คู่มือความปลอดภัย ในการท...

คมอความปลอดภย ในการท างานกบสารเคม

ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย

SHE-CH-SD-003

คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย 2

หมายเลขตดตอส าคญ

แจงเหตฉกเฉนไดตลอด 24 ชวโมง ทหมายเลขโทรศพท 02-218-0000 (ศนยรกษาความปลอดภยและจดการจราจร จฬาลงกรณมหาวทยาลย)

**เหตฉกเฉน เชน เพลงไหม สารเคมหกรวไหล หรอเหตการณทอาจท าใหเกดอนตรายตอชวตและทรพยสน**


สารบญ บทน า .......................................................................................................................................................................... 5

ความเปนมา.......................................................................................................................................................................5 7 องคประกอบหลกของการบรหารจดการความปลอดภย................................................................................................5 หลกการ/แนวปฏบตทวไปของการปองกนไวกอน..............................................................................................................8

1. พฤตกรรมและสภาพทน าไปสความไมปลอดภย .................................................................................................... 9 2. การจดการความปลอดภยหองปฏบตการ ........................................................................................................... 10

2.1 ระบบการจดการขอมลสารเคม (ChemTrack) .................................................................................................... 10 2.2 ระบบการจดการของเสยอนตราย (WasteTrack) ................................................................................................ 10 2.3 การส ารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการ ............................................................................................. 10

3. อนตรายในหองปฏบตการ ................................................................................................................................. 11 4. การประเมนความเสยง ...................................................................................................................................... 14

4.1 การทดลองทพงใหความระมดระวงเปนพเศษ ...................................................................................................... 14 4.2 ระดบความเสยงของการทดลองและแนวทางการประเมนความเสยง .................................................................. 15

5. การจดการหองปฏบตการใหมสภาพเหมาะสม (housekeeping) ....................................................................... 18 6. การจดการลกษณะกายภาพของหองปฏบตการ...........................................................................................................18

6.1 ตดดควนหรอตดดไอสารเคม................................................................................................................................18 6.2 ระบบระบายอากาศและปรบอากาศ....................................................................................................................19 6.3 ระบบไฟฟาและแสงสวาง.....................................................................................................................................19

7. ขอปฏบตทวไปในการใชหองปฏบตการ .............................................................................................................. 20 8. อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE) ............................................... 21

8.1 แวนตานรภย (safety glasses/safety goggles/face shield) .......................................................................... 21 8.2 เสอคลมปฏบตการ ................................................................................................................................................ 22 8.3 ถงมอ ..................................................................................................................................................................... 22 8.4 รองเทา .................................................................................................................................................................. 25 8.5 หนากาก ................................................................................................................................................................ 25

9. อปกรณตอบโตเหตฉกเฉนในหองปฏบตการ ....................................................................................................... 26 9.1 ทลางตวและอางลางตาฉกเฉน .............................................................................................................................. 26 9.2 ถงดบเพลง ............................................................................................................................................................. 27 9.3 อปกรณแจงสญญาณเตอนภยจากไฟไหม ............................................................................................................. 29 9.4 อปกรณตรวจจบแกสรวไหล .................................................................................................................................. 29 9.5 อปกรณปฐมพยาบาล ............................................................................................................................................ 30

10. สญลกษณแสดงอนตรายของสารเคม ................................................................................................................. 30 10.1 ระบบ Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals (GHS)................ 30 10.2 ระบบ European Economic Community (EEC) ............................................................................................ 31


10.3 ระบบ United Nations (UN) .............................................................................................................................. 32 10.4 ระบบ National Fire Protection Association (NFPA) ................................................................................... 34

11. ขอมลความปลอดภยเกยวกบสารเคม (Safety Data Sheet, SDS).....................................................................36 12. ขอปฏบตเกยวกบการใชสารเคม ........................................................................................................................ 46

12.1 การจดเกบสารเคม ................................................................................................................................................ 47 12.2 การเคลอนยายสารเคมและการแบงถายสารเคม .................................................................................................. 52 12.3 ขอปฏบตเกยวกบการใชสารไวไฟ ......................................................................................................................... 53 12.4 ขอปฏบตเกยวกบการใชแกสอดและแกสเหลว ..................................................................................................... 54

13. ขอปฏบตในการทงของเสย ................................................................................................................................ 56 13.1 การลดการเกดของเสย .......................................................................................................................................... 56 13.2 การจ าแนกประเภทของเสย .................................................................................................................................. 58 13.3 แนวทางการจดการของเสยดวยตนเอง ................................................................................................................. 62

14. ขอปฏบตเมอสารเคมเขาสรางกายหรอสารเคมหก .............................................................................................. 63 14.1 สารเคมหกรดรางกาย ............................................................................................................................................ 63 14.2 สารเคมกระเดนเขาตา..........................................................................................................................................63 14.3 เครองแกวแตกหกบาดมอ ..................................................................................................................................... 63 14.4 การสดดมสารเคม.................................................................................................................................................. 63 14.5 สารเคมเขาปาก ..................................................................................................................................................... 64 14.6 สารเคมหก ............................................................................................................................................................. 64

15. ขอปฏบตเมอเกดเหตสารเคมหกรวไหลเปนปรมาณมาก ..................................................................................... 64 16. ขอปฏบตเมอเกดเหตเพลงไหม ........................................................................................................................... 65

16.1 ประเภทของเพลงและถงดบเพลง ......................................................................................................................... 65 16.2 เมอประสบเหตไฟไหม ........................................................................................................................................... 66 16.3 วธการดบเพลง ...................................................................................................................................................... 67 16.4 การใชถงดบเพลง (fire extinguishers) ............................................................................................................... 67 16.5 เมอไดยนสญญาณเตอนไฟ .................................................................................................................................... 67 16.6 วธการหนไฟ .......................................................................................................................................................... 68 16.7 ขอปฏบตเพอปองกนอบตเหตจากไฟ .................................................................................................................... 68

17. การรายงานอบตการณ ...................................................................................................................................... 69 17.1 เหตการณเกอบเกดอบตเหตหรอสภาพแวดลอมในการท างานทไมปลอดภย ....................................................... 69 17.2 อบตเหต ................................................................................................................................................................ 69

แหลงขอมลเพมเตม ................................................................................................................................................... 72


บทน า จฬาลงกรณมหาวทยาลยใหความส าคญกบความปลอดภยและตระหนกถงความรบผดชอบทมตอสวสดภาพสงคม

ของชมชนในมหาวทยาลยและพนทโดยรอบมหาวทยาลย จงมนโยบายใหมระบบการบรหารจดการดานความปลอดภยใหสอดคลองกบกฎหมายและมาตรฐานอนเปนทยอมรบ เพอสรางความปลอดภยในการท างานและหลกเลยงอนตรายทอาจมตอสขภาพของผเกยวของ ตลอดจนผลกระทบตอทรพยสน และสภาพแวดลอมทงภายในและบรเวณรอบมหาวทยาลย ความเปนมา ในป พ.ศ. 2559 ศนยความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดถอก าเนดขนตามมตสภาจฬาลงกรณมหาวทยาลย ครงท 797/2559 ในวนพฤหสบดท 27 ตลาคม 2559 ใหจดตง ศนยความปลอดภย อาชว -อนามยและสงแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ศปอส.) หรอ Center for Safety, Health and Environment of Chulalongkorn University (SHECU) เพอเปนหนวยงานกลางของมหาวทยาลยในการบรหารจดการขอมล พฒนาบคลากรใหมความรความเขาใจในเรองความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม รวมถงสนบสนนความรทางเทคนคและก ากบดแลกจกรรมในเรองดงกลาวใหกบมหาวทยาลย ซงการด าเนนการเหลาน นอกจากชวยเสรมสรางใหนสต คณาจารยและบคลากรมคณภาพชวตในมหาวทยาลยทดขนแลว ยงชวยสงเสรมการกาวไปสความเปนมหาวทยาลยแหงความยงยน ตลอดจนสรางความมนใจในสภาพการท างานทปลอดภย โดยมเปาหมายหลก คอ จฬาฯ จะเปนองคกรปลอดอบตเหต (zero accident) 7 องคประกอบหลกของการบรหารจดการความปลอดภย ส าหรบการตงตนภารกจของ ศปอส. ทส าคญ คอ การท าความเขาใจกบประชาคมจฬาฯ ทกกลมใหเหนภาพรวมของการด าเนนงานดานความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม จงไดจดท าเอกสาร ‘ระบบการจดการความปลอดภย อาชว-อนามยและสงแวดลอม’ ทงเปนรปเลม และสอสารผานเวบไซต http://www.shecu.chula.ac.th เพอใหเกดความเปนเอกภาพในการท างานดวยแนวคดของการจดการทประกอบดวย 7 องคประกอบเชอมโยงกน

7 องคประกอบหลกของการบรหารจดการความปลอดภย

(ทมา: ระบบการจดการความปลอดภย อาชวอนามยและสงแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2560)

http://www.shecu.chula.ac.th/


แตละองคประกอบชใหเหนความเสยงหลกแตละดานทสมพนธกบความเสยงดานอน ๆ องคประกอบดงกลาวประกอบดวย

1) การบรหารระบบการจดการความปลอดภย องคประกอบแรกของการจดการความปลอดภยเรมตนทนโยบายมหาวทยาลยและแผนงานดานความปลอดภย ซงถายทอดลงมาเปนนโยบายและแผนปฏบตในทศทางเดยวกนส าหรบการบรหารทกระดบ แตรายละเอยดของการปฏบตอาจมความเฉพาะเจาะจงตามลกษณะงานของแตละแหงได

2) ระบบการจดการวสดในหองปฏบตการ มระบบการจดการทด ทงระบบขอมล การจดเกบ การเคลอนยาย และการจดการสารทไมใชแลว จฬาลงกรณมหาวทยาลยไดจดชดบรหารจดการ ChemTrack & WasteTrack2016 ไวใหบรการ เพอใหผบรหารทกระดบ รวมทงผปฏบตทเปนผปอนขอมลสามารถเขาถงขอมลสารไดอยางถกตองและเปนปจจบน สามารถน าไปใชประโยชนในการจดการความเสยง การแบงปนสาร การจดสรรงบประมาณ

3) ระบบการจดการของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลยไดจดชดบรหารจดการ ChemTrack & WasteTrack2016 ไวรองรบขอมล ตดตามความเคลอนไหวของของเสยทเกดขนในหองปฏบตการ โดยหองปฏบตการตองจ าแนกประเภทของเสยอนตรายตามเกณฑทก าหนด

4) ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ประกอบดวยงานสถาปตยกรรมและวศวกรรมระบบตาง ๆ ทเออตอการท างานอยางปลอดภยทงในภาวะปกตและฉกเฉน

5) ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ตองมระบบการบรหารความเสยงจากขอมลจรงในทก ๆ ดาน มล าดบความคดตงตนจากการระบปจจยเสยงและการประเมนความเสยง มแผนปองกนและความพรอมการตอบโตเหตฉกเฉน

6) การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ ตองมการสรางความตระหนกและการใหความรพนฐานทจ าเปน เหมาะสม และอยางตอเนองแกผเกยวของแตละกลมเปาหมายซงมบทบาทตางกน

7) การจดการขอมลและเอกสาร ตองมระบบเอกสารทเกยวของกบการปฏบตงานอยางปลอดภยซงเนนทตวระบบมากกวาบคคล สามารถสอสารใหเขาใจตรงกนและสงงานตอกนไดเมอเปลยนผรบผดชอบ และใชตอยอดความรในทางปฏบต ใหการพฒนาความปลอดภยเปนไปไดอยางตอเนอง

เหนไดวา 7 องคประกอบนเชอมโยงกน และอยภายใตวฏจกร PDCA (Plan-Do-Check-Act) ซงแสดงวาทงหมดนไมใชกจกรรมทท าครงเดยวจะไดผลเลศ แตเปนวฏจกรทน าไปสความปลอดภยทสงขน ๆ เปนล าดบ อนเปนหวใจของการพฒนาความปลอดภยในหองปฏบตการ


ภารกจหลกของ ศปอส. คอ การสรางระบบ และเครองมอทใชในการบรหารจดการความปลอดภย ตลอดจนการให

ความรและการสงเสรมใหเกดความตระหนกรในดานความปลอดภย อาชวอนามย และสภาพแวดลอมในการท างาน โดยหนงในภารกจคอการใหความรทจ าเปนแกผเกยวของแตละกลมเปาหมาย ซงมบทบาทตางกนตงแต อาจารย เจาหนาท นกวจย นสต พนกงานท าความสะอาด ผเขาเยยมชม รวมทงผทเขามาใหหรอรบบรการเปนครงคราว มการประเมนและก าหนดเงอนไขการผานประเมน ในการน ศปอส. จงไดพฒนาหลกสตรความปลอดภยพนฐานและหลกสตรความปลอดภยดานเคมของแตละกลมเปาหมายรวม 4 หลกสตร โดยมคมอประกอบหลกสตร ดงน

1) คมอความปลอดภยพนฐาน ส าหรบนสตและบคลากร (SHE-CH-SD-001) ซงจดวาเปนความรพนฐานเพอความปลอดภยในการด าเนนชวตประจ าวนและการท างาน ส าหรบนสต บคลากร และผปฏบตงานทวไปในมหาวทยาลย

2) คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทเรยนวชาปฏบตการ (SHE-CH-SD-002) ซงเนนการท างานในหองปฏบตการระดบพนฐานทมผดแลใกลชด

3) คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบนสตทท าวจยและนกวจย (SHE-CH-SD-003) ซงผานความรระดบปฏบตการมาแลว แตตองใชเนอหาทมความลกทจ าเปนตอการท าวจย รวมถงขอควรระวง และการแกไขสถานการณเบองตน (คมอฉบบน)

4) คมอความปลอดภยในการท างานกบสารเคม ส าหรบผดแลหองปฏบตการ (SHE-CH-SD-004) ซงเปนผมบทบาทในการบรหารเชงระบบดวย จงมเนอหา วธปฏบตทสามารถชบงและวางมาตรการควบคม/รบมอปจจยเสยงตาง ๆ เพอใหเกดความปลอดภยแกผปฏบต นสต นกวจย และบคคลอนทอาจเกยวของ


หลกการ/แนวปฏบตทวไปของการปองกนไวกอน 1. ศกษาขอมล หาความรทเกยวของกบงานทจะท า เพอพรอมรบเหตการณ โดยเฉพาะปฏบตการทเกยวของก บ

สารเคม เพราะงานวจยจะเกยวของกบสารเคมทหลากหลายและเปลยนแปลงการใชอยตลอดเวลา ความรลกทางเคมสามารถน ามาอธบายและท าความเขาใจได ขอมลทจ าเปนมดงน

เกยวกบสารเคม - ระบบส สญลกษณ ประเภทอนตราย ความเขากนไมได วธใช ขอควรระวง การใชประโยชนจาก Safety Data Sheet (SDS)

- การจ าแนกประเภทของเสยอนตราย เกยวกบสถานทและอปกรณ - ระบบส สญลกษณของปายประกาศ

- แผนผงพนท ทางออกฉกเฉน - คมอการใชอปกรณในหองปฏบตการ - ทตงอปกรณส าคญ ๆ เชน อางลางตา เครองดบเพลงประจ าหอง

ตยาปฐมพยาบาล 2. ปฏบตตามค าแนะน าและขอควรระวงอยางเครงครด เชน ขนตอนการทดลอง ไมปฏบตนอกเหนอจากทก าหนด

หากจะตองท าการทดลองทเสยงมากใหเรมจากสารปรมาณนอย ๆ หองปฏบตการจะมคมอปฏบตทตองศกษากอนและปฏบตตาม เชน

- คมอการจดเกบ เบกจาย เกบขอมลสารเคมเขาระบบ - คมอการจ าแนกและจดการกบของเสยอนตราย - คมอการใชอปกรณแตละชนด

3. แตงกายและใชอปกรณปองกนสวนตวทเหมาะสม สวมเสอคลมปฏบตการและตดกระดมใหเรยบรอย หามใสรองเทาแตะ ใหใสรองเทาทเหมาะสมกบการท างานในหองปฏบตการ อานคมอการใชเครองมอแตละชนดใหเขาใจกอนและปฏบตตาม สวมใสอปกรณปองกนพนฐานสวนตว (PPE) ไดแก แวนนรภย และเสอคลมปฏบตการ สวน PPE อนตองใชใหเหมาะกบงาน เชน ถงมอ หนากาก เปนตน

4. ประเมนความเสยงกอนลงมอท างานใด ๆ โดยเฉพาะกอนท าการทดลอง ตองวเคราะหหาทางเลอกทเหมาะสม เชน หลกเลยงสารหรอการทดลองทอนตรายมาก ท าความเขาใจถงเหตและผลในแตละขนตอน สามารถระบภยทแฝงอย เมอเหนอนตรายทแฝงอยกสามารถประเมนผลกระทบทอาจเกดขนได

ESPReL Checklist เปนเครองมอทมหาวทยาลย จดไวใหเพอใชในการตรวจสอบ/ประเมนสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการ (http://esprel.labsafety.nrct.go.th) ท าใหผประเมนเหนสภาพการจดการความปลอดภยในหองปฏบตการทตนเองท างานอยไดดวยตนเอง ส าหรบนกวจยในหองปฏบตการจะมภารกจบางสวนทเกยวของทจะท าใหระบบจดการมประสทธภาพ เชน การตรวจสอบ และท าขอมลสารเคมใหเปนปจจบน อนง ความเปนระเบยบบนโตะท างานและในหองปฏบตการเปนปจจยหนงของการลดความเสยง

5. ศกษาต าแหนงทตงและวธใชอปกรณตอบโตเหตฉกเฉนตลอดจนบ ารงรกษาอปกรณอยางสม าเสมอ เพอใหอยในสภาพพรอมใชตลอดเวลา

http://esprel.labsafety.nrct.go.th/


1. พฤตกรรมและสภาพทน าไปสความไมปลอดภย องคประกอบหลกทมผลตอการท างานทปลอดภยสามารถจ าแนกไดเปน 3 สวนคอ 1) คณลกษณะของผท างาน เชน มความร ทกษะ ความสามารถ 2) สภาพการท างาน เชน อปกรณ เครองมอ วธการท างาน สถานทท างาน และ 3) พฤตกรรมการท างาน จากสถตทไดมผศกษามา ถงแมวาหนวยงานหรอองคกรจะไดพยายามลดอบตเหตโดยการพฒนาคณลกษณะของผ

ท างาน ผานการใหความร การอบรม การสอนงาน การพฒนาทกษะทจ าเปนตอการท างานกตาม รวมไปถงการลงทนในการสรางสภาพการท างานทด ปรบปรงพนทท างานใหมความปลอดภย มแสงสวางพอเหมาะ มอปกรณทเหมาะสมส าหรบการใชท างาน แตสวนใหญกยงพบวา อบตเหตไมไดหมดไปหรอลดลงอยางมนยส าคญ ท าไมจงเปนเชนนน?

จากการศกษาดานความปลอดภย โดย Heinrich (ค.ศ. 1951) พบวา รอยละ 80–85 ของอบตเหต มสาเหตมาจากพฤตกรรมการท างานไมปลอดภย (ขอ 3) มเพยงรอยละ 15–20 เทานนทสาเหตมาจากสภาพการท างานทไมปลอดภย (ขอ 1-2) ดงนนสงทมผลตอการท างานทปลอดภยมากทสดคอพฤตกรรมนนเอง พฤตกรรมการท างานทไมปลอดภย ทมกพบเหนไดบอยครง เชน การท างานในทสงโดยไมสวมอปกรณนรภย การไมสวมหมวกนรภยเมอใชจกรยานยนตหรอจกรยาน การขบรถฝาสญญาณไฟแดง การคยโทรศพทหรอสงขอความในขณะเดนหรอขบรถ เปนตน พฤตกรรมท เปนเหตน ามาซงความไมปลอดภยเกดไดจากหลายสาเหต เชน นสยชอบความสะดวกสบาย จงไมใสเขมขดนรภย ไมขามสะพานคนขามถนน นสยอยากประหยดเวลาหรอตองเรงรบ จงไมปลดสะพานเดนไฟตามขนตอนกอนท าการซอมไฟฟา การใชเกาอตอกนสองตวเพอหยบของในทสงแทนทจะใชบนได เปนตน ทง ๆ ทคนสวนใหญทราบวา การกระท าดงกลาวอาจกอใหเกดอบตเหตได แตแลวเหตใดผคนจงยงคงด าเนนชวตโดยมพฤตกรรมเสยงเหลานตอไป ประเดนหลกคอการกระท าทไมปลอดภยเหลานไมไดน าไปสการเกดอบตเหตทกครงไป ท าใหเกดความคดทวา "เคยท ามาตงหลายครงแลวไมเหนเปนอะไร" "คงไมเปนไรหรอก ไมนาจะมอะไรเกดขน" และหลายครงการท างานใหปลอดภยอยางเครงครดกลบท าใหตนเองดแปลกแยกไปจากคนสวนใหญ เนองจากสงคมไทยโดยรวมยงไมไดใหความส าคญกบเรองปลอดภยอยางจรงจง ถงเวลาหรอยงทเราจะตองสรางวฒนธรรมความปลอดภยใหเกดขนในสงคมไทย หรออยางนอยกในสงคมจฬาฯ

อบตเหตเมอเกดขนแลวอาจสงผลกระทบไดอยางกวางขวาง และอาจไมไดเกดกบผกอเหตโดยตรงกได ในขณะเดยวกน เราเองกอาจเปนผไดรบผลกระทบจากอบตเหตทเราไมไดเปนคนกอกได ดงนน การตระหนกรและใหความส าคญกบความปลอดภยเปนความรบผดชอบทงตอตนเองและสงคม ถาเราพจารณาใหลกซงวา การกระท าทไมปลอดภยของเรา ถาท าใหเกดอบตเหตขน แมวาจะมโอกาสเลกนอยเพยงใดกตาม อบตเหตนนจะน ามาซงความสญเสยอะไรบางกบเรา กบผคน หรอสงแวดลอมรอบ ๆ ตวเรา มความคมคาหรอไมทจะเสยงกบพฤตกรรมทไมปลอดภยเหลาน กอาจจะท าใหเกดความตระหนกรในความส าคญของความปลอดภย และความรบผดชอบตอสงคมของพวกเรามากขน ลองมองยอนกลบไปในอดตจะพบวา มอบตเหตจากหลายเหตการณ น าไปสการสญเสยทกกลบไมได เชน อบตเหตบนทางดวน อนเนองจากผขบรถไมไดใหความสนใจกบสภาพจราจร มวแตสงขอความผานโทรศพทมอถอ สงผลใหมผเสยชวตหลายคน การตกจากทสงเนองจากผท างานไมไดสวมอปกรณนรภย ท าใหรางกายกลายเปนอมพาตไปทงชวตทเหลออย การท างานในทอบอากาศโดยไมมอปกรณทเหมาะสม ท าใหเสยชวต ผทตามลงไปชวยกเสยชวตไปดวย เปนตน ความสญเสยเหลานหลกเลยงได ปองกนได หรอ ลดความรนแรงได ถาทกคนมทศนคตทดเกยวกบการใชชวตและการท างานอยางความปลอดภย และน าไปปฏบตในชวตประจ าวนอยางจรงจง เชน ทกครงทขนลงบนไดตองจบราวบนได สวมเขมขดนรภยหรอหมวกนรภยทกครงทใชยานยนตตามแตกรณ สวมแวนนรภยเมอเขาพนททมโอกาสเกดการกระเดนของสงแปลกปลอมเขาตา สวมหนากากในพนทมฝนละออง เปนตน โดยทงหมดนจะตองมพนฐานมาจากการตระหนกในความส าคญของความปลอดภยจรง ๆ ไมใชท าเพราะเปนกฎเกณฑหรอกลวถกลงโทษ นอกจากนเราจะตองไมยอมรบพฤตกรรมทไมปลอดภยของผคนรอบขาง โดยการชใหเหนถง


พฤตกรรมทไมปลอดภยนนและตกเตอน และเราควรจะยนดและขอบคณหากมผอนมาชใหเหนและตกเตอนถงพฤตกรรมทไมปลอดภยของตวเราเอง สงเหลานถาเกดขนในสงคมใดกนาจะเรยกไดวาสงคมนนมวฒนธรรมความปลอดภยแลว

แนวคดของการปองกนหรอระวงไวกอน โดยการตรวจสอบและควบค มความเสยงในกจกรรม หนาทและกระบวนการท างาน เพอลดความเสยงทอาจกอใหเกดอบตเหตใหมากทสด เพอใหเกดความปลอดภยดกวาเสยใจภายหลง จะชวยใหการท างานและการด าเนนชวตประจ าวนเปนไปอยางราบรน การปลกฝงแนวคดทดงามนลงในตนเองจนพฒนาเปนนสยใหมขนได คอความส าเรจของการศกษา

2. การจดการความปลอดภยหองปฏบตการ 2.1 ระบบการจดการขอมลสารเคม (ChemTrack)

ระบบการจดการขอมลสารเคมภายในหองปฏบตการในจฬาลงกรณมหาวทยาลย อาศยโปรแกรมการจดการขอมลสารเคม (ChemTrack) ซงเปนระบบการบนทกขอมลแบบ web-based และจดเกบขอมลบนฐานขอมลออนไลน สามารถตดตามปรมาณสารเคมทน าเขา ปรมาณคงเหลอ สถานทเกบ คาใชจาย ตลอดจนขอมลดานความปลอดภยของสารเคม เพอใหมการจดการสารเคมทเปนระบบ มมาตรฐาน และมประสทธภาพ โดยผใชในระดบหองปฏบตการทลงทะเบยนจะเหนเฉพาะขอมลของตนเอง แตผใชในระดบผบรหารจะเหนขอมลทงหมดของสวนงานทตนเองรบผดชอบ และผดแลระบบสามารถเหนขอมลไดทงหมด เพอน าขอมลมาใชในการบรหารจดการความเสยงไดอยางเหมาะสม จงมความจ าเปน และเปนขอก าหนดของจฬาลงกรณมหาวทยาลยวาทกหองปฏบตการ ทกคลงสารเคมทมการจดซอและ/หรอจดเกบสารเคมตองลงทะเบยนกบระบบ ChemTrack ในการลงทะเบยนสารเคมจะไดรหสประจ าขวดสารเคมในรปแบบของบารโคด ซงตองน าไปตดไวทขางขวดสารเคม และตองมการปรบปรงขอมลสารเคมทอยในความครอบครองใหเปนปจจบนอยางสม าเสมอ กลาวคอ เมอใชสารหมด หรอมการเปลยนมอผครอบครองขามหองปฏบตการหรอขามคลงสารเคมตองเขาไปปรบปรงขอมลในระบบดวย

ผ เ ก ย ว ข อ ง ส า ม า ร ถ ศ ก ษ า ร า ย ล ะ เ อ ย ด เ พ ม เ ต ม ไ ด ท เ ว บ ไ ซ ต https://www.shecu.chula.ac.th/home/content.asp?Cnt=134 2.2 ระบบการจดการของเสยอนตราย (WasteTrack) ระบบการจดการขอมลของเสยอนตรายจากหองปฏบตการในจฬาลงกรณมหาวทยาลย ด าเนนการโดยใช โปรแกรมการจดการของเสยอนตราย (WasteTrack) ซงปจจบนไดผนวกเปนสวนหนงของระบบการจดการความปลอดภยสารเคมและของเสยอนตราย (ChemTrack & WasteTrack) โดยใชชอผใชและรหสผานเดยวกน หองปฏบตการทจะใช โปรแกรม WasteTrack ตองผานการลงทะเบยนและฝกอบรมการใชงานทงโปรแกรม ChemTrack และ WasteTrack การจดการขอมลของเสยดวยโปรแกรม WasteTrack ชวยใหหนวยงานภายใตจฬาลงกรณมหาวทยาลยมรปแบบการจดเกบของเสยอนตรายของหองปฏบตการตาง ๆ ทมประสทธภาพ ปลอดภย เปนไปตามมาตรฐาน และเปนไปในแนวทางเดยวกน อกทงยงสามารถเกบรวบรวมขอมลปรมาณของเสย ความเปนอนตราย ผรบก าจดและงบประมาณ เพอน าไปใชในการบรหารจดการ โดยผใชจะตองจ าแนกประเภทของเสยสารเคมตามทก าหนดโดยระบบ ตดฉลากใหชดเจน และเกบไวทหองปฏบตการกอน เมอตองการทงใหบนทกขอมลเขาระบบตามรอบทก าหนดโดยสวนกลาง (ประมาณเดอนละครง) ซงเจาหนาทสวนกลางจะแจงรหสก ากบขวดของเสยกลบมาให พรอมทงนดหมายวนเวลา และสถานทจดสงเพอน าไปบ าบดตอไป

ผ เ ก ย ว ข อ ง ส า ม า ร ถ ศ ก ษ า ร า ย ล ะ เ อ ย ด เ พ ม เ ต ม ไ ด ท เ ว บ ไ ซ ต https://www.shecu.chula.ac.th/home/content.asp?Cnt=134 2.3 การส ารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการ

โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย (Enhancement of Safety Practice of Research Laboratory in Thailand, ESPReL) ไดรบการสนบสนนจากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต เพอสราง

https://www.shecu.chula.ac.th/home/content.asp?Cnt=134



เครองมอทชวยในการส ารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการท เรยกวา ESPReL checklist ซงครอบคลมองคประกอบทเกยวของกบความปลอดภยของหองปฏบตการทมการใชสารเคมรวม 7 ดาน ซงเชอมโยงกนอยางเปนระบบ (รปในหนา 5) ไดแก

1) การบรหารระบบจดการความปลอดภย 2) ระบบการจดการสารเคม 3) ระบบการจดการของเสย 4) ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ 5) ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย 6) การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ 7) การจดการขอมลและเอกสาร

เพอสรางวฒนธรรมการปฏบตงานอยางปลอดภยในองคกร และเพอใหผปฏบตงานและผบรหารเหนชองวางหรอจดออนทจะสามารถพฒนาปรบปรงไดในเรองของความปลอดภย และเพอเปนการรองรบมาตรฐานความปลอดภยของหองปฏบ ต การท จะพ งม ในอนาคต ท ก หองปฏบ ต การจะต องลงทะเบ ยน ตามระบบของ ESPReL ท เวบ ไซต http://esprel.labsafety.nrct.go.th และเขาไปประเมนตนเองตาม checklist ท อย ในระบบซ งครอบคลมท ง 7 องคประกอบ ในการจดท า checklist ใหเกดประโยชนสงสด หวหนาหองปฏบตการและสมาชกในหองปฏบตการทกระดบควรประชมท าความเขาใจและลงความเหนรวมกนในการตอบค าถามแตละขอ และควรใหค าอธบายประกอบในทกขอทตอบวาม/ใช เมอกรอกเสรจแลว ระบบจะสามารถประมวลผลเปนกราฟแสดงคะแนนทไดจากการส ารวจในแตละหวขอ ซงจะชวาหองปฏบตการของตนเองมสภาพความปลอดภยอยางไร และมจดแขงจดออนในองคประกอบทง 7 ดานเปนอยางไร เพอจะไดน าจดออนมาแกไขปรบปรงตอไป ผลการประมวลดงกลาวยงแสดงการพฒนาตนเองและสามารถเปรยบเทยบกบหองปฏบตการอนไดในชวงเวลาทก าหนด (ควรมการประเมนเปนประจ าอยางนอยปละ 1 ครง)

ผเกยวของสามารถศกษารายละเอยดเพมเตมไดทเวบไซต http://esprel.labsafety.nrct.go.th

3. อนตรายในหองปฏบตการ อนตรายในหองปฏบตการอาจแบงออกเปน 3 กลมได ดงน

1) อนตรายทางเคม (chemical hazards) เกดจากฤทธของสารเคม เชน การกดกรอน 2) อนตรายทางกายภาพ (physical hazards) เชน อบตเหตจากไฟ การระเบด เครองแกวทแตกหก

ไฟฟาลดวงจร การยศาสตร (ergonomics) รงส และ กมมนตรงส 3) อนตรายทางชวภาพ (biological hazards) เกดจาก จลนทรย และ ไวรส เปนตน

ผลกระทบจากอนตรายแบบตาง ๆ ขางตนทมตอสขภาพ (health hazards) แบงไดเปน ผลกระทบแบบเฉยบพลน (acute effect) และ ผลกระทบแบบเรอรง (chronic effect)

ส าหรบอนตรายทางเคม สารเคมเขาสรางกายได 3 ทาง ดงน 1) การสดดม หรอ ระบบหายใจ 2) การสมผสผานทางผวหนงหรอดวงตา 3) การกลนกน

สารเคมทกชนดอาจท าใหเกดอนตรายไดถาไดรบเขาสรางกายในปรมาณมากพอ โดยความรนแรงขนกบชนดและปรมาณของสารทไดรบ ระยะเวลาของการทไดรบสาร และรปแบบการรบสารสรางกาย

อนตรายทอาจเกดขนในหองปฏบตการ มดงน




- อนตรายจากการสดดมไอของสารเคม การสดดมไอของสารเคมโดยตรงท าใหเกดการระคายเคองตอระบบทางเดนหายใจ ไดแก จมก คอ และปอด ความ

เปนอนตรายขนอยกบชนด ปรมาณทไดรบเขาสรางกาย และระยะเวลาสมผส ควรหลกเลยงการสดดมไอของสารเคมโดยตรง

- อนตรายจากการสมผสสารเคม สารเคมหลายประเภท เชน กรดและเบส กดกรอนผวหนงได จงควรหลกเลยงการสมผสสารเหลานโดยตรง หาก

สารเคมหกเลอะบนพนโตะปฏบตการหรอท ใดกตาม ใหท าความสะอาดทนทดวยความระมดระวง เพอปองกนไมใหเปนอนตรายตอผอน โดยตองสวมใสอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม ในกรณทสารเคมหกในปรมาณมาก ไมควรจดการดวยตวเอง ใหแจงเจาหนาทในหองปฏบตการมาจดการ

- อนตรายจากการกลนกนสารเคม สารเคมเขาปากอาจเกดขนจากอาหารทปนเปอนสารเคม มอทสมผสสารเคมแลวหยบอาหารเขาปาก หรอการใช

ปากดดสารเคมดวยปเปต การปองกนคอ ไมใชปากดดสารเคมในการปเปตสาร หามน าอาหารหรอเครองดมเกบในตเยนทเกบสารเคมหรอตน าแขง หามใชอปกรณจากหองปฏบตการไปผสมหรอปรงอาหาร หามรบประทานน าแขงจากตน าแขงในหองปฏบตการ หามน าอาหารและเครองดมเขามาในหองปฏบตการ ลางมอทกครงเมอเปอนสารเคมหรอมการหยบจบสงของทเปอนสารเคม ลางมอใหสะอาดกอนออกจากหองปฏบตการและกอนรบประทานอาหาร

อนตรายจากกายภาพทพบบอยในหองปฏบตการ มดงน - อนตรายจากการสมผสของรอน

การสมผสกบอปกรณทมอณหภมสง ถกลวกดวยของเหลวทมความรอนสง อาจท าใหผวหนงไหมเกรยม ขอควรปฏบต :

ใชถงมอกนความรอนหรออปกรณส าหรบหยบหรอจบของรอน

- อนตรายจากการสมผสของเหลวเยนยงยวด ของเหลวเยนยงยวด (cryogenic liquids)1 คอ แกสเหลวในภาชนะบรรจ ภายใตความดนซงเกบไวทอณหภมต า

มาก (ต ากวา –150 C) เชน แกสไนโตรเจนเหลว แกสฮเลยมเหลว การสมผสของเหลวเยนยงยวดอาจท าใหเนอเยอเยนจดจนแขงตว อาการเจบปวดจะไมเกดทนท แตจะเกดเมอเนอเยอทเยนแขงตวเรมละลายเนองจากเนอเยอสวนนนถกท าลายไปแลว ผวหนงบวมแดงคลายการสมผสของรอน หรอเกดการบวมเปนน าเหลอง

ขอควรระวงอกประการคอ เมอของเหลวเยนยงยวดสมผสกบโลหะจนโลหะนนมอณหภมลดต ามาก หากสวนของรางกายไปสมผสกบโลหะเยนจดน เนอเยอจะตดแนนกบโลหะ เมอขยบหรอแกะออกจากโลหะ อาจท าใหผวหนงฉกขาดได นอกจากนแกสทรวซมออกมาเนองจากการขยายตวสามารถแทนทออกซเจนในอากาศท าใหระดบแกสออกซเจนลดลง สงผล

1Canadian Centre for Occupational Health and Safety (https://www.ccohs.ca/oshanswers/chemicals/cryogenic/cryogen1.html)

https://www.ccohs.ca/oshanswers/chemicals/cryogenic/cryogen1.html


ใหการหายใจขดของไปจนถงการเสยชวตเนองจากขาดอากาศหายใจ ดงนนหากตองปฏบตงานกบของเหลวเยนยงยวด ตองหลกเลยงการสมผสและระมดระวงการรวไหล

ขอควรปฏบต : ใสอปกรณปองกนสวนบคคล ไดแก แวนตานรภย ถงมอกนความเยน

- อนตรายจากไฟไหม เกดจากการใหความรอนแกสารไวไฟหรอมแหลงก าเนดไฟอยในบรเวณใกลเคยง นอกจากนยงอาจเกดจากปฏกรยา

เคม หรออาจเกดจากอปกรณไฟฟาเกนก าลงหรอไฟฟาลดวงจร ขอควรปฏบต :

- กรณใชตวท ำละลำยอนทรยไวไฟ เชน ไดเอทลอเทอร ใหใชในอางน ารอนเทานน หามใหความรอนโดยตรงดวยเปลวไฟหรอเตาใหความรอน (hot plate) และไมควรปลอยตวท าละลายอนทรยไวไฟไวในบกเกอรโดยไมมฝาปด เพราะไอของตวท าละลายซงหนกกวาอากาศจะแผปกคลมไปตามโตะหรอพนหองปฏบตการจนถงแหลงก าเนดไฟแลวลกเปนไฟ และลกลามกลบมาทบกเกอรจนเกดไฟไหมรนแรงได (flash back) - กรณใชอปกรณไฟฟำ ไฟไหมอาจเกดจากอปกรณไฟฟาทใชไฟเกนก าลง หรอเกดไฟฟาลดวงจร จนเกดความรอนหรอประกายไฟไปตดเชอไฟทอยใกล ๆ หามเสยบปลกเครองใชไฟฟาหลาย ๆ เครองทเตาเดยว หลกเลยงการใชปลกพวงต อ โดยเฉพาะเครองใชไฟฟาทใชก าลงไฟฟาสง และไมควรใชเครองใชไฟฟาหรออปกรณใหความรอนใกลสารเคมทมสมบตไวไฟ หรอวสดทเปนเชอไฟ ระวงสายไฟไมใหพาดไปบน hot plate เพราะสายไฟอาจไหมและท าใหเกดไฟฟาลดวงจรได

- อนตรายจากการระเบด การระเบดอาจเกดจากการขยายตวของสารเคมในภาชนะปดทไมมชองระบายไอออกจากระบบ หรอเกดจาก

ปฏกรยาทกอใหเกดแกสอยางรนแรงหรอใหความรอนสง การระเบดอาจท าใหเศษภาชนะ แกสหรอของเหลวทกลายเปนไอและสารเคมทบรรจอยกระเดนถกรางกาย

ขอควรปฏบต : กอนเรมท าการกระท าใด ๆ ทเสยงตอการท าใหเกดความดนสง เชน การตมสารเคม การใชแกสอดความดน ตองตรวจสอบใหแนใจวามชองทางระบายไอออกจากระบบ การทดลองปฏกรยาเคมทรนแรงตองไดรบค าแนะน าจากอาจารยหรอผดแลหองปฏบตการ ในการเตรยมสารเคมทเกดปฏกรยาคายความรอนสง เชน การเจอจางกรดแกดวยน า ตองเทกรดลงน า และคนของผสมตลอดเวลา หามเทน าลงกรดเพราะจะเกดความรอนทรนแรง กรดอาจกระเดนถกรางกายและกดกรอนผวหนงได

- อนตรายจากของมคม ของมคม เชน เศษแกว หรอเครองแกวแตกหกจากการใชงาน เชน การตอสายยางกบเครองแกว เชน

คอนเดนเซอร หรอการใชมอเปลาเปดจกแกวทปดแนนอาจเกดการบาดและเปนอนตรายรนแรง ขอควรปฏบต :

- การตอเครองแกวสองชนเขาดวยกนใหปายน าหรอกรสบาง ๆ ทบรเวณขอตอ ใชผาจบและหมนเครองแกวเขาดวยกน - การดงเครองแกวออกจากกนใหใชผาจบและใชแรงเพยงเลกนอยเพอหมนดงเครองแกวออกจากกน หากจกแกวปดแนน

คอย ๆ ขยบจกแกวซายขวาเบา ๆ และออกแรงดงเลกนอย อาจใชไมเคาะเบา ๆ ทรอยตอของจกกบตวขวด หากยงไมสามารถเปดออกได ใหแจงอาจารยหรอผดแลหองปฏบตการ หากมเศษแกวแตกบนโตะ หรอบนพน ใหเกบเศษแกวใสภาชนะทจดเตรยมไวดวยความระมดระวง และท าความสะอาดสารเคมทหกบนพนโตะปฏบตการหรอพนหองอยางเหมาะสม


- อนตรายจากแกสอด แกสบรรจถงสวนใหญถกเกบไวภายใตความดนสง หากวาลวควบคมเสยหาย หรอการปลอยแกสจากถงลงไปใน

ระบบปดทไมมทางระบายออก จะท าใหเกดอนตรายเนองจากแรงดนของแกสได ถงแกสเปนวสดทมน าหนกมาก หากลมอาจเกดการระเบดและท าใหผทอยในบรเวณใกลเคยงไดรบบาดเจบและท าใหอปกรณเสยหาย จงตองใหความระมดระวงในการเกบและเคลอนยายถงแกสเปนพเศษ แกสทบรรจในถงมอนตรายแตกตางกน บางชนดไวไฟ (เชน ไฮโดรเจน บวเทน) บางชนดเปนพษ (เชน คลอรน คารบอนมอนอกไซด) บางชนดแมไมเปนพษโดยตรงแตกท าใหขาดอากาศหายใจ (เชน ไนโตรเจน อารกอน คารบอนไดออกไซด)

ขอควรปฏบต : ระบในหวขอ 12.4 ขอปฏบตเกยวกบการใชแกสอดและแกสเหลว

4. การประเมนความเสยง การประเมนความเสยงของการทดลอง คอ การคาดการณลวงหนาถงอนตรายทอาจเกดขนกบการทดลองหรอการปฏบตงาน มจดประสงคหลกคอ เพอใหผท าการทดลองทราบและตระหนกถงอนตรายทอาจเกดขนตอตนเองและผอน และมการวางแผนแกไขปญหาหรอเตรยมตวรบมอกบอนตรายนน ๆ หลกในการประเมนความเสยงของการทดลอง มดงน 4.1 การทดลองทพงใหความระมดระวงเปนพเศษ

การทดลองทพงใหความระมดระวงเปนพเศษ ไดแกการทดลองทมลกษณะดงตอไปน 1) การทดลองทมสเกลใหญ ใชสารปรมาณมาก 2) การทดลองทใชสารทไวตอน าหรออากาศ ไดแกสารตอไปน

- โลหะแอลคาไล เชน Li, Na, K - โลหะทเปนผงละเอยด เชน Pd, Ni, Al, Zn - LiAlH4, NaH และโลหะไฮไดรดอน ๆ - RLi RMgX LDA และสารประกอบออรแกโนเมทลลกอน ๆ - แอซดเฮไลด เชน PCl3, POCl3, SOCl2, acetyl chloride

3) การทดลองทเกยวของกบสารออกซไดซอยางแรงหรอสารระเบดได ไดแกสารตอไปน - azides - เปอรออกไซดอนทรย - คลอเรตและเปอรคลอเรต - ไฮโดรเจนเปอรออกไซดทความเขมขน >35% - กรดไนตรกเขมขน - diazomethane

4) การท ดล องท ใช ส า รท เป น พ ษ ร า ย แ รง เช น arsenic compounds, mercury compounds, lead compounds, cadmium compounds, cyanides

5) การทดลองทใชสารกอมะเรงหรอสารทท าใหเกด irreversible effect อน ๆ เชน nickel compounds, formaldehyde, benzidine และ naphthylamine, acrylamide, acrylonitrile, epichlorohydrin และ epoxides, benzene, HMPTA, 1,2-dibromoethane, dimethyl sulfate, alkyl halides, alkyl sulfate, alkyl sulfonates, N-nitroso compounds, hydrazine และอนพนธ

6) การทดลองทท าภายใตความดนสงหรอต ากวาปกต


7) การทดลองทเกยวของกบวสดกมมนตรงส 8) การทดลองทมการใชแกสไฮโดรเจน 9) การทดลองทมสารทเขากนไมได เชน กรด-เบส (เขมขนหรอปรมาณมาก) สารออกซไดซ-สารรดวซ 10) การทดลองทมการใหความรอนเปนเวลานาน เชน ขามคน หรอในชวงทไมมคนดแล

4.2 ระดบความเสยงของการทดลองและแนวทางการประเมนความเสยง กอนท าปฏบตการใด ๆ ทเขาขาย “การทดลองทพงใหความระมดระวงเปนพเศษ” ตามทระบในขอ 4.1 หรอการ

ทดลองอนทเขาขายมความเสยง ผปฏบตงานควรจดท าการประเมนความเสยง ( risk assessment) ตามแนวทางทสวนงานหรอผดแลหองปฏบตการก าหนด โดยท าเปนลายลกษณอกษร เชน แบบฟอรมประเมนความเสยงของการทดลอง ดงตวอยางในรปท 1 ซงแตละหองปฏบตการสามารถออกแบบแบบฟอรมดงกลาวใหเหมาะสมกบบรบทของงานในหองปฏบตการนน ๆ ดงตวอยางการกรอกแบบประเมนความเสยงของกจกรรมจากหองปฏบตการหนง (รปท 2 (ก) และ (ข)) นอกจากนหองปฏบตการควรมมาตรการแจงเตอนผทอาจไดรบผลกระทบทราบและมแนวทางการตอบโตเหตฉกเฉนทสามารถปฏบตตามไดทนทวงท ณ บรเวณทท าการทดลอง

รปท 1 ตวอยางแบบประเมนความเสยงของการทดลอง


รปท 2 (ก) ตวอยางการกรอกแบบประเมนความเสยงของกจกรรม (หนา 1) จากหองปฏบตการหนง


รปท 2 (ข) ตวอยางการกรอกแบบประเมนความเสยงของกจกรรม (หนา 2) จากหองปฏบตการหนง


5. การจดการหองปฏบตการใหมสภาพเหมาะสม (housekeeping) ความเรยบรอยของหองปฏบตการโดยมพนทท างานสะอาด เครองมอและอปกรณ สารเคมจดเปนระเบยบถกตอง

ตามหลกการ จะชวยเสรมสรางความปลอดภยและสขอนามยทดแกผปฏบตงาน และท าใหผลการทดลองมความนาเชอถอดวย ขอแนะน าการจดหองปฏบตการใหเปนระเบยบมดงนคอ

1) บรเวณพนทใชงาน บรเวณประตทางเขา-ออก บรเวณตดตงเครองมอ บรเวณเครองลางตา บรเวณฝกบวฉกเฉน โตะปฏบตการ ตดดควน โตะท างาน อางลางเครองแกว ตองไมมสงกดขวาง เพอใหเขาใชงานไดอยางสะดวก

2) จดวางเครองมอ เครองใช สารเคม ใหเปนระเบยบ ในพนททจดไวโดยเฉพาะ หางจากประตเขา-ออก ไมวางบนพน กดขวางทางเดน และบนได

3) จดเกบสารเคมตามค าแนะน าในหวขอ 12.1 และควรเกบขวดสารเคมกลบเขาทเมอสนสดภารกจในแตละวน หามใชตดดควนเปนตเกบสารเคม

4) รกษาความสะอาดและท าความสะอาดพนทท างานทกครงเมอเสรจภารกจในแตละวน ท าความสะอาดพนหองอยางสม าเสมอ กรณมการหกของสารเคมตองท าความสะอาดโดยทนท โดยปฏบตตามคมอความปลอดภย

6. การจดการลกษณะกายภาพของหองปฏบตการ โดยทวไปเมอพดเรองความปลอดภยในหองปฏบตการ คนสวนใหญมกจะคดถงแตมาตรการควบคมตาง ๆ ทก าหนด

ขนเพอใหผปฏบตงานสามารถท างานไดอยางปลอดภย ซงรวมถงการเลอกใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลทเหมาะสม ซงแนวคดเหลานเปนหลกการความปลอดภยทตงอยบนพนฐานของกระบวนการท างาน เครองมอ หรอวธการปฏบตงานทมอยแลว กลาวอกนยหนงคอเปนการแกปญหาทปลายเหต การแกปญหาทตนเหตจะใชการควบคมทางวศวกรรม (engineering controls) ซงจะมประสทธผลมากกวาเพราะเปนการออกแบบเพอขจดอนตราย ณ จดเกดเหต กลาวคอ ความปลอดภยเรมตงแตกระบวนการออกแบบ การตดตงอปกรณ หรอเครองมอทเหมาะสมถอเปนอกปจจยหนงทสงผลใหผปฏบตงานหรอผ ใช เครองมอท างานไดอยางมประสทธภาพ ไดรบบาดเจบหรออนตรายจากการท างานลดลง อปกรณทมกพบในหองปฏบตการ ไดแก

6.1 ตดดควนหรอตดดไอสารเคม

ในการท างานกบสารเคมทเปนอนตราย เชน สารไวไฟ สารพษ และสารกดกรอนทกครงควรใชตดดควน ซงออกแบบใหดดเอาไอระเหยของสารเคมตาง ๆ ระหวางท าการทดลองออกสภายนอกอาคาร โดยมระบบก าจดไอสารเคมดวยน าหรอดวยแผนกรองดดซบไอสารเคมกอนจะปลอยสบรรยากาศ

ขอแนะน า - จดตงอปกรณและชดการทดลองใหลกเขาไปในตดดควน หางจากดานหนาประมาณ 6 – 10 นว เพอเพม

ประสทธภาพในการดดไอระเหยของตดดควน


- ขณะใชงานใหดงหนาตางกระจกของตดดควนลงมาใหอยในระดบทสามารถสอดมอผานเขาไปท างานไดสะดวก (ไมสงกวา 1 ฟต) ไมยนศรษะเขาไปในตดดควน

- หลงการใชงาน เชดท าความสะอาดพนและหนาตางกระจกทนททสารเคมกระเดนเปอน ดงหนาตางกระจกลงมาใหอยเหนอพนตประมาณ 1 – 2 นว

- ไมเกบวางของและสารเคมในตดดควนอยางถาวร นอกจากอปกรณทจ าเปนกบการใชงาน - ควรตรวจสอบ ดแล และบ ารงรกษาตดดควนหรอตดดไอสารเคมอยางสม าเสมอ

6.2 ระบบระบายอากาศและปรบอากาศ เปนอปกรณทตดตงในหองปฏบตการเพอใหเกดการหมนเวยนของอากาศ หรอการถายเทอากาศใหเหมาะตอการ

หายใจ โดยเจอจางและขจดมลภาวะในอากาศออกจากหองปฏบตการ ระบบระบายอากาศทเหมาะสมสามารถควบคมระดบสงปนเปอนในอากาศใหอยในระดบทไมเปนอนตรายตอผปฏบตงาน ควบคมความรอน ความชนใหอยในระดบทสงเสรมการท างานของผปฏบตงานใหรสกสบาย สงผลใหมประสทธภาพการท างานทด นอกจากนระบบระบายอากาศทดยงสามารถปองกนไมใหเกดอคคภยหรอการระเบดในกรณทมไอของตวท าละลายฟงกระจายในปรมาณทเขาขายอนตราย เพราะความรอนหรอประกายไฟจะท าใหเกดการตดไฟลกไหมได

ในหองปฏบตการควรมการตดตงระบบระบายอากาศและ/หรอระบบปรบอากาศตาม “มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003-50”2 ตวอยาง เชน ชองลม พดลมดดอากาศ พดลมเพดาน เครองปรบอากาศ ตองตดตงในต าแหนงและจ านวนทเหมาะสมกบการท างานและสภาพแวดลอม ถาหองปฏบตการไมมการตดตงระบบปรบอากาศ/ระบบระบายอากาศ หรอไมมการถายเทอากาศจากธรรมชาต ใหตดตงระบบเครองกลเพอชวยในการระบายอากาศในบรเวณทลกษณะงานกอใหเกดสารพษหรอกลนไมพงประสงค

ชองลม พดลม

ดดอากาศ พดลมเพดาน เครองปรบอากาศ

รปท 3 ตวอยางระบบระบายอากาศและปรบอากาศในหองปฏบตการ

ขอแนะน า - ควรตรวจสอบ ดแล และบ ารงรกษาระบบระบายอากาศและปรบอากาศอยางสม าเสมอ

6.3 ระบบไฟฟาและแสงสวาง เปนระบบสาธารณปโภคพนฐานทส าคญ เนองจากอปกรณ/เครองมอตาง ๆ ในหองปฏบตการตองใชไฟฟาในการ

ท างาน รวมถงการท ากจกรรมตาง ๆ การตดตงระบบไฟฟาและแสงสวางควรค านงถงความปลอดภย ไมกอใหเกดอนตรายใน

2คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 2 (สงหาคม 2558) และค าอธบายประกอบการกรอก ESPReL Checklist (ดาวนโหลดไดจาก http://esprel.labsafety.nrct.go.th/files/ESPReL-Book2.pdf)

http://esprel.labsafety.nrct.go.th/files/ESPReL-Book2.pdf


การใชงาน หรอท าใหเกดผลกระทบตอสขภาพของผปฏบตงานจนเปนผลใหเกดอบตเหตในการท างาน หองปฏบตการควรออกแบบระบบไฟฟาและแสงสวางตรงตามมาตรฐานกฎหมาย โดยทวไปมรายละเอยดดงน

- มปรมาณแสงสวางพอเพยง ประมาณ 300 – 500 ลกซ3 และมคณภาพเหมาะสมกบการท างาน - ระบบไฟฟาก าลงของหองปฏบตการตองมปรมาณก าลงไฟพอเพยงตอการใชงาน โดยเมอมการใชอปกรณไฟฟา

พรอมกนแลวไมกอใหเกดไฟดบ หรอการตดไฟของเบรกเกอร - อปกรณสายไฟฟา เตารบ เตาเสยบ ตองไมช ารดและไดมาตรฐาน4 - มการตดตงแหลงจายกระแสไฟฟาในบรเวณทเหมาะสม ควรหลกเลยงการตดตงในบรเวณอางน า หรอถาหาก

จ าเปนควรเลอกใชชนดทมฝาครอบกนน า - อปกรณไฟฟาและแหลงจายกระแสไฟฟาตองมการตอสายดน - อปกรณไฟฟาไมมการตอสายพวง หากหลกเลยงไมไดไมควรตอสายพวงนานเกนกวา 8 ชวโมง และไมตอสายพวง

หลายอนซอนกน - ระบบควบคมไฟฟาของหองปฏบตการตองสามารถเขาถงเพอการซอมบ ารงและตรวจสภาพไดงาย - อปกรณตดตอนไฟฟาขนตนในหองปฏบตการ เชน ฟวส (fuse) เครองตดวงจร (circuit breaker) ตองสามารถ

ใชงานได โดยไมสงผลกระทบตอระบบไฟฟาในพนทขางเคยงหรอพนทโดยรวมของอาคาร และตดตงอยในต าแหนงทสามารถเขาถงเพอการซอมบ ารงและตรวจสภาพไดงาย

- ตดตงระบบแสงสวางฉกเฉนในปรมาณและบรเวณทเหมาะสม เพอใหสามารถใชสองสวางบนเสนทางหนไฟและแสดงทศทางการหนไฟเมอเกดเหตฉกเฉนได

- มระบบไฟฟาส ารองดวยเครองก าเนดไฟฟาทสามารถใชในการจายไฟฟาส าหรบวงจรไฟฟาทจ าเปนในกรณเกดภาวะฉกเฉนได เชน ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน ระบบสญญาณเตอนอคคภย ระบบดดและระบายควน ระบบอดอากาศส าหรบบนไดหนไฟ เปนตน

ขอแนะน า - ควรตรวจสอบ ดแล และบ ารงรกษาระบบไฟฟาก าลงและไฟฟาแสงสวางอยางสม าเสมอ

7. ขอปฏบตทวไปในการใชหองปฏบตการ - ผท าปฏบตการตองทราบขอมลเรองความปลอดภย การปองกนอนตรายจากสารเคม อนตรายทอาจเกดจากการ

ปฏบตงาน การปฐมพยาบาลเบองตน ขอมลการจดการสารอนตรายเมอเกดอบตเหตจากเพลงไหม และจากการหกรวไหล รวมถงการจดการของเสยทเกดขน

- สวมแวนตานรภย (safety glasses) ตลอดเวลาทอยในหองปฏบตการ หามใสคอนแทคเลนส - สวมเสอคลมปฏบตการและตดกระดมใหเรยบรอยขณะท าปฏบตการ - สวมรองเทาหนงปดเทาหมสนทสามารถปกปองเทาไดทงหมดขณะท าปฏบตการ หามสวมรองเทาแตะหรอรองเทา

สนสง - ถอดเนคไทหรอเกบปลายเนคไทเขาไปในเสอ

3ประกาศกรมสวสดการและคมครองแรงงาน เรอง มาตรฐานความเขมของแสงสวาง (ดาวนโหลดไดจาก http://www.oshthai.org/attachments/article/1264/1264.PDF) 4มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา (เขาถงไดจาก https://www.tisi.go.th/)

http://www.oshthai.org/attachments/article/1264/1264.PDF

https://www.tisi.go.th/


- รวบผมใหเรยบรอย หามใสหมวกหรอผาพนคอ - หามสบบหร - หามน าอาหาร เครองดม เขามาในหองปฏบตการ - หามท าปฏบตการโดยล าพง - หามท าปฏบตการนอกเวลาทก าหนด ยกเวนอาจารยหรอผดแลหองปฏบตการอนญาตและมผดแลตลอดเวลา

โดยตองปฏบตตามระเบยบของหองปฏบตการ - หามผไมเกยวของ เขามาในบรเวณหองปฏบตการ ทงในเวลาและนอกเวลาทก าหนด ยกเวนอาจารยหรอผดแ ล

หองปฏบตการอนญาตและมผดแลตลอดเวลา โดยตองปฏบตตามระเบยบของหองปฏบตการ - หามหยอกลอหรอวงเลนในหองปฏบตการ - เกบสมภาระใหเรยบรอย ไมเกะกะขวางทางเดนหรอพนทท าปฏบตการ - ตรวจดสายไฟหรอปลกไฟทตอกบอปกรณหรอเครองมอกอนใชงานวามสภาพสมบรณ - ศกษาเสนทางและทางออกฉกเฉน รวมถงต าแหนงถงดบเพลง อปกรณตอบโตเหตฉกเฉน เชน อางลางตาฉกเฉน

ทลางตวฉกเฉน อปกรณปฐมพยาบาล เพอใชในกรณฉกเฉน - หามลอกประตทางเขา-ออก ขณะท าปฏบตการ - ทงของเสยสารเคมตามขอก าหนดของหองปฏบตการ - ปดน า ปดไฟ และวาลวแกสใหสนททกครงหลงการใชงาน และตรวจสอบอกครงใหแนใจกอนออกจากหองปฏบตการ - ถอดถงมอ เสอคลมปฏบตการ และลางมอใหสะอาดกอนออกจากหองปฏบตการ - เมอเกดอบตเหตไมวาจะเลกนอยหรอรนแรง หรอเกดเหตฉกเฉนตองแจงอาจารย หรอผดแลหองปฏบตการทนทอยา

พยายามแกไขสถานการณเอง

8. อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE) อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล เปนอปกรณส าหรบผปฏบตงานสวมใสขณะท างานเพอปองกนอนตรายทอาจ

เกดขนอนเนองมาจากสภาพและสงแวดลอมในการท างาน การใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล เปนหนงในหลายวธเพอปองกนอนตรายจากการท างาน ซงโดยทวไปจะถอวาเปนวธทมประสทธภาพนอยกวาการควบคมสงแวดลอมในการท างานใหปลอดภยกอน แตในสภาพแวดลอมของการท างานบางอยาง เชน ในหองปฏบตการเคม แมจะมการควบคมดงกลาวแลวกยงมความจ าเปนตองใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลมาประกอบเพมเตมเพอปองกนการสญเสยและลดความรนแรงของความสญเสยทอาจเกดตอชวตและทรพยสน

8.1 แวนตานรภย (safety glasses/safety goggles/face shield) แวนตานรภยเปนอปกรณปองกนอนตรายตอใบหนาและดวงตาจากการกระเดนของวสดตาง ๆ สารเคมเหลว กรด

เบส และไอของสารเคม ผปฏบตงานกบสารเคมตองสวมแวนตานรภย ซงเปนมาตรการบงคบขนต าส าหรบทกหองปฏบตการทใชสารเคม หามสวมคอนแทคเลนสในหองปฏบตการเคมหรอในพนททมสารเคมหรอฝนละออง

แวนตานรภยแบบครอบดวงตา (safety goggles) ใหการปกปองไดดกวาแวนตานรภยทวไป (safety glasses) แตมขอเสยคอมกสะสมไอน าท าใหเปนฝาไดงาย การจะเลอกใช safety glasses หรอ goggles ขนกบความเสยงของงานทท า เชน การเตรยมสารละลายกรดเปนปรมาณมากมความเสยงทจะกระเดนเขาตาสง การใช goggles นาจะเหมาะสมกวาแวนตานรภย ในกรณทมความเสยงมาก (เชน การระเบด) จ าเปนตองใชอปกรณปองกนอนเพมเตม เชน face shield รวมกบแวนตานรภยหรอ safety goggles แวนตานรภยแบบตาง ๆ แสดงดงรปท 4


safety glasses safety goggles face shield

รปท 4 แวนตานรภย

8.2 เสอคลมปฏบตการ

รปท 5 เสอคลมปฏบตการ

เสอคลมปฏบตการใชปองกนอนตรายจากการกระเดนหกของสารเคม โดยเลอกเสอคลมปฏบตการทท าจากวสดทนตอสารเคม เปนเสอแขนยาวหรอแขนสนทมขนาดเหมาะสมกบรางกาย มความยาวประมาณครงแขง และตองตดกระดมทกเมด ในกรณทใชเสอคลมปฏบตการแขนยาวเกนไป ในขณะปฏบตงานปลายแขนเสออาจพลาดเกยวเขากบอปกรณ เครองมอและสารเคมได ดงนนใหระมดระวงในการใชงาน ควรแยกซกท าความสะอาดเสอคลมปฏบตการออกจากเสอผาอน ๆ

นอกจากเสอคลมปฏบตการจะชวยปองกนเสอผาเลอะเทอะแลว ยงชวยลดอนตรายจากไฟไหมและสารหกใสรางกาย โดยสามารถถอดทงไดทนทเมอเกดเหตฉกเฉนขน ดงนนจงเปนอปกรณพนฐานทตองบงคบใชในหองปฏบตการทมการใชสารเคมทกประเภท

8.3 ถงมอ ถงมอเปนอปกรณปองกนอนตรายจากสารเคมซมเขาสผวหนง การถกบาดหรอถลอก การเผาไหมจากความรอนหรอ

สารเคม ผปฏบตงานตองเลอกประเภทของถงมอใหเหมาะสมกบการใชงาน ระยะเวลาในการสมผส และความเปนอนตรายของสารเคม ซงตรวจสอบไดจากเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) ของสารเคมนน ๆ ในหองปฏบตการเคมระดบพนฐานควรใชถงมอยางสงเคราะหประเภทไนไทรลมากกวาถงมอทผลตจากยางธรรมชาต (ลาเทกซ) ตวอยางประเภทถงมอและการใชงานแสดงดงตารางท 1 ตารางท 1 ถงมอและการใชงาน

ถงมอ การใชงาน รายละเอยด

พลาสตกหรอยาง

งานทวไป - ส าหรบงานท าความสะอาดทวไป หามใชจบของรอนเพราะพลาสตกหรอยางอาจหลอมละลายได

- เปนถงมอทมความคงทนสามารถใชไดนาน หลงใชงานแลวสามารถน าถงมอมาท าความสะอาดและน ากลบมาใชไดใหม


ถงมอ การใชงาน รายละเอยด

กนความรอน ควรใชถงมอส าหรบปองกนงานทใชความรอนสง ตามมาตรฐาน EN Standards (European standard) รหส EN407* หามใชถงมอกนความรอนทท าดวยใยหนกบสารเคม *http://www.thai-safetywiki.com/

กนความเยน ควรใชถงมอส าหรบปองกนความเยน ตามมาตรฐาน EN Standards (European standard) รหส EN511* *http://www.thai-safetywiki.com/

ยางบวทล

(butyl rubber)

กนสารเคม5

มความทนทานสงมากทสดตอการซมผานของแกสและไอน า จงมกใชในการท างานกบสารกลมเอสเทอรและคโตน

นโอพรน (Neoprene)

มความทนทานตอการถลอกและขดขวนปานกลาง ทนแรงดงและความรอนไดด มกใชงานกบกรด สารกดกรอน และน ามน

ไนไทรล (nitrile)

ถงมอส าหรบใชปองกนสารเคมทวไป ทนทานตอการฉกขาด การแทง ทะล และการขดขวน สามารถปองกนสารเคมกลมตวท าละลาย (ยกเวนตวท าละลายบางชนด เชน ไดคลอโรมเทน) น ามน ผลตภณฑปโตรเลยมและสารกดกรอนบางชนด

พอลไวนลคลอไรด

(polyvinyl chloride, PVC)

ทนทานตอรอยขดขวนไดดมาก และสามารถปองกนมอจากไขมน กรด และสารกลมปโตรเลยมไฮโดรคารบอน

สามารถปองกนการซมผานของแกสไดดมาก สามารถปองกนตวท าละลายชนดอะโรมาตก (aromatic) และคลอรเนต (chlorinated) ไดดมาก แตไมสามารถใชกบน าหรอสารทละลายในน า

5การใชถงมอกนสารเคมควรใชครงเดยวทง เนองจากเกดการปนเปอนสารเคม

http://www.thai-safetywiki.com/

http://www.thai-safetywiki.com/


ถงมอ การใชงาน รายละเอยด พอลไวนลแอลกอฮอล (Polyvinyl alcohol,

PVA)

กนสารเคม6

ไวทอน (Viton)

มความทนทานตอตวท าละลายชนดอะโรมาตกและคลอรเนตไดดเยยม มความทนทานมากตอการฉกขาดหรอการขดขวน

ซลเวอรชลด (silver

shield)

ทนตอสารเคมทมพษและสารอนตรายหลายชนด จดเปนถงมอททนทานตอสารเคมระดบสงทสด

ขอแนะน า - แมวาถงมอทผลตจากยางธรรมชาตจะมความยดหยน สามารถปองกนอนตรายจากสารเคมบางชนด เชน กรด -

เบสออน เกลอ สารลดแรงตงผว และแอลกอฮอล แตมขอจ ากดเพราะสารเคมหลายชนดสามารถซมผานถงมอยางได เชน ตวท าละลายคลอรเนต dimethyl mercury เปนตน ดงนนจงไมควรสวมถงมอทผลตจากยางธรรมชาตเพอปองกนอนตรายจากสารเคม

- หามสวมถงมอออกนอกหองปฏบตการ และไมใชถงมอสมผสสงตาง ๆ เชน ลกบดประต กอกน า คยบอรด หรอโทรศพท เปนตน

- การถอดถงมอตองมเทคนคทไมท าใหมอสมผสกบสารปนเปอนภายนอกของถงมอ (สามารถสบคนวธการถอดถงมอท ถกตองจากค าส าคญ เชน removing contaminated gloves, how to remove gloves, how to safely remove disposable gloves, proper way to take off contaminated gloves เปนตน)

- ไมน าถงมอแบบใชแลวทง (disposable) กลบมาใชซ า - ถงมอทใชแลวใหทงเปนขยะประเภทของแขงทเผาไหมได (combustible solid waste)

6การใชถงมอกนสารเคมควรใชครงเดยวทง เนองจากเกดการปนเปอนสารเคม


8.4 รองเทา รองเทาเปนอปกรณปองกนอนตราย

จากการตกหลนของเครองแกวหรอของมคมลงบนเทา ปองกนเศษแกวบนพน และปองกนการหกหรอหยดของสารเคมลงบนเทาหรอบนพน รองเทาควรท าจากวสดททนตอสารเคม สามารถปกปดฝาเทาและนวเทาทงหมด รองเทาผาใบไมเหมาะกบหองปฏบตการเน องจากสารเคมสามารถซมผานผาได และไมควรสวมรองเทาสนสงในหองปฏบตการ

รปท 6 ตวอยางรองเทาทสามารถปกปดฝาเทาและนวเทาทงหมด

8.5 หนากาก หนากากเปนอปกรณปองกนอนตรายตอระบบทางเดนหายใจจากการสดดมฝนละออง หมอก ควน หนากากท

สามารถกนไอสารเคม กรด เบส จะมตวกรองไอสารหรอมตวดดซบสงปนเปอน การเลอกใชตองค านงถงศกยภาพและประสทธภาพของตวกรอง (filter) หรอตวดดซบ (chemical adsorbent) เพอปองกนสารอนตรายทกฎหมายก าหนด เชน โครเมยม ตะกว ใหต ากวาระดบการไดรบสมผสสารจากการท างาน (Occupational Exposure Level, OEL)7 หนากากทใชในหองปฏบตการไมเหมาะทจะใชปองกนตวในกรณเกดเหตฉกเฉน เชน แกสรวในปรมาณมาก ไมวาจะเปนแกสพษหรอแกสทไมมพษ

ขอแนะน า - ควรศกษาและปฏบตตามขอแนะน าการใชจากผผลต - ผปฏบตงานตองใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจใหถกประเภท ไมช ารดและสวมไดกระชบกบใบหนา - มการบ ารงรกษาท าความสะอาดอยางสม าเสมอ หนากากปองกนไอสารชนดมตวกรองมอายการใชงาน เมอ

หมดอายใชงานตวกรองจะเสอมประสทธภาพ

7ประกาศกรมสวสดการและคมครองแรงงาน เรอง ขดจ ากดความเขมขนของสารเคมอนตราย (ดาวนโหลดไดจาก http://www.oshthai.org/images/PDF/2017/11/917-1.pdf)

http://www.oshthai.org/images/PDF/2017/11/917-1.pdf


หนากากปองกนฝนละออง หนากากปองกนสารเคม

รปท 7 ตวอยางหนากากประเภทตาง ๆ

9. อปกรณตอบโตเหตฉกเฉนในหองปฏบตการ 9.1 ทลางตวและอางลางตาฉกเฉน

ทลางตวฉกเฉน เปนอปกรณช าระลางรางกายกรณฉกเฉน ควรตดตงในททเขาถงไดงายภายใน 10 วนาท อางลางตาฉกเฉน เปนอปกรณลางตาท ม การปรบความแรงของน าส าหรบการลางตาโดยเฉพาะ หากไมมใหใชกอกน า ควรตดตงในททเขาถงไดงายภายใน 10 วนาท


ขอแนะน า - หามมของวางเกะกะในบรเวณใกลเคยง ควรตรวจสอบการท างานของทลางตวและอางลางตาฉกเฉนเปนประจ า เชน ความตอเนองในการไหลของน า อณหภมของน า การผานน าทงเพอปองกนสงปนเปอนตาง ๆ

9.2 ถงดบเพลง เปนอปกรณส าหรบดบไฟทเรมกอตวขนหรอไฟไหมขนาดเลก เพอปองกนไมใหไฟลกลามตอไป ในถงดบเพลงจะม

น ายาดบเพลงเพยงพอส าหรบดบเพลงในเวลาสน ๆ นสต/อาจารยหรอผดแลหองปฏบตการควรไดรบการฝกฝนการใชถงดบเพลงทเหมาะสมกบประเภทของแหลงก าเนดไฟ 1) ถงดบเพลงประเภทผงเคมแหง (dry chemical powder)

ถงดบเพลงประเภทผงเคมแหง แบงเปน 2 ชนดคอ ชนด ABC และ BC ชนดผงเคมแหง ABC เปนถงดบเพลงอเนกประสงคสามารถดบเพลงประเภท A, B และ C ได กลาวคอ เพลงทเกดจากเชอเพลงธรรมดา (เพลงประเภท A) เชน ไม ผา กระดาษ พลาสตก เพลงทเกดจากแกส ของเหลวตดไฟ ไขและน ามนตาง ๆ (เพลงประเภท B) และเพลงทเกดกบอปกรณไฟฟา (เพลงประเภท C) (แตอปกรณอาจเสยหาย) ถงดบเพลงชนดนจะเปนถงสแดง ดงรปท 8 ชนดผงเคมแหง BC เปนถงดบเพลงทสามารถดบเพลงไดเฉพาะเพลงประเภท B และ C เทานน ไมสามารถดบเพลงประเภท A ได

รปท 8 ถงดบเพลงประเภทผงเคมแหง

2) เครองดบเพลงประเภทน า (water) เครองดบเพลงประเภทน าเปนเครองดบเพลงทสามารถดบเพลงไดเฉพาะเพลงประเภท A หรอเชอเพลงทวไปเทานน ไมสามารถดบเพลงประเภทอน ๆ ได อาจอยในรปของสายสงน าแบบยางมวน (fire hose reel) ในตดบเพลง (รปท 9)

รปท 9 ตดบเพลงทมสายสงน าแบบยางมวน

3) ถงดบเพลงประเภทโฟม (foam) ถงดบเพลงประเภทโฟม เปนถงดบเพลงทบรรจดวยน าผสมกบสารเคม AFFF (Aqueous Film Forming Foam) ทมความดนสง ใชส าหรบเพลงประเภท A และ B ไม เหมาะกบเพลงประเภท C เพราะมสวนประกอบของน าทเปนสอทางไฟฟา (รปท 10)

รปท 10 ถงดบเพลงประเภทโฟม


4) ถงดบเพลงประเภทสารเหลวระเหย (halon) ถงดบเพลงประเภทสารเหลวระเหย ดงรปท 11 (halon หรอสารอนทคลายคลงกน) เปนถงดบเพลงทเหมาะส าหรบการดบเพลงทงสามประเภท คอ A, B และ C เวลาฉดจะไมมสารตกคางเหมาะกบอปกรณทมราคาสงหรอเสยหายงาย เชน อปกรณอเลกทรอนกส

รปท 11 ถงดบเพลงประเภทสารเหลวระเหย

5) ถงดบเพลงประเภทแกสคารบอนไดออกไซด (carbon dioxide) ถงดบเพลงประเภทแกสคารบอนไดออกไซดเปนถงดบเพลงทบรรจดวยแกสคารบอนไดออกไซดความดนสง เหมาะส าหรบการดบเพลงประเภท B และ C แตไมเหมาะทจะใชในขณะไฟฟาลดวงจรอย และไมเหมาะกบประเภท A ขอสงเกตของถงชนดนจะมปลายพลาสตกคลายกรวยสด า เพอปองกนความเยนจากแกสคารบอนไดออกไซด (รปท 12)

รปท 12 ถงดบเพลงประเภท แกสคารบอนไดออกไซด

6) ถงดบเพลงประเภทเคมเหลว (wet chemical) เปนถงดบเพลงชนดเคมเหลว หรอเคมดบเพลงสตรน า ดงรปท 13 น ายาทฉดออกมา จะมลกษณะเปนละอองฝอย กระจายแผออก เพอดบไฟ และคลมพนผวใหเยนลง โดยไมกอใหเกดสารพษ เหมาะส าหรบดบไฟทเกดจากไขมน น ามนปรงอาหาร (เพลงประเภท K) เชน ในครว ภตตาคาร รานอาหาร รานสะดวกซอ โรงพยาบาล โรงแรม โรงเรยน

รปท 13 ถงดบเพลงประเภทเคมเหลว

ขอแนะน า - ตรวจสอบถงดบเพลงใหพรอมใชสม าเสมออยางนอยเดอนละหนงครง


9.3 อปกรณแจงสญญาณเตอนภยจากไฟไหม

1) อปกรณแจงเหตดวยมอ

เปนอปกรณแจงสญญาณเตอนภยเมอเกดอบต เหตไฟไหม หากพบเหนไฟทควบคมไม ได ให ด ง เพ อ ส งส ญ ญ าณ พ รอม แจ งผรบผดชอบ หากไดยนสญญาณเตอนภยใหรบออกจากหองปฏบตการทนทไปยงจดรวมพล

2) อปกรณเรมสญญาณอตโนมต

อปกรณตรวจจบควน (smoke detector)

เมอมควนเกดขนจนถงระดบทตวจบสญญาณสามารถตรวจวดได จะสงสญญาณไปทระบบแจงเตอนดวยเสยง

อปกรณตรวจจบความรอน (heat detector)

เมอตวตรวจจบความรอนสามารถตรวจวดอณหภมไดถงคาทก าหนดไว จะสงสญญาณไปทระบบแจงเตอนดวยเสยง

ขอแนะน า - ตรวจสอบอปกรณแจงสญญาณเตอนภยจากไฟไหมอยางสม าเสมออยางนอยปละหนงครง

9.4 อปกรณตรวจจบแกสรวไหล

(ทมา: https://www.nanasupplier.com/tag/12037)

เปนอปกรณส าหรบตรวจจบแกสรวไหลในบรรยากาศ โดยสงสญญาณเสยงและ/ไฟกระพรบใหผปฏบตงานรบทราบกรณทมแกสรวไหลเกนระดบทตงคาไว

ขอแนะน า - ตรวจสอบอปกรณตรวจจบแกสรวไหลใหพรอมใชสม าเสมออยางนอยปละ 2 ครง


9.5 อปกรณปฐมพยาบาล

(ทมา: http://tq-supply.lnwshop.com)

เปนอปกรณส าหรบปฐมพยาบาลเมอไดรบบาดเจบเลกนอย เชน ของมคมบาด แผลถลอก น ารอนลวก เปนตน อปกรณปฐมพยาบาลประกอบดวย น ายาเชดแผล น ายาลางแผล น ายาฆาเชอ พลาสเตอรยา ผาพนแผล เทปกาว เจลทาผวหนงน ารอนลวก ส าล ถงมอทางการแพทย คมคบและกรรไกร

ขอแนะน า - อปกรณปฐมพยาบาลควรไดรบการตรวจสอบสภาพอยางสม าเสมอทกเดอน

10. สญลกษณแสดงอนตรายของสารเคม สญลกษณแสดงอนตรายของสารเคมในคมอนไดรวบรวมไว 4 ระบบ ดงน

10.1 ระบบ Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals (GHS) ระบบ GHS เปนระบบการจ าแนกประเภทความเปนอนตราย การสอสารขอมลความเปนอนตราย ขอควรระวงของ

การสารเคมผานการตดฉลาก และเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) เพอใหแตละประเทศสามารถสอสารและเขาใจขอมลความเปนอนตรายทเกดจากสารเคมในทศทางเดยวกน ระบบ GHS ครอบคลมสารเคมเดยวและสารผสมทกชนด แตไมครอบคลมถง ยารกษาโรค เครองส าอาง วตถเจอปนอาหาร และสารเคมตกคางในอาหาร

ระบบ GHS แบงกลมความเปนอนตรายเปน 3 ดาน คอ ความเปนอนตรายทางกายภาพ (17 ประเภท) เชน การระเบด สารไวไฟ ของเหลวทถกอดในภาชนะกบแกส (aerosols) ทอาจตดไฟ เปนตน

ความเปนอนตรายตอสขภาพ (10 ประเภท) เชน ความเปนพษเฉยบพลน ความระคายเคองตอผวหนงหรอดวงตา การกอมะเรง เปนตน

ความเปนอนตรายตอสงแวดลอม (2 ประเภท) ไดแก ความเปนอนตรายตอสงแวดลอมทางน า และความเปนอนตรายตอชนบรรยากาศ

นอกจาก ชอผลตภณฑ ชอผผลต ชอสารเคมทเปนสวนประกอบส าคญ/ทเปนอนตรายในผล ตภณฑทตองแสดงบนฉลากของผลตภณฑแลว ระบบ GHS ก าหนดใหตองแสดงขอมลเหลานบนฉลากดวย

1) ค าสญญาณ (signal word) ตามระดบความเปนอนตรายสาร ไดแก “Danger” (อนตราย) หรอ “Warning” (ระวง)

2) สญลกษณแสดงความเปนอนตรายของสารเคม (hazard pictogram) ซงตามระบบ GHS ก าหนดไว 9 รป (รปท 14) ตามประเภทความเปนอนตราย

3) ขอความแสดงความเปนอนตราย (hazard statement) เพอสอสารขอมลความเสยง 4) ขอควรปฏบตเพอปองกนอนตราย เกบรกษา ก าจดกาก และจดการเมอมเหตฉกเฉน (precautionary

statement)


อนตรายดานกายภาพ

- สารไวไฟ - สารทท าปฏกรยาไดดวยตนเอง - สารทลกตดไฟไดเอง - สารทเกดความรอนไดเอง - สารทใหแกสไวไฟ

- สารออกซไดซ - สารเปอรออกไซดอนทรย

- วตถระเบด - สารทท าปฏกรยาไดดวยตนเอง - สารเปอรออกไซดอนทรย

- แกสภายใตความดน

อนตรายดานสขภาพ

- เปนอนตรายถงชวต

- กดกรอน

- ระคายเคอง - ท าใหเกดการแพทผวหนง - เปนพษเฉยบพลน - ระคายเคองทางเดนหายใจ

- กอมะเรง - เกดการแพหรอหอบหดหรอ

หายใจล าบากเมอสดดม - เปนพษตอระบบสบพนธ - เปนพษตอระบบอวยวะ

เปาหมาย - กอใหเกดการกลายพนธ - อนตรายจากการส าลก

อนตรายดานสงแวดลอม

- เปนอนตรายตอสงมชวตในน า

- เปนอนตรายตอชนโอโซน

รปท 14 สญลกษณแสดงประเภทของสารเคมและวตถอนตรายตามระบบ GHS 10.2 ระบบ European Economic Community (EEC)

ตามขอก าหนดของ EEC ท 67/548/EEC ของสหภาพยโรป สญลกษณแสดงอนตรายจะอยในกรอบสเหลยมจตรสสสม และมตวสญลกษณเปนสด า ดงรปท 15 แตอยางไรกด สญลกษณลกษณะนอาจจะพบเหนนอยลงในปจจบน เนองจากสหภาพยโรปไดประกาศยกเลกการใชงานเมอป พ.ศ. 2558 โดยใหใชสญลกษณตามระบบ GHS แทน

คลาส E สารระเบดได (explosive) สญลกษณรปแสดงการระเบด คลาส F/F+ สารไวไฟ/ไวไฟสงมาก (flammable/highly flammable) สญลกษณรปเปลวไฟ คลาส O สารออกซไดซ (oxidizing agent) สญลกษณรปเปลวไฟบนวงกลม คลาส T/T+ สารทเปนพษ/เปนพษมาก (toxic/highly toxic) สญลกษณรปกระโหลกไขว


คลาส Xn สารทเปนอนตราย (harmful) สญลกษณรปกากบาท คลาส Xi สารระคายเคอง (irritant) สญลกษณรปกากบาท คลาส C สารกดกรอน (corrosive) สญลกษณเปนรปของเหลวหกจากหลอดทดลองถกมอและโลหะ คลาส N สารทเปนอนตรายตอสงแวดลอม สญลกษณเปนรปตนไมและปลาตาย

สญลกษณ ประเภท สญลกษณ ประเภท

ระเบดได (explosive)

ไวไฟมาก (flammable)

ใหออกซเจน (oxidizing)

เปนพษ (toxic)

อนตราย (harmful)

ระคายเคอง (irritant)

กดกรอน (corrosive)

เปนอนตรายตอสงแวดลอม

(dangerous for the environment)

รปท 15 สญลกษณแสดงประเภทของสารเคมและวตถอนตรายตามระบบ EEC

10.3 ระบบ United Nations (UN) ระบบ UN เปนสญลกษณทใชส าหรบการขนสงสนคาอนตราย หรอสารเคมอนตราย โดยแบงวตถอนตรายออกเปน 9

ประเภท มสญลกษณแสดงอนตรายอยในกรอบสเหลยมจตรสทวางดานมมลง และมตวเลขก ากบเพอบอกกลมความเปนอนตราย และมตวเลขหนงหรอสองหลกตามหลงทศนยม เชน 5.1 5.2 เพอแบงเปนกลมยอยตามระดบความเปนอนตราย ดงรปท 16

ประเภทท 1 สารระเบดได (explosives)

ประเภทท 2 แกส (gases) ประเภทท 3 ของเหลวไวไฟ (flammable liquids)


ประเภทท 4 ของแขงไวไฟ (flammable solids) ประเภทท 5 สารออกซไดซและสารเปอรออกไซดอนทรย (oxidizing agents and organic peroxides)

ประเภทท 6 สารพษและสารตดเชอ (toxic/poisonous and infectious substances)

ประเภทท 7 วสดกมมนตรงส (radioactive)

ประเภทท 8 สารกดกรอน (corrosives) ประเภทท 9 สารอนตราย (miscellaneous dangerous goods)

รปท 16 สญลกษณแสดงประเภทของสารเคมและวตถอนตรายตามมาตรฐาน UN


ทมา: ไทยรฐออนไลน 9 เม.ย. 2555 (https://www.thairath.co.th/content/251894)

สญลกษณดงรปจะปรากฎบนรถขนสงสารอนตราย ชดตวเลขทแสดงรหสบงชความอนตราย (hazard identification number) เปนตวเลขทปรากฏอยครงบนของแผนปายสสมประกอบดวยตวเลข 2 – 3 หลก เชน 80 หมายถง สารกดกรอนหรอสารกดกรอนเลกนอย (corrosive or slightly corrosive substance) และหมายเลข UN (UN Number) เปนตวเลข 4 หลกทอยครงลางของแผนปายสสมซงแสดงชนดของสาร ปายสญลกษณเพอการขนสงในระบบ UN น ใชเพอสอสารในการขนสงสารเคม หากมเหตรวไหลผพบเหนสามารถแจงสญลกษณหรอ UN number (เลข 4 หลก) ไปยงผมหนาทเผชญเหตใหทราบวาสารนนคออะไร

10.4 ระบบ National Fire Protection Association (NFPA) ปายแสดงระดบความเปนอนตรายของสารเคมของเอนเอฟพเอ (NFPA8 hazard rating signs) ทแสดงดวย code

7049 ดงรปท 17 เปนระบบทใชในประเทศสหรฐอเมรกา มวตถประสงคเพอใชประเมนความเสยงในการท างาน และการตอบโตสถานการณฉกเฉน (emergency response) ส าหรบพนกงานดบเพลงใหมความระมดระวงระหวางผจญเพลง ปายเตอนตามระบบ NFPA นไมใชสญลกษณสากลทใชทวไป แตอาจพบในเอกสาร Safety Data Sheet (SDS) หรอใชส าหรบตดภาชนะบรรจ บรเวณทเกบสารเคม หรอบรเวณทมคนงานปฏบตงานซงเกยวของกบสารเคมนน ๆ เพอบอกระดบความรนแรงของสารเคมทมผลตอสขภาพ ความไวไฟ ความไวในปฏกรยา และขอมลทบอกลกษณะพเศษของสารเคม เพอทผปฏบตงานจะไดเกดความระมดระวงและปฏบตงานกบสารเคมนน ๆ ไดอยางถกวธ

8NFPA คอ National Fire Protection Association ของประเทศสหรฐอเมรกา 9Code/Standard NFPA 704 ห ม า ย ถ ง Standard system for the identification of the hazards of materials for emergency response (ทมา: https://www.nfpa.org/)

Hazard Identification Number 80 = สารกดกรอนหรอสารกดกรอนเลกนอย UN Number 1789 = กรดเกลอหรอกรดไฮโดรคลอรก

https://www.thairath.co.th/content/251894

https://www.nfpa.org/


รปท 17 สญลกษณแสดงประเภทของสารเคมและวตถอนตรายตามขอก าหนดของ NFPA

สน าเงน (H) บอกผลตอสขภาพ (health) โดย H4 ผลรนแรงมาก แมไดรบเพยงชวงเวลาสนๆ อาจมอาการสาหสหรอท าใหเสยชวต เชน ไฮโดรเจนไซยาไนด (HCN) ฟอสจน (phosgene) H3 ผลรนแรง หากไดรบเพยงชวงเวลาสน ท าใหเกดอาการรนแรงหรอทพพลภาพถาวรได เชน แกสคลอรน (Cl2) กรดซลฟวรก (sulfuric acid) H2 ผลปานกลาง ไดรบเปนชวง ๆ หรอตอเนองแตไมประจ า อาจเปนสาเหตใหไรความสามารถชวคราวหรอเปนอนตรายแบบถาวรได เชน เบนซน (benzene) ไอโอดน (iodine) H1 ผลเลกนอย ไดรบแลวอาจท าใหเกดระคายเคอง และอาจท าใหเกดแผลเปนเลกนอยเทานน เชน อะซโตน (acetone) โพแทสเซยมคลอไรด (potassium chloride) H0 ไมมผลตอสขภาพ เชน น ามนถวลสง (peanut oil) กระดาษ

สแดง (F) บอกความไวไฟ (flammability) โดย

F4 ไวไฟมากทสด มจดวาบไฟ (flash point) โดยประมาณต ากวา 23 C เชน แกสไฮโดรเจน (H2) โพรเพน (propane)

F3 ไวไฟมาก มจดวาบไฟโดยประมาณอยท 23 – 38 C เชน อะซโตน (acetone) น ามนเบนซน (gasoline)

F2 ไวไฟปานกลาง มจดวาบไฟโดยประมาณอยท 38 – 93 C เชน น ามนดเซล (diesel fuel) ก ามะถน (sulfur)

F1 ไวไฟนอย มจดวาบไฟโดยประมาณสงกวา 93 C เชน แอมโมเนย (ammonia) น ามนแร (mineral oil) F0 ไมตดไฟ เชน คารบอนเตตระคลอไรด (carbon tetrachloride)

สเหลอง (R) บอกความไมคงตว/ความสามารถในการท าปฏกรยา (instability/reactivity) โดย R4 ความไมคงตวสงมาก ในอณหภมและความดนปกตกสามารถสลายตวหรอระเบดรนแรงไดเอง เชน ไนโตรกลเซอรน (nitroglycerine) ไนโตรเจนไตรไอโอไดด (nitrogen triiodide) R3 ความไมคงตวสง จะสลายตวหรอระเบดเมอไดรบความรอนและความดนสง หรอท าปฏกรยากบน าแลวเกดการระเบดรนแรงได เชน แอมโมเนยมไนเตรท (ammonium nitrate) ซเซยม (caesium) R2 ความไมคงตวปานกลาง มโอกาสสลายตวอยางรนแรง แตไมถงกบระเบดเมอไดรบความรอนและความดนสง หรอท าปฏกรยากบน าเกดการระเบดได เชน ฟอสฟอรสขาว (white phosphorus) โซเดยม (sodium)

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%AE%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%8B%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B9%84%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B9%8C

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%99


R1 ปกตเสถยร แตอาจท าปฏกรยากบสารอนถาอณหภมสงหรอความดนสง หรอท าปฏกรยากบน าเกดความรอนขนได เชน โพรพน (propene) R0 สารเสถยร ไมท าปฏกรยากบสารอน เชน ฮเลยม (helium) แกสไนโตรเจน (N2)

สขาว (W) สญลกษณพเศษ ความหมายดงน OXY เปนสารออกซไดซ (oxidizer) ACID เปนสารทมฤทธเปนกรด (acid) ALK เปนสารทมฤทธเปนเบส (alkali) COR เปนสารกดกรอน (corrosive) W เปนสารท าปฏกรยากบน า

11. ขอมลความปลอดภยเกยวกบสารเคม (Safety Data Sheet, SDS) ขอมลความปลอดภยเกยวกบสารเคม (Safety Data Sheet, SDS) หรอทเคยถกเรยกวา Material Safety Data

Sheet (MSDS) เปนเอกสารจากผผลตทแสดงขอมลของสารเคมหรอเคมภณฑเกยวกบลกษณะความเปนอนตราย ความเปนพษ วธใช การเกบรกษา การขนสง การก าจดและการจดการอน ๆ เพอใหการด าเนนการเกยวกบสารเคมนน ๆ เปนไปอยางถกตองและปลอดภย ในปจจบนตามประกาศขององคการสหประชาชาตเรอง ระบบการจ าแนกและการตดฉลากสารเคมทเปนระบบเดยวกนทวโลก (The Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals, GHS) ก าหนดใหใช SDS เปนองคประกอบหนงในการสอสารขอมลสารเคมนอกเหนอจากขอมลบนฉลากขางขวดสารเคมและเพอใหเกดความสอดคลองและเปนระบบเดยวกน จงก าหนดใหเรยกวา Safety Data Sheet (SDS) พรอมกบไดก าหนดรปแบบและขอมลใน SDS ไว 16 หวขอ ดงตอไปน

1. ขอมลเก ยวกบสารเคม /เคมภณฑ และบรษ ทผ ผลตและหรอจ าหนาย ( identification of the substance/mixture and of the company/undertake) แสดงขอมลชอสารเคม หรอชอทางการคาของสารเคม วตถประสงคหรอขอจ ากดในการใชสารเคม ชอ ทอยและหมายเลขโทรศพทของบรษทผผลตหรอจ าหนาย หมายเลขโทรศพทส าหรบตดตอในกรณฉกเฉน


รปท 18 ตวอยางขอมลหวขอท 1 ใน SDS ของ n-butyl lithium solution

(ทมา: https://www.sigmaaldrich.com/singapore.html)

2. ขอมลระบความเปนอนตราย (hazards identification) แสดงขอมลประเภทความเปนอนตรายของสารเคมตามระบบ GHS ตวอยางเชน สารละลาย n-butyl lithium เปนสารไวไฟ (flammable liquids) และลกตดไฟไดเองเมอสมผสกบอากาศ (pyrophoric liquids) เปนตน โดยมตวเลขก ากบระดบความเปนอนตราย เชน Category 1, 2, … (ยงตวเลขนอยความเปนอนตรายยงมาก) และแสดงขอมลรปสญลกษณความเปนอนตราย (pictogram) ค าสญญาณ (signal word) ขอความแสดงความเปนอนตราย (hazard statement) เชน H225 และขอควรปฏบต เพอปองกนอนตราย (precautionary statement) เชน P210 ของสารเคมซงจะตองเหมอนกบขอมลทแสดงอยบนฉลากขวดสารเคมตามระบบ GHS นอกจากน อาจแสดงขอมลความเปนอนตรายอน ๆ ของสารเคมทไมไดจดอยในประเภทความเปนอนตรายตามระบบ GHS เชน ความเปนอนตรายจากการระเบดของผงฝน (dust explosion hazard) เปนตน




3. สวนประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม (composition/information on ingredients) ระบขอมลของสารเคมอนตรายทกชนดทเปนสวนประกอบในผลตภณฑ ซงจะประกอบดวยชอสารเคม รหสประจ าตวสารเคม (เชน CAS-No. (Chemical Abstract Service), EC no., Index no.10 เปนตน) ประเภทความเปนอนตราย (classification) และความเขมขนของสารเคม ตวอยางเชน สารละลาย n-butyl lithium มตวท าละลายเปนไซโคลเฮกเซน ดงนนจงมขอมลทง n-butyl lithium และไซโคลเฮกเซน ดงตวอยางในรปท 20



10EC no. และ Index no. คอ รหสประจ าตวสารเคมตามระบบของสหภาพยโรป


4. มาตรการปฐมพยาบาล (first aid measures) แสดงขอมลมาตรการปฐมพยาบาลตามลกษณะและชองทางการไดรบสารเขาสรางกาย ไดแก กรณสมผสสารเคมโดยการสดดม สมผสทางผวหนง ดวงตา หรอกลนสารเคม และขอมลอาการหรอผลกระทบทเกดขนหลงจากไดรบสมผสสารเคมทงในระยะเฉยบพลนและเรอรง ทงนขอมลเกยวกบอาการหรอผลกระทบจากการไดรบสมผสในบาง SDS จะอางถงหรอแสดงอยหวขอท 2 ขอมลระบความเปนอนตราย และ/หรอ หวขอท 11 ขอมลดานพษวทยา



5. มาตรการผจญเพลง (fire fighting measures) แสดงขอมลชนดของวสดดบเพลงทเหมาะสม อนตรายทเกดขนจากการเผาไหมของสารเคม อปกรณทใชในการปองกนภยและค าแนะน าอน ๆ ในการดบเพลงส าหรบนกผจญเพลง



6. มาตรการจดการเมอมการหกรวไหลของสารเคม (accidental release measures) ระบค าแนะน าในการจดการสารเคมทหกรวไหล ไดแก แนวทางการปองกนอนตรายจากสารเคม การใชอปกรณปองกนภยสวนบคคล การด าเนนการเพอไมใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม และแนวทางปฏบตในการเกบและท าความสะอาดหลงเกดการหกรวไหล




7. ขอปฏบตในการใชและการเกบรกษา (handling and storage) ใหค าแนะน าในการใชงานและการจดเกบสารเคมอยางปลอดภย เชน สภาวะทเหมาะสมในการใชงานและจดเกบ ขอควรระวงในการเกบรกษา เปนตน



8. การควบคมการรบสมผสและการปองกนภยสวนบคคล (exposure controls/personal protection) แสดงขอมลเกยวกบมาตรการควบคมการรบสมผสสารเคมเขาสรางกาย ไดแก

- การระบคาขดจ ากดทยอมใหผปฏบตงานรบสมผสสารเคมไดในระหวางท างาน (occupational exposure limit values)

- มาตรการควบคมทางวศวกรรม เชน ระบบระบายอากาศ สภาวะแวดลอมทเหมาะสมในการปฏบตงาน เปนตน

- มาตรการปองกนสวนบคคล เชน การใชอปกรณปองกนดวงตา ผวหนง รางกาย ระบบทางเดนหายใจ เปนตน ดงตวอยางในรปท 25


รปท 25 ตวอยางขอมลหวขอท 8 ใน SDS ของ n-hexane (ทมา: http://www.dhc-solvent.de/)

9. สมบตทางเคมและกายภาพ (physical and chemical properties) ประกอบดวย ขอมลทวไป เชน สถานะของสารเคม กลน เปนตน ขอมลทส าคญตอสขภาพความปลอดภยและสงแวดลอม เชน ความเปนกรด-ดาง (pH) จดเดอด/ชวงการเดอด จดวาบไฟ ความไวไฟ สมบตการระเบด ความดนไอ อตราการระเหย เปนตน และขอมลอน ๆ ทเปนตว


แปรเกยวกบความปลอดภย เชน การผสมกนได (miscibility) จดหลอมเหลว/ชวงการหลอมเหลว อณหภมทท าใหเกดการตดไฟ เปนตน ดงตวอยางในรปท 26


10. ความเสถยรและความไวตอการเกดปฏกรยา (stability and reactivity) ระบถงความไวในการเกดปฏกรยาของสารเคม ความเสถยรทางเคม ความเปนไปไดในการเกดปฏกรยาอนตราย สภาวะทควรหลกเลยง เชน ความรอน แสง ประกายไฟ เปนตน สารทไมเขากน (incompatible material) และผลตภณฑ/สารอนตรายทเกดจากการสลายตวของสารเคม จากตวอยางในรปท 27 ขอ 10.3 ระบวาสารนท าปฏกรยารนแรงกบน า ดงนนควรหลกเลยงการเกบสารในทมความชนหรอสมผสกบน า




11. ขอมลดานพษวทยา (toxicological information) ระบขอมลดานพษวทยาของสารเคมทไดจากการคนควาและการทดลองทางวทยาศาสตร เชน ระดบความเปนพษเฉยบพลน (เชน คา LD50

11) การระคายเคองตอผวหนงและดวงตา การกอมะเร ง (carcinogenicity) การกอการกลายพ น ธ (mutagenicity) การเป นพ ษต อระบบสบพ น ธ (reproductive toxicity) การเปนพษตออวยวะเปาหมายอยางเจาะจง (specific target organ toxicity, STOT) อนตรายจากการส าลก (aspiration hazard) เปนตน และผลกระทบตอสขภาพหรออาการทอาจเกดขนเมอไดรบสมผสสาร ดงตวอยางในรปท 28

รปท 28 ตวอยางขอมลหวขอท 11 ใน SDS ของ acetone (ทมา: https://www.sigmaaldrich.com/singapore.html)

11LD50 (50% lethal dose) หมายถง ปรมาณของสารเคมทใหกบสตวทดลองทงหมดเพยงครงเดยวแลวท าใหกลมของสตวทดลองรอยละ 50 ตายลง (ทมา: นางสาวกฤตยา เหมอนใจ, ความเปนพษแบบเฉยบพลน ตามระบบ GHS, ส านกเทคโนโลยความปลอดภย, กรมโรงงานอตสากรรม, 2557.)


12. ขอมลเชงนเวศน (ecological information) ระบความเปนพษตอสงมชวตและสงแวดลอมทงในดนและน า แสดงแนวโนมการสะสมในสงมชวตและสงแวดลอม (bioaccumulative potential) ดงตวอยางในรปท 29

รปท 29 ตวอยางขอมลหวขอท 12 ใน SDS ของ acetone (ทมา: https://www.sigmaaldrich.com/singapore.html)

13. มาตรการการก าจด (disposal considerations) ระบวธการก าจดหรอจดการของเสยจากสารเคมและภาชนะบรรจ ดงตวอยางในรปท 30

รปท 30 (ก) ตวอยางขอมลหวขอท 13 ใน SDS ของ n-butyl lithium solution


รปท 30 (ข) ตวอยางขอมลหวขอท 13 ใน SDS ของ n-hexane (ทมา: http://www.dhc-solvent.de/)


14. ขอมลการขนสง (transport information) แสดงขอมลทจ าเปนส าหรบใชในการขนสงตามระบบของ UN ดงตวอยางในรปท 31 ขอมลนแสดงวาสารนมสมบตไวตอการเกดปฏกยากบน า และไวไฟ



15. ขอมลเกยวกบกฎขอบงคบ (regulatory information) แสดงขอมลกฎหมายและขอบงคบตาง ๆ ทเกยวของกบสารเคม ดงตวอยางในรปท 32



16. ขอมลอน (other information) แสดงขอมลขยายความหรอค าอธบายรายละเอยดเพมเตมอน ๆ เชน ความหมายของค ายอตาง ๆ ทพบใน SDS วนทหรอครงทของการปรบปรง SDS เปนตน ดงตวอยางในรปท 33



ขอมล SDS สามารถสบคนไดจากแหลงอางอง เชน 1) ขอมลจากบรษทผจ าหนายสารเคม เชน https://www.sigmaaldrich.com/singapore.html,

http://www.merck.co.th 2) Web site ตาง ๆ เชน http://www.chemtrack.org หากเปนไปไดควรขอขอมลหรอสบคนจากเวบไซตของบรษทผผลตหรอผจ าหนาย เนองจากจะไดขอมลตรงกบสารท

มอยจรง ถาไมมจงสบคนจากแหลงอน ทส าคญคอตองมนใจวาขอมลใน SDS เปนของสารเดยวกน (ดจากเลข CAS) และมความเขมขนและรปแบบทตรงกนกบสารทมอย

หองปฏบตการทใชสารเคมตองมเอกสาร SDS ของสารเคมอนตรายทกตวเกบไว และมการสอสารถงผปฏบตใหศกษาและท าความเขาใจกอนเรมท าปฏบตการเพอประเมนความเสยง

12. ขอปฏบตเกยวกบการใชสารเคม สารเคมอาจเปนอนตรายเนองจากสมบตของสาร เชน เปนพษ (toxic) กดกรอน (corrosive) ตดไฟ (flammable)

ระเบด (explosive) กอมะเรงหรอตองสงสยวากอมะเรง (carcinogenic or cancer suspect agents) และ/หรอ กอใหเกดการระคายเคอง (irritant) ผปฏบตงานควรมความรเบองตนเกยวกบอนตรายจากสารเคมทใช เพอประกอบการวางแผนการทดลองและการปฏบตตวเมอเกดเหตฉกเฉน โดยหาขอมลทเกยวของกบสารเคมจากเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) หรอจากหนงสอทเกยวของกบอนตรายจากสารเคมโดยทวไป รวมถงสญลกษณทใชเตอนความเปนอนตรายของสารเคมบนภาชนะบรรจเพอทราบอนตรายทอาจเกดขนจากการใชสารเคมเหลานน

ขอปฏบตทวไปเกยวกบการใชสารเคม 1) ไมท าการทดลองนอกเหนอจากทไดรบมอบหมาย ไมเปลยนแปลงชนดและปรมาณของสารเคมทใชโดยไม

ปรกษาหรอไดรบอนญาตจากอาจารยผดแลหองปฏบตการ 2) อานฉลากสารเคมทใชทกครง และรนสารเคมทเปนของเหลวโดยหนฉลากเขาดานในฝามอ เพอปองกนฉลาก

เลอะเลอน 3) แบงสารเคมมาใชเฉพาะเทาทจ าเปน 4) หลกเลยงการสมผสหรอสดดมสารเคมโดยตรง หากจ าเปนตองทดสอบกลน ใหถอหลอดบรรจหางออกไปอยาง

นอย 6 นวแลวใชมอพดโบกไอเขามา

https://www.sigmaaldrich.com/singapore.html

http://www.merck.co.th/

http://www.chemtrack.org/


5) ใสถงมอทเหมาะสมกบการใชงาน เพอหลกเลยงการสมผสกบสารเคม พงระวงไวเสมอวาถงมอยางไมสามารถปองกนสารเคมไดทกชนด สารเคมบางชนด จ าเปนตองใสถงมอมากกวาหนงชนหรอทท าจากวสดพเศษ

6) ขณะสวมถงมอ ไมควรจบประตหรอวสดอนทท าใหเกดการปนเปอน เชน กอกน า คยบอรด กอนออกจากหองปฏบตการตองถอดถงมอออกและลางมอทกครง

7) ถาสารเคมหก ใหรบท าความสะอาดทนท 8) รกษาบรเวณโตะปฏบตการใหสะอาดตลอดเวลาการท างาน เมอใชเครองแกวเสรจแลวควรลางและเกบในท

เหมาะสมหลงการใชงาน ขอปฏบตเกยวกบการใชเทอรโมมเตอรปรอท 1) ใชเทอรโมมเตอรปรอทดวยความระมดระวง เพราะหากเทอรโมมเตอรแตกและเกดไอปรอท การไดรบสาร

ปรอทอาจท าใหเปนอนตรายถงชวตหรอเกดผลกระทบอยางเรอรงทไมแสดงผลทนท 2) หลงใชเทอรโมมเตอรทอณหภมสงควรปลอยใหเยนกอนและท าความสะอาด และเกบโดยไมปนกบเครองแกว

ชนดอน 3) หามใชเทอรโมมเตอรทมรอยแตกราว รบแจงผควบคมหองปฏบตการเพอก าจดทนท หามน ากลบมาใชอก

12.1 การจดเกบสารเคม การจดเกบสารเคมเพอความปลอดภยและปองกนอบตเหตจากปฏกรยาเคม มหลกส าคญคอ ภาชนะบรรจสารเคม

ตองตดฉลากใหชดเจน มขอมลครบถวน และหามเกบสารเคมทเขากนไมได (incompatible) ไวดวยกน (ควรศกษา EPA’s Chemical Compatibility Chart ตามรปท 34 เพอการจดเกบสารเคมอยางถกตอง)

วธการจดเกบสารเคมตาม EPA’s Chemical Compatibility Chart มขนตอนดงน 1) แยกประเภทความเปนอนตรายของสารเคมวาจดอยใน reactivity group ใด เชน ถาตองการเกบกรดไฮโดร-

คลอรก กรดไนตรก กรดอะซตก ตวท าละลายอนทรย เชน อะซโตน สามารถแยกประเภทความเปนอนตรายไดดงตาราง

สารเคม # Reactivity group name กรดไฮโดรคลอรก 1 Acids, mineral, non-oxidizing กรดไนตรก 2 Acids, mineral, oxidizing กรดอะซตก 3 Acids, organic อะซโตน 29 Hydrocarbons, aliphatic, saturated

2) จาก EPA’s Chemical Compatibility Chart สามารถลากเสนจาก reactivity group ของสารเคมแตละชนดไดดงรป


จะเหนวาสามารถเกบ 1) กรดไฮโดรคลอรกรวมกบกรดไนตรก 2) กรดไฮโดรคลอรกรวมกบกรดอะซตก 3) กรดไฮโดรคลอรก-รวมกบอะซโตน 4) กรดอะซตกรวมกบอะซโตน ไดโดยไมเกดอนตราย แตไมสามารถเกบ 1) กรดไนตรกรวมกบกรดอะซตก 2) กรดไนตรกรวมกบอะซโตน เนองจากจะเกดอนตรายเมอเกดการผสมกน คอ ท าใหเกดแกส มความรอน หรอไฟไหม

รปท 34 EPA’s Chemical Compatibility Chart

ทมา https://www.ehs.harvard.edu/sites/ehs.harvard.edu/files/ chemical_waste_chemical_compatibility_chart.pdf สบคนเมอวนท 26 กมภาพนธ 2562


ขอปฏบตในการเกบรกษาสารเคม มดงน 1) สารเคมทจดเกบตองบรรจในภาชนะทเหมาะสมกบประเภทของสารเคม มฉลากระบชอทชดเจน พรอม

สญลกษณความเปนอนตรายจากบรษทผผลต และมองคประกอบของฉลากครบถวนตามระบบ GHS ดงตวอยางในรปท 35 และ 36 ไดแก a) ชอผลตภณฑ และชอสารเคมท เปนสวนประกอบส าคญ/ท เปน อนตรายในผลตภณฑ (product name/identifier) b) ชอผผลต (supplier/manufacturer identification) c) สญลกษณแสดงความเปนอนตรายของสารเคม (hazard pictogram) ในระบบ GHS (ดรายละเอยดในหวขอ 10 สญลกษณแสดงอนตรายของสารเคม) d) ค าสญญาณ (signal word) ซงมอยสองระดบคอ อนตราย (danger) และระวง (warning) e) ขอความแสดงความเปนอนตราย (hazard statement) เชน ละอองลอยไวไฟ ท าใหผวหนงไหม และท าอนตรายตอดวงตา อาจกดกรอนโลหะ อาจกอใหเกดการแพทผวหนง f) ขอควรปฏบตเพอปองกนอนตราย และการจดการเมอมเหตฉกเฉน (precautionary statement) เชน

- เกบใหหางจากเปลวไฟ แสงแดดหรอทอณหภมสงกวา 50 C - หามสบบหร - ใชอปกรณปองกนอนตราย เชน ถงมอ เสอ หนากาก และแวนเพอความปลอดภย - เกบใหมดชด ใชถงมอปองกน

g) รายละเอยดอน ๆ (supplemental information) (ถาม) เชน วธการใช น าหนก วนทบรรจ วนหมดอาย เปนตน

รปท 35 รปตวอยางแสดงองคประกอบของฉลากตามระบบ GHS

(ทมา: http://www.systemid.com/learn/ghs-hcs-standards-changing-chemical-drum-labels/)

http://www.systemid.com/learn/ghs-hcs-standards-changing-chemical-drum-labels/


รปท 36 องคประกอบของฉลากตามระบบ GHS

(ทมา: https://dymax.com/resources/ghs-globally-harmonized-system/)

2) มการตรวจสอบภาชนะบรรจ ฉลาก อยางสม าเสมอ 3) มเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) ของสารเคมอนตรายทกชนดในหองปฏบตการ

เพอใชอางองในกรณฉกเฉน และจดหาเอกสารททนสมยอยเสมอ 4) มบญชรายชอและปรมาณสารเคมทกชนดทอยในความครอบครอง และมการปรบปรงขอมลใหทนสมยอยเสมอ

โดยทกหองปฏบตการจะตองบนทกขอมลสารเคมในโปรแกรม ChemTrack & WasteTrack ผานเวบไซต https://www.shecu.chula.ac.th/home/content.asp?Cnt=134

5) ไมเกบสารเคมในหองปฏบตการมากเกนความจ าเปน 6) แยกเกบสารเคมตามลกษณะทางกายภาพ ความเปนอนตราย และความเขากนไมได ตามคมอการเกบรกษา

สารเคมและวตถอนตราย พ.ศ. 2550 โดยกรมโรงงานอตสาหกรรม แบงการจ าแนกประเภทสารเคมและวตถอนตรายเปน 13 ประเภท ตามล าดบความเปนอนตราย ดงน

1. วตถระเบด (explosive substances) 2. แกสอด แกสเหลว หรอแกสทละลายภายใตความดน (compressed, liquefied and dissolved

gases) และแกสภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) (Pressurized small gas containers; aerosol can/aerosol container)

3. ของเหลวไวไฟ (flammable liquids) 4. ของแขงไวไฟ (flammable solids) สารท มความเสยงตอการลกไหมได เอง (spontaneously

combustible substances) แ ล ะ ส า ร ใ ห แ ก ส ไว ไฟ เม อ ส ม ผ ส น า (substances that emits flammable gases in contact with water)

5. สารออกซไดซ (oxidizing substances) และเปอรออกไซดอนทรย (organic peroxides) 6. สารพษ (toxic substances) และสารตดเชอ (infectious substances) 7. วสดกมมนตรงส (radioactive substances) 8. สารกดกรอน (corrosive substances) 9. วตถอนตรายประเภทอน ๆ ตามการจ าแนกเพอการขนสง ไมน ามาพจารณาในกระบวนการจดเกบ 10. ของเหลวตดไฟ (combustible liquids)

https://dymax.com/resources/ghs-globally-harmonized-system/



11. ของแขงตดไฟ (combustible solids) 12. ของเหลวไมตดไฟ (non-combustible liquids) 13. ของแขงไมตดไฟ (non-combustible solids)

- ในทางปฏบต กรณทสารมอนตรายหลายประเภทใหจดเกบตามล าดบความเปนอนตราย เชน กรดอะซตกเปนทงสารไวไฟและกดกรอน สวนกรดไนตรกเปนทงสารออกซไดซและกดกรอน ดงนนตามล าดบความเปนอนตรายขางตน ตองเกบกรดอะ -ซตกในกลมสารไวไฟ และเกบกรดไนตรกในกลมสารออกซไดซ - ควรแยกเกบสารเปนอยางนอย 6 กลมหลก ไดแก สารไวไฟ สารกดกรอน สารออกซไดซ สารไวตอน าและอากาศ สารทลกตดไฟไดเอง และสารทตองการการเกบรกษาพเศษ (เชน ในตเยน) ออกจากกน โดยอาจมการแบงยอยตามสถานะของสาร (ของแขง ของเหลว แกส) ได

7) เกบสารเคมในสถานทเกบเฉพาะ ไมปะปนกบสงอนทไมเกยวของ และระบสญลกษณความเปนอนตราย อาจเกบสารเคมทวไปบนชนวางทมนคง มขอบกน และมความสงไมเกนมอเออมถง หรอในตทปดมดชด ไมเกบสารเคมในตดดควน ตใตอางน า บนโตะปฏบตการ หรอบรเวณทางเดน

8) เกบสารเคมทตองควบคมหรอขออนญาตเปนพเศษไวในตทมกญแจลอค 9) สารเคมทตองเกบในตเยน เชน ไฮโดรเจนเปอรออกไซด ใหใชตเยนเกบสารเคมโดยเฉพาะ ไมใชปนกบตเยนเกบ

อาหาร 10) มภาชนะรองรบ (secondary container) ทเหมาะสมส าหรบสารเคมทเปนของเหลว 11) จดหาอปกรณทเหมาะสมในการจดเกบสารเคมและรองรบเหตฉกเฉน เชน ถงดบเพลง อปกรณปองกนสวน

บคคล วสดดดซบสารเคม ในปรมาณทเหมาะสมกบชนดและความเปนอนตรายของสารเคมทเกบ

ขอแนะน าในการจดเกบ สารไวไฟ

- เกบสารไวไฟใหหางจากแหลงความรอน แหลงก าเนดไฟ เปลวไฟ ประกายไฟ และแสงแดด - เกบตวท าละลายทมจดเดอดต าในทมการถายเทอากาศทด ไมควรใหโดนแสงแดดโดยตรง - เกบสารไวไฟแยกจากสารกลมอน - เกบสารไวไฟในหองปฏบตการในภาชนะทมความจไมเกน 20 ลตร - เกบสารไวไฟทมปรมาณรวมกนเกน 10 แกลลอน (38 ลตร) ในตส าหรบเกบสารไวไฟโดยเฉพาะ - สารไวไฟทตองเกบในทเยนควรเกบในตเยนทปลอดภยส าหรบสารไวไฟ

สารกดกรอน - เกบสารกดกรอนทงกรดและเบสแยกออกจากกน โดยไวในระดบต า - เกบกรดในตเกบกรดโดยเฉพาะ และมภาชนะรองรบททนการกดกรอน - ไมจดเกบกรดทเขากนไมไดไวดวยกน เชน ไมเกบกรดอะซตกไวกบกรดไนตรก เพราะกรดอะซตกเปนสาร

ไวไฟ กรดไนตรกเปนสารออกซไดซ สารออกซไดซ (oxidizers) และสารทกอใหเกดเปอรออกไซด

- เกบสารใหหางจากความรอน แสง และแหลงก าเนดประกายไฟ - เกบสารใหหางจากสารไวไฟ สารอนทรย และสารอน ๆ ทไหมไฟได - เกบสารทมสมบตออกซไดซสง เชน กรดโครมก ไวในภาชนะแกวหรอภาชนะทมสมบตเฉอย - หามใชจกคอรก หรอจกยางกบขวดทใชเกบสารออกซไดซ


- มการตรวจสอบการเกดเปอรออกไซดอยางสม าเสมอ สารทไวตอปฏกรยา

- มปายเตอนทชดเจนบรเวณหนาตหรอพนททเกบสารทไวตอปฏกรยา เชน ปาย “สารไวตอปฏกรยา – หามใชน า”

- ไมเกบสารทท าปฏกรยากบน าใกลแหลงน าทอยในหองปฏบตการ - มการตรวจสอบสภาพการเกบทเหมาะสมของสารทไวตอปฏกรยาอยางสม าเสมอ

สารทมวธการเกบรกษาเฉพาะตองพจารณาเปนพเศษ เชน - เกบสารทสลายตวไดเมอโดนแสงหรอความรอน หรอเกดปฏกรยาทเปนอนตรายในตเยนหรอตามทก าหนด

โดยบรษทผผลต - กรดไฮโดรฟลออรก: ภาชนะทไมใชแกวหรอโลหะ - ฟอสฟอรสขาว: เกบในน า - โซเดยมและโลหะอลคาไลอน ๆ: เกบในน ามน - กรดพครก: เกบในน า - อเทอร: ขวดสชา - เปอรออกไซด ออรแกโนเมทลลก (organometallics): เกบในตเยน

แกส - โปรดดรายละเอยดทหวขอ 12.4 ขอปฏบตเกยวกบการใชแกสอดและแกสเหลว

ศกษาขอมลการจดเกบสารเคมเพมเตมไดจาก คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 2 (สงหาคม 2558) และค าอธบายประกอบการกรอก ESPReL Checklist

(ดาวนโหลดไดจาก http://esprel.labsafety.nrct.go.th/files/ESPReL-Book2.pdf)

12.2 การเคลอนยายสารเคมและการแบงถายสารเคม กอนเคลอนยายหรอแบงถายสารเคมใหศกษา SDS ของสารเคมทเกยวของ ใชอปกรณปองกนสวนบคคลตามค าแนะน า และเตรยมอปกรณท าความสะอาดทสามารถหยบใชไดทนทเมอเกดเหตฉกเฉน

ขอแนะน าในการเคลอนยายสารเคม 1) ตรวจสอบภาชนะบรรจสารเคมกอนเคลอนยายหากภาชนะเสอมสภาพใหถายสารเคมลงในภาชนะใหมท

เหมาะสม แลวท าลายภาชนะเกาทง 2) ไมเคลอนยายสารเคมทเขากนไมไดพรอมกน 3) หามจบขวดสารเคมทคอขวดหรอหวทหดวยมอขางเดยว 4) การเคลอนยายขวดสารเคมภายในหองปฏบตการ ใหใชมอขางหนงจบทคอขวดและมออกขางรองทกนขวด

หรอใชภาชนะรองรบทเหมาะสมบรรจขวดสารเคม ดงรปท 37

http://esprel.labsafety.nrct.go.th/files/ESPReL-Book2.pdf

http://esprel.labsafety.nrct.go.th/files/ESPReL-Book2.pdf)

http://esprel.labsafety.nrct.go.th/files/ESPReL-Book2.pdf)


รปท 37 การเคลอนยายสารเคม

5) การเคลอนยายขวดสารเคมนอกหองฏบตการ ตองใชภาชนะรองรบทแขงแรงและเหมาะสม - ถงสแตนเลส ส าหรบสารเคมทไมกดกรอน เชน ตวท าละลายอนทรย - ถงพลาสตก ส าหรบสารเคมกดกรอน เชน กรด

6) การเคลอนยายขวดสารเคมจ านวนมาก ใหปฏบตดงน - หามวางขวดสารเคมบนรถเขนโดยตรง - ใชภาชนะรองรบและวสดกนกระแทกทเหมาะสม - ใชรถเขนสารเคมทมทกน โดยทกนควรสงอยางนอยครงหนงของความสงของขวดสารเคม

ขอแนะน าในการเคลอนยายถงแกส 1) ปดฝาครอบวาลวใหแนนกอนเคลอนยาย 2) หากเคลอนยายภายในหองปฏบตการ ใหใชวธหมนกนถงในแนวตง 3) หากเคลอนยายออกนอกหองปฏบตการ ตองใชรถเขนถงแกสทมสายรดโดยเฉพาะ 4) หากจ าเปนตองใชลฟตโดยสารเคลอนยาย ตองแสดงปายหามผโดยสารเขาลฟตในระหวางการขนยาย ขอแนะน าในการแบงถายสารเคม 1) ท าในตดดควน 2) หามเทสารไวไฟใกลแหลงก าเนดไฟ หรอแหลงความรอน 3) ใชกรวยในการเทสารจากขวดบรรจสภาชนะปากแคบ บกเกอรหรอภาชนะอนทเหมาะสม

12.3 ขอปฏบตเกยวกบการใชสารไวไฟ เมอใชสารไวไฟควรปฏบตดงน 1) ระมดระวงเปนพเศษในกรณทตองใชรวมกบสารออกซไดซ 2) หามจดไฟใกลสารไวไฟ เชน แอลกอฮอล ไดเอทลอเทอร เพราะไอของสารไวไฟเดนทางไดในระยะทไกลกวาท

คด ไอของตวท าละลายซงหนกกวาอากาศจะแผปกคลมไปตามโตะหรอพนหองปฏบตการจนถงแหลงก าเนดไฟแลวลกเปนไฟ และลกลามกลบมาทบกเกอรจนเกดไฟไหมรนแรงได (flash back)

3) เมอใชตวท าละลายอนทรยตองท าในตดดควน เชน การแบงถายสารเคม การระเหยตวท าละลาย 4) หามเทตวท าละลายอนทรยลงในอางน าโดยเดดขาด เพราะกอใหเกดอนตรายจากความเปนพษและอาจตดไฟ

ไดหากไอของตวท าละลายเคลอนทตามระบบทอน าทงไปยงบรเวณทมเปลวไฟ


5) หามเปดเตาใหความรอนหรอแหลงก าเนดความรอนอน ๆ เชน ตะเกยงแอลกอฮอลทงไวขณะทไปท ากจกรรมอน ปดอปกรณใหความรอนทกครงทสนสดการทดลอง

6) ใชภาชนะปากแคบ เชน ขวดรปชมพ ในการใหความรอนกบตวท าละลายอนทรย เชน การตกผลก

7) หามใชเปลวไฟจากตะเกยงหรอเตาใหความรอนแกตวท าละลายทตดไฟไดและมจดเดอดต ากวา 80 – 85 C โดยตรง ใหใชอางน ารอน (water bath)

12.4 ขอปฏบตเกยวกบการใชแกสอดและแกสเหลว 1) ตดฉลากชอแกสใหชดเจน เกบถงแกสในทแหง อากาศถายเทไดด หางจากแหลงความรอนหรอแหลงก าเนดไฟ 2) ถาเปนไปไดควรตดตงถงแกสภายนอกและตอทอเขามาภายในหองปฏบตการ 3) มโซหรอสายรดสองต าแหนงยดตดกบโตะปฏบตการ ผนง หรออปกรณยดทมนคง แขงแรง กรณมถงแกส

จ านวนมาก ควรเกบไวในคอกทมนคง หากไมมคอกกนตองมนใจวาโซหรอสายรดนนมนคงพอในการรองรบน าหนกถงทงหมด ดงรปท 38

4) แยกเกบถงแกสทก าลงใชงาน แกสบรรจเตม และถงแกสเปลาออกจากกน ตดปายใหชดเจนวาเปนถงทยงมแกสหรอเปนถงเปลา

5) ถงแกสทยงไมใชงานตองมฝาครอบหวถงหรอฝาครอบวาลวหรอม guard ปองกนหวถง 6) เกบถงแกสออกซเจนหางจากถงแกสเชอเพลง แกสไวไฟและวสดไหมไฟได หรอมฉาก/ผนงกนทไมตดไฟ 7) ตรวจสอบสภาพถงแกสทก 6 เดอนโดยผเชยวชาญ และมหมายเลขโทรศพทของบรษทผจ าหนายถงหรอผ

ตรวจสอบตดไวใกลถงแกสหรอโทรศพทเผอยามเกดเหตฉกเฉน 8) ในการเคลอนยายถงแกสตองปดฝาครอบวาลวกอนเคลอนยาย ควรใชรถเขนทมโซหรอสายรด ดงรปท 39 หาก

เคลอนยายระยะสนอาจใชการหมนกนถงในแนวตง 9) ใชอปกรณควบคมความดนทเหมาะสมกบชนดของแกส และตอเขากบถงแกสโดยขนเกลยวใหพอด หามใชแรง

ฝนการขนเกลยวหรอสารหลอลนใด ๆ 10) กอนเปดวาลวควบคมความดนของแกสเขาสระบบท างาน ตองตรวจสอบใหแนใจวามทางออกของแกสไวแลว

เพอไมใหเกดความดนสะสมจนระเบด

รปท 38 การจดเกบแกสอด

รปท 39 การเคลอนยายแกสอด


ขอแนะน าเมอเกดเหตฉกเฉนแกสรว : - ตรวจสอบชนดของแกส จากขอมลขางถง หรอท pressure

regulator - พยายามปด main valve และแหลงก าเนดความรอน (ถาม) - ออกจากบรเวณทมแกสรว และกนบคคลทไมเกยวของออก

จากบรเวณใหเรวทสด - แจงอาจารยหรอผดแลหองปฏบตการ/อาคาร

การตอบโตกรณแกสรวส าหรบผตรวจสอบพนท : - ควรใสเครองชวยหายใจกอนปฏบตงาน เนองจากใน

บรเวณทเกดการรวจะมอากาศเจอจางกวาปกต - แจงบรษทผจ าหนายถงแกส (ควรมเบอรโทรศพทตดตอ

ในบรเวณทหาไดสะดวกเมอเกดเหตฉกเฉน ) เพอขอค าแนะน าเบองตน

ความรเบองตนเกยวกบการจดการเมอเกดการรวไหลของแกสพษบางชนดในปรมาณเลกนอย (ส าหรบผตรวจสอบพนท) ตามตารางท 2 เปนวธปฏบตเบองตน ผประสบเหตทไมช านาญควรหลกเลยงการจดการดวยตนเอง

ตารางท 2 เทคนคการท าลายแกสพษบางชนดเมอเกดการรวไหลในปรมาณเลกนอย

ชนดของแกสทรวไหล วธท าลาย

Ammonia, anhydrous

ปลอยแกสทรวไหลในน า ในอตราสวนน า 100 ลตรตอแอมโมเนย 1 ลตร

Arsine ปลอยแกสทรวไหลผานสารละลายโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนตหรอตวออกซไดซทแรงอน ๆ Boron trichloride ปลอยแกสทรวไหลผานสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด 15% Carbon monoxide จดไฟเผาท าลายแกสทรวไหล Chlorine ปลอยแกสทรวไหลผานสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด 15% หรอสารละลายเบสแกอน ๆ Fluorine ปลอยแกสทรวไหลผานสารละลายโพแทสเซยมไฮดรอกไซดความเขมขน 5 – 15% Fluorocarbons พยายามกกเกบไวเพอน ากลบมาใชใหม Hydrogen ปลอยออกสบรรยากาศ Hydrogen fluoride ปลอยแกสทรวไหลผานสารละลายโพแทสเซยมไฮดรอกไซดความเขมขน 5 – 15% Hydrogen sulfide ปลอยแกสทรวไหลผานสารละลายฟอกขาว (โซเดยมไฮโปคลอไรต) ความเขมขน 10 – 20% Methyl bromide ดดซบแกสทรวไหลดวยตวท าละลายอนทรย เชน เอทานอลหรอโทลอน Nitric oxide ปลอยแกสทรวไหลผานสารละลายโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนต หรอโซดาไลม (ของผสม

ระหวางโซเดยมไฮดรอกไซดและปนขาว) Nitrous oxide ปลอยออกสบรรยากาศ Phosgene ท าใหเปนกลางดวยปนขาว (แคลเซยมออกไซดหรอไฮดรอกไซด) หรอหนปนทบละเอยด

(แคลเซยมคารบอเนต) Sulfur dioxide ปลอยแกสทรวไหลผานสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดเขมขน

(ทมา: J.E.Bowen, Emergency Management of Hazardous Materials Incidents, National Fire Protection Association, 1995)


13. ขอปฏบตในการทงของเสย ของเสยจากหองปฏบตการเคม ไดแก สงเหลอใชในหองปฏบตการเคม สารเคมทไมทราบชอ สารเคมทหมดอายหรอ

เสอมสภาพ สารเคมทหกรวไหลและเกบกลบคนมา ตวท าละลายอนทรย กลาวโดยสรปคอทกสงทไมสามารถน าไปใชประโยชนไดอกตอไปในหองปฏบตการเคมและมอนตรายในลกษณะใดลกษณะหนง ซงจ าเปนตองก าจดทงโดยวธการเฉพาะทไมเหมอนขยะตามบานเรอนจดวาเปนของเสยอนตรายทงสน

รปท 40 ตวอยางแนวปฏบตในการจดการของเสยอนตราย

13.1 การลดการเกดของเสย การลดของเสยเปนความรบผดชอบของผกอของเสย เพราะยอมรดกวาคนอนวาของเสยทเกดขนนนคออะไรบาง

และตองเรมคดตงแตขนตอนการวางแผนการทดลองวาจะลดการใชสารตงตนและพยายามใชสารทด แทนทมความเปนอนตรายนอยกวาไดอยางไร หองปฏบตการมแนวปฏบตในการลดการใชสารเคมและลดการทงของเสยอนตรายดวยหลก 3R และมาตรการ ดงน Reduce คอ การท าใหเกดของเสยนอยทสดตงแตตนทาง โดยการ

- ลดขนาดของการทดลอง (small scale, microscale experiments) - ลดการใชสารเคม ดวยการสาธตหรอการใชสอการสอนแทนการทดลองจรง - ใหค าแนะน าทถกตองในการลดปรมาณของเสย

Reuse คอ การน าของเสยกลบมาใชใหมในสภาพเดม เชน - การน าตวท าละลายทเหลอใชมาลางภาชนะ - การน า solid supported reagent/catalyst กลบมาใชใหม - การน าภาชนะบรรจสารเคมกลบมาใชใหม

Recycle/Recover คอ การน าของเสยมาปรบสภาพ/ท าใหบรสทธเพอน าหลบมาใชใหม เชน - การ recover ตวท าละลาย เชน อะซโตนลางเครองแกว โดยการกลน - การ recover โลหะมคา เชน แพลเลเดยม เงน ทอง ฯลฯ - การท าสารเคมทเสอมสภาพ/หมดอายใหบรสทธเพอน ากลบมาใชใหม


ตวอยางมาตรการ “ลด” “เลก/ทดแทน” “ใชซ า” ของเสยอนตรายของหองปฏบตการแหงหนง มาตรการ “ลด”

1. ลดปรมาณการใชตวท าละลายอนทรยโดยการเทตวท าละลายมาเทาทจ าเปนตองใช 2. ลดการท าคอลมนโครมาโทกราฟประเภททใชซลกาเจลและตวท าละลาย เพราะเปนการสนเปลอง ถาเปนไปได

ควรเลอกวธอนในการท าใหบรสทธ เชน การสกด การตกผลก 3. ถาจ าเปนตองท าโครมาโทกราฟ ใหเลอกขนาดคอลมนทเลกทสดเทาทจะแยกสารได (ขนกบปรมาณสารและ

ความยากงายในการแยก) ผสมตวท าละลายอนทรยส าหรบท าคอลมนโครมาโทกราฟเทาทพอใช ถาไมพอคอยผสมใหม

4. ในกรณทจ าเปนตองกลนตวท าละลาย (เชน THF) ใหใสตวท าละลายใน solvent still เฉพาะในปรมาณทตองการใชหรอมากกวาเลกนอย และตองระวงไมกลนจนแหง

5. การใชอะซโตนลางเครองแกวควรท าเฉพาะเทาทจ าเปน อยาใชอะซโตนแทนน าในการลางเครองแกว 6. ตวท าละลายส าหรบ NMR มราคาแพงและมอนตราย จงไมควรใสตวท าละลายใหมากเกนความจ าเปน (4.3 –

4.5 cm) 7. ในการใชเครองระเหยสญญากาศ (Rotavap) อยาปรบความดนใหต าเกนไป เนองจากจะมการปลดปลอยไอของ

ตวท าละลายสบรรยากาศมาก 8. ลดปรมาณของเสยทเปนของเหลว โดยไมทงของเสยทเจอจางมาก และไมใชตวท าละลายชะลางมากเกนความ

จ าเปน ในกรณทตวท าละลายเปนน าอาจทงใหน าระเหยไปบาง มาตรการ “เลก/ทดแทน”

1. งดการใชตวท าลายอนทรยชนด commercial ทตองมการกลนกอนใช ใหเลอกเกรดของตวท าละลายทเหมาะสมกบงานทท า

2. ยกเลกการใช HgO ส าหรบการเตรยม Diphenyl diazomethane โดยใหใช KMnO4 เปนตวออกซไดซแทน 3. ทดแทนตวท าละลายประเภท Chlorinated ดวย Non-Chlorinated solvent หากเปนไปได

มาตรการ “ใชซ า” 1. ตวท าละลายอนทรยทเหลอใช หรอตวท าลายจากเครอง rotary evaporator หรอตวท าละลายผสมทเหลอจาก

การท าโครมาโทกราฟ ใหเทใสขวดตวท าละลายส ารองประจ าโตะปฏบตการของตนเอง หรอใชกลวภาชนะทเปอนสารอนทรยเพอใหลางงายขน

2. สารเคมท (ดเหมอน) เสอมสภาพใหน ามาไวในตะกราทก าหนด และลงบนทกไว ผรบผดชอบจะพจารณาวาจะน าไปก าจดหรอน าไปใชเพอวตถประสงคอน เชน เกลอของโลหะตาง ๆ ทละลายน าไดมกดดความชนจนเยมเหลว แตไมไดท าใหสมบตทางเคมเปลยนแปลงไป สามารถใชไดกบการทดลองประเภทอนทไมตองการความเขมขนแนนอน เชน ในปฏบตการคณภาพวเคราะห เปนตน

3. สารเคมทเกาเกบทเหมอนจะเสอมสภาพแลวสามารถท าใหบรสทธไดโดยวธการทเหมาะสมซงอาจหาไดจากเอกสารอางอง เชน D. D. Perrin and W. L. F. Amarego, Purification of Laboratory Chemicals, 3rd Ed., Pergamon Press, Oxford, 1988

4. ขวดและภาชนะบรรจสารเคม ถาจะใชซ าตองแนใจวาไมไดใชบรรจสารอนตรายพเศษ (อนตรายตอสขภาพ

หรอสงแวดลอม) ถาเปนขวดบรรจตวท าละลายอนทรยทระเหยงาย (จดเดอดต ากวา 100 C) ใหเปดฝาทงไวใน


ตดดควนจนกระทงตวท าละลายระเหยออกไปหมด ลางขวดใหสะอาดและท าใหแหง พรอมตดปายแจงวาภาชนะดงกลาวไดผานการลางเรยบรอยแลว จากนนจงน าไปใชเปนภาชนะบรรจของเสยอนตรายหรอน ากลบมาใชใหม

13.2 การจ าแนกประเภทของเสย การจ าแนกประเภทของเสยเพอปองกนอนตรายทจะเกดจากการผสมของเสยท เขากน ไมไดเขาดวยกน เชน เกดปฏกรยาคายความรอน เกดการระเบด หรอเกดเปนสารอนทมอนตราย เชน แกสพษ การจ าแนกประเภทของเสยยงท าใหงายตอการบ าบดหรอก าจด ในการจ าแนกประเภทของเสยอนตรายสามารถองระบบสากลหรอมาตรฐานทเปนทยอมรบ และตองเหมาะสมกบธรรมชาตของของเสยทเกดขนจรงของหนวยงาน/องคกรนน ๆ ผท าการทดลอง/ผวจย จะตองจ าแนกประเภทของเสยอนตรายตามขอก าหนดของจฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงจ าแนกประเภทของเสยตามความเปนอนตราย ความเขากนไมได และวธการบ าบด ดงรปท 41 ดงน

1) ประเภทท 1 ของเสยพเศษ (I: Special Waste) หมายถง ของเสยทมปฏกรยากบน าหรออากาศ ของเสยทอาจมการระเบด (เชน azide, peroxides) สารอนทรย ของเสยทไมทราบทมา และของเสยทเปนสารกอมะเรง เชน เอทธเดยม-โบรไมด เปนตน

2) ประเภทท 2 ของเสยทมไซยาไนด (II: Cyanide Waste) หมายถง ของเสยทมไซยาไนดเปนสวนประกอบ เชน โซเดยมไซยาไนด โปแตสเซยมไซยาไนด หรอเปนของเสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอมไซยาโนคอมเพลกซ เปนองคประกอบ เชน Ni(CN)42- เปนตน

ถาผสมกบ ของเสยทมปรอท (IV: Mercury Waste) ใหจดเปนประเภท ของเสยพเศษ (I: Special Waste)

3) ประเภทท 3 ของเสยทมสารออกซ ไดซ (III: Oxidizing Waste) หมายถง ของเสยทมสมบตในการรบอเลกตรอน ซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนท าใหเกดระเบดได เชน กรดไนตรก โพแทสเซยมเปอรแมงกาเนต โซเดยมคลอเรต โซเดยมเปอรไอโอเดต และโซเดยมเปอรซลเฟต

ถาผสมกบ ของเสยทมสารโครเมต (V: Chromate Waste) ใหจดเปนประเภท ของเสยทมสารโครเมต (V: Chromate Waste)

4) ประเภทท 4 ของเสยทมปรอท (IV: Mercury Waste) หมายถง ของเสยทมปรอทเปนองคประกอบ เชน เมอรควร(II) คลอไรด อลคลเมอรควร เศษแกวแตกจากเทอรโมมเตอรปรอท เปนตน

ถาผสมกบ ของเสยทมไซยาไนด (II: Cyanide Waste) ใหจดเปนประเภท ของเสยพเศษ (I: Special Waste)

5) ประเภทท 5 ของเสยทมสารโครเมต (V: Chromate Waste) หมายถง ของเสยทมโครเมยม(VI) เปนองคประกอบ เชน สารประกอบ Cr6+ กรดโครมก ของเสยทไดจากการวเคราะห Chemical Oxygen Demand (COD) [ถามการใชสารปรอทรวมดวยใหจดเปนประเภทของเสยทมปรอท (IV: Mercury Waste)] เปนตน

6) ประเภทท 6 ของเสยทมโลหะหนก (VI: Heavy Metal Waste) หมายถง ของเสยทมไอออนของโลหะหนกอนทไมใชปรอทเปนสวนผสม เชน แบเรยม แคดเมยม ตะกว ทองแดง เหลก แมงกานส สงกะส โคบอลต นเกล เงน ดบก แอนตโมน ทงสเตน วาเนเดยม เชน

Lowry’s solution = copper sulfate (CuSO4) + sodium tungstate (Na2WO4) + lithium sulfate (Li2SO4) Inhibitor assays = sodium vanadate (NaVO3)

Silver staining = silver nitrate (AgNO3)


7) ประเภทท 7 ของเสยทเปนกรด (VII: Acid Waste) หมายถง ของเสยทมคา pH ต ากวา 7 และมกรดแร (mineral acid) ปนอยในสารมากกวา 5% เชน กรดซลฟรก กรดไฮโดรคลอรก Bradford’s solution = 85% phosphoric acid + 95% ethanol

8) ประเภทท 8 ของเสยอลคาไลน (VIII: Alkaline Waste) หมายถง ของเสยทมคา pH สงกวา 8 และมดางปนอยในสารละลายมากกวา 5% เชน คารบอเนต ไฮดรอกไซด แอมโมเนย เปนตน

9) ประเภทท 9 ผลตภณฑปโตรเลยม (IX: Petroleum Products) หมายถง ของเสยประเภทน ามนปโตรเลยม และผลตภณฑทไดจากน ามน เชน น ามนเบนซน น ามนดเซล น ามนกาด น ามนเครอง น ามนหลอลน xylene solution เปนตน

10) ประเภทท 10 Oxygenated (X: Oxygenated) หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารเคมทมออกซเจนอยในโครงสราง เชน เอทลแอซเทต อะซโทน เอสเทอร อลกอฮอล คโตน อเทอร แอลดไฮด เปนตน

11) ประเภทท 11 NPS Containing (XI: NPS Containing) หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารอนทรยทมสวนประกอบของ ไนโตรเจน ฟอสฟอรส ซลเฟอร เชน สารเคมทมสวนประกอบของ Dimethyl formamide (DMF), Dimethyl sulfoxide (DMSO) อะซโตไนไตรล เอมน เอไมด

ถาผสมกบ Halogenated (XII: Halogenated) ใหจดเปนประเภท ของเสยพเศษ (I: Special Waste)

12) ประเภทท 12 Halogenated (XII: Halogenated) หมายถง ของเสยทมสารประกอบอนทรยของธาต ฮาโลเจน เชน คารบอนเททระคลอไรด (CCl4) ไตรคลอโรเอทลน (C2HCl3), BCIP solution (5-Bromo-4-chloro-3-indolyl phosphate p-toluide salt, C8H4BrClNO4P.2Na), phenol chloroform extraction

ถาผสมกบ NPS Containing (XI: NPS Containing) ใหจดเปนประเภท ของเสยพเศษ (I: Special Waste)

13) ประเภทท 13 (a): ของแขงทเผาไหมได (XIIIa: Combustible Solid) เชน เศษซากพชจากการสกดดวยตวท าละลาย

อนทรย ถงมอปนเปอนสารเคม เปนตน (b): ของแขงทไมสามารถเผาไหมได (XIIIb: Incombustible Solid) เชน silica gel เศษแกว เปนตน

14) ประเภทท 14 ของเสยอน ๆ ทมน าเปนตวท าละลาย (XIV: Miscellaneous Aqueous Waste) หมายถง ของเสยทมน าเปนตวท าละลาย และมสารอนทรยทไมมพษนอยกวา 5% หากเปนสารอนตรายตอสขภาพหรอสงแวดลอม

(ไมจ ากดความเขมขน) ใหพจารณาเสมอนวาเปนของเสยพเศษ (I: Special Waste)

15) ประเภทท 15 สารเคมเสอมสภาพ (XV: Expired or Deteriorated Chemicals) หมายถง สารเคมเสอมสภาพทสามารถระบ ชอ และประเภทความเปนอนตรายของสารได


รปท 41 แนวทางการจ าแนกประเภทของเสยอนตราย 15 ประเภท ตามขอก าหนดของจฬาลงกรณมหาวทยาลย

เมอจ าแนกประเภทของเสยแลว รวบรวมใสลงในภาชนะบรรจของเสย ตดฉลากของเสยทมขอมลครบถวน ดงรปท 42 โดยแยกเกบของเสยออกจากสารเคมชนดอน หางจากความรอน แหลงก าเนดไฟ อางน า และบรเวณทตงของอปกรณฉกเฉน ของเสยทมลกษณะเปนของเหลวตองมภาชนะรองรบขวดของเสย (secondary container) ทเหมาะสม สามารถรองรบปรมาณของเสยไดทงหมดหากเกดการรวไหล ไมควรเกบของเสยประเภทของเหลวไวไฟไวเกน 50 ลตร มหาวทยาลยมระบบการจดการของเสยอนตราย ซงจะมการกรอกขอมล ชนด และปรมาณในระบบ ChemTrack & WasteTrack และมการนดหมายหรอรวบรวมของเสยสงก าจดตอไป


รปท 42 ฉลากของเสย ตดภาชนะบรรจของเสยอนตรายทมขอมลครบถวน

ขอควรระวง 1. หลกเลยงการผสมของเสยตางหมวดหมเขาดวยกน ใหใชแผนผงในรปท 41 เปนแนวทางในการจ าแนกประเภท

ของเสย เชน น า-ตวท าละลายอนทรย ตวท าละลายทมคลอรน-ไมมคลอรน ปรอท-โลหะหนกอน ของเสยทมไซยาไนด-ของเสยทไมมไซยาไนด เปนตน การผสมของเสยตางประเภทเขาดวยกนอาจท าใหเกดอนตรายอนตามมาทคาดไมถง เชน การผสมของเสยทประกอบดวยกรดไนตรกกบของเสยทเปนสารอนทรย อาจท าใหเกดปฏกรยารนแรงถงขนระเบด และปลดปลอยแกสพษออกมาในปรมาณมาก อาจท าใหผอยในเหตการณบาดเจบหรอเสยชวตได

2. ของเสยทเปนของผสมตองจดหมวดหมตามองคประกอบทเปนอนตรายมากกวา เชน ของเสยทมไซยาไนด -ของเสยทไมมไซยาไนด ตองจดเปนของเสยทมไซยาไนด หลกเลยงการท าใหเกดของเสยทมน าและตวท าละลายอนทรยผสมกนในอตราสวนระหวาง 5 – 95% ซงจะตองจ าแนกเปนของเสยพเศษ

3. ตวท าละลายท ไดจาก HPLC ชนด reverse phase ใหพจารณาองคประกอบ ถามน าเปนหลกจดเปน miscellaneous aqueous waste (XIV) ถาม organic เปนหลกจดเปน organic waste ตามชนดของตวท าละลายทใช เชน เมทานอล – Oxygenated (X), acetonitrile – NPS (XI)

4. ใชภาชนะทเหมาะสมกบชนดของของเสย เชน ไมควรใชภาชนะโลหะกบสารกดกรอน ภาชนะพลาสตกกบสารออกซไดซ

5. ใชภาชนะขนาดมาตรฐาน คอ แกลลอนพลาสตก 20 ลตร ขวดแกวขนาด 1.0, 2.5, 4.0 ลตร ปบโลหะ 18 ลตร ทมสภาพสมบรณ หรอถงพลาสตกหนา หมายเหต กรณถงพลาสตกใหระบน าหนกของสารเปนกโลกรม เศษของกโลกรมใหปดเปนกโลกรมตอไป และแตละถงไมควรหนกเกน 5 กโลกรม)


6. หามบรรจของเสยเกน 80% ของภาชนะ และอยาปดฝาภาชนะใหแนนเกนไประหวางเกบรกษา เนองจากไอของตวท าละลายอาจขยายตวจนท าใหภาชนะบรรจของเสยระเบดได

7. ผรบผดชอบกรอกขอมลของเสยอนตรายทตองการสงก าจด เขาระบบโดยใชโปรแกรม ChemTrack & WasteTrack2016 ภายในวนท 12 ของทกเดอน ถาผานเงอนไขการรบก าจดของเสยอนตราย จะไดรบ waste no. และวน-เวลานดหมายจดเกบของเสย

8. ตดฉลากของเสยทขางภาชนะบรรจของเสย (ตามรปท 42) และเกบภาชนะบรรจของเสยไวในหองปฏบตการจนกวาจะมการนดหมายจดเกบจากสวนกลางของมหาวทยาลย โดยตามกฎหมายจะตองไมเกบของเสยอนตรายไวเกน 90 วน

9. ในการเคลอนยายภาชนะบรรจของเสยอนตราย ตองปดฝาภาชนะใหสนท ถาเปนถงของเหลวตองมภาชนะรองรบเพอกนการหกรวไหล ใหใชรถเขนและใชลฟทส าหรบขนของเทานน หามใชลฟทโดยสาร

13.3 แนวทางการจดการของเสยดวยตนเอง ของเสยบางอยางจากหองปฏบตการไมถอวาเปนของเสยอนตราย หรอเมอผานการบ าบดเพอลดระดบอนตรายลง

แลว สามารถน าไปก าจดหรอทงไดเชนเดยวกบขยะตามบานเรอนทวไปกลาวคอ ก) ของเสยทสำมำรถทงลงทอน ำทง/ถงขยะได มดงน

1) ของเสยทมน าเปนตวท าละลาย และมสารอนทรยหรออนนทรยทไม เปนอนตรายละลายอยไมเกน 5% สามารถทงลงทอน าทงได

2) ของแขงทไมปนเปอนสารเคมหรอมอนตรายอยางอน เชน กระดาษกรอง สามารถทงลงถงขยะได ส าหรบเศษแกวทสะอาดควรตดปายใหชดเจนและไมควรทงรวมกบขยะทวไป

ข) ของเสยทควรบ ำบดกอนทง ของเสยทควรบ าบดกอนทง หมายรวมถง ของเสยทสามารถก าจดไดเองแตควรมการบ าบดเบองตนกอนทง และของ

เสยทตองน าสงเปนของเสยอนตรายแตมปรมาณนอย วธการบ าบดของเสยอนตรายในเบองตนดงตารางท 3 ค) ของเสยอนตรำยทควรสงก ำจด ในกรณของเสยไมเขาขายสารทสามารถก าจดหรอบ าบดไดเอง ใหถอวาเปนของเสยอนตรายและจดสงโดยปฏบตตาม

ขอก าหนดของมหาวทยาลย ดงรายละเอยดในหวขอ 13.2 การจ าแนกประเภทของเสย

ตารางท 3 รายการของเสยทควรบ าบดกอนทง รายการ วธการบ าบดเบองตน

สารละลายกรดและเบส (VII, VIII) ท าใหเปนกลางแลวทงลงทอน าพรอมเปดน าตามในปรมาณมาก ๆ ตวออกซไดส (III) รดวสดวยตวรดวสทเหมาะสมกอนน าสงเปนของเสยประเภทอนหรอทงลงทอน า

ตามความเหมาะสม สารไวตอน าและ/หรออากาศ ท าลายดวยน า/กรดออน เชน สารละลายแอมโมเนยมคลอไรด ส าหรบสารท

ไฮโดรไลซแลวไดผลตภณฑเปนเบส เชน โลหะไฮไดรดหรอออรแกโนเมทลลก รเอเจนต หรอสารละลายโซเดยมไบคารบอเนต ส าหรบสารทไฮโดรไลซแลวไดผลตภณฑเปนกรด เชน แอซดเฮไลด แลวน าสงเปนของเสยประเภทอนหรอทงลงทอน าตามความเหมาะสม

ของแขงทมตวท าละลายอนทรยปน เชน ซลกาจากการท าโครมาโทกราฟ

ผงใหแหง แลวน าสงของเสยเปนของแขงทไมสามารถเผาไหมได (XIIIb)

สารละลายทประกอบดวยโลหะหนกใน ท าใหเขมขนขนโดยการระเหยตวท าละลาย หรอตกตะกอนดวยวธทเหมาะสม


รายการ วธการบ าบดเบองตน ปรมาณนอย ๆ (<100 mg/L) แยกตวท าละลาย น าสงตะกอนโลหะหนกเปนของเสยทมโลหะหนก (VI)

14. ขอปฏบตเมอสารเคมเขาสรางกายหรอสารเคมหก สารเคมมโอกาสเขาสรางกายไดหลายชองทางไดแก ผานการหายใจ (inhalation) การสมผสกบผวหนง ดวงตา หรอ

ผานทางบาดแผลทผวหนง (absorption) การกลนกน (ingestion) ซงอาจท าใหเกดพษและอนตรายตอระบบทางเดนหายใจ ระบบทางเดนอาหาร ผวหนง และดวงตาได

14.1 สารเคมหกรดรางกาย - แจงอาจารยผดแลหองปฏบตการทนท - ถอดเสอผาทมการหกรดของสารเคมออกทนท เชดหรอซบสารเคมออกจากตวใหมากทสด - ลางบรเวณทมสารเคมหกรดดวยน าทไหลผานในปรมาณมาก ๆ เปนเวลาอยางนอย 15 นาท

14.2 สารเคมกระเดนเขาตา - รบลางตาทนท โดยเปดเปลอกตาและกลอกตาไปมาใหน าไหลผานตาอยางตอเนองอยางนอย 15 นาท ผอยใน

เหตการณรบแจงอาจารยหรอผดแลหองปฏบตการเพอใหรบพาไปพบแพทย

14.3 เครองแกวแตกหกบาดมอ แผลขนาดเลก: ใหลางดวยน าทไหลผานปรมาณมากเปนเวลาอยางนอย 10 – 15 นาท หรอจนแนใจวาไดลางสารเคม

หรอเศษแกวขนาดเลกออกแลว จากนนจงใชผาสะอาดกดเพอหามเลอดจนหยดไหล ใสยาใสแผลแลวจงปดดวยพลาสเตอรหรอผาปดแผล

แผลขนาดใหญ: ควรท าความสะอาด หามเลอดโดยขยมผาสะอาดกดปากแผล พนดวยผาสะอาด แลวน าสงแพทยทนท

14.4 การสดดมสารเคม เมอสดดมสารเคมควรปฏบตดงน

- กรณทชวยเหลอตวเองได ใหออกจากบรเวณทมไอสารเคมไปททมอากาศบรสทธทนท - กรณทชวยเหลอตวเองไมได ใหเคลอนยายผปวยออกไปในททมอากาศบรสทธทนท และจดใหอยในทาทสบาย

เพอใหหายใจไดสะดวก ในกรณทท างานกบแกส (แกสอาจจะมกลนหรอไมมกลน) ใหปฏบตดงน

- กรณแกสมกลน หากไดกลน ใหแจงผปฏบตงานในหองออกจากบรเวณดงกลาวทนท และแจงผดแลหองปฏบตการ หามฝนท างานตอเพราะจมกจะเสยสมผสการรบกลนเมอสดแกสเขาไปถงระดบหนง

- กรณแกสไมมกลน ถารสกตววามอาการไมปกต เชน มนงง เวยนศรษะ รบบอกใหผรวมงานทราบและออกจากบรเวณดงกลาว และแจงผดแลหองปฏบตการ

กรณทชวยเหลอตวเองไมได ใหเคลอนยายผปวยออกไปในททมอากาศบรสทธทนท และจดใหอยในทาทสบายเพอใหหายใจไดสะดวก


14.5 สารเคมเขาปาก เมอสารเคมเขาสปาก ซงโดยทวไปจะไมเกดขนถาไมจงใจหรอเขาใจผดอยางรายแรง ใหน าสงโรงพยาบาลทนท โดย

น าภาชนะบรรจและจดชอสารเคมไปแจงแพทย ไมควรท าใหอาเจยนดวยตวเอง เพราะอาจท าใหเกดอนตรายมากขน

14.6 สารเคมหก กรณสารเคมหกลงบนพนหรอโตะปฏบตการมขอปฏบตดงน

- แจงผดแลหองปฏบตการทนท - หากเปนของแขงใหกวาดไปรวมไวแลวทงลงในภาชนะเกบรวบรวมของเสยทเหมาะสม - ของเหลวใชตวดดซบทเหมาะสม เชน

กรณทเปนกรด ใชโซเดยมไบคารบอเนต (NaHCO3) หรอโซเดยมคารบอเนต (Na2CO3) กรณทเปนเบส ใชโซเดยมไบซลเฟต (NaHSO4) กรณตวท าละลายอนทรย ใชวสดดดซบเฉอย เชน ทรายแมว หรอเบนโทไนต ระวงแหลงก าเนดไฟทกชนดทอยใกลเคยง

กรณปรอท ใหโรยผงก ามะถนหรอวสดก าจดปรอททางการคาในบรเวณทคาดวามปรอทปนเปอนอย แลวจงกวาดไปรวมทงในภาชนะส าหรบของเสยปรอททเหมาะสมตอไป

15. ขอปฏบตเมอเกดเหตสารเคมหกรวไหลเปนปรมาณมาก การปองกนสารเคมหกรวไหลเปนมาตรการทควรค านงถงและปฏบตเปนอนดบแรก แนวทางปองกนอบตเหตจากสารเคมหกรวไหลมดงน

1) ตรวจสอบภาชนะบรรจสารเคม ถงแกสอยางสม าเสมอ เมอเสอมสภาพใหเปลยนภาชนะแลวท าลายภาชนะทงตามความเหมาะสม

2) เคลอนยายสารเคมใหถกวธและดวยความระมดระวง และปฏบตตามค าแนะน าในการเคลอนยายสารเคม 3) การถายเทสารเคมในปรมาณมาก ๆ ใหท าในตดดควน และใชวธทเหมาะสม วางแผนลวงหนาและเตรยมพรอม

ตลอดเวลาวาถาเกดการหกรวไหลขนจะท าอยางไร หลกเลยงการถายเทสารไวไฟใกลแหลงก าเนดไฟ 4) ไมถายเทสารจากขวดบรรจสภาชนะปากแคบโดยตรง ใหเทผานกรวย บกเกอรหรอภาชนะอนทเหมาะสม 5) ม SDS ของสารเคมตาง ๆ ทเกยวของ และเตรยมอปกรณปองกนสวนบคคลพรอมทงอปกรณท าความสะอาด

อยในหองปฏบตการเสมอเพอจะสามารถหยบใชไดทนทวงทเมอเกดเหตฉกเฉน อยำงไรกตำม หำกเกดอบตเหตสำรเคมหกรวไหลเปนปรมำณมำก มขอควรปฏบตดงน 1) ใหผทไมเกยวของออกจากบรเวณทมสารเคมรวไหล 2) แจงผรบผดชอบหองปฏบตการใหทราบทนท 3) หากสารหกรดรางกายหรอมผไดรบบาดเจบใหปฏบตตามขอปฏบตเมอเกดอบตเหตตอตวบคคล 4) บงชชนดของสารทหกรวไหลและหาขอมลเพมเตม โดยศกษาอนตราย ขอควรระวง และขอควรปฏบตจาก SDS 5) ศกษาถงอนตรายทอาจพงมจากกระบวนการหกรวไหลหรอการท าความสะอาด และวางแผนรบมอในกรณเกด

เหตฉกเฉน 6) ท าความสะอาดบรเวณทสารเคมหกโดยดวน ผท าความสะอาดตองใชอปกรณปองกนทเหมาะสม ขนอยกบ

ระดบความเปนอนตรายของสาร อยางนอยทสดควรจะมถงมอยางหนา และเครองปองกนระบบทางเดนหายใจ ส าหรบสารทใหไอพษจะตองสวมหนากากปดตา จมก และปาก


7) สารทเปนอนตรายมากหรอเกนก าลงความสามารถใหแจงอาจารยหรอผรบผดชอบทนท และอพยพผคนจากบรเวณนนโดยเรวทสด

8) ถามการใชน าลาง ควรระวงการรวไหลลงสทอน าทง หากเปนกรดหรอเบสทผานการสะเทนหรอท าใหเจอจางแลว กสามารถปลอยใหไหลลงสทอน าทงได

9) หากจดการกบอบตเหตทเกดขนเรยบรอยแลว ตองสงแบบรายงานอบตเหตตอผรบผดชอบดานความปลอดภย ตามหวขอการรายงานอบตเหตและเหตฉกเฉน

10) มชดวสดดดซบส าหรบอบตเหตจากสารเคมหกรวไหล (spill kit) ประจ าหองปฏบตการ ซงควรประกอบดวยตวดดซบเฉอย สารส าหรบสะเทนกรดและเบส ถงมอยางหนา ทตก และถงเปลาส าหรบบรรจของเสยทเกดขนจากการจดการสารเคมทหกรวไหล

11) กรณสารหกเปนของเหลว - ใชตวดดซบเฉอยทเหมาะสม เชน chemical-adsorbent spill pillows, vermiculite หรอทรายแมว (cat

litter) ชนดไมใสสารดบกลน เมอดดซบแลวตองปฏบตกบตวดดซบเหลานเสมอนวาเปนของเสยอนตราย โดยกวาดลงภาชนะส าหรบเกบของเสยอนตรายทเหมาะสม เชดซบบรเวณดงกลาวดวยน าปรมาณนอยหลาย ๆ ครง

- ถาเปนกรดใหสะเทนดวยโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนต (NaHCO3) หรอโซเดยมคารบอเนต (Na2CO3) ถาเปนเบสแกใหสะเทนดวยกรดซตรก (citric acid) ใชกระดาษ pH ตรวจสอบใหแนใจวาสารละลายมความเปนกลางกอนก าจดทง

- หากตวท าละลายอนทรยไวไฟหกเปนบรเวณกวาง ใหปดแหลงก าเนดไฟหรอตอบบรเวณใกลเคยง เพอปองกนการลกตดไฟ

- ในกรณของปรอทหก ตองจดการทนทเนองจากไอปรอทมความเปนพษสง โดยสามารถท าไดหลายวธ เชน การใชผงอะมลกม (amalgamation powder) เพอใหเกดเปนโลหะอะมลกม การกลบดวยผงก ามะถนหรอใชเครองมอดดสญญากาศ (mercury vacuum cleaner) ดดเกบรวบรวมไว หามใชเครองดดฝนทใชตามบานเรอนดดปรอทโดยเดดขาดเนองจากจะท าใหไอปรอทกระจายฟงไปทว หลงจากนนเกบขยะทมปรอทเจอปนอยแยกจากขยะทวไป หมายเหต: เนองจากอบตเหตของปรอทหกมกเกดจากเทอรโมมเตอรชนดปรอทแตก ดงนน ควรเลอกใชเทอรโมมเตอรชนดแอลกอฮอลในการท างาน เลอกใชเทอรโมมเตอรชนดปรอทในกรณทจ าเปนเทานน

12) กรณสารหกเปนของแขง - สารทเปนอนตรายมาก เชน วองไวตอการเกดปฏกรยารนแรงหรอระเบดได ใหปฏบตตามค าแนะน าใน SDS

อยางเครงครด - หากสารไมเปนสารอนตรายมาก เชน เกลอของโลหะทไมเปนพษ ใหเกบกวาดรวบรวมตามปกตแลวจ าแนก

ประเภทของเสยเพอสงก าจดตอไป

16. ขอปฏบตเมอเกดเหตเพลงไหม 16.1 ประเภทของเพลงและถงดบเพลง ประเภทของเพลงม 5 ประเภท ดงน

เพลงประเภท A เพลงทเกดจากเชอเพลงธรรมดา เชน ไม ผา กระดาษ พลาสตก ยาง


วธดบเพลงทเหมาะสม: ใชน า ถงดบเพลงทเหมาะสม: ถงดบเพลงชนดน าสะสมแรงดน ถงดบเพลงชนดโฟมสะสมแรงดน ถงดบเพลงชนดผงเคมแหง ABC และถงดบเพลงชนดสารเหลวระเหย

เพลงประเภท B เพลงทเกดจากแกส ของเหลวตดไฟ ไขและน ามนตาง ๆ วธดบเพลงทเหมาะสม: ใชโฟม ผงเคมแหง ถงดบเพลงทเหมาะสม: ถงดบเพลงชนดโฟมสะสมแรงดน ถงดบเพลงชนดผงเคมแหง ABC หรอ BC ถงดบเพลงชนดคารบอนไดออกไซด และถงดบเพลงชนดสารเหลวระเหย

เพลงประเภท C เพลงทเกดกบอปกรณไฟฟา หรอวตถทมกระแสไฟฟา วธดบเพลงทเหมาะสม: ใช CO2, Halon หรอสารเหลวระเหยชนดอน ถงดบเพลงท เหมาะสม: ถงดบเพลงชนดผงเคมแหง ABC หรอ BC ถงดบเพลงชนดแกสคารบอนไดออกไซด และถงดบเพลงชนดสารเหลวระเหย

เพลงประเภท D เพลงทเกดกบโลหะทตดไฟได วธดบเพลงทเหมาะสม: จ ากดอากาศหรอใชทรายกลบหรอใชสารเคมดบเพลงพเศษขนกบชนดของโลหะ ถงดบเพลงทเหมาะสม: ถงดบเพลงชนดผงเคมโซเดยมคลอไรด

เพลงประเภท K เพลงทเกดจากน ามนทตดไฟยาก เชน น ามนท าอาหาร น ามนพช ไขมนสตวตดไฟ วธดบเพลงทเหมาะสม: การก าจดออกซเจน การท าใหอบอากาศ ซงจะมถงดบเพลงชนดพเศษทสามารถดบไฟชนดนโดยเฉพาะ ถงดบเพลงท เหมาะสม: ถงดบเพลงประเภทเคมเหลว เชน ถงดบเพลงชนดน าผสมสารโพแทสเซยมแอซเทต

16.2 เมอประสบเหตไฟไหม 1) ตงสตและประเมนความเสยงอยางรวดเรว 2) ปดสวตซไฟฟาหลกหรอคตเอาต ปดวาลวถงแกสหรอทอแกส เคลอนยายเชอเพลงออกหางจากบรเวณไฟไหม 3) หากสามารถดบไฟดวยตวเองไดอยางปลอดภย ใหท าทนท 4) ใชถงดบเพลงประจ าหองปฏบตการ โดยเลอกใหเหมาะสมกบชนดของเพลง 5) หากไมสามารถดบไฟไดดวยตนเอง ใหแจงอาจารยหรอผรบผดชอบหองปฏบตการ และรบสงสญญาณเตอนไฟ

ไหม (รปท 43) จากจดทอยใกลมอทสด โดยการดงคนบงคบลง (ต าแหนงของสญญาณเตอนไฟไหมดไดในแผนผงประจ าแตละชน) แลวปฏบตตามวธการหนไฟ


รปท 43 อปกรณสงสญญาณเตอนไฟไหม

16.3 วธการดบเพลง 1) ระบตนตอของเพลง 2) ดบเพลงโดยใชอปกรณดบเพลงทเหมาะสมกบชนดของไฟ 3) หากไมแนใจวาจะดบเพลงดวยตนเองไดอยางปลอดภย อยาท า! 4) หากเพลงลกไหมบนรางกายใหนอนราบแลวกลงไปมาบนพนหอง และน าผาเปยกหรอผาหนา ๆ คลม อยาวง!

16.4 การใชถงดบเพลง (fire extinguishers) 1) สงเกตต าแหนงการตดตงอปกรณดบเพลงตามแผนผงของแตละชน ผท าปฏบตการควรทราบชนดและต าแหนง

ของอปกรณดบเพลงทอยใกลทเกดเหตมากทสด 2) หนหนาเขาหากองไฟและยนหางจากไฟประมาณ 2 – 4 เมตร และท าตามขนตอนในรปท 44

ดงสายฉดออกจากทเกบ

ด งสล กท ห วถ ง เพ อปลดลอกวาลว

กดกานฉดลงใหสดเพอท าการฉด พรอมจบปลายสายใหแนน

เขาใกล 2-4 เมตร ดานเหนอลม พรอมฉดไปทฐานของไฟ โดยสายหวฉดไปมาซาย-ขวา

รปท 44 การใชถงดบเพลง

3) ถงดบเพลงมเวลาใชงานจ ากดประมาณ 20 วนาท เทานน จงตองดบเพลงใหได ภายในเวลาดงกลาว หากไมแนใจวาจะท าได อยาท า!

16.5 เมอไดยนสญญาณเตอนไฟ ปฏบตตามวธการหนไฟทนท ไมตองรอตรวจสอบวาจรงหรอซอม ใหมองหาทางหนไฟหรอทางออก ดงรปท 45

รปท 45 ปายบอกทางหนไฟ


16.6 วธการหนไฟ 1) เมอไดยนสญญาณแจงเหตเพลงไหม ปดวาลวแกส (ถาม) ถอดปลกอปกรณไฟฟาทก าลงใชงาน และปดสวตซ

ไฟฟาหลกหรอคตเอาต 2) หามใชลฟตโดยสารออกจากอาคารเมอเกดเหตไฟไหมโดยเดดขาด 3) เดนออกจากอาคารตามเสนทางทมปายบอกทางหนไฟ (รปท 45) อยางรวดเรวและมสต อยาหวงเกบสมบต

สวนตว หามวงหรอแยงกนลง เพราะอาจท าใหเกดอบตเหตได และหามเปดประตหนไฟทงไว 4) ขณะหนไฟตองกมตวต า ใชผาชบน า (ถาม) ปดจมกเพอปองกนการส าลกควนไฟ 5) เมออพยพออกจากอาคารแลวใหไปรายงานตวทจดรวมพล 6) หามกลบเขาไปในอาคารจนกวาจะไดรบอนญาตจากผรบผดชอบอาคาร

16.7 ขอปฏบตเพอปองกนอบตเหตจากไฟ

ไมขดไฟ ประกายไฟ ปลกไฟ

รปท 46 แหลงก าเนดไฟประเภทตาง ๆ

1) ไมวางวสดตดไฟงายใกลแหลงก าเนดไฟ (รปท 46) 2) ไมวางของเกะกะบรเวณทางเดน โดยเฉพาะอยางยงทางหนไฟ 3) รวมฝกซอมกระบวนการหนไฟเปนประจ าทกครงทมการจด 4) ควรมผไดรบการฝกอบรมการผจญเพลงเบองตนอยางนอย 1 คนในแตละหองปฏบตการ 5) ไมเกบสารเคม ตวท าละลาย และแกสไวไฟในปรมาณมากเกนความจ าเปน 6) ผท าปฏบตการทกคนพงทราบต าแหนงทตงและชนดของถงดบเพลงซงอยในสภาพพรอมใชในบรเวณใกลเคยง 7) การตงปฏกรยาทใชความรอนทงไวโดยไมมการเฝาดแลจะตองประเมนความเสยงกอน และตองประกาศ

รายละเอยดของปฏกรยาพรอมแนวทางปฏบตเมอเกดเหตฉกเฉนไวใหชดเจน 8) ใชน ามนซลโคนส าหรบ oil bath หรอใช sand bath หามใชน ามนพชหรอ mineral oil 9) ตรวจสภาพของอปกรณไฟฟาอยางสม าเสมอ อยาใชอปกรณไฟฟาทช ารดหรอไมอยในสภาพทปลอดภย

โดยเฉพาะอยางยงปลกไฟ และอปกรณทมมอเตอร 10) กอนออกจากหองปฏบตการตองปดสวตซอปกรณไฟฟาทกชนดทไมไดใชงาน และดงปลกไฟออก 11) ถาจ าเปนตองใชอปกรณพวงตอสายไฟ ใหใชอปกรณทมฟวสตดไฟทเหมาะสม 12) ปลกไฟจะตองไมมการตอพวงจากปลกทพวงตอมาอกท (หามตอหลายอนซอนกน) อยาใชอปกรณไฟฟาเกน

ก าลงทปลกไฟหรอตลบตอสายไฟฟารบได (ไมเกน 2000 watt/1 เตาเสยบ) 13) หากอปกรณไฟฟาช ารดเสยหายใหตดตอหนวยซอมบ ารงหรอบรษทผจ าหนายอปกรณ หามท าการดดแปลง

หรอซอมแซมอปกรณไฟฟาดวยตนเอง 14) วางอปกรณทแผรงสความรอนได เชน ตอบ ในบรเวณทมการถายเทอากาศไดด และมขาตง สงจากพน อยาง

นอย 3 เซนตเมตร 15) หามน าวสดทตดไฟไดงาย เชน ผา พลาสตก ใสเขาไปในตอบ หรอวางไวขางบนหรออยใกลต


16) หามใชอปกรณทกอใหเกดเปลวไฟในอาคารกอนไดรบอนญาตจากผจดการอาคาร 17) หามตง hot plate ใกลสารไวไฟ และระวงไมใหสายไฟพาดบนแผนรอนของ hot plate ขณะใชงาน

18) เมอตองการใหความรอนแกสารไวไฟและหรอสารทมจดเดอดต ากวา 100 C ใหท าโดยใชอางน ารอน หรออางน ามน อยาใหความรอนโดยตรงจาก hotplate

19) การทดลองทตองใชตวท าละลายไวไฟปรมาณมากหรอสารทไวตอน าหรออากาศ รวมทงปฏกรยาทคายความรอนปรมาณมากหรอรนแรง ตองประเมนความเสยง (risk assessment) รวมทงตองปรกษาและทบทวนขอปฏบตกบอาจารยผรบผดชอบกอนลงมอปฏบตการ

20) ระมดระวงเปนพเศษในการทงสารไวไฟ หากไมแนใจใหปรกษาผรบผดชอบประจ าหองปฏบตการทกครง 21) หามทงขยะทเปนผงโลหะหรอสารทตดไฟได (pyrophoric) เมอสมผสอากาศหรอความชนลงในถงขยะโดย

เดดขาด

17. การรายงานอบตการณ อบตการณ (incident) คอ เหตการณทเกดขนโดยไมคาดคดเปนเหตน าไปสการเกดเหตการณเกอบเกดอบตเหต

(near miss) หรอ อบตเหต (accident) มหาวทยาลยมระบบรายงานอบตการณเพอบนทกเหตการณผดปกตทเกดขนอยางละเอยด ผเกยวของควรจะรายงานใหเรวทสดเทาทจะท าได การรายงานขอมลตามความเปนจรงใหครบถวนและเปนระบบจะชวยใหทราบถงสาเหตของปญหา เพอจะไดน าขอมลดงกลาวไปด าเนนการแกไข พฒนาปรบปรงความปลอดภยในอนาคต และปองกนไมใหเกดเหตการณซ า ระบบรายงานอบตการณของมหาวทยาลยแบงเปน 2 ประเภทดงน

17.1 เหตการณเกอบเกดอบตเหตหรอสภาพแวดลอมในการท างานทไมปลอดภย เปนเหตการณทไมพงประสงคเมอเกดขนแลวมแนวโนมทจะกอใหเกดอบตเหต หรอเกอบไดรบบาดเจบ เจบปวย

เสยชวต หรอความสญเสยตอทรพยสน สภาพแวดลอมหรอสาธารณชน เชน เกอบหกลมเนองจากพนลน หรอสภาพแวดลอมทไมปลอดภยซงอาจเปนเหตใหเกดอบตเหตได เชน การเคลอนยายสารเคมอยางไมถกตอง เสนทางหนไฟถกกดขวาง อปกรณไฟฟาช ารด เปนตน

ขนตอนการรายงาน นสต บคลากร หรอบคคลภายนอก ประสบเหตการณเกอบเกดอบตเหตหรอพบเหนสภาพแวดลอมในการท างานทไม

ปลอดภยในจฬาฯ ควรปฏบตดงน 1. กรอกแบบรายงานเหตการณ เกอบเกดอบต เหตหรอสภาพแวดลอมในการท างานท ไมปลอดภย

(SHECU.NM.01) แบบออนไลนทเวบไซต https://www.shecu.chula.ac.th เมน “รายงานอบตการณ” หลงจากนนแบบรายงานเหตการณเกอบเกดอบตเหตฯ จะถกสงเขาไปทระบบฐานขอมลของ ศปอส.

2. ศปอส. คดกรองเรองและประสานงานไปยงสวนงานทเกยวของ (จป. ประจ าสวนงาน/จป. สวนกลาง) เพอแกปญหา

3. จป. ประจ าสวนงาน/จป. สวนกลาง ด าเนนการแกไขและแจงผลตอ ศปอส. 4. ศปอส. รายงานผลการด าเนนงานแกไขกลบไปยงผรายงานเหต

17.2 อบตเหต เปนเหตการณทไมพงประสงคทไมไดคาดคดไวลวงหนา หรอขาดการควบคม เมอเกดขนแลวมผลใหเกดการบาดเจบ

เสยชวต หรอความเสยหายตอทรพยสน สภาพแวดลอมหรอสาธารณชน ตวอยางอบตเหตในสถาบนการศกษาทมหองปฏบตการ เชน กรณไฟไหม สามารถเกดจากเชอเพลงหลายประเภท ไดแก เศษวสดตาง ๆ รวมทงสารเคม หรอกรณ

https://www.shecu.chula.ac.th/


สารเคม/ชวภาพ/รงส หกรวไหล เปนตน ผประสบเหต/ผอยในเหตการณ/ผทเกยวของ/ผรบผดชอบควรปฏบตตามขนตอนการตอบโตเหตฉกเฉนเพอรบมอกบเหตการณ รวมถงสงทตองด าเนนการหลงเหตการณจบสนลง การมระบบทดเพอเกบรวบรวมขอมลและสถตในการเกดอบตเหต จะเปนประโยชนแกมหาวทยาลย กลาวคอ เปนแหลงขอมลและเปนแนวทางในการปองกนอบตเหตทเกดขนจากการท างานรวมทงอบตเหตอน ๆ ดงนน ผประสบเหต/ผอยในเหตการณ/ผทเกยวของ/ผรบผดชอบควรจะใหความรวมมอกบสวนกลางโดยกรอกขอมลในแบบรายงานอบตเหต (SHECU.ACC.01) เพอใหสวนกลางรบทราบและน าขอมลไปใชสบสวนคนหาสาเหตของการเกดอบตเหต รวมถงการใชประโยชนจากฐานขอมลน ามาวเคราะหในการควบคมปองกนการบาดเจบจากอบตเหต สามารถวเคราะหแนวโนมการเกดอบตเหต เพอใชก ากบ ดแลการปฏบตงานของหนวยงานภายในจฬาลงกรณมหาวทยาลย

ขนตอนการรายงาน12 เมออบตเหตจบสนลง ผทเกยวของควรปฏบตดงน 1. ผรายงานเหต คอ อาจารย หรอ เจาหนาทหองปฏบตการ หรอ เจาหนาทความปลอดภย (จป.) ประจ าสวน

งาน/สวนกลาง (ศปอส.) จะตองกรอกขอมลในแบบรายงานอบตเหต (SHECU.ACC.01) (ในกรณทางชวภาพใหกรอกขอมลในแบบรายงานอบตเหต (เพมเตม) เกยวกบทางชวภาพ (SHECU.ACC.Bio.01)) แบบออนไลนทเวบไซต https://www.shecu.chula.ac.th เมน “รายงานอบตการณ” ภายใน 3 วนหลงจากเกดอบตเหต หลงจากนนแบบรายงานอบตเหต จะถกสงเขาไปทระบบฐานขอมลของ ศปอส. และอเมลของ จป. สวนงานทเกยวของ

2. ผสบสวนอบตเหต คอ เจาหนาทความปลอดภยประจ าสวนงาน/สวนกลาง และเจาหนาทความปลอดภยเฉพาะดานทเกยวของ (กรณเกดอบตเหตจากรงสหรอชวภาพ) (ถาม) จะไดรบลงก (link) แบบสบสวนอบตเหต (SHECU.ACC.02) ผานทางอเมล

3. หลงการสบสวนผสบสวนอบตเหตกรอกขอมลผลการสบสวนลงในแบบสบสวนอบตเหตเขาสระบบ หลงจากนน ศปอส. สงแบบสบสวนอบตเหต ใหกบผมอ านาจในสวนงานเพอขอขอคดเหนและขอเสนอแนะ ตามล าดบความรนแรงของอบตเหต/เหตการณฉกเฉน

4. ผมอ านาจในสวนงานใหขอคดเหนและลงนามในแบบสบสวนอบตเหต ตามระดบความรนแรง ดงน - ความรนแรงระดบ 1 ---> หวหนาภาควชา ประธาน คปอ. สวนงาน และคณบด ตามล าดบ - ความรนแรงระดบ 2 ---> หวหนาภาควชา ประธาน คปอ. สวนงาน คณบด และ รองอธการบดก ากบดแล

ดานบรหารทวไป* ตามล าดบ - ความรนแรงระดบ 3 ---> หวหนาภาควชา ประธาน คปอ. สวนงาน คณบด รองอธการบดก ากบดแลดาน

บรหารทวไป* และอธการบด* ตามล าดบ หมายเหต *การรายงานเหตการณความรนแรงระดบ 2 และ 3 ตอรองอธการบดฯ และ อธการบด ขนอยกบดลยพนจของคณบด

5. ศปอส. รายงานผลการสบสวนเหตและขอคดเหนและขอเสนอแนะของผมอ านาจในสวนงานกลบไปยงผรายงานเหตและผสบสวนอบตเหต และสรปรายงานอบตเหตประจ าป

12การรายงานอบตเหตดงกลาวไมไดมจดมงหมายเพอการตอบโตเหตเฉพาะหนา

https://www.shecu.chula.ac.th/


ภาพแสดงขนตอนการรายงานอบตเหต

ตารางท 4 แสดงระดบความรนแรงและผลกระทบของอบตเหต/เหตการณฉกเฉน


แหลงขอมลเพมเตม 1. อภรด ศรโอภาส. การสอบสวนและวเคราะหอบตเหต. ใน เอกสารการสอนชดวชาการบรหารงานอาชวอนามย

และความปลอดภย, หนา 1-66. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2558. 2. ประกาศกรมโรงงาน อตสาหกรรม เร อ ง ค ม อการเกบ รกษาสารเคม และวตถ อนตราย พ .ศ . 2550

(http://eis.diw.go.th/haz/hazard/pdf/pagad-kep-2550.pdf) 3. ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง ระบบการจ าแนกและการสอสารความเปนอนตรายของวตถอนตราย พ.ศ.

2555 (http://www2.diw.go.th/Haz_o/hazard/lawsnew/11.pdf) 4. J. E. Bowen, Emergency Management of Hazardous Materials Incidents, National Fire Protection

Association, 1995. 5. Canadian Centre for Occupational Health and Safety, Cryogenic Liquids – Hazards, ค ด ม า จ า ก

https://www.ccohs.ca/oshanswers/chemicals/cryogenic/cryogen1.html (25 ธนวาคม 2561) 6. ระบบการจดการความปลอดภยสารเคมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

(http://chemsafe.chula.ac.th/) 7. ฐานความรเรองความปลอดภยดานสารเคม (http://www.chemtrack.org/) 8. http://www.exim.go.th/doc/research/article/9465.pdf 9. ศาสตราจารย ดร.ธรยทธ วไลวลย และคณะ. ของเสยจากหองปฏบตการทนกเคม (มก) มองขาม. กรงเทพฯ :

โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2560. 10. คมอความปลอดภย ฉบบปรบปรงครงท 7 (สงหาคม 2560) ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย (http://www.chemistry.sc.chula.ac.th/safety/safety.shtml)

http://eis.diw.go.th/haz/hazard/pdf/pagad-kep-2550.pdf

http://www2.diw.go.th/Haz_o/hazard/lawsnew/11.pdf

https://www.ccohs.ca/oshanswers/chemicals/cryogenic/cryogen1.html

http://chemsafe.chula.ac.th/

http://www.chemtrack.org/

http://www.exim.go.th/doc/research/article/9465.pdf

http://www.chemistry.sc.chula.ac.th/safety/safety.shtml

คู่มือความปลอดภัย ในการท...

Documents