62 ปีที่ 11 ฉบับที่ 22 กรกฎาคม...

62 ปท11ฉบบท22กรกฎาคม-ธนวาคม2559

ทฤษฎมายาการของศงกราจารย : สารตถะและพฒนาการ*

ธรตม แสงแกว **

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคดงน 1) เพอศกษาแนวคดเรองมายาการในปรชญาอนเดย 2) เพอศกษาแนวคดเรองมายาการทปรากฏในพทธปรชญา 3) เพอศกษาทฤษฎมายาการของศงกราจารย และ 4) เพอวเคราะหเปรยบเทยบทฤษฎมายาการของศงกราจารยกบส�านกปรชญาอนเดยอน ๆ การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ ซงใชวธการศกษาและรวบรวมขอมลจากเอกสารปฐมภมและทตยภมรวมทงต�าราและงานวจยทเกยวของกบทฤษฎมายาการของศงกราจารย วธการเสนอผลงานวจยเปนการเสนอแบบพรรณนาความ ผลการวจยพบวา ทฤษฎมายาการของศงกราจารยไดรบอทธพลและพฒนามาจากค�าสอนจากคมภรพระเวท อปนษท และส�านกปรชญาอนเดยอน ๆ โดยเฉพาะอยางยงส�านกมาธยมกและโยคาจารของพทธศาสนา มายาการเปนแกนแทของจตวญญาณของปรชญาอนเดย และมสถานภาพเปนโลกตรภาพ ศงกราจารยสรางทฤษฎมายาการขนเพอแกปญหาทางปรชญา 2 ประการ คอ 1) สงสมบรณจะตองเปนเพยงหนงเดยวเทานนหรอวาเปนไดหลากหลาย 2) การแกปญหาความหลากหลายของโลกและความเปนทวภาพของจต-วตถ ตามหลกปรชญาอไทวตะเวทานตะของศงกราจารย มายาการ (โลกปรากฏการณ) เปนอยางเดยวกนกบพรหมน (อตรภาพ) แตอาจดแตกตางกนในฐานะของคนมอง เพราะทงมายาการและพรหมนเปนโลกตรภาพโดยแกนแท การวเคราะหเชงเปรยบเทยบพบวา อไทวตะเวทานตะและพทธปรชญาเหนรวมกนวา โลกนเปนเพยงปรากฏการณเกดจากอ�านาจของอวทยาคอความไมร มสงสมบรณทเปนตวยนเบองหลงการมอยของโลก อไทวตะเวทานตะเรยกวา “พรหมน” มาธยมกะเรยกวา “ตตวะ” หรอศนยตา สวนโยคาจารเรยกวา “วชญาณปตมาตรา” อไทวตะเวทานตะใชทฤษฎนามรปของพทธปรชญาอธบายการมอยของโลก แตอไทวตะเวทานตะไดยกสถานภาพของโลกไปสอตรภาพในฐานะพรหมน

ค�าส�าคญ : มายาการ ศงกราจารย

* บทความวจยนเปนสวนหนงของโครงการวจยเรอง “ทฤษฎมายาการของศงกราจารย : สารตถะและพฒนาการ” ไดรบทนวจย จากภาควชาปรชญาและศาสนา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร** ผชวยศาสตราจารย สาขาวชาปรชญาและศาสนา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วารสารศลปศาสตรปรทศน63

The Māyā Theory of Shankaracharya: Its Essence and Development

Theerat Saengkaew

Abstract Theobjectivesofthisresearchwere1)tostudytheconceptofMāyāinIndianPhilosophy,2)tostudytheconceptofMāyāinBuddhistPhilosophy,3)tostudytheMāyātheoryofShankaracharyaand4)tocomparativeanalysistheMāyātheoryofShankaracharyaandotherschoolsofIndianPhilosophy.Thisstudywasaqualitativeresearchordocumentarystudy which is based on primary sources and secondary sources dealing with concept of MāyāandtheconcernedteachingsofShankaracharya.Theresultsobtainedfromthepresentworkwerepresentedbyadescriptivemethod. Theresultsindicatedasfollows:TheoryofMāyāofShankaracharyahadbeeninfluencedanddevelopedthroughteachingsofVeda,UpanisadandotherschoolsofIndianphilosophyespeciallyMādhayamikaandYogācāraofBuddhism.MāyāwasessenceofIndianspirituality.Itwaskindoftranscendental.ShankaracharyatheorizedconceptofMāyātosolvetwophilosophicalquestions;1)theAbsolutemustbeonlyoneormany2)Howtosolveproblemofdiversityoftheworldanddualityofmind-matter.AccordingtoAdvaitaVedanta,Māyā(phenomenonworld)wasidenticalwithBrahman(AbsoluteBeing)butdifferentintheeyesofthecommonmanbecausebothweretranscendentalinessence. AcomparativeanalysisoftheconceptofMāyāfoundthat:AdvaitaVedantaandBuddhistPhilosophyagreedthatthisworldofMāyāappearedthroughthepowerofignorancebywhichtheAbsolutebeingplaysasitsbackground.AdvaitaVedantacalled“Brahman”,Mādhyamikacalled“Tattva”andYogācāracalled“Vijñānapatimātrā”.AdvaitaVedantausedtheoryofNameandForm(Nama-rupa)ofBuddhistPhilosophytoexplaintheworldexistencebutAdvaitaVedantaupgradedtheworldstatustobetranscendentalasBrahman.

Keywords :Māyā,Shankaracharya


บทน�า ปญหาปรชญาทส�าคญทางอภปรชญาปญหาหนงคอประเดนเรองการเกดขนของโลกและจกรวาลซงนกปรชญาทกกลมใหความสนใจและเปนประเดนปญหาทยงคางคาและถกเถยงกนอยกระทงปจจบน การเกดขนของโลกนมทฤษฎหลกอย 2 กลมคอ (1) เชอวาโลกและสรรพสงเกดจากการสรางสรรคของพระเจา (Creationism) (2) เชอวาโลกและสรรพสงเกดจากการววฒนาการทางกายภาพ (Evolutionism) (J.G. Arapura. 1973 : 40) ปรชญาอนเดยสวนมากถกจดอยในกลมแรก แตเนอหาในรายละเอยดของพระเจาผสรางโลกแตกตางจากหลกเทวนยมของตะวนตกเปนอยางมาก เนองจากปรชญาอนเดยมพฒนาการทงการวเคราะหและตรวจสอบทงขอเทจจรงของวตถและจตดวยการลงมอปฏบตดวยตนเองวาถกตองหรอไม แนวคดหรอหลกปรชญาใดไมสมเหตสมผลหรอใชไมไดในแงปฏบตกจะเสอมความนยมไป และอกเหตผลส�าคญคอการโตแยงขบเคยวกนอยางเขมขนระหวางกลมอนาตมวาท (Anātamavāda)ทมพทธปรชญาเปนตวแทนกบปรชญาอนเดยกลมอาตมวาท (Ātmavāda) ท�าใหเกดความแตกตางในหลายแงมมและรายละเอยดครอบคลมหลายศาสตร จนถอวาปรชญาอนเดยไดพฒนาถงขนสงสดในเรองจตวญญาณ ศงกราจารย (Shankaracharya ค.ศ.788-820) เปนนกปรชญาอนเดยทมชอเสยงโดดเดนทสดของปรชญาอนเดยสายอาสตกะ (Radhakrishnan. 1928 : 13) มใชเพยงแตความฉลาดในการโตวาทะตอบปญหาเทานน ทานยงไดน�าเอาหลกปรชญาทมชอในสมยนน เชน ระบบวภาษวธและหลกศนยตาของ มาธยมกะและวชญานวาทของโยคาจารมาประยกตและผสมผสานกบแนวคดปรชญาเทวนยม (Theism) ของฮนดซงไดรบความนยมและท�าใหเกดความเขาใจไดงาย ๆ แกคนทวไปทมความชนชอบเรองราวละครแบบเทวปกรณม (Myth) ในลกษณะบคลาธษฐาน การแสดงความเคารพออนวอนตอเทวรปในฐานะทพงทางใจท�าไดงายกวาแนวธรรมาธษฐานซงไดรบการพฒนาไปไกลสดกในพทธปรชญามหายาน มายาการ (Māyā) เปนทฤษฎทศงกราจารยสรางขนมาโดยอางองจากพระเวทและอปนษทเปนหลกมเปาหมายเพออธบาย (1) สถานะของโลกและจกรวาล (2) ความสมพนธของสงเฉพาะทเปนปรากฏการณในฐานะเปนสงทถกร (Objective) กบสงสมบรณสงสดทมลกษณะเปนจต (Subjective) เรยกวา “พรหมน” และ (3) เพอตอบปญหาเรองความหลากหลายของโลกและวธการเขาถงความสมบรณ โดยมจดประสงคเพอแกปญหาทางอภปรชญาและเพอเปนหนทางของการพนทกขในทางศาสนา (C.D. Sharma. 2009 : 227) แนวคดเรอง “มายาการ” (Māyā) ท�าใหชอเสยงของส�านกปรชญาอไทวตะเปนทรจกกนอยางกวางขวางมากทสด หลงจากยครงเรองของศงกราจารยไดเกดนกคดมากมายทน�าหลกการดงกลาวมา วพากยและสรางส�านกปรชญาของตน เชน รามานชาจารย วลภาจารย และมธวาจารย เปนตน คณาจารยเหลานลวนเปนนกปราชญทมชอเสยงเปนทเคารพสกการะของชาวฮนดจากอดตกระทงในปจจบน (N.B. Chakraborty. 1967 : 41) การท�าความเขาใจหลกพทธปรชญาซงมอทธพลกอใหเกดแนวปรชญาของ ศงกราจารยอยางมากจะชวยใหเกดความเขาใจวา เพราะเหตใดศงกราจารยจงประสบความส�าเรจในการ


สรางปรชญาอไทวตะ และไดรบการกลาวถงมากมายทงต�าหนและสรรเสรญจากฝายพทธและฮนดในอนเดยและนกปรชญาตะวนตก การทจะเขาใจสงจรงแทคอพรหมนจ�าเปนตองเขาใจสถานภาพแทจรงของโลกนเสยกอน เพราะวาการรแจงโลกมายา (อาตมน) ซงเตมไปดวยปรากฏการณอนหลากหลายซงตวอาตมนมประสบการณอยกคอการรแจงพรหมนนนเอง ดงนน ศงกราจารยจงมงสรางระบบปรชญาเพออธบายสถานภาพจรงแทของโลกนวาคออะไรกอนแลวจงโยงไปหาความจรงแทสมบรณ สาระส�าคญของอไทวตะคอค�าสอนทวา พรหมนเทานนเปนความจรงเพยงหนงเดยวและเปนสงมอยจรงตลอดเวลา (Robert Ernest Hume. 1998 : 409) สวนความหลากหลายของโลกและจกรวาลลวนไมเปนจรง ไมเคยมอย ไมก�าลงมอยและจะไมมในอนาคตดวย สวนการมอยของวตถสงของทกอยางทเรารบรทางอายตนะ เชน วตถสสารทประกอบกนเปนรปรางสภาวะทกอยางและเขาใจผดวาเปนตวตนของเราและไมใชของเราเกดจากความไมร (อวทยา) ซงมอยตามธรรมชาต เมอจตมประสบการณกบความหลากหลายจงน�าไปสการเกดความคดแบงแยกแตกตางของสงเฉพาะ (เภทาเภทะ) จากนนจงเกดปฏกรยาขนระหวางเรา (จต) ในฐานะผรกบสงอนทเปนอวญญาณในฐานะเปนสงถกรหรอวตถ และเหตการณตาง ๆ บนโลกและในจกรวาลน จากหลกการขางตน ผวจยสนใจศกษาประเดนปญหาโลกแหงมายาการและการหลดพนจากโลกมายาการซงนกปรชญาสวนมากมกถกเถยงและมงศกษาเชงภววทยามากกวาหลกการทางญาณวทยาจนน�าไปสบทสรป “การเขาถงความจรงสงสดเปนไปไมได” ผวจยตองการทราบวาแนวทางญาณวทยาสามารถน�าไปสปรชญาแนวอตรภาพได และสามารถแกปญหาตาง ๆ ทางปรชญาและศาสนาไดอยางเหมาะสม อยางไร ซงแนวคดนนาจะไดรบอทธพลและพฒนาการจากความตอเนองของปรชญาฮนดและพทธปรชญา เชน สวภาวะของสรวาสตวาทน หลกปรชญาศนยวาทของมาธยมกะทไดพฒนาวภาษวธเพอสรางหลกญาณวทยาทเปนทงเปาหมายและวธการในตวเองและหลกอาลยวญญาณเชงอตรภาพของโยคาจาร ซงเปนเนอหาหลกของปรชญาอไทวตะเวทานตะ ดงนน การศกษาวเคราะหใหเหนการพฒนาแนวคดระบบปรชญาอนเดยทงขอดและขอเสยของฝายอาสตกะและนาสตกะทมอทธพลตอกนนจะชวยใหมองเหนล�าดบภาพเหตการณ สารตถะและพฒนาการทางความคดเรอง “มายาการ” ทงก�าเนดและเปาหมาย สามารถเปรยบเทยบความเหมอนกนและแตกตางของทงสองกลมจนเกดความเขาใจประเดนส�าคญของโลกมายาไดอยางชดเจน และเปนประโยชนทางดานวชาการโดยเฉพาะดานปรชญาและศาสนา

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาแนวคดเรองมายาการในปรชญาอนเดย 2. เพอศกษาแนวคดเรองมายาการทปรากฏในพทธปรชญา 3. เพอศกษาทฤษฎมายาการของศงกราจารย 4. เพอวเคราะหเปรยบเทยบทฤษฎมายาการของศงกราจารยกบส�านกปรชญาอนเดยอน ๆ


วธการด�าเนนการวจย การศกษานเปนการวจยเชงคณภาพโดยวเคราะหเชงเปรยบเทยบจากขอมลตาง ๆ ดงน 1. ส�ารวจขอมล โดยส�ารวจขอมลปฐมภมและเอกสารทตยภม เชน ต�ารา เอกสาร งานวจย วารสาร บทความ และแหลงขอมลจากสออเลกทรอนคส (Electronic Media) เชน อนเทอรเนต 2. วเคราะหขอมล โดยน�าขอมลทไดจากการส�ารวจทงสองแหลงมาท�าการแยกแยะ จดประเภทตามความเหมาะสมกบเนอหาทวจย จากนนท�าการวเคราะห อธบาย ตความใหความหมายตามความเหมาะสมแกเนอหาของงานวจย และน�าขอคนพบไปเขยนในรายงายการวจยในบทตาง ๆ ตามความสอดคลองและความเหมาะสมแกเนอหาของการวจย 3. น�าเสนอผลงานวจย ดวยวธบรรยายแบบพรรณนาโวหารเชงคณภาพ

ผลการวจย ผลการวจยสรปประเดนส�าคญดงน 1. แนวคดเรองมายาการในปรชญาอนเดย พบวา ค�าวา “มายาการ” หรอ “มายา” มปรากฏใชในสมยพระเวทและอปนษท แตมความหมายไปในทางพลงอ�านาจการสรางสรรค (Creative power) ของเทพเจา มายาการจงหมายถง ภาวะลวงทถกสรางขนเพยงชวคราว (Temporary delusion) เปนสงไมมอยจรง (Non-existence) ตอมาค�าวา มายาการ ไมไดหมายถงภาวะลวงอยางเดยว แตยงหมายถงพลงอ�านาจลกลบทเปนตนเหตใหเกดปรากฏการณของโลกและสรรพสง ในความหมายของอไทวตะเวทานตะ มายาการเปนสงทมอยจรง แตจะไมมอยจรง ถาเขาถงภาวะอตรภาพคอเมอเกดปญญารวาไมมความแตกตางกนระหวางพรหมนกบชวาตมน “ตวเราคอพรหมน” มายาการนเกดจากคณสมบตทงสามของพรหมนคอ สตตวะ รชะ และตมะ ซงมความสมพนธกบจต มความตองการและความรนเรง (Ananda) ซงเปนธรรมชาตภายในของตวพรหมนเอง โลกนเกดเพราะพลงอานนทะในลกษณะลลาการส�าแดงออกของพรหมนเรยกวา “อศวร” เปนความปรารถนาทจะรนเรงทางความรสกจงท�าใหเกดสงตาง ๆ ขนมาเพอสนองอารมณโตตอบกนเองของอานนทะ กลายเปนอาตมนเฉพาะทเกดความหลงผด เขาใจอยางผด ๆ วาสงตาง ๆ รวมทงตนเองเปนสงแตกตางหรอไมใชพรหมน (K.Narain. 2003 : 211) ทฤษฎมายาการจงสรปเปนสตรทางตรรกศาสตรไดดงนP Q, P Q

1) ถาสงทปรากฏอยนเปนสงจรงแทแลวพรหมนกเปนสงจรงแทหนงเดยว 2) สงทปรากฏอยทกขณะ (วตถ-จต)ก�าลงด�ารงอยกบมายาการเปนสงจรง 3) เพราะฉะนน พรหมนกคอสงทเปนมายาการซงเปนสงจรงแทหนงเดยว ไมแตกตางกน สาเหตทคนไมรความจรงนจงเกดความเขาใจผดซงเปนเหตใหเกดกเลสตณหายดตดสงตาง ๆ ในลกษณะทวภาพทมความตางกนคอวตถและจต จนตดอยกบขอจ�ากดของกาลและเทศะจนเปนทกข แต


อยางไรกด ณ วนหนงชวาตมนทจ�ากดนกจะมความตองการรจกตนเองเพอความสมบรณของตนดวยการยอมรบความรแบบโลกตรภาพของปรชญาอไทวตะวา โลกมายาการนไมตางจากพรหมน เพราะทงสองเปนสงเดยวกนคอโลกตรภาพซงเปนพฒนาการของจตวญญาณขนสดทายหรอเปนทสดของความรทงปวง (เวทานตะ) 2. ค�าวา “มายา” พบในส�านกพทธปรชญาโดยเฉพาะมาธยมกะและโยคาจาร โดยพระพทธเจาสอนใหพจารณาโลกมายานเปนปรากฏการณแหงความตอเนองของรปและนาม ทเกดจากอ�านาจของความไมร ซงเปนตนเดมน�าไปสการเกดขนของสรรพสงในลกษณะทถกปกคลมดวยอ�านาจของความไมร ดงนน พลงอ�านาจนกอใหเกดความเขาใจผดวาโลกนเปนสงจรงจนน�าไปสการยดถอวาเปนตวตนเรา เขาซงเปนตนเหตแหงความทกข ความรทถกตองคอการสรางสตสมปชญญะเพอใหมองเหนสภาวะทเปนจรงคอความเปนไตรลกษณคอไมเทยง เปนทกขและอนตตาจงจะน�าไปสการดบความทกข บางครงพระพทธเจาสอนใหมองโลกในลกษณะความวางเปลา (สญญ) ซงน�าไปสการตประเดนในเชงมายาของโลกแหงปรากฏการณในปรชญามาธยมกะและจตนยมของโยคาจาร มาธยมกะและโยคาจารยนอยบนแนวคดของพทธปรชญา คอ “หลกอนตตา” ความจรงนถอเปนสงส�าคญ และสงตรงกนขาม คอ การเขาใจผดวามตวตนทเทยงแทถาวรซงเปนทมาของกเลสตณหาและความยดมนถอมน ดงนน ความเขาใจผดนกจะแสวงหาสงหลอเลยงคอวตถกามมาชวย กยงเพมความตอเนองของการยดถอผดวาเปนตวตนและของตนมากขน ความเขาใจผดวามสงทเปนตวตนนเปนผล ไมใชสงทเกดมาแบบลอย ๆ สาเหตใหเกดความยดมนวามตวตนนคอ ความไมร (อวชชา) วธท�าลายความหลงผดนจะตองแกไขทความไมรเทานน มาธยมกะไดพฒนาค�าสอนของพระพทธเจาไปไกลกวาคอความรทถกตองเปนเรองของญาณวทยาไมใชเรองอภปรชญา เพราะตวจตคอความรผด-ถก สวนโยคาจารเหนวา ความจรงแทนเปนสงทมอยจรงทางอภปรชญา สวนการเขาถงความจรงนเปนเรองของญาณวทยา โดยไดพฒนาทฤษฎววฒนาการของจตโดยแบงสถานะของจตเปน 3 ระดบ คอ อาลยวญญาณ มโนวญญาณหรอกลษฎวญญาณ และปญจวญญาณทวไป โลกทก�าลงปรากฏส�าหรบปถชนอยในภาวะปญจวญญาณและกลษฎวญญาณ 3. ศงกราจารยผกอตงปรชญาอไทวตะเวทานตะไดสรางทฤษฎมายาการจนไดรบการยอมรบและเปนทรจกอยางแพรหลายวา “ลทธมายาวาท” เพราะหลกปรชญาใหความสนใจในการศกษาเรองความจรงแทสงสดคอพรหมนและธรรมชาตทแทจรงของโลก หลกค�าสอนของพระพทธเจามความส�าคญมากตอพฒนาการของแนวคดแบบอตรภาพใน อไทวตะเวทานตะ หลกค�าสอนของพทธปรชญาอน ๆ เชน หลกไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท ความจรงสองอยาง หลกความรอยางฉบพลน (Immediate knowledge) ของมาธยมกะและหลกจตนยมของโยคาจาร มอทธพลตอการสรางทฤษฎมายาการ โลกแหงปรากฏการณวาเปนสงทตกอยในอาการของมายาคอสงไมมอยจรง ภาพแหงโลกปรากฏการณเปนการคดปรงแตงของจตเปนสงตรงกนขามกบความจรงแท เชน บคคลเดนไปในทมด เหยยบเชอกคดวาเปนง (ก) ความคดวา “เปนง” เปนภาพมายา (ข) เชอกเปนสงจรงแท (แมจตไมคดวาเปนเชอกกตาม) (ภาพ) งซงเปนจตวสยนน เปนสงไมจรงแทอยางสนเชง เพราะในทสดแลว


ภาพนนจะหายไป สาระส�าคญของ (ภาพ) งกคอวา แมมนจะเปนจตวสย แตปรากฏเหมอนเปนวตถวสย เพราะอาศยเชอกซงเปนวตถ (จรง) เปนมลฐานท�าใหปรากฏ ส�าหรบโยคาจารซงเปนจตนยมปฏเสธแนวสจนยมขางตนโดยถอวาค�าวา “ (เชอก) นเปนง” ค�าวา “น” ไมจรง แตค�าวา “ง” เปนสงจรงแท เพราะเปนสงทจตคดปรงแตงสรางสรรคขน ในขณะทเชอกเปนวตถนนไมจรง มาธยมกะถอวา การคดวามอยหรอไมม จรง ไมจรง ลวนวางเปลา สวนศงกราจารยน�าแนวคดสจนยมสรวาสตวาทน มาธยมกะและโยคาจารมาปรบปรงและสงเคราะหใหแนวคดเรองมายาการของตนเองสมบรณยงขน จนเปนหลกแนวคด แบบอไทวตะ คอ หนงไมใชสอง (Non-duality) (T.R.V. Murti. 1983 : 97) โดยถอวา ทงภาพของงทปรากฏในจต ทงเชอกและความเหนวาเปนง เปนสงจรงแททกอยาง แตเหตการณดงกลาวอาจเรยกวา มายา เมอเปรยบเทยบกบพรหมน ซงทงสองไมมความแตกตางกน ความคดดงกลาวสามารถแกปญหาทางดานอภปรชญา ญาณวทยาและคณวทยา ท�าใหเกดพฒนาการของปรชญาอนเดยทมงความสนใจไปสการหลดพนเขาถงอตรภาพ (Transcendental) “การเขาใจโลกและชวตอยางถกตองกคอการรจกตนเองกบพรหมนคอสงแทจรงเดยวกน” (Swami Gambhirananda. 1989 : 325) เปนเปาหมายของศงกราจารยซงเปนลกษณะเดนชด จนกอใหเกดผลสมฤทธตอการพฒนาจตวญญาณของปรชญาและศาสนาฮนดใหทนสมย ไมหวนไหวตอหลกการและความรค�าอธบายแบบวทยาศาสตรและความเจรญของนวตกรรมเทคโนโลยซงถกผลกดนดวยเงอนไขเชงวตถ จนตกเปนทาสวตถของโลกมายา หลกการพนฐานของปรชญาอไทวตะของศงกราจารย คอ (1) ความจรงแทสงสดมเพยงหนงเดยว (Monism) และเปนอตรภาพ (Transcendence) (2) ไมมความแตกตางกนระหวางโลกและพรหมน (3) การบรรลถงสงสมบรณสงสดคอพรหมนดวยวธญาณวทยาเพอสรางความเขาใจทฤษฎมายาการอยางชดเจน 4. วเคราะหเปรยบเทยบทฤษฎมายาการของศงกราจารยกบส�านกปรชญาอนเดยมประเดนสรปส�าคญ ดงน 1) เรองสถานภาพของโลกปรากฏการณ พบวา ในการอธบายการเกดขนของโลกนนทงพทธปรชญาและอไทวตะเวทานตะยอมรบเหมอนกนคอมตนเหตมาจากความไมร พทธปรชญาเรยกวา อวชชา และความเปนจรงของโลกนนอธบายไดในรปของทฤษฎนามรป (K.Venkata Ramanan. 1998 : 90) โลกแหงปรากฏการณมสวนประกอบของนามและรปซงเปนการววฒนาการมาจากอาลยวญญาณในความเหนของโยคาจาร สวนมาธยมกะนนทงรปและนามเปนสงวางเปลาไมมอยจรง สวนปรชญาอไทวตะเวทานตะเรยกความไมรนวา อวทยา ความไมรนมอยในลกษณะอตรภาพ แตทตางกนคอ ศงกราจารยไดสรางทฤษฎมายาการเชงอตรภาพเพออธบายการไมคละกนของโลกแหงปรากฏการณทเกดจากความบกพรองและพรหมน (C.D. Sharma. 2009 : 225) มายาการนนเปนสงจรงแตไมท�าใหพรหมนสญเสยความบรสทธไป เมอตวพรหมนเปนอตระ มายาการกเปนเชนเดยวกน เพราะวาไมตางจากพรหมน เมอสามารถเชอมโยงพรหมนวาคอตวอาตมนนนเองเปนการบรรลถงความหลดพน โลกนจงด�ารงอยอยางนนรนดรและพรหมนกเปนสงจรงนรนดร เพราะวาพรหมนและมายาการซงเปนอตรภาพทงสองจงแกนสารของทกสงสมบรณ ดงนน แนวคดเรองอาตมนและพรหมนจงถอเปนความรทส�าคญทสดในปรชญาอนเดยเรยกวา “อาตมนวทยา”


โยคาจารไดสรางทฤษฎววฒนาการเพออธบายความเปนสาเหตและสงทเปนเปาหมายของการววฒนาการของโลกแหงปรากฏการณกเพอทจะยอนกลบเขาสอาลยวญญาณซงเปนตนก�าเนดเดม อไทวตะเวทานตะไมเชอเชนนน คอ การเกดขนของโลกนไมจ�าเปนตองอาศยการววฒนาการจากภาวะใดไปสอกภาวะใด ความสบสนเกดขนเนองจากพทธปรชญาวางรากฐานอยบนแนวคดเรองการเกดดบซงบงบอกวาความเปนจรงมอยขณะเดยว เกดแลวกดบไปนเปนเพราะปรากฏการณของประสาทสมผสในโลกทไมสมบรณ แตพรหมนนนไมเกดดบ แทจรงกไมมการเกดดบตามทพทธปรชญาเขาใจ และการเกดดบกขดแยงกบทฤษฎเหตปจจย เพราะไมสามารถตอบปญหาทวา สงหนงเกดและดบไปแลวยงสงผลตอกบอกสงหนงในขณะถดไปไดอยางไร อไทวตะเวทานตะเชอวา ถาปราศจากความเปนตวตนทแทจรงทคงอยแบบถาวร ทฤษฎเหตผลกไมนบวาสมเหตผล แตอไทวตะเวทานตะเหนดวยกบโยคาจารในประเดนเรองของสถานภาพของโลกทเปนสงเหมอนกบความฝน คอเกดขนทนททนใดดวยพลงของมายาการเพราะเกดความรผดจงน�าไปสการถอผดวา สงตาง ๆ นนเปนสงอนตางหากจากสงจรงแทคอพรหมน สงตาง ๆ เกดขนในเวลาคนเราหลบและสงทฝนเหนนนกเหมอนกบสงตาง ๆ ทเกดขนในโลกน เมอเปรยบเทยบกบสงจรงแทแลวกไมมอยจรง คนนอนหลบฝนเทานนจงยดถอสงปรากฏในฝนเปนสงมอยจรง แตส�าหรบผตนจากความฝนกจะรวาวตถสงตาง ๆ นนไมมอยจรง ดงนน สงตาง ๆ เหลานเกดจากจนตนาการหรอการสรางของจตเทานน (ในกรณของโยคาจาร) แตอไทวตะเชอวา สงตาง ๆ เหลานมอยจรงแบบอตระเชนเดยวกบพรหมน เพราะวามนเกดจากอวทยาหรอมายาซงเปนอตระเหมอนกบพรหมน แมเปนสงไมจรง แตกไมแตกตางจากพรหมน เมอเรารจกความจรงนคอ “อาตมนกบพรหมนไมแตกตางกน” โลกกยงเปนโลก พรหมนกยงเปน พรหมนเชนเดมไมมการเปลยนแปลงใด ๆ คอไมมความบกพรองกบโลกหรอพรหมนและไมจ�าเปนตองสรางหรอพฒนาสงใดในโลกเพอเปนสาเหตใหเกดการพฒนาจตใจใหสงขนไปอก 2) เปรยบเทยบสงสมบรณ พบวา สงสมบรณทเปนตวยนโรงอยเบองหลงการมอยของโลกแหงสงปรากฏทกอยางในฐานะอารมณของจต อไทวตะเวทานตะเรยกวา “พรหมน” (Swami Gambhirananda. 1989 : 351) มาธยมกะเรยกวา “ตตวะ” หรอ “ศนยตา” (T.R.V. Murti. 1998 : 216) สวนโยคาจารเรยกวา “วชญานปตมาตรา” (Swati Ganguly. 1992 : 75) มาธยมกะและโยคาจารมจดยนอยทหลกอนตตา ในขณะทอไทวตะเวทานตะเปนตวแทนของปรชญาฮนดทเชอวา สงจรงแทนคอพรหมนเปนอตตา (อาตมนวาท) สงทจรงแทคออาตมน ซงมลกษณะเปนจต อยเหนอความเปลยนแปลง การขดแยงและปรากฏการณทกอยางลวนยอนกลบเขาสพรหมนน ซงอาจเรยกวา นพพานในพทธปรชญา การเขาถงพรหมนคอการรวา พรหมนกบอาตมน (สรรพสง) ไมมความแตกตางกน จงมลกษณะแบบบวก สวนมาธยมกะและโยคาจารถอเอาวธการปฏเสธเปนจดน�าไปสการเขาถงความจรงแท จงมลกษณะเปนลบ นพพาน คอ ภาวะดบความเปนอตตาทยดตดกบวตถและการคดปรงแตงทางจตทเกดจากเนอหาของโลก หมายความวา “นน” (สต) เปนสงทขดแยงกนกบความคดปรงแตงทเกดขนในโลกของวตถ“น” (อสต) ดงนน “น” จงตองถกท�าใหหายไปแมกระทงความเหนวา “เปนตวตน” กตองหายไปดวย


3) ธรรมชาตของการความรผด (Error) พบวา มาธยมกะกบอไทวตะเวทานตะเหนพองกนวาความผดพลาดทเกดขนนนเปนเรองของการรทผดพลาด อไทวตะเรยกวา “อธยาสะ” (Harry Oldmeadow. 1992 : 85) ความรผดเกดจากการคดเอาสงหนง (อสต) ไปสวมทบกบสงหนง (สต) จนท�าใหเกดปรากฏการณทมความแตกตางกนดวยพลงของมายาการ ดงนน โลกนคอมายาการ เกดจากมายาการและเปนอยในมายาการนรนดรในความคดของศงกราจารย ทงมาธยมกะและอไทวตะเวทานตะวเคราะหความรผดวาเปนตนเหตใหเกดการเขาใจวามสงอน กรณของมาธยมกะสงอนในทนคอความคดวา ม ไมม ทงมและไมมและทงมกไมใชทงไมมกไมใช ซงเปนกรอบของความคดทเกดขนและดบไปทกขณะ ทกความคดเปนตวปดบงสงแทจรง คอ ศนยตา (ความวางเปลา) ซงเปนสงทอยเบองหลงของการปรากฏตววามโลกอย ดงนน ครนาคารชนจงเชอวาพระพทธเจาทรงแสดงหลกปฏจจสมปบาท โดยเรมตนจากการเกดความไมรขนมาแลวโยงไปสปรากฏการณตาง ๆ ตามมาทงทางจตและทางกายภาพซงเปนตวความทกข และการทจะดบความทกขไดกตองดบดวยความรซงตางจากความไมรนนเอง ดวยการรแบบอตระจงไมไดท�าใหเกดผลการเปลยนแปลงใด ๆ ตอความรและโลกภายนอก ไมจ�าเปนตองสรางสรรคสงใดเพอพฒนาไปสสงใดทงดานคณภาพและปรมาณ หมายความวา การประพฤตหรอขอวตร หลกศลธรรมใด ๆ กไมจ�าเปน เมอความรสงจรง(ถกตอง)เกดขน ความไมรกหยดการท�างานสบตอ เมอความไมรหยดกสงผลใหสวนอน เชน กเลส ตณหา อปาทาน ภพ ชาตและทกขโทมนสตาง ๆ กหยดท�างานสบตอ สงทเรยกวาสภาวธรรม (Entities) ทงหลายกจะไมกอตวขน แมแตศนยตาเองกเปนศนยตาดวย โยคาจารถอวา สาเหตของความรผด (อธยาสะ) จนกอใหเกดโลกแหงมายานน มาจากความรทขดแยงกนของความคดวามสงทเปนจตและวตถ วตถหรอโลกแหงปรากฏการณนเปนผลจากการววฒนาการของจนตนาการทเกดในจตเองจงเปนสงไมจรง และยงท�าใหจตเกดความไมปกตคอเปนทกข อไทวตะเวทานตะเหนดวยกบโยคาจาร แตไมเหนดวยกบมาธยมกะทปฏเสธตวผรทเปนตวรบรการมอยของทงจตและวตถ ความรผดไมไดเกดจากวตถหรอจต แตเกดจากความคดวามสงแตกตาง (เภทะ) คอสงทไมใชอตตา (นราตมน) เปนอตตา (พรหมน) เมอเกดความรวาเปนสงทไมตางกน ความรผดทดเหมอนขดแยงกนกจะหายไป จงไมจ�าเปนตองปฏเสธสงใดเมอรธรรมชาตแทจรงของพรหมน ความรผดคอการคดวาสงทเปนอตตาเปนอนตตากจะหายไป โยคาจารถอวา การรวาวตถของโลกและปรากฏการณความหลากหลายเปนสงไมมจรง สงจรงแทคอจตบรสทธสมบรณเปนทสดของความรสมบรณ มาธยมกะถอวา การรความขดแยงกนในตวของความคดเปนจดสดทายทน�าไปสการรศนยตา สวนอไทวตะเวทานตะถอวา การรจกธรรมชาตแทจรงทเปนตวตนของความคดอยภายในความคดนนเอง เปนความรสงจรงสมบรณ ประเดนนถอวาเปนการแสดงจดยนคนละดานกบมาธยมกะและโยคาจาร นอกจากนนยงเปนการสรางความนาเชอถอใหกบปรชญาฮนดใหฟนกลบมามชวตอกครง ถอเปนความส�าเรจอนยงใหญทสดของศงกราจารย 4) การเขาถงความจรงแท พบวา ครนาคารชนเชอวาวธการทจะเขาถงความจรงแทโดยการท�าใหเกดความรถกตอง มแตวภาษวธเชงตรรกะเทานนซงท�าใหเกดความรในขอจ�ากดของความจรงแหงโลกสมมต โครงสรางภาษาตามหลกภาษาศาสตร เชน ไวยากรณ ค�าสมมตตางๆ เปนตวเหตใหเกดการคดแบบ


เหตผล เชอมโยงกนในลกษณะอดต ปจจบน และอนาคต อดตเปนสาเหตของปจจบน (ผล) และปจจบนเปนสาเหตของอนาคต (ผล) ท�าใหเกดชวงของความคดขนมา (T.R.V. Murti. 1998 : 97) ในขณะทชวงความคดเกดดบเปนไปตามเหตปจจยทกขณะและเปนสงวางเปลา แตเนอหาของความคดเกยวของกบเวลาในความคดน�าไปสความเขาใจผดวามตวตนวาเปนผครอบครองความคดในฐานะเปนเจาของสงทเปนอดต (เกดขนแลว) ปจจบน (ก�าลงเปนอย) และอนาคต (ก�าลงจะเปน) ความคดวาเปนตวตนจงเกดขนเมอเกดความรทผดพลาดเพราะไมรความวางเปลาของสภาวะของสงตาง ๆ ตามความเปนจรง สวนอไทวตะเวทานตะจดอยในกลมอาตมนถอวาสงทเปนอยจรงแทมสภาพเปนภาวะหรออตตาสมบรณ (Absolute Being) ทอยเหนอทวภาวะ เปนหนงเดยวตลอดเวลา ไมมการเปลยนแปลง และเราหรอชวาตมนไมสามารถรจกพรหมนไดเพราะชวาตมนนนเองคอพรหมน (Swami Gambhirananda. 1989 : 17) สงมอยแลวเทานนจงรจกตนเองได สงทอไทวตะเวทานตะเหนวาเปนความเขาใจผดคอความรผดพลาดทเกดจากความเหนวามสงอนแตกตางจากพรหมน ความรนเปนความรทชลงไปทตวเองไมจ�าเปนตองรสงอน เมอเกดความรวาตนเองไมตางจากพรหมน ความไมรและการดนรนแสวงหาสงภายนอกทไมใชตวตนทงหลาย (วฤต) กจบลง และการรสงจรงแทอยางถกตองนไมจ�าเปนจะตองอยในสถานะทตางจากความรสามญทวไปแตอยางใด ไมจ�าเปนตองแสวงหาสงอนใดอยางทนกปฏบตพากนแสวงหา เปนปรากฏการณธรรมดาทวไป แตเปนการเกดขนผานอชฌตตกญาณอยางฉบพลน (Immediate Intuition) มายาการนเปนเพยงปรากฏการณอยางหนงจงไมใชสงจรง เพราะวาสงจรงแทหรอพรหมนเปนสงไมตองปรากฏและเปนสงถาวร แตสรรพสงคอปรากฏการณแหงเอกภาพของพรหมนทไปปรากฏเปนสงเฉพาะ แตสงเฉพาะในโลกมายานอไทวตะถอวากไมตางจากพรหมน (Shri Bole Baba Yativara. 1936 : 307) ขอนเปนสงทตางจากมาธยมกะ คอ ไมจ�าเปนตองปฏเสธโลกของมายา แตสงทอไทวตะปฏเสธคอความเปนคอนเกดขนในความคดคลายกบมาธยมกะ ความผดพลาดจงเกดจากขาดสตขณะท�าการรบรกบสงสมพทธและคลาดไปเพราะความเคยชน มาธยมกะไมเหนดวยกบแนวคดนเพราะวา ถาคดวาโลกเปนสงมอยจรงกยงตดอยในกรอบของความคดนนเอง อาตมนกวางเปลา การคดวา “มหรอไมมพรหมน” กวางเปลา ความวางเปลาซงเปนสงจรงไมจ�าเปนตองกลายมาเปนสงเดยวกบพรหมนหรอจตอยางทอไทวตะเขาใจ แตแนวคดของอไทวตะกสามารถแกปญหาอภปรชญาได อยางแรกคอปญหาทวภาวะของวตถ-จตของโยคาจารมาสนบสนนธรรมชาตของพรหมนบรสทธ และอยางทสองคอเรองสงสมบรณเชงอตระทไมสามารถกลาวถงไดของมาธยมกะท�าใหสงสมบรณของอไทวตะอยตรงกลางระหวางโยคาจารและมาธยมกะ นอกจากนยงชวยสนบสนนแนวคดเรองอาตมนของปรชญาฮนดใหดยงใหญและมประโยชนอกดวย ถอไดวาเปนความส�าเรจอนยงใหญในการแกไขปญหาดานอภปรชญาและญาณวทยา คอ มาธยมกะถอวาสงทมอย (สต) เปนสงทอยในกรอบของความคด แตอไทวตะเวทานตะถอวาสงทมอย (สต) คอพรหมนทเปนสงทกอใหเกดความสมพนธเชงทวภาพของโลกแหงปรากฏการณ สงจรงแทจงไมใชทงวตถอยางทนกสจนยมเขาใจ ทงไมใชสงทเปนจตอยางนกจตนยมถอ และไมใชทงสองอยางผสมกนแตเปนภาวะสงเคราะหเชงอตรภาพของสงจรงคอพรหมน


ดงนน ทฤษฎมายาการของศงกราจารยเกดจากพฒนาการของความคดของกลมส�านกปรชญาตาง ๆ ทงฮนดและพทธปรชญาโดยเฉพาะอยางยง แนวคดของมาธยมกะและโยคาจาร ศงกราจารยถอวา โลกแหงปรากฏการณนเปนสงจรง และพรหมนทกลาวไวในพระเวทและอปนษทกเปนสงจรง ตวตนของปจเจกชนทเปนสงจรงเฉพาะกเปนจรง เมอเกดความเขาใจโลกแหงมายาอยางแทจรงกจะน�าไปสการรพรหมนและอาตมนดวย ดงนน งานเขยนของศงกราจารยจงไดใชประโยชนจากสงทเกดขนในโลกในลกษณะเปนหนทางเพอความเขาใจโลกแหงมายา เพราะทงอาตมนและพรหมนแมเปนสงทเขาใจยาก แตเปนสงประจกษแจงดวยตนเอง (Self-proof) ศงกราจารยจงเนนไปทหลกทฤษฎมายาการเปนส�าคญ แตไมใชเพยงแคความเขาใจวาโลกมายาการนเปนอปสรรคตอการรพรหมนเทานน แตเปนตวพรหมนเอง การร การเปนอย การกระท�าทเปนไปอยทกขณะกบโลกกคอพรมหมนในตวเอง ไมใชเปนเพยงหนทางแตเปนจดหมายในตว ทฤษฎมายาการของศงกราจารยจงเปนเรองของญาณวทยาโดยเนนไปทอชฌตตกญาณแบบอตระ ดงนน โลกมายาจงเปนเรองของญาณวทยาไมใชภววทยา คอเปนความรวาไมมความแตกตางกนของมายาและพรหมน ทฤษฎมายาการของศงกราจารยถอวา ภาวะของมายาการเปนเรองของญาณวทยาแบบอตระ ไมใชภววทยา ความรสงสดคอความรวาไมเคยมความแตกตางกนระหวางมายาการและพรหมน แนวคดนไดรบอทธพลมาจากหลกญาณวทยาและปรชญาศนยตา ซงถอวาความวางเปลาเปนสงสมบรณในตวเองของมาธยมกะและอาลยวญญาณของโยคาจารผสมกน โดยตดขอเสยออกไปและน�าขอดมาใช มายาการเปนอนรวจนยะ คอ อธบายหรอพดไมได แตเปนสงจรง ไมตางจากพรหมน ดงนน จงไมจ�าเปนตองเขาถงความเปนหนงเดยวกนกบพรหมน ความรความไมตางกนเปนความรแบบหนงเดยวเพอท�าลายความเปนทวภาพของโลกแหงปรากฏการณทดเหมอนขดแยงกนกบสงสมบรณคอพรหมน การหยงรพรหมนไมจ�าเปนตองหายไปจากโลกนหรอท�าใหโลกนหายไปเสยกอน แตเปนการรจกธรรมชาตของอาตมน (ตนเอง) ซงเปนตวความรบรสทธและสมบรณอยภายในตนเอง ความรนท�าใหปญหาเรองความเปนทวภาพถกแกไดดวยวธญาณวทยา แนวคดทางปรชญาทมผลตอการอธบายโลกแหงปรากฏการณวาเปนมายาไดรบการพฒนาจากหลกพทธปรชญาส�าคญ เชน สจนยมของเถรวาทและสรวาสตวาทน ศนยตาของมาธยมกะและวชญาณวาทของโยคาจารทมสวนชวยใหศงกราจารยน�ามาปรบปรงและสงเคราะหใหแนวคดเรองมายาการของตนเองสมบรณยงขน

ขอเสนอแนะ จากการศกษาสารตถะและพฒนาการทฤษฎมายาการของศงกราจารยแลวพบวายงมประเดนปญหาทนาศกษาเพมเตมทเกยวของกบทฤษฎมายาการเชงวชาการ ดงน 1. ปญหาเรองแนวคดเรอง “อชาต” กบ “มายา” 2. อทธพลของมายาการหลงยคศงกราจารย


3. อทธพลวชญานวาทตอการเกดพทธตนตระ โดยพยายามยายฐานจตของคนใหอยในภาวะกงส�านก (สมาธ) มากกวาระดบส�านกสามญจนเกดอทธพลท�าใหเกดงานศลปะโดยเฉพาะพทธศลปและการคนพบหลกแพทยศาสตรตามหลกพทธศาสนา

บรรณานกรมArapura,J.G.(1973)The Problem of Two Truths in Buddhism and Vedanta.Dordrecht,

Holland:D.ReidelPublishingCompany.

Chakraborty,N.B.(1967)The Advaita Concept of Falsity-A Critical Study.Calcutta,India:

SanskritCollege.

ErnestHume,Robert.(1998) The Thirteen Principal Upanishads.4thed.London:Oxford

UniversityPress.

Gambhirananda,Swami.(1989)Eight Upanisads with the Commentary of Shankaracarya.

2nded.Calcutta,India:AdvaitaAshram.

Murti,T.R.V.(1983)Studies on Indian Thought.Delhi,India:MotilalBanarasidass.

Murti,T.R.V.(1998) The Central Philosophy of Buddhism.Delhi,India:HarperCollins

Publisher.

Narain,K.(2003)The Foundational of Advaita Vedanta.Varanasi,India:Indological

ResearchCentre.

Oldmeadow,Harry.(1992) Shankara’s Doctrine of Maya.Nottingham:AsianPhilosophy.

Radhakrishnan,S.(1928)The Vedanta according to Samkara and Ramanuja.London:

GeorgeAllen&UnwinLtd.

Sharma,C.D.(2009)A Critical Survey of Indian Philosophy.Delhi,India:Motilal

Banarasidass.

SwatiGanguly.(1992)Treatise in Thirty Verses on Mere-Consciousness.Delhi,India:

MotilalBanarasidass.

VenkataRamanan,K.(1998)Nagarjuna’s Philosophy.6thed.Delhi,India:Motilal

Banarasidass.

Yativara,ShriBoleBaba.(1936)Brahmasūtrabhāsaya of Sankara with the Commentaries

Ratnaprabhā, III Vols.Varanasi,India:DhuddhirajSastriPublisher.

62 ปีที่ 11 ฉบับที่ 22 กรกฎาคม...

Documents