่ีสํารวจ พบหอยขนาดความยาวระหว�าง 0.51-1.00 เซนติเมตร เป%นโครงสร�างหลัก ยกเว�นในเดือนมีนาคม 2552 พบหอยขนาดความยาวระหว�าง 1.01-1.50 เซนติเมตร เป%นโครงสร�างหลัก จุดสํารวจท่ี 9 ในเกือบทุกเดือนท่ีสํารวจ พบหอยขนาดความยาวระหว�าง 0.51-1.00 เซนติเมตร เป%นโครงสร�างหลัก ยกเว�นในเดือนมีนาคม 2552 พบหอยขนาดความยาวระหว�าง 1.01-1.50 เซนติเมตร เป%นโครงสร�างหลัก และในเดือนธันวาคม 2551 ซ่ึงไม�พบหอยเลย

7.1.9 ในภาพรวมแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรีมีระดับการกระจายของประชาคมหอยตามความหลากหลายและชุกชุมจากมากไปน�อยตามลําดับดังนี้ จุดสํารวจท่ี 6, 3, 7, 2, 9, 1, 4, 8 และ 5 โดยจุดสํารวจท่ี 1 พบหอยท่ีเป%นสกุลเด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 คือหอยในสกุล Mekongia sp. จุดสํารวจท่ี 2 และ 3 พบหอยท่ีเป%นสกุลเด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 คือหอยในสกุล Limnoperna sp. จุดสํารวจท่ี 4 และ 5 พบหอยท่ีเป%นสกุลเด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 คือหอยในสกุล Bithynia spp. จุดสํารวจท่ี 6 และ 7 พบหอยท่ีเป%นสกุลเด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 และ 2 คือหอยในสกุล Bithynia spp. และ Iravadia sp. จุดสํารวจท่ี 8 และ 9 พบหอยท่ีเป%นสกุลเด�นชัดเจนในตําแหน�งชนิดท่ี 1 คือหอยในสกุล Iravadia sp.

7.2 ผลสําเร็จของงานเชิงคุณภาพ สามารถทราบถึงชนิด ปริมาณ และการแพร�กระจายของหอยน้ําจืดในแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ํา

ปราจีนบุรี สถานภาพ และความอุดมสมบูรณ�ของแหล�งน้ํา โดยนําผลงานวิจัยท่ีได�ไปเป%นข�อมูลพ้ืนฐานในการจัดการทรัพยากรประมงในพ้ืนท่ีแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรี รวมท้ังแหล�งน้ําอ่ืน ๆ

8. การนําไปใช$ประโยชน.

ผลท่ีได�ใช�เป%นตัวชี้วัดคุณภาพสิ่งแวดล�อมในแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรี และยังใช�เป%นแนวทางการบริหารทรัพยากรประมงแบบมีส�วนร�วมระหว�างหน�วยงานของรัฐ เอกชน และประชาชน รณรงค�การมีส�วนร�วมของประชาชนในการเฝ_าระวังคุณภาพสิ่งแวดล�อม การสร�างจิตสํานึกเก่ียวกับการอนุรักษ�แหล�งน้ํา และการแก�ปAญหาเม่ือเกิดมลภาวะข้ึน โดยดําเนินการรวบรวมองค�ความรู�จากการศึกษาครั้งนี้และแหล�งน้ําอ่ืน ๆ เพ่ือจัดทําเป%นคู�มือการตรวจสอบคุณภาพน้ําอย�างง�ายด�วยหอยน้ําจืด และนําคู�มือดังกล�าวขยายผลสู�กลุ�ม

29

ประชาชนเพ่ือให�คนในชุมชนสามารถทําการตรวจสอบคุณภาพน้ําได�ด�วยตนเอง เพ่ือการใช�ประโยชน�จากทรัพยากรประมงและแหล�งน้ําได�อย�างยั่งยืน

9. ความยุ�งยากในการดําเนินการ/ป>ญหา/อุปสรรค

- การวิเคราะห�ความสัมพันธ�ระหว�างชนิด และปริมาณของหอยน้ําจืดท่ีสํารวจพบกับระบบนิเวศน�เพ่ือเลือกใช�ดัชนีชี้วัด

- จํานวนครั้งในการเก็บตัวอย�างน�อยเกินไป เนื่องจากข�อจํากัดในเรื่องงบประมาณ อาจบ�งชี้การได�รับผลกระทบจากกิจกรรมของมนุษย�ไม�ทันท�วงที

10. ข$อเสนอแนะ

1. ควรมีการศึกษาอย�างต�อเนื่อง เพ่ือเป%นการเฝ_าระวังและติดตามการเปลี่ยนแปลงเก่ียวกับหอยน้ําจืด รวมท้ังคุณภาพสิ่งแวดล�อมในแม�น้ําบางปะกงและแม�น้ําปราจีนบุรี

2. ศึกษาข�อมูลระยะเวลาการข้ึน-ลงของน้ํา และความเค็ม เพ่ือดูความสัมพันธ�ว�ามีผลต�อการอพยพย�ายถ่ินของหอยน้ําจืดอย�างไร และใช�เวลาในการปรับตัวนานเท�าไร

3. จัดทําปฏิทินกิจกรรมการเกษตรในพ้ืนท่ี โดยการสังเกต ใช�แบบสอบถาม การสัมภาษณ� และจดบันทึก เพ่ือติดตามการเปลี่ยนแปลงการเพาะปลูกพืช รวมท้ังประวัติการใช�สารเคมี

4. ศึกษาข�อมูลเก่ียวกับพฤติกรรมการบริโภคหอยน้ําจืดของคนในท�องถ่ินเพ่ิมเติม เพ่ือดูความสัมพันธ�กับชนิด และปริมาณหอยท่ีพบ

5. ศึกษาการปนเปH�อนโลหะหนักหรือสารกําจัดศัตรูพืชในหอยน้ําจืดท่ีกินได� ท่ีอาจมีผลกระทบกับประชาชน

6. ศึกษาเพ่ิมเติมเก่ียวกับชนิดปลาท่ีเหมาะสมและฤดูกาลแพร�กระจายของตัวอ�อนหอยกาบน้ําจืด รวมท้ังองค�ประกอบของอาหารในทางเดินอาหารของปลาเจ�าบ�าน เพ่ือดูความสัมพันธ�ของการแพร�กระจายของหอยกาบน้ําจืดกับชนิดปลา และชนิดของอาหาร

7. การสํารวจแบบ belt transect โดยท่ัวไปใช�ความกว�างของพ้ืนท่ี 1 เมตร ส�วนความยาวแล�วแต�กําหนด แต�การสํารวจครั้งนี้ใช� Ekman dredge ในการเก็บตัวอย�างซ่ึงมีความกว�างของพ้ืนท่ีเพียง 15x15 เซนติเมตร ซ่ึงพ้ืนท่ีอาจน�อยเกินไป และบางจุดสํารวจท่ีกระแสน้ําอาจไหลแรง ทําให�ไม�สามารถบังคับทิศทางหรือตําแหน�งของ Ekman dredge ได� เป%นสาเหตุท่ีทําให�ไม�ได�ตัวอย�างหอยในบางจุดสําวจหรือเดือนสํารวจ รวมท้ังอาจเป%นสาเหตุท่ีทําให�ได�ปริมาณหอยสองฝาในปริมาณน�อย เนื่องจากพฤติกรรมการอยู�อาศัยของหอยสองฝาชอบฝAงตัวอยู�ใต�พ้ืนท�องน้ํา หรือแทรกพ้ืนนุ�มระหว�างก�อนหิน (จุฑามาศ และคณะ, 2550 ก) การเก็บตัวอย�างโดยใช� Ekman dredge จึงทําให�ได�ปริมาณหอยส�วนใหญ�เป%นหอยฝาเดียว ซ่ึงการอยู�อาศัยมักเกาะอยู�ตามพ้ืน ดังนั้นการศึกษาในครั้งต�อไปควรเพ่ิมพ้ืนท่ีและดําน้ําลงไปเก็บตัวอย�างหอย เพ่ือจะได�ปริมาณตัวอย�างท่ีใกล�เคียงกับความเป%นจริง

30

8. การศึกษาเก่ียวกับการใช�ประโยชน�จากหอยน้ําจืด ส�วนใหญ�จะเป%นการศึกษาเก่ียวกับการใช�ประโยชน� 4 ประเภทหลัก ๆ ได�แก� หัตกรรมประดับมุก การใช�เปลือกในการทําของใช�และเครื่องประดับ การเพาะเลี้ยงไข�มุก และการใช�เนื้อเพ่ือบริโภค (อรภา และคณะ, 2548) ส�วนการใช�ประโยชน�ในด�านการนํามาเป%นดัชนีชีวภาพของคุณภาพแหล�งน้ํายังมีการศึกษาน�อย จากการศึกษาครั้งนี้สามารถสรุปสภาพแวดล�อมท่ีอยู�อาศัยของหอยบางสกุลท่ีเป%นตัวบ�งชี้ได�ดังนี้ สกุล Filopaludina spp., Mekongia sp. และ Uniandra spp. อาศัยในบริเวณท่ีมีปริมาณอินทรียวัตถุน�อยและทนต�อการลดลงของออกซิเจนได�ในระดับปานกลาง สกุล Bithynia spp. อาศัยในสภาพน้ําท่ีมีมลพิษเพียงเล็กน�อย มีความทนทานในมลภาวะได�แต�ไม�สูงเกินไป สกุล Iravadia sp. และ Clea sp. อาศัยในสภาพพ้ืนท่ี ๆ มีมลภาวะและปริมาณอินทรียวัตถุสูง ส�วนสกุล Tarebia sp., Adamietta sp. และ Thiara sp. มีแนวโน�มอาศัยในสภาพพ้ืนท่ี ๆ มีมลภาวะและปริมาณอินทรียวัตถุสูงเช�นกัน ข�อมูลท่ีได�จากการศึกษาจะเป%นข�อมูลท่ีสนับสนุนงานวิจัยหลาย ๆ เรื่อง โดยหลังจากท่ีได�ทราบลักษณะท่ีอยู�อาศัยของหอยท่ีเป%นตัวบ�งชี้แล�ว ทําการศึกษาเพ่ิมเติมเก่ียวกับสกุลของหอยน้ําจืดท่ีใช�เป%นตัวชี้วัดสภาพแวดล�อมของแหล�งน้ําได� รวมท้ังรวบรวมองค�ความรู�จากการศึกษาในแหล�งอ่ืน เพ่ือจัดทําเป%นคู�มือการตรวจสอบคุณภาพน้ําอย�างง�ายด�วยหอยน้ําจืด โดยเน�นบทบาทและแหล�งท่ีอยู�อาศัยของหอยสกุลเด�น ปAจจัยและกระบวนการท่ีมีผลต�อการดํารงชีวิต และนําคู�มือดังกล�าวขยายผลสู�กลุ�มประชาชนเพ่ือให�คนในชุมชนสามารถทําการตรวจสอบคุณภาพน้ําได�ด�วยตนเอง

ขอรับรองว�าผลงานดังกล�าวข�างต�นเป%นความจริงทุกประการ

ลงชื่อ………………..………………….……… (นายสุชาติ ผึ่งฉิมพลี) ผู�เสนอผลงาน

………/……………/……………

ขอรับรองว�าสัดส�วนหรือลักษณะงานในการดําเนินการของผู�เสนอข�างต�นถูกต�องตรงกับความเป%นจริงทุกประการ

ลงชื่อ………………..………………….……… (นายประสิทธิ์ นิยมไทย) ผู�ร�วมดําเนินการ

………/……………/……………

31

ได�ตรวจสอบแล�วขอรับรองว�าผลงานดังกล�าวข�างต�นถูกต�องตรงกับความเป%นจริงทุกประการ

ลงชื่อ………………..………………….……… ลงชื่อ………………..………………….……… (นางสาวจินตนา โตธนะโภคา) (นายนพดล ภูวพานิช) ผู�อํานวยการศูนย�วิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืดสระบุรี ผู�อํานวยการสํานักวิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืด ………/……………/…………… ………/……………/…………… (ผู�บังคับบัญชาท่ีควบคุมดูแลการดําเนินการ)

32


โครงร�างข$อเสนอแนวความคิด/วิธีการเพ่ือพัฒนางานหรือปรับปรุงงานให$มีประสิทธิภาพมากข้ึน ของ นายสุชาติ ผึ่งฉิมพลี เพ่ือประกอบการแต�งต้ังให�ดํารงตําแหน�ง นักวิชาการประมงชํานาญการพิเศษ ตําแหน�งเลขท่ี 1508 สํานักวิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืด เรื่อง การถ�ายทอดความรู� การใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวชี้วัดคุณภาพพ้ืนท�องน้ํา เพ่ือการบริหารจัดการแม�น้ําป าสักตอนล�าง

หลักการและเหตุผล แม�น้ําป าสักเป%นแม�น้ําสายหลักของจังหวัดสระบุรี มีความยาวประมาณ 513 กิโลเมตร มีความ

กว�างของพ้ืนท่ีลุ�มน้ําเฉลี่ยประมาณ 45 กิโลเมตร ไหลผ�าน จังหวัดเลย เพชรบูรณ� ชัยภูมิ นครราชสีมา ลพบุรี สระบุรี และมาบรรจบกับแม�น้ําเจ�าพระยาท่ีจังหวัดพระนครศรีอยุธยา (กรมชลประทาน, 2536) จากรายงานสถานการณ�มลพิษของประเทศไทย ต้ังแต� พ.ศ. 2546-2555 พบว�าแม�น้ําป าสักอยู�ในเกณฑ�แหล�งน้ําท่ีมีคุณภาพน้ําเสื่อมโทรม ยกเว�นในป� พ.ศ. 2551 ท่ีจัดอยู�ในเกณฑ�แหล�งน้ําท่ีมีคุณภาพน้ําพอใช� (กรมควบคุมมลพิษ, 2546, 2547, 2548 ก, 2549, 2550, 2551, 2552, 2553, 2554, 2555) สาเหตุเนื่องมาจากการเพ่ิมข้ึนของประชากร (กรมการปกครอง, 2556) และจากข�อมูลสภาพการใช�ท่ีดินของจังหวัดสระบุรีและอยุธยา พบว�าพ้ืนท่ีชุมชนและสิ่งปลูกสร�าง (รวมถึงโรงงานอุตสาหกรรม) สถานท่ีเพาะเลี้ยงสัตว�น้ํา มีการเพ่ิมข้ึนอย�างต�อเนื่อง (กรมพัฒนาท่ีดิน, 2556; กรมโรงงานอุตสาหกรรม, 2556) น้ําเสียท่ีเกิดจากชุมชนและกิจกรรมต�าง ๆ ท่ีปล�อยท้ิงลงในแม�น้ําโดยไม�มีการบําบัด ล�วนเป%นสาเหตุท่ีทําให�สภาพของแม�น้ําเปลี่ยนแปลงไปในทางท่ีด�อยลง จนบางครั้งได�ก�อให�เกิดความเสียหายแก�เกษตรกรท่ีเลี้ยงปลาในกระชัง ทําให�ปลาท่ีเลี้ยงไว�และปลาธรรมชาติในแม�น้ําตายเป%นจํานวนมาก เช�น กรณีเหตุการณ�ปลาในแม�น้ําป าสักตายเป%นจํานวนมาก เม่ือวันท่ี 27 ธันวาคม 2555 บริเวณอําเภอเมือง อําเภอแก�งคอย และอําเภอเสาไห� จังหวัดสระบุรี สาเหตุเกิดจากโรงงานท่ีต้ังอยู�ริมแม�น้ําลักลอบปล�อยน้ําเสียท่ีปนเปH�อนสารเคมี (สํานักงานสิ่งแวดล�อมภาคท่ี 7, 2556; เกษตรอินทรีย�, 2556)

สัตว�หน�าดินหรือสัตว�พ้ืนท�องน้ํา คือ กลุ�มสัตว�ท่ีอาศัยคืบคลานและหากินตามพ้ืนหน�าดิน หรือ

ดํารงชีวิตอยู�บริเวณพื้นท�องน้ํา สามารถนํามาเป%นข�อมูลร�วมในการประเมินคุณภาพน้ํา โดยจุดเด�น คือ สัตว�หน�าดินเคลื่อนท่ีได�น�อยทําให�สามารถตรวจสอบแต�ละพ้ืนท่ีได�ดี สัตว�หน�าดินตอบสนองต�อการเปลี่ยนแปลงได�ดี และมีช�วงชีวิตท่ียาวสามารถเก็บตัวอย�างเป%นช�วง ๆ ได� การดํารงชีวิตของสัตว�หน�าดินมีหลายแบบและมีถ่ินท่ีอยู�หลายลักษณะ ดังนั้นสัตว�หน�าดินแต�ละชนิดจะใช�เป%นตัวชี้วัดแต�ละพ้ืนท่ีได�ดี (กรมควบคุมมลพิษ, 2548 ข; Dudgeon, 1999) จากผลการสํารวจสัตว�หน�าดินในแม�น้ําป าสักตอนล�างป� พ.ศ. 2550 มีค�าดัชนีความหลากหลาย เท�ากับ 2.02±0.20 (สุชาติ และฉวีวรรณ, 2556) ซ่ึงบ�งชี้ได�ว�าแม�น้ําป าสักตอนล�างเป%นแหล�งน้ําท่ีมีการปนเปH�อนปานกลาง (Wilhm, 1970) โดยเฉพาะบริเวณจุดสํารวจท่ี 4 (วัดปากบาง ปากคลองรับน้ําท้ิงจาก

33

พ้ืนท่ีเกษตรกรรม ต.ง้ิวงาม อ.เสาไห� จ.สระบุรี) ซ่ึงพบสัตว�หน�าดินวงศ�เด�นท่ีเป%นตัวบ�งชี้แหล�งน้ําท่ีสกปรกปริมาณมาก คือ วงศ� Chironomidae (หนอนแดง) และ Tubificidae (ไส�เดือนน้ํา) แสดงให�เห็นว�ากิจกรรมต�าง ๆ ของประชาชนท่ีอาศัยอยู�บริเวณแม�น้ําป าสักตอนล�าง ส�งผลให�เกิดการเปลี่ยนแปลงคุณภาพน้ําในทางท่ีแย�ลง ทางศูนย�วิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืดสระบุรีจึงเห็นว�าควรมีการถ�ายทอดความรู� การใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวชี้วัดคุณภาพพ้ืนท�องน้ํา เพ่ือการบริหารจัดการแม�น้ําป าสักตอนล�าง โดยจัดให�มีการประชุมและอบรมเก่ียวกับเก่ียวกับการตรวจสอบคุณภาพพ้ืนท�องน้ําด�วยสัตว�หน�าดินแก�ประชาชน เพ่ือติดตามการเปลี่ยนแปลงสภาวะแวดล�อมของแม�น้ําป าสักตอนล�าง รณรงค�ให�เข�าใจถึงปAญหาคุณภาพน้ําท่ีเสื่อมโทรมมาช�านาน และผลกระทบจากน้ําเสีย เพ่ือช�วยกันฟH�นฟูแหล�งน้ํา ติดตามเฝ_าระวังคุณภาพน้ําเพ่ือไม�ให�เกิดผลกระทบต�อสัตว�น้ําและประชาชน และสามารถใช�ประโยชน�จากแม�น้ําสายนี้ได�อย�างยั่งยืน

บทวิเคราะห./แนวคิด/ข$อเสนอ บทวิเคราะห. จากการพิจารณาถึงหน�าท่ีความรับผิดชอบในตําแหน�งท่ีขอประเมินแต�งต้ัง และจากภารกิจท่ี

ได�รับมอบหมายของศูนย�วิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืดสระบุรี จึงได�ทําการวิเคราะห�ปAจจัยสภาพแวดล�อมต�าง ๆ ท่ีมีผลต�อการถ�ายทอดความรู� การใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวชี้วัดคุณภาพพ้ืนท�องน้ํา เพ่ือการบริหารจัดการแม�น้ําป าสักตอนล�าง ด�วย SWOT Analysis ซ่ึงประกอบด�วยปAจจัยสภาพแวดล�อมภายใน (จุดแข็ง-จุดอ�อน) และปAจจัยสภาพแวดล�อมภายนอก (โอกาส-อุปสรรค) ผลการวิเคราะห�มีรายละเอียด ดังแสดงในตารางท่ี 1 และภาพท่ี 1

ตารางท่ี 1 การคํานวณค�าผลกระทบของปAจจัยภายในและปAจจัยภายนอก

ป>จจัยภายใน ค�าคะแนน ป>จจัยภายนอก ค�าคะแนน

จุดแข็ง โอกาส กลุ�มอนุรักษ�แม�นํ้าป าสักของ NGO, เครือข�ายมวลชนเพ่ือสิ่งแวดล�อมจังหวัดสระบุร ี

2.25 คณะทํางานอยู�ในรูปของคณะกรรมการบรหิารจัดการทรัพยากรประมงและแก�ไขปAญหาเกษตรกร ผู�ประสบภัยพิบัตดิ�านการประมงระดับจังหวัด จากกรมประมง

0.45

มีการตรวจตดิตามและเฝ_าระวังคุณภาพนํ้าในแม�นํ้าป าสักของสํานักงานสิ่งแวดล�อมภาคท่ี 7 และกรมควบคุมมลพิษ อย�างต�อเน่ือง

1.95 ระบบตรวจวัดคุณภาพนํ้าอัตโนมตัขิองกรมควบคุมมลพิษ และสาํนักงานสิ่งแวดล�อมภาคท่ี 7 จํานวน 3 สถานี

0.65

ประชาชนท่ีอาศัยท้ังสองฝAIงแม�นํ้าป าสักเคยได�รับผลกระทบทุกครั้งท่ีเกิดปAญหานํ้าเสีย (ผู�ใช�นํ้าอุปโภคบรโิภค, ผู�เลีย้งปลาในกระชัง)

2.45 แม�นํ้าป าสักตอนล�างมีเข่ือนท่ีใช�ในการควบคุมนํ้า จํานวน 2 แห�ง ของกรมชลประทาน

1.35

34

ตารางท่ี 1 (ต�อ) ป>จจัยภายใน ค�าคะแนน ป>จจัยภายนอก ค�าคะแนน

จุดแข็ง โอกาส ฐานข�อมูลเก่ียวกับสัตว�หน�าดินและคุณสมบัตินํ้าในแม�นํ้าป าสักจากกรมประมง และข�อมูลสนับสนุนจากกรมควบคุมมลพิษ

2.55 มีการจัดกิจกรรมรณรงค�บวชป าสบืชะตานํ้า และการใช�จลุินทรีย�บําบัดทุกป�

1.0

มีการตั้งคณะทํางาน ทําการเซ็นต�สัญญา MOU ร�วมกันท่ีจะอนุรักษ�ทรัพยากรและสิ่งแวดล�อมระหว�าง ภาครัฐ เอกชน และประชาชน

1.25 แม�นํ้าป าสักประสบกับปAญหานํ้าเสยีปลาตายระหว�างเดือนเมษายน-มิถุนายน และเดือนพฤศจิกายน-มกราคม ทุกป�

2.15

อาสาสมัครทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อมทุกหมู�บ�าน

1.75

จุดอ�อน อุปสรรค ประชาชนท่ีอาศัยอยู�บริเวณแม�นํ้าป าสักไม�ทราบถึงสภาพการเน�าเสยีของพ้ืนท�องนํ้า

-1.5 แม�นํ้าป าสักมีพ้ืนท่ีบางส�วนอยู�ในป า ช�องเขาชัน พ้ืนท�องนํ้าเป%นกรวด หิน และมีการสัญจรของเรือขนส�งสินค�าขนาดใหญ� จํานวนมาก

-2.0

ข�อมูลการประเมินความสกปรกของพ้ืนท�องนํ้าด�วยสัตว�หน�าดินในแม�นํ้าป าสักมจํีานวนน�อย

-1.0 งบประมาณท่ีจํากัดของแต�ละหน�วยงานท่ีใช�ในการดําเนินการดูแลแม�นํ้าป าสัก

-1.65

การเข�าถึงข�อมูลของประชาชนผู�ใช�ประโยชน�จากแม�นํ้าป าสัก องค�กรปกครองส�วนท�องถ่ิน ต�อการดําเนินโครงการต�าง ๆ ในพ้ืนท่ีของทุกภาคส�วน

-1.25 มีกิจกรรมหลายประเภท จํานวนมากท่ีใช�ประโยชน�จากแม�นํ้าป าสัก และปล�อยของเสียจากกิจกรรมลงสู�แม�นํ้า

-2.5

ขาดการเช่ือมโยงข�อมูลของแต�ละหน�วยงานท่ีดําเนินการในพ้ืนท่ี

-1.0

ประชาชนไม�ทราบชนิดของสัตว�หน�าดินว�าสามารถใช�ประเมินสภาพพ้ืนท�องนํ้าได�

-1.0

ปริมาณความเหมาะสมและจํานวนของจุดเก็บตัวอย�างของโครงการตรวจติดตามและเฝ_าระวังคุณภาพพ้ืนท�องนํ้าในแม�นํ้าป าสัก

-0.5

การเฝ_าระวังการสะสมสิ่งสกปรก การเน�าเสียของพ้ืนท�องนํ้าในแม�นํ้าป าสัก

-0.5

ขาดข�อมูลพ้ืนฐานเรื่องการวิเคราะห�สภาพพ้ืนท�องนํ้าด�วยสัตว�หน�าดิน

-0.5

รวม 4.95 รวม -0.55

35

ภาพท่ี 1 ผลการวิเคราะห�สถานภาพภายใน (จุดแข็ง, จุดอ�อน) และศักยภาพภายนอก (โอกาส, อุปสรรค)

แนวคิด สัตว�หน�าดิน ได�แก� สิ่งมีชีวิตท่ีเกาะบนพ้ืนท�องน้ําหรือฝAงตัวอยู�ในตะกอน ส�วนมากเป%นแมลงวัย

อ�อน นอกจากนี้ยังรวมถึง หนอน หอย และ crustacean ต�าง ๆ ซ่ึงสัตว�พวกนี้มีพฤติกรรมการกินอาหารท่ีแตกต�างกัน เช�น deposit feeders, filter feeders, shredders, grazers และ predator สัตว�หน�าดินได�รับความนิยมในการนํามาเป%นข�อมูลร�วมในการประเมินคุณภาพแหล�งน้ํา โดยอาศัยหลักการท่ีว�าชุมชนสัตว�หน�าดินเปลี่ยนแปลงเม่ือคุณภาพสิ่งแวดล�อมของแหล�งน้ําเปลี่ยนแปลงไป และด�วยความเหมาะสมในด�านต�าง ๆ คือ 1) สัตว�หน�าดินเคลื่อนท่ีได�น�อย มีแนวโน�มอาศัยอยู�ในสถานท่ีเดียว จึงได�รับผลกระทบโดยตรงจากสภาวะมลพิษของแหล�งน้ําบริเวณนั้น ๆ 2) สัตว�หน�าดินมีความหลากหลายและมีการแพร�กระจายกว�าง สามารถพบได�ในทุกแหล�งน้ํา 3) มีความไวต�อการถูกรบกวนและฟH�นตัวช�า ทําให�สามารถตรวจสอบผลกระทบท่ีเกิดข้ึนได�แม�เวลาจะผ�านไป ซ่ึงการตรวจวัดคุณภาพน้ําทางกายภาพและเคมีไม�สามารถตรวจวัดความผิดปกติท่ีเกิดข้ึนได� เพราะการตรวจวิเคราะห�ทางกายภาพและเคมี เป%นการตรวจวัดปริมาณสารของตัวแปรหนึ่ง ๆ ณ ช�วงเวลาขณะตรวจวัด 4) สัตว�หน�าดินมีขนาดใหญ� สามารถตรวจพบได�ง�าย 5) สัตว�หน�าดินมีอายุขัยยาว ส�วนใหญ�มีอายุประมาณ 1 ป� ทําให�ตรวจสอบได�ตลอดป�หรือทุกช�วงเวลาของการเก็บตัวอย�าง และ 6) สัตว�หน�าดินเป%นอาหารของสัตว�น้ําหลายชนิด จึงมีความสําคัญในห�วงโซ�อาหารมีผลกระทบต�อเนื่องถึงความชุกชุมของสัตว�น้ํา และบทบาทการถ�ายทอดสารพิษท่ีสะสมอยู�ในแหล�งน้ําสู�ผู�บริโภคระดับสูงข้ึน (กรมควบคุมมลพิษ, 2548 ข) คุณสมบัติทาง

ยุทธศาสตร�การพัฒนาจากข�อมลู : ไม�เสี่ยง และรักษาสภาพการณ� ไม�ให�เกิดการเน�าเสยีของแม�นํ้าป าสักเพ่ิมข้ึน โดยใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวช้ีวัด

ยุทธวิธีการพัฒนาจากข�อมูล : ใช�ประโยชน�จากจุดแข็งเพ่ือฟAนฝ าอุปสรรค

จุดแข็ง จุดอ�อน

โอกาส

อุปสรรค

(4.95, -0.55) ทิศทางการพัฒนา

36

กายภาพและเคมีของน้ํา มีผลต�อชนิดและกิจกรรมต�าง ๆ รวมท้ังความสามารถในการดํารงชีวิตของสัตว�เหล�านี้ (ชิตชล, 2536) สัตว�หน�าดินบางชนิดมีความไวต�อการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล�อม เช�น ปริมาณออกซิเจนละลายน้ํา และสารมลพิษท่ีปนเปH�อนในน้ํา จึงมีการนํามาใช�เป%นตัวบ�งชี้คุณภาพของแหล�งน้ําได� (ชัยมงคล, 2526; นันทนา, 2536)

ดังนั้นการใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวชี้วัดคุณภาพพ้ืนท�องน้ํา เพ่ือการบริหารจัดการแม�น้ําป าสักตอนล�าง โดยพิจารณาจากการพบสัตว�หน�าดินแต�ละชนิดมีปริมาณมากในบริเวณท่ีต�างกัน ก็เพ่ือให�ทราบถึงข�อมูลชีวภาพเบ้ืองต�นและสามารถบ�งชี้ถึงสถานการณ�และความอุดมสมบูรณ�ของแหล�งน้ําได� จากหลักการท่ีว�าชุมชนสัตว�หน�าดินเปลี่ยนแปลงเม่ือคุณภาพสิ่งแวดล�อมของแหล�งน้ําเปลี่ยนแปลงไป และดังท่ีทราบว�าสาเหตุหลักท่ีทําให�คุณภาพสิ่งแวดล�อมของแหล�งน้ําเปลี่ยนแปลงไปเกิดจากน้ําท้ิงจากกิจกรรมของมนุษย� ได�แก� จากการเกษตรกรรม โรงงานอุตสาหกรรม และชุมชน รวมท้ังการทําการประมง คุณภาพสิ่งแวดล�อมของแหล�งน้ําแต�ละบริเวณท่ีเปลี่ยนแปลงไปเกิดจากกิจกรรมท่ีแตกต�างกันไป วิถีการพัฒนาประเทศท่ีเน�นการเติบโตทางเศรษฐกิจ โดยการนําทรัพยากรธรรมชาติมาใช�เพ่ือการขยายการผลิต ได�ส�งผลต�อทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล�อม และแม�น้ําป าสักตอนล�างให�เสื่อมลงอย�างต�อเนื่อง โดยเฉพาะในป� พ.ศ. 2558 ประเทศไทยจะเข�าสู�ประชาคมอาเซียน การขยายตัวของภาคอุตสาหกรรมจะยิ่งมากข้ึน จากผลการสํารวจชนิดและปริมาณสัตว�หน�าดินท่ีได� เม่ือนํามาพิจารณาถึงสาเหตุท่ีทําให�เกิดการเปลี่ยนแปลง สามารถท่ีจะกําหนดมาตรการต�าง ๆ ร�วมกับชุมชน เพ่ือการอนุรักษ�และฟH�นฟูแหล�งน้ํา โดยเริ่มจากการประชาสัมพันธ� เผยแพร�ข�อมูลท่ีได� รวมท้ังความรู�เก่ียวกับสัตว�หน�าดินให�ประชาชนท่ัวไปได�ทราบ และเห็นความสําคัญในการใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวชี้วัด นําเสนอเพ่ิมเติมจากเอกสารวิชาการ ในรูปโปสเตอร� แผ�นพับ และคู�มือการตรวจสอบคุณภาพน้ําด�วยสัตว�หน�าดิน โดยใช�ภาษาท่ีอ�านเข�าใจง�าย นําไปติดต้ังบริเวณท่ีประชาชนเข�าไปใช�บริการหรือติดต�อบ�อยครั้ง เช�น ท่ีว�าการอําเภอ เทศบาลตําบล เทศบาลเมือง ท่ีมีพ้ืนท่ีต้ังอยู�ท้ังสองฝAIงของแม�น้ําหรือมีกิจกรรมท่ีส�งผลต�อสภาพแวดล�อมในแม�น้ําป าสักตอนล�าง องค�การบริหารส�วนตําบล และหน�วยงานของกรมประมง เป%นต�น โดยเน�นหน�วยงาน สถานท่ีท่ีประชาชนส�วนใหญ�จะเข�าถึงได�ง�าย ส�งเสริมให�ประชาชนในท�องถ่ินเข�ามามีส�วนร�วมในการดูแล เฝ_าระวังคุณภาพแหล�งน้ํา และต่ืนตัวเรื่องการตรวจสอบคุณภาพน้ําโดยวิธีทางชีวภาพ ซ่ึงทําให�ทราบข�อมูลได�ว�าน้ําในแม�น้ํามีคุณภาพอย�างไร เพ่ือสามารถวางแผนป_องกัน และหาทางแก�ไขปAญหาได�ทันท�วงที โดยการรวมกลุ�มกันเพ่ือกําหนดแผนในการบริหารแหล�งน้ําสู�องค�กรปกครองส�วนท�องถ่ินต�อไป เพ่ือจัดสรรงบประมาณในการบริหารจัดการแหล�งน้ํา

ข$อเสนอ ผู�เสนอแนวคิดจึงขอเสนอให�มีการถ�ายทอดความรู� การใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวชี้วัดคุณภาพพ้ืนท�อง

น้ํา เพ่ือการบริหารจัดการแม�น้ําป าสักตอนล�าง เพ่ือให�ประชาชนช�วยในการเฝ_าระวังและติดตามคุณภาพน้ําให�กับชุมชนได� รวมท้ังนําองค�ความรู�ท่ีได�ไปประยุกต�ใช�ในการชี้วัดคุณภาพน้ํากับแหล�งน้ําอ่ืน ๆ ต�อไป โดยมีแนวทางการดําเนินงาน ดังนี้

37

1. การรวบรวมองค.ความรู$เก่ียวกับการประเมินคุณภาพน้ําด$วยสัตว.หน$าดิน โดยการรวบรวมข�อมูลเก่ียวกับการศึกษาสัตว�หน�าดินในแหล�งน้ําจืดของประเทศไทยจากอดีต

ถึงปAจจุบัน และความสัมพันธ�ระหว�างชนิด และปริมาณของสัตว�หน�าดินกับปAจจัยคุณภาพน้ํา ได�แก� เอกสารของ กรมประมง (เอกสารวิชาการ, รายงานประจําป�, รายงานการสัมมนาวิชาการ) กรมส�งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล�อม กรมควบคุมมลพิษ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร� และมหาวิทยาลัยขอนแก�น

2. การถ�ายทอดความรู$สู�ชุมชนและนําไปปฏิบัติ 2.1 การจัดทําโปสเตอร� และแผ�นพับเก่ียวกับความชุกชุม และความหลากหลายของสัตว�หน�า

ดินในแม�น้ําป าสักตอนล�าง คู�มือการตรวจวัดคุณภาพน้ําด�วยสัตว�หน�าดิน ท่ีประชาชนท่ัวไปสามารถอ�านเข�าใจและนําไปปฏิบัติได�ง�าย

2.2 การจัดประชุมและอบรมถ�ายทอดความรู�ให�กับประชาชน เก่ียวกับการใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวบ�งชี้คุณภาพพ้ืนท�องน้ําหรือแหล�งน้ํา ส�งเสริมให�ประชาชนมีจิตสํานึก ได�เกิดความตระหนักในความสําคัญของการอนุรักษ�แหล�งน้ํา และการใช�แหล�งน้ําอย�างมีความรับผิดชอบ

2.3 แจกจ�ายโปสเตอร� แผ�นพับ และคู�มือ แก�อาสาสมัครทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อมประจําหมู�บ�าน และตัวแทนโรงเรียนท่ีตั้งอยู�ใกล�แม�น้ําท่ีเข�ารับการอบรม องค�การบริหารส�วนตําบล องค�กรภาคประชาชน เครือข�ายอนุรักษ�แม�น้ําป าสักกลุ�มต�าง ๆ รวมท้ังแก�ประชาชนท่ัวไปท่ีสนใจ เพ่ือเป%นคู�มือในการเฝ_าติดตามคุณภาพน้ํา

2.4 ประชาชนสามารถวิเคราะห�สภาพพ้ืนท�องน้ําหรือแหล�งน้ําโดยดูจากชนิดของสัตว�หน�าดินได�ด�วยตนเองทุกข้ันตอน

2.5 กลุ�มอาสาสมัครทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อม และตัวแทนโรงเรียนท่ีเข�ารับการอบรม สามารถกําหนดแผนในการบริหารจัดการแหล�งน้ํา หากแหล�งน้ําใดมีสภาพท่ีเสื่อมโทรมซ่ึงสามารถดูได�จากชนิดสัตว�หน�าดินท่ีพบ ก็สามารถดําเนินการปรับปรุงให�ดีข้ึน ตามกรรมวิธีท่ีถูกต�องและสามารถปฏิบัติได� เช�น การของบประมาณจากหน�วยงานหรือองค�กรท่ีดูแล ในการขุดลอกพ้ืนท�องน้ําหรือปรับปรุงโดยใช� EM ball การกําหนดให�มีการขออนุญาตเลี้ยงปลาในกระชัง เป%นต�น

3. การประเมินผลการถ�ายทอดความรู$และการนําไปปฏิบัติของชุมชน 3.1 ติดตามการดําเนินงานการสํารวจสัตว�หน�าดินของผู�เข�ารับการอบรม 25 กลุ�ม โดย

กําหนดให�แต�ละกลุ�มมีการส�งรายงานทุก 2 เดือน เพ่ือตรวจสอบความถูกต�อง 3.2 จัดประชุมเพ่ือชี้แจง สรุปผลการสํารวจสัตว�หน�าดิน และการดําเนินการบริหารจัดการพ้ืน

ท�องน้ําของผู�เข�ารับการอบรมท้ัง 25 กลุ�ม ป�ละครั้ง

38

แผนการดําเนินงานของข$อเสนอแนวความคิด ดําเนินการในเดือนตุลาคม 2559-กันยายน 2562

รายละเอียดกิจกรรม ระยะเวลาการดําเนินงาน (ป� พ.ศ.) หมายเหต ุ ตัวช้ีวัด

2559 2560 2561 2562 1. การรวบรวมองค.ความรู$เกี่ยวกับการประเมินคุณภาพน้ําด$วยสัตว.หน$าดิน

ข�อมูลเก่ียวกับการศึกษาสัตว�หน�าดินในแหล�งนํ้าจืด

ต.ค. 2559 รายงานสรุปเก่ียวกับการศึกษาสตัว�หน�าดินในแหล�งนํ้าจืด จํานวน 1 ฉบับ

2. การถ�ายทอดความรู$สู�ชุมชนและนําไปปฏิบัติ

2.1 จัดทําโปสเตอร� แผ�นพับ และคู�มือ

พ.ย.-ธ.ค. 2559 โปสเตอร� แผ�นพับ และคู�มือ อย�างละ 50 ชุด

2.2 การจัดประชุม และอบรม

ม.ค. 2560 - อาสาสมัครทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อมประจําหมู�บ�าน จํานวน 25 หมู�บ�าน ๆ ละ 2 คน - ตัวแทนจากโรงเรียนของ 25 หมู�บ�าน จํานวน 25 คน

2.3 แจกจ�ายโปสเตอร� แผ�นพับ และคู�มือ

ม.ค.-ก.ย. 2560

2.4 ประชาชนสามารถวิเคราะห�สภาพพ้ืนท�องนํ้าหรือแหล�งนํ้าได�ด�วยตนเอง

ม.ค. 2560-ก.ย. 2562

2.5 วิเคราะห�และกําหนดแนวทางในการบริหารจัดการแหล�งนํ้าได�อย�างเหมาะสมกับพ้ืนท่ีน้ัน ๆ

ม.ค. 2560-ก.ย. 2562

39

แผนการดําเนินงานของข$อเสนอแนวความคิด (ต�อ) รายละเอียดกิจกรรม ระยะเวลาการดําเนินงาน (ป� พ.ศ.)

หมายเหต ุ ตัวช้ีวัด 2559 2560 2561 2562

3. การประเมินผลการถ�ายทอดความรู$และการนําไปปฏิบัติของชมุชน

3.1 ติดตามการดําเนินงานของผู�เข�ารับการอบรม ทุก 2 เดือน

รายงานการสํารวจสัตว�หน�าดินของ 25 หมู�บ�าน ๆ ละ 16 ฉบับ

3.2 จัดประชุมเพ่ือช้ีแจง สรุปผลการสํารวจ และการดําเนินการบริหารจัดการพ้ืนท�องนํ้า

รายงานสรุปการสํารวจสัตว�หน�าดินของ 25 หมู�บ�าน ป�ละ 1 ฉบับ รวมเป%น 3 ฉบับ

งบประมาณของข$อเสนอแนวความคิด

รายการ จํานวนเงิน (บาท)

ป�งบประมาณ 2560



หมวดค�าใช$สอย 1. ค�าเบ้ียเลี้ยง 15,000 15,000 15,000 2. ค�าท่ีพัก 30,000 30,000 30,000 3. ค�าใช�จ�ายการจัดประชุมชาวบ�าน 22,500 22,500 22,500 หมวดค�าวัสดุ 1. วัสดุวิทยาศาสตร� - วัสดุ และอุปกรณ�เก็บตัวอย�างสัตว�หน�าดิน

250,000

2. ค�าจัดพิมพ�รายงาน 3,750 3,750 3,750 3. วัสดุคอมพิวเตอร� 10,000 10,000 10,000 4. ค�าจัดทําโปสเตอร� 22,500 5. ค�าจัดทําแผ�นพับ คู�มือ และตารางตรวจสอบ คุณภาพน้ําด�วยสัตว�หน�าดิน

25,000

6. วัสดุเชื้อเพลิงและหล�อลื่น 35,000 35,000 35,000 รวม 413,750 116,250 116,250

รวมท้ังหมด 646,250

40

ผลท่ีคาดว�าจะได$รับ - ทราบข�อมูลพ้ืนฐานของนิเวศน�วิทยา และทรัพยากรสัตว�หน�าดินในปAจจุบันของแม�น้ําป าสักตอนล�าง

โดยเฉพาะอย�างยิ่ง ข�อมูลความชุกชุม ความหลากหลาย และการแพร�กระจายของสัตว�หน�าดิน ซ่ึงเป%นข�อมูลท่ีสําคัญในการวางแผนบริหารและจัดการทรัพยากรประมงของแม�น้ําป าสักตอนล�าง

- ชุมชนมีองค�ความรู�เก่ียวกับการชี้วัดสภาพพ้ืนท�องน้ําหรือแหล�งน้ําโดยใช�สัตว�หน�าดิน - การมีส�วนร�วมของประชาชนในการอนุรักษ�และรักษาศักยภาพของแม�น้ําป าสักตอนล�าง - ประมวลผลข�อมูลเพ่ือประกอบการกําหนดมาตรการต�าง ๆ ในการบริหารจัดการแหล�งน้ําได�

อย�างถูกต�องเหมาะสม และอนุรักษ�ทรัพยากรและสิ่งแวดล�อมทางการประมงในแม�น้ําป าสักตอนล�างให�เกิดประโยชน�สูงสุดและยั่งยืน

- มีการบูรณาการระหว�างหน�วยงานภาครัฐและประชาชน ในการดําเนินการขอจัดสรรงบประมาณเพ่ือการบูรณะและฟH�นฟูจากหน�วยงานท่ีเก่ียวข�อง กรณีท่ีแหล�งน้ําเกิดปAญหา

- คุณภาพน้ําในแม�น้ําป าสักตอนล�างอยู�ในเกณฑ�พอใช�-ดี ตัวช้ีวัดความสําเร็จ ข�อเสนอแนวความคิดการถ�ายทอดความรู� การใช�สัตว�หน�าดินเป%นตัวชี้วัดคุณภาพพ้ืนท�องน้ํา เพ่ือ

การบริหารจัดการแม�น้ําป าสักตอนล�าง ได�กําหนดตัวชี้วัดความสําเร็จเชิงปริมาณและคุณภาพ ไว�ดังนี้ ตัวช้ีวัดเชิงปริมาณ

ตัวช้ีวัด ป� พ.ศ.

2559 2560 2561 2562 รายงานสรุปเก่ียวกับการศึกษาสตัว�หน�าดินในแหล�งนํ้าจืด

จํานวน 1 ฉบับ

โปสเตอร�เรื่อง ความชุกชุม และความหลากหลายของสัตว�หน�าดินในแม�นํ้าป าสักตอนล�าง

จํานวน 1 ฉบับ จัดพิมพ�เพ่ือเผยแพร� จํานวน 50 แผ�น

แผ�นพับเรื่อง ความชุกชุม และความหลากหลายของสัตว�หน�าดินในแม�นํ้าป าสักตอนล�าง

จํานวน 1 ฉบับ จัดพิมพ�เพ่ือเผยแพร� จํานวน 50 เล�ม

คู�มือ และตารางตรวจสอบคุณภาพนํ้าด�วยสัตว�หน�าดิน

จํานวน 1 ฉบับ จัดพิมพ�เพ่ือเผยแพร� จํานวน 50 ชุด

ประชาชนท่ีเข�ารับการอบรม จํานวน 75 คน

41

ตัวช้ีวัดเชิงปริมาณ (ต�อ)

ตัวช้ีวัด ป� พ.ศ.

2559 2560 2561 2562 รายงานการสํารวจสัตว�หน�าดินของผู�เข�ารับการอบรม - ราย 2 เดือน - รายงานสรุปรายป�

- กลุ�มละ 6 ฉบับ - จํานวน 1 ฉบับ



ตัวช้ีวัดเชิงคุณภาพ 1. ชุมชนได�ตระหนักถึงความสําคัญของทรัพยากรแหล�งน้ําท่ีมีอยู� และรู�จักใช�ให�เกิดประโยชน�

สูงสุดและยั่งยืน 2. องค�ความรู�การประเมินคุณภาพน้ําด�วยสัตว�หน�าดิน 3. ประชาชนในชุมชนต่ืนตัวเรื่องการตรวจสอบคุณภาพน้ําโดยวิธีทางชีวภาพ สามารถประเมิน

สถานการณ�แหล�งน้ําโดยใช�สัตว�หน�าดิน และการกําหนดแนวทางการบริหารจัดการท่ีเหมาะสม

ลงชื่อ………………..………………….……… (นายสุชาติ ผึ่งฉิมพลี) ผู�เสนอแนวคิด

42

เอกสารอ$างอิง

กรมการปกครอง. 2556. ข�อมูลประชากร. http://stat.bora.dopa.go.th/hpstat9/people2.htm. (วันท่ีสืบค�น 7 เมษายน 2556)

กรมควบคุมมลพิษ. 2537. ประกาศเรื่องกําหนดประเภทของแหล�งน้ํา ในราชกิจจานุเบกษาฉบับประกาศ ท่ัวไป เล�ม 111 ตอนท่ี 62 ง ลงวันท่ี 4 สิงหาคม 2537.

กรมควบคุมมลพิษ. 2546. รายงานสถานการณ�มลพิษของประเทศไทย พ.ศ. 2546. กรมควบคุมมลพิษ, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อม. 120 หน�า.


กรมควบคุมมลพิษ. 2548 ก. รายงานสถานการณ�มลพิษของประเทศไทย พ.ศ. 2548. กรมควบคุมมลพิษ, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อม. 56 หน�า.

กรมควบคุมมลพิษ. 2548 ข. คู�มือการตรวจสอบคุณภาพน้ําด�วยสัตว�ไม�มีกระดูกสันหลังหน�าดิน. กรมควบคุมมลพิษ, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อม. 48 หน�า.







กรมควบคุมมลพิษ. 2555. (ร�าง) รายงานสถานการณ�มลพิษของประเทศไทย พ.ศ. 2555. กรมควบคุมมลพิษ, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อม. 107 หน�า.

กรมชลประทาน. 2536. การศึกษาความเหมาะสมและผลกระทบสิ่งแวดล�อม โครงการสร�างเข่ือนเก็บกักน้ํา แม�น้ําป าสัก จังหวัดสระบุรีและลพบุรี. รายงานฉบับสมบูรณ� เล�ม 2 รายงานสรุป. กรมชลประทาน, กระทรวงเกษตรและสหกรณ�. 61 หน�า.

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝAIง. 2548. ระบบนิเวศน้ํากร�อยแม�น้ําบางปะกง. ศูนย�วิจัยทรัพยากรทาง ทะเลและชายฝAIงอ�าวไทยตอนบน, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล�อม. 189 หน�า.

43

กรมพัฒนาท่ีดิน. 2556. สรุปประเภทการใช�ท่ีดิน. http://olp101.ldd.go.th/luse1/report_reserch.php. (วันท่ีสืบค�น 7 เมษายน 2556)

กรมโรงงานอุตสาหกรรม. 2553. ข�อมูลโรงงานแยกตามพ้ืนท่ี. http://www2.diw.go.th/factory/tumbol.asp. (วันท่ีสืบค�น 5 มิถุนายน 2553)

กฤษฎา ดีอินทร�, ปริญดา รัตนแดง, อัมพุชนี นวลแสง, วิชาญ อิงศรีสว�าง และ จุมพล สงวนสิน. 2549. สภาวะทรัพยากรหอยน้ําจืดในแม�น้ําแควน�อย และระบบแม�น้ําข�างเคียงในจังหวัดพิษณุโลก ช�วงก�อนการสร�างเข่ือนแควน�อยอันเนื่องมาจากพระราชดําริ. เอกสารวิชาการฉบับท่ี 71/2549. สํานักวิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืด, กรมประมง. 123 หน�า.

เกษตรอินทรีย�. 2556. กระทรวงเกษตรฯ เยียวยาผู�เลี้ยงปลาในกระชัง. http://www.kasetorganic.com/forum/index.php?topic=621.0. (วันท่ีสืบค�น 21 เมษายน 2556)

จรัลธาดา กรรณสูต. 2514. หอยกาบน้ําจืดในประเทศไทย. รายงานประจําป� 2514. หน�วยงานอนุกรมวิธาน สัตว�น้ําจืด กองบํารุงพันธุ�สัตว�น้ํา, กรมประมง. 138 หน�า.

จุฑามาศ จิวาลักษณ�, พิชิต พรหมประศรี และ อรภา นาคจินดา. 2550 ก. หอยกาบน้ําจืดของไทย. สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรประมงน้ําจืด, กรมประมง. 70 หน�า.

จุฑามาศ จิวาลักษณ�, อรภา นาคจินดา และ มณทิรา เป�Iยมทิพย�มนัส. 2550 ข. หอยกาบน้ําจืดเศรษฐกิจ ของไทย. เอกสารวิชาการฉบับท่ี 8/2550. สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรประมงน้ําจืด, กรมประมง. 132 หน�า.

จุฑามาศ จิวาลักษณ�, มณทิรา เป�Iยมทิพย�มนัส และ อรภา นาคจินดา. 2550 ค. ความหลากหลายของกุ�ง ปู หอย ในลุ�มน้ําบางปะกงและลุ�มน้ําปราจีนบุรี. เอกสารวิชาการฉบับท่ี 24/2550. สถาบันวิจัยและ พัฒนาทรัพยากรประมงน้ําจืด, กรมประมง. 156 หน�า.

ชัยมงคล จันทรวารี. 2526. อัตราการหายใจของแมลงชีปะขาวในน้ําท่ีมีปริมาณออกซิเจนต�างกัน. การค�นคว�าแบบอิสระเชิงวิทยานิพนธ�. มหาวิทยาลัยเชียงใหม�. 102 หน�า.

ชิตชล ผลารักษ�. 2536. การศึกษากลุ�มแมลงในบางท�องท่ีของสวนพฤกษศาสตร�ภาคเหนือ (แม�สา) จังหวัดเชียงใหม�. การค�นคว�าแบบอิสระเชิงวิทยานิพนธ�. มหาวิทยาลัยเชียงใหม�.

นันทนา คชเสนี. 2536. คู�มือปฏิบัติการนิเวศวิทยาน้ําจืด. จุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย, กรุงเทพ ฯ. 117 หน�า.

ปทุม คํานาค. 2545. อนุกรมวิธานของหอยกาบน้ําจืดวงศ� Amblemidae ในลุ�มน้ํามูน. วิทยานิพนธ� ปริญญาโท. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร�, กรุงเทพฯ. 242 หน�า.

สํานักงานสิ่งแวดล�อมภาคท่ี 7. 2556. การแก�ไขปAญหา กรณีเกษตรกรผู�ท่ีเลี้ยงปลาในกระชังในแม�น้ําป าสัก ได�รับความเดือดร�อนเสียหาย. http://www.envi7.com/pdf/170156_1.pdf. (วันท่ีสืบค�น 21 เมษายน 2556)

44

สุชาติ อุปถัมภ�, มาลียา เครือตราชู, เยาวลักษณ� จิตรามวงศ� และ ศิริวรรณ จันทเตมีย�. 2538. สังขวิทยา. ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, กรุงเทพฯ. 517 หน�า.

สุชาติ ผึ่งฉิมพลี และ ฉวีวรรณ สุขมงคลรัตน�. 2556. ความชุกชุม และความหลากหลายของสัตว�หน�าดินในแม� น้ําป าสักตอนล�าง. เอกสารวิชาการฉบับท่ี 6/2556. สํานักวิจัยและพัฒนาประมงน้ําจืด, กรมประมง. 70 หน�า.

อรภา นาคจินดา, มณทิรา เป�Iยมทิพย�มนัส, จุฑามาศ จิวาลักษณ�, วิสาขา ปุณยกนก และ จินตนา โตธนะโภคา. 2548. การใช�ประโยชน�จากหอยน้ําจืดในประเทศไทย. สถาบันวิจัยและ พัฒนาทรัพยากรประมงน้ําจืด, กรมประมง. 155 หน�า.

Barnes, R.H.K. and K.H. Mann. 1989. Fundametals of Aquatic Ecolygy. University Press, Cambridge. 270 p.

Brandt, R.A.M. 1974. The non-marine aquatic Mollusca of Thailand. Druck von W. Kramer & Co. in Frankfurt am Main. 463 pp.

Chuensri, C. 1974. Key to Fresh Water Crabs. Kasetsart University, Bangkok. 52 p. Clarke, K.R. and R.M. Warwick. 1994. Change in Marine Community : an Approach to

Statistical Analysis and Interpretation. Plymouth : Plymouth Marine Laboratory, UK. 144 pp.

Dudgeon, D. 1999. Tropical Asian Streams : Zoobenthos, Ecology and Conservation. Hongkong University Press, Hongkong. 830 p.

Higgins, R.P. and T. Hjalmar. 1988. Introduction to Study of Miofauna. Smithsonian Institution Press, Washington. 488 p.

Lagler, K.F., J.E. Bardach and R.R. Miller. 1962. Icthyology. John Wiley and Sons Inc., New York. 545 p.

Ludwig, J.A. and J.F. Reynolds. 1988. Statistical ecology : A primer on methods and computing. John Wiley & Sons, New York. 337 pp.

Mason, C.F. 1991. Biology of Freshwater Pollution. John Wiley and Sons Inc., New York. 351 p.

Mellanby, H. 1963. Animal Life in Freshwater. Chapman and Hall LTD, London. 308 p. Nielsen, C. 1976. An illustrated checklist of bivalves from PMBC with a reef-flat at Phuket,

Thailand. Phuket Mar Biol Center Res Bull. 9:1-7. Pennak, R.W. 1964. Collegiate Dictionary of Zoology. The Ronalds Press Company, NewYork.

567 p.

45

Tantanasiriwong, R. 1978. An illustrated checklist of marine shelled gastropods from Phuket Island, adjacent mainland and offshore Islands, Western Peninsular Thailand. Phuket Mar Biol Center Res Bull. 21:1-22.

Tantanasiriwong, R. 1979. A checklist of marine bivalves from Phuket Island, adjacent mainland and offshore Islands, Western Peninsular Thailand. Phuket Mar Biol Center Res Bull. 27:1-15.

Ter Braak, C.J.F. 1986. Canonical Correspondence Analysis : A New Eigenvector Technique for Multivariate Direct Gradient Analysis. Ecology. Vol. 67(5):1167-1179.

Usinger, Robert L. (ed.). 1968. Aquatic Insect of California. University of California Press, Berkeley and Los Angeles. 508 pp.

Walkley, A. and I.A. Black 1934. An Examination Digestion Method for Determining Soil Organic Matter and Propose Modification of the Chromic Acid Titration Method. Soil Sci. 37:29-37.

Warren, C.E. 1971. Biology and Pollution Control. W.B. Saunders Company, Philadelphia. 434 p.

Washington, H.G. 1984. River of diversity, biotic and similarity indices. Water Res. Vol. 18(6):653-694.

Wilhm, J.L. 1970. Range of diversity index in benthic macroinvertebrate communities. J. Wat. Pallut. Cont. Fed. 42:221-224.

Zhadin, V.I. and S.V. Gerd. 1963. Fauna and Flora of the Rivers, Lakes and Reservoirs of the U.S.S.R. Israel Program for Scientific Translations Ltd., Jerusalem. 626 p.

15 n = จ านวนต วของส ตวหนาด นท งหมดท พบ s = จ...

Documents