การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

โดย

นายตลย ตาลเจรญ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาบรหารธรกจมหาบณฑต

สาขาวชาการประกอบการ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2555 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

โดย

นายตลย ตาลเจรญ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาบรหารธรกจมหาบณฑต

สาขาวชาการประกอบการ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2555 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

MODE OF PRODUCTION CHANGE IN SAOHAI SARABURI FARMERS

By

TUL TALCHAROEN

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree

Master of Business Administration

Program of Entrepreneurship

Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2012

Copyright of Graduate School, Silpakorn University

สำนกหอ

สมดกลาง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร” เสนอโดย นายตลย ตาลเจรญ เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาบรหารธรกจมหาบณฑต สาขาวชาการประกอบการ

................................................................. (ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ผชวยศาสตราจารย ดร.พทกษ ศรวงศ คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารยประสพชย พสนนท) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (อาจารย ดร.สวชา วรวเชยรวงษ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.พทกษ ศรวงศ) ............/......................../..............

สำนกหอ

สมดกลาง

ง

52602353 : สาขาวชาการประกอบการ คาสาคญ : วถการผลต/ชาวนา/เสาไห/สระบร ตลย ตาลเจรญ : การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ผศ.ดร.พทกษ ศรวงศ. 100 หนา. การวจยเรอง การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ม

วตถประสงคเพอศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนา วเคราะหปญหาและอปสรรค โดยใช

วธการสมภาษณหวหนาครอบครวทประกอบอาชพทานาและมรายไดหลกของครอบครวจากการ

ประกอบอาชพทานา และเจาหนาทภาครฐทมบทบาทสาคญตอการประกอบอาชพเกษตรกรรม ใน

อาเภอเสาไห ผวจยการเกบรวบรวมขอมลจากเอกสารทเกยวของและการสมภาษณหวหนา

ครอบครวทประกอบอาชพทานาเกยวกบการเปลยนแปลงวถการผลต รายได วธการผลต การดาเนน

ชวต และผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงวถการผลต ปญหาและอปสรรค แนวทางในการ

แกไขปญหาในวถการผลต และสมภาษณเจาหนาทภาครฐทมบทบาทสาคญตอการประกอบอาชพ

เกษตรกรรมรวมกบการสงเกตสภาพการดาเนนชวต สภาพการเปลยนแปลงในชมชน คานยม

วฒนธรรม ทเกยวของกบการเปลยนแปลงวถชวตการผลตของชาวนาในพนทอาเภอเสาไห รวมท ง

นาเสนอแนวทางในการแกไขปญหาในวถการผลตของชาวนาของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวด

สระบร ดวยวธพรรณนาวเคราะห

ผลการศกษาพบวา ชาวนาในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร เปนชมชนเกษตรกรรมทม

การเปลยนแปลงไปสการผลตเพอการคา ชาวนามการลงทนเพอการผลตขาวทกขนตอน นยมทานา

หวานมากกวานาดาเพอประหยดแรงงานและลดตนทน ทากจกรรมหลายอยางในพนทเดยวกน ปลก

พชหมนเวยนตลอดป ใชเทคโนโลยในการผลตมากขน ทาใหชาวนาทกครวเรอนมการลงทน

ทางการผลต และตนทนการผลตทสงขน และมรายจายดานการบรโภคในครวเรอนเพมมากขน

สงผลใหเกดหนสนจากการกยมเพอการผลตและการบรโภคในครวเรอน แนวโนมในปจจบนอยใน

ยคของการเปลยนสงคมเกษตรแบบทนนยมไปสการทาไรนาสวนผสมตามแผนพฒนาของ

เจาหนาทภาครฐ

สาขาวชาการประกอบการ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ลายมอชอนกศกษา........................................ ปการศกษา 2555 ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ ........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

จ

52602353 : MAJOR : ENTREPRENEURSHIP KEY WORD : MODE OF PRODUCTION/ FARMERS/SAOHAI/ SARABURI TUL TALCHAROEN : MODE OF PRODUCTION CHANGE IN SAOHAI SARABURI FARMERS. THESIS ADVISOR : ASST.PROF.PITAK SIRIWONG, Ph.D.. 100 pp.

This research aims to study the changes of the way of production of rice farmers

and analyze problems and obstacles through interviews with the heads of farmer families which have their main income from rice farming and government officials that have a vital role in agriculture in Sao-Hai. The researcher has gathered data from related literatures and interviews the heads of farmer families about the changes in the way of rice production, income, lifestyle and effects from such changes as well as problems and obstacles and guidelines for solving production problems. The researcher also interviewed government officials that have a vital role in agriculture and also observed living conditions and changes in the community, values and culture relating to the changes in the way of rice production in the area of Sao-Hai district. Then the guidelines for solving production problems for farmers in Sao-Hai district have been presented through descriptive analysis.

The results showed that rice farmers in Sao-Hai district have transformed their production into commercial production. Rice farmers have to invest at all stages of rice production. Farmers prefer paddy-sown farming over transplanted seeding rice farming to save cost and labor. They perform various activities in the same piece of land and grow many kinds of crops all year round. They use technologies more in their processes, causing their rice production more costly and their household expenses also increase, which results in debts both for rice production and household expenses. Current trend is in the era of change from capitalist agrarian society to horticultural farming development plan of the government officials

Program of Entrepreneurship Graduate School, Silpakorn University

Student's signature ........................................ Academic Year 2012

Independent Study Advisor's signature ........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธเรอง การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ฉบบน สาเรจลลวงไดดวยความกรณาของอาจารยทปรกษาวทยานพนธท ง 3 ทาน คอ รองศาสตราจารยประสพชย พสนนท ผชวยศาสตราจารย ดร.พทกษ ศรวงศ และ อาจารย ดร.สวชา วรวเชยรวงษ ผซงใหความร ขอคด คาปรกษา คาแนะนาทเปนประโยชน ทาใหผวจยสามารถพฒนางานจนสมบรณ จงขอกราบขอบพระคณอยางสงไว ณ ทน นอกจากน ผวจยใครขอแสดงความขอบคณบคคลตางๆ ทมสวนเกยวของ รายนามดงตอไปน คณสงบ เจรญสข เกษตรจงหวดสระบร คณปรชา สายแสง เกษตรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร รวมถงตวแทนเกษตรกรชมชนอาเภอเสาไห และเกษตรกรอาเภอเสาไหทกทาน ทกรณาสละเวลาใหสมภาษณ รวมทงใหขอมลและขอคดเหนทเปนประโยชนยงในการวจย

ขอกราบขอบพระคณ คณพอ คณแม และครอบครว ทดแลใหการสนบสนนในทกๆ ดาน

และเปนกาลงใจทสาคญยงแกผวจยมาโดยตลอด และเพอนๆ ปรญญาโท ทกคนทคอยชวยเหลอกนอยางดตลอดเวลาทเรยนดวยกนมา ขอบคณคณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยศลปากร ทเปดหลกสตรนขน ทาใหผวจยไดรจก ไดเรยนร และรคณคาของการศกษา พฒนาความคด สตปญญา ความสามารถ และทสาคญผวจยไดเรยนรถงคณคาของการให และการรบ ทงเพอสวนตวและเพอสงคมอยางแทจรง

สำนกหอ

สมดกลาง

ช

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย .......................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ....................................................................... จ กตตกรรมประกาศ ........................................................................... ฉ บทท 1 บทนา ................................................................................ 1

ความเปนมาและความสาคญของปญหา ....................................... 1 วตถประสงคในการศกษา ..................................................... 5 ขอบเขตของการศกษา ........................................................ 6 ขนตอนการศกษา ............................................................. 6 ประโยชนทไดรบ ............................................................. 7 2 วรรณกรรมทเกยวของ ............................................................... 8 ทฤษฎภาวะทนสมย ........................................................... 9 การเปลยนแปลงทางสงคม .................................................... 16 แนวคดเศรษฐกจการเมอง ..................................................... 22 พลงงานการผลตและความสมพนธทางการผลต .............................. 30 แนวคดเครอขายทางสงคม .................................................... 35 เกษตรอนทรย................................................................. 42 งานวจยทเกยวของ ............................................................ 58 3 ระเบยบวธวจย ....................................................................... 64 ประชากรและผใหขอมลหลก ................................................. 64 เครองมอทใชในการวจย ...................................................... 65 วธดาเนนการวจย ............................................................. 66 4 ผลการวเคราะหขอมล ................................................................ 69

สำนกหอ

สมดกลาง

ซ

บทท หนา 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ ....................................... 79 สรปผลการวจย ............................................................... 79 อภปรายผล ................................................................... 82 ขอเสนอแนะจากงานวจย ..................................................... 85 ขอเสนอแนะสาหรบงานวจยครงตอไป ....................................... 87 รายการอางอง ................................................................................ 88

ภาคผนวก ................................................................................... 94 ภาคผนวก ก รายชอผใหขอมลหลก ........................................... 95 ภาคผนวก ข ประเดนการสมภาษณเชงลก ..................................... 97

ประวตผวจย ................................................................................. 100

สำนกหอ

สมดกลาง

1

บทท 1

บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหา

ประชากรของไทยประกอบอาชพเกษตรกรรมมาเปนระยะเวลายาวนาน โดยเฉพาะการ

ปลกขาวทมการเพาะปลกมากทสดในสงคมไทยและมแนวโนมเพมมากขน เหนไดจากทประเทศ

ไทยปลกขาวมากเปนอนดบ 5 ของโลก มเนอทปลกขาว 61 ลานไร รองจากอนเดย จน อนโดนเซย

และบงกลาเทศ การทานาจงเปนอาชพหลกของเกษตรกรไทยตงแตอดตจนถงปจจบน และทารายได

ใหสงคมไทยในแตละปเปนจานวนมาก รวมถงเปนตวกาหนดวถชวตความเปนอยของชาวนาไทย

(สวทย ธรศาศวต, 2546) จงเหนไดวา ภาคเกษตรกรรมมบทบาทสาคญตอระบบเศรษฐกจของ

ประเทศ เนองจากเปนกลไกลหลกทกอใหเกดรายไดภายในประเทศและเปนแหลงนาเขาเงนตรา

จากตางประเทศ สอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 ทมงกาหนด

วสยทศนการพฒนาภาคเกษตรใหการบรหารจดการประเทศตองดแลเกษตรกรใหมความเปนอย

อยางพอเพยงและผาสก การดาเนนงานภาคการเกษตรมงสความสมดลและย งยน มการพฒนา

เพอใหเกษตรกรมคณภาพชวตทดขน มนคง โดยมงเนนการปรบโครงสรางภาคการเกษตรใหเกด

การสรางกระบวนการเรยนรแกเกษตรกร การมสวนรวมของชมชนในการรวมกนแกไขปญหา การ

ประยกตใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง รวมท งสรางเครอขายกลมอาชพ ขยายกจกรรมให

หลากหลาย โดยประสานความรวมมอกบภาคธรกจ ภาคองคกรพฒนาเอกชนและภาคราชการ ใน

ดานเงนทนการตลาด การผลต การจดการ และขาวสารขอมล ดวยการพฒนาองคความรและภม

ปญญาทองถนเพอเปนพนฐานในการพฒนาเศรษฐกจการเกษตรชมชนอยางย งยน เชอมโยงกบการ

ปรบโครงสรางสนคาเกษตร โดยการเพ มผลตภาพการผลต สรางมลคาใหกบสนคาเกษตร และ

บรหารจดการทรพยากรแผนพฒนาการเกษตรใหมความสมดลตอการใชประโยชนและการอนรกษ

สรางรายไดและคณภาพชวตใหกบเกษตรกร (สานกนโยบายและแผนพฒนาการเกษตร สานกงาน

เศรษฐกจการเกษตร, 2549)

จากวถการผลตขาวของชาวนาไทยในภาพรวมของประเทศไทยทผานมา ในอดต

ประชาชนสวนใหญของประเทศเพาะปลกเพอยงชพรวมกบการลาสตวและเกบของปา นยมปลก

ขาวเพอการบรโภคและแลกเปลยนในทองถน เศรษฐกจชมชนเปนเศรษฐกจแบบพอเพยง ทก

ครวเรอนเปนเจาของปจจยการผลตและธรรมชาตรอบตว เกดความสมดลระหวางการผลตทเกดขน

ตามธรรมชาต ในการผลตขาวมแรงงานและการเปลยนแปลงแรงงานในชมชนเปนปจจยสาคญใน

สำนกหอ

สมดกลาง

2

การแลกเปลยนซอขายภายในชมชนและระหวางชมชน ไมนยมใชปยเนองจากทดนมแรธาตอาหาร

ตามธรรมชาต (ศภชย สมปปโต, 2546) ตอมาประเทศไทยไดมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

การเมอง สงคม และวฒนธรรมอยไมนอยผานการกาหนดยทธศาสตรในการพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1-9 มาอยางตอเนอง (ดารงค ฐานด, 2538)

รฐบาลไดพยายามทจะพฒนาวถชวตความเปนอยของประชาชนในสงคมชนบทใหดขนกวาเดม

โดยนาเอาเทคโนโลยสมยใหมมาเผยแพรและแพรกระจายทางวฒนธรรมจากสงคมเมองไปสสงคม

ชนบท สงผลใหชาวบานเกดการตดตอกบโลกภายนอกมากขนและเกดการปรบตวในการดารงชวต

กอใหเกดการเปลยนแปลงภาวะเศรษฐกจ การเมอง สงคม และวฒนธรรมขนในสงคมชนบท การ

เปลยนแปลงตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตใหความสาคญกบการผลตเพอการสงออก

ปอนตลาดเมองและตลาดโลก เปนการเตบโตโดยสวนรวมของภาคอตสาหกรรม ทนาปญหาตางๆ

มาสสงคมไทยและทาใหปญหาเดมมความรายแรงยงขน ไดแก ปญหาความแตกตางทางชนชนและ

อาชพ ปญหาหนสน ความยากจน การสญเสยทดน การเสอมโทรมของสงแวดลอม ทรพยากร และ

การอพยพแรงงาน (ฉตรทพย นาถสภา, 2539) แตเปนแนวทางสาคญในการพฒนาประเทศดวย

ความชวยเหลอจากภาครฐทดาเนนการใหชมชนชนบทมการเปลยนแปลงตามแนวทางการพฒนา

ของแตละหนวยงาน

จากระบบการผลตเพอยงชพและการบรโภคจากแรงงานคน สตว และการใชเครอง

จากไม เชน ไถ คราด ไดเปลยนแปลงไปสระบบเศรษฐกจเพอขาย โดยใหความสาคญกบระบบ

เงนตราเพอการดาเนนชวต เกดการปรบเปลยนระบบการผลตไปเปนการผลตเชงพาณชยมากขน

โดยภาครฐและเอกชนพยายามสงเสรมภาคการเกษตร เผยแพรวทยาการใหมแกเกษตรกรใหนาไป

ปฏบตเพอเพมผลผลตใหไดกาไรสงสด นอกจากน ปญหาของเกษตรกร แรงงานรบจาง และผ

ประกอบอาชพอสระรายยอย ยงคงประสบปญหารายไดต า การดอยประสทธภาพในการผลต ท

สงผลกระทบตอผลผลตและรายไดกลายเปนปญหาความยากจนโดยสมบรณ สวนผทมฐานะดใน

ชนบทสวนใหญร ารวยจากการขายทดน การคาขายอนๆ การใหเชาทดน การปลอยเงนก การรบจาง

ไถนา ฯลฯ รวมถงการประสบปญหาจากตนทนดานการผลตทสงขน ปญหาดานการตลาดท

ผบรโภคเกดความตระหนกตอพษภยของสารเคม และมความตองการบรโภคพชผกปลอดสารพษ

มากขน (วทยากร เชยงกล, 2548) เหนไดจากขอมลสถานการณเศรษฐกจของบรษท ศนยวจย ไทย

พาณชย จากด ไดสรปความเคลอนไหวของสนคาเกษตรในป 2543 ในหมวดขาว พบวา ราคาขาว

ลดลงจากปกอนรอยละ 14 เนองจากภาวะการคาซบเซาตาม สตอกขาวของประเทศทมการนาเขาอย

ในระดบสง ผลผลตขาวภายในประเทศมคณภาพตาเนองจากฝนตกในชวงเกบเกยว ทาใหขาวม

ความชนสง ตอเนองมาถงสถานการณแนวโนนการผลตขาว ระหวางป 2547-2548 พบวา ฤดแลง

สำนกหอ

สมดกลาง

3

ยาวนาน ฝนมาลาชา และมฝนตกตอเนองตลอดทง 2 เดอน ซงเปนชวงทชาวนาเพาะปลกขาวรอยละ

60 ของท งหมดมน าทวมเสยหาย และบางพนทไมสามารถปลกขาวได ถงแมวาจะมวทยาการ

สมยใหมในการปลกขาวขยายตวเขามา รวมถงการนาปจจยการผลตสมยใหม เชน เครองจกร

ปยเคม มาใชในการลดตนทนและเพมผลผลตใหมปรมาณสงขน ทาใหชาวนาตองปรบตวให

เหมาะสมกบสภาพแวดลอมทเกดการเปลยนแปลงทงปญหาความยากจน สภาพเศรษฐกจ และความ

สมดลทางนเวศวทยา (สรวมล ตนตถนอมวงศ, 2547)

ดวยปญหาเศรษฐกจทเกษตรกรประสบมาเปนระยะเวลายาวนาน ระบบเกษตรย งยน

เปนแนวทางการพฒนาอาชพทสมพนธกบการเกษตรและสงแวดลอมทสอดรบกบปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยง ไดถกบรรจเปนแผนยทธศาสตรการพฒนาเกษตรกรรมครงแรกในแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 และมการกาหนดนโยบายตอเนองมาถงแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ฉบบท 10 เพอใชเปนแนวทางการสงเสรมดานการเกษตรแบบย งยนเปนหนงใน

ยทธศาสตรสาคญของการเกษตร โดยการขยายการพฒนาการเกษตรแบบย งยนเพอสรางดลยภาพ

ของการใชทรพยากรธรรมชาต และเสรมสรางขดความสามารถการเพมผลผลต เพอใหเกษตรย งยน

อยรอดไดในเชงพาณชย การสรางความรและความเขาใจแกเกษตรกร เพอลดปรมาณการใชสารเคม

การเกษตรอยางทวถง และเพอสงเสรมการเกษตรปลอดสารพษใหแพรหลาย (สภารตน สทธชย,

2548) โดยมความจาเปนตองดาเนนไปในแนวทางการเพมผลผลตอยางมประสทธภาพ เพอใหได

ปรมาณและคณภาพของผลผลตเพยงพอกบความตองการบรโภคของประชากรทเพมขนเรอย ๆโดย

การใชเทคโนโลยตางๆ ทเหมาะสมและมประสทธภาพ โดยเนนการผลตทควบคไปกบการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต และลดมลภาวะทมผลกระทบตอสงแวดลอม ถอไดวาเกษตรอนทรยเปน

ทางเลอกหนงทมศกยภาพเพอการพฒนาการเกษตรของไทยอยางย งยน สอดรบกบแผนยทธศาสตร

การพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต ฉบบท 11 พ.ศ.2551-2554 ทมเปาหมายในการบรณาการทกภาค

สวนทเกยวของในการพฒนาเกษตรอนทรยของประเทศ เปนการพฒนาแบบองครวมทมคนเปน

ศนยกลางเพอแกปญหา ความยากจน เพมขดความสามารถในการแขงขนและการพฒนาโดยต งอย

บนฐานปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและบรณาการรวมกบทกภาคสวนอยางเปนระบบ

(คณะกรรมการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต, 2551)

การบรหารจดการการผลตทางการเกษตรดวยเกษตรอนทรยเปนการเกษตรแผนใหมท

เพาะปลกโดยใหความสาคญกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศการเกษตร

โดยเฉพาะอยางยงการฟนฟความอดมสมบรณของดน การรกษาแหลงน าใหสะอาด การฟนฟความ

หลากหลายทางชวภาพ นอกจากน เกษตรอนทรยยงใหความสาคญกบเกษตรกรผผลตและชมชน

ทองถนทตองการสรางความมนคงในการทาเกษตรกรรม ตลอดจนอนรกษและฟนฟวถชวตของ

สำนกหอ

สมดกลาง

4

ชมชนเกษตรกรรม วถการผลตของเกษตรอนทรยจงเปนวถการผลตทเกษตรกรตองเรยนร ดดแปลง

การผลตของตนใหเขากบวถธรรมชาต โดยอาศยกลไกธรรมชาต และสอดคลองกลมกลนกบวถ

ชวตของชมชนเกษตรพนบานของสงคมไทย สอดคลองกบงานวจยของ ธารงค พนธตะ (2550) ท

ศกษาการพฒนาเกษตรอนทรของกลมเกษตรกรผปลกผก หมท 5 ตาบลหวยทราย อาเภอหนองแค

จงหวดสระบร โดยใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมจากเกษตร 15 คน และผมสวนเกยวของ

9 คน พบวา จากเดมสมาชกกลมเกษตรกรรวมกนกาหนดแผนการปลกผกจากประสบการณเดม ใช

พนธพชทไมไดมาจากการปลกแบบอนทรย ปลกผกซ ากนในพนทเดม ใชปยเคมฮอรโมน

สงเคราะหและสารเคมปองกนกาจดโรคแมลงศตรพชโดยไมคานงถงการปนเปอนและผลผลตเกด

การสญเสย นอกจากน สมาชกขาดความรและทกษะในการวางแผน การปลก และมความตองการ

ปลกผกแบบเกษตรอนทรย และเมอนาแนวทาง การทาเกษตรอนทรยไปปฏบตแลวพบวา สมาชกม

การบรหารจดการพนธพช ทดน แรงงาน วตถดบ ทเปลยนแปลงไป และผลผลตมจานวนมากขน

ราคาผลผลตสงขน ตามลาดบ

งานวจยของ สายณห กลวงศ (2547) ศกษาการปรบเปลยนการเกษตรเคมไปเปนเกษตร

อนทรยของเกษตรชมชนบานปาไผ ดวยการวจยเชงคณภาพ พบวา เงอนไขทมสวนทาใหเกดการ

ปรบเปลยนระบบเกษตรด งเดมเปนระบบเกษตรเคม คอ ความตองการเพมรายได แรงจงใจดาน

ตลาด กระแสของระบบการเกษตรแผนใหม การสงเสรมจากหนวยงานภาครฐ และการปรบเปลยน

ตามเพอนบาน สวนเงอนไขทมสวนทาใหเกด การปรบเปลยนระบบเกษตรเคมไปเปนเกษตร

อนทรย คอ ตนทนการผลตสง รายไดไมแนนอน ตลาดมการผกขาด ภาวะหนสน การพฒนาตาม

กระแสนโยบายของรฐบาล ภาวะผนาชมชน ปญหาสขภาพ ความสมพนธของระบบเครอญาต การ

รบรและการยอมรบ การสนบสนนจากหนวยงานภายนอก และปญหาดนเสอมโทรม และเมอ

ดาเนนการทาเกษตรอนทร พบวา เกษตรลดตนทนการผลต มรายไดสม าเสมอ มตลาดแนนอน เกด

ธรกจขนาดเลกในชมชน เกดระบบการเรยนร เกดระบบคณคา สขภาพคนในชมชนดขน มอสระใน

ตวเอง เกดเครอขายระหวางชมชน สภาพดนดขน เกดตวห าตวเบยนเพ มขน เกดความหลากหลาย

ของพชทปลกในพนท และสภาพอากาศในชมชนดขน

อาเภอเสาไหเปนอาเภอหนงของจงหวดสระบรทมในเรองของการผลตขาวทมคณภาพ

เปนอตลกษณของตนเอง เปนทรจกของผบรโภคมาเปนเวลานาน เนองจากสภาพของพนทอาเภอ

เสาไหเปนทราบมความอดมสมบรณ ประชากรสวนใหญมอาชพเกษตรกรรม โดยเฉพาะอยางย ง

การทานา จากทาเลทตงทมพนทตดตอกบหลายอาเภอทเปนแหลงปลกขาว ต งอยใกลแมน าปาสก

อนเปนเสนทางคมนาคมขนสงทสาคญสายหนงในอดตจนถงปจจบน มความยาวของลมน าถง 350

กโลเมตร ความกวางลมน า 45 กโลเมตร ครอบคลมพนทท งหมด 16,292.24 ตารางกโลเมตร หรอ

สำนกหอ

สมดกลาง

5

10,182,650 ไร อาศยน าใชในการเกษตรและประโยชนอยางอน นอกจากน พนทราบในอาเภอเสา

ไหมความเหมาะสมในการทานาและการคา จากการทอาเภอเสาไหเปนแหลงรวมผลผลตขาว

ประกอบกบมแมน าปาสกอนเปนเสนทางคมนาคมสาคญ แตละปชาวนาจะทาพธเปดยงเพอนาขาว

ทเกบเกยวจากฤดนาปออกแปรรปเพอการบรโภคหรอขายเปนบางสวนแกตวแทนทออกรบซอ

สวนใหญชาวนาจะขนขนเกวยนมาขายโดยตรงใหกบโรงสหรอพอคาขาวตางถนทจอดเรอรบซอรม

แมน าปาสก ดงนน ผลผลตขาวเสาไหโดยเฉพาะอยางย งขาวเจกเชย จงแพรกระจายสทองตลาดท ง

รปขาวสารและขาวเปลอก ตลาดรบซอขาวทสาคญ คอ จงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดปทมธาน

และกรงเทพมหานคร ทาใหขาวจากอาเภอ เสาไหเปนทรจกกนดในเรองของคณภาพทโดดเดนเปน

ทยอมรบของผบรโภคจนถงปจจบน (คมชดลก, 2550) อยางไรกตาม ถงแมวาการผลตขาวเสาไหจะ

มความตองการของตลาดเปนจานวนมาก แตพนทการปลกขาวพนธนมไมมากนกเนองจากสาเหต

หลายประการ ไมวาจะเปนเรองของผลผลตทคอนขางตา เปนขาวนาปทปลกไดเพยงปละครง ความ

แปรปรวนภายในชอพนธเดยวกน และทสาคญคอ ราคาขาว เปนผลทาใหชาวนาในอาเภอเสาไห

จาเปนตองนาเอาขาวพนธอนมาผลตเปนขาวเสาไหทดแทน เชน ขาวพนเมองพนธเหลองทอง

เหรยญทอง หรอขาวพนธผสม ชยนาท 1 สพรรณบร 1 เปนตน และประกอบอาชพเสรม ไดแก ปลก

ผกสวนครว ทอผา และเลยงสตว

ชาวนาเปนกลมเกษตรกรกลมใหญของประเทศทตองปรบตวใหอยรอดในสภาพการณ

ทม การเปลยนแปลงไป และดารงตนใหอยในสงคมเกษตรย งยนไดอยางมประสทธภาพ ผวจยจง

สนใจทจะศกษาพลวตชาวนาไทยในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร เพอศกษาการเปลยนแปลงวถการ

ผลต วเคราะหปญหาและอปสรรค รวมท งนาเสนอแนวทางในการแกไขปญหาในวถการผลตของ

ชาวนาในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร เพอเปนขอมลพนฐานในการเสนอแนะแนวทางการ

ปรบเปลยนวถการผลตของชาวนาใหดารงอยในระบบเกษตรย งยนตอไป

วตถประสงคของการศกษา

1. เพอศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

2. เพอวเคราะหปญหาและอปสรรค รวมท งนาเสนอแนวทางในการแกไขปญหาใน

วถการผลตของชาวนาของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

สำนกหอ

สมดกลาง

6

ขอบเขตของการศกษา

1. ขอบเขตเชงเนอหา

ผวจยใชวธการสมภาษณผใหขอมลหลกเพอสอบถามการเปลยนแปลงวถการผลต

รายได วธการผลต การดาเนนชวต ผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงวถการผลต ปญหาและ

อปสรรค และแนวทางในการแกไขปญหาในวถการผลตของชาวนา

2. ขอบเขตเชงพนท

ผวจยเลอกศกษาขอมลจากพนทในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

3. ขอบเขตดานผใหขอมลหลก

3.1 หวหนาครอบครวทประกอบอาชพทานาในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

จานวน 10 ครวเรอน จานวน 10 คน และมรายไดหลกของครอบครวจากการประกอบอาชพทานา

3.2 เจาหนาทภาครฐทมบทบาทสาคญตอการประกอบอาชพเกษตรกรรมในอาเภอ

เสาไห จงหวดสระบร จานวน 3 คน ไดแก เจาหนาทกรมสงเสรมการเกษตรและสหกรณ และ

หวหนาชมชน

4. ขอบเขตเชงเวลา

ระยะเวลาในการศกษา ตงแตเดอนมนาคม พ.ศ. 2554 เปนตนไป

ขนตอนการศกษา

1. การเกบรวบรวมขอมลจากเอกสารทเกยวของ

ผวจยดาเนนการศกษาขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของเพอใชเปนแนวทางใน

การกาหนดประเดนทจะศกษา

2. การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม

ผวจยรวบรวมขอมลภาคสนามจากพนทในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร โดยมวธการ

ดงน

2.1 การสมภาษณแบบมโครงสราง ผวจยสรางแบบสมภาษณแบบมโครงสราง

เปนขอคาถามปลายเปดดานการเปลยนแปลงวถการผลต รายได วธการผลต การดาเนนชวต และ

ผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงวถการผลต ปญหาและอปสรรค แนวทางในการแกไขปญหา

ในวถการผลต แลวนามาใชเปนแนวทางสมภาษณหวหนาครอบครวทประกอบอาชพทานาในพนท

อาเภอเสาไห จงหวดสระบร จานวน 10 ครวเรอน จานวน 10 คน และมรายไดหลกของครอบครว

จากการประกอบอาชพทานา

สำนกหอ

สมดกลาง

7

2.2 การสมภาษณแบบไมมโครงสราง ผวจยสมภาษณสมภาษณเจาหนาทภาครฐท

มบทบาทสาคญตอการประกอบอาชพเกษตรกรรมในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร จานวน 3

คน เพอศกษาขอมลทสนบสนนการประกอบอาชพของชาวนาในชมชน

2.3 การสงเกต ผวจยสงเกตสภาพการดาเนนชวต สภาพการเปลยนแปลงในชมชน

คานยม วฒนธรรม ทเกยวของกบการเปลยนแปลงวถชวตการผลตของชาวนาในพนทอาเภอเสาไห

จงหวดสระบร

3. การวเคราะหขอมล

ผวจยดาเนนการวเคราะหขอมลตามวตถประสงคของการศกษา มรายละเอยดดงน

3.1 วเคราะหการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาในพนทอาเภอเสาไห จงหวด

สระบร

3.2 วเคราะหปญหาและอปสรรค รวมทงนาเสนอแนวทางในการแกไขปญหาใน

วถการผลตของชาวนาของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

4. การนาเสนอขอมล

ผวจยสรปผลขอมลทไดจากการวเคราะห แลวนาเสนอขอมลในการศกษาดวยวธ

พรรณนาวเคราะห

ประโยชนทไดรบ

1. เพอใหทราบและเขาใจการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาและพบปจจยทสาคญทสงผลตอการเปลยนแปลงวถการผลตทเกดขนในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ทาให

เกดความร ความเขาใจ ในการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอยางแทจรงทสงผลกระทบตอ

เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของชาวนา ภายใตการเปลยนแปลงในดานสงคมและเศรษฐกจ

2. เพอวเคราะหปญหา และอปสรรคในการผลตของชาวนาทเกดจากปจจยทสงผลตอการเปลยนแปลงวถชวตของชาวนาในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

3. เพอใหผลการวจยเปนแนวทางในการแกไขปญหาอนเปนผลกระทบจากการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ในปจจบน สามารถนา

ขอมลไปนาเสนอแกหนวยงานทเกยวของเพอใชในการแกไขปญหา และสามารถดาเนนงานได

สอดคลองกบความตองการของชาวนาในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

สำนกหอ

สมดกลาง

8

บทท 2

วรรณกรรมทเกยวของ

การวจยเรอง การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

ผวจยไดศกษาเอกสาร แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ดงน

1. ทฤษฎภาวะทนสมย (Modernization Theory)

1.1 ความหมายของทฤษฎภาวะทนสมย

1.2 ลกษณะของภาวะทนสมย

1.3 กระบวนการพฒนาตามทฤษฎภาวะทนสมย

1.4 การเปลยนแปลงของสงคมไทยทรบเอาภาวะทนสมยเขามาในประเทศ

2. การเปลยนแปลงทางสงคม

2.1 ทฤษฎววฒนาการ (Evolutionary theory)

2.2 ทฤษฎความขดแยง (Conflict theory)

2.3 ทฤษฎโครงสราง-หนาท (Structural-Functional theory)

3. แนวคดเศรษฐกจการเมอง

3.1 โครงสรางของเศรษฐกจการเมอง

3.2 รปแบบของเศรษฐกจการเมอง

3.3 ปญหาสาคญของเศรษฐกจการเมอง

4. พลงงานการผลตและความสมพนธทางการผลต

4.1 พลงการผลต

4.2 ความสมพนธทางการผลต

4.3 ความสมพนธระหวางพลงการผลตและความสมพนธทางการผลต

5. แนวคดเครอขายทางสงคม

5.1 ความหมายของเครอขาย

5.2 ประเภทของเครอขาย

5.3 การเกดเครอขาย

5.4 แนวทางในการสรางเครอขาย

สำนกหอ

สมดกลาง

9

6. เกษตรอนทรย (Organic Agriculture)

6.1 หลกการและแนวทางของเกษตรอนทรย

6.2 ความหมายของเกษตรอนทรย

6.3 สถานการณการผลตขาวอนทรย

6.4 โอกาสทางการตลาดของขาวอนทรย

7. งานวจยทเกยวของ

1. ทฤษฎภาวะทนสมย (Modernization Theory)

ทฤษฎภาวะความทนสมยเกดจากความสาเรจอยางรวดเรวของโครงการมารแชล

(Marshall Plan) ทประเทศสหรฐอเมรกาชวยเหลอประเทศตางๆในยโรป เพอฟนฟเศรษฐกจและ

สงคมภายหลงสงครามโลกครงทสอง และนกวชาการดานเศรษฐศาสตร รฐศาสตร และสงคมวทยา

ไดประยกตใชเปนแนวทางในการพฒนาประเทศ โดยนกเศรษฐศาสตรพยายามหาแนวคดมาอธบาย

สภาพการณการพฒนาในประเทศดอยพฒนาทตกอยภายใตการครอบงาของแนวคดความทนสมย

นกเศรษฐศาสตรเสนอรปแบบการพฒนาใหความสาคญตอการแกปญหาการรกษาการเตบโตทาง

เศรษฐกจอยางรวดเรวและการระดมทนในรปแบบตางๆ โดยนาประสบการณทประเทศตะวนตก

ไปใชกบประเทศดอยพฒนา และพบวาแนวทางพฒนานไมเหมาะสมกบประเทศดอยพฒนาทม

ความแตกตางและมตนเหตของปญหาทซบซอนมาก (ฉตรทพย นาถสภา, 2541) จงจาเปนท

นกวชาการหลากหลายสาขาตางพรอมกนอธบายปรากฏการณน

ทฤษฎภาวะทนสมยเปนแนวคดทต งอยบนสมมตฐานทวา ความเจรญหรอการพฒนา

สามารถทจะแผขยายจากสงคมหรอประเทศทเจรญกวาไปยงสงคมหรอประเทศทลาหลง โดย

ประเทศทเจรญกวาเปนผใหความชวยเหลอในดานตางๆ ทเหนวาจาเปน เชน ความชวยเหลอทาง

วชาการ ความชวยเหลอทางเศรษฐกจ เปนตน เพอใหประเทศทลาหลงสามารถเปลยนแปลงสภาวะ

ตางๆ ใหมลกษณะเหมอนกบประเทศทเจรญแลวเคยใชมา นอกจากนน แนวคดทฤษฎนมความเชอ

วาสงคมเปนระบบและมความสมดล แตขาดการพฒนาหรอความเจรญอยางเตมท ซงถาตองการให

สงคมมความเจรญจะมความจาเปนตองนาสงทเจรญแลวเขาสประเทศทกาลงพฒนา โดยการ

โยกยายถายเทสงททนสมยกาวเขาสประเทศกาลงพฒนานน และประเทศเหลานนกจะมขบวนการ

ปรบเปลยนหรอโยกยาย ผสมผสานกลมกลน ปรบสภาพ ใหมรปแบบตามสงทนาเขา โดยเนนทการ

สรางสถาบนตางๆ เปนแหลงสรางความทนสมยตามแนวคดและกลไกการพฒนา จะ เหนไดวา

แนวความคดของทฤษฎภาวะทนสมย เกดจากการผสมผสานหลกการของระบบเศรษฐกจแบบทน

สำนกหอ

สมดกลาง

10

นยม กบระบบการเมองแบบประชาธปไตยแบบเสรนยมของประเทศในกลมยโรปตะวนตกและ

อเมรกาเหนอ ซงมลกษณะตรงกนขามกบกลมประเทศสงคมนยม ทฤษฎภาวะทนสมยเปนทยอมรบ

ขององคการสหประชาชาต จงจดต งโครงการชวยเหลอการพฒนาระหวางประเทศและองคกร

ระหวางประเทศ ขนหลายองคกรทสาคญ เชน ธนาคารเพอการพฒนาระหวางประเทศ

(International Bank for Reconstruction and Development) กองทนการเงนระหวางประเทศ

(International Monetary Fund) ธนาคารโลก (World Bank) เปนตน

1.1 ความหมายของทฤษฎภาวะทนสมย

Wilbert Moore (1963, อางถงใน สญญา สญญาววฒน, 2546) กลาววา ทฤษฏภาวะ

ทนสมยหมายถง การเปลยนผานของสงคมเดมไปสสงคมของความกาวหนาทางเทคโนโลย ความ

มงคงทางเศรษฐกจ และเกยวพนกบเสถยรภาพของประเทศตะวนตก โดยมสถาบนการเมองททรง

ประสทธภาพเปนผตดสนนโยบาย การประเมนทศนะ และปญหาการพฒนาของตนเอง

Cyril Black (1967, อางถงใน สญญา สญญาววฒน, 2546) ใหความหมายของทฤษฎ

ภาวะทนสมยไววา เปนกระบวนการของการพฒนาทางปฏวตเศรษฐกจของสถาบนตางๆ ซง

ปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงทเกดขนอยางรวดเรวซงเปนผลมาจากความรทขยายตวมากขน

ของมนษย ซงทาใหมนษยสามารถควบคมสงแวดลอมทมนษยอยได ประกอบกบการปฏวตทาง

วทยาศาสตร

Wilbert Moore และCyril Black (1967, อางถงใน สญญา สญญาววฒน, 2546) ไดแบง

โลกออกเปน 2 สวน ไดแก สวนด งเดม (Traditional) และสวนทนสมย (Modern) ทมการ

เปลยนแปลงจากยคหนงไปสอกยคหนงผานกระบวนการของความทนสมย แตกตางกบแนวคดของ

Emile Durkheim (1987) ทแบงสงคมออกเปน 2 สวน ไดแก

1. Mechanical Solidarity เปรยบสงคมเสมอนเครองจกร แตละสวนของสงคม

สามารถทางานรวมกน ตามวถการผลตเพอการยงชพ มวถการผลตคลายกน

2. Organic Solidarity แตละสวนของสงคมทาหนาทแตกตางกนแตตองอยรวมกน ม

ความสมพนธกน มการแบงงานกนทาเกดความแตกตางในหนาทการทางาน ตองพงพาอาศยกน

นอกจากน ยงพบวา Ferdinand Tonnies (1984) แบงสงคมออกเปน 2 สวน ไดแก

หนสวน สมาคม บรษท (Gemeinschaft) และพวกคณะ (Gesellschaft) และ Robert Redfield (1962)

แบงสงคมออกเปน 2 แบบ ไดแก

1. สงคมทมขนาดเลก (Folk) เปนสงคมทแยกตวออกจากสงคมใหญ ไมรหนงสอ ม

ความเปนอนหนงอนเดยวกนสง

สำนกหอ

สมดกลาง

11

2. สงคมทมขนาดใหญ (Urban) เปนสงคมทมขนาดใหญกวา ไมแยกออกจากกน ม

การศกษา มความแตกตางกนในดานการดารงชวต

ทฤษฎภาวะทนสมยเปนแนวคดทชวยสรางความเขาใจการเปลยนแปลงของสงคมทม

ลกษณะแตกตางกน ชใหเหนแนวคดของการเปลยนผานทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และ

เทคโนโลยตามกระบวนการทางสงคมทเปลยนแปลงไป ซงการศกทฤษฎภาวะทนสมยนมสวนชวย

ใหผวจยเกดความเขาใจการเปลยนแปลงของสงคมไดดขน

1.2 ลกษณะของภาวะทนสมย

แนวความคดสาคญของทฤษฎภาวะทนสมยกลาวไววา สงคมลาหลงทกสงคมสามารถ

พฒนาและเปลยนแปลงไปสความเปนทนสมยได โดยตองมปจจยภายนอกเปนแรงกระตนใหเกด

การเปลยนแปลง พยายามมงเสรมใหสงคมทลาหลงมลกษณะทนสมยมากขน จดมงหมายของ การ

พฒนาตามแนวคดของทฤษฎภาวะทนสมย สาระสาคญของทฤษฎภาวะทนสมย (แสวง รตนมงคล

มาศ, 2534) มดงน

1. การพฒนาประเทศใหมความทนสมยเปนกระบวนการเปลยนแปลงจากสงคมทยง

ไมเจรญกาวหนา มระบบเศรษฐกจ การเมอง และสงคมลาหลง ไปสสงคมทมความเจรญกาวหนา

ทางเศรษฐกจ การเมอง สงคม และมเทคโนโลยระดบสงเชนเดยวกบประเทศในกลมยโรปตะวนตก

และอเมรกา เหนอ

2. เศรษฐกจ สงคม การเมอง และชวตสวนตวของบคคลในแตละประเทศ จะมภาวะ

แตกตางกน 2 ประการ คอ ภาวะเกาแกโบราณทลาหลงกบภาวะทนสมยทมความเจรญกาวหนาตอง

สรางความทนสมยแทนทความลาหลงโบราณ ประเทศจงเจรญกาวหนา

3. ประเทศทพฒนาแลวสามารถกาวสภาวะทนสมยไดดวยตวเอง แตประเทศดวย

พฒนาไมสามารถทจะดาเนนการไดสาเรจ อาจจะสรางความทนสมยไดเพยงบางสวนเทานนทาให

เกดความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง

4. กระบวนการสรางภาวะความทนสมยของประเทศดวยพฒนาตองเปนไป

เชนเดยวกบลกษณะการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจตามลาดบขน และการกระจายความเจรญทาง

เศรษฐกจทกลาวมาแลว ซงความเจรญกาวหนาตามลาดบขนนเกดขนจากการทสงคมยอมรบ

เทคโนโลยทนสมยในแตละขนโดยไมขามขนตอน

5. ภาวะทนสมยทางเศรษฐกจ คอ การมโครงสรางเศรษฐกจททนสมยแบบสงคม

อตสาหกรรม และการสรางชมชนเมองใหเกดขนโดยกระบวนการทสาคญ คอ การกลายเปน

อตสาหกรรม (Industrialization) และการกลายเปนเมอง (Urbanization)

สำนกหอ

สมดกลาง

12

6. ภาวะความทนสมยทางการเมอง คอ การนาการปกครองตามระบอบประชาธปไตย

โดยมตวแทน (Representative Democracy) ตามแบบกลมประเทศในยโรปตะวนตกและอเมรกา

เหนอมาใช

7. ภาวะความทนสมยทางวฒนธรรม คอ การใชแนวความคดแบบสมเหตสมผลเปน

บรรทดฐานในการตดสนระบบคานยม บรรทดฐาน ทศนคต และเปาหมายของสงคม โดยการวาง

ขอกาหนดเกยวกบกจกรรมทางสงคมของบคคลและการจดรปแบบองคกรของสถาบนตางๆ เปน

องคกรขนาดใหญ (Bureaucracy) แบบตะวนตก

8. บคลกภาพของสมาชกในสงคมทนสมย (Modern Man) แบบชาวตะวนตก เชน ม

ความรบผดชอบ มงความสาเรจเปนสาคญ มระบบคานยมและการเรยนรเกยวกบการเขามสวนรวม

ตลอดจนการมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของสงคมอยางมประสทธภาพ (Effective Participation)

9. ผทมบทบาทสาคญในการสรางภาวะทนสมย คอ ผเชยวชาญทางเทคโนโลย

สมยใหม ผเชยวชาญทางดานสงคม เศรษฐกจและการเมองแบบตะวนตก ซงอาจเปนคนในประเทศ

หรอตางประเทศกได

10. รฐตองมบทบาทในการวางแผนเพอผลกดนใหเกดภาวะทนสมยดวยการจดต ง

องคกรตางๆ ขนดาเนนงานอยางจรงจง ขอความชวยเหลอจากประชาชนในประเทศและความ

รวมมอกบรฐบาลตางประเทศ ทงในดานเงนทน เทคโนโลยการตลาด และผเชยวชาญในสาขาตางๆ

(ปกรณ ปรยากร, 2528)

นอกจากน พชรนทร สรสนทร (2547) ไดนาเสนอลกษณะทสาคญของสงคมท

เปลยนแปลงไปสความทนสมย ประกอบดวย

1. การเปลยนแปลงวถการดาเนนชวตและเทคโนโลยในการดารงชวตจากแบบเรยบ

งายในสงคมจารต ไปสการดารงชวตทอาศยความรและเทคโนโลยระดบสง มความเปน

วทยาศาสตรมากขน

2. เปลยนแปลงระบบการผลตจากเกษตรกรรมแบบยงชพ หรอทาเกษตรกรรมใน

ทดนแปลงเลกเพอบรโภคในครวเรอน เปนการผลตขนาดใหญเพอขาย มการจางแรงงานภายนอก

ครอบครวหรอชมชนแทนการใชแรงงานในครอบครว

3. มระบบอตสาหกรรมในโรงงานและการใชเครองจกรกลเพมมากขน

4. วถชวตของคนเปลยนแปลงจากความสมพนธแบบไมเปนทางการเปนแบบเปน

ทางการ

5. เกดเมองเพมขนและมการขยายตวของสงคมเมอง

6. มการสรางโครงสรางพนฐาน เชน ถนน สาธารณปโภค โรงเรยน โรงพยาบาล

สำนกหอ

สมดกลาง

13

7. เกดชนชนกลางและผประกอบการ (Entrepreneur) เพมขน

8. มการเปลยนแปลงระบบความเชอของคนจากอานาจเหนอธรรมชาต ครอบครว

และชมชนนยม เปนความคดเชงเหตผล ปจเจกชนนยมและวตถนยม

9. โครงสรางของครอบครวเปลยนแปลงจากครอบครวขยายเปนครอบครวเดยว

10. สถาบนทางสงคมตางๆ มความสลบซบซอนเพมมากขน

11. การจดระเบยบทางสงคมใชกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบทเปนลายลกษณอกษรมาก

ขนแทนทบรรทดฐานและวถประชาทใชกนในสงคมจารต

จากลกษณะของภาวะทนสมย ผวจยสามารถสรปไดวา ปจจยสาคญทสงเสรมใหเกด การ

เปลยนแปลงตามทฤษฎภาวะทนสมยทสามารถนาไปใชในการศกษาสภาพสงคมใหพฒนาไปส

ความทนสมย ไดแก การพฒนาเศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรม และเทคโนโลย รวมถงการ

ดาเนนงานของภาครฐในการสนบสนนใหสงคมกาวเขาสความทนสมยทผวจยสามารถขอมลเหลาน

มาใชในการกาหนดประเดนคาถามในการเกบรวบรวมขอมลทสามารถนาผลไปวเคราะหการ

เปลยนแปลงของสงคมไดอยางถกตอง

1.3 กระบวนการพฒนาตามทฤษฎภาวะทนสมย

การพฒนาประเทศยอมทจะมทศทางกลยทธ (strategies) ทแตกตางกนไป เพราะแตละ

ประเทศมอตลกษณทางดานบรบทสงคมแตกตางกน แตโดยภาพรวมแลว การพฒนาประเทศให

ทนสมย (สทธพนธ พทธหน, 2542) มลกษณะดงน

1. การพฒนาประเทศใหทนสมยทางดานเศรษฐกจ

ในแงของเศรษฐศาสตร การพฒนาประเทศใหมความเจรญกาวหนาเปนประเทศ

อตสาหกรรมนน มความหมายเดยวกบการทาประเทศใหทนสมย ซงจะตองขนอยกบการเพ มพน

ผลตภณฑมวลรวมประชาชน (GDP = Gross National Product) การพฒนาสงคมเมองและกระจาย

ความเจรญไปสชนบท ซงตองมการลงทนใหมๆ อยางหนก ทงในดานสาธารณปโภค ตลอดจน

กจกรรมเพอการผลตโดยตรง เชน เพมเขตอตสาหกรรม โรงงาน หรอแมแตในภาคการเศรษฐกจ

แบบดงเดม ไดแก ภาคเกษตรกรรมและหตถกรรม ทตองมการลงทนใหมๆ สนบสนน การแปรรป

ผลผลตของเกษตรกร เชน นโยบายหนงผลตภณฑหนงตาบล (One Tumbol, One Product) อยางไร

กตาม กจกรรมทางเศรษฐกจจะไมจากดเพยงอยางเดยวหรอสองอยาง หากแตมความสลบซบซอน

มากขน ระดบของความชานาญสงขน สดสวนของทนตอแรงงานเพมขน มการขยายตวทางการคา

และตลาดทงภายในประเทศและตางประเทศ ซงทาใหสามารถดงทรพยากรท งคนและสงของจาก

แหลงตางๆ มาใชไดอยางกวางขวาง เกดเปนเครอขายของระบบเศรษฐกจทมความเหนยวแนน

สำนกหอ

สมดกลาง

14

การเกษตรลดความสาคญลงเมอเทยบกบการคาอตสาหกรรม และบรการอนๆ ซงแนวคดนเชอวา

เปนวธททาให ความเปนอยทางเศรษฐกจของประชาชนดขน ความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ

ลดลง ถงแมวาทฤษฎภาวะทนสมยทมผลตอการกาหนดศกยภาพทางดานเศรษฐกจของประเทศ ซง

มผลตอกระบวนการพฒนาประเทศเปนอนดบแรก ฉะนนการสงเสรมการลงทนจากตางประเทศ

รวมทง การไดรบความชวยเหลอจากตางประเทศจงเปนกญแจสาคญสาหรบการพฒนาประเทศให

ทนสมย

แนวคดทฤษฎภาวะทนสมยจะมลกษณะเปนพลวตในแงเศรษฐกจกตาม โดยองครวม

แลว การพฒนาเศรษฐกจขนอยกบปจจยอนอกดวย คอ ความรสกนกคดทางสตปญญา ทางการเมอง

และทางสงคม ตลอดจนอจฉรยะภาพดานความรความสามารถของผนาทางการเมองในการทจะนา

ทรพยากรตางๆ ทมอยมาใชไดอยางถกตองและเหมาะสม

2. การพฒนาประเทศใหทนสมยทางดานสตปญญา

การพฒนาประเทศใหเปนประเทศอตสาหกรรมจะทาไดตองผานการพฒนาและการใช

วทยาศาสตรสมยใหมแลว ฉะนน การพฒนาในแงของสตปญญาและความรสกนกคดของคน ตาม

แนวทฤษฎภาวะทนสมยนนมความสาคญมาก โดยมองวาในสงคมลาหลงนน เดกจะทาตามผใหญ

เพยงอยางเดยว มโอกาสเรยนรและเผชญกบปญหาในสงคมหรอทองถนทคนตองประสบตอไปใน

อนาคต ตามแบบทผใหญสอนไว ไมมโอกาสคนคดวธหรอสงใหม หรอเปนตวของตวเอง ในสงคม

สมยใหมนนปญหาพนฐานของมนษยและความสมพนธตอกนไมไดเปลยนไป หากแตคนในสงคม

ตองเผชญในสภาพทตางกนออกไป ความแตกตางทสาคญ คอ ในสงคมคนสมยใหมมเสถยรภาพ

ทางดานบรรทดฐาน (Norms) และรปแบบของการดาเนนชวต (Pattern of Life) เปลยนไปในยค

ของโลกาภวตนอารยะทกคนทกวยจะมความคดทกวางไกล ดวยเหตผลทมการนาความรเชง

วทยาศาสตรเชงสมยใหมมาประยกตใชในชวตประจาวน

กระบวนการพฒนาตามทฤษฎภาวะทนสมยจาเปนทจะตองพฒนาประเทศใหมความ

ทนสมยท งดานเศรษฐกจและสตปญญาของคนในสงคม เพอใหเกดการพฒนาอยางเปนพลวต

ดงนน การศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาจงควรศกษารายไดและระบบเศรษฐกจ

รวมถงแนวคด คานยมทแสดงถงสตปญญาในการประกอบอาชพของชาวนาประกอบกนในการ

วเคราะหการเปลยนแปลงทเกดขน

สำนกหอ

สมดกลาง

15

1.4 การเปลยนแปลงของสงคมไทยทรบเอาภาวะทนสมยเขามาในประเทศ

ประเทศไทยเปนประเทศหนงทนาทฤษฏภาวะทนสมยมาใชในการพฒนาประเทศ ซง

พบวาสงคมไทยเกดการเปลยนแปลงของสงคมไทยทรบเอาภาวะทนสมยเขามาในประเทศ (สนธยา

พลศร, 2545) ดงน

1. จากการนาเขาของภาวะทนสมยของการเกษตร โดยไมไดมสานกจากการจดการ

และความเหมาะสมทางดานสภาพแวดลอมและการประยกตใชกบความรและภมปญญาทองถนทม

คณคา ทาใหเกษตรกรอยในสภาพเปนหนสนและสญเสยทดนทากน อยในวงจรของความยากจนไม

จบสน

2. การปกครองแบบประชาธปไตยของไทยเปลยนแปลงมาจากบคลกลมหนงทมใช

โดยประชาชนสวนใหญมสวนรวมในการเปลยนแปลง ประชาธปไตยของไทยไมไดพฒนามาจาก

ประชาชนและเพอประชาชนโดยแทจรง จงทาใหประชาธปไตยในประเทศไทยพฒนาไปอยางไม

เตมท

3. ประชาชนสวนใหญของประเทศเปนเกษตรกรโดยสวนใหญยงขาดความรความ

เขาใจเกยวกบการบรหาร

4. ระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเปนระบบททาใหประชากรสวนใหญของสงคมไทย

เปนผมภาวะยากจน ถอครองทรพยสนเปนสวนนอย และมคนกลมนอยทเปนผม งคงร ารวยเปนผถอ

ครองทรพยสนเปนสวนใหญของสงคม

5. การรบเทคโนโลยททนสมยเขามาทาใหประชาชนไดรบความสะดวกสบาย ทาให

ประชาชนพยายามใหไดมาซงเทคโนโลยโดยผานทางผลตภณฑตางๆ ในบางกรณใชเพอการ

เลยนแบบเพอใหไดการยอมรบของสงคมไมไดรบประโยชนจากเทคโนโลยอยางเตมท เทคโนโลย

บางอยางทไมเหมาะสมยงสงผลใหเกดความเสยหายทางสภาพแวดลอมและวถชวตทเหมาะสม

6. การเขาเปนสมาชกขององคกรตางๆ ของโลกโดยจดตงโดยชาตตะวนตกททนสมย

แลว และมความแตกตางทางดานความเจรญทางเศรษฐกจ ทาใหขอตกลงบางอยางขององคกรตางๆ

เหลานนเปนประโยชนกบเฉพาะ บางประเทศแตกอใหเกดความเสยหายกบหลายๆ ประเทศทมการ

พฒนานอยกวา

7. การทประชาชนมโอกาสเขาถงขอมลขาวสารทไมมประโยชนและย วยใหเกด การ

กระตนใหทาตาม เชน การโฆษณาเพอย วยใหเกดความอยากม อยากได อยากใช สนคาทไมจาเปน

และการเลยนแบบวฒนธรรมทไมเหมาะสมกบพนฐานและสภาพของสงคม ทาใหประชาชนเปน

เหยอของการโฆษณาชวนเชอมากกวาการบรโภคขาวสารเพอการพฒนา

สำนกหอ

สมดกลาง

16

8. การเปลยนแปลงกฎหมายใหมความทนสมยแตไมเหมาะสมกบสงคมไทย ทาให

ประเทศไทยสญเสยทรพยากรธรรมชาตทมคณคา เสยเปรยบทางการคา และวฒนธรรมทดงาม

บางอยางของสงคม เชน กฎหมายทรพยสนทางปญญา กฎหมายทสงเสรมใหคนเลนการพนน เปน

ตน

จากลกษณะของประเทศไทยในการนาทฤษฏภาวะทนสมยมาใชในการพฒนาประเทศ

ทาใหมองเหนไดวา การเปลยนแปลงในสงคมไทยในปจจบนยงพบปญหาจากภาวะทนสมยอยเปน

อนมากทจาเปนตองนาประเดนทสาคญมาสอบถามผใหขอมลหลกเพอใหไดขอมลมานาเสนอ

แนวทางในการแกไขปญหาใหมากทสด

2. การเปลยนแปลงทางสงคม

ความหมายของการเปลยนแปลงทางสงคมน น มนกวชาการใหความหมายไวหลาย

ประการดวยกน ไดแก

พทยา สายห (2529) กลาววา การเปลยนแปลงทางสงคมเปนการเปลยนแปลงของ

ระบบความสมพนธของคนทอยดวยกน อนเปนผลมาจากระเบยบทกาหนดการกระทา และ

ความสมพนธของคน เชน สทธ และหนาท ขนบธรรมเนยมประเพณ บทบาทและสถานภาพมการ

เปลยนแปลง

สนท สมครการ (2538) ใหความหมายของการเปลยนแปลงทางสงคม หมายถง การ

เปลยนแปลงใดๆ ทมผลทาใหความสมพนธทางสงคมเกดมความแตกตางกนขนในชวงเวลาใดเวลา

หนงแลว การเปลยนแปลงนนไมวาจะเลกนอยหรอใหญโตเพยงไรกตามยอมถอไดวาเปน การ

เปลยนแปลงทางสงคมไดทงสน

ราชบณฑตยสถาน (2542) อธบายวา การเปลยนแปลงทางสงคม หมายถง การทระบบ

สงคม กระบวนการแบบอยางหรอรปแบบทางสงคม เชน ขนบธรรมเนยมประเพณ ระบบครอบครว

ระบบการปกครองไดเปลยนแปลงไป ไมวาจะเปนดานกตาม การเปลยนแปลงทางสงคมนอาจ

เปนไปในทางกาวหนาหรอถดถอย เปนไปอยางถาวรหรอช วคราวโดยวางแผนใหเปนไปหรอ

เปนไปเอง และทเปนประโยชนหรอใหโทษกไดทงสน

สรชย หวนแกว (2548) อธบายวา การเปลยนแปลงทางสงคม หมายถง การ

เปลยนแปลงของระบบความสมพนธระหวางสมาชกในสงคม และการเปลยนแปลงทางดาน

โครงสรางของความสมพนธระหวางกลมและระหวางสวนประกอบของสงคม เชน ความสมพนธ

ระหวางชาวชนบท ชาวเมอง เปนตน การเปลยนแปลงทางสงคมดงกลาวนยอมเกดขนในระดบกลม

สำนกหอ

สมดกลาง

17

บคคลและในระดบสถาบนทางสงคมไมวาจะเปนในสถาบนครอบครว เครอญาต การสมรส ครอง

เรอน หรอสถาบนการเมองเศรษฐกจ ฯลฯ กได

เฉลยว ฤกษรจพมล (2550) กลาววา การเปลยนแปลงทางสงคม หมายถง การเปลยน

รปแบบของโครงสรางทางสงคม และพฤตกรรมทางสงคม

ผวจยสามารถสรปไดวา การเปลยนแปลงทางสงคม หมายถง การเปลยนแปลง

ความสมพนธระหวางสมาชกในสงคมทาใหเกดการเปลยนแปลงในดานตางๆ เชน ครอบครว การ

ปกครอง การเมอง เศรษฐกจ รวมถงขนบธรรมเนยมประเพณ

ทฤษฎการเปลยนแปลงทางสงคมมมาเปนระยะเวลายาวนานต งแตอดตจนถงปจจบน

ซง Vago (1981) จาแนกและแบงกลมไดดงน

2.1 ทฤษฎววฒนาการ (Evolutionary theory)

ทฤษฎววฒนาการ (Evolutionary theory) เปนแนวความคดทไดรบอทธพลจากทฤษฎ

ววฒนาการทางชวภาพของ Charles Darwin (1836) โดยนกสงคมวทยาในกลมทฤษฎววฒนาการ

เสนอวา การเปลยนแปลงของสงคมเปนกระบวนการทมการเปลยนแปลงอยางเปนขนตอน

ตามลาดบ โดยม การเปลยนแปลงจากขนหนงไปสอกขนหนงในลกษณะทมการพฒนาและ

กาวหนากวาข นทผานมามการเปลยนแปลงจากสงคมทมรปแบบเรยบงายไปสรปแบบท

สลบซบซอนมากขน และมความเจรญกาวหนาไปเรอยๆ จนเกดเปนสงคมทมความสมบรณ

ตวอยางของนกสงคมวทยาทสรางทฤษฎการเปลยนแปลงทางสงคมโดยใชแนวความคดววฒนาการ

มดงน

Auguste Comte (1966) เสนอวา สงคมมนษยมพฒนาการและการเปลยนแปลงดาน

ความรผาน 3 ขนตอน ตามลาดบ คอ ขนเทววทยา (Theological stage) ขนอภปรชญา (Metaphysical

stage) และขนวทยาศาสตร (Positivistic stage)

Lewis Henry Morgan (1968) เสนอวา สงคมมขนของการพฒนา 3 ขน คอ จากสงคม

คนปา (Savage) ไปสสงคมอนาอารยชน (Barbarian) และไปสสงคมอารยธรรม (Civilized)

Herbert Spencer (1972) เสนอวา ววฒนาการของสงคมนษยเปนแบบสายเดยว

(Unilinear) ททกสงทกอยางในจกรวาลมจดกาเนดมาจากแหลงเดยวกนดวยและมารวมตวกนดวย

กระบวนการสงเคราะห ทาใหเกดพฒนาการทกาวหนาขนและซบซอนมากขน การพฒนาของ

สงคมจะมววฒนาการเปนไปตามกฎของธรรมชาต กลาวคอ มนษยทมความสามารถในการปรบตว

ใหเขากบสภาวะแวดลอมใหมๆ ไดเปนอยางด จะมชวตอยรอดตลอดไป และนาไปสการพฒนาทด

ขนตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

18

Ferdinand Tonnies (1984) เสนอวา สงคมจะมการเปลยนแปลงจากสงคมแบบ

Gemeinschaft ไปสสงคมแบบ Gesellschaft

ตอมาแนวความคดในการสรางทฤษฎการเปลยนแปลงทางสงคมแบบสายเดยว

(Unilinear) ทเสนอวา การเปลยนแปลงทางสงคมตองเปลยนผานแตละขนทกาหนดไว ไดรบการ

โตแยงวา การเปลยนแปลงทางสงคม นาจะมววฒนาการแบบหลายสาย (Multilinear) เพราะแตละ

สงคมมจดกาเนดทแตกตางกน มรปแบบของสงคมทแตกตางกน หรอแมวาสงคมทมรปแบบท

เหมอนกนแตอาจจะมสาเหตของการเปลยนแปลงทแตกตางกนกเปนได

ผวจยจงเหนวา ทฤษฎววฒนาการเปนแนวคดพนฐานในการอธบายการเปลยนแปลง

ทางสงคมของมนษย ซงการศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาจาเปนอยางยงทจะตองทา

ความเขาใจกบแนวคดพนฐานเพอชวยใหเกดความเขาใจในการอธบายการเปลยนแปลงไดอยางม

ประสทธภาพ

2.2 ทฤษฎความขดแยง (Conflict theory)

ทฤษฎความขดแยงเปนแนวความคดทมขอสมมตฐานทวา พฤตกรรมของสงคม

สามารถเขาใจไดจากความขดแยงระหวางกลมตางๆ และบคคลตางๆ เพราะการแขงขนกนในการ

เปนเจาของทรพยากรทมคาและหายาก มนกสงคมวทยาหลายทานทใชทฤษฎความขดแยงอธบาย

การเปลยนแปลงทางสงคม แตในทนจะเสนอแนวความคดของนกทฤษฎความขดแยงทสาคญ 3

ทาน ดงน

Karl Marx (1967) มความเชอวา การเปลยนแปลงของทกๆ สงคมจะมขนตอนของการ

พฒนาทางประวตศาสตร 5 ขน โดยแตละขนจะมวธการผลตทเกดจากความสมพนธของอานาจของ

การผลต ไดแก การจดการดานแรงงาน ทดน ทน และเทคโนโลย กบความสมพนธทางสงคมของ

การผลต ไดแก เจาของปจจยการผลต และคนงานททาหนาทผลต แตในระบบการผลตแตละระบบ

จะมความขดแยงระหวางชนชนผเปนเจาของปจจยการผลตกบผใชแรงงานในการผลต ทาใหเกด

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ ทเปนโครงสรางสวนลางของสงคมและเมอโครงสรางสวนลางมการ

เปลยนแปลงจะมผลทาใหเกดการผนแปรและเปลยนแปลงตอโครงสรางสวนบนของสงคม ซงเปน

สถาบนทางสงคม เชน รฐบาล ครอบครว การศกษา ศาสนา และรวมถงคานยม ทศนคต และ

บรรทดฐานของสงคม เปนตน ลาดบขนของการพฒนาทางประวตศาสตรของ Karl Marx มดงน

1. ขนสงคมแบบคอมมวนสตด งเดม (Primitive communism) กรรมสทธในปจจย

การผลตเปนของเผา (Tribal ownership) ตอมาเผาตางๆ ไดรวมตวกนเปนเมองและรฐ ทาให

กรรมสทธในปจจยการผลตเปลยนไปเปนของรฐแทน

สำนกหอ

สมดกลาง

19

2. ขนสงคมแบบโบราณ (Ancient communal) กรรมสทธในปจจยการผลตเปนของ

รฐ (State ownership) สมาชกในสงคมไดรบกรรมสทธในทรพยสนสวนตวทสามารถเคลอนยายได

ไดแก เครองใชสวนตว และทาส (Slavery) ดงนน ทาสจงเปนกาลงสาคญในการระบบการผลต

ทงหมด และตอมาระบบการผลตไดเกดความขดแยงระหวางเจาของทาสและทาส

3. ขนสงคมแบบศกดนา (Feudalism) กรรมสทธในปจจยการผลตเปนของขนนาง

คอ ทดน โดยมทาสเปนแรงงานในการผลต

4. ขนสงคมแบบทนนยม (Capitalism) กรรมสทธในปจจยการผลตเปนของนายทน

คอ ทดน ทน แรงงาน และเครองจกร โดยมผใชแรงงานเปนผผลต

5. ขนสงคมแบบคอมมวนสต (Communism) กรรมสทธในปจจยการผลตเปนของทก

คน ทกคนมสทธเทาเทยมกน ไมมใครเอาเปรยบซงกนและกน

ตามแนวความคดของ Karl Marx ลาดบขนของการนาไปสการปฏวตของชนชนลาง

ของสงคมเกดจาก กระบวนการดงตอไปน

1. มความตองการในการผลต

2. เกดการแบงแยกแรงงาน

3. มการสะสมและพฒนาทรพยสนสวนบคคล

4. ความไมเทาเทยมทางสงคมมมากขน

5. เกดการตอสระหวางชนชนในสงคม

6. เกดตวแทนทางการเมองเพอรกษาผลประโยชนของแตละชนชน

7. เกดการปฏวต

การเปลยนแปลงทางสงคมตามแนวความคดของ Karl Marx เปนการตอสระหวาง

ระหวางชนชนในสงคมโดยใชแนวความคดวภาษวธ (Dialectical) เรมจากการกระทา (Thesis) ซง

เปนสาเหตของการเปลยนแปลงการกระทา (Antithesis) และเกดการกระทาแบบใหม (Synthesis)

ตามมา

Lewis A. Coser (1967) เปนนกทฤษฎความขดแยงทมองวา ความขดแยงกอใหเกดผล

ท งดานบวกและดานลบ และอธบายวา ความขดแยงเปนสวนหนงของกระบวนการขดเกลาทาง

สงคม ไมมกลมทางสงคมกลมใดกลมหนงทมความสมานสามคคอยางสมบรณ เพราะความขดแยง

เปนสวนหนงของสภาวะหนงของมนษย ทงในความเกลยดและความรกตางกมความขดแยงท งสน

ความขดแยงสามารถแกปญหาความแตกแยกและทาใหเกดความสามคคภายในกลมไดเพราะใน

กลมมท งความเปนมตรและความเปนศตรอยดวยกน และมความเหนวาความขดแยงเปนตว

สนบสนนใหเกด การเปลยนแปลงทางสงคม สามารถทาใหสงคมเปลยนชวตความเปนอยจากดาน

สำนกหอ

สมดกลาง

20

หนงไปสอกดานหนงได เพราะหากสมาชกในสงคมเกดความไมพงพอใจตอสงคมทเขาอย เขาจะ

พยายามเปลยนแปลงสถานการณนนๆ ใหเปนไปตามเปาหมายของเขาได นอกจากน ยงเสนอวา

ความขดแยงยงสามารถทาใหเกดการแบงกลม ลดความเปนปรปกษ พฒนาความซบซอนของ

โครงสรางกลมในดานความขดแยงและรวมมอและสรางความแปลกแยกกบกลมตางๆ

Ralf Dahrendorf (1968) นกสงคมวทยาชาวเยอรมนปฏเสธแนวความคดของ Karl

Marx ทวา ชนชนในสงคมเกดจากปจจยการผลต และเสนอวาความไมเทาเทยมกนในสงคมนนเกด

จากความไมเทาเทยมกนในเรองของสทธอานาจ (Authority) กลมทเกดขนภายในสงคมสามารถ

แบงออกไดเปนสองประเภท คอ กลมทมสทธอานาจกบกลมทไมมสทธอานาจ สงคมจงเกดกลม

แบบไมสมบรณ (Guasi-groups) ของทงสองฝายทตางกมผลประโยชนแอบแฝง (Latent interest) อย

เบองหลง ดงนนแตละฝายจงตองพยายามรกษาผลประโยชนของตนเอาไว โดยมผนาทาหนาทใน

การเจรจาเพอปรองดองผลประโยชนซงกนและกน ระดบของความขดแยงทเกดขนจะรนแรงมาก

หรอรนแรงนอยนนขนอยกบการจดการและการประสานผลประโยชนของกลมทครอบงา และ

เสนอความคดวา ความขดแยงทเกดขนในสงคมเปนผลมาจากความกดดนจากภายนอกโดยสงคม

อนๆ และความขดแยงท เกดขนในสงคมสามารถควบคมไดดวยการประนประนอม ตาม

แนวความคดของ Ralf Dahrendorf ความขดแยงสามารถทาใหโครงสรางมการเปลยนแปลงได

ประเภทของการเปลยนแปลง ความรวดเรวของ การเปลยนแปลง และขนาดของการเปลยนแปลง

ขนอยกบเงอนไขของการเปลยนแปลง เชน อานาจของกลม ความกดดนของกลม เปนตน

อาจกลาวไดวา ทฤษฎความขดแยงเปนกลไกหนงททาใหเกดการเปลยนแปลงใน

สงคมทผวจยใหความสนใจในการศกษากลไกเหลานในสงคม โดยอาศยปจจยตางๆ ททาใหเกด

ความสมพนธและความขดแยงทสงผลตอเศรษฐกจและสงคม รวมถงการเปลยนแปลงคานยม

ทศนคต และบรรทดฐานทางสงคม ของบคคลในสงคมทสงผลตอวถการผลตของชาวนาไทย

2.3 ทฤษฎโครงสราง-หนาท (Structural-Functional theory)

ทฤษฎโครงสราง-หนาทเปนผลมาจากการนาเอาแนวความคดทางดานชววทยามาใช

โดยอปมาวา โครงสรางของสงคมเปนเสมอนรางกายทประกอบไปดวยเซลลตางๆ และมองวา

หนาทของสงคม คอ การทาหนาทของอวยวะสวนตางๆ ของรางกาย โดยแตละสวนจะชวยเหลอ

และเกอกลซงกนและกนเพอใหระบบทงระบบมชวตดารงอยได

Robert K. Merton (1976) ไดจาแนกหนาททางสงคมเปน 2 ประเภท คอ หนาทหลก

(Manifest) หนาทรอง (Latent) หนาททไมพงปรารถนา (Dysfunctional) หนาทของบางโครงสราง

ของสงคมอาจมประโยชนตอคนสวนใหญ แตขณะเดยวกนคนบางสวนอาจไดรบประโยชนเพยง

สำนกหอ

สมดกลาง

21

นอยนดหรออาจไมไดรบประโยชนเลย รวมไปถงอาจจะมคนบางกลมหรอบางสวนของสงคม

ไดรบผลเสยจากทางานของโครงสรางของสงคมนนกได

Emile Durkheim (1988) มแนวความคดวา หนาทของสงคมคอ สวนทสนบสนนให

สงคมสามารถดารงอยได และมองวาหนาททางสงคมเปนสวนสนบสนนใหโครงสรางสงคมคงอย

อยางตอเนอง เพราะสงคมมกระบวนการทางสงคมททาใหสงคมเกดความเปนอนหนงอนเดยวกน

เชน บรรทดฐาน คานยม ความเชอ วฒนธรรม และประเพณ เปนตน

Talcott Parsons (1975) มแนวความคดวา สงคมเปนระบบหนงทมสวนตางๆ ม

ความสมพนธและสนบสนนซงกนและกน ความสมพนธทคงทของแตละสวนจะเปนปจจยทาให

ระบบสงคมเกดความสมดลย (Equilibrium) สวนในดานการเปลยนแปลงทางสงคมเสนอวา เกด

จาก ความสมดลถกทาลายลง เพราะองคประกอบของสงคมคอ บคลกภาพ อนทรย และวฒนธรรม

เกดความแตกราว โดยมสาเหตมาจากท งสาเหตภายนอกระบบสงคม เชน การเกดสงคราม การ

แพรกระจายของวฒนธรรม เปนตน และสาเหตจากภายในระบบสงคม ทเกดจากความตงเครยด

เพราะความสมพนธของโครงสรางบางหนวยหรอหลายๆ หนวยทางานไมประสานกน เชน การ

เปลยนแปลงทางประชากร การเปลยนแปลงทางเทคโนโลย เมอสวนใดสวนหนงมการเปลยนแปลง

จะเปนสาเหตทาใหสวนอนๆ ม การเปลยนแปลงตามไปดวย การเปลยนแปลงทเกดขนอาจเกดขน

เฉพาะสวนใดหนงหนงหรออาจเกดขนท งระบบกได ซงแนวคดนเนนความสาคญของวฒนธรรม

ซงรวมถง ความเชอ บรรทดฐาน และคานยมของสงคม คอ ตวยดเหนยวใหสงคมมการรวมตวเขา

ดวยกนและเปนตวตานทานตอ การเปลยนแปลงในสงคม

โดยสรปแลว แนวความคดการเปลยนแปลงทางสงคมของกลมทฤษฎโครงสราง-

หนาท มลกษณะดงน

1. ในการศกษาและการวเคราะหสงคมตองมองวา สงคมทงหมดเปนระบบหนงทแต

ละสวนจะมความสมพนธระหวางกน

2. ความสมพนธคอสงทสนบสนนซงกนและกนอยางเปนเหตเปนผล

3. ระบบสงคมเปนการเคลอนไหวเขาสความสมดลย การปรบความสมดลยของ

ระบบจะทาใหเกดการเปลยนแปลงภายในระบบตามไปดวยความตอเนองของกระบวนการของ

ขาวสารจากภายในและภายนอก นอกจากนทฤษฎระบบยงมองวา ความขดแยง ความตงเครยดและ

ความไมสงบสขภายในสงคมกเปนสาเหตหนงของการเปลยนแปลงทางสงคม แตอยางไรกตาม

ทฤษฎระบบกมขอจากดในการศกษาการเปลยนแปลงทางสงคม เนองจากในการวเคราะหตาม

ทฤษฎระบบเปนการศกษาเฉพาะเรอง จงทาใหไมสามารถศกษาความสมพนธกบระบบอนไดอยาง

ลกซง

สำนกหอ

สมดกลาง

22

การศกษาทฤษฎโครงสราง-หนาทเปนทฤษฎทชวยอธบายความสมพนธของ

องคประกอบในสงคม เชน ประชากร วฒนธรรม คานยม ซงผวจยสนใจทจะศกษาความสมพนธ

เหลานเพอเปนขอมลประกอบการอธบายการเปลยนแปลงวถการผลตทผวจยศกษา

3. แนวคดเศรษฐกจการเมอง

3.1 โครงสรางของเศรษฐกจการเมอง

การเรยนรถงระบบอนซบซอนทางเศรษฐกจทเกยวของกบการผลตและการซอขาย

แลกเปลยนนบเปนพนฐานเบองตนทจาเปนสามารถจาแนกใหเหนถงโครงสรางของเศรษฐกจ

การเมองเปน 3 สวน (สนธยา พลศร, 2545) ดงน

1. องคประกอบในกระบวนการผลต

ในกระบวนการผลตใดๆ ยอมจะตองมกลไกสาคญทเขามาเกยวของคอ พอคาหรอ

พนกงานขาย บรษทผผลต และครอบครวหรอผบรโภค ในขณะทจะตองมปจจยการผลตทสาคญ 3

สวนดวยกนคอ ทดน แรงงานและทน สาหรบทดนกหมายรวมถงทงพนทและวตถดบอนๆ ทงทอย

บนผวดนและใตดน เชน พชพนธและแรธาตตางๆ แรงงานกคอสงทเปนผลผลตจากพลงงานของ

มนษยในรปของการทางาน สวนทนกหมายถงสงทนอกเหนอไปจากแรงงานมนษย โดยเฉพาะดาน

เงนทน เครองจกรและเทคโนโลย โดยมเจาของหรอทภาษาเศรษฐศาสตรใชคาวาครอบครวเปนผ

ควบคม สวนบรษทผผลตจะทาหนาทประกอบปจจยการผลตท งหลายเขาดวยกน ในฐานะทเปน

ผประกอบการผลตสนคา สาหรบสนคาดงกลาวเปนไดทงในรปของสนคา เชน หนงสอหรอรถยนต

เปนตน หรอในรปของการบรการ เชน การรกษาพยาบาลหรอการเดนทางโดยเครองบน เปนตน

ผผลตสนคาหรอบรษทอาจเปนไดท งเปนผประกอบการคนเดยว หรอเปนบรษททม

การจดองคกรขนาดใหญกได หากเปนผประกอบการคนเดยวเกยวกบกจการหนงสอ เปนประเภท

เขยนเองพมพเองและขายเอง ดวยการใชสตปญญา แรงงานและทนของตนเอง ซงตองมขนาด

กจการไมใหญมากขนเมอตองไปเกยวของกบปจจยการผลตอนหลากหลาย จงทาใหกระบวนการ

ผลตซบซอนตามไปดวย นนคอจาตองอาศยสนคาระดบกลาง (Intermediate Goods) มาใชในกจการ

น เชน เยอกระดาษ หมกพมพ โรงพมพ ชางพมพ เปนตน โดยทผประกอบการอาจลงทนผลตเอง

หรอซอหามาจากธรกจหรอบรษทผผลตสนคากได การไดมาซงสนคาดงกลาวจะไปเกยวของกบ

กจการอกมากมาย เชน การปลกปาเพอเอาเยอไมมาทากระดาษ โรงงานผลตกระดาษ การขดและ

ถลงแรหรอการผลตสารเคมเพอทาหมกพมพ เครองพมพ การผลตเครองสมองกลหรอคอมพวเตอร

ทงสวนทเปนจกรกล (Hardware) และสวนทเปนเทคนคการผลต (Software) เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

23

สาหรบครอบครวในฐานะของผบรโภคจะเขามามบทบาทเกยวของเปนผซอดวยการ

จายเงนเพอแลกเปลยนกบสนคาทบรษทผประกอบการผลตขณะเดยวกนบรษทผผลตสนคาก

จาเปนตองจายเงนใหกบครอบครวเชนกน ในฐานะทเปนเจาของปจจยการผลตทเกยวของกบการ

ผลตสนคาของบรษท ดงนนทงบคคลหรอกลมบคคลอาจมฐานะเปนไดท งบรษทผผลตสนคาหรอ

ผบรโภคทงนขนอยกบวาตกอยในฐานะใด ระหวางการเปนผนาเอาปจจยการผลตมาประกอบเปน

สนคา หรอการเปนผตองการนาเอาสนคาทผลตออกมาไปบรโภคปกตแลวบรษทผประกอบการ

จะตองพยายามทกวถทางเพอใหไดกาไร ทงนดวยการทาใหรายไดจากการขายสนคาสงกวารายจาย

ทใชไปในการผลตนนเองแนนอนวาสงทบรษทผประกอบการตางพยายามหลกเลยงใหไดมากทสด

กคอการขาดทน ซงมสาเหตสบเนองมาจากการเสยคาใชจายในการผลตสงกวารายรบจากการขาย

สนคานนเอง

ในสวนประเดนของความสมพนธระหวางผผลตกบผบรโภคเรองราคาน นสงคม

ดงเดมทเปนเศรษฐกจแบบพอยงชพ ซงยงไมมขนาดของระบบเศรษฐกจใหญโตแบบเศรษฐกจเพอ

การคาเชนปจจบน สวนมากชาวบานจะผลตเพอใชในการบรโภคแตพอเพยง ทเหลอจงนาไป

แลกเปลยนกน ตอมาจงมการใชเงนเปนปจจยในการซอขายแลกเปลยนแทนเพอความคลองตวใน

การแลกเปลยน ทงนโดยอาศยกลไกแหงราคาตามหลกอปสงค (Demand) และอปทาน (Supply)

เปนตวกาหนด น นคอหากความตองการสนคาหรออปสงคมมากกวาผลผลตหรออปทาน ราคา

สนคากยอมแพงเปนธรรมดา และในทางตรงกนขาม หากผลผลตมมากกวาความตองการ ราคา

สนคากยอมจะถกลง แตหากอปสงคและอปทานของสนคาเกดเทากนจะทาใหเกดสงททฤษฎในทาง

เศรษฐศาสตรเรยกวาดลยภาพแหงราคา (Equilibrium Price) ขนมาได

2. การรบ-จายทางเศรษฐกจ

ภายใตความสมพนธระหวางบรษทผผลตกบครอบครวหรอผบรโภคจะทาใหเกด

ระบบของการแลกเปลยนในรปของการรบและการจายผลประโยชนเกดขนซ าแลวซ าอก ย งระบบ

เศรษฐกจมขนาดใหญและซบซอนมากขนเทาใด ยอมจะมผเขามาเกยวของกบการผลตและการ

กระจายสนคามากขน โดยจะมพอคาคนกลางเขามามบทบาทในกลไกของการแลกเปลยนดงกลาว

ในฐานะเปนผเชอมตอระหวางผผลตกบผบรโภคใหกระบวนการทางเศรษฐกจครบวงจร ผท

เกยวของในวงจรเศรษฐกจดงกลาว ไมวาจะเปนผประกอบการ พอคาคนกลาง หรอผบรโภค ตางเขา

ไปเกยวของกบผลประโยชนท งในฐานะผรบและผจาย โดยทตางฝายยอมมพฤตกรรมในการ

บรโภคตางกนไป เชน มพฤตกรรมชอบสะสมทรพยสน ชอบใชจายซอหาสงของมาบรโภค หรอหา

ความสขสวนตวอนๆ เพอความบนเทงและพกผอน ใชจายไปทรพยสน เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

24

อยางไรกตาม เนองจากผประกอบการทางเศรษฐกจมท งทเปนบคคลและบรษท

ในทางปฏบต จงมกพบวามความรวมมอกนทางเศรษฐกจเกดขนในหลายรปแบบ โดยม

วตถประสงคเพอขยายกจการและผลประโยชนรวมกน เชน การจดต งเปนกลมหรอสถาบนขนมา

ควบคมการใชทรพยากรรวมกน ในดานทนกเชนสภาหรอสมาคมดานธนาคารและธรกจการคา

ตางๆ และดานแรงงานกเชน สหพนธหรอสหภาพกรรมกรและเกษตรกร เปนตน

3. การเกยวของทางเศรษฐกจของรฐและของโลก

นอกจากผผลต พอคาคนกลางและผบรโภคเกยวของโดยตรงกบเศรษฐกจแลว รฐกม

บทบาทเกยวของกบเศรษฐกจเชนกน โดยมปจจยเปนตวจาแนกประเภทของระบบเศรษฐกจ

การเมอง ดงน

3.1 รฐในฐานะผบรโภค เปนผซอสนคาจากผผลต

3.2 รฐในฐานะผประกอบการ เปนผควบคมโรงงานผลตสนคา

3.3 รฐในฐานะทเปนบรษทผผลต เปนผผลตสนคา

3.4 รฐในฐานะผออกกฎควบคมทงผผลตและผบรโภค ในการกาหนดนโยบายทง

ในแงสนบสนน หรอปองกนพฤตกรรมบางอยางของผมสวนเกยวของทางเศรษฐกจ

3.5 รฐในฐานะผจดเกบภาษอากรจากผทเกยวของ

3.6 รฐในฐานะตวกลางของการซอขายแลกเปลยนระหวางฝายตางๆ

นอกจากน รฐยงมบทบาทในการกากบควบคมเศรษฐกจทเกยวของกบประเทศตางๆ

ในโลก ในลกษณะของการตดตอคาขายกบตางประเทศในมตของเศรษฐกจระหวางประเทศ การ

สงออกสนคาไปยงตางประเทศและการส งเขาสนคาจากตางประเทศ เนองจากมผลประโยชนทาง

เศรษฐกจเขามาเกยวของกบการไดเปรยบหรอเสยเปรยบทางการคา ดงนน รฐจงเขามาเกยวของกบ

เศรษฐกจดวยการออกมาตรการตางๆ มาควบคม ทงนเพอปกปองผลประโยชนทางเศรษฐกจ เชน

การใชมาตรการทางภาษการคาและศลกากรในการจากดปรมาณสนคานาเขาเพอเปนการปกปอง

สนคาภายในไมใหถกคแขงทาลาย หรออาจใชมาตรการใหสทธพเศษทางการคาเพอชวยเหลอ

ประเทศพนธมตรกได

จะเหนไดวา การศกษาโครงสรางของเศรษฐกจการเมองทาใหผวจยเหนความสาคญ

ของกระบวนการผลต ความสมพนธของบคคลในระบบเศรษฐกจการเมอง ทผวจยจาเปนตองนา

หลกการนมาใชในการศกษาโครงสรางและความสมพนธในวถการผลตของชาวนา

สำนกหอ

สมดกลาง

25

3.2 รปแบบของเศรษฐกจการเมอง

รปแบบของเศรษฐกจการเมอง ประกอบดวย เศรษฐกจแบบการตลาดและเศรษฐกจ

แบบบงการ ความแตกตางสาคญของระบบเศรษฐกจท งสองคอ เศรษฐกจแบบการตลาดจะม

ภาคเอกชนควบคมทงหมด ขณะทเศรษฐกจแบบบงการจะมภาครฐควบคมทงหมด สามารถจาแนก

ความแตกตางระหวางระบบเศรษฐกจทงสองจากเกณฑชวดสาคญ 5 ประการ (สนธยา พลศร, 2545)

คอ ใครเปนผควบคมปจจยการผลต ใครเปนผตดสนใจวาจะผลตสนคาอะไร ใครเปนผกาหนดราคา

ของสนคาและวตถดบทใชในการผลตซงตางกน ใครเปนผตดสนใจวาจะกระจายวตถดบในการ

ผลตและสนคาอยางไร และรฐมบทบาทอยางไร ซงสามารถสรปลกษณะพนฐานของระบบ

เศรษฐกจทงสองไดดงน

1. เศรษฐกจแบบการตลาด

1.1 เศรษฐกจในระบบนมภาค เอกชนเปนผ ควบคมเองโดยตรงท งหมด

ผประกอบการจะเปนผกาหนดปจจยในการผลตเองวาจะใชทดนและทนไปประกอบการอะไร และ

วาจางหรอใชแรงงานจากแหลงใด ปกตแลว ผประกอบการหรอบรษทผผลตทกฝายยอมมความมง

หมายทจะเพมพนมลคาของวตถดบในการผลตและสนคาของตนใหสงขนเปนธรรมดา ดงนน ทก

ฝายจงตองพยายามกระทาทกวถทางเพอทาใหการแลกเปลยนสนคาชวยเพมผลกาไรให และชวยให

สามารถขยายฐานการผลตใหใหญโตขนได ทวากเปนไปไดทอาจตดสนใจดาเนนการผดพลาด

กระทงทาใหตองสญเสยหรอตองลดฐานการผลตลง

1.2 ในระบบเศรษฐกจแบบการตลาดทเอกชนมบทบาทควบคม การตดสนใจการ

ผลตจงเปนเรองของผประกอบการอยางเปนอสระ วาควรจะผลตอะไรเพอใหไดผลกาไรสงสด ใน

การซอหาปจจยการผลตมาเพอผลตสนคาไปขายผบรโภค ทงนโดยจะดาเนนไปภายใตหลกกลไก

แหงราคาตามทฤษฎเศรษฐศาสตรของอาดม สมท ทวาดวยกฎ “มอทมองไมเหน” (Invisible Hand)

ซงเชอวาตวอปสงคและอปทานในตลาดจะทาหนาทกากบใหวงจรเศรษฐกจดาเนนไปไดโดย

อตโนมต ตามหลกกลไกแหงราคาดงกลาว อปสงคหรอความตองการของผบรโภคในตลาดเปน

ปจจยสาคญในการตดสนใจของผประกอบการวาจะผลตหรอไมผลตอะไร น นคอผผลตยอม

ตดสนใจผลตสนคาทไดราคาดทสด และใหผลกาไรมากทสดนนเอง

1.3 มลคาราคาของสนคาจะเกดขนไดกตอเมอมการแลกเปลยนซอขายกนขน ซง

ทกฝายกหวงจะแขงขนกนใหไดประโยชนหรอกาไรสงสด โดยทภายใตหลกกลไกแหงราคานน

อาจเกดมลกษณะผกขาด (Monopoly) ของผผลตรายเดยวหรอนอยรายขนได หากไมมสภาวะตลาด

สมบรณทมคแขงขนมากรายหากพจารณาในแงน รฐกอาจจาเปนตองคอยกากบดแลอยหางๆ เพอ

ปองกนมใหเกดการบดเบอนตลาดขนมาได เชน ผประกอบการทมทนสงอาจยอมขาดทนใน

สำนกหอ

สมดกลาง

26

ระยะแรก ดวยการยอมขายราคาตากวาทนหรอในราคาทไมมกาไร ทวาหลงจากทสามารถแยงลกคา

มาได กพรอมจะทาลายกจการของคแขงใหยตธรกจไปได ภายหลงจงกลบมาผกขาดการผลต และ

สามารถกาหนดราคาสนคาไดตามอาเภอใจโดยไรคแขง

1.4 เนองจากระบบเศรษฐกจแบบการตลาดเปนธรกจหรอผลประโยชนของเอกชน ดงนน กยอมจะดาเนนไปตามกลไกตลาดเปนสาคญ ในอนทจะเปนตวกาหนดวาควรจะ

กระจายการผลตสนคาไปในสวนใด และมากนอยเพยงใด ทงนกเพอทวาจะสามารถใหผลตอบแทน

สงสดกบผประกอบการเปนสาคญ หากฝายใดกะเกณฑการผลตผดพลาด และสนคาชนดนนๆ ไม

เปนทตองการของตลาดกยอมจะขาดทนเปนธรรมดา

1.5 ในระบบเศรษฐกจแบบการตลาด รฐจะเขาไปมบทบาทเกยวของกบระบบการ

ผลตเพยงสวนนอยเทานน ดวยการเขาไปปกปองไมใหผประกอบการเอกชนลวงละเมดซงกนและ

กน นอกจากนน รฐยงตองมบทบาทชวยปกปองหรอตอตานรฐอน มใหมการลวงละเมดสทธของ

ประชาชนอกดวย ทงนดวยการใชมาตรการตางๆ เชน การเขาไปชวยรบซอวตถดบในการผลตตางๆ

ชวยลดอตราภาษให หรอไมกเขาไปดแลเกยวกบการสงเขาและสงออกสนคา เปนตน อยางไรกตาม

หลกการโดยทวไปของเศรษฐกจแบบการตลาดนนจะถอหลกวารฐจะไมเขาไปมบทบาทสาคญทาง

เศรษฐกจ

2. เศรษฐกจแบบบงการ

2.1 ในระบบเศรษฐกจแบบน รฐจะเขาไปควบคมปจจยการผลตท งหมดดวยการ

ขจดลมลางบทบาทของภาคเอกชนและเขาไปครอบครองเปนเจาของท งดานทดน แรงงาน และทน

รวมทงวตถดบโรงงาน เครองจกร และสงตางๆ ดงนน รฐจงเปนผตดสนใจวาจะนาเอาปจจยการ

ผลตไปใชประโยชนอะไรแตเพยงฝายเดยว

2.2 ในฐานะทรฐมฐานะเทากบเปนบรษทหรอเจาของผประกอบการ รฐจงตองทา

หนาทกาหนดแผนเศรษฐกจวาจะผลตอะไร จะใชวตถดบในการผลตอะไรบาง และจะผลตมากนอย

แคไหน ทงนเปนไปตามแนวคดทางการเมองทรฐเปนตวชนา ซงรฐต งเปาหมายไววาจะตองจดหา

สนคามาสนองตอบประชาชน เพอใหสามารถมชวตความเปนอยทสขสบายโดยถวนหนากน ดวย

เหตน รฐจงมงใหความสาคญกบอปทานดานการผลตเปนสาคญ ซงนบวาตางไปจากระบบ

เศรษฐกจแบบการตลาด ทเนนตอบสนองอปสงคของผบรโภคเปนหลก สงทรฐจะตองดาเนนการ

ใหบรรลผลกคอจะตองพยายามผลตสนคาใหเหมาะสมและพอเพยงกบผบรโภคใหมากทสดเทาท

จะเปนไปได เศรษฐกจแบบบงการจงเปนแบบรวมศนยไวทสวนกลาง โดยมเปาหมายสงสดเพอ

สนองความตองการและความจาเปนของสงคมสวนรวม ดงนนจงยอมแตกตางไปจากแบบการตลาด

สำนกหอ

สมดกลาง

27

ซงเปนการผลตทเกดจากการตดสนใจโดยอสระของผประกอบการ โดยมจดหมายเพอแสวงหาผล

กาไรสงสดเปนเปาหมาย

2.3 ในฐานะทรฐเปนเจาของและผควบคมปจจยการผลตท งหมด รฐจงสามารถ

เปนผกาหนดมลคาและราคาสนคาในการซอขายแลกเปลยนไดทงหมดระบบการแขงขนแบบเสรจง

ถกขจดไปจากระบบน โดยทรฐจะกาหนดปรมาณการเพาะปลกใหกบเกษตรกร และจะเปนผ

กาหนดราคาซอขายทแนนอนขนมาขณะเดยวกน รฐกจะวาจางกรรมกรหรอคนงานใหทางานใหกบ

รฐตามอตราคาจางทรฐกาหนดให อยางไรกตาม แมรฐจะมบทบาทในการกาหนดราคาขนตน ทวา

หากเกดการขาดแคลนวตถดบในการผลตหรอสนคาขนมาเมอใด กอาจเปนไปไดทราคาสนคาอาจ

เปลยนแปลงไปตามสภาวการณในชวงนนๆ ไดเชนกน

2.4 การทรฐมเปาหมายจะใหประชาชนไดรบสนคาไปบรโภคโดยถวนหนากนตามอดมการณทตงไว จงเปนธรรมดาทรฐจะตองเขาไปกากบการกระจายตวของวตถดบในการผลต

และสนคาไปใหทวถง ดงนน รฐจงมการวางแผนการผลตกระจายไปยงโรงงานตางๆ โดยใหผลต

สนคาตามจานวนทตองการ เพอใหปอนตลาดตามแหลงชมชนหรอพนทตางๆ ตามแผน อยางไรก

ตาม ในโลกของความเปนจรงแลว ประเทศทใชเศรษฐกจแบบบงการ หรอแบบทเกอบจะเขาไป

กากบควบคมแบบเบดเสรจ มกจะวางแผนใหมการกระจายสนคาอปโภคบรโภคทจาเปน โดยเฉพาะ

สนคาจาพวกทเปนปจจยส ดวยการยดหลกการพนฐานของความเทาเทยมกนเปนสาคญ ทวาในเชง

ปฏบตแลว ยากทรฐบาลจะสามารถดาเนนการใหประชาชนทกคนไดรบสนคาและบรการจากรฐ

โดยเสมอหนากนอยางสมบรณแทจรง ปกตแลว ผมอานาจทางการเมองยอมมแนวโนมทจะจดสรร

สนคาและบรการตางๆ ใหกบกลมทไดรบความสาคญมากกวากลมอนๆ เปนพเศษมากกวาเปน

ธรรมดา

2.5 ภาพโดยรวมของเศรษฐกจแบบน รฐจะมบทบาทเขาไปเกยวของกบ

กระบวนการผลตอยางใกลชดทงในฐานะเปนผควบคมปจจยการผลต การตดสนใจวาจะผลตสนคา

อะไร การกาหนดราคาสนคาและวตถดบทใชในการผลต ตลอดจนการตดสนใจวาจะกระจาย

วตถดบในการผลตและสนคา ดวยเหตน รฐจงกลายเปนผสะสมมลคาสวนเกนแทนทจะเปนเอกชน

และกลายเปนผกาหนดวาจะใชมลคาสวนเกนดงกลาวเพอสนองตอบตอวตถประสงคใดของรฐ และ

พรอมกนนนกเพอจะสนองตอบตอบคคลบางกลมดวยการจดหาสนคาและบรการเปนพเศษให ซง

แนนอนวามแนวโนมทจะเปนกลมชนชนนามากกวากลมอนๆ

รปแบบเศรษฐกจการเมองทงเศรษฐกจแบบการตลาดและเศรษฐกจแบบบงการมสวน

ชวยในการอธบายคณภาพชวตของชาวนาทอยภายใตระบบเศรษฐกจหลกของประเทศ รวมถงการ

ไดรบความชวยเหลอจากภาครฐทสงผลตอการดาเนนชวตและการประกอบอาชพของชาวนา จง

สำนกหอ

สมดกลาง

28

เปนประเดนสาคญอนหนงทผวจยสนใจทจะนารปแบบเศรษฐกจการเมองมากาหนดเปนประเดน

คาถาม แลวนาขอมลทไดมาวเคราะหเพอใหทราบถงวถการผลตของชาวนาตงแตอดตจนถงปจจบน

3.3 ปญหาสาคญของเศรษฐกจการเมอง

1. เศรษฐกจแบบการตลาด ประกอบไปดวยปจจยดานประโยชนและปญหาดงน

1.1 ความไมเทาเทยมกนดานทรพยากร เศรษฐกจแบบการตลาดประสบปญหา

สาคญพนฐานประการหนงคอมแนวโนมเกดความไมเทาเทยมกนดานทรพยากรขน การทเกดมการ

แขงขนกนอยางรนแรงในการใชวตถดบในการผลตและปจจยการผลตใหเกดประโยชนสงสด ทา

ใหเกดผลลพธทตามมา กลาวคอ มท งฝายทประสบความสาเรจและลมเหลว แนวโนมโดยรวมท

เกดขนกคอฝายทควบคมหรอเปนเจาของทรพยากรการผลตไดมากกวาจะกลายเปนฝายทมงค ง

ร ารวยขนทกท ขณะทฝายตรงกนขามกลบยากจนหรออาจถงขนลมละลายไปได โดยเฉพาะหากรฐ

ไมมนโยบายเขาไปชวยอมชฝายทขาดแคลนทรพยากรการผลตในทสด กยอมเกดความไมเสมอภาค

ในสงคมมากขน ทงในดานทรพยสน อานาจและสถานภาพ กระทงอาจนาไปสความรสกแปลกแยก

ขนในหมผไมประสบความสาเรจ จนทาใหเกดชองวางและความขดแยงแตกแยกระหวางกลมคน

รวยกบกลมคนจน ถงขนกระทบตอเสถยรภาพและความมนคงของสงคมโดยรวมได

1.2 การมงผลตเพอผลกาไรมใชเพอสนองความตองการและความจาเปน ปญหา

ถดไปของเศรษฐกจแบบการตลาดกคอ การผลตเพอสนองความตองการตามอปสงคของตลาด ไม

แนเสมอไปวาจะเปนการผลตสนคาเพอใหรบกบความจาเปนของประชาชน ทวามกจะเปนการผลต

เพอใหตอบสนองตอผลกาไรเสยมากกวา ดวยเหตน ผประกอบการจงมกเนนผลตสนคาฟมเฟอยท

ใหผลกาไรสงมากกวาจะผลตสนคาทจาเปนตอการอปโภคบรโภคของประชาชนใหพอเพยง ย งไป

กวานน ผประกอบการทมงหวงผลกาไรเปนสาคญ ยงยอมทจะทมทนลงไปในดานการโฆษณา

สนคาและการบรรจหบหอผลตภณฑ ทงนเพอหวงผลในการกระตนความตองการของผบรโภค

พรอมๆ ไปกบครอบงาใหผบรโภคตดยดในยหอสนคาอกดวย

1.3 วฏจกรทางเศรษฐกจทรนแรง ปญหาอกประการหนงของเศรษฐกจแบบนก

คอการขาดหลกประกนวาการตดสนใจของภาคเอกชนในดานการผลตและการบรโภคทเปนไปตาม

หลกกลไกแหงราคาจะสามารถชวยใหระบบเศรษฐกจโดยรวมเตบโตไปไดอยางตอเนอง แนวโนม

ในความเปนจรงทเกดขน จงมกจะเกดการเหวยงตวไปมาระหวางการเกดสภาวะเงนเฟอกบสภาวะ

ตกตาและถดถอยทางเศรษฐกจเสยมากกวา โดยทภาครฐกไมสามารถจะเขาไปแทรกแซงหรอ

จดการประการใดๆ ใหลลวงไปไดโดยงาย ดวยเหตน การเคลอนตวขนลงไปมาระหวางชวงเฟองฟ

และตกตาทางเศรษฐกจ จงมกกอใหเกดความเสยหายกบระบบการผลตอยางซมลกและยาวนาน

สำนกหอ

สมดกลาง

29

พอสมควร โดยเฉพาะอยางยง มกเกดผลกระทบตอผประกอบการซงมตนทนอนเปนทรพยากรการ

ผลตจากดในลกษณะทเรยกกนวามสายปานไมยาวมากพอเปนพเศษ

2. เศรษฐกจแบบบงการ ประกอบไปดวยปจจยดานประโยชนและปญหาดงน

2.1 มแรงจงใจเพอการเพมประสทธภาพจากด การขาดการแขงขนในระบบ

เศรษฐกจแบบบงการทาใหเกดขอจากดหลายประการ เชน ทาใหขาดการผลตสนคาอนหลากหลาย

รปแบบ และขาดความรเรมใหมๆ ในการผลตสนคาใหไดคณภาพสงขน กระทงในทสด ประชาชน

กจะชาชนอยกบสนคาคณภาพตาโดยไมคดจะเรยกรองกดดนใหเกดการพฒนาเปลยนแปลง

นอกจากน น การทรฐเปนผกาหนดราคาสนคาแตฝายเดยว และไมมการใชมาตรการจงใจให

ผปฏบตงานเกดความกระตอรอรน ทางานหนก และมความคดรเรมใหมๆ ในการผลตอยางเพยงพอ

ผลสดทายกมกเกดสภาพจาเจกบวถแบบเกาๆ จนถงขนขาดความกระตอรอรนขวนขวายขนใน

บรรดาผจดการหรอคนงาน

2.2 การขาดการตอบสนองทางการผลตตอผบรโภค การทรฐใชวธการทางการ

ผลตโดยเนนไปทความสามารถการผลตของอปทาน แตไมไดหวงจะตอบสนองความตองการสนคา

ของอปสงคนน ถอเปนแนวโนมเชงเศรษฐศาสตรการเมองตามแนวคดทผวางแผนสวนกลางเปนผ

กาหนดใหผบรโภควาควรจะบรโภคอะไร หรอวาควรจะซอสนคาอะไร ดวยเหตดงกลาว จงมกจะ

กอใหเกดสภาพขาดความพอดตามมา น นคอบางครงกเกดการขาดแคลนสนคาตางๆ โดยทวไป

ในขณะทบอยครงกอาจเกดการผลตลนเกดความตองการ ทงนกเนองจากวาไมมมาตรการใดๆ ไป

บงคบใหผวางแผนตองรบผดชอบตอความตองการของผบรโภคนนเอง

2.3 การรวมศนยอานาจมากเกนไปและขาดความยดหยน ระบบเศรษฐกจแบบบง

การทมการรวมศนยอานาจทาใหขาดโอกาสทจะไดสมผสกบหลายสงโดยเฉพาะความแตกตางและ

ความสลบซบซอนของผบรโภคและผประกอบการผลตตางๆ ปกตแลว ผวางแผนสวนกลางมกจะ

ไมรถงการคานวณหรอการกระทาทผดพลาด ซงบงเกดขนจากการใชแผนการผลตของรฐโดยรวม

และกมกจะขาดการปฏบตการเพอแกไขไดอยางมประสทธภาพ ดงนน การยดตดและการขาดการ

ตอบสนองแกไขของภาครฐ จงยอมเปนเหตใหเกดการใชทรพยากรในการผลตทขาดประสทธภาพ

ตามมา กลาวโดยสรปรวมกคอ เศรษฐศาสตรการเมองของการผสมผสานกนระหวางการมการ

แขงขนเพยงเลกนอย การขาดกลไกแหงราคาทมความตองการของอปสงคเปนตวกระตนและการ

ขาดความยดหยนลวนเปนผลนาไปสสภาพผลผลตตา สนคามคณภาพตา และมการใชทรพยากร

ตางๆ อยางขาดประสทธภาพทงสน

สำนกหอ

สมดกลาง

30

จากการศกษาปญหาสาคญของเศรษฐกจการเมองทาใหผวจยเลงเหนความสาคญและ

ผลกระทบทเกดจากระบบเศรษฐกจการเมองทสงผลตอการประกอบอาชพและการดาเนนชวตของ

ชาวนาทผวจยนามาใชเปนสวนหนงของการศกษาครงน

4. พลงงานการผลตและความสมพนธทางการผลต

พลงในการกาหนดการพฒนาและการเปลยนแปลงปฏวตของสงคม คอ รปแบบการ

ผลต ซงเปนเอกภาพของดาน 2 ดาน ระหวางพลงการผลตและความสมพนธการผลต โดยความ

ขดแยงระหวางพลงการผลตกบความสมพนธการผลตเปนมลเหตแหงการพฒนาและการ

เปลยนแปลงปฏวตของรปแบบการผลต (Mode of Production) และกเปนมลเหตพนฐานแหงการ

พฒนาและการเปลยนแปลงปฏวตของลกษณะของสงคม โดยจาเปนตองศกษาวาเหตใดแบบวธการ

ผลตจงเปนพลงทกาหนดการพฒนาของสงคม และการพฒนาของความขดแยงระหวางพลงการผลต

และความสมพนธการผลตเปนอยางไร และนาไปสการปฏวตเปลยนแปลงรปแบบการผลตและ

ลกษณะของสงคมอยางไร (พวงทอง กลธวชศร, 2550)

4.1 พลงการผลต

เมอมนษยจะผลตวตถปจจยตางๆ จาเปนตองใชเครองมอการผลตทเหมาะสม การ

รวมตวกนระหวางผผลตไดแก แรงงาน กบปจจยการผลตทใชผลต ทาใหเกดเปนพลงการผลตของ

สงคม (พวงทอง กลธวชศร, 2550) จงอาจกลาวไดวา พลงการผลต คอ แรงงานของมนษย ซงรวมถง

ทกษะและความชานาญทนาปจจยการผลตมาผลตน นเอง โดยปจจยการผลต ไดแก เครองมอการ

ผลต ทดน ปาไม แมน า ลาธาร แหลงแร วตถดบ สงกอสรางเพอการผลต เครองมอการสอสาร

คมนาคม เปนตน หมายรวมถงความสามารถในการประดษฐคดคนและทรพยสนทางปญญา และ

เปนเครองชวดระดบแหงการพฒนาของพลงการผลตของสงคมและสมรรถภาพของมนษยในการ

ดดแปลงธรรมชาต เครองมอการผลตและการใชแรงงานอนๆ เชน แรงงานการควบคมตรวจสอบ

แรงงานการบรหารจดการ เปนตน ในการผลตเปนปจจยสาคญทางวตถของพลงการผลตของสงคม

แตพลงการผลตจะเกดขนได กตอเมอผใชแรงงานไดนาเครองมอการผลตและปจจยการผลตไปใช

ในการผลตเทานน (พวงทอง กลธวชศร, 2550)

ผใชแรงงานมบทบาทหลกและสาคญทสดในการผลต ไมมการใชแรงงานของผใช

แรงงาน เครองมอการผลตและปจจยการผลต ตลอดจนปจจยการใชแรงงานอนๆ กไมสามารถจะ

กลายเปนพลงการผลตทเปนจรงได สวนการประดษฐและการปรบปรงเครองมอการผลตจะเกดขน

สำนกหอ

สมดกลาง

31

ไดตองอาศยผใชแรงงานทงสน ผใชแรงงานจงเปนพลงการผลตทสาคญทสด ดงนน การทสงคมแต

ละยคสามารถพฒนาพลงการผลตไดสงกวาสงคมยคกอนหนานน กเพราะไดใชเครองมอการผลตท

กาวหนากวาในการผลตนนเอง

สาหรบชาวนาในสงคมเอเชยในอดตจนถงปจจบน ไมวาจะเปนชาวนาในเอเชยกลาง

ใต และตะวนออก รปแบบการผลตและความสมพนธทางการผลตมลกษณะทคลายคลงกน Karl

Marx กลาวถงรปแบบการผลตแบบเอเชยวา เปนพฒนาการทางเศรษฐกจและสงคมยคหนงทได

เกดขนระหวางยคโบราณและยคศกดนา (Marx, 1973) และคงอยตอมานานกวา 1,000 ป ไดถก

ทาลายลงเมอถงสมยลทธจกรวรรดนยม ทไดนาวถการผลตแบบทนนยมเขามา (Krader, 1975 อาง

ถงใน วทยากร เชยงกล, 2532) รปแบบการผลตของชาวนาในสงคมเอเชยเปนการผลตเพอเลยง

ตวเองหรอเพอยงชพ แตละหมบานสามารถผลตไดท งอาหารและสงจาเปนตางๆ ทจาเปนในการ

ดาเนนชวต มการทาเกษตรกรรมและหตถกรรมจงทาใหหมบานมความเพยงพอใจตวเองสง ไม

จาเปนตองพงภายนอก ดงนนการแลกเปลยนผลผลตจงมนอย ในระยะแรกหมบานเปนเจาของทดน

สาหรบการเพาะปลกรวมกน เมอเขาสยคศกดนา รฐหรอกษตรยในฐานะชนชนปกครองไดอางสทธ

ในการเปนเจาของทดนแตเพยงผเดยว ดงนนชาวนานอกจากผลตเพอยงชพแลวยงจะตองแบง

ผลผลตสวนเกนสวนหนงใหแกชนชนปกครองเปนการตอบแทนในการอนญาตใหทากนบนผน

แผนดนทกษตรย ถอกรรมสทธ นบเปนความสมพนธทางการผลตระหวางชนชนทเกดขนใน

ระยะแรกๆ สาหรบแรงงานทใชในการผลตนนชาวนาใชแรงงานในครอบครวเปนหลก จงไมคอย

เหนความสมพนธทางการผลตระหวางชาวนากบชนชนอนในแงนใหเหน และเมอพจารณาถงสงท

มอทธพลในการกาหนดความสมพนธทางการผลตทเกดขน พบวาระบบเครอญาตทมความผกพน

กนสง ระบบอปถมภทสอนใหเชอฟงและเคารพผอาวโส และผนาตลอดจนความเชอและประเพณ

ของชาวนาเปนสงทชวยใหเกดความสมพนธในลกษณะดงกลาวขางตน (วทยากร เชยงกล, 2532)

จากการศกษาแนวคดดานพลงการผลตทเปนหวใจสาคญของการเปลยนแปลงวถการ

ผลตของชาวนาไทย ทาใหผวจยเหนววฒนาการและบทบาทสาคญของแรงงานทนบวาเปนปจจย

หลกของกระบวนการผลตขาว ซงผวจยนาขอสรปทไดมาใชในการกาหนดประเดนคาถามในการ

วจยตอไป

4.2 ความสมพนธทางการผลต

ความสมพนธทางการผลต (relations of production) เกดจากกฎเกณฑธรรมชาตใน

สงคมทกลาววา มนษยดาเนนการผลตเพอใหตวเองมชวตอยและสามารถมลกหลานตอไป จงม

ความจาเปนตองมความสมพนธกบคนอนๆ เชน รวมมอกนลาสตว สรางทานบกนน า คาขาย หรอ

สำนกหอ

สมดกลาง

32

วาจางใหทางาน เปนตน (วทยากร เชยงกล, 2532) โดยใหความหมายของความสมพนธทางการผลต

ไดวา ความสมพนธระหวางบคคลในกระบวนการผลต ซงครอบคลมกจกรรมทางเศรษฐกจของ

สงคมทมในแตละยคสมย โดยทวไปประกอบดวย

1. การผลต (production) หมายถงการกระทาใดๆ ททาใหมลคาของสงนนๆ เพมขน

2. การบรโภค (consumption) หมายถง การกระทาของบคคลซงเกยวของกบการ

จดหาไดมา การใชและจดการซงสนคา บรการ ประสบการณ และความคด

3. การแบงสรร (distribution) หมายถง การแบงสรรรายไดแกปจจยการผลตตางๆ

ไดแก คาเชา คาจาง ดอกเบย และกาไร

4. การแลกเปลยน (exchange) หมายถง การซอขายสนคาและบรการ

สาหรบ Karl Marx เปนผมอทธพลตอการวางพนฐานความคดเกยวกบความสมพนธ

ทางการผลตวาเปนความสมพนธระหวางชนชน ไดอธบายความสมพนธทางการผลตไวอยางเปน

ระบบโดยแสดงจดเนนวาความสมพนธทางการผลตของสงคมแบบหนงแบบใด ขนอยกบ

องคประกอบ 2 ดาน คอ โครงสรางสวนบน (superstructure) ซงไดแก ศาสนา การเมอง ระบบ

กฎหมาย รวมท งวธคดวธมองของคน ซงจะเปนองคประกอบทมอทธพลในการกาหนดความคด

ของคนในสงคม และใหการสนบสนนความถกตองและชอบธรรมแกสถาบนในสงคม

องคประกอบอกดานหนงคอ พลงในการผลต (productive forces) ซงไดแก ความร และทกษะของ

คน ในการใชเทคโนโลยทมอยใหเปนประโยชน และสภาพความเอออานวยของสงแวดลอมตาม

ธรรมชาตทผคนอยอาศย องคประกอบทงโครงสรางสวนบนและพลงในการผลตจะเปนตวกาหนด

ลกษณะความสมพนธทางการผลต แตในขณะเดยวกนความสมพนธทางการผลตกมสวนในการ

กาหนดลกษณะองคประกอบดานพลงในการผลตและโครงสรางสวนบนเชนเดยวกน กลาวคอ

ระบบความสมพนธเปนไปไดท ง 2 ทาง (reciprocal relations) ทงจากบนลงลาง (downward) และ

จากลางขนบน (upward) (Gurley, 1988)

Karl Marx ไดเรมอธบายเพอใหเหนความสมพนธระหวางชนชน หรอความสมพนธ

ทางการผลตและการเปลยนแปลงจากสงคมแบบหนงไปสอกแบบหนงโดยสรปวา การผลตท

เกดขนในสงคม คนจาเปนตองมความสมพนธทแนนอนกบบคคลอน ตามพฒนาการของพลงการ

ผลตในยคสมยตางๆ เชน ในการลาสตว (hunting) การหาของปา (gathering) การเกษตรกรรม

(agriculture) หรออตสาหกรรม (industry) ตวอยางความสมพนธทางการผลตและการแลกเปลยนท

ผานมา เชน ความสมพนธระหวางขนนางกบไพร นายกบทาส หรอนายทนกบผใชแรงงาน แสดง

ใหเหนไดชดวาความสมพนธทางการผลตคอ ความสมพนธระหวางชนช นน นเอง และใน

ความสมพนธดงกลาวจะมโครงสรางสวนบน ไดแก ศาสนา การเมอง กฎหมาย และวถการคดการ

สำนกหอ

สมดกลาง

33

มองของคนในสงคมถกสรางขนมาเพอเปนบรรทดฐานของสงคม ทาหนาทก าหนดหรออย

เบองหลงความคดของคนในสงคม รวมไปถงการสนบสนนใหความถกตองและชอบธรรมใหกบ

สถาบนตางๆ สาหรบประเดนการเปลยนแปลงจากสงคมยคหนงไปสยคหนง Karl Marx อธบายวา

เกดขนเนองจากการทคนเรมมความตองการมากขน ในขณะเดยวกนกไดพฒนาความสามารถใน

การผลตใหสงขนดวย สงผลใหพลงในการผลตพฒนาไปอยางรวดเรว ในไมชาการพฒนาพลงใน

การผลตกไดกอใหเกดความขดแยงในโครงสรางของชนชนอยางกวางขวาง กลาวคอ Karl Marx ม

ความเชอเกยวกบคนในสงคมวาแตละชนช นมการแสวงหาผลประโยชนหรอถกแสวงหา

ผลประโยชนจากชนชนอน ดงนนความขดแยงทสบเนองจากการทพลงในการผลตไดเปลยนแปลง

ไป จงเปนความขดแยงระหวางชนชนเพอแยงชงผลประโยชนกน Karl Marx ใหความเหนตอไปวา

ในทสดแลวภายใตสถานการณทเหมาะสม การตอสระหวางชนชนอยางรนแรงจะนาไปสการ

เปลยนแปลงความสมพนธทางการผลตใหมทเขากนได

แนวความคดของ Karl Marx ทวาปจจยทางเศรษฐกจเปนตวกาหนดความสมพนธใน

การผลตไดถกโตแยงจาก คาหเรนดอฟ โดยเขาเชอวาปจจยทางการเมอง (political factors) มความ

เหมาะสมทจะใชเปนตวกาหนดลกษณะชนชนและความสมพนธระหวางชนชนในสงคมมากกวา

คาหเรนดอฟ อธบายวา สงคมยดเกาะกนไมใชดวยการมคานยมรวมกน แตอยไดดวยอานาจและการ

บงคบ โดยเขามขอสมมตฐานวา

1. สงคมมลกษณะทสาคญคอ มการใชอานาจบงคบ มการขดแยง และมการเปลยน

แปล

2. โครงสรางของสงคมขนอยกบการใชอานาจของบางกลมทมอยเหนอกลมอนๆ

3. แตละกลมในสงคมจะมผลประโยชนรวมกน สมาชกมท งทตระหนกและไม

ตระหนกในผลประโยชนดงกลาว

4. เมอใดคนมความสานกในผลประโยชนรวมกนของพวกเขา พวกเขากอาจจะ

กลายเปนชนชนทางสงคม (social class)

5. ระดบความรนแรงของความขดแยงระหวางชนชนขนอยกบ 1) เงอนไขทาง

การเมองและสงคมทกาลงเปนอย เชน ความเปนอสระในการชมนมตางๆ 2) การกระจายอานาจ

บงคบบญชาและใหรางวล 3) การเปดโอกาสของระบบชนชน

จะเหนวาการวางแนวคดเกยวกบความสมพนธทางการผลตหรอความสมพนธทางชน

ชนและการเปลยนแปลงความสมพนธไปสรปแบบใหมของ Karl Marx ซงใชปจจยทางเศรษฐกจ

เปนตวกาหนด จนถงปจจบนกยงนบวายงมสวนถกตองอยมาก แตมขอออนอยตรงทวาจนกระทงถง

ปจจบนน ยงไมปรากฏการเปลยนแปลงความสมพนธทางการผลต ไปสรปแบบใหมตามคาทานาย

สำนกหอ

สมดกลาง

34

ของ Karl Marx สงผลใหในเวลาตอมาไดรบการโตแยงจาก ดาหเรนดอฟ ซงเปนผทใหความสาคญ

กบปจจยดานการเมอง และเหนวาความขดแยงสวนใหญจะไดรบการแกไขโดยการประนประนอม

ในความเหนของผวจยเหนวาการโตแยงของ ดาหเรนดอฟ ทาใหเหนภาพของความสมพนธทางการ

ผลตทสอดคลองกบความเปนจรงในสงคมไทยมากขนและเปนการเสรมกนมากกวา ไมใชการ

หกลางกนโดยสนเชง ในสวนของ Karl Marx เองกไมไดละเลยทจะใหความสาคญกบปจจยดาน

การเมอง (political factors) เพราะสวนน Karl Marx ไดใหความสาคญกบปจจยดานเศรษฐกจเปน

อนดบแรกสด สวนปจจยดานการเมองและอนๆ เปนอนดบรองลงไป ดงน นในการศกษา

ความสมพนธทางการผลตครงน ผศกษาจงใชแนวคดของ ดาหเรนดอฟ เสรมในสวนทเปนขอออน

ของ Karl Marx ดวยเพอใหการอธบายความสมพนธทางการผลตมประสทธภาพมากยงขน

4.3 ความสมพนธระหวางพลงการผลตและความสมพนธทางการผลต

ความสมพนธการผลตหนงๆ เปนผลแหงการพฒนาของพลงการผลตของสงคม การ

พฒนาและเปลยนแปลงของความสมพนธการผลต กาหนดโดยการพฒนาและเปลยนแปลงของพลง

การผลต ถาพลงการผลตยงมไดพฒนาใหสงขนอกระดบหนง ความสมพนธการผลตใหมท

สอดคลองกนกไมอาจจะปรากฏขนมาได พลงการผลตกาหนดความสมพนธทางการผลต

ความสมพนธทางการผลต จะตองเหมาะสมกบสภาพการพฒนาของพลงการผลต โดยพลงการผลต

เปนพลงชขาดของรปแบบการผลตตลอดจนการดารงอยและการพฒนาของสงคม และพลงการผลต

ทสาคญอนดบหนงก คอ ประชาชนผใชแรงงาน ความสมพนธระหวางพลงการผลตกบ

ความสมพนธทางการผลตจงเปนความสมพนธแบบวภาษพลงการผลตพฒนาตวเองภายใต รปแบบ

ของความสมพนธทางการผลตอนใดอนหนง

ในชวงประวตศาสตรแตละยคสมยพลงการผลตทพฒนาสงขนจนเตมทแลวตองการ

ความสมพนธทางการผลตใหมทเหมาะสมกบและเอออานวยใหพลงการผลตสามารถพฒนาตอไป

ไดสงยงขนอยางราบรน เมอเกดความสมพนธทางการผลตใหมทเหมาะสมและสอดคลองกบการ

พฒนาของพลงการผลต กจะผลกดนใหพลงการผลตพฒนาอยางไปอยางมาก ในทางกลบกน หาก

ความสมพนธทางการผลตเดมไมเหมาะสมกบการพฒนาของพลงการผลต กจะขดขวางการพฒนา

ของพลงการผลตอยางยง สงคมไทยกาลงอยระหวางการเปลยนผานจากพลงการผลตแบบเดมเปน

พลงการผลตแบบใหม เกดการเปลยนแปลงความสมพนธทางการผลตใหสอดคลองและรบใชพลง

การผลตแบบใหม เชน การปฏรปการเมองใหกลมทนยดครองอานาจรฐอยางเบดเสรจ-ภายใตกตกา

ใหมของรฐธรรมนญ การปฏรปทางเศรษฐกจและการคา สรางสนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑ การ

สำนกหอ

สมดกลาง

35

ปฏรปการศกษา การปฏรประบบราชการ รวมถงการใชโครงการเอออาทรตางๆ มากระตนใหคน

ชนกลางและชนลางเรงผลตเพอหาเงนไปใชหนทกมาตามโครงการตางๆ เหลานน เปนตน

ความสมพนธทางการผลตใหมจะเกดขนไดกตอเมอไดเกดพลงการผลตใหมขน

มาแลวเทาน น และพลงการผลตใหมจะพฒนาอยางมากไดกตอเมอเปลยนแปลงความสมพนธ

ทางการผลตใหเปนแบบใหมทไมเหมอนเดมแลว เชน การพฒนาของการผลตดวยเครองจกรขนาด

ใหญในระบบทนนยม เกดขนหลงจากทชนชนนายทนไดอานาจรฐแลว พลงการผลตคอนขางจะ

เปลยนแปลงไดงาย สวนความสมพนธทางการผลตนนมกจะมเสถยรภาพมนคงกวาอยางสมพทธ

ดวยเหตนกระบวนการพฒนาของสองสงนจงเกดความขดแยงกนอยตลอดเวลา ความขดแยงนจะ

แตกตางกนตามสภาพของกระบวนการพฒนารปแบบการผลต ในชวงระยะเวลาหนง เมอสราง

ความสมพนธทางการผลตขนใหม ใหความสมพนธทางการผลตกบพลงการผลตเหมาะสมกนโดย

พนฐานแลว ความสมพนธทางการผลตในชวงเวลานจะชวยสงเสรมใหพลงการผลตพฒนาไปอยาง

มาก (อรทย ปนเกตมณ, 2553)

ผวจยสามารถสรปไดวา พลงการผลตและความสมพนธทางการผลตมความสมพนธ

แบบวฏจกรทไมสามารถแยกจากกนได ในการศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอ

เสาไห จงหวดสระบร ในครงน จงตองศกษาถงปจจยและรปแบบของพลงการผลตและ

ความสมพนธทางการผลตทเกดขนในระบบการผลตขาว เพอใหผวจยสามารถอธบายปรากฏการณ

และการเปลยนแปลงทเกดขนไดอยางถกตองและสามารถวเคราะหปญหาและอปสรรคทเกดขนได

อยางแทจรง

5. แนวคดเครอขายทางสงคม

5.1 ความหมายของเครอขาย

คาวาเครอขายเปนคาทถกกลาวถงมากในปจจบน ในฐานะทเปนเครองมอรปแบบหนง

ของการพฒนาในทกวงการ ทจะเชอมโยงใหองคกรเครอขายและบคคลเครอขายไดมโอกาสได

แลกเปลยนเรยนร ประสบการณซงกนและกน อนจะนามาซงความสาเรจตอไป จงมผใหความหมาย

คาวาเครอขายไวหลากหลาย ดงน

กาญจนา แกวเทพ (2538) ใหความหมายของเครอขายไววา เครอขาย เปนรปแบบหนง

ของการประสานงานของบคคล กลมหรอองคกรหลายองคกรทตางกมทรพยากรของตวเอง ม

เปาหมาย วธการทางาน และมเปาหมายของตนเอง บคคล กลมหรอองคกร โดยมการประสานงาน

กนอยางยาวนาน

สำนกหอ

สมดกลาง

36

อรรณพ พงษวาท (2539) ใหความหมายเครอขายวา เครอขายเปนการเชอมโยงเอา

ความพยายามและการดาเนนงานของฝายตางๆ โดยทแตละฝายยงคงปฏบตภารกจหลกของตนอยาง

ไมสญเสยเอกลกษณและปรชญาของตนเอง

เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543) ไดเสนอแนวคดวา เครอขาย มความหมายมากกวา

การทคนมารวมกน แตไมไดรวมกนในการทาสงใดสงหนง เปรยบเสมอนเอากอนอฐมารวมกนยอม

ไมเกดประโยชนอนใด การเชอมโยงกนจะเกดขนเมอเอาอฐแตละกอนมากอรวมกนเปนกาแพง

โดยม การประสานอฐแตละกอนเขาดวยกนอยางมระบบ เครอขายจงหมายถง การรวมตวเพอ

แลกเปลยนกน นาเอาสวนด หรอจดแขงของแตละฝายมาสนบสนนกนและกน เกดการผนกกาลง

(Synergy) เปน การรวมกนใหเกดพลงทวคณ ผลลพธทไดจากการทางานเปนเครอขายจงตองดกวา

ผลลพธของ การนาเอาผลลพธของการตางคนตางทาแลวนามารวมกน

วทย เทยงบรณธรรม (2544) ใหความหมายวา เครอขาย คอ สงทคลายรางแห ตาขาย

รางแห มแผนงานประสานซงกนและกน มการแลกเปลยนเรยนรขอมลและประสบการณซงกนและ

กน

ไพโรจน กลนกหลาบ (2551) ไดใหความหมายของเครอขายวา เครอขาย หมายถง การ

แลกเปลยนความร ความคด ขอมลขาวสาร ประสบการณ และการเรยนรระหวางบคคล กลมบคคล

องคการ และแหลงความรทมสวนรวมในกระบวนการเรยนรอยางตอเนอง จนเปนระบบทเชอมโยง

กน สงผลใหเกดการเผยแพรและการประยกตความรใหมๆ เพอวตถประสงคทางวชาชพหรอทาง

สงคม

จากความหมายทกลาวมาขางตน ผวจยสามารถสรปไดวา เครอขายเปนปจจยสาคย

อนหนงในการประสานพลงในสงคมเพอนาไปสการเปลยนแปลงอยางเปนระบบ รวมถงกอใหเกด

กระบวนการเรยนรอยางตอเนอง นาไปสการประยกตสงใหมๆ เพอประโยชนทางสงคม ทผวจย

ควรใหความสาคญในการศกษาครงน

5.2 ประเภทของเครอขาย

เครอขายสามารถแบงไดหลายประเภท ทงนพจารณาไดจากสมาชก พนท กจกรรม

หลก วตถประสงคและโครงสรางในลกษณะองคกรของเครอขายเอง (เสร พงศพศ, 2548)

เชนเดยวกบ นฤมล นราทร (2543) ทสรปวา เครอขายสามารถแบงไดหลายมต ดงน

1. จาแนกตามพนทดาเนนงาน เชน เครอขายระดบตาบล จงหวด

2. จาแนกตามประเภทกจกรรมหรอประเดนปญหา เชน เครอขายทางานดานเดกและ

สตร เครอขายดานเศรษฐกจ เครอขายดานมนษยชน และเครอขายดานสงแวดลอม เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

37

3. จาแนกตามอาชพ หรอสถานภาพทางสงคม เชน เครอขายแรงงาน เครอขายคร

เปนตน

4. จาแนกตามรปแบบโครงสรางหรอความสมพนธ ทเกดขนในเครอขาย 2 ลกษณะ

คอ เครอขายแนวนอนและเครอขายแนวต ง โดยเครอขายแนวต ง หมายถง เครอขายทมโครงสราง

เปน ชวงชน ความสมพนธในองคกรภายในเครอขายไมเทากน มองคกรทมสถานภาพสงกวาและ

อยในฐานะทมสถานภาพสงกวาและอยในฐานะ เปนผใหความชวยเหลอแกองคกรลกขาย เครอขาย

แนวตงจะพบมากในองคกรธรกจ สวนเครอขายตามแนวนอนเปนเครอขายทความสมพนธระหวาง

องคกรตางๆ ภายในเครอขายมความเทาเทยมกน ลกษณะการแลกเปลยนเปนไปโดยการชวยเหลอ

เกอกลกน การตดตอภายในเครอขายเปนการตดตอระหวางบคคล หรอองคกร หรออาจจะมองคกร

ทาหนาทประสานงานระหวางเครอขาย เชน การจดประชม กระจายขอมลขาวสาร หรอเปน

แกนกลางเมอตองการใหม การปฏบตการรวมกน

สวน สหทยา วเศษ (2547) แบงประเภทของเครอขายออกเปน 2 ประเภท คอ

1. เครอขายทแบงตามลกษณะการเกดของเครอขาย เชน

1.1 เครอขายทเกดจากการจดการของภาครฐ เชน เครอขายกองทนหมบาน

เครอขายอาสาพฒนาชมชน เปนตน

1.2 เครอขายทเกดจากการสนบสนนจากองคกรพฒนาเอกชน เชน เครอขาย

สงแวดลอม เครอขายสขภาพ เปนตน เครอขายประเภทนมกเปนเครอขายทเกดขนเองตามธรรมชาต

มลกษณะไมเปนทางการ มการจดโครงสรางแบบงายๆ ไมซบซอน

2. เครอขายทแบงตามกจกรรม ไดแก เครอขายทดาเนนกจกรรมทเกดขนในแตละ

ชวงเวลาเปนเกณฑ มการรวมตวกนเปนครงคราว เชน เครอขายการเรยนร เปนตน

นอกจากน Lewis, Goodman and Fandt (2004) ไดแบงเครอขายเปน 3 ประเภท ไดแก

1. เครอขายภายใน (Internal Network) เปนเครอขายทเกดขนในองคกรเพอปองกน

การใช ทรพยากรภายนอกหนวยงาน ลกษณะโครงสรางเครอขายภายใน คอ การใหแตละหนวยงาน

มความเปนอสระในการผลตงานตามความสามารถเฉพาะของหนวย งานนนๆ โดยไมมความ

ซ าซอนในการผลต และมหนวยงานกลางขององคกรเปนผประสานระหวางหนวยงาน

2. เครอขายย งยน (Stable network) เปนเครอขายทมลกษณะทเกดขนภายในองคกร

แตบางสวนมการตดตอกบหนวยงานภายนอกเพอใชทรพยากรรวมกน เพอใหเกดประโยชนสงสด

ของงาน โดยทหนวยงานกลางเปนผทาสญญาในการใชทรพยากรรวมกนกบหนวยงานภายนอก

สำนกหอ

สมดกลาง

38

3. เครอขายพลวต (Dynamic Network) เปนเครอขายทเนนการประสานงานกบ

หนวยงานภายนอก แตยงมหนวยงานแกนกลางทเปนหนวยงานหลกในการปฏบตงานและมการใช

ทรพยากรรวมกนระหวางหนวยงานภายนอกและภายใน

จะเหนไดวา ประเภทของเครอขายสามารถจาแนกไดหลากหลาย การเปลยนแปลงวถ

การผลตของชาวนาจะทาใหเหนรปแบบของเครอขายทสงคมเปนอยในปจจบน และชวยในการ

อธบายความสมพนธของบคคลในสงคมไดชดเจนมากขน

5.3 การเกดเครอขาย

สมพนธ เตชะอธกและคณะ (2534) สรปไววา เครอขายอาจเกดได 2 รปแบบ คอ

1. เครอขายทเกดขนโดยธรรมชาต เปนสายใยของความสมพนธตงแตอดต ซงอาจมา

จากสายสมพนธทางเครอญาต ครกบศษย หรอบคคลทเคยแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน

กอใหเกด ความไวเนอเชอใจกน เรยนรทจะเกบเกยวประสบการณทดระหวางกน

2. เครอขายทเกดขนโดยการจดต ง เนองมาจากความพรอม และความตองการทจะ

เปนผนาเครอขายเอง อยางไรกตามครอขายสามารถเปรยบไดกบสงมชวต ธรรมชาตของเครอขาย

ตองม การเจรญเตบโต

สอดคลองกบแนวคดของ ธนา ประมขกล (2544) ทกลาววา การเกดขนของเครอขาย

แตละเครอขายตางกมจดเรมตนตางกน หรอถกสรางมาดวยวธการตางๆ กน สามารถจาแนกได 3

ลกษณะ คอ

1. เครอขายทเกดขนโดยธรรมชาต เกดจากการทผคนทมความคดเหนตรงกน ทางาน

คลายกน หรอประสบปญหาแบบเดยวกนมารวมตวกน เพอแลกเปลยนความคด ประสบการณ และ

อาจรวมไปถงการรวมกนแสวงหาทางเลอกใหมทดกวา เครอขายในลกษณะนมกเกดขนในพนท

หรอชมชนทมวฒนธรรม ความเปนอยคลายคลงกน เขามารวมเปนกลมหรอชมรม

2. เครอขายจดตง มกจะมความเกยวเนองกบนโยบายหรอการดาเนนงานของภาครฐ

ซงจะเปนไปตามแนวคดแบบเดมๆ ทอาศยกลไกของรฐผลกดนใหเกดการดาเนนงานในรปของ

เครอขายอยางเปนรปธรรมในเวลาอนรวดเรว โดยมภาคสมาชกทเขารวมเครอขายมไดมพนฐาน

ความตองการ ความคด หรอความเขาใจทตรงกนมากอน การรวมตวกนจงเปนเพยงชวคราวหรอ

เฉพาะกจ ไมม ความตอเนอง และมกจะจางหายไปในทสด ยกเวนเครอขายไดรบการชแนะทดจน

สามารถสราง ความเขาใจทถกตองและ นาไปสการพฒนาเปนเครอขายทแทจรงได อยางไรกตาม

แมวากลมจะยงคงรกษาสถานภาพเครอขายไวไดแตแนวโนมเครอขายแบบนมกมขนาดลดลง เมอ

เปรยบเทยบกบขนาดของเครอขายเมอเรมกอตง

สำนกหอ

สมดกลาง

39

3. เครอขายววฒนาการ เปนเครอขายทไมไดเปนไปตามธรรมชาตแตแรกเรม และ

ไมไดถกจดตงไดโดยตรง แตจะเปนไปในลกษณะของกระบวนการพฒนาผสมผสานโดยเรมจาก

การทกลมคน องคกร มารวมกนดวยวตถประสงคกวางๆในการทจะสนบสนนซงกนและกน

แลกเปลยนเรยนรรวมกนไปพลางกอนโดยอาจยงไมไดมเปาหมายหรอวตถประสงครวมเฉพาะใดๆ

ทชดเจนนกหรอในอกลกษณะหนงอาจเกดจากการถกประกายความคดจากภายนอก ไมวาจะเปน

การไดรบฟงหรอการไดเหนเครอขายอนๆ แลวเกดความคดทจะรวมตวกน สรางพนธะสญญาเปน

เครอขายเพอชวยเหลอพฒนาตนเองบาง เครอขายทวาน แมวามไดเกดจากแรงกระตนจากภายใน

ต งแตแรก แตหากสมาชกม ความต งใจ จรงใจทเกดจากจตสานกทด และไดรบการกระตน ก

สามารถรวมกนกาหนดเปาหมายทชดเจน สอดคลองกบความตองการของสมาชก ทาใหเครอขาย

สามารถพฒนาตนเองตอไปจนสรางเปนเครอขายทเขมแขงได เชนเดยวกบเครอขายทเกดโดย

ธรรมชาตไดเชนกน

การเกดเครอขายจะประกอบดวยขนตอนทสาคญ 4 ขนตอน (เกรยงศกด เจรญวงศศกด

, 2543) คอ

1. ขนตอนการเกดเครอขาย การกอตวของเครอขายอาจเกดได 2 แนวทางใหญๆ คอ

แนวทางแรก เครอขายทเกดจากรฐเขาไปมสวนเปนผรเรม กระตนใหประชาชนเกดความตระหนก

ในปญหา สรางความตนตวใหเกดความสนใจรวมตวกน และแนวทางทสอง คอ เครอขายทม

ประชาชนเปนแกนนาในการจดตง โดยเกดจากการรเรมสรางสรรคของกลมประชาชนเอง เพราะ

ตระหนกและตนตวในปญหาทเกดขน ซงการพฒนาเครอขายควรใหมการดาเนนการไปทงสองทาง

โดยพจารณาถงความสามารถในการรวมตวกนของประชาชนเปนหลกในเครอขายนน

2. ขนการประสานเชอมโยง เมอมการสรางเครอขายกตองมการจดระบบบรหาร

เครอขาย ประกอบดวยการจดผงกลมเครอขาย การจดบทบาทหนาทของสมาชกในเครอขาย การ

จดระบบตดตอสอสาร การจดระบบการเรยนรรมกน และการจดระบบสารสนเทศ สอดคลองกบ

แนวคดของ John M. Cohen และ T. Uphoff (1977) ทสรปไววา เครอขายทมคณภาพสมาชกตองม

สวนรวมในกระบวนการเรยนร ดงน

2.1 การตดสนใจ

2.2 การปฏบตการ

2.3 การไดประโยชน

2.4 การประเมนผล

3. การพฒนาเครอขาย การพฒนาเครอขายขนอยกบการจดกจกรรมตางๆของ

เครอขายเพอใหสมาชกไดแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนอยางสมาเสมอและตอเนอง

สำนกหอ

สมดกลาง

40

4. การธารงรกษาเครอขาย การจดกจกรรมทดาเนนรวมกนอยางตอเนอง จนกระทง

กจกรรมดงกลาวกลายเปนแบบแผนของการกระทาทสมาชกเครอขายยอมรบโดยทวกน ดงนน จง

เหนไดวา การธารงรกษาเครอขายสามารถกระทาไดโดยการกาหนดโครงสรางกจกรรมอยางชดเจน

ทงในแงของเวลา ความถ และการจดกจกรรมทนาสนใจเพยงพอทจะดงดดสมาชกใหเขารวม

ความสมพนธทดเปรยบเสมอนน ามนทคอยหลอลนการทางาน เชน การกาหนดกลไกสรางระบบจง

ใจ การจดหาทรพยากรการสนบสนนอยางเพยงพอ การใหความชวยเหลอและแกไขปญหาและการ

สรางผนารนใหมอยางตอเนอง เปนตน

นอกจากน ธนา ประมขกล (2544) กลาววา ขนตอนการสรางเครอขาย ประกอบดวย

ขนตอนสาคญ 6 ขนตอนคอ

1. การวเคราะหเครอขาย

2. การกาหนดภารกจหลกของเครอขาย

3. การศกษาความตองการของเครอขาย

4. การกาหนดสงทตองทาตามลาดบความสาคญ

5. การวางแผนการดาเนนงาน

6. การนาแผนทวางไวไปปฏบต

ขนตอนการเกดเครอขายมขนตอนและรายละเอยดทสงผลตอรปแบบความสมพนธ

ของบคคลในสงคม ทาใหเหนพฒนาการของชมชนทสงผลตอการเปลยนแปลงวถการผลตของ

ชาวนาไทย ผวจยจงเหนวา ขนตอนการเกดเครอขายเปนกระบวนการหนงทมความสาคญเชนกนท

จะตองนามากาหนดเปนประเดนในการศกษาครงน

5.4 แนวทางในการสรางเครอขาย

เสร พงศพศ (2548) กลาวถงขนตอนในการสรางเครอขายไววา การสรางเครอขายม

แนวทางในการดาเนนงานใหประสบความสาเรจ ดงน

1. รางเปาหมายใหชดเจน เพอใหรวาสาเหตความเปนมาของการกอต งเครอขายคอ

อะไร ทาไมจะตองมเครอขายน ต งแลวจะทากจกรรมใด การกาหนดวตถประสงคของการจดต ง

เครอขาย ทศทางกจกรรมหลก และคณสมบตของสมาชกใหชดเจนจะทาใหสมาชกสวนใหญมสวน

รวมในกระบวนการกาหนดวตถประสงค ปองกนการครอบงาจากคนบางกลม ท งนควรมการ

ทบทวนสงทไดกาหนดไวเปนระยะๆ เพอปรบตวใหเหมาะสมกบสถานการณของสงคมและความ

ตองการของสมาชกในเครอขาย

สำนกหอ

สมดกลาง

41

2. บอกเปาหมายและวตถประสงค โดยเชญองคกรและผมสวนไดสวนเสยมาประชม

โดยมหวขอการประชมทนาสนใจเกยวกบผลประโยชนรวมกน หรอเปาประสงคทเกยวของกนและ

มอบหนาทในการบรหารจดการ การจดการประชมใหกบบรรดาผมสวนไดสวนเสยรวมกน

รบผดชอบ เพอการหาขอตกลงรวมกนในกจกรรมทเปนผลประโยชนรวมกนดงกลาว

3. กาหนดแผนการดาเนนงาน โดยมการตดตามผลและประเมนผลเปนประจาวน

สมาเสมอและถถวน โดยดความสอดคลองของแผนการดาเนนงานกบวตถประสงค ความกาวหนา

และความสาเรจของเครอขายในแตละระยะ ทงนใหสมาชกเขามามสวนรวมในกระบวนการกาหนด

วธและเครองชว ด ประสทธภาพของกจกรรมเครอขาย และควรใหสมาชกรวมเรยนรตลอด

กระบวนการตดตามและประเมนผล

4. กาหนดกฎระเบยบ กฎเกณฑพนฐาน เพอทาใหเครอขายมสถานภาพถกตองตาม

กฎหมาย เพอใหเครอขายและผนาเครอขายไดรบการสนบสนนและความไวเนอเชอใจจากสมาชก

เครอขาย อกทงยงสามารถทาใหการดาเนนงานทาไดอยางกวางขวางมากย งขน อาจกาหนดใหมชอ

และสญลกษณของเครอขายเพอใหสามารถจดจาไดงายขน

5. กาหนดกระบวนการในการตดสนใจ ควรเปดโอกาสใหสมาชกเขามามสวนรวม

ในกระบวนการตดสนใจ การเลอกกจกรรม และวธการทางานของเครอขายในลกษณะเปน

ประชาธปไตย เพอสรางความรสกมสวนเปนเจาของและความผกพนทเหนยวแนน ซงมสวนสาคญ

ตอความสาเรจของเครอขายเปนอยางมาก

6. เตรยมแผนการสอสารระหวางสมาชก สนบสนนใหมการเชอมโยงเครอขายกบ

เครอขาย เพอเสรมใหเครอขายมความเขมแขงมากขน ซงมท งในแนวราบ แนวต ง หรอในภมภาค

ตางระดบกน การเชอมโยงเครอขายทาไดท งอยางทเปนทางการและไมเปนทางการ ดวยการทา

กจกรรมรวมกน หรอเปนตวแทนรวมกนในการจดประชมเชงปฏบตการทเกยวของ

7. เลอกโครงสรางการจดการองคกร โดยการจดต งกลมแกนนาเครอขาย ทปวารณา

ตวเขามาทาหนาทประสานงานจดการและสงกาลงบารงใหกบสมาชก ซงตองไมตดอยกบกจกรรม

ประจาวนขององคกรตวเองและกลมแกนนาตองดาเนนกจกรรมของเครอขายใหเกดประโยชน

สงสด ท งนตองมการหมนเวยนเปลยนกลมผนาเครอขาย เพอพฒนาภาวะผน าของสมาชกและ

ปองกน การผกขาดอานาจ และจดใหมหลกสตรการฝกอบรมดานการจดการเครอขายใหกบแกนนา

องคกรหรอผนาเครอขายอยางสมาเสมอ

8. จดหาทนในการดาเนนงาน เครอขายตองมวธการจดหาและจดการทรพยากรเพอ

ความมประสทธภาพในการขบเคลอนกจการของเครอขายและมความสามารถในการพงตนเอง

สำนกหอ

สมดกลาง

42

ทรพยากรนไมไดหมายถงเงนทนเทานน แตยงหมายความรวมไปถงคณภาพของสมาชก วธการ

จดการแบบมสวนรวมและเทคโนโลยการแลกเปลยนขอมลขาวสารดวยเชนกน

เนองจากแนวทางการสรางเครอขายมองคประกอบทเปนตวขบเคลอนใหสงคมเกดการ

รวมกลมและดาเนนกจกรรมทนาไปสการเปลยนแปลงตามเปาหมายของชมชน ผวจยจงสนใจทจะ

ศกษาองคประกอบและรายละเอยดในการสรางเครอขายของชมชนใหเหนเปนรปธรรมและนา

ขอมลทไดจากการศกษาใชในการสอบถามขอมลจากผใหขอมลหลก แลวนาขอมลทไดมาอธบาย

แนวทางการสรางเครอขายในระบบการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร เพอนาเสนอ

แนวทางในการแกปญหาทเกดขนตอไป

6. เกษตรอนทรย (Organic Agriculture)

6.1 หลกการและแนวทางของเกษตรอนทรย

ในภาวะปจจบนกระแสความตนตวดานเกษตรอนทรยไดแพรหลายอยางรวดเรวใน

หลายประเทศ สบเนองจากพษภยของสารเคมตางๆ ทใชทางการเกษตรหรอกจการอนๆ ทสงผล

กระทบตอดน แหลงน า และสภาพแวดลอม เกดพษภยอนตรายตอชวตมนษย ดวยเหตนเองจงม

คณะบคคลกลมหนงดาเนนการผลตพชและสตวเพอบรโภคเอง ตลอดจนขายในหมผบรโภคทรก

ชวตของตนเองและตองการอาหารทสดสะอาดและปลอดภยจากสารพษเปนสาคญ การเกษตร

อนทรยของโลกครงแรกเกดขนในทวปยโรปและแพรหลายเขาไปในประเทศสหรฐอเมรกา

แคนาดา ฯลฯ ในขณะทประเทศแถบเอเชยนยมทาเกษตรกรรมแบบธรรมชาตโดยยดแนวทางจาก

ประเทศญปนและเกาหลใตเปนหลก (วฑรย เรองเลศปญญากล, 2550) ประเทศไทยทาเกษตรกรรม

ทปลอดภยจากสารพษมาชานานแลว แตถกเรยกในชอตางกน เชน เกษตรไรสารพษ เกษตรปลอด

สารพษ เกษตรปลอดภยจากสารพษ เกษตรธรรมชาต เกษตรย งยน เปนตน โดยเซอรอลเบรต โฮ

เวรด บดาของการทาเกษตรอนทรย นาเสนอหลกการทาเกษตรอนทรยไว 7 ประการ ไดแก

1. สขภาพทดเปนสทธขนพนฐานของสงมชวตทงปวง

2. สขภาพทดตองใชไดกบท งดน พช สตว และมนษยซงจะมความสมพนธตอกน

อยางหลกเลยงไมได

3. ความออนแอทเกดขนกบหวงโซอาหารแรกคอ ดนจะสงผลกระทบตอหวงโซอนๆ

ทอยลาดบสงขนไปตามลาดบจนถงมนษยซงงอยบนสด

4. การระบาดของโรคแมลงตอพชและสตวในระบบการเกษตรสมยใหม คอปญหา

ในหวงโซอาหารทสองและสาม

สำนกหอ

สมดกลาง

43

5. ปญหาสขภาพของมนษยเปนผลมาจากหวงโซอาหารทสองและสาม

6. สขภาพทไมดของพช สตว และมนษยเปนผลตอเนองมาจากสขภาพทไมดของดน

7. การยอมรบกฎและบทบาทของธรรมชาตโดยสานกถงปญหาทเกดขนจะทาใหเกด

การปรบเปลยน การพฒนา ใหถกพฒนาใหถกตองโดยไมยาก ทงนจะตองไมกระทาการใดๆ ทเปน

การรบกวนตอกระบวนการสะสมธาตอาหารในดนทดาเนนการโดยจลนทรยในดน

นอกจากน กรมสงเสรมการเกษตร (2551) ไดกลาวถงหลกพนฐานของการทาเกษตร

อนทรยไวดงน

1. หามใชสารเคมสงเคราะหทางการเกษตรทกชนดไมวาจะเปนปยเคม ยาฆาหญา ยา

ปองกนกาจดศตรพชและฮอรโมน

2. เนนการปรบปรงบารงดนดวยอนทรยวตถ เชน ปยคอก ปยหมก ปยพชสด เปนตน

ตลอดจนการปลกพชหมนเวยนเพอใหพชแขงแรงมระยะปรบเปลยน เมอปฏบตอยางเครงครดและ

ตอเนองตามมาตรฐานเกษตรอนทรยไมนานกจะเปนเกษตรอนทรยได ชาหรอเรวขนอยกบประเภท

ของเกษตรอนทรยทจะผลต ซงไดถกกาหนดไวในมาตรฐานเกษตรอนทรยแลว ขอสาคญ อยทการ

ทา ความเขาใจเกษตรอนทรยใหถองแท มความต งใจจรง มความขยนหมนเพยร ไมทอถอยตอ

ปญหาหรออปสรรคใด มความสขในการปฏบตกจะบรรลวตถประสงค และประสบความสาเรจ

ดงทตงใจไว เพราะเกษตรอนทรยเปนเรองททกคนสามารถปฏบตไดจรง เมอเปนเกษตรอนทรยแลว

สามารถขอรบรองมาตรฐานจากภาครฐ หรอภาคเอกชนจงจะนบไดวาเปนเกษตรอนทรยทสมบรณ

อนเปนสมบตล าคาของแผนดน ซงปญหาในการทาเกษตรอนทรยอาจเกดขนไดจาก

2.1 ผลผลตจะไมออกทงปแตจะออกตามฤดกาล เพราะเกษตรอนทรเปนเกษตรท

พงพาอาศยธรรมชาตมากกวาการฝนธรรมชาต ซงจะทาใหตองมการใชสารเคมมากขนตามไปดวย

2.2 ราคาผลผลตจะสงกวาเพราะแมจะใชปจจยในการผลตลดลงแตตองใชแรงงาน

ในการดแลและเอาใจใสมากขน

มาตรฐานเกษตรอนทรย (สานกงานมาตรฐานเกษตรอนทรย, 2552) ทมการประกาศใช

เปนมาตรฐานในการทาเกษตรอนทรย มรายละเอยดดงน ประเทศสหรฐอเมรกา (United States of

America : USA) ไดมการประกาศใชพระราชบญญตผลตภณฑอาหารอนทรย (Organic Food

Production Act-OFPA) ตงแตป พ.ศ. 2533 (ค.ศ. 1990) และมการแกไขในป พ.ศ. 2539 (ค.ศ. 1996)

ตลาดรวมกลมประเทศในยโรป (European Unity : EU.) ไดมการรวบรวมขอกาหนดของผลตผล

เกษตรอนทรยไวในขอกาหนดของสภาตลาดรวมยโรป (EEC No. 2092/91) และฉบบแกไข

ขอกาหนดสวนใหญใหคาแนะนาในการนาเขาอาหารอนทรยทผลตจากประเทศอนๆ ภายใต

มาตรฐานการผลตและมาตรการการตรวจสอบทเหมอนกนทกประการ สวนประเทศญปน (Japan)

สำนกหอ

สมดกลาง

44

รฐบาลญปนไดประกาศใชมาตรฐานเกษตรอนทรยเมอวนท 1 เมษายน พ.ศ. 2544 โดยอางอง

กฎหมายมาตรฐานเกษตรญปน (Japan Agriculture Standard – JAS)

ในประเทศไทยไดมการกาหนดใชมาตรฐานการผลตพชอนทรย หลงจากผานการ

ปรบปรงแกไขครงสดทายเมอวนท 18 ตลาคม พ.ศ. 2543 โดยคณะทางานเฉพาะกจปรบปรง

มาตรฐานการผลตพชอนทรยของประเทศไทย และผานการเหนชอบของคณะกรรมการบรหาร

งานวจยและพฒนาเกษตรอนทรย กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ และตอมาเมอ

วนท 21 พฤษภาคม 2546 สหพนธเกษตรอนทรยนานาชาต (International Federation of Organic

Agriculture Movement-IFOAM) ไดจดทาเกณฑมาตรฐานขนตาสาหรบตรวจสอบรบรองเกษตร

อนทรย เปนทยอมรบในกลมประเทศยโรป โดยมหนวยงานททาหนาทตรวจสอบรบรองคอ IOAS

และมสมาคมดนแหงสหราชอาณาจกร (Soil Association) UK เปนองคกรทใหความสาคญตอ

เกษตรอนทรยมประวตความเปนมายาวนานไดพฒนามาตรฐานการผลตเกษตรอนทรย และเปนท

ยอมรบอยางกวางขวางในสหราชอาณาจกรและในหลายประเทศทวโลก นอกจากน ยงมองคกร

เครอขาย (Pesticide Network Action : PNA) เปนองคกรเครอขายของสหราชอาณาจกรและประเทศ

เนเธอรแลนด ทกาลงปฏบตการเคลอนไหว ซงจะทาใหมาตรฐานเกษตรอนทรยสากลเปนไปได

อยางมประสทธภาพ มาตรฐานการผลตพชอนทรยของประเทศไทย มประเดนหลกสาคญดงน

1. ทดนตองไมอยในสภาพแวดลอมทตากวามาตรฐานกาหนด

2. พนทปลกตองไมมสารเคมสงเคราะหตกคาง

3. ไมใชสารเคมสงเคราะหในกระบวนการผลต

4. ไมใชเมลดพนธทคลกสารเคมสงเคราะห

5. ไมใชสงทไดจากการตดตอพนธกรรม (GMOs)

6. ปจจยการผลตจากภายนอกตองไดรบการรบรองมาตรฐาน

7. กระบวนการผลตตองปราศจากสงปนเปอนสารเคมสงเคราะห

8. สงเสรมความหลากหลายทางชวภาพและรกษาสภาพแวดลอม

9. ตองไดรบการรบรองมาตรฐานอยางเปนทางการ

แนวทางเกษตรอนทรยเปนแนวทางใหมทภาครฐพยายามใหเกษตรกรไดดาเนนการใน

การประกอบอาชพ เพราะกอใหเกดผลทางบวกแกตวเกษตรกรเอง รวมถงสภาพแวดลอมของชมชน

ดงนน ผวจยจงมความสนใจทจะศกษาแนวทางการทาเกษตรอนทรยของชาวนาเพอใหเหนวธการ

และแนวโนมในการนาเกษตรอนทรยมาใชในการทานาของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

สำนกหอ

สมดกลาง

45

6.2 ความหมายของเกษตรอนทรย

นกวชาการใหความหมายของคาวาเกษตรอนทรยไวแตกตางกนไปตามขอกาหนดของ

หนวยงานรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยของแตละประเทศ ซงมความหมายทแตกตางจากผกไร

สารพษ ผกปลอดภยจากสารพษและผกอนามย โดยกรมสงเสรมการเกษตร (2551) ไดนยาม

ความหมายของคาตางๆ ไวดงน

เกษตรอนทรย (Organic Agriculture) คอ ระบบการผลตทคานงถงสภาพแวดลอม

รกษาสมดลของธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ โดยมระบบการจดการนเวศวทยาท

คลายคลงกบธรรมชาต หลกเลยงการใชสารสงเคราะหไมวาจะเปนปยเคม สารเคมกาจดศตรพชและ

ฮอรโมนตางๆ ตลอดจนไมใชพช หรอสตวทเกดจากการตดตอทางพนธกรรมทอาจกอใหเกดมลพษ

ในสภาพแวดลอม เนนการใชอนทรยวตถ เชน ปยคอก ปยหมก ปยพชสดและปยชวภาพในการ

ปรบปรงบารงดนใหมความอดมสมบรณเพอใหตนพชมความแขงแรงสามารถตานทานโรคและ

แมลงไดดวยตนเอง รวมถงการนาเอาภมปญญาชาวบานมาใชประโยชนดวยผลผลตทไดจะ

ปลอดภยจากอนตรายของสารพษตกคางทาใหปลอดภยท งตอตวผผลต ผบรโภคและไมทาให

สภาพแวดลอมเสอมโทรมลงอกดวย

อาหารอนทรย (Organic Food) คอ อาหารทไดจากผลตผลและ/หรอผลตภณฑทาง

การเกษตรทผลตจากระบบการเกษตรโดยใชวสดธรรมชาต แตไมใชพช หรอสตวทมการตดตอสาร

พนธกรรม ทงน เนนการปฏบตทไมเพมมลพษแกภาวะแวดลอม

ผกไรสารพษ คอ ผกทระบบการผลตไมมการใชสารเคมใดๆ ท งสนไมวาจะเปน

สารเคมเพอปองกนและปราบศตรพช หรอปยเคมทกชนด แตจะใชปยอนทรยทงหมดและผลผลตท

เกบเกยวแลวตองไมมสารพษใดๆ ทงสน

ผกปลอดภยจากสารพษ (Safe-Vegetables) คอ ผกทระบบการผลตมการใชสารเคมใน

การปองกนและปราบศตรพช รวมทง ปยเคมเพอการเจรญเตบโต ผลผลตทเกบเกยวไดยงมสารพษ

ตกคางไมเกนปรมาณทกาหนดไวเพอความปลอดภยของผบรโภค ตามประการกระทรวง

สาธารณสขฉบบท 163 พ.ศ. 2538

ผกอนามย (Hygienic Vegetable) คอ ผกทระบบการผลตมการใชสารเคมในการ

ปองกนและปราบศตรพช รวมท ง ปยเคมเพอการเจรญเตบโต ผลผลตทเกบเกยวไดยงมสารพษ

ตกคางไมเกนปรมาณทกาหนดไวเพอความปลอดภยของผบรโภคและมความสะอาดผานกรรมวธ

การปฏบตกอนและหลงการเกบเกยวตลอดจนการขนสงและบรรจหบหอไดคณลกษณะตาม

มาตรฐาน

สำนกหอ

สมดกลาง

46

จากรายงานการสารวจขององคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาตเมอป พ.ศ.

2543 พบวา ประเทศไทยมเนอทเกษตรกรรมอนดบท 48 ของโลก แตมการใชยาฆาแมลงมากเปน

อนดบ 5 ของโลก ใชยาฆาหญามากเปนอนดบ 4 ของโลก ใชฮอรโมนมากอนดบท 4 ของโลก

เกษตรกรตองซอปจจยการผลตทเปนสารเคมสงเคราะหในการเพาะปลกทาใหการลงทนสงและ

เพมขนอยางตอเนอง ขณะทราคาผลผลตในรอบยสบปไมไดสงขนตามสดสวนของตนทนทสงขน

มผลทาใหเกษตรกรขาดทนมหนสนลนพนตว การเกษตรอนทรยจงเปนแนวทางของการแกปญหา

ดวยการเกษตรสมยใหม หรอเกษตรเชงเดยว ทชวยแกปญหาทางการเกษตรทเกดขนมดงน

1. ความอดมสมบรณของดนลดลง

2. ตองใหปยเคมในปรมาณทเพมมากขนทกปจงจะไดรบผลผลตเทาเดม

3. เกดปญหาโรคและแมลงระบาดทาใหเพมความยงยากในการปองกนและกาจด

4. แมน าและทะเลสาบปนเปอนดวยสารเคมและความเสอมโทรมของดน

5. พบสารเคมปนเปอนในผลผลตเกนปรมาณเกณฑทกาหนดทาใหเกดพษภยตอ

ผบรโภค

6. สภาพแวดลอมถกทาลายเสยหายจนยากทจะเยยวยาใหกลบคนมาดงเดม

นอกจากน การเลยงสตวแบบอตสาหกรรมเปนการเลยงสตวจานวนมากในพนทจากด

ทาใหเกดโรคระบาดไดงายจงตองใชยาปฏชวนะจานวนมากทาใหตกคางในเนอสตวและไข สงผล

ตอผบรโภค ไดแก โรคววบา ทเปนสญญาณอนตรายทบอกใหรวาการเลยงสตวแบบอตสาหกรรม

ไมเพยงเปนการทรมานสตว แตอาจเปนภยคกคามตอความอยรอดของมนษยดวย

การใชทรพยากรดนโดยไมคานงถงผลเสยของปยเคมสงเคราะหกอใหเกดความไม

สมดลในแรธาตและกายภาพของดน ทาใหสงมชวตทมประโยชนในดนน นสญหายและไร

สมรรถภาพ กอใหเกดความเสยหายอยางตอเนอง ผนดนสญเสยความสามารถในการดดซบแรธาต

ทาใหผลตผลมแรธาต วตามนและพลงชวตตา เปนผลใหเกดการขาดแคลนธาตอาหารรองในพช

พชออนแอ ขาด ภมตานทานโรค และทาใหการคกคามของแมลงและเชอโรคเกดขนไดงายซงจะ

นาไปสการใชสารเคมฆาแมลงและเชอราเพ มขน ดนทเสอมคณภาพนนจะเรงการเจรญเตบโตของ

วชพชใหแขงกบพชเกษตร และนาไปสการใชสารเคมสงเคราะหกาจดวชพช ขอบกพรองเชนน

กอใหเกดวกฤตในหวงโซอาหาร และระบบการเกษตรของเรา ซงทาใหเกดปญหาทางสขภาพและ

สงแวดลอมอยางย งในโลกปจจบน ในป พ.ศ.2546-2547 พบวา คนไทยเสยชวตดวยสาเหตจาก

โรคมะเรงมาเปนอนดบหนงสองปตดตอกน (กรมสงเสรมการเกษตร, 2551) โดยสาเหตสวนหนง

เนองจากการรบประทานอาหารทผดและมสารพษปนเปอน นอกจากสารเคมหลายชนดเปนสารกอ

มะเรงแลวยงมพษตอระบบประสาทและการทางานของกลามเนอและอาจทาใหผชายมอสจออนแอ

สำนกหอ

สมดกลาง

47

ทาใหมบตรยาก ป พ.ศ. 2533 ในประเทศมาเลเซย จากการสารวจพบวามผเสยชวตจากการใชยาฆา

หญาคอ พวกพาราควอทชนดเดยวถง 1,200 ราย ทาใหปจจบนประเทศมาเลเซยไดหามจาหนาย

สารเคมชนดนไปแลว นอกจากผลเสยตอสขภาพและชวตแลวการใชสารเคมเปนเวลานาน ยงทาให

แมลงมความตานทานตอยาปราบศตรพชอกดวย

นบจากป พ.ศ. 2552 เปนตนมา การพฒนาเกษตรอนทรยและแฟรเทรดในประเทศไทย

โดยภาพรวมดขนอยางตอเนอง เนองจากเศรษฐกจไทยกไมไดรบผลกระทบรนแรงจากภาวะตกตา

ของเศรษฐกจโลก และเศรษฐกจโลกเรมฟนตว ประกอบกบสภาพการณทางการเมองในประเทศ

เรมมเสถยรภาพมากขน ทาใหตลาดของทงเกษตรอนทรยและแฟรเทรดไทยนาจะมโอกาสคอนขาง

ด สงผลใหมผประกอบการทงรายเกาและรายใหมหนมาลงทนขยายการผลตเพมขน ซงทาใหพนท

การผลตเกษตรอนทรยภายในประเทศขยายตวเพมขนอยางตอเนอง (วฑรย ปญญากล, 2552)

ภาวะวกฤตเศรษฐกจโลก ทเรมเกดขนในชวงกลางป 2551 ไมไดสงผลกระทบรนแรง

กบประเทศ ไทย รวมทงตลาดเกษตรอนทรยและแฟรเทรดในระดบโลกอยางทหลายคนคาดการณ

ไว จากขอมลสรปสถานการณโดยรวมพบวา มเพยงประเทศองกฤษเทานนทตลาดเกษตรอนทรย

หดตวลง (แตกหดตวเฉพาะบางกลมสนคา เชน เนอสตว และอาหารพรอมปรง ในขณะทกลมสนคา

อยางอาหารเดก อาหารสด เครองสาอางกลบขยายตวเพมขน) ในขณะทตลาดเกษตรอนทรย

และแฟรเทรดในยโรปและสหรฐอเมรกาดเหมอนจะเตบโตเพมขน ทงนสบเนองจากนโยบายการ

สนบสนนของรฐบาลในประเทศตางๆ ตลอดจนหนวยงานระหวางประเทศ ทหนมาใหความสนใจ

กบเกษตรอนทรย เนองจากเชอวา สามารถเปนเครองมอในการแกไขปญหาความยากจนของ

เกษตรกร ชวยรกษาสงแวดลอม และระบบการผลตทสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสภาพ

ภมอากาศโลก ดงนน แมวาภาวะเศรษฐกจโลกยงคงชะลอลง แตตลาดเกษตรอนทรยกยงเปนการ

ขยายตวเพมขนในเกอบทกประเทศ แมแตในประเทศสหรฐอเมรกา ซงประสบวกฤตเศรษฐกจท

คอนขางรนแรง แตปรากฏวา ตลาดเกษตรอนทรยในอเมรกากลบยงคงขยายตว ซงเปนผลมาจาก

นโยบายทจรงจงในการสนบสนนเกษตรอนทรยของรฐบาลโอบามา ซงไดมทงการกาหนดนโยบาย

การเลอกแตงต งผบรหารฝายงานเกษตรอนทรยทเปนผทมความรและประสบการณจรง และการ

จดสรรงบประมาณผานไปใหผประกอบการเกษตรอนทรย เพอกระตนการพฒนาท งการผลตและ

การตลาดเกษตรอนทรยอยางจรงจง รวมท งการทท งตวทานประธานาธบดและภรรยา ทใหการ

สนบสนนเกษตรอนทรยโดยสวนตว ไมวาจะเปนการกาหนดใหใชอาหารเกษตรอนทรยในการจด

เลยงในทาเนยบประธานาธบด หรอการเปลยนสวนไมประดบในทาเนยบประธานาธบดใหเปน

สวนผกเกษตรอนทรยเพอการบรโภคเองของครอบครวประธานาธบด ทงหมดนเปนตวอยางททา

ใหเกดการพฒนาเกษตรอนทรยในสหรฐ

สำนกหอ

สมดกลาง

48

ในสวนของนโยบายเกษตรอนทรยของรฐบาล ในชวงปทผานมา ไมไดมการ

เปลยนแปลงนโยบายจากปทผานมาแตอยางใด กรอบนโยบายของรฐยงคงเปนแผนยทธศาสตรการ

พฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต พ.ศ. 2551-2554 และแผนปฏบตการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต

พ.ศ. 2551-2554 โดยอาจมการขบเคลอนในลกษณะของอนกรรมการฝายตางๆ ซงโดยสวนใหญ

เปนการจดกจกรรมอบรมใหความรกบเกษตรกรเกษตรกร (ซงนบรวมแลวนาจะมการอบรม

เกษตรกรไปราว 1.75 ลานครอบครว หรอประมาณ 34% ของครอบครวเกษตรกรในประเทศไทย)

รวมทงการจดหาปจจยการผลตตางๆ ทหนวยงานราชการเปนผจดซอปจจยการผลตเหลานนใหกบ

เกษตรกร กจกรรมเชนนแทบจะไมไดมผลตอการปรบเปลยนของเกษตรกรในประเทศไทยเทาไหร

นก ซงแผนยทธศาสตรฯ และแผนปฏบตการฯ ดงกลาวไดสนสดลงเมอปลายป 2554 แตจนถงกลาง

ป 2555 ยงไมปรากฏวา มการรเรมจดทาแผนยทธศาสตรฯ ใหมแตอยางใด (วฑรย ปญญากล, 2554)

นโยบายรฐบาลในตลอดชวงป 2252 - 2554 ทมผลกระทบคอนขางมากตอการพฒนา

เกษตรอนทรยกคอ นโยบายการประกนราคาผลผลตตางๆ โดยเฉพาะขาวเปลอก โดยรฐบาลได

กาหนดราคาประกนไวคอนขางสงกวาราคาสนคาเกษตรทวไปในทองตลาดคอนขางมาก เชน ราคา

ประกนขาวหอมมะลสงถง 20,000 บาท/ตนขาวเปลอก ทาใหผประกอบการเกษตรอนทรยตองรบ

ซอขาวเปลอกหอมมะลเกษตรอนทรยจากเกษตรกรสงกวาราคาประกนของรฐบาล สงผลใหตนทน

ขาวหอมมะลเกษตรอนทรยมราคาทสงมาก การสงออกจงคอนขางชะลอตว ในขณะเดยวกน

เกษตรกรจานวนหนงเรมแสดงความไมพงพอใจกบราคารบซอขาวเปลอกเกษตรอนทรย ทมความ

ตางจากราคาขาวเปลอกทวไปไมมากนก ทาใหมเกษตรกรจานวนนอยรายทสนใจทจะปรบเปลยน

การผลตเปนเกษตรอนทรย

อยางไรกด ในชวงป 2553-54 มผประกอบการธรกจอาหารและการเกษตรจานวนหลาย

ราย ทไดใหความสนใจในการปรบเปลยนการผลตมาเปนเกษตรอนทรย ซงผประกอบการเหลาน

มกจะมฟารมเปนของตวเอง หรอไมกมฟารมเกษตรกรทรบจางการผลตใหอย ทงนอาจเปนเพราะ

ผลกระทบจากภาวะเศรษฐกจโลก ททาใหการขายสนคาเกษตรและอาหารทวไปชะลอตวลง และ

บางสวนกถดถอย ประกอบกบสนคาการเกษตรแทบทกชนดมการปรบตวสงเพมขน ทาให

ผลตภณฑเกษตรทวไปของประเทศไทยเรมมความสามารถในการแขงขนในตางประเทศไดนอยลง

การปรบเปลยนมาทาผลตภณฑออรแกนกจงเปนกลยทธใหมทผประกอบการไทยหนมาใหความ

สนใจ (วฑรย ปญญากล, 2554) ปจจยเหลานทาใหมผประกอบการเกษตรอนทรยไทยเพมมากขน

อยางรวดเรวในปทผานมา

ในดานการตลาดเกษตรอนทรยไทย แมวาวกฤตเศรษฐกจโลก ทเรมเกดขนในชวง

กลางป 2551 ไมไดสงผลกระทบรนแรงกบประเทศไทย แตกมผลทางออมทาใหอตราการ

สำนกหอ

สมดกลาง

49

แลกเปลยนเงนบาทกบเงนตราตางประเทศคอนขางจะตาลง (เงนบาทมคาสงขน) ซงสงผลทาใหการ

สงออกสนคาเกษตรอนทรยลาบากมากขน โดยเฉพาะผสงออกทไดตกลงราคาสงออกลวงหนาเปน

เงนสกลตางประเทศ แตในขณะเดยวกน การนาเขาสนคาเกษตรอนทรยจากตางประเทศจะมราคา

ลดลง ทาใหมการขยายการนาเขาสนคาออรแกนก เพอจาหนายในรานตางๆ เพมมากขน โดยเฉพาะ

รานซปเปอรมารเกต

การผลตเกษตรอนทรยในประเทศไทย

จากการสารวจของมลนธสายใยแผนดน/กรนเนท (วฑรย ปญญากล, 2554) พนท

เกษตรอนทรยของประเทศไทยขยายตวเพมขนเปน 0.212 ลานไร ในป พ.ศ. 2553 หรอคดเปน

0.162% ของพนทเกษตรกรรมท งหมดของประเทศซงมอย 131.27 ลานไร และมฟารมเกษตร

อนทรย 7,405 ฟารม หรอคดเปนสดสวน 0.145% จากจานวนฟารมท งหมดในประเทศ 5,100,000

แหง

ผลผลตและผลตภณฑแปรรปทไดรบการรบรองของผประกอบการเกษตรอนทรยไทย

ไดแก

1. ขาว ไดแก ขาวหอมมะล ขาวมะลแดง ขาวหอมนล ขาวเหนยว

2. ถวและธญพช ไดแก ถวลสง ถวเหลอง งา

3. ผก ไดแก ผกสดทกประเภท รวมหนอไมฝรง ขาวโพดฝกออน

4. ผลไม ไดแก มะมวง กลวย มะละกอ ลาไย มะพราว สบปะรด

5. เครองดม ไดแก กาแฟ ชา ชาใบหมอน น าผง

6. ผลตภณฑแปรรป ไดแก ขนมจากธญพช น าสลด เครองแกง กะท

7. วตถดบอตสาหกรรม น าตาลาทราย ไดแก แปงมนสาปะหลง น ามนปาลม สาร

ใหความหวาน

8. ผลตภณฑจากสตว ไดแก กงกลาดา เนอวว ไข

9. ผลตภณฑเพอสขภาพ ไดแก น ามนมะพราวสกดเยน น ามนราขาว อาหารเดก

น าสมสายช เกลดขาวกลอง ขาวกลองงอก เครองสาอาง สบ

สถานการณเกยวกบมาตรฐานและการตรวจสอบรบรอง

สานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต (มกอช.) (วฑรย ปญญากล,

2554) ไดเผยแพรมาตรฐานเกษตรอนทรยฉบบใหม ทปรบปรงจากฉบบป พ.ศ. 2546 โดยมาตรฐาน

ฉบบใหม คอ "มาตรฐานสนคาเกษตร (มกษ. 9000 เลม 1-2552) เกษตรอนทรย เลม 1 : การผลต

สำนกหอ

สมดกลาง

50

แปรรป แสดงฉลาก และจาหนายผลตผลและผลตภณฑเกษตรอนทรยเกษตรอนทรย" ซง

คณะกรรมการมาตรฐานสนคาเกษตรไดมมตเหนชอบ และรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและ

สหกรณไดอนมตใหมาตรฐานเกษตรอนทรย เปนมาตรฐานทวไป (ไมใชมาตรฐานบงคบ) รวมท ง

ไดประกาศในราชกจจานเบกษา เมอวนท 28 ธนวาคม พ.ศ. 2552 ทผานมา

นอกจากน ในชวงตนป 2552 ทาง มกอช. ยงไดรเรมทจะทามาตรฐานขาวเกษตร

อนทรยและปลาสลดเกษตรอนทรยเพมเตมจากมาตรฐานพชและการเพาะเลยงสตวน าเกษตร

อนทรยทมอยแลว โดยในรางมาตรฐานขาวเกษตรอนทรยยงมขอกาหนดเกยวกบการนาเขา สนคา

เกษตรอนทรยซงเพมเตมไปจากมาตรฐานเกษตรอนทรยทวไป

อยางไรกตาม ทงนผประกอบการเอกชนและองคกรพฒนาเอกชนตางกไมเหนดวยกบ

การออก มาตรฐานดงกลาวเนองจากมมาตรฐานเกษตรอนทรยอยแลว ซงมเนอหาครอบคลมการ

ผลตเกษตรอนทรย ทงการเพาะปลกพช การเลยงสตว และการเพาะเลยงสตวน า โดยมาตรฐานใหม

ของขาวเกษตรอนทรยนกไมไดแตกตางไปจากมาตรฐานเดมทมอย หลายฝายจงไมเหนความจาเปน

ในการจดทามาตรฐานเพ มขนอก

การปลกพชแบบอนทรย

อภชาต ศรสอาด (2547) นาเสนอกระบวนการปลกพชแบบอนทรยไว ดงน

1. การเลอกพนท

1.1 เลอกพนททเหมาะสม ควรอยหางถนนหลวง หางโรงงาน หางแปลงปลกทใช

สารเคม มแหลงน าทสะอาดไมมสารพษเจอปน

1.2 ศกษาประวตของพนท เชน เคยปลกพชอะไร การใชปย และสารเคมยอนหลง

อยางนอย 3 ป

1.3 เลอกปลกพชใหเหมาะกบดน : ดนรวน ดนเหนยว หนาดนตน หนาดนลก ดน

เปนกรด ดนเปนดาง เปนตน

1.4 สงเกตจากพชทขนอยเดม เกบตวอยางดน ตวอยางน าไปวเคราะห

2. การวางแผนจดการ

2.1 การวางแผนปองกนสารพษจากภายนอก ท งทางน าและทางอากาศ การ

ปองกนทางอากาศโดยปลกพชกนชนทงไมทรงสง ทรงสงปานกลาง และตนเตย บนคนกนน ารอบ

แปลง

2.2 การวางแผนปองกนภายในจดระบบการระบายน า การเกบรกษาเครองมอ

อปกรณ และการเขาออกในบรเวณไร-นา

สำนกหอ

สมดกลาง

51

2.3 การวางแผนระบบการปลกพช เลอกฤดปลกทเหมาะสม พนธพชทตานทาน

โรค-แมลง พชบารงดน พชไลแมลง

3. การเลอกพนธปลก

3.1 คานงถงสภาพดน สภาพภมอากาศ ความตานทางตอโรค-แมลงและวชพช

ความหลากหลายของชนดพชในแปลง

3.2 ไมใชพชจเอมโอ (พชทไดจากการตดตอสารพนธกรรม)

3.3 ถาเปนเมลดพนธพชทมาจากการปลกแบบอนทรยจะดมาก

4. การปรบปรงบารงดน

4.1 เลอกพนททมความอดมสมบรณของดนสง (หามตดไมทาลายปา)

4.2 ถาดนเปนกรดจดใหใสหนปดบดลดความเปนกรด

4.3 ปลกพชตระกลถวและไถกลบ ไดแก โสน ถวพม ถวมะแฮะ ฯลฯ (โสนควร

ปลกในนา ถวควรปลกในไร)

4.4 ใสปยคอก ปยหมก เศษซากพช เพอชวยปรบโครงสรางดนและใหธาตอาหาร

พช

4.5 ดนขาดฟอสฟอรสใหใชปยหนฟอสเฟต

4.6 ดนขาดโพแทสเซยม ใหใชปยมลคางคาว เกลอโพแทสเซยมธรรมชาตและ

ขเถาถาน

5. สารทไมอนญาตใหใชปรบปรงดน

5.1 กากตะกอนโสโครก (โดยเฉพาะอยางยงกบผก)

5.2 สารเรงการเจรญเตบโต สารพนใบ

5.3 จลนทรยและผลตผลจากจลนทรยทไดมาจากการตดตอสารพนธกรรม

5.4 สารพษตามธรรมชาต เชน โลหะหนกตางๆ

5.5 ปยเทศบาล หรอปยหมกจากขยะในเมอง

6. สารทอนญาตใหใชปรบปรงดน

6.1 สารอนทรย

6.1.1 ปยอนทรยทผลตจากวสดในไร-นา เชน ปยหมกจากเศษซากพช ฟาก

ขาว ขเลอย เปลอกไม เศษไม และวสดเหลอใชทางการเกษตรอนๆ เปนตน

6.1.2 ปยคอกจากสตวทเลยงตามธรรมชาตไมใชอาหารจากจเอมโอ (สารตด

ตอพนธกรรม) ไมใชสารเรงการเจรญเตบโต และไมมการทรมานสตว

6.1.3 ปยพชสด เศษซากพชและวสดเหลอใชในไรนาในรปสารอนทรย

สำนกหอ

สมดกลาง

52

6.1.4 ดนพรทไมเตมสารสงเคราะห

6.1.5 ปยชวภาพ หรอจลนทรยทพบตามธรรมชาต

6.1.6 ปยอนทรย สงขบถายจากไสเดอนดนและแมลง

6.1.7 ดนอนทรยทไดรบการรบรองอยางเปนทางการ

6.1.8 ดนชนบน (หนาดน) ทปลอดการใชสารเคมมาแลวอยางนอย 1 ป

6.1.9 ผลตภณฑจากสาหรายและสาหรายทะเลทไดรบการรบรองอยางเปน

ทางการ

6.1.10 ปยอนทรยน าทไดจากพชและสตว

6.1.11 อจจาระและปสสาวะทไดรบการหมกแลว (ใชไดกบพชทไมเปนอาหาร

มนษย)

6.1.12 ของเหลวจากระบบน าโสโครก จากโรงงานทผานกระบวนการหมก

โดยไมเตมสารสงเคราะห และไมเปนพษตอสงแวดลอมทไดรบการรบรองอยางเปนทางการ

6.1.13 ของเหลอใชจากกระบวนการในโรงฆาสตว โรงงานอตสาหกรรม เชน

โรงงานน าตาล โรงงานมนสาปะหลง โรงงานน าปลา เปนตน โดยผานกระบวนการเหลานนจะตอง

ไมเตมสารสงเคราะหและตองไดรบการรบรองอยางเปนทางการ

6.1.14 สารควบคมการเจรญเตบโตของพช หรอสตวซงไดจากธรรมชาต

6.2 สารอนนทรย ไดแก หนและแรธาต เชน หนบด หนฟอสเฟต หนปนบด (ไม

เผาไฟ) ยปซม แคลเซยม ซลเกต แมกนเซยมซลเฟต แรดนเหนยว แรเฟลดสปาร แรเพอรไลท ซ

โอไลท เบนโทไนท หนโพแทสแคลเซยมจากสาหรายและสาหรายจากทะเล เปลอกหอย เถาถาน

เปลอกไขบด กระดกปนและเลอดแหง เกลอแหง เกลอสนเธาว โบแรกซ กามะถน ธาตอาหารเสรม

(โบรอน ทองแดง เหลก แมงกานส โมลบดมน และสงกะส)

การศกษาความหมายและลกษณะของเกษตรอนทรยชวยใหเหนถงองคประกอบและ

กระบวนการในการทาเกษตรอนทรยอยางถกวธ ชวยใหผวจยสามารถวเคราะหปญหาทเกดขนจาก

การศกษาสภาพการทานาของชาวนาในพนททมการทาเกษตรอนทรยไดอยางถกตอง

6.3 สถานการณการผลตขาวอนทรย

จากรายงานกรมสงเสรมการเกษตร (2551) ไดนาเสนอวา ผลตผลเกษตรอนทรยเรมม

การจาหนายในตางประเทศเมอประมาณป พ.ศ. 2530 หลายหนวยงาน ท งภาคราชการ องคกร

ภาคเอกชน ผผลต และผบรโภคในประเทศอตาล สวสเซอรแลนด เยอรมน และเดนมารก ตางให

ความสาคญตอการผลตและการบรโภคอาหารทผลตโดยวธธรรมชาตเพมขนไมตากวารอยละ 10

สำนกหอ

สมดกลาง

53

ตอป โดยเฉพาะสนคาประเภทผก ผลไม ธญพชชนดตางๆ ผลตภณฑนม น าผลไม กาแฟ เนอสตว

แมกระทงเหลาไวน ต งแตป พ.ศ. 2534 เปนตนมา รฐบาลของหลายประเทศและสหภาพยโรปได

ออกกฎระเบยบเกยวกบมาตรฐานสนคาเกษตรทปลอดสารพษ สนคาเกษตรทนาเขาจากตางประเทศ

มการเขมงวดดานสขอนามย และระบบการผลตทรกษาเฉพาะสนคาทปลอดสารพษตามมาตรฐานท

กาหนด โดยมการบงคบใชแลวต งแตเดอนมกราคม พ.ศ. 2539 ดงน นหากประเทศไทยยงไม

ปรบปรงมาตรฐานสนคาทสหภาพยโรปกาหนด อาจจะประสบปญหาการถกส งหามนาเขา ซงจะม

ผลตอการสงออกโดยรวมของประเทศไทย นอกจากนประชาชนในสหภาพยโรปไดนยมบรโภค

อาหารจากธรรมชาตกนมากขน รวมท งสนคาอาหารทปลอดภยจากสารพษหรอจากการผลตแบบ

เกษตรอนทรย ซงไดมการตงมาตรฐานไวสงมา ทงสนคาทผลตในสหภาพยโรปเองและทนาเขาจาก

ตางประเทศ ราคาสนคาจากการผลตแบบเกษตรอนทรยจะสงกวาราคาสนคาทผลตแบบธรรมดา

ประมาณรอยละ 20-50 ซงเปนสงทจงใจใหมการผลตสนคาเกษตรอนทรยมากขน ปรมาณการผลต

สนคาเกษตรอนทรยในปจจบนมประมาณรอยละ 5-10 ของผลผลตรวม

ในป พ.ศ. 2543 รฐบาลของประเทศตางๆ ในยโรปหลายประเทศไดต งเปาหมายการ

ผลตสนคาเกษตรอนทรยไวคอนขางสง เชน ประเทศเดนมารกไดต งเปาหมายผลตสนคาเกษตร

อนทรยทปลอดภยเพอบรโภคภายในประเทศใหไดถงรอยละ 40 ของสนคาเกษตรท งหมดของ

ประเทศ ในขณะทประเทศสวเดนไดต งเปาการผลตสนคาเกษตรอนทรยไวรอยละ 10 สวน

ประเทศสวสเซอรแลนดไดต งเปาเปนการผลตสนคาอนทรยและสนคาจากระบบการผลตทใช

สารเคมนอยท งหมด ในสหรฐอเมรกา กลม Living Farms เปนกลมธรกจทจดหาผลผลตเกษตร

อนทรยจากสมาชกเกษตรกร สาหรบปอนตลาดทวประเทศ ผลตภณฑอาหารตรา Living Farms

จดเปนผลตภณฑทมคณภาพสงและปลอดจากสารพษเพราะ Living Farms ไดกาหนดมาตรฐานการ

ผลตโดยเนนถงการใชสารอนทรยในทกขนตอนการผลตสาหรบประเทศไทยน นการผลตขาว

อนทรยมความเปนไปไดสง เพราะการทานาเปนอาชพหลกของเกษตรกรถงรอยละ 70 มพนทนา

รวมประมาณ 60 ลานไร คดเปนรอยละ 18.7 ของพนทประเทศไทย ดวยสภาพพนททเหมาะสม

สภาพภมอากาศทเอออานวยตอการปลกขาว มพนธขาวจานวนหลากหลายเหมาะสมกบแตละนเวศ

เกษตรกรไดสรางสมความรความชานาญและประสบการณการทานาอยางตอเนองมาเปนเวลา

ยาวนาน มการใชปยเคมและสารเคมสงเคราะหตางๆ ในการผลตขาวคอนขางนอย โดยเฉพาะใน

พนทนาน าฝนเขตภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศซงทานาเพยงปละครงในฤด

ฝน ทาใหสามารถรกษาสภาพแวดลอมไวไดดในระดบหนง จดเปนพนททมศกยภาพใน การผลต

ขาวอนทรยมากทสด หากมการปรบเปลยนวธการทานาเพยงเลกนอยกสามารถเขาสระบบ การทา

นาแบบอนทรยได แตเกษตรกรและผทเกยวของกบระบบการผลตจะตองมความเขาใจเลงเหน

สำนกหอ

สมดกลาง

54

ความสาคญและความย งยนของระบบการผลตขาวอนทรย ใหความสาคญกบผลผลตทมคณภาพ

ปราศจากสารพษและไดปรมาณทผผลตพอใจ มความมนคงดานการผลต การตลาดและดาน

เศรษฐกจ มความย งยนตอสวนรวมเพราะไมทาลายสงแวดลอมและมเสถยรภาพการผลต รวมท งม

ความเทาเทยมยตธรรมตอทกฝายทงผผลต ผคา และผบรโภค

การผลตสนคาอนทรยเพอการสงออกของประเทศไทยนาจะมแนวทางทด ปจจบนม

ภาคเอกชน เชน บรษทนครหลวงคาขาว จากด และ สหกรณสนคาธรรมชาต รวมท งองคกรและ

กลมตางๆ ไดผลตขาวหอมมะลเปนสนคาอนทรยสงไปจาหนายยงประเทศในยโรป นอกจากจะ

แปรสภาพเปนขาวสารและขาวกลองแลว ยงแปรรปเปนผลตภณฑขาวอกดวย เชน การแปรรป

ปลายขาวอนทรยเปนอาหารเดกออน ซงตลาดมความตองการสง เปนตน สวนการผลตขาวอนทรย

เพอการคาในประเทศไทย เรมตน เมอป พ.ศ. 2534 โดยความรวมมอระหวางภาคราชการ เอกชน

และเกษตรกร แตพนท การผลตยงมขนาดเลก เนองจากพนททเหมาะสมตามเงอนไขมจากด รวมทง

การวางระบบการผลต ตรวจสอบและรบรองผลผลตยงไมสมบรณในชวงเรมตนมพนปลกขาว

อนทรยประมาณปละ 6,000 ไร ในพนท 3 อาเภอ คอ อาเภอจน อาเภอเชยงคา จงหวดพะเยา และ

อาเภอเทน จงหวดเชยงราย ปลกขาวพนธขาวดอกมะล 105 และ กข 15 ไดผลผลตขาวเปลอกรวม

ประมาณปละ 2,000-3,000 ตน ผลผลตเฉลยประมาณ 400-500 กโลกรมตอไร การผลตในป พ.ศ.

2541 มพนทปลก 3,000 ไร ใน 2 อาเภอ คอ อาเภอจน จงหวดพะเยา และอาเภอเทง จงหวดเชยงราย

ไดผลผลตรวมประมาณ 1,500 ตน ทางบรษทนครหลวงคาขาวจากด ไดสงตวอยางผลผลตเพอ

ตรวจสอบคณภาพขาวและสารพษตกคาในเมลดขาว กอนแปรรปเพอจดจาหนายตอไป ขาวอนทรย

ทผลตในประเทศไทยไดรบการตรวจสอบและรบรองคณภาพโดยองคกรตรวจสอบคณภาพจาก

ประเทศอตาล ซงเปนสมาชกสมาพนธการเกษตรอนทรยระหวางประเทศ (International Federation

of Organic Agriculture Movement : IFOAM) ซงเปนทยอมรบของประเทศสมาชกในสมาคมยโรป

(European Community : EC) นอกจากนยงมองคกรพฒนาเอกชน (NGOs) ใหการสนบสนน

เกษตรกรในพนทอนผลตขาวอนทรยรวมทงมบรษทเอกชนผลตขาวอนทรยจาหนายโดยตรง แตยง

ไมไดวางระบบการตรวจสอบรบรองระบบการผลตตามมาตรฐานสากล ราคาขาวเปลอกขาว

อนทรยทเกษตรกรไดรบจะสงกวาขาวเปลอกโดยทวไปประมาณรอยละ 5-10 แตในสวนขาวสารท

บรรจถงจาหนายจะสงกวาขาวสารท วไป ประมาณรอยละ 20 สาหรบตลาดภายในประเทศทาง

ภาคเอกชนไดมสนคาขาวอนทรยท งในรปขาวกลองและขาวสารวางจาหนายในซปเปอรมารเกต

ตามหางสรรพสนคาตางๆ ทงในกรงเทพมหานคร และตางจงหวด

การศกษาสถานการณการผลตขาวอนทรยทาใหผวจยเกดความเขาใจสถานการณการ

ผลตขาวอนทรยในภาพรวมของประเทศไทย แลวสามารถนาไปเปรยบเทยบกบวถการผลตขาวของ

สำนกหอ

สมดกลาง

55

ชาวนาในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร รวมถงการวเคราะหปญหาและอปสรรคทเกดขนจาก

การผลตขาวอนทรยไดอยางถกตองและเหมาะสม

6.4 โอกาสทางการตลาดของขาวอนทรย

ผลตภณฑอนทรยแมจะเพงเปนทรจกกนในประเทศไทย แตในประเทศทพฒนาแลว

เชน กลมประเทศในยโรป อเมรกา ญปน ฯลฯ นนเปนทรจกกนอยางกวางขวางมาแลวหลายสบป

โดยเฉพาะอยางยงในกลมอนรกษสงแวดลอม สขอนามย ทงนความนยมผลตภณฑอนทรยเกดขน

เนองจากสาเหตสาคญ 3 ประการ (กรมสงเสรมการเกษตร, 2551) คอ

1. กระแสการอนรกษสงแวดลอม ความกาวหนาดานการวจยและพฒนาผลตภณฑ

เคมตางๆ ประสบผลสาเรจเปนอยางสง ไดเคมภณฑหลากหลายชนด มประสทธภาพสง สะดวกตอ

การใชและไดผลด จงมการใชสารเคมในการผลตท งในภาคอตสาหกรรมและภาคการเกษตรอยาง

มากมาย เกดผลพลอยไดตกคางเกนกวาทธรรมชาตจะสามารถบาบดได สงผลกระทบตอ

สงแวดลอมโดยเฉพาะอยางยงสารพษทตกคางในธรรมชาต ซงแนวคดเกยวกบเกษตรอนทรยเปน

หนทางหนงทจะชวยลดปรมาณการใชสารเคมเพอแกไขปญหาผลกระทบตอสภาพแวดลอม

2. กระแสความรสกหวงใยในสขภาพ ผลจากการใชสารเคมในการผลตทาง

การเกษตรเพ มมากขน นอกจากจะมสารพษตกคางอยในธรรมชาตในระดบสงแลว ยงมสารเคม

ปนเปอนในพชอาหารและผลตภณฑจากพช เนอสตวและผลตภณฑจากสตว ตลอดจนอาหารทเรา

บรโภคประจาวน ในระดบทอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพหลากหลายรปแบบได ดงตวอยาง

กรณของสาร Dioxin ทปนเปอนอยในเนอสตวและผลตภณฑจากสตว ซงอาจเปนสาเหตสาคญของ

การเกดมะเรงในมนษยได ทวโลกจงตนตระหนกกบอนตรายของสารปนเปอนในอาหาร ดงน น

สนคาเกษตรอนทรยซงมแนวทางการผลตทไมใชสารเคมจงสอดคลองกบกระแสนยมน

3. การสนบสนนจากภาครฐ รฐบาลของประเทศทพฒนาแลวไดเลงเหนถงคาใชจาย

จานวนมหาศาลทตองใชเพอกาจดสารพษตกคาง การบาบดน าเสย ตลอดจนคาใชจายใน การ

รกษาพยาบาลผเจบปวยอนมสาเหตจากสารพษตกคางนาการทบรโภคอาหารทผลตแบบอนทรย

สงผลใหเกดตลาดสนคาเกษตรอนทรย และไดรบความนยมสงขนอยางรวดเรว ต งแตป 2533 เปน

ตนมา

ขาวอนทรยนบวาเปนผลตภณฑเกษตรอนทรยทมแนวโนนในอนาคตสง จากกระแส

ความนยมผลตภณฑเกษตรอนทรย และความนยมบรโภคอาหารจากทางตะวนออก ซงอาจแยก

โอกาสทางการตลาดของขาวอนทรยออกเปน 2 ตลาด ไดดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

56

1. ตลาดตางประเทศ กระแสความนยมบรโภคขาวและอาหารจากเอเชย เปนแรง

กระตนสาคญในตลาดยโรป อเมรกา ออสเตรเลย และภมภาคอนๆ ของโลก ทาใหขาวหอมมะลจาก

ประเทศไทยซงถอวาเปนขาวคณภาพสง เมลดมลกษณะยาว รปรางเรยว แกรงใส และมกลนหอม

เฉพาะตวเปนทนยมไปทวโลก ไมเพยงแตคนเอเชยทอพยพไปอาศยอยในประเทศเหลานนทชอบ

รบประทานขาวหอมมะล แมแตชาวตะวนตกเองกมความนยมบรโภคขาวหอมมะลไทยมากขน

ดงนนเมอมกระแสความนยามสนคาเกษตรอนทรย ขาวหอมมะลอนทรยจงเปนทางเลอกทผบรโภค

ชนชอบ ปจจบนมผสนใจจากท วโลกสอบถามเรองขาวหอมมะลอนทรย และมขาวหอมมะล

อนทรยวางขายอยในราน Health Shop ในยโรป กลมสแกนดเนเวยและสงคโปร ซงโอกาสทางการ

ตลาดยงมทศทางทดอกมาก

การพฒนาพนธพชโดยการดดแปลงพนธกรรม (Genetically Modified Organisms :

GMOs) ซงสงผลใหผลผลตทางการเกษตรทไดมลกษณะดขน เชน ผลผลตสง ตานทานตอโรคและ

แมลง และทนทานตอสภาพแวดลอม ทาใหสามารถเพมผลผลตไดอยางมประสทธภาพ และลด

ตนทนการผลตไดมหาศาล ตรงกบความตองการของการตลาด แตในขณะเดยวกนยงไมมผใดกลา

ยนยนความปลอดภยของการบรโภคอาหารทไดจากการดดแปลงพนธกรรม และผลตอระบบนเวศ

โดยรวม เชน การพฒนาพนธขาวโพดใหแมลงไมชอบกน หรอแมลงกนอาหารดงกลาวแลวทาให

ไมสามารถสบพนธได ซงอาจทาใหแมลงชนดนนลดจานวนลงอยางมาก จนกระทบหวงโซอาหาร

หรอแมลงชนดน นหนไปกนพชอนๆ หรออนตรายอนอาจเกดจากการใชขาวโพดทดดแปลง

พนธกรรมเปนอาหารสตว ซงสามารถสงผลกระทบถงสตวและมนษยได ถงแมยงไมมผลวจยใน

เรองดงกลาวทชดเจน กระแส การตอตานพชและสตวดดแปลงพนธกรรม (GMOs) สงขนเรอยๆ

โดยเฉพาะในกลมประเทศในยโรปและออสเตรเลย ซงมการหามนาเขาผลตภณฑทไดจากพชและ

สตวดดแปลงพนธกรรม ความนยมในสนคาเกษตรอนทรยจงเพมมากขน เพราะเปนสนคาทยนยน

และรบรองวาไมไดผลตจากพชและสตวดดแปลงพนธกรรมใดๆ ทงสน

ขาวจดเปนสนคาเกษตรทมการพฒนาทางดาน GMOs นอยมาก ยกเวนขาวทปลกใน

สหรฐอเมรกา เพราะขาวสวนใหญมแหลงกาเนดและแหลงปลกอยในประเทศทางตะวนออก หรอ

ประเทศทกาลงพฒนา ซงมการใชเทคโนโลยดานเกยวกบการดดแปลงพนธกรรมนอยมาก จง

สามารถเชอไดวาขาวทผลตในภมภาคนปลอดจาก GMOs โดยเฉพาะขาวอนทรย ซงท งขบวนการ

การผลตหามใชพนธขาวทผานการดดแปลงพนธกรรมหรอใชผลพลอยไดจาก GMOs ตามขอตกลง

ขององคกรการคาโลก (Word Trade Organization : WTO) ซงพยายามลดขอกดกนทางการคา หรอ

สงเสรมใหมการคาเสร แตยงมขอยกเวนในหมวดของสขอนามย และสงแวดลอม ซงหลายประเทศ

พยายามทจะยกขนมาเปนและนามาใชเปนการกดกนทางการคาทดแทน โดยมการต งมาตรฐาน

สำนกหอ

สมดกลาง

57

ความปลอดภย (Hazard Analysis of Critical Control Point HACCP) เพอกดกนสนคาทอาจเกด

อนตรายตอผบรโภคและมาตรฐานการทาลายสงแวดลอม เชน หามนาเขากงทะเลทไดจากการลาก

อวนอนอาจทาใหเตาทะเลตดอวนได ซงเคยเปนขอพพาทระหวางไทยกบสหรฐอเมรกามาแลว

สนคาเกษตรอนทรยจงเปนสนคาสาคญทปลอดจากการถกกดกนจากมาตรการตางๆ ท

กลาวขางตน เนองจากมพนฐานการผลตทอนรกษสงแวดลอมและไมมอนตรายตอผผลตและ

ผบรโภค เพราะไมมการใชสารเคมสงเคราะหท งในขบวนการผลต การเกบรกษา และการแปร

สภาพ นอกจากน การสอสารททนสมยโดยเฉพาะขอมลขาวสารทเผยแพรทางอนเตอรเนตทาให

ผประกอบการรายยอย โดยเฉพาะเกษตรกรหรอผคาสนคาเกษตรอนทรย มชองทางและโอกาสใน

การจดจาหนายสนคาเกษตรอนทรยของตนเองสงตรงถงมผบรโภคไดอยางงายดาย ผบรโภคเองก

สบายใจทสามารถซอสนคาเกษตรอนทรยไดโดยตรงจากผผลตหรอผเชยวชาญเฉพาะดาน เพราะ

เชอวาจะไดสนคาคณภาพดและปลอดภย ปจจบนมผเปด Website เพอขายสนคาอนทรยกวา 10,000

Website คาดวามมลคาตลาดทวโลกหลายหมนลานเหรยญสหรฐ โดยมสนคาเกอบทกชนดต งแต

พชผก ผลไม นม เนอสตว และผลตภณฑแปรรปตางๆ เชน ซอส อาหารสาเรจรป หรอแมแตเสอผา

และสงตางๆ ทแปรรปจากผลผลตธรรมชาต

ปญหาและอปสรรคในการขยายตลาดตางประเทศ อาจมขนเนองจากสนคาเกษตร

อนทรยไมสามารถใชสารฆาแมลงศตรพชผลเกษตรได เชน มอดขาวสารในขาวอนทรย เปนตน

เทคโนโลย การบรรจภณฑและการขนสงถกนามาใชเพอรกษาคณภาพของสนคาจากผผลตจนถง

ผบรโภค ซงใชเวลามากกวา 3 เดอน ผผลตจาเปนตองบรรจขาวอนทรยในถงสญญากาศ หรอสง

มอบดวยต ปรบ ความเยนทาใหตนทนสนคาสงขน ผบรโภคในตางประเทศมความเขาใจสนคา

เกษตรอนทรยคอนขางด และรวากระบวนการผลตสนคาเกษตรอนทรยจะตองมการรบรองจาก

สถาบนทเชอถอได จงจะสามารถระบวาเปนสนคาอนทรยทไดรบการรบรอง (Certified Organic

Products) แตในขณะนผผลตของไทยยงไมเขาใจระบบการผลตสนคาเกษตรอนทรยเทาใดนก และ

มกเกดความสบสนระหวางสนคาปลอดสารพษกบสนคาเกษตรอนทรยวาเปนสนคาชนดเดยวกน

ทาใหการพฒนาการผลตเพอเปนสนคาเกษตรอนทรยทไดรบรองถกตองตามมาตรฐานคอนขางชา

แตผนาเขาในแตละประเทศตองการเอกสารทรบรองความเปนสนคาอนทรยทงสน

ประเทศไทยยงไมมหนวยงานทใหการรบรองสนคาเกษตรอนทรยโดยตรง ปจจบน

กรมวชาการเกษตรและหนวยราชการทเกยวของกาลงพยายามผลกดนใหมองคกรรบรองสนคา

เกษตรอนทรยของประเทศ ซงเมอสามารถจดต งไดสาเรจแลว จะทาใหการสงออกสนคาเกษตร

อนทรยราบรนและเปนไปไดโดยสะดวก ประเทศผนาเขามกจะมระเบยบการนาเขาเฉพาะสนคา

เกษตรอนทรยของแตละประเทศแตกตางกน ซงผนาเขาจะตองมความรในการดาเนนการเรอง

สำนกหอ

สมดกลาง

58

เอกสารกากบตางๆ ซงถาประเทศผผลตใชมาตรฐานเดยวกนกบประเทศผน าเขากสามารถ

ดาเนนการไดโดยสะดวก ปจจบนมาตรฐานทถอวาเปนทยอมรบของท วโลก คอมาตรฐานของ

สมาพนธการเกษตรอนทรยระหวางประเทศ (International Federation of Organic Agriculture

Movement : IFOAM) ประเทศไทยมผผลตสนคาเกษตรอนทรยทไดรบการรบรองตามมาตรฐาน

ของ IFOAM เพยงไมกราย สวนใหญจะเปนเกษตรกรทไดรบการสนบสนนจากหนวยงานทมการ

ตดตอตางประเทศ แตรายทสามารถทาเปนการคาไดมเพยงหนวยงานเดยว คอ ขาวหอมมะลอนทรย

ของบรษทนครหลวงคาขาว จากด ซงกรมวชาการเกษตรไดใหการสนบสนนอย

นอกจากน ยงพบวา ผบรโภคชาวไทยไดใหความสนใจในสนคาเกษตรอนทรยมาเปน

เวลาหลายปแลว โดยเรมตนจากกระแสความหวงใยสขภาพและจากสารตกคางทอาจปนเปอนอยใน

อาหารทบรโภคประจาวนโดยเฉพาะผก ผลไม ขาวสาร และอนๆ เพยงแตผบรโภคยงไมเขาใจคาวา

สนคาเกษตรอนทรยเทาใดนก สบเนองจากการนาเสนอสนคาเกษตรอนทรยของผผลตใน

ระยะแรกๆ ทนาสนคาเขาตลาดใหมๆ ดวยเกรงวาผบรโภคจะไมเขาใจประโยชนของสนคาเกษตร

อนทรยจงไดตงชอวา สนคาปลอดสารพษ เชน ผกปลอดสารพษ หรอขาวปลอดสารพษ เปนตน สง

นเองทาใหผบรโภคหรอแมแตผผลตเองสบสนตอสนคาและกระบวนการผลตทถกตอง ทงทจรง

แลวสนคาเกษตรอนทรยหรออาหารทกชนดทสามารถจาหนายใหผบรโภคไดจะตองเปนสนคาท

ปลอดภยจากสารพษ คอไมมสารพษทจะเปนอนตรายตอผบรโภคโดยเฉพาะขาวสาร ซงทกยหอใน

ประเทศไทยตองถอวาเปนขาวปลอดภยจากสารพษท งหมด แตมเพยงไมกยหอเทาน นทม

กระบวนการผลตแบบเกษตรอนทรยจรงๆ ม การคาดการณวาตลาดสนคาเกษตรอนทรยในประเทศ

ไทยมมลคากวาหมนลานบาทโดยมตลาดหลกอยในกรงเทพมหานคร หวเมองใหญ และเมองทม

สถานศกษา โดยกลมเปาหมาย คอ กลมทรกสขภาพ และผมการศกษา

จากการศกษาพบวา โอกาสทางการตลาดของขาวอนทรยในประเทศไทยยงไมม ความ

มนคงเทยบเทากบตลาดของประเทศอน ซงทาใหผวจยสามารถนาขอมลไปใชในการนาเสนอ แนว

ทางแกไขปญหาและอปสรรคทเกดขนจากการผลตขาวของชาวนาไดเปนอยางด

7. งานวจยทเกยวของ

จนทรตร กฤชอาคม (2553) ศกษาคณภาพชวตของชาวนาในเขตตาบลโนนพะยอม

อาเภอชนบท จงหวดขอนแกน พบวา ชาวนาสวนใหญเปนเพศชาย อายอยระหวาง 40-59 ป ม

สถานภาพสมรส จบการศกษาระดบประถมศกษามากทสด สวนใหญมหนสนนอยกวา 50,000 บาท

โดยมหนสนเฉลย 49,762.75 บาท เมอพจารณาคณภาพชวตของชาวนาในภาพรวม พบวา อยใน

สำนกหอ

สมดกลาง

59

ระดบปานกลาง โดยชาวนามคณภาพชวตในระดบดในดานชวตครอบครว ดานทมคณภาพชวตอย

ในระดบปานกลาง คอ ดานชวตในชมชน ดานสงแวดลอมทางกายภาพ ดานสขภาพ ดานชวตการ

ทางาน และดานเศรษฐกจ ตามลาดบ และมขอเสนอแนะใหพยาบาลชมชน เจาหนาทสาธารณสข

และผเกยวของทกหนวยงาน ทรบผดชอบดแลชาวนาควรรวมมอกนเพอหาแนวทางในการพฒนา

คณภาพชวตของชาวนาใหดและอยดมสข

กฤษฎา นาโสก (2552) ศกษาวถชาวนาอสานตอนลาง: ศกษากรณชมชนชาวบานตาแย

ตาบลมวงสามสบ อาเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน เพอศกษาลกษณะการเปลยนแปลง

ทางดานเศรษฐกจและการปรบตวของชมชนชาวบานตาแย ตาบลมวงสามสบ อาเภอมวงสามสบ

จงหวดอบลราชธาน โดยการสมภาษณหสหนาครวเรอน ผใหญบานและผรในชมชน และผทมสวน

เกยวของ ผลการวจยพบวา ในอดตชมชนชาวบานตาแยเปนชมชนเกษตรกรรม ทานาเปนอาชพหลก

มการผลตเพอยงชพเพอการบรโภคในครวเรอนเปนหลก ปจจบนมการเปลยนแปลงทางดาน

เศรษฐกจโดยผลตเพอการคาเปนสาคญ มการลงทนเพอผลตเกอบทกขนตอน ดวยการจางแรงงาน

ใชเทคโนโลยทางการผลต ทาใหครวเรอนมคาใชขายดานการผลตเพมสงขน นอกจากน รายจาย

ดานปจจยการบรโภคในครวเรอนกเพมสงขนเชนกน สงผลใหชาวนาเกดหนสนจากการกยมเพอ

ผลตในภาคเกษตรและการบรโภคในครวเรอน นอกจากน ปญหาทประสบอยในปจจบนไดแก

ปญหาราคาปจจยทางการผลตเพมสงขน ปญหาราคาผลผลตการเกษตรตกตา ปญหาหนสนภาค

เกษตรและหนสนจากการบรโภคในครวเรอนและปญหาขาดแคลนแรงงานภาคเกษตร ดานการ

ปรบตวของชมชนชาวนาบานตาแยมการปรบตวใหเหมาะสมกบสถานการณทางสงคมอย

ตลอดเวลา มการตดตอกบภายนอกชมชนหมบานและรบเอาวฒนธรรมใหมๆ จากภายนอกเขามาใน

หมบาน รบเอาความร เทคโนโลยสมยใหมมาใชในกระบวนการผลตซงสงผลตอความสมพนธ

ทางการผลตของชาวนาทงในทางทดและในทางลบ และมการประกอบอาชพทหลากหลายนอกจาก

การทานาเพยงอยางเดยวเพอใหมรายไดหลอเลยงครวเรอน

พทยา อรณพงษ (2551) ศกษาการปรบเปลยนกระบวนการในการทานาของชาวบาน

หนองตาบญ ตาบลยาง อาเภอน ายน จงหวดอบลราชธาน และศกษาผลกระทบทางเศรษฐกจ สงคม

และวฒนธรรมภายหลงการปรบเปลยนกระบวนการในการทานาของชาวนา ผลการวจยพบวา บาน

หนองตาบญเปนชมชนทแยกตวออกมาจากบานปลาขาว ประชาชนสวนมากประกอบอาชพทานา

เปนหลก จากการศกษาเปรยบเทยบกระบวนการทานา พบวา เปาหมายการผลตในอดตการทานา

ขาวมลกษณะเพอยงชพ ปจจบนผลตเพอขาย เครองมอในอดตใชไถในการไถนา ปจจบนใช

เครองจกร มการใชยาปราบศตรพชในกระบวนการผลตทกข นตอน ปจจยททาใหเกดการ

ปรบเปลยนกระบวนการในการทานา พบวา สภาพแวดลอมและสภาพเศรษฐกจของชาวบาน

สำนกหอ

สมดกลาง

60

ชาวนายงมกรรมสทธในทดน มการลงทนจางแรงงาน และปญหาทพบในการทานาขาว ไดแก ฝน

แลง โรคระบาด การเปลยนแปลงและผลกระทบทเกดขนภายในหมบาน คอ ชาวนามรายไดจากการ

ขายขาวและรบจาง มการอพยพไปทางานทอน ชาวนายอมรบการทานาหวานมากขน และมความ

เชอวา การทานาดาตองใชแรงงานคนและสตวมาก

มธรส สรประภาพรรณ (2550) ศกษากระบวนการปรบเปลยนการทานาสเกษตรกรรม

ย งยนของชาวนาตาบลทางาม อาเภอเมอง จงหวดปราจนบร พบวา พฒนาการของระบบการเกษตร

สามารถแบงยคการทานาออกเปน 3 ชวง ไดแก ชวงท 1 ทานาดาและนาหวานสารวย ใชแรงงานคน

และสตว สงแวดลอมอดมสมบรณ อยดกนด ไมตองซอปจจยการผลต ชวงท 2 เรมทานาปหวานน า

ตม ใชแรงงานคนและเครองจกรขนาดเลก สภาพแวดลอมเรมเสอมโทรม รายจายครวเรอนเพมมาก

ขน และชวงท 3 ทาราปรงและนาป ใชเครองจกรขนาดใหญ สภาพแวดลอมเสอมโทรม ชาวนาพง

ตวเองไดนอยลง จากผลการจดกจกรรมการเรยนร พบวา สามารถจดกลมชาวนาออกเปน 3 กลม

ไดแก กลมท 1 กลมสนใจ เปนกลมทมความสนใจในประเดนการเรยนรทจดขนแตยงไมเกดการ

เปลยนแปลงทางดานการพงตนเอง กลมท 2 กลมพฒนา เปนกลมทสามารถนาความรทไดจากการ

เรยนรไปทดลองปฏบตแตยงไมมการนาไปใชในแปลงนาอยางชดเจน สามารถผลตผกทปลอดภย

สามารถบรโภคในครวเรอนได สวนกลมท 3 กลมกาวหนา เปนกลมทมการเปลยนแปลงชดเจน

สามารถผลตขาวและผกทปลอดภย บรโภคในครวเรอนโดยประยกตใชสารไลแมลงและปยชวภาพ

ในนาขาว จงอาจกลาวไดวา การปรบเปลยนการทานาตองใชเวลาในการเรยนรและสรางสม

ประสบการณจากการทดลอง เพอใหเกดความมนใจและมความเชอมนในแนวทางการปฏบต

พวงทอง กลธวชศร (2550) ศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาในเขต

ชลประทานลาปาว อาเภอยางตลาด จงหวดกาฬสนธ เพอศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตและ

ผลกระทบจากการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาในเขตชลประทานลาปาว อาเภอยางตลาด

จงหวดกาฬสนธ ผลการศกษาคนควาพบวา การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาในเขต

ชลประทานลาปาวเกดจากปจจย 2 ประการ ไดแก นโยบายของรฐคอการสรางชลประทานการขยาย

เสนทางคมนาคม และการเปลยนแปลงสระบบทนนยมสงผลกระทบไปสครอบครวและชมชน

เกยวกบรายได วถการผลต และการดาเนนชวตทาใหวธชวตเปลยนแปลงไป 3 ชวง ไดแก วถการ

ผลตแบบใชน าฝน แบบเปลยนผานจากวธการผลตแบบการใชน าฝนสการผลตเพอการคา และวถ

การผลตเพอการคา โดยชวงท 1 คอ วถการผลตแบบใชน าฝน การผลตหลกคอการทานาปและเกบ

หาของปา พงพาธรรมชาตเปนสาคญ ใชแรงงานในครอบครวและสตวโดยใชภมปญญาทองถน ไม

มการปรบพนท ทดนหรอทนาการใชพนทเกษตรกรรมไมเตมท มพนทเปนปาหวไร ปลายนา

สาหรบการเลยงสตวและเกบหาอาหาร ชวงท 2 คอ แบบเปลยนผานจากวธการผลตแบบการใช

สำนกหอ

สมดกลาง

61

น าฝนสการผลตเพอการคา การผลตของชาวนาเรมเปลยนแปลง เพราะมระบบชลประทานจากเขอน

ลาปาว พนทหนงในสามของโครงการสามารถใชน าทานาและเพาะปลกนอกฤดได ประกอบกบม

หนวยงานของรฐและเอกชนเขามาสนบสนนและสงเสรมการเพาะปลกหลงการทานาป พนทดอน

หวไรปลายนาถกปรบเปลยนเปนคลองสงน า มการปรบปรงพนทเพอปลกปอ มนสาปะหลงอยาง

มาก และชวงท 3 ไดแก วถการผลตเพอการคา การผลตชาวนาเปลยนแปลงอยางมากเพราะโครงการ

ชลประทานลาปาวเสรจสมบรณ คคลองใชเปนถนนสญจรไดสะดวก หมบานขยายไปยงทนา มการ

ปรบผนนาและพฒนาพนทตามแนวคลองชลประทาน การเปลยนแปลงวถการผลตในเขต

ชลประทานลาปาวสงผลกระทบตอชาวนาอยางมากท งในระดบครอบครวและชมชน เปลยนการ

ผลตแบบยงชพโดยภมปญญาทองถนและดารงชวตแบบพอเพยงไปสการผลตเพอการคา เนน

เทคโนโลยและดารงชวตแบบวตถนยม รายไดสงขน การซอขายและระบบเงนตราสาคญกวาการ

แบงปนและชวยเหลอ มการใชพนทตลอดปท งทานาปรงและเลยงกงกามกรามเปนกจกรรมหลก

สรางรายไดแกชมชน มธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร และกองทนหมบาน เปน

แหลงเงนกและกอหนของชาวนา มการใชเทคโนโลยในการผลตทกขนตอน ละเลยภมปญญา

ทองถน ใหความสาคญตอขนบธรรมเนยมประเพณนอยลงและบางอยางไดหายไป นอกจากน

ชาวนาในเขตชลประทานลาปาวสามารถปรบตวในการผลตไดอยางเหมาะสมกบปจจยทเขามา

เกยวของเพอยกมาตรฐานการดารงชวตทดขนของครอบครว ยอมรบการเปลยนแปลงจากนวตกรรม

ใหม การศกษาคนควานยงแสดงใหเหนถงระบบการจายน าของโครงการชลประทานลาปาว ยงมขอ

ตองปรบปรงโดยเฉพาะการจายน าในพนทตอนปลายโครงการ

ประสพสข ฤทธเดช (2550) ศกษาการปรบตวของชมชนชาวนาในเขตทงกลารองไห

ผลการวจยพบวา ประวตศาสตรชมชนของคนทงกลาในยคกอนประวตศาสตร เปนชมชนโบราณ ม

อายประมาณ 2,500 ป จากหลกฐานโบราณคดทขดพบ แสดงใหเหนวามการฝงศพ ปลกขาว ถลง

เหลกและการผลตเกลอในชมชน นอกจากนชมชนมทนทรพยากรธรรมชาต แหลงน า ปา และทดน

เปนสงคมเกษตรกรรม และชมชนทงกลารองไหในปจจบน เปนชมชนไทยลาว ไทยเขมร และไทย

สวย ทอพยพมาต งถนฐานอยอาศยซอนทบชมชนโบราณต งแต 200 ป ผานมา โดยยงรกษาทน

ธรรมชาตจากระบบนเวศบางสวนไวได คอ มแหลงน า ปา และทดน โครงสรางสงคมของชมชนท

สงผลตอกระบวนปรบตวในสงคมเกษตรกรรมแบบพนบานและแบบใหม คอ ในสงคม

เกษตรกรรมพนบานมโครงสรางสงคมเปนครอบครวแบบขยาย ระบบเครอญาต มอตลกษณรวมกน

ทางวฒนธรรมของชาตพนธไทยลาว ไดแก การนบถออานาจผเมอง เจาพอศรนครเตา และไทยเขมร

นบถออานาจผบรรพบรษ ความสมพนธกบรฐเปนไปตามแนวคดการพฒนากระแสหลก สวนใน

สำนกหอ

สมดกลาง

62

สงคมเกษตรกรรมแบบใหมโครงสรางสงคมเปนครอบครวเดยว ใชแรงงานเครอญาตลดนอยลง อต

ลกษณทางวฒนธรรมของชาตพนธยงคงอย

ความสมพนธกบรฐและองคกรพฒนาเอกชนเปนไปตามแนวคดการพฒนากระแส

หลกและกระแสทางเลอก สงผลใหชมชนมชนชนทางสงคมแตกตางกนอยางชดเจน คอ มชาวนา

ฐานะรวยปานกลาง และยากจน ลกษณะรวมของการปรบตวในสงคมเกษตรกรรมพนบาน ท งยค

ชมชนบกเบกทากนและเมอเรมเขาสการพฒนาตามแนวคดกระแสหลก มการปรบตวเปนแบบตอส

พงพา ยอมรบ เพอแกไขปญหาสงแวดลอมทดนทากนใหมความอดมสมบรณ นอกจากนนยงมการ

อนรกษทนธรรมชาต จากระบบนเวศของชมชนทาใหชมชนดารงอยและรกษาทดนไว ในสงคม

เกษตรกรรม

อภญญา เฟองฟสกล (2546) ไดศกษาตวอยางของสงคมชาวนาทผลตสราพนบานโดยมอง

ปรากฏการณทเกดขนผานกระบวนการทางพนท พบวา สงคมชาวนาเปนสงคมทมความผกพนกน

ในดานวฒนธรรมอยางเขมขน ในความผกพนของชาวนาพยายามสรางความเปนอตลกษณจากคนๆ

เดยวหรอคนกลมหนงถงชาวนาทงสงคมเพอจะนยามตวตนและเลอกแสดงตวตนใหตวตนของกลม

ชนในแตละทองถน จะถกสรางใหมในลกษณะเปนการประนประนอม ทเกดจากการผสมผสาน

ระหวางพลงทางสงคมทกาลงปฏบตการตอตานอานาจครอบงาและการยอมรบองคประกอบทาง

ความเชอบางอยางของวฒนธรรมใหมเขาสบรบทของความเปนทองถน การเกดขนใหมของ

ความสมพนธภายใตภาวะแตกแยกและความแตกตางของสวนตางๆ ในสงคมนเอง เปนจดกาเนน

ความเปนอตลกษณของสงคมชาวนาทกาลงเผชญกบความเปลยนแปลงไปสสงคมเมอง ทาให

สามารถมองพนททผลตสราพนบาน วาเปนพนททบรรจไวดวยวฒนธรรมในการดารงชวตและการ

ประกอบอาชพของคนในชมชนนอกจากนความสมพนธกนทางพนทยงเปนเครองมอในการแสดง

อานาจ โดยอาศยอตลกษณความเปนชาวนาในกระบวนการเรยกรองเพอการมสทธปกปองทนทาง

สงคมและภมปญญาทองถนเพอใหสามารถอยรอดไดในกระแสโลกาภวตนซงผลพวงทตามมา

กอใหเกดความขดแยงระหวางรฐกบชมชน กอใหเกดขบวน การเคลอนไหวของชมชนและสงคม

ดงทปรากฏในปจจบน

Falk (1987 อางในไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2545) กลาวถงการเคลอนไหวทางสงคม

วา ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหม มลกษณะเดนอยทความสามารถในการประสาน

เชอมโยงชวตประจาว นเขากบการเมองท งในระดบประเทศและในระดบโลกและยงปฏเสธ

วธการใชความรนแรง ขณะเดยวกนเปาหมายของการตอสเรยกรองกไมใชเพอการชวงชงอานาจรฐ

ดงทไดเปนมาในการเมองแบบเกาการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหมคอ ตวอยางรปธรรมหนง

ของการเมองแบบใหมหรอการเมองภาคประชาชน มวธคดทไปไกลกวาเรองของอานาจรฐและ

สำนกหอ

สมดกลาง

63

ความรนแรง แตใหความสาคญกบเรองของการปกครองแบบมมนษยธรรมและการพฒนาแบบ

เสมอภาคและเทาเทยมกนมากกวาเปนการสรางบรรยากาศและเงอนไขแบบประชาธปไตยอน

นาไปสการสรางประชาสงคมทเขมแขง ตนตว เมอเปนเชนนในดานหนงกแสดงออกในลกษณะ

ของการตอตานรฐ ตอตานระบบราชการ แตในออกดานหนงกคอการแสดงออกของความเชอมน

ศรทธาในพลงอานาจประชาชนจงเปนการเปดพนททางการเมองใหประชาชนมบทบาทเพมมากขน

สำนกหอ

สมดกลาง

64

บทท 3 ระเบยบวธวจย

การศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ม

วตถประสงคเพอศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนา และวเคราะหปญหาและอปสรรค

รวมท งนาเสนอแนวทางในการแกไขปญหาในวถการผลตของชาวนาของชาวนาอาเภอเสาไห

จงหวดสระบร ผวจยใชวธการศกษาแบบชาตพนธวรรณนา (Ethnographic Research) ดวย

กระบวนการวจยเชงคณภาพในการศกษาวฒนธรรมและการเปลยนแปลงทางสงคม เกบรวมรวม

ขอมลดวยเทคนควธการสมภาษณเชงลก (Indepth Interview) การสงเกต (Observation) โดยอาศย

เครองมอวจยหลายชนด มรายละเอยดดงน

1. ประชากรและผใหขอมลหลก

2. เครองมอทใชในการวจย

3. วธดาเนนการวจย

ประชากรและผใหขอมลหลก

1. ประชากรทใชในการวจย ไดแก ชาวนาทอาศยอยในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

2. ผใหขอมลหลก (Key Informant)

ผวจยใชวธการเลอกผใหขอมลหลกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) โดยกาหนด

คณสมบตของผใหขอมลหลกทมความเหมาะสมกบประเดนทจะศกษา และสามารถใหขอมล

สนบสนนและขอมลหกลางแนวคดของการวจยได ผวจยใชการเลอกผใหขอมลหลกแบบลกโซ

(Snowball Sampling) จากประชากรในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ผใหขอมลหลกของการวจย

ไดแก

2.1 หวหนาครอบครวทประกอบอาชพทานาในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

จานวน 10 ครวเรอน จานวน 10 คน และมรายไดหลกของครอบครวจากการประกอบอาชพทานา

2.2 เจาหนาทภาครฐทมบทบาทสาคญตอการประกอบอาชพเกษตรกรรมในพนท

อาเภอเสาไห จงหวดสระบร จานวน 3 คน

สำนกหอ

สมดกลาง

65

เครองมอทใชในการวจย

การศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ในครงน

ผวจยใชเครองมอในการวจย ไดแก

1. ผวจย โดยผวจยใชวธเขาไปคลกคลอยกบผใหขอมลหลกในอาเภอเสาไห จงหวด

สระบร เพอไดขอมลทเกยวของทเปนปจจยผลกดนใหเกดพฤตกรรมและความรสกของผใหขอมล

หลก จนไดขอมลเพยงพอทจะนาไปวเคราะห แปลผล สรปผลหรอสรางทฤษฎเพอใชอธบาย

การศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของผใหขอมลหลกได

2. สมดบนทกขอมลภาคสนาม โดยบนทกขอมลดงตอไปน

2.1 ชอผใหขอมล

2.2 สถานภาพ

2.3 อาย

2.4 หมายเลขโทรศพท

2.5 ทอยทตดตอ

2.6 พฤตกรรม ความรสก ลกษณะทาทางในการใหขอมล

2.7 บรรยากาศในการสนทนา

3. ประเดนคาถามสมภาษณ มขนตอนการกาหนดประเดนคาถามสมภาษณ ดงน

3.1 ผวจยกาหนดประเดนคาถามสมภาษณเพอเปนกรอบในการสมภาษณเชงลก

(Indepth Interview) โดยกาหนดประเดนคาถามแบบกวางๆ จากแนวคด ทฤษฎ และงานวจยท

เกยวของ ตองประกอบดวยประเดนสาคญของการวจยดงตอไปน

1) คาถามในการวจย (Research questions)

2) จดมงหมายและวตถประสงคของการวจย (Purpose)

3) กรอบแนวคดทฤษฎในการวจย (Conceptual context)

3.2 นาประเดนคาถามสมภาษณทผ วจยสรางขนไปใหอาจารยทปรกษา

ตรวจสอบแลวนามาปรบปรงขอคาถามตามคาแนะนากอนนาไปใชจรง

3.3 ผวจยสมภาษณผใหขอมลดวยตนเอง โดยใชเทคนคการสนทนากระตนให

ผใหขอมลเลาเรองราวไดอยางมเปาหมาย และไมรสกวาตนเองกาลงถกสมภาษณ ผวจยม

ปฏสมพนธกบผถกสมภาษณในลกษณะเปนคสนทนารวมกบวธการตะลอม (Probe) เพอใหการ

พดคยดาเนนไปอยางด ไมถกขดจงหวะ แลวจบคาสาคญในการกาหนดคาถามตอเนองจนครบ

ประเดนคาถามสมภาษณ

สำนกหอ

สมดกลาง

66

3.4 ว เคราะหขอมล ทไดจากการสมภาษณผ ใหขอมล เ พออธบายการ

เปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

4. เครองบนทกเสยงและเครองบนทกภาพ ผวจยขออนญาตผใหขอมลบนทกเสยง

และเครองบนทกภาพกอนการเกบรวบรวมขอมลทกครง

วธดาเนนการวจย

1. การเขาสสนามและการกาหนดบทบาทผวจย

การเขาสสนามและการกาหนดบทบาทผวจยในการศกษาการเปลยนแปลงวถการผลต

ของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร มขนตอนการดาเนนการดงน

1.1 ผวจยสรางความคนเคยกบชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร โดยศกษา

สภาพพนท การดาเนนชวต วฒนธรรม รวมถงการศกษาจานวนประชากร รายได และสภาพ

เศรษฐกจในพนทชมชน รวมถงการกาหนดผใหสมภาษณหลกทมความยนดในการเปดเผยขอมล

ตามกรอบการวจยดวย การสมตวอยางแบบลกโซ (Snowball Sampling) จากประชากรในพนท

อาเภอเสาไห จงหวดสระบร ผใหขอมลหลกของการวจยประกอบดวย หวหนาครอบครวทประกอบ

อาชพทานาในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร จานวน 10 คน และเจาหนาทภาครฐทมบทบาท

สาคญตอการประกอบอาชพเกษตรกรรมในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร จานวน 3 คน

1.2 ผวจยกาหนดบทบาทของตนเองในการสมภาษณและเกบรวบรวมขอมล

โดยระยะเวลาเกบรวบรวมขอมลใหชดเจนเพอใหการเกบรวบรวมขอมลเปนไปอยางม

ประสทธภาพ

1.3 ผวจยชแจงและแนะนาตนเองกบสมาชกในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

และบคคลอนทเกยวของ

2. การเกบรวบรวมขอมล

การเกบรวบรวมขอมลประกอบดวยเทคนคการเกบรวบรวมขอมล 3 วธ ไดแก

การศกษาวเคราะหเอกสาร (Document Analysis) การสมภาษณเชงลก (Indepth Interview) และการ

สงเกต (Observation) มรายละเอยดดงน

2.1 การศกษาวเคราะหเอกสาร (Document Analysis) ผวจยศกษาเอกสาร

ราชการ บนทก หนงสอพมพ รายงานสรปผลการดาเนนงาน ทะเบยนประวต จดหมายตดตอ ฯลฯ

ของประชากรและหนวยงานราชการทเกยวของกบประชากร เพอศกษากจวตร ความคดพนฐาน

คานยม วถการดาเนนชวตของประชากร

สำนกหอ

สมดกลาง

67

2.2 การสมภาษณ (Interview) ผวจยใชการสมภาษณเชงลกโดยสมภาษณผให

ขอมลหลกดวยเทคนคการสนทนากระตนใหผใหขอมลเลาเรองราวไดอยางมเปาหมายรวมกบ

วธการตะลอม (Probe) เพอใหการพดคยดาเนนไปดวย การสมภาษณในการวจยเปนการสนทนาเพอ

แลกเปลยนความคด ขอมล ประสบการณระหวางผวจยกบผใหขอมล มท งลกษณะเปนทางการ

(Formal Interview) และไมเปนทางการ (Informal Interview) ขนอยกบบคคลและเหตการณ แลวจบ

คาสาคญในการกาหนดคาถามตอเนองจนครบประเดนคาถามสมภาษณ ในระหวางการสมภาษณ

ผวจยขออนญาตผใหขอมลบนทกเสยงการสนทนาเพอใชในการตรวจสอบขอมลทกครง

2.3 การสงเกต (Observation) ผวจยสงเกตพฤตกรรมและปฏสมพนธของผให

ขอมลระหวางการสมภาษณ โดยผวจยบนทกพฤตกรรมตางๆ ลงในสมดบนทกภาคสนาม และขอ

อนญาตบนทกภาพและวดโอเพอใชในการตรวจสอบขอมลทกครง

3. การตรวจสอบความนาเชอถอของขอมล

เพอศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร การ

ตรวจสอบความนาเชอถอของขอมลพจารณาจากน าหนกและความนาเชอถอของขอมลดวยวธการ

ตรวจสอบขอมลแบบ 3 เสา (Triangulation) ไดแก

1) ตางว ธการเกบรวบรวมขอมล (method triangulation) เปนการใช

หลายๆ วธในการเกบรวบรวมขอมล เชน เกบรวบรวมขอมลในเรองเดยวกนจากกลมตวอยาง

เดยวกน ดวยวธ การสงเกต สมภาษณ และเกบขอมลจากเอกสาร แลวนาขอมลมาตรวจสอบยนยน

กน

2) ตางแหลงขอมล (data sources triangulation) เปนการตรวจสอบขอมลท

ไดมาจากแหลงทตางกนนนดวยวธการเกบขอมลเหมอนกน หรอใชขอมลจากกลมตวอยางเดยวกน

แตตางเวลา สถานท และบคคล แลวนาขอมลมาตรวจสอบยนยนกน

3) ตางนกวจย (investigator triangulation) เปนการใชนกวจยทมาจากตาง

สาขา หรอตางประสบการณ หรอตางภมหลงมาเกบรวบรวมขอมล วเคราะหขอมลและสรปผล แลว

นาผลการวจยมาตรวจสอบยนยนกน

4) ตางทฤษฎหรอแนวคด (theory triangulation) เปนการใชทฤษฎหลายๆ

ทฤษฎมาเปนแนวทางในการอภปรายขอคนพบทไดจากการวจย ซงอาจจะสอดคลองหรอขดแยงกน

กได

4. การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

ใชการวเคราะหขอมลแบบพรรณนาวเคราะห โดยนาขอมลทไดจากการสมภาษณมาสรปและ

สำนกหอ

สมดกลาง

68

วเคราะหเชงเนอหา (Content Analysis) ดวยการวเคราะหแบบอปนย (Analytic Induction) ตความ

สรางขอสรปจากขอมล

5. การเสนอผลสรปการวจย

ผวจยนาเสนอขอมลทไดในลกษณะขอมลเชงพรรณนา โดยคดเลอกประเดนสาคญ

ตามกรอบการวจยเปนหลก อธบายถงรายละเอยดของสภาพการณ การเสนอขอมลบางอยางใน

รายละเอยด รวมถงขอคดเหนของผวจยแลวการบรรยายสรป

ผวจยสามารถสรปขนตอนการดาเนนการวจยไดตามตารางการดาเนนงานดงตอไปน

ขนตอนดาเนนการวจย

ระยะเวลา (สปดาหท)

เมษายน พฤษภาคม

2 3 4 1 2 3 4

1. การเขาสสนามและการกาหนดบทบาทผวจย

1.1 ผวจยสรางความคนเคยกบชาวนาอาเภอ เสา

ไห จงหวดสระบร

1.2 ผวจยกาหนดบทบาทของตนเองใน

การสมภาษณและเกบรวบรวมขอมล

1.3 ผวจยชแจงและแนะนาตนเองกบสมาชกใน

อาเภอเสาไห จงหวดสระบร และบคคลอนท

เกยวของ

2. การเกบรวบรวมขอมล

2.1 การศกษาวเคราะหเอกสาร

2.2 การสมภาษณ (Interview)

2.3 การสงเกต (Observation)

1. การตรวจสอบความนาเชอถอของขอมลวเคราะหขอมล

4. การวเคราะหขอมล

5. การเสนอผลสรปการวจย

69

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

การศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ม

วตถประสงคเพอศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนา และวเคราะหปญหาและอปสรรค

รวมท งนาเสนอแนวทางในการแกไขปญหาในวถการผลตของชาวนาของชาวนาอาเภอเสาไห

จงหวดสระบร ผวจยเกบรวมรวมขอมลดวย การสมภาษณเชงลก (Indepth Interview) และการ

สงเกต (Observation) ผลการเกบรวบรวมขอมล สามารถนาเสนอไดดงน

การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

ดานวถชวต

ผลการสมภาษณหวหนาครวเรอนทประกอบอาชพทานาเปนหลก พบวา สวนใหญมอาย

ระหวาง 46 – 50 ป จบการศกษาระดบประถมศกษาเปนสวนใหญจากโรงเรยนในอาเภอเสาไหแลว

ไมไดเรยนตอ ออกมาประกอบอาชพทานาชวยเหลอครอบครว ครอบครวสวนใหญมลกษณะแบบ

ครอบครวเดยว แตละครวเรอนประกอบดวยพอ แม ลก อย รวมกน สมาชกครอบครวม

ความสมพนธเหนยวแนนโดยมบดาทาหนาทหวหนาครอบครวและทางานหาเลยงสมาชกใน

ครวเรอน มารดาประกอบอาชพเดยวกนและประกอบอาชพเสรมเพอหารายไดมาจนเจอครอบครว

เพมเตมจากอาชพทานา ไดแก นาขาว พชไร เลยงสตว และประมง เปนตน ยทธพงษ สภาทอง

(2554, สมภาษณ) กลาววาหวหนาครวเรอนอาเภอเสาไหใหความสาคญกบการศกษามากขน

สงเสรมใหลกหลานเรยนตอในระดบทสงขนในโรงเรยนในอาเภอเมองและกรงเทพมหานคร โดยม

ความคาดหวงวา ลกหลานจะเรยนจบในระดบทสงขน สามารถประกอบอาชพอนทพฒนาคณภาพ

ชวตของตนและครอบครวไดมากขน เชนเดยวกบท ถนอม ควรชม ชาวนาในอาเภอเสาไห จงหวด

สระบร กลาววา เดกรนใหมไมสนใจจะเปนชาวนา เพราะรายไดนอย และนยมไปเรยนในกรงเทพ

เพราะตองการความเจรญกาวหนา จะกลบมาทหมบานในชวงปดภาคการศกษา แตกไมไดมา

ประกอบอาชพชาวนา มเพยงสวนนอยทจบการศกษาแลวและหางานทาไมได จงกลบมาเปนชาวนา

แตกมจานวนนอย เพราะตองการประกอบอาชพทมเกยรต เชน รบราชการ พนกงานบรษท ไมตอง

ทางานหนกเหมอนคนรนพอแมตอไป (ถนอม ควรชม, 2554)

สำนกหอ

สมดกลาง

70

ดานการผลต

ในอดตชาวบานมการผลตเพอยงชพเปนหลก มจดมงหมายเพอการบรโภคในครอบครว

ผลตเฉพาะของทจาเปนในการดารงชวต มการปลกพชผกสวนครวเพอประกอบอาหาร ไดแก พรก

มะเขอ เปนตน และเลยงสตว ไดแก หม วว ควาย เปด ไก แตปจจบนพบวา มการปรบเปลยนการ

ผลตเนนการปลกขาวเพอขาย โดยนยมปลกขาวพนธสพรรณบร 1 ชยนาท 1 และปทมธาน 1

เนองจากไดราคาด ทาใหการถอครองทดน การใชแรงงาน พนธขาว การใชปย การใชยาปราบ

ศตรพช การใชเครองทนแรงหรอเครองมอในการเกษตร รวมถงความรทางการเกษตรสมยใหม ม

ผลกระทบตอการประกอบอาชพและวถชาวนาเปนอยางมาก โดยมรายละเอยดดงน

การถอครองทดนและการใชทดน

เนองจากทดนเปนปจจยการผลตทสาคญในการเกษตร การถอครองทดนของชาวนาอาเภอ

เสาไห จงหวดสระบร พบวา สวนใหญมทดนเปนของตนเองและมเอกสารสทธในการถอครองทดน

ไดแก โฉนด และ นส.3ก แตจานวนการถอครองในปจจบนมจานวนนอยกวาในอดต สมพร จลทะ

เส กลาววา สาเหตของการถอคอรงทดนนอยลงกวาอดต เนองจากการเพมขนของประชากร เจาของ

ทดนตองแบงใหกบทายาททแตงงานและขอแยกครอบครวออกไป และบางรายมความจาเปนตอง

ขายทดนใหมจานวนนอยลงเนองจากขาดแคลนแรงงานในการทานา และในบางรายใหญาตพนอง

หรอบคคลอนทานาแทนโดยมขอตกลงในเรองการแบงผลผลตขาวหลงจากการเกบเกยว ใน

ลกษณะของคนทานาไดรบ 2 สวน และเจาของทนาไดรบ 1 สวน หรอตอบแทนเปนคาเชาทนาเปน

รายป ขนอยกบการตกลงกนในแตละป (สมพร จลทะเส, 2554)

นอกจากน บญยง เกษตรภบาล กลาววา อกสาเหตหนงททาใหการใชทดนของชาวนามการ

เปลยนแปลงไปจากเดม เนองจากมการจดสรรทดนเพอทากจกรรมทหลากหลายมากขน ไดแก ปลก

ผก ผกสวนครว เพอขายหลงจากเกบเกยวขาวเสรจแลว ในบางรายมการขดสระเลยงปลาและ

เพาะพนธขาย ปลกหญาเลยงสตวหรอปลกหญาขายใหแกเกษตรกร ชาวนาสวนใหญนยมปรบพนท

นาของตนเองใหมขนาดใหญเพอความสะดวกในการไถนาดวยรถไถ เนองจากสามารถเกยวขาวได

เรวกกวา ประหยดเวลาในการเกบเกยว และลดแรงงานไดมาก (บญย ง เกษตรภบาล, 2554) โดย

เสนาะ อารมตร อธบายวา การใชรถเกยวขาวทาใหชาวนาไมตองนวดขาว เพยงแตนาขาวเปลอกท

ไดจากการเกบเกยวไปตากใหแหงแลวนาไปเกบทยงฉางหรอไปขายใหแกโรงสขาว การใชทดน

เพอการปลกขาวนยมทานาหวานมากกวานาดา เนองจากขนตอนของการทานาหวานมนอยกวาและ

งายกวา ไมตองใชแรงงานมากกสามารถทาได ชวยลดตนทนในการผลตและสามารถทาเสรจได

รวดเรวกวามาก แตชาวนาทมพนทในการปลกขาวนอยจะยงทานาดาอยบาง (เสนาะ อารมตร,

สำนกหอ

สมดกลาง

71

2554) นอกจากน ถนอม ควรชม ใหขอมลวา ชาวนาอกกลมหนงทานาหวานและนาดาผสมกน โดย

ทานาหวานในพนทปลกขาวทเตรยมไวสาหรบขายใหกบพอคาขาวทมารบซอหรอโรงสขาว และ

ทานาดาในพนทปลกขาวทเกบไวบรโภคในครวเรอน กลาวไดวา การใชทดนในการทาเกษตรกรรม

ทความแตกตางไปจากเดม โดยชาวนาใชการเพาะปลกในลกษณะไรนาสวนผสมหรอเกษตร

ผสมผสานมากขน ทากจกรรมหลายอยางในพนทเดยวกน ปลกพชหมนเวยนตลอดป เลยงสตว

เลยงปลา ควบคกนไปเปนการใชพนทใหไดประโยชนมากทสด โดยแตละครวเรอนนยมทานาปรง

มผลผลตทางการเกษตรปละ 2 ครง และในชวงวางจากการทานาจะปลกพชไร พชสวน อนๆ ไดแก

ขาวโพด ขาวฟาง พชตระกลถว กลวย ฝรง และจดสรรพนทบางสวนในการประมงและเลยงสตว

ไดแก วว ควาย ไก เปด (ถนอม ควรชม, 2554)

การประกอบอาชพ

ปรชา สายแสง กลาววา ชวงเวลาในการทานาของชาวนาอาเภอเสาไห ชาวนานยมเรมทานา

ในชวงเดอนพฤษภาคมถงมถนายน โดยเรมตงแตการเตรยมดน เตรยมตนกลาหรอหวานขาวกลาใน

กรณทานาหวาน และปกดาตนกลาในชวงเดอนสงหาคมถงเดอนกนยายน เกบเกยวขาวในชวงเดอน

พฤศจกายนถงเดอนมกราคม หลงจากเสรจฤดทานาสมาชกครอบครวบางคน ชาวนานยมเดนทาง

ไปทางานรบจางในกรงเทพมหานคร โดยพกอาศยอยกบญาตทประกอบอาชพในจงหวดนนอยแลว

และพอถงฤดทานากกลบมาทานาอกครง (ปรชา สายแสง, 2554) พนธขาวทนยมปลกในอาเภอเสา

ไหในปจจบนเปนพนธขาวทไดรบการเผยแพรจากเกษตรอาเภอและเกษตรจงหวด ไดแก ขาว

ชยนาท 1 และขาวสพรรณบร 1 ทมการทดลองปลกในศนยเมลดพนธขาวเขตพนทจงหวดสระบรวา

เปนพนธทเหมาะสมกบสภาพดนในเขตจงหวด ทาใหชาวบานสวนใหญเลกปลกขาวพนเมอง คอ

ขาวเจกเชย เรองจากเปนพนธขาวทปลกไดเพยงปละ 1 ครง มผลผลตนอยกวาการปลกขาวนาปรง

โดยทวไป แตยงพบวามชาวนาบางกลมยงปลกขาวพนธพนเมองไวสาหรบการบรโภคในครวเรอน

และจาหนายแกนกทองเทยวหรอพอคาทตองการซอไปบรโภค ไมไดเพาะปลกไวจานวนมากนก

กจกรรมการเกษตรของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร มวถการผลตทเปลยนแปลงไป

จากอดตอยางมาก วนย กองอนทร กลาววา สาเหตทกจกรรมการเกษตรมการเปลยนแปลงไป

เนองจากชาวนามการปรบตวในการทานาเปนอยางมาก มวถการปลกขาวทสอดคลองกบ

สภาพการณและสมยนยมมากขน น นคอ ชาวนาทกบานใชเทคโนโลยในการผลตมากขน ทาให

ชาวนาทกครวเรอนมการลงทนทางการผลต และตนทนการผลตทสงขน เนองจากในอดตวถการ

ผลตสวนใหญเนนการผลตโดยภมปญญาชาวบาน ไมมการใชเทคโนโลยทางการเกษตรหรอ

เครองจกรในการทานา วธการผลตเปนไปตามแนวปฏบตทบรรพบรษไดสงสมประสบการณมาจาก

สำนกหอ

สมดกลาง

72

รนสรน ใชแรงงานจากควายซงเปนสตวเลยงของชาวนา และใชวสดทหาไดในทองถนผลต

เครองมอเครองใชเกยวกบกระบวนการทางาน ไมมการปรบพนทนา คนนามขนาดใหญตามสภาพ

พนท ใชปยคอกเปนตวสรางความอดมสมบรณของผลผลต การปลกขาวใชการปกดาโดย

แรงงานคนในครอบครว ตลอดจนการเกบเกยวและนาขนเกบในยงฉางเพอการบรโภคเปนหลก

(วนย กองอนทร, 2554)

การนาเทคโนโลยทางการเกษตรและเครองทนแรงมาใชในการผลตทกขนตอน มเปาหมาย

ในการผลตเปลยนไปจากการผลตเพอการบรโภคไปสการผลตเพอการคา วนชย จนทร กลาววา

ชาวนาสวนใหญปรบพนทนาใหเหมาะสมและสะดวกในการระบายน า คนนามขนาดเลกลง มการ

ใชปยเคมและยาปราบศตรพช ใชพนธพชใหมทเหมาะสมกบชวงเวลาการผลต การไถนาโดยใชรถ

ไถนาเดนตามหรอควายเหลกเปนสาคญ ทาใหการทานามตนทนสงขนและยงทาใหควายสตวใช

งานลดลงอยางรวดเรว (วนชย จนทร, 2554) สวนวธการปลกขาวมท งการปกดาและการหวาน

กระบวนการเกบเกยวผลผลตเปลยนแปลงอยางสนเชง โดยเฉพาะการทานาปรง จากเครองมอทเคย

ใชในอดต เชน เคยว ไมหาบ ไมตขาว พดว คะทากวาดขาว การทาลานเกบขาว นวดขาว โดยใชแรง

คนและการลงแขกของเพอนบาน เปลยนไปสการเกบเกยวโดยใชรถเกยวขาวทมความสะดวกสบาย

รวดเรว กลาวไดวา ชาวนาในปจจบนมการเปลยนแปลงวถการผลตอยางมาก โดยมงความ

สะดวกสบายใชเทคโนโลยทกขนตอน อารย อางคาสย กลาววา การทานาแบบเดมไมทนการณ แม

ไมตองหวงเรองน าฝน แตตองเรงทาใหเสรจเพอไปประกอบอาชพอนตอไป โดยชาวนาสวนใหญ

เหนวาวธการผลตโดยใชเครองจกรและเทคโนโลยดานเกษตรกรรมมความจาเปนอยางย ง เชน รถ

ไถนาเดนตาม ปยเคม ยาปราบศตรพช และตองการผลตใหเสรจเรวจงใชวธการจางแรงงานเพ มเตม

จากแรงงานในครอบครว ขนตอนในการทานาในปจจบนมรปแบบทเปลยนแปลงไปอยางมาก ใน

อดตชมชนเกษตรกรรมสวนใหญตองอาศยแรงงานในครวเรอนและแรงงานจากสตว ไดแก วว

ควาย ทาใหเกดกจกรรมในภาคเกษตรกรรม เชน การลงแขกดานา การลงแขกเกยวขาว การลงแขก

นวดขาว เปนตน (อารย อางคาสย, 2554) แตในปจจบนการลงแขกเหลานไมมใหเหนอกแลว วนชย

จนทร กลาววา ชาวนานยมจางเครองนวดขาวมาใชแทนการนวดขาวดวยแรงงานคน โดยเครองนวด

ขาวสามารถนวดขาวและบรรจขาวเปลอกทนวดแลวใสกระสอบไดทนท และชวยกนขนขาวขนยง

ฉางไดรวดเรวขน และเนองจากชาวนาปลกขาวชยนาท 1 และขาวสพรรณบร 1 ทมชวงเวลาในการ

ทานาและเกบเกยวใกลเคยงกนทาใหชาวนาแตละคนตองรบเกบเกยวผลผลตในทนาของตนเองเปน

หลก ไมมเวลาพอทจะไปชวยเหลอครอบครวผอนได เนองจากกลววาขาวในนาจะสกพรอมกน ตน

ขาวแหงกรอบทาใหเมลดขาวหลน (วนชย จนทร, 2554) สวนดานการใชแรงงาน พบวา การทานา

สวนใหญยงมการใชแรงงานทงจากคนในครอบครวและการจางแรงงานภายนอก การจางแรงงาน

สำนกหอ

สมดกลาง

73

ภายนอกนยมจางในการถอนตนกลา มดกลา ดานา เกยวขาว ราคาในการจางแรงงานอาจมความ

แตกตางกนขนอยกบชวงเวลาในการเกบเกยว หากชวงเวลาในการเกบเกยวสน คอ ขาวสกพรอมกน

คาจางแรงงานกจะสงกวาปกต เพราะเจาของทดนบางรายอาจใหคาจางแรงงานสงขนเพอตองการ

ใหแรงงานภายนอกรบเกยวขาวในทนาของตนเองเสรจกอนทนาของคนอน

การใชเครองจกรและเทคโนโลย

การใชเครองทนแรงหรอเครองมอทางการเกษตรของชาวนาเปนปจจยหนงทชวยผอนแรง

และประหยดเวลา สามารถเพมประสทธภาพในการทางาน สายชล สะมะโน กลาววา ชาวนาทก

ครวเรอนใชรถไถนาเดนตามไถเตรยมดนปลกขาวแทนการไถนาดวยแรงงานสตว ทาใหสามารถ

เตรยมดนไดกวาเพราะไถไดลกกวา ไดปรมาณงานมากกวาการใชแรงงานสตว มการดดแปลงรถไถ

นาพวงเปนรถบรรทกของไปใชในการทางานไดอกดวย (สายชล สะมะโน, 2554) นอกจากน ทอง

ใบ เลศลอด กลาววา ชาวนาสวนใหญยงนยมปรบพนทนาใหเปนแปลงขนาดใหญเพอความสะดวก

ในการไถนาดวยรถแทรกเตอร สวนการเกยวขาวนยมใชรถเกยวขาวแทนการใชแรงงานคน นยม

จางแรงงานภายนอกทมรถเกยวขาวในอาเภอหรอจงหวดเดยวกน สวนใหญจะนยมจางแรงงาน

ภายนอกในคราวเดยวกนจนกวาจะเสรจฤดเกยวขาว การใชรถเกยวขาวจะทาใหชาวนาลดขนตอน

การนวดขาว แตตองนาขาวเปลอกทไดไปตากใหแหงกอนนาไปเกบในยงหรอฉาง หรอนาไปขาย

ใหกบโรงสขาว สวนครอบครวทยงนวดขาวจะใชเครองนวดขาวแทนแรงงานคนเชนกน (ทองใบ

เลศลอด, 2554)

การใชปยและสารเคมในการทานาขาว บญปน แกวเลก กลาววา ชาวนาสวนใหญใชปยเคม

เปนหลกในการเพมผลผลต ชาวนาทกครวเรอนใชปยเคม แตมปรมาณการใชแตกตางกนขนอยกบ

ทน โดยมชวงเวลาในการใสปย 2 ชวง ไดแก ครงท 1 เมอขาวอาย 20 – 30 วน ใสปยสตร 16-20-0 +

46-0-0 อตรา 1 : 1 จานวน 25 กโลกรมตอไร และครงท 2 เมอขาวอาย 60 วน ใสปยสตร 46-0-0

อตรา 20 กโลกรมตอไร การใชสารเคมมวตถประสงคหลกในการกาจดวชพชและศตรพช ไดแก

เพลย หนอนกอ แมลง จงมการใชสารเคมไมมากนกเปนเพยงการใชเพอปองกนการลดของผลผลต

และปองกนการทาลายผลผลตจากสตวและแมลงตางๆ (บญปน แกวเลก, 2554) และพบวามการ

สนบสนนใหใชสารสกดชวภาพทไดจากการหมกเองในแปลงปลกพชตางๆ และมการปรบปรงดน

โดยการหวานถวเขยวเปนปยพชสด

สำนกหอ

สมดกลาง

74

คาใชจายในการประกอบอาชพ

คาใชจายในการเพาะปลกขาวของชาวนาอาเภอเสาไหมแนวโนมเพมขนทกป โดยเฉพาะ

ตนทนคาจางแรงงานภายนอก คาเครองมอเครองจกร คาปย ฯลฯ แตรายไดของชาวนามราคาไม

แนนอน เสนาะ อารมตร กลาววา ในขนตอนการเตรยมดนชาวนาทไมมรถไถเดนตามจะตองเสย

คาจางรถไถจากแรงานภายนอก ชาวนาทมรถไถกยงมคาใชจายคาน ามนเชอเพลงและคาซอม

บารงรกษา ในชวงดานามคาจางแรงงานถอนตนกลาและคาจางแรงงานภายนอกดานา ขนตอนการ

เกบเกยวขาวมคาจางแรงงาน คาจางรถเกยวขาว ซงคาจางเกยวขาวจะสงขนอกหากตนขาวสกพรอม

กน ตนขาวเรมแหงกรอบ อาจเกบเกยวไมทนเวลาทาใหเมลดขาวรวงหลน พนนาไดรบความ

เสยหายตามมาอก ในขนตอนการนวดขาวนยมใชเครองนวดขาวทตองเสยคาจางนวดขาวตาม

จานวนกระสอบบรรจขาวเปลอก และขนตอนการดแลตนกลาและตนขาวจะมคาใชจายในการซอ

ปยเคมหรอปยอนทรย คายาปราบศตรพช (เสนาะ อารมตร, 2554) จงอาจกลาวไดวา ในทกขนตอน

ของการปลกขาวมคาใชจายทงสน

เนองจากคาใชจายในการทานามมากขนอยางตอเนอง สมพร จลทะเส กลาววา ชาวนาตอง

หาเงนมาเปนคาใชจายในการทานาดวยการกยมจากญาตพนองและสถาบนการเงนตางๆ แหลง

เงนทนทชาวนาอาเภอเสาไหมกกยม ไดแก ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ กองทนฟนฟและ

พฒนากองทนหมบาน และธนาคารพาณชยตางๆ รายไดของเกษตรกรในอาเภอเสาไหมรายได

ประมาณ 60,000 – 80,000 บาท/ครวเรอน/ป สดสวนในการจดสรรผลผลตจาแนกไดเปนการปลก

ขาวเกบไวบรโภคบางสวน เกบไวทาพนธขาว 10% ทเหลอเปนการขายขาวเปลอกเขาโรงสใน

ชมชนและนาขาวไปจานาขาวกบโครงการจานาขาวเปลอก (สมพร จลทะเส, 2554) การขายขาว

สวนใหญแลวพอคามารบซอในหมบาน ชาวนาตองรบขายทนทเมอเกบเกยวเสรจทาใหชาวนาขาย

ขาวไดในราคาตาเพราะปรมาณขาวออกสทองตลาดเปนจานวนมาก พอคาหรอโรงสสามารถกด

ราคาตาลงและถกหกคาความชนของขาวเปลอกดวย บหงา ชมชน กลาวถงสาเหตทชาวนาตองรบ

ขายขาวเมอเกบเกยวเสรจวา เพราะชาวนามความจาเปนตองขายเพอนาเงนมาเปนคาใชจายหรอ

สงคนเงนกทขอยมมาลงทน และจะมการขายขาวอกรอบหนงเมอใกลฤดทานาเพอรวบรวมเปน

คาใชจายในการทานาของตอไป นอกจากน การเพาะปลกไมผล พช ผก การเลยงสตว เชน เปด ไก

เนอ ทชาวนาเพาะปลกและเลยงไวบรโภคในครวเรอนและขายใหกบพอคาสงและพอคาปลกใน

ตลาดในจงหวดหรอนอกจงหวด โดยมพอคามารบซอโดยตรง สวนครวเรอนทเลยงปลากระชงจะ

สงไปขายทโรงงานในจงหวดแลวมพอคามารบซอจากโรงงานอกทอดหนง (บหงา ชมชน, 2554)

สำนกหอ

สมดกลาง

75

ดานรายจาย

เกษม เอบอาบ กลาววา ชาวนาสวนใหญมเครองใชในการอานวยความสะดวกตางๆ ไดแก

วทย โทรทศน พดลม เตารด ตเยน โทรศพทมอถอ รถจกรยานยนต เครองปรบอาการ รถยนต บาง

ครวเรอนมจานดาวเทยมและเครองอานวยความสะดวกตางๆ ตามความตองการครบครน การม

เครองอานวยความสะดวกมากขนทาใหครวเรอนมรายจายตางๆ เพมมากขน หวหนาครอบครว

จาเปนตองหารายไดเพมขนมาเปนคาใชจาย รวมถงการกยมเงนจากแหลงทนตางๆ เพอนามาใชใน

การเพาะปลกและจดสรรบางสวนเปนคาใชจายสาหรบเครองอานวยความสะดวกเหลานดวย

ถงแมวาจะทาใหครวเรอนมความเปนอยทสะดวกสบายมากย งขน และในบางปทมรายรบไม

เพยงพอกบรายจายทาใหชาวนามการกหนยมสนเพมมากกวาเดม หนสนทเกดขน ไดแก หนสนจาก

การกยมเพอการเกษตร หนสนจากการบรโภคและรายจายสาหรบสงอานวยความสะดวก หนจาก

การกยมเพอการศกษาของบตรหลาน (เกษม เอบอาบ, 2554)

การสนบสนนจากภาครฐ

นอกจากการทานาปรงและนาปตามปกตแลว ปรชา สายแสง กลาววาเจาหนาทภาครฐได

สงเสรมใหชาวนาทาไรนาสวนผสม โดยการใหความรเกยวกบการทาไรนาสวนผสมทชาวนาตอง

รจกวางแผนการผลต มการจดการทเหมาะสมในการเพาะปลกขาวและเลยงไกพนเมอง ในดานการ

วางแผนการผลต พบวา ชาวนาทสามารถทาไรนาสวนผสมประสบความสาเรจ ไดแก ชาวนาทม

พนทของตนเอง มแหลงน าและทดนทมปรมาณน าเพยงพอ เปนพนทใกลแหลงน าธรรมชาต ไมเกน

25 ไร มการแบงสดสวนพนทดาเนนการ คานงถงกจกรรมหลก กจกรรมรอง และกจกรรมเสรม ม

ความสนใจและมประสบการณในการทาไรนาสวนผสม สนใจใฝรในการจดการเทคโนโลยสาหรบ

การผลตพชชนดตางๆ การปศสตวและการประมง มการหมนเวยนนาสงเหลอใชภายในฟารมมาใช

ใหเกดประโยชนทกอใหเกดการเกอกลประโยชนซงกนและกน มทนเรมตนและทนหมนเวยน

ภายใน และตองมความมานะอดทน ขยนและมแรงงานในครวเรอนเพยงพออยางนอย 2 – 3 คน

รวมถงตองจดบนทกและทาบญชฟารมเปนบญชรายรบรายจายเพอใหเกดการตรวจสอบความสาเรจ

ของการทาไรนาสวนผสมได เพอใหชาวนาสามารถจดการวางแผนการใชน าในการผลตพช ปศสตว

ประมง ไดเหมาะสมกบสภาพดน ทน แรงงาน มความรและประสบการณการบรหารจดการฟารม

การวางแผนการผลต การวเคราะหผลตอบแทนและการลงทน จดบนทกและการจดทาบญชฟารม

ผลผลตทไดมความหลากหลาย สามารถตอบสนองตลาดทองถนและชมชนไดเปนอยางดและความ

ตองการของตลาดดงกลาวเนนเพอการบรโภคและใชสอย กอใหเกดรายไดตอเนอง รายวน ราย

สปดาห รายเดอน และรายป (ปรชา สายแสง, 2554) นอกจากน ไกพนเมองทชาวนาเลยงสามารถ

สำนกหอ

สมดกลาง

76

เตบโตไดน าหนกประมาณ 1.5 – 1.8 กโลกรมตอตว ภายในระยะเวลา 8 – 10 สปดาห ไกพนเมอง

อายประมาณ 5 เดอน เฉลยราคาตวละ 65 บาท โดยเฉพาะในชวงเทศกาลสาคญๆ เชน ตรษจน ราคา

ไกพนเมองจะแพงทสด อาจมราคาสงถงกโลกรมละ 100 – 140 บาท เปนการเพมรายรบใหแก

ครวเรอนไดเปนอยางด

ปญหาและอปสรรค

ปญหาและอปสรรคในการประกอบอาชพทานาของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

ไดแก

1. ราคาปจจยทางการผลตสงขน เชน ปยเคม ปยอนทรย น ามน ยาฆาแมลง คาจาง

เครองจกร ยทธพงษ สภาทอง กลาววา ขนตอนการปลกขาวประกอบดวยหลายขนตอน ต งแตการ

เตรยมดนใหถกวธโดยการปรบพนทใหราบเรยบและสมาเสมอท งแปลง ตองไถดนใหลกพอทราก

ขาวจะสามารถชอนไชหาอาหารไดสะดวก ควรไถอยางนอย 2 ครง เพอทาลายวชพชและกลบวชพช

หญาฟางลงไปในดน เพอใหเนาเปอยเปนอาหารตอตนขาวและทาใหดนรวนซย (ยทธพงษ สภาทอง

, 2554) กระบวนการเหลานตองใชแรงงานและเครองจกรเปนเครองทนแรง การใชควายเปน

แรงงานหลกไมสามารถทางานไดทนตอความตองการ ชาวนาทกบานนยมใชรถไถนาเดนตามหรอ

ควายเหลก นอกจากน อารย อางคาสย กลาววา กระบวนการเกบเกยวผลผลตกเปลยนแปลงไปจาก

อดตเปนอยางมาก ชาวนานยมใชรถเกยวขาวเพราะสะดวกสบายมากกวา และเกบเกยวผลผลตได

รวดเรว เพอใหมเวลาวางไปประกอบอาชพอนๆ เชน ปลกพชสวนครว เลยงสตว (อารย อางคาสย,

2554) หรอในบางรายเมอหมดฤดเกบเกยวอาจมาหางานทาในจงหวดใหญๆ เพอเปนตนทนในการ

ปลกขาวในครงถดไป ในขนตอนการนวดขาว วนชย จนทร กลาววา ชาวนานยมจางเครองนวดขาว

มาใชแทนการนวดขาวดวยแรงงานคน โดยเครองนวดขาวสามารถนวดขาวและบรรจขาวเปลอกท

นวดแลวใสกระสอบไดทนท และชวยกนขนขาวขนยงฉางไดรวดเรวขน กลาวไดวา ชาวนาใช

เครองจกรและแรงงานในการผลตเกอบทกขนตอน ใชวธการจางแรงงานเพ มเตมจากแรงงานใน

ครอบครวและแรงงานภายนอก เพอใหไดผลผลตทมจานวนมากขน ทาใหราคาปจจยทางการผลต

สงขนตามลาดบ (วนชย จนทร, 2554)

2. ราคาผลผลตตา ราคาขาวเปลอก มราคาทไมแนนอน ทาใหชาวนาเขารวมโครงการ

ประกนราคาขาวและรบความชวยเหลอจากภาครฐเปนหลก ถนอม ควรชม กลาววา ถงแมวาชาวนา

จะเปนผผลตขาว แตกลไกลการตลาดขนอยกบพอคาคนกลาง ซงในปจจบนมพอคาคนกลางท งคน

ไทยและชาวตางชาต ดวยกลไกการตลาดทตองผานพอคาคนกลางทาใหชาวนาไมมอานาจตอรอง

ไมสามารถกาหนดราคาขายไดดวยตนเอง (ถนอม ควรชม, 2554) ชาวนาสวนใหญตองการขายขาว

สำนกหอ

สมดกลาง

77

ใหไดในเวลารวดเรวเทานน ทาใหตองยอมรบราคาทพอคาคนกลางเสนอให เพอปองกนปญหาการ

ขาดทนและนาเงนไปใชจายในชวตประจาวน ปรชา สายแสง กลาววา ในขณะน รฐบาลมนโยบาย

รบจานาขาวเพอชวยเหลอเกษตรกร โครงการนชาวนาเกอบทกครวเรอนใหความสนใจเขารวม

โครงการ เพราะราคาขาวจะมราคาต าในฤดเกบเกยว ชาวนาทเขารวมโครงการสามารถเกบ

ขาวเปลอกไวเพอรอขายในชวงทผลผลตเรมลดลงเพอทาใหไดราคาทสงขน หรอหากชาวนามความ

จาเปนตองใชเงน ไมสามารถทจะเกบขาวเพอรอใหราคาปรบเพมขนสามารถนาขาวเปลอกมาจานา

ไวกบรฐ เมอขาวมราคาทสงขนกนาเงนมาไถถอนขาวเปลอกเพอนาไปจาหนาย โดยคดดอกเบยใน

อตราทตา แตหากไมมาไถถอนในเวลาทกาหนดขาวเปลอกทนามาจานากจะตกเปนของรฐ จากการ

ดาเนนงานทผานมา พบวา ขาวจะมราคาตาสดในชวงพฤศจกายนถงเดอนธนวาคม หลงจากน น

ราคาจะปรบตวเพมขนตามผลผลตทเรมลดลงคอในชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนเมษายน และจะเรม

ปรบตวสงขนอกครงในชวงเดอนสงหาคมถงเดอนกนยายน ชาวนาจงนาขาวมาจานาในชวงเดอน

พฤศจกายนถงเดอนธนวาคม และขายขาวในชวงทมราคาสงคอชวงเดอนกมภาพนธถงเดอน

เมษายน (ปรชา สายแสง, 2554) ปญหาหนงทพบคอ ชาวนาทเขารวมโครงการจะไดตองแจงจานวน

ผลผลตทจะจานาลวงหนา ทาใหผลผลตทแทจรงไมสามารถเขารวมการจานาไดท งหมด ทาให

ชาวนาจานวนมากยงไมพอใจทจะตองรบความเสยงในสวนน และมชาวนาอกจานวนมากทไม

สามารถขนทะเบยนการจานาขาวได

3. ชาวนาไมมความชานาญดานการผลตเมลดพนธขาว ตองรอรบความชวยเหลอจาก

เจาหนาทภาครฐในการพฒนาพนธขาวและแจกจายแกชาวนาในเขตอาเภอเสาไห แตทาใหชาวนา

สามารถดแลรกษาพชพนธตางๆ ไดตามหลกวชาการในระดบหนง เพราะชาวนาทขอพนธขาวจาก

รฐตองเปนสมาชกศนยสงเสรมและผลตเมลดพนธขาวชมชนและสมาชกโครงการสงเสรมการผลต

ขาวปลอดภยจากสารพษ จงไดรบความรจากเจาหนาทเพอนามาปฏบตในพนทของตนเอง ทองใบ

ลอดเลศ กลาววา ชาวนาทไดรบความชวยเหลอจากภาครฐดานเมลดพนธตองเปนสมาชกและเขารบ

การอบรมการเพาะปลกขาวจากภาครฐ ทาใหชาวนาจานวนมากไมไดรบเมลดพนธขาวจากภาครฐ

ไดเพยงพอ เพราะการปลกขาวตามแนวทางของรฐพยายามใหชาวนาทาเกษตรอนทรยเปนหลก ซง

ผลผลตทไดมจานวนนอย ปลกไดปละ 1 ครงเทานน ถงแมวาผลผลตจะมคณภาพ แตไมสามารถ

ขายไดในราคาสงกวาราคาขาวทวไป ทาใหชาวนาปลกขาวพนธเดมเปนหลก (ทองใบ ลอดเลศ,

2554) ชาวนาบางรายใชการแบงพนทนาปลกขาวแบบเกษตรอนทรยเพอทดลองและเปรยบเทยบ

ตนทนการผลตและรายรบจากการขายขาว และยงสามารถไดรบความชวยเหลอจากเจาหนาทของรฐ

ไดอกทางหนง

สำนกหอ

สมดกลาง

78

ขาววชพชและวชพชระบาด มแมลงศตรพชและศตรพชรบกวน ชาวนาแกไขดวยการใชยา

ฆาแมลงเปนหลก ทาใหมตนทนในการผลตขาวสงขนจากคาสารเคม วนย กองอนทร กลาววา

ปญหาของการปลกขาวสวนใหญในชวงนจะเจอปญหาเพลย หรอสภาพแวดลอมของอากาศเมอ

อากาศหนาวจะทาใหตนขาวไมคอยจะเจรญเตบโต เมอเพลยมาลงทแปลงขาว ทาใหตนขาวมอาการ

ไหม ใบเหลอง ตนเตย ใบแคบและสน (วนย กองอนทร, 2554) เชนเดยวกบท ปรชา สายแสง กลาว

วา ภาครฐพยายามสนบสนนใหชาวนาปลกขาวพนธอนบาง เชน สพรรณบร 2 สพรรณบร 90

สพรรณบร 60 พษณโลก 2 ชยนาท 2 กข29 และ กข31 สลบหมนเวยนกนไป ไมแนะนาใหปลกขาว

พนธเดยวตดตอกนเกน 4 ฤด เพราะชาวนายงใชยาฆาแมลงกนเปนจานวนมาก เพลยบางชนด

สามารถทนตอยาฆาแมลงและขยายพนธไดรวดเรว ภาครฐพยายามใหความรและแกปญหาศตรพช

มาโดยตลอด แตพบวา ชาวนายงเคยชนกบการใชยาฆาแมลงเพราะมความเชอวาสามารถกาจด

ศตรพชทกชนดไดรวดเรว สงผลใหตนทนในการผลตขาวเพมขนประมาณ 500-1,000 บาทตอไร

คดเปนประมาณ 20-30 เปอรเซน ถงแมวาเจาหนาทภาครฐพยายามใหความรเกยวกบน าหมกชวภาพ

ทนามาใชจากดเพลยได แตมกระบวนการผลตยงยากทาใหชาวนาไมนยมใชน าหมกชวภาพเทากบ

ยาฆาแมลง (ปรชา สายแสง, 2554)

สำนกหอ

สมดกลาง

79

บทท 5

สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร เปน

การศกษาการเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนา และวเคราะหปญหาและอปสรรค รวมทงนาเสนอ

แนวทางในการแกไขปญหาในวถการผลตของชาวนาของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร โดย

ผวจยเกบรวมรวมขอมลดวยการสมภาษณเชงลก โดยใชการสมภาษณแบบมโครงสราง เปนขอ

คาถามปลายเปดดานการเปลยนแปลงวถการผลต รายได วธการผลต การดาเนนชวต และผลกระทบ

ทเกดจากการเปลยนแปลงวถการผลต ปญหาและอปสรรค แนวทางในการแกไขปญหาในวถการ

ผลต จากหวหนาครอบครวทประกอบอาชพทานาในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร จานวน 10

ครวเรอน จานวน 10 คน และมรายไดหลกของครอบครวจากการประกอบอาชพทานา และ

สมภาษณแบบไมมโครงสรางจากเจาหนาทภาครฐทมบทบาทสาคญตอการประกอบอาชพ

เกษตรกรรมในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร จานวน 3 คน รวมกบการสงเกตสภาพการดาเนน

ชวต สภาพการเปลยนแปลงในชมชน คานยม วฒนธรรม ทเกยวของกบการเปลยนแปลงวถชวตการ

ผลตของชาวนาในพนทอาเภอเสาไห จงหวดสระบร จากนนผวจยนาขอมลทไดมาวเคราะห แลว

นาเสนอขอมลในการศกษาดวยวธพรรณนาวเคราะห ผวจยไดสรปผลการวจย อภปรายผล และ

ขอเสนอแนะซงมรายละเอยดดงน

สรปผลการวจย

1. ชาวบานอาเภอเสาไห จงหวดสระบร ในอดตมการผลตเพอยงชพเปนหลก มจดมงหมาย

เพอการบรโภคในครอบครว ผลตเฉพาะของทจาเปนในการดารงชวต มการปลกพชผกสวนครวเพอ

ประกอบอาหาร ไดแก พรก มะเขอ เปนตน และเลยงสตว โดยนยมปลกขาวพนธสพรรณบร 1

ชยนาท 1 และปทมธาน 1 เนองจากไดราคาด ทาใหการถอครองทดน การใชแรงงาน พนธขาว การ

ใชปย การใชยาปราบศตรพช การใชเครองทนแรงหรอเครองมอในการเกษตร รวมถงความรทาง

การเกษตรสมยใหม มผลกระทบตอการประกอบอาชพและวถชาวนาเปนอยางมาก

2. ชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร สวนใหญมทดนเปนของตนเองและมเอกสารสทธ

ในการถอครองทดน ไดแก โฉนด และ นส.3ก แตจานวนการถอครองในปจจบนมจานวนนอยกวา

ในอดต เนองจากการเพมขนของประชากร เจาของทดนตองแบงใหกบทายาททแตงงานและขอแยก

ครอบครวออกไป และบางรายมความจาเปนตองขายทดนใหมจานวนนอยลงเนองจากขาดแคลน

สำนกหอ

สมดกลาง

80

แรงงานในการทานา และในบางรายใหญาตพนองหรอบคคลอนทานาแทนโดยมขอตกลงในเรอง

การแบงผลผลตขาวหลงจากการเกบเกยว ในลกษณะของคนทานาไดรบ 2 สวน และเจาของทนา

ไดรบ 1 สวน หรอตอบแทนเปนคาเชาทนาเปนรายป ขนอยกบการตกลงกนในแตละป

3. การใชทดนของชาวนามการเปลยนแปลงไปจากเดม เนองจากมการจดสรรทดนเพอทา

กจกรรมทหลากหลายมากขน สวนใหญนยมปรบพนทนาของตนเองใหมขนาดใหญเพอความ

สะดวกในการไถนาดวยรถไถ การใชทดนเพอการปลกขาวนยมทานาหวานมากกวานาดา แตชาวนา

ทมพนทในการปลกขาวนอยจะยงทานาดาอยบาน และอกกลมหนงทานาหวานและนาดาผสมกน

ชาวนาใชการเพาะปลกในลกษณะไรนาสวนผสมหรอเกษตรผสมผสานมากขน ทากจกรรมหลาย

อยางในพนทเดยวกน ปลกพชหมนเวยนตลอดป เลยงสตว เลยงปลา ควบคกนไปเปนการใชพนท

ใหไดประโยชนมากทสด

4. ชวงเวลาในการทานาของชาวนาอาเภอเสาไหจะนยมเรมทานาในชวงเดอนพฤษภาคมถงมถนายน โดยเรมตงแตการเตรยมดน เตรยมตนกลาหรอหวานขาวกลาในกรณทานาหวาน และ

จะปกดาตนกลาในชวงเดอนสงหาคมถงเดอนกนยายน เกบเกยวขาวในชวงเดอนพฤศจกายนถง

เดอนมกราคม หลงจากเสรจฤดทานาสมาชกครอบครวบางคนจะนยมเดนทางไปทางานรบจางใน

กรงเทพมหานคร และพอถงฤดทานากกลบมาทานาอกครง พนธขาวทนยมปลกในอาเภอเสาไหใน

ปจจบนเปนพนธขาวทไดรบการเผยแพรจากเกษตรอาเภอและเกษตรจงหวด ไดแก ขาวชยนาท 1

และขาวสพรรณบร 1 แตยงพบวามชาวนาบางกลมยงปลกขาวพนธพนเมองไวสาหรบการบรโภค

ในครวเรอนและจาหนายแกนกทองเทยวหรอพอคาทตองการซอไปบรโภค ไมไดเพาะปลกไว

จานวนมากนก

5. ชาวนามการปรบตวเกยวกบกจกรรมการผลตโดยการใชเทคโนโลยในการผลตมากขน

ทาใหชาวนาทกครวเรอนมการลงทนทางการผลต และตนทนการผลตทสงขน ใชแรงงานจากควาย

ซงเปนสตวเลยงของชาวนา และใชว สดทหาไดในทองถนผลตเครองมอเครองใชเกยวกบ

กระบวนการทางาน มการปรบพนทนาใหเหมาะสมและสะดวกในการระบายน า คนนามขนาดเลก

ลง มการใชปยเคมและยาปราบศตรพช ใชพนธพชใหมทเหมาะสมกบชวงเวลาการผลต การไถนา

โดยใชรถไถนาเดนตามหรอควายเหลกเปนสาคญ ทาใหการทานามตนทนสงขนและยงทาใหควาย

สตวใชงานลดลงอยางรวดเรว การเกบเกยวโดยใชรถเกยวขาวทมความสะดวกสบายรวดเรว โดย

นยมจางแรงงานภายนอกทมรถเกยวขาวในอาเภอหรอจงหวดเดยวกน โดยสวนใหญจะนยมจาง

แรงงานภายนอกในคราวเดยวกนจนกวาจะเสรจฤดเกยวขาว การใชรถเกยวขาวจะทาใหชาวนาลด

ขนตอนการนวดขาว แตตองนาขาวเปลอกทไดไปตากใหแหงกอนนาไปเกบในยงหรอฉาง หรอ

นาไปขายใหกบโรงสขาว สวนครอบครวทยงนวดขาวจะใชเครองนวดขาวแทนแรงงานคนเชนกน

สำนกหอ

สมดกลาง

81

6. การใชปยและสารเคมในการทานาขาว พบวา ชาวนาสวนใหญใชปยเคมเปนหลกในการ

เพมผลผลต ชาวนาทกครวเรอนใชปยเคม แตมปรมาณการใชแตกตางกนขนอยกบทน โดยม

ชวงเวลาในการใสปย 2 ชวง ไดแก ครงท 1 เมอขาวอาย 20 – 30 วน ใสปยสตร 16-20-0 + 46-0-0

อตรา 1 : 1 จานวน 25 กโลกรมตอไร และครงท 2 เมอขาวอาย 60 วน ใสปยสตร 46-0-0 อตรา 20

กโลกรมตอไร ใชสารเคมเพอปองกนการลดของผลผลตและปองกนการทาลายผลผลตจากสตวและ

แมลงตางๆ และมการสนบสนนใหใชสารสกดชวภาพทไดจากการหมกเองในแปลงปลกพชตางๆ

และมการปรบปรงดนโดยการหวานถวเขยวเปนปยพชสด

7. คาใชจายในการเพาะปลกขาวของชาวนาอาเภอเสาไหมแนวโนมเพมขนทกป

โดยเฉพาะตนทนคาจางแรงงานภายนอก คาเครองมอเครองจกร คาปย ฯลฯ แตรายไดของชาวนาม

ราคาไมแนนอน แหลงเงนทนทชาวนาอาเภอเสาไหมกกยม ไดแก ธนาคารเพอการเกษตรและ

สหกรณ กองทนฟนฟและพฒนากองทนหมบาน และธนาคารพาณชยตางๆ นอกจากน ยงพบวา

รายไดของเกษตรกรในอาเภอเสาไหมรายไดประมาณ 60,000 – 80,000 บาท/ครวเรอน/ป สดสวน

ในการจดสรรผลผลตจาแนกไดเปน การปลกขาวเกบไวบรโภคบางสวน เกบไวทาพนธขาว 10% ท

เหลอเปนการขายขาวเปลอกเขาโรงสในชมชนและนาขาวไปจานาขาวกบโครงการจานาขาวเปลอก

การขายขาวสวนใหญแลวพอคาจะมารบซอในหมบาน ชาวนาจะรบขายทนทเมอเกบเกยวเสรจ

8. ชาวนาสวนใหญมเครองใชในการอานวยความสะดวกตางๆ ไดแก วทย โทรทศน พด

ลม เตารด ตเยน โทรศพทมอถอ รถจกรยานยนต เครองปรบอาการ รถยนต จานดาวเทยมและเครอง

อานวยความสะดวกตางๆ ตามความตองการ การมเครองอานวยความสะดวกมากขนทาใหครวเรอน

มรายจายตางๆ เพมมากขน หวหนาครอบครวจาเปนตองหารายไดเพมขนมาเปนคาใชจาย รวมถง

การกยมเงนจากแหลงทนตางๆ เพอนามาใชในการเพาะปลกและจดสรรบางสวนเปนคาใชจาย

สาหรบเครองอานวยความสะดวกเหลานดวยถงแมวาจะทาใหครวเรอนมความเปนอย ท

สะดวกสบายมากยงขน และในบางปทมรายรบไมเพยงพอกบรายจายทาใหชาวนามการกหนยมสน

เพมมากกวาเดม หนสนทเกดขน ไดแก หนสนจากการกยมเพอการเกษตร หนสนจากการบรโภค

และรายจายสาหรบสงอานวยความสะดวก หนจากการกยมเพอการศกษาของบตรหลาน

9. นอกจากการทานาปรงและนาปตามปกตแลว เจาหนาทภาครฐไดสงเสรมใหชาวนาทา

ไรนาสวนผสม โดยการใหความรเกยวกบการทาไรนาสวนผสมทชาวนาตองรจกวางแผนการผลต

มการจดการทเหมาะสมในการเพาะปลกขาวและเลยงไกพนเมอง ชาวนาทสามารถทาไรนาสวน

ผสมประสบความสาเรจ ไดแก ชาวนาทมพนทของตนเอง มแหลงน าและทดนทมปรมาณน า

เพยงพอ เปนพนทใกลแหลงน าธรรมชาต ไมเกน 25 ไร มการแบงสดสวนพนทดาเนนการ คานงถง

กจกรรมหลก กจกรรมรอง และกจกรรมเสรม มความสนใจและมประสบการณในการทาไรนาสวน

สำนกหอ

สมดกลาง

82

ผสม สนใจใฝรในการจดการเทคโนโลยสาหรบการผลตพชชนดตางๆ การปศสตวและการประมง

มการหมนเวยนนาสงเหลอใชภายในฟารมมาใชใหเกดประโยชนทกอใหเกดการเกอกลประโยชน

ซงกนและกน มทนเรมตนและทนหมนเวยนภายใน และตองมความมานะอดทน ขยนและมแรงงาน

ในครวเรอนเพยงพออยางนอย 2 – 3 คน

10. ปญหาและอปสรรคในการประกอบอาชพทานาของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

ไดแก ราคาปจจยทางการผลตสงขน ราคาผลผลตตา เกษตรกรไมมความชานาญดานการผลตเมลด

พนธขาว และขาววชพชและวชพชระบาด มแมลงศตรพชและศตรพชรบกวน

อภปรายผลการวจย

ชาวบานอาเภอเสาไห จงหวดสระบร มการเปลยนแปลงวถการผลตจากเดม โดยในอดต

ชาวบานมการผลตเพอยงชพเปนหลก มจดมงหมายเพอการบรโภคในครอบครว ผลตเฉพาะของท

จาเปนในการดารงชวต มการปลกพชผกสวนครวเพอประกอบอาหาร ไดแก พรก มะเขอ เปนตน

และเลยงสตว ไดแก หม วว ควาย เปด ไก แตปจจบนพบวา มการปรบเปลยนการผลตเนนการปลก

ขาวเพอขาย โดยนยมปลกขาวพนธสพรรณบร 1 ชยนาท 1 และปทมธาน 1 เนองจากไดราคาด ทา

ใหการถอครองทดน การใชแรงงาน พนธขาว การใชปย การใชยาปราบศตรพช การใชเครองทน

แรงหรอเครองมอในการเกษตร รวมถงความรทางการเกษตรสมยใหม มผลกระทบตอการประกอบ

อาชพและวถชาวนาเปนอยางมาก ถอไดวา ชาวบานอาเภอเสาไห จงหวดสระบร มรปแบบสงคมท

เปลยนแปลงไปสความทนสมย เนองจากสอดคลองกบลกษณะของการเปลยนแปลงไปสความ

ทนสมยตามแนวคดของพชรนทร สรสนทร (2547) หลายประการ ไดแก มการเปลยนแปลงระบบ

การผลตจากเกษตรกรรมแบบยงชพ หรอทาเกษตรกรรมในทดนแปลงเลกเพอบรโภคในครวเรอน

เปนการผลตขนาดใหญเพอขาย มการจางแรงงานภายนอกครอบครวหรอชมชนแทนการใชแรงงาน

ในครอบครว มระบบอตสาหกรรมในโรงงานและการใชเครองจกรกลเพมมากขน วถชวต

เปลยนแปลงจากความสมพนธแบบไมเปนทางการเปนแบบเปนทางการ เกดชนชนกลางและ

ผประกอบการเพมขน โครงสรางของครอบครวเปลยนแปลงจากครอบครวขยายเปนครอบครวเดยว

มากขน ซงลกษณะเหลานมความคลายคลงกบวถการดาเนนชวตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวด

สระบร เปนอยางมาก นอกจากน ยงพบวา รปแบบการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

มรปแบบเศรษฐกจแบบการตลาด นนคอ ผประกอบการหรอชาวนาเปนผกาหนดปจจยในการผลต

พยายามกระทาทกวถทางเพอทาใหการแลกเปลยนสนคาชวยเพมผลกาไรอยางเปนอสระ โดย

ดาเนนการภายใตหลกกลไกแหงราคา อปสงคและอปทานในตลาดทาหนาทกากบใหวงจรเศรษฐกจ

ดาเนนไปไดโดยอตโนมต เพอใหผผลตผลตสนคาทไดราคาดทสดและใหผลกาไรมากทสด และม

สำนกหอ

สมดกลาง

83

รฐคอยกากบดแลอยหางๆ เพอปองกนมใหเกดการบดเบอนตลาด ปกปองไมใหมการลวงละเมดซง

กนและกน และไมใหมการลวงละเมดสทธของประชาชน ดวยการใชมาตรการตางๆ

ชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร สวนใหญมทดนเปนของตนเองและมเอกสารสทธใน

การถอครองทดน มการจดสรรทดนเพอทากจกรรมทหลากหลายมากขน สวนใหญนยมปรบพนท

นาของตนเองใหมขนาดใหญเพอความสะดวกในการไถนาดวยรถไถ การใชทดนเพอการปลกขาว

นยมทานาหวานมากกวานาดา แตชาวนาทมพนทในการปลกขาวนอยจะยงทานาดาอยบาน และอก

กลมหนงทานาหวานและนาดาผสมกน ชาวนาใชการเพาะปลกในลกษณะไรนาสวนผสมหรอ

เกษตรผสมผสานมากขน ทากจกรรมหลายอยางในพนทเดยวกน ปลกพชหมนเวยนตลอดป เลยง

สตว เลยงปลา ควบคกนไปเปนการใชพนทใหไดประโยชนมากทสด ชวงเวลาในการทานาของ

ชาวนาอาเภอเสาไหจะนยมเรมทานาในชวงเดอนพฤษภาคมถงมถนายน โดยเรมตงแตการเตรยมดน

เตรยมตนกลาหรอหวานขาวกลาในกรณทานาหวาน และจะปกดาตนกลาในชวงเดอนสงหาคมถง

เดอนกนยายน เกบเกยวขาวในชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนมกราคม หลงจากเสรจฤดทานาสมาชก

ครอบครวบางคนจะนยมเดนทางไปทางานรบจางในกรงเทพมหานคร และพอถงฤดทานากกลบมา

ทานาอกครง ซงพบวา รปแบบการผลตขาวของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร มความแตกตาง

จากผลการวจยของ บษกร สาโรง (2546) ทศกษาการปรบเปลยนวฒนธรรมการทานาขาวในเขต

ปฏรปทดนทงกลารองไห กรณบานฮองสงข ตาบลทงกลา อาเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด ท

พบวา เกษตรกรมการปรบเปลยนวฒนธรรมการทานาดามาเปนการทานาหวาน เพราะเหนวาชวยให

เกษตรกรประหยดแรงงาน เวลา และทนทรพย มขนตอนการผลตไมหลากหลาย ชวยลดปญหาการ

ขาดแคลนแรงงาน สงผลใหชาวนามเวลาวางมากขนในการทาอาชพเสรมหรอเดนทางไปรบจาง

ทางานนอกหมบาน เชนเดยวกบผลงานวจยของ มณมย ทองอย (2546) ทพบวา ครอบครวชาวนา

อสานลมน าพองมบทบาทสาคญในฐานะหวหนาครอบครวในการจดการดานแรงงานและการ

จดสรรทรพยากรในครวเรอน การแตกตวดานเศรษฐกจจากการผลตสาขาเกษตรไปสการรบจาง

นอกภาคเกษตรกรรม โดยเฉพาะมการโยกยายแรงงานบางสวนไปรบจางตางถน แตยงคงมการผลต

ขาวเพอการบรโภคควบคไปกบการผลตเพอการคา และมความพยายามรกษากรรมสทธทดนของ

ตนเองใหสามารถสรางผลผลตทางเกษตรไดมากทสด

ชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร มการปรบตวเกยวกบกจกรรมการผลตโดยการใช

เทคโนโลยในการผลตมากขน ทาใหชาวนาทกครวเรอนมการลงทนทางการผลต และตนทนการ

ผลตทสงขน มการใชปยเคมและยาปราบศตรพช ใชพนธพชใหมทเหมาะสมกบชวงเวลาการผลต

นยมจางแรงงานภายนอกทมรถเกยวขาวในอาเภอหรอจงหวดเดยวกน โดยสวนใหญจะนยมจาง

แรงงานภายนอกในคราวเดยวกนจนกวาจะเสรจฤดเกยวขาว การใชรถเกยวขาวจะทาใหชาวนาลด

สำนกหอ

สมดกลาง

84

ขนตอนการนวดขาว แตตองนาขาวเปลอกทไดไปตากใหแหงกอนนาไปเกบในยงหรอฉาง หรอ

นาไปขายใหกบโรงสขาว สวนครอบครวทยงนวดขาวจะใชเครองนวดขาวแทนแรงงานคนเชนกน

ชาวนาสวนใหญใชปยเคมเปนหลกในการเพมผลผลต ชาวนาทกครวเรอนใชปยเคม แตมปรมาณ

การใชแตกตางกนขนอยกบทนเพอปองกนการลดของผลผลตและปองกนการทาลายผลผลตจาก

สตวและแมลงตางๆ นอกจากน ยงพบวา เจาหนาทภาครฐไดสนบสนนใหใชสารสกดชวภาพทได

จากการหมกเองในแปลงปลกพชตางๆ และมการปรบปรงดนโดยการหวานถวเขยวเปนปยพชสด

ซงเปนไปตามแนวคดของกรมสงเสรมการเกษตร (2551) ทสนบสนนใหเกษตรกรของไทยใช

สารอนทรยในทนขนตอนการผลต เนองจากประเทศไทยมความเปนไปไดในการผลตขาวอนทรย

ไดสง เพราะการทานาเปนอาชพหลกของเกษตรกรไทย มพนทดนทเหมาะสม สภาพภมอากาศ

เอออานวยตอการปลกขาว รวมถงมพนธขาวทหลากหลาย โดยพยายามสรางความเขาใจในการปลก

ขาวอนทรยใหแกชาวนาไทยใหเลงเหนความสาคญและความย งยนของการผลตขาวอนทรย ให

ความสาคญกบผลผลตทมคณภาพ ปราศจากสารพษ อกทงสรางความมนคงดานการผลต การตลาด

และเศรษฐกจในภาพรวมเปนอยางมาก ลกษณะทกลาวมานมลกษณะรวมเชนเดยวกบผลงานวจย

ของ ภราดร กลางรมย (2543) ทศกษาการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมชมชนเกาะหนอง

แกงวงยาว ตาบลพลบพลา กงอาเภอเชยงขวญ จงหวดรอยเอด ทพบวา ลกษณะการเปลยนแปลงทาง

เศรษฐกจของชาวนาเปนการเปลยนแปลงจากการผลตเพอยงชพมาเปนการผลตเพอการคา มความ

พยายามเพ มผลผลตทงปรมาณและคณภาพ มการตดตอซอขายระหวางหมบานและสงคมอนๆ มาก

ย งขน โดยเทคโนโลยเขามามบทบาทในการผลตมากขนตามลาดบ รวมถงการใชรถไถนาและ

ปยเคมทมบทบาทสาคญในการผลต และมการประกอบอาชพเสรมเพอเพมรายไดใหกบครอบครว

ชาวนาสวนใหญมเครองใชในการอานวยความสะดวกตางๆ เพมมากขน หวหนาครอบครว

จาเปนตองหารายไดเพมขนมาเปนคาใชจาย รวมถงการกยมเงนจากแหลงทนตางๆ เพอนามาใชใน

การเพาะปลกและจดสรรบางสวนเปนคาใชจายสาหรบเครองอานวยความสะดวกเหลานดวย

ถงแมวาจะทาใหครวเรอนมความเปนอยทสะดวกสบายมากย งขน และในบางปทมรายรบไม

เพยงพอกบรายจายทาใหชาวนามการกหนยมสนเพมมากกวาเดม อาจกลาวไดวา ระบบเศรษฐกจ

แบบการตลาดเขามามบทบาทสาคญในสงคมชนบทเปนอยางมาก เชนเดยวกบแนวคดของ ดารง

ฐานด (2544) ทกลาววา ชาวนามความยากลาบากและยากจน ไมมสภาพชวตทด เนองจากรายไดท

ชาวนาหามาสวนใหญตองจายดอกเบยใหนายทนเพราะการกยมเงนมาลงทนปลกขาว ตองจายคน

ในรปแบบของขาวตามสดสวนทยมเงนมา ทาใหชาวนาเกดภาวะตองพงพานายทนเปนหลก สงผล

ใหรายไดของชาวนาไมเพยงพอตอรายจาย ไมพอกนพอใช มสภาพชวตอยอยางยากลาบาก และถก

เอารดเอาเปรยบ สอดคลองกบทฤษฎโครงสรางและหนาททกลาววา ทกสวนของโครงสรางสงคมม

สำนกหอ

สมดกลาง

85

ความเชอมโยงกน เมอมสวนใดสวนหนงเปลยนแปลงไป สวนอนๆ กเปลยนแปลงเชนกน โดย

สงคมการผลตสนคาขาวของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร พบวา ความสามารถในการ

สนองตอบความตองการปรมาณขาวมมากเกนไป สงผลใหภาวะสนคาหรอผลตผลลนตลาดทาให

ผผลตไดรบคาตอบแทนนอยลงหรอเกดภาวะขาดทน ประกอบกบการกหนยมสนเพอจดหาสง

อานวยความสะดวกแกครอบครว และความพยายามสงลกหลานเรยนหนงสอในระดบสงขนหรอ

โรงเรยนทมคณภาพสง ทสงผลสะทอนใหเกดการเปลยนแปลงขนาดใหญในสงคม ทมาพรอมกบ

ความทนสมยและความเจรญของสงคมททาใหพอคาคนกลางหรอนายทนเอารดเอาเปรยบชาวชนท

เปนผผลตชนตนแทบทกทาง

นอกจากน เจาหนาทภาครฐไดสงเสรมใหชาวนาทาไรนาสวนผสม โดยการใหความร

เกยวกบการทาไรนาสวนผสมทชาวนาตองรจกวางแผนการผลต มการจดการทเหมาะสมในการ

เพาะปลกขาวและเลยงไกพนเมอง รวมถงการเขารวมโครงการประกนราคาขาวของรฐบาลทพบวา

ชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบรเกอบทกครอบครวเขารวมโครงการประกนราคาขาวของรฐบาล

เพอลดปญหาการขายขาว โดยแบงเปนการรบประกนราคาเพยงบางสวนและรบประกนราคา

ท งหมด เปนไปตามหลกการของโครงการรบประกนราคาสนคาเกษตร (2551) ทกาหนดใหการ

รบประกนราคายดทฤษฎทางเศรษฐศาสตรในการกาหนดการแทรกแซงราคาในรปแบบของการ

ประกนราคาขนตา ซงเทยบเคยงไดกบมาตรการรบซอผลผลตอปทานสวนเกน การกาหนดราคา

ประกนหรอราคารบจานาใหสงกวาราคาตลาดนนจงใจใหเกษตรกรเพาะปลกเพมขน สงผลให

ผลผลตเพมขนทกป รฐบาลจงตองเขาไปรบซออปทานสวนเกนมากขนเรอยๆ อตราการ

เปลยนแปลงของปรมาณมมากกวาการเปลยนแปลงของราคา เมอราคาปรบตวเพมขน ปรมาณ

ผลผลตกจะเพมขนตาม ดงนนเมออปทานมความยดหยนมากรฐจงตองใชงบประมาณในการเขาไป

ซออปทานสวนเกนเพมมากขน นอกจากน ยงพบวา โครงการรบจานาสนคาเกษตรเปนวธทใช

แกปญหาไดรวดเรวทสด เมอเทยบกบวธการอนๆ เชน การสงเสรมใหเกษตรกรปรบเปลยนการ

ปลกพชชนดอน การสงเสรมใหพฒนาคณภาพผลผลต โดยเกษตรกรไดเงนโดยตรงจากรฐบาลหาก

ราคาทซอขายต ากวาราคาประกน ถอไดวา เปนเพยงการดแลและพยงราคาสนคาเกษตร

ภายในประเทศ และสงผลโดยตรงตอคณภาพชวตของชาวนาไทยใหดขนอกดวย

ขอเสนอแนะจากการวจย

1. จากการวจย พบวา ชาวนาใชเครองจกรและแรงงานในการผลตเกอบทกขนตอน ใช

วธการจางแรงงานเพมเตมจากแรงงานในครอบครวและแรงงานภายนอก เพอใหไดผลผลตทม

จานวนมากขน ทาใหราคาปจจยทางการผลตสงขน เชน ปยเคม ปยอนทรย น ามน ยาฆาแมลง

สำนกหอ

สมดกลาง

86

คาจางเครองจกร ดงนน จงควรมการสงเสรมกระบวนการเรยนรรวมกนดานการวางแผนการผลต

เพอลดตนทนการผลตทเพมสงขนตามสภาพเศรษฐกจทเปลยนแปลงไป รวมถงการใชเทคโนโลยท

เหมาะสม การวางแผนการตลาดและการจาหนายผลผลตเพอสรางอานาจทางเศรษฐกจของชาวนา

อาเภอเสาไห จงหวดสระบร

2. จากการวจย พบวา ชาวนามคาใชจายในการทานามมากขนอยางตอเนอง ประกอบกบม

รายจายของเครองอานวยความสะดวกในชวตประจาวนมากขนตามสมยนยม เชน โทรทศน

โทรศพทมอถอ รถจกรยานยนต เครองปรบอาการ รถยนต จานดาวเทยม หวหนาครอบครว

จาเปนตองหารายไดเพมขนมาเปนคาใชจาย รวมถงการกยมเงนจากแหลงทนตางๆ เพอนามาใชใน

การเพาะปลกและจดสรรบางสวนเปนคาใชจายสาหรบเครองอานวยความสะดวก ดงนน จงควร

สงเสรมใหมการรวมกลมในรปของกลมออมทรพยหรอสถาบนการเงนระดบชมชนเพอเปนแหลง

กยมเงนภายในชมชน เพอสงเสรมการประกอบอาชพหลกและอาชพเสรมของคนในชมชนให

สามารถยดหยดไดดวยตนเอง และสามารถขยายเครอขายไปยงชมชนใกลเคยงเพอสรางชมชนให

เปนชมชนเขมแขงไดอยางมประสทธภาพ

3. จากการวจย พบวา วถการผลตขาวของชาวนายงพบปญหาเรอรง เชน ปญหาตนทนการ

ผลตทสงขน ปญหาการขาดแคลนแรงงาน ภาวะหนสน ภยธรรมชาต การใชสารเคม มาอยาง

ตอเนอง เนองจากขาดความรและแนวปฏบตทดในการผลต รวมถงขาดโอกาสในการเปนผ

ขบเคลอนกลไกตลาด ตองอาศยพอคาคนกลางเปนหลก ดงนน ภาครฐควรใหความสนใจในการ

แกไขปญหาของชาวนาอยางจรงจงและเปนรปธรรม ทสงผลใหชาวนาสามารถดาเนนชวตในระบบ

เศรษฐกจแบบการตลาดไดอยางย งยน

4. จากการวจย พบวา ชาวนาขาดความร ความเขาใจ ในวถการดารงชวตทถกตอง ทาให

ตองรอรบความชวยเหลอจากเจาหนาทภาครฐ ทงในดานการพฒนาพนธขาว วธการปลกขาวแบบ

เกษตรอนทรย การใชสารเคมและยาปราบศตรพชทเปนอนตรายตอตนเองและผอน โดยเนนทการ

ผลตเพอขายเปนสาคญ สงผลใหชาวนามคณภาพชวตทไมเพยงพอตอความเปนอย ตองอาศยการทา

อาชพเสรมในตางจงหวดเพอชดเชยคาใชจายในการดารงชวตของครอบครว ดงนน จงควรสงเสรม

ใหมการนาทฤษฎแนวใหม เชน แนวคดเศรษฐกจพอเพยง แนวคดการทานาสวนผสม มาใหความร

แกชาวนาและเกษตรกรใหสามารถวเคราะหขอมลรายรบและรายจายของครอบครวไดอยางถกตอง

ทาใหเกดความตระหนกและรอบคอบในการดารงชวต

สำนกหอ

สมดกลาง

87

ขอเสนอแนะในการทาวจยครงตอไป

1. ควรมการศกษารปแบบการปลกขาวเกษตรอนทรยทเหมาะสมกบวถชวตของชาวนาในอาเภอเสาไห จงหวดสระบร โดยวจยและพฒนาพนธขาวทสามารถสรางผลผลตและรายไดใหแก

ชาวนา และเปนทนยมแกผบรโภค เพอเปนการสรางตลาดใหแกชาวนา ทาใหชาวนาเกดความ

ตระหนกและใหความสนใจในการทาเกษตรอนทรยมากขน

2. ควรมการศกษาถงรปแบบการดาเนนชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงสาหรบชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร โดยศกษาพฤตกรรมการดาเนนชวต การใหความรเกยวกบการดาเนน

ชวตดวยหลกเศรษฐกจพอเพยง และการนาหลกเศรษฐกจพอเพยงไปใชในการดารงชวต เพอสราง

เขมแขงใหกบครอบครวและชมชน สงผลใหเกดชมชนย งยนอยางแทจรง

ควรมการศกษาระบบและกลไกความชวยเหลอจากภาครฐทเหมาะสมกบความตองการของ

ชาวนา ชวยแกไขปญหาความยากจน ปญหาถกเอาเปรยบจากพอคาคนกลาง และปญหาจากการขาด

โอกาสในการขบเคลอนกลไกตลาด เพอใหชาวนาเปนกลมหลกในการกาหนดราคาตลาด สามารถ

ประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนอาชพหลก และสงเสรมใหคนรนหลงประกอบอาชพเกษตรกรรม

เพอผลตสนคาเกษตรใหย งยนตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

88

บรรณานกรม

ภาษาไทย

กรมการขาว. (2549). เทคโนโลยการผลตขาวอนทรย. เขาถงเมอ 2 มนาคม 2554. เขาถงไดจาก

http://www.ricethailand.go.th/brrd/tech/m3_8.htm.

กรมวชาการเกษตร. (2549). เกษตรอนทรย. เขาถงเมอ: 24 มนาคม 2554.

http://it.doa.go.th/organic/organic/suggest/pubpean.html.

กรมสงเสรมการเกษตร. (2551). หลกพนฐานของการทาเกษตรอนทรย. เขาถงเมอ 2 มนาคม 2554.

เขาถงไดจากhttp://renunakhon.nakhonphanom.doae.go.th/agricultural_is_organic/

organic6.php.

กรมสงเสรมการเกษตร. (2551). แผนพบการผลตขาวอนทรย. เขาถงเมอ 12 กมภาพนธ 2554.

เขาถงไดจาก http://plantpro.doae.go.th/organic/technology/img/pp/pp4.pdf .

กรมสงเสรมการเกษตร. (2551). การผลตพชอนทรย. เขาถงเมอ 12 กมภาพนธ 2554. เขาถงไดจาก

http://plantpro.doae.go.th/organic/technology/img/pp/pp2.pdf .

กฤษฎา นาโสก. (2552). วถชาวนาอสานตอนลาง : ศกษากรณชมชนชาวนาบานตาแย ตาบลมวง

สามสบ อาเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน.

เกรยงศกด เจรญวงศศกด. (2543). การจดการเครอขาย : กลยทธสาคญสความสาเรจของการปฏรป

การศกษา. กรงเทพฯ : ซคเซส มเดย.

กาญจนา แกวเทพ. (2538). เครองมอการทางานแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ : สภาคาทอลก

แหงประเทศไทยเพอการพฒนา.

คณะกรรมการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต. (2551). วาระแหงชาตเกษตรอนทรย. เขาถงเมอ

1 กมภาพนธ 2554. เขาถงไดจาก http://sathai.org/knowledge/01_policy/A01_Nation%

20policy.htm.

คม ชด ลก. ขาวไวแสง"เสาไห"ใกลสญพนธ. เขาถงเมอ 3 มกราคม 2554. เขาถงไดจาก

http://www.komchadluek.net .

สำนกหอ

สมดกลาง

89

จนทรตร กฤชอาคม. (2553). คณภาพชวตของชาวนาในเขตตาบลโนนพะยอม อาเภอชนบท

จงหวดขอนแกน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยขอนแกน.

ฉตรทพย นาถสภา. (2541). ทฤษฎและแนวคดเศรษฐกจชมชนชาวนา. กรงเทพฯ: โครงการวถ

ทรรศน.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2545). New Social Movements : ขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

รปแบบใหม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: วภาษา.

ดารงค ฐานด. (2538). รฐกบการพฒนา. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ทว คปตกาญจนากล และ คนอนๆ. (2542). การวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาวอนทรย.

กรงเทพฯ: สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร.

ธนา ประมขกล. (2544). “เครอขาย”. วารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม. 24, 3

(ก.ค.-ก.ย. 2544): 104-112.

ธารงค พนธตะ. (2550). การพฒนาเกษตรอนทรยของกลมเกษตรกรผปลกผก หมท 5 ตาบลหวย

ทราย อาเภอหนองแค จงหวดสระบร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยราชภฏเทพสตร.

นฤมล นราทร. (2543). การสรางเครอขายการทางาน : ขอควรพจารณาบางประการ. กรงเทพฯ :

สาขาพฒนาแรงงานและสวสดการ คณะสงคมสงเคราะหศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปกรณ ปรยากร. (2528) . แนวความคดวาดวยการพฒนา. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ประเทอง นรนทรางกล ณ อยธยา. (2537). การจดการทดนภายใตระบบการเกษตรแบบมพนธ

สญญา: ศกษากรณเกษตรกรผปลกพชพาณชยในเขตกงอาเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม.

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาพฒนาสงคม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

ประพาส วระแพทย. (2526) . ความรเรองขาว. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช.

ประสพสข ฤทธเดช. (2550). พธกรรมเกยวกบการเกษตรบานกดแคน ตาบลหนองโน อาเภอเมอง

จงหวดมหาสารคาม. วทยานพนธศลปะศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทร

วโรฒ มหาสารคาม.

พวงทอง กลธวชศร. (2550). การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาในเขตชลประทานลาปาว

อาเภอยางตลาด จงหวดกาฬสนธ. การศกษาคนควาอสระ ศลปศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยมหาสารคาม.

สำนกหอ

สมดกลาง

90

พชรนทร สรสนทร. (2547). ทนสงคม และทนวฒนธรรมในระบบเศรษฐกจและการจดการยคใหม. รวมบทความจากการประชมวชาการประจาป 2547 มหาวทยาลยนเรศวร. พษณโลก :

คณะวทยาการจดการและสารสนเทศศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร.

พทยา สายห. (2529). กลไกของสงคม. พมพครงท 4 ฉบบแกไขปรบปรง. กรงเทพฯ: สานกพมพ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พทยา อรณพงษ. (2551). การปรบเปลยนกระบวนการในการทานาของชาวนาบานหนองตาบญ

ตาบลยาง อาเภอนายน จงหวดอบลราชธาน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน.

ไพโรจน กลนกหลาบ. (2551). “เครอขายการเรยนร”. วารสารบรหารการศกษา มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ. 5, 10 (ก.ค.-ธ.ค. 2551) : 17-33.

มธรส สรประภาพรรณ. (2550). กระบวนการปรบเปลยนการทานาสเกษตรกรรมยงยนของชาวนา

ตาบลทางาม อาเภอเมอง จงหวดปราจนบร. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

มลนธขาวไทย. (2547). ขาว : ขวญของแผนดน. กรงเทพ ฯ : มลนธขาวไทยในพระบรมราชปถมภ.

ราชบณฑตยสถาน. (2542). พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. เขาถงเมอ

3 มกราคม 2554. เขาถงไดจาก http://rirs3.royin.go.th/dictionary.asp.

วฑรย เรองเลศปญญากล. (2550). โครงการวจยและพฒนาเกษตรอนทรยเพอสงเสรมการผลตและ

การตลาดครบวงจร. กรงเทพฯ : มลนธสายใยแผนดน.

วทย เทยงบรณธรรม. (2544). พจนานกรมไทย-องกฤษ ฉบบทนสมย. กรงเทพฯ : ซเอดยเคชน.

ศตวรรษ อยออน. (2537). ผลกระทบจากการเปลยนแปลงเทคโนโลยทางดานการผลตทมตอวถชวต

ของชาวนาไทย. วทยานพนธมานษยศาสตรมหาบณฑต ภาควชาสงคมวทยาและ

มานษยวทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศนยปฏบตการขอมลการตลาดสนคาเกษตรอนทรย. (2551). ขอมลพนฐานการผลตสนคาเกษตร

อนทรย. เขาถงเมอ 14 มนาคม 2554. เขาถงไดจาก

http://www.organic.moc.go.th/default_produces.aspx.

สนธยา พลศร. (2545). ทฤษฎและหลกการพฒนาชมชน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : สานกพมพ

โอเดยนสโตร.

สนท สมครการ. (2538). การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมกบการพฒนาการของสงคม. พมพครงท

2. กรงเทพฯ: โครงการสงเสรมเอกสารวชาการ สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

สำนกหอ

สมดกลาง

91

สหทยา วเศษ. (2547). การจดการลมนาโดยชมชน. กรงเทพฯ : โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอ

ชมชนเปนสข.

สญญา สญญาววฒน. (2546). ทฤษฎและกลยทธการพฒนาสงคม. พมพครงท 4. กรงเทพฯ :

สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สายณห กลวงศ. (2547). การปรบเปลยนการเกษตรเคมไปเปนการเกษตร อนทรย เพอความยงยน

ของสงแวดลอมของเกษตรกรบานปาไผ อาเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม.

วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม.

สทธพนธ พทธหน. (2542). แนวการศกษารฐศาสตร. กรงเทพฯ : สานกพมพมหาวทยาลย

รามคาแหง.

สภารตน สทธชย. (2548). ปจจยทมผลตอความยงยนทางเศรษฐศาสตรของระบบการเกษตร

อนทรย: กรณศกษาอาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธวทยาศาสตร

มหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สรชย หวนแกว. (2548). พลงสงคมไทยในทศวรรษหนา : ทางเลอกกบความเปนจรง. กรงเทพฯ :

สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

สวทย ธรศาศวต. (2546). ประวตศาสตรเศรษฐกจชมชนหมบานอสาน 2488-2544. กรงเทพฯ :

สรางสรรค.

เสนห จามรก. (2544). ฐานคดสทางเลอกใหมของสงคมไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : โครงการ

วถทรรศน.

เสร พงศพศ. (2548). เครอขาย : ยทธวธเพอประชาคมเขมขน ชมชนเขมแขง. กรงเทพฯ : โครงการ

มหาวทยาลยชวต สถาบนการเรยนรเพอปวงชน : สถาบนสงเสรมวสาหกจชมชน.

แสวง รตนมงคลมาศ. (2534). ทฤษฎสงคมศาสตร. กรงเทพฯ: ชมรมนกพฒนาสงคม สถาบน

บณฑตพฒนบรหารศาสตร.

สานกงานมาตรฐานเกษตรอนทรย. (2552). มาตรฐานเกษตรอนทรย. เขาถงเมอ 7 มนาคม 2554.

เขาถงไดจาก http://www.actorganic-ert.or.th/index.php?option=com_content&view=

category&layout=blog&id=37&Itemid=70&lang=en .

อรรณพ พงษวาท. (2539). เครอขายความรวมมอเพอการพฒนาคร : ภารกจของคนในชาต.

กรงเทพฯ : สานกงานโครงการพเศษเพอการปฏรปการฝกหดคร พฒนาครและบคลากร

ทางการศกษา.

สำนกหอ

สมดกลาง

92

อดศร เสมแยม. (2540). กระบวนการเปลยนแปลงจากชมชนชาวนาเปนชมชนชานเมอง:

กรงเทพมหานคร. วทยานพนธมานษยศาสตรมหาบณฑต ภาควชาสงคมวทยาและ

มานษยวทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อภชาต ศรสอาด. (2547). เกษตรอนทรย สารพนสตรปย. กรงเทพฯ : นาคา อนเตอรมเดย.

อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ: การทบทวนทฤษฎและกรอบแนวคด. กรงเทพฯ:

คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา สานกงานคณะกรรมการวจย

แหงชาต.

ภาษาองกฤษ

Black, Cyril Edwin. [1967]. The Dynamics of Modernization: A Study in Comparative

History. New York: Harper & Row.

Cohen, John M. and T.Uphoff, Ithaca. [1977]. Rural Development Participation : Concepts

and Measures for Project Design, Implementation and Evaluation. New York :

The Rural Development Committee Center for International Studies.

Comte, Auguste. [1966]. Catechisme Positiviste : Chronelogie Introduction et Notes par

Pierre Arnaud. Paris : Carnier-Flammarion.

Coser, Lewis A. [1967]. Continuities in The Study of Social Conflict. New York : The Free

Press.

Dahrendorf, Ralf. [1968]. Essays in The Theory of Society. Stanford California : Stanford

University Press.

Durkheim, Emile. [1987]. Durkheim on Politics and The State. Cambridge: Polity Press.

Tonnies, F., Weber, M. and Durkheim, E. [1984]. Sociology at The Turn of The Century : on

G. Simmel in Comparison with. Tokyo : Dobunkan Publishing.

Lewis, Pamela S., Goodman, Stephen H. and Fandt, Patricia M. [2004]. Management :

Challenges for Tomorrow's Leaders. 4th ed. Mason, OH : Thomson/South-Western.

Marx, Karl. [1967]. Capital. Moscow : Progress publications.

Merton, Robert K. [1976]. Contemporary Social Problems. 4th ed. New York : Harcourt Brance

Jovanovich Inc.

Moore, Wilbert Ellis. [1963]. Social change. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall.

สำนกหอ

สมดกลาง

93

Morgan, Lewis H. [1968]. F. Engels, The Origin of The Family : Private Property and The

State. Moscow : Progress.

Parsons, Talcott. [1975]. Essays in Sociological Theory. New Delhi, Light & Life.

Redfield, Robert. [1962]. Peasant Society and Culture : An Anthropological Approach to

Civilization. Chicago : University of Chicago Press.

Rigg, Jonathan. [2001]. More than the soil : Rural change in Southeast Asia. New York:

Prentice-Hall.

Spencer, Herbert. [1972]. Herbert Spencer : Structure, Function and Evolution. London :

Nelson.

Vago, Steven. [1981]. Law and Society. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice-Hall.

สำนกหอ

สมดกลาง

94

ภาคผนวก

สำนกหอ

สมดกลาง

95

ภาคผนวก ก

รายชอผใหขอมลหลก

สำนกหอ

สมดกลาง

96

รายชอผใหขอมลหลก

1. นายเสนาะ อารมตร เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

2. นายถนอม ควรชม เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

3. นายทองใบ เลศลอด เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

4. นายบญปน แกวเลก เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

5. นายบญยง เกษตรภบาล เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

6. นางบหงา ชมชน เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

7. นายยทธพงษ สภาทอง เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

8. นายวนชย จนทร เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

9. นายวนย กองอนทร เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

10. นายสมพร จลทะเส เกษตรกรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

11. นางอารย อางคาสย ตวแทนเกษตรกรชมชน อาเภอเสาไห

จงหวดสระบร

12. นายเกษม เอบอาบ ตวแทนเกษตรกรชมชน อาเภอเสาไห

จงหวดสระบร

13. นายปรชา สายแสง เกษตรอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

สำนกหอ

สมดกลาง

97

ภาคผนวก ข

ประเดนการสมภาษณเชงลก

สำนกหอ

สมดกลาง

98

ประเดนการสมภาษณเชงลก

การเปลยนแปลงวถการผลตของชาวนาอาเภอเสาไห จงหวดสระบร

1. ขอมลสวนบคคล

1.1 เพศ

1.2 อาย

1.3 สถานภาพสมรส จานวนบตร

1.4 ระดบการศกษาและการฝกอบรมความรดานการเกษตร

1.5 อาชพหลก อาชพเสรม

1.6 รายได (รวมและเฉลยตอหว)

1.7 รายจายในการประกอบอาชพ ประกอบดวย

1.7.1 รายจายเงนสดเกษตร (คาพธ ยาปราบ/กาจดศตรพช ปย น ามน เชอเพลง

คาจางแรงงาน ฯลฯ)

1.7.2 รายจายเงนสดนอกเกษตร (คาอาหาร เครองดม คาเสอผาเครองแตงกายและ

ของใชประจาวน คาสาธารณปโภค คารกษาพยาบาล คาเสยงโชค/บนเทง คาใชจายเพอการศกษา

ของบตรหลาน คาดอกเบยเงนกและเงนผอน ฯลฯ)

1.7 หนสน สาเหตของหนสนครวเรอน และเงนออมของครวเรอน

2. การดาเนนชวต

2.1 สภาพการเปลยนแปลงในชมชน 2.2 คานยม

2.3 วฒนธรรม 2.4 ขนบธรรมเนยมประเพณ

2.5 โครงสรางสงคม/ความสมพนธของชมชน 2.6 ภมปญญาทองถน

3. คณภาพชวตของชาวนา

3.1 ชวตครอบครว ประกอบดวย จานวนสมาชกในครอบครว จานวนสมาชกทไป

ทางานตางถน (แรงงานอพยพ) จานวนสมาชกสงอายในบาน จานวนสมาชกทประกอบอาชพทานา

3.2 ชวตในชมชน ประกอบดวย ความภมใจของเกษตรกร ครวเรอนมความอบอน คน

สงอายไดรบการดแลเอาใจใสจากคนในครวเรอน และการเขารวมเปนสมาชกกลม/สถาบน

เกษตรกร

3.3 ดานสงแวดลอมทางกายภาพ ประกอบดวย สดสวนพนทปาไมตอพนทท งหมด

ของประเทศ และการฟนฟและอนรกษทรพยากรดน

สำนกหอ

สมดกลาง

99

3.4 ดานสขภาพ ประกอบดวย ครวเรอนเกษตรไดกนอาหารมคณภาพไดมาตรฐาน

และครวเรอนเกษตรมการจดบานเรอนเปนระเบยบถกสขลกษณะ

3.5 ดานชวตการทางาน ประกอบดวย การทาการเกษตรตามแนวปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง การรวมกลมของเกษตรกร

3.6 ดานเศรษฐกจ ประกอบดวย รายไดครวเรอนเกษตร การมสทธในทดนทากน การ

มงานทาของแรงงานเกษตร รายจายอปโภคบรโภคของครวเรอนเกษตร เงนออมของครวเรอน

เกษตรและสดสวนหนสนตอทรพยสนของครวเรอนเกษตร

3.7 ดานการศกษา ประกอบดวย สมาชกครวเรอนเกษตรไดรบการศกษาสงกวาภาค

บงคบและสดสวนจานวนเกษตรกรตอแรงงานเกษตรทไดรบการถายทอดเทคโนโลยและฝกอบรม

4. วถการผลต

4.1 เปาหมายการผลตและการลงทนเพอการผลต

4.1.1 ตนทนการผลต

4.1.2 สภาพของดนททาการเกษตร

4.1.3 การจางแรงงาน

4.1.4 เทคโนโลยทางการผลต

4.1.5 กรรมสทธในทดน

4.1.6 แหลงน า

4.1.7 ความหลากหลายทางชวภาพในพนท

4.1.8 การขนสงสนคา

4.1.9 ราคาและตลาดกลาง

4.1.10 ความชวยเหลอจากภาครฐและเอกชน

4.3 ปญหาทางการผลต

5. การเปลยนแปลงวถการผลต

5.1 อาชพเดมคออะไร

5.2 สาเหตของการเปลยนแปลงอาชพเกดจากอะไร

สำนกหอ

สมดกลาง

100

ประวตผวจย

ชอ-สกล นายตลย ตาลเจรญ

ทอย 109/2 หมท 6 ต.ทาผา อ.บานโปง จ.ราชบร 70110

ททางาน หางหนสวนจากด สงหหนองเสอ

19 หมท 7 ต.ทาผา อ. บานโปง จ.ราชบร 70110

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2551 สาเรจการศกษานเทศศาสตรบณฑต สาขาวชาการโฆษณา

จากมหาวทยาลยอสสมชญ

พ.ศ. 2552 ศกษาตอระดบปรญญาบรหารธรกจมหาบณฑต สาขาวชาการ

ประกอบการ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ประวตการทางาน

พ.ศ. 2551-ปจจบน ผจดการฝายการตลาด โรงงานผลตปย ตราตนตาล

สำนกหอ

สมดกลาง