บทท 2

ความหมาย ความเปนมา แนวคด ทฤษฎเกยวกบการคมครองสทธผเสยหาย ในคดอาญาในการจายคาตอบแทนแกผเสยหาย และการจายคาทดแทนแกจ าเลยในคดอาญา

โดยทรฐมหนาทในการคมครองปองกนภยตาง ๆ ทอาจเกดขนกบประชาชน จากการตกเปนผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม (Criminal Victims) เมอเกดอาชญากรรรมขนถอไดวาเปนความบกพรองของรฐทขาดความสามารถในการบงคบใชกฎหมาย การขาดประสทธภาพในการปองกนชวต รางกาย และทรพยสนของประชาชน ทงน หากอาชญากรไดรบการแกไขฟนฟ เพอใหกลบตนเปนคนดได ผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม กควรไดรบการคมครองเชนกน ดงนน ในบทนจะศกษาความเปนมาในการคมครองผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม ดงตอไปน

2.1 ความหมาย “ผเสยหาย” ประเภท และผลกระทบจากการตกเปนผเสยหาย

การศกษานยามหรอความหมายของค าวา “ผ เสยหายหรอเหยออาชญากรรม” จะท าการศกษาถงความหมายของผเสยหาย ทเปนความหมายตามกฎหมาย ความหมายของนกวชาการ ความหมายตามนกอาชญาวทยา ความหมายของเหยอ และความหมายของเหยออาชญากรรม ดงน

2.1.1 ความหมายตามพจนานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถานพทธศกราช 2554 พจนานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถานพทธศกราช 2554 ใหความหมายวา “ผเสยหาย” คอ ในทางกฎหมายอาญา หมายถง บคคลผไดรบความเสยหายเนองจากการกระท าผดฐานใดฐานหนง รวมทงบคคลอนทมอ านาจจดการแทนไดตามทกฎหมายก าหนด1 กลาวโดยสรป จากความหมายดงกลาว จะเหนไดวา ผเสยหายดงกลาวจะมความหมายตามประมวลกฎหมายอาญา ซงกคอ ผเสยหายโดยนตนย โดยตนมไดมสวนเกยวของกบการกระท าความผดนน และยงใหรวมถงผมอ านาจจดการแทนตามประมวลกฎหมายอาญาดวย

1 พจนานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถานพทธศกราช 2554

12

2.1.2 ความหมายในทางอาชญาวทยา ในทางอาชญาวทยาผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม หมายถง บคคลทถกประทษรายในทางชวต รางกาย และทรพยสน โดยปราศจากความยนยอมของผนน ซงผเสยหายนนอาจเปนบคคลธรรมดา บรษท หรอหางรานธรกจทถกประทษรายในทางทรพยสนดวย และผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมในทางอาชญาวทยา หมายถง เฉพาะบคคลทถกประทษรายโดยตรงเทานน ไมรวมถงผมอ านาจจดการแทนผเสยหายตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 2(4) ดวย และในบางกรณทผเสยหายกบผกระท าความผดอาจจะเปนบคคลคนเดยวกนกได เชน กรณขบรถในขณะเมาสราจนท าใหเกดอบตเหตรถชนเสาไฟฟา กอใหเกดความเสยหายขนและท าใหผกระท าไดรบบาดเจบ ถอวาเปนผเสยหายดวย ท าใหบางครงอาจจะเปนการยงยากทจะชชดลงไปวาบคคลใดเปนผเสยหายหรอบคคลใดเปนผกระท าความผด เพราะหลกเกณฑในทางกฎหมายและในทางอาชญาวทยามความแตกตางกน ในสวนของกฎหมาย ผทมสวนรวมในการกระท าความผดไมถอวาเปนผเสยหาย แตในทางอาชญาวทยาถอวาผทไดรบความเสยหาย แมจะมสวนรวมในการกระท าความผด กถอวาเปนผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม2 นอกจากน ในทางอาชญาวทยา ไดมผใหความหมายของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมไวมากมาย เชน ประเทอง ธนยผล อธบายไววา ผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม หมายถง บคคลทไดรบความเสยหายจากการกออาชญากรรมของผกระท าผด หรออาชญากรโดยปราศจากความยนยอมของผนน ผเสยหายอาจไดรบความเสยหายทางรางกาย ไดแก การถกประทษรายแกรางกายและไดรบความเสยหายทางทรพยสน ไดแก การถกปลน จ โจรกรรม เปนตน ในความเปนจรงผเสยหายในการกออาชญากรรมมไดหมายถงเฉพาะตวผถกท ารายเทานน ยงหมายรวมถงผทเกยวของใกลชดของผถกท ารายอกดวย ซงบคคลเหลานกจะพลอยไดรบผลเสยหายจากเหตการณรายนนดวย ไดแก ครอบครว พอแม พนอง สามภรรยา และบตร หรอบคคลทอยในความรบผดชอบอปการะของผถกท าราย เปนตน3 ปกรณ มณปกรณ อธบายไววา ผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม หมายถง บคคลทไดรบความเสยหายจากการกออาชญากรรมของผกระท าความผดหรออาชญากร โดยปราศจากความ

2 นนทวรรณ ปนงาน. (2556). การคมครองสทธของผ เสยหายในการเขาถงกระบวนการยตธรรม. การคนควาอสระนตศาสตรมหาบณฑต วชาเอกกฎหมายอาญาและกระบวนการยตธรรม สาขานตศาสตร, คณะนตศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. หนา 9. 3 ประเทอง ธนยผล. (2557). อาชญาวทยาและทณฑวทยา Criminology and Penology: LAW3033 (พมพครงท 10). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง. หนา 24.

13

ยนยอมของผนน ซงผเสยหายอาจไดรบความเสยหายทางรางกายหรอทรพยสนและในความเปนจรงยงรวมถงผทเกยวของใกลชดของตวผถกท ารายอกดวย ซงบคคลเหลานกจะพลอยไดรบความเสยหายจากเหตการณรายนนดวย4 กลาวโดยสรป จากการศกษาความหมายของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมดงกลาว บคคลใดจะเปนผเสยหายได จะตองเปนผประสบผลรายหรอไดรบความเสยหายท งดานชวต รางกาย จตใจ และทรพยสน อนเนองมาจากการละเมดตอกฎหมาย ไมวาเหยออาชญากรรมนนจะเปนบคคลธรรมดา หรอนตบคคลกตาม 2.1.3 ความหมายตามกฎหมายสากล ปฏญญาวาดวยหลกการพนฐานเกยวกบการอ านวยความยตธรรมแกผทไดรบความเสยหายจากอาชญากรรมและการใชอ านาจหนาทโดยไมถกตอง ค.ศ.1985 ใหความหมายวา "ผเสยหายจากอาชญากรรม" หมายถง บคคลหรอกลมบคคลทไดรบความเสยหายไมวาในดานการบาดเจบทางรางกายหรอสภาพจตใจ ความเจบปวดทางอารมณ ความรสกนกคด ความสญเสยทางเศรษฐกจ หรอสทธขนพนฐาน โดยเปนผลจากการกระท าหรอละเวนการกระท า ซงเปนการละเมดตอกฎหมายอาญาหรอกฎหมายทบญญตใหการใชอ านาจหนาทโดยมชอบเปนความผดทางอาญา อนเปนกฎหมายของประเทศสมาชกนน ๆ และยงหมายถง ครอบครว หรอทายาทของผเสยหาย ตลอดจนบคคลทไดรบความเสยหายจากการเขาไปชวยเหลอผเสยหายใหพนจากภยนตราย หรอเขาปองกนการกระท ารายนน5 กลาวโดยสรป จากการศกษาความหมายดงกลาว เหนวา ผเสยหายตามหลกปฏญญาน ไมจ ากดเฉพาะแตผเสยหายโดยนตนยเพยงอยางเดยว ใหหมายความถง ครอบครว หรอทายาทของผเสยหาย ตลอดจนบคคลทไดรบความเสยหายจากการเขาไปชวยเหลอผ เสยหายใหพนจากภยนตราย หรอเขาปองกนการกระท ารายนน จงถอวาเปนหลกทกระบวนการยตธรรมทางอาญาไดใหความคมครอง ซงกตรงตามวตถประสงคของกระบวนการยตธรรม ทจะตองคมครองผเสยหายใหครอบคลม

4 สนสา อนอทย. (2557). การปองกนตนเองไมใหตกเปนเหยออาชญากรรมของประชาชนในเขตพนทต าบลแสนสข อ าเภอเมองชลบร. งานนพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต วทยาลยการบรหารรฐกจ สาขาวชาการบรหารทวไป, คณะรฐประศาสสนศาสตร มหาวทยาลยบรพา. หนา 31. 5 สถาบนวจยรพพฒนศกด. (2553). 3 ป สถาบนวจยรพพฒนศกด การปฏรปกระบวนการยตธรรมเพอสงคม. กรงเทพฯ: สถาบนวจยรพพฒนศกดหนา. หนา 23-24.

14

2.1.4 ความหมายตามกฎหมายไทย 2.1.4.1 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 2(4) ก าหนดวา "ผเสยหาย" หมายความถง "บคคลผไดรบความเสยหาย เนองจากการกระท าผดฐานใดฐานหนง รวมทงบคคลอนทมอ านาจกระท าการแทนได ดงบญญตในมาตรา 4, 5 และ 6”6 ดงนน ผเสยหายในคดอาญาอาจแบงออกได 2 ประเภท คอ ประเภทท 1 ผเสยหายโดยตรง มหลกเกณฑวา ตองมการกระท าผดฐานใดฐานหนงทางอาญาเกดขน บคคลเปนผไดรบความเสยหายจากการกระท าผดนน และบคคลนนเปนผเสยหายโดยนตนย กลาวคอ บคคลนนจะตองไมเปนผมสวนรวมในการกระท าผดนนดวย หรอเปนผยนยอมใหมการกระท าผดตอตน หรอการกระท าผดนนจะตองมไดมมลเหตมาจากการทตนเองมเจตนาฝาฝนกฎหมายหรอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน7 ประเภทท 2 ผเสยหายโดยปรยาย หรอผมอ านาจจดการแทนผเสยหาย หมายถง ผทกฎหมายบญญตใหมอ านาจจดการแทนผเสยหาย ดงระบในมาตรา 4, 5 และ 6 ซงแบงได ดงน 1) การจดการแทนโดยตองไดรบอนญาต (มาตรา 4) สามมสทธรองทกข หรอฟองแทนภรยาโดยทวไปเมอไดรบอนญาตชดแจงจากภรยา ซงแตกตางกบกรณภรยาถกท ารายถงตายหรอบาดเจบจนไมสามารถจดการเองได (มาตรา 5 (2)) กรณเชนน สามด าเนนการไดโดยผลของกฎหมาย แตหญงมสามซงเปนผเสยหายมสทธฟองคดไดเองโดยไมตองไดรบอนญาตจากสาม (มาตรา 4 วรรคแรก) การเปนสามภรยาในทน หมายถง สามภรยาโดยชอบดวยกฎหมาย และถาเปนความผดตอสาม ภรยาไมมอ านาจจดการแทนตามหลกน8 2) การจดการแทนโดยไมตองรบมอบอ านาจ (มาตรา 5) บคคลทมอ านาจจดการแทนตามมาตรา 5 น ไดแก (2.1) ผแทนโดยชอบธรรม ไดแก บดา มารดา หรอผปกครองผเยาว ซงตองเปนผแทนโดยชอบธรรมโดยถกตองตามกฎหมายกบผอนบาล ไดแก บคคลทมหนาทจดท ากจการงานทงหลายแทนคนไรความสามารถ ค าวา ผไรความสามารถ หมายถง บคคลวกลจรต ซงศาลสงใหเปนคนไรความสามารถแลว แตไมรวมถงผพทกษของผเสมอนไรความสามารถ9

6 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 2(4) 7 อญชล ฉายสวรรณ. (2534). การทดแทนผ เสยหายในคดอาญาหรอเหยออาชญากรรมโดยรฐ. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต สาขานตศาสตร, คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 34. 8 เรองเดยวกน, หนา 37-38. 9 เรองเดยวกน, หนา 38-39.

15

(2.2) บพการ ผสบสนดาน สาม หรอภรยา เฉพาะในความผดอาญาซงผเสยหายถกท ารายถงตายหรอบาดเจบจนไมสามารถจดการเองได ค าวา บพการและผสบสนดาน ในทนถอตามความเปนจรง สวนสามภรยาตองชอบดวยกฎหมาย10 (2.3) ผจดการหรอผแทนอน ๆ ของนตบคคล ค าวา นตบคคล หมายถง คณะบคคล องคกร หรอสถาบนทกอตงขนตามกฎหมาย มฐานะเปนบคคลเพอวตถประสงคบางประการสวนผจดการหรอผแทน คอ บคคลซงตามกฎหมายกอตงนตบคคลระบใหเปนผทจะแสดงเจตนาแทนนตบคคลนนในการท ากจการตาง ๆ เชน เจาอาวาสเปนผแทนของวดนน11 3) การจดการแทนโดยตองไดรบการแตงตงจากศาล (มาตรา 6) เรยกวา ผแทนเฉพาะคด ซงมอ านาจจดการแทนผเสยหายทแทจรงเฉพาะคดทตนไดรบการแตงตงเทานน ผแทนเฉพาะคดอาจเปนญาตหรอผมประโยชนเกยวของ เชน เจาหน ผอปการะเลยงดผเสยหายกได โดยศาลจะท าการไตสวนกอน แลวจงจะตงผรองนนเองหรอบคคลอนทยนยอมตามทเหนเปนผแทนเฉพาะคด ถาไมมบคคลเหลานศาลจะตงพนกงานฝายปกครองนน เชน ผวาราชการจงหวดหรอนายอ าเภอกได12 กลาวโดยสรปจากการศกษาถงความหมายของ “ผเสยหาย” ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา พบวา ผเสยหายดงกลาว จะตองเปนผเสยหายโดยนตนย มหลกเกณฑคอ บคคลดงกลาวจะตองไมมสวนรวมในการกระท าความผดอาญาทเกดขน เชน สมครใจเขาววาทกน ขบรถดวยความประมาททงค เปนตน บคคลนนตองไมยนยอมใหมการกระท าความผดแกตน เชน หญงยนยอมใหผอนท าใหแทงลก เปนตน และบคคลนนจะตองไมมสวนในการกอใหเกดความผดและตนไดรบความเสยหาย เชน ตดสนบนเจาพนกงาน เปนตน และผทมอ านาจจดการแทนดงกลาว จะมอ านาจตอเมอผเสยหายนน ตองเปนผเสยหายโดยนตนยกอน จงจะมอ านาจจดการแทนได 2.1.4.2 พระราชบญญตคาตอบแทนผเสยหายและคาตอบแทนและคาใชจายแกจ าเลยในคดอาญา พ.ศ. 2544 (แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2559) มาตรา 3 ก าหนดวา "ผเสยหาย" หมายความถง "บคคลซงไดรบความเสยหายถงแกชวต หรอรางกาย หรอจตใจเนองจากการกระท าความผดอาญาของผ อน โดยตนมไดมสวนเกยวของกบการกระท าความผดนน"13

10 อญชล ฉายสวรรณ. อางแลวเชงอรรถท 7. หนา 39-40. 11 เรองเดยวกน, หนา 40. 12 เรองเดยวกน, หนา 41. 13 พระราชบญญตคาตอบแทนผเสยหายและคาทดแทนและคาใชจายแกจ าเลยในคดอาญา พ.ศ. 2544 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2559 มาตรา 3

16

กลาวโดยสรปจงเหนไดวา ความหมายของค าวา “ผเสยหาย” ตามพระราชบญญตดงกลาว จะเหนไดวา จะตองเปนผเสยหายโดยนตนย ซงเปนความหมายเดยวกนกบความหมายตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา โดยมค าวา “โดยตนมไดมสวนเกยวของกบการกระท าความผดนน" จงจะตความตามมาตราดงกลาวได อกทง ในกรณทผเสยหายเสยชวต ทายาททจะมาขอรบคาตอบแทนตามพระราชบญญตดงกลาวไดน น ผเสยหายทเสยชวตดงกลาวจะตองเปนผเสยหายโดยนตนยมากอนถงจะขอรบคาตอบแทนดงกลาวได จากการทไดท าการศกษาความหมายของผเสยหายในคดอาญาหรอเหยอในคดอาญา ของนกวชาการและความหมายในทางกฎหมายทไดกลาวไวขางตน สามารถสรปไดวา "ผเสยหาย" หมายถง ผทไดรบความเสยหายตอชวต รางกาย เสรภาพ ชอเสยง และทรพยสนอยางใดอยางหนง ทงโดยตรงและโดยออม อนเนองมาจากการกระท าความผดของบคคลอนโดยตนเองไมมสวนรวมรเหนกบการกระท าความผดนน และรวมถงผเกยวของทไดรบผลกระทบจากความผด และผทมอ านาจจดการแทนตามกฎหมายดวย ซงจากความหมายดงกลาวนน มความสวนทางกบความหมายตามอาชญาวทยา เนองจากความหมายของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมตามอาชญาวทยา ใหรวมถงผเสยหายทไมใชผเสยหายโดยนตนยแตเพยงอยางเดยว เพราะในการกระท าความผดแตละครง อาจมาจากการกระท าของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมกได ไมวาจะเปน การแตงตว การใชชวตประจ าวน การอยในท ๆ ไมปลอดภย เปนตน 2.1.5 ประเภทของผเสยหาย ในการตกเปนผเสยหายหรอเหยอ ของการกระท าความผดของผอนในแตละครง ผทกระท าความผดยอมจะเลอกผทตนก าลงจะกระท าความผดแกบคคลนนหรอเหยอ ซงในการเลอกทจะกระท าความผด จะเลอกจากประเภทของผเสยหายใหเหมาะสมกบการกระท าความผด เพอทจะท าใหการกระท าความผดในแตละครงส าเรจไปไดดวยด ดงน จงตองศกษาถงประเภทของผเสยหาย ดงน ฮานส ฟอน เฮนตก (Hans Von Hentig) นกอาชญาวทยาทมชอเสยงไดแบงผเสยหาย ออกเปน 13 ประเภท14 คอ ประเภทท 1 ผเยาว (The Young) โดยเหนวาผเยาว เปนผเสยหายทควรใหการสงเกต เพราะยงขาดประสบการณและเปนผออนแอ ผเยาวสวนใหญมกจะตกเปนเหยอของการหลอกลวง หรอการลกพาตวไปเรยกคาไถ

14 อจฉรยา ชตนนทน. (2557). อาชญาวทยาและทณฑวทยา (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: วญญชน. หนา 60-62.

17

ประเภทท 2 ผหญง (The Female) เหนวาผเยาวทเปนผหญงเปนคนออนแอ มกจะตกเปนเหยอเกยวกบเพศ หญงวยรนนอกจากจะตกเปนเหยอเกยวกบการขมขนกระท าช าเราแลว ยงอาจถกฆาตกรรมอกดวย ประเภทท 3 บคคลสงอาย (The Old) ทมฐานะด มกตกเปนเหยอในความผดเกยวกบทรพย เนองจากออนแอทงก าลงกายและก าลงใจ ความมงคงและความออนแอเมอรวมกนท าใหตกอยในอนตราย ประเภทท 4 ผเปนโรคจตหรอจตบกพรอง (The Mentally Defective) รวมทงผตดยาเสพตด มกตกเปนผเสยหาย เนองจากเสยเปรยบตออาชญากรและงายตอการถกหลอกใหกระท าผด ประเภทท 5 คนตางดาว (Immigrants) มความขดแยงในเรองวฒนธรรม การยายถนทอยจากประเทศหนงไปยงอกประเทศหนงมกจะพบกบอปสรรคทงดานภาษา ดานวฒนธรรม ความยากจน การไมไดรบการยอมรบจากเจาของประเทศ จงมกเปนปรปกษกบคนพนเมอง ประเภทท 6 คนกลมนอย (Minorities) บคคลประเภทนจดอยประเภทเดยวกบคนตางดาว ประเภทท 7 พวกโงทม (Dull Normals) บคคลประเภทน Hentig เรยกวา “ผเสยหายโดยก าเนด” (Born Victims) ลกษณะใกลเคยงกบคนตางดาวและคนกลมนอย ประเภทท 8 พวกทมแนวโนมไปในทางต า (The Depressed) พวกนมกมความบกพรองทางกายและทางจตอยกอน แลวมาประสบกบความผดหวงหรอขาดในสงทปรารถนา จงเกดบคลกภาพแบบมแนวโนมไปในทางต า ท าใหอาชญากรเหนชองทางทจะกออาชญากรรมตอบคคลประเภทน ประเภท ท 9 พวกโลภมาก (The Acquisitive) พวกน มท งความอยาก ทจะกออาชญากรรม และอยากทจะเปนผเสยหายเอง เชน นกพนน นกตมตน ทงนเพราะตวผเสยหายเปนผ วางแผนอาชญากรรมเอง จงท าตามแผนโดยยอมตกเปนผเสยหายบาง ประเภทท 10 พวกเสเพล (The Wanton) พวกนเปนผทมชวตมดมนในสายตาของกฎหมายและระเบยบของสงคม ชวตไรคา จงงายทจะตกเปนผเสยหาย ประเภทท 11 พวกเปลาเปลยวและอกหก (The Lonesome and Heartbroken) พวกนมความบกพรองทางจต จงมแนวโนมตกเปนผเสยหายไดงาย ลกษณะทวไปคลายกบพวกโลภมาก ผดกนแตเพยงพวกนอยากไดเพอความสข แทนการอยากไดเงนทอง ประเภทท 12 ผอยในฐานถกทรมาน (The Tormentor) ในบางครอบครวอาจมบดา มารดา หรอใครคนใดคนหนง เปนโรคจตบกพรอง หรอโรคพษสราเรอรง เปนภาระของคนอน ๆ ในครอบครวทตองคอยดแล ในทสดผดแลทนไมไหวจงตองฆาผนนเสย

18

ประเภทท 13 พวกถกตดโอกาส ถกละเลย พวกตอสขดขวาง (The Blocked) หมายถง ผเสยหายทถกกรรโชกทรพย หรอรดเอาทรพย แลวตอสขดขวาง หรอพวกทเสยโอกาสหรอเสยสถานภาพ ท าใหเกดความเสยหายแกตนเอง อาจจะถกใสรายปายส จงหาทางตอสเพอตนเอง คนพวกนจดเปนพวกทยากจะตกเปนเหยอ และตนเองกอาจจะประกอบอาชญากรรมเสยเองกได จดวาเปนผเสยหายประเภททยากทสด กลาวโดยสรปจากการทไดท าการศกษาถงประเภทของผเสยหาย หรอเหยอแลว สรปไดวา ในการทผกระท าความผด จะกระท าความผดในแตละครง ผกระท าความผดจะเลอกประเภทของเหยอทงายตอการกออาชญากรรม เพอใหความผดทตนก าลงจะท านนบรรลผล ซงประเภทของเหยอทไดกลาวมาแลวขางตนน จงตกเปนทสงเกตของผทจะกออาชญากรรม 2.1.6 ผลกระทบจากการตกเปนผเสยหาย แมวาผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมจะมหลายประเภท หลายลกษณะแตกตางกนออกไป แตเหยอบางประเภท กนาทจะรบเคราะหกรรมแหงบรรดาความเสยหายและผลกระทบทเกดตามมา เนองจากเปนผเรมตน ย วยหรอกอใหเกดอาชญากรรมขน แตกระนนกตาม ยงมเหยอบรสทธอกจ านวนมากทไมมสวนรเหนเปนใจกบการประกอบอาชญากรรม แตบงเอญอยางยงทเหยออยในเวลาและสถานททพอเหมาะพอสมกบโอกาสทจะเกดการกระท าเกดขนจงตองตกเปนเหยออาชญากรรม และบางครง กตองตกเปนเหยอของกระบวนการยตธรรม อกทางหนง เหยอบรสทธและแวดวงผเกยวของยอมเปนผไดรบผลกระทบจากการประกอบอาชญากรรม ซงจ าแนกผลกระทบออกเปนลกษณะตาง ๆ ตอบคคล องคการและชมชนทวไป ไดดงตอไปน 2.1.6.1 ผลกระทบตอผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมโดยตรง ผลกระทบท 1 ผลกระทบตอชวตและรางกาย ผตกเปนเหยอบางรายไดรบอนตรายแกรางกาย บางรายไดรบอนตรายสาหส หรอบางรายกอาจจะถงแกความตาย หรอการไดรบบาดเจบ หรอมแผลเปนตดตว ความพการอาจสงผลใหไมสามารถประกอบอาชพปกตไดตลอดชวต สวนการมแผลเปนตดตวนนอาจท าใหรางกายเสยโฉม เชน มแผลเปนทใบหนากจะท าใหนาเกลยด นากลวแกผพบเหน บคลกภาพเปลยนแปลงจากความสงาผาเผย เปนคนพการ ทงเปนภาระแกคนอนทจะตองเลยงดตอไป15 ผลกระทบท 2 ผลกระทบตอทรพยสน พจารณาไดหลายกรณ คอ16

15 วระพล ตงสวรรณ. (2539). การคมครองผ เสยหายโดยกระบวนการยตธรรม. วจยผบรหารกระบวนการยตธรรมระดบสง (บ.ย.ส.) วทยาลยการยตธรรม กระทรวงยตธรรม. หนา 17-18. 16 เรองเดยวกน, หนา 18.

19

กรณท 1 เหยออาชญากรรม ตองสญเสยทรพยสนจากการกระท าของอาชญากร เชน เมอมการปลนทรพย กตองเสยเงนทองหรอของมคา บานเรอน ส านกงาน รานคา ตองถกท าลาย กรณท 2 เหยออาชญากรรม อาจไดรบบาดเจบจงตองใชเงนในการรกษาตว ถาเหยอมการประกนชวตไวกไมตองจายเอง ทางบรษทจะด าเนนการให แตถาไมมเงนจากการประกนชวตหรอการประกนสงคม กตองกยมเงนจากผอน หากหาผใหกยมเงนไมไดกตองทนทกขทรมานไปกบความเจบปวด หรออาจเสยชวตในทสด กรณท 3 เหยออาชญากรรมซงเปนเหยอของกระบวนการยตธรรม อาจตองเสยคาใชจายเพอการด าเนนคด ไดแก 1) จายเงนเพอชวยเหลอต ารวจในการจบกมคนราย 2) จายเงนใหทนายความเปนคาจาง กรณฟองคดแพงเพอชดใชคาเสยหายหรอกรณรวมเปนโจทกกบพนกงานอยการ ในการฟองคดอาญา 3) จายเงนคาธรรมเนยมศาลในคดแพง โดยไมไดรบการยกเวน แมจะตกเปนผเสยหายกตาม 4) จายเงนเปนคาเดนทาง และคาใชจายอน ๆ ขณะด าเนนคด 5) สญเสยรายไดจากการประกอบธรกจการงาน ระหวางรกษาตวหรอระหวางซอมแซมกจการรานคาหรอส านกงาน 6) เสยเงนเพอการกอสราง หรอซอหาอปกรณในการปองกนตนเองและและทรพยสนจากการเกดอาชญากรรม ทอาจมขนในโอกาสตอไป ผลกระทบท 3 ผลกระทบตอจตใจ ผลกระทบทางดานจตใจของเหยออาชญากรรมทไดรบความเสยหายจากการประกอบอาชญากรรมนน ไดสงผลกระทบในลกษณะรนแรง ราวราน และรบกวนจตใจ ฝงแนนอยในกนบง แหงความรสกเปนเวลานานนบปหรออาจตลอดชวต เปนความสญเสยทประมาณคาความเสยหายเปนเงนทองไมได ผลกระทบตอจตใจ อาจจ าแนกได ดงน17 1) เหยออาชญากรรมรสกหวาดกลวอาชญากร ผ คนทคลายอาชญากร สถานการณในท านองเดยวกบทเกดอาชญากรรมและสถานทเกดเหต หรอทมลกษณะใกลเคยงกบทเคยประสบเหตมาแลว เนองจาก เกดการเรยนรแบบฝงใจขน 2) เกดความรสกซมเศรา ตนเตน ตกใจ หดห เบอหนาย และไมไววางใจตอบคคลและไมเชอมนในสงคมและการเขาสงคมเชนเดม

17 วระพล ตงสวรรณ. อางแลวเชงอรรถท 15. หนา 18-19.

20

3) ขาดความเชอมนในระบบงานยตธรรมทางอาญา มาตรการการปองกนอาชญากรรมและนโยบายของรฐวาไมสามารถจะชวยปกปองคมครองสมาชกสงคมไดอยางมประสทธภาพอกตอไป โดยน าตนเองเปนตวชวดเหตการณทเกดขน 4) ความรสกเปนทกข กดกรอนจตใจใหเกดความวตกกงวล และมผลตอบคลกภาพตดตอไปนานแสนนาน ตวอยางเชน คด California Mary D.v. John D. (264 Cal. Rptr 633, 1989) เปนเรองของบตรสาวอาย 24 ป กลาวหาบดาวาท าการขมขนเธอในขณะทมอายเพยง 5 ป โดยเธอระบไวในค ารองวา แมการท ารายทางเพศนจะเกดขนในชวงตนของชวตเธอ แตเธอมาพบวาเปนความเสยหายเมออาย 23 ป และเปนสาเหตเกยวเนองไปถงจตใจและรสกเดอดรอน รบกวนจตใจจากการถกท ารายทางเพศจากพอของเธอ18 2.1.6.2 ผลกระทบตอญาตพนองและผทเกยวของในแวดวงของเหยออาชญากรรม บคคลกลมนจะไดรบผลกระทบดานสงคม จตใจ และไดรบผลกระทบ อนเนองมาจากการทมเหตการณผดปกตเกดขนแกญาตพนอง ในครอบครวเดยวกน และบางครงอาจไดรบผลกระทบ อนเนองมาจากการทเหตการณผดปกตเกดขนแกญาตพนองในครอบครวเดยวกนและบางครงไดรบผลกระทบทางดานจตใจและสงคม จากการถกเพอนรวมสงคม นนทาวารายตอเหตการณเสยหายทเกดขน เชน บดามารดาทบตรสาวถกขมขน ยอมเกดความอายตอสงคมเพอนบาน และไมมความสขไปชวระยะเวลาหนง บางครงอาจถงขนโยกยายถนฐานบานพกอาศยหนจากสงคมเดมไปอยสงคมใหมทไมมใครทราบเรองราว19 2.1.6.3 ผลกระทบตอพยานผเหนเหตการณ ผลกระทบตอพยานผเหนเหตการณ ในทน หมายถงเฉพาะพยานทเปนประจกษพยาน ผบงเอญไปอย ณ จดและชวงเวลาทเกดเหต พยานอาจไดรบผลกระทบจากการตกเปนเหยอของกระบวนการยตธรรมทบกพรองใน 2 ขนตอน คอ20 ขนตอนท 1 ขนตอนทพยานยงไมเบกความ กรณชตวผกระท าผดและผกระท าผดไดรบการปลอยตวชวคราว และเปนผมอทธพล เปนชวงทคอนขางเสยง กลาวคอ ถาเกดก าจดพยานไดโอกาสทผกระท าผดจะหลดพนจากคดทถกกลาวหายอมมมาก กรณน หากไมมมาตรการคมครองพยานกยอมจะสงผลใหเกดผลกระทบในทางเสยหายตอรปคดตามมา

18 วระพล ตงสวรรณ. อางแลวเชงอรรถท 15. หนา 19. 19 เรองเดยวกน, หนา 19. 20 เรองเดยวกน, หนา 20.

21

ขนตอนท 2 ขนตอนภายหลงจากทพยานเบกความแลว กรณพยานเบกความมน าหนกใหศาลพพากษาลงโทษ อาจท าใหผกระท าผดเกดความโกรธและตามไปแกแคน หรอสงคนไปแกแคนกอใหเกดอนตรายแกพยานได ดงน น การเปนพยานในฐานะพลเมองด หากมไดรบการคมครองปองกนดวยมาตรการตาง ๆ จากรฐแลว กยอมไดรบผลกระทบจากการตกเปนเหยอของกระบวนการยตธรรมอยางแนนอน 2.1.6.4 ผลกระทบตอชมชนและสงคม ผลกระทบตอชมชนและสงคม สงผลทงในแงลบและแงบวก กลาวคอ21 1) ผลในแงลบ เมอมอาชญากรรมเกดขนในชมชนใด กจะเกดความกลวขนในชมชนนนหรอหากมอาชญากรรมเกดขนทวไปในเกอบทกชมชน กท าใหเกดความหวาดกลวขนในสงคม ความกลวอาชญากรรมอาจท าใหวถชวต ความเปนอย และแนวทางการประกอบอาชพเปลยนแปลงไป อณณพ ชบ ารง และศรสมบต โชคประจกษชด เชอวา ความกลวอาชญากรรมท าใหคนออกมาปรากฏตวในทสาธารณะนอยลง เมอคนออกมาปรากฏนอยการควบคมอาชญากรรมแบบไมเปนทางการกพลอยตกต าลงไป ขณะเดยวกน ความเตมใจทจะเปนพยานกพลอยตกต าดวย คนจะพากนหลบหนไปพรอม ๆ กบการเกดอาชญากรรม อาชญากรรมจงมมากขน และคนสวนใหญจะเชอสภาพอาชญากรรมจากสอมวลชน คอสอมวลชนรายงานอยางไรกเชออยางนน สภาพจรงหรอตวเลขจรงของอาชญากรรมจะมมากแคไหนไมมใครร ความกลวอาชญากรรมจงเปนตวสรางปญหาอาชญากรรมขนใหม ท าใหสงคมตองรบภาระหนกในการแกไขปญหาระบบงานยตธรรมตองเพมงบประมาณ เพอการปองกนและปราบปรามอาชญากรรม 2) ผลในแงบวก แมวาอาชญากรรมและผลพวงจากการเกดเหยออาชญากรรมและเหยอของกระบวนการยตธรรมจะกอใหเกดผลเสยหายอยางมากมายหลายประการกตาม แตขณะเดยวกนการมเหยออาชญากรรมจ านวนหนงนาจะท าใหเปนไปในสงทพงประสงค ดงตอไปน (2.1) เปนการเตอนใหสงคมรบรอนตรายทมตอสงคม เพราะการทมผตกเปนเหยอนน แสดงใหเหนวาสมาชกทางสงคมจ านวนหนงก าลงตกอยในภาวะอนตราย หากขนปลอยใหคนตกอยในอนตรายมาก ๆ สงคมจะด ารงอยตอไปไมได ตองหาทางปองกนโดยการก าหนดนโยบายและมาตรการตาง ๆ โดยเฉพาะหนวยงานทเกยวของในกระบวนการยตธรรม (2.2) ท าใหเกดการพฒนาในดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย กลาวคอ เมอสงคมเกดความสงสยวาเหยออาชญากรรมคอใคร ตกเปนเหยอไดอยางไร มอะไรเปนสาเหต จะ 21 วระพล ตงสวรรณ. อางแลวเชงอรรถท 15. หนา 20-21.

22

แกไขไดอยางไร ปญหาเหลานน าไปสการคดคนหาค าตอบและวธการเพอแกไขปญหา และคดคน ประยกต ประดษฐ เครองมออปกรณตาง ๆ มาใชปองกนและแกไขปญหาอาชญากรรม เชน วทยสอสาร เครองมอตรวจสอบความปลอดภยในสถานทตาง ๆ เปนตน (2.3) ท าให เกดการส รางสรรคงานทางดาน ศลปะ และงาน เพ อการเปลยนแปลงสงคม เหยออาชญากรรมจะกอใหเกดศลปะประเภททท าใหเกดอารมณสะเทอนใจ เกดความทรงจ าอยในจตใจ อนเปนการบรรยายถายทอดความรสกทางอารมณใหคนในสงคมไดรบรผานบทละคร บทกว และบทนพนธหลายเรองเกดขนจากแรงบนดาลใจทกดดนของเหยออาชญากรรม กลาวโดยสรป จากการศกษาผลกระทบจากการตกเปนผเสยหายจะเหนไดวา เกดผลกระทบท งตวผเสยหายเอง ไมวาจะเปนผลกระทบตอชวต รางกาย หรอทรพยสนของผเสยหาย รวมถงครอบครวทไดรบผลกระทบจากการเกดอาชญากรรม ไมวาจะเปนผลกระทบตอทางดานจตใจ เชน การถกนนทา ยอมเกดความอบอายตอสงคม เพอนบาน พยานผเหนเหตการณกยอมไดรบผลกระทบจากการกออาชญากรรมขนเชนกน อกท งชมชนและสงคมกยอมไดรบผลกระทบในการกออาชญากรรมขนดวย ไมวาจะเปนความมนคงปลอดภยของชมชนและสงคม

2.2 ทฤษฎเกยวกบผเสยหายและแนวคดเกยวกบการคมครองสทธผเสยหาย

ในการศกษาเกยวกบผเสยหายและการคมครองสทธผเสยหาย เปนการบงบอกถงการตกเปนเหยออาชญากรรมทมาจากปจจยในการเกดอาชญากรรมไดหลายแนวทาง ซงเมอเกดอาชญากรรมขนแลว ผเสยหายยอมไดรบผลกระทบจากการเกดอาชญากรรมนน ๆ ดงน ศกษาทฤษฎเกยวกบผเสยหายและแนวคดเกยวกบการคมครองสทธผเสยหายจะท าใหทราบถงความเปนมาของผเสยหายและสทธของผเสยหาย ดงน

2.2.1 ทฤษฎการตกเปนผเสยหาย ทฤษฎการตกเปนผ เส ยหาย Hans Von Henting ไดอธบายถงเหยออาชญากรรมเปรยบเทยบชางปนเปนอาชญากร อาชญากรเปนเหมอนนกลาเหยอ และเหยอเหมอนผถกลา นกเหยอวทยาผบกเบกอกทานคอ Stephen Schafer ไดศกษาตวเหยอและไดเสนอแนวคดวาเหยอไดย วหรอกระตนใหผกระท าความผดกระท าความผดหรอไม ซงแนวคดเกยวกบการตกเปนผเสยหาย หรอเหยออาชญากรรม สามารถแบงทฤษฎการตกเปนเหยออาชญากรรม ออกเปน 3 ทฤษฎ22 ดงน

22 ศภกจ เจรญเวช. (2553). การชวยเหลอผเสยหายในคดอาญาตามพระราชบญญตคาตอบแทนผเสยหาย และคาทดแทน และคาใหจายแกจ าเลยในคดอาญา พ.ศ. 2544: ศกษาเฉพาะกรณผเสยหายทไดรบการชวยเหลอในเขต

23

ทฤษฎท 1 ทฤษฎการมสวนรวมของเหยอ (Victim Precipitation)23 ตามทฤษฎน เหยอบางคนเปนตวกระตนท าใหตนเองตองเผชญกบเหตการณทน าไปสการบาดเจบหรอเสยชวตได เชน เมอมเหตการณเกดขนผเสยหายหรอเหยออาจใชค าข ค าทาทาย ย วย หรอเรมตนในการท ารายกอนกได หรอเกดจากการอยเฉยของเหยอซงเหยอเองอาจไมรตววาบคลกภาพสวนตวของเขากลายเปนการ ขมข หรอย วยอกฝายหนง เชน การแขงขนสมครงาน การเลอนต าแหนงงาน เรองความรก และบางครงเหยออาจไมเคยพบกบผกระท าเลย ผกระท าจะท ารายเหยอเมอรสกวาตวเขาจะแพแกเหยอ ทงน ตามทฤษฎการมสวนรวมของเหยอ (Victim Precipitation) ทฤษฎนเหนวา เหยอบางคนเปนตวกระตนท าใหตวเองตองเผชญกบเหตการณทน าไปสการบาดเจบ หรอ ถงแกความตายได โดยอาจมพฤตกรรมทแสดงออก (Active Precipitation) หรอการอยเฉย (Passive Precipitation) กได พฤตกรรมทแสดงออก เชน เมอมเหตการณเกดขนผเสยหาย หรอเหยออาจใชค าข ทาทาย ผย วยหรอเปนผเรมตนในการท ารายกอนกได ซงเรยกวา อาชญากรรมทเหยอมสวนรวมหรอ "Victim-Precipitation Crime" โดย Marvin Wolfgang (1958) ไดศกษาการฆาตกรรมของอาชญากร ในป 1971 Menachem Amir ศกษาการขมขน และสรปวา ผหญงทถกขมขนมกจะมความสมพนธกบผขมขน เชน การขมขนของคนด (Date Rape) แสดงใหเหนวาทงชายและหญงสมครใจไปเทยวดวยกน แตยงขาดความสนทสนม เมอสถานการณเลยเถดจงกลายเปนการขมขน พฤตกรรมการอยเฉย (Passive Precipitation) ซงพฤตกรรมแบบน แมแตตวเหยอเองกอาจไมรวาจะกลายเปนการ ขมข หรอย วยอกฝายหนง เชน กรณการแขงขนสมครงาน การเลอนต าแหนงงาน หรอเรองความรก เปนตน บางครงตวเหยอเองอาจไมเคยพบกบผกระท า (Attacker) เลย ผกระท าจะท ารายเหยอ เมอตวเขารสกวาจะแพแกเหยอ เหยออกรปแบบหนงทเกดขนบอย คอ กลมทท าใหผกระท ารสกกลวไมปลอดภย ท าลายชอเสยง เกยรตยศ สถานะ รวมถงเศรษฐกจความเปนอยตาง ๆ ของผกระท า ทเรยกวา "อาชญากรรมแหงความเกลยด" (Hate Crime) ตวอยาง กรณผลภยทอพยพไปอยในชมชนในประเทศสหรฐอเมรกา ท าใหคนสหรฐอเมรการสกวาถกแขงขน ในเรองของการแยงงาน ความมนคงในชวต ความเปนอยเดม ๆ เปลยนแปลงไป ท าใหเกดความเกลยดกลว กลมผลภยจงตกเปนเปา หรอเปนเหยอใหถกกระท า

กรงเทพมหานคร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต คณะสงคมสงเคราะห สาขาการบรหารงานยตธรรม, มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 15. 23 เรองเดยวกน, หนา 15-16.

24

ทฤษฎท 2 ทฤษฎรปแบบของวถชวต (Live Style Theory) 24 รปแบบของวถชวตหรอรปแบบการด าเนนชวต (Live Style) คอ วถทคนมชวตอย (How One Lives) หมายถง รปแบบทคนเราใชชวต ใช เวลา ซ งมหลากหลายวธ ขนอยกบประสบการณ ลกษณะเฉพาะของแตละคน และสถานการณแวดลอมทมความแตกตางกน รปแบบการด าเนนชวต เปนตวสะทอนความสนใจ ความคดเหน และลกษณะการด าเนนชวตของบคคล ซงรปแบบการด าเนนชวตไดรบอทธพลมาจากหลายปจจย อนไดแก กลมเพอน ครอบครว บคคลส าคญในชวต และจะมอทธพลตอพฤตกรรมของบคคลนน ๆ โดยแตละบคคลจะแสดงพฤตกรรมทสอดคลองกบรปแบบการด าเนนชวตของตนเอง ดงนน ถาสามารถรถงรปแบบการด าเนนชวตของบคคลใดกมความเปนไปไดสงทจะสามารถคาดคะเนพฤตกรรมตาง ๆ ของบคคลนนได นกอาชญาวทยา ชอ Gary Sensen and David Brownfield เชอวารปแบบของการด าเนนวถชวตของคนท าใหคนนนตกเปนผเสยหาย หรอเหยออาชญากรรมได เขาอางจากขอมลสถตแสดงวา สาเหตการตกเปนเหยออาชญากรรมเกดจาก การอยเปนโสด การคบกบชายหนม ไปเทยวตามสวนสาธารณะยามวกาล และการอาศยอยแถบชานเมอง การหลกเลยงความเสยงในการตกเปนเหยออาจท าไดโดยการอยบานในเวลากลางคน การพกอาศยในตวเมอง การไมไปเทยวตามทสาธารณะ และการมคครอง ทฤษฎท 3 ทฤษฎกจวตรประจ าวน (Routine Activity Theory)25 Lawrence Cohen and Marcus Felson ไดวจยเกยวกบกจวตรประจ าวนของคน พบวากจวตรประจ าวนของคนสามารถท าใหคนตกเปนเหยออาชญากรรมได จากแนวความคดทวาคนจ านวนมากฝาฝนกฎหมาย เพอแกแคน ความโลภ และแรงจงใจอน ๆ ซงการปฏบตกจวตรประจ าวนของแตละบคคล ท าใหเกด 1) เปาหมายทเหมาะสม เชน บานทมทรพยสนอยพรอม 2) การขาดการดแลของผเฝา เชน ปราศจากคนเฝาบาน ต ารวจสายตรวจ เจาของบาน เพอนบาน ญาต ดงน น เมอปจจยดงกลาวขางตนปรากฏวา อาชญากรรมประเภทลาเหยอจะออกแสวงหาเปาหมายของตวเองทนท กลาวโดยสรปจากการศกษาทฤษฎการตกเปนผเสยหายดงกลาว จงเหนไดวา ในการตกเปนผเสยหายในบางครงนน อาจเกดจากการมสวนรวมของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมกได 24 ศภกจ เจรญเวช. อางแลวเชงอรรถท 22. หนา 16. 25 ศภกจ เจรญเวช. อางแลวเชงอรรถท 22. หนา 17.

25

โดยการทผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมอาจใชค าข ทาทาย ย วย หรอเรมในการท ารายกอน เปนตน และบวกกบในบางครง ผกออาชญากรรมหรอผกระท าความผด จะลงมอกระท าความผดโดยใชวธสงเกต วถชวต การด ารงชวตของเหยอ เมอประสบโอกาสกจะกระท าความผดทนท 2.2.2 แนวคดเกยวกบการคมครองสทธผเสยหาย อาชญากรรมเปนปรากฏการณทางสงคม ทอยควบคกบมนษยมาตงแตมนษยรวมตวกนเปนกลมสงคม จากสงคมเลก ๆ ไดขยายตวเปนสงคมเผาจนพฒนากลายเปนรฐ จงเหนไดวาเมอมสงคมกมกจะมอาชญากรรมเกดขน ซงอาชญากรรมดงกลาว กจะมการพฒนา เปลยนแปลง รปแบบวธการไปตลอดชวงเวลาเชนกน ในแตละยคสมยกมวธการจดการกบปญหาอาชญากรรมตาง ๆ กน ตามวตถประสงคหนงทส าคญกคอ การน าตวผกระท าความผดมาลงโทษ ดงน จงเกดแนวคดในการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญามมาตงแตสมยโบราณ และมการพฒนามาเปนระยะ โดยไดมการก าหนดหลกการส าคญในการคมครองสทธหลายประการ ดงน 2.2.2.1 ความหมายและความส าคญของสทธผเสยหาย สทธเปนแนวคดพนฐานในทางกฎหมาย มการกลาวถงและบญญตถงสทธอยโดยทวไปในกฎหมาย แตกมไดมการบญญตถงความหมายของค านไวโดยเฉพาะ และจากการทมการใชค าวา “สทธ” มากมายหลายกรณในทางกฎหมายจงมการใหความหมายของค าวา “สทธ” แตกตางกนไป คอ พจนานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถานพทธศกราช 2525 ใหความหมายของค าวา “สทธ” หมายถง อ านาจทจะกระท าการใด ๆ ไดอยางอสระ โดยไดรบการรบรองจากกฎหมาย26 Windscheid นกกฎหมายชาวเยอรมนใหความหมายวา เปนอ านาจทกฎหมายใหแกบคคลในอนทจะมเจตจ านง โดยความหมายนเนนท “อ านาจ” กลาวคอ เมอบคคลมสทธแลวยอมมอ านาจทจะมเจตจ านงเกยวกบสงนน ๆ ได เชน ผเปนเจาของกรรมสทธเหนอทรพยยอมมอ านาจทจะมเจตจ านงในการทจะใชสอย จ าหนาย จาย โอน น าไปเปนหลกประกนอยางไรกไดตามความปรารถนาของเขา เขาจะใชอ านาจนนทงหมดหรอบางสวนหรอไมใชกได27 สวน Ihering ใหความหมายของสทธ (Right) ใน “Spirit of the Roman Law” วาสทธเปนผลประโยชนทกฎหมายคมครอง ความหมายน เนนทจดประสงคของสทธวาดวยการทกฎหมายใหอ านาจเพอประโยชน แกบคคลผเปนเจาของสทธน น ดงน น สทธจงควรเปนประโยชนท

26 พจนานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถานพทธศกราช 2525. 27 วระศกด แสงสารพนธ. (2544). ผ เสยหายในคดอาญา: การศกษาสทธและการคมครองสทธของผ เสยหายในกระบวนการยตธรรมทางอาญาของไทย. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต สาขานตศาสตร, คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 26.

26

กฎหมายคมครองมากกวาอ านาจ แตฝายทคดคานเหนวา สทธเปนวถทางซงความพงพอใจในผลประโยชนทไดรบการคมครองหาใชเปนผลประโยชนในตวเอง28 ศาสตราจารย ดร.หยด แสงอทย อธบายความหมายของค าวา สทธ วาหากสทธเปนอ านาจทกฎหมายใหในอนทจะมเจตจ านงของตนเองนน เปนการมองในแงเนอหา สวนการถอวาสทธ คอ ประโยชนทกฎหมายคมครองเปนการมองในแงวตถประสงคของสทธ ปจจบนถอวาสทธเปนประโยชนและควรถอวาสทธคอ อ านาจทกฎหมายใหเพอส าเรจ ประโยชนทกฎหมายคมครอง อยางไรกตาม มความเหนวาความหมายของสทธ ไดแก “ประโยชน” ทกฎหมายรบรองและคมครองใหหมายถงเปนประโยชนทกฎหมายรองรบวามอยและเปนประโยชนทกฎหมายคมครอง คอ คมครองมใหมการละเมดสทธ รวมทงบงคบใหเปนไปตามสทธในกรณทมการละเมดดวย29 จากการศกษาความหมายของค าวา “สทธ” ทไดกลาวมาแลวขางตนจะเหนไดวานกวชาการบางทานมองวาสทธนนเปนการกระท าทกฎหมายใหอ านาจกระท าไดหรอเปนอ านาจทกฎหมายใหกระท า แตนกวชาการบางทานมองวาสทธนน คอ ประโยชนทกฎหมายใหการคมครองมากกวาอ านาจ ซงการบญญตสทธของผเสยหายในคดอาญาจงเปนการเนนย าวาผเสยหายในคดอาญาจะไดรบการคมครอง หรอเปนวถทางทผเสยหายในคดอาญาจะไดรบการคมครองตามกฎหมาย อยางไรกด สทธตามกฎหมายเปนสทธทกฎหมายคมครอง และใชบงคบกบทกคนทอยภายใตรฐนน สทธทกฎหมายคมครองบางเรองกไมอาจใชบงคบไดและสทธบางประการ เชน เอกสทธ (Privilege) เปนสทธทจ ากดอยแตเฉพาะกบคนบางกลม กลมคนทมอาชพเดยวกน หรอตกอยกบบคคลคนเดยว เชน ประมขของรฐ สทธทจะไมใหถอยค าเปนปฏปกษตอตนเองอนอาจท าใหตองถกฟองคดอาญาของผตองหา30 เปนตน สทธของผเสยหายในคดอาญา จงเปนการวางตวบคคลผเสยหายในฐานะผทรงสทธ (the Holder of the Right) หรอประธานแหงสทธ (Subject of Right) อยในต าแหนงทไดรบการปกปองคมครองจากการถกละเมดของบคคลหนงบคคลใดอนรวมถงรฐดวย ซงการกระท าละเมดสทธดงกลาวไมเพยงแตเปนการละเลยการกระท าทถกตอง แตยงเปนการกระท าผดตอผทรงสทธนนเปนการเฉพาะตว การละเมดสทธจงเปนเรองรายแรงมากกวาความบกพรองธรรมดาของการปฏบตตามมาตรฐานทางศลธรรม ยงไปกวานนเรองสทธโดยเฉพาะสทธขนพนฐานบางประการ ยงถอวาเปนสงทมความส าคญเหนอกวา “กฎ” หรอหลกการทรองรบเหตผลการกระท าอน ๆ เพราะวา

28 เรองเดยวกน, หนา 26. 29 วระศกด แสงสารพนธ. อางแลวเชงอรรถท 27. หนา 27. 30 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2560 มาตรา 29 วรรค 4.

27

สทธมใชเปนเพยงรปแบบหนงของเปาหมายทางศลธรรมหรอสงคมเหมอนเปาหมายอน ๆ แตสทธมความเหนอกวาในเบองตน ในสภาวะการณปกตตอการคดค านวณในแงของอรรถประโยชนหรอแมแตตอการพจารณาในแงนโยบายทางสงคม แตอยางไรกตาม ในเรองล าดบของความส าคญของสทธทเหนอสงอนนนเปนเพยงการพจารณาในเบองตน31 การบญญตใหสทธแกผเสยหายในคดอาญาตามรฐธรรมนญผกพนองคกรผใชอ านาจรฐโดยตรงกอใหเกดผล32 ดงน 1) สทธของผเสยหายในคดอาญาตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย เปนสงทผกพนโดยตรงตอองคกรทใชอ านาจรฐ ดงน น แมวาในขณะนยงไมมการออกกฎหมายระดบพระราชบญญตเพอรองรบสทธดงกลาว กไมสามารถทจะตความไปในทศทางทท าใหการใชสทธตามรฐธนนมนญนนสนผลได และหากวามกฎหมายระดบพระราชบญญตใดขดขวางตอการใชสทธตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย กตองตความใหสทธตามรฐธรรมนญอยในสถานะทเหนอกวา 2) องคกรทใชอ านาจรฐท งหมด เปนองคกรทผกพนตอสทธของผเสยหายในคดอาญาตามทรฐธรรมนญบญญตและรบรองไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย กลาวคอ สทธขนพนฐานทงหมดทรฐธรรมนญไดบญญตผกพนองคกรนตบญญต องคกรบรหาร และองคกรตลาการในการใชอ านาจของแตละองคกร เชน การใชอ านาจตลาการนน ยอมผกพนตอสทธของผเสยหายในคดอาญา ศาลจงมหนาท 2 ประการในการผกพนตอสทธขนพนฐานตามรฐธรรมนญ ประการแรก ศาลตองตรวจสอบวากรณทเปนปญหาสการพจารณานน เปนการละเมดสทธขนพนฐานหรอไม และประการทสอง ศาลเองตองไมตความกฎหมายใหเปนการละเมดสทธขนพนฐานประการนน เปนตน 3) องคกรทใชอ านาจรฐท งหมด เปนองคกรทผกพนตอสทธของผเสยหายในคดอาญาตามทรฐธรรมนญบญญตและรบรองไวในรฐธรรมนญ กลาวคอ สทธขนพนฐานทงหมดทรฐธรรมนญไดบญญตผกพนองคกรนตบญญต องคการบรหาร และองคการตลาการในการใชอ านาจของแตละองคกร เชน การใชอ านาจตลาการนน ยอมผกพนตอสทธของผเสยหายในคดอาญา ในการใชและการตความกฎหมายในการพจารณาพพากษาอรรถคดตาง ๆ ดงนน ศาลจงมหนาท 2 ประการ ในการผกพนตอสทธขนพนฐานตามรฐธรรมนญ ประการแรก ศาลตองตรวจสอบวากรณทเปนปญหาสการพจารณานนเปนการละเมดสทธขนพนฐานหรอไม และประการทสอง ศาลเองตองไมตความกฎหมายใหเปนการละเมดสทธขนพนฐานประการนน เปนตน 31 วระศกด แสงสารพนธ. อางแลวเชงอรรถท 27. หนา 28-29. 32 เรองเดยวกน, หนา 32.

28

กลาวโดยสรปไดวา สทธของผเสยหายเปนการเนนย าวาผเสยหายในคดอาญาจะไดรบการคมครองตามกฎหมาย สทธของผเสยหายในคดอาญาจงเปนการวางตวบคคลผเสยหายในฐานะผ ทรงสทธอยในต าแหนงทไดรบการปกปองคมครองจากการคมครองการถกละเมดของบคคลอนบคคลใดอนรวมถงรฐดวย ฉะนนแลว ผเสยหายในคดอาญา ทกคนยอมไดรบการคมครองตามกฎหมายและมสทธในการเขาถงกระบวนการยตธรรม เพอเปนการใชสทธของตนเองในการเรยกรองความยตธรรมใหแกตนเองใหหลดพนจากการถกกลาวหาในการเปนจ าเลยหรอเพอใหไดรบความเปนธรรมตอความเสยหายจากอาชญากรรมทตนเองไดรบ ทงน กระบวนการยตธรรมตางมงใหความส าคญกบสทธของผตองหาแตยงมการพดถงการคมครองสทธของผเสยหายนอยมาก จงท าใหปจจบนสงคมเรมใหความสนใจและใหความส าคญกบของผเสยหายในคดอาญามากขน จนน าไปสการบญญตกฎหมายใหมการคมครองสทธผเสยหาย ปจจบนประเดนส าคญทมการกลาวถงกคอ ผ เสยหายและจ าเลยทยงไมมความผดหรอรอการพจารณาค าพพากษาลวนมสทธเขาถงกระบวนการยตธรรม ทงในเรองของกระบวนการ สทธในการรองขอคาทดแทนหรอคาตอบแทนความเสยหายจากอาชญากรรม เปนตน จะเหนไดวา กระบวนการยตธรรมตางมงพฒนาและยกระดบคณภาพของกฎหมายและการด าเนนกระบวนการยตธรรม เพอใหเกดประโยชนสงสดแกประชาชน 2.2.2.2 ความเปนมาเกยวกบการคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญา อาชญากรรมเปนปรากฏการณทางสงคม ทอยควบคกบมนษยมาตงแตมนษยรวมตวกนเปนกลมสงคม จากสงคมเลก ๆ ไดขยายตวเปนสงคมเผา จนพฒนากลายเปนรฐ จงเหนไดวาเมอมสงคม กมกจะมอาชญากรรมเกดขน ซงอาชญากรรมดงกลาว กจะมการพฒนา เปลยนแปลงรปแบบวธการไปตลอดชวงเวลาเชนกน ในแตละยคสมยกมวธการจดการกบปญหาอาชญากรรมตาง ๆ กนไปตามภายใตวตถประสงคหนงทส าคญกคอ การน าตวผกระท าความผดมาลงโทษ ดงนจงเกดแนวคดในการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญาทมมาตงแตสมยโบราณ และมการพฒนามาเปนระยะ โดยไดมการก าหนดหลกการส าคญในการคมครองสทธหลายประการ ดงน ยคท 1 แนวคดการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญายคโบราณ ดวยบทบาทส าคญประการหนงของผปกครองสงคมซงมมาตงแตโบราณ คอ การคมครองความสงบเรยบรอยของสงคม โดยเฉพาะการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญา ซงจากหลกฐานทางประวตศาสตรทสบคนได พบวาการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญามมาตงแตสมยกษตรย ฮมมราบ แหงอาณาจกรบาบโลน โดยปรากฏในประมวลกฎหมายฮมมราบ หรอ Babylonian Code of Hummurabe ทประกาศใชเมอ 1775 ปกอนครสตกาล ซงถกคนพบทประเทศอรกเมอ ค.ศ. 1901 หรอ พ.ศ. 2444 โดยมหลกการส าคญ คอ ใชวธการลงโทษแบบตาตอตา ฟนตอ

29

ฟน อนหมายถง กระท าผดอยางไรผกระท าผดจะไดรบโทษอยางนน กฎหมายนก าหนดความรบผดของชมชนทมตอผเสยหายไว ในกรณทมความผดเกดขนในชมชน คอ ถาผใดถกปลนสะดม และเจาหนาทไมสามารถจบกมผกระท าผดได ผถกปลนสะดมสามารถประกาศความสญเสยของตนตอพระผเปนเจาได และจะมผลใหผปกครองดนแดนหรออ าเภอนน ตองชดใชทรพยสนทดแทนสงทผเสยหายสญเสยไปจากความผดนน กรณทมการเสยชวตเนองจากความผดทเกดขน ผปกครองดนแดนหรออ าเภอนนจะตองชดใชเงนหนงเหรยญมนา (Mena) ใหแกทายาทของผเสยชวต33 จากหลกฐานทางประวตศาสตรกฎหมาย พบวา การคมครองสทธของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมในยคเรมแรกน น ทปรากฏหลกฐานคอ ในสมยกษตรยฮมมราบ แหงอาณาจกรบาบโลเนยนไดจดท าประมวลกฎหมาย Code of Hammurabi ซงจารกอยบนแทงหน ถกคนพบเมอป ค.ศ. 1901 หลกการของกฎหมายฮมมราบ คอ ระบบตาตอตา ฟนตอฟน มบทลงโทษทรนแรง และกฎหมายดงกลาวไดบญญตถงความรบผดชอบของชมชนทมตอการกระท าผด ไดแก ถาผใดถกปลนสดมภ และเจาหนาทไมสามารถจบกมคนรายได ผถกปลนสดมภสามารถประกาศความสญเสยในทรพยสนของตนตอหนาพระผเปนเจาได และผปกครองดนแดนหรออ าเภอนนจะตองชดใชทรพยสนทดแทนทเขาสญเสยไป ในกรณทมผเสยชวตจากอาชญากรรม บทบญญตของกฎหมายไดบญญตใหผปกครองดนแดนหรออ าเภอนนชดใชเงนหนงเหรยญเงนมนา (Mena) ใหแกทายาทของผเสยชวตดวย34 เมอยคกลางสนสดลงรฐมอ านาจมนคงขน ท าใหผเสยหายลดความส าคญลง การชดใชเรมลดนอยลงหลงจากทอาณาจกร Frankish ถกแบงโดยสนธสญญา Verdum การชดใชคาเสยหายกถกกลนกลายเปนคาปรบของรฐ และรฐกผกขาดการลงโทษ การชดใชเปนหนทใหจายตอบแทนกนในกฎหมายแพง สงนเปนประวตศาสตรของการปฏรปอาชญากรรมดวยการลดความเอาใจใสตอผเสยหาย และเรมหาระบบกฎหมายทสามารถไดรบการชดใชเตมจ านวนไดยากยง35 นอกจากนยงมปรากฏในกฎหมายสบสองโตะของโรมนซงประกาศใชเมอประมาณ 452 ป กอนครสตกาล กฎหมายนใหการคมครองสทธผเสยหายหลายประการ โดยก าหนดใหมการชดใชคาเสยหายแกผเสยหาย เชน บงคบใหโจรทไมถกจบกมในขณะกระท าผดตอง

33 ประธาน วฒนาวาณชย. (2524). กฎหมายทดแทนความเสยหายแกเหยออาชญากรรม: แนวคดทางดานรฐสวสดการ. วารสารนตศาสต, 9(1). หนา 73. 34 สทธมา พพฒนพบลย. (2549). การคมครองผ เสยหายในคดอาญา: ศกษาระบบการคมครองตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 245. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต สาขานตศาสตร, คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 11-12. 35 เรองเดยวกน, หนา 12.

30

ชดใชคาเสยหายเปนสองเทาของทรพยทลกไป และถาพบทรพยทถกลกไปนนอยในบานของผใดผ นน จะตองจายสามหรอสเทาของทรพยทถกลก ถาเจาของบานทพบทรพยเปนผลกทรพยนนไปเอง เจาของบานจะตองจายเปนสเทาของทรพยทถกลกไป อยางไรกตาม อาณาจกรโรมนไดลมสลายลงในป ค.ศ. 1476 เหนไดวาแนวคดการคมครองสทธผเสยหายในยคโบราณ ไดสรางหลกการชดเชยความเสยหายแกผเสยหายโดยรฐ และหลกการทดแทนความเสยหายแกผเสยหายโดยผกระท าผดขน36 กลาวโดยสรปไดวา การคมครองสทธของผเสยหายในยคสมยโบราณมการชดเชยความเสยหายของเหยอโดยการชดเชยผเสยหายจากรฐหรออ านาจของผปกครองในยคโบราณน โดยมรปแบบการชดเชย คอ การรองขอคาชดเชยความเสยหายจากรฐหรออ านาจปกครองตามเขตอ าเภอตาง ๆ นอกจากน ยงมการชดเชยความเสยหายจากผกระท าความผดดวย จากทกลาวมาจะเหนไดวา การคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญาโดยการไดรบความชดเชยความเสยหายเกดขนมาตงแตยคโบราณมาแลว จนกระทงปจจบน กยงมการชดเชยความเสยหายแกผเสยหายอย ดงนน จงท าใหเหนวาสทธของผเสยหายในคดอาญาจงมความจ าเปนและมความส าคญทผเสยหายควรจะไดรบการชดเชยความเสยหายจากการกออาชญากรรม ยคท 2 แนวคดการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญายคการศกษาเรองเหยอวทยา ในราวทศวรรษ 1940 เปนยคทนกคดทางอาชญาวทยาและทณฑวทยาหนมาสนใจศกษาศาสตรวาดวยเหยอวทยา ซงเปนวชาแขนงหนงในสาขาอาชญาวทยา เปนวชาทศกษาเกยวกบตวผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมหรอผถกท ารายและอาชญากร สงจงใจทท าใหเกดอาชญากรรม พฤตกรรมทเรงเราใหเกดการกระท าความผด ตลอดท งศกษาถงอาชญากรรมทอาชญากรและเหยอผเสยหายเปนคน ๆ เดยวกน หรออาชญากรรมทไมมเหยอ รวมท ง ผเสยหายทเปนบรษทธรกจ องคการ รฐวสาหกจ37 Hans Von Henting ผไดชอวาเปนบดาของวชาเหยอวทยา ไดก าหนดขอบเขตของความหมายของค าวา เหยอวทยาใหแคบลง โดยจ ากดความหมายเฉพาะเหยออาชญากรรม38 Benjamin Mendelsohn ผ บ ก เบ ก ว ช า เห ย อ ว ท ย า ได ให ค ว ามห ม ายค าว า Victimology วาเปนการศกษาทางวทยาศาสตรเกยวกบเหยอทกประเภท ไมใชเฉพาะเหยออาชญากรรมเทานน โดย Mendelsohn ไดรวบรวมขอมลเกยวกบเหยอ และเสนอแนวคดวาเหยอ

36 สนนทา จนทรแกว. (ม.ป.ป.). คาสนไหมทดแทนกรณละเมดทกอใหเกดความเสยหายทางจตใจ. บทความ. หนา 2. 37 สทธมา พพฒนพบลย. อางแลวเชงอรรถท 34. หนา 12. 38 เรองเดยวกน, หนา 12.

31

เปนผลผลตของโครงสรางทางสงคม การเมอง เทคโนโลยสมยใหม อบตภยตาง ๆ รวมถงปญหาอาชญากรรม39 นอกจากน Benjamin Mendelsohn ไดจ าแนกประเภทของเหยออาชญากรรม โดยพจารณาถงความหนกเบาของความผดของเหยออาชญากรรม โดยไดแบงประเภทเหยออาชญากรรมออกเปน 6 ประเภท40 คอ ประเภทท 1 เหยอทไรเดยงสาอยางยง (The Completely Innocent Victim) เหยอชนดนเปนเหยอในยคอดมคต หมายถง ผทเปนเดกหรอผทประสบความทกขจากอาชญากรรม โดยทตนเองมไดมความตงใจใหเกดขน ประเภทท 2 เหยอทมความผดนอยกวาอาชญากร (The Victim with Minor Guilty) และเหยอทมความเขลา (The Victim Due to His Ignorance) ตวอยางเชน ผหญงทถกกระตนใหกระท าในทางทผดและตนเองกตองรบกรรมไปจนตลอดชวต ประเภทท 3 เหยอทมความผดเทากบอาชญากร (The Vitcim as Guilty as the Offender) และเหยอทกระท าดวยความสมครใจ (The Voluntary Victim) ซงอาจจ าแนกเปนประเภทยอย ๆ ดงตอไปน 1) การฆาตวตายโดยการโยนหวโยนกอย (ตกลงกนกอนวาคนทออกกอยหรอหวตองฆาตวตาย) 2) ฆาตวตายตามเพอนฝง 3) ถกฆาตวตาย ดวยความปรารถนาของผตายอนเนองมาจากโรครายทไมอาจจะรกษาใหหายขาดได 4) การฆาตวตายทกระท าโดยคครองของตนเอง เชน การกระท าของครกทจนตรอกหรอหาทางออกไมได ประเภทท 4 เหยอทมความผดมากกวาอาชญากร (The Victim More Guilty than the Offender) เปนประเภทยอย ๆ ไดอก 2 ประเภท คอ 1) เหยอทกระตนใหบางคนประกอบอาชญากรรม เชน แหยใหโกรธ เปนตน

39 เรองเดยวกน, หนา 13. 40 ปราณศา วงธรรมรตน. (2551). การคมครองสทธเบองตนตามกฎหมายของผเสยหายจากการคามนษยโดยเจาหนาทต ารวจในสงกดหนวยงานพทกษเดก เยาวชน สตรและการคามนษยของส านกงานต ารวจแหงชาต. วทยานพนธสงคมวทยามหาบณฑต คณะรฐศาสตร สาขาสงคมวทยา ภาคสงคมวทยาและมานษยวทยา, คณะสงคมวทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 22.

32

2) เหยอทย วยวนใจใหประกอบอาชญากรรม เชน หญงสาวย วยวนใจจนเกดการขมขนกระท าช าเรา ประเภทท 5 เหยอทมความผดมากทสด (The Most Guilty Victim) และเหยอทมความผดตามล าพง หมายถง เหยอทมความกาวราว จงเปนผทผดเพยงล าพงในการกอใหเกดอาชญากรรม ตวอยางเชน คนทรงแกคนอนจนตองถกฆาตายเนองจากการปองกนตนเองของผอนทเปนอาชญากร ประเภทท 6 เหยอปลอม (The Simulating Victim) และเหยอทเสแสรง (The Imaginary Victim) เปนเหยอทท าใหเกดความเขาใจผดในการบรหารงานยตธรรมได โดยทคนพวกนมไดเปนเหยอจรง ๆ เชน พวกทเปนโรคจตชนดตาง ๆ ตลอดทงพวกเดก ๆ สดสงวน สธสร ไดแบงลกษณะของเหยออาชญากรรมหรอผเสยหาย เปน 2 ลกษณะ41 คอ ลกษณะท 1 ผเสยหายหรอเหยอโดยตรง (Direct Victims) คอ บคคลผถกลวงละเมดและไดรบความเสยหายโดยตรงจากการกระท าผดกฎหมายนน ลกษณะท 2 ผเสยหายหรอเหยอโดยออม (Indirect Victims) คอ บคคลทสามทไดรบผลกระทบจากการกระท าผดกฎหมาย แมวาการกระท านน จะไมไดเกดขนกบเขาโดยตรง บางต าราใชค าวา (Survivor) การศกษาเรองเหยอวทยาไดกาวหนาเปนล าดบและขยายเปนวงกวางมากยงขน โดยเรมมการประชมทางวชาการวาดวยเหยอระดบนานาชาตขนเปนครงแรก ณ กรงเยรซาเรม ประเทศอสราเอล เมอ ค.ศ. 1973 น าไปสการจดต ง The World Society of Victimology ใน ค.ศ. 1979 และไดมการจดประชมในระดบนานาชาตเกยวกบเรองเหยอวทยาเรอยมาอกหลายครง และใน ค.ศ. 1991 คณะนตศาสตรและสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ไดรวมกบ The World Society of Victimology ไดจดประชมเชงปฏบตการวาดวยเหยอวทยาและสทธของเหยอขนทประเทศไทย โดยมนกวชาการจากตางประเทศเขารวมประชมดวยจากหลายประเทศจนถงปจจบน The World Society of Victimology ไดมการจดประชมวชาการในระดบนานาชาตอยางตอเนองตลอดมา42 กลาวโดยสรปไดวา การคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญาชวงยคของการศกษาเหยอวทยา ไดใหความสนใจและใหความส าคญในการศกษาถงสงจงใจทท าใหเกดอาชญากรรม รวมทงศกษาเกยวกบผเสยหายดวย ซงพบวา การเปนผเสยหายนนอาจเปนผเสยหายไดทงทางตรง 41 สทธมา พพฒนพบลย. อางแลวเชงอรรถท 34. หนา 14. 42 สทธมา พพฒนพบลย. อางแลวเชงอรรถท 34. หนา 14-15.

33

และทางออมได อกทง ยงมการศกษาและจ าแนกประเภทของเหยออาชญากรรม จากการศกษาเรองเหยอวทยาน ท าใหเกดความเขาใจเกยวกบเหยออาชญากรรมมากขน ทงในเรองของสาเหตของการตกเปนเหยอ ปจจยตาง ๆ และผลของเหยออาชญากรรม ยคท 3 แนวคดการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญายคการกลบมาของระบบการทดแทนความเสยหายแกผเสยหายในคดอาญาโดยรฐ ความพยายามทจะน าระบบการทดแทนคาเสยหายแกผเสยหายในคดอาญาโดยรฐกลบมาใชอกครงหลงจากการชดใชคาเสยหายถกกลนกลายเปนคาปรบของรฐนน เรมใน ค.ศ. 1847 Bonneville de Marsangey ไดวางแผนทจะน าการชดใชกลบมาใช ตอมามการประชมของ Several International Prisoner Penetintiary Congresses พยายามกอต งสทธของผเสยหายอกครงใน ค.ศ. 1878 การประชมราชทณฑระหวางประเทศทมสตอกโฮม Sir George Arney หวหนาศาลยตธรรมของนวซแลนด และ William Tallack ไดแสดงเจตนาทจะน าการชดใชแบบเกามาใช Garofalo นกอาชญาวทยาชาวอตาลไดยกปญหานในการประชมทโรมเมอ ค.ศ. 1885 และการชดใชคาเสยหายแกผเสยหายในคดอาญาเปนทถกเถยงในการประชมท St. Petersburg ใน ค.ศ. 1890 และอกครงท Christiania ใน ค.ศ. 1891 ซงไดสรปวา43 1) กฎหมายปจจบนไมใหความสนใจเพยงพอในการบรรเทาความเสยหายของผเสยหาย 2) ความผดเลก ๆ นอย ๆ กควรทจะไดรบการชดเชย 3) รายไดของนกโทษทสะสมในระหวางจ าคกอาจเปนประโยชนส าหรบเปาหมายน หลงจากนนกมการประชมทปารส เมอ ค.ศ. 1895 และกรงบรสเซลล เมอ ค.ศ. 1900 แตกไมมขอสรปทส าคญ จนกระทงในราว ค.ศ. 1940–1950 ความสนใจตอผเสยหายไดพฒนาสงขนดวยผลงานของ Han Von Hentig ในหนงสอ The Criminal and His Victim จดพมพโดยมหาวทยาลยเยล ใน ค.ศ. 1948 ผเสยหายไดรบการศกษามากขน นกอาชญาวทยาไดเรมมองเหนวาผเสยหายกมบทบาทอยางส าคญในการกอใหเกดอาชญากรรม และไดก าเนดวชาทเรยกวา “ศาสตรวาดวยเหยออาชญากรรม” (Science of Victim or Victimplogy) และนอกจากน ยงเหนวาการชดใชเปนการแกแคนอยางมเหตผลทจะท าผด ใหคนกระท าความผดรบผดชอบในหนาทของตน ระบบความยตธรรมทมอยไมใหความยตธรรมแกผเสยหาย44

43 อญชล ฉายสวรรณ. อางแลวเชงอรรถท 7. หนา 77. 44 เรองเดยวกน, หนา 78.

34

ความคดในการชดใชคาเสยหายไดเกดขนอกครงกลางศตวรรษท 20 ใน ค.ศ. 1950 ไดมการเรยกรองระบบชดใชของรฐในองกฤษ Margery Fry เปนคนแรกทกอใหเกดความสนใจและเรยกรองใหยอมรบความคดจากบทความ Justice for Victim ทแสดงใหเหนถงความบกพรองของระบบการชดใชความเสยหายทมอย ในกรณทชาวองกฤษผหนงตองตาบอด เพราะผลของอาชญากรรมและไดรบคาทดแทน 11,500 ปอนด ซงศาลใหผกระท าผดทงสองคนผอนช าระใหอาทตยละ 5 ชล ลง ผ เส ยหายตองม ชวต ถง 442 ป จงจะไดรบคาชดใชครบ ท าให เปน ทวพากษวจารณอยางมากในสภาผแทนราษฎร ความคดนเกดขนโดยพลนในอเมรกาในบทความ Round Table ทวจารณโครงการขององกฤษทจะวางหลกการทดแทนโดยรฐขนโดยคานวา เปนการละทงความรบผดชอบของบคคล เปนสงทแสดงถงความเสอมโทรมทางสงคมวทยา รวมทงรายงาน White Paper เรอง Penal Practice in a Changing Society ตอรฐสภาองกฤษ เมอ ค.ศ. 1959 วาถาใหชดใชแกผเสยหายโดยรฐกเทากบเปนการชกชวนใหมผกระท าผดโดยสงคมไดมการเสนอกฎหมายทดแทนคาเสยหายโดยรฐหลายครงจน ค.ศ. 1964 องกฤษรวมกบสกอตแลนดกเสนอกฎหมายโดยใชชอวา Compensation for Victim of Crime of Violence จนวนท 1 สงหาคม ค.ศ.1964 รฐบาลไดเสนอให ม ก ารทดลองและแตงต งคณะกรรมการทดแทนค าเส ยหาย (Criminal Injuries Compensation Board) กอนหนานนเลกนอยนวซแลนดกไดเสนอกฎหมายทดแทนคาเสยหายโดยรฐใน ค.ศ. 1963 และมการแตงตง Crimes Compensation Tribunal ในวนท 1 มกราคม ค.ศ. 196445 ใน ค.ศ. 1964 ความคดในการชดใชคาเสยหายในคดอาญา จงแยกใหเหนชดเจนในการทดแทนโดยรฐ (Compensation) กบการชดใชคาเสยหายโดยผกระท าผด46 กลาวโดยสรปไดวา แมจะมระบบการทดแทนความเสยหายจากการเรยกเกบคาทดแทนจากผกระท าความผด กยงไมเพยงพอตอความเสยหายของเหยออาชญากรรม เพราะการน าคาทดแทนจากผกระท าความผดซงมรายไดชดเชยจากการถกคมขงนนมอตราทไมมาก ดงนน ในยคจงไดมการน าระบบทดแทนจากรฐกลบมาปรบใชอกครง ซงจากการศกษาถงระบบทดแทนผเสยหายในยคน ท าใหสามารถแยกแยะไดอยางชดเจนวา มระบบการทดแทนอย 2 แนวทาง นนกคอ การทดแทนความเสยหายโดยรฐ กบการชดใชคาเสยหายโดยผกระท าความผด ยคท 4 แนวคดการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญายคความส าคญของผเสยหายในคดอาญาระดบนานาชาต จากก าร ศกษ าของ Bonneville de Marsengey และ Han Von Hentig ใน ราวทศวรรษ 1940 ปญหาของเหยออาชญากรรมตองเผชญหนากบปญหาในสงคมและในกระบวนการ 45 อญชล ฉายสวรรณ. อางแลวเชงอรรถท 7. หนา 78-79. 46 เรองเดยวกน, หนา 79.

35

ยตธรรมทางอาญาไดรบความสนใจเพมมากขน เหยออาชญากรรมจ านวนมากตองเผชญกบปญหาของการปฏบตทไมตอบสนองตอเหยออาชญากรรมของต ารวจ อยการ และศาล เหยออาชญากรรมจงตองเจบปวดเปนครงท 2 จากการเขาสกระบวนการยตธรรมทางอาญา ดงนน นานาชาตจงไดหนมาสนใจเหยออาชญากรรมหรอผเสยหายในคดอาญามากขน มการจดประชมเชงวชาการในระดบนานาชาตอยางตอเนอง เรมมการเคลอนไหวเกยวกบสทธของเหยออาชญากรรมหรอผเสยหายในคดอาญา องคกรระหวางประเทศเรมด าเนนการ เพอรบรองสทธของผเสยหายในคดอาญาหรอเหยออาชญากรรม โดยในป ค.ศ. 1985 มการประชมคองเกรสสหประชาชาตวาดวยการปองกนอาชญากรรมและการบ าบดฟนฟผกระท าผด (The United Nation Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders) ครงท 7 ณ นครมลาน อตาล ในการประชมครงนไดกลาวถงเรองของเหยออาชญากรรมอยางกวางขวาง และไดมการประกาศปฏญญาวาดวยหลกการพนฐานเกยวกบการอ านวยความยตธรรมแกผไดรบความเสยหายจากอาชญากรรมและการใชอ านาจโดยไมถกตอง Declaration of Basic Principle of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power, 1985และ (The European Forum for Victim Services) ไดออกแถลงการณวาดวยสทธของเหยออาชญากรรม 3 ฉบบ47 ค.ศ. 1996 ออกแถลงการณวาดวยสทธทางสงคมของเหยออาชญากรรมในกระบวนการยตธรรมทางอาญา (Statement of Victims’ Sights in the Process of Criminal Justice)48 ค.ศ. 1997 ออกแถลงการณวาดวยสทธทางสงคมของเหยออาชญากรรม (Statement of Victim in Social Right)49 ค.ศ. 1998 ออกแถลงการณวาดวยสทธของเหยออาชญากรรมวาดวยมาตรฐานการใหบรการ (Statement of Victim Right to Standards of Service)50 จงเหนไดวา แถลงการณดงกลาวมขนมาเพอใหประเทศสมาชกน าหลกการเกยวกบสทธของผเสยหายในคดอาญาทก าหนดโดยทประชมองคการระหวางประเทศน าไปสการปฏบต ท าใหเกดความเคลอนไหวเกยวกบเรองสทธของผเสยหายในคดอาญาหรอเหยออาชญากรรมในนานาประเทศ โดยเฉพาะอยางยงประเทศตาง ๆ ในภาคพนยโรปและสหรฐอเมรกามการตนตวอยางมาก ดงนน ความส าคญของผเสยหายในคดอาญาหรอเหยออาชญากรรมจงเพมมากขนเปนล าดบ มการออกกฎหมายทดแทนแกเหยออาชญากรรมโดยรฐในหลายประเทศ และพฒนาระบบการคมครอง

47 สทธมา พพฒพบรณ. อางแลวเชงอรรถท 34. หนา 17. 48 เรองเดยวกน, หนา 17. 49 เรองเดยวกน, หนา 17. 50 เรองเดยวกน, หนา 17.

36

เหยออาชญากรรมใหกวางขวางยงขน โปรแกรมใหความชวยเหลอเหยออาชญากรรมถกจดขน เพอใหบรการแกเหยออาชญากรรม ระบบการคมครองสทธของเหยออาชญากรรมไดรบการพฒนาขนตามศกยภาพของแตละประเทศ เพราะการจดบรการใหแกเหยออาชญากรรมตองอาศยเงนทนจ านวนไมนอย กลาวโดยสรปไดวา ในยคนเรมมการขบเคลอนเพอเรยกรองเกยวกบสทธของผเสยหายในคดอาญา กระทงไดมองคกรระหวางประเทศเกดขน ท าใหในยคนเรมมการประกาศใชสนธสญญาระหวางประเทศมากขน โดยค านงถงหลกความยตธรรมเปนสวนใหญ ท าใหตอมาในหลาย ๆ ประเทศตางใหความส าคญกบเรองของการคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญามากขน เรมมการออกกฎหมายหรอระเบยบกฎเกณฑในการทดแทนแกเหยออาชญากรรมโดยรฐเพมขนในหลายประเทศ ซงระบบการคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญาของแตละประเทศมความแตกตางกนไป เนองจาก การทดแทนแกเหยออาชญากรรมนตองอาศยเงนทนมาใชในการบรหารจดการ จงท าใหแตละประเทศมรปแบบการทดแทนเหยออาชญากรรมทแตกตางกนออกไป 2.2.2.3 แนวคดเกยวกบการคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญา นอกเหนอจากแนวคดเกยวกบการคมครองสทธของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม ทไดแบงการศกษาแนวคดในการคมครองสทธผเสยหายในแตละยค ดงทไดกลาวมาแลว ยงมแนวคดเกยวกบการคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญา ทงน ผเขยนจะกลาวถง ววฒนาการเกยวกบการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญา แนวคดในการคมครองผเสยหายในคดอาญาทงในทางอาชญาวทยาและในทางกฎหมาย ดงน 1) ววฒนาการเกยวกบการคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญา ตามแนวคดเชงอดมคตของปรชญาส านกกฎหมายธรรมชาตทมการยอมรบเรองสทธตามธรรมชาตของมนษย เปนทมาของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน และในปรชญาดงกลาวไดกลาวถงสทธอนมอาจโอนใหแกกนได หรอถอเปนสทธขนพนฐานทมนษยมอยตามธรรมชาตและลวงละเมดมได แมแตการแทรกแซงโดยอ านาจรฐกกระท ามไดเชนกน สทธในทางกฎหมายยอมเกดขนดวยอ านาจของกฎหมาย กลาวคอ กฎหมายยอมรบหรอกฎหมายใหอ านาจ ดงนน ประเภทของสทธตามกฎหมายอาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอ สทธมหาชนเกดจากกฎหมายมหาชน และสทธเอกชนเกดจากกฎหมายเอกชน ส าหรบสทธของผเสยหายในคดอาญาเปนสทธทเกยวของโดยตรงกบรฐธรรมนญ และกฎหมายวธพจารณาความอาญาซงเปนกฎหมายมหาชน จงเปนสทธมหาชน เชน สทธทจะไดรบการคมครอง การปฏบตท

37

เหมาะสม และคาตอบแทนทจ าเปนและสมควรจากรฐ สทธในการฟองรองคดอาญา สทธในการยอมความ เปนตน51 การรบรองสทธมหาชน หรอสทธทเกดจากกฎหมายมหาชนโดยรฐ หมายความวา รฐโดยรฐธรรมนญหรอกฎหมายอนยอมผกพนตนเอง อนเปนการผกมดอ านาจสาธารณะ เพอประโยชนของเอกชน กลาวโดยสรปไดวา การคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญามววฒนาการมาตงแตอดตทยงไมมการบญญตไวเพอคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญาไวอยางชดเจนแตสทธตามธรรมชาตของมนษย นนกคอ สทธมนษยชนทเปนหนทางในการไดรบสทธของตนเอง สทธในการคมครองตนเองเพอไมใหใครมาละเมดสทธของเราได ปจจบนยงไดมการบญญตใหสทธแกผเสยหายในคดอาญา เชน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย แตถงอยางไรนนกตองอาศยการตรวจสอบและการด าเนนกระบวนการยตธรรม เพอมใหเปนการละเมดสทธขนพนฐานและตองไมตความกฎหมายใหเปนการละเมดสทธขนพนฐานนนดวย 2. แนวคดในการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญาในทางอาชญาวทยาและทางกฎหมายรฐมหนาทคมครองปองกนตาง ๆ ทอาจเกดขนกบประชาชน การตกเปนผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมถอไดวาเปนความบกพรองของรฐทขาดความสามารถในการบงคบใชกฎหมาย การขาดประสทธภาพในการปองกนชวต รางกายและทรพยสน ในขณะทอาชญากรไดรบการแกไขฟนฟเพอใหกลบตนเปนคนด ผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมกควรไดรบการคมครองเชนกน52 การศกษา เรองแนวคดในการคมครองผเสยหายในคดอาญา จงเปนการศกษาในแนวทาง 2 ประเดน ไดแก ประเดนท 1 การคมครองผเสยหายในทางอาชญาวทยา การศกษาในสาขาอาชญาวทยาและบรหารงานยตธรรมใหความสนใจในการพฒนาองคความรเกยวกบอาชญากร พฤตกรรมอาชญากร การจดองคกรงานยตธรรม และบรหารงานยตธรรม ขณะทนกอาชญาวทยาศกษาหาสาเหตของอาชญากรรมทงระดบบคคล ชมชน สงคม นกบรหารงานยตธรรมกพฒนาระบบงานยตธรรมใหมประสทธภาพสงขน แตกยงไมประสบความส าเรจในการแกไขปญหาอาชญากรรม เพราะยงมองขามผ เสยหายหรอเหยออาชญากรรม ทส าคญอยางยงตอการศกษาปญหาอาชญากรรม ซงในชวงสองทศวรรษทผานมา

51 อรอมา สามญทอง. (2553). สทธเขาถงกระบวนการยตธรรมทางอาญา: ศกษาสทธของผ เสยหายในการด าเนนคดตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต สาขานตศาสตร, คณะนตศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง. หนา 20. 52 อรอมา สามญทอง. อางแลวเชงอรรถท 51. หนา 16.

38

เรองราวของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมไดรบความสนใจถงขนาดพฒนาขนเปนสาขาหนงในทางอาชญาวทยา เรยกวา Victimology อนหมายถงวชาทศกษาเกยวกบเหยอ53 การศกษาวชา Victimology ในระยะเรมตนไมไดรบความสนใจมากนกเพราะยงไมมการคนพบอยางเดนชดวาการศกษาเรองเหยออาชญากรรมจะสามารถอธบายในเรองการประกอบอาชญากรรมของมนษยไดดกวาการคนพบและความรทนกอาชญาวทยาไดคนควาวจยแลว ตลอดจนการศกษาดงกลาวยงไมสามารถคนพบความรใหมหรอสามารถอธบายพฤตกรรมของผ ประกอบอาชญากรรมไดดกวาการศกษาทางอาชญาวทยาแขนงอน ๆ ถงแมวา Victimology จะไมกอใหเกดประโยชนในแงการศกษาและอธบายสาเหตของอาชญากรรมไดมากนก แตการศกษาในเรองนเปนแรงผลกดนใหเกดการศกษาทส าคญตามมาในเรองของการชดใชคาเสยหายทดแทนใหแกเหยออาชญากรรม ซงนานาประเทศกไดตนตวในเรองนมากขน54 ประเดนท 2 การคมครองผเสยหายในทางกฎหมาย เมอบคคลตองตกเปนผถกกระท าในการกระท าผดอาญา หรอตกเปนผ เสยหายในคดอาญา โดยเฉพาะความผดตามประมวลกฎหมายอาญาน น ยอมเปนการกระท าทกระทบกระเทอนตอสงทกฎหมายมงประสงคจะคมครอง เชน ชวต รางกาย และทรพยสน เปนตน ซงในทางกฎหมายสงทกฎหมายประสงคจะคมครอง หรอประโยชนของบคคลซงไดรบการคมครองตามกฎหมายเมอถกกระทบกระเทอนแลว โดยหลกการบคคลผเปนเจาของสทธยอมเปนผเสยหายเพราะบคคลผเปนประธานแหงสทธในสงทกฎหมายประสงคจะคมครองนน เวนแตวา กฎหมายจะบญญตไวในประการอน ดงนนสทธของผเสยหายในคดอาญาจงเปนการวางตวบคคลผเสยหายในฐานะผทรงสทธ (The Holder of the Right) หรอประธานแหงสทธ (Subject of Right) อยในต าแหนงทไดรบการปกปองคมครองจากการถกละเมดของบคคลหนงบคคลใด อนรวมถงรฐดวย ซงการกระท าละเมดดงกลาวไมเพยงแตเปนการละเลยตอการกระท าทไมถกตอง แตยงเปนการกระท าผดตอผทรงสทธนนเปนการเฉพาะตว การละเมดสทธจงเปนเรองรายแรงมากกวาความบกพรองธรรมดาของการปฏบตตามมาตรฐานทางศลธรรม55 ดวยเหตน สงทจะตองพจารณาในเบองตนเปนประการแรก กคอ บคคลทเปนผเสยหายในคดอาญานนหมายถงใคร ซงเรองนล าพงจะอาศยความหมายของผรในสาขาเหยอวทยามาอธบายโดยล าพงไมได ตองอาศยการบญญตกฎหมายทตองมความชดเจนพอทจะอธบายถง

53 เรองเดยวกน, หนา 17. 54 เรองเดยวกน, หนา 17. 55 อรอมา สามญทอง. อางแลวเชงอรรถท 51. หนา 18.

39

ลกษณะของบคคลทไดรบความเสยหายจากการกระท าผดอาญา ซงเปนผมสทธและสมควรไดรบการคมครองตามกฎหมาย กลาวโดยสรปไดวา การคมครองสทธของผเสยหายในทางอาชญาวทยา ใหความสนใจในการศกษาเพยงอาชญากร พฤตการณอาชญากร การจดองคกรงานยตธรรมแตไมใหความสนใจในการศกษาถงเหยออาชญากรรม ซงตอมาผเสยหาย หรอเหยออาชญากรรมเรมไดรบความสนใจจนพฒนาขนมาเปนสาขาหนงในทางอาชญาวทยา ทศกษาเกยวกบเหยอ แตกไมไดรบความสนใจในแวดวงของนกอาชญาวทยาแตการเกดขนของสาขาวชาทศกษาเกยวกบเหยอกน าไปส การก าเนดเรองของการชดใชคาเสยหายทดแทนแกเหยออาชญากรรมขน ซงนานาประเทศตางใหความสนใจในเรองน อยางไรกตามถงแมจะมการชดใชคาเสยหายทดแทนแกเหยออาชญากรรมเกดขน กตองอาศยกฎหมายในทสดทจะมการบญญตกฎหมายออกมาเพอคมครองเหยออาชญากรรมขนมาเพอเปนการคมครองและใหความชวยเหลอแกเหยออาชญากรรมตามสทธทควรไดตามกฎหมาย 3. แนวคดในการคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญาตามแนวคดสวสดการสงคม เมอเกดอาชญากรรมขนในสงคมยอมเปนปญหาของสงคมทอยในความปกครองดแลของรฐ จงตองถอวา เปนปญหาของรฐโดยตรงและเปนความบกพรองของรฐในการดแลรกษาความสงบเรยบรอยใหกบสงคม เมอมผเสยหายจากการกออาชญากรรม รฐจงควรรบผดชอบตอผเสยหายดวยการทดแทนคาเสยหายใหแกผเสยหาย โดยถอวาเปนสวสดการสงคมประการหนงทรฐมใหแกประชาชนของตนเพอทดแทนความบกพรองของรฐ กระบวนการยตธรรมทางอาญาและสงคมไดพยายามศกษาวธการแกไขฟนฟ และคมครองสทธของผกระท าผด เพอใหบคคลดงกลาวกลบตนเปนคนดและอยในสงคมไดตอไป ขณะเดยวกนผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมซงเปนผทไดรบผลรายจากการกระท าผดโดยตรงกลบถกละเลย จงไดมแนวคดทจะสรางความเปนธรรมในสงคม โดยใหรฐเยยวยาความเสยหายใหแกผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม โดยมเหตผลสนบสนน 2 ประการ ดงน56 ประการท 1 รฐมหนาทรบผดชอบในการปองกนอาชญากรรม ดงนน รฐจงควรตองรบผดชอบในการชดเชยความเสยหายแกผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม เพราะรฐไมสามารถคมครองพลเมองของตนใหปลอดภยจากอาชญากรรมนนได ประการท 2 เปนการขยายบรการทางดานสวสดการสงคม ดวยแนวคดทวารฐสมควรทจะตองใหความชวยเหลอแกผตองการความชวยเหลอ โดยเฉพาะผตกเปนผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม ซงไดรบความเสยหายทไมอาจหลกเลยงได 56 อรอมา สามญทอง. อางแลวเชงอรรถท 51. หนา 26.

40

ดงน ดวยเหตผลดงกลาวขางตนประกอบกบหนาทของรฐทจะตองพทกษ คมครองพลเมองของตนใหไดรบความปลอดภยในชวต รางกาย ทรพยสน ตลอดจนสทธตาง ๆ ตามกฎหมายอนเปนมลฐานในการด ารงชวตของมนษยในสงคม รฐมหนาทรบผดชอบในฐานะทไดรบมอบอ านาจใหเปนผปกครอง และควรมสวนรบผดชอบในกรณทไมสามารถใหความคมครองและพทกษสทธของประชาชนไดตามสมควร เรองสทธของผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมเกดขนเนองจากความบกพรองของรฐในการปฏบตหนาท ผเสยหายหรออาชญากรรมซงเปนผไดรบผลรายจากบคคลอนในสงคม ดงน น สงคมกควรใหการชวยเหลอบคคลเหลาน นในฐานะทอยในสงคมเดยวกน ดงเชน ศาสตราจารย Rupert Cross นกกฎหมายชาวองกฤษไดกลาววา “การชดเชยความเสยหายหรอเหยออาชญากรรมถอวาเปนสวสดการสงคม เพราะความเดอดรอนและความจ าเปนของมนษยเปนภาระหนาทของรฐหากเรายอมรบวาความทกขทรมานอยางแสนสาหสของมนษย เปนเรองทรฐควรยนมอเขามาชวยเหลอ”57 กลาวโดยสรปไดวา การปองกนอาชญากรรมเปนสงทกระท าไดยาก ฉะนนแลวสงรฐตองมการแกไขปญหาและรบมอใหได นนกคอ การวางแนวทางในการใหความชวยเหลอคมครองสทธของผเสยหายในคดอาญา โดยการจายคาทดแทน คาเสยหาย ไดแก ผเสยหายในคดอาญา ในหลายประเทศไดมการพฒนาโดยการจดสวสดการสงคมทใหการคมครองเหยอผเสยหายในคดอาญา มการจายคาทดแทนผเสยหายในรปของการจดสวสดการแทน จะเหนไดวาประเทศทมการพฒนาแลวสวนใหญจะมสวสดการสงคมในการคมครองเหยอผเสยหายในคดอาญา ขณะเดยวกนในบางประเทศทไมมการจายคาทดแทนผเสยหายในรปของสวสดการกตามแตประเทศเหลานกมการจายคาทดแทนผเสยหายเชนกนแตจะมความแตกตางกนไปของแตละประเทศ

2.3 แนวคดสทธมนษยชนทเกยวกบการคมครองสทธผเสยหาย

สทธมนษยชนเปนสทธทมนษยทกคนพงมและไดรบ เปนสทธทใหการคมครองตงแตเกดจนกระทงเราตาย เปนสทธทไมมใครสามารถแยงไดและเปนสทธทมนษยทกคน มสทธเทาเทยมกน โดยปจจบนประเทศตาง ๆ ทวโลกก าลงใหความสนใจและใหความส าคญกบสทธมนษยชน ประเทศไทยเองกมการยอมรบและเขารวมเปนสมาชกขององคกรระหวางประเทศในการน าหลกกฎบตรวาดวยหลกสทธมนษยชน มาปรบใชในประเทศและไดมการน าหลกสทธมนษยชนมาบญญตลงในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย อกดวย

57 เรองเดยวกน, หนา 26.

41

2.3.1 ความหมายของสทธมนษยชน สทธมนษยชน (Human Right) เปนสทธทถอวาผทรงสทธ คอ มนษยทกคน การเกดขนของสทธมนษยชนเรมจากแนวคดทวามนษยทกคนเกดมาพรอมกบสทธโดยก าเนดทเหมอนกน ถกสรางมาอยางเทาเทยมกน สทธแหงความเปนมนษยทตดตวมนษยแตละคนมานนเปนสงทเปนสากล ไมสามารถจ าหนายจายโอน และไมอาจแบงแยกได58 จงเหนไดวาโดยทวไปแลว สทธมนษยชนถอวาเปนสทธปองกน หมายความวา สทธมนษยชนเปนสทธทบคคลใชในการปองกนแดนแหงเสรภาพของตนจากอ านาจรฐ นอกจากสทธมนษยชนอาจถกลวงละเมดจากรฐไดแลว ยงอาจมกรณทถกลวงละเมดจากบคคลทสามไดดวย ดงน น เพอใหสทธมนษยชนมผลบงคบไดอยางสมบรณ จงมการก าหนดใหรฐมหนาทในการปกปองคมครองสทธมนษยชน เพอเปนการปองกนการละเมดสทธซงกนและกน ในอดตค าวา สทธมนษยชนยงไม เปนทแพรหลาย จนกระทงมการกอต งองคการสหประชาชาตแลว จงไดถกน ามาใชอยางแพรหลายทงในระดบภมภาคและระดบนานาชาต ซงในกฎบตรสหประชาชาตไดกลาวถงสทธมนษยชนไวหลายแหง เชน ในอารมภบท ซงมขอความทกลาวถงความมงหมายของสหประชาชาตไววา “เพอเปนการยนยนความเชอในสทธขนพนฐานของความเปนมนษย ในศกดศร และคณคาของมนษยชาต: To Reaffirm faith in Fundamental” Human Rights, in the Dignity and Worth of the Human Person…”59 กฎบตรสหประชาชาตกลาวถงสทธมนษยชนไวในทตาง ๆ เชน ในอารมภบท แตมไดมค านยามหรอค าอธบายเกยวกบสทธมนษยชนแตอยางใด โดยในทางวชาการมกไมมการใหค านยามความหมายของสทธมนษยชน นอกจากมการพยายามอธบายค าปรารภของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน วา “โดยทการยอมรบนบถอเกยรตศกดประจ าตวและสทธเทาเทยมกนและโอนมไดของบรรดาสมาชกท งหลายแหงครอบครวมนษยชนเปนหลกการพนฐานแหงอสรภาพ ความยตธรรมและสนตภาพโลก” นน หมายถง สงจ าเปนส าหรบทกคนทตองไดรบในฐานะทเปนคน เพอท าใหคน ๆ นนมชวตอยรอดไดและมการพฒนา สทธมนษยชนจงม 2 ระดบ60 คอ

58 วรเจตน ภาครตน. (2557). ค าสอนวาดวยรฐและหลกกฎหมายมหาชน (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: เดอนตลา. หนา 223-224. 59 สรศกด ตรรตนตระกล. (2559). การคมครองสทธมนษยชนของเหยอหรอผเสยหายโดยกระบวนการยตธรรม. รายงานเอกสารสวนบคคล หลกสตรหลกนตธรรมเพอประชาธปไตย รนท 4 ส านกงานศาลรฐธรรมนญ วทยาลยรฐธรรมนญ. หนา 1. 60 เรองเดยวกน, หนา 1-2.

42

ระดบแรก คอ สทธทตดตวทกคนมาตงแตเกด ไมสามารถถายโอนใหแกกนได อยเหนอกฎหมายและอ านาจใด ๆ ของรฐทกรฐ สทธเหลาน ไดแก สทธในชวต หามฆาหรอท ารายตอชวต หามการคามนษย หามทรมานอยางโหดราย มนษยทกคนมสทธในความเชอมโนธรรมหรอลทธทางศาสนา ทางการเมองมเสรภาพในการแสดงความคดเหนและแสดงออกหรอการสอความหมายโดยวธอนใด สทธมนษยชนเหลานไมจ าเปนตองมกฎหมายมารองรบ สทธเหลานกด ารงอยซงอยางนอยอยในมโนธรรมส านกถงบาปบญคณโทษทอยในตวของแตละคน เชน แมไมมกฎหมายบญญตวา การฆาคนเปนความผดตามกฎหมาย แตทกคนมส านกรไดเองวาการฆาคนนนเปนสงตองหาม เปนบาปในทางศาสนา เปนตน ระดบทสอง คอ สทธทจะไดรบการรบรองในรปของกฎหมายหรอตองไดรบการคมครองโดยรฐบาล ไดแก การไดรบสญชาต การมงานท า การไดรบความคมครองแรงงาน ความเสมอภาคของหญงชาย สทธเดก เยาวชน ผสงอาย และคนพการ การไดรบการศกษาขนพนฐาน การประกนการวางงาน การไดรบบรการทางดานสาธารณสข ความสามารถในการแสดงออกทางดานวฒนธรรมอยางอสระ สามารถไดรบความเพลดเพลนจากศลปะ วฒนธรรมในกลมของตน เปนตน กลาวโดยสรป สทธมนษยชนระดบทสองน ตองเขยนรบรองเอาไวในกฎหมายหรอรฐธรรมนญหรอแนวนโยบายพนฐานของรฐแตละประเทศ เพอเปนหลกประกนวาทกคนทอยในรฐในประเทศนน ๆ จะไดรบความคมครองชวต ความเปนอยใหมความเหมาะสมแกความเปนมนษย สวนสทธมนษยชนในระดบแรกนน เปนสทธทตดตวมนษยมาตงแตเกด ซงสทธดงกลาวมอาจโอนใหแกกนได ซงสทธดงกลาวนไมตองมกฎหมายมารองรบ 2.3.2 ขอบเขตและหลกการของสทธมนษยชน 2.3.2.1 ขอบเขตของสทธมนษยชน สทธมนษยชนมความหมายกวางกวา สทธตามกฎหมาย นกกฎหมายทวไปจงอธบายวา สทธ คอ ประโยชนทกฎหมายรองรบ ซงเปนไปตามหลกกฎหมายในขอบเขตทแคบ ในแงทวาคนจะมสทธไดตองมกฎหมายรองรบไวเทานน ถากฎหมายไมเขยนรบรองไวยอมไมมสทธ หรอไมไดรบสทธ แตในแงของสทธมนษยชนนน ขอบเขตของสทธมนษยชนกวางกวาสงทกฎหมายรบรองดงกลาวขางตน สทธมนษยชนไดรบการรบรองทวโลก วาเปนมาตรฐานขนต าของการปฏบตตอมนษยนน สามารถจ าแนกไดครอบคลมสทธ 5 ประเภท61 ไดแก ประเภทท 1 สทธพลเมอง ไดแก สทธในชวตและรางกาย เสรภาพและความมนคงในชวต ไมถกทรมาน ไมถกท ารายหรอฆา สทธในกระบวนการยตธรรม ไดแก สทธในความเสมอ 61 กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม. (2556). บทวเคราะหขอมล สถานการณ และเชอมโยงเพอวางทศทางแผนสทธมนษยชนแหงชาต ฉบบท 3 (พ.ศ. 2557-2561). หนา 2-3.

43

ภาคตอหนากฎหมาย สทธทจะไดรบการปกปองจากการจบกมหรอคมขงโดยมชอบ สทธทจะไดรบการพจารณาคดในศาลอยางยตธรรมโดยผพพากษาทมอสระ เสรภาพของศาสนกชนในการเชอถอและปฏบตตามความเชอถอ ประเภทท 2 สทธทางการเมอง ไดแก สทธในการเลอกวถชวตของตนเองทงทางการเมอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม รวมถงการจดทรพยากรธรรมชาต เสรภาพในการแสดงความคดเหนและการแสดงออก สทธการมสวนรวมกนในการด าเนนกจการทเปนประโยชนสาธารณะ เสรภาพในการชมนมโดยสงบ เสรภาพในการรวมกลม สทธในการเลอกตงอยางเสร ประเภทท 3 สทธทางเศรษฐกจ ไดแก สทธในการมงานท า ใหเลอกงานอยางอสระและไดรบคาจางอยางเปนธรรม สทธในการเปนเจาของทรพยสน การไดรบมาตรฐานการครองชพอยางเพยงพอ ประเภทท 4 สทธทางสงคม ไดแก สทธในการไดรบการศกษา สทธในการไดรบหลกประกนดานสขภาพ แมและเดกตองไดรบการดแลเปนพเศษ ไดรบการพฒนาบคลกภาพอยางเตมท ไดรบความมนคงทางสงคม มเสรภาพในการเลอกคครองและสรางครอบครว ประเภทท 5 สทธทางวฒนธรรม ไดแก การมเสรภาพในการใชภาษาหรอสอความหมายในภาษาทองถนของตน มเสรภาพในการแตงกายตามวฒนธรรม การปฏบตตามวฒนธรรม ประเพณทองถนของตน การปฏบตตามความเชอทางศาสนา การพกผอนหยอนใจดานการแสดงศลปะ วฒนธรรม บนเทงไดโดยไมมใครมาบงคบ กลาวโดยสรป ดงนน อาจกลาวไดวา สทธตามกฎหมายทกอยางไมใชเรองของสทธมนษยชน มสทธบางอยางเทานนถอเปนสทธมนษยชน เพราะเปนสงทตดตวมนษยมาตงแตเกด ไมสามารถโอนไปใหคนอน หรอไมมใครมาพรากไปจากมนษยแตละคนได และสทธมนษยชนถอเปนมาตรฐานขนต าของการปฏบตระหวางมนษย เชน การฆาหรอท ารายกน แมไมมกฎหมายบญญตวา การท ารายหรอการฆาเปนความผด คนทกคนกรอยแกใจวาเปนความผด แตการทคนในชาตไมไดรบอาหารทเพยงพอแกการยงชพ ไมถอวามใครท าผดกฎหมาย แตเปนการละเมดสทธมนษยชนประเภทหนง ทรฐบาลมหนาทตองจดการใหคนในประเทศไดรบอาหารอยางเพยงพอแกการมชวตอยรอด 2.3.2.2 หลกการของสทธมนษยชน ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน นอกจากจะมการระบขอบเขตของสทธมนษยชน ดวยปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ยงไดน าเสนอหลกการส าคญของสทธมนษยชนไวดวย หลกการนถอเปนสาระส าคญทใชอางองความเปนสากลของสทธมนษยชน และใชเปนเครองมอช

44

วดวาสงคมใดมการเคารพและปฏบตตามหลกการของสทธมนษยชนหรอไม ส าหรบหลกการส าคญของสทธมนษยชน62 ประกอบดวย หลกการส าคญท 1 เปนสทธตามธรรมชาต ตดตวมนษยมาตงแตเกด (Natural Rights) หมายความวา มนษยทกคนมศกดศรประจ าตวต งแตเกดมาเปนมนษย ศกดศรความเปนมนษย (Human Dignity) น ไมมใครมอบใหเปนสงทธรรมชาตไดก าหนดขนในมนษยทกคน ศกดศรความเปนมนษย จงหมายถง คณคาของคนในฐานะทเขาเปนมนษย ซงแบงเปน 2 ประเภท คอ ประเภทท 1 คณคาทถกก าหนดขนโดยสงคม เปนการใหคณคาของมนษยในฐานะการด ารงต าแหนงทางสงคม ซงมความแตกตางกนขนอยกบการมอ านาจหรอการยดครองทรพยากรของสงคม ประเภทท 2 คณคาทถกก าหนดขนโดยธรรมชาต เปนการใหคณคาของมนษยในฐานะทเปนมนษยซงมความเทาเทยมกน ไมแบงแยก การก าหนดคณคาทแตกตางกนน ามาซงการลดทอนคณคาความเปนมนษย ผคนในสงคมโดยทวไป มกใหคณคาทางสงคม เชน ฐานะต าแหนงหรอเงนตรามากกวา ซงการใหคณคาแบบนน ามาซงการเลอกปฏบตจงตองปรบวธคดและเนนใหมการปฏบต โดยการใหคณคาของความเปนคนในฐานะความเปนมนษยไมใชใหคณคาตามสภาพทางเศรษฐกจและสงคม หลกการส าคญท 2 สทธมนษยชนเปนสากลไมสามารถถายโอนกนได (Universality & Inalienability) หมายความวา สทธมนษยชนนนเปนของมนษยทกคน ไมมพรมแดน มนษยทกคนมสทธมนษยชนตาง ๆ เชนเดยวกน เพราะโดยหลกการแลวถอวา คนทกคนยอมถอวาเปนคน ไมวาจะมเชอชาตหรอศาสนาใดกตาม ยอมมสทธมนษยชนประจ าตวทกคนไป จงเรยกไดวาสทธมนษยชนเปนของทกคน กรณสทธมนษยชนไมสามารถถายโอนใหแกกนได หมายความวา ในเมอสทธมนษยชนเปนสทธประจ าตวของมนษย แตละคนจงยอมไมสามารถมอบอ านาจ หรอสทธมนษยชนของตนใหแกผใดไดไมมการครอบครองสทธแทนกน แตกตางจากการครอบครองทดนหรอทรพยสน เพราะสทธมนษยชนเปนเรองทธรรมชาตก าหนดขน เปนหลกการททกคนตองปฏบต แตหากจะถามวาในเมอสทธมนษยชนเปนของคนทกคนเชนนแลว สามารถมสทธมนษยชนเฉพาะกลมไดหรอไม ในทางสากลไดมการจดหมวดหมและกลมของสทธมนษยชนเปนสทธของกลมเฉพาะและสทธตามประเดนปญหา เชน สทธสตร สทธเดก สทธในกระบวนการยตธรรม สทธของผลภย เปนตน 62 จรญ โฆษณานนท. (2556). สทธมนษยชนไรพรมแดน (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: นตธรรม. หนา 57-58.

45

หลกการส าคญท 3 สทธมนษยชนไมสามารถแยกเปนสวน ๆ วาสทธใดมความส าคญกวาอกสทธหนง (Indivisibility) กลาวคอ สทธพลเมองและสทธทางการเมอง ไมสามารถแบงแยกไดวามความส าคญกวาสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม สทธท งสองประการนตางมความส าคญเทาเทยมกน ดงน น รฐบาลใดจะมาอางวาตองพฒนาประเทศใหประชาชนมความเปนอยทางเศรษฐกจ หรอตองแกปญหาปากทองแลวจงคอยใหประชาชนมสวนรวมทางการเมอง ยอมขดตอหลกการน หลกการส าคญท 4 ความเสมอภาคและหามการเลอกปฏบต (Equality and Non-Discrimination) การเลอกปฏบตเปนปญหาทเกดขนมานานในทกสงคม และถอเปนการละเมดสทธมนษยชน เพราะเหตวาในฐานะทเราเกดเปนมนษย ยอมตองไดรบการปฏบตอยางเทาเทยมกน ความเสมอภาค คอ การททกคนควรไดรบจากสวนทควรไดในฐานะทเปนคน สวนหลกความเสมอภาค คอ ตองมการเปรยบเทยบกบของ 2 สง หรอ 2 เรอง และดวาอะไรคอ สาระส าคญของเรองนน หากสาระส าคญของประเดนไดรบการพจารณาแลว ถอวามความเสมอภาคกน ส วนการเลอกปฏบตน น เปน เห ตของการเกดความไม เสมอภาค เชน การรกษาพยาบาล หรอการเขาถงบรการสาธารณะของรฐเปนไปไมทวถง และไมเทาเทยมกน เพราะมความแตกตางกนของบคคลในเรองเชอชาต หลกการส าคญท 5 การมสวนรวมและการเปนสวนหนงของสทธนน (Participation & Inclusion) หมายความวา ประชาชนแตละคนและกลมของประชาชนหรอประชาชนหรอประชาสงคมยอมมสวนรวมอยางแขงขนในการเขาถงและไดรบประโยชนจากสทธพลเมอง สทธทางการเมอง และสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม หลกการส าคญท 6 ตรวจสอบไดและใชหลกนตธรรม (Accountability & The Rule of Law) หมายถง รฐและองคกรทมหนาทในการกอใหเกดสทธมนษยชน ตองมหนาทตอบค าถามใหไดวาสทธมนษยชนไดรบการปฏบตใหเกดผลจรงในประเทศของตน สวนสทธใดยงไมไดด าเนนการใหเปนไปตามหลกการสากลกตองอธบายตอสงคมไดวาจะมขนตอนด าเนนการอยางไร โดยเฉพาะรฐตองมมาตรการปกครองประเทศโดยใชหลกนตธรรมหรอปกครองโดยอาศยหลกการทใชกฎหมายอยางเทยงธรรม ประชาชนเขาถงกระบวนการยตธรรมไดโดยงาย มกระบวนการไมซบซอนเปนไปตามหลกกฎหมายและมความเทาเทยมกนเมออยตอหนากฎหมาย ไมมใครอยเหนอกฎหมายได กลาวโดยสรปไดวา หลกการของสทธมนษยชนมหลกการทส าคญ คอ เปนสทธตามธรรมชาตซงตดตวมนษยมาตงแตเกด มความเปนสากล เปนสทธทไมสามารถถายโอนใหแกกนได

46

และเปนสทธทไมสามารถแยกเปนสวน ๆ ไดวาสทธใดมความส าคญกวาสทธอน ๆ อกทงยงเปนสทธทมนษยทกคนมความเสมอภาคเทาเทยมกนและหามเลอกปฏบตตอกน รวมถง ทกคนยอมมสวนรวมในการเขาถงสทธนนดวย 2.3.3 หลกพนฐานของสทธมนษยชน สาระส าคญของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน จะประกอบไปดวยบทบญญตเกยวกบสทธ ผนวกกบเรองหนาทและการตความรวมทงสน 30 มาตรา ในทางวชาการดานสทธมนษยชนไดจ าแนกสทธในปฏญญาสากลฯ ทส าคญออกเปน 2 ประเภท ไดแก สทธของพลเมองและสทธทางการเมอง (Civil and Political Rights) และสทธทางเศรษฐกจและสงคม (Economic Social and Culture Rights)63 ศาสตราจารยเรเน แคสซน (Rene Cassin) ไดอธบายลกษณะของสทธในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนวายอมนบวามคณคาตอความเขาใจอยางสง แคสซนเปนตวแทนชาวฝรงเศสซงมบทบาทอยางส าคญในการรางปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน จนนกวชาการบางทานยกยองใหเปนเสมอนบดาของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน (Father of the Declaration) แคสซน ชใหเหนวาปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ตงอยบนเสาหลกพนฐาน 4 ตน64 ดงน ประการแรก คอ สทธสวนบคคล (Person Rights) หมายถง สทธแหงความเสมอภาค สทธในชวต อสรภาพ และความมนคงในชวต ปรากฏอยในมาตรา 3-11 ประการทสอง คอ สทธซงเปนของปจเจกบคคลในความสมพนธของเขากบกลมสงคมซงตนเขาไปมสวนรวม ไดแก สทธในความเปนสวนตวในชวตครอบครวและในการแตงงาน สทธในการมเสรภาพในการเคลอนไหวภายในรฐ หรอออกนอกรฐ สทธในการมสญชาต ในการลภยในกรณทถกประหตประหาร สทธในทรพยสนและในการปฏบตของศาสนา ปรากฏอยในมาตรา 12-17 ประการทสาม เปนเรองอสรภาพของพลเมองและสทธทางการเมอง ซงมการใชเพอเกดการกอตงองคกรแหงรฐบาล หรอเขาไปมสวนในกระบวนการก าหนดการตดสนใจ อนไดแก เสรภาพในมโนธรรม ความคดและการแสดงออก เสรภาพในสมาคมและรวมตวกน สทธในการลงคะแนนและสมครรบเลอกตง สทธในการเขาถงรฐบาล และการบรหารงานสาธารณะ ปรากฏอยในมาตรา 18-21 ประการทส คอ สทธซงมการใชในดานทเกยวกบเศรษฐกจและสงคม นบต งแตบรรดาสทธซงแสดงออกในเรองทเกยวกบแรงงานและความสมพนธในการผลต และในดานท 63 จรญ โฆษณานนท. อางแลวเชงอรรถท 62. หนา 289-293. 64 สรศกด ตรรตนตระกล. อางแลวเชงอรรถท 59. หนา 4-5.

47

เกยวกบการศกษา สทธในการท างานและการประกนทางสงคม และการมอสระในการเลอกการท างาน มเงอนไขการท างานทเปนธรรม ในการไดรบคาจางอนเทาเทยมกนส าหรบงานทเสมอภาคกน สทธในการกอตงและเขารวมในสหภาพแรงงาน ในการพกผอนและมเวลาวาง ในการไดรบการดแลรกษาสขภาพ สทธในการศกษา และสทธในการเขามามสวนรวมอยางอสระในชวตทางวฒนธรรมของชมชน ปรากฏอยในมาตรา 22 ถงมาตรา 27 ประการทหา ของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน แคสซนเปรยบวาเปนเสมอนดานจวสามเหลยมของวหาร (Pediment) (แบบกรกโรมน) ซงต งอยบนเสาหลก 4 ตน โดยครอบคลมความในมาตรา 28-30 หมายถง สทธในการมระเบยบทางสงคมและระเบยบระหวางประเทศ (Social and International Order) ซงจะเกอกลใหสทธและอสรภาพตามทก าหนดในปฏญญาน สามารถบรรลผลไดอยางเตมเปยม บทบญญตนเสนอครงแรกโดยตวแทนจากเลบานอน มจดมงหมายทจะเนนความส าคญวาการสงเสรมสทธตาง ๆ ในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน จกสามารถเปนไปไดตอเมอมการจดระเบยบโครงสรางทางสงคมทเอออ านวยซงจะเปดใหสทธดงกลาวสามารถหยงรากลกได และตอเมอมบรบท (ความสมพนธ) ระหวางประเทศทวไปซงกระตนใหมการพฒนาทางเศรษฐกจในประเทศทยากจนหรอท าใหประเทศทเจรญกาวหนาแลวกระจายความมนคงใหมากขน (เพอใหเปนประโยชนแกประเทศดอยพฒนา) มาตรา 29(1) บญญตเรองหนาทใหแกชมชน โดยมบทบญญตสวนอนครอบคลมเรองขอจ ากด ซงอาจกระท าไดเกยวกบสทธภายใตเงอนไข 3 ประการ65 กลาวคอ ประการแรก ความจ าเปนในการประกนใหเกดการเคารพอนถกตองตอสทธของบคคลอน และเพอบรรลความทวไปในสงคมประชาธปไตย ประการทสอง ความจ าเปนในการใชสทธและเสรภาพในลกษณะทไมขดแยงกบจดมงหมายและหลกการของสหประชาชาต (โดยเฉพาะใหเปนไปอยางสอดคลองกบเปาหมายทส าคญของการปกปองสนตภาพ) ประการทสาม คอ ความจ าเปนทสทธตาง ๆ จะไมถกลบลางหรอถกลดทอนความส าคญจากการใชสทธและเสรภาพอน ๆ ซงมการบญญตไวในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน กลาวโดยสรปวา ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนถอเปนมาตรฐานรวมกนแหงความส าเรจส าหรบของประชาชนทงมวล และประชาชาตทงหลาย ยอมรบศกดศรตงแตก าเนดและเปนสทธทเทาเทยมกนเปนพนฐานแหงอสรภาพ ความยตธรรม และเปนสนตภาพในโลก 65 สรศกด ตรรตนตระกล. อางแลวเชงอรรถท 59. หนา 5-6.

48

2.3.4 การคมครองสทธมนษยชนในประเทศไทย นอยหนาไปกวาประเทศอน ๆ โดยเฉพาะทเปนรปธรรมชดเจน คอ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ตอมารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2540 ถกยกเลก รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 ทไดรบการยกรางและประกาศใชแทนทกยงยดถอแนวทางการใหความคมครองสทธมนษยชนอยางละเอยดคลายคลงกน ทงในดานแนวคดและแนวปฏบต และเมอรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 ไดถกยกเลกไป ในปจจบนไดบงคบใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2560 ไดมการบญญตเกยวกบการคมครองสทธมนษยชน ในสวนนผศกษามงเสนอในสวนทเกยวของ ดงจะเหนไดจากบทบญญตตาง ๆ ดงตอไปน 1) บคคลมสทธเสรภาพตราบเทาทไมไดถกหามหรอจ ากดไวในกฎหมาย และไมกระทบกระเทอนตอความมนคงของรฐ ความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน และไมละเมดสทธเสรภาพของบคคลอน บคคลสามารถยกบทบญญตแหงรฐธรรมนญเพอเปนขอตอสเมอถกละเมดสทธมนษยชนไดและมสทธทจะไดรบการเยยวยา 2) การตรากฎหมายทจ ากดสทธเสรภาพตองเปนไปตามเงอนไขของรฐธรรมนญ หรอตองไมขดตอหลกนตธรรม ไมเพมภาระ หรอจ ากดสทธเสรภาพเกนสมควรแกเหต และไมกระทบตอศกดศรความเปนมนษย กฎหมายนนตองระบเหตผลความจ าเปนในการจ ากดสทธเสรภาพไวดวย 3) สทธความเทาเทยมและสทธทจะไมถกเลอกปฏบต เปนมาตรการทรฐก าหนดขนเพอขจดอปสรรคหรอสงเสรมใหบคคลสามารถใชสทธหรอเสรภาพ หรอเพอคมครองกลมบคคลผ เปราะบางตอการถกละเมดสทธน น ไม ถอวาจะเปนการเลอกปฏบต (มาตรการเชนน ในภาษาองกฤษเรยกวา Affirmative Action เชน มาตรการก าหนดโควตาของนกศกษาพการในการสอบเขามหาวทยาลย) 4) เสรภาพในชวตและรางกาย สทธทจะไมถกจบกม คมขง หรอคนตวตามอ าเภอใจ สทธทจะไมถกทรมาน 5) สทธทจะไมตองรบโทษอาญา หากกฎหมายไมไดก าหนดไว สทธทจะไดรบการสนนษฐานวาไมมความผดจนกวาจะมค าพพากษาถงทสด 6) สทธทจะไมถกเกณฑแรงงาน ยกเวนอาศยอ านาจตามกฎหมายหรออยในภาวะสงครามการตรวจสอบความถกตองดวยรฐธรรมนญ ในกรณทกฎหมายของรฐละเมดสทธมนษยชน 7) เสรภาพในการนบถอศาสนาและการปฏบตตามพธกรรมศาสนา 8) สทธในความเปนอยสวนตว เกยรตยศ ชอเสยง และครอบครว

49

9) เสรภาพในเคหสถาน 10) เสรภาพในการแสดงความคดเหนดวยวธการตาง ๆ เสรภาพทางวชาการ เปนตน66 กลาวโดยสรปไดวา การคมครองสทธมนษยชนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มการบญญตขนมาตงแตป พ.ศ. 2540 และจนมาถงปจจบน ทยงบญญตใหการคมครองสทธของประชาชนอย โดยการคมครองสทธมนษยชนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยเนนไปทความมสทธเทาเทยมกน การไมเลอกปฏบตตอกน รวมถงการยอมรบและใหเกยรตกนในความแตกตางของเชอชาต ศาสนา และวฒนธรรม ฯลฯ อกทง สทธในการคมครองในเรองของการฟองรองเพอบงคบตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย สามารถน าเอาสทธและศกดศรความเปนมนษยมาใชเปนขออางในการสคดได นอกจากนแลว ยงใหความคมครองในชวตและเสรภาพททกคนมและควรไดรบ

2.4 แนวคดเกยวกบการใหความชวยเหลอทางดานกฎหมาย (Legal Aid)

การใหความชวยเหลอทางดานกฎหมาย (Legal Aid) ถอเปนสวนหนงของกระบวนการยตธรรม เนองจากปจจบนหนวยงานทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมตางใหความส าคญในการใหความชวยเหลอทางดานกฎหมายแกประชาชน จ าเลย หรอผเสยหายมากขน โดยปจจบนมการจดตงหนวยงานในการใหความชวยเหลอทางดานกฎหมายโดยตรงทงของหนวยงานรฐและเอกชน โดยมหนาทหลกในการใหความชวยเหลอ แนะน า การจดหาทนายความ เปนตน การใหความชวยเหลอทางดานกฎหมายมขนเพอใหความเทาเทยมกนในกระบวนการยตธรรมและประชาชนทกคนสามารถเขาถงกระบวนการยตธรรมได

2.4.1 ความหมายของการชวยเหลอเยยวยา การศกษาความหมายของค าวา “การชวยเหลอเยยวยา” จะท าการศกษาถงความหมายของประเทศไทย ความหมายของกฎหมายระหวางประเทศ ปฏญญาสากล และอนสญญาระหวางประเทศ เพอใหเขาใจถงความหมายดงกลาว ดงน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2560 ไดบญญตถงการชวยเหลอเยยวยาไวในมาตรา 35 วรรค 4 วา บคคลซงไดรบความเสยหายจากการถกละเมดสทธหรอเสรภาพหรอจากการกระท าความผดอาญาของบคคลอน ยอมมสทธทจะไดรบการเยยวยาหรอชวยเหลอจากรฐตามท

66 ฐตรตน ทพยสมฤทธกล. (2560). บทบญญตทเกยวของเรองสทธมนษยชนในรฐธรรมนญไทย. (ออนไลน). เขาถงไดจาก: https://www.bootcampdemy.com/content/60-บทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยเกยวกบสทธมนษยชน. [2562, 16 สงหาคม].

50

กฎหมายบญญต รวมทงมาตรา 71 บญญตวา รฐพงใหความคมครองปองกนมใหเดก เยาวชน สตร ผสงอาย คนพการ ผยากไรและผดอยโอกาส ถกใชความรนแรงหรอปฏบตอยางไมเปนธรรม ตลอดทงใหการบ าบด ฟนฟและเยยวยาผถกกระท าการดงกลาว67 ปฏญญาวาดวยหลกยตธรรมพนฐานส าหรบเหยออาชญากรรมและการใชอ านาจโดยมชอบขององคการสหประชาชาต (United Nations, 1985) ไดรบรองสทธผเสยหายไว 4 ประเดน ไดแก การเขาถงกระบวนการยตธรรมและการไดรบการปฏบตอยางเปนธรรม (Access of Victim to Justice and Fair Treatment) การไดรบการชดเชยความเสยหาย โดยผกระท าผด (Restitution) การไดรบการชดเชยและความเสยหายโดยรฐ (Compensation) และการใหความชวยเหลอแกเหยออาชญากรรม (Assistance)68 หลกการพนฐานส าหรบการเยยวยาและชดเชยเหยอทถกละเมดกฎหมายสทธมนษยชนระหวางประเทศและกฎหมายมนษยธรรมระหวางประเทศขนรนแรง ค.ศ. 2005 ไดกลาวถงการชดใชความเสยหายจากการบาดเจบถกท าราย (Reparation) กลาวคอ การท าใหกลบสสภาพเดมใหเหมอนกอนเกดการกระท าผด (Restitution) การจายคาสนไหมทดแทน (Compensation) การบ าบดฟนฟ (Rehabilitation) การท าใหพอใจ (Satisfactions) และการประกนวาจะไมเกดการละเมดซ าขนอก (Guarantees of Non-Repetition)69 ธรรมนญกรงโรม ตามมาตรา 75 ไดก าหนดการชดใชความเสยหายแกผเสยหายไว ไดแก การชดเชยความเสยหายโดยผกระท าผด การชดเชยความเสยหายโดยรฐ และการบ าบดฟนฟ70 อนสญญาตอตานการทรมานและการปฏบตหรอการลงโทษอนทโหดรายไรมนษยธรรมหรอย ายศกดศร ในขอบทท 14 กลาวถงการชดเชยเยยวยา โดยใช ค าวา การชดใชทดแทน โดยมความหมายครอบคลมรวมไปถงการบรรเทาเยยวยาทมประสทธผล “การชดใชความเสยหาย” การท าใหกลบสสภาพเดมใหเหมอนกอนเกดการกระท าผดกฎหมาย การจายคาสนไหมทดแทน การบ าบดฟนฟ การท าใหพอใจ และการประกนวาจะไมเกดการละเมดซ าขนอก และยงอางองมาตรการอยางเตมรปแบบทจ าเปนเพอใหเกดการเยยวยากรณทมการละเมดอนสญญาฉบบน71

67 ศรสมบต โชคประจกษชด. (2561). เหยออาชญากรรม: สทธและการชวยเหลอเยยวยา. กรงเทพฯ: คณะ รฐมนตรและราชกจจานเบกษา. หนา 43. 68 เรองเดยวกน, หนา 44. 69 ศรสมบต โชคประจกษชด. อางแลวเชงอรรถท 67. หนา 44. 70 เรองเดยวกน, หนา 44. 71 เรองเดยวกน, หนา 44.

51

กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง ตามขอ 2 ไดระบถงการเยยวยาผถกละเมดไวดงน รฐภาคแตละรฐแหงกตกานรบทจะประกนวา บคคลใดมสทธหรอเสรภาพของตนซงรองรบไวในกตกานถกละเมดตองไดรบการเยยวยาอยางเปนผลจรงจงโดยไมตองค านงวาการละเมดนนจะกระท าโดยบคคลผปฏบตการตามหนาท และประกนวาบคคลใดทเรยกรองการเยยวยาดงกลาวยอมมสทธทจะไดรบการพจารณาจากฝายตลาการ ฝายบรหาร หรอฝายนตบญญตทมอ านาจ หรอจากหนวยงานอนทมอ านาจตามทก าหนดไวโดยระบบกฎหมายของรฐและจะพฒนาหนทางการเยยวยาดวยกระบวนการยตธรรมทางศาล และประกนวาเจาหนาทผมอ านาจตองบงคบใหการเยยวยานนเปนผล ซงกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองนนประเทศไทยเขาเปนภาคเมอวนท 29 ตลาคม 2539 และมผลใชบงคบ วนท 30 มกราคม 254072 กลาวโดยสรป จะเหนไดวาการชวยเหลอเยยวยา จะเปนการท าใหกลบคนสสภาพเดม และการจายคาสนไหมทดแทนจะเปนรปแบบของการชดใชความเสยหาย อยางไรกตาม การชดใชความเสยหายยงอาจรวมไปถงการสรางความส านกและการใชวาจากลาวค าขอโทษ 2.4.2 หลกการสากลและจดมงหมายในการใหความชวยเหลอทางดานกฎหมาย 2.4.2.1 หลกการสากลเกยวกบการใหความชวยเหลอทางดานกฎหมาย จากการเขารวมสนธสญญาวาดวยหลกสทธมนษยชนของประเทศไทย ท าใหอทธพลของกฎหมายสากลเขามามบทบาทในประเทศไทย ดงเชนการใหความชวยเหลอทางดานกฎหมายทมอทธพลมาจากปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน และกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง ท าใหปจจบนตางใหความส าคญกบหลกสทธมนษยชน ความเสมอภาคและความเทาเทยมกนในสงคม รวมท งความเทาเทยมของประชาชนทกคนทจะสามารถเขาถงกระบวนการทางกฎหมายได ดงนน จงท าใหในแตละประเทศตางใหความส าคญและมการจดตงหนวยงานในการให ความชวยเหลอทางดานกฎหมายใหแกประชาชน เพอใหประชาชนทกคนมสทธเทาเทยมกนในสงคม หลกนตรฐ73 เปนหลกทมความมงหมายหรอวตถประสงคสดทาย (Ultimate Aim) อยทการคมครองสทธและเสรภาพของปจเจกบคคลจากการใชอ านาจตามอ าเภอใจของรฐ (Arbitrary) ในสภาพการณทรฐมขอจ ากด ถกผกพนตอกฎหมายรวมทงถกควบคมตวสอบโดยองคกรตลาการ

72 เรองเดยวกน, หนา 44-45. 73 ธญสดา ไพบรณ. (2557). กองทนยตธรรมเพอการอ านวยความยตธรรมแกประชาชนอยางเทาเทยม. โครงการพฒนาการเปลยนแปลงรนใหม รนท 6 ปงบประมาณ พ.ศ. 2557 ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.). หนา 5.

52

ได ซงมหลกการเปนสาระส าคญ คอ บรรดาการกระท าทงหลายขององคกรของรฐฝายบรหารจะตองชอบดวยกฎหมายซงตราขนโดยองคกรของรฐฝายนตบญญต บรรดากฎหมายทงหลายทองคกรของรฐฝายบรหารขดตอกฎหมายและการควบคมไมใหกฎหมายขององคกรของรฐฝายนตบญญตขดตอรฐธรรมนญ หลกสงคม-นตรฐ ประกอบดวยหลกการ 3 ประการ74 คอ 1) รฐมหนาทตอสงคม ในขอบเขตน รฐมหนาทสรางสถาบนกฎหมายทางสงคมใหสอดคลองกบความจ าเปนพนฐานของประชาชน ซงเปนเรองเกยวกบมาตรการของรฐในการสงเคราะห การแบงสวน การชดเชย หรอทดแทนส าหรบประชาชนทไมสามารถชวยตนเองได หรอผทมฐานะออนแอในสงคม อยางไรกตาม มาตรการดงกลาวของรฐมไดจ ากดอยเฉพาะในขอบเขตปจจยทางวตถเทานน แตรวมไปถงขอบเขตทางวฒนธรรมของชาตดวย เชน เรองการศกษา เปนตน 2) สทธขนพนฐานเกยวเนองกบสงคม หลกการนของสงคม-นตรฐ เปนความเกยวพนโดยตรงตอสถานะของสทธขนพนฐาน หลกการนจงเรยกวา “ความเกยวเนองกบสงคมของสทธขนพนฐาน” กลาวคอ โดยทวไปจะตองตความสทธขนพนฐานใหหมายถงสทธเสรภาพทเปนจรง 3) ความเปนอนหนงอนเดยวกนของรฐและสงคม หลกการนพฒนามาจากหลกของสงคมรฐซงเกยวพนอยกบหลกประชาธปไตย ตามหลกการนจะเรยกรองใหรฐผกพนกบสงคมแบบพนฐานของการจดองคกรแบบประชาธปไตย หลกสทธมนษยชนหรอสทธในกระบวนการยตธรรม เปนพนฐานของมนษยทกคน ไมวาจะเปนใคร ศาสนา เชอชาต เผาพนธ เพศ สผวใด หรอไมวาจะมฐานะทางเศรษฐกจและการศกษาเชนใดกลวนแลวแตมความเทาเทยมและความเสมอภาคกน และไมมใครทสามารถจะละเมดสทธทตดตวมาแตก าเนดนได อาท สทธในการมชวตอย สทธทจะไมถกทรมาน อยางไรกตาม สทธบางสทธทมไดตดตวมาแตก าเนด แตกฎหมายไดรองรบและคมครองใหเชนเดยวกน อาท สทธในการเลอกตง สทธในกระบวนการยตธรรม ซงสทธเหลานกเปนสทธขนพนฐานทรฐพงจะตองประกนใหเกดสทธอยางทวถง75 กลาวโดยสรปไดวา หลกสากลเกยวกบการใหความชวยเหลอทางดานกฎหมายของหลกนตรฐกบหลกสทธมนษยชน มจดมงหมายในการใหความชวยเหลอทใกลเคยงกนและมความสอดคลองกน นนกคอ การมงใหสทธแกทกคนอยางเทาเทยมกนในสงคม ไมวาจะเปนเรองของสทธเสรภาพของประชาชน ความเทาเทยมกนในกระบวนการยตธรรม ซงทงสองหลกการนตางมง 74 เรองเดยวกน, หนา 5-6. 75 ธญสดา ไพบรณ. อางแลวเชงอรรถท 73. หนา 6.

53

ใหความส าคญในการใหความชวยเหลอทางกฎหมายในสงคมขน เพอเปนการเปดโอกาสใหทกคนไดรบสทธในการเขาถงกระบวนการยตธรรมไดอยางเทาเทยมกนในสงคม 2.4.2.2 จดมงหมายในการใหความชวยเหลอทางกฎหมาย การเขาถงกระบวนการยตธรรม (Access to Justice) เปนเรองทไดรบการพดถงมาโดยตลอดนบตงแตมปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ค.ศ. 1948 แมปฏญญาดงกลาวจะไมไดใหนยามไวอยางชดเจน แตไดใหสาระส าคญของการเขาถงกระบวนการยตธรรมไว คอ การเรยกรองและการเยยวยาหลงจากการถกละเมดเปนสทธของมนษยทกคนจะเรยกรองจากระบบกฎหมายของรฐนน ๆ ส าหรบโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (United Nations Development Programme: UNDP) มองวาการเขาถงกระบวนการยตธรรมเปนหนงในการตอสกบความขาดแคลน การปองกนและแกไขปญหาความขดแยงในสถานการณโลกรวมไปถงเปนการยกระดบคณภาพชวตของมนษยใหดขน ความเคลอนไหวในประเดนการเขาถงกระบวนการยตธรรมนไดท าใหในการประชมระดบสงครงท 67 ของคณะมนตรความมนคงแหงสหประชาชาตในป 2012 กไดใหความส าคญกบการเขาถงกระบวนการยตธรรมบนพนฐานทเปนหนงในหลกนตธรรรมทรฐจะตองท าใหแนใจวาในระบบกฎหมายของแตละประเทศจะมความยตธรรม ความโปรงใส มประสทธภาพ ตรวจสอบได และจดใหมการบรการทางกฎหมาย เพอใหกระบวนการยตธรรมสามารถเขาถงคนทกกลม (Justice for All)76 เมอรฐมบทบญญตกฎหมายทคมครองสทธในกระบวนการยตธรรม รวมไปถงกลไกในการเรยกรองสทธของตนในระบบกฎหมายแลว แตบคคลตองมความสามารถและเขาถงการเยยวยาได (Capacity to Seek a Remedy) เพราะหากบคคลเหลานนไมสามารถเขาถงการเยยวยาไดบทบญญตหรอกลไกทางกฎหมายทดเหลานนกไมสามารถอ านวยความยตธรรมใหกบผคนไดส าหรบ UNDP ใหความส าคญของการสรางความสามารถในการแสวงหาการเยยวยาดวยวธการเสรมพลงอ านาจทางกฎหมาย (Legal Empowerment) อนเปนลกษณะส าคญทท าใหคนทกกลมสามารถเขาถงความยตธรรมได เมอบคคลถกละเมดสทธและไมไดรบความเปนธรรม พวกเขาจะสามารถแสวงหาชองทางในการเรยกรองสทธได77 มาตรฐานและแนวทางปฏบตทเกยวกนกบ 2 ฉบบ ไดแก Access to Justice Practice Note และ UN Principles an Guidelines on Access to Legal Aid in Criminal Justice Systems เปน

76 ปณธาน พมบานยาง. (2561). บทบาทของรฐไทยในการประกนสทธ ในการเขาถงกระบวนการยตธรรมของผ พลดถน กรณศกษาผเสยหายเดกในคดอาญา พนทพกพงชวคราวบานแมหละ จงหวดตาก. บทความ. หนา 4-5. 77 เรองเดยวกน, หนา 5.

54

แนวทางปฏบตทตองการท าใหความยตธรรมในการด า เนนคดเกดขนจรงในทางปฏบต ม 5 องคประกอบ78 ดงตอไปน 1) ความตระหนกรทางกฎหมาย (Legal Awareness) รฐมหนาทในการสรางความรความเขาใจและใหขอมลทางกฎหมายแกคนทอยในรฐของตน โดยขอมลเหลานนไดแก สทธในกระบวนการยตธรรม องคกรหรอสถาบนทเชอถอไดทท าหนาทปกปองสทธ และชองทางในการขอความชวยเหลอ อกทงรฐจะตองแนใจวาในระหวางด าเนนกระบวนการยตธรรม บคคลไดรบแจงขอมลเกยวกบสทธของตนและการใหความชวยเหลอดานกฎหมายโดยสามารถเขาถงไดและแสดงใหเหนสาธารณะ 2) การเขาถงทปรกษาหรอมตวแทนดานกฎหมาย (Legal Counsel) รฐมหนาททจะพฒนาใหบคคลใหสามารถเขาถงการปรกษาจากนกกฎหมายอาชพ หรอบคคลทมความรดานกฎหมาย (อาสาสมครกฎหมาย) รวมไปถงการมตวแทนทางกฎหมาย 3) ระบบการใหความชวยเห ลอทางกฎหมายภายในรฐ (Functioning of a Nationwide Legal Aid System) รฐจะตองบญญตการใหความชวยเหลอทางกฎหมายเปนหนาทของรฐและความรบผดชอบในระบบกฎหมายทมความบรณาการ ในทายทสด รฐควรบญญตบทบญญตหรอนโยบายเฉพาะเพอใหแนใจวามระบบการใหความชวยเหลอทางกฎหมาย แนวทางการใหความชวยเหลอทางกฎหมายใหทกคนสามารถเขาถงได (Accessible) มประสทธภาพ (Effective) มความย งยน (Sustainable) และเชอถอได (Credible) นอกจากน รฐจะตองเชอมโยงความรชมชนเกยวกบระบบกฎหมายของพวกเขา หนทางการเยยวยาแสวงหาการเยยวยากอนศาล และระบบยตธรรมทางเลอก 4) ความสามารถในการเขาถงการบรการทางกฎหมายทงทเปนทางการและไมเปนทางการ (Capacity to Access Formal and Informal Legal Service) รฐจะตองรบรองการมอยของผ ใหบรการทางกฎหมายและกระตนใหเกดความรวมมอกนไมวาผ ใหบรการเหลาน นจะเปนส านกงานทนายความ มหาวทยาลย ภาคประชาสงคม รวมถงกลมและสถาบนทางกฎหมายตาง ๆ หรออาสาสมครดานกฎหมาย ในพนททมขอจ ากดการเขาถงนกกฎหมาย รฐควรมสวนรวมในการปรกษาหารอกบภาคประชาสงคมเพอหาหนทางในการเขาถงบรการทางกฎหมาย และสรางกฎระเบยบขอตกลงรวมกน และจรยธรรมในการปฏบตงานของผปฏบตงานใหความชวยเหลอทางกฎหมาย รฐจะตองประกนความเปนอสระกบผใหบรการทางกฎหมาย และอ านวยความสะดวกในการทางเดนไปปรกษา พบปะกบผรบบรการ

78 เรองเดยวกน, หนา 8-10.

55

5) การมมาตรการพเศษเพอความเทาเทยมในการเขาถงการใหความชวยเหลอทางกฎหมาย (Equity in Access to Legal Aid for All) รฐตองมมาตรการพเศษทชวยสงเสรมการเขาถงการใหความชวยเหลอดานกฎหมายส าหรบผหญง เดก และกลมตาง ๆ ทมความตองการพเศษ สามารถเขาถงไดกบทกคนแมจะอยในพนททรกนดาร หางไกล และเปนพนททเสยเปรยบทางเศรษฐกจและสงคม หรอเปนสมาชกของคนในเศรษฐกจและสงคมทเสยเปรยบ กรณผขอความชวยเหลอทางกฎหมายเปนเดก รฐจะมมาตรการพเศษทค านงผลประโยชนของเดก (Best Interest) เปนสงแรก และการใหความชวยเหลอทางกฎหมายนนจ าเปนทจะตองเขาถงได มอายทเหมาะสม สหวทยาการ มประสทธภาพ มความตองการทางกฎหมายและสงคมโดยเฉพาะของเดก กลาวโดยสรป จากทกลาวมาขางตนผศกษาเหนวา จดมงหมายทง 5 ขอน จะเปนแนวทางในการใหความชวยเหลอทางกฎหมายแกประชาชน เพราะทกลาวมาน นลวนใหความส าคญและมการกลาวถงประชาชนทงสน การใหความชวยเหลอทางกฎหมายนจดตงขนเพอเปนการใหความชวยเหลอ ใหค าปรกษา ตลอดจนด าเนนการจดหาทนายความให เปนตน ซงหากมการด าเนนงานตามจดมงหมายนไดประชาชนในสงคมจะมสทธเทาเทยมกนและไดรบความเปนธรรมในกระบวนการยตธรรมในทสด 2.4.3 แนวคดเกยวกบการใหความชวยเหลอทางดานกฎหมายในประเทศไทย การอยรวมกนของมนษยในสมยโบราณ มนษยรจกความชวดดวยตวเอง เปนความรสกตามธรรมชาต การทคนในสงคมกระท าผดแปลกออกไปจากกฎเกณฑของสงคมของตน จงถอวาเปนเรองผดประเพณ ตอมาในสงคมไดมววฒนาการไปหลาย ๆ ดาน กฎเกณฑของสงคมซบซอนขนท าใหคนในสงคมไมอาจเขาใจกฎเกณฑเหลานนได ตองอาศยผรซงไดแกนกกฎหมาย เพอท าหนาทแทนตน จากววฒนาการดงกลาวซงเรมจากความยตธรรมในสงคมไดแผขยายออกมาเปนความยตธรรมตามกฎหมาย กฎหมายจงนบไดวาเปนสงทมนษยไดคนพบเพอน ามาเปนกฎเกณฑใหการอยรวมกนในสงคมเปนไปอยางมความสข กฎหมายจงสอดคลองกบหลกแหงความยตธรรมเสมอภาค แตไมวากฎหมายจะมความยตธรรมเพยงใดกตามหากคความในคดมความออนดอยไมเทาเทยมกนในปจจยพนฐาน ไมวาจะดวยเหตความแตกตางดานฐานะ สถานะในสงคม สตปญญา อายหรอการศกษา ความเปนธรรมในการตอสภายใตกฎแหงความเสมอภาคกไมอาจเกดขนได ซงตองมการปรบใหเกดความสมดลบนความถกตอง เปนธรรมและเสมอภาค79 ประเทศไทยเปนประเทศหนงทไดมการขยายความคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน โดยในปจจบนไดมการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2560 79 อภรด โพธพรอม และคณะ. (2550). ปญหาความไมเสมอภาคในกระบวนการยตธรรมทประชาชนไดรบ. โครงการวจย ส านกงานประธานศาลฎกา และส านกงานศาลยตธรรม. หนา 106.

56

ซงมบทบญญตทใหการคมครองและรบรองสทธตาง ๆ ของประชาชนสอดคลองกบหลกสทธมนษยชน ตลอดจนการลดปญหาชองวางและความไมเปนธรรมของบคคลในสงคมทไดรบการปฏบตแตกตางกน โดยมหลกการส าคญรบรองใหทกคนอยภายใตกฎหมายเหมอนกน และไดรบการคมครองตามกฎหมายอยางเทาเทยมกน แตอยางไรกตาม ในความเปนจรงของสงคมไทย ความไมเสมอภาคของบคคลภายใตกฎหมายกยงมปรากฏใหเหนอยเสมอ จงเปนผลใหความเสมอภาคกนในกฎหมายและการไดรบความคมครองอยางเทาเทยมกนของบคคลไมอาจเปนไปไดตามเจตนารมณของรฐธรรมนญ ทงน เนองมาจากผตองหาและจ าเลยในคดอาญาของไทยสวนใหญมกจะอยในฐานะยากไรในทางเศรษฐกจ ไมมเงนทองทจะใชจายในการตอสคด ยากไรในทางสงคม ไรญาตขาดมตรทจะใหความชวยเหลอหรอค าปรกษาแนะน า ยากไรทางปญญาขาดความรความเขาใจดานกฎหมาย ไมรสทธหนาทของตน ไมรกลไกโครงสรางสงคม ไปจนถงความไมรถงความสลบซบซอนของระบบกฎหมาย ระบบงานยตธรรม และสทธพนฐานของตนทมอยในฐานะผตองหาและจ าเลยในคดอาญา คนยากไรเหลานเมอตกเปนผตองหาและจ าเลยในคดอาญากมกจะอยในสภาพ “จนตรอก” ไมมโอกาสไดรบความชวยเหลอทางกฎหมาย จงเปนผลใหไมมโอกาสไดตอสคดอยางเปนธรรม กลาวโดยสรป ดงนน เพอใหประชาชนไดรบความชวยเหลอทางกฎหมายโดยเทาเทยมกนและมโอกาสตอสคดอยางเตมท อนจะเปนผลใหประชาชนมหลกประกนในชวตสงขน ตลอดจนแกไขความไมเสมอภาคในกระบวนการยตธรรม จงมแนวคดในการชวยเหลอทางกฎหมายขนในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบปจจบน โดยประเทศตาง ๆ รวมทงประเทศไทยดวย ตางน าแนวคดการใหความชวยเหลอทางกฎหมายดงกลาวไปใชทงโดยภาครฐและจากความรวมมอของภาคเอกชน

2.5 แนวคดเกยวกบการเยยวยาผเสยหายและจ าเลยในคดอาญา

ในการคมครองสทธผเสยหายและจ าเลยในคดอาญาโดยการไดรบการชวยเหลอเยยวยาจากรฐ จะตองศกษาถงแนวคดเกยวกบการเยยวยาของผเสยหายและจ าเลย รวมทงระบบการเยยวยาและ รปแบบการเยยวยา ดงตอไปน

2.5.1 แนวคดเกยวกบการเยยวยาผเสยหาย ในการพจารณาวา สมควรใหผกระท าความผดหรอหนวยงานของรฐรวมรบผดชอบในคาเสยหายหรอคาใชจายทรฐจายใหแกผเสยหายในคดอาญาเพยงไรหรอไม ในเบองตนสมควรศกษาแนวคดและรปแบบเกยวกบการเยยวยาความเสยหายแกเหยออาชญากรรมหรอผเสยหายใน

57

คดอาญา พอสงเขป เพอแสดงใหเหนหลกการทมาของกฎหมายในประเทศตาง ๆ วามแนวคดและรปแบบการเยยวยาความเสยหายแกผเสยหายในคดอาญาอยางไร ซงจะสบเนองไปถงวธการเยยวยาและหลกเกณฑในการใหผกระท าความผดหรอหนวยงานรวมรบผดชอบในคาเสยหายทรฐจายไป 2.5.1.1 แนวคดเกยวกบรฐสวสดการ (Welfare State) การชดใชคาเสยหายแกผเสยหายปะปนอยกบการลงโทษเพอแกแคนผกระท าความผด และก าหนดคาปรบทางแพงเขารฐ จนถงครสตศตวรรษท 19 – 20 สงคมเรมตระหนกถงสทธของผเสยหายในป ค.ศ. 1950-1964 จงมการเรยกรองในเรองนและมการจดตงระบบการชดใชคาเสยหายแกผเสยหายในคดอาญาในประเทศองกฤษ สวนในประเทศอน ๆ เรมมการตรากฎหมายโดยแยกแนวความคดการจายคาทดแทนหรอคาเสยหายโดยรฐ (Compensation) และการชดใชโดยผกระท าผด (Restitution) ในระดบนานาชาตปรากฏหลกการ เชน ในกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง ไดมการกลาวถงคาตอบแทนเหยออาชญากรรม จากนนไดมความเคลอนไหวในระดบภมภาคและระดบประเทศมาตามล าดบ ซงแนวคดส าคญเปนทมาในเรองน ไดแก แนวความคดเกยวกบรฐสวสดการ80 แนวความคดรฐสวสดการ เปนแนวความคดในการคมครองสทธผเสยหายในคดอาญา โดยถอวาเปนความจ าเปนทรฐตองใหความชวยเหลอแกบคคลทไดรบผลรายจากอาชญากรรมในฐานะทเปนเหยออาชญากรรม โดยเฉพาะอยางยงในคดอาญารายแรง รฐไดรบทราบถงความสญเสยของผทตกเปนเหยออาชญากรรม ซงหากรฐไมยนมอเขาชวยเหลอผเสยหายจะตองทนทกขทรมานจากผลกรรมทตนเองไมไดเปนผกอขนนน81 แนวความคดเรองรฐสวสดการท าใหรฐมหนาทส าคญในการใหความชวยเหลอแกเหยออาชญากรรมนนมแนวความคดทเปนฐานแนวความคดส าคญ คอ82 1) รฐมหนาทปองกนอาชญากรรม หากรฐไมสามารถใหความคมครองแกประชาชนใหปลอดภยจากอาชญากรรมได รฐจงสมควรรบผดชอบ 2) รฐสมควรใหความชวยเหลอแกบคคลทตองการความชวยเหลอ โดยเฉพาะอยางยงผเสยหายทเปนเหยออาชญากรรม

80 คณะนตศาสตร. (2553). โครงการศกษา แนวทางการใหผกระท าผดหรอหนวยงานในกระบวนการยตธรรมรวมรบผดชอบชดใชคาเสยหาย: กรณรฐจายคาตอบแทนผ เสยหายและคาทดแทนและคาใชจายแกจ าเลยในคดอาญา. โครงการศกษา รายงานศกษาฉบบสมบรณ สาขานตศาสตร, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. หนา 10. 81 คณะนตศาสตร. อางแลวเชงอรรถท 80. หนา 10. 82 เรองเดยวกน, หนา 11.

58

การทรฐใหความชวยเหลอแกประชาชน โดยไมคดมลคาและการพฒนาของแนวคดรฐสวสดการ โดยเฉพาะในดานความชวยเหลอตอเหยออาชญากรรมหรอผเสยหายในคดอาญาในลกษณะของการทดแทนความเสยหายนนมมานานแลว เปนลกษณะของการชวยเหลอพลเมองของรฐประการหนงเชนเดยวกบการประกนสงคม การสงเคราะหเหยออาชญากรรม ท าใหประชาชนมองเหนความเสมอภาคทางดานความยตธรรมของรฐไดดยงขน และเปนการสงเสรมใหประชาชนใหความรวมมอกบรฐและเจาหนาทของรฐในการไดรบการทดแทนความเสยหาย กลาวโดยสรป ดงนน ลกษณะของรฐสวสดการจงเปนการทรฐใหความชวยเหลอแกพลเมองของตนโดยไมคดมลคาและการพฒนาของแนวคดเรองรฐสวสดการน โดยเฉพาะในดานความชวยเหลอตอเหยออาชญากรรม หรอผเสยหายในคดอาญาในลกษณะของการทดแทนความเสยหายนนมมานานแลว เปนลกษณะของการชวยเหลอพลเมองของรฐประการหนงเชนเดยวกบการประกนสงคมนนเอง ดงนน ในขณะทเรากลาวถงการแกไขฟนฟผกระท าผดใหสามารถคนสสงคมไดน น การสงเคราะหเหยออาชญากรรมจงตองมการเยยวยาเชนเดยวกน เปนการท าใหประชาชนมองเหนความเสมอภาคทางดานความยตธรรมของรฐไดดยงขน ถงแมรฐจะมขอจ ากดมากมายในการท าเชนนน เชน ขอจ ากดในเรองของงบประมาณ เปนตน แตโครงการดงกลาวจะเปนการสงเสรมใหประชาชนทงในทางตรงและทางออมในการใหความรวมมอกบรฐและเจาหนาทของรฐในกระบวนการยตธรรม ในการปองกนอาชญากรรมมากยงขน ผเสยหายจะใหความรวมมอกบรฐ เพอใหไดสทธในการไดรบการทดแทนความเสยหายอนท าใหประสทธภาพในการปฏบตหนาทของเจาหนาทมมากขนตามไปดวย ในท านองเดยวกนกบการแกไขฟนฟผกระท าผด และการสงเคราะหผพนโทษนนเอง 2.5.1.2 ระบบการเยยวยาแกผเสยหาย 1) การชดเชยโดยผกระท าผด (Restitution) เมอเกดการกระท าความผดอาญาและมบคคลไดรบอนตรายหรอความเสยหายจากการกระท าความผดน น ผ ทควรจะตองเปนผ ชดเชยความเสยหายใหแกผ เสยหายหรอเหยออาชญากรรมโดยตรงยอม ไดแก ผกระท าความผดอาญาทกอใหเกดความเสยหายน น ดงน น ผเสยหายจงสามารถฟองคดแพง (Civil Litigation หรอ Civil Suits) เพอเรยกคาสนไหมทดแทน (Damages) เอาจากผ กระท าผดอาญาทกอใหเกดความเสยหายแกตนโดยตรง หรอชดเชยแกผเสยหายดวยวธอน เชน การขอขมา หรอการสรางความสมพนธอนด เพอใหทงสองฝายอยรวมกนตอไปในสงคมไดอยางสงบสข83 83 คณะนตศาสตร. อางแลวเชงอรรถท 80. หนา 11.

59

2) การจายคาชดเชยความเสยหายโดยรฐ (Compensation) แมวาโดยหลกแลวผกระท าความผดสมควรเปนผรบผดชอบโดยตรงตอการกระท าความผดของตน อยางไรกด ไดมแนวความคดทวาในบางกรณรฐเองกมความบกพรองในการรกษาความสงบเรยบรอยของบานเมองหรอในกระบวนการยตธรรมทางอาญา หรอไมสามารถน าตวผกระท าความผดมารบโทษได เพอเปนการชวยเหลอผกระท าความผดในคดอาญา บางประเทศจงมกฎหมายเพอจายคาชดเชยความเสยหาย (Compensation) ใหแกผเสยหายดวย สวนจะจายเงนเปนจ านวนเทาใดหรอจายในกรณใดบาง ขนอยกบนโยบายและสภาพเศรษฐกจและสงคมของแตละประเทศ84 กลาวโดยสรปไดวา การเยยวยาแกผเสยหายนน ผเสยหายสามารถไดรบการชดเชยโดยผกระท าความผด เพอเรยกสนไหมทดแทนหรอการไดรบการชดเชยจากผกระท าความผดโดยวธอน เชน การขอขมาลาโทษ เปนตน แตหากผเสยหายไมสามารถหาตวผกระท าความผดมาชดเชยเยยวยาความเสยหายไดนน ผเสยหายสามารถเรยกรองคาชดเชยความเสยหายโดยรฐไดซงอตราคาชดเชยความเสยหายนนจะเปนไปตามทกฎหมายบญญตเอาไวอยางชดเจน 2.5.1.3 รปแบบของการเยยวยาความเสยหายแกผเสยหาย รปแบบของการเยยวยาความเสยหายแกผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมอาจกระท าไดหลายรปแบบ เชน การจายเงนชดเชยความเสยหาย (Victim Compensation) หรอการเยยวยาโดยการใหความชวยเหลออน ๆ (Victim Assistance) ซงเปนการใหความชวยเหลอแกผเสยหายในเรองอนทจ าเปนเรงดวนในขณะด าเนนคด หรอเพอใหผเสยหายหรอเหยออาชญากรรมสามารถกลบสวถชวตปกต ตอมาภายหลงเหตการณอนเลวราย หรอเพอฟนฟสภาพจตใจของผเสยหาย เชน การใหความชวยเหลอทางการแพทย การด าเนนคดความ ความปลอดภยในชวต รางกาย และทรพยสน ตลอดจนการด ารงชพในระหวางทยงมความเดอดรอนหรอยงตองด าเนนคดความอย ส าหรบวธการใหความชวยเหลออาจแตกตางกนออกไป บางประเทศอาจเปนการใหเงนชวยเหลอ เพอวตถประสงคดงกลาว บางประเทศอาจจดใหมบรการชวยเหลอจากหนวยงานหรออาสาสมคร หรอบางประเทศอาจใหความชวยเหลอโดยผานโปรแกรมการใหความชวยเหลอ85 กลาวโดยสรปไดวา รปแบบของการเยยวยาความเสยหายแกผเสยหายในคดอาญาอาจกระท าไดหลายรปแบบและมความแตกตางกนไปในแตละประเทศ บางประเทศมการเยยวยาผเสยหายทไมเปนเพยงแตตวเงนเทานน แตยงมการเยยวยาในรปของการบ าบดฟนฟทางจตใจดวย

84 เรองเดยวกน, หนา 12. 85 คณะนตศาสตร. อางแลวเชงอรรถท 80. หนา 12.

60

ส าหรบประเทศไทยมรปแบบการเยยวยาผเสยหายในรปแบบทเปนตวเงนเทานน จะเหนไดวารปแบบการเยยวยาผเสยหายในแตละประเทศมความแตกตางกน 2.5.2 แนวคดเกยวกบการเยยวยาจ าเลย เชนเดยวกบกรณผเสยหายในคดอาญา การพจารณาวา สมควรใหผกระท าความผดหรอหนวยงานรวมรบผดชอบในคาเสยหายหรอคาใชจายทรฐจายใหแกจ าเลยในคดอาญาเพยงไรหรอไมในเบองตน สมควรศกษาแนวคดและรปแบบเกยวกบการเยยวยาความเสยหายแกจ าเลยในคดอาญา พอสงเขปเพอเปนแนวทางในการศกษาในรายละเอยดตอไป 2.5.2.1 ทมาของแนวคดในการเยยวยาความเสยหายแกจ าเลยในคดอาญา ทมาทส าคญของแนวคดในการเยยวยาความเสยหายแกจ าเลยในคดอาญา คอ แนวคดเกยวกบสทธมนษยชนกรณผตองหาและจ าเลย กรอบหลกการในระดบสากล เชน กตกาสากลวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง ซงบญญตในขอ (5) วา “บคคลใดทถกจบกมหรอถกควบคมโดยไมชอบดวยกฎหมายมสทธไดรบคาสนไหมทดแทน” ซงแนวคดดงกลาวเปนผลใหมกฎหมายหรอระบบการเยยวยาความเสยหายแกจ าเลยในคดอาญาในประเทศตาง ๆ รวมถงแนวคดในการยกรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2540 มาตรา 246 โดยมการยอมรบวารฐมโอกาสกระท าผดพลาดในการด าเนนคดอาญาได ซงรฐจะตองรบผดตอผบรสทธทงเปนการควบคมรฐใหมความระมดระวงในการด าเนนคดอาญา แตการเขามารบผดชอบของรฐไมอาจถอวารฐเปนผกระท าละเมดตอผทตองตกเปนจ าเลย แตเปนเรองทรฐเขารบผดชอบในการกระท าทเกดของเจาหนาทของรฐ86 นอกจากน ตาม “Declaration of the Basic Principle of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power” ซงวางหลกส าคญเพอรองรบสทธของเหยอ ซงรวมถงเหยอจากการใชอ านาจรฐอยางไมเปนธรรม ไวดงน87 1) เหยออาชญากรรมและเหยอจากการใชอ านาจรฐอยางไมเปนธรรมจะตองไดรบการดแลอยางมศกดศร 2) ตองไดรบขอมลเกยวกบบทบาทในการเตรยมตวส าหรบการด าเนนคดในศาล ตลอดจนความคบหนาและผลของคด 3) ตองไดรบการเขาถงความชวยเหลอทางกายภาพ การรกษาพยาบาลทางจตใจและทางสงคม และขอมลเกยวกบวธการไดรบความชวยเหลอดงกลาว

86 เรองเดยวกน, หนา 33. 87 เรองเดยวกน, หนา 33-34.

61

4) รฐบาลตองใหการศกษาและการฝกอบรมอยางเพยงพอแกบคลากรของหนวยงานดานต ารวจ ศาล การแพทย และสวสดการสงคม และใหมระบบรองรบกระบวนการทางการศาลและทางบรหาร กลาวโดยสรปไดวา การเยยวยาความเสยหายแกจ าเลยในคดอาญาในปจจบนไดรบอทธพลมาจากหลกสทธมนษยชนเปนอยางมาก ท าใหผเสยหายในคดอาญาสามารถไดรบการคมครองสทธมากยงขน ขณะเดยวกนหนวยงานภาครฐทมสวนเกยวของกบกระบวนการยตธรรมตางมงพฒนาการปฏบตงานในการคมครองสทธของผเสยหายมากขนและใหความส าคญกบสทธของผเสยหาย ทงนเนองมาจากอทธพลของสทธมนษยชนจงท าใหหนวยงานทเกยวของตองมการพฒนาและยกระดบในการปฏบตงานดานการคมครองสทธผเสยหายในคดมากยงขน 2.5.2.2 แนวคดเกยวกบการชดใชคาทดแทนแกจ าเลยโดยรฐ แนวคดในการพจารณาการชดใชคาทดแทนใหแกจ าเลยทถกคมขงอนเกดจากการด าเนนกระบวนพจารณาผดพลาดนน หากพจารณาความรบผดทางละเมดทวไป จ าเลยมสทธฟองคดแกบคคลทกอใหเกดความเสยหายไดตามหลกละเมดในทางแพง เพราะเปนการจงใจหรอประมาทเลนเลอ ซงเปนการกระท าทผดกฎหมาย จนเปนเหตใหผอนไดรบความเสยหายแกรางกาย จตใจ เสรภาพ ชอเสยงหรอทรพยสน ดงนน การกระท าของบคคลใดทจงใจหรอประมาทเลนเลอโดยการยนฟอง น าพยานหลกฐานมาปรกปร าจ าเลย บงคบใหจ าเลยรบสารภาพ หรอตรว จพยานหลกฐานผดพลาดโดยจงใจ อนเปนเหตใหจ าเลยตองถกฟองและถกควบคม บคคลหรอเจาหนาทยอมตองรบผดทางละเมดดงกลาว ซงความรบผดนตองมพนฐานในความรบผดเพราะเหตผนน กระท าการอนละเมดและไมมอ านาจกระท าตามกฎหมาย (Fault-based Tort Liability)88 สวนความรบผดของรฐทจะเขามาชดใชคาทดแทนใหแกจ าเลยในคดอาญาทไดรบการพจารณาทผดพลาดนน มผทรงคณวฒ ไดใหแนวคดอนเปนหลกการทใหรฐเขามารบผดชอบตอความเสยหายแกจ าเลยควบคไปกบความเสยหายทจ าเลยจะเรยกรองแกบคคลทกอใหเกดการละเมดในคดแพง89 ดงน แนวคดท 1 หลกความรบผดของรฐอนเกดจากการกระท าละเมดของเจาหนาท (Fault-based Torts of its Agent)

88 ณรงค ใจหาญ. (2555). โครงการศกษาแนวทางการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจ าเลยในคดอาญาโดยรฐอนเกดจากความผดพลาดในกระบวนการยตธรรม ตามพระราชบญญตคาตอบแทนผ เสยหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจ าเลยในคดอาญา พ.ศ. 2544: กรณศกษาองคกรศาลเปนผพจารณาสงจายคาทดแทนและคาใชจายแกจ าเลยในคดอาญา. โครงการวจย คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 11-12. 89 ณรงค ใจหาญ. อางแลวเชงอรรถท 88. หนา 12-14.

62

หลกความรบผดของรฐอนเกดจากการกระท าละเมดของเจาหนาทนน ถอหลกวารฐจะตองรบผดชอบตอการทเจาหนาทของรฐทปฏบตหนาทและกอใหเกดความเสยหายแกประชาชน โดยถอหลกวาหากเจาหนาทกอใหเกดความเสยหายโดยจงใจหรอประมาทเลนเลอ รฐตองรบผดในความเสยหายนนแกประชาชนทถกละเมด ความรบผดของรฐจงตงอยบนพนฐานวา เจาหนาทในกระบวนการยตธรรม เชน ต ารวจ พนกงานอยการ หรอศาล มการกระท าใดทเปนจงใจหรอประมาทเลนเลอตอการปฏบตหนาทอนเปนเหตใหจ าเลยไดรบความเสยหาย หากมไดมการกระท าทเปนการละเมดอนเกดจากความผดพลาดของเจาหนาทหรอศาล รฐกไมตองรบผดตอความเสยหายทเกดขน ซงหลกน มความคลายคลงกบหลกความผดของนายจางทตองรบผดจากการละเมดทลกจางไดกระท าไปในทางการทจาง เพราะมหนาทในการควบคมดแลลกจาง (Respondent Superior) หลกการดงกลาว ท าใหรฐไมตองรบผดในกรณทเปนความเสยหายจากการกระท าของผเสยหายหรอพยานทมาเบกความเทจเอง หรอความเสยหายอนเกดจากการสมครใจรบสารภาพของจ าเลย เพราะการกระท าดงกลาว ไมใชความผดของเจาพนกงานในกระบวนการยตธรรม แนวคดท 2 หลกการชดเชยความเสยหายจากการเวนคนทรพยจากบคคล (Eminent Domain) หลกการน มาจากหลกการเวนคนอสงหารมทรพยจากบคคลใดบคคลหนง เพอจะน าไปใชพฒนาในโครงการทเปนประโยชนสาธารณะ แตมเงอนไขวา รฐตองจายคาชดเชยใหแกผ นนตามจ านวนทเหมาะสม ทงน เพราะหลกในรฐธรรมนญใหหลกประกนสทธในทรพยสนของบคคลทจะไมถกยดจากรฐ เวนแตเปนการเวนคนและจายคาทดแทนทเหมาะสม จากหลกดงกลาว การทรฐตองจ ากดเสรภาพของจ าเลยในระหวางการพจารณาเพอรกษาความสงบเรยบรอยใหแกสงคมซงเปนประโยชนสวนรวม ดงนน หากเปนการจ ากดเสรภาพดงกลาวจงตองจายใหแกผนนตามสมควรเพอคนสงทเขาสญเสยไป อยางไรกด การน าหลกนมาใชเพอก าหนดความรบผดของรฐในการทตองรบผดจากการจ ากดเสรภาพดงกลาว มผทรงคณวฒบางทาน เหนวา ไมอาจน ามาปรบใชไดโดยตรง เพราะกรณดงกลาวเปนเรองกรรมสทธในทรพยทรฐจะเวนคนจากบคคลและตองท าเปนกฎหมายทออกโดยนตบญญต แตกรณของการจ ากดเสรภาพนนเปนเรองของเสรภาพไมใชทรพย สวนการจ ากดเสรภาพกเปนเรองของเจาหนาท ไมใชการออกกฎหมาย ดวยเหตน จงควรเปนการน าหลก Eminent Domain มาใชโดยการเทยบเคยงเพอใหรฐมหนาทชดเชยคาเสยหายจากการจ ากดเสรภาพของจ าเลยโดยไมจ าเปนหรอไมมเหตอนควร และการจ ากดเสรภาพนนไมไดกอใหเกดประโยชนตอสงคม เพราะเปนการกระท าทผดพลาด

63

แนวคดท 3 หลกความรบผดโดยเดดขาด (Strict Enterprise Liability) หลกความรบผดโดยเดดขาดของหนวยงานน เปนหลกทไมค านงถงวาความเสยหายอนเกดจากการด าเนนงานของหนวยงานจะเกดความจงใจหรอประมาทเลนเลอของเจาหนาทหรอไม หากกอใหเกดความเสยหายแกจ าเลย จะตองรบผดชดใชคาเสยหาย ดงนน การด าเนนการของเจาหนาทในกระบวนการยตธรรมจงตองเพมความระมดระวงในการด าเนนการมากยงขน เพราะหากใชดลยพนจไมรดกมหรอมเหตอนไมอาจทต าหนเจาหนาทนนได รฐตองรบผดในความเสยหายนนดวย ดงนน รฐจงตองรบผดชอบตอกลไกของกระบวนการยตธรรมทมความผดพลาด หรอเปนกลไกทเสยงตอการทจะท าใหจ าเลยตองถกด าเนนคดโดยผดพลาด ดงนน ความเสยหายเหลานจงเปนเรองทรฐตองรบผดชอบและเพมประสทธภาพในการสอบสวน การสงคดและการพจารณา มควรตองใหจ าเลยตองรบผดชอบตอคาใชจายอนเกดจากกลไกทไมเหมาะสมหรอเสยงภยน จากแนวคดในการทใหรฐรบผดชอบในความเสยหายแกจ าเลยอนเกดจากการพจารณาผดพลาดนท าใหเกดกระบวนการทรฐในแตละประเทศวางหลกในการจายคาทดแทนใหแกจ าเลยแตกตางกน เนองจากแนวคดในการก าหนดใหรฐมความรบผดชอบตอความเสยหายทเกดขนมพนฐานแตกตางกน90 กลาวคอ ในกรณ ความรบผดอนเกดจากการละเมดของเจาหนาทนน รฐมหนาทในการชดใชคาเสยหายโดยพจารณาวาเจาหนาทในกระบวนการยตธรรมมการละเมดโดยจงใจหรอประมาทเลนเลอ และกระท าโดยไมมอ านาจหรอไม จงจะตองรบผด หากไมมการกระท าทถอเปนการละเมดกไมตองรบผด ดงนน การทจ าเลยถกคมขงเพราะการกระท าของบคคลอน แตไมไดเกดจากการประมาทของเจาพนกงานในกระบวนการยตธรรม รฐจงไมตองรบผด และหากเปนเชนนนการทเจาพนกงานหรอศาลใชดลยพนจภายใตกรอบกฎหมายจงไมอาจเปนการละเมดได แนวคดทสาม เปนความรบผดโดยเดดขาด ถอเปนการยกระดบของความรบผดทตองการคมครองจ าเลยในคดอาญาทถกจ ากดเสรภาพอนเกดจากกระบวนการทผดพลาดและไมอาจระบไดวาเปนความผดของเจาหนาทหรอไม เพอเปนการเพมประสทธภาพในการบรหารกระบวนการยตธรรมใหมประสทธภาพและเปนทเชอถอไดวา เปนกลไกทมประสทธภาพในการด าเนนงานโดยไมละเมดเสรภาพของบคคลอนโดยไมจ าเปน แนวคดของความรบผดของรฐในแนวคดทสาม ไดรบการยอมรบน ามาใชในหลาย ๆ ประเทศและในหลายรฐในสหรฐอเมรกา (22 มลรฐ) รวมถงของไทยดวย อยางไรกด ในเยอรมน 90 ณรงค ใจหาญ. อางแลวเชงอรรถท 88. หนา 14.

64

สวเดน นอรเวย เดนมารก ฮงการ นน มขอจ ากดในเรองความรบผดในการชดเชยจากรฐวา ตองไมใชกรณทจ าเลยมสวนรวมในการกอใหเกดความผดพลาดนน เชน จ าเลยใหการรบสารภาพหรอไมน าเสนอพยานหลกฐานทแสดงใหเหนวาจ าเลยเปนผบรสทธ เปนตน 2.5.2.3 รปแบบการเยยวยาแกจ าเลยในคดอาญา จากแนวคดเกยวกบสทธของผตองหาหรอจ าเลยผตองถกคมขงหรอลงโทษโดยปราศจากความผดหรอผลจากการด าเนนคดโดยผดพลาด ในประเทศตาง ๆ ไดมรปแบบการเยยวยาแกจ าเลยผบรสทธตามความเหมาะสม มดงน 1) การฟองคดแพง ท านองเดยวกบการเยยวยาแกผเสยหาย ในบางกรณอาจเหนไดชดวาการทจ าเลยตองถกคมขงหรอลงโทษโดยปราศจากความผดนนเปนการกระท าโดยจงใจ หรอประมาทเลนเลออยางรายแรงของเจาหนาทของรฐคนใดคนหนง เชน ต ารวจ หรอพนกงานอยการ ดงนน จ าเลยผบรสทธจงสามารถฟองคดละเมดเพอเรยกคาเสยหาย (Damage) เอาแกเจาหนาทของรฐผนนได อยางไรกด การฟองคดแพงนเปนเรองทตองเสยคาใชจายมากและเปนการยากทจะพสจนเจตนาหรอการกระท าอนประมาทเลนเลอน นได จงเปนเรองทคอนขางล าบากตอจ าเลยทจะฟองคดแพงเพอเรยกคาเสยหายน91 2) การจายคาทดแทนตามกฎหมายวาดวยเงนทดแทนแกจ าเลยในคดอาญา จากขอเทจจรงเกยวกบความยากล าบากของจ าเลยผบรสทธในการฟองคดแพง เพอเรยกคาสนไหมทดแทนจากการทตนตองถกคมขงหรอลงโทษโดยปราศจากความผด แนวคดเกยวกบสทธมนษยชน และหลกความรบผดชอบของรฐเพอสงเคราะหจ าเลยผตองตกเปนเหยอของการด าเนนการกระบวนการยตธรรมทบกพรองของรฐ และเปนการลดความกดดนของจ าเลยทจะฟองคดในลกษณะทเปนการแกแคนทดแทน ในหลายประเทศไดตรากฎหมายเกยวกบสทธของผเสยหายผ บรสทธทจะไดรบการชดเชยความผดพลาดเปนตวเงนในลกษณะตาง ๆ กน เชน “Restitution” หรอ “Compensation” หรอคาเสยหาย (Damages) ซงในกฎหมายจะก าหนดนยามความหมายไว อยางไรกด ขอบเขตของคาทดแทน มดงน คาทดแทนทเรยกวา “Restitution” มกไดแก คาทดแทนการถกคมขงตอวนหรอตามสดสวนระยะเวลา หรอตอจ านวนปทถกจ าคกหรอคมขง92 คาทดแทนทเรยกวา “Compensation” จะมขอบเขตการจายกวางกวา คอ นอกจากคาทดแทนการถกคมขงตอวนหรอตอจ านวนปทถกจ าคกหรอคมขงแลว อาจจายเปนคาใชจายอนดวย 91 คณะนตศาสตร. อางแลวเชงอรรถท 80. หนา 34. 92 เรองเดยวกน, หนา 35.

65

เชน คาใชจายในการรกษาพยาบาลทจ าเปนและบรการใหค าปรกษาทางการแพทย การฝกวชาชพหรอคาเลาเรยน93 คาเสยหาย “Damages” อาจไดแก คาใชจายในการด าเนนคดอาญา คาจาง เงนเดอน คาขาดรายได หรอคารกษาพยาบาลหรอคาปรกษาทางการแพทย ในชวงทตองถกจบกม ด าเนนคด หรอรบโทษ94 ส าหรบทมาของกฎหมายในการจายเงนดงกลาวมหลากหลาย ทงในรปของบทบญญตในกฎหมายอาญา หรอกฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางอาญา และกฎหมายวาดวยคาทดแทนจากรฐแกจ าเลยโดยเฉพาะ โดยมขอบเขตและวธการจายเงนตาง ๆ กนไป ซงสวนใหญมกจะแยกออกตางหากจากระบบการเยยวยาแกผเสยหายหรอเหยออาชญากรรม95 กลาวโดยสรปไดวาในกรณสทธของจ าเลยในคดอาญาทถกคมขงโดยปราศจากความผด อนเปนการด าเนนคดโดยผดพลาดของเจาหนาทรฐ คอ การใชอ านาจรฐโดยมชอบ หรอเกดจากความประมาทเลนเลอของเจาหนาทรฐ เมอมการพสจนหรอตดสนไดวาผเสยหายมไดกระท าความผด ผเสยหายจะไดรบคาทดแทนจากการถกคมขงตามสดสวนระยะเวลาทถกคมขงซงการจายคาทดแทนจากการถกคมขงจะแตกตางกนไปตามแตละพนทเนองจากอตราคาทดแทนความเสยหายจากถกคมขงอนท าใหเสยประโยชนในการขาดรายได ผเสยหายจะไดรบคาทดแทนโดยค านวนจากอตราคาจางในการประกอบอาชพของแตละจงหวดทผเสยหายอาศยอย 2.5.2.4 วธการจายเงนทดแทนหรอคาเสยหายแกจ าเลยในคดอาญา การเยยวยาความเสยหายแกจ าเลยในคดอาญาในตางประเทศสวนใหญ ไดแก การจายเงนทดแทน หรอคาเสยหายใหแกจ าเลย ซงอาจแยกวธการพจารณาใหความชวยเหลอออกเปน 3 กลมใหญ ๆ ตามลกษณะองคกรทพจารณาและมค าสงจายเงนคาทดแทนหรอคาเสยหายในเรองน กลาวคอ กลมท 1 การจายคาทดแทนหรอคาเสยหายโดยศาล กลมท 2 การจายคาทดแทนโดยหนวยงานของรฐ กลมท 3 การจายคาทดแทนโดยใหจ าเลยสามารถเลอกไดวาจะใชสทธทางหนวยงานของรฐหรอฟองคดตอศาล96

93 คณะนตศาสตร. อางแลวเชงอรรถท 80. หนา 35. 94 เรองเดยวกน, หนา 35. 95 เรองเดยวกน, หนา 35. 96 คณะนตศาสตร. อางแลวเชงอรรถท 80. หนา 35.

66

กลาวโดยสรปไดวา การจายเงนทดแทนหรอคาเสยหายแกจ าเลยในคดอาญา จ าเลยสามารถเลอกไดวาตนจะเลอกใชสทธในการจายคาทดแทนโดยหนวยงานของรฐหรอฟองคดตอศาล