ปญหาทางกฎหมายเกยวกบหนาทและจรยธรรมของแพทย เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

นภส ค านวน

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรนตศาสตรมหาบณฑต สาขาวชานตศาสตร คณะนตศาสตรปรด พนมยงค

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย พ.ศ. 2558

DPU

Legal Problems regarding Physicians’ Duties and Ethics upon Patients’ Refusal of Treatment before Death

Napas Kamnuan

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Laws

Department of Law

Pridi Banomyong Faculty of Law, Dhurakij Pundit University

2015

DPU

ฆ

หวขอวทยานพนธ ปญหาทางกฎหมายเกยวกบหนาทและจรยธรรมของแพทย เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

ชอผเขยน นภส ค านวน อาจารยทปรกษา ศาสตราจารย ดร.ไพศษฐ พพฒนกล อาจารยทปรกษารวม ผชวยศาสตราจารย ดร.ปน วชชไตรภพ สาขาวชา นตศาสตร ปการศกษา 2557

บทคดยอ

สทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต มทมาจากแนวคดในเรองความเปนอสระของปจเจกบคคล และหลกเรองศกดศรความเปนมนษย โดยมผ เหนวากระบวนการยดชวต ของผปวยทอยในวาระสดทายของชวตโดยใชเทคโนโลยทางการแพทยจ านวนมาก ท าใหคณคาความเปนมนษยลดลง การตายในสภาพเชนนเปนการตายอยางไรศกดศรความเปนมนษย บคคล จงควรมสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเพอขอตายอยางสงบ อยางไรกตาม แมวาบคคลจะมสทธและเสรภาพในการแสดงเจตนาและตดสนใจ ซงเปนสทธตามธรรมชาต แตการ ใชสทธและเสรภาพของบคคลมใชวาจะสามารถท าไดตามอ าเภอใจ แตตองอยภายใตขอบเขต ของกฎหมาย ไมกระทบกระเทอนตอการใชสทธและการท าหนาทของผอน รวมทงไมกระทบ ตอจรยธรรมและไมขดตอศลธรรมอนดของประชาชน

วทยานพนธฉบบน มงท าการศกษาเพอวเคราะหสภาพปญหาทางกฎหมายและผลกระทบตอผประกอบวชาชพเวชกรรม เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

ผลการศกษาพบวาการทพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 รบรองใหบคคล มสทธแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต เพอยตการทรมานจากการเจบปวยได กอใหเกดปญหาในทางปฏบตและเกดปญหาดานจรยธรรมบางประการตามมา เมอผปวยใชสทธตามทกฎหมายรบรองยอมสงผลกระทบโดยตรงตอการท าหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพ ของแพทย เพราะแพทยมหนาทตามกฎหมายและทางวชาชพในการรกษาพยาบาลผปวยใหหาย จากการเจบปวยและหลดพนจากความตาย การทแพทยตดสนใจยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวย นอกจากแพทยตองค านงถงสทธเสรภาพของผปวยตามทกฎหมายรบรองแลว แพทยยงตองค านง ถงหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพดวย การตดสนใจของแพทยตองอยบนพนฐานของขอมล ดานการแพทยวาสมควรบ าบดรกษาหรอยตการรกษาผปวยหรอไม อยางไร ภายใตหลกการพนฐาน

DPU

ฆ

เพอประโยชนสงสดของผปวย เพอคมครองสทธของผปวยขณะเดยวกนกตองปกปองคมครอง การท าหนาทของแพทยใหอยในครรลองของกฎหมาย และเปนไปตามหลกจรยธรรมแหงวชาชพดวย และสงส าคญทแพทยควรตองตระหนกเปนอยางยง คอ บางครงการตดสนใจของผปวยไมไดเกดจากเจตนาทแทจรง แตเกดขนภายใตเงอนไขหรอภาวะบบคนตาง ๆ จากปจจยแวดลอม จนท าใหผปวยตองเลอกจบชวตของตนเองเพอใหหลดพนจากปมปญหาทเผชญอย แพทยจงตองเขาไปยบย งหรอแทรกแซงการใชสทธของผปวย แตบางครงแพทยอาจตองท าตามเจตนารมณของผปวยโดยยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวย โดยแพทยสามารถกระท าไดโดยไมขดตอหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพ เชน ผปวยทแพทยวนจฉยแลววาการรกษาไมสามารถบรรลไดอยางแนแท และผปวยอยในวาระสดทายของชวตอยางแทจรง หรอผปวยทอยในภาวะสมองตายททางการแพทยถอวาผปวยเสยชวตแลว อยางไรกตามการทแพทยยตการชวยชวตหรอถอดเครองมอตาง ๆ ออกจากรางกายผปวย แพทยอาจถกกลาวหาวาฆาผอน เพราะในทางกฎหมายการทผปวยยงคงหายใจอย แมจะหายใจโดยอาศยเครองชวยหายใจ กถอวาผนนยงมชวตอย แมวาพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 จะยกเวนความรบผดของแพทยทท าตามเจตนารมณของผปวยโดยสจรต ไวกตาม แตประมวลกฎหมายอาญาซงเปนกฎหมายทวไปมไดยกเวนความรบผดไว ดงน น การกระท าใด ๆ ทประมวลกฎหมายอาญาบญญตวาเปนความผด ผกระท ากยอมตองรบโทษ ท าใหแพทยบางคนไมกลาเสยงทจะยตการรกษาผปวย แมวาผปวยจะอยในวาระสดทายของชวตหรออยในภาวะสมองตายแลวกตาม ดงนน แนวทางการแกไขจงเสนอใหมการแกไขประมวลกฎหมายอาญา โดยน าหลกการหรอขอยกเวนการไมตองรบผดมาก าหนดไวในกฎหมายใหชดเจนวาแพทยผกระท าไดรบความคมครองจากการประกอบวชาชพโดยสจรต เพอใหพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 สามารถบงคบใชไดอยางมประสทธภาพ สมตามเจตนารมณของกฎหมาย ขณะเดยวกนบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขทปฏบตตามกฎหมายกไดรบการปกปองคมครองดวยเชนกน

ง

DPU

ฆ

Thesis Title Legal Problems regarding Physicians’ Duties and Ethics upon Patients’ Refusal of Medical Treatment before Death

Author Napas Kamnuan Thesis Advisor Professor Phaisith Phipatanakul, Ph.D. Co - Thesis Advisor Assistant Professor Poon Vichutripop, Ph.D. Department Law Academic Year 2014

ABSTRACT

The right to refuse medical treatment before death is rooted from the idea of freedom of individuals and honor of life. Some view that the process of prolonging the life of a terminally ill person by employing excessive medical equipment degrades the value of human life. Death in such a circumstance is the end of living condition that suppresses the value of human-being. An individual should, therefore, have the right to refuse medical treatment during his or her final moment of living for the peaceful end. However, although a person is entitled to a natural right and freedom to express his or her intention and make a decision as he or she wishes, the exercise of such right and freedom should not be done arbitrarily. In reality, the right and freedom must be exercised within the scope of law which prevents the exercise of one’s right and freedom from adversely affecting the exercise of rights and duties of others, morals and public order. This paper focuses on the study and analysis of existing legal problems and the impact on medical profession when patients refuse medical treatment before death. The result of this study shows that section 112 of the National Health Act, B.E. 2550 (2007) guaranteeing the right of a person to refuse medical treatment in the final moment of life in order to terminate suffering from illness causes problems in practice which subsequently lead to certain moral dilemma. When patient elects to exercise such legal right, the legal duty and ethical requirement under the scope of profession that a physician has to provide treatment and save life is directly impacted. In making a decision to terminate or withdraw life-saving activities, not only must a physician take into account the legal right and freedom of the patient, the

จ

DPU

ฆ

physician has to also take into account his duties and code of ethical conducts. The physician’s decision-making whether to continue treatment or end it is based on the fundamental principal of patient’s best interest. Such principal protects patient’s right and frame physician’s duties within the scope of law and the code of ethical conducts. Physicians must keep in mind that in certain cases, patient’s decision-making to end his or her life might be influenced by certain condition, pressure, or surrounding circumstances, but not based on his or her real intention. In such cases, physicians are expected to intervene the patient’s right to die. In other cases, physicians may follow the patient’s wish by allowing termination or withdrawal of life-saving activities. The physicians may do so without a conflict against their duties and ethics in cases such as when the physician has diagnosed the patient’s condition and is of opinion that the treatment is impossible and the patient is truly in his or her last stage of living, or when a patient is in a condition that his or her brain is not functioning and is deemed by the medical standard that he or she is dead. In any event, by terminating treatment or removing life-sustaining equipment from the body of the dying patient, the physician might be accused of killing. This is because when the patient is still breathing, even with a respiratory equipment intact, the law considers that the person is alive. Although the National Health Act, B.E. 2550 (2007) exempts liability for physicians who follow the patient’s wish no fraudulent intention, criminal law which is the general criminal provisions does not exempt the same. A person whose act constitutes a criminal offence must face punishment under the Criminal Code. This is why physicians hesitate to take a risk in terminating treatment even if the patient is in his or her last moment of life or brain dead. The proposed solution to this problem is to amend the Criminal Code, by applying clear principle that exempts liability in order to protect physicians who carry on their profession without fraudulent intention to improve the implementation of the National Health Act, B.E. 2550 (2007). As a result, persons working in the field of medicine and public health who comply with the law are protected.

ฉ

DPU

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไดดวยด เนองจากไดรบความเมตตาและชวยเหลอจากอาจารยทปรกษาทงสองทาน คอ ศาสตราจารย ดร.ไพศษฐ พพฒนกล และผชวยศาสตราจารย ดร.ปน วชชไตรภพ ทกรณาสละเวลาของทาน ใหค าแนะน า ใหค าปรกษา ตลอดจนใหขอคดทเปนประโยชนตอการศกษาคนควาและปรบปรงแกไขวทยานพนธฉบบนจนส าเรจ ผเขยนรสกซาบซงในความกรณาของอาจารยทงสองเปนอยางยง ขอกราบขอบพระคณรองศาสตราจารย ดร .วระ โลจายะ ทกรณารบเปนประธานกรรมการสอบวทยานพนธ รองศาสตราจารย ดร.ภม โชคเหมาะ อาจารย ดร. มาโนช นามเดช ทกรณารบเปนกรรมการสอบวทยานพนธ โดยใหขอคดเหน ขอเสนอแนะทเปนประโยชน แกผเขยน ทายทสดน ขอขอบคณ คณปราณ เอยมนอย พยาบาลวชาชพช านาญการ นองสาว ของผเขยน รวมทงแพทยและญาตผปวย ทเสยสละเวลาใหขอมลและขอคดเหนในแงมมตาง ๆ ทเปนประโยชนและมสวนท าใหวทยานพนธฉบบนมคณคามากยงขน และขอขอบพระคณทกทานทมไดกลาวนามมา ณ ทน ทมสวนชวยเหลอและเปนก าลงใจ รวมทงใหการสนบสนนเปนอยางด จนท าใหการศกษาครงนส าเรจลลวงดวยด

นภส ค านวน

ช

DPU

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย…………………………………………………..….……………… ฆ บทคดยอภาษาองกฤษ…………………………………………………..….…………... จ กตตกรรมประกาศ…………………………………………………..….……………… ช บทท

1. บทน า 1.1 ความเปนมาของปญหา………………………………………….…….. 1 1.2 วตถประสงค……………………………………………………..….… 8 1.3 สมมตฐาน……………………………………………..….................... 9 1.4 ขอบเขตการศกษา……………………………………………..…..…... 9 1.5 วธด าเนนการศกษา……………………………………………..…........ 10 1.6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ………………………………………….… 10

2. แนวคด ทฤษฎ และววฒนาการเรองหนาทและจรยธรรมของแพทย เมอผปวยปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต…………………………. 11 2.1 แนวความคดทวไปเกยวกบสทธมนษยชนทรบรองศกดศร

ความเปนมนษย…………………………................................................ 12 2.2 แนวความคดทางกฎหมายเรองสทธของผปวย……………..…………... 25 2.3 สทธปฏเสธการรกษาพยาบาลและสทธการตายอยางสงบ……………… 34 2.4 ทฤษฎทส าคญทางจรยศาสตร…………..……………..……………...… 48 2.5 หนาทและจรยธรรมของแพทยในการประกอบวชาชพเวชกรรม………. 53

3. มาตรการทางกฎหมายเกยวกบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต ของประเทศไทยและกฎหมายของตางประเทศ…………..…………………. 71 3.1 มาตรการทางกฎหมายเกยวกบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

ของชวตของประเทศไทย…………..……………..……………..…….. 71 3.2 มาตรการทางกฎหมายเกยวกบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

ของชวตของกฎหมายตางประเทศ…………..…………………………. 97

ซ

DPU

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

4. ปญหาและการวเคราะหปญหาทางกฎหมายเกยวกบหนาทและจรยธรรมของ แพทยเมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต…………… 120 4.1 ปญหาและการวเคราะหปญหาทางกฎหมายเกยวกบหนาทและจรยธรรม

ของแพทยเมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต… 121 4.2 ปญหาและการวเคราะหปญหาการใชสทธในการแสดงเจตนาปฏเสธ

การรกษาในวาระสดทายของชวตกบหลกความยนยอมตามกฎหมาย… 140 4.3 ปญหาความไมชดเจนของกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการ

ด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตหรอเพอยต การทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 ในการยอมรบค าสงลวงหนา ของผปวย…………..……………..……………..……………..……… 155

5. บทสรปและขอเสนอแนะ………..……………..……………..……………… 168 5.1 บทสรป………..……………..……………..……………………….… 168 5.2 ขอเสนอแนะ………..……………..……………………..……………. 174

บรรณานกรม…………………………………………………………………………... 176 ภาคผนวก…………………………………………………………………….………… 183

ก ตวอยางหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข…………. 184 ข แบบสอบถาม………………………………………………………………. 191

ประวตผเขยน…………………………………………….…………………………….. 194

ฌ

DPU

1

D d

บทท 1 บทน า

1.1 ความเปนมาของปญหา

“ความตาย” เปนเรองธรรมชาตทมนษยเราไมอาจหลดพนหรอหลกหนไปได แตสงทมนษยลวนปรารถนา คอไมตองการใหตนเองเจบปวยในชวงทมชวตอย และแพทยคอผทเขามา ท าหนาทในการชวยเหลอเพอนมนษยใหหายจากการเจบปวยและหลดพนจากความตาย อยางไร กตาม ผปวยบางรายอาจปวยหนกจนเกนความสามารถทจะเยยวยาหรอชวยเหลอได หรอบางราย อาจเกดเหตสดวสยในกระบวนการรกษาทแพทยเองกไมอาจคาดการณไดลวงหนาจนท าใหเกด การสญเสยขน การปฏบตหนาทของแพทยตองค านงถงความปลอดภยของผปวยเปนส าคญ ตองใชความระมดระวงอยางทสด เมอแพทยปฏบตหนาทจนประสบความส าเรจ สามารถรกษาชวตผปวยจนสามารถกลบมาใชชวตไดตามปกต แพทยยอมเกดความภาคภมใจและสขใจ ในทางกลบกนหากเกดความลมเหลวในกระบวนการรกษา ซงบางกรณท าใหเกดการสญเสยชวตผปวยแพทยผรกษาผปวยดงกลาวยอมรสกเสยใจ เมอตองสญเสยผปวยทตนเองพยายามดแลรกษา จนสดความสามารถ

กลาวไดวาแพทยเปนบคคลทมเกยรตในสงคมไดรบการยกยองนบถอวาเปนผเสยสละ มคณธรรมและจรยธรรมสง วชาชพแพทยเปนวชาชพทสงคมคาดหวงในเรองจรยธรรม ดวยเหตผลทวาบคคลทแพทยเกยวของดวยนนลวนเปนผทตกอยในความทกข การปฏบตหนาทของแพทย ตองอาศยคณคาของการปฏบตงาน ทงทางดานวชาชพแพทยควบคไปกบคณคาทางจรยธรรม ผปวยสวนใหญมกมอบความไววางใจใหแพทยเปนผตดสนใจในกระบวนการรกษา โดยเชอมนวาแพทยจะรกษาผลประโยชนของผปวยอยางดทสดภายใตกรอบของจรยธรรมแหงวชาชพ อยางไรกตาม แพทยมใชบคคลส าคญแตเพยงผเดยวในกระบวนการรกษาพยาบาล แตแพทยตองอาศยทมสขภาพสาขาอน ๆ เครองมอและอปกรณดานการแพทย รวมทงตวผปวยดวย ดงนน ตามหลกในการรกษาพยาบาล แพทยจงตองอธบาย ใหขอมล บอกกลาวถงผลดผลเสยของวธการรกษา ความเสยง หรอภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนกบผปวย เพอเปนขอมลใหผปวยไดตดสนใจเลอกในสงทดทสดตามความประสงคของตนเอง อนเปนการยอมรบวาผปวยเปนสวนหนงในกระบวนการรกษาพยาบาล ทมอ านาจและมอสระในการตดสนใจ สามารถเลอกวธการรกษาดวยตนเอง อยางไรกตาม แมวาผปวยจะมอ านาจตดสนใจ แตแพทยไมจ าเปนตองท าตามค ารองขอนนทกประการ หากมหลกฐาน

DPU

2

ทางวทยาศาสตรสรปไดแนชดวาการรกษาเชนนนไมไดผล เชน การปฏบตการชวยชวต (Cardio Pulmonary Resuscitation: CPR) แกผทเสยชวตแลว การทแพทยตดสนใจวาจะเรมชวยชวต ดหรอไม หรอจะเลกชวยชวตดหรอไม เปนสงทแพทยตองพจารณาตามมาตรฐานแหงวชาชพ รวมทงตองตดสนใจบนพนฐานของขอมลทางดานการแพทย วาสมควรทจะท าการรกษาหรอยตการรกษาผปวย โดยค านงถงประโยชนสงสดของผปวย (the patient’s best interest) การจะเรมหรอไมเรมการชวยชวตกด การจะยตหรอไมยตการรกษาทก าลงท าอยกด ตางมความส าคญ เชงจรยธรรมมาก และจรยธรรมวชาชพแพทยเปนสงส าคญทจะชวยใหวชาชพแพทยสามารถด ารงอยในศรทธาของประชาชนได การประกอบวชาชพของแพทย นอกจากแพทยตองใหการรกษาพยาบาลผ ปวย ตามมาตรฐานแหงวชาชพ อยภายใตกรอบจรยธรรมแหงวชาชพ และยอมรบวาผปวยเปนสวนหนงในกระบวนการรกษาพยาบาลทมอ านาจและมอสระในการตดสนใจ สามารถเลอกวธการรกษาตามทกลาวในขางตนแลว แพทยยงตองเคารพในสทธผปวย ซงหมายรวมถงสทธในการปฏเสธ การรกษา (Right to Refuse Medical Treatment)1 ดวย ทผานมาประเทศไทยใหความส าคญเรองสทธผปวยมากขน ไดออกกฎหมายพเศษรบรองใหบคคลสามารถใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต เพอใหบคคลเลอกตดสนใจดวยตนเองทจะตายอยางสงบตามวถธรรมชาต โดยไมตองตกอยภายใตเครองมอดานการแพทยจ านวนมาก ทงน เนองจากปจจบนววฒนาการ ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยดานการแพทยมความเจรญกาวหนาไปอยางรวดเรว มบทบาทส าคญทชวยรกษาโรคภยไขเจบใหกบผปวย ท าใหคณภาพชวตของผปวยดขน รวมทงยดระเวลา การตายของผปวยบางรายออกไปทง ๆ ทไมมทางบ าบดรกษาใหผปวยรายนนกลบมาใชชวตไดเปนปกตเหมอนเดมแลวกตาม เชน ผปวยทไดรบการกระทบกระเทอนทางสมองอยางรนแรง หรอไมมออกซเจนไปเลยงสมองสงผลใหสมองถกท าลายและปราศจากความรสก ระบบตาง ๆ ของรางกายไมสามารถท างานไดตามปกต ทเรยกวา เจาชายนทราหรอเจาหญงนทรา หรออยใน “สภาวะผกถาวร”2 (Persistent Vegetative State) ท าใหผปวยบางรายตองมชวตอยภายใตเครองมอทางดานการแพทยชวยชวตเปนจ านวนมากหลายปกวาจะเสยชวตลง

1 จาก นตเวชสาธกฉบบสทธผปวย (น. 134), โดย วฑรย องประพนธ, 2537, กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ.

2 สภาพผกถาวร หมายความวา ภาวะของผปวยทไดรบการวนจฉยตามมาตรฐานทางวชาการแพทย วามการสญเสยหนาทอยางถาวรของเปลอกสมองใหญ ทท าใหขาดความสามารถในการรบรและตดตอสอสารอยางยาวนานและถาวร โดยปราศจากพฤตกรรมการตอบสนองใด ๆ ทแสดงถงการรบรได จะมกเพยงปฏกรยาสนองตอบอตโนมตเทานน

DPU

3

ผคนจ านวนหนงเหนวาการใชเครองมอทางการแพทยกบผ ปวยในระยะสดทาย ทไมสามารถรกษาใหหายเปนปกตได เปนการรกษาทสญเปลา การยดชวตผปวยเหลานออกไป โดยปราศจากความหวง อาจท าใหผปวยไดรบความทกขทรมานมากกวาปกต โดยตองทกขทรมาน ทงทางรางกายและทางดานจตใจ ศาสตราจารยนายแพทยวฑรย องประพนธ กลาววาชวตทตอง ตอกบเครองมอทมสายระโยงระยางตดตวผปวยตลอดเวลาตลอดไป มผเหนวาการมชวตเชนน จนตายจะท าใหลดคณคาความเปนมนษยลง (dehumanization) การตายในสภาพเชนน เปนการตายอยางไรศกดศรความเปนมนษย กระบวนการยดชวต (prolong life) ดงกลาวจงไมตางอะไร กบ “การชกกะเยอกบความตาย” (delay death)3 บคคลทวไปไมตองการจะอยในสภาพเชนนน คนสวนใหญตองการตายอยางสงบไมทกขทรมาน ตองการก าลงใจและอยใกลชดกบญาตสนท อนเปนทรกในวาระสดทายของชวต จงมการเรยกรองใหบคคลสามารถแสดงเจตจ านงหรอ ความประสงคของตนเผอเอาไวส าหรบเหตการณทไมแนนอนในอนาคตวาไมประสงคใหมการ ยอชวตตนเองในเวลาทเจบหนกใกลตาย เพอยตการทรมานจากการเจบปวย เพอไมใหเปนภาระ แกลกหลานตอไป ซงแพทยอาจเขามามบทบาทตอการท าใหผปวยทสนหวงและอยในระยะสดทายของชวตตายอยางสงบ โดยยตการบ าบดรกษา งดเวน หรอเพกถอนการใชเครองมอชวยชวต และปลอยใหผปวยถงแกความตาย ส าหรบประเทศไทยในอดตหากญาตและแพทยมความเหนตรงกน แพทยกจะยตการรกษาพยาบาลเพอชวยชวตผปวยทอยในวาระสดทายของชวต หรอบางครง เมอญาตทราบวาถงวาระสดทายของผปวยกจะขออนญาตแพทยเพอน าผปวยกลบบานใหผปวยไปเสยชวตทบาน เพราะบานเปนสถานทใหความมนคงดานจตใจ สงทแพทยและญาตกระท านนเปนการตกลงรวมกนโดยไมมกฎหมายหรอกฎเกณฑใด ๆ มาควบคม สทธการตายอยางสงบโดยปฏเสธการรกษา (right to refuse medical treatment) ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย เปนปญหาทถกเถยงกนมานานในสงคมไทย ทงในแวดวงทางดานการแพทยและแวดวงทางดานกฎหมาย ความเหนของผคนในสงคมแบงไดเปนสองฝาย คอ ฝายทสนบสนนใหมการออกกฎหมาย อนญาตใหแพทยสามารถชวยใหผปวยตายโดยสงบได แตอกฝายหนงกลบเหนวาการกระท าเชนนนเปนสงทไมเหมาะสมทงในแงกฎหมายการแพทยและดานศลธรรม การปฏเสธเครองเหนยวรง ความตาย โดยขอใหปลอยตนเองตายไปตามกฎเกณฑของธรรมชาตอยางสงบ เปนสงทคนจ านวนหนง ในสงคมไทยตงค าถามวาผปวยมสทธจะใชสทธนไดหรอไม อยางไรกตาม สทธปฏเสธการรกษา ในวาระ

3 จาก กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย (น. 67), โดย ส านกงานสขภาพแหงชาต, 2552, กรงเทพฯ: บรษทเอมเอนเตอรไพรส จ ากด.

DPU

4

ในวาระสดทายของชวต เปนสทธทหลายประเทศ รวมทงองคกรระหวางประเทศ ใหการยอมรบวาเปนสทธของผปวยทจะตดสนใจดวยตนเอง เชน แพทยสมาคมโลก (World Medical Association-WMA) ไดออกค าแถลงเรองเอกสารแสดงเจตจ านงลวงหนาของแพทยสมาคมโลก (The World Medical Association Statement on Advance Directives) (Living Will)4 วาเปนเอกสารแสดงเจตจ านงลวงหนาในการก าหนดวธการรกษาพยาบาลผปวยในสภาวะทไมสามารถตดสนใจ หรอ ใหความยนยอมดวยตนเองได เมอผแสดงเจตจ านงลวงหนาประสงคจะปฏเสธการรกษาพยาบาล ทเกนความจ าเปนหรอไมมประโยชนกบตนเอง แพทยจะตองเคารพปฏบตตามเจตจ านงของผปวยองคการอนามยโลก (World Health Organization -WHO) กใหความส าคญกบประเดนสทธผปวยเชนกนในป ค.ศ.1994 องคการอนามยโลกไดออก “ปฏญญาเรองการสนบสนนสทธผปวยในยโรป” (A Declaration on the Promotion of Patients’ Rights in Europe)5 ระบถงสทธทจะปฏเสธการรกษาของผปวยในวาระสดทายของชวตไวอยางชดเจนวา “ผปวยมสทธปฏเสธหรอยตการรกษาทางการแพทย ทงน ผปวยจะตองไดรบการอธบายถงผลของการปฏเสธหรอยตการรกษานน” ส าหรบประเทศตาง ๆ ทใหการยอมรบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต ไดแก สหรฐอเมรกา องกฤษ สาธารณรฐฝรงเศส เครอรฐออสเตรเลย ทใหการยอมรบค าแถลงหรอเอกสารแสดงเจตจ านงลวงหนาเกยวกบ “สทธปฏเสธการรกษา” เพอใหผปวยทอยในวาระสดทายของชวตไดตดสนใจดวยตนเองทจะตายอยางสงบตามวถธรรมชาต โดยไมตองการใหมการยดการตายออกไปอก สทธการตายอยางสงบ เปนประเดนทไดรบความสนใจในสงคมไทยมากขน เมอพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มาตรา 12 ใหการรบรองและยนยนสทธดงกลาว โดยรฐออกกฎหมายอนญาตใหบคคลสามารถใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตได เปรยบเสมอนเปนการใหสทธบคคลทจะขอตายอยางสงบ โดยกฎหมายบญญตวาบคคลมสทธ ท าหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตตน หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย หรอทเรยกวา “Living Will” มาตรา 12 วรรคสอง แหงพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 ระบวาการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ตองออกกฎกระทรวงเพอก าหนดหลกเกณฑและวธด าเนนการ นอกจากนยงบญญตใหความคมครองผประกอบวชาชพดานการแพทยและสาธารณสข มใหตองรบผด

4 จาก สทธปฏเสธการรกษาของผปวยตาม พ.ร.บ. สขภาพแหงชาต 2550 (น. 142.), โดย ไพศาล ลมสถตย. ดลพาห (กนยายน-ธนวาคม 2552), กระทรวงยตธรรมเจาของลขสทธ. 5 กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย (น. 101). เลมเดม.

DPU

5

ตามกฎหมาย ถาปฏบตตามเจตนาของผแสดงเจตนาหรอผปวยโดยสจรตตามมาตรฐานแหงวชาชพ ตอมาจงไดมการออกกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา ไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 โดยมผลบงคบใชเมอวนท 20 พฤษภาคม 2554 กฎหมายดงกลาวเปนแนวนโยบายและใหสทธผปวยในการก าหนดชะตาชวตของตนเองเมอภาวะใกลตายมาถง เพอใหแพทยผท าการรกษาและญาตสามารถดแลผปวยใกลตายใหมคณภาพชวตทด ศาสตราจารยนายแพทยวฑรย องประพนธ กลาววา สทธทจะตายอยางมศกดศรถอเปนสทธทางธรรมชาต หรอสทธมนษยชนอยางหนง เชนเดยวกบสทธทจะมชวตอย (right to life) กลาวคอเปนการยอมรบ ใหมนษยมสทธในการตดสนใจเกยวกบตนเอง (right to self– determination) หรออาจเรยกวา ความอสรเสรของมนษย (human autonomy)6

อยางไรกตาม แมวาปจจบนประเทศไทยจะมกฎหมายพเศษออกมารบรองสทธ ของบคคลในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาพยาบาลไดกตาม แตพบวายงมประเดนปญหาทตอง น ามาวเคราะหอกหลายประการ เพราะกฎหมายดงกลาวสงผลกระทบโดยตรงตอผปวยและบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข การทกฎหมายอนญาตใหแพทยสามารถเขามามบทบาทในการ ท าใหผปวยตายไดโดยการยตการใชเครองชวยชวต ไมวาจะเปนการยบย ง (Withhold) หรอการ เพกถอน (Withdraw)7 แมวาแพทยมไดมเจตนาทจะท าใหผปวยถงแกความตาย แตการยตการใชเครองชวยชวตยอมท าใหผปวยถงแกความตายในเวลาอนสน ซงอาจท าใหความนาเชอถอของแพทยลดลง

แมวามนษยเราจะมสทธตามธรรมชาตในการแสดงออก รวมทงมสทธทจะตายอยางสงบโดยปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต ซงถอเปนสทธในการก าหนดตนเองของผปวย (self-determination)8 บางคนเหนวาการตดสนใจของผปวยแมวาจะขดแยงกบความเหนของแพทย หรอเปนการตดสนใจทไรเหตผลและอาจสงผลใหผปวยถงแกความตายกตาม แตเม อผปวยตดสนใจเลอกทจะตายอยางสงบอยางมศกดศร สทธของผปวยกควรตองไดรบการเคารพและ มคาเหนอกวาประโยชนอนใดของสงคม เพราะการตายเชนนไมไดกระทบกระเทอนตอสทธ ของผอน รฐจงไมมอ านาจใด ๆ ทจะเขามาแทรกแซง อยางไรกตาม หากพจารณาการใชสทธของผปวย

6 จาก “สทธทจะตาย (right to die),” โดย วฑรย องประพนธ, 2539, ดลพาห, น. 93-94. 7 จาก ปญหากฎหมายเกยวกบการตายโดยสงบ (น. 138) โดย นนทน อนทนนท. บทบณฑตย (ธนวาคม

2544). 8 นตเวชสาธกฉบบสทธผปวย (น. 19). เลมเดม.

DPU

6

ผปวยยอมปฏเสธไมไดวาการใชสทธของผปวยตามทกฎหมายรบรอง มใชการใชสทธของตนเองตามล าพงโดยไมกระทบตอการใชสทธและหนาทของผอน แตการใชสทธดงกลาวยอมสงผลกระทบโดยตรงตอการปฏบตหนาทของแพทย เพราะแพทยมหนาทตามกฎหมายและมหนาททางวชาชพในการชวยชวตและใหการบ าบดรกษาผปวยใหดตามมาตรฐานแหงวชาชพ รวมทงตองตดสนใจ บนพนฐานของขอมลทางดานการแพทยวาสมควรทจะท าการรกษาหรอยตการรกษาผปวยหรอไม โดยค านงถงประโยชนสงสดของผปวย การปฏบตหนาทของแพทยนนกมงหวงเพอใหผปวยหายเปนปกต แพทยหาไดมหนาทชวยใหผปวยตายโดยสงบไม แตเมอผปวยตองการตายอยางสงบ โดยปฏเสธการรกษาพยาบาล สทธของผปวยและหนาทของแพทยจงขดแยงกน ซงทง 2 สง กฎหมายตางใหการรบรอง ดงนน จงตองพจารณาชงน าหนกวาสงใดส าคญเหนอกวาสงใด

ประเทศไทยน นสถานะของสทธการตายไมไดถกรบรองเปนลายลกษณอกษร เมอพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มาตรา 12 รบรองใหบคคลสามารถใชสทธปฏเสธ การรกษาในวาระสดทายของชวตได เปรยบเสมอนเปนการใหสทธบคคลแสดงเจตนาขอตาย อยางสงบ โดยยนยอมใหแพทยยตการชวยชวตตนเอง ซงความยนยอมของผปวยจะมผลบงคบไดตามกฎหมายหรอไมนน กฎหมายไทยไมมกฎหมายลายลกษณอกษรบญญตไวโดยตรง อยางไรกตาม มค าพพากษาศาลฎกาท 1503/2508 ไดวางหลกเรองความยนยอมไวความวา “ความยนยอม อนบรสทธของผเสยหาย ใหผใดกระท าการทกฎหมายบญญตวาเปนความผด ถาความผดนนไมขดตอส านกในศลธรรมอนด และยนยอมอยจนถงขณะกระท าการอนกฎหมายบญญตวาเปนความผด ความยนยอมนนยอมเปนขอยกเวนมใหการกระท านนเปนความผดขนได” จงมประเดนทตองพจารณาวาการทบคคลใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต โดยยนยอมใหแพทยงดเวนหรอเพกถอนการชวยชวตนนมผลทางกฎหมายหรอไม อยางไร นอกจากน กฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตหรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 ทออกมาบงคบใช พบวายงมประเดนทเปนปญหาในทางปฏบตอยบางประการ ไดแก ปญหาความไมชดเจนของค าจ ากดความ ปญหาการปฏบตตามหลกเกณฑและวธด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา เมอผปวยไมอยในภาวะทจะยนยนการแสดงเจตนาได จากปญหาทกลาวมาแลวในขางตน ผเขยนเหนวาเปนเรองส าคญ จงน ามาศกษาโดยละเอยดในวทยานพนธฉบบน โดยแยกพจารณาตามประเดนตาง ๆ ดงน

1. ปญหาความขดกน ระหวางสทธในการแสดงเจตนาของผปวยทไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขกบหนาทและจรยธรรมของผประกอบวชาชพเวชกรรม ซงมกฎหมายก าหนด ใหตองปฏบตตามพระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ .ศ.2525 แมวาบคคลจะมสทธและเสรภาพ

DPU

7

ในการแสดงเจตนาและตดสนใจ ซงเปนสทธตามธรรมชาตและรฐธรรมนญใหการรบรองคมครองเรองสทธและเสรภาพของบคคล รวมทงสทธในการแสดงเจตนาไวกตาม แตการใชสทธของผปวยในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาเพอขอตายอยางสงบนน ยอมขดแยงและกระทบกระเทอนตอการท าหนาทและจรยธรรมของแพทย เพราะแพทยมหนาทตามกฎหมายและมหนาททางวชาชพ ในการชวยชวตและใหการรกษาพยาบาลผปวยใหด รวมทงตองตดสนใจบนพนฐานของขอมล ทางการแพทยวาสมควรทจะท าการบ าบดรกษาหรอยตการรกษาผปวยหรอไม ภายใตหลกการพนฐานเพอประโยชนสงสดของผปวย ดงนน เมอสทธของผปวยขดแยงกบหนาทและจรยธรรม ของแพทย จงตองพจารณาชงน าหนกวาสงใดส าคญเหนอสงใด และแพทยจะยตการรกษาผปวย ดวยเหตผลใด

2. ปญหาเรองการใชสทธในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตกบหลกความยนยอมตามกฎหมาย เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต ตามทกฎหมายรบรอง จงเปรยบเสมอนผปวยยนยอมใหแพทยยตการชวยชวตตนเอง เพอขอตายอยางสงบ ซงหลกเรองความยนยอมตามกฎหมายของประเทศไทยไมมบญญตไวเปนลายลกษณอกษรโดยตรง มเพยงแนวค าพพากษาศาลฎกาท 1503/2508 ซงวางหลกเรองความยนยอม เปนบรรทดฐานไววา “ความยนยอมอนบรสทธของผเสยหาย ใหผใดกระท าการทกฎหมายบญญตวาเปนความผด ถาความยนยอมนนไมขดตอส านกในศลธรรมอนด และยนยอมอยจนถงขณะกระท าการอนกฎหมายบญญตวาเปนความผดแลว ความยนยอมนนยอมเปนขอยกเวนมใหการกระท านนเปนความผดขนได” นอกจากนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 28 วางหลกไววาบคคลสามารถอางศกดศรความเปนมนษย หรอใชสทธและเสรภาพของตนไดเทาทไมละเมดสทธและเสรภาพของบคคลอน ไมเปนปฏปกษตอรฐธรรมนญหรอไมขด ตอศลธรรมอนดของประชาชน เหนไดวาท งแนวค าวนจฉยของศาลฎกาและตามบทบญญต ของรฐธรรมนญ การใชสทธและเสรภาพของบคคลจะตองไมขดตอศลธรรมอนดของประชาชน ดงนน สงทตองน ามาพจารณาคอเมอผปวยยนยอมใหแพทยยตการชวยชวตเพอขอตายอยางสงบนน ความยนยอมดงกลาวมผลทางกฎหมายหรอไม อยางไร เพราะสทธการตายของบคคลเปนเรองส าคญยงเกยวกบการมชวตอยของบคคล ซงเปนสทธล าดบแรกของการเปนมนษย แมวาบคคลจะมสทธและเสรภาพ แตการใชสทธตามหลกเสรนยมกตองอยภายใตหลกจรยธรรมและศลธรรมดวย บคคลไมอาจมเสรภาพโดยไรขอบเขต

3. ปญหาความไมชดเจนของกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการ ตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 ในการยอมรบค าสงลวงหนา

DPU

8

ของผ ปวย กฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา ไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 ไดวางกรอบการวนจฉยวาระสดทายของชวตไวอยางกวาง ๆ โดยไมไดก าหนดหลกเกณฑการพจารณาทชดเจนแนนอนลงไปวาภาวะเชนใดจงจะถอวาผปวย อยในวาระสดทายของชวต โดยมอบอ านาจการตดสนใจใหแพทยผรบผดชอบการรกษาผปวย เปนผวนจฉยตามหลกวชาวาผปวยรายใดอยในวาระสดทายของชวต ซงการวนจฉยและการพยากรณโรคของแพทยแตละคนอาจมความแตกตางไมแนนอนเปนมาตรฐานเดยวกน ซงหากแพทยวนจฉยผดพลาด อาจท าใหเกดกรณทผปวยตองเสยชวตในขณะทยงไมสมควรได นอกจากน ยงมปญหา ในการวนจฉยเรองการทรมานจากความเจบปวยวาอยางไรเปนการทรมานจากการเจบปวยจนถงขนาดทแพทยสามารถยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยได เมอผปวยขอใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเพอขอตายอยางสงบ สงส าคญทแพทยตองตระหนกเปนอยางยง คอ การวนจฉยวาเมอใดเปนวาระสดทายของชวตอยางแทจรง และการประเมนภาวะความทกขทรมาน จากการเจบปวย เมอกฎกระทรวงทออกมาบงคบใชไมมความชดเจนเพยงพอและกอใหเกดปญหาในทางปฏบต ดงนน จะมวธการหรอหลกเกณฑอยางไรทจะใชเปนเครองมอเพอใหแพทยสามารถปฏบตหนาทไดอยางมประสทธภาพ ภายใตกฎหมายทออกมาบงคบใช

นอกจากน กรณทผปวยท าหนงสอแสดงเจตนาไวลวงหนาเพอปฏเสธการรกษา แตไมอยในภาวะทจะยนยนเจตนาของตนเองตอแพทยได แพทยจะปฏบตอยางไร ยงคงตองถอตามเจตนาของผปวยทท าไวกอนหรอไม และญาตสนทของผปวยหรอบคคลอนใดจะแสดงเจตนาแทนผปวยไดหรอไม เพยงใด

จากประเดนปญหาดงกลาวในขางตน ผเขยนเหนวาจ าเปนตองศกษาและวเคราะหปญหาใหเกดความชดเจน และน าผลทไดจากการศกษาใชเปนแนวทางในการแกไขปญหาและพฒนาปรบปรงขอกฎหมายทเกยวของ เพอคมครองสทธของผปวยใหเปนไปตามเจตนารมณแหงบทบญญตของกฎหมาย โดยไมขดตอหลกคณธรรมจรยธรรมและสงผลกระทบหรอขดแยง ตอการปฏบตหนาทของแพทย

1.2 วตถประสงค

1. เพ อศกษาแนวคด ทฤษฎ ววฒนาการ และกฎเกณฑทเกยวของกบเรองหนาทและ จรยธรรมของแพทยเมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

2. เพอศกษามาตรการทางกฎหมายทเกยวของกบเรองสทธปฏเสธการรกษาพยาบาลของผปวย

DPU

9

3. เพอศกษาปญหาและวเคราะหปญหา รวมท งผลกระทบตอผ ประกอบวชาชพแพทย เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

4. เพอเสนอแนะแนวทางทเหมาะสมทจะน ามาพฒนาและปรบปรงกฎหมายทเกยวของกบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตใหมความเหมาะสม สามารถบงคบใชไดอยาง มประสทธภาพ

1.3 สมมตฐานของการศกษา

เนองจากประเทศไทยไดออกกฎหมายรบรองใหบคคลสามารถแสดงเจตนาปฏเสธ

การรกษาในวาระสดทายของชวตได กฎหมายดงกลาวมงเนนใหความส าคญกบสทธผปวย ใหสามารถเลอกตดสนใจโดยอสระดวยตนเอง เพอขอตายอยางสงบสมศกดศรความเปนมนษย ซงการบงคบใชกฎหมายและการใชสทธของผปวย ยอมสงผลกระทบกระเทอนตอการท าหนาทและจรยธรรมของแพทย เนองจากแพทยมหนาทตามกฎหมายและมหนาททางวชาชพในการชวยชวตและใหการบ าบดรกษาผปวยใหดตามมาตรฐานแหงวชาชพ ภายใตกรอบจรยธรรมแหงวชาชพ ท าใหเกดความขดแยงระหวางสทธของผปวยกบหนาทและจรยธรรมของแพทย ดงนน จงจ าเปนตองพจารณาปญหาขอกฎหมายใหเกดความชดเจนและปรบปรงใหเหมาะสม เพอรกษาสมดลระหวางสทธของผปวยใหเปนตามเจตนารมณของกฎหมาย ขณะเดยวกนกตองคมครอง และปกปองจรยธรรมของแพทย มใหเกดความเสยหายทงทางแพงและทางอาญาอกดวย 1.4 ขอบเขตการศกษา

การศกษาฉบบนมขอบเขตการศกษาเฉพาะปญหาทางกฎหมายเกยวกบหนาทและจรยธรรมของแพทยเมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต โดยมงศกษาพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 พระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525 กฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 และขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรมพ.ศ.2549 ค าประกาศสทธของผปวย และจะไดท าการศกษาแนวคด ทฤษฎ ววฒนาการเรองหนาทและจรยธรรมของแพทย กฎเกณฑทางกฎหมายทเกยวของกบสทธปฏเสธการรกษา ตลอดจนวเคราะหปญหาและผลกระทบตอแพทยเมอผปวยปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย และศกษามาตรการทางกฎหมายของตางประเทศ โดยจะน ามารวบรวมและวเคราะห เพอหาขอสรปวา มขอแตกตาง ขอด ขอเสยอยางไร เหมาะสมหรอไมทจะน ามาปรบปรงแกไขกฎหมายของไทย

DPU

10

1.5 วธการด าเนนการศกษา วธการจะท าการศกษาในลกษณะของการศกษาวจยเอกสาร (Documentary Research)

จากต ารา บทความ วทยานพนธ สารนพนธ เอกสารทเกยวกบปญหาทางกฎหมายเกยวกบหนาทและจรยธรรมของแพทย เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย สบคนทางสออเลกทรอนกสทปรากฏอยบนเครอขายอนเตอรเนต อกทงไดท าการสมภาษณเจาะลก (In-depth Interviews) แพทย ญาตผปวยทอยในสภาพผกถาวร และผปวยโรคเรอรงทไมสามารถรกษาใหหายไดบางรายในจงหวดสพรรณบร รวมทงศกษาแนวค าพพากษาของศาลไทยและตางประเทศ เพอน ามาวเคราะหหาขอสรป ขอเสนอแนะ และน ามาแกไขปญหาทางกฎหมายตอไป

1.6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ท าใหทราบถงแนวคด ทฤษฎ ววฒนาการ และกฎเกณฑเกยวกบหนาทและจรยธรรมของแพทย เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

2. ท าใหทราบถงมาตรการทางกฎหมายทเกยวของกบเรองสทธปฏเสธการรกษาพยาบาลของผปวย

3. ท าใหทราบปญหาและวเคราะหปญหา รวมทงผลกระทบตอผประกอบวชาชพแพทยเมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย

4. เสนอแนะแนวทางทเหมาะสม เพอน ามาพฒนาและปรบปรงกฎหมายทเกยวของกบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตใหมความเหมาะสมและสามารถบงคบใชไดอยาง มประสทธภาพ

DPU

11

d d

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และววฒนาการ เรองหนาทและจรยธรรมของแพทย เมอผปวยปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต

ธรรมชาตของชวตมนษยเกอบทกคน ยอมไมอาจปฏเสธไดวาลวนตองเคยเจบปวย

มาแลวทงสน และผทเขามาท าหนาทดแลรกษาพยาบาลใหหายจากอาการเจบปวยและชวยเหนยวรงไมใหมนษยถงแกความตาย คอ ทมบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข ซงประกอบดวยบคคลหลายคน ไดแก แพทย เภสชกร พยาบาล นกเทคนคการแพทย เปนตน ผทอาจถอไดวาเปนหวหนาทมในการดแลรกษาผปวยกคอแพทย โดยทวไปผปวยมกมอบความไววางใจใหแพทยท าการรกษาอยางปราศจากขอกงขาใด ๆ เพราะเชอมนวาแพทยเปนบคคลทมคณธรรมและจรยธรรมสง ยอมท าหนาทในการบ าบดรกษาอยางดทสดตามมาตรฐานแหงวชาชพ การประกอบวชาชพของแพทยนนเกยวของกบชวตมนษยโดยตรง ดงนน หากแพทยประกอบวชาชพผดจากมาตรฐาน

หรอหาผลประโยชนโดยไมชอบจนเกดความเสยหายตอผรบบรการหรอประชาชนกจะเกดภาพลกษณในทางทไมด ท าใหประชาชนเสอมศรทธาตอวชาชพแพทย ดงนน การท าหนาทของแพทยจงตองอยภายใตหลกจรยธรรมแหงวชาชพ ตงแตอดตจนถงปจจบนการดแลรกษาผปวยนน แพทยมกใหความส าคญกบปญหาเฉพาะดานและมงรกษาพยาบาลผปวยใหถงทสด เพอใหผปวย มชวตยาวนานตราบเทาทจะสามารถท าได ในขณะทญาตผปวยสวนหนงกพยายามทจะขอใหแพทยรกษาพยาบาลผปวยใหเตมท โดยใชเครองมอและเทคโนโลยดานการแพทยตาง ๆ เชนกนโดยหวงวาบคคลทรกจะหายจากการเจบปวย จงทมเทและท าทกอยางเพอเหนยวรงชวตผปวยเอาไว แตผปวยและญาตกลมหนงกลบมแนวคดตรงขาม โดยตองการใหแพทยยตการรกษา ยตการชวยชวตผปวยทเจบหนกหรอผปวยทอยในวาระสดทายของชวต ดวยเหตผลทอาจแตกตางกนออกไป ตอมาประเทศตาง ๆ หลายประเทศรวมทงประเทศไทยจงบญญตกฎหมายรบรองใหบคคล มสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตได ดงนน ในบทนผเขยนจงจะกลาวถงแนวคด ทฤษฎ ววฒนาการเกยวกบหนาทและจรยธรรมในการประกอบวชาชพของแพทย สทธปฏเสธ การรกษาของผปวยในวาระสดทายของชวต สทธตามกฎหมายธรรมชาต สทธมนษยชนวามแนวคด ทฤษฎ และววฒนาการ เปนอยางไร

DPU

12

2.1 แนวความคดทวไปเกยวกบสทธมนษยชนทรบรองศกดศรความเปนมนษย 2.1.1 กฎหมายธรรมชาต

ความคดเกยวกบกฎหมายธรรมชาต มความเกยวพนอยางใกลชดกบธรรมชาต ของมนษย (Human Nature) โดยตงแตสมยกรกจนถงปจจบน มทฤษฎอย 2 ทฤษฏ คอ ทฤษฏกฎหมายธรรมชาตในแงอดมคต (Das ideele Naturrecht) ทฤษฏนเหนวามนษยมเหตผล (Rational Nature of Man) เชอวามนษยเปนผทมเหตผล เชอวามนษยมความสามารถรจกผดชอบ ชวด และ เชอวามนษยสามารถท าความเขาใจหรอคนหาหลกเกณฑทเรยกวากฎหมายธรรมชาตได ทฤษฎนยอมรบวาโลกเปนโลกของเหตผล มหลกเกณฑของตวเอง ไมเพยงสภาวการณของธรรมชาตเทานนแตในสงคมมนษยเองกมหลกเกณฑอยเชนกน มนษยมสตปญญาทจะเขาใจหลกเกณฑเหลานน จงอาจกลาวไดวาสงคมหรอรฐของมนษยนนเกดขนโดยธรรมชาต รฐจงเปนสงทแกไขเปลยนแปลงใหดขนไดดวยเหตผล กฎหมายซงเปนกฎเกณฑของสงคมเปนระบบของเหตผลทสามารถพฒนา ขนไดดวยเหตผล เพราะมนษยมเหตผล จงอาจกลาวไดวาโดยแกนแทแลวมนษยเปนคนดมเหตผล จงสามารถเขาถงกฎแหงเหตผลตามธรรมชาตหรอกฎหมายธรรมชาตได 1

สวนอกทฤษฎหนง เปนทฤษฎกฎหมายธรรมชาตในแงปรากฏการณ (Das existentielle Naturrecht) ทฤษฎนเชอวาจกรวาลมกฎเกณฑเชนกน แตเปนกฎเกณฑในลกษณะเดยวกบกฎเกณฑทางกายภาพซงเปนเรองของพละก าลง สวนมนษยนนอยภายใตกฎเกณฑของธรรมชาตทไมมเหตผล ไมเชอวามนษยมเหตผล แตด าเนนชวตหรอประพฤตตามความอยากความตองการ ระบบของสงคมเปนระบบของอ านาจ เราไมสามารถทจะชวาอะไรถก อะไรผด ถาหากไมค านงถงเรองของอ านาจและผลประโยชน เมอมนษยมความขดแยงกนกตดสนกนดวยก าลงอ านาจ ฝายใด เปนฝายชนะกฎเกณฑทฝายนนตงขนมากยอมเปนกฎเกณฑทถกตอง ทฤษฎนเชอในกฎเกณฑธรรมชาตเชนกน แตธรรมชาตตามความหมายของทฤษฎน หมายถง เปนอยอยางไรกเปนอยอยางนน ไมมสวนทเรยกวาอดมคตหรอความดงามทเปนนามธรรม ทฤษฎนเชอวารฐหรอสงคมมนษยเกดขนจากพละก าลง รฐจงเนนปรากฏการณของอ านาจเทานน คอ ฝายปกครองบงคบผอยใตปกครองดวยอ านาจ ความสมพนธในสงคมจงเปนความสมพนธระหวางอ านาจ กฎหมายทออกมา เปนเพยงเครองมอทจะรกษาอ านาจหรอรกษาผลประโยชนของฝายทมพละก าลงมาก ทฤษฎน เชอวาธรรมชาตของมนษยไมมเหตผล (Irrational Nature of Man) และปฏเสธกฎหมายสงกวา มแตกฎหมายทมอยในบานเมองเทานนทเปนกฎหมายทแทจรง ความคดแบบนจงจดอยในส านกกฎหมายบานเมอง2

1 จาก นตปรชญา (น. 75), โดย สมยศ เชอไทย, 2548, กรงเทพฯ: วญญชน.

DPU

13

กฎหมายบานเมอง2 การใชเหตผลทถอกนวาเปนเหตผลตามธรรมชาตของมนษยไดคอย ๆ พฒนาขน

เปนแนวความคดทางกฎหมายทชดเจน เกยวกบสทธตามธรรมชาตของมนษยในแงทถอวามนษยยอมมสทธเสรภาพและความเสมอภาคตามธรรมชาต มการน าเอาความคดตามหลกเหตผล มาวพากษวจารณความคดและสถาบนทางการเมองในระบบเดมและมลกษณะเรยกรองใหเลกลมระบบเกาและสรางระบบใหมขนบนรากฐานแหงเหตผลตามธรรมชาต ในเวลาตอมากไดปรากฏ ใหเหนในการปฏวตของชาวอเมรกนและการปฏวตใหญในฝรงเศส ความคดของส านกกฎหมายธรรมชาต ท าใหเกดระบบการปกครองตามระบบรฐธรรมนญเสรนยมและการจดกฎหมายทตงอยบนรากฐานของหลกเหตผลตามธรรมชาตของมนษย โดยยนยนหลกแหงเสรภาพ เสมอภาค ภราดรภาพ และศกดศรความเปนมนษย 3

2.1.1.1 แนวความคดพนฐานของปรชญากฎหมายธรรมชาต 1) แนวความคดของ John Locke John Locke นกปราชญคนส าคญในส านกกฎหมายธรรมชาต มแนวความคดวามนษย

ทกคนมสทธและเสรภาพเทาเทยมกนภายใตสภาวะธรรมชาต เรยกวา “สทธตามธรรมชาต” เมอ มการละเมดกฎหมายธรรมชาต (Nation Law) ยอมไมมสภาพบงคบ มนษยแตละคนทอยรวมกนเปนสงคมหนง แตละคนมเสรภาพทจะก าหนดวถของตนและใชสอยทรพยสนของตนตามทตนเหนสมควรภายในกรอบของกฎหมายธรรมชาต ทกคนมอสระและเสมอภาคเทาเทยมกน แตละคนยอมมอ านาจทจะบงคบการใหเปนไปตามกฎหมายธรรมชาตและลงโทษผฝาฝนกฎหมายได ดวยตนเองจงท าใหเกดความไมเหมาะสม เพราะมนษยมความเสมอภาคเทาเทยมกนแตกเฉพาะ ในสทธทตนมอยเทานน ไมไดมความสามารถดานอน ๆ รวมถงความสามารถในการเขาใจกฎหมายธรรมชาตทอาจไมเทาเทยมกน การลงโทษผทฝาฝนกฎหมายธรรมชาตเทากบวาแตละคนมอ านาจพพากษาคดไดดวยตนเอง อาจท าใหตดสนลงโทษผกระท าผด เพอเปนการแกแคนทรนแรงเกนไป และมนษยแตละคนอาจไมมพละก าลงเพยงพอทจะปฏบตการใหเปนไปตามค าตดสนชขาด ของตนเองไดอยางมประสทธภาพ สงตาง ๆ เหลานจงเปนเหตใหมนษยตกลงเขาท าสญญาประชาคม (Social Contract) จดตงสงคมการเมองและรฐบาลขน โดยตางยอมสละอ านาจของตน ในอนทจะบงคบการใหเปนไปตามกฎหมายธรรมชาตใหแกรฐบาล

2 แหลงเดม.

3 จาก นตปรชญา (น. 219-222), โดย ปรด เกษมทรพย , 2552, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

14

ตามแนวคดของ John Locke เปนการชใหเหนวาสทธและเสรภาพของปจเจกชน ตามสภาวะธรรมชาต มนษยแตละคนมสทธและมความเสมอภาคเทาเทยมกน การตกลงกนเขาท าสญญาประชาคมเพอไมใหเกดการฝาฝนกฎหมายธรรมชาต ตามสภาวะธรรมชาต ผปกครองยอมตองผกพนตามกฎหมายธรรมชาต มหนาทตองยอมรบนบถอใหการสนบสนนตามกฎหมายธรรมชาตในการน าไปปฏบตเพอใหปจเจกชนมสทธและเสรภาพ มความเทาเทยม ความเสมอภาคตามแนวคดของกฎหมายธรรมชาต หากผใชอ านาจปกครองฝาฝนตอหลกกฎหมายธรรมชาต ยอมเปนการปกครองแบบทรราชย ประชาชนมสทธตอตานตามหลกความคดของกฎหมายธรรมชาต ดงนน กฎหมายนนตองเปนหลกประกนสทธและเสรภาพของบคคลเปนส าคญและ การใชอ านาจของผปกครองตองอยภายใตกฎหมายนน4

2.1.1.2 สทธตามกฎหมายธรรมชาต แนวความคดของกฎหมายธรรมชาต นนเชอวาสทธทงหลายเกดขนตามธรรมชาต

พรอมกบมนษย กฎเกณฑตาง ๆ มระเบยบอยโดยธรรมชาตไมขนอยกบอ าเภอใจของบคคล มนษย เพยงแตใชสตปญญาไปคนพบเทานน การยอมรบหรอการรบรองสทธเปนสงทมอยแลว รฐเพยงแตคมครองให รฐไมไดเปนผกอตงหรอประกาศสทธใหแกมนษยแตอยางใด เชน สทธในชวต เสรภาพในรางกาย สทธในทรพยสนและความเสมอภาค สทธเหลานไมสามารถโอนใหแกกนไดและผใดจะมาลวงละเมดมไดเชนกน ตอมาไดมการขยายความหมายครอบคลมไปถงสทธทจะไดรบการคมครองปองกนไมใหถกจบกมคมขงโดยอ าเภอใจ สทธทจะไมถกลวงละเมดในเคหะสถาน สทธทจะมเสรภาพในการเคลอนยายถนทอย สทธเสรภาพในการสอสาร สทธเสรภาพในการแสดงความคดเหน สทธเสรภาพในการนบถอศาสนาและสทธเสรภาพในทางเศรษฐกจ เปนตน

ตอมาแนวความคดในเรองสทธตามธรรมชาต ไดมการอธบายความเพมจนกลายเปนสทธในการจ ากดอ านาจรฐ โดยใหเหตผลวาประชาชนมอาณาเขตหนงทหามมใหผใชอ านาจปกครองลวงล าเขาไปใชอ านาจรฐได ผใชอ านาจรฐมพนธะกรณทตองงดเวนการใชอ านาจรฐ ซงเปนการจ ากดอ านาจรฐไมใหมาลวงละเมดสทธเสรภาพของประชาชน นอกจากน สทธเสรภาพของแตละบคคลตองไมถกลวงละเมดจากการใชสทธเสรภาพของบคคลอนดวย แตละคนจะตอง ใชสทธเสรภาพอยภายในเขตแดนแหงสทธเสรภาพของตน ไมลวงล าเขาไปในเขตแดนของสทธเสรภาพของผอน5

4 จาก ปญหาทางกฎหมายในการควบคมบรรทดฐานในเชงรปธรรม เพอการคมครองสทธเสรภาพพลเมอง

ตามรฐธรรมนญ (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น. 5), โดย ปญญา จตตาน, 2550, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

DPU

15

เสรภาพของผอน5

2.1.2 สทธมนษยชนและศกดศรความเปนมนษย สทธมนษยชน มแนวความคดมาจากทฤษฎกฎหมายธรรมชาต หรอสทธตามธรรมชาต

(Natural Right) ซงมหลกการส าคญ คอ “มสทธตาง ๆ อยในตวเอง เกดขนตามธรรมชาตของมนษย ซงกฎหมายของรฐไมอาจท าลายได” 6

สทธมนษยชน ถอเปนสงทมประวตความเปนมาอนยาวนานจงจ าเปนตองศกษาถงทมาของสทธมนษยชน เนองจากสทธมนษยชนเปนอดมการณ หรอแนวความคดทมการเปลยนแปลง ไมหยดนง แนวความคดสทธมนษยชนไดแสดงบทบาททส าคญซงเปนสงทสรางความชอบธรรม ในการคดคานหรอลมลางอ านาจรฐเผดจการตาง ๆ ได

สทธมนษยชน คอ สทธทงหลายซงเปนทยอมรบกนในประเทศทมอารยธรรมวาเปนสทธพนฐานทจ าเปนในการด ารงชวตอยางมศกดศรของมนษยและในการพฒนาบคลกภาพของมนษย เปนสทธทมการคมครองปองกนในทางกฎหมายเปนพเศษสมกบความส าคญของสทธดงกลาว7

2.1.2.1 ความหมายและความเปนมาของสทธมนษยชน 1) ความหมายของสทธมนษยชน สทธมนษยชน (Human Rights) หมายถง สทธความเปนมนษยหรอสทธในความเปนคน

สทธมนษยชนเปนสทธเชงคณธรรม (Moral Right) บนหลกการความเชอมนในคณคาและความดงามของมนษย เปนสทธขนพนฐานในการด ารงชวตอยของมนษยซงมลกษณะสากล โดยทสทธมนษยชน อาจขดแยงหรอสอดคลองกบสทธตามกฎหมายของประเทศใดประเทศหนงกได แตโดยหลกการ ทถกตองแลว กฎหมายใด ๆ ทบญญตขนไมควรขดตอปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ซงเปนกฎหมายระหวางประเทศทเกยวกบสทธมนษยชน8

สทธมนษยชนไดแก บรรดาสทธและเสรภาพทถอกนวาตดตวมนษยทกคนมาตงแตเกด ไมอาจถกพรากไปได ความคดทวามนษยแตละคนเกดมาเปนมนษย มสทธและเสรภาพบางประการ กกก

5 แหลงเดม. 6 จาก หนงสอแสดงเจตจ านงในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต (วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต) (น.19), โดย สจตรา วงศก าแหง, 2546, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง. 7 จาก กฎหมายสทธมนษยชน (น. 54-55), โดย วระ โลจายะ, 2532, กรงเทพฯ: โรงพมพชวนพมพ. 8 นภาพร อตวานชยพงศ. (2557). แนวคดสทธมนษยชนและความเปนชายขอบ, สบคน 15 มนาคม 2557,

จาก http://gvc.tu.ac.th/old/th/

DPU

16

ทอาจยกขนยนกบบคคลอนและสงคมทตนอาศยอยไดมมาตงแตสมยปลายยคกรก แตไดรบการ พฒนาและมอทธพลแพรหลายมากขนในศตวรรษท 18 โดย John Locke นกปราชญคนส าคญ ในส านกกฎหมายธรรมชาตอธบายวาสงคมการเมองหรอรฐนน มใชสงคมทเกดขนและววฒนา การผนแปรไปโดยตวเองตามธรรมชาต (Spontaneous Society) เหมอนกบครอบครว หากแตเปนสงคมทเกดขนจากเจตจ านงรวมกนของมนษย (Artificial Society) คอ การทมนษยรวมกนท าสญญาทเรยกวาสญญาประชาคม (Social Contract) โดยกอนทจะรวมกนท าสญญาประชาคมมนษยด ารงชวตอยในสภาวะธรรมชาต (State of Nature) คอ สภาวะทปราศจากองคกรทางการเมอง ปราศจากผปกครองหรอรฐบาล ในสภาวะเชนน มนษยแตละคนมเสรภาพทจะก าหนดวถของตนและใชสอยทรพยสนของตนตามทตนเหนสมควร ภายในกรอบของกฎหมายธรรมชาต คอ ทกคน มอสระและเสมอภาคเทาเทยมกน แตละคนยอมมอ านาจทจะบงคบการใหเปนไปตามกฎหมายธรรมชาตและลงโทษผฝาฝนกฎหมายไดดวยตนเอง จงท าใหเกดความไมเหมาะสม เพราะมนษย มความเสมอภาคเทาเทยมกนกแตเฉพาะในสทธทตนมอยเทานน แตไมไดมความสามารถดานอน ๆ รวมถงความสามารถในการเขาใจกฎหมายธรรมชาตไดเทาเทยมกนและการลงโทษผทฝาฝนกฎหมายธรรมชาต เทากบวาแตละคนมอ านาจพพากษาคดไดดวยตนเอง อาจท าใหตดสนลงโทษผกระท าผดเพอเปนการแกแคนทรนแรงเกนไป ประการสดทาย คอ มนษยแตละคนอาจไมมพละก าลงเพยงพอทจะปฏบตการใหเปนไปตามค าตดสนชขาดของตนไดอยางมประสทธภาพ สงตาง ๆ เหลานจงเปนเหตใหมนษยตกลงเขาท าสญญาประชาคม จดตงสงคมการเมองและรฐบาลขน และตางยอมสละอ านาจของตน ในอนทจะบงคบการใหเปนไปตามกฎหมายธรรมชาตใหแกรฐบาล

ค าสอนของส านกกฎหมายธรรมชาต โดยเฉพาะค าสอนของ John Locke ถอเปน แรงบนดาลใจทส าคญตอการจดท าเอกสารส าคญของรฐธรรมนญในเวลาตอมา ไดแก Bill of Right ค.ศ.1776 ของรฐ Virginia ทประกาศไวตงแตขอแรกวา “โดยธรรมชาตแลวมนษยทกคนมเสรภาพและอสรภาพเทาเทยมกนและมสทธบางประการตดตวมาแตก าเนด แมเมอไดตกลงด ารงชวต อยรวมกนในสงคม โดยสญญาประชาคมใด ๆ แลวกตาม มนษยไมอาจจะพรากสทธเหลานไปจากอนชนรนหลงได สทธเหลาน ไดแก สทธในชวต สทธในเสรภาพ สทธในการแสวงหา และการเปนเจาของทรพยสนและสทธในการแสวงหาความสขใหแกตนเอง” ค าประกาศอสรภาพแหงสหรฐอเมรกา ค.ศ.1776 (The Declaration of Independence of the United States 1776) ทวา “ความจรงดงตอไปนมความชดแจงในตวของมนษย ทกคนถกสรางขนมาใหเทาเทยมกน พระผเปนเจาประทานสทธอนมอาจสละ ละทงได สทธเหลาน ไดแก สทธในชวต สทธในเสรภาพ สทธในการแสวงหาความสขใหแกตนเอง” ค าประกาศสทธมนษยชนและสทธพลเมอง ค .ศ.1789 (The

DPU

17

Declaration of the right of men and of the citizen 1789) ยนยนวามนษยเกดมามเสรภาพและมสทธตาง ๆ เทาเทยมกน

จงเหนไดวาสทธมนษยชน มรากฐานมาจากหลกของกฎหมายธรรมชาต หรอสทธตามธรรมชาตทวามนษยมความเสมอภาค มสทธเสรภาพเสมอภาคเทาเทยมกน อ านาจสงสดของมนษยคอธรรมชาต มนษยถอก าเนดขนมาพรอมกบสทธในชวต สทธในทรพยสน เสรภาพในรางกายและความเสมอภาคกน สทธและเสรภาพเหลานเปนสงทตดตวมนษยมาตงแตเกด ผใชอ านาจปกครองไมมอ านาจทจะลบลางและมอาจจะกาวลวงได การกระท าใด ๆ ทเปนการลดรอนหรอท าลายสงเหลานเปนการกระท าทผด9

2) ความเปนมาของสทธมนษยชน อาจกลาวไดวาสทธมนษยชนเกดขนพรอม ๆ กบการจดตงองคการสหประชาชาต

และโดยการรบรองปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนในป ค.ศ.1948 ค านไดน ามาใชแทนค าวา สทธธรรมชาต (Natural Rights) ตามแนวคดในเรองกฎหมายธรรมชาต แนวคดของสทธมนษยชนในยคโบราณความคดเรองกฎหมายธรรมชาตของกรก ถอไดวาใกลเคยงกบค าวา สทธมนษยชน ในยคน ตามความคดของนกคดส านกสโตอค (Stoic) ถอวาธรรมชาตสรางมนษยและสรรพสง ในจกรวาลไมอาจลบลางไดโดยกฎใด ๆ 10

แนวคดเรองสทธมนษยชนไดรบการพฒนาขนเปนครงแรกในสงคมตะวนตกโดยเฉพาะยโรป การเปลยนแปลงทางการเมองทเปนรปธรรม คอ การปฏวตองกฤษใน ค.ศ. 1688และผลของการออกกฎหมาย Bill of Rights ท าใหเกดการเรยกรองสทธทางการเมอง และสทธพลเมองในยโรปหลายประเทศ โดยเฉพาะอยางยงการประกาศอสรภาพของอเมรกาใน ค.ศ.1789 11

ส าหรบปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนนไดมการประกาศในป ค.ศ.1948 และสมชชาสหประชาชาตรบรองเมอวนท 10 ธนวาคม ค.ศ.1948 โดยกอนหนานนในกฎบตรสหประชาชาตทลงนามกนไว ไดมการอางถงสทธมนษยชนอยแลวในขอ 1 วรรค 3 ดงน

9 จาก ปญหาเกยวกบสทธและเสรภาพของคนตางดาวตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น. 16 –18), โดย นศารตน ทาวโสม, 2555, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

10 จาก “พฒนาการของสทธมนษยชน,” โดย วชย ศรรตน, 2544, ดลพาห, น. 24. 11 แหลงเดม.

DPU

18

“เพอใหรวมถงการรวมมอระหวางประเทศในอนทจะแกปญหาระหวางประเทศ ทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม หรอมนษยธรรมและในการสงเสรมและสนบสนนการเคารพตอสทธมนษยชนและตออสรภาพมลฐานส าหรบทกคน โดยไมเลอกปฏบตในเรองเชอชาต ภาษา หรอศาสนา”

ทศวรรษกอนจดตงสหประชาชาต ถอไดวาเปนยคโหดรายส าหรบมนษยชาต ประชาชนถกขมเหงและถกเขนฆาอยางทารณ เนองจากรฐบาลดงกลาวยดถอลทธชาตนยมและลทธเหยยดเผาพนธอนน าไปสการปกครองแบบเผดจการทหารในสหพนธสาธารณรฐเยอรมน สาธารณรฐ อตาล แตสงทสะเทอนใจมนษยชาตมากทสด คอ เหตการณในชวงสงครามโลกครงท 2 ท าใหคนทวโลกเหนวาจ าเปนตองสถาปนาระบบกฎหมายสทธมนษยชนอนเปนสากลขนและกอนสงครามโลกจะสนสดลงไมกปประธานาธบดแฟรงคลน ด รสเวลท แหงสหรฐอเมรกา ไดปราศรยตอสภาคองเกรสวาระเบยบโลกใหม (New World Order) จะตองจดขนหลงสงครามโลกครงท 2 และตองเปนสถาบนหลก ทท าหนาทค มครองสทธมนษยชน ความคดนน ามาซงการจดต งสหประชาชาตเมอสงครามโลกสนสด กฎบตรสหประชาชาตอนเปนธรรมนญกอตงสหประชาชาต จงไดบญญตภารกจส าคญไวในขอ 1 วา บรรดารฐสมาชกของสหประชาชาต เชอมนในมนษยชน และหนาทของบรรดารฐสมาชกจะสงเสรมและสนบสนนการเคารพตอสทธมนษยชนและเสรภาพขนมลฐาน โดยปราศจากความแตกตางทางดานเชอชาต เพศ ภาษา หรอศาสนา12

2.1.2.2 ขอบเขตของสทธมนษยชน จากการศกษาของ L.J.M. Cooray พบวาขอบเขตความหมายของสทธมนษยชน

ประกอบดวยสทธ 3 ประเภท คอ13

1) สทธและเสรภาพของพลเมอง (Civil Liberties)

สทธและเสรภาพพลเมองเปนสทธพนฐานทบางประเทศไดบญญตไวในรฐธรรมนญ เพอคมครองสทธของบคคลหรอกลมสงคม โดยมสทธพนฐานทส าคญ ไดแก 1.1) สทธในการแสดงความคดเหน สทธไมถกจ ากดและจบกมคมขง โดยไมมกฎหมายบญญตวาการกระท าน นเปนความผด สทธไมไดรบการปฏบตททารณโหดรายผดมนษยชาต การ 5

12 แหลงเดม. 13 จาก สทธเสรภาพของปวงชนชาวไทยตามรฐธรรมนญ แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550: ศกษากรณ

ปญหาสทธปฏเสธการรกษาพยาบาล ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น. 29-30), โดย ชชวาร มเมตตา, 2553, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

DPU

19

มนษยชาตการถกลงโทษการด าเนนคดอยางเปนธรรมจากศาลทมเขตอ านาจและศาลทมความเปนอสระในการพจารณาคด

1.2) สทธในทรพยสนตามกฎหมาย 1.3) สทธในความเสมอภาคและความเทาเทยมกน ไมเลอกปฏบต 1.4) สทธในการชมนมทางการเมอง สทธทางการเมอง 1.5) สทธในความคด การนบถอศาสนา 1.6) สทธในการท าการคาขายประกอบอาชพและการศกษา 1.7) สทธในการเคลอนยายถนฐานภายในราชอาณาจกรและนอกราชอาณาจกร

2) สทธในเชอชาต (Ethnic Right) มนษยมความแตกตางกน ทงทางดานวฒนธรรม เชอชาต ศาสนา จงจ าเปนตองมการ

คมครองสทธดงกลาวไวในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต ค.ศ.1948 (Universal Declaration of Human Rights of 1948) เพอด ารงไวซงความเสมอภาค และความ เทาเทยมกน ไมมการแบงแยกเชอชาต ศาสนา สทธดงกลาวเปนสทธขนพนฐานทส าคญของ สทธมนษยชน

3) สทธในสงคมเศรษฐกจ (Socio - Economic Rights) บางประเทศถอวาสทธในสวสดการสงคม (Socio - Welfare Rights) เปนนโยบายของ

รฐทมหนาทตองอ านวยการจดการใหแกประชาชน และถอเปนหนาทของฝายนตบญญตทตองตรากฎหมายเพอคมครองสทธดงกลาว ไดแก สวสดการสงคมในการท างานของพลเมอง การใชแรงงานเดก มาตรฐานการครองชพของพลเมอง การศกษาและการพฒนาประเทศ เปนตน สทธเหลานเปนสทธทประชาชนพงไดรบจากการจดการของรฐโดยตรงตามสทธมนษยชน

ขอบเขตความหมายของสทธมนษยชนดงกลาวขางตน แสดงใหเหนวาสทธและเสรภาพของประชาชนทกคน มพนฐานมาจากศกดศรความเปนมนษยตามกฎหมายธรรมชาตและเปนสทธขนพนฐานทมการรบรองไวในกฎหมายของแตละประเทศ เชน กฎหมายรฐธรรมนญ สทธและเสรภาพขนพนฐานเหลานนยงรวมถงสทธทางสงคม สทธทางเศรษฐกจ และสทธตาง ๆ ทรฐ มหนาทตองด าเนนการใหดวย

2.1.2.3 หลกการส าคญของสทธมนษยชนและศกดศรความเปนมนษย ปรชญาอนเปนทมาของสทธมนษยชน อาจคนพบไดจากปฏญญาสากลและตราสาร

สทธมนษยชนทส าคญ ปฏญญาสากลขอ 1 ถอไดวาเปนการประกาศหลกการทส าคญในตราสารฉบบแรก ๆ ของสงคมระหวางประเทศ หลกการนนกคอหลกความเสมอภาค หลกเสรภาพ และหลกภราดรภาพ แตจะขอกลาวเพยง 2 หลกแรก14

DPU

20

หลกภราดรภาพ แตจะขอกลาวเพยง 2 หลกแรก14 หลกการไมเลอกปฏบต : ระหวางเสมอภาคตามตวหนงสอกบเสมอภาคตามขอเทจจรง

หลกการนประกาศครงแรกในกฎบตรสหประชาชาต โดยก าหนดใหรฐตองสงเสรมการคมครองสทธมนษยชนโดยไมมการเลอกปฏบต ดวยเหตผลดานเผาพนธ เพศ ภาษา และศาสนา หลกการนตอมาไดบรรจอยในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน มาตรา 3 วา “ทกคนมสทธและเสรภาพอยางเทาเทยมกน”

หลกเสรภาพ : ปญหาความชอบธรรมของรฐในการจ ากดสทธมนษยชน สทธมนษยชนเปนสทธประจ าตวมนษยทไมอาจพรากหรอโอนไปจากเจาของได

อยางไรกตามสทธนหาไดเปนสทธเดดขาด (absolute) คอ สทธนอาจถกจ ากดการใชโดยรฐ ไดในบางกรณ และในความเปนจรงอสรภาพหาไดเปนสทธทสมบรณไมมขอบเขต เพราะการ ใชสทธแหงอสรภาพยอมกระทบถงบคคลอนหรอสงคมโดยรวม ดงนน กฎหมายระหวางประเทศ จงยอมรบการจ ากดสทธในอสรภาพ

ในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน มบทบญญตจ ากดสทธเสรภาพเปนหลกการทวไปในมาตรา 29(2) วา “ในการใชสทธและเสรภาพ บคคลตองอยภายใตเพยงเชนทจ ากด โดยก าหนดแหงกฎหมายเฉพาะ เพอความมงประสงคใหไดมาซงการยอมรบและการเคารพ โดยชอบในสทธเสรภาพของผอนและเพอใหสอดคลองกบขอก าหนดอนยตธรรมของศลธรรม ความสงบเรยบรอยของประชาชาตและสวสดการโดยทว ๆ ไปในสงคมประชาธปไตย”

นอกจากเรองสทธและเสรภาพซงถอเปนรากฐานของสทธมนษยชนแลว ศกดศรความเปนมนษยกถอเปนองครวมของสทธมนษยชนดวย ศกดศรความเปนมนษย (Human Dignity) หมายถง ความมคาของมนษยแตละคนทงในแงของความมคาในตวของผนนและในสถานะภาพของความเปนมนษยของแตละคนดวย ศกดศรความเปนมนษยยอมเปนสวนทเปนสาระส าคญของมนษยแตละคนอนไมอาจพรากเสยได ท าใหศกดศรความเปนมนษยกลายมาเปนความหมายเฉพาะ และเปนตวก าหนดความหมายของความเปนมนษยไปโดยปรยาย ศกดศรความเปนมนษยนมอยในตวของมนษยทกคนโดยไมค านงถงเพศ วย สผว สญชาตหรอศาสนา ไมค านงถงความสามารถทางสตปญญาในการรบรสงตาง ๆ ของผนน เรยกไดวาความเปนมนษยเทานนทเปนเงอนไขทน าไปสความมศกดศรดงกลาว ศกดศรความเปนมนษยทมอยในตวของมนษยทกคนจงถอไดวาเปนแกน dd

14 พฒนาการของสทธมนษยชน (น. 32-36). เลมเดม.

DPU

21

สาระส าคญตามธรรมชาตของความเปนมนษยอยางปฏเสธไมไดและเมอเปนเชนนศกดศรความเปนมนษยจงเปนสงทไมอาจถกพรากหรอสญเสยไปดวยวธการใด ๆ ได 15

แนวความคดทางทฤษฏเกยวกบศกดศรความเปนมนษยในสมยกรกและโรมน สทธมนษยชนเปนแนวคดเชงจรยธรรมซงมทมาจากปรชญากรกโบราณเกยวกบกฎหมายธรรมชาตหรอปรชญาของส านกสโตอค (Stoics) ทมอทธพลของนตศาสตรโรมน เปนส านกปรชญากรกโบราณทมบทบาทส าคญในการเผยแพรปรชญากฎหมาย

ธรรมชาตความเชอมนของสโตอคตอเหตผล (Reason) ในฐานะทเปนแกนสาร (Substance) ของจกรวารซงหมายความรวมไปถงธรรมชาตทงปวง โลกและมนษยท าใหพจารณามนษยชาตในแงความมเหตมผล (All Rational Human Beings) เสมอเหมอนกน ดงนน โดยธรรมชาตเปนสากล มนษยในฐานะเปนสมาชกในชมชนของโลกดวยกนจงสมควรมสถานะแหงความเปนพลเมองเทาเทยมกน หลกคดขอนของสโตอดนบเปนรากเหงาตนตออนส าคญมากอนหนงตอการพฒนาสทธมนษยชน โดยเฉพาะในประเดนเรองศกดศรความเปนมนษย แนวคดน มผลตอนตศาสตรโรมนโดยซเซโร (Cicero) ซงย าถงความเทาเทยมกนของมนษย แนวคดของ ซเซโรเรองความเทาเทยมกนของมนษยดงกลาวมผตความใหเสมอนการเรมตนของทฤษฎวาดวยธรรมชาตมนษยและสงคม ซงไดแสดงออกตอมาเปนค าขวญของการปฏวตฝรงเศสในศตวรรษ ท 18 อนวาดวย “อสรภาพเสมอภาคและภราดรภาพ” 16

แนวความคดเกยวกบศกดศรความเปนมนษยในสมยกลางของอตาล ซงมการกลาวถงกนมาตงแตสมยกรกและโรมนแลว แตอยางไรกตาม ในแงทจะตงเปนขอเรยกรองถงระดบทวาเปนสทธอนแตะตองไมไดนนอาจกลาวไดวายงไมเปนทรจกกนในสมยนน แมแตแนวคดของ Stoic ในสมยโรมนซงกลาวถงความเสมอภาคของมนษย และแนวความคดดงกลาวก เปนเพยงแนวความคดในเชงจรยธรรมทางสงคม มใชเปนขอเรยกรองทางการเมองหรอเศรษฐศาสตรเหมอนในปจจบนแตอยางใด ในสมยกลางของยโรปซงแนวความคดทงหลายถกครอบง าโดยความเชอทางศาสนา นกบญโธมส อไควนส ซงเปนนกปราชญทมชอเสยงในสมยนนไดเรมใชค าวา Dignitas Humana ซงความหมาย คอ ศกดศรความเปนมนษยนนเอง ในชวงปลายของยคกลางซงมการคนพบ

15 จาก กฎหมายรฐธรรมนญ (น. 482), โดย บญศร มวงศอโฆษ, 2552, กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 16 จาก สทธมนษยชนไรพรหมแดนปรชญากฎหมายและความเปนจรงทางสงคม (น. 94-9), โดย

จรญ โฆษณานนท, 2545, กรงเทพฯ: ส านกพมพนตธรรม.

DPU

22

อารยธรรมเกาสมยกรกและโรมน และมการศกษาสงทมการคนพบอยางจรงจงจนไดชอวาเปนยคแหงการฟนฟหรอการเกดใหมของอารยธรรมโบราณดงกลาว มนกคดไดใหแนวความคดในเรองนวามนษยตางจากสตวตรงทมนษยมความสามารถในการใครครวญเกยวกบเหตและผลได อนเปนหลกของมนษยโดยแทและท าใหมนษยสามารถสรางสงตาง ๆ ไดดวยตนเอง ความสามารถดงกลาวนท าใหมนษยสามารถพฒนาตนเองขนมาในบรบททเปยมไปดวยเสรภาพบนพนฐานของความเปนตวของตวเองจนส าเรจได ความสามารถเหลานประกอบกนขนมาเปนศกดศรของมนษย ความสามารถในการใชเหตผล และความคดนเองทท าใหมนษยสามารถยกตนเองตางจากสตวอนได และจากสตปญญาของมนษยนเองทท าใหมนษยมจตส านกของตนเอง ท าใหสามารถก าหนดความเปนไปของตวเองได สามารถสรางสรรคตวเอง สรรคสรางสงแวดลอมรอบตวไดในทสด17

แนวความคดทางทฤษฏเกยวกบศกดศรความเปนมนษยของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน มนกคดหลายคนเปนผบกเบกความคดเกยวกบศกดศรความเปนมนษย ไดแก Immanuel Kant ไดน าเกณฑส าคญทนามาพจารณาคอ “ความเปนตวเองตามจารตประเพณ” กลาวคอการทมนษยเราสามารถมความเปนตวของตวเองไดตามจารตประเพณ ยอมเปนทมาของศกดศรของความเปนมนษย แนวคดของ Kant เรมตนจากความคดค านงของตนเองตามเหตผลวา “มนษยนน . . . มอย (Exist) โดยมวตถประสงคในตวเองมใชมอยเพอเปนเครองมอของเจตจ านงอนใด การกระท าใด ๆ กตามของมนษยไมวาจะเปนการกระท าตอตนเองหรอตอผอนซงเปนผทมเหตผลเชนกนกตองพจารณาวายอมประกอบดวยวตถประสงคเชนเดยวกน” และไดมการแปลงมาเปนโองการเชงปฏบต (Practical Imperative) วา “จงปฏบตตอมนษยชาตไมวาจะเปนการปฏบตตอตวเจาเองหรอตอบคคลอนและไมวาเวลาใดในฐานะทผน นมวตถประสงคในตวเองไมใชท าใหผน นกลายเปนเพยงเครองมอส าหรบวตถประสงคอนไป”

สหพนธสาธารณรฐเยอรมนไดผานเหตการณมามากมายรวมถงสงครามโลกทงสองครงจงมการพฒนาโดยเปนประเทศแรกทบญญตการคมครองศกดศรความเปนมนษยไวในรฐธรรมนญ

แนวความคดทางทฤษฏเกยวกบศกดศรความเปนมนษย ตามความเชอทางศาสนาครสตมค าสอนทางเทววทยาเกยวกบ Imago Dei ทวาพระผเปนเจาทรงสรางมนษยขนมาใหมรปลกษณ ทเหมอนกบพระองคเอง จากพนฐานความเชอดงกลาวท าใหมนษยมคณคาในตวเองทเหนอกวา สงอนใดทพระเจาทรงสรางขน มนษยจงเปนเสมอนสงมคาจากสรวงสวรรคทประกอบดวยจตวญญาณอนเปยมดวยเหตผลและมเจตจ านงอนเปนเสร ท าใหมนษยเปนนายแหงสงสรางสรรค oooo

17 กฎหมายรฐธรรมนญ. (น. 482). เลมเดม.

DPU

23

ทงหลายของพระผเปนเจาอนมองเหนดวยตาได พนฐานดงกลาวนเองทน ามาสขอสรปทมาของการยอมรบในศกดศรความเปนมนษยและสทธตามธรรมชาตของมนษยชน18

2.1.2.4 การรบรองสทธมนษยชนตามหลกสากล หลงสนสดสงครามโลกครงท 2 ไดมการจดตงองคการสหประชาชาตซงใหความส าคญ

ตอการเคารพสทธมนษยชน เพอเปนการประกนความมนคงและสนตภาพของโลกและมวลมนษยชาต กฎบตรสหประชาชาตไดก าหนดมาตราทเกยวของกบสทธมนษยชนอยางชดเจน อยหลายขอ รวมทงการจดตงกลไกตาง ๆ เพอด าเนนการทเกยวของกบสทธมนษยชนโดยกลไกเหลานไดมการพฒนามาโดยตลอด และไดรบรองกฎหมายระหวางประเทศเกยวกบดานสทธมนษยชนในรปแบบตาง ๆ อาท กตการะหวางประเทศ อนสญญา รวมทงแนวปฏบตตาง ๆ ทเกยวของกบสทธมนษยชน ซงรฐสมาชกมพนธกรณตามกฎหมาย และ/หรอทางจรยธรรม ทจะตองปฏบตตาม ดงนน องคการสหประชาชาตจงถอเปนจดเรมตนทส าคญของการพฒนากฎหมายสทธมนษยชนระหวางประเทศ แนวทางปฏบตและมาตรฐานสทธมนษยชนระหวางประเทศ

1) กฎบตรสหประชาชาต กฎบตรสหประชาชาตมไดใหค านยามหรอค าอธบายเกยวกบสทธมนษยชนไว

แตอยางไรกตาม คณลกษณะของสทธมนษยชนทกลาวไว คอ สทธมนษยชนเปนสทธตามธรรมชาตสทธทไรพรมแดน สทธของมนษยทกคน สทธนรนดร สทธเฉพาะตวของมนษย สทธทปราศจากสภาพบงคบ ดงนน ตามกฎบตรสหประชาชาตจงเปนแนวทางดานสทธมนษยชนทเปนภาพกวางครอบคลมในมตหลายมต

องคการสหประชาชาตไดออกกฎบตรสหประชาชาต ทมเนอหาระบถงเรองการคมครองสทธมนษยชนไว ดงน

“สมาชกทงปวงใหค ามนวาจะด าเนนการรวมกนและแยกกนในการรวมมอกบองคการเพอใหบรรลผลแหงความมงหมายดงทก าหนดไวในมาตรา 55”

หนาทของภาคสมาชกตามทก าหนดไวในมาตรา 56 ของกฎบตรสหประชาชาตระบไวดงน

ใหความรวมมอตอสหประชาชาตในการด าเนนมาตรการใด ๆ เพอสงเสรมและสนบสนนการเคารพตอสทธมนษยชนทวโลก เชนไมกระท าการเปนปฏปกษตอมตของสหประชาชาตทใหประณามนโยบายการแบงแยกสผวของประเทศแอฟรกาใต เปนตน

18 แหลงเดม.

DPU

24

สงเสรมและสนบสนนตอการเคารพสทธมนษยชนภายในประเทศของปวงสมาชกไดแก การใหความรแกประชาชน เพอใหตระหนกถงความส าคญของสทธมนษยชน การปรบปรงระบบกฎหมายภายในประเทศใหไดตามมาตรฐานของสหประชาชาต เปนตน รวมทงหนาทในการตรวจสอบในกรณทมการละเลยตอการคมครองสทธมนษยชนเกดขนอกดวย (United Nations Organization, 2012)

บทบญญตในกฎบตรทเกยวกบสทธมนษยชนดงกลาว ท าใหมการจดท าปฏญญาสากล วาดวยสทธมนษยชนขน

2) ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ค.ศ. 1948 (Universal Declaration of Human Rights of 1948)

ภายหลงทไดมการกอตงองคการสหประชาชาตเมอป ค.ศ. 1945 โดยมวตถประสงค ส าคญประการหนง คอ ตามกฎบตรสหประชาชาตขอ 1 “วาบรรดารฐสมาชกของสหประชาชาตเชอมนในสทธมนษยชนและหนาทของบรรดารฐสมาชก จะสงเสรมและสนบสนนการเคารพ ตอสทธมนษยชนและเสรภาพขนมลฐาน โดยปราศจากความแตกตางทางดานเชอชาต เพศ ภาษา หรอศาสนา”19

ดวยบทบญญตของสหประชาชาตดงกลาว จงไดมความรวมมอในการจดท าปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน (Universal Declaration of Human Rights) ขน และไดประกาศใชเมอวนท 10 ธนวาคม ค.ศ. 1948 20 โดยทประชมสมชชาสหประชาชาตสมยสามญสมยท 31 ไดมมตรบรองปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ซงมเจตนารมณเพอรบรองและคมครองสทธมนษยชนของประชาชนทวโลกอยางแทจรง ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนดงกลาวมใชกฎหมายจงขาดสภาพบงคบในกรณทมการละเมดสทธมนษยชนเกดขน แตโดยเนอหาของปฏญญาสากลถอไดวาเปนมาตรฐานของสทธมนษยชนทนานาประเทศยอมรบ หลายประเทศไดน าหลกการของปฏญญาสากลดงกลาวไปเปนตนแบบในการจดท าระบบกฎหมายของตนใหสอดคลองกบมาตรฐานของนานาอารยประเทศในระยะเวลาตอมา

สทธมนษยชนทระบไวในปฎญญาสากล มหลกการเชนเดยวกบทฤษฎกฎหมายธรรมชาต โดยระบวา “ทกคนมสทธ…” เปนการยอมรบวามนษยเกดมามสทธอะไรตดตวมาบาง ทงนเพอเปนแนวทางปฏบตใหประเทศตาง ๆ น าไปบญญตไวเปนสทธตามกฎหมายใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอม ขนบธรรมเนยม และระบบกฎหมายทองถนของตน และเมอใดทประเทศ 4

19 พฒนาการของสทธมนษยชน (น. 32-36). เลมเดม. 20 แหลงเดม.

DPU

25

เหลานนน าสทธมนษยชนไปบญญตรบรองไวในกฎหมายแลว สทธประเภทนน ๆ กจะเปนทงสทธมนษยชนและสทธตามกฎหมายไปพรอม ๆ กน21

จงอาจสรปไดวา การคมครองสทธมนษยชนนนมมานานแลวตงแตสมยโบราณ สทธดงกลาวถกอางเพอตอสหรอยนผมอ านาจปกครอง และมความพยายามทจะก าหนดสทธตาง ๆ ทบคคลควรไดรบจากรฐในฐานะทเปนมนษยซงมความเทาเทยมและเสมอภาคกน สทธพนฐานดงกลาวสบเนองมาจากกฎหมายธรรมชาต โดยแนวคดตามกฎหมายธรรมชาต ท าใหบคคล เรยกรองเพอใหไดรบการคมครองสทธ จงมการจดท าเอกสารรบรองสทธทส าคญหลายฉบบรวมทงปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน จงถอไดวาแนวคดตามกฎหมายธรรมชาตท าใหเกด ความคดเกยวกบสทธธรรมชาต ซงเปนสทธทไมอาจโอนใหแกใครได และไมมใครมาลวงละเมดได สทธเหลานน ไดแก สทธในชวต เสรภาพ เปนตน 2.2 แนวความคดทางกฎหมายเรองสทธของผปวย 2.2.1 ความหมายของสทธดานสขภาพอนามย

องคการอนามยโลกมบทบญญตทวาดวยเรองสทธดานสขภาพวา “การมสขภาพตามมาตรฐานสงสดเทาทจะเปนไปได โดยไมมการแบงแยกเชอชาต ศาสนา ความเชอทางการเมองสภาวะทางเศรษฐกจและสงคม เปนหนงในสทธขนพนฐานของมนษยทกคน”

สทธดานสขภาพ ไมไดหมายถงการเขาถงบรการดานสขภาพเทานน แตรวมถงเรอง อน ๆ ทเปนตวก าหนดสขภาพดวย เชน การมน าดมทสะอาด การมบานและการสขาภบาล ทเหมาะสม นอกจากน ยงหมายถงความอสระและการเขาถงสทธประโยชน ความอสระหมายถงการมสทธทจะไมรบการรกษาทางการแพทยหากไมยนยอม เชน ในการทดลองและการวจย สทธ ทจะไมรบการรกษาททารณกอใหเกดความทรมาน หรอท าใหเกดความอบอาย สวนสทธประโยชน ไดแก สทธดานการปองกนโรคและการรกษาสทธดานการควบคมโรค การเขาถงยาทจ าเปน และการมสวนรวมในการตดสนใจเกยวกบสขภาพของตนเอง22

การมสวนรวมในการตดสนใจเกยวกบสขภาพของตนเอง19

21 ปญหาเกยวกบสทธและเสรภาพของคนตางดาวตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช

2550 (น. 32). เลมเดม. 22 มยร ผวสวรรณ และคณะ. (2556). CBR Guidelines ขององคการอนามยโลกฉบบภาษาไทย

(Community Based Rehabilitation). สบคน 15 มนาคม 2557, จากhttp://snmrc57.snmrc.go.th/images/Download/CBR_Guidelines/01_CBR_Introductory_Thai.pdf

DPU

26

2.2.2 ความเปนมาของสทธผปวย การก าหนดสทธผ ปวยนนขนอยกบบทบญญตของรฐธรรมนญในแตละประเทศ

ทจะก าหนดไวซงอาจแตกตางกนไป แตอยางไรกตาม แมวาสทธผปวยตามกฎหมายจะแตกตางกน แตสทธผปวยดานจรยธรรมควรมแนวทางทคลายกน ทงน เนองจากสทธผปวยมแนวคดมาจากสทธมนษยชน (Human right) ทเปนสทธขนพนฐานของมนษยทตดตวมาตามธรรมชาต โดยไมมใครก าหนดและไมสามารถโอนสทธดงกลาวไปยงบคคลอนได

สทธผปวยมความเปนมายาวนาน มววฒนาการควบคกบกฎหมายและจรยธรรม ทางการแพทย23 ในยคอารยธรรมกรก ซงถอกนวาเปนตนก าเนดของวชาการสมยใหมหลายสาขา ไดมครแพทยผหนงนามวา ฮปโปเครตส (Hippocrates) ปจจบนไดรบการยอมรบวาเปนบดา แหงการแพทยสากล โรงเรยนแพทยของเขาไดก าหนดค าสาบานใหผทส าเรจการศกษาไดสาบานตวกอนออกไปเปนแพทย ค าสาบานนนจงมชอเรยกวา ค าสาบานของฮปโปเครตส (Hippocratic Oath) เนอหาของค าสาบานนนบเปนจรรยาแพทยทเปนลายลกษณอกษรทเกาแกทสด และเปนรากฐานของจรรยาแพทยสากลทใชเปนแนวทางปฏบตของแพทยในทกประเทศ และแพทยสมาคมโลกไดประมวลหลกส าคญมาก าหนดเปนค าประกาศกรงเจนวา เมอ ค.ศ.1947 (The Geneva Declaration 1947)24

ค าสาบานของฮปโปเครตส แสดงใหเหนถงการรบรองสทธของผปวย ซงเปนรากฐานของกฎหมายควบคมวชาชพทางการแพทยทสบเนองมาจนถงปจจบน ค าสาบานของฮปโปเครตส ทแสดงถงการเคารพสทธของผปวยโดยตรงมอย 2 ขอ คอ

I will carry out that regimen, which according to my power and discernment, shall be for the benefit of the sick and will keep them from harm and wrong.

ขาฯ จะท าการรกษาเพอประโยชนแหงคนไขของขา ดวยความสามารถและสตปญญาของขา ฯ และจะไมกออนตรายและความบกพรองแกผใด

I will keep silence regarding that which , within or without my practice , I shall see or hear in the lives of men which should not be made public; holding such things unfit to be spoken.

ขาฯ จะไมแพรงพรายสงทขาไดเหน หรอไดยนเกยวกบเรองราวของชวตคน ซงไมควรจะเปดเผยในการปฏบต หรอนอกการปฏบตวชาชพของขา ฯ และจะเกบรกษาไวเปนความลบ25

23 จาก สทธผปวย (น. 9), โดย วฑรย องประพนธ, 2537, กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ. 24 แหลงเดม. 25 แหลงเดม.

DPU

27

การไมกออนตรายใหผปวยแสดงถงการเคารพสทธในรางกาย การรกษาความลบแสดงถงสทธสวนตวของผปวยทเรองราวสวนตวของเขาจะไมถกเปดเผยไปสผอน

จากแนวคดวาแพทยจะตองไมกอใหเกดอนตรายแกผปวย จรยธรรมของฮปโปเครตสดงกลาวน ามาซงแนวคดทางกฎหมายในปจจบนของนกกฎหมายในหลายประเทศทวาการกระท าของแพทยในการตรวจรกษาผปวย หากไมไดรบความยนยอมจากผปวยแลว การกระท าของแพทยนนถอวาเปนการท ารายรางกาย

ส าหรบการเกบรกษาความลบของผปวยนน ตอมาไดน ามาเปนบทบญญตในกฎหมายอาญาของประเทศตาง ๆ และกฎหมายลกษณะอาญา ร.ศ. 127 ของไทย จงเหนไดวาการรบรองสทธของผปวยในทางกฎหมายอาญาดงกลาว มทมาจากจรยธรรมของแพทยในดงเดมนนเอง26

สมยกอนอ านาจการตดสนใจรกษาหรอไมและจะรกษาโดยวธใด เปนอ านาจของแพทย แพทยไมจ าเปนตองถามความสมครใจ หรอความยนยอมของผปวย แพทยจะตดสนใจแทนผปวยและรกษาผปวยเหมอนดแลลกของตนเอง ความสมพนธระหวางแพทยกบผปวย เปนความสมพนธ เชงครอบครว ตอมาเมอมกฎหมายออกมารองรบท าใหความสมพนธระหวางแพทยกบผปวย เปนความสมพนธเชงสญญา (contractual relationship) กฎหมายในเรองนคอเรองหลกความยนยอม ทไดรบการบอกกลาว (informed consent) ซงเปนหลกกฎหมายของสหรฐอเมรกาและประเทศอน ๆ อกหลายประเทศ เปนการยอมรบรสทธทจะร (right to know) ของผปวย คอ แพทยตองอธบายหรอบอกกลาวใหผปวยเขาใจในกระบวนการรกษา เหตผลหรอขอบงชในการรกษาทางเลอกอน ๆ ทมภาวะเสยงทอาจเกดจากการรกษาหรอไมรกษา เปนตน นอกจากนแพทยตองใหโอกาสผปวยมสทธทจะเลอกการรกษาอยางใดอยางหนงกได รวมไปถงสทธปฏเสธการรกษาดวยเครองมอชวยชวต

ตอมาไดมการประกาศใชปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนเมอ ค.ศ.1948 (The Universal Declaration of Human Right, 1948) อนเปนการยอมรบในศกดศรความเปนมนษย และความเทาเทยมกนของมนษย โดยมเปาหมายสงสด คอ การเกดเสรภาพ ความเสมอภาคของมนษย นอกจากนในหลกการทถอปฏบตขององคการอนามยโลก (The World Health Organization: WHO) กใหความสนใจเกยวกบสทธของผปวย โดยเหนวาผปวยควรมสทธทจะไดรบบรการ เพอสขภาพ (The Right to Health Care) อนถอวาเปนสทธขนพนฐานทประชาชนทกควรไดรบ รวมถงสทธทจะไดรบรขอมลขาวสารจากแพทยผท าการรกษา (The right to information) เพอการ มสวนรวมในกระบวนการรกษา มสทธทจะปฏเสธการรกษา (The right to refuse treatment) และ e

26 แหลงเดม.

DPU

28

มสทธสวนบคคล (Privacy right) ในการทจะไมถกเปดเผยขอมลทเกยวของกบความเจบปวย27

ในต างประเทศประเดนเ ร องสทธผ ป วยได มการกล าวถ งกนอยางแพรหลาย และใหความส าคญในสทธดงกลาว ดงจะเหนไดจากสทธผปวยซงถกรางเปนครงแรกในป ค.ศ.1959 โดยสนนบาตการพยาบาลแหงสหรฐอเมรกา (The National Leaque of Nursing) และตอมาเมอ ค.ศ.1975 สมาคมโรงพยาบาลแหงสหรฐอเมรกา ไดประกาศสทธบตรผปวยเพอใหผปวยไดรบบรการทางสขภาพทด สรางความพงพอใจเกดสมพนธภาพทดระหวางผใหบรการกบผปวยนอกจากนยงไดมการรบรองสทธผปวยขน ทงในรปกฎหมายและค าประกาศสทธผปวยในองคกรระหวางประเทศ เชน การก าหนดสทธและความรบผดชอบของผปวย (Rights and Responsibilities of Patient) โดยองคการควบคมมาตรฐานการใหบรการทางการแพทย (The Joint Commission of Accreditation of Health Care Organization, J.C.A.H) ของสหรฐอเมรกา ค าประกาศของ แพทยสมาคมโลกวาดวยสทธผปวย (The world Medical Association’s Declaration on the Right of the Patient) กฎบตรยโรปวาดวยสทธของผปวยในโรงพยาบาลในป ค.ศ.1979 (European Charter on Right of Patient in Hospitals) ซงประกาศโดยคณะกรรมการวาดวยโรงพยาบาลของกลมประเทศ

ตลาดรวมยโรป (The Hospitals Committee: EEC)28 ปจจบนประเดนเรองสทธผปวยในประเทศไทยมการเปลยนแปลงไปจากอดต เนองจาก

สภาพสงคมทเปลยนแปลงไป รวมทงเทคโนโลยในการรกษาพยาบาลมความซบซอนยงขน การดแลรกษาผปวยจงมเรองของธรกจเขามาเกยวของดวย รวมทงผปวยเองกมการเรยกรองสทธของตนเองมากขน เนองจากบางครงถกบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขละเมดหรองดเวนการกระท าตอสทธอนพงมพงไดของตน ตอมาองคกรวชาชพซงประกอบดวยแพทยสภา สภาการพยาบาล ทนตแพทยสภา สภาเภสชกรรม และคณะกรรมการควบคมการประกอบโรคศลปะ ไดเลงเหนถงความจ าเปนในการทจะตองมการรบรองสทธของผปวย จงไดรวมกนออกประกาศ เพอรบรองสทธของผปวยขน เปนค าประกาศสทธของผปวย เมอวนท 16 เมษายน 2541 เพอใหความสมพนธระหวางผใหบรการดานสขภาพกบผปวยตงอยบนพนฐานของความเขาใจอนดและเปนทไววางใจกน

27 แหลงเดม. 28 แหลงเดม.

DPU

29

2.2.3 สทธผปวยในสงคมไทย การแพทยของไทยตงแตสมยอดต สวนใหญเปนเรองการแพทยพนบานซงผเปนแพทย

มกเปนผมความรทางไสยศาสตรทผปวยยอมรบนบถอ โดยผใหการรกษาสมยนนจะไมยอมรบร ในเรองสทธของผปวย ตอมาเมอการแพทยตะวนตกไดแพรหลายเขาสประเทศไทย โดยผสอนศาสนาหรอทเรยกวา “มชชนนาร” ท าใหเกดการแพทยสมยใหมขน ประกอบกบระบบกฎหมายของประเทศไทยกไดรบอทธพลจากตะวนตกเชนกน มการปรบปรงกฎหมายในรชกาลท 5 ซงมแนวคดเรองการคมครองสทธของผปวยในลกษณะสากล เชน การรกษาความลบของผปวยทไดน ามาบญญตไวในกฎหมายลกษณะอาญา ร.ศ.127 ปจจบนอยในประมวลกฎหมายอาญามาตรา 32329

มบทบญญตเกยวกบการกระท าโดยประมาทตามมาตรา 43 วรรค 3 ซงบญญตวา30 “ ทวาการกระท าโดยประมาทนน ทานอธบายวาบคคลกระท าโดยมไดตงใจ แตกระท าโดย

อาการอยางใดอยางหนง ดงวาตอไปน คอ 1) ผหาเลยงชพดวยศลปสาตร ในกจการอยางหนงอยางใด เชน เปนหมอ หรอ

เปนชาง เปนตน ละเลยการอนควรตองท าใหดในทางศลปสาตร นนเสยกด 2) ฯ ”

ปจจบนบญญตไวในมาตรา 59 วรรค 4 แหงประมวลกฎหมายอาญา ตอมามการประกาศใชพระราชบญญตการแพทย พ.ศ.2466 ซงเปนพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ ฉบบแรก ทไดแสดงถงแนวคดเรองสทธของผปวยไว โดยเหนไดจากค าปรารภทวา “มพระบรมราชโองการในพระบาทสมเดจพระรามาธบดศรสนทรมหาวชราวธฯ พระมงกฎเกลาเจาอยหว ด ารสเหนอเกลาวา โดยทการประกอบโรคศลปะ ยอมมสทธผลอนส าคญแกสวสดภาพของประชาชน โดยท ณ กาลบดน ในกรงสยามยงไมมระเบยบบงคบควบคมการประกอบกจเชนนปลอยใหมหาชนปราศจากความคมครองจากอนตราย อนเกดแกการประกอบกจแหงผทไรความรและมไดฝกหด และโดยททรงพระราชด ารเหนสมควรควบคมวางระเบยบบงคบ และเลอนฐานะแหงการเปน ผประกอบโรคศลปะใหสงยงขนไป จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหตราพระราชบญญตไวดงตอไปน...” 31

29 แหลงเดม. 30 จาก ปญหาทางกฎหมายและจรยธรรมในการรกษาโรครายแรงของผประกอบวชาชพแพทย: ศกษากรณ

การณยฆาต (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น. 22), โดย ผดงพล อรรถกจไพบลย, 2555, ชลบร: มหาวทยาลยศรปทมวทยาเขตชลบร.

31 จาก กฎหมายการแพทย (น. 22), โดย แสวง บญเฉลมวภาส และเอนก ยมจนดา, 2540, กรงเทพฯ : วญญชน.

DPU

30

เหนไดวาในอดตสงคมไทยมไดพจารณาเรองสทธของผปวย แตมงเนนเฉพาะเรองการรกษาใหเกดผลดแกผปวยเทานน ตอมาจงมการรบรองสทธของผปวยเกยวกบการรกษาความลบของผปวย โดยมกฎหมายอาญาบญญตวาเปนความผดและก าหนดโทษไว รวมทงแนวคดในการลงโทษผกระท าโดยประมาทซงอาจเกดขนไดในทางวชาชพการแพทย ตอมาจงมกฎหมาย ทางวชาชพฉบบแรกซงเปนตนก าเนดของกฎหมายวชาชพของไทยตอ ๆ มาทแสดงใหเหนวาสทธของผปวยไดรบการรบรองและคมครองโดยกฎหมาย โดยมเจตนารมณในอนทจะคมครอง ความปลอดภยของประชาชนจากการปฏบตหนาททางการแพทย ดวยการควบคมโดยกฎหมายวชาชพ

2.2.4 สทธผปวยตามหลกสทธมนษยชน มนษยทกคนควรมสทธประเภทหนง อนเปนสทธประจ าตวทไมอาจโอนใหแกกนไดและไมอาจถกท าลายลางโดยอ านาจใด ๆ สทธมนษยชนในยคปจจบนมความหมายทขยายกวางออกไป ซงหมายรวมถงสทธอนจ าเปนทมนษยพงม เพอใหมนษยมชวตอยางมศกดศร การทมนษยจะมชวตอยางมศกดศร หาไดมความหมายเพยงการมชวต หรอการด ารงชวตเทานน แตมนษย ตองมสทธทจะพฒนาตนเอง เพอใหบรรลถงการมชวตอยอยางมศกดศรดวย32

การเคารพสทธมนษยชนเปนพนฐานส าคญในการสรางความเปนมนษยและการอยรวมกนอยางสนตสข33 สทธผปวยเปนสวนหนงของสทธมนษยชน ซงเปนสทธขนพนฐานของมนษยอนสบเนองมาจากมนษยมเสรภาพและความเสมอภาคอยางเทาเทยมกนและสทธทจะไดรบบรการดานสขภาพ ซงถอเปนสทธขนพนฐานทประชาชนทกคนพงไดรบ นอกจากน ผปวยควรมสทธทจะรหรอสทธทจะไดรบขอมลขาวสารจากแพทยผ ท าการรกษา เพอการมสวนรวม ตอขบวนการตดสนใจรกษา และใชขอมลทไดรบประกอบการตดสนใจอยางอสระดวยตนเองทจะยอมรบการรกษาหรอปฏเสธการรกษา โดยแพทยตองเคารพในการตดสนใจของผปวยไมวาผปวย จะตดสนใจไปในทางใดกตาม

32 ศนยศกษาและพฒนาสนตวธมหาวทยาลยมหดล. (2549). รายงานการศกษาสทธเสรภาพขนพนฐาน ตามกรอบรฐธรรมนญ ในบรบทของสงคมไทย และมาตรฐานสากลระหวางประเทศ ดานสทธมนษยชน. สบคน 11 มกราคม 2557, จาก http://www.peace.mahidol.ac.th/th/document/Reliability/2.pdf

33 แหลงเดม.

DPU

31

2.2.5 บรการสาธารณสขตามหลกสากล อาจจ าแนกบรการสาธารณสขในสงคมตามหลกสากลได 4 ประการ คอ34

ประการแรก หลกความเสมอภาค (Equality) หมายถง ในการจดบรการสาธารณสข ของรฐใหแกประชาชนนนจะตองยดหลกของความเสมอภาคและความเทาเทยมกน ประชาชนสามารถเขาถงบรการไดอยางเสมอภาค โดยไมค านงถงความแตกตางในเรองรายได หรอถนทอยและรฐตองขยายการบรการสาธารณสขใหเพยงพอและทวถงทงประเทศ

ประการท 2 หลกความเปนธรรม (Equity) หมายถง การจดบรการสาธารณสขของรฐจะตองสมพนธกบความจ าเปนทางดานสขภาพ (Normative needs) ของประชาชน โดยความจ าเปนทางดานสขภาพนถกก าหนดโดยผเชยวชาญ ซงมความแตกตางจากความตองการทางดานสขภาพ ทประชาชนตระหนกถง (Felt needs) ประชาชนในแตละกลมทมความจ าเปนทางดานสขภาพเทากนจะตองไดรบบรการจากรฐอยางเทาเทยมกน โดยไมตองค านงถงรายไดหรอฐานะ ทางเศรษฐกจของประชาชน

ประการท 3 หลกเสรภาพ (Freedom) หมายถง บคคลยอมมเสรภาพในการเลอกบรโภคบรการสาธารณสขไดตามความสมครใจ ขนอยกบความสามารถในการจาย (Ability to pay) ของ แตละบคคล ซงเสรภาพนเกยวของกบรายไดและอ านาจซอของแตละบคคลดวย เชน การเลอก เขารบบรการในโรงพยาบาลของรฐหรอโรงพยาบาลของเอกชน ยอมขนอยกบความพงพอใจของผรบบรการ เปนตน

ประการสดทาย หลกประโยชนสงสด (Optimality) หรอหลกประสทธภาพ (Efficiency) หมายถง การจดบรการสาธารณสขของสงคมจะตองค านงถงประสทธภาพในการใชทรพยากร ของสงคมใหเกดประโยชนสงสด ดวยหลกประสทธภาพนจะเกยวของกบการจดบรการทดทสดโดยใชตนทนหรอทรพยากรนอยทสด

2.2.6 รปแบบระบบบรการสาธารณสขตามหลกสากล ระบบบรการสาธารณสขของสงคมประเทศตาง ๆ ทวโลก อาจแบงออกไดเปน 4

รปแบบคอ35

34 จาก “สทธในการรกษาพยาบาล,” โดย กองบรรณาธการ, 2545, วารสารจลนต, 8(3), น. 1, ส านก

กฎหมาย ส านกงานเลขาธการวฒสภาเจาของลขสทธ. 35 แหลงเดม.

DPU

32

รปแบบท 1 การจดบรการสาธารณสขแบบตลาดแขงขนเสร (Entrepreneurial Health System) เปนการจดระบบบรการสาธารณสขทมเอกชนเปนผด าเนนธรกจเกยวกบบรการสขภาพเชน โรงพยาบาลเอกชนและคลนกการบรการ มงเนนการแขงขนเพอใหเกดก าไรสงสดแกสถานบรการสาธารณสข ประชาชนมเสรภาพในการใชบรการอยางเตมท บรการสวนใหญจะมคณภาพสงเนองจากตองแขงขนกนในการใหบรการ แตในระบบบรการสาธารณสขแบบนคาบรการสขภาพ จะมราคาแพง ประชาชนทมรายไดนอยไมสามารถเขาถงบรการได มการใชเทคโนโลยระดบสงระบบนมความสอดคลองกบหลกเสรภาพ

รปแบบท 2 การจดระบบบรการสาธารณสขแบบรฐสวสดการ(Welfare-Oriented Health System) เปนการจดบรการสาธารณสข ทรฐเปนผด าเนนการใหกบประชาชน ทงในแบบ ใหเปลาและแบบประชาชนมสวนรวม ในการเสยคาใชจายทางดานสขภาพ โดยคาใชจายสวนใหญจะมาจากภาษอากรหรอกองทนดานสขภาพอน ๆ และสถานบรการสาธารณสขสวนใหญจะเปนของรฐหรอองคกรทไมแสวงก าไร การจดบรการสาธารณสขในรปแบบรฐสวสดการน ประชาชนจะมความเสมอภาคกนในการเขาถงการบรการ แตเสรภาพในการเลอกใชบรการของประชาชน จะมนอยกวาในระบบตลาดแขงขนเสร ซงระบบนมความสอดคลองกบหลกความเสมอภาคและความเปนธรรม

รปแบบท 3 การจดระบบบรการสาธารณสขแบบสงคมนยม (Socialist Health System) หรอระบบวางแผนจากสวนกลาง (Central planning System) ในระบบนรฐจะเปนเจาของทรพยสนทกอยางในสงคม ในทางทฤษฎแลวอปทานของบรการสขภาพ (Supply of Health Care) จะขนอยกบ ความจ าเปนทางดานสขภาพ (Normative needs) ของประชาชน ซงบรการทกอยางจะถกก าหนดหรอวางแผนมาจากสวนกลาง รฐเปนเจาของสถานบรการสาธารณสขทกประเภท ประชาชนสามารถใชบรการแบบไดเปลาตามความจ าเปนทางดานสขภาพ ระบบนโดยหลกการแลวคาใชจายดานสขภาพจะต า และในทางปฏบตผทวางแผนจดบรการสาธารณสข คอ เจาหนาทของรฐซงขาดแรงจงใจในการด าเนนงาน สงผลท าใหระบบนคอนขางทจะมประสทธภาพต า ระบบนประชาชนจะไมมเสรภาพในการใชบรการ ทกคนมความเสมอภาคและเทาเทยมกนหมด

รปแบบท 4 การจดบรการสาธารณสขแบบครอบคลมทงหมด (Comprehensive Health System) เปนการจดบรการสาธารณสขโดยรฐจะมหนาทในการใหหลกประกนการบรการสาธารณสขทกชนดแกประชาชน โดยการจดบรการครอบคลมประชาชนทกกลม และครอบคลมบรการทกชนด รฐจะเปนผสนบสนนทางดานการเงนแกสถานบรการสาธารณสข

DPU

33

2.2.7 ระบบบรการสาธารณสขในประเทศไทย รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มบทบญญตเรองสทธในการ

รบบรการทางสาธารณสขและสวสดการตอรฐ โดยมาตรา 51 บญญตวา บคคลมสทธเสมอกนในการรบบรการทางสาธารณสขทเหมาะสมและไดมาตรฐาน และผยากไรมสทธไดรบการรกษาพยาบาลจากสถานบรการสาธารณสขของรฐ โดยไมเสยคาใชจายและรฐธรรมนญยงไดบญญตอกวา การบรการทางสาธารณสขของรฐ ตองเปนไปอยางทวถงและมประสทธภาพ จงเหนไดวารฐธรรมนญไดใหการรบรองและคมครองเพอใหประชาชนทกคนไดรบบรการทางสาธารณสข ทเหมาะสมและไดมาตรฐานจากรฐ

ส าหรบประเทศไทยนนอาจกลาวไดวาในชวงระยะเวลากอนป พ.ศ. 2544 แนวความคดเกยวกบระบบบรการสาธารณสขและการจดบรการสาธารณสขในสงคม เปนแบบตลาดแขงขนเสร (Entrepreneurial Health System) หรอเปนแบบทนนยม ทมงเนนคาธรรมเนยมส าหรบการบรการเปนหลก โดยทประชาชนสามารถเลอกบรการสขภาพไดอยางเสร แตภายหลงนบตงแต ป 2544 เปนตนมา ทศทางการจดบรการสาธารณสขของประเทศไทย ไดพยายามทจะมงเนนไปสระบบ รฐสวสดการโดยมเปาหมายเพอใหเกดความเปนธรรมในการเขาถงบรการสาธารณสขทจ าเปน มากยงขนโดยการจดใหม “ระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา” (UC) ตามพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ.2545 แกประชาชนชาวไทยเพมเตมจากเดม ทมระบบหลกประกนสขภาพเพยง 2 ระบบ คอ “ระบบสวสดการรกษาพยาบาลขาราชการ” (CSMBS) และ“ระบบประกนสงคม” สงผลใหประชาชนทมใชขาราชการ พนกงานรฐวสาหกจ หรอผประกนตนตามกฎหมายประกนสงคม มสทธไดรบบรการสาธารณสขตามโครงการ พระราชบญญตนก าหนดใหประชาชนทกคนมสทธไดรบบรการสาธารณสขทมมาตรฐานและมประสทธภาพ อยางเสมอภาค โดยผยากไรมสทธไดรบการรกษาพยาบาลจากสถานบรการสาธารณสขของรฐ โดยไมเสยคาใชจายตามทกฎหมายบญญต และมงเนนใหบรการสาธารณสขของรฐตองเปนไปอยางทวถงและมประสทธภาพ มการจดต งกองทนหลกประกนสขภาพแหงชาตขน เพอสนบสนน สงเสรมการจดบรการสาธารณสขของหนวยบรการ และเพอเปนการสงเสรมใหประชาชนสามารถเขาถงการบรการสาธารณสขไดอยางทวถงและมประสทธภาพ โดยกนเงนสวนหนงไวเปนเงนชวยเหลอเบองตนแกผรบบรการสาธารณสขทไดรบความเสยหายจากการบรการสาธารณสขดวยตอมาไดมการประกาศใชพระราชบญญตประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 โดยมเจตนารมณ เพอวางระบบดแลแกไขปญหาดานสขภาพของประชาชน ใหมความเชอมโยงกนเปนองครวม อยางสมดลท งทางกาย ทางจต ทางปญญา และทางสงคม ไมไดมงเนนทการจดบรการเพอ การรกษาพยาบาลเพยงดานเดยว เพราะจะท าใหรฐและประชาชนตองเสยคาใชจายมาก ขณะเดยวกน

DPU

34

โรคและปจจยทคกคามสขภาพมการเปลยนแปลง และมความยงยากสลบซบซอนมากขน จ าเปนตองด าเนนการใหประชาชนมความรเทาทนและมสวนรวม มระบบเสรมสรางสขภาพและระวงปองกนอยางสมบรณ เพอน าไปสเปาหมายในการสรางเสรมสขภาพ รวมทงสามารถดแลแกไขปญหา ดานสขภาพของประชาชนไดอยางมประสทธภาพและทวถง36

ตลอดระยะเวลาทผานมา ประเทศไทยประสบผลส าเรจในการพฒนาระบบบรการสาธารณสข โดยการขยายความครอบคลมของสถานบรการสาธารณสข มโครงสรางหนวยบรการ ท งระดบปฐมภมและทตยภมกระจายครอบคลมทกจงหวด และมระบบหลกประกนสขภาพครอบคลมประชาชนทกภาคสวน เพอใหเกดความเปนธรรมในการเขาถงบรการสาธารณสขของประชาชน

2.3 สทธปฏเสธการรกษาพยาบาลและสทธการตายอยางสงบ

2.3.1 สทธ 2.3.1.1 ความหมายของค าวาสทธ ค านยามของค าวา “สทธ” (right) ไดมผใหความหมายแตกตางในหลายทศนะ อาท

ความหมายตามพจนานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมายวา “อ านาจ อนชอบธรรม ความส าเรจ” ศาสตราจารยวรพจน วศรตพชญ ไดใหความหมายไววา “สทธ” หมายถง อ านาจทกฎหมายรบรองคมครองใหแกบคคล ในอนทเรยกรองใหบคคลอนกระท าการอยางใดอยางหนง สทธจงกอใหเกดหนาทแกบคคลอนดวย37

โดยสรปค าวา “สทธ” หมายถง อ านาจอนชอบธรรมทบคคลอาจใชยนกบผอน เพอรบรองคมครอง หรอบงคบใหเปนไปตามประโยชนอนพงมพงไดของบคคล หรอกลาวอกนยหนง

กคอประโยชนหรออ านาจอนชอบธรรมทกฎหมายรบรองและคมครองใหนนเอง38

36 แหลงเดม. 37 จาก สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ (น. 21), โดย วรพจน วศรตพชญ, 2538, กรงเทพฯ: วญญชน. 38 จาก “สทธทจะตาย,” โดย วฑรย องประพนธ, 2539, ดลพาห, น. 90. กระทรวงยตธรรมเจาของ

ลขสทธ.

DPU

35

2.3.1.2 ประเภทของสทธผปวย สทธผปวยแบงออกเปนเปน 2 ประเภท คอ39 1) สทธทางกฎหมาย (Legal Right) เปนอ านาจทมความชอบธรรม โดยมกฎหมาย

รบรอง หมายถง อ านาจหรอผลประโยชนรบรองวามอย หรอคมครองใหตามกฎหมาย สทธตามกฎหมาย เปนการยนยนวามนษยมเสรภาพในการเลอกกระท าบางอยางได เชน การท าอตวนบาตกรรม ซงในแงกฎหมายไทย การกระท าดงกลาวไมเปนความผดตามกฎหมาย สทธตามกฎหมายจงเปนประโยชนทกฎหมายคมครองมใหมการละเมดสทธ

2) สทธทางจรยธรรม (Moral Right) เปนสทธโดยธรรมชาตทเกดขนเอง โดยไมตองมผใดมาก าหนด สทธทางจรยธรรมมความเทาเทยมกนและไมสามารถเปลยนมอได

สทธทางจรยธรรมมลกษณะทแตกตางจากสทธทางกฎหมายอย 4 ประการ คอ40

ประการแรก สทธทางจรยธรรมเปนสทธสากล มนษยทกคนในโลกมสทธโดยไมมขอยกเวน สวนสทธทางกฎหมายมขอบเขต ประการท 2 สทธทางจรยธรรมเปนสทธแหงความเสมอภาค ทกคนมสทธเทาเทยมกน

ประการท 3 สทธทางจรยธรรมเปนสงทเปลยนมอไมได แตสทธทางกฎหมายเปลยนมอได คอ สามารถซอขายหรอโอนสทธได

ประการสดทาย สทธทางจรยธรรมเปนสทธทางธรรมชาต มนษยไมไดสราง การมสทธทางจรยธรรมมไดดวยการเกดเปนมนษยเทานน ไมตองมองคกรใดมาก าหนดสทธน แตสทธทางกฎหมายเปนสทธทไดจากการทมนษยเปนผก าหนดและบญญตขนมา

2.3.1.3 แนวความคดเกยวกบสทธในกฎหมายมหาชน

“สทธ” ตามกฎหมายมหาชน หมายถง อ านาจตามรฐธรรมนญทไดบญญตใหการรบรองและคมครองไวแกบคคล ในอนทจะกระท าการใด หรอไมกระท าการใด การใหอ านาจแกบคคลดงกลาว ไดกอใหเกดสทธเรยกรอง ทจะไมใหบคคลอนใดมาแทรกแซงในสทธตามรฐธรรมนญ ของตน ในบางกรณการรบรองและคมครองดงกลาว ไดกอใหเกดสทธใหรฐด าเนนการอยางใดอยางหนง สทธตามรฐธรรมนญ เปนสทธทผกพนองคกรผใชอ านาจรฐทงหลายใหตองเคารพ dddd

39 สทธผปวย (น. 171). เลมเดม. 40 หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของ ชวต (น.17-18).

เลมเดม.

DPU

36

ปกปอง และคมครองสทธตามรฐธรรมนญ41

สทธตามกฎหมายมหาชนไดแก 1) สทธของบคคลทจะด าเนนการอยางใดอยางหนงตอรฐ เชน สทธในการเลอกตง เปนตน

2) สทธของบคคลทจะไดรบความคมครองจากรฐ เปนสทธทราษฎรจะไดรบความคมครองจากรฐ โดยรฐจะตองงดเวนไมใชอ านาจไปลวงละเมด หรอไปจ ากดสทธเหลานนซงไดแกสทธเสรภาพขนพนฐานตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญ เชน สทธในการเสนอเรองราวรองทกขสทธในรางกาย สทธในทรพยสน สทธในการแสดงความคดเหน เปนตน

2.3.2 สทธปฏเสธการรกษาของผปวย 2.3.2.1 แนวคดเรองสทธปฏเสธการรกษาของผปวย ส าหรบแนวความคดในเรองสทธปฏเสธการรกษาในสงคมไทย มการกลาวถงกน

มาเปนเวลานาน มการโตเถยงกนทงในประเดนทางกฎหมายและจรยธรรมของแพทย เกยวกบเรองปฏเสธการรกษา เคยมกรณทคณะกรรมการกฤษฎการบขอหารอจากกระทรวงสาธารณสขวาผนบถอศาสนาครสตนกายพยานพระยะโฮวา (Jehovah's Witness) ท าหนงสอปฏเสธการรกษาโดยให งดเวนการใหเลอดเขาสรางกายทกกรณ โดยจะมบตรประจ าตวระบชอ และขอความวาเขาเปนผนบถอศาสนาน และในกรณอบตเหตหรอปวยหนกทท าใหเขาไมมสตสมปชญญะแลว หากแพทยพบเหนบตรประจ าตวของเขาทปฏเสธการรกษาโดยใชเลอดทกกรณ ใหงดเวนการใหเลอด (เพราะการรบเลอดขดกบหลกค าสอนทางศาสนาของเขา) คณะกรรมการกฤษฎกาไดพจารณาตอบขอหารอดงกลาวเปน 2 กรณ ตามบนทกส านกงานคณะกรรมการกฤษฎกาเรองเสรจ ท 250/2546 โดยสรปคอ คณะกรรมการกฤษฎกาพจารณาวาการแสดงเจตจ านงดงกลาวขดหรอเปนปฏปกษตอหนาทพลเมองและขดตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชนหรอไม โดยไดขอสรปวาหากผปวยไมอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวต การแสดงเจตนาดงกลาวสามารถท าได แตหากผปวยอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวต และตามมาตรฐานการรกษาแพทยจ าตองใชวธการรกษาโดยการ ใหเลอด การแสดงเจตนาดงกลาวไมมผล หากแพทยด าเนนการตามเจตจ านงนนอาจมความผดตามประมวลกฎหมายอาญา และฝาฝนจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรมตามขอบงคบแพทยสภา42

41 จาก หลกการพนฐานของสทธเสรภาพ และศกดศรความเปนมนษยตามรฐธรรมนญ (น. 45), โดยบรรเจด สงคเนต, 2547, กรงเทพฯ: วญญชน.

42 จาก กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย (น. 124 - 125), โดย ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต, 2552, กรงเทพมหานคร: บรษทเอมเอนเตอรไพรสจ ากด.

DPU

37

ตอมาประเทศไทยมการรบรองและยนยนสทธการตายอยางสงบ โดยพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 ไดบญญตเรองการใชสทธในการท าหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาของผปวยในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวยหรอ ทเรยกวา “Living Will” โดยกฎหมายฉบบดงกลาวมผลใชบงคบตงแตวนท 20 มนาคม พ.ศ. 2550 เรองการใชสทธในการท าหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาของผปวยในวาระสดทายของชวตหรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวยมใชเรองใหม มการถกเถยงและอภปรายกนในสงคมไทย บางคนไมเชอวาผปวยจะมสทธก าหนดวธการรกษาพยาบาลตนเองได บางคนเขาใจวาเปนเรองการชวยใหผปวยฆาตวตายหรอเปนกรณ Active Euthanasia หรอทเรยกวา “การณยฆาต” (Mercy Killing) ซงเปนเรองทขดตอจรยธรรมแหงวชาชพ เชน การฉดยาหรอกระท าการใด ๆ เพอเรงใหผปวยถงแกความตาย แตมนกวชาการบางสวนทเหนวา Passive Euthanasia เปนเรองทยอมรบได สอดคลองกบกฎหมายจรยธรรมแหงวชาชพ และความเชอทางศาสนา เพราะเปนการดแลแบบประคบประคอง (Palliative Care) ตามอาการทเกดขนเพอบรรเทาความเจบปวดใหแกผปวย และชวยใหผปวยจากไปตามวถแหงธรรมชาต โดยไมใชเครองมอจากเทคโนโลยสมยใหมเพอเหนยวรง ความตาย สทธตามมาตรา 12 ของพระราชบญญตสขภาพแหงชาตนนมความสอดคลองกบ หลกศกดศรความเปนมนษย ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 255043

พระราชบญญตสขภาพแหงชาตมาตรา 12 วรรคสอง ก าหนดใหออกกฎกระทรวง เพอก าหนดหลกเกณฑและวธการในการท าหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตตน หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย ท าใหส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) รวมกบศนยกฎหมายสขภาพและ จรยศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ด าเนนการจดประชมหนวยงานและผเกยวของเพอเตรยมจดท ารางกฎกระทรวงดงกลาวตงแตกลางป 2551 และไดด าเนนการสรางความรความเขาใจในการใชสทธดงกลาว มการจดเวทรบฟงความคดเหนจากผทรงคณวฒ นกวชาการ บคลากรทางการแพทยและสาธารณสข และผแทนหนวยงานผใหบรการสาธารณสข สภาวชาชพทเกยวของ องคกรตาง ๆ รวมถงผแทนฝายผปวยและญาตผปวยในวาระสดทาย และจดเวทรบฟงความคดเหนสาธารณะ ตอรางกฎกระทรวงและแนวทางปฏบต โดยเชญผแทนสถานพยาบาล แพทย พยาบาล ผปวย ญาตผปวย และประชาชนผสนใจ ท าความเขาใจ เกยวกบการตายในบรบททางสงคม วฒนธรรม และสทธในการปฏเสธการรกษา ทง 4 ภาค เพอพฒนาปรบปรงรางกฎกระทรวงดงกลาวใหรอบดาน

43 จาก “สทธปฏเสธการรกษาของผปวยตาม พ.ร.บ. สขภาพแหงชาต 2550,” โดย ไพศาล ลมสถตย, 2552,

ดลพาห, น.141. กระทรวงยตธรรมเจาของลขสทธ.

DPU

38

หลงจากนน จงสงรางกฎกระทรวงไปยงสภาวชาชพ ราชวทยาลยทเกยวของ โรงพยาบาลทงภาครฐและเอกชน คณะแพทยศาสตรทกแหง วทยาลยพยาบาล สถาบนการศกษา หนวยงานองคกร ทเกยวของ นกกฎหมาย นกวชาการ และประชาชนทสนใจ จนกระทงในป 2553 รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข จงไดออกกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทาย ของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 โดยไดประกาศในราชกจจานเบกษา เมอวนท 22 ตลาคม 2553 และมผลบงคบใชเมอวนท 20 พฤษภาคม 2554

หนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขหรอทเรยกวา “Living Will” หรอ “Advance Directives” เปนเอกสารทแสดงเจตจ านงลวงหนา ซงท าเปนลายลกษณอกษร โดยมวตถประสงคเพอบนทกเจตนาประสงคปฏเสธการรกษาของผปวยในวาระสดทายของชวต ทเกนจ าเปน ทไมมประสทธผลหรอยดระยะเวลาออกไป44 เชน ผปวยทมสภาพฟนไมไดตายไมลง มชวตอยดวยเครองมออปกรณทางการแพทย รวมถงผปวยทตองทกขทรมานจากโรคบางโรค ในระยะยาว โดยไมมทางรกษาใหหายขาดได ผปวยจะมอาการทรดหนกลงเรอย ๆ การรกษาบางวธอาจเปนสงทเกนความจ าเปน และท าใหตองเสยคาใชจายจ านวนมาก โดยไมเกดประโยชนใด ๆ นอกจากนน ยงเปนภาระตอระบบบรการสาธารณสขของประเทศโดยรวม อยางไรกด แพทย พยาบาล หรอผเกยวของทปฏบตตามหนงสอแสดงเจตนาน มไดละทงผปวยแตอยางใด ยงใหการดแลรกษาผปวยเพอระงบความเจบปวดทกขทรมาน หรอท าใหผปวยรสกสบายในวาระสดทายของชวต

ดงนน จงอาจกลาวไดวา Living Will หมายถง การแสดงความประสงค หรอความตองการของผปวยวาเมอตนเองเจบปวยถงวาระสดทายของชวต ประสงคใหมการดแลรกษาตนเองอยางไรบาง และไมยอมใหใชวธการรกษาอยางใดแกตนเองบาง

2.3.2.2 ผปวยทหมดหวงหรอผปวยในระยะสดทาย ความหมายของผปวยทหมดหวง หรอผปวยในระยะสดทาย ยงไมมค าจ ากดความ

ทแนนอนหรอเปนทยอมรบกนโดยทวไป มการใหความหมายไวในหลายลกษณะ เชน ผปวยระยะสดทาย หมายถง ผปวยทไดรบการวนจฉยแลววาสภาวะของการปวยไขเปนระยะลกลามเรอรง หรอเปนการปวยไขทเขาสระยะทาย ๆ ของโรคซงไมมวธรกษาใหหายได หรอเปนผปวยทไดน าเอามาตรการของการบ าบดชนดตาง ๆ เทาทมอยในขณะนน รวมถงความพยายามในการรกษาใหหายไดถกน ามาใชจนหมดสน45

44 กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย. (น. 100). เลมเดม. 45 แหลงเดม.

DPU

39

ผปวยทหมดหวง หมายถง ผปวยทปวยดวยโรคทางกายและ/หรอทางใจทไมมโอกาสจะพนทกขทรมาน และไมสามารถใชเวลาทเหลอในชวตของตนใหเปนประโยชนแกตนเองและผอนได46

ในการรกษาพยาบาลผปวยทเจบหนกจะมผปวยประเภทหนงทเรยกวาผปวย NR. (Do Not Resuscitate or No Resuscitation) หมายถง ผปวยในระยะสดทายทไมอาจรกษาใหหายได ค าสง NR. มความหมายวา “ไมตองชวยฟนชวต” การตดสนใจของแพทยในกรณยอมใหผปวยตายโดยเขยนค าวา NR. ตองขนอยกบขอเทจจรงเปนกรณไป ค าสงทไมตองชวยฟนชวตน เปนเพยง การบอกกลาววาไมตองใชเครองมอจากเทคโนโลยสมยใหมมาชวยเทานน แตการดแลรกษาพยาบาลโดยทวไปยงคงตองมอยกลาวอกนยหนงกคอ No Resuscitation ไมไดหมายความวา No

Treatment ดงนน หนาทตามกฎหมายทจะตองดแลรกษาและปองกนมใหเกดอนตรายตอผปวย จงยงคงตองมอย47

ผปวยทอยในระยะใกลตายจะมความเปลยนแปลงทางดานรางกายและจตใจ โดยรวมแลวความเปลยนแปลงทางดานรางกายนนจะเปนไปในลกษณะทผปวยมอาการออนเพลย งวงตลอดจนเบออาหาร และรบประทานอาหารกบดมน านอยลง ซงสภาวะดงกลาวนเปนผลดกบผปวยมากกวาทจะเปนผลราย นอกจากน การทผปวยไมรสกตวกไมไดหมายความวาผปวยจะไมสามารถรบรเหตการณรอบขางได เพยงแตผปวยไมสามารถตดตอสอสารกบผอนไดเทานน บางครงการทผปวยรองครวญครางหรอมหนาตาบดเบยวกไมไดเกดจากความเจบปวดเสมอไป แตอาจเกดขนจากการเปลยนแปลงทางสมองในดานจตใจ ผปวยหนกจะมอาการปวยทางใจดวยเสมอ สงทผปวยทอยในสภาวะใกลตายตองการทสด คอ ใครสกคนทเขาใจและอยดวยเมอตองการ48

เปาหมายในการดแลผปวยทอยในระยะใกลตาย คอ การชวยใหผปวยไมมความทกข ไมตองเจบปวดทรมานจากอาการตาง ๆ โดยทวไปเมอกายปวยใจกจะปวยดวยเสมอ ยงคนทปวยหนกใกลตายแลวยงตองการการดแลประคบประคองใจเปนอยางมาก จากการศกษาตาง ๆ พบตรงกนวาสงทคนใกลตายกลวทสด คอ การถกทอดทงใหอยอยางโดดเดยว และสงทคนใกลตายตองการคอใครสกคนทเขาใจและอยขาง ๆ เขาเมอเขาตองการ แตละคนอาจมความรสกและความตองการทแตกตางกนไป ดงนน ผทอยใกลชดควรใหโอกาสคนใกลตายไดแสดงความรสกและความตองการ

46 สนต หตถรตน. (2541). สทธทจะอยหรอตายและการดแลผปวยทหมดหวง. สบคน 10 มถนายน 2557,

จาก http://www.doctor.or.th/article/detail/2525 47 กฎหมายการแพทย. (น. 154). เลมเดม.

48 กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย. (น. 15). เลมเดม.

DPU

40

โดยการพดคยและเปนผรบฟงทด และควรปฏบตตามความตองการของคนใกลตาย ซงหมายรวมถงความตองการในดานการรกษา ทงน ควรตองประเมนกอนวาความตองการนนเกดจากการตดสนใจบนพนฐานใด หากเปนการตดสนใจบนพนฐานของอารมณ ไมใชความตองการทแทจรง กควรชะลอการปฏบตไวกอน และควรใหการประคบประคองจตใจจนสบายใจ ทงใหโอกาสผใกลตายเปลยนความตองการและความตงใจไดเสมอ

มการส ารวจความตองการของผใกลตายจ านวนหนง วาพวกเขาตองการไดรบการปฏบตจากบคลากรทางการแพทย ผชวยใหการดแล ครอบครวและผใกลชดอยางไรบาง ผลการส ารวจ เปนดงน

1) ไดรบการดแลเอาใจใสเชนเดยวกบผปวยธรรมดาทวไปจนวนาทสดทาย 2) ถงแมจะรวาการดแลรกษาจะเปลยนรปแบบเปนการดแลแบบประคบประคอง

แตยงตองการไดรบการดแลและการพดจาทใหเกดความหวง (แตไมใชค าพดทหลอกลวง) 3) ไดรบการดแลและไหการบรรเทาอาการทกอใหเกดความทกข หรอทรมานอยาง

เพยงพอ โดยเฉพาะอาการปวด 4) ไดรบการปฏบตทท าใหเกดการมความรสกวามความมนคงและปลอดภย 5) ไมถกกระท าใหเกดความรสกวาเปนภาระของครอบครว บคลากรทางการแพทย

หรอสงคม 6) เปนทยอมรบวาเปนสวนหนงของสงคม (ไมใชสวนเกน) 7) ไดรบความรกและความอบอนจากผใกลชด และสามารถมโอกาสไดแสดงถงความรก

ตอบคคลใกลชดเชนกน 8) ไดรบสทธในการแสดงถงความรสกและอารมณเกยวกบความตายในรปแบบของ

ตนเอง 9) มสทธในการคาดหวงวายงคงไดรบการดแลรกษาในรปแบบของการรกษาอยาง

เตมรปแบบ ถงแมจดมงหมายในการบ าบดจะถกมงไปสการบ าบดเพอไมใหเกดความทกข และ ใหมความสขสบายตามอตภาพเทานน

10) เมอมปญหาตองการไดรบค าตอบ หรอค าอธบายอยางตรงไปตรงมาไมหลอกลวง และสามารถออกความคดเหนเกยวกบอาการทเปนอยและวธบ าบดได

11) มสทธทจะไดรบความชวยเหลอและดแลจากครอบครว รวมถงการท าใหครอบครวยอมรบถงความตาย

12) มสทธทจะตายอยางสงบมศกดศรความเปนมนษย (การท าพนยกรรมชวต)

DPU

41

13) มสทธทจะไดรบดแลจากบคคลทมความรและเขาใจถงความตองการ รวมถงการ ไดรบความชวยเหลอเพอใหไดรบความพงพอใจจนวาระสดทาย

14) มสทธในการพดคยถงความเชอ ศาสนา จตวญญาณอยางอสระ แมจะไมตรงกบความคดเหนหรอความเชอของผอน

15) ยงคงมสทธในการเปนปจเจกบคคล มความเปนอสระในการตดสนใจในทก ๆ กรณ ถงแมวาการตดสนใจนนอาจไมตรงกบความคดเหนของผอนหรออาจไมถกตองกตาม

16) ไมถกปลอยใหเสยชวตอยางโดดเดยว 17) ไดรบการเคารพในรางกาย แมขณะทสนลมหายใจ49 2.3.2.3 หลกการใหผปวยตดสนใจโดยบอกขอมล ผปวยมสทธทจะร (the right to know) หรอไดรบขาวสารทเพยงพอเกยวกบบรการ

ทตนจะไดรบกอนทผปวยจะตดสนใจใหความยนยอมตอผประกอบวชาชพ ซงตรงกบหลกการของความยนยอมทไดรบการบอกกลาว (informed consent) ทถอเปนหนาทของแพทยทตองเปดเผยขอมลตาง ๆ ใหผปวยทราบ50 ปจจบนทงในเชงจรยธรรมและกฎหมาย ลวนถอวาหลกการใหผปวยตดสนใจเองโดยบอกขอมล (Informed Decision) เปนมาตรฐานการประกอบวชาชพเวชกรรม ทเปนสากล ภายใตหลกการนแพทยหรอผรกษาจะตองแจงขอมล 5 ประการแกผปวย ดงน

1) ผปวยเปนโรคอะไรหรอมปญหาอะไรบาง 2) การพยากรณโรควาอนาคตจะจบลงอยางไร โดยเฉพาะอยางยงหากไมไดรบการ

รกษา (natural course) 3) การรกษาทแนะน าใหท านนคออะไร ท าอยางไร 4) มทางเลอกอยางอนอกกอยาง อะไรบาง 5) ทางเลอกแตละอยางมประโยชน (benefit) และความเสยง (risk) อยางไร เมอไดแจงแลว ควรใหเวลาผปวยไตรตรองตดสนใจเลอกเอง โดยเปดโอกาสใหได

ตดสนใจในลกษณะทองกบกรอบความคดเชงวฒนธรรม และคานยมด งเดมของผปวยดวย ในสภาวะทความประสงคของผปวยยงไมชดเจน ใหผรกษาท าการรกษาเรองทเปนการเรงดวน ไปกอนจนกวาผปวยจะอยในสภาพพรอมทจะตดสนใจได

49 จาก คมอการดแลรกษาสขภาพผปวยระยะสดทาย (น. 24-25), โดย สถาพร ลลานนทกจ, 2547, กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

50 สทธผปวย (น. 29). เลมเดม.

DPU

42

2.3.2.4 หลกสทธโดยอสระของผปวย ความยนยอมของผปวยซงยอมใหบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขกระท า

ตอเนอตวรางกายของผปวยนน ผปวยตองไดรบการบอกกลาว หรอค าอธบายใหเขาใจวาการกระท า นนมวตถประสงคอยางไร รายละเอยดของการกระท ามอะไรบาง ผลทจะเกดกบผปวยในภายหลง และผลรายทอาจเกดจากการกระท านนมมากนอยเพยงใด เพอเปนขอมลในการตดสนใจของผปวย ซงถอเปนสทธประการหนงของผปวย แตอาจมบางกรณทแพทยสามารถท าการรกษาผปวยไดโดยไมตองไดรบความยนยอม คอ กรณจ าเปนเรงดวน หรอในกรณทผปวยไมอยในฐานะทจะใหความยนยอมได หากเหนเปนการประจกษวาเปนการกระท าเพอชวยชวตผปวย51

พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 8 ระบเรองการใหความยนยอมของผปวยในการรกษาทางการแพทยมเนอหา คอ แพทยทใหการรกษามหนาทแจงขอมลทเพยงพอ เพอประกอบการตดสนใจรบบรการดานสาธารณสขของผปวยหรอผรบบรการ ซงเรยกวาหลกความยนยอมทไดรบการบอกกลาว หลกการในเรองนสอดคลองกบหลกสากล คอ ปฏญญาลสบอนวาดวย “สทธผปวย” ของแพทยสมาคมโลก (The WorldMedical Association Statement on Advance Directives (Living Will)) ซงระบวา เปนสทธของผปวยทจะตดสนใจดวยตนเอง52 โดยแพทยจะตองแจงใหผปวยทราบถงวตถประสงคของการตรวจวนจฉยหรอบ าบดรกษา ผลทจะเกดขนจากการตดสนใจนน ความเสยงทอาจเกดขน ทงน ผปวยจะตองเขาใจขอมลค าอธบายนนดวย ผปวยทเขาใจวธการรกษาแลวจะยนยอมใหแพทยรกษาหรอไมกได และมาตรา 8 วรรคทาย บญญตขอยกเวนในเรองการแจงขอมลเพอขอความยนยอมจากผปวย 2 กรณ คอ

กรณท 1 มความจ าเปนเรงดวน ซงตองชวยเหลอผปวยทอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวต แพทยกสามารถใหการชวยเหลอไดในกรณฉกเฉน โดยสนนษฐานวาผปวยใหความยนยอมแลว และควรพจารณาตามหลกประโยชนสงสดของผปวย (the best interest of the patient) หรอ

กรณท 2 ผปวยไมอาจสอสารกบผอนไดใหขอความยนยอมจากผมอ านาจปกครองดแลหรอญาตผปวยแทน ซงเปนแนวปฏบตทยอมรบกนทวไป

2.3.3 แนวคดทางกฎหมายเรองสทธการตายอยางสงบ สทธการตาย (Right to die) เปนสทธทางธรรมชาต ทมนษยแตละคนมสทธและเสรภาพ

โดยสมบรณในการก าหนดการกระท าของตนเอง มนษยผเปนเจาของรางกายและจตใจมอ านาจ

51 กฎหมายการแพทย (น. 64-65). เลมเดม. 52 กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย (น. 92). เลมเดม.

DPU

43

และมอสระในการตดสนใจ เพอก าหนดชะตาชวตของตนเองวาจะมชวตอยหรอจะตาย โดยไมตองขนอยกบความยนยอมของใครทงสน เพอบงคบการตามสทธทตนมตามธรรมชาต สทธการตาย ซงเปนสทธทางธรรมชาตน หลายประเทศไดพฒนามาเปนสทธทางกฎหมาย โดยมการบญญตกฎหมายรบรองสทธดงกลาว มแนวคดในการพฒนาสทธในการปฏเสธการรกษา (Right to Refuse Treatment) โดยการน ารปแบบของเอกสารทเรยกวาค าสงลวงหนาเพอการรกษา หรอพนยกรรมเพอชวต หรอแสดงเจตจ านงลวงหนาส าหรบการรกษามาใช 53 เชน หลายมลรฐของสหรฐอเมรกาออกกฎหมายยอมรบการตายอยางมศกดศร หรอกฎหมายสทธทจะตาย ไดแก รฐบญญตวาดวยการตายตามธรรมชาต (Natural Death Acts) ทมหลกการวาผปวยทบรรลนตภาวะแลว สามารถท าหนงสอแสดงเจตจ านงเปนลายลกษณอกษร เพอใหแพทยหยดการใชเครองมอเพอชวยชวต หรอไมใชเครองมอดงกลาวกบตน เมอผนนตกอยในวาระสดทายของชวต หนงสอแสดงเจตจ านงดงกลาวเรยกวาหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต54 หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต ไดถกน ามาใชในสหรฐอเมรกาหลงจากเกดคดของ Karen Ann Quinlan ซงนอนสลบอยในสภาพอยางพชอยหลายป ผปกครองของเคเรนแอน ควนแลน เรยกรองใหแพทยยตเครองชวยหายใจ ซงแพทย ไมยนยอม จงมการน าเรองขนสศาลแลวศาลรบรองใหท าได สดทายเมอหยดเครองชวยหายใจแลวคาเรน กยงหายใจไดเอง บดามารดาจงตองใหอาหารตอไปทางสายยาง และคาเรนมชวตอยอยาง ไมรสกตวตอไปอกถง 10 ป จงเสยชวต เมอมคดประเภทนเกดขนในรฐตาง ๆ มากขน หลายมลรฐ ในสหรฐอเมรกาจงออกกฎหมายรบรองการแสดงเจตนาของบคคล ซงท าไวลวงหนาวาไมประสงค จะรบการรกษาโดยเครองมอหรอกรรมวธเพอยดการตายออกไป55 สทธทจะตายในสงคมตะวนตก กาวไปไกลถงขนาดเปนสทธเรยกรองใหแพทยท าใหผปวยตายอยางสงบ หรอทเรยกวา การณยฆาต (Mercy Kill) ทางวชาการเรยกวา Active Euthanasia เชน ในมลรฐโอเรกอน สหรฐอเมรกา ซงอนญาตใหเรงความตายในผปวยทยงมสตสมปชญญะสมบรณได ในสวนของแพทยสมาคมโลก (Word Medical Association–WMA) ในฐานะองคกรdddd 53 สทธเสรภาพของปวงชนชาวไทยตามรฐธรรมนญ ราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550: ศกษากรณปญหาสทธปฏเสธการรกษาพยาบาล ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 (น. 76). เลมเดม.

54 หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต (น. 45-46). เลมเดม.

55 กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย (น. 69-70). เลมเดม.

DPU

44

วชาชพระหวางประเทศ ซงท าหนาทเปนตวแทนแพทยในประเทศสมาชกทวโลก รวมถงประเทศไทย ไดจดท านโยบายและมาตรฐานทางจรยธรรมทางการแพทยทเขมงวด ส าหรบผประกอบวชาชพเวชกรรม เพอชวยใหองคกรวชาชพของแพทย หนวยงานของรฐและองคกรในประเทศอน ๆ น าไปปรบใชตามความเหมาะสม โดยไดเนนย าวาการกระท าหรองดเวนกระท าการทมเจตนาท าลายชวตมนษย รวมถงการชวยเหลอใหผปวยฆาตวตาย ถอเปนเรองทขดตอหลกจรยธรรมทางการแพทย ส าหรบกรณสทธปฏเสธการรกษาของผปวยในวาระสดทายนน ปจจบนประเทศสมาชกจ านวนมาก ไดออกกฎหมายหรอแนวปฏบต ซงมงใหผปวยมสทธในการตายตามธรรมชาต (Right to Die) แพทยสมาคมโลกไดวางกรอบทางจรยธรรม และนโยบายทเกยวของกบสทธผปวย โดยแยกเรองสทธปฏเสธการรกษาของผปวยไว ดงน56

ปฏญญาลสบอนเรองสทธผปวยของแพทยสมาคมโลก (The World Medical Association Declaration on the Rights of the Patient) แพทยสมาคมโลกออกปฏญญา “สทธผปวย” ตงแต ค.ศ.1981 ปรบปรงแกไขลาสด เมอ ค.ศ.2005 มเนอหาเกยวกบหลกความสมพนธระหวางแพทยผปวยและผทเกยวของ หวใจส าคญคอ แพทยตองปฏบตงานดวยความส านกรบผดชอบ เคารพผปวย เพอประโยชนสงสดของผปวยเนอหาของปฏญญาสทธผปวยแตละขอลวนมความเกยวของกบสทธปฏเสธการรกษาของผปวยทงสน เชน ขอ10 ของปฏญญานรบรองสทธผปวยทจะก าหนดวธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายไวอยางชดเจนวาผปวยมสทธทจะไดรบการรกษาพยาบาลในวาระสดทาย อยางมมนษยธรรมและ มสทธทจะไดรบความชวยเหลอทกอยาง เพอจะชวยใหสนชวตอยางมศกดศรโดยสงบเทาทจะท าไดขอ 3 ผปวยมสทธทจะตดสนใจเกยวกบตนเองโดยอสระ โดยทแพทยจะตองแจงใหผปวยทราบ ถงผลทจะเกดขนจากการตดสนใจนน57

ส าหรบประเทศไทย ไดมการออกพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 ซงรบรองใหบคคลสามารถแสดงเจตนาทจะปฏเสธการรกษาลวงหนาได โดยมาตรา 12 บญญต ไววา

“บคคลมสทธท าหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตตน หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวยได

56 แหลงเดม. 57 แหลงเดม.

DPU

45

การด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาตามวรรคหนง ใหเปนไปตามหลกเกณฑและวธการทก าหนดในกฎกระทรวง เมอผประกอบวชาชพดานสาธารณสขไดปฏบตตามเจตนาของบคคลตามวรรคหนงแลว มใหถอวาการกระท านนเปนความผดและใหพนจากความรบผดทงปวง”

ทงน กฎหมายดงกลาวเปนการยนยนวาประเทศไทยรบรองสทธปฏเสธการรกษาพยาบาล โดยเปดโอกาสใหบคคลสามารถแสดงเจตนาไวลวงหนาได และแพทยผกระท าตามเจตนารมณ ของผปวยไมตองรบผด โดยมนกวชาการหลายทานเหนวา สทธปฏเสธการรกษาตามพระราชบญญต

สขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 แตกตางจากกฎหมายการณยฆาตของรฐโอเรกอน สหรฐอเมรกา ซงอนญาตใหเรงความตายในผปวยทยงมสตสมปชญญะสมบรณได ซงการกระท าดงกลาวถอเปนเรองทผดศลธรรมและผดกฎหมายในประเทศไทย58

ความหมายของ Euthanasia Euthanasia คอ การใหผปวยไดตายอยางสงบค าวา Euthanasia เปนค าทมรากศพท

มาจากค าในภาษากรกคอ eu+ thanatos แปลวา Good Death หมายถงการใหผปวยททนทกขทรมานจากโรคทไมอาจรกษาใหหายได ตายลงโดยไมเจบปวด เพอใหพนจากความทกขทรมานนนในทางปรชญามการบญญตศพทโดยเรยกวาการณยฆาต59

ใน Webster Dictionary แปลค าวา Euthanasia วา “การตายอยางสบายหรอการท าให คนทปวยดวยโรคททกขทรมาน และรกษาไมหายเสยชวตดวยวธการทไมสรางความเจบปวด” สวน Dorland 's Medical Dictionary ใหอกความหมายหนงของ Euthanasia วาคอ Mercy Killing ซงหมายถง การท าใหบคคลตายโดยเจตนาดวยวธการทไมรนแรง หรอวธการทท าใหตายอยางสะดวก หรอการงดเวนการชวยเหลอ หรอรกษาบคคล โดยปลอยใหตายไปเองอยางสงบ ทงน เพอระงบความเจบปวดอยางสาหสของบคคลนน หรอในกรณทบคคลนนปวยเปนโรคอนไรหนทางเยยวยา การแปลความหมายของ Euthanasia เชนน จงเปนสาเหตใหมการแปลค าวา Euthanasia วา “การณยฆาต”

Euthanasia เปนกรณทแพทยผประกอบวชาชพเวชกรรมโดยไดรบอนญาต เปนผกระท าใหผปวยทอยในความดแลของตนตายดวยความรสกเมตตาสงสาร ซงสามารถแยกออกไดเปน 2 กรณ คอ60

58 แหลงเดม. 59 กฎหมายการแพทย (น. 155). เลมเดม. 60 แหลงเดม.

DPU

46

Passive Euthanasia เปนกรณทแพทยปลอยใหผปวยถงแกความตายตามธรรมชาต โดยไมน าเครองมอตาง ๆ และเทคโนโลยสมยใหมเพอชวยยดชวตผปวยออกไป

Active Euthanasia เปนการท าใหผปวยตายโดยการลงมอกระท า เชน การทแพทยฉดยาหรอใหยาเพอใหผปวยตายโดยไมเจบปวด หรอการหยดเครองชวยเพอใหผปวยตายอยางสงบ

ทง Passive Euthanasia และ Active Euthanasia มงผลใหผปวยตายอยางสงบเชนเดยวกน แตหากพจารณาในขอกฎหมายแลวทง 2 ค า มความแตกตางกน เพราะกรณ Passive Euthanasia นน แพทยทดแลรกษาผปวยท าเพยงเพอระงบความเจบปวด เพอใหผปวยทใกลเสยชวตไดตายอยางสงบ โดยไมใชเครองมอชวยชวต สวนกรณของ Active Euthanasia เปนกรณทหาขอสรปไดยาก เพราะการใชยา หรอการหยดเครองชวยหายใจ เพอใหผปวยถงแกความตาย ถอเปนการเรงการตายและเปนการกระท าโดยตรง การแบงแยกประเภทของการท าใหผปวยตายโดยสงบ ตามลกษณะของการกระท าเชนน เปนเหตใหการท าใหผปวยตายโดยสงบมความใกลเคยงกบการยตการใชเครองมอชวยชวตในการบ าบดรกษา นกกฎหมายบางทานเหนวาการปลอยใหผปวยตายโดยธรรมชาต โดยไมน าเครองมอหรอเทคโนโลยสมยใหมเขาไปชวยชวตผปวยเปนการกระท าทเรยกวา Passive Euthanasia จ าแนกประเภทตามเจตนา สามารถแบงได 3 ประเภท คอ61

ประเภทท 1 การท าใหผปวยตายโดยสงบโดยสมครใจ (Voluntary Euthanasia) หมายถง การท าใหผปวยตายโดยสงบ ตามความประสงคของผปวยทมสตสมปชญญะ (Competent Patient) หรอเปนไปตามค าสงทผปวยไดใหลวงหนา (Advance Directive)

ประเภทท 2 การท าใหผปวยตายโดยสงบโดยปราศจากความสมครใจ (non-voluntary Euthanasia) หมายถง การท าใหผปวยทไมมสตสมปชญญะ (Incompetent Patient) ตายโดยสงบ ตามความประสงคของผทมอ านาจตามกฎหมายในการแสดงเจตนาแทนผปวย (Patient's Surrogate)

ประเภทท 3 การท าใหผปวยตายโดยสงบโดยขดตอความสมครใจ (Involuntary Euthanasia) หมายถง การท าใหผปวยตายโดยสงบทขดตอความประสงคของผปวย หรอค าสง ทผปวยใหไวลวงหนา

พจนานกรมกฎหมายของเฮนร แคมปแบลแบลก (Black's Law Dictionary) ไดจ าแนกประเภทการณยฆาตไว ดงน62

61 ปญหากฎหมายเกยวกบการตายโดยสงบ (น. 132). เลมเดม. 62 วกพเดย. (2557). การณยฆาต. สบคน 18 กมภาพนธ 2557, จาก https://th.wikipedia.org

DPU

47

1) การณยฆาตโดยตดการรกษา (Passive Euthanasia หรอ Negative Euthanasia) คอ การปลอยใหผปวยตายไปเอง เปนวธทปฏบตกนทวไปในสถานบรการสาธารณสข โดยใชรหส “90” (เกาศนย) เขยนไวในบนทกการรกษา มความหมายวาผปวยคนนไมตองใหการรกษาอกตอไป และไมตองชวยยดยอชวตในวาระสดทายอก ปลอยใหนอนตายสบาย

2) การณยฆาตโดยเรงใหตาย (Active Euthanasia หรอ Positive Euthanasia) 2.1) การณยฆาตโดยเจตจ านงและโดยตรง (Voluntary and Direct Euthanasia) คอ

การทผปวยเลอกปลงชวตตนเอง (Chosen and Carried Out by The Patient) เชน ผประกอบวชาชพ ดานสาธารณสขวางยาทมปรมาณมากเกนขนาดจนท าใหผรบเขาไปตายได หรอวางยาอนเปนพษไวใกล ๆ ผปวยใหผปวยตดสนใจหยบกนเอง

2.2) การณยฆาตโดยเจตจ านงแตโดยออม (Voluntary and Indirect Euthanasia) คอ การทผปวยตดสนใจลวงหนาวาถาไมรอดกขอใหผประกอบวชาชพดานสาธารณสข กระท าการณยฆาตแกตนเสย โดยอาจแสดงเจตจ านงเชนวาเปนหนงสอหรอเปนพนยกรรม ซงเรยกวาพนยกรรมชวต (Living Will) กได

2.3) การณยฆาตโดยไรเจตจ านงและโดยออม (Involuntary and Indirect Euthanasia) คอ ผปวยไมไดรองขอความตาย แตผประกอบวชาชพดานสาธารณสขสงเคราะหให เพราะความสงสาร

ในประเทศไทยมนกวชาการเหนวา Passive Euthanasia เปนเรองทยอมรบได สอดคลองกบกฎหมายจรยธรรมแหงวชาชพและความเชอทางศาสนา เพราะคอการดแลแบบประคบประคอง ตามอาการทเกดขน บรรเทาความเจบปวดใหแกผปวย และชวยใหเขาจากไปตามวถแหงธรรมชาต โดยไมใชเครองมอจากเทคโนโลยสมยใหมเหนยวรงความตาย63 แตยงไมมกฎหมายรบรองเรองการท าการณยฆาต (Mercy Killing) หรอ Active Euthanasia ทถอเปนการเรงการตาย การณยฆาต จงแตกตางจากการท าหนงสอแสดงเจตนา (Living Will หรอ Advance Directives) ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มาตรา 12 ซงถอเปนการแสดงเจตนาของบคคล เพอทจะก าหนดวธการดแลรกษาของผปวยในวาระสดทายของชวต เปนการรบรองสทธของผปวยทจะตดสนใจเกยวกบตนเอง (Right to self - determination) ทจะขอตายอยางสงบตามธรรมชาต

การตายอยางสงบและเรยบงาย ตามความหมายของ Euthanasia นน น ามาซงแนวทาง การรกษาผปวยแบบฮอสปช (Hospice Care) โดยเนนเพยงการรกษาแบบประคบประคอง ใหก าลงใจในการเผชญกบความตายอยางสงบ เพอใหเปนไปโดยธรรมชาตอยางแทจรง เพราะผปวยทก าลงจะตาย ตองการวธการรกษาจดการจากบคคลทเปนมนษยมากกวาจากบคคลในฐานะนกเทคนค (Technician) โดยไมใชเครองมอทางเทคนคใด ๆ เลยตอผปวย

DPU

48

ผสนบสนนแนวทางการรกษาผปวยดงกลาว ยอมรบถงสทธทจะปลอยใหผปวยตาย แตคดคานการออกกฎหมายรบรองการณยฆาตโดยทางออม ตางกบการกระท าโดยทางตรง เหตผลของการคดคานการกระท าโดยตรงมอย 2 ประการทส าคญคอ แพทยไมควรมเจตนาจะท าลายชวตผปวย และการมกฎหมายรบรองใหท าการณยฆาตโดยสมครใจจะปฏบตกนเกนเลยแกผไมสมครใจเขาไปดวย63

2.4 ทฤษฎทส าคญทางจรยศาสตร

ทฤษฏจรยศาสตร สามารถชวยใหขอคดและขอเสนอแนะในการตดสนใจของมนษย64 ซงผเขยนจะขอเสนอในวทยานพนธฉบบนเพยง 2 ทฤษฎทส าคญ คอ ทฤษฎของส านกประโยชนนยม และทฤษฎของคานท

2.4.1 ทฤษฎของส านกประโยชนนยม Jeremy Bentham (1748-1832) เปนนกปรชญาศลธรรมชาวองกฤษ ผกอต งลทธ

อรรถประโยชน (Utilitarianism) ความคดหลกของลทธประโยชนนยม คอการสรางความสข ใหไดมากทสด ความสข หมายถง สมดลระหวางความเพลดเพลนกบความเจบปวด เบมแธมมองวาการกระท าทถกตอง คอ การกระท าทสรางประโยชนสงสด ค าวา “อรรถประโยชน” ในแนวคดของ เบมแธม คอ อะไรกตามทกอใหเกดความเพลดเพลนหรอความสข และอะไรกตามทปองกนความเจบปวดหรอความทกข65

หลกการพนฐานของส านกนเรยกวา “หลกมหสข” (The Greatest Happiness Principle)คอ การกระท าทถกตอง หมายถง การกระท าทกอใหเกดความสขหรอประโยชนมากทสด แกคนจ านวนมากทสด เมอใดทคนเราตกอยในสถานการณทตองเลอกท าสงหนงสงใด ประโยชนนยมเหนวาตองเลอกการกระท าทกอใหเกดประโยชนสงสดแกคนจ านวนมากทสด บางครงหากการกระท าทตองเลอกนนอาจกอใหเกดทงสขและทกข เราตองประเมนวาการกระท านนกอใหเกดความสขเทาใด ความทกขเทาใด แลวน ามาเปรยบเทยบวาผลออกมานนกอใหเกดความสขมากทสด หรอทกขนอยทสดเราจงเลอกท าสงนน66

fff

63 กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย (น. 91-92). เลมเดม. 64 จรยธรรมในเวชปฏบต (น. 1). เลมเดม. 65 Justice (น. 52-53). เลมเดม. 66 แหลงเดม.

DPU

49

ประโยชนนยมถอวาผลทเราคาดวาเกดจากการกระท าส าคญกวาแรงจงใจ67 เชน คนทชวยเพอนมนษยใหพนจากการจมน าตาย ไดท าสงทถกตองไมวาแรงจงใจของเขาจะเกดจากส านกในหนาทของมนษยทจะตองชวยกน หรอเกดจากความหวงทผกระท าตองการไดรบสงตอบแทนจากการชวยเหลอนนกตาม ซงตวอยางดงกลาวอาจขดกบความรสกของคนทวไปหลาย ๆ คน เพราะหลายคนคดวาคนทท าเพราะส านกนาจะเปนคนดกวาคนทท าเพราะหวงสงตอบแทน แตประโยชนนยมเหนวาการกระท าทง 2 อยางนดเทากน เพราะผลทไดคอ การรอดชวตของเพอนมนษย

ตามแนวคดของประโยชนนยม การกระท าทด คอ การกระท าทกอใหเกดความสข มากทสด ซงความสขนมใชเปนเพยงความสขของผกระท าเทานน แตความสขนตองกระจายไปสคนจ านวนมากทสดดวย คอ กอใหเกดความสขปรมาณมากทสด

ประโยชนนยมมองวาในสงคมทกสงคม ดเหมอนจะมกฎเกณฑบางอยางเปนทยอมรบกนทวไปวาผทอยในสงคมตองปฏบตตาม เชน การท าลายชวตมนษย เปนขอหามทงจารตประเพณ และศาสนา แตการกระท าบางอยาง เชน การรวมประเวณของชายหญงกอนแตงงาน กฎหมายไมถอวาผด แตประเพณและศาสนาถอวาไมด ขอหามตาง ๆ เหลานไดสงสมเปนประสบการณของคน ในสงคมและเหนวามประโยชน คอ น าความสขมาใหแกคนทวไป ประโยชนนยมจงเหนวากฎเกณฑตาง ๆ เหลานเราควรปฏบตตาม เพราะสวนใหญท าแลวจะเกดประโยชนมากกวาโทษ คอใหความสขมากกวาความทกข

ประโยชนนยมไมถอวาจารตประเพณเปนตวชขาดก าหนดความถกความผดของการกระท า แตไมไดหมายความวาประเพณทกอยางเปนเรองไรสาระ จารตอยางหนงจะดหรอเลว ถกหรอผด ตองไดรบการทดสอบเสยกอน ในสภาพปจจบนจารตประเพณใดกอใหเกดความสข ทมปรมาณมากทสดแกคนจ านวนมากทสด ประเพณนนกใชได ถาศาสนาสอนวาค าสอนอนเปนบทบญญตของศาสนานนเปนสงเดดขาดจะละเมดมไดไมวากรณใด ๆ เชน สอนวาจงอยาท าลายชวตไมวาอะไรจะเกดขน เพราะการท าลายชวตเปนสงผด และผดโดยไมมขอแม ถาสอนอยางน ประโยชนนยมจะไมเหนดวย ส าหรบชาวประโยชนนยม การยตชวตไมผดไมถกในตวมนเอง แตอยทวาอะไรจะเกดขนจากการกระท านน ประโยชนนยมอาจยอมรบวาโดยทวไป จงอยาฆา แตในบางกรณ ถาการฆานนจะไดประโยชนมากกวาโทษ กจ าเปนตองท า เชน การประหารชวตอาชญากรในคดอกฉกรรจ เพราะเชอวาจะเกดความสงบสขแกคนทวไปมากกวา68

67 แหลงเดม. 68 แหลงเดม.

DPU

50

ตวอยางแนวคดของประโยชนนยม เชน สมมตวาคนกลมหนงหลงทางและขาดอาหาร เปนเวลาหลายวน ทกคนคาดการณวาหากปลอยไวเชนนนตอไปทกคนจะตายหมด คนเหลานน จงปรกษากนและทกคนเหนพรอมกนวาจะมการจบสลากเพอคดเลอกใหคน ๆ หนงในกลม ฆาตวตายเพอใหคนอน ๆ ไดกนเนอเปนอาหาร เพอประทงใหชวตรอดตอไป เพราะหากไมท าเชนนทกคนจะตายหมด แตถาท าตามทตกลงกนจะมคนตายเพยงคนเดยว ถาคดตามหลกประโยชนนยมการกระท าดงกลาวกนาจะเปนสงทชอบและถกตอง เพราะกอใหเกดประโยชนสขมากกวา แตในความเปนจรงจะมกคนทยอมรบแนวคดแบบนได เพราะรสกวาขดกบมนษยธรรม69

2.4.2 ทฤษฎของคานท Immanuel Kant (1724-1804) นกปรชญาชาวเยอรมน คานทเสนอทางเลอกในการมอง

หนาทและสทธ แนวคดของคานท เปนแนวคดททรงพลงและมอทธพลมาก เพราะไมไดตงอยบนความคดทวามนษยเปนเจาของตวเอง หรอขออางทวาชวตและอสรภาพของมนษย คอของขวญ จากพระเจา แตตงอยบนแนวคดทวา “มนษยเปนสงมชวตทมเหตมผล” 70 คานทเสนอวาทกคน ควรคาแกการเคารพไมใชเพราะมนษยเปนเจาของตวเอง แตเพราะมนษยเปนสงมชวตทมเหตผล ใชเหตผลเปน นอกจากนมนษยยงเปนสงมชวตทเปนอสระ สามารถท าตวและเลอกสงตาง ๆ ไดอยางอสระ71

คานทมความเหนตรงขามกบส านกประโยชนนยม และเหนวาการทอรรถประโยชนนยมวางสทธไวบนการค านวณวาอะไรจะสรางความสขสงสดนน ท าใหสทธออนแอ หลกความสขสงสดของอรรถประโยชนนยม ไมไดชวยอะไรเลยในการวางกรอบศลธรรม การท าใหคน มความสขเปนคนละเรองกบการท าใหเขาเปนคนด การวางศลธรรมไวบนผลประโยชนนนเปนการท าลายศกดของศลธรรม72 คานทสอนวาการกระท าจะดหรอไมด ชอบหรอไมชอบ ไมอยทผล ทจะเกดขน ไมวาผลนนจะเปนประโยชนสขเพยงใดแกคนมากนอยเทาใด เมอไดเลอกท าอะไร ลงไปแลว บอกไดเลยวาในแงศลธรรมการกระท านนผดหรอถก

69 แหลงเดม. 70 Justice (น. 140). เลมเดม. 71 แหลงเดม. 72 แหลงเดม.

DPU

51

คานทเหนวาด ชว ผด ถก ซงเปนคาทางศลธรรมนนตองตายตว คอ ถาสงใดสงหนงหรอการกระท าอนหนงอนใดด ตองดอยเสมอ ไมเลอกเวลา สถานท สงแวดลอมหรอตวบคคลแตอยางใด เชน การพดความจรง ถาถอวาการพดความจรงบางเวลากด บางเวลากไมด เชนนกเทากบยอมรบวา โดยตวของมนเองแลวการพดความจรงไมมคาอะไรเลย คานนขนอยทเวลา ความดเปลยนไป เปลยนมาตามกาลเวลา คานทเหนวา การพดความจรงเปนของด ไมวาจะพดเมอใด ทไหน กบใคร และพดในสถานการณอยางไร การทคานทไมยอมรบเอาผลของการกระท าเปนสงตดสนความดของการกระท านน เพราะวาถายอมรบเชนนนกเทากบยอมรบวาความดเปนสงทไมตายตว และถาสงนนไมตายตวกเทากบวาสงนนไมเปนความจรง ตามความเหนของคานท เมอเชอวาคาทางจรยธรรมเปนจรงกตองเชอวาตองมอะไรสกอยางทใชวดหรอตดสน และสงทใชวดหรอตดสน กตองตายตว ประเดนกคออะไรทจะใชตดสนคาทางศลธรรม อะไรคอสงทดตายตว ดโดยปราศจากขอแม พอทจะเปนเกณฑตดสนไดวาการกระท าอยางนถกหรอผด ซงคานทเหนวาคณคาทางศลธรรมของการกระท าไมไดอยทผลของการกระท า แตอยทเจตนา สงส าคญ คอ การท าดเพราะดไมใชเพราะมเจตนาแอบแฝง73

เมอมการกระท าเกดขนเรามองการกระท าได 2 แง คอแงแรกมองทผล เชน มองวาผลกอใหเกดประโยชนหรอโทษมากนอยแคไหน แตประโยชนเปนเรองไมตายตวดงทกลาวมาแลว ในขางตน แงทสองมองวาการกระท านนเกดจากเจตนาอยางไร อะไรเปนแรงจงใจใหเกดการกระท านนขน เจตนานไมวาเปนเจตนาดหรอไมด เมอผลกดนใหเกดการกระท าแลว การกระท านนเปน “เจาของ” ไมวาสงนนจะกอใหเกดผลอะไร สงนนเกดมาจากเจตนานน ดงนนเจตนาของการกระท า จงเปนสงทตายตวตดอยกบการกระท านนตลอดเวลา เปนเกณฑตายตวทจะวดไดวาการกระท านน มคาทางศลธรรมทตายตวเปนอะไร ด หรอชว ผด หรอถก74

ส าหรบคานทการกระท าด หรอการกระท าทถก คอ การกระท าทเกดจากเจตนาด75

เจตนาดในจรยศาสตรของคานท มความหมายไมเหมอนทคนเราเขาใจกน เจตนาดมไดหมายความวาปรารถนาดอยางทเราเขาใจกนเสมอไป ส าหรบคานทการกระท าทเกดจากเจตนาด คอ การกระท าตามหนาท การกระท าของเพชฌฆาตทประหารนกโทษนน แมวาเขาจงใจท าใหนกโทษถงแกความตาย แตการกระท านนเปนการกระท าตามหนาท ดงนน จงถอไดวาเปนเจตนาดตามความหมายของคานท ส าหรบคานทการท าตามหนาทกบการกระท าดวยเจตนาดเปนเรองเดยวกน ดงน

73 แหลงเดม. 74 จรยธรรมในเวชปฏบต (น. 10). เลมเดม. 75 แหลงเดม.

DPU

52

1) การกระท าทเกดจากแรงกระตนหรอความรสก มใชการกระท าทเกดจากหนาทและไมถอวาเปนเจตนาด แรงกระตนในทนหมายถงสญชาตญาณ ความอยาก ความปรารถนา อารมณ และความรสก

ส าหรบคานท การกระท าทเกดจากอารมณและความรสก ไมวาจะเปนทางบวก เชน ความเมตตา สงสาร หรอทางลบ เชน ความโกรธ จะถอวาเปนเจตนาดหรอเปนหนาทไมได คานทถอวาการชวยเหลอเพอนมนษยนนเปนหนาทของคนเรา แตการกระท าทเกดจากความรสกสวนตว จะถอวาท าตามหนาทไมได เชน ไฟไหมบานศตรของเราแลวเราเขาไปชวย อยางนถอวาเราท าตาม หนาท คอ หนาทชวยเหลอเพอนมนษย ทง ๆ ทความรสกในใจของเราอาจรสกวาไมอยากชวย แตความรสกนถกฝนดวยส านกในหนาททมนษยมตอกน เราชวยศตรทง ๆ ทเกลยด ทง ๆ ทไมรสกสงสารเหนใจ ทง ๆ ทไมอยากชวย อยางนถอวาการกระท านเกดจากส านกในหนาท คอ หนาท ทมนษยจะตองชวยเพอนมนษย แตทงนมไดหมายความวาคานทเหนการกระท าทเกดจากความเมตตาสงสารเปนการกระท าผด คานทบอกเพยงวาการกระท าอยางนน ถามองในแงจรยธรรม ยอมไมมคาอะไรเลย การกระนนอาจมประโยชน คอ ท าใหมนษยมความสขสบายขน แตส าหรบคานท นนไมใชเรองส าคญทสดของมนษย ชวตทสมบรณส าหรบคานท คอ ชวตทอยกบศลธรรม คอ อยกบหนาทมใชอยกบความสขหรอความรสก ศลธรรมเกดขน เมอความส านกในหนาท ซงฝนแรงผลกดนของอารมณ

2) การกระท าตามหนาทตองมใชการกระท าทมงตรงไปทเปาหมายใดเปาหมายหนง คอ ตองมใชการกระท าทคาดหวงผลสงใดสงหนงทจะเกดขน ไมวาผลนนจะเปนประโยชนหรอเปนโทษ ไมวาผลนนจะเกดแกตวเองหรอเกดแกผอน เชน พอคาคนหนงเปนคนซอสตยตอลกคา สงทตองพจารณา คอ อะไรเปนแรงจงใจใหเขาซอสตย ถาเขาซอสตยเพราะตองการใหคนเชอถอ ความเชอถอจะท าใหกจการของเขาเจรญรงเรองและเขาจะไดก าไรมาก ๆ ในกรณนความซอสตยของพอคา มเปาหมายคอผลก าไรเปนแรงจงใจ ความซอสตยเปนเพยงนโยบายในการด าเนนการ ฉะนนคานทเหนวาการซอสตยแบบนไมมอะไรนาสรรเสรญในแงศลธรรม เพราะความซอสตยของเขามไดเกดขนเพราะความส านกวามนษยนนจะตองซอสตยตอกน แตท าเพราะหวงผลบางอยาง แตหากวาพอคาท าเพราะเชอวาในสภาพของชมชนทเขาด าเนนกจการอย การโกงเปนทางทดทสด จะท าใหเขาไดก าไร แตเขาไมท าเพราะขดกบส านกดชวของเขา ทวามนษยตองซอสตยตอกน ดงนน ความซอสตยของพอคามคาทางจรยธรรมทแทจรง เพราะแรงจงใจทผลกใหเขาท ามใชผลอนเกดขน แตเปนความส านกในหนาท76

76 แหลงเดม.

DPU

53

แนวคดของคานทนน การกระท าตามหนาทนนไมเพยงแตตองไมค านงถงประโยชนของตนเทานน แตตองไมค านงถงผลใด ๆ ทงสน การกระท าทถกไมใชการกระท าทกอใหเกดประโยชนหรอความสขของใคร ๆ แตเปนการกระท าตามหนาทและถกตอง สวนจะกอใหเกดคณหรอโทษแกใครนนเปนคนละเรองกน จรยศาสตรของคานทเขมงวดมาก ส าหรบคานทแพทย ทไมบอกความจรงเพอตองการใหผปวยสบายใจไมตองวตกกงวล และหายจากอาการเจบหายปวย แมคนทวไปเหนวาแพทยท าเพราะความปรารถนาด แตส าหรบคานท การพดปดจะเรยกวาเจตนาดไมได ไมวาจะพดปดเพออะไร การพดปดนนผดต งแตพดปดออกมาแลว เพราะมนษยมหนาท พดความจรง สวนผลทจะเกดขนนนไมใชตวตดสนความถกผดของการกระท า

ส าหรบการท าหนาท คอ การท าตามเหตผล มนษยนนม 2 แรง ทผลกดนใหกระท าการอยางใดอยางหนง คอ แรงผลกแรก คอ อารมณและความปรารถนา แรงผลกท 2 คอ เหตผล หรอหนาท การกระท าจากแรงอยางแรกไมถอเปนหนาท แตกรณทสองถอเปนหนาท77 ส าหรบคานท การกระท าทถก คอ การกระท าทเกดจากเจตนาด การกระท าทเกดจากเจตนาดกคอ การกระท าทเกดจากส านกในหนาท การกระท าทเกดจากหนาท คอ การกระท าทเกดจากเหตผล การกระท าทตงอยบนเหตผล คอ การกระท าทเกดจากกฎศลธรรม

คานทมองวาอตวนบาตกรรม (การฆาตวตาย) เปนการละเมดกฎค าสงแบบเดดขาด หากคนตองการจบชวตของตวเองลง เพราะอยากหนจากความทกขทรมาน เปนการทเราก าลงใชตวเองเปนเครองมอปลดทกขของตวเอง คานทเตอนวาบคคลไมใชสงของ ไมใชสงทจะใชเปนเครองมอเทานน เราไมมสทธปลดความเปนมนษยของตนเองรวมถงผอน คานทมองวาอตวนบาตกรรม ผดเหมอนกบฆาตกรรม การกระท าทง 2 อยาง เปนการปฏบตตอคนเหมอนสงของ ไมเคารพ ในความเปนมนษย78

2.5 หนาทและจรยธรรมของแพทยในการประกอบวชาชพเวชกรรม 2.5.1 หนาทของผประกอบวชาชพเวชกรรม

วชาชพเปนค าทแปลมาจากภาษาองกฤษวา Profession มาจากค ากรยา to profess จาก ค าลาตน pro+fateri แปลวา ยอมรบวาเปนของตน ศพทค าน เดมใชในทางศาสนา เปนการประกาศตน

77 จรยธรรมในเวชปฏบต (น. 9-16). เลมเดม. 78 Justice (น. 149). เลมเดม.

DPU

54

วามศรทธาในศาสนา หรอการประกาศปฏญาณตน79 ในตอนแรกใชศพทภาษาไทยวา “อาชวปฏญ-ญาณ”80 ทมาของค าน คอ การปฏญาณตน ตอสรรพสงศกดสทธทงหลาย วาจะประกอบวชาชพตามธรรมเนยม ทวางไวเปนบรรทดฐาน หาใชการท ามาหากน หรอท ามาหาเลยงชพเพยงอยางเดยว ลกษณะเฉพาะของการเปนวชาชพ

1) เปนงานทมการอทศตนท าไปตลอดชวต โดยค านงถงประโยชนสวนรวมเปนส าคญ เปนงานทมเจตนารมณเพอรบใชประชาชน81

2) การงานนน ๆ ตองไดรบการอบรมสงสอนเปนเวลานานหลายป คอ ผทจะประกอบวชาชพตองศกษาโดยเฉพาะในวชานน ๆ ไมใชการงานทคนทว ๆ ไปท าได แตตองมการฝกอบรม ในแบบวทยาศาสตรชวระยะเวลาหนง (Prolonged Formal Scientific Training) เปนการศกษาอบรมทางความคดยงกวาการใชแรงงาน

3) มชมชนหรอหมคณะ ทมขนบธรรมเนยมประเพณ ทส านกในจรรยาบรรณ และ มองคกรทท าหนาทคอยควบคมดแลการประกอบวชาชพ ทงน เนองจากลกษณะของวชาชพ เปนงานทใชความรอนมลกษณะเฉพาะ และการประกอบวชาชพตองมจรยธรรม ดงนน การมองคกรควบคมจงเปนเรองจ าเ ปน เพอเปนการคมครองประชาชนและรกษาเกยรตยศแหงวชาชพ ในขณะเดยวกน เปนการควบคมกนเองในหมคณะ หากองคกรวชาชพสามารถควบคมดแล ใหสมาชกอยในกรอบแหงจรยธรรม ความนาเชอถอและเกยรตยศแหงวชาชพกยอมด ารงอยได82

แพทยเปนวชาชพทส าคญในระบบบรการสาธารณสข วชาชพแพทยแตกตางจากวชาชพอนตรงทตองรบผดชอบตอสขภาพของคน ทงทางรายกายจตใจรวมถงชวตดวย แพทย เปนทพงดานสขภาพของคนในสงคม การประกอบวชาชพของแพทยเรยกวาการประกอบวชาชพ เวชกรรม ซงตองมความรความเชยวชาญเฉพาะดาน การประกอบวชาชพตองเปนไปตามมาตรฐานวชาชพ และตองมคณธรรม จรยธรรม ควบคกนไปดวยโดยม “แพทยสภา” เปนองคกรทท าหนาทดแลการประกอบวชาชพของแพทย ใหเปนไปตามมาตรฐานวชาชพ ดแลดานจรยธรรม สนบสนนทางดานวชาการ ส าหรบกฎหมายทควบคมการประกอบวชาชพของแพทย คอ พระราชบญญตวชาชพเวชกรรมโดยประกาศใชครงแรกเมอ พ.ศ.2511 ตอมาไดถกยกเลกในป พ.ศ.2525 โดยeeeeee

79 กฎหมายการแพทย (น. 119). เลมเดม. 80 จาก กฎหมายสขภาพและการรกษาพยาบาล (น. 136), โดย ฉตรสมน พฤตภญโญ, 2555, กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

81 กฎหมายการแพทย (น. 220). เลมเดม. 82 แหลงเดม.

DPU

55

ประกาศพระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ. 2525 ใชบงคบแทน83 มาตรา 4 ของพระราชบญญตดงกลาวไดใหค านยามค าวา “วชาชพเวชกรรม” ไววา

“วชาชพเวชกรรม” หมายความวา วชาชพทกระท าตอมนษย เกยวกบการตรวจโรค การวนจฉยโรค การบ าบดโรค การปองกนโรค การผดงครรภ การปรบสายตาดวยเลนซสมผส การแทงเขม หรอการฝงเขม เพอบ าบดโรค หรอเพอระงบความรสก และหมายความรวมถง การกระท าทางศลยกรรม การใชรงส การฉดยาหรอสสาร การสอดใสวตถใด ๆ เขาไปในรางกายทงน เพอการคมก าเนด การเสรมสวย หรอการบ ารงรางกายดวย”

“ ผประกอบวชาชพเวชกรรม” หมายความวา บคคลซงไดขนทะเบยนและรบใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพเวชกรรมจากแพทยสภา”

จากค านยามขางตน จะเหนไดวาการประกอบวชาชพของแพทยนน เปนการกระท าตอเนอตวรางกายของมนษย โดยตรงแพทยมหนาทตรวจคนหาสาเหตหาความผดปกตตาง ๆ ของรางกาย ผปวย เพอเปนขอมลประกอบการวนจฉยโรค เพอใหสามารถรกษาและแนะน าผ ปวยเรอง การปฏบตตนทจ าเปน เพอรกษาสขภาพรางกายใหกลบคนสสภาพปกต การประกอบวชาชพ ของแพทย ตองใชความรทางวทยาศาสตรการแพทย และตองไดรบใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพเวชกรรมจากแพทยสภา จงจะสามารถประกอบวชาชพได ทงน แพทยสภาไดออกประกาศแพทยสภา เกยวกบขอพงปฏบตของแพทยทด (Good Medical Practice for Thai Physicians)84 เพอใหแพทยปฏบตตามโดยใชวจารณญาณในการประยกตใชหลกการตาง ๆ อยางเหมาะสม ขอพงปฏบตดงกลาวมทงขอพงปฏบตโดยทวไป เชน การเคารพสทธผปวยส าหรบการยอมรบ หรอปฏเสธการรกษาการตดสนใจบนพนฐานของความเปนวชาชพอสระ และธ ารงรกษามาตรฐาน แหงวชาชพทดทสดในสถานการณนน ๆ ภายใตความสามารถและขอจ ากดตามภาวะวสย และพฤตการณทมอย ขอพงปฏบตของแพทยตอผปวย เชน การประกอบวชาชพโดยตระหนกถงคณคาของชวตมนษย การบรบาลทางการแพทยโดยใสใจในความตองการของผปวย ใหการบรบาลผปวยในภาวะฉกเฉนโดยหลกมนษยธรรม เวนแต ในกรณทมผอนสามารถใหการดแลได และขอพงปฏบตของแพทยตอผรวมวชาชพ เชน ละเวนการชกจงผปวยของผอนมาเปนของตน เปนตน

2.5.2 ความเปนมาของจรยธรรมแหงวชาชพกบสทธของผปวย แตละอาชพไมวาจะเปนแพทย พยาบาล นกการเมอง คร นกเขยน พอคา สอสารมวลชน

ผพพากษา นกกฎหมาย นกกฬา เปนตน ลวนตองมจรยธรรมแหงวชาชพของอาชพตน เพอยดมน fff

83 แหลงเดม. 84 ประกาศแพทยสภา ท 45/2555

DPU

56

ในความถกตองของอาชพตน ผทบกพรองดานจรยธรรมในวชาชพ ไมซอสตยตอวชาชพ เชน ประกอบวชาชพโดยค านงถงประโยชนสวนตนมากกวาสวนรวม กระท าการใด ๆ โดยมผลประโยชน แอบแฝงทงทางตรงและทางออม ยอมท าใหตนเองเสอมเสยชอเสยงและถกลงโทษทางสงคม

แพทยเปนบคคลทสงคมใหการยอมรบยกยองนบถอวาเปนผเสยสละ เปนผมจรยธรรมและคณธรรมสง เนองจากวชาชพแพทยนนเกยวของกบชวตมนษยโดยตรง การประกอบวชาชพของแพทยเปนงานทตองผกพนอยกบเรองของจรยธรรมและความถกตองตามกฎหมาย85 หากแพทย ประกอบวชาชพผดจากมาตรฐานหรอหาผลประโยชนโดยไมชอบจากการประกอบวชาชพ จนเกดความเสยหายตอประชาชนกจะเกดภาพลกษณในทางทไมด และขาดศรทธาจากประชาชนได ดงนน แพทยจงตองอยภายใตหลกจรยธรรมแหงวชาชพ ซงแพทยสภาไดก าหนดจรยธรรมแหงวชาชพออกมาเปนขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม เปนการควบคมความประพฤตของผประกอบวชาชพเวชกรรมใหถกตองตามหลกจรยธรรมแหงวชาชพ ดงนนจรยธรรมแหงวชาชพแพทย จงเปนสงทผประกอบวชาชพแพทยตองม เพอใชเปนแนวทางปฏบตในการประกอบวชาชพ

จรยธรรมแหงวชาชพ มไดถกก าหนดโดยตวบทกฎหมาย แตก าหนดขนจากความส านกและเตมใจ ภายใตความเหนรวมกนของกลมวชาชพดานการแพทยและสาธารณสข เพอวางรากฐานและธ ารงไวซงรปแบบทมเกยรตของพฤตกรรมทเหมาะสมแหงวชาชพ

ค าวา “จรยธรรมแหงวชาชพ” หรอ “จรรยาบรรณวชาชพ” เปนค าทมความหมายเหมอนกน คอ เปนระเบยบขอบงคบทสมาชกทกคนในวชาชพตองน าไปปฏบต บางครงเรยกวา“มรรยาทวชาชพ” เดมแพทยสภาเคยใชค าวา “มรรยาทวชาชพ” ในความหมายเดยวกบ “จรยธรรมแหงวชาชพ” ซงค าวา “มรรยาทแหงวชาชพ” นนมความหมายอยางเดยวกบค าวา “Etiquette” ในภาษาองกฤษทแปลวา ความประพฤตทงดงาม มศกดศร มเกยรตสมควรแกการยกยอง วชาชพของแพทยและพยาบาลจ าเปนทจะตองมมรรยาท ส าหรบประพฤตปฏบตแกคนทวไปและแกเพอนรวมวชาชพ เชน การพดจาสภาพ ออนนอม ไมแสดงอาการโกรธตอผปวย เปนตน 86

สวนค าวา “จรยศาสตร” นนพจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมาย “จรยศาสตร” วาปรชญาสาขาหนงวาดวยความประพฤต และการครองชวต วาอะไรด อะไรถกfffffff

85 กฎหมายการแพทย (น. 21). เลมเดม. 86 ทองจนทร หงศลดารมภ. (ม.ป.ป.). จรยธรรมแหงวชาชพและจรยศาสตร. สบคน 20 มนาคม 2557, จาก

http://www.stc.arts.chula.ac.th

DPU

57

อะไรผด หรออะไรควรท า อะไรไมควรท า ซงตรงกบค าภาษาองกฤษวา “Ethics” จงอาจกลาวไดวา “จรยศาสตร” เปนเนอหาความรทางปรชญา ซงเปนพนฐานหรอแนวความคดเบองตน ทน าไปสการก าหนดหวขอจรยธรรมเพอการปฏบต เชน ในขอจรยธรรมหรอจรรยาบรรณของวชาชพแพทยและพยาบาล ซงก าหนดไววาแพทยและพยาบาลตองเกบรกษาเรองสวนตวของผปวยไวเปนความลบ เปดเผยใหผอนทราบไมไดนอกจากผปวยยนยอม เหตผลทแพทยหรอพยาบาลตองท าเชนนน เพราะเรองสวนตวของผปวยเปนสทธของบคคล ซงผปวยจะบอกหรอไมบอกใหใครรกได แตทผปวยจ าเปนตองบอกกบแพทยหรอพยาบาล กเพอใหแพทยและพยาบาลรกษาเขาใหหายจากความเจบปวย และผปวยเชอวาแพทยหรอพยาบาลผนนจะเกบรกษาความลบเขาไว เหลาน คอ การใชหลกการของจรยศาสตรทวาดวยเรองการเคารพในสทธสวนตว87

หลกการจรรยาแพทย เรมปรากฏใหเหนในยคของฮปโปเครตส มลกษณะเปนเรองของการวางกฎเกณฑ ความเมตตา กรณา ความเปนแพทยทด และแนวทางการท าเวชปฏบต ทอยในกรอบของจรยธรรมตามคณคาทยอมรบกนในยคนน โดยไดก าหนดไวเปนลายลกษณอกษรในรปแบบค าสาบานทใชกนในโรงเรยนแพทยของฮปโปเครตส (Hippocratic Oath) ซงเปนหลกเกณฑของจรรยาบรรณแพทยทเกาแกทสด88 ในสมยกอนทางยโรปตองกลาวค าปฏญาณของฮปโปเครตสกอนทจะมการเรมประกอบวชาชพเสมอ ค าสาบานดงกลาวคอ “..ขาสาบานตอทวยเทพวา ขาจะเคารพครผประสาทวชาเยยงพอแม มอะไรกจะแบงใหครกนและใช จะใสใจสอนลกหลานของครเหมอนพนองของขาเอง จะท าการรกษาเพอประโยชนตอคนไขใหดทสดเทาทความสามารถและดลพนจของขาจะท าได จะไมท าอะไรใหเกดผลรายแกคนไข จะไมใหยาเบอหรอท าใหใครตาย แมวาเขาจะรองขอ จะไมเอาอะไรสอดใหผหญงเพอท าแทง และไมสอนใหใครท าดวย จะด ารงชพและประกอบวชาชพอยางซอตรง อะไรทตวเองท าไมเปนจะไมท า แตจะละไวใหคนทเขาเชยวชาญกวาท า จะเขาบานคนไขกเพอประโยชนของคนไขเทานน จะหามใจไมใหไขวเขว หรอยอมตามสงย วยวน และจะไมหาความเพลดเพลนทางกามากบคนไข ไมวาหญงหรอชาย เสรชน หรอทาส จะรกษาความลบของคนไข ถาขาท าตามนไดกขอใหขาเจรญ ถาขาท าตรงกนขามกขอใหขาฉบหาย... เพยง”

สรปสาระส าคญของค าปฏญาณของฮปโปคราตส (The Hippocratic Oath) ทแสดงถงการเคารพสทธผปวยโดยตรง ม 2 ขอ คอ89

87 แหลงเดม. 88 สทธผปวย (น. 11). เลมเดม. 89 แหลงเดม.

DPU

58

ขอ 1 จะท าการรกษาเพอประโยชนของผปวย ดวยความสามารถและสตปญญา จะไมกอใหเกดอนตรายและความบกพรองแกผใด

ขอ 2 การรกษาความลบของผปวย ไมเปดเผยเรองราวของผปวยใหแกผอนทราบ จรรยาบรรณแนวฮปโปเครตส เปนรากฐานของจรรยาบรรณแพทยสากลทใชเปนแนวทางปฏบตของแพทยในทกประเทศ โดยแพทยสมาคมโลกไดวางหลกส าคญมาก าหนดไวเปนค าประกาศกรงเจนวาเมอป ค.ศ. 1947 (The Geneva Declaration 1947)90 ตอมาเมอมแพทยเกดขนเปนปกแผน ประกอบกบมจรรยาแพทยทเปนลายลกษณอกษร ระบบการปกครอง ระบบกฎหมายของสงคมกพฒนาไปเรอย ๆ น าไปสแนวความคดทจะควบคมจรรยาของแพทยจากฝายกฎหมายบานเมอง ดงนน รฐจงมการตรากฎหมายควบคมการประกอบวชาชพแพทยขน เชน ในประเทศอตาลสมยกษตรยโรเจอรท 2 (Roger II) เรมมการประกาศใชกฎหมายควบคมวชาชพในป ค.ศ.114091 ในองกฤษใหอ านาจพระบชอบเปนผรบจดทะเบยนแพทยใน ค.ศ.1511 และตอมาอก ไมนานกไดมการกอตงราชวทยาลยอายรแพทยและราชวทยาลยศลยแพทยขน จนกระทง ค.ศ.1858 กไดมการประกาศใชพระราชบญญตการแพทย (Medical Act 1858) ซงบญญตใหมแพทยสภา (General Medical Council) ท าหนาทควบคมจรรยาแพทยโดยเฉพาะ กฎหมายวชาชพในลกษณะดงกลาว ตอมาไดมการตราขนใชในเกอบทกประเทศ จรรยาแพทยจงกลายมาเปนกฎเกณฑทแพทยตองน ามาประพฤตปฏบตเชนเดยวกบกฎหมาย ผฝาฝนจะไดรบโทษโดยถกจ ากดสทธในการประกอบวชาชพ ดงนน จรรยาแพทย จงแปรสภาพจากค าสาบานดงเดม ซงยดถอคณคาทางคณธรรมและความดงามมาเปนขอบงคบทางความประพฤตในวชาชพ ซงสามารถตรวจสอบได ตามมาตรการทางกฎหมาย และมผลในทางการคมครองตามกฎหมายแกสทธของผปวย

2.5.3 จรยธรรมของผประกอบวชาชพเวชกรรมในประเทศไทย กอนตดสนใจใหการรกษาแกผปวย แพทยมหลกการทพงพจารณา และด าเนนการ

ดานจรยธรรมวชาชพ 4 ดาน ดงน

90 แหลงเดม. 91 แหลงเดม.

DPU

59

Autonomy

สทธของผปวยในการ

ตดสนใจดวยตนเอง

Beneficence

พงรกษาผลประโยชนของ

ผปวยเปนอนดบแรก

Non-maleficience

ตองไมกระท าการทเปน

การซ ารายตอผปวย

Justice

จดสรรทรพยากรอยางเปน

ธรรมโดยไมเลอกปฏบต

Autonomy เปนสทธขนพนฐานของความเปนมนษย แพทยตองคดวาผปวยทกคน

มศกยภาพทจะตดสนใจไดดวยตนเอง เมอมความเขาใจถงปญหาของตนเองอยางถองแท และแนวทางในการแกไข ภายหลงจากไดรบการชแจงจากแพทยอยางครบถวน เหมาะสมกบระดบความเขาใจของผปวย ซงตองครอบคลมถงขอดขอเสยของทางเลอกแตละทาง ควรใหผปวยคดและตดสนใจอยางอสระดวยตนเอง โดยไมมการชกจงไปในทางทแพทยตองการ (the patient has the capacity to act intentionally, with understanding and without controlling influences that would militate against a free and voluntary act) Beneficence พงถอเปนหนาทของแพทยทตองรกษาผลประโยชนใหกบผปวย ดวยความบรสทธใจ รวมถงการปองกนอนตรายใหกบผปวยดวย (the duty of health care providers to be of a benefit to the patient, as well as to take positive steps to prevent and to remove harm from the patients.

Non – maleficience ตองไมยอมใหการตดสนใจใด ๆ ท าใหผปวยเสยงตออนตราย หรอไดรบการบาดเจบ ไมวาจะเปนอนตรายทเกดจากการกระท า หรอละเวนการกระท า (a needless harm or injury to the patient, either through acts of commission or omission.)

Justice แพทยมหนาทตองรบผดชอบตอสงคมโดยรวม จดสรรทรพยากรทมจ ากดอยางเปนธรรม (the fair distribution of goods in society and requires that we look at the role of entitlement.)92

92รตนวด ณ นคร. (ม.ป.ป.). หลกทางจรยศาสตรและแนวทางในการพจารณา. สบคน 10 มนาคม 2557, จาก www.ped.si.mahidol.ac.th.

DPU

60

2.5.3.1 แนวความคดเรองจรยธรรมของผประกอบวชาชพเวชกรรม

การประกอบอาชพทางการแพทยในประเทศไทยตงแตอดต เปนการประกอบอาชพ ในลกษณะแพทยแผนโบราณ ซงอาศยการเลาเรยนโดยการอบรมสงสอนจากครอาจารยและต าราสบทอดกนมา และไมมกฎเกณฑแนนอนทจะใชควบคมผเรยน อกทงในอดตนนทางฝายรฐเอง กยงไมมกฎหมายออกมาควบคม ดงนน การควบคมการประกอบอาชพในทางการแพทยของไทย จงเปนการควบคมระหวางครกบลกศษย โดยใชพธการไหวคร และการอบรมสงสอนใหยดมน ในศลธรรมจรรยาของอาชพ จนกระทงป พ.ศ.2430 การแพทยแผนปจจบนเรมกอก าเนดขน ในประเทศไทย โดยอทธพลจากคณะมสชนนารหรอหมอสอนศาสนาของฝรงเศส ซงเขามาเผยแพรในประเทศไทย พรอมกบไดน าเอาการแพทยแผนปจจบนเขามาเผยแพรดวย และในป พ.ศ.2432 ไดมการเรมกอตงโรงเรยนแพทยขนในประเทศไทย เมอการแพทยของไทยเรมเจรญขน ท าใหเกดแนวคดถงความจ าเปนทจะตองมการควบคมความประพฤตของผประกอบวชาชพขน โดยระยะ เรมแรกกลมผประกอบอาชพดวยกนเองไดก าหนดกฎเกณฑทใชเปนแนวทางในการประพฤต ปฏบตของผประกอบอาชพทางการแพทยทเรยกวา “จรรยาแพทย” ตอมาไดมการน าจรรยาแพทย มาสอนในโรงเรยนแพทยในป พ.ศ 2450 ตงแตสมยโรงเรยนราชแพทยาลย และยงไดมการพมพ ค าสอนจรรยาแพทยเปนต าราขนเลมหนงชอวา “จรรยาแพทย” แตงโดยพระยาวสทธสรยศกด93

อยางไรกดในสวนของการควบคมการประกอบอาชพเกยวกบการแพทยโดยรฐนน ในป พ.ศ.2466 ไดมการออกกฎหมายวชาชพมาควบคมการประกอบอาชพเกยวกบการแพทยขน โดยไดมการประกาศใชพระราชบญญตการแพทย พทธศกราช 2466 ซงเปนกฎหมายทางการแพทยของไทยฉบบแรกทใชควบคมการประกอบอาชพเกยวกบการแพทย โดยมวตถประสงคเพอคมครองการประกอบวชาชพกบคมครองประชาชน94 และพระราชบญญตฉบบนไดก าหนดใหมองคกรวชาชพทางการแพทยขนเรยกวา “สภาการแพทย” และก าหนดใหสภาการแพทยท าหนาทรางกฎเสนาบด ออกเปนกฎขอบงคบส าหรบมรรยาทในการประกอบอาชพทางการแพทย ซงตอมาในป พ.ศ.2472 จงไดมประกาศกฎเสนาบด ซงออกตามพระราชบญญตการแพทยฉบบดงกลาว ออกกฎขอบงคบส าหรบมรรยาทของผประกอบอาชพทางการแพทยไวในหมวด 9 ตอมาพระราชบญญตการแพทย พทธศกราช 2466 ไดถกยกเลกโดยพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พทธศกราช 2479 กไดมการออกกฎกระทรวงตามพระราชบญญตดงกลาว ก าหนดpppppp

93 การเปดเผยความลบผปวย (น. 18). เลมเดม. 94 กฎหมายการแพทย (น. 22). เลมเดม.

DPU

61

มรรยาทแหงวชาชพแพทยขนใหม และในกฎกระทรวงดงกลาว ไดก าหนดใหผประกอบอาชพทางการแพทยหรอผประกอบโรคศลปะ ตองรกษามรรยาทแหงวชาชพ โดยไมประพฤตหรอกระท าการเปดเผยความลบผปวยไวในขอ 26 (2) ขอ 27 (2) และขอ29 (1) ตอมาเมอไดมกฎหมายวชาชพเกยวกบการแพทยประกาศใชบงคบเพมขน ไดแก พระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ .ศ.2525 พระราชบญญตการพยาบาลและผดงครรภ พ.ศ. 2528 พระราชบญญตวชาชพเภสชกรรม เปนตน95

2.5.3.2 จรยธรรมและจรรยาแพทย จรยธรรมและจรรยาแพทย เปนเครองก ากบความประพฤตของแพทยใหสงางาม ในทกสถานทและเวลา แพทยไดเรยนรจรยธรรมและจรรยาแพทย ต งแตกาวเขามา ในสถาบนการศกษา โดยรบฟงจากอาจารยอาวโสซงมประสบการณ การดตวอยางจากอาจารย ทใกลชด และมโอกาสสมผสกบพระบรมราโชวาทของสมเดจพระบรมราชชนกเจาฟามหดล อดลยเดชมหตลาธเบศรอดลยเดชวกรม พระบดาแหงการแพทยไทย ผบกเบกใหก าเนดโรงเรยนแพทยแหงแรกในประเทศไทย จากถายทอดจากอาจารยผสอนจรยธรรม จรรยาแพทยมไวให พงปฏบตกบบคคล 2 กลม คอ

1) จรยธรรมและจรรยาแพทยกบผปวยและญาต 1.1) ใหการวนจฉยและการรกษาผปวย โดยใชหลกวชาทถกตอง 1.2) ถงประโยชนของผปวยกอนประโยชนของตนเองเสมอ 1.3) ไมทอดทงผปวย เมอรกษาแลวผปวยไมดขน ควรพยายามปรกษาผทรดกวา 1.4) ชวยรกษาอาการทผปวยตองทกขทรมานโดยรบดวน 1.5) ความพอเพยง แพทยควรคดคาเหนอยหรอคาตอบแทนวชาชพ ในอตราท

เหมาะสมไมควรใชวชาชพเอาเปรยบผปวย สงเหลานแพทยจะท าไดตองมศลธรรมก ากบใจตนเอง โดยไมอยากไดในวตถจนคดคาตอบแทนเกนควร ดงพระโอวาทของสมเดจพระบรมราชชนก ทกลาวไววา “แพทยทดจะไมรวยแตไมอดตาย”

1.6) ชวยเหลอ เออเฟอ ใหก าลงใจ ใหการศกษาแกผปวย ในโรคทเขาเปนอย ยกยองใหเกยรตในฐานะเพอนมนษย

1.7) ใหขอมลการเจบปวยแกผปวยและญาต โดยถกตองเหมาะสม เพอประโยชนในการตดสนใจการวางแนวทางชวตของผปวย

95 การเปดเผยความลบผปวย (น. 18). เลมเดม.

DPU

62

1.8) ใหขอมลหลกฐานรวบรวมใหแกแพทยอน ๆ ซงอาจตองดแลรกษาผปวยตอ 1.9) รกษาความลบของผปวยอยางเครงครด 1.10) การเรยนรตอเนอง แพทยตองพยายามเรยนรตอเนอง เพอใหตนเองรอบรใน

วชาแพทย โดยเฉพาะในสาขาวชาทตนเองปฏบตอย ทงน เพอน าความรมาใชรกษาผปวยไดอยางเหมาะสม ถามปญหาในการรกษา การวนจฉยผปวย ตองปรกษาแพทยผเชยวชาญ ทงน เพอประโยชนของผปวย

2) จรรยาแพทยกบเพอนแพทยและเพอนรวมงาน 2.1) ไมกลาวตเตยน ทบถม วจารณ การกระท าของเพอนแพทยตอผปวย หรอบคคลอน

ในเรองการรกษาพยาบาล เพราะท าใหเกดความแตกแยก 2.2) ใหเกยรต ใหค าแนะน า ทเปนประโยชน มความจรงใจ และยกยองชวยเหลอ

เพอนรวมอาชพ 2.3) แพทยไมคดคารกษาพยาบาลจากเพอนรวมอาชพและครอบครว เชน ภรรยา

บตร และธดาของแพทย ดงนน ผทเปนแพทยจะตองฝกจตใจใหนงมสต มความอดทน เขาใจ เหนใจ มเมตตา

แพทยจงตองรกษาผปวยทงตว ทงโรคทางกายและปญหาทางจตใจ (Body and Mind) พรอม ๆ กนเสมอ (Psychosomatic Medicine) มเวลาใหผปวยไดซกถาม (Two-way Communication) มศลปะ ในการพดจาเดาใจผปวยได บางเวลาตองรวมบทบาทเปนทงแพทยและเปนทปรกษาใหผปวยดวยตามความเหมาะสม

ปจจบนมสาขาวชาแพทยทเรยกวา Humanized Medicine หรอ Humanistic Medicine หรอเวชศาสตรความเปนมนษย คอ วชาการแพทยทเนนใหเหนวา “แพทยตองมจตวญญาณในการรกษาผปวย เคารพในศกดศรของความเปนมนษยอยางเทาเทยมกน”96 ไมวาผปวยนนจะอยในสถานะใด ภาวะใด หรอเมอหายจากสภาพผปวยกลบไปอยบานแลว กควรมแพทยพยาบาลหรอบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขไปดแลชวยเหลอ รวมทงการใหความรค าแนะน าในการดแลตนเองและการปองกนโรคทบานและในชมชน วชานไดมบทบาทในการใชสอนแพทยพยาบาล ใหมความรสกนกคดรบผดชอบทดตอผปวยและเพอนมนษย มจตวญญาณของการท าหนาทแพทยพยาบาลมมนษยธรรมตอผปวย แมวาผปวยจะถกจ าหนายออกจากโรงพยาบาลไปแลวกตาม เพอใหผปวยมคณภาพชวตทดตอไปทงรางกายจตใจและสงคม ดแลผปวยดวยจตวญญาณของความเปนdddd

96 อาท เครอวทย. (2552). นกศกษาแพทยกบจรยธรรมทางการแพทย (Medical Student and Medical Ethics). สบคน 2 มนาคม 2557, จาก The Medical Council of Thailand.

DPU

63

มนษย ไมใหผปวยตองทนทกขทรมานตอความเจบปวด แมวาจะอยในสภาพสนหวงและเปนภาระของครอบครว เชน ผปวยทมความพการรนแรงทางสมอง จนไมสามารถชวยเหลอตนเองได ผปวยโรคเอดสระยะสดทาย ผปวยมะเรงระยะสดทาย และเมอผปวยจะจากไปกใหเปนการตายทด มจตทสงบไมเจบปวดทรมาน เมอผปวยกลมนหยดหายใจเองกไมตองชวยใหมชวตยนยาวตอไป (DNR, Do No Resuscitation) ตามความประสงคของผปวยและญาตทไดลงบนทกไวกอนแลว พรอมพยานบคคล การแพทยทางเลอก (Alternative Medicine) อาจจะมบทบาทมากขนในการรกษาผปวยแมวาจะไดผลหรอไมไดผลกตาม หรอแมแตความเชอตามศรทธาของแตละบคคล เชน การทรงเจาเขาทรง ซงขดกบหลกการทางวทยาศาสตร หากผปวยเหนวาเปนทางออกหนงกไมใชเรองทแพทยจะเขาไปปกปองสทธของผปวย (Advocacy) แตแพทยควรใหค าแนะน าทสรางสรรคแกผปวยและญาต วชาชพแพทยตองมทงศาสตร (Science) และศลป (Art) และทกคนตองมสามญส านกในการปฏบตหนาทจตแพทยในขอบเขตทเหมาะสมไปดวยในตว เพอใหผปวยมสขภาพจต ทดขนไมท าใหเกดความทอแทหมดหวงจนอาการทรดหนก แพทยตองพดความจรงแสดงขอเทจจรง(Veracity) รจกเอาใจเขามาใสใจเรา (Empathy) ควรอธบายใหญาตสนทของผปวยเขาใจในความจรงของโรคขณะนนดวยความเหนใจและจรงใจทจะชวยเหลอ (Sympathy) ในทางปฏบตแพทยตองรกษาผปวยทงรางกายและจตใจ (Body and Mind) ดวยทมงานแพทยผเชยวชาญตางสาขา หรออาจจะกลาวไดวามทมงานททมเท รวมมอรวมใจ เขาใจไดอยางลกซงถงสภาพรางกายและจตใจของผปวย โดยใหการรกษาผปวยแบบองครวม (Holistic Approach, Multidisciplinary Care)97

2.5.3.3 จรยธรรมในการดแลผปวยใกลตาย ในการดแลผปวยใกลตาย สงส าคญทสดทตองค านงถงและหลกเลยงไมได คอจรยธรรม

ในการดแล การใหขอมลเกยวกบอาการเจบปวย ชนดของโรค การพยากรณโรค วธการและสดทายคอ การใหผปวยเขามามสวนรวมในการแสดงความคดเหนเกยวกบวธการรกษาอยางอสระ การตดสนใจของผปวยถอเปนวธการทถกตองเหมาะสม สะทอนถงการเคารพสทธผปวย ซงเปนหวใจส าคญของความสมพนธระหวางแพทยและผปวย98 แพทยสวนใหญมกเกดความลงเลใจ ในการเปดเผยผลการวนจฉยโรค โดยเฉพาะถาเปนโรครายแรงและการพยากรณโรคไมด สวนมากจะยอมเปดเผยการวนจฉยโรค เมอไมมวธการอนทจะท าใหผปวยยนยอมหรอรวมมอในการบ าบดรกษาแลว สวนทางดานจรยธรรม แพทยมหนาทในการแจงถงการพยากรณโรค โดยเฉพาะlllll

97 แหลงเดม. 8 คมอการรกษาสขภาพผปวยระยะสดทาย (น. 71). เลมเดม.

DPU

64

เมอสภาพการเจบปวยเขาสระยะสดทาย ค าถามทเกดขนประจ าคอขอมลการพยากรณโรค ควรใหเทาใดจงจะเหมาะสม และบอยครงทญาตผปวยมกขอรองไมใหแพทยบอกความจรงกบผปวย การขอรองเชนนควรไดรบการปฏเสธ สงทแพทยตองท าคอการพดคยกบคนในครอบครวผปวย ดวยความเอาใจใสและมเหตผล อธบายถงผลเสยจากการปดบงความจรง โดยเฉพาะการเตรยมตวเตรยมใจของผปวย

แพทยทใหการดแลผปวยดวยโรครายแรงทคกคามชวต โดยเฉพาะเมอผปวยเขาสระยะสดทายของโรค แพทยจ าเปนตองเขาใจเรองตาง ๆ เกยวกบจรยธรรมในดานการดแลแบบประคบประคอง ส าหรบการวางแผนการบ าบดตอไป กอนทจะรถงการตดสนใจของผ ปวย นอกจากตองรขอบเขตความสามารถกบการตดสนใจของผปวยแลว ยงตองค านงถงเรองดงตอไปน99

1) ผปวยไดรบขอมลทเกยวกบการมชวต และความตายเพยงพอหรอไมกบสถานการณ ในขณะนน

2) ผปวยเขาใจถงขอดและความเสยง จากมาตรการบ าบดทแพทยแจงใหทราบ รวมถงทางเลอกอนมากนอยเพยงใด

3) ผปวยทราบดเพยงใดวา การปฏเสธการบ าบดรกษา ทแพทยแนะน าอาจท าใหจบลงดวยความตาย

4) เหตใดผปวยจงเลอกปฏเสธวธบ าบดรกษาทแพทยแนะน า 5) ผปวยมเวลาในการตดสนใจ ส าหรบการเลอกถงการมชวตและความตายเพยงพอ

หรอไม จะเหนไดวาจากค าถามตามทกลาวมาในขางตน ไมมค าถามใดทสามารถตอบไดงาย

แตอยางไรกตาม แพทยทใหการดแลตองสรางความเชอมนใหกบผปวย กอนทจะยอมปฏบตตามเจตนารมณของผปวย โดยเฉพาะมาตรการบ าบดรกษาเพอชวยใหชวตคงอยตอไป รวมทงหลกการทเกยวกบความมอสระและสทธของผปวยทสามารถปฏเสธการบ าบดรกษาได แมการปฏเสธนน จะเปนทางเลอกทไมด ไมถกตอง ไมตรงกบความตองการครงแรกของผปวยกตาม หากผปวย ไมสามารถตดสนใจดวยตนเอง เกยวกบแผนการบ าบดรกษา เชน หมดสต ไมรสกตว หรอขาดความสามารถในการตดสนใจ ใหแพทยถอปฏบตในรปแบบทกระท ากบผทบรรลนตภาวะทมความสามารถเพยงพอ และทส าคญ คอ ควรปฏบตตามความตองการของผปวย ทไดแสดงเจตนา ไวกบแพทยผใหการรกษา ส าหรบการดแลทก าหนดไวลวงหนา (Advance care planning) หรอแมแตพนยกรรมชวต (Living will) ซงสวนมากเปนขบวนการทผปวย คนในครอบครวและแพทยffff

99 แหลงเดม.

DPU

65

ไดรวมกนปรกษา ตกลงวางแผนไวลวงหนาในการตดสนใจถงเรองการบ าบดรกษา ซงอาจจ าเปนตองมการตกลงไวกอน เมอผปวยไมสามารถเขารวมในการตดสนใจไดอกตอไป100 พบวา การชน าหรอตกลงกนไวลวงหนา เปนมาตรการทไมประสบความส าเรจในการตอบสนองความตองการของผปวย เหตผลสวนหนง คอ ไมไดเขยนค าสงไวเปนลายลกษณอกษร หรอเขยนไวแตไมสมบรณและญาตปฏเสธค าสงดงกลาว

2.5.3.4 แนวทางปฏบต เพอการรวมกนวางแผนเตรยมการลวงหนา และการดแลแบบประคบประคอง

ในทางปฏบตการรวมกนวางแผนเตรยมการลวงหนา ท าใหเกดการสอสาร เพอเลอกแนวทางรกษาของผปวย รวมทงเปนการตดตามการเปลยนแปลงทเกดขน เมอการด าเนนโรคเปลยนแปลงไปแมจะไมไดใชหนงสอแสดงเจตนา เนองจากผปวยยงมสตสมปชญญะดอย แตการพดคยแลกเปลยนกนท าใหญาตและแพทยทกคนเขาใจเจตนารมณทแทจรงของผปวยไดเปนอยางดท าใหเกดความเขาใจทชดเจนรวมกนเมอเผชญกบสถานการณในอนาคต ซงไมมใครทราบแน วาจะเกดเหตไมคาดฝนใดขน

การรวมกนวางแผนเตรยมการลวงหนา เปนการผสมผสานการดแลทางการแพทย ใหเขากบคณภาพชวตทผปวยระยะสดทาย เปนกระบวนการสอสารกนทางการแพทยและสงคม เพอหาเปาหมายการดแลรวมกนฉนกลยาณมตร ซงจ าเปนส าหรบผปวยสงอาย ผปวยเรอรง และผปวยวกฤตกอนเขาสวาระสดทายทกราย กฎหมายทรบรองสทธในการเลอกรบการรกษาทเหมาะสมในวาระสดทาย เปนกลไกส าคญ เพอท าใหเกดการสอสารและทบทวนเปาหมายเปนระยะ ๆ โดยเนนทคณคาและความหมายทแทจรงตามเจตนารมณของผปวย มากกวาการยดตายตวตามสงทเขยนอยางปราศจากการทบทวนเปาหมายภายใตสถานการณทเปลยนแปลงไป

การดแลแบบประคบประคอง การดแลแบบประคบประคอง (Palliative Care) หมายถง การใสใจเพอใหผปวยระยะ

สดทายไมตองทนทกขทรมาน เชน การใหยาระงบความเจบปวด เพอบรรเทาอาการปวดทเกดขน ตลอดจนการเอออาทร ปลอบโยน ชแนะผปวยและญาตใหเขาใจถงสภาพความเปนจรงของโรค 101

การดแลแบบประคบประคอง เนนใหการดแลผปวยทเปนโรคทไมอาจบ าบดใหหายขาดได kkkkkkkk

100 แหลงเดม. 101 จาก คมอการดแลผ ปวยระยะสดทาย (น. 3), โดย สถาบนเวชศาสตรผสงอาย กรมการแพทย, 2547,

กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

DPU

66

เนนการดแลแบบองครวม ครอบคลมมตทงกาย ใจ สงคม และจตวญญาณ102 ของทงผปวย ครอบครวและผดแล โดยมเปาหมายหลกคอการเพมคณภาพชวตของทงผปวยและครอบครว ซงจะท าใหผปวยไดเสยชวตอยางสงบสมศกดศรความเปนมนษย การดแลตองตระหนกถงสทธของผปวยและครอบครวในการรบทราบขอมลการเจบปวยเมอตองการ เพอใหผปวยและครอบครวมสวนรวมในการตดสนใจในเรองแนวทางการรกษา และเปาหมายของการดแลรกษาตรงกบความตองการของตนเอง

จากการดแลของแพทย พยาบาล และคนในครอบครว ดวยขบวนการดแลแบบ ประคบประคองทดและถกตอง ขบวนการของการตายจะด าเนนไปอยางชา ๆ ดวยความสงบอาจใชเวลาหลายวน ในชวงนผปวยอาจใชเวลาสวนใหญในการหลบ และอาจหมดสตเปนระยะเวลา หนง อาจเปนวน ๆ รปแบบการหายใจอาจมการเปลยนไปจากปกตบาง เชน หายใจตนและสน อาจหยดหายใจเปนชวง ๆ บางครงมสารคดหลงทเปนน าในหลอดลมหรอในล าคอ อาจท าใหเกดเสยงครดคราดตามจงหวะการหายใจเขาออก มอเยนกวาปกต ผวหนงอาจมสเปลยนไปจากปกต การไหลเวยนของเลอดในรางกายชาลง แตอาการเหลานไมไดท าใหผใกลตายเกดความรสกทรมานเพมมากขน การรบรถงการสมผสอาจจะยงมอย แมวาผปวยจะหมดสต ดงนน การจดใหมบคคล อนเปนทรกของผปวยอยใกล ๆ พรอมกบการสมผสหรอจบกมมอผปวยไวเบา ๆ จงเปนสงส าคญ การปฏบตทกอยางกบผปวยเหมอนทเคยปฏบตมาเปนสงทดทสด โดยเฉพาะการบอกหรอกระซบขางหใหรวาใครอยขาง ๆ ในขณะนนเพราะการรบรเกยวกบการไดยนจะเปนสงสดทายของการรบร ทผใกลเสยชวตจะสญเสยไป

องคการอนามยโลก ไดนยามความหมายการดแลแบบประคบประคองวาเปนการดแล ทรวมถงสงดงตอไปน 1) ใหรวมถงการบรรเทาความปวดและอาการอน ๆ ทกอใหเกดความทกข 2) ค านงถงการมชวตและความตาย ใหด าเนนไปตามกระบวนการปกตของธรรมชาต

3) ไมชวยเรงหรอเหนยวรงการเสยชวต 4) น าเอาการดแลดานจตใจและจตวญญาณเขามารวมไวเปนสวนหนงของการดแล 5) จดใหมระบบส าหรบการชวยเหลอค าจนแกผปวย ใหสามารถใชชวตไดอยางเปน

ปกตสขมากสดเทาทจะกระท าใหไดจนถงวาระสดทายของชวต

6) จดใหมถงระบบส าหรบการชวยเหลอแกครอบครวผปวย ในการรบมอกบสงตาง ๆตลอดชวงเวลาทผปวยเจบปวย และชวงเวลาทโศกเศราจากการทผปวยเสยชวต

102 แหลงเดม.

DPU

67

7) จดใหมทมงานคนหาความตองการตาง ๆ ของผปวย ครอบครว รวมถงการชวย ใหค าปรกษา ชแนะ ส าหรบชวงเวลาโศกเศราหลงการเสยชวตของผปวยถามขอบงช

8) สามารถน ามาปรบใชตงแตระยะเรมแรกของการเจบปวย รวมกบการบ าบดชนดอนทมความมงหมายในการคงชวตใหอยยาวนาน อาทเชน ผาตด เคมบ าบด และหรอรงสรกษาและยงรวมถงการตรวจสอบชนดตาง ๆ ทางหองปฏบตการทจ าเปน เพอใหไดถงความเขาใจทดขนรวมถงการบ าบดภาวะแทรกซอนทางการแพทยทกอใหเกดความทกข

การจดบรการการดแลผปวยระยะสดทายของชวต มพฒนาการมาหลายสบปในประเทศ ทพฒนาแลว อยางไรกตาม การใหค านยามและรปแบบการจดบรการมความหลากหลาย ในทวปยโรป องกฤษ มการดแลผปวยแบบประคบประคองแบบสมยใหมในชวงทศวรรษ 960 และเรมจดบรการแบบ Hospice เพอดแลผปวยแบบประคบประคอง ในป ค.ศ.1967 จากนนมา103

องคการอนามยโลก ไดเผยแพรเอกสารเรองการบรรเทาปวดในผปวยมะเรงในป ค.ศ. 1986 และไดมการประชมนานาชาตทประเทศอตาลในป ค.ศ. 1988 พรอมกบไดมการจดตงสมาคมบรบาลแบบประคบประคองภาคพนยโรป (EAPC) ขนในป ค.ศ. 1999 สหภาพยโรปไดใหการรบรองเอกสารการปกปองสทธมนษยชนและศกดศรของผปวยในวาระสดทายและผทก าลงเสยชวต ค.ศ. 2003 และไดออกขอเสนอแนะส าหรบประเทศสมาชก เกยวกบการจดระบบการดแลแบบประคบประคอง ในทวปอเมรกาเหนอไดเรมจากการมงใหการดแลในกลมผสงอาย สหรฐอเมรกา ไดเรมตนการดแลแบบประคบประคองในป ค.ศ. 1970 และบรรจไวในชดสทธประโยชน Medicare ส าหรบผทจะมชวตอยไดไมเกน 6 เดอน โดยใหเปนการดแลทงทบานและทสถานพยาบาลแบบตาง ๆ ในรฐเคราลาประเทศอนเดย ไดมการจดบรการโดยมชมชนเปนฐานอยางเปนทางการภายใตการสนบสนนโดยนโยบายของรฐบาล ซงครอบคลมการบรการไปยงผปวยโรคเรอรงและโรคทางจต ในประเทศใตหวน ไดมการจดบรการดานนโดยไดมการก าหนด Good Death Score ขน

แมวารปแบบการจดบรการของแตละประเทศมจดเนนทแตกตางกน แตเปาหมายทส าคญของการดแลผปวยในระยะสดทาย คอ การยอมรบเวลาทเหลออยของผปวย โดยไมไปเรงหรอพยายามยอชวต และเนนชวยใหผปวยมคณภาพชวตทดทสดเทาทจะเปนไปได ส าหรบการดแลแบบประคบประคอง ซงเนนการเคารพศกดศรความเปนมนษย ในประเทศไทยนบวาอยในระยะเรมตน เมอเทยบกบตางประเทศทมศกยภาพทางการแพทยใกลเคยงกน เชน มาเลเซย เกาหล สงคโปร จากการส ารวจสถานพยาบาลทวไปประเทศพบวามเพยง 528 แหงเทานน การบรการeeeeee

103 คมอการดแลรกษาสขภาพผปวยระยะสดทาย (น. 55). เลมเดม.

DPU

68

ดงกลาวในระดบทแตกตางกน104 แมในปจจบนจะมการสนบสนนใหมการดแลในระยะสดทาย ของชวตทบาน แตยงมความไมสะดวกบางประการ เชน การขาดผดแลหลก จงเปนเหตใหผปวยสวนหนงตองอยโรงพยาบาลจนวาระสดทาย ดงนน การจดระบบบรการในลกษณะสถานพยาบาลกงบานจงอาจมความจ าเปนในระดบหนง 2.5.4 ลกษณะความสมพนธระหวางแพทยและผปวยจากอดตสปจจบน

ในยคดกด าบรรพทยงไมมแพทยหรอโรงเรยนแพทยเกดขน ลกษณะของการรกษาพยาบาลเปนกจกรรมในครอบครว ทกคนตองดแลรกษาตนเองและดแลรกษาบตรหลานทเกดมา จนเมอมนษยไดรวมตวกนเปนชมชน พระหรอหมอผ (Witch Doctor) ไดเขามามบทบาทหนาท ในการรกษาคนในชมชน ทงยงเปนผทมหนาทก าหนดกฎเกณฑ รวมทงพจารณาตดสนการกระท าของสมาชกในชมชนทฝาฝนกฎเกณฑทตงไว ตลอดจนเปนผประกอบพธกรรมตามลทธความเชอของชมชนนนดวย แสดงใหเหนวาพระในยคนนแสดงออกซงบทบาทหนาทของแพทยและ ผพพากษาพรอมกนไปดวย โดยทวไปพระหรอหมอผทท าหนาทใหการรกษาพยาบาลคนปวยนน จะมฐานะทางสงคมสงกวาสมาชกของชมชนสงคม คนในชมชนใหความเคารพนบถอและมความศรทธาเลอมใส (Trustworthy) พระหรอหมอผดงกลาวจงตองเปนผทรงคณธรรมสงกวาคนทวไป ตามมาตรฐานความเชอของชมชนนน ๆ ลกษณะของการบรการทผปวยเปนศาสตรทลกลบเกนกวาความเขาใจของผปวย ดงนน ผปวยจงมอบความไววางใจดวยความศรทธาใหกบผรกษาใหเปนผ ตดสนใจแทนผปวยในทกกรณ โดยเชอวาผรกษาจะรกษาผลประโยชนอยางดทสด ความสมพนธระหวางผรกษากบผปวย จงมลกษณะเปนเชงเกอกลท านองพอแมดแลรกษาบตรหลานของตน การรกษาในลกษณะนมไดมงไปทคาตอบแทน ซงผรกษาจะไดรบจากผปวย 105

ตอมาการแพทยไดแยกตวออกจากพระและหมอผ โดยการเรยนแพทยนน นอกจากจะมการเรยนการสอนสบตอกนมาแลวกยงมโรงเรยนแพทยเกดขน ซงโรงเรยนแพทยทมชอเสยงคอโรงเรยนแพทยในประเทศกรก ไดแก โรงเรยนแพทยของฮปโปเครตส (Hippocrates) หลกในการรกษาของฮปโปเครตส เชอวาโรคเปนขบวนการของธรรมชาต การรกษาโรคของเขาจะใชการสงเกตธรรมชาต และหาทางอธบายสาเหตและผลทเกดขนกบผปวย วธการนนบไดวาเปนพนฐาน ของวธการทางวทยาศาสตรปจจบน ฮปโปเครตสจงไดรบการยกยองวาเปนบดาแหงการแพทยrrrrrrr

104 เตมศกด พงรศม, และคณะ. (2555). การส ารวจขอมลบคลากรและการบรการดาน palliative care ในประเทศไทย ป 2555 , สบคน 15 กรกฎาคม 2557, จาก http://www.thailivingwill.in.th/sites/default/files/main_gooddeath_17_Dec_final.pdf

105 สทธผปวย (น. 10). เลมเดม.

DPU

69

สากล อยางไรกตาม แมแพทยสมยนนจะมทศนะตอผปวยในฐานะทเปนองครวมของบคคล แตอาชพแพทยกมกจ ากดอยในกลมของชนชนน า ซงมฐานะทางสงคมสงกวาคนทวไป ดงนนลกษณะความสมพนธโดยสถานภาพทแตกตางกนน แพทยจะเปนผออกค าสงและอกฝายหนงคอผปวยจะเปนผปฏบตตาม แตทงนกอยภายใตกรอบของจรยธรรมทยอมรบกนในยคนน กรอบจรรยาแพทยดงกลาว แพทยผใหการรกษาเทานนจะเปนผทสามารถตดสนใจแทนผปวย แมจะไมไดรบความยนยอมจากผปวยกตาม ทงน กดวยเหตผลทวา แพทยมคณสมบตทจะตดสนใจด าเนนการได เมอแพทยประเมนวาการบ าบดรกษาจะเปนประโยชนตอผปวย การกระท านนตงอยบนพนฐานความเมตตากรณา รวมทงไมถอเปนการท าอนตรายตอผปวย ผซงถอวาเปนผทคอนขางหยอน ความสามารถ เนองจากความเจบปวยของเขา การปกปดขาวรายนบเปนประโยชนตอผปวย ทงนผปวยไมสามารถเปนผทจะใชสทธตดสนใจเกยวกบตนเองโดยอสระ (Autonomous Moral Agent) หรอมสวนรวมในการรกษาแตอยางใด106

หลงจากยคของฮปโปเครตส การแพทยในยโรปไดพฒนาไปตามแนวทางของวทยาศาสตรธรรมชาต โดยใชวชาชววทยา เคม ฟสกส มาเปนพนฐาน และตงแตครสตศตวรรษท 17 เปนตนมา การแพทยแนวนกแผขยายไปทวโลก จนอาจเรยกไดวาเปนการแพทยสากล (Cosmopolitan Medicine) ซงมงการศกษาสวนปลกยอยของรางกาย โดยสนใจสวนทเลกลงไป ดวยเหตนการแพทยแผนใหมจงมกจะรสกตอผปวยในฐานะทเปนมนษย และลดทอนเรองสขภาพลงเปนเพยงการท างานของเครองยนตกลไกเทานน107 การทวงการแพทยไดอาศยเทคนควธความรใหม ๆ และเครองมอทางวทยาศาสตรททนสมยในการรกษา อนเปนผลมาจากการพฒนาทางวทยาศาสตร ท าใหบทบาทของแพทยเขาไปเกยวของกบการมชวตและการตายของผปวยมากขน ประชาชนเรมเหนวาแพทยมใชบคคลส าคญแตผเดยวในระบบการใหการรกษาพยาบาล แตแพทยตองอาศย บคลากรทางการแพทยอน ๆ และอปกรณตาง ๆ รวมตลอดถงแพทยจะตองใหค าอธบายทมเหตผลไดในการรกษาอกดวย108

ขณะเดยวกนการมประชาธปไตยแบบมสวนรวมกเขามามบทบาทเปลยนลกษณะความสมพนธระหวางแพทยกบผปวย สงผลใหแพทยและผปวยมความเทาเทยมกน ความสมพนธดงกลาวจงตงอยบนพนฐานของสญญาระหวางกน (Contractual relationship) และดวยความสมพนธทเปลยนไปน ddd

106 ปญหาทางกฎหมายและจรยธรรม ในการรกษาโรครายแรง ของ ผประกอบวชาชพแพทย: ศกษากรณ การณยฆาต (น.18). เลมเดม.

107 สทธผปวย (น. 3). เลมเดม. 108 ปญหาทางกฎหมายและจรยธรรม ในการรกษาโรครายแรง ของผประกอบวชาชพแพทย: ศกษากรณ

การณยฆาต (น. 19). เลมเดม.

DPU

70

ท าใหแพทยตองเพมความรบผดชอบดวยการใหขอมลตาง ๆ หรอบอกกลาวถงผลดผลเสยของวธการตรวจรกษา ตลอดจนความเสยงทอาจเกดขนแกผปวย เพอการตดสนใจในสงทดทสด ตามความประสงคของผปวย อนเปนการยอมรบวาผปวยเปนสวนหนงในกระบวนการของการรกษาพยาบาลทมอ านาจและอสระในการตดสนใจ เลอกวธการรกษาดวยตนเอง ความยนยอมของผปวยในลกษณะดงกลาวน เรยกวาความยนยอมทไดรบการบอกกลาว (Informed Consent) ในทางเวชปฏบตหมายถง ความยนยอมของผปวยทยอมใหผประกอบวชาชพในทางการแพทยกระท าตอรางกายของตน ตามวธในวชาชพแตละประเภท โดยทผปวยทใหความยนยอมนนไดรบการอธบายหรอบอกกลาวใหเขาใจวาการกระท าของผประกอบวชาชพวามวตถประสงคอยางไร รายละเอยด ในการกระท าเปนอยางไร ผลทเกดจากการกระท าทผปวยจะไดรบเปนอยางไร รวมทงผปวยตองไดรบการบอกกลาวใหทราบถงอนตรายหรอผลรายทมโอกาสเกดขนไดวามมากนอยเพยงใดดวย ตอมาไดพฒนาเปนหลกกฎหมายทส าคญของสหรฐอเมรกาและประเทศอน ๆ หลายประเทศ ความสมพนธระหวางแพทยกบผปวยในลกษณะเปนคสญญา ในทางกฎหมายดงกลาวไดแสดง ใหเหนถงการเคารพสทธในความอสระของมนษย ซงอาจแยกออกเปนสทธในรางกายและเสรภาพ ตลอดจนสทธสวนตวของมนษยทเปนผปวย110

110 สทธผปวย (น. 104-105). เลมเดม.

DPU

71

ก พ พ

บทท 3 มาตรการทางกฎหมายเกยวกบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต

ของประเทศไทยและกฎหมายตางประเทศ

สทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเพอขอตายอยางสงบ มววฒนาการมาจากสทธทางธรรมชาต จนกลายมาเปนสทธทางกฎหมาย ทเปนการรบรองสทธการตายโดยรฐโดยเฉพาะในประเทศทพฒนาแลว ซงแตละประเทศมการรบรองและคมครองสทธดงกลาวแตกตางกนออกไป สทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต มมาตรการทางกฎหมายทเกยวของ หลายฉบบ ดงนน ในบทนผเขยนจะขอกลาวถง มาตรการทางกฎหมายทเกยวกบการรบรองสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต ของประเทศไทย สหรฐอเมรกา องกฤษ สาธารณรฐฝรงเศส เครอรฐออสเตรเลย และประเทศญปน

3.1 มาตรการทางกฎหมาย เกยวกบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต ของประเทศไทย 3.1.1 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 25501

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ใหการรบรองและคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนไวอยางกวางขวาง ไดแก ประเดนเรองศกดศรของความเปนมนษย ความเสมอภาคของบคคล สทธของผตองหา เสรภาพในการนบถอศาสนา เสรภาพทางการศกษาสทธในทรพยสน สทธในบรการสาธารณสขและสวสดการสทธของผสงอาย สทธของคนพการหรอทพพลภาพ สทธของผบรโภค สทธของชมชนทองถน เสรภาพในการรวมกลมและการชมนมสทธในการรบรขอมลขาวสารและการมสวนรวม สทธในการรองทกขและฟองคด ซงสทธตาง ๆเหลาน รฐธรรมนญรบรองเปนหลกประกนทส าคญ ซงแสดงถงการค านงถงสทธของประชาชน ไวอยางครอบคลม

1 ปจจบนรฐธรรมนญฉบบดงกลาวถกยกเลกโดยคณะรกษาความสงบแหงชาต หรอ คสช. (National Council for Peace and Order ) และปจจบนมการยกรางรฐธรรมนญฉบบใหม ซงรฐธรรมนญฉบบใหมก าลงเขาสการพจารณาของสภาปฏรปแหงชาต

DPU

72

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดบญญตรบรองเรองศกดศรความเปนมนษย ไวในมาตรา 4 วา ศกดศรความเปนมนษย สทธ เสรภาพ และความเสมอภาค ของบคคลยอมไดรบความคมครอง

ค าวา “ศกดศรความเปนมนษย” ตามรฐธรรมนญไมไดใหค านยามศพทวาความหมายอยางไรและมขอบเขตเพยงใด แตอยางไรกตาม ค าวาศกดศรความเปนมนษยตรงกบค าภาษาองกฤษวา Human Dignity และมขอความลกษณะเดยวกบรฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ค.ศ.1949 มาตรา 1(1) ทบญญตวา ศกดศรความเปนมนษยจะถกละเมดมได ศาสตราจารย ดร.เอรน ดเทอรเบนดา เหนวาศกดศรความเปนมนษยตามรฐธรรมนญ เปนการคมครองสทธและเสรภาพปจเจกชนตามรฐธรรมนญ ศกดศรความเปนมนษยมาจากสทธและเสรภาพของปจเจกชน อนเปนศกดศรทมนษยไดมาโดยการเกด (Inherent Dignity) ตดตวมาจนเปนศกดศรความเปนมนษย และเปนพนฐานทมาของสทธมนษยชน จงเหนไดวาศกดศรความเปนมนษย เปนสทธอยางหนงอนเปนสทธธรรมชาต ตามแนวคดของนกปราชญส านกกฎหมายธรรมชาตมองวาศกดศรทมนษยไดมาโดยการเกด ตอมาภายหลงสงครามโลกครงท 2 ศกดศรความเปนมนษยไดกลายเปนพนฐานความคดของค าประกาศสทธมนษยชนสากลในป ค.ศ.19482

การทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ซงเปนกฎหมายสงสด ไดบญญตรบรองและคมครองหลกเรองศกดศรความเปนมนษยไว เปนการรบรองมใหมการกระท าในลกษณะทเปนการท าลายชอเสยง การเลอกปฏบต การเหยยดหยาม การตดสทธอนไมสมควร และการลงโทษทางอาญาทมลกษณะทารณโหดรายจนเกนไป ดงนน จงอาจสรปไดวาศกดศรความเปนมนษย หมายถง คณคาของความเปนมนษยทมอยในตวของบคคลทกคน ซงรฐธรรมนญ ไดบญญตรบรองและคมครองไว และรฐจะปฏบตตอประชาชนเสมอนหนงวาประชาชนไมใชมนษยไมได3 การก าหนดทศทางของรฐเรองศกดศรความเปนมนษยนน มผลในการก าหนดกฎเกณฑทจะตองท าใหบรรลเปาหมายตอคณคาดงกลาว ส าหรบการกระท าของรฐทงหลาย เพราะศกดศรความเปนมนษยนนเปนตวก าหนดและจ ากดวตถประสงคและภาระหนาทของรฐ นอกจากนศกดศร ความเปนมนษย ยงเปนตวก าหนดและจ ากดความชอบธรรมของรฐ และของกฎหมายทมตอคณคาwww

2 จาก ปญหาทางกฎหมายในการควบคมบรรทดฐาน ในเชงรปธรรมเพอการคมครองสทธและเสรภาพ

พลเมอง ตามรฐธรรมนญ (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น. 77-80), โดย ปญญา จตตาน, 2550, กรงเทพฯ:

มหาวทยารามค าแหง. 3 แหลงเดม.

DPU

73

ในทางสวนบคคล จากพนฐานดงกลาวนเอง ยอมมความหมายตอการใชสทธและเสรภาพอน ๆ ดงน 1) เรองของศกดศรความเปนมนษย ในความสมพนธระหวางรฐกบปจเจกบคคลนน กอใหเกดบทสนนษฐานทเปนคณตอปจเจกบคคล ในกรณทสมพนธกบอ านาจรฐ

2) เรองของศกดศรความเปนมนษยน น ถอวาเปนสารตถะของสทธและเสรภาพ ซงภายในขอบเขตดงกลาว รฐไมอาจเขาไปแทรกแซงไดในกรณทสมพนธกบอ านาจรฐ

การบญญตรบรองศกดศรความเปนมนษยไวในรฐธรรมนญนน ไมเพยงแตกอใหเกดสทธในทางมหาชนทมงหมายตอการกระท าของรฐเทานน แตยงบงคบใหรฐตองก าหนดเปนหลกกฎหมายทวไปวาอ านาจอน ๆ นอกเหนอจากอ านาจรฐ ไมอาจทจะละเมดตอศกดศรความเปนมนษยได ถงแมจะไมกอใหเกดสทธในทางมหาชนในการเรยกรองใหบญญตกฎหมายเพอการคมครองกตาม แตจากบทบญญตของกฎหมายทมอย ตองตความใหสอดคลองกบหลกศกดศรความเปนมนษย นอกจากนรฐยงตองปกปองคมครอง เพอมใหมการละเมดในศกดศรความเปนมนษย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550ไดบญญตใหการคมครองสทธและเสรภาพของบคคลไวในหมวด 1 วาดวยบททวไป มาตรา 4 ซงบญญตใหการรบรองและคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนไวโดยชดแจง โดยผกพนองคกรผใชอ านาจนตบญญต อ านาจบรหารและอ านาจตลาการ และมาตรา 27 ไดบญญตวาตองเคารพและใหความคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนใหเปนไปตามรฐธรรมนญ สทธตาง ๆ ทรฐธรรมนญรบรองไวเรยกรวม ๆ วาสทธขนพนฐาน (Fundamental Right) ซงค าประกาศสทธมนษยชนสากล ค.ศ.1948 เรยกวา สทธมนษยชน หมายถง สทธและเสรภาพทกประเภท สทธขนพนฐานทเปนทงสทธทรฐกระท ามไดและสทธทรฐตองกระท า

นอกจากนยงไดบญญตรบรองและคมครองสทธเสรภาพไวในหมวดท 3 ไดแก การ ใชอ านาจโดยองคกรของรฐทกองคกร ตองค านงถงศกดศรความเปนมนษยสทธเสรภาพ ทรฐธรรมนญรบรองไว ยอมไดรบความคมครอง บคคลยอมอางศกดศรความเปนมนษย หรอ ใชสทธและเสรภาพของตนไดเทาทไมละเมดสทธและเสรภาพของบคคลอน

สทธในชวตและรางกาย ถอเปนรากฐานอนส าคญประการหนงของศกดศรความเปนมนษย ทบญญตไวในมาตรา 32 แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 โดยบญญตวา “บคคลยอมมสทธและเสรภาพในชวตและรางกาย” สทธในชวตและรางกายเปนสทธสวนบคคลทไดรบการรบรองและคมครองตามกฎหมาย มใหผใดมาลวงละเมด เปนสทธของบคคลทจะมชวตอยโดยปราศจากการรบกวนของบคคลอนหรอรฐ และสามารถใชสทธในการตดสนใจดวยตนเองอยางอสะ ซงสทธสวนบคคลนครอบคลมถงสทธในการปฏเสธการรกษาพยาบาลดวย

DPU

74

แมวาสทธเสรภาพเปนสทธตามธรรมชาตททกคนมตดตวมาตงแตเกด และรฐธรรมนญใหการรบรองไว แตอยางไรกตามการรบรองของรฐธรรมนญมใชสทธเดดขาด เพราะหากสทธนนขดตอสวนไดสวนเสยของมหาชน หรอขดตอความสงบเรยบรอย ความปลอดภยสาธารณะ หรอเกยวกบการด ารงชพความเปนอยของประชาชน พลานามย สงแวดลอม เปนตน สทธและเสรภาพนนอาจถกจ ากดได นกกฎหมายรฐธรรมนญไดแบงสทธตามรฐธรรมนญออกเปน 3 ประเภทใหญ ๆคอ4

1) ประเภทสทธเดดขาด (Absolute Rights) สทธประเภทนเปนสทธเดดขาดทอาจจะถกจ ากดได เชน ความเสมอภาคในทางกฎหมาย และการหามเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรม การนบถอศาสนา การสนนษฐานในคดอาญาวาเปนผไมมความผด จนกวาศาลจะมค าพพากษาวาบคคลนน มความผด

2) ประเภทสทธมเงอนไข (Qualified Rights) เปนสทธและเสรภาพทไมเดดขาด แตอยภายใตเงอนไขทรฐธรรมนญบญญตไว เชน เสรภาพของบคคลในการเดนทาง เสรภาพในการสอสาร สทธบคคลเหนออสงหารมทรพย เสรภาพในการแสดงความคดเหน การพด การเขยน การพมพ การโฆษณา และการสอความหมายโดยวธอน เปนตน

3) ประเภทสทธอาจถกจ ากดได (Restricted Rights) เปนสทธทอาจถกจ ากดได โดยกฎหมาย เชน สทธในเคหสถาน สทธในทรพยสน การใชทรพยากรสอสารของชาต เปนตน

สทธและเสรภาพทรฐธรรมนญรบรองไว มใชสทธเดดขาด อาจถกจ ากดได แตการจ ากดสทธทรฐธรรมนญรบรองไวจะท าไดเทาทจ าเปน และตองไมกระทบกระเทอนถงสาระส าคญทรฐธรรมนญรบรองไว โดยตองตราเปนพระราชบญญตเฉพาะทรฐธรรมนญใหอ านาจไวเทานน ทงนเพอปองกนองคกรของรฐผใชอ านาจมหาชนมใหใชอ านาจเกนขอบเขต โดยอาศยเสยงขางมากในรฐสภา ดวยการตรากฎหมายทท าลายสทธและเสรภาพโดยบดเบอนการใชอ านาจ

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ยงมบทบญญตรบรองเรองสทธในการไดรบบรการสาธารณสขและสวสดการจากรฐ โดยมาตรา 51 บญญตวา บคคลยอมมสทธเสมอกนในการรบบรการทางสาธารณสขทเหมาะสมและไดมาตรฐาน และผยากไรมสทธไดรบการรกษาพยาบาลจากสถานบรการสาธารณสขของรฐโดยไมเสยคาใชจาย ประกอบกบบคคลยอม มสทธไดรบการบรการสาธารณสขจากรฐ ซงตองเปนไปอยางทวถงและมประสทธภาพ ตลอดจนบคคลยอมมสทธไดรบการปองกนและขจดโรคตดตออนตรายจากรฐอยางเหมาะสมโดยไมเสยคาใชจายและทนตอเหตการณ

4 แหลงเดม.

DPU

75

ดงนน สทธไดรบบรการดานสาธารณสข เปนอ านาจอนชอบธรรมทประชาชนจะไดรบตามบทบญญตของรฐธรรมนญ เปนสทธขนพนฐานทประชาชนทกคนควรไดรบการรกษาพยาบาลตามมาตรฐานแหงวชาชพ เปนสทธผปวยประการหนงทจะไดรบการปฏบตและไดรบการรบรองและคมครองตามกฎหมาย การปฏบตทแตกตางไปจากมาตรฐานแหงวชาชพ ไมวาโดยความจงใจหรอประมาทเลนเลอ ยอมถอไดวาเปนการกระท าทผดตอกฎหมายและขอบงคบของแพทยสภารวมทงสทธทจะไดรบบรการดานสขภาพโดยเทาเทยมกนอยางมคณภาพ โดยควรเสยคาบรการอยางเหมาะสม หมายความวา เสยคาบรการตามฐานะอยางยตธรรม คอ คนมมากควรเสยแพงกวา คนมนอย คนยากจน ทไมมกไมตองเสยเงน และไมมการเลอกปฏบตเนองจากความแตกตาง ดานฐานะเชอชาต สญชาต ศาสนา สงคม สทธทางการเมอง เพศ อาย และลกษณะความเจบปวยสทธนท าใหเกดหนาทซงรฐตองจดบรการสนองตอบตอความตองการดานสขภาพขนพนฐาน ทจ าเปนแกประชาชน กลาวคอ รฐตองวางนโยบายดานบรการสาธารณสข (Health Policy) ใหชดเจนและครอบคลมการใชทรพยากรอยางยตธรรม นอกจากนผปวยทอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวตหรอผ ปวยโรครายแรง มสทธทจะไดรบการชวยเหลอเรงดวนจากผ ประกอบวชาชพ ดานสาธารณสขตามความจ าเปนแกกรณ โดยทไมค านงวาผปวยจะรองขอความชวยเหลอหรอไมดงนน ผปวยทกคนมสทธทจะไดรบบรการสขภาพในมาตรฐานทดทสดตามฐานานรป โดยไมม การเลอกปฏบต5

3.1.2 ประมวลกฎหมายอาญา กฎหมายอาญาเปนกฎหมายมหาชน เปนกฎหมายทวาดวยความสมพนธระหวางรฐ

กบเอกชน6 กฎหมายอาญาและศลธรรมนนมความเกยวพนกน ความผดอาญาทรายแรง เชน การฆาผอน การขมขนกระท าช าเรา ลวนแตเปนเรองผดศลธรรม อยางไรกตามศลธรรมกไมใชเครองก าหนดวาการกระท าหรอการไมกระท าอยางใดเปนความผดอาญา อาจมบางกรณทผดศลธรรม แตไมผดกฎหมายอาญา เชน การพดโกหก เวนแตเปนแจงความเทจตอเจาพนกงานหรอฉอโกง7

กฎหมายทางอาญา คอ กฎหมายทบญญตวา การกระท าหรอไมกระท าการอยางใด เปนความผด และก าหนดโทษทจะลงแกผกระท าผด ซงโดยหลกแลวบคคลจะตองรบผดทางอาญาww

5 จาก ปญหาทางกฎหมายและจรยธรรมในการรกษาโรครายแรงของผประกอบวชาชพแพทย: ศกษากรณการณยฆาต (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น.51), โดย ผดงพล อรรถกจไพบลย, 2555, ชลบร: มหาวทยาลยศรปทมวทยาเขตชลบร.

6 จาก ค าอธบายกฎหมายอาญา ภาค 1 (น. 8), โดย เกยรตขจร วจนะสวสด, 2551, กรงเทพฯ:ส านกพมพ พลสยาม พรนตง (ประเทศไทย).

7 แหลงเดม.

DPU

76

กตอเมอการกระท าครบองคประกอบทกฎหมายบญญตวาเปนความผด การกระท านนไมมกฎหมายยกเวนความรบผด และการกระท านนไมมกฎหมายยกเวนโทษ

การกระท าทครบองคประกอบทกฎหมายบญญต แยกพจารณาได ดงน 1) มการกระท า 2) การกระท านนครบองคประกอบภายนอกของความผด 3) การกระท าครบองคประกอบภายในของความผด 4) ผลของการกระท าสมพนธกบการกระท า8 หลกเกณฑประการแรกของความรบผดในทางอาญาของบคคล คอ “การกระท า”

ซงการกระท า หมายถง การเคลอนไหวรางกาย หรอการไมเคลอนไหวรางกายโดยรสกนก กลาวคอ อยภายใตบงคบของจตใจ

ส าหรบการกระท าโดยไมเคลอนไหวรางกาย แบงไดเปน 2 ประเภท คอ การกระท าโดยงดเวน และการกระท าโดยละเวน

ทงนมาตรา 59 บญญตไววา บคคลจะตองรบผดในทางอาญากตอเมอไดกระท าโดยเจตนา เวนแตจะไดกระท าโดยประมาท ในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผด…” และวรรคทาย บญญตวา “การกระท า ใหหมายรวมถงการใหเกดผลอนหนงอนใดขนโดยงดเวน การทจกตองกระท าเพอปองกนผลนนดวย”

การงดเวนการจกตองกระท าตามมาตรา 59 วรรคทาย หมายถง งดเวนไมกระท าในสงทตนทหนาทตองกระท า หนาทนไมใชหนาทโดยทว ๆ ไป แตตองเปนหนาทโดยเฉพาะทตองกระท าเพอปองกนมใหเกดผลขน หนาททตองกระท านน เกดไดหลายกรณ คอ หนาทตามกฎหมายบญญตหนาทอนเกดจากการยอมรบโดยเจาะจง หนาทอนเกดจากการกระท าครงกอน ๆ ของตน และหนาทอนเกดจากความสมพนธเปนพเศษเฉพาะเรอง9

การงดเวน (Omissions) เปนการกระท าอยางหนง ซงอาจเรยกไดวากระท างดเวน การกระท า10 ผงดเวนจงตองรบผลเทากบมการกระท าโดยการเคลอนไหวรางกาย ทงทความจรงแลวผกระท าเพยงแตอยเฉย ๆ อยางไรกตาม มใชวาหากบคคลงดเวนแลวจะตองรบผดทางอาญาเสมอไป แตการกระท าโดยงดเวนตามกฎหมายอาญา จ ากดเฉพาะบคคลทมหนาททตองกระท าเพอปองกนsss

7 แหลงเดม. 8 แหลงเดม. 9 จาก มมมองใหมในกฎหมายอาญา (น. 56), โดย ทวเกยรต มนะกนษฐ, 2556, กรงเทพฯ: วญญชน.

DPU

77

ผลเทานน กลาวคอ ผกระท าจะตองมหนาทตามทกลาวในขางตน แตกลบงดเวนไมกระท าตามหนาทจนเกดผลขนจงตองรบผด เชน มารดาอยเฉย ๆ ปลอยใหบตรอดนมจนตาย พฤตการณของมารดาถอเปนการกระท าโดยงดเวน เพราะประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1564 บญญต ใหบดามารดา จ าตองอปาระเลยงดและใหการศกษาตามสมควรแกบตรในระหวางทเปนผเยาว อยางไรกตาม มารดาจะตองรบผดทางอาญาหรอไม ตองพจารณาโครงสรางอน ๆ ประกอบดวย เชน เจตนาหรอประมาทหรอไม

สวนการกระท าโดยการละเวน เปนการไมเคลอนไหวรางกาย ซงกฎหมายอาญา บางมาตราไดบญญตบงคบใหบคคลกระท าการบางอยาง หากไมกระท าถอเปนความผด โดยถอวาเปนการกระท าผดโดยการละเวน เชน มาตรา 374 ทบญญตวา “ผใดเหนผอนตกอยในอนตราย แหงชวต ซงตนอาจชวยไดโดยไมควรกลวอนตรายแกตนเองหรอผอน แตไมชวยตามความจ าเปน ตองระวางโทษจ าคกไมเกนหนงเดอน หรอปรบไมเกนหนงพนบาทหรอทงจ าทงปรบ” การไมชวยถอเปนการละเวนไมกระท าการ

หลกเกณฑประการท 2 ของความรบผดในทางอาญาของบคคล คอ “การกระท านนครบองคประกอบภายนอกของความผด” ซงองคประกอบภายนอกของความผด ประกอบดวย

1) ผกระท า 2) การกระท า 3) วตถแหงการกระท า การกระท าของผกระท านน ตองถงขนทมกฎหมายบญญตวาเปนความผด การกระท า

ตองถงขนลงมอตามมาตรา 80 เวนแตบางกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดในทางอาญา แมยงไมถงขนลงมอ เชน การตระเตรยมวางเพลงเผาทรพย เปนตน

ส าหรบวตถแหงการกระท า หมายถง สงทผกระท ามงหมายกระท า เชน ความผดฐาน ฆาคนตายโดยเจตนา วตถแหงการกระท า คอ ผอน

หลกเกณฑประการท 3 ของความรบผดในทางอาญาของบคคล คอ “การกระท าครบองคประกอบภายในของความผด” องคประกอบภายในของความผดคอ “เจตนา”ซงมาตรา 59 ไดบญญตเกยวกบเจตนาไววา เปนการกระท าโดยรส านก และผกระท าประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระท านน โดยหลกการส าคญทจะถอวาผกระท ามเจตนา คอ ผกระท าตองรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผด หากไมรกถอวาไมมเจตนา อยางไรกตามแมวาผกระท าจะไมรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผด แตการไมรนนเกดจากความประมาท ผกระท าอาจตองรบผดฐานกระท าโดยประมาท หากการกระท าโดยประมาทนน

DPU

78

มกฎหมายบญญตเปนความผดไว 11 หลกเกณฑประการท 4 ของความรบผดในทางอาญาของบคคล คอ “ผลของการกระท า

สมพนธกบการกระท า” การพจารณาเรองความสมพนธระหวางการกระท าและผลของการกระท านนมหลกเกณฑ ดงน

หากเปน “ผลโดยตรง” ผกระท าตองรบผดในผลนน หากไมใชผลโดยตรงไมตองรบผด แตหากผลนนท าใหผกระท าตองรบโทษหนกขน ผกระท าจะตองรบผดในผลนน กตอเมอเปน “ผลโดยตรง” และเปนผลธรรมดา หากไมใชผลธรรมดากไมตองรบผด12

การประกอบวชาชพของแพทยน น หากการกระท าของแพทยเขาขายการกระท าความผดตามมาตราตาง ๆ ทบญญตไวในประมวลกฎหมายอาญา แพทยกไมสามารถปฏเสธความรบผดได แมวาแพทยมไดมเจตนากตาม เชน ในเรองของความผดตอชวต กฎหมายอาญาไดบญญตเรองความผดตอชวตไวตามมาตราท 288 วา “ผใดฆาผอนตองระวางโทษประหารชวต จ าคกตลอดชวต หรอจ าคกตงแตสบหาปถงยสบป” และหากเปนการฆาผอนดวยเหตอกฉกรรจตามมาตรา 289 เชน ฆาผอนดวยโดยไตรตรองไวกอน กจะมความผดตองระวางโทษหนกยงขนคอ ประหารชวตดงนน เมอมการกระท าและเกดผลคอความตายของบคคลขน ตองพจารณาวาการกระท านนครบองคประกอบความผดทกฎหมายบญญตหรอไม เพราะโดยหลกแลวบคคลจะตองรบผดทางอาญา กตอเมอการกระท าครบองคประกอบทกฎหมายบญญตวาเปนความผด

องคประกอบภายนอกของความผดตามมาตรา 288 คอ การฆาผอนจนถงแกความตาย โดย ผอนตองมสภาพบคคลขณะถกฆา และการฆาไมไดจ ากดวธ ไมวาจะท าดวยประการใด ๆ รวมทงกระท าโดยการงดเวนตามมาตรา 59 วรรคทายดวย เมอเกดผล คอความตาย กเปนความผดส าเรจ

ส าหรบองคประกอบภายในของความผด คอ เจตนา โดยผ กระท าเจตนาฆาใหตาย เจตนาเปนสาระส าคญทจะตองน ามาพจารณาในความผดอาญา

กรณของแพทยทท าตามหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของผปวย โดยการยตการรกษา หรองดเวนการชวยชวต เพอใหผปวยหลดพนจากความทรมานและตายอยางสงบ แมการยตการชวยชวตผปวยโดยการถอดเครองมอตาง ๆ ออก มใชเปนการลงมอฆาโดยตรง แตแพทยกยงเสยงตอการถกกลาวหาวาฆาผอนโดยการงดเวนการกระท าตามมาตรา 59 วรรคทาย ss

11 ค าอธบายกฎหมายอาญา ภาค 1 (น.127-151). เลมเดม. 12 แหลงเดม.

DPU

79

แหงประมวลกฎหมายอาญา เนองจากบคคลทวไปยงมความคดวาแพทยมหนาทตองชวยชวตผปวย หากแพทยยตการชวยชวต เพอปองกนการตายกอาจถอวาเปนการกระท าความผดฐานฆาผอน โดยการงดเวนการกระท าไดเชนกน

3.1.3 พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 คณะกรรมการปฏรประบบสขภาพแหงชาต (คปรส.) ไดสนบสนนกจกรรมทางวชาการ

ในประเดนส าคญของการปฏรประบบสขภาพของประเทศ โดยเปดโอกาสใหภาคประชาชนเขามา มสวนรวมเขาชอเสนอราง พ.ร.บ.สขภาพแหงชาต ตงแตปลายป พ.ศ.2543 ในชวงตนป พ.ศ.2544 ไดมการจดท า “รางกรอบความคดระบบสขภาพแหงชาต” ขน เพอเปนเอกสารตงตนในการระดมความคดเหนตอการยกราง พ.ร.บ.สขภาพแหงชาต ตอมารางพระราชบญญตสขภาพแหงชาตไดผานการตรวจพจารณาของคณะกรรมการกฤษฎกาคณะพเศษ ซงมนายมชย ฤชพนธ เปนประธาน เมอเดอนมถนายน พ.ศ. 2548 ไดบรรจเรองสทธปฏเสธการรกษาพยาบาลของผปวย ทอยในวาระสดทายของชวตในหมวด 1 วาดวยสทธและหนาทดานสขภาพมาตรา 10 โดยนายมชย ฤชพนธ ไดเสนอในทประชมใหแกไขเนอหาในวรรค 2 โดยตดเรองแบบพธในการแสดงเจตนาหรอ Living Will ออกไป เชน คณสมบตของผท าหนงสอแสดงเจตนา พยานทรบรองการท าหนงสอดงกลาว คงไวเฉพาะการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา ซงจะก าหนดรายละเอยดไวในกฎกระทรวง

หลงจากทรางกฎหมายนไดรบความเหนชอบจากคณะรฐมนตรเมอวนท 23 สงหาคมพ.ศ.2548 สมยรฐบาลของอดตนายกรฐมนตรพลเอกสรยทธ จลานนท ไดเสนอใหมการออกพระราชบญญตสขภาพแหงชาต จนในทสดสภานตบญญตแหงชาตมมตเหนชอบพระราชบญญตนในวาระ 2 และวาระ3 เมอวนท 4 มกราคม พ.ศ. 2550 โดยคงเนอหาเรองการปฏเสธการรกษาผปวยในวาระสดทายตามรางเดมทผานการพจารณาของคณะกรรมการกฤษฎกา

พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มบทบญญตใหสทธแกบคคลในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต โดยบญญตไวในมาตรา 12 วา

“บคคลมสทธท าหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตตน หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวยได

การด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาตามวรรคหนง ใหเปนไปตามหลกเกณฑและวธการทก าหนดในกฎกระทรวง

เมอผประกอบวชาชพดานสาธารณสข ไดปฏบตตามเจตนาของบคคลตามวรรคหนงแลว มใหถอวาการกระท านนเปนความผดและใหพนจากความรบผดทงปวง”

มาตรา 12 แหงพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 เปนกฎหมายทรบรองสทธแกบคคลในการท าหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขไวลวงหนาได ตาม

DPU

80

ความสมครใจ เมอผปวยไมอยในภาวะทจะแสดงเจตนาของตนกบผอนได จงตองใชหนงสอนเปนแนวทางการดแลรกษา ตามความประสงคของผปวย แตหากผปวยยงมสตสมปชญญะดและสามารถใหความยนยอมดวยตนเองได กใหถอความประสงคของผปวยในขณะปจจบน โดยกฎหมายดงกลาวบญญตใหบคคลมสทธในการท าหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาพยาบาลของผปวย ในวาระสดทายของชวต เพอยตการทรมานจากการเจบปวย เปนการเปดโอกาสใหบคคลสามารถปฏเสธการรบบรการสาธารณสข ซงเปนบรการทรฐตองจดหาใหแกประชาชนตามรฐธรรมนญ โดยการใหสทธดงกลาวมเจตนารมณเพอใหทกคนสามารถตดสนใจ และก าหนดทางเลอกสดทายเพอใหตนเองตายอยางสงบ ไมตองทรมานจากการเจบปวย และตายไปโดยปราศจากเครองมอทางดานการแพทยเปนจ านวนมากในการชวยชวต ซงเปนสงทหลายคนเหนวาเปนการตาย อยางไรศกดศรของความเปนมนษย ท าใหคณคาความเปนมนษยลดลง กฎหมายจงบญญตรบรองสทธในการตดสนใจเกยวกบชวตของตนเอง เพอใหแตละคนตายอยางสงบตามธรรมชาตและเมอ ผประกอบวชาชพดานสาธารณสข ไดปฏบตตามเจตนาของบคคลตามวรรคหนงแลว มใหถอวา การกระท านนเปนความผดและใหพนจากความรบผดทงปวง

สทธปฏเสธการรกษาดงกลาว เปนการปฏเสธการรกษาทมลกษณะเพอยดการตายของผปวยออกไป เนองจากผปวยไมสามารถจะรกษาใหหายจากการเจบปวย และสามารถกลบมา ใชชวตไดอยางคนปกต แตการปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตนน บคลากรดานการแพทย

และสาธารณสขยงคงมหนาทใหการดแลผปวยในลกษณะประคบประคอง (Palliative Care) เพอบรรเทาความเจบปวด ความทกขทรมานจากการเจบปวยนน

3.1.4 พระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525

การประกอบวชาชพทางการแพทยของประเทศไทยตงแตอดต เปนการประกอบวชาชพในลกษณะแพทยแผนโบราณ ซงอาศยการเลาเรยนโดยการอบรมสงสอนจากครอาจารยและต าราสบทอดกนมา ไมมกฎเกณฑแนนอนทจะใชควบคมผเรยนรการประกอบวชาชพเปนแพทย ในอดตนนทางฝายรฐเองกไมมกฎหมายออกมาควบคม ดงนน การควบคมการประกอบวชาชพทางการแพทยของไทย จงเปนการควบคมระหวางครกบลกศษยโดยใชพธการไหวคร และการอบรมสงสอน ใหยดมนในศลธรรมจรรยาของอาชพ จนกระทงป พ.ศ.2430 การแพทยแผนปจจบนเรมกอก าเนดขนในประเทศไทย โดยอทธพลจากคณะมชชนนาร หรอหมอสอนศาสนาของสาธารณรฐฝรงเศส ทเขามาเผยแพรในประเทศไทย พรอมกบไดน าเอาการแพทยแผนปจจบนเขามาเผยแพรดวยและ ในป พ.ศ.2432 ไดมการเรมกอตงโรงเรยนแพทยขนในประเทศไทย เมอการแพทยของไทยเรมเจรญขน ท าใหเกดแนวคดถงความจ าเปนทจะตองมการควบคมความประพฤตของผประกอบวชาชพ โดยระยะเรมแรก กลมผ ประกอบอาชพดวยกนเองไดมการก าหนดกฎเกณฑทเปนแนวทาง

DPU

81

การประพฤตปฏบตของผประกอบอาชพทางการแพทยทเรยกวา “จรรยาแพทย” ตอมาไดมการน าจรรยาแพทย” ตอมาไดมการน าจรรยาแพทยมาสอนในโรงเรยนแพทยในป พ.ศ 2450 ตงแตสมยโรงเรยนราชแพทยาลย และยงไดมการพมพค าสอนจรรยาแพทยเปนต าราขนเลมหนงชอวา “จรรยาแพทย” แตงโดยพระยาวสทธสรยศกด

ในสวนของการควบคมการประกอบอาชพเกยวกบการแพทยโดยรฐนน ในป พ.ศ.2466 ไดมการออกกฎหมายวชาชพมาควบคมการประกอบอาชพเกยวกบการแพทยขน โดยไดมการประกาศใชพระราชบญญตการแพทย พทธศกราช 2466 ซงเปนกฎหมายทางการแพทยของไทยฉบบแรก ทใชควบคมการประกอบอาชพเกยวกบการแพทย พระราชบญญตฉบบนไดก าหนดใหมองคกรวชาชพทางการแพทยขนเรยกวา “สภาการแพทย” และก าหนดใหสภาการแพทยท าหนาทรางกฎเสนาบด ออกเปนกฎขอบงคบส าหรบมรรยาทในการประกอบอาชพทางการแพทย

ตอมาพระราชบญญตการแพทย พทธศกราช 2466 ไดถกยกเลกโดยพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พทธศกราช 2479 มการออกกฎกระทรวงตามพระราชบญญตดงกลาว ก าหนดมรรยาทแหงวชาชพแพทยขนใหม และในกฎกระทรวงไดก าหนดใหผประกอบวชาชพทางการแพทย หรอผประกอบโรคศลปะจะตองรกษามรรยาทแหงวชาชพ และตอมาไดมกฎหมายวชาชพเกยวกบการแพทยประกาศใชบงคบเพมขนไดแก พระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525 พระราชบญญตการพยาบาลและผดงครรภ พ.ศ.2528 พระราชบญญตวชาชพเภสชกรรม เปนตน13

ในวงการแพทยไทย ค าปฏญาณของเวชบณฑตตรรนแรกนาจะเปนจดเรมตนของการรบรองหลกการรกษาความลบของผปวย แตค าปฏญาณทเปนเสมอนจรรยาแพทย กยงมไดถอเปนกฎขอบงคบทแพทยทกคนตองยดถอปฏบต คงมลกษณะเปนเพยงค าสาบานตอการประกอบอาชพเปนแพทย หรอเปนเพยงแนวทางการประพฤตปฏบตของผประกอบอาชพเปนแพทยเทานน ไมได มสภาพบงคบจรงจงตอผฝาฝน แนวความคดของการรกษาความลบของผปวยทางจรรยาวชาชพของไทยในอดต ในระยะเรมแรกจงมความเปนมาจากความคดในเรองการรกษาศลธรรมจรรยาวชาชพ ทดในอาชพ โดยเปนเพยงแนวทางการประพฤตปฏบตของผประกอบวชาชพ

พระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525 เปนกฎหมายทควบคมการประกอบวชาชพเวชกรรมและคมครองความปลอดภยของประชาชน พระราชบญญตดงกลาวไดใหค านยามค าวา “วชาชพเวชกรรม” ไววา เปนวชาชพทกระท าตอรางกายของมนษย เกยวกบการตรวจวนจฉยโรค

13 จาก การเปดเผยความลบผ ปวย (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น. 18), โดย ทรงชย รตนปรญญานนท,

2540, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

82

การปองกนโรค…” และผทจะกระท าไดตองเปนบคคลทประกอบวชาชพเวชกรรม ตามมาตรา 414

การประกอบวชาชพเวชกรรม ตามค าจ ากดความของกฎหมาย ไดแก การกระท าทมองคประกอบ 2 ประการคอ15

1) เปนการกระท าตอมนษย หมายถง การกระท าทเกยวกบมนษยเทานน และไมไดระบเจาะจงวาเปนการกระท าโดยตรงตอรางกายกบการกระท าตอผอนเทานน แตรวมถงการกระท าไมวาโดยตรงหรอโดยออม และไมวากระท าตอตนเองหรอผอน กถอเปนการกระท าตอมนษยทงสน เชน การทพยาธแพทยตรวจชนเนอทตดไปจากรางกายมนษยกถอเปนการกระท าตอมนษย

2) การกระท านนตองเกยวกบเรองใดเรองหนงดงตอไปน 2.1) การตรวจโรค 2.2) การวนจฉยโรค 2.3) การบ าบดโรค 2.4) การปองกนโรค 2.5) การผดงครรภ 2.6) การปรบสายตาดวยเลนสสมผส 2.7) การแทงเขมหรอฝงเขม เพอบ าบดโรค หรอเพอระงบความรสก

2.8) การคมก าเนด ซงตองเปนการกระท าทางศลยกรรม การใชรงส การฉดยา หรอสสาร หรอโดยการสอดใสวตถใด ๆ เขาไปในรางกาย

2.9) การเสรมสวยทมการกระท าใหลกษณะเดยวกบการคมก าเนด 2.10) การบ ารงรางกายทมการกระท าในลกษณะเดยวกบการคมก าเนด

14 พระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525 มาตรา 4 “วชาชพเวชกรรม” หมายความวา วชาชพทกระท าตอมนษยเกยวกบการตรวจโรค การวนจฉยโรค การ

บ าบดโรค การปองกนโรค การผดงครรภ การปรบสายตาดวยเลนซสมผส การแทงเขมหรอการฝงเขม เพอบ าบดโรคหรอเพอระงบความรสก และหมายความรวมถงการกระท าทางศลยกรรม การใชรงสการฉดยาหรอสสาร การสอดใสวตถใด ๆ เขาไปในรางกาย ทงน เพอการคมก าเนดการเสรมสวย หรอการบ ารงรางกายดวย

“ ผประกอบวชาชพเวชกรรม” หมายความวา บคคลซงไดขนทะเบยนและรบใบอนญาต เปนผประกอบวชาชพเวชกรรมจากแพทยสภา

15 จาก ค าอธบาย พ.ร.บ.วชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525 (น.18), โดย วฑรย องประพนธ, 2551, กรงเทพฯ: ส านกพมพวญญชน.

DPU

83

การวนจฉยโรคน น เปนสวนส าคญในการประกอบวชาชพเวชกรรม เพราะเปนความเหนของแพทยทเกดจากการรวบรวมขอมลจากประวต การตรวจรางกาย การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจพเศษอน ๆ เพอน ามาวนจฉยโรค16

ค าวา “วชาชพเวชกรรม” อาจแบงการกระท าตามลกษณะของผมารบบรการได 2 ลกษณะคอ

1) กระท าตอบคคลทเปนโรคหรอผปวย ไดแก การตรวจ การวนจฉย การบ าบด การปรบสายตาดวยเลนสสมผส การแทงเขมหรอฝงเขมเพอบ าบดโรค หรอเพอระงบความรสก

2) กระท าตอบคคลทไมเปนโรค ไดแก การปองกนโรค การผดงครรภ การคมก าเนด การเสรมสวย การบ ารงรางกาย17

พระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525 มการแบงออกเปนหมวด ๆ คอ หมวด 1 แพทยสภา ตงแตมาตรา 6-10 หมวด 2 สมาชก ตงแตมาตรา 11-13 หมวด 3 คณะกรรมการแพทยสภา ตงแตมาตรา 14-22 หมวด 4 การด าเนนงานของคณะกรรมการ ตงแตมาตรา 23-25 หมวด 5 การควบคมการประกอบวชาชพเวชกรรม ตงแตมาตรา 26-44 บทเฉพาะกาล ตงแตมาตรา 45-50 ตงแตมาตรา 11-13 โดยมาตรา 6 ก าหนดใหมแพทยสภาใหมฐานะเปนนตบคคล เปนองคกรวชาชพ

(Professional Organization) อสระ เพอท าหนาทควบคมการประกอบวชาชพของแพทย18 และมาตรา 7 ขอ 1 บญญตใหแพทยสภาท าหนาทควบคมการประพฤตของผประกอบวชาชพเวชกรรม ใหถกตองตามจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม

ในหมวดท 3 เปนหมวดคณะกรรมแพทยสภา กฎหมายไดก าหนดใหมคณะกรรมการแพทยสภาขน ประกอบดวยคณะกรรมการ 2 สวน สวนแรกเปนคณะกรรมการโดยต าแหนง ไดแก ปลดกระทรวงสาธารณสข อธบดกรมการแพทย อธบดกรมอนามย คณบดคณะแพทยศาสตร ในมหาวทยาลย เปนตน สวนทสองเปนคณะกรรมการทไดรบการเลอกตงจากสมาชกอกจ านวนเทากบคณะกรรมการโดยต าแหนงโดยคณะกรรมการแพทยสภามหนาททส าคญ ไดแกการออกขอบงคบตาง ๆ เชน การรกษาจรยธรรมแหงวชาชพ ก าหนดหลกเกณฑการออกหนงสออนมตหรอกก

16 แหลงเดม. 17 แหลงเดม. 18 แหลงเดม.

DPU

84

วฒบตรแสดงความรความช านาญในการประกอบวชาชพเวชกรรมสาขาตาง ๆ และหนงสอแสดงวฒอน ๆ ในวชาชพเวชกรรม การก าหนดคณสมบตของผประกอบวชาชพเวชกรรม ตามทบญญตไวในมาตรา 21

การควบคมการประกอบวชาชพ พระราชบญญตดงกลาวไดบญญตเรองการควบคมการประกอบวชาชพ ไวในหมวดท 5

โดยมหลกการส าคญทปรากฏอยในพระราชบญญตดงกลาว ดงตอไปน มาตรา 31 ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม ตามท

ก าหนดไวในขอบงคบของแพทยสภาตาม 19 มาตรา 32บคคลใดไดรบความเสยหาย เพราะการประพฤตผดจรยธรรมแหงวชาชพ

เวชกรรมของผประกอบวชาชพเวชกรรม มสทธกลาวหาผประกอบวชาชพเวชกรรมได โดยยนเรองตอแพทยสภา 20

3.1.5 กฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการ ตามหนงสอแสดงเจตนา ไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553

ตามทพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 วรรคสองบญญตใหมการออกกฎกระทรวง เพอก าหนดหลกเกณฑ วธการปฏบตในการท าหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตตน

19 มาตรา 31 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม ตามทก าหนดไว

ในขอบงคบของแพทยสภา 20 มาตรา 32 บคคลผไดรบความเสยหาย เพราะการประพฤตผดจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรมของ

ผประกอบวชาชพเวชกรรมผใด มสทธกลาวหาผประกอบวชาชพเวชกรรมผนนโดยท าเรองยนตอแพทยสภา บคคลอนมสทธกลาวโทษผประกอบวชาชพเวชกรรม วาประพฤตผดจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม

โดยท าเรองยนตอแพทยสภา คณะกรรมการมสทธกลาวโทษผประกอบวชาชพเวชกรรม ผมพฤตการณทสมควรใหมการสบสวน

หาขอเทจจรงเกยวกบการประพฤตผดจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม สทธการกลาวหาและสทธการกลาวโทษ สนสดลงเมอพนหนงปนบแตวนทผไดรบความเสยหาย

หรอผกลาวโทษรเรองการประพฤตผดจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรมดงกลาวและรตวผประพฤตผด ทงนไมเกนสามปนบแตวนทมการประพฤตผดจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม

การถอนเรองการกลาวหาหรอการกลาวโทษทไดยนไวแลวนน ไมเปนเหตใหระงบการด าเนนการตามพระราชบญญตน

DPU

85

หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาตและศนยกฎหมายสขภาพและจรยศาสตร คณะนตศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร จงไดรวมกนจดกระบวนการ ยกรางกฎกระทรวงตงแตกลางป 2551 และไดด าเนนการสรางความรความเขาใจ ในการใชสทธดงกลาว มการจดเวทรบฟงความคดเหนจากผทรงคณวฒ นกวชาการ บคลากรทางการแพทยและสาธารณสข และผแทนหนวยงานผใหบรการสาธารณสข สภาวชาชพทเกยวขององคกรตาง ๆ รวมถงผแทนฝายผปวยและญาตผปวยในวาระสดทาย และจดเวทรบฟงความคดเหนสาธารณะ ตอรางกฎกระทรวงและแนวทางปฏบต โดยเชญผแทนสถานพยาบาล แพทย พยาบาลผปวย ญาตผปวย และประชาชนผสนใจ ท าความเขาใจกบการตายในบรบททางสงคม วฒนธรรม และสทธ ในการปฏเสธการรกษา ท ง 4 ภาค เพอพฒนาปรบปรงรางกฎกระทรวงดงกลาวใหรอบดาน หลงจากนนจงสงรางกฎกระทรวงไปยงสภาวชาชพ ราชวทยาลยทเกยวของโรงพยาบาลทงภาครฐและเอกชน คณะแพทยศาสตรทกแหง วทยาลยพยาบาล สถาบนการศกษา หนวยงาน/องคกร ทเกยวของ นกกฎหมาย นกวชาการ และประชาชนทสนใจ จนกระทงในป 2553 รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข จงไดออกกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา ไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตหรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 โดยไดประกาศในราชกจจานเบกษา เมอวนท 22 ตลาคม 2553 และมผลบงคบใชเมอวนท 20 พฤษภาคม 2554

เนองจากพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มาตรา 12 มไดก าหนดแบบของหนงสอแสดงเจตนาไว ดงนนกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทาย ของชวตหรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ .ศ. 2553 จงก าหนดรายละเอยดขนตอน การด าเนนการเพอใหเกดความชดเจนโดยมการก าหนดค านยามส าคญไวในกฎกระทรวงขอ 2 ดงน “หนงสอแสดงเจตนา” หมายถง หนงสอซงบคคลแสดงเจตนาไวลวงหนาวาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตตน หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย หนงสอแสดงเจตนาเปนหนงสอทระบความประสงคลวงหนาของผท าหนงสอ ทไมตองการรบการบรการสาธารณสข หรอวธการรกษาบางอยางในขณะทตนไมอาจแสดงเจตนา โดยวธการสอสารกบผอนตามปกตได เชน ขณะทหมดสต อาการทรดหนก หรอขณะทอยในภาวะทไมสามารถใหความยนยอมเกยวกบวธการรกษาดวยตนเองได

DPU

86

ผท าหนงสอสามารถระบเนอหาของการแสดงเจตนาในกรณใดกรณหนงหรอทงสองกรณ ดงตอไปนได21

กรณทหนง ผท าหนงสอไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยด การตายในวาระสดทายของชวตตน กลาวคอผท าหนงสอทอยในภาวะใกลตาย ไมตองการไดรบ การรกษาดวยวธการทเกนความจ าเปน ไมตองการถกยอชวตดวยเครองมอทางการแพทย แตตองการตายอยางสงบตามธรรมชาต

กรณทสอง ผท าหนงสอไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทท าใหเกดความทกขทรมานตอรางกาย เชน การผาตดทไมจ าเปน การใชเคมบ าบดการเจาะคอเพอใสทอชวยหายใจ ฯ

“บรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย” หมายความวา วธการทผประกอบวชาชพเวชกรรม น ามาใชกบ ผท าหนงสอแสดงเจตนา เพอประสงคจะยดการตายในวาระสดทายของชวตออกไป โดยไมท าให ผท าหนงสอแสดงเจตนาพนจากความตาย หรอยตการทรมานจากการเจบปวย ทงน ผท าหนงสอแสดงเจตนายงคงไดรบการดแลรกษาแบบประคบประคอง บรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยต การทรมานจากการเจบปวย ซงผท าหนงสอปฏเสธไวไดแกการรกษาทเกนความจ าเปน (Futile Treatment) หรอไมเปนประโยชนตอคณภาพชวตของผท าหนงสอแสดงเจตนาในระยะยาว แตอาจ มผลเพยงชวยยดการตายออกไปเทานน

การท าหนงสอแสดงเจตนานไมไดท าใหผท าหนงสอถกละทงหรอไมไดรบการดแล จากผประกอบวชาชพดานสาธารณสขหรอเจาหนาทของสถานบรการสาธารณสขแตอยางใด ผท าหนงสอแสดงเจตนายงคงไดรบการดแลรกษาแบบประคบประคอง (Palliative Care)22

“วาระสดทายของชวต” หมายความวาภาวะของผท าหนงสอแสดงเจตนา อนเกดจาก การบาดเจบหรอโรคทไมอาจรกษาใหหายได และผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษา ไดวนจฉยจากการพยากรณโรคตามมาตรฐานทางการแพทย วาภาวะน นน าไปสการตาย อยางหลกเลยงไมไดในระยะเวลาอนใกลจะถง และใหหมายความรวมถงภาวะทมการสญเสยหนาท

21 แนวทางการปฏบตงานของสถานบรการสาธารณสข ผประกอบวชาชพดานสาธารณสขและเจาหนาท

ของสถานบรการสาธารณสขตามกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพอยดการายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553

22 แหลงเดม.

DPU

87

อยางถาวรของเปลอกสมองใหญทท าใหขาดความสามารถในการรบรและตดตอสอสารอยางถาวรโดยปราศจากพฤตกรรมการตอบสนองใด ๆ ทแสดงถงการรบรได มเพยงปฏกรยาสนองตอบอตโนมตเทานน

วาระสดทายของชวต เปนภาวะความเจบปวยทมลกษณะทรดลงตามล าดบ อยางมอาจหลกเลยงได (Inevitably Progressive) หรอเปนผปวยระยะสดทายทไมสามารถรกษาใหมอาการ ฟนคนดได แตอาจชวยบรรเทาอาการของโรคเพยงชวคราวเทานน ภาวะดงกลาวจะน าไปสความตายภายในเวลาไมนานนก เชน จะเสยชวตภายในเวลาไมกวน สปดาห หรอไมกเดอน แลวเเตความรนเเรงของโรค ซงผประกอบวชาชพเวชกรรมซงรบผดชอบการรกษาสามารถพยากรณโรคได แตในบางกรณอาจตองขอความเหนจากแพทยผเชยวชาญทานอนดวย จงไมอาจก าหนดเกณฑ การพจารณาวาระสดทายของชวตทชดเจนลงไปไดตองพจารณาเปนกรณ ๆไป

นอกจากนกฎกระทรวงยงใหถอวาสภาพผกถาวร (Persistent/Permanent Vegetative State –PVS) หรอทคนทวไปเรยกวาเจาชายนทราหรอเจาหญงนทรา เปนวาระสดทายของชวตดวยเนองจากกฎหมายเหนวาสภาพผกถาวรนผปวยไมสามารถมชวตอยไดดวยตวเอง ตองพ งพาเครองมอทางการแพทยในการพยงชวตไว23

“การทรมานจากการเจบปวย” หมายความวา ความทกขทรมานทางกายหรอทางจตใจของผท าหนงสอแสดงเจตนาอนเกดจากการบาดเจบ หรอจากโรคทไมอาจรกษาใหหายได

ตวอยางของภาวะความทกขทรมานทางกายหรอทางจตใจทเกดจากการบาดเจบหรอโรคทไมอาจรกษาใหหาย หรอบรรเทาลดนอยลงพอทจะท าใหคณภาพชวตดขน เชน การเปนอมพาตสนเชงตงแตคอลงไป โรคสมองเสอม โรคทมความผดปกตของระบบกลามเนอและขอทมสาเหตจากความผดปกตทางพนธกรรม โรคมะเรง หรอโรคเรอรงอน ๆ ทไมสามารถรกษาใหหายไดเปนตน24

ค านยามตามกฎกระทรวงดงกลาว เปนการขยายความหมายของถอยค าในมาตรา 12 ของพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 เพอใหเกดความชดเจนและเกดความเขาใจทตรงกน นอกจากนกฎกระทรวงยงไดก าหนดหลกเกณฑ วธการท าหนงสอแสดงเจตนาไวดงน

กฎกระทรวง ขอ 3 ระบวาหนงสอแสดงเจตนาตองมความชดเจนเพยงพอ ทจะด าเนนการตามความประสงคของผ ท าหนงสอดงกลาวได โดยมขอมลเปนแนวทางในการ ท าหนงสอดงตอไปน

23 แหลงเดม. 24 แหลงเดม.

DPU

88

1) รายการทแสดงขอมลของผท าหนงสอแสดงเจตนา โดยระบชอ นามสกล อายหมายเลขบตรประจ าตวประชาชน และทอย หรอหมายเลขโทรศพททตดตอได

2) วนเดอนปทท าหนงสอแสดงเจตนา 3) ชอ นามสกล หมายเลขบตรประจ าตวประชาชนของพยาน และความเกยวของกบ

ผท าหนงสอแสดงเจตนา การท าหนงสอแสดงเจตนา ควรมพยานรเหนดวยเพอประโยชนในการพสจนหรอยนยน

เนอหาในหนงสอดงกลาว ในกรณทมขอสงสยเรองความถกตอง 4) ระบประเภทของบรการสาธารณสขทไมตองการจะไดรบ ตวอยางบรการสาธารณสข ทผท าหนงสอสามารถเลอกปฏเสธได เชนการผาตด การใช

เคมบ าบด การเจาะคอเพอใสทอชวยหายใจ การกชพเมอหวใจหยดเตน การน าเขาหอผปวยหนก/ หอผปวยวกฤต เมออยในวาระสดทาย การถายเลอดและการลางไต เปนตน

ในการท าหนงสอแสดงเจตนาท าได 2 วธ คอ วธการแรก ผท าหนงสอแสดงเจตนาเขยนหรอพมพดวยตวเองและลงลายมอชอ วธการทสอง กรณทผท าหนงสออยในภาวะทไมสามารถเขยนหนงสอเองได แตยง

สอสารพดคยได มสตสมปชญญะดอย กใหผอนชวยเขยนแทนหรอพมพขอความแทนไดและควรระบชอ นามสกล และหมายเลขบตรประจ าตวประชาชนของผเขยนหรอผพมพไวดวย และลงชอหรอพมพลายนวหวแมมอ(หรอนวมออน) ของผแสดงเจตนาในกรณพมพลายนวมอใหมพยาน ลงนามรบรองลายนวมอสองคน

นอกจากนผ ท าหนงสอแสดงเจตนา อาจระบชอบคคลเพอท าหนาทอธบายความประสงคทแทจรงของผท าหนงสอแสดงเจตนาทระบไวไมชดเจน บคคลผถกระบชอดงกลาวตอง ลงลายมอชอหรอลายพมพนวมอ และหมายเลขบตรประจ าตวประชาชนไวในหนงสอแสดงเจตนาดวย

หนงสอแสดงเจตนาอาจระบรายละเอยดอน ๆ เชน ความประสงคในการเสยชวต ณ สถานทใด ความประสงคทจะไดรบการเยยวยาทางจตใจ และการปฏบตตามประเพณ และความเชอทางศาสนา และใหสถานบรการสาธารณสขใหความรวมมอตามสมควร กฎกระทรวงขอ 4 ระบวาหนงสอแสดงเจตนาจะท า ณ สถานทใดกได ในกรณทผท าหนงสอแสดงเจตนาประสงคจะท าหนงสอแสดงเจตนา ณ สถานบรการสาธารณสขใหผประกอบวชาชพดานสาธารณสขและเจาหนาท ซงเกยวของอ านวยความสะดวกตามสมควร

DPU

89

กฎกระทรวงขอ 5 ผท าหนงสอแสดงเจตนาอาจยกเลก หรอเปลยนแปลงหนงสอแสดงเจตนาได ในกรณทมการแสดงหนงสอแสดงเจตนาหลายฉบบ ใหถอฉบบทท าหลงสดทไดยน ใหผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษาเปนฉบบทมผลบงคบ

เปนหนาทของผท าหนงสอแสดงเจตนาซงจะตองแจงและอธบายความประสงคและเจตนาของตนเองตอบคคลในครอบครวของตนเกยวกบการท าหนงสอแสดงเจตนาดงกลาว เมอผท าหนงสอแสดงเจตนาเขารบการรกษาตวในสถานบรการสาธารณสขเปนครงแรก ใหผท าหนงสอแสดงเจตนาหรอญาตทไดรบมอบหมาย น าหนงสอแสดงเจตนามาแสดงตอผประกอบวชาชพ ดานสาธารณสข โดยผประกอบวชาชพดานสาธารณสขหรอเจาหนาทของสถานบรการสาธารณสขทเกยวของ ควรขอส าเนาหนงสอแสดงเจตนาดงกลาวจากผท าหนงสอแสดงเจตนา เพอเกบไวในเวชระเบยนและสงคนหนงสอแสดงเจตนาฉบบจรงใหผนน เนองจากผท าหนงสอแสดงเจตนาอาจจะเขารบการรกษาพยาบาล ณ สถานบรการสาธารณสขแหงอนในอนาคต

การตรวจสอบความถกตองของหนงสอแสดงเจตนา หากมขอสงสยเกยวกบหนงสอแสดงเจตนา สามารถตรวจสอบความถกตองของ

หนงสอแสดงเจตนาได โดยพจารณาจากขอมลสวนบคคลของผท าหนงสอทระบในกฎกระทรวง ขอ 3 หรอสอบถามผท าหนงสอแสดงเจตนาหรอญาตทน าผท าหนงสอแสดงเจตนาเขารกษาตวเพมเตม หรอสอบถามพยาน หรอผทมชอระบในหนงสอ25

กฎกระทรวงขอ 6 ระบเกยวกบหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาเมอวาระสดทายของชวตใกลจะมาถง หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย ใหด าเนนการดงตอไปน

1) ในกรณทผท าหนงสอแสดงเจตนามสตสมปชญญะดพอทจะสอสารไดตามปกต ใหผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษา อธบายใหผท าหนงสอแสดงเจตนาทราบถงภาวะและความเปนไปของโรคในขณะนน เพอขอค ายนยน หรอปฏเสธกอนทจะปฏบตตามหนงสอแสดงเจตนาดงกลาว (กฎกระทรวงขอ 6 (1))

2) ในกรณทผท าหนงสอแสดงเจตนาไมมสตสมปชญญะดพอทจะสอสารไดตามปกตหากมบคคลซงผท าหนงสอแสดงเจตนาระบชอบคคล เพ อท าหนาทอธบายความประสงค ทแทจรงของผท าหนงสอแสดงเจตนาทระบไวไมชดเจนหรอญาตของผท าหนงสอแสดงเจตนาให ผประกอบ

25 แหลงเดม.

DPU

90

ผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษา อธบายถงภาวะและความเปนไปของโรค ใหบคคลดงกลาวทราบ และแจงรายละเอยดเกยวกบการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาของผท าหนงสอแสดงเจตนากอนทจะปฏบตตามหนงสอแสดงเจตนาดงกลาว (กฎกระทรวงขอ 6 (2))

3) ในกรณทมปญหาเกยวกบการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาใหผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษา ปรกษากบบคคลทผท าหนงสอแสดงเจตนาระบชอบคคลเพอท าหนาทอธบายความประสงคทแทจรงของผท าหนงสอแสดงเจตนา ซงระบไวไมชดเจนหรอญาตของผ ท าหนงสอแสดงเจตนาน น โดยค านงถงเจตนาของผ ท าหนงสอแสดงเจตนา(กฎกระทรวงขอ 6 (3))

4) ในกรณทผท าหนงสอแสดงเจตนาอยในระหวางการตงครรภ ใหด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไดเมอผนนพนจากสภาพการตงครรภ (กฎกระทรวงขอ 6 (4)) จะเหนไดวาตามกฎกระทรวง บคคลใด ๆ กสามารถท าหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธ การรกษาไดไมจ าเปนจะตองเปนผปวยใกลตายหรอผปวยในวาระสดทายเทานน เพยงแตหนงสอตองแสดงความชดเจนถงตวบคคลผ ท าหนงสอ และการบรการสาธารณสขทผ ท าหนงสอ ไมตองการเมอผนนอยในวาระสดทายของชวต รวมทงความประสงคในการเสยชวต ณ สถานทใดความประสงคทจะไดรบการเยยวยาทางจตใจและการปฏบตตามประเพณและความเชอทางศาสนา โดยใหสถานบรการสาธารณสขใหความรวมมอตามสมควร ส าหรบกรณทผท าหนงสอแสดงเจตนาอยในระหวางการต งครรภ จะตองรอใหบคคลน นพนจากสภาพการต งครรภกอน บคลากร ดานการแพทยและสาธารณสข จงจะสามารถด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาได 3.1.6 ขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2549 ขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2549 นนไดบญญตไวเปนหมวด ๆ ดงน

1) บทนยาม 2) หลกทวไป 3) การโฆษณาการประกอบวชาชพเวชกรรม 4) การประกอบวชาชพเวชกรรม 5) การปฏบตตอผรวมวชาชพ 6) การปฏบตตอผรวมงาน 7) การปฏบตตนเกยวกบสถานพยาบาล 8) การปฏบตตนในกรณทมความสมพนธกบผประกอบธรกจ เกยวกบผลตภณฑ

สขภาพ

DPU

91

9) การศกษาวจยและการทดลองในมนษย 10) การประกอบวชาชพเวชกรรม เกยวกบการปลกถายอวยวะ 11) การประกอบวชาชพเวชกรรม เกยวกบการปลกถายเซลลตนก าเนดเมดโลหตจาก

ผบรจาค ขอบงคบแพทยสภาไดใหบทนยามศพทค าวา “วชาชพเวชกรรม” หมายความวา วชาชพทกระท าตอมนษย เกยวกบการตรวจโรค การวนจฉยโรค การบ าบดโรค การปองกนโรค การ ผดงครรภ การปรบสายตาดวยเลนสสมผส การแทงเขมหรอการฝงเขม เพอบ าบดโรค หรอเพอระงบความรสก และหมายความรวมถงการกระท าทางศลยกรรม การใชรงส การฉดยาหรอสสารการสอดใสวตถใด ๆ เขาไปในรางกาย ทงนเพอการคมก าเนด การเสรมสวยหรอการบ ารงรางกายดวย “โรค” หมายความวา ความเจบปวย การบาดเจบ ความผดปกตของรางกายหรอจตใจและหมายความรวมถงอาการทเกดจากภาวะดงกลาวดวย “ผประกอบวชาชพเวชกรรม” หมายความวา บคคลซงไดขนทะเบยนและรบใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพเวชกรรมจากแพทยสภา ในหลกการโดยทวไปนนผประกอบวชาชพเวชกรรมตองไมประพฤตหรอกระท าการใด ๆ อนอาจเปนเหตใหเสอมเสยเกยรตศกดแหงวชาชพ (ขอ 6) ตองประกอบวชาชพดวยเจตนาด โดยไมค านงถงฐานะ เชอชาต สญชาต ศาสนา สงคม หรอลทธการเมอง (ขอ 7) ในสวนของผประกอบวชาชพเวชกรรมกบผปวยนน ทางแพทยสภาไดออกขอบงคบ ซงบญญตไวในหมวดท 4 วาดวยเรองการประกอบวชาชพเวชกรรมไวดงน

ขอ 15 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองรกษามาตรฐานของการประกอบวชาชพ เวชกรรม ในระดบทดทสดในสถานการณนนๆ ภายใตความสามารถและขอจ ากดตามภาวะวสยและพฤตการณทมอย

ขอ 16 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมเรยกรองสนจางรางวลพเศษนอกเหนอจากคาบรการทควรไดรบ

ขอ 17 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมจงใจหรอชกชวนผปวยใหมารบบรการทางวชาชพเวชกรรมเพอผลประโยชนของตน

ขอ 18 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมใหหรอรบผลประโยชนเปนคาตอบแทน เนองจากการรบหรอสงผปวย เพอรบบรการทางวชาชพเวชกรรมหรอเพอการอนใด

ขอ 19 ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองปฏบตตอผปวยโดยสภาพ

DPU

92

ขอ 20 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองปฏบตตอผปวย โดยปราศจากการบงคบขเขญ ขอ 21 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมหลอกลวงผปวยใหหลงเขาใจผด เพอ

ประโยชนของตน ขอ 22 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมประกอบวชาชพโดยไมค านงถงความ

ปลอดภยของผปวย ขอ 23 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมประกอบวชาชพโดยไมค านงถงความ

สนเปลองของผปวย ขอ 24 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมสงใชหรอสนบสนนการใชยาต ารบลบ

รวมทงใชอปกรณการแพทยอนไมเปดเผยสวนประกอบ ขอ 25 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมเจตนาทจรตในการออกใบรบรองแพทย ขอ 26 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมใหความเหนโดยไมสจรตอนเกยวกบวชาชพ

เวชกรรม ขอ 27 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมเปดเผยความลบของผปวย หรอผปวยท

เสยชวตแลว ซงตนทราบมาเนองจากการประกอบวชาชพ เวนแตไดรบความยนยอมโดยชอบดวยกฎหมายหรอเมอตองปฏบตตามกฎหมายหรอตามหนาท

ขอ 28 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมปฏเสธการชวยเหลอผทอยในระยะอนตรายจากการเจบปวย เมอไดรบค าขอรองและตนอยในฐานะทจะชวยได เวนแตผปวยไมอยในสภาวะฉกเฉนอนจ าเปนเรงดวน และเปนอนตรายตอชวตโดยตองใหค าแนะน าทเหมาะสม

ขอ 29 ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมใชหรอสนบสนนใหมการประกอบวชาชพ เวชกรรมหรอวชาชพใด ๆ ทางการแพทยหรอสาธารณสขหรอการประกอบโรคศลปะโดย ผดกฎหมาย โดยททางแพทยสภาไดก าหนดใหเปนหลกเกณฑเกยวกบการกระท าตอผ ปวย วาอยางไรถอวาอยในกรณประกอบวชาชพเวชกรรม ซงกหมายความรวมถงวาเมอประกอบวชาชพและกระท าตอผปวยภายใตขอบงคบของแพทยสภา วาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพแลว กเสมอนหนงวาผประกอบวชาชพเวชกรรมนนไดกระท าการภายใตจรยธรรมแหงวชาชพแลว

3.1.7 ค าประกาศสทธของผปวย (ลงวนท 6 เมษายน พ.ศ.2541) สทธผปวย หมายถง ความชอบธรรมทผปวยรวมถงผซงไปรบบรการดานสขภาพดาน

ตาง ๆ พงไดรบ เพอคมครองหรอรกษาผลประโยชนอนพงมพงไดของตนเอง โดยไมละเมดสทธของผอน แมวาทผานมาความสมพนธระหวางผปวยและผใหบรการดานสขภาพตงอยบนพนฐานของความเกอกลมความไววางใจซงกนและกน แตความสลบซบซอนทางสงคม และกระแสของ

DPU

93

วฒนธรรมทางธรกจไดเพมขยายความขดแยงทางจรยธรรมมากขน ท าใหตองมบทบญญตของกฎหมายไมวากฎหมายอาญา กฎหมายแพง กฎหมายคมครองผบรโภค และขอบงคบทางจรยธรรมแหงวชาชพสาขาตาง ๆ เพอจดระเบยบเรองการปฏสมพนธระหวางผปวยและผประกอบวชาชพ เวชกรรมและผประกอบวชาชพดานสขภาพสาขาตางๆ ใหมความเขาใจทชดเจนยงขนหลายประเทศไดมการประกาศสทธผปวยหรอกฎบตรผปวยขน เพอรบรองใหเกดความชดเจนในการปฏบต ส าหรบประเทศไทย องคกรสภาวชาชพดานสขภาพไดเลงเหนประโยชนทจะรวบรวมสทธข นพนฐานของผ ปวย ตลอดจนธรรมเนยมปฏบต ทสอดคลองกบวถไทย โดยแพทยสภา สภาการพยาบาล สภาเภสชกรรม ทนตแพทยสภา กระทรวงสาธารณสขรวมกนประกาศสทธผปวย เมอวนท 16 เมษายน 2541 โดยรวบรวมสทธขนพนฐานของผปวย จากแนวคดสทธผปวยทางจรรยาวชาชพของผประกอบวชาชพดานสขภาพ แนวคดสทธผปวยขององคกรระหวางประเทศ ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน และแนวคดสทธผปวยทางกฎหมายตามบทบญญตของรฐธรรมนญ ทสอดคลองกบสงคมไทย โดยค าประกาศสทธผปวยมจ านวน 10 ขอ ประกาศเพอใหรทวกน ทงประชาชน ผปวยและผใหบรการดานสขภาพสาขาตาง ๆ ทงแพทย พยาบาล ทนตแพทย เภสชกร โดยมงหวงทจะกอใหเกดความเขาใจอนดลดความขดแยงและน าไปสความไววางใจ ซงเปนพนฐานทน าไปสผลการรกษาพยาบาลทด26 เนองจากการรกษาพยาบาลเปนการกระท าตอเนอตวรางกายของผอน ดงนน ผกระท าจะตองค านงถงสทธทเขาจะไดรบดวย การประกาศสทธผปวยมใชเพยงประกาศใหประชาชนทเจบปวยไดรบรสทธของตนเองเทานน แตเปนการย าเตอนใหบคลากรทางการแพทยตระหนกในการปฏบตตอผปวยดวย การประกาศสทธผปวยเปนการแสดงใหเหนวาองคกรวชาชพตระหนกและใหความส าคญในเรองดงกลาว ค าประกาศสทธของผปวยมดงน

ขอ 1 ผปวยทกคนมสทธพนฐานทจะไดรบบรการดานสขภาพตามทบญญตไวในรฐธรรมนญ

รฐธรรมนญไดบญญตใหบคคลมสทธเสมอกนในการรบบรการทางสาธารณสขทไดมาตรฐาน ผยากไรมสทธไดรบการรกษาพยาบาลจากสถานบรการสาธารณสขของรฐโดยไมเสยคาใชจาย การบรการทางสาธารณสขของรฐตองเปนไปอยางทวถงและมประสทธภาพ

รฐธรรมนญใหสทธบรการดานสขภาพ ดงน 1) ความเสมอภาคในการเขาถงบรการ ทกคนไมวายากดมจนแคไหน สงเหลานไม

เปนอปสรรคในการเขาถงบรการดานสขภาพ

26 Thailand Medical Clinic online. (2557). สทธผ ปวย. สบคน 10 กมภาพนธ 2557, จากhttp://www.thaiClinic.com

DPU

94

2) สถานบรการสขภาพตองมมาตรฐาน 3) บรการดานสขภาพฟรส าหรบคนยากไรและคนทควรอาทร อยางเดก คนพการ

คนชรา 4) เปดโอกาสส าหรบการมสวนรวม ทงจากเอกชนและองคกรปกครองสวนทองถน 5) รฐมหนาทส าคญในการปองกนโรคตดตอรายแรง โดยไมคดมลคา27 ขอ 2 ผปวยมสทธทจะไดรบบรการจากผประกอบวชาชพดานสขภาพ โดยไมมการ

เลอกปฏบต เนองจากความแตกตางดานฐานะ เชอชาต สญชาต ศาสนา ลทธการเมอง เพศ อายและลกษณะของความเจบปวย

หลกการขอนเปนหลกการทแพทยทวโลกยอมรบและถอปฏบต แพทยสมาคมโลก ไดประชมและรวมไวในปฏญญาแหงกรงเจนวา (Declaration of Geneva) ไวตงแต ป ค.ศ.1948 ซงขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2549 หมวด 2 ขอ 7 ระบวา “ ผประกอบวชาชพเวชกรรม ยอมประกอบวชาชพดวยเจตนาด โดยไมค านงถงฐานะ เชอชาต ศาสนา สงคม และลทธการเมอง” และในหมวด 4 ขอ 15 ระบวา “ผประกอบวชาชพ เวชกรรม ตองรกษามาตรฐานของการประกอบวชาชพเวชกรรมในระดบทดทสด ในสถานการณนน ๆ ภายใตความสามารถและขอจ ากดตามภาวะวสย และพฤตการณทมอย”

รฐธรรมนญไดบญญตรบรองวาบคคลยอมเสมอกนในกฎหมาย และไดรบความคมครองตามกฎหมายเทาเทยมกน ชายและหญงมสทธเทาเทยมกน การเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคล เพราะเหตแหงความแตกตางในเรองถนก าเนด เชอชาต ภาษา เพศ อาย สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะของบคคล ฐานะทางเศรษฐกจหรอสงคม ความเชอทางศาสนา การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการเมองจะกระท าไมได ดงนนผปวยทกคนมสทธทจะไดบรการสขภาพในมาตรฐานทดทสดตามฐานานรป โดยไมมการเลอกปฏบต

ขอ 3 ผปวยทขอรบบรการดานสขภาพ มสทธทจะไดรบทราบขอมลอยางเพยงพอและชดเจนจากผประกอบวชาชพดานสขภาพ เพอใหผปวยสามารถเลอกตดสนใจในการยนยอมหรอ ไมยนยอมใหผประกอบวชาชพดานสขภาพปฏบตตอตน เวนแตเปนการชวยเหลอรบดวนหรอจ าเปน

27 จาก สทธผปวย (น.18), โดย ทศนย แนนอดร, 2544, นนทบร: บรษทพมพดจ ากด.

DPU

95

สทธทจะรบรขอมลขาวสารและตดสนใจในการท าการบ าบดรกษาโรคภยทเกดขนนบเปนสทธพนฐานของผปวย ผประกอบวชาชพดานสขภาพมหนาทตองอธบายใหผปวยทราบถงอาการ การด าเนนของโรค วธการรกษา ความยนยอมของผปวยน นจงจะมผลตามกฎหมาย ซงเรยกวา “ความยนยอมทไดรบการบอกกลาว (Informed Consent)” ยกเวนการชวยเหลอในกรณรบดวนฉกเฉนซงจ าเปนตองกระท าเพอชวยชวตผปวย

ขอ 4 ผปวยทอยในภาวะฉกเฉนเสยงอนตรายถงชวต มสทธทจะไดรบความชวยเหลอรบดวนจากผประกอบวชาชพดานสขภาพโดยทนทตามความจ าเปนแกกรณ โดยไมค านงวาผปวยจะรองขอความชวยเหลอหรอไม

การชวยเหลอผปวยทอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวต ถอเปนจรยธรรมแหงวชาชพ ขนพนฐานซงผประกอบวชาชพดานสขภาพจะตองรบด าเนนการโดยทนท เมอตนอยในฐานะทจะใหความชวยเหลอได การชวยเหลอในลกษณะเชนนนบเปนความจ าเปนในการชวยชวต แมวาจะไมไดรบการรองขอจากผปวย ซงบอยครงกไมอยในสภาพมสตพอทจะรองขอได ถอวาเปนการกระท าโดยความจ าเปนไมมความผด การปฏเสธไมใหความชวยเหลอนบวาเปนการละเมดขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2549 และอาจผดกฎหมายอาญาดวย

ขอ 5 ผ ปวยมสทธทจะไดรบทราบชอ สกล และประเภทของผ ประกอบวชาชพ ดานสขภาพทเปนผใหบรการแกตน

ในสถานพยาบาลตาง ๆ จะมผประกอบวชาชพดานสขภาพหลายสาขาปฏบตงานรวมกนในการชวยเหลอผปวย ซงบอยครงกอใหเกดความไมแนใจและความไมเขาใจแกผปวยและประชาชนทวไป ดงนน การก าหนดใหผปวยมสทธทจะสอบถามชอและโดยเฉพาะอยางยงประเภทของผประกอบวชาชพทใหบรการแกตน จงชวยใหผปวยกลาทจะสอบถามขอมล เพอใหเกดความเขาใจและสามารถตดสนใจเพอคมครองความปลอดภยของตนเอง

ขอ 6 ผปวยมสทธทจะขอความเหนจากผประกอบวชาชพดานสขภาพอน ทมไดเปน ผใหบรการแกตน และมสทธในการขอเปลยนผใหบรการและสถานบรการได

สทธทจะไดรบความปลอดภย (The Right to Safety) สทธทจะไดรบขาวสาร (The Right to be Informed) สทธทจะเลอก (The Right to Choose) นบเปนสทธทส าคญของผบรโภคสนคาซงรวมทงสนคาสขภาพ ในวฒนธรรมทผปวยยงมความเกรงใจและไมตระหนกถงสทธน ท าใหเกดความไมเขาใจและความขดแยง ในขณะเดยวกนผประกอบวชาชพดานสขภาพจ านวนมากยงมความรสกไมพอใจ เมอผปวยขอความเหนจากผใหบรการสขภาพผอน หรอไมใหความรวมมอในการทผปวยจะเปลยนผใหบรการหรอสถานบรการ การก าหนดสทธผปวยในประเดนนใหชดแจงจงมประโยชน เพอลดความขดแยงและเปนการรบรองสทธผปวยทจะเลอกตดสนใจดวยตนเอง

DPU

96

ขอ 7 ผปวยมสทธทจะไดรบการปกปดขอมลเกยวกบตนเองจากผประกอบวชาชพ ดานสขภาพโดยเครงครด เวนแตจะไดรบความยนยอมจากผปวยหรอการปฏบตหนาทตามกฎหมาย

สทธสวนบคคลทจะไดรบการปกปดขอมลเกยวกบการเจบปวยน เปนสทธผปวยไดรบการรบรองมาตงแตค าสาบานของ Hippocratis และประเทศตาง ๆ กไดรบรองสทธน ส าหรบประเทศไทยมกฎหมายรบรองไวเชนกน ดงปรากฏในประมวลกฎหมายอาญา พระราชบญญตขอมลขาวสาร พ.ศ.2540 ขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2549 หมวด 4 ขอ 27 จงเหนไดวาสงคมไทยใหความส าคญกบสทธผปวยในขอนมาก เพราะถอวาเปนรากฐานทผปวยใหความไววางใจตอแพทย เพอประโยชนในการรกษาพยาบาลตนเองอยางไร กตามกมขอยกเวนในกรณทมเหตผลและความจ าเปนทเหนอกวา เชน การปฏบตหนาทตามกฎหมาย หรอการคมครองประโยชนสาธารณะ เพอความสงบเรยบรอยและความมนคงของประชาชน หรอในกรณคมครองอนตรายรายแรงของบคคลอน การเปดเผยขอมลตอศาล การแจงขอมลตอบคคลทสาม เพอคมครองอนตรายรายแรงของบคคลอน เปนตน

ขอ 8 ผปวยมสทธทจะไดรบขอมลอยางครบถวนในการตดสนใจเขารวม หรอถอนตวจากการเปนผถกทดลองในการท าวจยของผประกอบวชาชพดานสขภาพ ปจจบนความจ าเปน ในการทดลองในมนษยเพอความกาวหนาทางการแพทยมมากขนขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรมพ.ศ.2549 หมวด 9ขอ 47 ระบวา “ผประกอบวชาชพเวชกรรม ผท าการศกษาวจยและการทดลองในมนษยตองไดรบความยนยอมจากผถกทดลองและตองพรอม ทจะปองกนผถกทดลองจากอนตรายทเกดขนจากการทดลองนน”การรบรองสทธผปวยดานนเปนการขยายความขอบงคบแพทยสภาใหชดเจนขนเพอเปนแนวทางปฏบตวาความยนยอมจะตองเปนความยนยอมภายหลงจากทไดรบทราบขอมลตาง ๆอยางครบถวนแลว (Informed Consent) เชนเดยวกบความยนยอมใหการรกษาพยาบาลและแมวาจะตดสนใจยนยอมแลวกมสทธทจะเลกไดเพอคมครองผถกทดลองใหไดรบความปลอดภย

ขอ 9 ผปวยมสทธทจะไดรบทราบขอมลเกยวกบการรกษาพยาบาลเฉพาะของตน ซงปรากฏในเวชระเบยนเมอรองขอ ทงนขอมลดงกลาวตองไมเปนการละเมดสทธสวนตวของบคคลอน

การทแพทยบนทกประวตการเจบปวยและการรกษาตาง ๆ ของผปวยในเวชระเบยนอยางละเอยด นบเปนเครองมอทส าคญในการใหการรกษาพยาบาลผ ปวยอยางตอเนองและ มคณภาพ นบเปนมาตรฐานของการประกอบเวชกรรมสากล ขอมลทปรากฏในเวชระเบยนถอเปนขอมลสวนบคคล ซงเจาของประวตมสทธทจะไดรบทราบขอมลนนได ซงสทธนไดรบการรบรองตามพระราชบญญตขอมลขาวสาร พ.ศ.2540 อยางไรกตามเนองจากขอมลในเวชระเบยนอาจม

DPU

97

บางสวนซงเปนการแสดงความเหนของแพทยในการรกษาพยาบาล และอาจกระทบตอบคคลอน ๆดงนนการเปดเผยขอมลใหผปวยทราบ จะตองไมเปนการละเมดสทธสวนตวของบคคลอน ๆ ทงนรวมถงกรณผปวยยนยอมใหเปดเผยขอมลของตนตอบคคลท 3 เชนในกรณทมการประกนชวต

ขอ 10 บดา มารดา หรอผแทนโดยชอบธรรม อาจใชสทธแทนผปวยซงเปนเดกอายยง ไมเกนสบแปดปบรบรณ ผซงบกพรองทางกายหรอจต ซงไมสามารถใชสทธดวยตนเองได

การก าหนดใหบดา มารดา ใชสทธแทนผปวยทเปนเดกอายยงไมเกน 18 ป เนองจาก ในอนสญญาวาดวยสทธเดกก าหนดไววา เดก หมายถงมนษยทกคนทมอายต ากวา 18 ป เวนแตจะบรรลนตภาวะกอนหนานนตามกฎหมายทใชบงคบแกเดกนน ดงนน จงไดก าหนดไวใหบดา มารดาหรอผแทนโดยชอบธรรม อาจใชสทธแทนผปวยทอายไมเกน18 ปบรบรณ ส าหรบผบกพรอง ทางกายหรอทางจตนนตองถงขนาดไมสามารถเขาใจหรอตดสนใจไดดวยตนเอง เชน ผปวยทอยในภาวะผกถาวร(Persistent vegetative state) วกลจรต หรอมจตฟนเฟอนไมสมประกอบ ผแทน โดยชอบธรรมทเปนผดแลผปวยหรอมอ านาจปกครองผปวย เชน บดา มารดา กรณผปวยไมมบดา มารดา ผดแล หรอผปกครอง อาจเปนญาตพนองยอมสามารถใชสทธตาง ๆ แทนผปวยได28

3.2 มาตรการทางกฎหมาย ทเกยวกบเรองสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต

ของกฎหมายตางประเทศ 3.2.1 สหรฐอเมรกา

ระบบการจดการบรการดานการแพทยและสาธารณสขของสหรฐอเมรกานน สทธการตายมไดบญญตไวเปนกฎหมายโดยตรงในรฐธรรมนญ แมกฎหมายรฐธรรมนญจะไมก าหนดสทธจะตายไวโดยตรง แตกไดมความพยายามทจะใชสทธโดยขอใหศาลสงยอมรบสทธทจะตาย คดประเภทนเกดขนมากมายในสหรฐอเมรกา จากค าพพากษาของศาลตาง ๆ ในสหรฐอเมรกา มผเหนวาสทธทจะตายเปนสทธตามรฐธรรมนญ ซงมรากฐานมาจากสทธสวนตว (The Right of Privacy) ซงตอมาในป ค.ศ. 1974 ศาลสงไดพพากษาขยายสทธสวนตวนออกไปอก โดยอธบายวา สทธสวนตวนนไดปรากฏอยในแนวคดของบทแกไขเพมเตมรฐธรรมนญบทท 14 ซงก าหนดเรองเสรภาพของบคคลและขอจ ากดการปฏบตของรฐ เสรภาพทงหลายซงตามจารตประเพณนนจะอยรวมกนกบสทธสวนตว แตแยกออกเพอเปนหลกประกนขนพนฐานของการใชชวตสวนตว สทธสวนตวไดขยายออกไปครอบคลมถงสทธปฏเสธการรกษา (Right to Refuse Treatment) และสทธssss

28คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยมหดล. (ม.ป.ป.). สทธผปวย. สบคน 10 เมษายน 2557, จาก http://www.dt.mahidol.ac.th/DTID232/data/course/Patient_right_th.pdf

DPU

98

ทจะตาย สทธปฏเสธการรกษาดงกลาวยงรวมไปถงการปฏเสธการรกษาเนองจากเหตผลความเชอในทางศาสนาดวย เชน การไมยอมรบเลอดเขาสรางกายเพราะขอหามทางศาสนา29 แตสทธดงกลาวกมใชสทธทสมบรณเดดขาดททกคนจะสามารถใชสทธไดเสมอไป ในสหรฐอเมรกาจงมคดตาง ๆ ทน ามาสการวนจฉยในการใชสทธดงกลาวมากมาย คดทศาลสงของสหรฐอเมรกาไดรบรองวาสทธการตายเปนสทธตามรฐธรรมนญ คอคดของผหญงคนหนงชอ “แนนซครซาน” ซงประสบอบตเหตทางรถยนตสงผลใหสมองบางสวนของเธอไมสามารถท างานได เธอตกอยในสภาวะทไมรสกตว แตเนองจากแกนสมองยงคงท างานตามปกต เธอจงสามารถหายใจไดตามธรรมชาตโดยไมตองใชเครองชวยหายใจ แตวาไมสามารถกลนอาหารดวยตนเอง แพทยจงตองใหอาหารผานทางสายยางเวลาผานไปนานหลายปอาการของเธอยงคงไมดขน บดามารดารวมทงญาตสนทของเธอไดขอใหแพทยยตการใหอาหารเธอทางสายยางอกตอไป โดยศาลสงของมลรฐมสซรไดวนจฉยวาสทธทจะมชวตอยเปนสทธของบคคล ซงควรจะไดรบการรกษาเพอยดชวตออกไปในทกกรณ เวนแตผนน จะไดปฏเสธการรกษาชนดใด ๆ ไวแลว กรณนไมปรากฏหลกฐานทชดเจนวาผปวยไดแสดงเจตนาทจะปฏเสธการรกษาไว โดยศาลสงสดของมลรฐมสซรเหนวาศาลอาจอนญาตใหยตการบ าบดรกษาไดตอเมอมพยานหลกฐานอนชดแจงแสดงใหเหนวาผปวยไมตองการทจะไดรบการบ าบดรกษา เมอไมมหลกฐานเชนนปรากฏตอศาล รฐจงมหนาทตองรกษาชวตของผปวยเอาไว ศาลสงของสหรฐอเมรกามมต 5 ตอ 4 พพากษายนตามค าพพากษาของศาลสงมลรฐมสซร โดยวนจฉยวา “สทธการตายนนมอยจรง และสทธนไมเพยงแตเปนสทธทมาจากรฐธรรมนญทประกนความเปนสวนตวของบคคลเทานน ยงมาจากขอยกเวนบทแกไขรฐธรรมนญ” ศาลตดสนโดยยนยนวาบคคลทมสตสมปชญญะสมบรณยอมมสทธทจะปฏเสธการบ าบดรกษา แตเมอแนนซไมอยในสภาพทจะแสดงเจตนาของตนเองได มลรฐตาง ๆ ยอมมสทธทจะไมยนยอมใหมการยตการบ าบดรกษานน จากค าวนจฉยของศาลสงเหนไดวาศาลสงของสหรฐอเมรกาปลอยใหเปนหนาทของแตละมลรฐในการออกกฎหมายเกยวกบกรณดงกลาวเอง หลงจากศาลสงของสหรฐอเมรกาตดสนคดไดไมนานบดามารดาของแนนซไดยนค ารองตอศาลชนตนใหม โดยไดน าเอาพยานคอเพอนคนหนงของแนนซมาสบเพมเตมวากอนทแนนซจะประสบอบตเหต เธอเคยบอกวาเธอไมตองการบ าบดรกษาใด ๆ หากอยในสภาพทไมอาจเยยวยารกษาไดอกตอไป ในทสดมลรฐมสซรจงอนญาตใหยตการบ าบดรกษาเธอได

29จาก นตเวชสาธกฉบบสทธผปวย (น. 134), โดย วฑรย องประพนธ, 2537, กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ.

DPU

99

นอกจากนยงมคดของลาร แมคอะฟ (Larry McAfee) แหงมลรฐจอรเจย เขาเปนคนชอบใชชวตกลางแจง ชอบการตกปลาเปนชวตจตใจเมอป ค.ศ.1985 เขาประสบอบตเหตทางรถจกรยานยนตท าใหเขาเปนอมพาตตงแตคอลงมา ชวตทเคยสนกสนานของเขาจงสนสดลง ตอมาเขาไดยนค ารองตอศาลขออนญาตปดเครองชวยหายใจทท าใหเขามชวตอยได เขาใหการตอศาล วาเขาตนนอนขนมาทกเชาดวยความหวาดกลววนใหม เขาไมพบสงใดหรอไมอาจนกถงสงใดทจะ ท าใหเขารนเรงไดอยางแทจรงเลย ผพพากษาศาลสงเอดเวรดจอหนสนแหงฟลตน (Edward Johnson of Fulton County,Ga) พพากษาวาสทธของแมคอะฟทปฏเสธการรกษาเพอชวยชวตเขาไวอยเหนอผลประโยชนของรฐ เครองชวยหายใจทตดอยไมไดเปนการยดชวตใหแมคอะฟ หากแตเปนการยดการตายของเขาออกไปมากกวา ศาลยอมใหมการปดเครองชวยหายใจ โดยถอวาคนทชวยเหลอเขานนไมตองถกกลาวหาใด ๆ และไดมการยายผปวยออกจากโรงพยาบาลไปอยทบานของเพอนของเขา ภายหลงทแพทยใหยานอนหลบแกเขาแลวเขาจบชวตลงโดยสงบ โดยใชปาก ของเขาตงเวลาปดเครองชวยหายใจ30 ส าหรบสทธทจะตายของผปวยซงไมมความสามารถทางกฎหมาย เชน ผปวยซงนอนสลบอยในสภาพทเรยกวามชวตอยางผก (Vegetative State) อยางคดของคาเรนแอนนควนแลน (Karen Ann Quinlan) คดนผปวยนอนสลบไมรสกตวเนองจากสมองบางสวนขาดอากาศอยนาน แตไมอยในเกณฑของสมองตาย บดาของเธอไดขอใหศาลตงใหเปนผแทนโดยชอบธรรมและ มสทธทจะแสดงความประสงคใหแพทยหยดเครองชวยหายใจ ซงเปนวธการรกษาทพเศษกวาปกต ศาลสงแหงมลรฐนวเจอรซไดตงนายควนแลนเปนผแทนโดยชอบธรรม และระบวาการจะหยดเครองชวยชวตหรอไมนนยอมไมมความผด โดยใหผแทนโดยชอบธรรมและครอบครวของผปวยรวมกบแพทยซงรบผดชอบดแลอยหาขอสรปตามเหตผลทางวชาการวาผปวยไมอาจฟนจนรสกตวมาใหมไดอก และถาคณะกรรมการจรยธรรมของโรงพยาบาลทผปวยอยนนรบรอง กควรหยดการใชเครองชวยชวตได ค าวนจฉยของศาลในคดน อาศยหลกเรองสทธสวนตวตามรฐธรรมนญและไดขยายสทธสวนตวออกไปวาเปนสทธของปจเจกชนทจะเลอกตดสนใจไดโดยเสร และยงเปนสทธเดดขาดทจะเลอกการตายอยางธรรมชาตในภาวะทไมรสกและไรสต แตเมอมการปดเครองชวยหายใจแลวคาเรนกลบสามารถหายใจไดเอง บดามารดาของคาเรนเกดความรสกทางจรยธรรม

30จาก กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย (น.68-69), โดยส านกงานสขภาพแหงชาต, 2552, กรงเทพฯ: บรษทเอมเอนเตอรไพรส จ ากด.

DPU

100

ทไมอาจเอาสายยางใหอาหารออกไปได คาเรนจงตองนอนสลบตอมาอกถง 10 ปจงถงแกกรรมดวยโรคปอดบวมเพราะไมไดใหยาปฏชวนะรกษา31 กรณของแคธลนฟารเรล (Kathleen Farrel) เปนผปวย ALS (Amyotrophic Lateral Sclerosis) ตงแตป ค.ศ.1982โรคนเปนโรคของระบบประสาททท าใหกลามเนอทวตวคอย ๆ ฝอลบไปเรอย ๆ แตจตใจของผปวยยงปกต โรคนเปนโรคทไมทราบสาเหตและไมมทางรกษา ผปวยจะมชวตอยไดระหวาง 1-3 ป ฟารเรลเขารบการรกษาตวไดรบการเจาะคอและใชเครองชวยหายใจ แตเธอปฏเสธทจะใสสายยางใหอาหารทางจมก เธอออกจากโรงพยาบาลในป ค.ศ.1983 มาอยทบานกบสามและลก เธอเดนไมไดและตองนอนอยตลอดเวลา ในเดอนพฤศจกายน ค.ศ.1985 เธอบอกกบครอบครววาตองการใหปดเครองชวยหายใจ สามของเธอจงรองขออ านาจศาลเพอจะปดเครอง ชวยหายใจ ในระหวางการพจารณาคด ซงมการเผชญสบทบานผปวย ฟารเรลบอกวาเธอตองการทจะใหธรรมชาตด าเนนไปตามวถทางของมน เพราะเธอเบอหนายตอการทตองทนทกขทรมาน อยางมาก จตแพทยสองคนเปนพยานตอศาลวาผ ปวยมสภาพจตสมบรณในการตดสนใจ ศาลพจารณาใหปดเครองชวยหายใจได แตใหรอการปฏบตระหวางการพจารณาของศาลอทธรณ และในวนท 29 มถนายน พ.ศ.1987 ฟารเรลกถงแกกรรมทง ๆ ทใสเครองชวยหายใจอย แตปญหานเปนปญหาส าคญศาลสงแหงมลรฐนวเจอรซจงท าค าพพากษาคดนตามมา โดยวนจฉยวา “สทธของผปวยทจะปฏเสธการรกษา ซงท าใหเขาตองเสยงกบอนตรายหรอความตายนนไดรบความคมครองอยแลวตามหลกการพนฐานของคอมมอนลอว แตอยางไรกตาม สทธทจะปฏเสธการรกษาทางการแพทยเพอยดชวตของผปวยนนมใชสทธทสมบรณเดดขาด ยงตองค านงถงประโยชนของการยดชวตของบคคลออกไปอก ซงมอย 4 ประการมาพจารณาประกอบดวย คอ การคมครองการรกษาชวต การปองกนการฆาตวตาย การปกปองจรยธรรมแหงวชาชพของแพทยและการคมครองบคคลท 3 ทไมมสวนรเรองดวย ในกรณนประโยชนทง 4 ประการมน าหนกนอยกวาสทธในการตดสนใจของฟารเรส และเพอใหแนใจวาผปวยมความสามารถบรบรณในการตดสนใจปญหาส าคญเชนน จ าเปนอยางยงทผปวยตองไดรบการอธบายใหทราบ32

หลายมลรฐในสหรฐอเมรกา มการออกกฎหมายเกยวกบเรองสทธของบคคลทจะตายอยางสงบ โดยแสดงเจตจ านงในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต เชน รฐบญญตวาดวยการตายโดยธรรมชาตแหงแคลฟอรเนย (The California National Death Act) 31 แหลงเดม.

32 นตเวชสาธกฉบบสทธผปวย (น. 135-136). เลมเดม.

DPU

101

ใชบงคบเมอป ค.ศ.1976 ถอเปนกฎหมายวาดวยสทธการตายฉบบแรกทออกในสหรฐอเมรกา รฐบญญตนไดบญญตถงสทธของผปวยทจะปฏเสธการรกษาในสถานการณตาง ๆ กฎหมายฉบบนคมครองบคคลหลายประเภท ไดแก ผปวยหมดสต ผปวยซงอยในทคมขง ผปวยรางกายพการ ผปวยซงรองขอใหหยดกระบวนการรกษาเพอชวยชวต ผปวยซงแพทยเหนวาความเหนของแพทยไมตรงกบความตองการของสมาชกในครอบครวผปวยไมตรงกบนโยบายของโรงพยาบาล หรอไมตรงกบเพอนแพทยดวยกน เปนตน ศาลถอวาแพทยไมอาจน าความคดเหนของตนเขาไปแทนความเหนของผปวยได รฐบญญตดงกลาวยอมใหแพทยซงไมเหนดวยกบค าขอของผปวยซงตองการใหหยดการรกษาใหถอนตวออกไปจากความรบผดชอบได โดยใหแพทยผอนเขามาท าหนาทแทน ในมลรฐโอเรกอน ไดออกรฐบญญตการตายอยางมศกดศรแหงมลรฐโอเรกอน33 ซง รฐบญญตดงกลาวไดบญญตเกยวกบการใชสทธทจะยตการรกษาไว โดยใหผทบรรลนตภาวะเทานนทสามารถใชสทธตามกฎหมายนได ผบรรลนตภาวะตามกฎหมาย หมายถง ผซงมอาย 18 ปบรบรณขนไป34 แตการใชสทธดงกลาวตองไดรบการรบรองจากแพทยวาบคคลนนเจบปวยอยในระยะสดทาย (A Terminal Disease) และบคคลดงกลาวตองแสดงเจตนาดวยใจสมครวามความประสงคหรอปรารถนาทจะตาย (Wish to Die)35 โดยมการเรยกรองดวยวาจาหรอท าเปนหนงสอ เพอใชยาในการจบชวตของตนเองอยางมศกดศรของความเปนมนษย การแสดงเจตนาทจะตายเปนหนงสอหรอพนยกรรมชวต (Living Will) นน ตองมการระบวนทท าพนยกรรมชวต โดยผปวยตองลงลายมอชอและมพยานอยางนอย 2 คนลงลายมอชอ ตอหนาผปวย พยานตองเขาใจและเชอวาผปวยเปนผมความสามารถท าพนยกรรมชวตโดยสมครใจ และไมไดถกบงคบใหท าพนยกรรมชวต นอกจากนหนงในพยานจะตองไมเปนบคคลซงมความเกยวพนทางสายเลอด คสมรส หรอเปนบตรบญธรรม ไมเปนบคคลซงมสทธในสวนแบงของ กองมรดกของผปวย ภายใตพนยกรรมหรอผลบงคบตามกฎหมาย ไมเปนเจาของ ผบรหารหรอลกจางของศนยบรการทางสขภาพทผปวยรบการบ าบดรกษาทางการแพทยหรอพกอาศย ไมเปนแพทยเจาของไขและถาผปวยเปนผปวยทไดรบการดแลเปนเวลานานแลวเรยกรองใหมการท าพนยกรรมชวต หนงในพยานควรจะเปนบคคลซงระบคณสมบตพเศษไวโดยระเบยบของกรมffffffff 33 Death with Dignity Act.

34 127.805.S.1.01, Wdefinition, Oregon’sDeath with Dignity Act. 35 127.805.S.2.01(1), Definition, Oregon’sDeath with Dignity Act.

DPU

102

ทรพยากรมนษย36 แพทยเจาของไขจะตองเปนผรบรองวาผปวยอยในระยะสดทาย และขณะแสดงเจตนานนผปวยยงคงมสตสมปชญญะสมบรณด นอกจากนแพทยตองแจงใหผปวยทราบถง การวนจฉยโรค อาการของโรคโดยละเอยด ความเสยงทอาจเกดจากการรกษาพยาบาล ทางเลอกอนทอาจเปนไปไดในการรกษาพยาบาล และแพทยเจาของไขควรขอใหผปวยแจงญาตสนททราบ ถงการแสดงเจตนาดงกลาว

รฐบญญตฉบบน ก าหนดใหแพทยเจาของไขตองสงเรองของผ ปวยไปใหแพทย ทปรกษาเพอรบรองการวนจฉยโรคของตน และใหการรบรองอกชนหนงวาผปวยมความสามารถและแสดงเจตนาโดยความสมครใจ ผปวยตองไดรบการวนจฉยทางจต เมอด าเนนการตามขนตอนดงกลาวแลว แพทยตองเกบรกษาหนงสอแสดงเจตนาของผปวยซงแสดงเจตนาใหแพทยยตการรกษาพยาบาลอยางมศกดศรและมมนษยธรรม ผปวยมสทธในการเพกถอนค ารองไดทกเวลา และการเพกถอนจะกระท าดวยวธใดกไดไมวาจะโดยลายลกษณอกษร วาจา หรอกรยา37 รฐบญญตการแสดงเจตจ านงทจะยตการรกษาพยาบาลแหงมลรฐอลลนอยด(Illinois Living will Act)38 กฎหมายฉบบน ใหสทธแกประชาชนในการตดสนใจเกยวกบการรกษาพยาบาลตลอดจนถงสทธทจะตายของผปวย โดยการแสดงเจตนาตองท าเปนลายลกษณอกษร เพอยต การรกษาพยาบาล ซงจะมผลใหตนเองถงแกกรรมลง โดยปฏเสธกระบวนการรกษา ทางการแพทย เพอยดชวตของผปวย แตบคคลดงกลาวตองอยในสภาพเหมอนผก เอกสารดงกลาวตองท าขน ดวยความสมครใจ และมอสระจากการถกบคคลอนครอบง า จงใจ โดยก าหนดใหบคคลสามารถ มสทธและใชสทธได เมอบคคลมอายครบ 18 ปขนไป39 โดยลงนามตอหนาพยานรบรองสองคนและผปวยจะตองไดรบการรบรองวามคณสมบต (qualified) กอน เชน ไมไดตงครรภจนอาจมผลตอทารกในครรภ40 เปนตน ถาผปวยทแสดงเจตนายงคงมความสามารถ ผปวยตองยนยนถงความสมบรณของหนงสอแสดงเจตนาทตนกระท าไวตอแพทยเจาของไข หนงสอแสดงเจตนาตองระบerrreee 36 จาก สทธของบคคลในการแสดงความจ านงทจะตายอยางสงบ (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น.74), โดย ดารณ มงกรทอง, 2548, กรงเทพฯ: มหาวทยารามค าแหง. 37 จาก หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น.58-59), โดย สจตรา วงศก าแหง, 2546, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

38 755 ILCS, by Illinois compiled statutes, Retrieved April 2, 2014, from http://www.legis.state.il.us/legislation/ilcs/ch755/ch755

39 Ibid. 40 Ibid.

DPU

103

วนท สถานท ค ารบรองวาไดกระท าดวยความสมครใจโดยปราศจากการขเขญ หลอกลวง ส าคญผด ความประสงคปฏเสธการยดชวตดวยเครองมอทางการแพทย เวลา เชน ทกเวลาหากขาพเจาไดรบบาดเจบ เงอนไขการบาดเจบนนตองถงขนาดไดรบการวนจฉยวาจะถงแกกรรมในเวลาอนใกล ในกรณทขาพเจาไมอาจตดสนใจไดเพราะขาดความสามารถใหครอบครวและแพทยยนยนสทธนแทนขาพเจา ทจะปฏเสธการรกษาพยาบาล ลายมอชอและพยานทรเหนถงการท าหนงสอแสดงเจตนาดงกลาว41 ทงน ผปวยสามารถเพกถอนหนงสอแสดงเจตนาไดทกขณะ การแสดงเจตนาอาจตกเปนโมฆะได หากหนงสอแสดงเจตนาไมปรากฏลายมอชอของผปวย หรอลายมอชอของพยาน หรอไมไดรบการรบรองวาปวยอยในขนสดทาย หรอแพทยไมรบรองความมอยของหนงสอแสดงเจตนาหรอหากปรากฏวามการยนยอมใหการรกษาพยาบาล

แพทยซงกระท าหรองดเวนตามกฎหมายน ไดรบความคมครองไมใหไดรบโทษ ทงทางแพงและทางอาญา42 ทงน แพทยตองใหค าปรกษาแกผปวยซงประสงคจะแสดงเจตนายตการรกษาอยางรอบคอบและเคารพสทธผปวย โดยแพทยตองชแจงใหผปวยทราบถงวธการรกษาและโอกาสในการมชวตของผปวยอยางแทจรง

อยางไรกตามกฎหมายฉบบน ไดก าหนดบทลงโทษทงทางแพงและทางอาญากรณบคคลซงมเจตนาทจรต ฉอฉล จนท าใหผปวยไดรบอนตรายหรอเสยหาย43

แมวากฎหมายรฐธรรมนญของสหรฐอเมรกา จะยอมรบรถงสทธของผปวยในการปฏเสธการรกษา โดยถอวาเปนเรองของสทธสวนตวหรอสทธในความเชอทางศาสนาของผปวย กตาม แตรฐจะเขาแทรกแซงสทธในการปฏเสธการรกษาของผปวยได หากผลประโยชนของรฐ มความส าคญหรอมน าหนกมากกวาสทธสวนตว หรอสทธในความเชอทางศาสนาของผปวยดงน44

ผปวยเปนหญงมครรภ ชวตของทารกในครรภมารดาถอวามความส าคญ และเกยวของกบชวตของมารดาอยาง

แยกจากกนไมออก หากมารดาเสยชวตเพราะปฏเสธไมยอมรบการรกษากยอมท าใหทารกในครรภddd

41หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต. (น. 56). เลมเดม. 42 755 ILCS, by Illinois compiled statutes, Retrieved April 2, 2014,

from http://www.legis.state.il.us/legislation/ilcs/ch755/ch755

43 From A Physician ’s guide to advance directive: living will, Information and guidance for physician provided,(p. 2), by the Illinois state medical society.

44 ปญหาทางกฎหมายและจรยธรรมในการรกษาโรครายแรงของผประกอบวชาชพแพทย: ศกษากรณ การณยฆาต. (น. 39). เลมเดม.

DPU

104

ตองเสยชวตลงไปดวย รฐจงมหนาทและมผลประโยชนในการเขาแทรกแซงใหมการ รกษาทางการแพทย เพอรกษาชวตของมารดาเอาไว เพอใหทารกสามารถมชวตอยไดตอไปรอคอยเวลาทจะคลอดออกมา

ผปวยมบตรทยงเลกอยซงตองการความดแลและการเลยงด รฐจะเขาไปแทรกแซง โดยถอวาเปนการรกษาผลประโยชนของรฐและสงคม ในการ

ทจะหลกเลยงภาระทางดานเศรษฐกจทรฐจะตองเขาไปดแลบตรผเยาว เพอปกปองความรสกทดของผเยาวเอาไว และใหผเยาวมความอบอนในการทจะไดอยกบบพการของตนตอไป

ผปวยยงเปนผเยาว (Minor) รฐจะถอวายงเปนกรณทไมอาจสนนษฐานไดวาผเยาวปรารถนาทจะตาย แมวาผเยาว

จะไดแจงใหทราบวาตองการตายกตาม ผเยาวกจะถกบงคบใหรบการรกษา เพอผเยาวนนจะได มชวตอยตอไปจนเตบโตเปนผใหญทสามารถจะตดสนใจในการปฏเสธการรกษาดวยตนเองได

ผปวยเปนบคคลในสภาวะไรความสามารถ (Unconscious) กรณนหากญาตผ ปวยไมอนญาตใหแพทยท าการรกษา รฐมกจะเขาแทรกแซง

การตดสนใจของญาตและผปกครองตามกฎหมายของผปวย โดยค านงถงชวตของผปวยเปนส าคญการสนนษฐานวาหากผปวยมความสามารถเปนปกตแลว ผปวยจะไมตดสนใจทจะตาย แมวาผปวยจะมความเชอทางศาสนาทมขอหามรบการรกษาดวยวธการดงกลาวกตาม45

เหนไดวารฐจะยอมรบรสทธการปฏเสธการรกษา แมวาจะเปนผลใหผปวยตองเสยชวตหากเหนวาเปนการถกตองตามหลกความเชอทางศาสนาของผปวย หรอเหนวาการรกษาพยาบาล มขดจ ากดเพยงแคนน แตรฐจะเขาแทรกแซงสทธของผปวยในการปฏเสธการรกษา หากการปฏเสธนนอาจมผลกระทบกระทงตอสทธของบคคลอน หรอท าใหบคคลอนทตองพ งตนไดรบความเดอดรอน หรอเหนวาหากการตดสนใจทจะปฏเสธการรกษาไมไดเกดขนอยางอสระ46 ในสหรฐอเมรกามองคกรทท าหนาทเกยวกบ Living Will อยหลายอยองคกร สวนใหญเปนองคกรสาธารณกศล เชน A national Non-profit Information and Registration center, Florida Registry & Living Will Registry of America เปนตน47 A national Non - profit Information and Registration center เรมกอตงขนเมอป ค.ศ.1988 มหนาทในการใหบรการแกo[[[[[ooo

45 Ibid. 46 Ibid. 47 จาก สทธเสรภาพของปวงชนชาวไทยตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพ.ศ. 2550: ศกษากรณ

ปญหาสทธปฏเสธการรกษาพยาบาลตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น.77), โดย ชชวาร มเมตตา, 2550, กรงเทพฯ: มหาวทยารามค าแหง.

DPU

105

ประชาชนและด าเนนการเกยวกบการท าหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนา ในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต โดยอธบายเกยวกบหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวตไววา

หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาล หมายถง เอกสารส าคญทางกฎหมายทบคคลท ากบทางการ เพอแสดงความประสงคหรอความปรารถนาของตนเกยวกบขนตอนกระบวนการยดชวตของตน48

หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต ตองกระท าเปนลายลกษณอกษรเทานน หนงสอดงกลาวอาจก าหนดใหสมาชกในครอบครว มอ านาจตดสนใจแทนได หากปรากฏอยางชดแจงวาผแสดงเจตนามอาจใหความยนยอมได ทางส านกทะเบยนหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลใหเหตผลวา เปนการใหสทธแกพลเมองในการตดสนใจยตการมชวตอยของตนได เปนการกระท าทสอดคลองกบบทบญญตแหงรฐธรรมนญ โดยถอวาสทธดงกลาวเปนสทธสวนบคคลอยางแทจรงในการก าหนดชะตาชวตของตน อนเปนการด ารงไวซงศกดศรความเปนมนษย

เหนไดวาสหรฐอเมรกา ใหการยอมรบถงสทธในการปฏเสธการรกษา โดยมการยอมรบผลทางกฎหมายเกยวกบค าสงลวงหนา (Advance Directives)49 ทเปนเอกสารแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาล โดยมรายละเอยดและหลกเกณฑทแตกตางกนไป ตามกฎหมายของแตละมลรฐ อยางไรกตามแมวาบคคลทกคนจะมสทธปฏเสธการรกษาพยาบาล แตบคคลหามสทธทจะใหผอนฆาตนเอง การท าใหผปวยตายเปนความผดตามกฎหมายในทกมลรฐ สวนการชวยเหลอของแพทยในการฆาตวตายของบคคลอนนน ศาลของสหรฐยงคงใหสทธแก มลรฐตาง ๆ ในการออกกฎหมายของมลรฐวาจะอนญาตใหมการชวยเหลอของแพทยแกบคคล ทประสงคจะฆาตวตายหรอไม ปจจบนมเพยงมลรฐโอเรกอนเทานนทมกฎหมายอนญาตใหแพทยความชวยเหลอแกผปวยได

3.2.2 องกฤษ กฎหมายเกยวกบสทธการตายขององกฤษไมคอยมการพฒนา เพราะกฎหมายจารต

ประเพณ (Common Law) ทเกยวกบความผดฐานฆาผอนนนไมวาจะเปนฆาตกรรม (Murder) หรอฆาผอนโดยประมาท (Manslaughter) ลวนเปนความผดทางอาญาทงสน เพราะกฎหมายองกฤษkkkkk

48 แหลงเดม. 49 แหลงเดม.

DPU

106

ยงไมยอมรบการกระท าการณยฆาตโดยตรงไมวาจะสมครใจหรอไม สวนการณยฆาตโดยออม ทเกดโดยสมครใจ อาจท าไดในบางกรณ บางเงอนไข ซงกเสยงตอการถกฟองรองและถกลงโทษ จากศาลอยไมนอย ตอมาไดมความพยายามจะเสนอรางกฎหมายการสมครใจตายอยางสงบ (Voluntary Euthanasia Bills) ในรฐสภาถง 3 ครงในป ค.ศ.1936, 1969 และ 1973 แตกไมสามารถผานสภาออกมาได

ศาลสงขององกฤษ (House of Lords) ไดวางหลกเรองสทธทจะตาย โดยการยตการใชเครองชวยชวตของผปวยในองกฤษเปนครงแรก โดยคดดงกลาวชอ Airedale National Health Service Trust V. Bland หรอทเรยกโดยทวไปวา“แบลนด”50 คดนสบเนองมาจากโศกนาฏกรรม ทสนามฮลโบโรห ในเมองเชฟฟลด ซงมการแขงขนฟตบอลเอฟเอคพรอบรองชนะเลศระหวาง ทมลเวอรพลกบทมนอตตงแฮมฟอรเรสต กอนทการแขงขนจะเรม ปรากฏวาแฟนบอลทงสองทมตางกพยายามเขาไปเชยรทมของตนอยางเนองแนน จนสนามไมอาจรองรบผชมได ท าใหผชม แฟนบอลสวนหนงถกเบยดเขาไปตดแผงกนสนามบนอฒจรรย เหตการณครงนท าใหผชมหลาย สบคนซงสวนใหญเปนแฟนของทมลเวอรพลถงแกความตาย โทนแบลนดเปนเดกคนหนงทอย ในสนามขณะเกดเหต โทนมอาย 17 ป จากสภาพความเบยดเสยดในสนาม ท าใหปอดของโทน ถกกระแทกอยางรนแรงและไมมอากาศไปหลอเลยงสมอง ในทสดสมองสวนบนของโทนกไมท างานท าใหเขาตกอยในสภาวะผก แมวาแกนสมองของโทนยงคงท างานอยกตาม การทโทนอยในสภาวะเชนนท าใหเขาไมมความรสก ไมสามารถสอสารกบคนรอบขางได ไมรรส ไมไดกลน และไมได ยนเสยงใด ๆ ทงสน แตดวงตาของโทนยงคงเปดอยตลอดเวลา และสามารถหายใจดวยตนเองตามปกต คณะแพทยไดใหความชวยเหลอโทนดวยการใหอาหารผานทางสายยาง ตามกฎหมาย คอมมอนลอวขององกฤษ เมอแกนสมอง (Brainstem) ยงคงท างานอย กฎหมายจะถอวาบคคลนน มชวตอย51 โทนจงมสภาพบคคลตามกฎหมาย52 หลงจากเวลาผานไปกวา 3 ป ครอบครวของ โทนและคณะแพทยตางเหนวาการชวยชวตเขาตอไปจะไมกอใหเกดประโยชน คณะแพทยจงไดแจงไปยงเจาหนาทชนสตรถงความประสงคทจะยตการชวยชวตของโทนอกตอไป แตเจาหนาทชนสตรไดเตอนคณะแพทยวาการกระท าเชนนเปนการเสยงตอการถกด าเนนคดฐานฆาผอนโดยเจตนา สถานพยาบาลทบ าบดรกษาโทนจงไดยนค ารองตอศาล ขอใหมค าสงอนญาตใหคณะแพทย ddd

50 นนทน อนทนนท.(2544). บทบณฑตยปญหาทางกฎหมายเกยวกบการตายอยางสงบ. สบคน 2 เมษายน 2557, จาก http://people.su.se/~nain4031/euthanasiaTHAI.htm. 51 แหลงเดม.

52 แหลงเดม.

DPU

107

ยตการชวยชวต โดยถอดสายยางทใหอาหารแกโทน คดไดขนสการพจารณาของศาลสงขององกฤษ (House of Lords) ศาลไดพจารณาปญหาทางกฎหมายทส าคญคอ ประการแรก ศาลองกฤษเหนวาบคคลซงมสตสมปชญญะสมบรณยอมมสทธทจะปฏเสธการบ าบดรกษาได ประการทสองศาลยอมรบหลกการเกยวกบค าสงลวงหนา หรอพนยกรรมชวต (Advance Directiveหรอ Living Will) บางประการ กลาวคอศาลยอมรบวาบคคลดงกลาว ยอมมสทธทจะตดสนใจลวงหนาเกยวกบชวตของตนเองได หากในขณะแสดงเจตนานนบคคลดงกลาวมสตสมปชญญะสมบรณ (Competence) และทราบวาค าสงนนจะตองถกน าไปใช ในสถานการณเชนใด (Anticipated Scope) รวมทงการตดสนใจเชนนน จะตองไมมอทธพลอน มาครอบง า (Undue Instruction Directive)โดยศาลไมยอมรบใหบคคลนนแตงตงบคคลอน มาตดสนใจแทน (Proxy Directive) ทงนเพราะศาลองกฤษยดถอทฤษฎประโยชนสงสดของผปวยโดยเครงครด การตดสนใจเกยวกบการบ าบดรกษา จงไมอาจกระท าโดยบคคลภายนอกได เวนแตจะเปนการตดสนใจของแพทยเทานน หลกเกณฑทส าคญประการตอมากคอ ศาลองกฤษเหนวา การยตการบ าบดรกษาไมวาโดยเพกถอน (Withdraw) หรอการยบย ง (Withhold) ตางกไมมผล ทางกฎหมายทแตกตางกนและศาลยงพจารณาตอไปดวยวา การใหอาหารทางสายยาง (Artificial Feeding) ถอเปนการบ าบดรกษาผปวยอยางหนงเชนกน มใชเปนเพยงความจ าเปนพนฐานของชวต(Basic Necessity of Life) เทานนหลกกฎหมายทส าคญประการสดทายกคอ ศาลองกฤษไมถอวา การยตการใชเครองชวยชวตเปนความผดฐานฆาผ อนโดยเจตนา เพราะศาลเหนวาการยต การชวยชวตไมใชการกระท า (Action) แตเปนการละเวนการกระท า (Omission) และการละเวนนกมไดเปนไปโดยฝาฝนตอหนาทของแพทย เพราะแพทยไมมหนาทจะชวยชวตผปวยทสนหวงตอไป

เมอศาลองกฤษไดพจารณาขอเทจจรงในคดของโทนแลว จงเหนวาการชวยชวตของ โทนใหยนยาวอกตอไปจะไมกอใหเกดประโยชนทสงสดแกผปวยตอไป จงอนญาตใหแพทยยตการชวยชวต โดยใหโทนตายอยางสงบปราศจากความเจบปวดและสมศกดศรของความเปนมนษย53 คดนศาลสงไดวางหลกส าคญไวคอ

ประการแรก แพทยไมมความผกพนถงทสดทจะตองตออายคนไขไว การทแพทยหยดเครองชวยชวตเพอปลอยใหผปวยตายเปนเพยงการละเวน

ประการท 2 ประเดนทวาจะตองรกษาชวตผปวยไวตอไปหรอไม ตองพจารณาจากหลกฐานอางอง เพอประโยชนทดทสดของผปวย โดยค านงถงการรกษาตามหลกวชาแพทย

ประการท 3 การรกษาชวตผปวยไวเปนเรองไมเปนประโยชนอกตอไป ทาน Lord Keith กลาวไว

53 แหลงเดม.

DPU

108

กลาวไวในค าพพากษาตอนหนงวา การปลอยใหผปวยในภาวะแบบพชผกถาวร (Persistent Vegetative State) (PVS) อยตอไปไมเปนประโยชนตอผปวยเลย และไมเปนการฝาฝนหลกกฎหมายทวาการยตการรกษาผปวยซงอยในภาวะ PVS นานกวา 3 ป เปนการกระท าทชอบดวยกฎหมาย

ประการท 4 แพทยตองปฏบตดวยความรบผดชอบ และเปนทยอมรบในวงการสอดคลองกบจรยธรรม

ประการสดทาย คอ กรณเชนนตองเสนอค ารองตอศาลและตองพจารณาโดยศาลสงแผนกคดครอบครว54 ค าพพากษาของศาลท าใหเรองนน าไปสการพจารณาของสภานตบญญต และสภา ขนนาง โดยมการเลอกคณะกรรมการจรยธรรมทางการแพทยเขารวมพจารณาและไดถกตพมพ ในป ค.ศ.1994 โดยใจความส าคญไดกลาวถงประโยชนของค าสงลวงหนา (Advance Directives) และวธการพฒนาค าสงลวงหนา รายงานดงกลาวไดเนนวาหากผปวยมความสามารถทจะใหความ ยนยอมเกยวกบการรกษาได ค าสงลวงหนาทแสดงการปฏเสธการรกษาหรอวธการใด ๆ กไมสามารถน ามาใชได อยางไรกตาม ไมควรอนญาตใหแพทยผท าการรกษาอยางไมเหมาะสม หรอมขอบกพรองทางกฎหมาย สวนการรางกฎหมายเกยวกบค าสงลวงหนา ไมจ าเปนตองเลอกตามทคณะกรรมการรางกฎหมาย แตควรปรบปรงประมวลกฎหมายประกอบบนทกหลกการและเหตผลเกยวกบ วธปฏบต โดยวทยาลยและคณะผเชยวชาญในวชาชพทางการแพทยทงหลาย55 หลกการของการแสดงเจตจ านงลวงหนาเกยวกบการรกษาพยาบาล มหลกการดานจรยธรรมและกฎหมายรวมอยดวย รายละเอยดตาง ๆ ในประมวลกฎหมายเกยวกบวธปฏบต ตองแยกชดระหวางการท าใหผปวยตายอยางสงบกบการฆาตวตายโดยไดรบความชวยเหลอจากแพทย กรณมปญหาวาจะถอความยนยอมจากผปวยไดอยางไร หากผปวยอยในภาวะทไมสามารถรบรและตอบค าถามได ศาลองกฤษไดวางหลกใหถอตามกฎเกณฑทคณะกรรมการจรยธรรมแพทยแหงสมาคมแพทยองกฤษ (Medical Ethics Committee of the British Medical Association) ซงไดวางไวเมอเดอนสงหาคม ค.ศ.1992 คอ56 ไดมการพยายามฟนฟผปวยอยางนอย 6 เดอนนบแตเกดเหต การวเคราะหวาผปวยอยในสภาพ PVS ตองกระท าหลงเกดเหตแลวอยางนอย 12 เดอน การลงความเหนวนจฉยตองมแพทยอสระอยางนอย 2 คน และความตองการของคน ddddd

54 หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนา ในการปฏเสธการรกษาพยาบาล ในวาระสดทายของชวต (น.61-62). เลมเดม.

55 แหลงเดม. 56 สทธของบคคลในการแสดงความจ านงทจะตายอยางสงบ (น.91-92). เลมเดม.

DPU

109

ในครอบครวผปวยเปนเหตผลทมน าหนกดทสด นอกจากนสมาคมการณยฆาตแบบสมครใจแหงองกฤษ ไดเสนอหลกเกณฑเกยวกบ

การณยฆาตวา หากประกอบดวยเงอนไขตอไปน สมควรทรฐจะอนญาตใหท าไดโดยไมผดกฎหมายคอ

1) คนไขสมครใจ 2) มแพทยรบรองตงแต 2 คนขนไปวาผปวยเจบปวยดวยโรคทไมมทางรกษาและ

โรคนนสรางความเจบปวดทรมานแกผปวยอยางรนแรง 3) ผปวยตองยนหนงสอแสดงความจ านง กอนวนก าหนดท าการณยฆาตอยางนอย

30 วน และการท าการณยฆาตตองท าตอหนาพยานซงไมมความเกยวของใด ๆ กบผปวยอยางนอย 2 คน

4) ระหวางทอยในชวงรอเวลาท าการณยฆาตน ผปวยสามารถยกเลกค ารองไดทกเวลา 5) การณยฆาตตองกระท าโดยแพทยเทานน

ในองกฤษ การฆาดวยความสงสาร (Mercy Killing or Euthanasia) ซงกระท าโดยญาตมกไดรบการผอนผนไมลงโทษ หรอลงโทษเพยงสถานเบา ในป ค.ศ. 1936 ค.ศ.1969 และ ค.ศ.1973 มการเสนอรางกฎหมายการสมครใจตายอยางสงบ (Voluntary Euthanasia Bills) แตไมสามารถผานสภาออกมาเปนกฎหมายได57

ป ค.ศ.1999 ไดมการกลาวหาโดยเสนอเรองตอคณะกรรมาธการเกยวกบพฤตกรรมของรฐบาล วายอมใหเจาหนาทสาธารณสขปลอยมการการตายอยางสงบดวยความสมครใจของผปวยสงอาย เพอใหเตยงของโรงพยาบาลวางลง ผสงอายไดกลาวหาสถานพยาบาลสขภาพแหงชาต วาประสงครายตอผสงอายและขอใหรฐบาลแกปญหา ขอกลาวหาดงกลาวเปนเรองทปลอยใหผสงอายไมไดรบอาหารและน า อยางไรกดกฎหมายตอตานการปลอยใหมการตายอยางสงบนไดถกวฒสภาลงมตไมยอมรบ ในเดอนเมษายน ค .ศ .2000 น กอนรกษ นยมได แสดงใหเหนถง จดอนตรายของการทจะปลอยใหผปวยทสนหวงตายอยางสงบ โดยไมใหมการชวยเหลอทเกด ในองกฤษ โดยเฉพาะมการตงขอสงเกตวาผปวยสงอายอยางนอยจ านวน 50 คน ไดถกปลอยใหตายโดยไมมการชวยเหลอเมอหมดลมหายใจหรอหวใจหยดเตน58 57 แหลงเดม.

58 แหลงเดม.

DPU

110

หลงจากคดของ Anthony Bland มผปวย 8 คน ไดรบอนญาตใหตาย ในองกฤษมผปวยในสภาวะ PVS ราว 1,500 คน และมขอโตแยงวาการวนจฉยลงความเหนวาผปวยอยในสภาวะ PVS บางรายแพทยวนจฉยผดพลาด เพราะมผปวยบางรายสามารถฟนฟเรยกความรสกกลบมาได สมาคมแพทยองกฤษ (The British Medical Association) ไดสนบสนนหลกการของค าสงลวงหนา วาบคคลมสทธแสดงความจ านงทจะปฏเสธการรกษาพยาบาล ตองเปนผทมสตสมปชญญะสมบรณ และตองไดรบการบอกกลาวเกยวกบผลทจะเกดขนในการปฏเสธการรกษา รวมทงความจรงทวาจะท าใหตนเสยชวตเรวขน การแสดงความจ านงนจะตองไมอยภายใตอทธพลของบคคลอน และตองมความชดเจน ค าสงลวงหนานไมน ามาใชกบกรณดงน

1) ปฏเสธการใหความดแลขนพนฐานทจ าเปนในการอ านวยความสะดวกสบาย เชน การซกลาง การอาบน า การดแลชองปาก

2) ปฏเสธการใหอาหารและน าดมทางปาก 3) ปฏเสธการใชเครองมอทมวตถประสงคในการอ านวยความสะดวกสบายเทานน เชน

สงทบรรเทาความเจบปวด 4) เรยกรองใหบคคลผดแลสขภาพ ละเวนกระท าสงทไมเหมาะสม 5) ขอรองใหละเวนกระท าการใด ๆ ทผดกฎหมาย เชน ท าใหผปวยตายโดยสงบ

(Euthanasia) หรอชวยเหลอใหผปวยฆาตวตาย59 ในป ค.ศ. 2005 องกฤษ มกฎหมายชอ Mental Capacity Act 2005 ก าหนดใหบคคลทมอาย 18 ปบรบรณและมความสามารถตามกฎหมายสามารถท าหนงสอแสดงเจตนาในการปฏเสธรกษาพยาบาลได (Advance decisions to refuse treatment) โดยเนอหาในหนงสอจะระบวธการรกษาทผปวยปฏเสธในกรณตาง ๆ ผทเปนพยานอาจเปนสมาชกในครอบครวหรอบคคลใดกได ทผท าหนงสอไววางใจ การตดสนใจทางการแพทยในกรณทผปวยใกลอยในความเสยงทจะเสยชวต สรปไดวาในองกฤษใหสทธปฏเสธการรกษาโดยการใชหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาทเรยกวา “Advance Directives” เพอปฏเสธการรกษาพยาบาล โดยตองอยบนพนฐานของความยนยอมและความเปนอสระของตน และรวมถงการปฏเสธการรกษาพยาบาลในอนาคตโดยอาศย ค าตดสนของผพพากษาตามกฎหมายเปนหลกในการพจารณา 3.2.3 สาธารณรฐฝรงเศส

สาธารณรฐฝรงเศสมการเสนอกฎหมายเกยวกบสทธทจะชวยชวตคนตาย (Right to live one’s death) ใน ค.ศ.1979 แตกฎหมายไมผานสภา ศาลอทธรณฝรงเศสไดวนจฉยเมอวนท 3

59 แหลงเดม.

DPU

111

มกราคม ค.ศ.1973 วากรณทผปวยปฏเสธการรกษาตามความเหมาะสมอยางเดดขาด การไมรกษาของแพทยยอมไมมความผดฐานฆาผอน (Voluntary homicide) หรอความผดฐานไมชวยเหลอผปวยระหวางอนตรายเพราะขาดองคประกอบของความผด60

ในสาธารณรฐฝรงเศส มเหตการณทผปวยขอใชสทธการตาย (Droit à la mort) คอกรณของนายแวงซองตอมแบร (Vincent Humbert) ซงประสบอบตเหตทางรถยนตเมอวนท 24 กนยายนค.ศ.2000 จนกลายเปนผปวยขนโคมา รางกายหลายสวนใชการไมได นายอมแบรไดเขยนจดหมายเพอรองขอสทธในการตายจากประธานาธบดฌาคสชรค (Jacques Chirac) ดวยการใชสญญาณ ทางกายสอใหเพอนเขยนจดหมายให และสงจดหมายดงกลาวไปถงประธานาธบดฌาคสชรค เมอวนท 30 พฤศจกายน ค.ศ.2002 ซงประธานาธบดฌาคสชรคไดตอบจดหมายกลบมาในวนท 17 ธนวาคม ค .ศ .2002 วาตนเขาใจตวนายอมแบรด แตให เหตผลวาระบบกฎหมายฝรงเศส ไมเอออ านวยใหท าเชนนนได โดยเนอความในจดหมายตอนหนงไดกลาววา “ผมเองกไมสามารถ ทจะใหในสงทคณรองขอได เนองจากประธานาธบดแหงสาธารณรฐเองกไมสทธทจะท า” ในทายทสดแพทยและแมของนายอมแบรกตดสนใจหยดการรกษา นายอมแบรเสยชวตในวนท 26กนยายน ค.ศ.2003 สวนแพทยและแมของอมแบรถกตงขอหาฆาคนตาย61 การตายของนายอมแบรสงผลอยางกวางขวาง เกดประเดนถกเถยงกนวาถงเวลาหรอยงทสาธารณรฐฝรงเศสสมควร มกฎหมายรบรองเรองการณยฆาต (L’euthanasie) หลงจากเหตการณดงกลาว รฐสภาไดต งคณะกรรมาธการเฉพาะกจขนมาชดหนง เพอท าการศกษาแนวทางแกไขกฎหมายเกยวกบการตายคณะกรรมธการชดนมท งทเปนฝายขวาและฝายซายมนายฌองลโอเนตต (Jean Leonetti) สมาชกสภาผแทนราษฎรจากพรรค UMP เปนประธานคณะกรรมาธการไดจดท าขอเสนอใหออก รฐบญญตวาดวยสทธของผปวยและการสนชวต (La proposition de loi relative aux droits des maladies et à la fin de vie) เพอแกไขบทบญญตในประมวลกฎหมายสาธารณสขและประมวลกฎหมายจรรยาบรรณทางการแพทย62 รางรฐบญญตนอนญาตใหแพทยจ ากดหรอหยดการรกษาผปวยในระยะสดทายได หากผปวยนนรองขอในกรณทผปวยนนไมรสกตว ใหเปนการตดสนใจของบคคลซงผปวยไววางใจ (La personne de confiance) หรอปฏบตตามหนงสอแสดงเจตนาของผปวยซงไดท าไวลวงหนา (Directives anticipées) อยางไรกตามขอเสนอดงกลาวไมใชการรบรอง การณยฆาตใหชอบดวยกฎหมาย เปนเพยงแตทางเลอกท 3 ระหวางการไมใหมการณยฆาตเลยกบdd 60 ปญหาทางกฎหมายและจรยธรรมในการรกษาโรครายแรง ของผประกอบวชาชพแพทย: ศกษากรณ การณยฆาต (น.43-44). เลมเดม.

61 แหลงเดม. 62 แหลงเดม.

DPU

112

การอนญาตใหมการณยฆาตไดเทานน คณะกรรมาธการไมไดตอบค าถามวาสมควรจะมการกระท าการณยฆาตในฝรงเศสหรอไม แตกลบมงไปทผปวยขนโคมาดงเชนกรณของอมแบรเทาน นเพราะวาถาคณะกรรมาธการเลอกการออกกฎหมายรบรองใหมการฉดยาใหตาย (L’euthanasie active) ไดกจะถกพวกอนรกษนยมและเครงศาสนาครสตตอตาน แตถาเพกเฉยและปลอยใหเปนแบบเดมตอไป บรรดากลมสมาคมภาคประชาชนและแพทยบางสวนกไมยอม การแกปญหาของคณะกรรมาธการจงท าไดโดยการเลอกทางท 3 โดยพจารณาจากบรบททางสงคมและการแพทย ในฝรงเศสเปนส าคญ63 เมอขอเสนอนออกสสาธารณชน บรรดาสมาคมทสนบสนนการกระท า การณยฆาตทงหลายยงคงไมเหนดวยในหลาย ๆ ประการ สมาคมเพอสทธในการตายอยางมศกดศร (Association pour le droit de mourir dans la dignité: ADMD) โดยนายแพทยฌองโกเฮน (Jean Cohen) ประธานสมาคมออกมากลาววารางรฐบญญตทเสนอโดยคณะกรรมาธการชดนายลโอเนตต นยงไมเปนทนาพอใจ โดยใหเหตผลวาชะตากรรมของผปวยยงคงขนกบการตดสนใจของแพทย อยด ไมไดหมายความวาแพทยจะตองท าตามเจตนาของผปวยเสมอไป แพทยยงคงมดลพนจในการตดสนใจวาจะหยดการรกษาหรอไมกได โดยมองวาการแสดงเจตจ านงขอสนชวตของผปวยนนควรมผลบงคบผกมดแพทยอยางเดดขาด ภายใตแนวคดทวาชวตของแตละคนตองใหเจาของชวตตดสนใจเอง แพทยผพพากษาหรอบคคลใดกตามไมมสทธมาก าหนดชะตาชวตของเขา จดทแตกตางกนกคอ ขอเสนอของคณะกรรมาธการเปนการปลอยใหตายไปเองดวยการหยดการรกษาแตขอเสนอของสมาคมเปนการชวยเหลอหรอท าใหตายหรอทเรยกวา L’aide active à mourir นายลโอเนตต ประธานคณะกรรมาธการ เนนวามความแตกตางกนระหวาง “การปลอยใหตาย” กบ “การท าใหตาย” เขายงบอกอกวาคงเปนเรองทกระทบกบศลธรรมและกฎหมายอยางมาก หากมผปวยคนหนงกลบไปบานอาบน ากนขาวพรอมหนาพรอมตา แลวนดหมอมาฉดยาตวเองใหตายไปตอน 6 โมงเชาของวนรงขน สอดคลองกบฝายศาสนจกรทออกมาประกาศวาพวกเขาพอจะยอมรบไดกบการปลอยใหตายไปเอง แตการท าใหผปวยตายดวยการฉดยาใหนนขดกบหลกการของศาสนาครสตซงยอมรบได64 สรปไดวาการปลอยใหตายไปเองในสาธารณรฐฝรงเศส เดมแพทยจะมความผดฐาน ฆาคนตาย แมวาตวแพทยเองจะไมไดกระท าอะไรกตาม แตการละเวนการกระท า ซงหมายถง การละเวนไมยอมรกษาคนไข ถอเปนการกระท าดวยอยางหนงจงเสนอใหมการออกกฎหมายอนญาต

63 แหลงเดม. 64 แหลงเดม.

DPU

113

ใหแพทยสามารถหยดการรกษาได ตามแนวทางของคณะกรรมาธการชดนายลโอเนตต ซงม ผเหนวาจดประสงคหลกคอมงคมครองแพทยใหพนจากความผดทางอาญา แตไมไดคมครองผปวย เพราะผปวยตองทนทรมานจนกวาจะตายไปเองอยด อกแนวทางหนงคอการใหแพทยชวยท าใหผปวยตาย อาจเปนการฉดยาใหผปวยตายไปอยางสงบ แนวทางนจะมงไปทสทธของผปวยเปนส าคญ แพทยเปนเพยงผทเขามาชวยใหผปวยไดตายสมดงเจตนาของตนเทานน แตกเปนทถกเถยงกนในแงกฎหมายและศลธรรมวาเปนการไปเรงใหตาย ดงนนการกระท าการณยฆาตโดยออมกเรมเปนทยอมรบไดในสงคมฝรงเศส สวนการกระท าการณยฆาตโดยตรงนนยงไมสามารถเปนทยอมรบได เพราะเหตผลในเรองของความเปนอนรกษนยมของสงคม หรอบทบาทของศาสนาครสต65

ทงนเมอเดอนมนาคม ค.ศ. 2007 ศาลในสาธารณรฐฝรงเศสไดพพากษาจ าคกแพทยหญงลอเรน ตรามวส อาย 35 ป ฐานสงใหพยาบาลฉดยาพษใหกบคนไขอาย 65 ป ซงเปนโรคมะเรงตบออนระยะสดทายเพอยตชวตตามค าขอรองของคนไขและญาตคนไขเพอมตองทรมานตอไป ซงเหตการณดงกลาวเกดขนเมอเดอนสงหาคม ค.ศ. 2003 โดยศาลไดพพากษาจ าคกแพทยถง 30 ป ซงแพทยและพยาบาลทวประเทศประมาณ 2,000 คน ไดลงชอสนบสนนการกระท าของแพทยหญงลอเรน ตรามวส กอนทศาลจะเรมพจารณา65

3.2.4 เครอรฐออสเตรเลย ในป ค.ศ. 1995 เครอรฐออสเตรเลยไดตราพระราชบญญตโดยรฐสภาของรฐ Northern

Territory ซงรองรบใหแพทยสามารถกระท าการณยฆาตและชวยเหลอผปวยในการฆาตวตาย (Assisted suicide) ได โดยกฎหมายฉบบนมผลใชบงคบในเดอนกรกฎาคม 1996 แตตอมาเมอวนท 25 มนาคม 1997 กฎหมายดงกลาวกถกยกเลกโดยรฐบาลกลาง หลงจากประกาศใชไมถงป เนองจากมผใชสทธตามกฎหมาย 4 คน ฆาตวตายดวยอปกรณทตดตงโดยแพทย หลงจากมการยกเลกสงผลใหการท าใหผปวยตายโดยสงบดวยความสมครใจของผปวย และการฆาตวตายโดยความชวยเหลอของแพทยเปนความผดตามกฎหมายในทกรฐของเครอรฐออสเตรเลย แตยงคงไวซงกรณการยบย งหรอการเพกถอนการใชเครองมอชวยชวตวาเปนสงทชอบดวยกฎหมายในทกรฐหากเขาเงอนไขดงน

1) เปนการแสดงความจ านงของผปวยทเปนผใหญซงมสตสมปชญญะสมบรณ แสดงความจ านงดวยความสมครใจ

65 แหลงเดม. 66 กลพล พลวน.(ม.ป.ป.). พนยกรรมชวต. สบคน 5 มถนายน 2557, จาก http://www.stat.ago.go.th/

DPU

114

2) มหนงสอรบรองการแสดงความจ านงทจะปฏเสธการรกษาอยางชดแจง หรอมค าสงลวงหนาทผปวยท าขนในขณะทมสตสมปชญญะสมบรณ

3) ขณะทผปวยมสตสมปชญญะสมบรณไดแตงตงตวแทนใหแสดงเจตนาแทน หากตอมาตนเปนผมสตสมปชญญะไมสมบรณ67

บทบญญตของกฎหมายในการจดท าค าสงลวงหนาในเครอรฐออสเตรเลย68

รฐ Victoria ไดตราพระราชบญญตวาดวยการรกษาทางการแพทย ค.ศ.1988 (Medical Treatment Act 1988) ก าหนดใหมหนงสอรบรองการปฏเสธการรกษา (Refusal of treatment Certificate) บคคลซงมสทธแสดงความจ านงทจะปฏเสธการรกษาพยาบาลตองมอายเกนกวา 18 ป เปนผมสตสมปชญญะสมบรณ ตองไดรบการบอกกลาวเกยวกบอาการปวยของตน และมแพทยและบคคลอกคนหนงลงชอเปนพยานในการแสดงความจ านงครงน ผปวยสามารถเพกถอนค าสงลวงหนาได โดยการแสดงเจตนากบบคคลอน หนงสอรบรองการปฏเสธการรกษานไมครอบคลมถงการปฏเสธการดแลแบบประคบประคอง แพทยทปฏบตตามหนงสอรบรองการปฏเสธการรกษายอมหลดพนจากความรบผดทางแพงและทางอาญา รวมทงการรองเรยนวาประพฤตผดหลกวชาชพ69

รฐ South Australia ไดตราพระราชบญญตวาดวยการใหความยนยอมในการรกษาทางการแพทยและการดแลแบบประคบประคอง ค .ศ.1995(Consent to Medical Treatment and Palliative Act 1995) ก าหนดใหมค าสงลวงหนามผลใชบงคบกบผปวยซงมอาการปวยในระยะสดทาย หรอผซงอยในภาวะผก ซงไมสามารถตดสนใจในเรองการรกษาพยาบาลได บคคลซงมสทธแสดงความจ านงทจะปฏเสธการรกษาพยาบาลตองมอายเกนกวา 18 ป เปนผมสตสมปชญญะสมบรณ ผปวยตองลงลายมอชอพรอมกบมพยานรบรองลายมอชอ 1 คน พยานนนตองไมใชแพทย ผปวยสามารถเพกถอนค าสงลวงหนาไดโดยการแสดงเจตนาดวยลายลกษณอกษร หรอดวยวาจาแพทยทท าตามค าสงลวงหนาของผปวยยอมหลดพนจากความรบผดทงทางแพงและทางอาญาหากแพทยกระท าโดยไมประมาทเลนเลอและสอดคลองกบมาตรฐานการปฏบตทางวชาชพ70

รฐ Queensland ไดตราพระราชบญญตวาดวยอ านาจของผรบมอบอ านาจ ค.ศ.1998 ( Power of Attorney Act 1998) ก าหนดใหมค าสงลวงหนาทางสขภาพ (Advance Health Directive) ค าสงในการยบย งหรอเพกถอนการใชเครองมอชวยชวตนจะไมไดรบการปฏบต เวนแต

67 สทธของบคคลในการแสดงความจ านงทจะตายอยางสงบ. (น. 99). เลมเดม. 68 แหลงเดม.

69 แหลงเดม.

70 แหลงเดม.

DPU

115

ผปวยตองมอาการปวยในระยะสดทาย หรออยในสภาพทไมสามารถรกษาใหหายขาดได และไมมความหวงวาจะมชวตอยเกนกวา 1 ป หรอผปวยทอยในภาวะผก หรอไมรสกตวอยางถาวร หรอมความเจบปวยรนแรง โดยไมมความหวงวาจะสามารถมชวตอยได โดยปราศจากการใชเครองมอชวยชวต และการใชเครองมอชวยชวตนนขดกบการบ าบดรกษาทางการแพทยทด และผปวยไมมความหวงวาสขภาพทางกายจะกลบฟนคนด

ค าสงลวงหนาทางสขภาพน ตองลงลายมอชอผปวยหรอบคคลทมค าสงไว และตอง มพยานลงลายมอชอ 2 คน พยานคนหนงตองไมใชแพทย และพยานตองรบรองวาผปวยเปนผมสตสมปชญญะสมบรณในเวลาทท าค าสงลวงหนาทางสขภาพ ผปวยสามารถเพกถอนค าสงลวงหนาทางสขภาพโดยแสดงเจตนาดวยลายลกษณอกษร แพทยทกระท าตามค าสงลวงหนาทางสขภาพของผปวยดวยความสจรตใจยอมหลดพนจากความรบผดทงทางแพงและทางอาญา71

รฐ Australian Capital Territory ไดตราพระราชบญญตวาดวยการรกษาทางการแพทย ค.ศ.1994 (Medical Treatment Act 1994) ก าหนดใหบคคลซงมสทธแสดงความจ านงทจะปฏเสธการรกษาพยาบาลตองมอายเกนกวา 18 ป เปนผมสตสมปชญญะสมบรณ ค าสงลวงหนาตอง ลงลายมอชอผปวยหรอบคคลทผปวยมค าสงไว และตองมพยานลงลายมอชอ 2 คน พยานตองไมใชแพทย ผปวยสามารถเพกถอนค าสงลวงหนาไดโดยการแสดงเจตนาอยางชดแจงแกอกบคคลหนง ค าสงลวงหนานไมครอบคลมถงการปฏเสธการดแลแบบประคบประคอง แพทยทกระท าตามค าสงลวงหนายอมหลดพนจากความรบผดทงทางแพงและทางอาญา รวมทงการรองเรยนวาประพฤต ผดหลกวชาชพ72

รฐ Northern Territory ไดตราพระราชบญญตวาดวยการตายโดยธรรมชาต ค.ศ.1988 (Natural Death Act 1988) ก าหนดใหค าสงปฏเสธการรกษามผลใชบงคบกบผปวยในระยะสดทายเทานน บคคลทมสทธปฏเสธการรกษาพยาบาลตองมอายเกนกวา 18 ป เปนผมสตสมปชญญะสมบรณ ผปวยตองลงลายมอชอพรอมพยาน 2 คน พยานตองไมใชแพทย ผปวยสามารถเพกถอนค าสงลวงหนาได โดยการแสดงเจตนาดวยลายลกษณอกษรหรอดวยวาจา ค าสงลวงหนานไมครอบคลมถงการปฏเสธการดแลแบบประคบประคอง แพทยซงกระท าตามค าสงลวงหนายอม หลดพนจากความรบผดทงทางแพงและทางอาญา73

71 แหลงเดม. 72 แหลงเดม. 73 แหลงเดม.

DPU

116

3.2.5 ประเทศญปน ประเทศญปน ยงไมมกฎหมายรบรองหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนา แตมองคกร

อาสาสมครหลายแหง ออกเอกสารหลายประเภททเกยวกบค าสงลวงหนาของผปวย ซงไมมผลบงคบใชไดตามกฎหมาย

สมาชกของสมาคมการณยฆาตของญปน (The Japanese Euthanasia Society) ซงกอตงขนเมอป ค.ศ. 1976 และไดตงชอใหมวาสมาคมแหงการตายอยางมศกดศรของชาวญปน (The Japanese Society of Dying with Dignity) มจ านวนสมาชกเพมมากขนเรอย ๆ แตยงไมสามารถ ท าใหเกดผลอนใดจากประกาศเรองการตายอยางมศกดศร (Dying with Dignity Declaration) หรอแมแตหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษา (Living Will) ซงองคกรตางๆ ก าลงหาวธเพอก าหนดและปองกนการรกษาทไมเกดประโยชน

เนองจากวฒนธรรม จารตประเพณ ความสมพนธระหวางแพทยและผปวย ทมพนฐานมาจากความไวเนอเชอใจของผปวยทมตอแพทย โดยผปวยไมเคยตงค าถามใด ๆ และแพทยจะเปน ผทท าหนาทตดสนใจในการวนจและใหการดแลรกษา หากผปวยอยในวาระสดทายของชวต แพทยจะแจงครอบครวของผปวยวาไมสามารถรกษาผปวยไดแลว แตผปวยมกไมไดรบการบอกกลาวถงการวนจฉยในวาระสดทาย ผปวยจงไมมขอมลทจ าเปนส าหรบการวางแผนการดแลสขภาพลวงหนาตามทผปวยตองการ ทง ๆ ทผปวยควรมโอกาส สทธของผปวยในการตดสนใจดวยตนเองยงไมเปนทยอมรบกนเหมอนประเทศอน ๆ หลกกฎหมายเรองสทธการตดสนใจของผปวย เรมปรากฏในกรณทศาลญปนมการตดสนวาแพทยทใหเลอดกบผปวยทนบถอศาสนาพระยะโฮวา โดยฝาฝนความตองการของผปวย ถอวาแพทยไดกระท าการอนละเมดสทธสวนบคคล แพทยตองรบผดชดใชคาเสยหายแกผปวย74

ดวยความเชอของชาวญปนทผสมผสานระหวางลทธขงจอ ชนโต และพทธศาสนา ทวาความตายไมควรเรงรบและควรหลกเลยงการรบกวน เพราะเปนความกลมเกลยวของจกรวาล ทไมควรเขาไปยงเกยว จารตประเพณทางดานจตใจของชาวญปนเปนความรสกระหวางความผกพนทปรบเปลยนความคดจากปจเจกชน ไปเปนความคดแบบครอบครวหรอสงคม มบทบาทในการจ ากดแนวคดเรองค าสงลวงหนาในการปฏเสธการรกษา แมแตการตดสนใจเกยวกบการบรจาคอวยวะกเปนความเหนของคนในครอบครวเปนหลก ประชาชนบางสวนเหนวาเปนเรองยาก ทจะมเอกสาร

74 จาก ปญหาทางกฎหมาย เกยวกบสทธปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น.102), โดย จฑามาศ บญบาล, 2556, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑต.

DPU

117

เกยวกบการสนชวต โดยเหนวาสถานการณทตงเครยดของการตาย ควรเปนไปในทางทกลมกลน เปนไปอยางสงบ ปราศจากถอยค าส าหรบทกฝายทก าลงเผชญ

เจน โอ ไฮอ (Gen Ohi) กลาวถงการดแลผปวยระยะสดทาย ทไดจากการส ารวจ ในประเดนความตายวา คนสวนใหญเหนวาการแสดงความคดเหนหรอความตองการเกยวกบ ความตาย ในรปแบบเอกสารเปนเรองทยาก และประชาชนยงมความวตกกงวลเกยวกบความยงยากทางกฎหมายทจะเขามาเกยวของ โดยเหนวาเรองของจตใจเปนเรองทส าคญมากในสงคมและวฒนธรรม ซงจะท าใหขดขวางการมค าสงลวงหนา แมจะรวาเอกสารนเปนสงจ าเปนมากในอนาคต

ประมวลกฎหมายอาญาของญปน ไดบญญตเกยวกบการท าอตวนบาตกรรม โดยการขอรองและฆาโดยความยนยอม ในประมวลกฎหมายอาญาไดบญญตเกยวกบความผดในเรองนไวตามมาตรา 202 วา “ ผใดยยง สงเสรม หรอชวยเหลอในการท าอตวนบาตกรรม หรอฆาผอนโดย เขารองขอ หรอดวยความยนยอมของผ น น ตองไดรบโทษจ าคกโดยท างานหนก หรอจ าคก ไมต ากวา 6 เดอน แตไมเกน 7 ป”75

จากประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 202 ของญปน ท าใหแพทยปฏเสธความตองการของผปวยซงขอใหแพทยยตการรกษาในวาระสดทาย เพอจบชวตของเขาลงตามธรรมชาต มาตรานบญญตใหอ านาจแกแพทยในการยดชวตของผปวยเทาทจะท าได แพทยไดรบการพจารณาวาเปนผเชยวชาญในการรกษาผปวย และโดยปกตแลวแพทยจะไมเคารพความตองการของผปวย แตแพทยทงหลายจะเคารพบทบญญตของกฎหมาย โดยยดชวตผปวยออกไป เชน หญงอาย 85 ป ก าลงจะตายดวยโรคมะเรงล าไสและทรมานจากความเจบปวยเปนอยางมาก ผปวยแนะน าแพทยเจาของไขวาใหหยดการรกษา แตค าแนะน าไดรบการปฏเสธจากแพทย โดยแพทยกลาววา ดวยจรรยาบรรณของแพทยไมสามารถยอมรบขอเสนอนได อยางไรกตาม หากแพทยตดสนใจโดยใชพนฐานทางการแพทยวาการรกษาตอไปไรประโยชน แพทยกสามารถทจะหยดรกษาได โดยอาศยบทบญญตตามมาตรา 35 ของประมวลกฎหมายอาญาญปน ซงบญญตไววา “ไมมผใดทจะตองไดรบโทษ หากกระท าโดยอ านาจของกฎหมาย หรอกฎ หรอกระท าลงโดยชอบดวยกฎหมาย”

อยางไรกตาม โอไฮอ คดวาประมวลกฎหมายอาญามาตรา 202 มความแตกตางกนของกฎหมายระหวาง “ความยนยอมบนพนฐานการปฏเสธการรกษาผปวย” และ “การชวยเหลอการท าอตวนบาตกรรม” และเหนวาควรมการรบรองใหชดเจน หากมการตความและน ามาตรา 202 มาบงคบใชโดยเครงครดทง 2 สถานการณ บคคลผกระท ากตองถกฟองรอง อยางไรกตามในสวนของ การเจบปวย

75 แหลงเดม.

DPU

118

การเจบปวยระยะสดทาย รปแบบคดควรไดรบการท าความเขาใจและสามารถแสดงเหตผลความ จ าเปนได เนองจากเปนการชวยบรรเทาความเจบปวย และเปนการเคารพเจตจ านงของผปวย ทตองการปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย ซงสถานการณเกยวกบการรกษาผปวยระยะสดทายก าลงเปลยนแปลงไป

หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในประเทศญปน เปนเพยงเอกสารของบคคลซงแสดงความตองการในการรกษาและดแลในวาระสดทายของชวต ซงยงไมสามารถบงคบใชไดตามกฎหมาย แตบคคลและองคกรทจดท าหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนายงมความพยายามทจะสนบสนนการใชเอกสารดงกลาวตอไป โดยลกษณะของเอกสารคลายกบพฒนามาจากบางประเทศในยโรปและสหรฐอเมรกา โดยประเทศญปนแบงประเภทของค าสงลวงหนาหรอเจตจ านงทจะตาย เปน 3 ประเภท คอ

1) ประกาศแหงการตายอยางมศกดศร - หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนา (Declaration Document of Death with Dignity – living Will) ซงบญญตโดยสมาคมการตายอยางมศกดศร (The Japanese Society of Dying with Dignity)

2) ประกาศส าหรบผปวยระยะสดทาย (Declaration for the end of life stage) ซงบญญตโดยกลมความคดในการดแลผปวยระยะสดทายของพลเมอง (The Citizen’s Group in Thinking of End of Life Stage)

3) โครงรางหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนา ในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต (Living Will Proposal) โดยมหาวทยาลยสตรแหงเกยวโต (Kyoto Women’s University)76

ในป ค.ศ. 1976 สมาคมแหงการตายอยางมศกดศรของชาวญปน ท ารปแบบทวไปทใหแตละบคคลแสดงความตองการทใหหยดท าการรกษา โดยประกาศแหงการตายอยามศกดศร เรยกรองวาเทคโนโลยทางการแพทย ไมควรน ามาใชในการยดชวตผปวย และรองขอวาวธการทจะลดความเจบปวดทรมานควรน ามาใช แมวาจะท าใหผปวยตายในฉบพลนและอนญาตใหถอดเครอง ชวยหายใจไดในกรณทมสภาพคลายผกอยางถาวรเปนเวลาหลายเดอน77

76 หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนา ในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต. (น. 72).

เลมเดม. 77 ปญหาทางกฎหมาย เกยวกบสทธปฎเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต ปญหาทางกฎหมาย

เกยวกบสทธปฎเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต. (น. 104). เลมเดม.

DPU

119

ตอมาในเดอนพฤศจกายน ค.ศ.1995 ในญปนมการตนตวของประชาชนเกยวกบการตายอยางมศกดศรเพมขนมาอยางรวดเรว องคกรอน เชน กลมความคดในการดแลผปวยระยะสดทายของพลเมองกลายเปนแรงกระตนอยางมาก มการออกรปแบบการแสดงเจตจ านงลวงหนาแบบอน ๆ โดยพยายามประยกตใหเหนสถานการณทเกดขน เชน การกลาวถงความจรงในสภาพผปวยทมสภาพเหมอนผกและผปวยภาวะสมองตาย และความตองการของแตละบคคลเมอตองเผชญกบภาวะตาง ๆ ทเปนความทรมาน รวมถงการกลาวถงโอกาสทแสดงความตองการของคนหนงในการบรจาคอวยวะ ในทสดเอกสารเหลานกเปนการแสดงออกถงการตดสนใจ โดยมการลงนาม โดยผบนทก วธการดงกลาวของเอกสารจะรวมเอาลกษณะของหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนา ในการปฏเสธการรกษา และหลกการมอบอ านาจทางกฎหมายไวในเอกสารเดยวกน อยางไรกตามเอกสารนนกไมมผลทางกฎหมายไมวาทางใด และประชาชนยงคงไมตองการใหแพทยถกตงขอหา แตโดยธรรมชาตแลว เหนวาการแสดงออกในเรองของเอกสารและความตองการเหลาน อาจมอทธพลตอการตดสนใจท าการรกษาของแพทย78

สรปไดวา ประเทศญปนมการใชเอกสารแสดงเจตจ านงลวงหนาอยบาง แตยงไมมเอกสารทรบรองทางกฎหมายอยางชดเจน รปแบบทองคกรตาง ๆ เรมใช เปนลกษณะเดยวกบสหรฐอเมรกา คอมการผสมผสานระหวางหนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธ การรกษาพยาบาล และหลกการมอบอ านาจใหตวแทนเพอดแลสขภาพ ซงแมไมมผลตามกฎหมาย แตกมความหวงวาแพทยจะเขาใจ และดวยลกษณะทางสงคม วฒนธรรม ท าใหญปนไมคอยมการพฒนา เนองจากมความนบถอแพทยและใหถอตามการตดสนใจของแพทยเปนส าคญ

78 หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนา ในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต (น. 72-73). เลมเดม.

DPU

120

ก]]

ก

ก บทท 4

ปญหาและการวเคราะหปญหาทางกฎหมายเกยวกบหนาทและจรยธรรมของแพทย เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต

พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 เปนกฎหมายทบญญตขน โดยน าแนวทางปฏบตทบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข ผปวย และญาต ปฏบตกนโดยทวไป ในอดตมาบญญตรบรองเปนกฎหมายลายลกษณอกษร โดยกฎหมายไดบญญตรบรองสทธของบคคลในการแสดงเจตจ านงปฏเสธการรกษา (Right to refuse medical treatment) ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย เพอขอตายอยางสงบ ทงน เรองดงกลาวเปนเรองทมความละเอยดออน การท าความเขาใจและแยกแยะประเดนปญหา เปนสงทมความส าคญ โดยทวไปคนเรามกคดวากฎหมายเปนค าตอบของปญหาตาง ๆ ในสงคม ทง ๆ ทในความเปนจรงแลว กฎหมายนนเปนค าตอบทคอนขางหยาบและแขงกระดาง เนองจาก เปนขอก าหนดของรฐทบญญตขนบนจดยนของผมอ านาจรฐในขณะนน เปนมาตรฐานหรอกฎเกณฑต าสดของสงคมในการดแลและควบคมความประพฤตของคนในสงคม ซงแตกตาง จากจรยธรรมทเปนเครองมอควบคมพฤตกรรมระดบสงของมนษย ซงเกดจากจตส านกภายใน ทยดโยงกบคณธรรมศลธรรมและเสรภาพทบคคลท าดวยความสมครใจ1 ดงนน เราควรหาค าตอบจากกฎหมายกตอเมอเราไมอาจหาค าตอบอนทดกวา สทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเพอยตการมชวตอย เปนปญหาทมพนฐานมาจากจรยศาสตรและทางปรชญา หลกการทนาถกตองคอการหาค าตอบทางจรยศาสตรและปรชญาใหไดเสยกอน และกฎหมายทบญญตขนกควรสะทอน จะท าการ 1 จาก กฎหมายสขภาพและการรกษาพยาบาล (น. 22), โดย ฉตรสมน พฤฒภญโญ, 2555, กรงเทพ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

2 จาก การใหผปวยทสนหวงตายอยางสงบ: รวมสานแนวคดสวธปฏบต (น. 13), โดย กองทนศาสตราจารย

จตต ตงศภทย, 2544, กรงเทพฯ: ส านกพมพวญญชน.

DPU

121

ค าตอบทางจรยธรรมหรอปรชญาทสงคมเหนพองตองกน2 รวมทงกฎหมายทออกมานนตองมความสมพนธกบความยตธรรม เพอใหเกดการยอมรบจากผคนในสงคม ดงนน ในบทนผเขยน จะท าการศกษาวเคราะหปญหาตาง ๆ โดยสวนแรกจะกลาวถงปญหาความขดกนระหวางสทธ ในการแสดงเจตนาของผปวยทไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขกบหนาทและจรยธรรมของ ผประกอบวชาชพเวชกรรม ซงมกฎหมายก าหนดใหตองปฏบต ตามพระราชบญญตวชาชพ เวชกรรม พ.ศ.2525 และขอบงคบของแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2549 ปญหาการใชสทธในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตกบหลกความยนยอม และปญหาความไมชดเจนของกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 ในการยอมรบค าสงลวงหนาของผปวย สวนทสอง ผเขยนจะวเคราะหปญหาตามทกลาวมาในขางตน ทงในแงมมทางการแพทยและทางกฎหมาย เพอน ามาสรปใหเหนวากฎหมายไทยควรมบทบาทอยางไรตอประเดนปญหาดงกลาว 4. 1 ปญหาและการวเคราะหปญหาทางกฎหมายเกยวกบหนาทและจรยธรรมของแพทย เมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต

โดยหลกแลวการประกอบวชาชพของแพทย ตองอยภายใตพระราชบญญตวชาชพ เวชกรรม พ.ศ.2525 รวมทงขอบงคบของแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2549 ซงตามกฎหมายนน แพทยมหนาทบ าบดรกษาใหผปวยหายจากการเจบปวย และหลดพนจากความตาย ท งตองรกษามาตรฐานของการประกอบวชาชพเวชกรรม ในระดบทดทสด ในสถานการณนน ๆ ภายใตความสามารถและขอจ ากดตามภาวะวสยและพฤตการณทม แตเมอ มกฎหมายบญญตรบรองสทธใหบคคลสามารถแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต เพอยตการทรมานจากการเจบปวย ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 และผปวยแสดงเจตนาขอใชสทธดงกลาว ท าใหสงผลกระทบตอการท าหนาทและจรยธรรมของแพทย เพราะการใชสทธของผปวยนนยอมขดแยงกบหนาทและจรยธรรมของแพทย ท าใหแพทยตองเผชญกบทางเลอก และตองตดสนใจวาจะเคารพสทธของผปวย โดยยตการรกษาพยาบาล หรอตองท าตามหนาทของแพทย โดยการยดและประวงความตายของผปวยออกไปตราบเทาทจะสามารถท าได ซงทางเลอกทง 2 ทาง ไมวาจะแพทยจะเลอกตดสนใจไปในทางใด ยอมสงผลกระทบกบทงผปวยและแพทยอยางหลกเลยงไมได ดงนน จงตองพจารณาชงน าหนกวาสทธของผปวยกบหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพของแพทย สงใดส าคญเหนอสงใด และแพทยจะยตการรกษาผปวย

DPU

122

ดวยเหตผลใด ซงการตดสนใจของแพทยตองอยบนพนฐานของเหตผล และตอบสงคมไดวาเหตใด จงเลอกตดสนใจเชนนน

ดงนน ในสวนนผเขยนจงท าการศกษาและวเคราะหปญหาความขดกนระหวางสทธ ในการแสดงเจตนาของผปวยทไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขกบหนาทและจรยธรรมของแพทย ซงมกฎหมายก าหนดใหตองปฏบต

4.1.1 ปญหาความขดกนระหวางสทธในการแสดงเจตนาของผปวยทไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขกบหนาทและจรยธรรมของแพทย ซงมกฎหมายก าหนดใหตองปฏบต เนองจากประเทศไทยไดออกกฎหมายรบรองสทธใหบคคลสามารถแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวตเพอขอตายอยางสงบได ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มาตรา 12 ทบญญตวา

“บคคลมสทธท าหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตตน หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวยได

การด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาตามวรรคหนงใหเปนไปตามหลกเกณฑและวธการทก าหนดในกฎกระทรวง

เมอผประกอบวชาชพดานสาธารณสขไดปฏบตตามเจตนาของบคคลตามวรรคหนงแลวมใหถอวาการกระท านนเปนความผด และใหพนจากความรบผดทงปวง”

จะเหนไดวากฎหมายเปดโอกาสใหบคคลสามารถปฏเสธการรบบรการสาธารณสข ซงเปนบรการทรฐตองจดหาใหแกประชาชนตามรฐธรรมนญ โดยเจตนารมณของกฎหมายกเพอใหบคคลสามารถตดสนใจและก าหนดทางเลอกสดทายเพอใหตนเองตายอยางสงบ ไมตองทรมาน จากการเจบปวย นอกจากน กฎหมายยงบญญตใหความคมครองผประกอบวชาชพดานสาธารณสขวาเมอปฏบตตามเจตนาของผแสดงเจตนาแลว มใหถอวาการกระท านนเปนความผด และใหพนจากความรบผดทงปวง ตอมาไดมการออกกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ .ศ. 2553 โดยกฎกระทรวงไดก าหนดรายละเอยดขนตอนการด าเนนการตาง ๆ เพอใหเกดความชดเจน และเกดความเขาใจทตรงกนระหวางผปฏบตและผแสดงเจตนา3 3 จาก “สทธปฏเสธการรกษาของผปวยตามพ.ร.บ. สขภาพแหงชาต2550,” โดย ไพศาล ลมสถตย, 2552 ดลพาห,3, น. 153, กระทรวงยตธรรมเจาของลขสทธ.

DPU

123

เมอพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 และกฎกระทรวงมผลบงคบใช ท าใหเกดการตนตวขนในสงคมไทยเปนอยางมาก มท งบคคลทเหนดวยและไมเหนดวยกบกฎหมายดงกลาว บคคลทเหนดวยไดแก ศาสตราจารยนายแพทยวฑรย องประพนธ เหนวา ววฒนาการทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยการแพทยสมยใหม ซงมเครองมอชวยยดชวตผปวย บางครงท าใหผปวยตกอยในภาวะ ทเรยกวา“ฟนกไมได ตายกไมลง” กลาวคอ ผปวยจะตองอาศยเครองชวยหายใจเพอจะไดรบออกซเจนอยตลอดเวลา ขณะทผปวยอาจจะไมมความรสกตว หรอมเพยงเลกนอย จนไมมโอกาสกลบมาเปนปกตได การชวยชวตดงกลาวท าใหความเปนมนษยของผปวยลดลง ผปวยจงควรมสทธทจะตายโดยปฏเสธการรกษาได เพอใหกระบวนการตายมสภาพเปนมนษยอยางแทจรง (dehumanization of the dying process) 4

ศาสตราจารยแสวง บญเฉลมวภาส เหนวา ความมงหมายของกฎหมายดงกลาว มงรบรองสทธของผปวยทจะตดสนใจเกยวกบตนเอง (right to self-determination) ทจะขอตายตามธรรมชาต ไมถกเหนยวรงดวยเครองมอตาง ๆ จากเทคโนโลยทางการแพทย การแสดงเจตนาดงกลาว ไมใชเรองการณยฆาต (Mercy Killing) ไมใชกรณเรงตายทเปน Active Euthanasia การเขยน Living Will จงเปนแนวทางใหแพทยไดด าเนนไปในแนวทางของ Passive Euthanasia5

นายแพทยวชย โชคววฒน กลาววา การยอชวตดวยการรบบรการสาธารณสขในวาระสดทายเพอยดการตายเปนภาระอย 4 สวน คอ 1) ตวเอง คอ เปนการทรมานรางกายทอาจท าใหเจบปวดมากกวาเดมของบางโรคทอาการรนแรง เชน โรคมะเรงทตองใชยาบรรเทาอาการปวด ทผานมาจากการพบปะแพทยในวงการ พบวามผปวยหลายรายเลอกทจะฆาตวตายแทนทจะทน ใชยาแกปวด 2) เปนภาระแกญาตทตองเฝาดแลและแบกรบภาระคาใชจายในการรกษา 3)โรงพยาบาล ท าใหแพทยและเจาหนาทตองรบภาระดแล ทง ๆ ทอาจจะไมไดเปนความประสงคของผปวย ซงทราบกนดอยแลววาบคลากรทางการแพทยนนมนอย 4) ประเทศชาต หมายถง ภาระของการรกษาผปวยทอยในวาระสดทายของชวต ตองเบยดบงการรกษาผปวยรายอนหลายสวน ท าใหประเทศชาตตองเสยคาใชจายดานสขภาพมากขน ส าหรบประเทศไทยเปนประเทศทยงไมมการศกษาวจยเรองคารกษาพยาบาลตงแตการเกดจนตายเฉลยตอรายทชดเจน แตทสหรฐอเมรกาdddd 4 จาก “สทธทจะตาย(The Right to Die),”โดย วฑรย องประพนธ,2539, ดลพาห, 4, น. 93.กระทรวง

ยตธรรมเจาของลขสทธ. 5 จาก “หนงสอแสดงเจตนาเกยวกบการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต,” โดย แสวง บญเฉลมวภาส, 2552, ดลพาห, 2, น.141. กระทรวงยตธรรมเจาของลขสทธ.

DPU

124

มการศกษาพบวา คาใชจายดานการรกษาผปวยใน 6 เดอนสดทาย พบวา มอตราสงถง 50% ของงบบรการสาธารณสขทใชทงชวต ซงเปนการสญเสยทไมคม การมสทธทจะเลอกท าหนงสอเจตนา ไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพอยดการตาย ถอวาเปนสทธอนพงประสงค ซงชวยลดภาระคาใชจายได6 นายแพทยสนต หตถรตน อดตอาจารยคณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด กลาววาการอยโรงพยาบาลนาน ๆ โดยใสเครองมอแพทยไมใชสงด เพราะท าใหเกดโรคแทรกซอน แตเราเขาใจผดมาโดยตลอดวาสามารถยดอายได ซงท าใหเกดความทรมานตอผปวย และไมอยากใหแพทยสภาหวงเรองการตความกฎหมาย แตใหถอประโยชนผปวยเปนทตง เพราะปญหานจะเปนการสรางความแตกแยกระหวางแพทยกบประชาชน ท าใหศกดศรแพทยตกต ายงขน”7

อยางไรกตามมบคคลทไมเหนดวย ไดแก นายแพทยวสทธ ลจฉเสว ผชวยเลขาธการแพทยสภา เหนวากรณน ไมแตกตางจาก

การณยฆาต ซงอาจเขาขายความผดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 1578 นายแพทยเมธ วงศศรสวรรณ ผชวยเลขาธการแพทยสภา กลาววา แพทยไมไดขดขวาง

สทธดงกลาว เนองจากเปนเจตนารมณตามสทธของมาตรา 12 แตไมเหนดวยในวธการปฏบต ซงขดกบความเปนจรง และในมาตรา 12 กไมไดก าหนดไว ขณะเดยวกนการกระท าลกษณะนกลบเขาขายขดพระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ. 2525 ทก าหนดชดเจนใหแพทยตองท าการรกษาใหดทสด แตการใหแพทยท าหนาทถอดสายทอหรอทเรยกวา Un Plug เปนการผลกภาระใหแพทยซงไมถกตอง กฎกระทรวงดงกลาวจงเปนการออกแบบการตาย ทง ๆ ทไมมใครรวาจะตายอยางไร”9 ศาสตราจารยคลนก นายแพทยอ านาจ กสสลานนท นายกแพทยสภาอาวโส กลาววากฎกระทรวงมบทบญญตหลายประการทละเมดและจ ากดสทธของผปวยและแพทย เปนการบงคบddd

6 วชย โชคววฒน. (2555). พธลงนามขอตกลงความรวมมอเรองการสงเสรมการใชสทธตามมาตรา12 แหงพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550. สบคน 3 มถนายน 2557 จากhttp://www2.manager.co.th/Daily/ViewNews.aspx?NewsID=9550000055338

7 สนต หตถรตน. (2554). การเสวนา“สทธการตายอยางสงบ” ทางเลอกอนชอบธรรมของผปวย?ทสมาคมนกขาวนกหนงสอพมพแหงประเทศไทยเมอวนท 13 กรกฎาคม 2554. สบคน 3 มถนายน 2557 จาก http://www.isranews.org/isranews-news/item 8 วสทธ ลจฉเสว.(2554). สทธการตาย สทธของ “คนไข” หรอ “แพทย”. สบคน 9 มนาคม 2557, จากhttp://www.isranews.org/isranews-article/

9 แหลงเดม.

DPU

125

แพทยใหยตการรกษา หรอเรงการตายของผปวย หรอละเวนการปฏบตการรกษาชวต เชน การถอดเครองชวยหายใจ ซงขดกบหลกจรรยาบรรณของแพทย10 สทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตตามมาตรา 12 แหงพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 นน มผแปลอกอยางวา “พนยกรรมชวต” (Living Will)11 ซงเปนเรองของแพทยกบผปวยโดยตรง เปนการใหผปวยแสดงเจตจ านงลวงหนาวาจะรบหรอปฏเสธการรกษาพยาบาลมากนอยแคไหน อยางไร เพอปองกนหรอพทกษสทธของผปวย เชน ในหลายมลรฐของสหรฐอเมรกา เครอรฐออสเตรเลย องกฤษ เหนวาไมใชเรองเสยหาย และเหนวาคนทปวยดวยโรคทไมมทางรกษาทกคน ควรไดรบสทธในการเลอกวาจะรบบรการทางการแพทยเพยงใด การระบเจตนาไวลวงหนาเปนเรองทมความชอบธรรมและไดรบการยอมรบ ส าหรบประเทศไทยนนเมอมการบญญตกฎหมายรบรองใหผปวยมสทธปฏเสธการรกษาเพอขอตายอยางสงบได กอใหเกดปญหาตามมาหลายประการ ไมวาจะเปนปญหาทไมไดรบการยอมรบจากแพทยและนกวชาการบางสวน ปญหาในทางกฎหมาย ปญหาดานจรยธรรม ศลธรรม ซงปญหาทส าคญประการหนง คอ เมอผปวยแสดงเจตนาและขอใชสทธตามทกฎหมายบญญต บทบาทและหนาทของแพทยจะเปนอยางไร แพทยจะปฏบตเชนไรเมอไดรบการรองขอ จากผปวยใหยตการรกษา หรอใหเพกถอนการรกษาทแพทยไดท าไปแลว เพราะโดยหลกแลวการประกอบวชาชพของแพทยนน ตองอยภายใตพระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ .ศ.2525 ซงเปนกฎหมายทควบคมการประกอบวชาชพเวชกรรม และคมครองความปลอดภยของประชาชน รวมทงแพทยตองรกษาจรยธรรมแหงวชาชพตามทก าหนดไวในขอบงคบของแพทยสภาดวย แพทยนน มหนาทบ าบดรกษาผปวยใหหายจากอาการเจบปวย หรอใหหลดพนจากความตาย ภารกจของแพทยนนนอกจากการรกษาโรคแลวยงมหนาทในการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค และการฟนฟสภาพเพอใหประชาชนมสขภาพสมบรณ แขงแรงและมชวตทยนยาว 12 โดยพระราชบญญตวชาชพddd

10 เครอขายพทธกา.(2554). ส านกงานสขภาพแหงชาตกบแพทยสภามองตางมมเรองสทธการตายอยาง

สงบ.สบคนเมอวนท 9 มนาคม พ.ศ. 2557, จาก http://www.budnet.org/sunset/node/54 11 จาก ตายอยางมศกดศร (น. 5), โดย ปตพร จนทรทต ณ อยธยา และสายพณ ดานวฒนะ, 2546,

กรงเทพฯ: พมพด. 12 พระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 หมวด 19 มาตรา 42 บญญตวา

มาตรา 42 กระทรวงสาธารณสข มอ านาจหนาทเกยวกบการสรางเสรมสขภาพอนามย การปองกน ควบคม และรกษาโรคภยการฟนฟสมรรถภาพของประชาชน และราชการอนตามทมกฎหมายก าหนดใหเปนอ านาจหนาทของกระทรวงสาธารณสข หรอสวนราชการทสงกดกระทรวงสาธารณสข

DPU

126

เวชกรรม พ.ศ.2525 มาตรา 4 ใหค านยามค าวา วชาชพเวชกรรม หมายความวา “วชาชพทกระท าตอมนษยเกยวกบการตรวจโรค การวนจฉยโรค การบ าบดโรค การปองกนโรค การผดงครรภ การปรบสายตาดวยเลนซสมผส การแทงเขม หรอการฝงเขม เพอบ าบดโรค หรอเพอระงบความรสก และหมายความรวมถง การกระท าทางศลยกรรม การใชรงส การฉดยา หรอสสาร การสอดใสวตถใด ๆเขาไปในรางกาย ทงน เพอการคมก าเนด การเสรมสวย หรอการบ ารงรางกายดวย” และขอบงคบของแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ. 2549 หมวด 4 ขอ 15 ระบวา “ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองรกษามาตรฐานของการประกอบวชาชพเวชกรรมในระดบทดทสดในสถานการณนน ๆ ภายใตความสามารถและขอจ ากดตามภาวะวสยและพฤตการณทม” จะเหนไดวาทงหนาทตามกฎหมายและจรยธรรมแหงวชาชพ แพทยมหนาทดแลรกษาผปวยใหดทสดตามมาตรฐานแหงการประกอบวชาชพ มไดมหนาทในการชวยเหลอใหผปวยตายอยางสงบแตอยางใด ในขณะเดยวกนสทธของผปวยในการปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของของชวต กเปนสทธตามกฎหมายทรฐใหการรบรองและคมครองตามมาตรา 12 แหงพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 นอกจากนสทธดงกลาวยงถอเปนสทธสวนบคคลตามรฐธรรมนญ ทแมวาไมมกฎหมายพเศษใด ๆ บญญตรบรอง ผปวยกมสทธปฏเสธไมใหแพทยคนหนงคนใดรกษาตนเองได รวมทงมสทธปฏเสธวธการรกษาหรออปกรณใด ๆ ทแพทยจะใชกบตนเอง เพราะโดยหลกแลวการรบบรการดานการแพทยนนเกดจากความยนยอมและความสมครใจของผปวย แพทยจงไมอาจรกษาพยาบาลผปวยทไมใหความยนยอมได13 เวนแต กรณจ าเปนเรงดวนทผปวยตกอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวต แพทยจงมสทธยบย งหรอแทรกแซงสทธของผปวยได 14

13 จาก สทธทจะตาย:สงคมไทยพรอมแลวจรงหรอ.ตายอยางมศกดศร (น.91), โดย นนทน อนทนนท, 2546, กรงเทพฯ: ส านกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต.

14 พระราชบญญตสขภาพแหงชาตพ.ศ. 2550 มาตรา 8 ในการบรการสาธารณสขบคลากรดานสาธารณสข ตองแจงขอมลดานสขภาพทเกยวของ

กบการใหบรการใหผรบบรการอยางเพยงพอ ทผรบบรการจะใชประกอบการตดสนใจในการรบหรอไมรบบรการใด และในกรณทผรบบรการปฏเสธไมรบบรการใดจะใหบรการนนมได ในกรณทเกดความเสยหาย หรออนตรายแกผรบบรการ เพราะเหตทผรบบรการปกปดขอเทจจรง ทตนรและควรบอกใหแจง หรอแจงขอความอนเปนเทจ ผใหบรการไมตองรบผดชอบในความเสยหายหรออนตรายนน เวนแต เปนกรณทผใหบรการประมาทเลนเลออยางรายแรง

ความในวรรคหนงมใหใชบงคบกบกรณดงตอไปน (1) ผรบบรการอยในภาวะทเสยงอนตรายถงชวต และมความจ าเปนตองใหความชวยเหลอเปนการ

รบดวน

DPU

127

ดงนน เมอผปวยมสทธตามกฎหมาย และใชสทธนนปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเพอขอตายอยางสงบ ไมตองทกขทรมานกบชวตทเหลออย สถานการณเชนนยอมท าใหแพทยตองเผชญกบทางเลอก และตองตดสนใจระหวางการท าตามเจตนารมณของผปวย คอ ยตการรกษาพยาบาลกบการท าหนาทของแพทยโดยการยดหรอประวงความตายของผปวยออกไปตราบเทาทจะสามารถท าได แพทยตองพจารณาชงน าหนกระหวางสทธของผปวยกบหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพของแพทยวาสงใดส าคญเหนอกวาสงใด

4.1.2 การวเคราะหปญหาความขดกนระหวางสทธในการแสดงเจตนาของผปวยทไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขกบหนาทและจรยธรรมของแพทย ซงมกฎหมายก าหนดใหตองปฏบต

โดยธรรมชาตมนษยทกคนมความเสมอภาค มสทธเสรภาพเทาเทยมกน มนษยทกคน ถอก าเนดขนมาพรอมกบสทธในชวต สทธในการแสวงหา และการเปนเจาของทรพยสน สทธในการแสวงหาความสขใหแกตนเอง เสรภาพในรางกาย สทธและเสรภาพเหลาน เปนสงทตดตวมนษยมาตงแตเกด เปนสทธตามธรรมชาต

สทธในชวตและรางกาย ถอเปนรากฐานอนส าคญประการหนงของศกดศรความเปนมนษย ทบญญตไวในมาตรา 32 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ทบญญตวา“บคคลยอมมสทธและเสรภาพในชวตและรางกาย” สทธในชวตและรางกายเปนสทธสวนบคคล ทไดรบการรบรองและคมครองตามกฎหมายมใหผใดมาลวงละเมด เปนสทธของบคคลทจะมชวตอยโดยปราศจากการรบกวนของบคคลอนหรอรฐ และบคคลสามารถใชสทธในการตดสนใจดวยตนเองอยางอสระ บทบญญตของรฐธรรมนญนมผลบงคบโดยตรง ไมจ าตองมกฎหมายระดบพระราชบญญตออกมายนยนหรอรบรองแตอยางใด ซงสทธสวนบคคลนครอบคลมไปถงสทธในการปฏเสธการรกษาพยาบาลดวย ศาสตราจารยนายแพทยวฑรย องประพนธ กลาววา “มนษยสามารถก าหนดวาตนเองจะใชสทธทจะมชวตอย (the right to life) หรอสทธทจะตาย (the right to die)ไดตามความประสงคของแตละคน เปนการยอมรบสทธในการเปนเจาของรางกายตนเองของมนษย รวมทงความมอสระในการตดสนโชคชะตาของตนเอง (the right to self-determination) สทธทจะตายจงแฝงเปนสวนหนงของความเปนอสรเสรของมนษยนนเอง” 15 (2) ผรบบรการไมอยในฐานะทจะรบทราบขอมลได และไมอาจแจงใหบคคลซงเปนทายาทโดยธรรมตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ผปกครองดแล ผพทกษ หรอผอนบาล ของผรบบรการแลวแตกรณรบทราบขอมลแทนในขณะนนได

15 สทธทจะตาย (The Right to Die). (น. 94). เลมเดม.

DPU

128

ส าหรบประเทศไทยนนยงไมมกฎหมายบญญตรบรองสถานะสทธการตายไวเปน ลายลกษณอกษรในฐานะสทธขนพนฐานของปวงชนชาวไทย รฐธรรมแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 เพยงแตรบรองสทธขนพนฐานปวงชนชาวไทยไวในบททวไป โดยเปนการรบรองอยางกวาง ๆ ตามมาตรา 4 และ มาตรา 28 ซงบญญตใหการรบรองและคมครองเรองศกดศรความเปนมนษย มาตรา 32 บญญตใหการรบรองและคมครองเรองสทธเสรภาพในชวตรางกาย ซงตอมาไดมการออกพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 รบรองใหบคคลสามารถแสดงเจตนาทจะปฏเสธการรกษาลวงหนาได กฎหมายดงกลาวเปนการยนยนวาประเทศไทยรบรองสทธปฏเสธการรกษาพยาบาล โดยเปดโอกาสใหบคคลสามารถแสดงเจตนาไวลวงหนาได และแพทยผกระท าตามเจตนารมณของผปวยไมตองรบผดในทางแพงและทางอาญา โดยมนกวชาการหลายทานเหนวาสทธปฏเสธการรกษาตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12แตกตางจากกฎหมายการณยฆาตของมลรฐโอเรกอน สหรฐอเมรกา ทอนญาตใหเรงความตายในผปวยทยงมสตสมปชญญะสมบรณ และเหนวาการกระท าดงกลาวเปนเรองทผดศลธรรมและผดกฎหมายในประเทศไทย16 ในหลายมลรฐของสหรฐอเมรกามกฎหมายรบรองเรองสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต โดยผเขยนเหนคลอยตามกฎหมายของมลรฐอลลนอยด ซงแมวารฐจะยอมรบรถงสทธของผปวยในการปฏเสธการรกษา โดยถอวาเปนเรองของสทธสวนตว หรอสทธในความเชอทางศาสนาของผปวยกตาม แตกฎหมายกบญญตใหรฐสามารถเขาแทรกแซงสทธปฏเสธการรกษาของผปวยได หากผลประโยชนของรฐมความส าคญ หรอมน าหนกมากกวาสทธสวนตว หรอสทธในความเชอทางศาสนาของผปวย หรอสทธปฏเสธนนอาจมผลกระทบกระเทอนตอสทธของบคคลอน หรอท าใหบคคลอนทตองพงตนไดรบความเดอดรอน หรอเหนวาหากการตดสนใจปฏเสธการรกษาไมไดเกดขนอยางอสระ นอกจากน ในสหรฐอเมรกายงมค าวนจฉยของศาลสงแหงมลรฐ นวเจอรซ ซงวนจฉยกรณของแคธลนฟารเรล (Kathleen Farrel) วา “สทธของผปวยทจะปฏเสธการรกษา ซงท าใหเขาตองเสยงกบอนตรายหรอความตายนน ไดรบความคมครองตามหลกการพนฐานของคอมมอนลอว แตอยางไรกตาม สทธทจะปฏเสธการรกษาทางการแพทย เพอยดชวตของผปวยนน มใชสทธทสมบรณเดดขาด ยงตองค านงถงประโยชนของการยดชวตของบคคลออกไปอก ซงมอย 4 ประการทตองน ามาพจารณาประกอบดวย คอ การคมครองการรกษาชวต การปองกนการฆาตวตาย การปกปองจรยธรรมแหงวชาชพของแพทย และการคมครองบคคลท 3 ทไมมสวนรเรองดวย

16 จาก กอนวนผลดใบ หนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทายของชวต (น.76-78), โดยส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต, 2552, กรงเทพฯ: บรษทเอมเอนเตอรไพรส จ ากด.

DPU

129

เหนไดวา แมกฎหมายจะยอมรบวาบคคลมสทธปฏเสธการรกษาไดตามกฎหมาย แตการใชสทธนนกตองไมกระทบกระเทอนตอบคคลอน หรอสทธนนตองไมขดตอผลประโยชนของรฐ เมอพจารณากฎกระทรวงของไทย ซงมบทบญญตบางสวนสอดคลองกบกฎหมายของ มลรฐอลลนอยด โดยก าหนดวากรณผท าหนงสอแสดงเจตนาอยในระหวางการตงครรภ แพทยจะยตการรกษาไดกตอเมอหญงนนพนจากสภาพการตงครรภแลว เพอเปนการรกษาชวตของทารกในครรภไว17 แตกฎกระทรวงของไทยไดก าหนดขอยกเวนไวเพยงกรณเดยวเทานน ซงผเขยนเหนวายงไมเหมาะสมเพยงพอ

แมวาบคคลจะมสทธและเสรภาพในการตดสนใจ ซงเปนสทธตามธรรมชาตและ มกฎหมายรบรองสทธดงกลาวไวกตาม หากพจารณาในแงของสทธตามธรรมชาต เมอเราเปนเจาของตนเอง เปนเจาของชวต เราควรมสทธเสรภาพทจะท าตอเนอตวรางกายและชวตของตนเองอยางไรกได บคคลอนหรอรฐยอมไมมสทธเขามายบย งหรอแทรกแซง และเราควรมสทธใหบคคลอนปฏบตตอเนอตวรางกายของเราอยางไรกได ซงศาลของสหรฐอเมรกาถอวา “มนษยทกคนในสภาวะแหงความเปนผใหญและมสตสมปชญญะสมบรณ ยอมมสทธทจะก าหนดวาการกระท าใดอาจกระท าตอเนอตวรางกายของเขาได แพทยผท าการรกษาโดยปราศจากความยนยอมของผปวยยอมถอวาเปนผกระท าผดและตองชดใชคาเสยหายตามกฎหมาย” สทธของผปวยเชนนจงถกเรยกวา “สทธในการก าหนดตนเอง” (right to self-determination)18 แตอยางไรกตามการใชสทธและเสรภาพของบคคลมใชวาจะสามารถใชไดตามอ าเภอใจ ตองอยในขอบเขตทกฎหมายบญญตและ ไมกระทบกระเทอนตอการใชสทธและการท าหนาทของผอน ไมกระทบกระเทอนตอจรยธรรม เมอพจารณาการใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเพอขอตายอยางสงบของผปวยยอมไมอาจปฏเสธไดวาสงผลกระทบโดยตรงตอการปฏบตหนาทของแพทย เพราะการท าหนาทของแพทยตองอยภายใตพระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ. 2525 ซงเปนกฎหมายทควบคมการประกอบวชาชพของแพทย และคมครองความปลอดภยของประชาชน นอกจากนแพทยยงตองdddddd

17 กฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 ขอ 6(4)

18 นนทน อนทนนท.(2544). ปญหากฎหมายเกยวกบการตายโดยสงบ. สบคน 16 กมภาพนธ 2557, จาก http://people.su.se/~nain4031/euthanasiaTHAI.htm

DPU

130

รกษาจรยธรรมแหงวชาชพตามทก าหนดไวในขอบงคบของแพทยสภาดวย หลกเรองจรรยาแพทยนนเรมปรากฏใหเหนตงแตสมยกรกในยคของฮปโปเครตส โดยมลกษณะเปนเรองของการวางกฎเกณฑความเมตตากรณาความเปนแพทยทดและแนวทางการท าเวชปฏบต ซงอยในกรอบของจรยธรรมตามคณคาทยอมรบกนในยคน น โดยก าหนดไวเปนลายลกษณอกษรในรปแบบ ค าปฏญาณทใชกนในโรงเรยนแพทยของฮปโปเครตส ค าปฏญาณดงกลาวมแนวคดทส าคญ คอแพทยมหนาทชวยชวตผปวยอยางสดความสามารถ ไมกระท าในสงทเปนผลรายตอผปวยแมวาจะไดรบการขอรอง19 ส าหรบการประกอบอาชพทางการแพทยของไทยในอดตนน ไมมกฎหมายออกมาควบคมการควบคมการประกอบวชาชพในทางการแพทย เปนการควบคมระหวางครกบ ลกศษย และการอบรมสงสอนใหยดมนในศลธรรมจรรยาของวชาชพ จนกระทงป พ.ศ.2466 ไดมการประกาศใชพระราชบญญตการแพทย พทธศกราช 2466 ซงเปนกฎหมายทางการแพทยของไทยฉบบแรกทควบคมการประกอบอาชพเกยวกบการแพทย และพระราชบญญตฉบบนไดก าหนดใหมองคกรวชาชพทางการแพทยขนเรยกวา “สภาการแพทย” ท าหนาทรางกฎเสนาบด ออกเปนกฎขอบงคบส าหรบมรรยาทในการประกอบอาชพทางการแพทย ตอมาพระราชบญญตการแพทย พทธศกราช 2466 ไดถกยกเลกโดยพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พทธศกราช 2479 มการออกกฎกระทรวงตามพระราชบญญตดงกลาว ก าหนดมรรยาทแหงวชาชพแพทยขนใหมและกฎกระทรวงไดก าหนดใหผประกอบอาชพทางการแพทยหรอผประกอบโรคศลปะจะตองรกษามรรยาทแหงวชาชพ ปจจบนกฎหมายวชาชพเกยวกบการประกอบวชาชพแพทย คอพระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525 20

เหนไดวาการปฏบตหนาทของแพทยมใชเปนการประกอบวชาชพอยางอสระ แพทย เปนกลมวชาชพทมกฎเกณฑมาตรฐานขององคกร การด าเนนการใด ๆ ของแพทยมใชเปนไปตามดลพนจของแพทยคนใดคนหนงหรอกลมใดกลมหนง องคกรวชาชพของแพทยมหนาทในการวางหลกปฏบตบางประการในการประกอบวชาชพ ควบคมการออกใบประกอบวชาชพ พจารณาลงโทษเมอสมาชกผประกอบวชาชพกระท าผดขอปฏบตตามทก าหนด มภารกจในการจดท าประมวลจรรยาบรรณทางวชาชพ ก าหนดหนาทตาง ๆ ของสมาชกผประกอบวชาชพ การไมถอปฏบตตามขอบงคบทบญญตไวไมวาจะเปนในทางหลกการ หรอบทบญญตขอใดขอหนงโดยตรงsss

19 จาก สทธผปวย (น. 3-4), โดย วฑรย องประพนธ, 2537, กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ. 20 จาก การเปดเผยความลบผ ปวย(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น. 46), โดยทรงชย รตนปรญญานนท,

2540, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

131

ถอวาเปนการกระท าผดทางวชาชพ ซงตองถกลงโทษโดยหนวยงานทางวนยของสภาวชาชพ21 โดยพระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525 มาตรา 7 บญญตวาแพทยสภามวตถประสงคควบคม การประพฤตของผประกอบวชาชพเวชกรรมใหถกตองตามจรยธรรมทางวชาชพเวชกรรม และขอบงคบของแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2549 หมวด 4 ขอ 15 บญญตใหผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองรกษามาตรฐานของการประกอบวชาชพเวชกรรมในระดบทดทสดในสถานการณนน ๆ ภายใตความสามารถและขอจ ากดตามภาวะวสยและพฤตการณทมดงนน แพทยจงมหนาทตามกฎหมายและมหนาททางวชาชพในการชวยชวต และใหการบ าบดรกษาผปวยใหดตามมาตรฐานแหงวชาชพ การปฏบตหนาทของแพทยตองตดสนใจบนพนฐานของขอมลทางดานการแพทยวาสมควรทจะท าการรกษาหรอยตการรกษาผปวยหรอไม โดยค านงถงประโยชนสงสดของผปวย การปฏบตหนาทของแพทยนนมงหวงเพอใหผปวยหายเปนปกต หาไดมหนาทชวยใหผปวยตายโดยสงบไม การดแลรกษาผปวยนนแพทยตองยดหลกจรยธรรมทางการแพทย เพราะหากแพทยประกอบวชาชพผดจากมาตรฐาน หรอหาผลประโยชนโดยไมชอบจากการประกอบวชาชพจนเกดความเสยหายตอประชาชน ยอมท าใหเกดภาพลกษณในทางทไมดและขาดความศรทธาจากประชาชนได รวมทงการประกอบวชาชพของแพทยกมจรยธรรมแหงวชาชพเปนเครองเหนยวรงและควบคมแพทยใหประกอบวชาชพเวชกรรมโดยตองรกษามาตรฐานของการประกอบวชาชพในระดบทดทสดในสถานการณนน ๆ

ปกตแลวความสมพนธระหวางแพทยกบผปวยจะอยในลกษณะของผใหบรการกบผรบบรการ โดยวตถประสงคหลกและเปาหมายของการใหบรการ คอ ท าใหผปวยหายจากโรคภยไขเจบ หากแพทยผใหบรการท าเวชปฏบตสวนตวจะมความสมพนธกบผปวยในเชงนตสมพนธทางกฎหมายทมลกษณะเปนสญญาประเภทหนง คสญญาทงสองฝายตางมสทธปฏเสธซงกนและกนได ผปวยยอมมสทธปฏเสธไมยอมใหแพทยคนใดคนหนงรกษาตนเอง สวนแพทยกมสทธปฏเสธการรกษาแกผปวยคนใดคนหนงไดเชนกน อยางไรกตาม แมวาแพทยกบผปวยจะมความสมพนธ ในลกษณะของสญญา โดยแพทยมสทธปฏเสธใหการรกษาผปวยได22 แตแพทยกมจรรยาวชาชพควบคมก ากบไวอกชนหนง ท าใหแพทยจะปฏเสธการใหบรการแกผปวยโดยเลอกปฏบตในเรองฐานะ สญชาต ศาสนา สงคม หรอสทธทางการเมองไมได รวมทงไมอาจปฏเสธการชวยเหลอผทอยในระยะอนตรายจากการเจบปวย เมอไดรบการรองขอและตนอยในฐานะทจะชวยได แตหาก

dddd 21 จาก มมมองใหมในกฎหมายอาญา (น. 130-131), โดย ทวเกยรต มนะกนษฐ, 2556, กรงเทพฯ: วญญชน.

22 สทธทจะตาย (The Right to Die). (น.104-105). เลมเดม.

DPU

132

แพทยเปนเจาหนาทของรฐทปฏบตงานอยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ ซงมภารกจในการจดท าบรการสาธารณะใหกบประชาชน และเปนภารกจตามทกฎหมายบญญต แพทยนนยอมไมอาจปฏเสธการใหบรการแกผปวยไมวาในกรณใด ๆ โดยไมมเหตสมควรในทกกรณ เพราะตองท าในฐานะเจาหนาทของรฐในการใหบรการสาธารณะ

ระบบบรการสาธารณสขในประเทศไทยน น รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 มบทบญญตเรองสทธในการรบบรการทางสาธารณสขและสวสดการตอรฐ โดยมาตราท 51 บญญตวา บคคลมสทธเสมอกนในการรบบรการทางสาธารณสขทเหมาะสมและไดมาตรฐาน และผยากไรมสทธไดรบการรกษาพยาบาลจากสถานบรการสาธารณสขของรฐ โดยไมเสยคาใชจาย และรฐธรรมนญยงบญญตอกวาการบรการทางสาธารณสขของรฐตองเปนไปอยางทวถงและมประสทธภาพ โดยชวงกอนป พ.ศ.2544 แนวความคดเกยวกบระบบบรการสาธารณสขและการจดบรการสาธารณสขในสงคมไทยเปนแบบตลาดแขงขนเสร (Entrepreneurial Health System) หรอเปนแบบทนนยม ซงมงเนนคาธรรมเนยมส าหรบการบรการเปนหลก โดยทประชาชนสามารถเลอกบรการสขภาพไดอยางเสร แตภายหลงนบตงแต พ.ศ.2544 เปนตนมา ทศทางการจดบรการสาธารณสขของประเทศไทย พยายามมงเนนไปสระบบรฐสวสดการ โดยมเปาหมายเพอใหเกดความเปนธรรมในการเขาถงบรการสาธารณสขทจ าเปนมากยงขน โดยการจดใหม “ระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา”(UC) ตามพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ.2545 เพมเตมจากเดม ซงมระบบหลกประกนสขภาพเพยง 2 ระบบ คอ “ระบบสวสดการรกษาพยาบาลขาราชการ”(CSMBS) และ“ระบบประกนสงคม” สงผลใหประชาชนทมใชขาราชการ พนกงานรฐวสาหกจ หรอผประกนตนตามกฎหมายประกนสงคม มสทธไดรบบรการสาธารณสข พระราชบญญตนก าหนดใหประชาชนทกคนมสทธไดรบบรการสาธารณสขทมมาตรฐานและ มประสทธภาพอยางเสมอภาค โดยผ ยากไรมสทธไดรบการรกษาพยาบาลจากสถานบรการสาธารณสขของรฐโดยไมเสยคาใชจาย ตอมาจงไดประกาศใชพระราชบญญตสขภาพแหงชาตพ.ศ.2550 โดยมเจตนารมณเพอวางระบบดแลแกไขปญหาดานสขภาพของประชาชนใหมความเชอมโยงกนเปนองครวมอยางสมดล ทงทางกาย ทางจต ทางปญญา และทางสงคม23

การทผปวยปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต เพอขอตายอยางสงบ ผเขยนเหนวาเปนกรณทผปวยปฏเสธสทธขนพนฐานทพงไดรบบรการจากรฐ ตามทรฐธรรมนญรบรอง โดยไมfffff

23 จาก “สทธในการรกษาพยาบาล,”โดย กองบรรณาธการ, 2545, วารสารจลนต, 8(3), น. 2-3, ส านกกฎหมาย ส านกงานเลขาธการวฒสภาเจาของลขสทธ.

DPU

133

ตองการใหรฐหรอบคคลอนใดเขามาแทรกแซงการใชสทธดงกลาว เปนการใชสทธทขดแยงและเปนปฏปกษตอหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพของแพทยโดยตรง เพราะการทแพทยยตการชวยชวตผปวย ไมวาจะเปนการยบย ง (Withhold) หรอการเพกถอน (Withdraw) แมแพทยผกระท ามไดเจตนารายกบผปวย แพทยไมไดเปนผลงมอหรอชวยเหลอผปวยในการฆาตวตายหรอการณยฆาตกตาม แตแพทยยอมทราบดวาการยบย งหรอเพกถอนการใชเครองมอชวยชวตนนสงผลใหผปวยเสยชวตในเวลาอนสน โดยปกตแลวในการปฏบตหนาทของแพทย เมอการรกษาถงจดหนงแพทยมกเผชญกบปญหาวาควรจะบ าบดรกษาผปวยวาระสดทายทไมสามารถเยยวยารกษาใหหายจากการเจบปวยตอไปหรอไม อยางไร ซงหากเราใหความส าคญกบเรองสทธและเสรภาพของปจเจกชน เปนอยางมาก เมอผปวยแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตไว แพทยยอมตองเคารพในการตดสนใจของผปวยอยางเครงครด และปฏบตตามเจตนารมณของผปวยอยางไมอาจหลกเลยงได แตผเขยนเหนวาการทแพทยจะยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยหรอไมนน นอกจากแพทยตองค านงถงสทธเสรภาพของผปวยตามทกฎหมายรบรองแลว แพทยยงตองค านงถงบรบทของคน ในสงคมนน ๆ และทส าคญแพทยตองค านงถงหนาทและจรยธรรมของแพทยประกอบไปดวย เพราะการกระท าบางอยาง แมบคคลสามารถกระท าไดโดยชอบดวยกฎหมาย แตคนในสงคมอาจเหนวาการกระท านนผดตอศลธรรม หรอไมถกตองตามหลกจรยธรรม แมวาศลธรรมและจรยธรรมมใชสงทก าหนดวาการกระท าหรอการไมกระท าอยางใดเปนความผดกตาม แตศลธรรมและจรยธรรมกลวนเปนรากฐานทส าคญในการธ ารงไวซงความดงามของสงคม โดยเฉพาะจรยธรรมแหงวชาชพ ซงถกก าหนดขนจากส านกและความเตมใจภายใตความเหนรวมกนของกลมวชาชพ วาสมาชกทกคนในวชาชพตองปฏบต การพจารณาวาการกระท าอยางใดด อะไรถก อะไรควรท า อะไรไมควรท า อาจตองศกษาตามหลกจรยศาสตร ผเขยนจะขอยกตวอยางหลกจรยศาสตรของ Immanuel Kant นกปรชญาชาวเยอรมนทยงใหญคนหนงของโลกตะวนตก ซงมแนวคดวาการกระท าของคนจะไมมคณคาทางศลธรรมเลย หากไมเกดจากส านกในหนาท คานทยดหลกการสอนใหคนส านกในหนาท การท าตามหนาทคอการท าตามเหตผล มนษยทกคนมศกดศรของตวเอง ทกคนมคาของตนเองและเทากบผอน การใชคนเปนเครองมอเพอบรรลจดมงหมายบางอยางเปนสงทผด24

ดงนน การทผปวยยนยอมใหแพทยยตการรกษาเพอใหตนเองตายและหลดพนจากความเจบปวดทรมาน คานทเหนวาเปนสงทผด เพราะเปนการใชตวเองเปนเครองมอเพอประโยชนของตวเอง คอ เพอใหพนจากความทกขทรมาน หนาทของแพทยตามแนวคดของคานท คอ การชวยเหลอเพอนมนษย ssssssssss

24 จาก จรยธรรมในเวชปฏบต (น.16), โดย วทย วศทเวทย (อางใน สขต เผาสวสด และคณะ, 2544, กรงเทพฯ: โอ.เอส. พรนตงเฮาส).

DPU

134

เพราะการชวยเหลอเพอนมนษยเปนหนาทของมนษย การกระท าทเกดจากอารมณและความรสกสวนตว เชน ความเมตตา สงสาร จะถอวาเปนเจตนาดหรอเปนหนาทไมได หากมองในแงจรยธรรมยอมไมมคาอะไร เพราะศลธรรมจะเกดขนเมอมนษยมความส านกในหนาท การกระท าตามหนาทนนกไมจ าตองค านงถงผลใด ๆ ทเกดขนทงสน25 เชน การทแพทยไมบอกความจรงเพอใหผปวยสบายใจและหายปวยนน แมคนทวไปจะถอวาเปนความปรารถนาด แตส าหรบคานท การพดปดจะเรยกวาเจตนาดไมได ไมวาจะพดปดเพออะไร การพดปดนนผดตงแตพดปดออกมาแลว เพราะมนษยมหนาทพดความจรง สวนผลทจะเกดขนนนไมใชสงตดสนความถกผดของการกระท า ดงนน หากพจารณาในแงจรยธรรมของแพทยตามแนวคดของคานท แพทยจงตองส านกในหนาทของตนเอง คอ การรกษาพยาบาลผปวยอยางสดความสามารถ โดยไมจ าตองค านงถงผลใด ๆ ทจะเกดขนในอนาคต การท าตามหนาทของแพทยยอมเปนการกระท าทมศลธรรมและจรยธรรม แมวาผปวยปฏเสธการรกษา แพทยกยงคงมหนาทดแลรกษาอาการผปวยตอไป เพราะแพทยมหนาทชวยชวตผปวย หนาทนถอเปนหลกสงสดทแพทยตองยดถอ แพทยตองดแลบรรเทาความเจบปวดทรมานของผปวยใหเหลอนอยทสดในชวงสดทายของชวต แมผลสดทายผปวยจะถงแกความตายไปตามพยาธสภาพของโรคอยางไมอาจหลกเลยงไดกตาม และแมวาในการรกษานนจะตองสญเสยทรพยากรไปมากมายเพยงใดกตาม เพราะคณคาของมนษยนนมคามากไมอาจน ามาเปรยบเทยบกบทรพยากรตาง ๆ ได ผเขยนขอยกกรณศกษาของผปวยทหมดหวงและตองการใหแพทยยตการรกษากบกรณทญาตรองขอใหแพทยยตการรกษาผปวยเพราะเหนวาไมมโอกาสรกษาใหหายได ดงน

ผปวยรายแรก อาย 15 ป ไดรบอบตเหตขณะกระโดดเลนน าในคกบเพอนจนเปนเหตใหคอหกและเปนอมพาตทงตว หายใจไมได ตองใสเครองชวยหายใจ แพทยไดท าการรกษาเปนเวลา 4 เดอนแลวกไมสามารถถอดเครองชวยหายใจได แขนขาทง 2 ขางเปนอมพาต บดามารดาของผปวยสงสารผปวยมากและเหนวาเปนการทรมานมาก ถาบตรตองอยในภาวะเชนนน และดเหมอนผปวยจะไมมโอกาสฟนจากการเปนอมพาต ผปวยรายนพดไมไดเนองจากถกเจาะคอและใชเครองชวยหายใจ แตสามารถฟง อานหนงสอ และตอบค าถามได โดยใหผสนทนาดวยอานปาก จากการพดคยกบผปวย พบวาเขารสกทอแทและอยากตาย เขาไมขดของหากบดามารดาตองการใหเขากลบไปตายทบาน เขาสงสารบดามารดาทตองดแลและแบกภาระคาใชจายในการรกษาเขา ผปวยเชอเรองเวรกรรมและชาตหนา และคดวาการทเขาเปนเชนนนเปนเพราะกรรมเกา อาจเปนการดถาเขาตายและไปเกดใหม แตลก ๆ แลวเขากลวตาย และยงหวงวาเขาอาจถอดเครองชวยหายใจไดส าเรจ

25 แหลงเดม.

DPU

135

แพทยเจาของไขทรกษาผปวยมความเหนวาการทผปวยหายใจเองไมไดอาจเกดจากการทผปวย ไมมนใจ และไมไดรบการบ าบดฟนฟระบบทางเดนหายใจอยางเตมท แพทยเจาของไขจงปรกษาแพทยผเชยวชาญหลายฝายแลวตดสนใจบอกใหบดามารดาของผปวยทราบถงการพยากรณของโรควาผปวยอาจถอดเครองชวยหายใจได แตอาจเปนอมพาตไปตลอดชวต และแพทยไดยนยนวาจะชวยเหลอทกดานโดยไมเลอกปฏบตดวยเหตผลวาผปวยยากจน บดามารดาของผปวยยอมรบวาหากผปวยตองเปนอมพาตไปตลอดชวตกจะดแลผปวยไปตลอดชวต ขอเพยงใหผปวยหายใจไดเอง ตอมาอก 2 เดอน ปรากฏวาผปวยสามารถถอดเครองชวยหายใจได คงมแตอมพาตของแขนขาทง 2 ขาง เขาถกสงไปรบการฟนฟสมรรถภาพทางกาย และไดรบการฝกใหใชคอมพวเตอรเพอชวยในการศกษา

จากกรณตวอยาง เหนไดวาผปวยททกขทรมานจากโรคจนรสกทอแท หมดหวง และอยากตาย หากแพทยไมไตรตรองและพจารณาใหรอบคอบและอนญาตใหผปวยจบชวตลง โดยยตการรกษาดวยความปราณ สงสาร อาจท าใหมนษยคนหนงตองจบชวตไปในเวลาอนไมสมควรและอาจกลายเปนตราบาปตดตวแพทยไปจนชวชวตได เพราะการตดสนใจของผปวยบางครงมไดเกดจากเจตนาอนแทจรง แตอาจเกดจากภาวการณบบคนจากปจจยหลายอยาง เชน ปญหาความยากจนซงเปนสาเหตหนงทท าใหผปวยตดสนใจขอยตการรกษา26

ผปวยรายท 2 อาย 28 ป ประสบอบตเหตถกรถบรรทกเฉยวลมลง ศรษะกระแทกพน หมดสตมเลอดออกในสมอง ผปวยคลนสมองผดปกต ตองใชเครองชวยหายใจ มานตาหดตวได แตชาแขนขาไมขยบ บดาของผปวยกลาววาไมอยากใหผปวยอยในสภาพเปนผกเชนน และทนไมไดถาผปวยตองมสภาพเปนเจาหญงนทราไปตลอดชวต บดาผปวยอางค าพดของผปวยทวา ขอตายดกวาพการ และยนยนวาคงไมเกดประโยชนแกทกฝายทจะยดวนตายหรอความทรมานออกไปอยางไมมก าหนด และขอใหแพทยยตการรกษาทงหมด เพอชาตหนาทสมบรณและดกวาน และอนญาตใหแพทยน าอวยวะของผปวยไปใหกบผปวยรายอนทมความตองการได แพทยเจาของไขจงไดปรกษากบแพทยผเชยวชาญระบบประสาทเพอใหชวยประเมนสภาพสมองของผปวย ซงจากการตรวจพบวาสมองอยในเกณฑเกอบปกตแลว แพทยจงแจงใหบดาของผปวยทราบวาสมองของผปวย ยงไมตาย ยงมโอกาสทจะฟนฟ บดาของผปวยจงยอมใหรกษาตอ ซงตอมาผปวยคอย ๆ อาการดขน เรมรบร แตกลนอาหารไมได พดไมได แขนขาขยบไดเลกนอย27

26 จาก จรยธรรมในเวชปฏบต (น.124-125), โดย ศภชย คณารตนพฤษ (อางถงใน สขต เผาสวสด และคณะ, 2544, กรงเทพฯ: โอ.เอส. พรนตงเฮาส).

27 แหลงเดม.

DPU

136

เหนไดวาความทกขทรมานของญาตผปวย เปนสงทแพทยตองยอมรบและเหนใจ แตควรแยกออกจากการตดสนใจ เพราะแพทยพงตดสนใจบนพนฐานทางวชาชพและหลกจรยธรรม การตดสนใจยตการรกษาหรอยตการชวยชวตผปวย แพทยตองประเมนวาผปวยหมดหวงแลวจรงหรอไม การรกษาทใหกบผปวยเพยงพอแลวหรอไม มการบ าบดรกษาดวยวธอนใด ทจะท าใหผปวยพนจากสภาวะทเปนอยหรอไม ในสภาวะเชนนแพทยยอมอยในภาวะทล าบากใจ เพราะไดรบการรองขอจากบดาผปวยใหยตการรกษา แตแพทยไดพยายามปฏบตหนาทของตนเองอยางดทสด คอรกษาชวตผปวยเอาไว

ทงน ผเขยนไดมโอกาสพดคยและสอบถามความเหนของแพทย และญาตผปวยทอยในสภาพผกถาวร ผปวยโรคเรอรงทไมสามารถรกษาใหหายไดบางรายในพนทจงหวดสพรรณบร โดยทานเหลานนไดกรณาใหขอมลขอคดเหนเกยวกบปญหาเรองสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตกบหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพของแพทย พอสรปไดดงน

แพทยสวนใหญเหนวาหากผปวยเปนโรคทไมอาจรกษาใหหายได หรออยในวาระสดทายของชวตอยางแทจรง การยตหรอเพกถอนการรกษาผปวยไมถอวาเปนเรองทขดตอหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพ เพราะผปวยตดสนดวยตนเองโดยสมครใจ และเหนวาผปวยมสทธตดสนใจเกยวกบการรกษาตนเอง ซงแพทยควรตองเคารพสทธของผปวย อยางไรกตาม แพทย บางทานเหนวาผปวยทแสดงเจตนาควรไดรบการประเมนหรอตรวจภาวะทางจตจากจตแพทยในขณะหรอกอนท าหนงสอแสดงเจตนา เพอใหแนชดวาการแสดงเจตนาของผปวยเปนความประสงคทแทจรง มไดเกดจากภาวะทางดานจตใจ

สวนความเหนของญาตผปวยสวนใหญ ซงมหนาทดแลผปวยทอยในสภาพผกถาวรและผปวยโรคเรอรงทไมสามารถรกษาใหหายได ตางยนยนวาจะดแลรกษาผปวยใหถงทสด แมจะทราบวาการยอชวตผปวยออกไปจะไมสามารถท าใหผปวยหายจากโรค และกลบมาใชชวตไดตามปกตเหมอนเดม หรอผปวยตองมชวตอยภายใตเครองชวยหายใจหรอเครองชวยชวตอน ๆ กตาม โดยทกคนตองการดแลบคคลอนเปนทรกจนถงวาระสดทาย สวนการยตหรอเพกถอนการรกษาผปวยนน จะมอบอ านาจการตดสนใจใหแพทยเปนผวนจฉยวาสมควรจะยตหรอเพกถอนการรกษาหรอไม หากแพทยวนจฉยไดอยางแนชดวาผปวยอยในวาระสดทายอยางแทจรง ไมมทางทจะรกษาผปวยได ญาตอาจอนญาตใหแพทยยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยได แตกอนจะตดสนใจเชนนน จะตองผานขบวนการยอชวตผปวยมาระยะหนงแลว โดยญาตจะไมยนยอมใหแพทยยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยในทนททผปวยอาการแยลง ไมวาผปวยจะแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาไวกอนหรอไม

DPU

137

อยางไรกตามมผปวยและญาต 2 ราย เหนวาผปวยมสทธทจะตดสนใจโดยอสระ ในการปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต และแพทยควรตองเคารพในการตดสนใจของผปวย ญาตผปวยรายหนงใหขอมลวาผปวยมอายมากแลวไมตองการใหผปวยตองทรมานจากการใชเครองมอชวยชวต และไมตองการใหผปวยตองเสยงกบการรกษาทไมสามารถยนยนไดวาผปวยจะหายหรอไม ดงนน หากผปวยหวใจหยดเตน หรอตองอยภายใตเครองมอชวยชวตตลอดไป ญาตจะปฏเสธการรกษาของแพทย เพราะตองการใหผปวยตายไปอยางสงบ สวนญาตผปวยอกรายซงปวยเปนโรคไตวายระยะสดทายทตองลางไต แตผปวยปฏเสธการรกษาตวในโรงพยาบาลและขอกลบมาใชชวตทเหลออยทบาน แมจะไดรบขอมลและไดรบค าอธบายจากบคลากรดานการแพทยแลววาหากไมท าการรกษาตามแนวทางทแพทยก าหนด ผปวยจะเสยชวตในเวลาอนสนและตองทนทกขทรมานกอนเสยชวต แตผปวยกยงคงยนยนปฏเสธการรกษา รวมทงญาตกไมไดทวงตงหรอเหนยวรงใหผปวยรกษาตวอยในโรงพยาบาล โดยใหเหตผลวาแลวแตความตองการของผปวย ผเขยนขอตงขอสงเกตวาสาเหตทผปวยรายนปฏเสธการรกษา เนองจากมปญหาดานเศรษฐกจ เพราะผปวยกลาววาไมตองการเปนภาระของบตรหลาน และจากการสอบถามพยาบาลในพนทซงดแลผปวยอย พบวาผปวยมโรคประจ าตวหลายโรคทจ าเปนตองไดรบการดแลรกษาจากแพทยในโรงพยาบาล แตผปวยปฏเสธไมยอมไปโรงพยาบาล โดยกลาวในท านองนอยใจวาแลวใครจะพาไปโรงพยาบาล สงเหลานแสดงใหเหนวาในความเปนจรงแลว มผปวยอกจ านวนหนงทไมไดปฏเสธการรกษาอยางแทจรง แตชวตของผปวยเหลานนอาจไมมทางเลอกมากนก ท าใหตองตดสนใจไปตามภาวะทถกบบคน

เมอพบทางแยกทางดานศลธรรม ในสถานการณทเกดความตงเครยด และเกดความขดแยงระหวางกฎหมายหรอกฎระเบยบทางสงคม ซงไมสามารถด าเนนไปตามปกต จรยธรรมทางการแพทยจะเขามามบทบาทแทนท แพทยจงตองเขาใจทงวทยาศาสตรการแพทย ขณะเดยวกนตองเขาใจบรบททางสงคมไปพรอม ๆ กนดวย ปญหาทางจรยศาสตรมกเกดขนเมอมขอขดแยงระหวางหลกการ เชน “เสรภาพ” กบ “การท าความด” บางครงผปวยและญาตตองการใหแพทยรกษาดวยวธการทผปวยชอบ แตแพทยเหนวาวธเหลานนอาจไมไดผลหรอไมสามารถรกษาโรคใหหายได กรณเชนนหากแพทยไมท าตามเจตนารมณของผปวยกเทากบขดกบหลกการเรองเสรภาพสวนบคคล แตหากแพทยท าตามเจตนารมณของผปวย กเทากบขดกบหลกการท าความดใหกบผปวย เพราะแพทยทราบดวาการท าเชนนนไมสามารถท าใหผปวยหายจากโรคและอาจเปนอนตรายตอผปวย

ขอขดแยงทางจรยธรรมน เปนสงทแพทยมกประสบอยเสมอในการปฏบตงาน เปนปญหาทท าใหแพทยตองอยในสภาพกลนไมเขาคายไมออก ในชวตจรงของมนษยมหลายครงทตอง

DPU

138

เผชญกบปญหาและตกอยในสถานการณทตองเลอกตดสนใจ ตดสนวาอะไรถก อะไรผด เลอกท าบางอยาง ละเวนไมท าบางอยาง การทจะเลอกตดสนใจอยางไรนน ตองพจารณาชงน าหนก เปรยบเทยบวาสงใดส าคญเหนอกวาสงใดอยางละเอยดรอบคอบ ซงบางครงไมวาจะเลอกตดสนใจไปในทางใดกอาจมขอโตแยงทางจรยธรรมไดทงสน ความถกผดทางจรยธรรมเปนเรองละเอยดออน เพราะมลกษณะไมแนนอนตายตวเหมอนวทยาศาสตร โดยทวไปมนษยมกมหลกชวยในการตดสนใจ คอ หลกจารต ประเพณ ศาสนา เปนตน แตบางครงเรากไมอาจอาศยหลกเหลานได เพราะปญหา ทประสบอยพนสามญส านกและความเชอทยดถอกนมา ท าใหไมสามารถตดสนใจไดวาอะไรคอ สงทถกตองทางจรยธรรม ศลธรรม แตสงทเราควรยดถอและระลกอยเสมอ คอ “จงปฏบตตอผอนเหมอนทอยากใหผอนปฏบตตอเรา อยาท าอะไรกบผอนโดยทเราไมอยากใหผอนท าสงนนกบเรา”28 โดยสรป คอ การเอาใจเขามาใสใจเรา การประกอบวชาชพของแพทยมกประสบปญหายงยากและละเอยดออนมากกวาคนทวไป เพราะการปฏบตหนาทและการเลอกตดสนใจของแพทยเกยวของกบชวตคน อยางไรกตาม การเลอกตดสนใจของแพทยทมไดถอเอาประโยชนสวนตวเปนหลก แตมงเพอประโยชนของผปวยเปนทตง ยอมเปนการตดสนใจทอยบนหลกทางจรยธรรมทเหมาะสมและมคณคา อยางกรณตวอยางของผปวยทง 2 รายขางตน หากแพทยยดมนและเคารพในสทธเสรภาพของผปวยอยางเครงครดและยตการรกษาผปวย ยอมท าใหเกดการสญเสยชวตมนษยไป ทง ๆ ทเขาเหลานนสามารถมชวตอยตอไปได แมแพทยจะอางวาท าตามเจตนารมณของผปวยดวยจตใจอนบรสทธ มไดประสงครายหรอเจตนาฆาผปวยกตาม เหนไดวาแมผปวยจะมสทธปฏเสธการรกษา แตแพทยกมอสระในการตดสนใจวาจะท าตามเจตนารมณของผปวยหรอไมกได โดยกอนทแพทยจะตดสนใจอยางใดนน แพทยตองพจารณาอยางรอบดาน ตองค านงถงประโยชนของผปวยเปนส าคญ รวมทงตองค านงถงหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพของแพทยประกอบกนดวย แมวาบางครงการตดสนใจของแพทยจะขดกบเจตนารมณของผปวยกตาม ประเดนทแพทยควรตระหนกอกประการหนง คอ ผปวยสวนหนงอาจมไดแสดงเจตนาจากความตองการทแทจรง แตเกดจากอารมณ ความรสก และปจจยตาง ๆ ทอยรอบตวผปวยบบคนใหผปวยตองตดสนใจจบชวตตนเองเพอใหหลดพนจากปญหา แพทยจงตองเขาไปยบย งและแทรกแซงสทธของผปวย เพราะหากแพทยท าตามเจตนารมณของผปวย อาจถอไดวาเปนการกระท าทขดตอศลธรรมอนดของประชาชน และเปนการขดตอหลกความศกดสทธแหงการมชวตตามหลกสทธมนษยชน เพราะมนษยมสทธพนฐานทจะมชวตอย ดงนน ตองไมมใครและแมแตตนเองทจะพรากสทธนได

28 จรยธรรมในเวชปฏบต (น.21).เลมเดม.

DPU

139

อยางไรกตาม แมวาหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพของแพทยจะมความศกดสทธเหนอกวาสทธของผปวย ท าใหแพทยสามารถเขาไปแทรกแซงและยบย งสทธของผปวยไดกตาม แตบางกรณแพทยอาจตองยตบทบาทและหนาทของตนในการรกษาผปวย เชน กรณทแพทยพจารณาแลววาการรกษาทท าอยนนไมมโอกาสบรรลผลไดอยางแนแท แตการตดสนใจของแพทยวาสมควรยตหรอเพกถอนการชวยชวตหรอไม แพทยตองตดสนใจบนพนฐานขอมลทางดานวทยาศาสตร ทเชอถอได หรอกรณทผปวยปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตและขอออกจากโรงพยาบาลเพอกลบไปใชชวตทเหลออยทบานพรอมกบครอบครวอนเปนทรก หากเกดกรณเชนนขนแพทยจะตองตระหนกถงสทธผปวย รวมทงตองค านงถงหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพแพทย โดยแพทยจะตองใชความพยายามมากขนในการอธบายและสอสารใหผปวยและญาตทราบถงผลด ผลเสย ทจะเกดขนกบผปวยอยางครบถวน ชดแจง รวมทงการพยากรณโรคของผปวย เพอใหผปวยและญาตตดสนใจบนพนฐานของขอมลทถกตอง และเลอกก าหนดชะตาชวตของตนเองตามความตองการทแทจรง ท งน แพทยตองค านงขอบเขตความสามารถกบการตดสนใจของผปวยและค านงถงเรองดงตอไปนดวย

1) ผ ปวยไดรบขอมลทเกยวกบการมชวตและความตายเพยงพอกบสถานการณ ในขณะนนหรอไม

2) ผปวยเขาใจถงขอดและความเสยงจากมาตรการบ าบดทแพทยแจงใหทราบ รวมถงทางเลอกอนมากนอยเพยงใด

3) ผปวยทราบดเพยงใดวาการปฏเสธการบ าบดรกษาทแพทยแนะน าอาจท าใหจบลงดวยความตาย

4) เหตใดผปวยจงเลอกปฏเสธวธบ าบดรกษาทแพทยแนะน า 5) ผปวยมเวลาในการตดสนใจส าหรบการเลอกถงการมชวตและความตายเพยงพอ

หรอไม แพทยทใหการดแลรกษาผปวย ตองสรางความเชอมนใหแกผปวยกอนทจะยอมปฏบต

ตามเจตนารมณของผปวย โดยเฉพาะมาตรการบ าบดรกษาเพอชวยใหชวตคงอยตอไป หากผปวยยงคงยนยนปฏเสธการบ าบดรกษาเพอขอกลบไปใชชวตทเหลออยทบานเชนเดม ผเขยนเหนวาแพทยตองเคารพในเจตนารมณของผปวยและไมอาจเหนยวรงผปวยเอาไวได เมอผปวยออกจากโรงพยาบาลไปแลวบทบาทหนาทความรบผดชอบของแพทยยอมสนสดลง กรณนผเขยนเหนวาสทธปฏเสธการรกษาของผปวยมไดขดแยงกบหนาทและจรยธรรมของแพทยแตอยางใด เพราะแมวาแพทยจะยตหรอเพกถอนเครองชวยชวตออกจากรางกายของผปวยกไมถอวาแพทยกระท าผด

DPU

140

ตอจรยธรรมแหงวชาชพ เพราะแพทยไดท าหนาทของตนเองอยางเตมความสามารถแลวในระหวางทผปวยรกษาตวอยในโรงพยาบาล

4.2 ปญหาและการวเคราะหปญหาการใชสทธในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตกบหลกความยนยอมตามกฎหมาย

โดยหลกแลวความยนยอมของผปวย ถอวาเปนสงส าคญในความสมพนธระหวางแพทยกบผปวย เพราะแพทยจะท าการบ าบดรกษาผปวยไดกตอเมอผปวยใหความยนยอม เวนแตการบ าบดรกษานนมเหตจ าเปนเรงดวนหรอกรณฉกเฉน ซงหากปลอยใหเนนชาจะท าใหเกดอนตราย แกผปวยและแพทยอยในสถานะทจะชวยได แพทยกสามารถใหการบ าบดรกษาผปวยไดโดย ไมตองขอความยนยอมจากผปวย เหตผลทการรกษาของแพทยจะตองไดรบความยนยอมจากผปวยกอน เนองจากสทธผปวยเปนสวนหนงของสทธมนษยชน ซงเปนสทธขนพนฐานของมนษยอน สบเนองมาจากมนษยมเสรภาพและความเสมอภาคอยางเทาเทยมกน ท าใหผปวยมอ านาจและ มอสระในการตดสนใจ สามารถเลอกวธการรกษาอยางไรกได รวมทงมสทธปฏเสธการรกษานอกจากนการทแพทยตองไดรบความยนยอมจากผปวยกอนลงมอรกษาพยาบาล ยอมเปนเกราะปองกนไมใหผปวยและญาตฟองรองด าเนนคดใหแพทยตองรบผดทงทางแพงและทางอาญา การทผปวยแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต ถอเสมอนวาผปวย ไมยนยอมใหแพทยชวยชวต โดยผปวยสมครใจยนยอมใหแพทยงดเวน หรอเพกถอนการชวยชวต ในวาระสดทาย หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย ซงหลกเรองความยนยอมตามกฎหมายไทย ไมมกฎหมายบญญตไวเปนลายลกษณอกษร ซงแมวาผปวยจะมสทธและเสรภาพในการตดสนใจ สามารถใหความยนยอมใหผใดกระท าการอยางใดกบตนเองกตาม แตความยนยอมของผปวย ในการปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย เปนเรองทมความส าคญอยางยง เพราะเกยวของกบการ มชวตอยของบคคล ซงอาจน าไปสปญหาเชงจรยธรรมและคณธรรมทางกฎหมาย ดงนน ในสวนนผเขยนจงศกษาปญหาและวเคราะหปญหาการใชสทธในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตกบหลกความยนยอมตามกฎหมาย

4.2.1 ปญหาการใชสทธในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตกบหลกความยนยอมตามกฎหมาย

สทธผปวยเปนสวนหนงของสทธมนษยชน ซงเปนสทธขนพนฐานของมนษย อนสบเนองมาจากมนษยมเสรภาพและความเสมอภาคอยางเทาเทยมกน และสทธทจะไดรบบรการดานสขภาพถอเปนสทธขนพนฐานทประชาชนทกคนพงไดรบ นอกจากนผปวยควรมสทธทจะร หรอสทธทจะไดรบขอมลขาวสารจากแพทยผท าการรกษา เพอการมสวนรวมตอขบวนการตดสนใจ

DPU

141

และใชขอมลทไดรบประกอบการตดสนใจอยางอสระดวยตนเองทจะยอมรบการรกษา หรอปฏเสธการรกษา โดยแพทยตองเคารพในการตดสนใจของผปวย ไมวาผปวยจะตดสนใจไปในทางใดกตาม

ค าวา “สทธ” (right) นน ศาสตราจารยวรพจน วศรตพชญ ไดใหความหมายไววา หมายถง อ านาจทกฎหมายรบรองคมครองใหแกบคคล ในอนทจะเรยกรองใหบคคลอนกระท าการ อยางใดอยางหนง สทธจงกอใหเกดหนาทแกบคคลอนดวย29

โดยสรปค าวา “สทธ” หมายถง อ านาจอนชอบธรรม ซงบคคลอาจใชยนกบผอน เพอรบรองคมครอง หรอบงคบใหเปนไปตามประโยชนอนพงมพงไดของบคคลนน หรอกลาว อกนยหนงกคอประโยชน หรออ านาจอนชอบธรรม ซงกฎหมายรบรองและคมครองใหนนเอง สทธตามกฎหมายมหาชน หมายถง อ านาจตามรฐธรรมนญทไดบญญตใหการรบรองและคมครอง ไวแกบคคล ในอนทจะกระท าการใด หรอไมกระท าการใด การใหอ านาจแกบคคลดงกลาวกอใหเกดสทธเรยกรองทจะไมใหบคคลอนใดมาแทรกแซงในสทธตามรฐธรรมนญของตน30 ซงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 4 บญญตวา “ศกดศรความเปนมนษย สทธเสรภาพ และความเสมอภาคของบคคล ยอมไดรบความคมครอง” และมาตรา 28 บญญตวา “บคคลยอมอางศกดศรความเปนมนษย หรอใชสทธและเสรภาพของตนไดเทาทไมละเมดสทธและเสรภาพของบคคลอน ไมเปนปฏปกษตอรฐธรรมนญ หรอไมขดตอศลธรรมอนดของประชาชน”ดงนน บคคลจงมสทธเสรภาพในการก าหนดตนเอง หลกการส าคญ คอ เจาของชวตยอมเปนผมสทธเลอก หรอยนยอมใหผ อนมากระท ากบชวต รางกาย ของตนเองได และตามหลกเรองความสมพนธระหวางแพทยกบผปวย ซงตงอยบนพนฐานของสญญาระหวางกน (Contractual relationship) ทยอมรบวาผปวยเปนสวนหนงในขบวนการของการรกษาพยาบาล ซงมอ านาจและอสระในการตดสนใจ สามารถเลอกวธการรกษาดวยตนเองได สวนบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขเอง กใหความส าคญกบเรองสทธเสรภาพของบคคลเชนกน เหนไดจากค าประกาศสทธของผปวย ซงแพทยสภา สภาการพยาบาล สภาเภสชกรรม ทนตแพทยสภา กระทรวงสาธารณสขรวมกนประกาศสทธผปวยไววาผปวยมสทธทจะไดรบทราบขอมลอยางเพยงพอและชดเจน จากผประกอบวชาชพดานสขภาพ เพอใหผปวยสามารถเลอกตดสนใจในการยนยอม หรอไมยนยอมใหผประกอบวชาชพดานสขภาพปฏบตตอตน เวนแตเปนการชวยเหลอรบดวนหรอจ าเปน” 31

29 จาก สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ (น.21), โดยวรพจน วศรตพชญ, 2538, กรงเทพ: วญญชน. 30 จาก หลกการพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษยตามรฐธรรมนญ (น.45), โดยบรรเจด สงคะเนต, 2547, กรงเทพ: วญญชน. 31 ค าประกาศสทธของผปวย เมอวนท 16 เมษายน 2541

DPU

142

เมอสงคมไทยมการรบรถงสทธผปวยกนอยางกวางขวาง จงมแนวความคดเรองสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเพอขอตายอยางสงบ เนองจากเหนวาการตายภายใตเครองมอชวยชวตเปนจ านวนมาก เปนการตายอยางไรศกดศรความเปนมนษย เปนการลดคณคาของความเปนมนษยลง32 ตอมาประเทศไทยจงบญญตกฎหมายรบรองใหสทธแกบคคลในการแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตตน หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวด ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 เมอกฎหมายดงกลาวมผลบงคบใช ไดกอใหเกดปญหาในทางปฏบต และสงผลกระทบตอบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข ผปวย รวมถงญาตผปวย เพราะแมวาบคคลจะมสทธและเสรภาพ แตบคคลกไมอาจใชสทธเสรภาพอยางไรขอบเขต การใชสทธตามหลกเสรนยมตองอยภายใต หลกจรยธรรมและศลธรรมดวย33 สทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต เปนเรองทมความส าคญ เพราะเกยวกบการมชวตอยของบคคล ซงเปนสทธล าดบแรกของการเปนมนษย การทผปวยแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต จงเปรยบเสมอนวาผปวยสมครใจยนยอมใหแพทยงดเวน หรอเพกถอนการรกษาทแพทยไดกระท าไปแลว ซงกฎหมายไทยไมมกฎหมายลายลกษณอกษรบญญตเรองความยนยอมไวโดยตรง แตมการน าหลกเรองความยนยอมตามกฎหมายจารตประเพณมาใช โดยหลกเรองความยนยอมของผเสยหายไปปรากฏเปนขอยกเวนในความรบผดทงทางแพงและทางอาญา ในทางแพงใหถอวาความยนยอมของผเสยหายเปนการยกเวนความรบผดในทางละเมด (Volunti Non Fit Injuria) หมายความวา “ความยนยอมไมเปนละเมด”34 โดยม ค าพพากษาฎกาท 673/2510 วางหลกเปนบรรทดฐานไววาความยนยอมไมเปนละเมด อยางไรกตาม ตอมาเมอ มพระราชบญญตขอสญญาทไมเปนธรรม พ.ศ.2540 ประกาศใช แมวาพระราชบญญตดงกลาวจะเปนกฎหมายทเกยวกบการแสดงเจตนา แตกมหลกเรองละเมดแทรกอย โดยมาตรา 9 วางหลกไววา “ความตกลงหรอความยนยอมของผเสยหาย ส าหรบการกระท าทตองหามชดแจงโดยกฎหมาย หรอขดตอความสงบเรยบรอย หรอศลธรรมอนดของประชาชน จะน ามาอางเปนเหตยกเวนหรอจ ากดความรบผดเพอละเมดมได” เมอพระราชบญญตดงกลาวมผลบงคบใช จงสงผลกระทบตอค าพพากษาฎกาดงกลาว ทถอวาเปนบรรทดฐานในการตดสนคดละเมดของไทยในอดตddd

32 สทธทจะตาย (The Right to Die) (น.93). เลมเดม. 33 จาก “ความยนยอมในการรกษาพยาบาล :สทธของผปวยทถกละเลย,” โดย ชนภทร วนยวฒน, 2551, วารสารนตศาสตร, 1(1), น. 98. มหาวทยาลยนเรศวรเจาของลขสทธ.

34 จาก สงคมกบกฎหมาย (น.128), โดย ทวเกยรต มนกนษฐ, 2555, กรงเทพ: วญญชน.

DPU

143

และท าใหหลกเรองความยนยอมในทางแพง ตองตกอยภายใตหลกทวาความยนยอมนนตองไมขดตอความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดของประชาชน สวนในทางอาญามค าพพากษาศาลฎกาท 1403/2508 วางหลกเกณฑเรองความยนยอม ไววา “ความยนยอมอนบรสทธของผเสยหาย ใหผใดกระท าการทกฎหมายบญญตวาเปนความผด ถาความผดนนไมขดตอส านกในศลธรรมอนด และยนยอมอยจนถงขณะกระท าการอนกฎหมายบญญตวาเปนความผดแลว ความยนยอมนนยอมเปนขอยกเวน มใหการกระท านนเปนความผด ขนได”35 ท าใหหลกเรองความยนยอมในระบบกฎหมายของไทย ทงในทางแพงและทางอาญา มหลกการทคลายคลงกน คอ สามารถน าความยนยอมของผเสยหายมาเปนเหตยกเวนความผด ของผกระท าได กตอเมอความยนยอมนนตองไมขดตอส านกและศลธรรมอนดของประชาชน เปนการน าหลกความยนยอมมาใชอยางมขอบเขตจ ากด แมวาภายใตหลกอสระของปจเจกชน ซงบคคลมสทธและเสรภาพและมกฎหมายรบรองใหบคคลสามารถแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตโดยการยนยอม ใหแพทยงดเวนหรอเพกถอนการชวยชวตตนเองไดกตาม แตความยนยอมของผปวยน าไปสปญหาเชงจรยธรรมและคณธรรมทางกฎหมาย และประเทศไทยเปนประเทศใชระบบประมวลกฎหมาย แตไมมกฎหมายบญญตเรองความยนยอมไวเปนลายลกษณอกษร มเพยงแนวค าพพากษาศาลฎกา ทใชเปนบรรทดฐานสบตอกนมา ยอมกอใหเกดประเดนปญหาและขอถกเถยงในเรองดงกลาว จงจ าเปนตองน ามาพจารณาใหเกดความชดเจน เพอใหการบงคบใชกฎหมายเปนไปอยาง มประสทธภาพ 4.2.2 การวเคราะหปญหาการใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตกบหลกความยนยอมตามกฎหมาย

สทธผปวยในประเทศไทยมการเปลยนแปลงไปจากอดต เดมเมอเจบปวยและตองไป รบการรกษาจากแพทย อ านาจการตดสนใจเรองการรกษาวาจะรกษาอยางไรโดยวธใด เปนอ านาจของแพทยทงสน แพทยไมจ าเปนตองถามความสมครใจ หรอความยนยอมจากผปวยกอน แพทยจะตดสนใจแทนผปวย ดแลรกษาผปวยเหมอนบตรหลานของตนเอง แตปจจบนเนองจากสภาพสงคมทเปลยนแปลงไป เปนประชาธปไตยแบบมสวนรวม ท าใหลกษณะความสมพนธระหวางแพทย กบผปวยมความเทาเทยมกน ความสมพนธดงกลาวตงอยบนพนฐานของสญญาระหวางกน (Contractual relationship) และดวยความสมพนธทเปลยนไปน ท าใหแพทยตองเพมความรบผดชอบll

35ความยนยอมในการรกษาพยาบาล :สทธของผปวยทถกละเลย (น.109). เลมเดม.

DPU

144

ดวยการใหขอมลตาง ๆ หรอบอกกลาวถงผลดผลเสย ของวธการตรวจรกษา ตลอดจนความเสยง ทอาจเกดขนแกผปวย เพอการตดสนใจในสงทดทสดตามความประสงคของผปวย อนเปนการยอมรบวาผปวยเปนสวนหนงในขบวนการรกษาพยาบาล ซงมอ านาจและอสระในการตดสนใจ สามารถเลอกวธการรกษาดวยตนเอง ความยนยอมของผปวยในลกษณะน เรยกวาความยนยอม ทไดรบการบอกกลาว (Informed consent)36 และเปนการยอมรบรสทธทจะร (right to know) ของผปวย นอกจากนแพทยตองใหโอกาสผปวยมสทธทจะเลอกการรกษาอยางใดอยางหนงกได รวมถงมสทธปฏเสธการรกษาพยาบาล ซงหลายประเทศไดพฒนาสทธปฏเสธการรกษามาเปนสทธทางกฎหมาย มการพฒนาสทธปฏเสธการรกษาโดยการน ารปแบบของเอกสาร ทเรยกวาค าสงลวงหนาเพอการรกษา หรอพนยกรรมเพอชวตมาใช หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของชวต ถกน ามาใชในสหรฐอเมรกาหลงจากเกดคดของเคเรนแอนนควนแลน (Karen Ann Quinlan) โดยค าวนจฉยของศาลในคดน อาศยหลกเรองสทธสวนตวตามรฐธรรมนญและไดขยายสทธสวนตวออกไปวาเปนสทธของปจเจกชน ทจะเลอกตดสนใจไดโดยเสร คดนผปกครองของเคเรนแอนนควนแลน (Karen Ann Quinlan) เรยกรองใหแพทยถอดเครองชวยหายใจเคเรนแอนนควนแลน ซงนอนสลบไมรสกตว เนองจากสมองบางสวนขาดอากาศอยนาน แตไมอยในเกณฑของสมองตาย บดาของเธอไดขอใหศาลตงใหเปนผแทนโดยชอบธรรม และมสทธทจะแสดงความประสงคใหแพทยหยดเครองชวยหายใจ ศาลสงแหงมลรฐนวเจอรซ ไดตงนายควนแลนเปนผแทนโดยชอบธรรม และระบวาการจะหยดเครองชวยชวตหรอไมนนยอมไมมความผด โดยใหผแทนโดยชอบธรรมและครอบครวของผปวยรวมกบแพทย ซงดแลผปวยหาขอสรปตามเหตผลทางวชาการวาผปวยไมอาจฟนจนรสกตวขนมาใหมไดอก และถาคณะกรรมการจรยธรรมของโรงพยาบาลทผปวยอยรบรอง กควรหยดการใชเครองชวยชวตได คดนเปนคดทโดงดงและเปนทวพากษวจารณในสงคมเปนอยางมาก ตอมาจงมการพจารณาเรองการแสดงเจตจ านงลวงหนาในการรกษาขนในสหรฐอเมรกา37 ส าหรบประเดนเรองสทธผปวยในประเทศไทย กระทรวงสาธารณสขไดเคยหารอไปยงคณะกรรมการกฤษฎกา กรณมผนบถอศาสนาครสตนกายพยานพระยะโฮวา (Jehovah's Witness) ท าหนงสอปฏเสธการรกษาโดยใชเลอดทจะน าสรางกายในทกกรณ โดยจะมบตรประจ าตวระบชอและขอความวาเขาเปนผนบถอศาสนาน และในกรณอบตเหตหรอปวยหนก ทท าใหเขาไมมกกก 36 จาก สทธผปวย (น. 105), โดย วฑรย องประพนธ, 2537, กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ. 37 จาก กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไปในวาระสดทาย (น. 69), โดย ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต, 2552, กรงเทพฯ: บรษทเอมเอนเตอรไพรสจ ากด.

DPU

145

สตสมปชญญะแลว หากแพทยพบเหนบตรประจ าตวของเขาขอปฏเสธการรกษาโดยใชเลอดทกกรณ (เพราะการรบเลอดขดกบหลกค าสอนทางศาสนาของเขา) คณะกรรมการกฤษฎกาไดพจารณาและตอบขอหารอดงกลาวเปนสองกรณ ตามบนทกส านกงานคณะกรรมการกฤษฎกาเรองเสรจท 250/254638 โดยสรปคอ คณะกรรมการกฤษฎกาเหนวาการแสดงเจตจ านงดงกลาวขดหรอเปนปฏปกษตอหนาทพลเมอง และขดตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชนหรอไม มขอสรปวาหากผปวยไมอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวต การแสดงเจตนาดงกลาวสามารถท าได แตหากผปวยอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวต และตามมาตรฐานการรกษาแพทยจ าตองใชวธการรกษาโดยการใชเลอด การแสดงเจตนาดงกลาวไมมผล หากแพทยด าเนนการตามเจตจ านงนน

อาจมความผด

ในตางประเทศ อยางเครอรฐออสเตรเลย เคยตราพระราชบญญตวาดวยสทธของผปวย ในระยะสดทาย ค.ศ.1996 (Rights of the Terminally Ill Act) รบรองใหแพทยสามารถท าการณยฆาตและชวยเหลอผปวยในการฆาตวตาย เปนการใหสทธผปวยทเจบปวดและทรมานอยางแสนสาหส สามารถยตการมชวตของตนเองได แตหลงจากประกาศใชไมถงป มผปวยจ านวน 4 ราย ฆาตวตายดวยอปกรณทตดตงโดยแพทย ตอมาเมอวนท 25 มนาคม ค.ศ.1997 รฐบาลกลางจงยกเลกกฎหมายดงกลาว สงผลใหการท าใหผปวยตายโดยสงบดวยความสมครใจของผปวย และการฆาตวตายโดยความชวยเหลอของแพทย เปนความผดตามกฎหมายในทกรฐ อยางไรกตามเครอรฐออสเตรเลย ยงคงไวซงกรณการยบย งหรอการเพกถอนการใชเครองมอชวยชวต วาเปนสงทชอบดวยกฎหมายในทกมลรฐ หากเขาเงอนไขตามทกฎหมายก าหนด เชน รฐ Queensland ก าหนดใหมค าสงลวงหนาทางสขภาพ (Advance Health Directive) ในการยบย งหรอเพกถอนการใชเครองมอชวยชวตท าได กตอเมอครบตามหลกเกณฑทกฎหมายบญญต คอ

ผปวยตองมอาการปวยในระยะสดทาย หรออยในสภาพทไมสามารถรกษาใหหายขาดได และไมมความหวงวาจะมชวตอยเกนกวา 1 ป หรอผปวยทอยในภาวะผก หรอไมรสกตวอยางถาวร หรอมความเจบปวยรนแรง โดยไมมความหวงวาจะสามารถมชวตอยไดโดยปราศจากการใชเครองมอชวยชวต และการใชเครองมอชวยชวตนนขดกบการบ าบดรกษาทางการแพทยทด และผปวยไมมความหวงวาสขภาพทางกายจะกลบฟนคนด

38 แหลงเดม.

DPU

146

ผเขยนเหนวาการยงย งหรอเพกถอนการใชเครองมอชวยชวตผปวยของรฐ Queensland

เครอรฐออสเตรเลยน นไมสามารถกระท าไดโดยงาย ตองเขาเ งอนไขทกฎหมายก าหนด ซงนอกจากฎหมายจะค านงถงสทธของผปวยแลว ยงคมครองการท าหนาทของแพทยดวย เพราะแมวาผปวยอยในวาระสดทาย ซงไมมหวงวาจะสามารถมชวตอยไดโดยปราศจากการใชเครองมอชวยชวตแลว การใชเครองมอชวยชวตนนตองขดกบการบ าบดรกษาทางการแพทยทดดวย ส าหรบประเทศไทยทมการตราพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 รบรองใหบคคลสามารถใชสทธแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาของผปวยในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวยหรอทเรยกวา “Living Will” ได โดยกฎหมายฉบบดงกลาวมผลบงคบใชตงแตวนท 20 มนาคม พ.ศ.2550 มนกวชาการและนกกฎหมายหลายทานใหความเหนวาสทธปฏเสธการรกษาตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา12 เปน Passive Euthanasia39

คอ การท าใหผปวยตายอยางสงบ ปลอยใหผปวยตายตามธรรมชาต โดยไมน าเครองมอหรอเทคโนโลยสมยใหมเขาไปชวยชวต เปนเรองทยอมรบได สอดคลองกบกฎหมายจรยธรรมแหงวชาชพและความเชอทางศาสนา เพราะเปนการดแลแบบประคบประคองตามอาการทเกดขน เพอบรรเทาความเจบปวดใหแกผปวย และชวยใหผปวยจากไปตามวถแหงธรรมชาต40

อยางไรกตาม การทผปวยใชสทธปฏเสธการรกษา ในวาระสดทายของชวต เพอขอตายอยางสงบนน น าไปสประเดนปญหาเชงจรยธรรมหลายประการ แมวาผปวยจะท าดวยความสมครใจเพอใหตนเองพนจากความเจบปวดทรมานจากโรค หรอดวยเหตผลอนใดกตาม หากเรายอมรบเรองสทธทจะตายและความเปนอสระของมนษยวาเปนสทธทางธรรมชาต ซงมนษยแตละคนมสทธและเสรภาพโดยสมบรณในการก าหนดการกระท าของตนเอง มนษยผเปนเจาของรางกายและจตใจ ยอมมอ านาจและมอสระในการตดสนใจ เพอก าหนดชะตาชวตของตนเองโดยไมตองขนอยกบความยนยอมของใครทงสน เพอบงคบการตามสทธทตนมตามธรรมชาต แพทยผกระท าตามเจตนารมณของผปวย ซงเปนเจาของสทธนนกไมนาจะถกต าหน หรอถกกลาวหาวากระท าโดย ไมชอบหรอไมมจรยธรรม โดยเฉพาะกรณท าใหผปวยตายโดยทางออม และผปวยไดตดสนใจ ดวยสตสมปชญญะทชดแจงแนนอนแลว41 แตตามกฎหมายของไทยไมปรากฏวามกฎหมายบญญตหลกเรองความยนยอมไวเปนลายลกษณอกษร แตหลกเรองความยนยอมของผเสยหายไปปรากฏ sss

39 แหลงเดม. 40 จาก“สทธปฏเสธการรกษาผปวยตาม พ.ร.บ. สขภาพแหงชาต,” โดย แสวง บญเฉลมวภาส, 2552,

ดลพาห, 2, น.141. กระทรวงยตธรรมเจาของลขสทธ. 41 สทธทจะตาย (The Right to Die) (น.103). เลมเดม.

DPU

147

เปนขอยกเวนในความรบผดทงทางแพงและทางอาญา โดยอางหลกจารตประเพณ ในทางแพงใหถอวาความยนยอมของผเสยหายเปนการยกเวนความรบผดในทางละเมด หมายความวา “ความยนยอมไมเปนละเมด” เปนการยอมรบหลกกฎหมายทวไป วาผกระท าสามารถน ามาใชอาง เพอยกเวนความรบผดได ทง ๆ ทประมวลกฎหมายแพงและพาณชยของประเทศไทย ไมปรากฏวามมาตราใด ทกลาวถงหลกความยนยอมไมกอใหเกดละเมดตามหลก Volenti non fit injuria ความเปนมาของหลก Volenti non fit injuria นนมาจากภาษาโรมน ซงแปลวา “ความสมครใจ หรอความยนยอม ไมท าใหเกดความเสยหาย หรอไมเกดเสยหายเมอยนยอมใหกระท า” ความหมายวาบคคลซงยอมตอการกระท าอยางหนง หรอบคคลทเขาเสยงภยยอมรบความเสยหาย จะฟองคดเกยวกบการกระท าหรอความเสยหายนนมได และถอวาไมมการละเมดเกดขน และมค าพพากษาทถอเปนบรรทดฐาน เรองหลกความยนยอมไมเปนละเมด คอฎกาประชมใหญท 673/2510 ค าพพากษาฎกาฉบบน ไดตดสนโดยใชหลกทวไปตามมาตรา 4 วา การทโจทกทาใหจ าเลยฟนเพอทดลองคาถาอาคมทตนเชอและอวดอางวาจะอยยงคงกระพนนน เปนการทโจทกยอมหรอสมครใจใหจ าเลยท ารายรางกาย เปนการยอมรบผลเสยหายทจะเกดขนแกตนเองตามกฎหมาย จงถอไมไดวาโจทกไดรบความเสยหาย เมอถอวาไมไดรบความเสยหายแลว โจทกจะมาฟองใหจ าเลยรบผดชดใชคาเสยหายไมได ซงกคอไมเปนละเมดนนเอง ตอมาเมอมพระราชบญญตขอสญญาทไมเปนธรรม พ.ศ.2540 ประกาศใชแมวาพระราชบญญตดงกลาวจะเปนกฎหมายทเกยวกบการแสดงเจตนา แตกมหลกเรองละเมดแทรกอย โดยมาตรา 9 วางหลกไววา ความตกลงหรอความยนยอมของผเสยหาย ส าหรบการกระท าทตองหามชดแจงโดยกฎหมาย หรอขดตอความสงบเรยบรอย หรอศลธรรมอนดของประชาชน จะน ามาอางเปนเหตยกเวนหรอจ ากดความรบผดเพอละเมดมได พระราชบญญตดงกลาวจงมผลกระทบตอค าพพากษาฎกาท 673/2510 ซงถอเปนบรรทดฐานในการตดสนคดละเมดของไทยในอดต สวนในทางอาญา มแนวค าพพากษาศาลฎกาวางหลกเปนบรรทดฐานเรองความยนยอมไววา ความยนยอมนนตองเปนความยนยอมทบรสทธโดยสมครใจ ไมไดถกบงคบขมข หลอกลวง หรอส าคญผด ความยนยอมนนตองมอยจนถงขณะกระท าการทกฎหมายบญญตวาเปนความผด และความยนยอมนนตองไมขดตอส านกและศลธรรมอนด42

เหนไดวาการใชหลกเรองความยนยอม เพอเปนเหตยกเวนความผดไดนน ผกระท าสามารถน ามาอางไดกตอเมอ ความยนยอมนนไมขดตอส านกและศลธรรมอนด และผยนยอมจะตอง

42ความยนยอมในการรกษาพยาบาล :สทธของผปวยทถกละเลย (น.109). เลมเดม.

DPU

148

เขาใจสาระส าคญของเรองทตนเองใหความยนยอมอยางถกตองครบถวน หากความยนยอมนน ขดตอส านกและศลธรรมอนดของประชาชน ผกระท ากไมอาจอางความยนยอมของผเสยหาย เพอปฏเสธความรบผดไดท งทางแพงและทางอาญาตามหลกดงกลาว ผเขยนเหนวาหากความยนยอมนนไมขดตอส านกและศลธรรมอนดของประชาชนแลว ผกระท ายอมไมมความผด ทงทางแพงและทางอาญา แมวาจะไมมกฎหมายฉบบใดบญญตยกเวนการกระท าไวกตาม ส าหรบกรณการรกษาของแพทย ซงบางครงมลกษณะของการกระท าประทษรายตอรางกาย เชน ผปวย โรคเบาหวานทมแผลตดเชอบรเวณเทา และแผลขาดเลอดไปเลยงยงเนอเยอสวนปลาย แพทยจงแจงใหผปวยทราบวาจ าเปนตองตดขา ผปวยยนยอมใหแพทยผาตดขา การกระท าของแพทยนนถอวาเปนการท ารายรางกายแลว แตแพทยไมมความผดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 297 เพราะไดรบความยนยอมจากผปวย ซงเปนความยนยอมทส านกของวญญชนทวไปยอมรบวาเจตนาของแพทยเปนการรกษาไมใชเจตนาท าราย ความยนยอมนนจงไมขดตอส านกในศลธรรมอนดของประชาชน

ความยนยอมของผเสยหาย เปนการทผเสยหายสละประโยชนทกฎหมายใหความคมครองทใหไวแกบคคลทไดรบผลราย การทแนวค าวนจฉยของศาลฎกายอมยกเวนใหความยนยอมของผเสยหายท าใหการกระท าไมเปนความผด หรอท าใหผกระท าไดรบการยกเวนโทษนน เนองจากเหนวาการกระท านนไมไดกอใหเกดความเสยหาย หรอสงผลกระทบตอสงคม ซงรฐจะตองเขามาปกปองคมครอง แตหากยนยอมใหกระท าการอนสงผลกระทบกระเทอนตอสงคมโดยสวนรวม รฐกจ าเปนตองเขามาปกปองคมครองรกษาผลประโยชนของสวนรวม ดงนน ความยนยอมจงมลกษณะทมขอบเขตจ ากด ผเสยหายสามารถจะใหความยนยอมไดเพยงบางเรองเทานน ไมอาจใหความยนยอมไดโดยเสร

ความยนยอมของผเสยหาย ถอวาผเสยหายยนดสละสงทเปนประโยชน ทกฎหมายมงคมครองปจเจกชนนน ๆ (Individual Rechtsgut) หรอเรยกวาคณธรรมทางกฎหมาย43 “คณธรรมทางกฎหมาย (Rechtsgut) หมายถง สงทกฎหมายมงประสงคทจะคมครอง คอ ใหดวากฎหมาย มงคมครองอะไรเปนส าคญ และผกระท าจะมความผดตามบทบญญตในมาตรานน ๆ กตอเมอ มการกระท าผด (ท าลาย) ตอสงทกฎหมายคมครอง ส าหรบประโยชนทกฎหมายมงคมครองน น มวตถประสงคเพอคมครองสวนรวม แมวาผเสยหายจะใหความยนยอมสละสงทกฎหมายคมครอง กเปนเพยงการสละการคมครองในสวนของตนเทานน ผเสยหายไมมอ านาจจะไปสละสงทกฎหมาย

43 วเคราะหปญหาการใชการตความตามมาตรา 9 ของพระราชบญญตวาดวยขอสญญาทไมเปนธรรม พ.ศ.

2540 . เลมเดม.

DPU

149

มงคมครองสวนรวมได แมผเสยหายยนยอมใหกระท า การกระท านนกยงเปนความผดอย เชน ความผดเกยวกบเพศ ตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 277 เนองจากคณธรรมในกฎหมายของมาตรานคมครองศลธรรมในทางเพศของคนในสงคม44 กรณทเปนความผดตอชวตรางกายแลวกระทบตอบคคลอนนน ผเสยหายจะสละความยนยอมไดหรอไมนน เหนวาถงแมเรองชวตจะเปนเรองสวนตว ซงผเสยหายนาจะสละคณธรรม ในเรองสวนตวได แตเรองชวตมนษยเปนเรองทมคณคาสงสด แมเปนเรองสวนตวกแฝงอยในแงของการคมครองสวนรวม คอ การคมครองความสงบเรยบรอยของประชาชนและของสงคม ดงนนเราจงไมยอมใหมการท าลายชวตมนษย ซงผเขยนจะขอยกตวอยางเพอสนบสนนแนวคดดงกลาวเปนเหตการณทคนยนยอมใหผอนฆาและกนเนอตวเอง โดยเรองดงกลาวเกดเมอป ค.ศ. 2001 ใน โรเทนเบรก สหพนธสาธารณรฐเยอรมน - เบรน- เยอรเกน โดยอารมนไมเวสลงโฆษณาทางอนเตอรเนตหาคนยอมถกฆาและกน ไมเวสไมไดเสนอคาตอบแทนเปนเงน แตเสนอประสบการณการถกฆาและกน ตอมาบรานเดสไดตอบรบโฆษณาและเดนทางไปหาไมเวสและตอบตกลง หลงจากนนไมเวสไดฆาบรานเดสและหนศพเปนชน ๆ ใสถงเกบไวในชองฟรซ และกนชนสวนของศพไปกวา 40 ปอนด กอนทจะถกต ารวจจบ ซงในเยอรมนไมมกฎหมายหามกนคน ทนายความของไมเวสตอสวาเหยอตายดวยความสมครใจ ดงนน ถาไมเวสจะผดกผดเฉพาะขอหา “ฆาคนโดยถกขอใหฆา” ศาลไดพพากษาใหไมเวสผดฐานฆาคนตายโดยไมเจตนา45 เรองนชใหเหนวาหากเรายอมรบหลกเรองความเปนอสระของมนษยนยมวาถกตอง เมอเราเปนเจาของชวตและรางกายของตนเอง เรายอมมสทธท าอยางไรกบตนเองกได แมกระทงยอมใหผอนท ารายหรอฆา รฐยอมไมอาจเขามาแทรกแซงได แตสงหนงทเราตองพจารณาจากเรองนคอตรรกะของอสระนยมกบเรองของศลธรรม รฐจงไมอาจยนยอมใหบคคลใชสทธของตนเองไดตามอ าเภอใจ ในทางการแพทยนนหลกความยนยอมของผปวย บางครงอาจไมสามารถน ามาใชได ทกกรณ เชน กรณทผปวยอยในภาวะเสยงอนตรายถงชวต กรณจ าเปนเรงดวน ความยนยอมของผปวยยอมไมมความส าคญ แพทยสามารถกระท าการชวยเหลอและรกษาผปวยไดโดยไมจ าตองไดรบความยนยอม การกระท าของแพทยมใชเรองทขดตอส านกและศลธรรมอนด ในทางตรงกนขามหากแพทยไมยอมชวยเหลอผปวยทอยในภาวะเชนนน ดวยเหตผลเพยงวายงไมไดรบความ หหหห 44 แหลงเดม.

45 From Justice, by Michael Sandel, แปลโดยสฤณ อาชวานนทกล (น.101-102), 2554, กรงเทพฯ: ส านกพมพ openworlds.

DPU

150

ยนยอมจากผปวย ผเขยนเหนวาการกระท าของแพทยยอมเปนการกระท าทผดตอหนาทของแพทยขดตอจรยธรรมแหงวชาชพ และขดตอส านกและศลธรรมอนดอกดวย

ปญหาวาอยางไรเปนเรองทขดตอส านกและศลธรรมอนด อยางไรขดตอความสงบเรยบรอยจะใชอะไรมาเปนเกณฑในการตดสนนน ไมสามารถวางหลกเกณฑใหแนนอนในการตดสนได เนองจากเปนสงทมกแปรเปลยนไปตามกาลเวลาและสภาพของสงคม ตลอดจนความรสกนกคดของคนในสงคมนน ๆ ซงชวงเวลาหนงการกระท าบางอยางอาจถกมองวาขดกบความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนด แตเมอชวงเวลาเปลยนไปเรองเดยวกนอาจไดรบการยอมรบวาไมขดตอความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดเลย ซงทานอาจารยจตต ตงศภทย ใหใชวธพจารณาจากความรสกของบคคลทวไปในทองทและเวลาทเกดจากการกระท านน ๆ เปนเกณฑในการตดสนการพจารณาวาสงใดถอเปนศลธรรมอนด อาจตองน าหลกจรยศาสตรมาใชเปนเครองมอชวยในการตดสนใจ เพราะจรยศาสตรจะท าใหมนษย รวาอะไรด อะไรชว อะไรถก อะไรผด จะเลอกปฏบตอยางไรเพอใหอยในทางทถกทควร ท าใหรทางด าเนนชวตทงในสวนตวและสงคม เขาใจกฎความจรงของชวต ท าใหรจกคาของชวตวาคาของชวตอยทไหน ท าอยางไรชวตจะมคาและเลอกทางทดชวตกมคาตามทตองการ ผเขยนขอเสนอทฤษฎทส าคญทางจรยศาสตรทส าคญ 2 ทฤษฎ คอ

ทฤษฎของส านกประโยชนนยม หลกการพนฐานของส านกนเรยกวา “หลกมหสข” (The greatest happiness principle) คอ การกระท าทถกตอง หมายถง การกระท าทกอใหเกดความสขหรอประโยชนมากทสดแกคนจ านวนมากทสด เมอใดทคนเราตกอยในสถานการณทตองเลอกท าสงหนงสงใด ประโยชนนยมเหนวาตองเลอกการกระท าทกอใหเกดประโยชนสงสดแกคนจ านวนมากทสด บางครงหากการกระท าทตองเลอกนนอาจกอใหเกดทงสขและทกข เราตองประเมนวาการกระท านนกอใหเกดความสขเทาใดความทกขเทาใด แลวน ามาเปรยบเทยบวาผลออกมานนกอใหเกดความสขมากทสด หรอทกขนอยทสด เราจงเลอกท าสงนน46

ประโยชนนยมมองวาในสงคมทกสงคม ดเหมอนจะมกฎเกณฑบางอยางอนเปน ทยอมรบกนทวไปวาทกคนตองปฏบตตาม การปฏบตบางอยาง เชน การท าลายชวตมนษย เปนขอหามทงของจารตประเพณ ศาสนา การปฏบตบางอยาง เชน การรวมประเวณของชายหญงกอนแตงงานกฎหมายไมถอวาผด แตประเพณและศาสนาถอวาไมด ขอหามตาง ๆ เหลานประสบการณของมนษยในสงคมกอน ๆ คงเหนวามประโยชน คอ น าความสขมาใหแกคนทวไป เมอเปนเชนน ประโยชนนยมกจะเหนวากฎตาง ๆ เหลานเราควรปฏบตตาม สวนใหญแลวกจะเกดfff

46 จาก จรยธรรมในเวชปฏบต (น. 2), โดย วทย วศทเวทย (อางถงใน สขต เผาสวสด และคณะ, 2544, กรงเทพฯ: โอ.เอส. พรนตงเฮาส).

DPU

151

ประโยชนมากกวาโทษ คอใหความสขมากกวาความทกข ส าหรบชาวประโยชนนยมเหนวาการ ยตชวตไมผดไมถกในตวมนเอง แตอยทวาอะไรจะเกดขนจากการกระท านน ชาวประโยชนนยมอาจยอมรบวาโดยทวไป จงอยาฆา แตในบางกรณ ถาสวนใหญจะไดประโยชนมากกวาโทษ กจ าตองท า เชน บางครงเราตองประหารชวตอาชญากรในคดอกฉกรรจ เพราะเราเชอวาจะเกดความสงบสขแกคนทวไปมากกวา47

ทฤษฎของอมมานเอลคานท (KANT 1724-1804) คานท นกปรชญาชาวเยอรมน มความเหนตรงขามกบส านกประโยชนนยม คานทสอนวาการกระท าจะดหรอไมด ชอบหรอไมชอบไมอยทผลทจะเกดขน ไมวาผลนนจะเปนประโยชนสขเพยงใดแกคนมากนอยเทาใด เมอเราไดเลอกท าอะไรลงไป เราบอกไดเลยวาในแงศลธรรมการกระท านนผดหรอถก

คานท เหนวาด ชว ผด ถก ซงเปนคาทางศลธรรมนนตองตายตว คอ ถาสงใดสงหนงหรอการกระท าอนหนงอนใดด ตองดอยเสมอ ไมเลอกเวลา สถานท สงแวดลอม หรอตวบคคล คานทไมยอมรบเอาผลของการกระท าเปนสงตดสนความด เพราะถาหากยอมรบเชนนนกเทากบยอมรบวาความดไมเปนสงทตายตว ตามความเหนของคานท เมอเชอวาคาทางจรยธรรมเปนจรง กตองเชอวามอะไรสกอยางทใชวดหรอตดสน และสงทใชวดหรอตดสนกคอเจตนาด เมอมการกระท าเกดขนเรามองการกระท าได 2 แง คอ แงแรกมองทผล เชน มองวาผลกอใหเกดประโยชนหรอโทษมากนอยแคไหน แตประโยชนเปนเรองไมตายตวดงทกลาวมาแลว ในแงทสองมองวาการกระท านนเกดจากเจตนาอะไร อะไรเปนแรงจงใจใหเกดการกระท านนขน เจตนานไมวาเปนเจตนาดหรอไมด เมอผลกดนใหเกดการกระท าแลวการกระท านนเปน “เจาของ” ไมวาจะกอใหเกดผลอะไรกเกดมาจากเจตนาอนนน ดงนน เจตนาของการกระท าจงเปนสงทตายตวตดอยกบการกระท าน นตลอดเวลา เปนเกณฑตายตวทจะวดไดวาการกระท าน นมคาทางศลธรรม ส าหรบคานท การกระท าด หรอการกระท าทถก คอ การกระท าทเกดจากเจตนาด การกระท าทเกดจากเจตนาด คอ การกระท าตามหนาท การกระท าทเกดจากแรงกระตนหรอความรสก มใชการกระท าทเกดจากหนาทและไมถอวาเปนเจตนาด แนวคดของคานทนนการกระท าตามหนาทไมเพยงแตตองไมค านงถงประโยชนของตนเทานน แตตองไมค านงถงผลใด ๆ ทงสน การกระท าทถกไมใชการกระท าทกอใหเกดประโยชนหรอความสขของใคร ๆ แตเปนการกระท าตามหนาท 48

47 แหลงเดม. 48 แหลงเดม.

DPU

152

จงเหนไดวาแนวความคดของทง 2 ทฤษฎ นนมขอแตกตางกน โดยประโยชนนยม เหนวาคณคาทางศลธรรมเปนการกระท าทขนอยกบการท าประโยชนเพอสวนรวม การยดถอคณคาทางศลธรรมขนอยกบผลลพธทเกดขนเปนหลก สวนคานทเหนวาการตงใจดหรอเจตนาด คอ การกระท าตามหนาท ทางเลอกทเปนศลธรรม คอ การกระท าทเกดจากเจตนาด การกระท าทเกดจากหนาท คอ การกระท าทเกดจากเหตผล เราไมอาจบอกไดวาทฤษฎใดดกวาทฤษฎใด อาจตองเลอกใชใหเหมาะสมกบสถานการณหรอความเปนไปในสงคม ส าหรบประเดนเรองการใชสทธปฏเสธ การรกษาในวาระสดทายของชวต เพอขอตายอยางสงบนน ผเขยนมความเหนคลอยตามในแนวทางของคานท ทวาชวตทมคาคอชวตทอยกบศลธรรม คอ อยกบหนาทไมใชอยกบความสข หรอความรสกการทผปวยมความทกขทรมาน รสกเจบปวด และอยากตาย เพอใหพนจากความเจบปวด ลวนเปนเรองของอารมณ ความรสก เกดจากแรงกระตน ปรารถนา เพอใหตนเองพนจากความเจบปวดไมใชการกระท าทเกดจากหนาท ไมถอวาเปนเจตนาด มใชการกระท าทตงอยบนหลกของเหตผล จงมใชการกระท าทเกดจากศลธรรมตามแนวความเหนของคานท โดยคานทเหนวาทกคนควรคาแกการเคารพ ไมใชเพราะเราเปนเจาของตวเอง แตเพราะเราเปนสงมชวตทมเหตผล ใชเหตผลเปน นอกจากนเราเปนสงมชวตทอสระ สามารถท าตวและเลอกสงตาง ๆ อยางอสระ แตไมไดหมายความวาเราจะเลอกอยางอสระไดตลอดเวลา บางครงเราท าได แตบางครงกท าไมได เพยงแตหมายความวาเรามศกยภาพทจะมเหตผลและมเสรภาพ และมนษยทกคนมศกยภาพนเหมอนกน49

โดยหลกแลวความยนยอมของผเสยหายในการกระท าความผดทผกระท าจะน ามาอางเพอลบลางหรอยกเวนความผดนน ตองไมขดตอศลธรรมอนดของประชาชน และไมขดตอนโยบายของรฐ หากการกระท าดงกลาวเปนเรองคณธรรมทางกฎหมายทเปนสวนรวมมงคมครองสงคมผเสยหายกไมอาจสละคณธรรมทางกฎหมายนนได และรฐตองเขามาปกปองและพทกษรกษาผลประโยชนของสวนรวม การทบคคลยนยอมใหแพทยงดเวนหรอเพกถอนการชวยชวต แมเรองชวต รางกาย คณธรรมทางกฎหมายมงคมครองปจเจกชนกตาม แตเมอพจารณาคณธรรมทางกฎหมายทเปนสวนรวม ผเขยนเหนวาผเสยหายไมอาจสละคณธรรมทางกฎหมายและใชสทธดงกลาวอนเปนการขดตอความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดของประชาชน แมพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 จะรบรองไวกตาม การทมนษยอยรวมกนเปนสงคมทตางมความรสกนกคดและมพฤตกรรมทแตกตางกนออกไป อาจกอใหเกดปญหาหรอความเสยหายแกบคคลอนaaa

48Justice (น.144). เลมเดม.

DPU

153

และสงคม ดงนน การกระท าใด ๆ ทสงผลกระทบตอความสงบสขของสงคม จงเปนสงทไมอาจยนยอมใหเกดขนและกลายเปนขอหามทสงคมใชบงคบแกเอกชน ซงเรยกวาหลกความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดของประชาชน การยตหรอไมยตการชวยชวยชวตผปวย เปนปญหาทางอารมณและปญหาทางจรยธรรมของทงญาตผปวยและบคลากรดานการแพทย อยางไรกตาม ผเขยนเหนวาการยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยบางกรณแพทยสามารถท าไดโดยชอบ เชน กรณทแพทยพจารณาแลวเหนวาการรกษาทท าอยนนไมมโอกาสบรรลผลไดอยางแนแท แตการตดสนใจของแพทยวาสมควรยตหรอเพกถอนการชวยชวตหรอไม แพทยตองตดสนใจบนพนฐานขอมลทางดานวทยาศาสตรทเชอถอได เชน ตามแนวทางของ AHA 2010 guideline for CPR50 ทแนะน าวาการปฏบตการชวยชวต(CPR) ทงในเดกและผใหญสามารถหยดไดถาไมมชพจรกลบมาเลยใน 30 นาท ส าหรบทารกแรกเกดการหยด CPR ถอวาเหมาะสมถาไมมชพจรกลบมาใน 15 นาท และการทไมมการตอบสนองใน 10 นาทแรก เปนขอบง ชวามพยากรณโรคทไมด แตบางกรณแพทยอาจตองใชขอมล อน ๆ ประกอบการตดสนใจดวย เชน เดกทหมดสตจากในสภาวะอณหภมต า เดกกมโอกาสรอดชวตจากการชวยชวตทใชเวลานานได หรอกรณของแพทยสภา ทไดก าหนดเกณฑการวนจฉยสมองตายไว หากคณะแพทยวนจฉยวาผปวยรายใดมขอเทจจรงเปนไปตามหลกเกณฑดงกลาว เทากบผปวยรายนนตายไปแลวในทางการแพทย กรณเหลานแมผปวยไมไดแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตไว แพทยกสามารถยตการชวยชวตผปวยได แมผปวยบางรายจะถอวาตายแลวในทางการแพทย ซงท าใหแพทยสามารถยตการชวยชวตได แตอาจเกดขอขดแยงกบหลกกฎหมายทวไปทใชบงคบ เพราะในทางกฎหมายหากผปวยยงคงหายใจ แมจะเปนการหายใจโดยอาศยเครองชวยหายใจ กยงคงถอวาผปวยรายนนยงมชวตอย ดงนน การทแพทยยตการชวยชวตหรอถอดเครองมอชวยชวตออกจากรางกายผปวย แพทยอาจถกกลาวหาวาฆาผอนได แมวาความยนยอมของผปวยในการรกษาพยาบาลเปนสงทมความส าคญ และชวยเปนเกราะปองกนไมใหแพทยถกผปวยและญาตฟองรองด าเนนคดใหตองรบผดในภายหลงกตาม แตเมอพจารณาจากบรบทของกฎหมายไทย ทยงไมมกฎหมายลายลกษณอกษรบญญตเรองหลกความยนยอมไวเปนการเฉพาะ ดงนน การทศาลฎกาของไทยยอมรบและน าหลกกฎหมายทวไป มาใช เปนบรรทดฐาน ผเขยนเหนวาอาจท าใหกฎหมายถกเบยงเบนไปจากหลกการและอาจเกดปญหา

50 คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล.(ม.ป.ป.). highlight CPR 2010, สบคน 22 กมภาพนธ 2558 , จาก http://www.si.mahidol.ac.th/th/division/cpr/knowledge.asp

DPU

154

ขอขดแยงขนได เพราะประเทศไทยเปนประเทศทใชระบบประมวลกฎหมาย และแมวาพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 จะบญญตยกเวนความผดของบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข ผปฏบตตามความประสงคของผปวยไวกตาม แตประมวลกฎหมายอาญาซงเปนกฎหมายทวไปมไดบญญตยกเวนความรบผดเอาไว โดยเจตนารมณของประมวลกฎหมายอาญานนมงทจะควบคมการกระท าความผดและลงโทษผกระท าความผด เมอมบทบญญตทชดแจงระบวาการกระท าหรอการไมกระท าอยางใดเปนความผดทางอาญา การกระท านนกเปนความผดและการกระท าใดทกฎหมายไมไดบญญตยกเวนความรบผดไว ผกระท ายอมไมอาจน ามาอางเพอใหตนเองพนจากความรบผดไปได ท าใหแพทยบางสวนไมกลาเสยงทจะยตการรกษาผปวย แมแพทยจะวนจฉยไดอยางแนแทแลววาผปวยอยในวาระสดทายอยางแทจรง หรอผปวยทอยในภาวะสมองตาย และผปวยไดแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาไวกตาม และจากการทผเขยนไดมโอกาสสอบถามความคดเหนของแพทยในจงหวดสพรรณบร เกยวกบสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย มแพทยทานหนงกลาวกบผเขยนวาทานไมแนใจวาหากทานยตหรอเพกถอนการรกษาผปวยทอยในวาระสดทายตามเจตนาของผปวยแลว จะชวยท าใหทานพนจากความรบผดทงทางแพงและทางอาญาหรอไม ทงน ผเขยนเหนวาการยกเวนความรบผดของแพทยตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 ไมสามารถน ามาอางเปนขอยกเวนความรบผดตามประมวลกฎหมายอาญาได เพยงแตอาจเปนเครองชวยยนยนวาแพทยกระท าตามเจตนาของผปวยดวยใจบรสทธเทานน ผเขยนเหนวากฎหมายสวนใหญทออกมาลวนมงคมครองสทธของผ ปวยท งสน แตไมปรากฏวามกฎหมายฉบบใด ทกลาวถงหรอคมครองสทธของบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขในการประกอบวชาชพอยางเปนรปธรรม ท าใหบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขตองปฏบตหนาทอยภายใตความวตกกงวล เกรงวาจะถกฟองรองด าเนนคด สงเหลานลวนบนทอนจตใจบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขเปนอยางมาก ดงนน เพอเปนการปกปองคมครองการท าหนาทและสรางความมนใจใหกบบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข ซงปฏบตตามเจตนารมณของผปวย เพอใหผปวยหลดพนจากความทรมานและตายอยางสงบ จงควรผลกดนใหมการปรบปรงแกไขประมวลกฎหมายอาญา โดยน าหลกการหรอขอยกเวนการไมตองรบผดมาก าหนดไวในกฎหมายใหชดเจนวาแพทยผกระท าไดรบความคมครองจากการประกอบวชาชพโดยสจรต เพราะการทแพทยยตการรกษาหรอเพกถอนการชวยชวตผปวย แมการงดเวนหรอเพกถอนชวยชวตผปวยมใชเปนการลงมอฆาโดยตรง แพทยกระท าตามเจตนารมณของผปวยดวยจตใจอนบรสทธ ปรารถนาดตอผปวย แตแพทยกยงเสยงตอการถกกลาวหาวาฆาผอนโดยการงดเวนการกระท าตามมาตรา 59 วรรคทาย แหงประมวลกฎหมายอาญาได ทงน เนองจากความรบผดทางอาญา อาจเกดไดดวยการกระท าโดยตรง หรอโดยงดเวนการทจกตองกระท าเพอปองกนผลนนดวย

DPU

155

4.3 ปญหาความไมชดเจนของกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทาย ของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 ในการยอมรบค าสงลวงหนาของผปวย

พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 12 รบรองใหบคคลสามารถแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตได โดยมาตรา 12 วรรคสอง บญญตใหมการออกกฎกระทรวงเพอก าหนดหลกเกณฑ วธการปฏบตในการท าหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย ตอมาจงมการออกกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ .ศ. 2553 ขน จากการทผเขยนศกษากฎกระทรวง พบวายงมประเดนปญหาอยบางประการ เชน ค านยามไมชดเจน หลกเกณฑ วธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมมความเหมาะสม ดงน น ในสวนนผ เขยนจงท าการศกษาและวเคราะหปญหาความไมชดเจนของกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 ในการยอมรบค าสงลวงหนาของผปวย 4.3.1 ปญหาความไมชดเจนของกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 ในการยอมรบค าสงลวงหนาของผปวย

1) ปญหาความไมชดเจนของค าจ ากดความ กฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา

ไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ .ศ.2553 ขอ 2 ไดใหค านยามค าวา “วาระสดทายของชวต” วาหมายถง “ภาวะของผท าหนงสอแสดงเจตนาอนเกดจากการบาดเจบ หรอโรคทไมอาจรกษา ใหหายได และผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษาไดวนจฉยจากการพยากรณโรคตามมาตรฐานทางการแพทยวาภาวะนนน าไปสการตายอยางหลกเลยงไมไดในระยะเวลาอนใกล จะถง และใหหมายความรวมถงภาวะทมการสญเสยหนาทอยางถาวรของเปลอกสมองใหญ ทท าใหขาดความสามารถในการรบรและตดตอสอสารอยางถาวร โดยปราศจากพฤตกรรมการตอบสนองใด ๆ ทแสดงถงการรบรได จะมเพยงปฏกรยาสนองตอบอตโนมตเทาน น” เมอพจารณาจาก

DPU

156

ค านยาม เหนไดวากฎกระทรวงวางกรอบการวนจฉยวาระสดทายของชวตไวอยางกวาง ๆ เทานน โดยไมไดก าหนดหลกเกณฑการพจารณาทชดเจนแนนอนลงไปวา ภาวะเชนใดจงจะถอวาผปวย อยในวาระสดทายของชวต โดยมอบอ านาจการตดสนใจใหแพทยผรบผดชอบการรกษาผปวย เปนผวนจฉยตามหลกวชาวาผปวยรายใดอยในวาระสดทายของชวต จงอาจกลาวไดวาการวนจฉย วาบคคลใดอยในวาระสดทายของชวต ขนอยกบการพยากรณโรคตามหลกวชาของแพทยผท าการรกษาเทาน น ซงการวนจฉยและการพยากรณโรคของแพทยแตละคน อาจมความแตกตาง ไมแนนอนเปนมาตรฐานเดยวกน การวนจฉยยอมขนอยกบความเชยวชาญ ประสบการณ และทกษะของแพทยแตละคน และอาจหมายรวมถงความพรอมและศกยภาพดานเครองมอและอปกรณทางการแพทยของโรงพยาบาลแตละแหงดวย จงท าใหเกดปญหาในการวนจฉยวาระสดทายของชวต ผเขยนเหนวาบคคลทมความส าคญเปนอยางยง คอ แพทยผท าหนาทในการวนจฉยวาระสดทาย หากแพทยวนจฉยผดพลาด อาจท าใหเกดกรณทผปวยตองเสยชวตในขณะทยงไมสมควรได ดงนน เมอกฎหมายไมไดก าหนดหลกเกณฑทชดเจนแนนอนไว จะท าอยางไรหรอใชหลกเกณฑใด เปนแนวทางปฏบต ในการวนจฉยวาระสดทายของชวตใหเปนไปอยางถกตอง เพอใหผปวยตายอยางสมศกดศรความเปนมนษยอยางแทจรง

นอกจากนกฎกระทรวงยงไดใหค านยามค าวา “การทรมานจากการเจบปวย” วาหมายถง “ความทกขทรมานทางกาย หรอทางจตใจ ของผท าหนงสอแสดงเจตนา อนเกดจากการบาดเจบ หรอจากโรคทไมอาจรกษาใหหายได” เมอพจารณาค านยามดงกลาว จะเหนไดวายอมเปนเรองยากทจะวนจฉยวาอยางไรเปนการทรมานจากการเจบปวย จนถงขนาดทแพทยสามารถยต หรอเพกถอนการชวยชวตผปวยได เพราะความทกขทรมานทางกายหรอทางจตใจนน เปนความรสกของผปวยแตละคนทมความรสก ความอดทน แตกตางกนไป บางคนสามารถอดทนตอความเจบปวดไดมากแตบางคนเจบปวดเพยงเลกนอย กรสกวาเจบปวดทรมานมากจนทนไมไหว ท าใหขอเทจจรงดงกลาวไมเปนทยตวาอยางไรเปนการทรมานจากการเจบปวย จนถงขนาดทแพทยจะสามารถยตการรกษาผปวยเพอใหผปวยหลดพนจากความทกขทรมาน

เมอผปวยขอใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต เพอขอตายอยางสงบ สงส าคญทแพทยตองตระหนกเปนอยางยงคอ การวนจฉยวาเมอใดเปนวาระสดทายของชวตอยางแทจรง และการประเมนภาวะความทกขทรมานจากการเจบปวย เมอกฎกระทรวงทออกมาบงคบใชไมมความชดเจนเพยงพอและกอใหเกดปญหาในทางปฏบต ดงนน จะมวธการหรอหลกเกณฑอยางไรทจะใชเปนเครองมอเพอใหแพทยสามารถปฏบตหนาทไดอยางมประสทธภาพภายใตกฎหมายทออกมาบงคบใช

DPU

157

2) ปญหาการปฏบตตามหลกเกณฑและวธด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา เมอผปวยไมอยในภาวะทจะยนยนการแสดงเจตนาได

เมอผปวยเขารบการรกษาพยาบาลในสถานพยาบาล และปรากฏขอเทจจรงวาผปวย ท าหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตตามทกฎหมายรบรองไว ในพระราชบญญตสขภาพแหงชาตมาตรา 12 กอนทแพทยจะด าเนนการใด ๆ ตามหนงสอแสดงเจตนาดงกลาว แพทยจะตองขอค ายนยนจากผปวยอกครงหนงกอนวาผปวยยงคงยนยนตามเจตนาเดมหรอไม อยางไร เพราะแมวาผปวยจะแสดงเจตนาไวลวงหนาวาไมตองการใหแพทยชวยชวตหรอตองการใหแพทยงดเวนเครองมอใด ๆ เพอชวยชวตตนเองกตาม แตผ ปวยยงคงมสทธเปลยนแปลง หรอยกเลกหนงสอแสดงเจตนานนไดตลอดเวลา แพทยจงตองขอค ายนยนจากผปวยกอนจะด าเนนการใด ๆ ลงไป โดยกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 ขอ 6 (1) ไดก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวตหรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวยไววา “ในกรณทผท าหนงสอแสดงเจตนามสตสมปชญญะดพอทจะสอสารไดตามปกต ใหผ ประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษาอธบายใหผท าหนงสอแสดงเจตนาทราบถงภาวะและความเปนไปของโรค ในขณะนน เพอขอค ายนยน หรอปฏเสธ กอนทจะปฏบตตามหนงสอแสดงเจตนาดงกลาว”

บทบญญตนเปนการยนยนหลกการทกลาวมาในขางตน ซงหากผปวยมสตสมปชญญะดพอทจะสอสารกบแพทยและยนยนเจตนารมณของตนเองได กคงไมเกดปญหาใด ๆ แตหากผปวยไมอยในภาวะทจะยนยนเจตนารมณของตนเองได ยอมเกดปญหาในทางปฏบต ซงกฎกระทรวง ขอ 6 (2) ระบวากรณทผท าหนงสอแสดงเจตนาไมมสตสมปชญญะดพอทจะสอสารไดตามปกตหากบคคลทผท าหนงสอแสดงเจตนาระบชอบคคล เพอท าหนาทอธบายความประสงคทแทจรง ของผท าหนงสอแสดงเจตนา หรอญาตของผท าหนงสอแสดงเจตนา ใหผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษาอธบายถงภาวะและความเปนไปของโรคใหบคคลดงกลาวทราบ และแจงรายละเอยดเกยวกบการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาของผท าหนงสอแสดงเจตนา กอนทจะปฏบตตามหนงสอแสดงเจตนาดงกลาว เหนไดวากฎกระทรวงขอ 6 (2) บญญตวากรณทผปวยไมมสตสมปชญญะดพอทจะสอสาร หรอใหค ายนยนเจตนาของตนเองได กฎหมายก าหนดใหบคคลอนสามารถอธบายความประสงคของผปวยแทน บคคลนนอาจเปนบคคลทผแสดงเจตนาระบไวในหนงสอแสดงเจตนา หรอญาตของผท าหนงสอแสดงเจตนากได ซงในทางกฎหมายสทธการมชวตอยเปนสทธเฉพาะตว

DPU

158

ของแตละคน ผอนจะไปแสดงความยนยอมแทนยอมไมได และจะขอใหศาลสงอนญาตแทน กไมไดเชนกน เพราะไมมกฎหมายบญญตใหอ านาจไวเชนนน ส าหรบประเทศไทยตงแตอดต ถงปจจบนเมอผปวยไมสามารถใหความยนยอมในการบ าบดรกษาได แพทยมกจะสอบถามญาต ทใกลชดของผปวย เชน บดา มารดา ผปกครอง เพอใหความยนยอมในนามของผปวยกอนเสมอ การปฏบตเชนนไดถกน ามาใชกบการยตการใชเครองมอชวยชวตดวย จงเปนประเดนวาสงทแพทยถอปฏบตกนมาเปนสงทถกตองและสามารถกระท าไดหรอไม และกรณทผปวยท าหนงสอแสดงเจตนาไวลวงหนาเพอปฏเสธการรกษา แตไมอยในภาวะทจะยนยนเจตนาของตนเองตอแพทยไดแพทยจะปฏบตอยางไร ยงคงตองถอตามเจตนาของผปวยทท าไวกอนหรอไม และญาตสนทของผปวย หรอบคคลอนใด จะแสดงเจตนาแทนผปวยไดหรอไมเพยงใด นอกจากนหากมกรณทผปวยไมไดท าหนงสอแสดงเจตนาไวลวงหนา แตญาตยนยนวาผปวยไดแสดงเจตนาใหญาตรบรวาเมอถงวาระสดทายของชวต ตองการใหแพทยยตหรอเพกถอนการชวยชวตตนเอง เชนนแพทยตองปฏบตตามทญาตแจงหรอไม ปญหาตาง ๆ ตามทกลาวมาในขางตนจะมหลกเกณฑหรอแนวทางในการปฏบตอยางไร เพอใหแพทยสามารถปฏบตหนาทไดอยางถกตอง ชอบธรรม และผปวยไดรบการคมครองสทธตามทกฎหมายรบรองไว 4.3.2 การวเคราะหปญหาความไมชดเจนของกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยด การตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ.2553 ในการยอมรบค าสงลวงหนาของผปวย

1) การวเคราะหปญหาความไมชดเจนของค าจ ากดความ สทธในการแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยด

การตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย เปนเรองทมความส าคญเพราะเกยวของกบผปวยทสนหวงและอยในวาระสดทายของชวต ดงนน สงส าคญทจะตองน ามาพจารณากคอค าวา “วาระสดทายของชวต” และค าวา “ทรมานจากการเจบปวย”โดยกฎกระทรวง ใหค านยามค าวาวาระสดทายของชวตวา “ภาวะของผท าหนงสอแสดงเจตนาอนเกดจากการบาดเจบหรอโรคทไมอาจรกษาใหหายได และผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษาไดวนจฉยจากการพยากรณโรค ตามมาตรฐานทางการแพทยวาภาวะนนน าไปสการตายอยางหลกเลยงไมไดในระยะเวลาอนใกลจะถง และใหหมายความรวมถงภาวะทมการสญเสยหนาทอยางถาวรของเปลอกสมองใหญ ทท าใหขาดความสามารถในการรบร และตดตอสอสารอยางถาวร โดยปราศจากพฤตกรรมการตอบสนองใด ๆ ทแสดงถงการรบรได จะมเพยงปฏกรยาสนองตอบอตโนมตเทานน”

DPU

159

การตดสนใจวาเมอใดเปน “วาระสดทายแหงชวต” เปนเรองทยากล าบากและเปนปญหาในทางปฏบตของแพทยวาขอเทจจรงใดถอเปนวาระสดทายของชวต เนองจากขอเทจจรงของผปวยแตละรายไมเหมอนกน รวมทงภาวะของโรคทไมมความแนนอน การพจารณาวาเวลาใดคอ “วาระสดทายของชวต” ตองผานการวนจฉยตามมาตรฐานทางการแพทยวาเปนภาวะทน าไปสการตายอยางหลกเลยงไมไดในระยะเวลาอนใกล และกฎกระทรวงยงใหหมายรวมถงภาวะการสญเสยหนาทอยางถาวรของเปลอกสมองใหญทท าใหขาดความสามารถในการรบร และการตดตอสอสารอยางถาวรโดยปราศจากพฤตกรรมการตอบสนองใด ๆ ทแสดงถงการรบรมเพยงปฏกรยาสนองตอบอตโนมตเทานน ซงกฎกระทรวงบญญตเรองการวนจฉยวาระสดทายของชวตไวเพยงวาใหผประกอบวชาชพเวชกรรมผรบผดชอบการรกษา วนจฉยจากการพยากรณโรคตามมาตรฐานทางการแพทย ผเขยนเหนวาบทบญญตดงกลาวไมอาจเปนหลกประกนเพยงพอตอชวตของผปวยทถอวาเปนสงทมคาสงสดของมนษย เนองจากกฎกระทรวงไมมความชดเจนวาแพทยทจะวนจฉยตอง มจ านวนเทาใด และมคณสมบตอยางไร หากมแพทยผรบผดชอบในการรกษาเพยงคนเดยวแพทย ผนนกสามารถวนจฉยไดวาผปวยทแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาอยในวาระสดทายของชวตหรอไม ซงในสภาพความเปนจรงของประเทศไทย ผปวยสวนใหญกจะมแพทยผรบผดชอบในการรกษา พยาบาลเพยงคนเดยวเทานน เทากบวากฎหมายเปดโอกาสใหแพทยเพยงหนงคนสามารถก าหนดชะตาชวตของผปวยได การวนจฉยโดยถอเอาความเหนของแพทยผรกษาเพยงคนเดยวยอม ไมเหมาะสมเพราะการพยากรณโรค และการวนจฉยของแพทยเพยงคนเดยวนนอาจมความผดพลาด คลาดเคลอนได ในตางประเทศเคยมประเดนแพทยวนจฉยผ ปวยผดพลาด โดยเมอปลายเดอนพฤศจกายน 2552 เคยมการวนจฉยผปวยรายหนงซงทกคนเขาใจวาเขาอยใน “สภาพผกถาวร” (Persistent Vegetative State) ตลอดระยะเวลา 23 ป แตปรากฏวาผปวยรายนสามารถรบรสงตาง ๆ ผปวยรายนเปนชายชาวเบลเยยม อาย 46 ป ชอนายรอม (Rom Houben) เขาประสบอบตเหตทางรถยนตเมออาย 23 ป ท าใหเขาเปนอมพาตทงตว จนพดไมได ขยบแขนขาไมไดและไมแสดงปฏกรยาใด ๆ ทบงบอกวาผปวยรบรสงตาง ๆ ทเกดขนกบตน แพทยผรกษานายรอมลงความเหนวาผปวยอยในสภาพผกถาวร แตพอแมของผปวยคดวาผปวยรบรได แตกไมสามารถแสดงหลกฐานของการรบรนน พอแมของผปวยไมยอมใหผปวยตาย และอดทนดแลผปวยอยางใกลชดตลอดเวลา 23 ป จนมเครองตรวจสมองแบบพเศษทสามารถเหนการท างานของสมองได แพทยจงตรวจพบวาสมองของนายรอมนาจะรบรได จงชวยกนสรางเครองคอมพวเตอรแบบพเศษใหนายรอม และฝกใหนายรอมใชนวทกระดกไดเพยงนวเดยวนนกดลงบนตวอกษรบนแปนพมพดด โดยมคนคอยขยบมอใหนวเลอนไปมาบนแปนตวอกษร จนสามารถถายทอดออกมาเปนค าพด นายรอมยงรเรอง

DPU

160

ทกอยางและไดระบายความทกขของตนออกมา มใจความวา “ผมไมสามารถท าอะไรไดเลยชวงแรกผมโกรธมากและทรมานมาก แตกไมรจะท าอยางไร ในทสดผมกปลอยเลยตามเลย และอยมาจนถงวนน”51 และในองกฤษเคยมผปวยในสภาวะ PVS ราว 1,500 คน โดยมขอโตแยงวาการวนจฉยวาผปวยอยในสภาวะ PVS บางราย แพทยวนจฉยผดพลาด เพราะมผปวยบางรายสามารถฟนฟเรยกความรสกกลบมาได52

ผเขยนเหนวาการวนจฉยวาผปวยรายใดอยใน “วาระสดทายของชวต” ควรตองกระท าโดยคณะแพทยทมความเชยวชาญในโรคนน ๆ รวมวนจฉยกบแพทยผท าการรกษา เพราะบางกรณภายใตขอจ ากดตาง ๆ แพทยผท าการรกษาอาจมใชแพทยทมความเชยวชาญในโรคทผปวยเปนอย เชน ในโรงพยาบาลชมชนทมแพทยเพยงไมกคน และมแพทยเฉพาะทางเพยงบางสาขา แตแพทยเหลานนกจ าเปนตองรกษาผปวยทมารบบรการทกคน แมผปวยจะเจบปวยดวยโรคซงไมตรงกบความเชยวชาญของแพทยกตาม หากคณะแพทยทรวมวนจฉยทกคนมความเหนไปในทางเดยวกนวาผปวยอยใน “วาระสดทายของชวต” อยางแทจรง และภาวะของผปวยจะน าไปสความตายอยาง ไมอาจหลกเลยงไดในเวลาอนใกล กยอมเปนเครองชวยยนยนและเปนหลกประกนใหกบผปวยและญาตวาผปวยรายนนอยในวาระสดทายของชวต ซงแพทยสามารถยตการรกษาและปลอยใหผปวยตายอยางสงบสมศกดศรความเปนมนษยตามเจตนาของผปวย การวนจฉยของแพทยเปนสงส าคญเพราะสงผลตอการมชวตอย หรอการจบชวตของผปวย ทงน ผเขยนเหนวาแพทยสภาและกระทรวงสาธารณสขตองเขามามบทบาทรวมกนก าหนดหลกเกณฑและคณสมบตของแพทย ซงจะเขารวมวนจฉยวาระสดทายของชวตใหชดเจน โดยควรท าในรปของคณะแพทยทมความเชยวชาญในโรคนน ๆ รวมกบแพทยผท าการรกษา วาระสดทายของชวตในกฎกระทรวง หมายรวมถงเรองสมองตายดวย ซงการวนจฉยเรองสมองตายนน แพทยสภาไดออกประกาศแพทยสภาท 7/ 2554 ก าหนดหลกเกณฑและวธการวนจฉยสมองตายไวคอนขางละเอยด โดยก าหนดถงสภาวะและเงอนไขของผปวยไวอยางชดเจน วาตองเขาเงอนไขอยางใดบาง และเมอเขาเงอนไขแลวแพทยตองตรวจตามหลกเกณฑทก าหนด เพอเปนการยนยนวาผปวยอยในภาวะสมองตาย นอกจากนยงระบใหการวนจฉยสมองตาย ตองกระท าโดยองคคณะของแพทยไมนอยกวา 3 คน โดยผ อ านวยการโรงพยาบาลหรอผ ไดรบaaaaaaaaa 51 หมอชาวบาน. (2553). สภาพผกถาวรกบสทธการตาย. สบคน 2 สงหาคม 2557 จากhttp://www.doctor.or.th/article/detail/10966. 52 จาก สทธของบคคลในการแสดงความจ านงทจะตายอยางสงบ (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต) (น.93), โดย ดารณ มงกรทอง, 2548, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

DPU

161

มอบหมาย จะตองรวมเปนผรบรองการวนจฉยสมองตาย และเปนผลงนามรบรองการตาย ซงประกาศ ของแพทยสภา มความชดเจนในการวนจฉยทละเอยดมากกวาทระบไวในกฎกระทรวง อยางไร กตาม แมวาหลกเกณฑการวนจฉยเรองสมองตาย จะมความชดเจนและสามารถเปนหลกประกนใหกบผปวยและญาตได แตการวนจฉยเรองสมองตายเปนเพยงสวนหนงในการวนจฉยเรองวาระสดทายของชวตเทานน มใชหลกเกณฑทจะน ามาใชวนจฉยวาระสดทายของชวตในกรณอน ๆ ดวย ผเขยนเหนวาการวนจฉยวาระสดทายของชวตส าหรบกรณอน ๆ ยงคงเปนเปนปญหาในทางปฏบตอย ส าหรบประเดนเรองการทรมานจากการเจบปวย บางคนเมอถกถามวากลวความตายหรอไม จะตอบวาไมกลวตาย แตกลวความเจบปวดทรมาน และคงจะปฏเสธไมไดวาส าหรบทกคนความตายทปราศจากความเจบปวดทรมานยอมเปนความปรารถนา จนกระทงมการขอรองใหแพทยยตการรกษาเพอใหตวเองพนจากความเจบปวดทรมาน และกลายเปนขอถกเถยงทงในทางจรยธรรมและทางกฎหมายมาเปนเวลานาน เมอพจารณาความหมายของค าวา “การทรมานจากการเจบปวย” จะเหนไดวายอมเปนเรองยากทจะบอกวาอยางไรเปนการทรมานจากการเจบปวย จนถงขนาดทแพทยสามารถยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยได เพราะความทกขทรมานทางกายหรอทางจตใจนนเปนความรสกของแตละบคคล ซงมความรสก ความอดทน แตกตางกนไป บางคนสามารถอดทนตอความเจบปวดไดมาก แตบางคนเจบปวดเพยงเลกนอยกรสกวาเจบปวดทรมานมากจนทนไมไหว ผทเคยเจบมากอนอาจจะทนเจบไดมากกวาคนทไมเคยเจบ คนทเคยผานความยากล าบากจะผานเรองราวความเจบปวดทก าลงเผชญไปได และจะอดทนตอสงเลวรายทเกดขนไดมากกวาเดม ความเจบปวดกเชนเดยวกบความเจบปวยในรางกายของคนเราทไมใชเรองทางกายภาพลวน ๆ แตมมตทางดานจตใจเขามาเกยวของดวยเสมอไมมากกนอย เมอคนหนงเจบปวยหรอเจบปวด ไมใชกายของเขาเทานนทปวยหรอปวด แตวาจตใจของเขากพลอยปวยหรอปวดตามไปดวย ดงนน จงจ าเปนทตองท าความเขาใจมตความสมพนธทางจตใจกบความเจบปวยดวย อาจารยประเวศ วะส ผเชยวชาญทางดานโลหตวทยา เคยเลาถงประสบการณของทานเมอครงท างานทโรงพยาบาลศรราช วาวนหนงมผปวยชายวยกลางคนตวซดไมมเรยวแรง จนตองนอนเปลมาใหทานรกษาอาจารยประเวศ วะส ซกถามอาการผปวยสกพก กหนไปกลาวกบแพทยประจ าบานวาผปวยรายนไมเปนอะไรมาก ตวซดเพราะมพยาธปากขอท าใหเลอดจาง รบประทานเหลกจะดขน กลาวเสรจทานกหนไปหาผปวย ปรากฏวาผปวยลกขนจากเปลแลวพดวา “ถาหายงายอยางนผมกไมตองใชไอเปลนแลว” วาแลวกเขนเปลออกไป เหนไดวาผปวยมอาการดขน มเรยวแรงทง ๆ ทแพทยยงไมไดลงมอรกษาหรอใหยาอะไรเลย ผปวยรายนเปนแคพยาธปากขอ แตเหตใดตอนแรกเขาจงไมมเรยวแรง จนตองนอนเปลมา ค าตอบกคอเปนเพราะความวตกกงวล และความกลว ผปวยอาจคดวาเขาก าลงเปนมะเรง หรอปวยเปนโรครายแรงทอาจถงแกชวต เมอคดอยางนนท าใหไมมแรงจนตองนอนเปล

DPU

162

มาใหแพทยรกษา เมอแพทยวนจฉยวาไมไดเปนอะไรมาก ความวตกกงวลกหายไป เรยวแรงกลบมาอกครงหนง53

พระไพศาล วสาโล กลาววา “ในทศนะของพทธศาสนา การกระท าใดทมเจตนาเพอยตชวต หรอท าใหชวตตกลวงไปไมวาชวตของตนหรอชวตของผอน ถอเปนอกศลกรรม จดวาเปนบาป เพราะปถชนจะท ากรรมดงกลาวได ยอมตองมอกศลจตเจอปนอยไมมากกนอย เชน โทสะ หรอความโกรธ เกลยด ตณหา หรอความอยากทจะไปใหพนจากสภาพทเปนอย แมผกระท านนจะมเจตนาดเปนจดเรมตน แตทนททตงใจท าลายชวต หรอท าใหชวตจบสน อกศลจตกเกดขนทนท” ในทางพทธศาสนามองวาชวตนนมคณคา ในพระไตรปฎกกลาวถงพระอรหนตจ านวนไมนอย ซงบรรลธรรมขณะทปวยหนกมทกขเวทนา แตอาศยความเจบปวยและทกขเวทนานเอง ทานเหลานนจงเกดปญญาเหนความจรงของชวต จนไมยดตดถอมนในสงขารรางกายตอไป แมวาคนเจบปวยสวนใหญไมสามารถจะท าไดอยางพระอรหนต แตกมไมนอยทสามารถอยกบความเจบปวดได โดยไมทรนทราย เพราะจตมสมาธ มสต ไมปลอยใจจมอยกบความเจบปวด และมปญญา คอแลเหนวาเปนธรรมดา ไมคดผลกไสความเจบปวด ท าใหปวดแตกาย สวนใจไมปวด นคอศกยภาพหรอความสามารถทมนษยทกคนสามารถท าได อยทวาจะตระหนกหรอไม54 สงหนงทมกถกมองขาม คอ ความเจบปวดทรมเราผปวยนนไมไดเกดจากความเจบปวยทางกายเทานน แตอาจเกดจากความทกขใจ มหลายกรณทเมอแกปมในใจแลว ความเจบปวด ทรนทรายจะลดลง ในทางตรงขาม หากปมดงกลาวยงไมไดแกไข แมใหยาระงบปวด กลดความทรนทรายไดชวคราว แลวอาการกจะก าเรบอก ดงนน แทนทจะนกถงแตการบรรเทาความเจบปวดทางกาย หรอการยตชวต เพอหนความเจบปวดและความทรมาน ควรตองหนมาใสใจกบการบรรเทาความทกขในใจควบคไปดวย55

การวนจฉยเรองความทรมานจากการเจบปวยเปนเรองยาก ผเขยนมความเหนวายากยงกวาการวนจฉยค าวาวาระสดทายของชวต เพราะเปนเรองของอารมณ ความรสก แมแพทยจะทราบถงพยาธสภาพและการด าเนนของโรคเปนอยางด แตกไมอาจวนจฉยไดวาความเจบปวดทรมานจาก

พยาธสภาพของโรคนน ๆ มนมากมายเพยงใด และไมมเครองมอหรอหลกเกณฑใดมาวดระดบAAA

53 จาก “รกษาใจ คลายความปวด,” โดย พระไพศาล วสาโล, 2555, วารสารธรรม(ะ)ชาตบ าบด, 4 (10), สบคน 2 สงหาคม 2557 จาก http://www.visalo.org/article/D_dhammachatBumbud10.html 54 จาก “การณยฆาตในมตของพทธศาสนา,” โดย พระไพศาล วสาโล, 2554, นตยสาร IMAGE, สบคน 2 สงหาคม 2557 จาก http://www.visalo.org/columnInterview/5409Image.htm

55 แหลงเดม.

DPU

163

ความเจบปวดทรมานใหปรากฏชดวาความเจบปวดทรมานระดบใดทแพทยสามารถยต หรอเพกถอนการรกษาผปวยได ผเขยนมความเหนวาค านยามค าวา “การทรมานจากการเจบปวย” ตามกฎกระทรวงไมมความชดเจนเพยงพอ และไมสามารถหาขอยตได ดงนน เมอไมมหลกเกณฑในการวนจฉยเรองความเจบปวดทรมานจากการเจบปวยทแนนอน ผเขยนเหนวาพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 ควรยกเลกใหบคคลมสทธแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาเพอยตการทรมานจากการเจบปวย เนองจากไมมหลกเกณฑหรอเครองมอทจะใชวนจฉยความเจบปวดทรมานจากการเจบปวยทแนนอนชดเจน 2) วเคราะหปญหาการปฏบตตามหลกเกณฑและวธด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา เมอผปวยไมอยในภาวะทจะยนยนการแสดงเจตนาได

สทธในชวตและรางกาย ถอเปนรากฐานอนส าคญประการหนงของศกดศรความเปนมนษย ทบญญตไวในมาตรา 32 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 วา “บคคลยอมมสทธและเสรภาพในชวตและรางกาย” สทธในชวตและรางกายเปนสทธสวนบคคล ทไดรบการรบรองและคมครองตามกฎหมาย มใหผใดมาลวงละเมด เปนสทธของบคคลทจะมชวตอยโดยปราศจากการรบกวนจากบคคลอนหรอรฐ และสามารถใชสทธในการตดสนใจดวยตนเองอยางอสระ ซงสทธสวนบคคลนครอบคลมถงสทธในการปฏเสธการรกษาพยาบาลดวย การทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ใหการรบรองเรองสทธและเสรภาพในชวตและรางกายของบคคลไว ยอมท าใหบคคลสามารถแสดงเจตนาไดอยางอสระ ตราบเทาท ไมกระทบกระเทอนตอการใชสทธและเสรภาพของบคคลอน ในทางกฎหมายเปนทยอมรบกนวาบคคลซงอยในภาวะของความเปนผใหญและมสตสมปชญญะสมบรณ ยอมสามารถทจะแสดงเจตนาได หากไมมกฎหมายบญญตหามไวเปนการเฉพาะ รวมถงการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต ซงมการรบรองไวในพระราชบญญตสขภาพแหงชาตมาตรา 12 ส าหรบกรณศกษาเรองการใชสทธตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 ไดแกกรณคณยอดรก สลกใจ ทปวยเปนโรคมะเรงตบและเสยชวตเมอเดอนสงหาคม พ.ศ. 2551 กอนทคณยอดรก จะเสยชวตอยางสงบไดสงเสยบอกลาคนในครอบครว และคณยอดรกไดแจงใหแพทยทราบวา ขอปฏเสธการยอชวตในวาระสดทาย ไมวาจะเปนการใสทอชวยหายใจ การปมหวใจ หรอใชเครองกระตนหวใจใด ๆ ถาหยดหายใจ หรอหวใจหยดเตน โดยภรรยาและบตรไดลงนามในหนงสอaaa

DPU

164

รวมกบแพทยทใหการรกษา56

ในทางปฏบตทผานมา เมอผปวยไมสามารถแสดงเจตนากบแพทยไดโดยตรง หรอเมอผปวยไมสามารถใหความยนยอมในการบ าบดรกษาได แพทยมกจะสอบถามญาตทใกลชดของผปวยเพอใหความยนยอมในนามของผปวยกอนเสมอ การปฏบตเชนนไดถกน ามาใชกบการยตการใชเครองมอชวยชวตดวย ผเขยนไมเหนดวยกบแนวทางปฏบตของแพทยในขางตน เพราะแมวาผปวยไมอยในภาวะจะใหความยนยอมได แตกรณจ าเปนเรงดวนทตองชวยเหลอผปวยทอยในภาวะเสยงอนตราย แพทยกสามารถใหการรกษาพยาบาลผปวยโดยไมจ าเปนตองไดรบความยนยอม จากผปวยหรอญาต57 และเมอพจารณาตามกฎหมายไทย ญาตของผปวยหรอบคคลอนใดไมมสทธในทางกฎหมายทจะใหความยนยอมในการบ าบดรกษา หรอปฏเสธไมใหความยนยอมแทนผปวย ซงรวมไปถงการปฏเสธไมยอมใชเครองมอชวยชวตผปวยดวย การทแพทยขอความยนยอมจากญาตผปวย หรอยนยอมใหญาตปฏเสธการบ าบดรกษาผปวยได อาจสงผลกระทบในทางทเปนปรปกษกบผปวย เพราะอาจท าใหการบ าบดรกษาผปวยตองถกหนวงเหนยวหรอเลอนเวลาออกไป ซงอาจท าใหผปวยไดรบอนตรายได ผเขยนเหนวา แพทยไมมหนาทตองขอความยนยอมจากญาตผปวยในทางกลบกนญาตของผปวยกไมมอ านาจขอใหแพทยยตหรอเพกถอนการใชเครองชวยชวต กบผปวยไดเชนเดยวกน

ประเดนเรองญาตของผปวย ไมมสทธในทางกฎหมายทจะใหความยนยอมในการบ าบดรกษา หรอปฏเสธไมใหความยนยอมแทนผปวยนน ศาลสงขององกฤษ (House of Lords) ไดพจารณาปญหาทางกฎหมายทส าคญเกยวกบเรองดงกลาว ในคดของโทนแบลนด โทนอาย 17 ปปอดของโทนถกกระแทกอยางรนแรงและไมมอากาศไปหลอเลยงสมอง ท าใหสมองสวนบน ไมท างานและตกอยในสภาวะผก แตแกนสมองของโทนยงคงท างานอย ตามกฎหมายคอมมอนลอวขององกฤษเมอแกนสมอง (brainstem) ยงคงท างานอย กฎหมายจะถอวาบคคลนนมชวตอย การทโทนอยในสภาวะเชนน ท าใหเขาไมมความรสก ไมสามารถสอสารกบคนรอบขางได ไมรรส ไมไดกลน และไมไดยนเสยงใด ๆ ทงสน แตดวงตาของโทนยงคงเปดอยตลอดเวลา และสามารถหายใจดวยตนเองตามปกต คณะแพทยใหความชวยเหลอโทนดวยการใหอาหารผานทางสายยาง หลงจากSSSS

56ไพศาล ลมสถตยจาก.(2554). การท าหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษา (Living Will) ตาม พ.ร.บ.สขภาพแหงชาต (ตอนท 2). สบคน 2 สงหาคม 2557, จาก http://www.doctor.or.th/article/detail/11486

57พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มาตรา 8 วรรคทาย

DPU

165

เวลาผานไปกวา 3 ป ครอบครวของโทนและคณะแพทยตางเหนวาการชวยชวตเขาตอไปจะไมกอใหเกดประโยชน จงไดแจงไปยงเจาหนาทชนสตร ถงความประสงคทจะยตการชวยชวตโทนตอไปแตเจาหนาทชนสตรเตอนคณะแพทยวาการกระท าเชนน เปนการเสยงตอการถกด าเนนคดฐานฆาผอนโดยเจตนา สถานพยาบาลทบ าบดรกษาโทนจงไดยนค ารองตอศาล ขอใหมค าสงอนญาตใหคณะแพทยยตการชวยชวตโดยถอดสายยางทใหอาหารแกโทน คดดงกลาวขนสการพจารณาของศาลสงขององกฤษ ศาลไดพจารณาปญหาทางกฎหมายทส าคญหลายประการ คอประการแรก ศาลองกฤษเหนวาบคคลทมสตสมปชญญะสมบรณ ยอมมสทธทจะปฏเสธ การบ าบดรกษาได ประการทสอง ศาลยอมรบหลกการเกยวกบค าสงลวงหนา หรอพนยกรรมชวต (Advance Directive หรอ Living Will) บางประการ กลาวคอ ศาลยอมรบวาบคคลดงกลาวยอม มสทธทจะตดสนใจลวงหนาเกยวกบชวตของตนเองได หากในขณะทแสดงเจตนาบคคลนน มสตสมปชญญะสมบรณ (competence) และทราบวาค าสงนนจะตองถกน าไปใชในสถานการณเชนใด (anticipated scope) รวมทงการตดสนใจเชนนนจะตองไมมอทธพลอนมาครอบง า (undue influence) อยางไรกด ศาลองกฤษยอมรบเฉพาะค าสงลวงหนา ทแสดงเจตนาโดยผปวยเทานน (instruction directive) โดยศาลไมยอมรบใหบคคลนนแตงตงบคคลอนมาตดสนใจแทน (proxy directive) ทงน เพราะศาลองกฤษยดถอทฤษฎประโยชนสงสดของผปวยโดยเครงครด การตดสนใจเกยวกบการบ าบดรกษา จงไมอาจกระท าโดยบคคลภายนอกได เวนแตจะเปนการตดสนใจของแพทยเทานน หลกกฎหมายทส าคญอกประการหนงคอ ศาลองกฤษไมถอวาการยตการใชเครองชวยชวตเปนความผดฐานฆาผอนโดยเจตนา เพราะศาลเหนวาการยตการชวยชวตไมใชการกระท า (act) แตเปนการละเวนการกระท า (omission) และการละเวนนกมไดเปนไปโดยฝาฝนตอหนาทของแพทย เพราะแพทยไมมหนาทจะชวยชวตผปวยทสนหวงตอไป เมอศาลองกฤษไดพจารณาขอเทจจรงในคดนแลว จงเหนวาการชวยใหชวตของโทนใหยนยาวอกตอไป จะไมกอใหเกดประโยชนทสงสดแกผปวยตอไป จงอนญาตใหแพทยยตการชวยชวตโดยใหโทนไดตายอยางสงบ ปราศจากความเจบปวด และดวยศกดศรอนสงสดแหงความเปนมนษย58

ส าหรบสหรฐอเมรกา มแนวพจารณาเรองดงกลาวแยกเปน 2 กรณ กรณแรก เมอมกฎหมายบญญตไวเปนลายลกษณอกษร สมาชกในครอบครวของผปวยสามารถตดสนใจแทนผปวยได แตหากไมมกฎหมายบญญตไว สมาชกในครอบครวนนจะตองยนค ารองตอศาลเพอขอใหศาล ตามปกต เธอจงสามารถหายใจไดตามธรรมชาตโดยไมตองใชเครองชวยหายใจ แตไมสามารถกลนไมด

58จาก “ปญหากฎหมายเกยวกบการตายโดยสงบ,” (น. 136-142), โดย นนทน อนทนนท, 2544, 2544,ธนวาคม). บทบณฑตย. 57.

DPU

166

อาหารดวยตนเองได แพทยจงตองใหอาหารผานทางสายยาง เวลาผานไปหลายป อาการของแนนซมค าสงแตงตงตนเองเปนผปกครอง (guardian) กอน บคคลนนจงจะมสทธตดสนใจแทนผปวยได ในสหรฐอเมรกา มคดตวอยางเรองญาตผปวยไมมสทธในการปฏเสธการรกษา คดนมขอเทจจรงวา ผหญงคนหนงชอ “แนนซ ครซาน” ประสบอบตเหตทางรถยนต ท าใหสมองสวนบนของเธอ ไมสามารถท างานได เธอจงตกอยในสภาวะทไมรสกตว แตเนองจากแกนสมองของเธอยงคงท างานไมดขน บดามารดารวมทงญาตสนทของเธอ ไดขอใหแพทยยตการใหอาหารเธอทางสายยาง แตเนองจากแพทยไมพบหลกฐานวาแนนซไดปฏเสธไมยอมรบการบ าบดรกษา แพทยจงไมยนยอม บดามารดาของแนนซจงยนฟองตอศาล ขออนญาตใหแพทยยตการชวยชวตของแนนซ ศาลสงสดของมลรฐมสซรตดสนวา ศาลอาจอนญาตใหยตการบ าบดรกษาไดตอเมอ มพยานหลกฐานอนชดแจงแสดงใหเหนวาผปวยไมตองการทจะไดรบการบ าบดรกษาเชนนน เมอไมมพยานหลกฐานเชนนปรากฏตอศาล รฐจงมหนาททจะตองรกษาชวตของคนในรฐนนตอไป คดของแนนซไดขนสการพจารณาของศาลสงของสหรฐอเมรกา ในชนนศาลตดสนโดยยนยนวาบคคลทมสตสมปชญญะสมบรณยอมมสทธทจะปฏเสธการบ าบดรกษา แตเมอแนนซไมอยในสภาพทจะแสดงเจตนาของตนเองได มลรฐตาง ๆ ยอมมสทธทจะไมยนยอมใหมการยตการบ าบดรกษานน คดนศาลสงของสหรฐอเมรกาจงปลอยใหเปนหนาทของแตละมลรฐในการออกกฎหมายเกยวกบกรณดงกลาวเอง

หลงจากศาลสงของสหรฐตดสนคดไดไมนานนก พอแมของแนนซไดน าเพอนคนหนงของแนนซมาแสดงใหเหนวากอนทแนนซจะประสบอบตเหต เธอเคยกลาววาเธอไมตองการการบ าบดรกษาใด ๆ หากอยในสภาพทไมอาจเยยวยารกษาไดอกตอไป ในทสดมลรฐมสซรจงอนญาตใหยตการบ าบดรกษาเธอได รวมเวลาทเธออยในสภาวะผกกวา 7 ป59

ผเขยนมความเหนสอดคลองกบแนวค าวนจฉยของศาลองกฤษ ทศาลองกฤษยอมรบเฉพาะค าสงลวงหนาทแสดงเจตนาโดยผปวยเทานน (instruction directive) โดยศาลไมยอมรบใหบคคลนนแตงตงบคคลอนมาตดสนใจแทน โดยยดประโยชนสงสดของผปวย เวนแตจะเปนการตดสนใจของแพทยเทานน ซงศาลสงของสหรฐอเมรกากมค าวนจออกมาในแนวทางเดยวกน วาญาตผปวยไมมสทธในการปฏเสธการรกษา แตอยางไรกตามหลงจากศาลสงของสหรฐตดสนคดไดไมนานไดมการน าเพอนของผปวยมาแสดงใหเหนวากอนทผปวยจะประสบอบตเหต เคยกลาววาไมตองการการบ าบดรกษาใด ๆ หากอยในสภาพทไมอาจเยยวยารกษาไดอกตอไป ท าใหศาลของมลรฐมสซรอนญาตใหยตการบ าบดรกษาผปวยได ซงผเขยนไมเหนดวยกบกรณทศาลของมลรฐผลฟฟ

59 แหลงเดม

DPU

167

มสซรยนยอมใหน าบคคลอนมายนยนเจตนาของผปวย ผเขยนเหนวาการปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต เปนสทธสวนบคคล ทจะตดสนใจในการรบบรการดานสาธารณสขดวยตนเอง สทธและเสรภาพดงกลาวไมอาจโอนไปยงบคคลอน เพอใหใชสทธแทนตนเอง นอกจากนการมอบอ านาจใหผอนตดสนใจแทนผปวย อาจมปญหาเรองผลประโยชนภายในครอบครวของผปวยหรอผลประโยชนของผตดสนใจแทน เพราะการมชวตอยหรอการจบชวตลงเปนเงอนไขส าคญในเรองทรพยสนของผตาย อยางไรกตามแมวาผปวยจะแสดงเจตนาไวลวงเปนหนงสอวาไมตองการ ใหแพทยใชเครองมอชวยชวตตนเองในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย แตเจตนาหรอความคดของคนเราสามารถเปลยนแปลงไดตลอดเวลา ดงนน ค ายนยนสดทายของ ผแสดงเจตนายอมเปนสงส าคญ และแพทยตองท าใหปรากฏชดวาการตดสนใจ ของผปวยเปนไปตามความประสงคทแทจรงภายใตขอมลทางการแพทยทถกตองกอนการตดสนใจและไมมอทธพลภายนอกใด ๆ มากดดนใหผปวยตดสนใจเชนนน แตกรณผปวยทไมมสตสมปชญญะดพอทจะยนยนเจตนาของตนเองตอแพทยได แพทยจะท าอยางไร เมอพจารณากฎกระทรวง ขอ 6 (2) ผเขยนเหนวาการทกฎหมายบญญตใหบคคลอนอธบายความประสงคของผปวยไดกรณทผปวยไมมสตสมปชญญะดพอทจะสอสารหรอใหค ายนยนเจตนาของตนเองได ถอเสมอนวากฎหมายยอมใหบคคลอนสามารถยนยนเจตนารมณแทนผปวย ซงอาจเกดขอโตแยงในทางกฎหมาย เพราะการแสดงเจตนาของบคคลตองกระท าดวยตนเอง ดงนน กฎกระทรวงควรก าหนดใหชดเจน วาบคคลอนใดไมมอ านาจใหความยนยอมหรอไมยนยอมใหแพทยงดเวนหรอเพกถอนการชวยชวตผ ปวย ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 หากมขอขดของในการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาควรตองยนค ารองตอศาล เพอใหวนจฉยชขาด

DPU

168

ก ก ก

บทท 5

บทสรปและขอเสนอแนะ

5.1 บทสรป เรองสทธผปวย มววฒนาการควบคกบกฎหมายและจรยธรรมทางการแพทยมาชานาน

สทธผปวยมความส าคญมากขนตามล าดบ จนผประกอบวชาชพดานการแพทยและสาธารณสข ไมอาจปฏเสธได ทงน เนองจากหลกเรองความเปนอสระของปจเจกบคคลทบคคลยอมมอสระ และมเสรภาพในการตดสนใจส าหรบกจการตาง ๆ ดวยตนเอง ท าใหผปวยมสทธตดสนใจเลอกรบหรอไมรบบรการดานการแพทยหรอไมอยางไรกได รวมทงมสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเพอขอตายอยางสงบ แตสทธปฏเสธการรกษาเพอขอตายอยางสงบ เปนเรองทมความส าคญเพราะเกยวของกบชวตคน แมวาประเทศไทยจะออกกฎหมายรบรองใหบคคลสามารถใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตได โดยมผลบงคบใชเปนเวลาหลายปแลว แตยงคงมประเดนปญหาบางประการทตองน ามาพจารณา จากผลการศกษาของผเขยนพอสรปได ดงน

5.1.1 ปญหาความขดกนระหวางสทธในการแสดงเจตนาของผปวยทไมประสงคจะรบบรการสาธารณสขกบหนาทและจรยธรรมของผประกอบวชาชพเวชกรรม ซงมกฎหมายก าหนดใหตองปฏบตตามพระราชบญญตวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525

ในหลายประเทศ เชน สหรฐอเมรกา องกฤษ สาธารณรฐฝรงเศส เครอรฐออสเตรเลย ตางใหการยอมรบค าแถลงหรอเอกสารแสดงเจตจ านงลวงหนาเกยวกบ “สทธปฏเสธการรกษา” เพอใหผปวยทอยในวาระสดทายของชวตไดตดสนใจดวยตนเองทจะตายอยางสงบตามวถธรรมชาต แตละประเทศมการออกกฎหมายเกยวกบสทธปฏเสธการรกษาของผ ปวยในวาระสดทาย โดยมรายละเอยดทแตกตางกนออกไป ส าหรบประเทศไทยเรองสทธการตายของบคคล รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไมไดบญญตรบรองไวเปนการเฉพาะ อยางสทธขนพนฐานบางประการ แตมการตราพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 รบรองใหบคคลมสทธท าหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวต เพอยตการทรมานจากการเจบปวยได กฎหมายดงกลาวถอเปนทางเลอกส าหรบผ ทตองการจากไปอยางสงบ ตามธรรมชาต ไมตองทกขทรมานจากการใชเครองมอหรอเทคโนโลยทางการแพทยชวยชวต หรอตองทกขทรมานจากความเจบปวดเนองจากพยาธสภาพของโรคทรมเราอย ซงหากพจารณา

DPU

169

ในแงทวามนษยทกคนมคณคาในตวเอง มเกยรตมศกดศรในความเปนมนษย มสทธและเสรภาพ มนษยแตละคนยอมมสทธและเสรภาพโดยสมบรณในการก าหนดการกระท าของตนเอง เพราะมนษยเปนเจาของรางกายและจตใจทมอ านาจและมอสระในการตดสนใจ จงสามารถก าหนดชะตาชวตของตนไดโดยไมตองขนอยกบความยนยอมของใครทงสนเพอบงคบการตามสทธทตนมตามธรรมชาต แพทยผกระท าตามเจตนารมณของผปวยซงเปนเจาของสทธนนกไมนาจะถกต าหนหรอถกกลาวหาวากระท าโดยไมชอบหรอไมมจรยธรรม ดงนน เมอรฐออกกฎหมายรบรองและคมครองสทธดงกลาวหลายคนจงเหนวาเปนสงทชอบธรรม และเหนวาเมอผปวยขอใชสทธตามกฎหมาย บคลากรดานการแพทยและสาธารณสขผเกยวของตองเคารพและปฏบตใหเปนไปตามเจตนารมณนน แมวากฎหมายทออกมาจะไมมบทก าหนดโทษแกผทฝาฝนไมปฏบตตามหนงสอแสดงเจตนา กตาม อยางไรกตาม จากการศกษาพบวาเมอผปวยใชสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทาย โดยขอใหแพทยงดเวนหรอเพกถอนการชวยชวต การใชสทธดงกลาวยอมขดแยงกบหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพของแพทยโดยตรง ซงขอขดแยงดงกลาวเปนขอขดแยงทางศลธรรมและจรยธรรม แพทยจงตองเขาใจทงวทยาศาสตรการแพทย จรยศาสตร ขณะเดยวกนตองเขาใจบรบททางสงคมไปพรอม ๆ กนดวย การทแพทยตดสนใจวาจะงดเวนหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยหรอไมนน นอกจากแพทยตองค านงถงสทธเสรภาพของผปวยตามทกฎหมายรบรองแลว แพทย ยงตองค านงถงหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพของแพทยประกอบดวย เพราะการกระท าบางอยางแมบคคลสามารถกระท าไดโดยชอบดวยกฎหมาย แตคนในสงคมอาจเหนวาการกระท านนผดตอศลธรรม หรอไมถกตองตามหลกจรยธรรม แมวาศลธรรมและจรยธรรมมใชสงทก าหนดวา การกระท าหรอการไมกระท าอยางใดเปนความผดกตาม แตศลธรรมและจรยธรรมลวนเปนรากฐาน ทส าคญในการธ ารงไวซงความดงามของสงคม โดยเฉพาะจรยธรรมแหงวชาชพ ซงถกก าหนดขนจากส านกและความเตมใจภายใตความเหนรวมกนของกลมวชาชพ วาสมาชกทกคนในวชาชพตองปฏบต เมอมขอขดแยงระหวางหลกการ เชน “หลกเสรภาพ” กบ “หลกการท าความด” บางครงผปวยตองการใหแพทยรกษาดวยวธการทผปวยชอบ แตแพทยพจารณาแลวเหนวาวธเหลานนอาจไมไดผลหรอไมสามารถรกษาโรคใหหายได กรณเชนนหากแพทยไมท าตามเจตนารมณของผปวย กเทากบขดกบหลกการเรองเสรภาพของบคคล แตหากแพทยท าตามเจตนารมณของผปวย กเทากบขดกบหลกการท าความดใหกบผปวย เพราะแพทยทราบดวาการท าเชนนนไมสามารถท าใหผปวยหายจากโรคและอาจเปนอนตรายตอผปวยได ขอขดแยงเหลานนเปนสงทแพทยมกประสบอยเสมอในการปฏบตงาน เมอเผชญกบปญหาและตกอยในสถานการณทตองเลอกตดสนใจ ตดสนวาอะไรถกอะไรผด เลอกท าบางอยาง ละเวนไมท าบางอยาง การทจะเลอกตดสนใจอยางไรนน แพทยตอง

DPU

170

พจารณาชงน าหนก เปรยบเทยบวาสงใดส าคญเหนอกวาสงใดอยางละเอยดรอบคอบ ซงบางครง ไมวาจะเลอกตดสนใจไปในทางใดกอาจมขอโตแยงทางจรยธรรมไดท งสน ความถกผดทางจรยธรรมเปนเรองละเอยดออนเพราะมลกษณะไมแนนอนตายตวเหมอนวทยาศาสตร โดยทวไปมนษยมกมหลกชวยในการตดสนใจ คอ หลกจารต ประเพณ ศาสนา เปนตน แตบางครงกไมอาจอาศยหลกเหลานได เพราะปญหาทประสบอยพนสามญส านกและความเชอทยดถอกนมา ท าให ไมสามารถตดสนใจไดวาอะไรคอสงทถกตองทางศลธรรม จรยธรรม การปฏบตหนาทและการเลอกตดสนใจของแพทยเกยวของกบชวตคน การปฏบตหนาทของแพทยจงตองถอประโยชนของผปวยเปนทตง แมบางครงการตดสนใจและการกระท าของแพทยจะขดกบเจตนารมณของผปวยและญาตกตาม

การพจารณาวาการกระท าอยางใดด อะไรถก อะไรควร ท าอะไรไมควรท า อาจตองน าแนวคดตามหลกจรยศาสตรมาชวยในการพจารณา ซงหลกจรยศาสตรตามแนวคดของ Immanuel Kant เหนวาการกระท าของคนจะไมมคณคาทางศลธรรมเลย หากไมเกดจากส านกในหนาท ศลธรรมจะเกดขนเมอมนษยมความส านกในหนาท การกระท าตามหนาทนนไมจ าตองค านงถงผลใด ๆ ทเกดขนทงสน ดงนน หากพจารณาเรองสทธปฏเสธการรกษาของผปวยในแงจรยธรรมตามแนวคดของ Immanuel Kant มนษยมหนาทในทางศลธรรม มหนาทในการยอมรบนบถอชวต ในฐานะเปนสงมคาสงสดของตน เมอเกดเปนมนษยแลวตองใชชวตนนใหเกดประโยชนอยางเตมท ทกคนตองเหนคณคาในชวตตวเองรวมทงมหนาทรกษาชวตของตนและไมท าลายชวตของบคคลอนดวย ในแงของแพทยกตองส านกในหนาทของตนเองคอการรกษาพยาบาลผ ปวยอยาง สดความสามารถ โดยไมจ าตองค านงถงผลใด ๆ ทจะเกดขนในอนาคต การท าตามหนาทของแพทยยอมเปนการกระท าทมศลธรรมและจรยธรรม การชวยชวตผปวยถอเปนหลกสงสดทแพทยตองยดถอ แมผลสดทายผปวยจะถงแกความตายไปตามพยาธสภาพของโรคอยางไมอาจหลกเลยงได กตาม และแมวาในการรกษานนจะตองสญเสยทรพยากรไปมากมายเพยงใดกตาม เพราะคณคาของมนษยนนมคามากไมอาจน ามาเปรยบเทยบกบทรพยากรตาง ๆ ได และในความเปนจรงพบวา มผปวยบางรายปฏเสธการรกษาโดยมไดแสดงเจตนาโดยอสระ หรอเปนความตองการของผปวยอยางแทจรง แตปฏเสธการรกษาเนองจากมปจจยแวดลอมตาง ๆ บบคน ท าใหผปวยตองเลอกตดสนใจจบชวตตนเองลงเพอใหหลดพนจากปมปญหาทเผชญอย สงตาง ๆ เหลานเปนสงส าคญ ทแพทยควรตองตระหนกและวนจฉยใหไดกอนทปฏบตตามเจตนารมณของผปวย แพทยจงมสทธเขาไปแทรกแซงและยบย งสทธของผปวยได 5.1.2 ปญหาเรองการใชสทธในการแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตกบหลกความยนยอมตามกฎหมาย

DPU

171

แมวาโดยหลกแลวหนาทและจรยธรรมของแพทยจะมความศกดสทธเหนอกวาสทธของผปวย แตบางกรณแพทยอาจตองยตบทบาทของตนเองลงโดยงดเวนหรอเพกถอนการรกษาตามเจตนารมณของผปวย เชน กรณทแพทยวนจฉยแลววาการรกษาไมมโอกาสบรรลผลไดอยางแนแท ผปวยอยในวาระสดทายอยางแทจรง หรอผปวยทอยในภาวะสมองตายทถอวาผปวยเสยชวตแลวในทางการแพทย แตการตดสนใจของแพทยวาสมควรยตหรอเพกถอนการชวยชวตหรอไม แพทยตองตดสนใจบนพนฐานขอมลทางดานวทยาศาสตรทเชอถอได มใชงดเวนหรอเพกถอนการชวยชวตเพยงเพราะผปวยแสดงเจตนาไวเทานน อยางไรกตาม การงดเวนหรอเพกถอนการชวยชวตของแพทยอาจเกดขอโตแยงกบหลกกฎหมายทวไปทใชบงคบอยในปจจบน เพราะในทางกฎหมายหากผปวยยงคงหายใจ แมจะเปนการหายใจโดยอาศยเครองชวยหายใจกยงคงถอวาผปวยรายนนยงมชวตอย ดงนนการทแพทยยตการชวยชวตหรอถอดเครองมอชวยชวตออกจากรางกายผปวย แพทยอาจถกกลาวหาวาฆาผอนได แมวาพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 จะบญญตยกเวนความผดของบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข ผปฏบตตามความประสงคของผปวยไวกตาม แตประมวลกฎหมายอาญาซงเปนกฎหมายทวไปมไดบญญตยกเวนความรบผดเอาไว โดยเจตนารมณของประมวลกฎหมายอาญานนมงทจะควบคมการกระท าความผดและลงโทษผกระท าความผด เมอมบทบญญตทชดแจงระบวาการกระท าหรอการไมกระท า อยางใดเปนความผดทางอาญา การกระท านนกเปนความผดและการกระท าใดทกฎหมายไมไดบญญตยกเวนความรบผดไว ผกระท ายอม ไมอาจน ามาอางเพอใหตนเองพนจากความรบผดไปได ท าใหแพทยบางคนไมกลาเสยงทจะยต การรกษาผปวยทง ๆ ทผปวยรายนนอยในวาระสดทายอยางแทจรงหรออยในภาวะสมองตาย ผเขยนเหนวาการยกเวนความรบผดของแพทยตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ไมสามารถน ามาอางเปนขอยกเวนความรบผดตามประมวลกฎหมายอาญาได เพยงแตอาจเปนเครองชวยยนยนวาแพทยกระท าตามเจตนาของผปวยดวยใจอนบรสทธและปรารถนาดตอผปวยเทานน และแมแพทยจะอางวาผปวยใหความยนยอมกตาม เพราะจากบรบทของกฎหมายไทย ไมมกฎหมายลายลกษณอกษรบญญตเรองหลกความยนยอมไวเปนการเฉพาะ มเพยงแนวค าพพากษาศาลฎกาวางแนวบรรทดฐานเรองหลกความยนยอมไวเทานน ซงอาจเกดปญหาขอขดแยงขนได เพราะประเทศไทยเปนประเทศทใชระบบประมวลกฎหมาย ปญหาตาง ๆ เหลานท าใหบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขตองปฏบตหนาทอยภายใตความวตกกงวล เกรงวาจะถกฟองรองด าเนนคดจากการปฏบตหนาทซงเปนเรองทบนทอนจตใจบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขเปนอยางมาก 5.1.3 ปญหาความไมชดเจนของกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระ

DPU

172

สดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 ในการยอมรบค าสงลวงหนาของผปวย

พระราชบญญตสขภาพแหงชาต บญญตรบรองเรองสทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตไวเพยงมาตราเดยว คอ มาตรา 12 สวนหลกเกณฑและวธด าเนนการไดออกเปนกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 ซงกฎกระทรวงกพบวามขอบกพรองบางประการ ทสงผลกระทบ ในการปฏบตเพอใหเปนไปตามเจตนารมณของกฎหมาย คอ ปญหาความไมชดเจนของค าจ ากดความ

เนองจากสงส าคญทจะตองน ามาพจารณาวาแพทยจะปฏบตตามเจตนารมณของผปวยไดหรอไมนน แพทยจะตองวนจฉยใหไดเสยกอนวาผปวยอยในวาระสดทายของชวต หรอทรมานจากการเจบปวย โดยกฎกระทรวงไดวางกรอบการวนจฉยวาระสดทายของชวตไวอยางกวาง ๆ เทานน ไมไดก าหนดหลกเกณฑการพจารณาทชดเจนแนนอนลงไป วาภาวะเชนใดจงจะถอวาผปวยอยในวาระสดทายของชวต โดยมอบอ านาจการตดสนใจใหแพทยผรบผดชอบการรกษาผปวย เปนผวนจฉยตามหลกวชา จงอาจกลาวไดวาการวนจฉยวาบคคลใดอยในวาระสดทายของชวต ขนอยกบการพยากรณโรคตามหลกวชาของแพทยผท าการรกษา การตดสนใจวาเมอใดเปน “วาระสดทายแหงชวต” เปนเรองทยากล าบากและเปนปญหาในทางปฏบตของแพทยวาขอเทจจรงใด ถอเปนวาระสดทายของชวต เนองจากขอเทจจรงของผปวยแตละรายไมเหมอนกน รวมทงภาวะ ของโรคทไมมความแนนอนการพจารณาวาเวลาใดคอ “วาระสดทายของชวต” ตองผานการวนจฉยตามมาตรฐานทางการแพทย วาเปนภาวะทน าไปสการตายอยางหลกเลยงไมไดในระยะเวลาอนใกล การทกฎหมายมอบอ านาจใหแพทยผรบผดชอบการรกษาเปนผวนจฉย ผเขยนเหนวาไมอาจเปนหลกประกนเพยงพอตอชวตของผปวยทถอวาเปนสงทมคาสงสดของมนษย เนองจากกฎกระทรวงไมมความชดเจนวาแพทยทจะวนจฉยตองมจ านวนเทาใด และมคณสมบตอยางไร ซงในสภาพความเปนจรงของประเทศไทย ผปวยสวนใหญกจะมแพทยผรบผดชอบในการรกษาพยาบาลเพยง คนเดยวเทานน เทากบวากฎหมายเปดโอกาสใหแพทยเพยงหนงคนสามารถก าหนดชะตาชวตของผปวยได การวนจฉยโดยถอเอาความเหนของแพทยผรกษาเพยงคนเดยวยอมไมเหมาะสม เพราะการพยากรณโรคและการวนจฉยของแพทยเพยงคนเดยวนน อาจมความผดพลาด คลาดเคลอนได นอกจากนยงมประเดนเรอง “การทรมานจากการเจบปวย” ทเปนเรองยากทจะบอกวาอยางไรเปนการทรมานจากการเจบปวย จนถงขนาดทแพทยสามารถยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยได เพราะความทกขทรมานทางกายหรอทางจตใจน นเปนความรสกของแตละบคคล ทมความรสก ความอดทน แตกตางกนไป บางคนสามารถอดทนตอความเจบปวดไดมาก แตบางคน

DPU

173

เจบปวดเพยงเลกนอยกรสกวาเจบปวดทรมานมากจนทนไมไหว ผทเคยเจบมากอนอาจจะทนเจบไดมากกวาคนทไมเคยเจบ คนทเคยผานความยากล าบากจะผานเรองราวความเจบปวดทก าลงเผชญ ไปได และจะอดทนตอสงเลวรายทเกดขนไดมากกวาเดม ความเจบปวดกเชนเดยวกบความเจบปวยในรางกายของคนเรา ทไมใชเรองทางกายภาพลวน ๆ แตมมตทางดานจตใจเขามาเกยวของดวยเสมอไมมากกนอย เมอคนหนงเจบปวยหรอเจบปวด ไมใชกายของเขาเทานนทปวยหรอปวด แตวาจตใจของเขากพลอยปวยหรอปวดตามไปดวย ดงนนจงจ าเปนทตองท าความเขาใจมตความสมพนธทางจตใจกบความเจบปวยดวย

การวนจฉยเรองความทรมานจากการเจบปวยเปนเรองยาก ผเขยนมความเหนวายาก ยงกวาการวนจฉยค าวาวาระสดทายของชวต เพราะเปนเรองของอารมณ ความรสก แมแพทย จะทราบถงพยาธสภาพและการด าเนนของโรคเปนอยางด แตกไมอาจวนจฉยไดวาความเจบปวดทรมานจากพยาธสภาพของโรคนน ๆ มนมากมายเพยงใด และไมมเครองมอหรอหลกเกณฑใด มาวดระดบความเจบปวดทรมานใหปรากฏชดวาความเจบปวดทรมานระดบใดทแพทยสามารถ ยตหรอเพกถอนการรกษาผปวยได กฎกระทรวงจงไมมความชดเจนเพยงพอและไมสามารถ หาขอยตไดวาแพทยจะใชหลกเกณฑอะไรเปนเครองมอชวยในการตดสนใจเพอยตการรกษา

นอกจากนในกรณทผปวยแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตไว ตอมาผปวยไมมสตสมปชญญะดพอทจะยนยนเจตนาของตนเองตอแพทยได กฎกระทรวงขอ6(2) ไดบญญตใหบคคลอนอธบายความประสงคของผปวยไดกรณผปวยไมมสตสมปชญญะดพอทจะสอสาร หรอใหค ายนยนเจตนาของตนเอง การทกฎหมายบญญตเชนนนถอเสมอนวากฎหมายยอมใหบคคลอนสามารถยนยนเจตนารมณแทนผปวยได อาจเกดขอโตแยงทางกฎหมายในภายหลง เพราะโดยหลกแลวการแสดงเจตนาของบคคลตองกระท าดวยตนเอง การปฏเสธการรกษาในวาระสดทายของชวตเปนสทธสวนบคคลของผปวยทจะตดสนใจในการรบบรการดานสาธารณสขดวยตนเอง สทธและเสรภาพดงกลาวไมอาจโอนไปยงบคคลอนเพอใหใชสทธแทนได นอกจากนการมอบอ านาจใหผ อนตดสนใจแทนผปวยอาจมปญหา เงอนไขบางประการแอบแฝงอย เชน เรองผลประโยชนภายในครอบครว เพราะการมชวตอยหรอการจบชวตลงเปนเงอนไขส าคญเกยวกบเรองสทธและหนาทของผตาย แมวาผปวยจะแสดงเจตนาไวลวงหนาเปนหนงสอวาไมตองการ ใหแพทยใชเครองมอชวยชวตตนเองในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจาก การเจบปวย แตเจตนาหรอความคดของคนเราเปลยนแปลงไดตลอดเวลา ดงนน ค ายนยนสดทายของผแสดงเจตนาจงเปนสงส าคญทไมอาจโอนไปใหบคคลอนมายนยนแทนได

DPU

174

5.2 ขอเสนอแนะ จากการวเคราะหปญหาของผเขยน พบวาแมพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550

จะออกมานานพอสมควรแลว คอตงแตป 2550 สวนกฎกระทรวงประกาศและมผลบงคบใชเมอเดอนพฤษภาคม 2554 กตาม แตการท าหนงสอแสดงเจตนาตามทกฎหมายรบรองยงไมเปนทยอมรบกนมากนก แมญาตของผปวยจะมความปรารถนาดตอผปวย ตองการใหผปวยพนทกขทรมาน แตดวยเหตผลบางประการ เชน เรองของความเชอและบรบทของคนในสงคมไทยทยงคงยดมนอยกบค าวา “กตญญ และ “บาป” จงยอชวตผปวยเอาไวใหนานทสดเทาทจะสามารถท าได นอกจากนกฎหมายทใชบงคบในปจจบน ยงไมสามารถเปนเครองชวยยนยนและปกปองคมครองบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขทปฏบตตามเจตนารมณของผปวยในวาระสดทายของชวตไดอยางแทจรง ท าใหเปนอปสรรคในการบงคบใชพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 ผเขยนจงขอเสนอแนะบางประการ เพอใหกฎหมายทออกมามผลบงคบใชอยางมประสทธภาพ สมตามเจตนารมณ ขณะเดยวกนบคลากรดานการแพทยและสาธารณสขทปฏบตตามกฎหมายกตองไดรบการปกปองคมครองดวยเชนกน ดงน

5.2.1 ควรปรบปรงแกไขประมวลกฎหมายอาญา โดยน าหลกการหรอขอยกเวนการไมตองรบผดมาก าหนดไวในกฎหมายใหชดเจนวาแพทยผกระท าไดรบความคมครองจากการประกอบวชาชพ โดยสจรต เพอใหความคมครองแพทยซงปฏบตตามเจตนารมณของผปวย เพราะแมวาพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 จะบญญตยกเวนความผดของบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข ผปฏบตตามความประสงคของผปวยไวกตาม แตประมวลกฎหมายอาญาซงเปนกฎหมายทวไปมไดบญญตยกเวนความรบผดเอาไว ดงนน การทแพทยยตการชวยชวตผปวยโดยการถอดเครองมอ ตาง ๆ ออก แมมใชเปนการลงมอฆาโดยตรง แตแพทยกยงเสยงตอการถกกลาวหาวาฆาผอนโดยการงดเวนการกระท าตามมาตรา 59 วรรคทาย แหงประมวลกฎหมายอาญาได ทงน เนองจากความรบผดทางอาญาอาจเกดไดทงทเปนการกระท าโดยตรง หรอโดยงดเวนการทจกตองกระท า เพอปองกนผลนนดวย

5.2.2 กระทรวงสาธารณสขและแพทยสภา ตองรวมกนก าหนดหลกเกณฑและคณสมบตของแพทย ในการวนจฉยวาระสดทายของชวตใหชดเจน โดยควรท าในรปของคณะแพทยทมความเชยวชาญในโรคนน ๆ รวมกบแพทยผท าการรกษา เพราะบางกรณภายใตขอจ ากดตาง ๆ แพทยผท าการรกษาอาจมใชแพทยทมความเชยวชาญในโรคทผปวยเปนอย หากคณะแพทยทรวมวนจฉย ทกคนมความเหนไปในทางเดยวกนวาผปวยอยในวาระสดทายของชวตกจะเปนเหตผลยนยน และเปนหลกประกนใหกบผปวยไดตายอยางสงบสมศกดศรความเปนมนษย ตามเจตนาของผปวยอยางแทจรง

DPU

175

5.2.3 ควรยกเลกเรองการปฏเสธการรกษาเนองจากการทรมานจากการเจบปวย เนองจากไมมหลกเกณฑหรอเครองมอทจะใชวนจฉยความเจบปวดทรมานจากการเจบปวยทแนนอนชดเจน ดงนน พระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 ไมควรบญญตใหบคคลมสทธแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาเพอยตการทรมานจากการเจบปวย

5.2.4 ใหมการก าหนดไวในกฎกระทรวงใหชดเจน วาบคคลอนใดไมมอ านาจใหความยนยอมหรอไมยนยอมใหแพทยงดเวน หรอเพกถอนการชวยชวตผปวย ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต มาตรา 12 หากมขอขดของในการด าเนนการตามหนงสอแสดงเจตนา ควรตองยนค ารองตอศาล เพอใหวนจฉยชขาด

DPU

176

บรรณานกรม

DPU

177

บรรณานกรม

ภาษาไทย

กองทนศาสตราจารยจตต ตงศภทย คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรรวมกบแพทยสภา. (2543). การใหผปวยทสนหวงตายอยางสงบ (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส านกพมพวญญชน. กองทนศาสตราจารยจตต ตงศภทย. (2544). การใหผปวยทสนหวงตายอยางสงบ: รวมสานแนวคด

สวธปฏบต. กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา. เกยรตขจร วจนะสวสด. (2551). ค าอธบายกฎหมายอาญา ภาค 1 (พมพครงท 10). กรงเทพฯ: ส านกพมพ พลสยาม พรนตง (ประเทศไทย). กลพล พลวน. (2548). การตายทางการแพทยกบการยอมรบของกฎหมายไทย. วารสารกรม ประชาสมพนธ, 10 (120). กลพล พลวน. พนยกรรมชวต. สบคน 5 มถนายน 2557, จาก, http://www.stat.ago.go.th คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยมหดล. สทธผปวย. สบคน 10 เมษายน 2557, จาก

http://www.dt.mahidol.ac.th/DTID232/data/course/Patient_right_th.pdf จรญ โฆษณานนท. (2545). สทธมนษยชนไรพรหมแดนปรชญากฎหมายและความเปนจรง ทางสงคม. กรงเทพฯ: ส านกพมพนตธรรม. ฉตรสมน พฤฒภญโญ. (2555). กฎหมายสขภาพและการรกษาพยาบาล. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ชนภทร วนยวฒน. (2551). ความยนยอมในการรกษาพยาบาล : สทธของผปวยทถกละเลย.

วารสารนตศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร,1(1). สบคน 28 พฤษภาคม 2557 , จาก

http://webbase.law.nu.ac.th/lawnujournal/journal/journal1/chanapat.pdf ชชวาร มเมตตา. (2553). สทธเสรภาพของปวงชนชาวไทยตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พ.ศ. 2550: ศกษากรณปญหาสทธปฏเสธการรกษาพยาบาลตามพระราชบญญตสขภาพ แหงชาต พ.ศ. 2550 (วทยานพนธมหาบณฑต). กรงเทพฯ: มหาวทยารามค าแหง.

ดารณ ภทรมงกร. (2548). สทธของบคคลในการแสดงความจ านงทจะตายอยางสงบ (วทยานพนธ มหาบณฑต). กรงเทพฯ: มหาวทยารามค าแหง. เตมศกด พงรศม และคณะ. การส ารวจขอมลบคลากรและการบรการดาน palliative care ในประเทศ

ไทย ป 2555, สบคน 15 กรกฎาคม 2557, จาก http://www.thailivingwill.in.th/sites/default/files/main_gooddeath_17_Dec_final.pdf

DPU

178

ทรงชย รตนปรญญานนท. (2540). การเปดเผยความลบผปวย (วทยานพนธมหาบณฑต). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ทองจนทร หงศลดารมภ. จรยธรรมแหงวชาชพและจรยศาสตร. สบคน 20 มนาคม 2557, จาก http://www.stc.arts.chula.ac.th

ทวเกยรต มนะกนษฐ. (2555). สงคมกบกฎหมาย (พมพครงท 4). กรงเทพฯ: วญญชน. ทวเกยรต มนะกนษฐ. (2556). มมมองใหมในกฎหมายอาญา (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: วญญชน. ทศนย แนนอดร. (2544). สทธผปวย (พมพครงท 5). นนทบร: บรษทพมพดจ ากด. นภดล นมหน, อมรรตน อรยะชย, และประดษฐ นมหน. ความส าคญของแนวคดสทธ

มนษยชนในบทบญญตของรฐธรรมนญไทย. สบคน 15 มนาคม 2557, จาก. http://research.msu.ac.th/journal_/wp-content/uploads/2013/04/The-Importance-of-the-Concept-of-Human-Rights-in-the-Provisions-of-the-Thai-Constitutions.pdf.

นภาพร อตวานชยพงศ. แนวคดสทธมนษยชนและความเปนชายขอบ. สบคน 15 มนาคม 2557, จาก http://gvc.tu.ac.th/old/th/

นศารตน ทาวโสม. (2555). ปญหาเกยวกบสทธและเสรภาพของคนตางดาวตามรฐธรรมนญ แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 (วทยานพนธมหาบณฑต). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

นนทน อนทนนท. (2544). ปญหากฎหมายเกยวกบการตายโดยสงบ. สบคน 2 เมษายน 2557, จาก http://people.su.se/~nain4031/euthanasiaTHAI.htm นนทน อนทนนท. (2546). สทธทจะตาย: สงคมไทยพรอมแลวจรงหรอ. กรงเทพฯ: ส านกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต. บรรเจด สงคะเนต. (2547). หลกการพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษยตาม รฐธรรมนญ (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: วญญชน. บญศร มวงศอโฆษ. (2552). กฎหมายรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ปตพร จนทรทต ณ อยธยา. (2546). ตายอยางมศกดศร. กรงเทพฯ: พมพด. ปรด เกษมทรพย. (2552). นตปรชญา (พมพครงท 10). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ปญญา จตตาน. (2550). ปญหาทางกฎหมายในการควบคมบรรทดฐานในเชงรปธรรมเพอการ

คมครองสทธและเสรภาพพลเมองตามรฐธรรมนญ (วทยานพนธมหาบณฑต). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

DPU

179

ผดงพล อรรถกจไพบลย. (2555). ปญหาทางกฎหมายและจรยธรรมในการรกษาโรครายแรงของ ผประกอบวชาชพแพทย: ศกษากรณการณยฆาต (วทยานพนธมหาบณฑต). ชลบร: มหาวทยาลยศรปทมวทยาเขตชลบร.

พชยศกด หรยางกร และณฐนนทน อศวเลศศกด. หลกความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดของประชาชน. สบคน 28 พฤษภาคม 2557, จาก http://www.stou.ac.th/Schools/Slw/upload/Ex%2040701- 3.pdf

ไพศาล ลมสถตย. (2552). สทธปฏเสธการรกษาของผปวยตาม พ.ร.บ.สขภาพแหงชาต 2550. ดลพาห, 3(56). สบคน 9 กรกฎาคม 2557, จาก http://www.library.coj.go.th/

searchpage.php?Search=&&page=42&&tablesearch=Article_code ไพศาล ลมสถตย. การท าหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษา (Living Will) ตาม พ.ร.บ.สขภาพ

แหงชาต (ตอนท 2). สบคน 9 กรกฎาคม 2557, จาก http://www.doctor.or.th/article/detail/11486

ไพศาล วสาโล. (2555). รกษาใจ คลายความปวด. สบคน 2 มถนายน 2557, จาก http://www.visalo.org/article/D_dhammachatBumbud10.html มยร ผวสวรรณ และคณะ. (2556). CBR Guidelines ขององคการอนามยโลกฉบบภาษาไทย (Community Based Rehabilitation). กรงเทพฯ: พรเมยมเอกซเพรส ไมเคล แซนเดล. (2554). Justice. (สฤณ อาชวานนทกล, ผแปลและเรยบเรยง). กรงเทพฯ:

ส านกพมพ openworlds. ระพ แมนโกศล. (2539). กฎหมายการแพทย. กรงเทพฯ: ไพศาลพมพการพมพ. รตนวด ณ นคร. หลกทางจรยศาสตรและแนวทางในการพจารณา. สบคน 10 มนาคม 2557,

จาก www.ped.si.mahidol.ac.th. วรพจน วศรตพชญ. (2538). สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ: วญญชน. วรพจน วศรตพชญ. (2543). สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2540 (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส านกพมพวญญชน. วชย ศรรตน. (2548). พฒนาการของสทธมนษยชน. ดลภาพ. เลม 3. วฑรย องประพนธ. (2513). ประวตการควบคมการประกอบโรคศลปะในประเทศไทย.

สารศรราช. ปท 22. วฑรย องประพนธ. (2536). ปญหาจรยธรรมทางวชาชพของประเทศไทย : เนนดานการแพทย

และสาธารณสข. สบคน, จาก. http://www.thaicadet.org/Ethics/ MoralofProfessionalEthics.html.

DPU

180

วฑรย องประพนธ. (2537). จรรยาแพทยหลกศลธรรมจรยศาสตรการแพทย. คลนก 10. วฑรย องประพนธ. (2537). สทธผปวย. กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ. วฑรย องประพนธ. (2539). สทธทจะตาย (The Right to die ). ดลพาห, 4(43). สบคน 10

มนาคม 2557, จาก http://www.library.coj.go.th/indexarticlesearch.php วฑรย องประพนธ. (2551). ค าอธบาย พ.ร.บ.วชาชพเวชกรรม พ.ศ.2525. กรงเทพฯ: ส านกพมพ

วญญชน. วฑรย องประพนธ. (2552). สทธทจะปฏเสธการรกษา – สทธทจะตาย. สบคน 10 มนาคม 2557,

จาก http://www.library.coj.go.th/searchpage.php?Search=&&page =42&&tablesearch=Article_code

วฑรย องประพนธ. (2553). สทธดานสขภาพ. สบคน 10 มนาคม 2557, จาก

http://www.library.coj.go.th/indexarticlesearch.php วระ โลจายะ. (2532). กฎหมายสทธมนษยชน (พมพครงท 10). กรงเทพฯ:โรงพมพชวนพมพ. วฒชย จตตาน. (2546). สทธทรฐธรรมนญรบรองไวในประเทศตาง ๆ ทวโลก. วารสารศาล

รฐธรรมนญ. ศนยศกษาและพฒนาสนตวธมหาวทยาลยมหดล. รายงานการศกษาสทธเสรภาพขนพนฐานตาม

กรอบรฐธรรมนญ ในบรบทของสงคมไทย และมาตรฐานสากลระหวางประเทศ ดานสทธมนษยชน. สบคน 11 มกราคม 2557, จาก http://www.peace.mahidol.ac.th/th/document/Reliability/2.pdf

สถาพร ลลานนทกจ. (2547). คมอการดแลรกษาสขภาพผปวยระยะสดทาย. กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย. สถาบนวจยรพพฒนศกด ส านกงานศาลยตธรรม. (2557). โครงการวจยแนวทางการพจารณาคด

ความผดทางแพงและทางอาญาของผประกอบวชาชพเฉพาะ : ศกษากรณวชาชพทนายความและวชาชพแพทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

สมศกด โลเลขา และคณะ. (2545). สทธผปวยและการประเมนตนเองเพอปองกนการถกฟองรอง. กรงเทพฯ: บรษท โฮลสตก พบลชชง จ ากด. สมยศ เชอไทย. (2522). หลกกฎหมายมหาชนเบองตน (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: วญญชน. สมยศ เชอไทย. (2548). นตปรชญา (พมพครงท 9). กรงเทพฯ: วญญชน. สขต เผาสวสด และคณะ. (2544). จรยธรรมในเวชปฏบต. กรงเทพฯ:โอ.เอส. พรนตงเฮาส. สจตรา วงศก าแหง. (2546). หนงสอแสดงเจตจ านงลวงหนาในการปฏเสธการรกษาพยาบาลใน วาระสดทายของชวต (วทยานพนธมหาบณฑต). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

DPU

181

สธรา จนายน. (2550). วเคราะหปญหาการใชการตความมาตรา 9 ของ พ.ร.บ. วาดวยขอสญญาท ไมเปนธรรม พ.ศ.2540. สบคน 28 พฤษภาคม 2557, จาก http://digi.library.tu.ac.th/thesis/la/0922/03THAI_ABSTRACT.pdf แสวง บญเฉลมวภาส, และเอนก ยมจนดา. (2540). กฎหมายการแพทย. กรงเทพฯ: วญญชน. แสวง บญเฉลมวภาส. (2552). หนงสอแสดงเจตนาเกยวกบการรกษาพยาบาลในวาระสดทายของ

ชวต. สบคน 10 มนาคม 2557, จาก http://www.library.coj.go.th/ searchpage.php?Search=&&page=42&&tablesearch=Article_code

แสวง บญเฉลมวภาส. (2554). สาระส าคญของ Living will ตามกฎกระทรวง พ.ร.บ.สขภาพ แหงชาต มาตรา 12. สบคน 10 มนาคม 2557, จาก http://www.koonnapab.com/gallery

แสวง บญเฉลมวภาส. การรกษาพยาบาลผปวยวาระสดทายความจรงทางการแพทยกบขอบเขต ทางกฎหมาย. สบคน 19 กมภาพนธ 2557, จาก http://elib.coj.go.th/Article/j4_1_4.pdf สนต หตถรตน. (2542). สทธทจะอยหรอตายและการดแลผปวยทหมดหวง. สบคน 10 มถนายน

2557, จาก http://www.doctor.or.th/article/detail/2525 สนต หตถรตน. หมอชาวบาน. สบคน, จาก http://www.doctor.or.th/article/detail/10966 ส านกกฎหมาย. (2545). สทธในการรกษาพยาบาล. จลนต. ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต. (2552). กอนวนผลดใบหนงสอแสดงเจตนาการจากไป

ในวาระสดทาย. กรงเทพฯ: บรษทเอมเอนเตอรไพรส จ ากด. อมรา สนทรธาดา และหทยรตน เสยงดง. วาระสดทายแหงชวตและสทธการตาย. สบคน 2

มนาคม 2557, จาก http://www.ipsr.mahidol.ac.th/IPSR/AnnualConference/ ConferenceII/Article/Article14.htm. อาท เครอวทย. (2552). นกศกษาแพทยกบจรยธรรมทางการแพทย (Medical Student and Medical Ethics). สบคน 2 มนาคม 2557, จาก The Medical Council of Thailand.

DPU

182

ภาษาตางประเทศ Information and guidance for physicians Provided by the Illinois State Medical Society.

A Physician ’s guide to advance directive: living will. (2000). Retrieved April 2, 2014, from https://www.isms.org/uploadedFiles/Main_Site/Content/Resources /Member_Resources/advance_directives/LivingWills.pdf

South Australia. Consent to Medical Treatment and Palliative Act 1995. Retrieved June 6, 2014, from http://www.legislation.sa.gov.au/LZ/C/A/CONSENT%20TO% 20MEDICAL%20TREATMENT%20AND%20PALLIATIVE%20CARE%20ACT%201995/CURRENT/1995.26.UN.PDF

Cristopher J. Ryanand Miranda Kaye. (1996). Euthanasia in Australia: The Northern Territory Rights of Terminally III Act. Retrieved May 9, 2014, from http://www.academia.edu/ 1492758/Euthanasia_in_Australia_-_The_Northern_Territory_ Rights_of_ the_Terminally_Ill_Act

Divid Orentlicher. (1997). The Legalization of Physician-Assisted Suicide: A Very Modest Revolution. Retrieved May 10, 2014, from http://lawdigitalcommons.bc.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2067&context=bclr

Exit International. Living Will-What are They?. Retrieved May 10, 2014, from http://www. exitinternational.net Illinois compiled statutes. Retrieved April 2, 2014, from http://www.legis.state.il.us/legislation/ilcs Johns Hopkins University Press. (1998). Death, Dying, and Advance Directives in Japan: Socio-

Cultural and Legal Point of View. Retrieved February 15, 2014, from http://www.bioethics.jp/licht_adv8.html

Oregon’s Death with Dignity Act. Retrieved April 2, 2014, from http://public.health.oregon.gov/ ProviderPartnerResources/EvaluationResearch/DeathwithDignityAct/Pages/ors.aspx Peter Singer. (1995). Rethinking Life & Death: the Collapse of Our Traditional Ethics. Oxford University Press. Rights of the terminally ill act 1995. Retrieved June 6, 2014, from http://www.nt.gov.au/

lant/parliamentary-business/committees/rotti/rotti95.pdf State of Oregon Annual Reports. (2014). Retrieved May 10, 2014, from

http://www.deathwithdignity.org/in-oregon

DPU

183

ภาคผนวก

DPU

184

ภาคผนวก ก

ตวอยางหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข

DPU

185

ตวอยางหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข (แบบท1) เขยนท ...............................................

วนท ......................................... ขาพเจา(ชอ-นามสกล)......................................................................................อาย........ป

หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน ...................................................................................................... ทอยทตดตอได.................................................................................................................................... เบอรโทรศพท ....................................................เบอรทท างาน .........................................................

ขณะขาพเจาท าหนงสอฉบบน ขาพเจามสตสมปชญญะบรบรณ ขาพเจาประสงคจะใหผ ประกอบวชาชพเวชกรรมทดแลรกษาขาพเจา รกษาโดยใหขาพเจายงมคณภาพชวตทด ขาพเจายอมรบไดในกรณทขาพเจาตกอยในสภาวะใดสภาวะหนงตอไปน ใหถอวาเปนวาระสดทายในชวตของขาพเจา ขาพเจาไมตองการตกอยในสภาพเชนนน (โปรดท าเครองหมายในขอททานตองการบางขอหรอทงหมดพรอมลงชอก ากบในขอนนดวย) ไมรสกตวอยางถาวร หมายความวา ขาพเจาไมอาจรไดวารอบตวขาพเจามใคร หรอสงใดอยเลยและมโอกาสนอยมากทจะกลบฟนขนมาจากการสลบนน

…………

มอาการสบสนอยางถาวร หมายความวา ขาพเจาไมอาจจดจ าเขาใจหรอตดสนใจเรองใด ๆ ได ขาพเจาไมอาจจ าคนทขาพเจารกได หรอไมสามารถสนทนากบเขาไดอยางแจมแจง

…………

ไมสามารถใชชวตประจ าวนตามปกตไดอยางอสระ ซงไดแก ไมอาจพดไดยาว ๆอยางชดเจนหรอเคลอนไหวรางกายไมได ตองใหผอนชวยท าสงตอไปนให คอ ปอนอาหาร อาบน า แตงตว เดนไมไดเอง การฟนฟสภาพ หรอการรกษาทชวยฟนฟใด ๆ จะไมท าใหอาการดงกลาวกระเตองขน

…………

อยในภาวะสดทายของการเจบปวย หมายความวา โรคทขาพเจาเปนอย มาถง ระยะสดทายแลว แมไดรบการรกษาเตมทแลวกตาม เชน มะเรงไดแพรกระจาย ไปทว โดยไมสนองตอการรกษาใด ๆ ตอไปอก หวใจและปอดไดรบความเสยหายหรอถกท าลายเรอรง จนกระทงมความรสกวาขาดอากาศอยตลอดเวลา

…………

DPU

186

โปรดใหการรกษาขาพเจาตามความประสงคดงตอไปน (โปรดท าเครองหมายในขอททาน ยอมรบ หรอไมยอมรบพรอมลงชอก ากบในขอนนดวย) 1. การฟนฟการเตนของหวใจและการหายใจ ไดแก การกระตนใหหวใจกลบ เตนขนใหม หรอท าใหกลบหายใจไดใหม ภายหลงจากทหวใจหรอการหายใจหยดท างานแลวซงไดแก การใชเครองมอไฟฟากระตนกดกระแทกทรวงอกและใชเครองชวยหายใจ

ยอมรบ ไมยอมรบ

2. การพยงการมชวต คอการใชเครองชวยหายใจตดตอกนไปตลอดเวลา การให สารน าและยาทางหลอดเลอดด า รวมทงการใชเครองมอตาง ๆ ทชวยใหปอดหวใจไตและอวยวะอน ๆ ท างานตอไปได

ยอมรบ ไมยอมรบ

3. การรกษาภาวะทเกดภาวะแทรกซอนขนใหม เชน การผาตด การถายเลอด การใหยาปฏชวนะซงเปนการรกษาภาวะแทรกซอนดงกลาว แตไมไดรกษาโรค ทเปนอยเดม

ยอมรบ ไมยอมรบ

4. การใหอาหารทางทอ หมายถง การใหอาหารและน าเขาไปในกระเพาะอาหาร ของผปวย หรอใหของเหลวเขาทางหลอดเลอดด า หรอรวมทงการใหอาหารหรอ น าทางหลอดเลอดแดงดวย

ยอมรบ ไมยอมรบ

ในกรณทผ ประกอบวชาชพดานสาธารณสข ไดใหบรการไปแลวโดยมไดทราบถง

เนอความในหนงสอแสดงเจตนาฉบบน หรอไมทราบความประสงคทแทจรงของขาพเจา ขาพเจาขอรองใหยตการบรการ (Withdraw) ในสงทขาพเจาไมยอมรบดวย

ขาพเจาขอใหสถานพยาบาล หรอผประกอบวชาชพดานสาธารณสข อ านวยความสะดวกตามความเหมาะสมดงตอไปน

O ความประสงคทจะเสยชวตทบาน O การเยยวยาทางจตใจอน ๆ (กรณาระบเชนการสวดมนต, การเทศนาของนกบวช เปนตน).............................................................................................................................. O .......................................................................................................................................... O .......................................................................................................................................... ขาพเจาขอมอบหมายให (ชอนามสกล).............................................................. ในฐานะ

บคคลใกลชด (ถาม) เปนผแสดงเจตนาแทน เมอขาพเจาอยในภาวะทไมสามารถสอสารกบผอนไดตามปกต เพอท าหนาทอธบายความประสงคทแทจรงของขาพเจา หรอปรกษาหารอกบผประกอบวชาชพดานสาธารณสขในการวางแผนการดแลรกษาตอไป

DPU

187

ขาพเจาไดท าหนงสอแสดงเจตนาตอหนาพยาน และท าส าเนาเอกสารมอบใหบคคลใกลชดและพยานเกบรกษาไว เพอน าไปแสดงตอเจาหนาทของสถานพยาบาล เมอขาพเจาถกน าตวเขารกษาในสถานพยาบาล

ลงชอผท าหนงสอแสดงเจตนา.................................................... ลงชอบคคลใกลชด..................................................................... ลงชอพยาน................................................................................. ลงชอพยาน................................................................................. ลงชอผเขยน/ผพมพ ...................................................................

ผใกลชด (ท าหนาทอธบายความประสงคทแทจรงของผท าหนงสอ หรอหารอแนวทางการดแล รกษากบผประกอบวชาชพเวชกรรมทดแลรกษาขาพเจา เชน บดา มารดา สาม ภรรยา บตร พ นองหรอบคคลอนทมความสมพนธใกลชดกนไววางใจกน)

ชอ-นามสกล ...............................................มความสมพนธเปน ..................................... หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน ...................................................................................................... ทอยทตดตอได.................................................................................................................................... เบอรโทรศพท .................................................................................................................................... พยานคนท 1

ชอ-นามสกล ................................................มความสมพนธเปน ................................... หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน .................................................................................................... ทอยทตดตอได................................................................................................................................... เบอรโทรศพท .................................................................................................................................... พยานคนท 2

ชอ-นามสกล .............................................มความสมพนธเปน ..................................... หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน .................................................................................................... ทอยทตดตอได................................................................................................................................... เบอรโทรศพท .................................................................................................................................... ผเขยนหรอผพมพหนงสอนแทนผท าหนงสอแสดงเจตนา

ชอ-นามสกล .............................................มความสมพนธเปน ...................................... หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน ..................................................................................................... ทอยทตดตอได.................................................................................................................................... เบอรโทรศพท ...................................................................................................................................

DPU

188

ตวอยางหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข (แบบท 2) วนท ...................................

ขาพเจา (ชอ-นามสกล) ....................................................................................อาย.............ป บตรประชาชนเลขท ............................................................................................................................ ทอยทตดตอได .................................................................................................................................... เบอรโทรศพท ...................................................เบอรทท างาน ........................................................... ขณะท าหนงสอฉบบน ขาพเจามสตสมปชญญะบรบรณ และมความประสงคทจะแสดงเจตนาทจะขอตายอยางสงบตามธรรมชาต ไมตองการใหมการใชเครองมอใด ๆ กบขาพเจา เพอยดการตายออกไปโดยไมจ าเปน และเปนการสญเปลา แตขาพเจายงคงไดรบการดแลรกษาตามอาการ • เมอขาพเจาตกอยในวาระสดทายของชวตหรอ • เมอขาพเจาไดรบทกขทรมานจากการบาดเจบ หรอโรคทไมอาจรกษาใหหายได

ขาพเจาขอปฏเสธการรกษาดงตอไปน (เลอกไดมากกวา 1 ขอและใหเซนชอก ากบหนาขอททานเลอก)

O การเจาะคอเพอใสทอชวยหายใจ O การใชเครองชวยหายใจ O การใหสารอาหารและน าทางสายยาง O การเขารกษาในหองไอ.ซ.ย (I.C.U.) O การกระตนระบบไหลเวยน O กระบวนการฟนชพเมอหวใจหยด O การรกษาโรคแทรกซอนดวยยาหรอวธการรกษาใด ๆ O ........................................................................................................................................... O ........................................................................................................................................... O ........................................................................................................................................... ในกรณทผประกอบวชาชพดานสาธารณสข ไดใหบรการดงกลาวโดยมไดทราบถง

เนอความในหนงสอแสดงเจตนาฉบบน หรอไมทราบความประสงคทแทจรงของขาพเจา ขาพเจาขอรองใหผนนกรณาหยดการบรการ(Withdraw) ตอไปนดวย ไดแก

O การใชเครองชวยหายใจ O การใหสารอาหารและน าทางสายยาง O ...........................................................................................................................................

DPU

189

ขาพเจาขอใหสถานพยาบาลหรอผประกอบวชาชพดานสาธารณสข อ านวยความสะดวกตามความเหมาะสมดงตอไปน

O ความประสงคทจะเสยชวตทบาน O การเยยวยาทางจตใจ (กรณาระบเชนการสวดมนต, การเทศนาของนกบวช) O ........................................................................................................................................... ขาพเจาขอมอบหมายให (ชอนามสกล) ................................................................. ในฐานะ

บคคลใกลชด (ถาม) เปนผแสดงเจตนาแทน เมอขาพเจาอยในภาวะทไมสามารถสอสารกบผอนไดตามปกต เพอท าหนาทอธบายความประสงคทแทจรงของขาพเจา หรอปรกษาหารอกบแพทยในการวางแผนการดแลรกษาตอไป ขาพเจาไดท าหนงสอแสดงเจตนาตอหนาพยาน และท าส าเนาเอกสารมอบใหบคคลใกลชดและพยานเกบรกษาไว เพอน าไปแสดงตอเจาหนาทของสถานพยาบาลเมอขาพเจาถกน าตวเขารกษาในสถานพยาบาล

ผแสดงเจตนา....................................................ลงชอ บคคลใกลชด...................................................ลงชอ พยาน................................................ลงชอ พยาน................................................ลงชอ

ผใกลชด (ท าหนาทอธบายความประสงคทแทจรงของผท าหนงสอ หรอหารอแนวทางการดแลรกษากบผประกอบวชาชพเวชกรรมทดแลรกษาขาพเจา เชน บดา มารดา สาม ภรรยา บตร พนอง หรอบคคลอนทมความสมพนธใกลชดกนไววางใจกน)

ชอ-นามสกล .....................................................มความสมพนธเปน .................................... หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน ...................................................................................................... ทอยทตดตอได..................................................................................................................................... เบอรโทรศพท ..................................................................................................................................... พยานคนท 1

ชอ-นามสกล ...................................................มความสมพนธเปน ...................................... หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน....................................................................................................... ทอยทตดตอได..................................................................................................................................... เบอรโทรศพท ..................................................................................................................................... พยานคนท 2

ชอ-นามสกล ..................................................มความสมพนธเปน ....................................... หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน ......................................................................................................

DPU

190

ทอยทตดตอได..................................................................................................................................... เบอรโทรศพท ..................................................................................................................................... ผเขยนหรอผพมพหนงสอนแทนผท าหนงสอแสดงเจตนา

ชอ-นามสกล .......................................................มความสมพนธเปน .................................. หมายเลขบตรประจ าตวประชาชน ...................................................................................................... ทอยทตดตอได..................................................................................................................................... เบอรโทรศพท .....................................................................................................................................

DPU

191

ภาคผนวก ข

แบบสอบถาม

DPU

192

ความเหนและขอเสนอแนะทไดจากการสมภาษณแพทยในจงหวดสพรรณบร ค าถาม : ทานคดวาการยตหรอเพกถอนการรกษาผปวยทอยในวาระสดทายของชวต ตามมาตรา 12 แหงพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 เปนการกระท าทขดตอหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพหรอไม ค าตอบ : แพทยทกทานเหนวาไมขดตอหนาทและจรยธรรมแหงวชาชพ หากโรคทผปวยเปนนน ไมสามารถหายและผปวยอยในวาระสดทายของชวต เมอผปวยไมตองการการรกษาเพอยอชวตจากการทกขทรมานทงทางรายกาย จตใจ และมการระบไวอยางชดเจนในหนงสอแสดงเจตนา ตามพระราชบญญตสขภาพ มาตรา 12 แพทยกสามารถยตการรกษาได โดยแพทยเหนวาผปวยควรมโอกาสตดสนใจในการรกษาชวตตนเองอยางอสระ มสทธในการยนยอมหรอไมยนยอมรบการรกษากได ซงแพทยตองเคารพสทธของผปวย

อยางไรกตาม มแพทยทานหนงเหนวาผปวยทแสดงเจตนาควรไดรบการประเมนสขภาพจตหรอสภาวะทางจตใจจากจตแพทยในขณะ/กอนท าหนงสอแสดงเจตนา เพอประเมนวาผปวยแสดงเจตนาอยางแทจรงมไดมปญหาทางสขภาพจต ค าถาม : ทานคดวาการททานยตหรอเพกถอนการรกษาผปวยทอยในวาระสดทายของชวต ตามเจตนาของผปวย จะชวยท าใหทานพนจากความรบผดทงทางแพงและทางอาญาหรอไม ค าตอบ : แพทย จ านวน 6 ทาน เหนวาแพทยยอมพนจากความรบผด หากหนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาของผปวยนนถกตองกฎหมาย เพราะเปนความตองการของผปวยเอง

แพทย จ านวน 1 ทาน ไมแนใจวาแพทยจะพนจากความรบผดหรอไม โดยเหนวาควรสรางแบบแผนทางกฎหมายและการรกษาใหเปนแนวทางเดยวกน โดยยดผปวยเปนศนยกลาง เพอใหผปวยสามารถจดการเรองแนวทางการรกษาของตนเองไดกอนถงวาระสดทายของชวต ค าถาม : ทานคดวามาตรา 12 แหงพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 และกฎกระทรวงก าหนดหลกเกณฑและวธการด าเนนการ ตามหนงสอแสดงเจตนาไมประสงคจะรบบรการสาธารณสข ทเปนไปเพยงเพอยดการตายในวาระสดทายของชวต หรอเพอยตการทรมานจากการเจบปวย พ.ศ. 2553 มขอบกพรองอยางไร ค าตอบ : แพทย จ านวน 1 ทาน เหนวาพยานหรอบคคลทมหนาทรบทราบความประสงคของผปวยควรเปนบตร บดา มารดา หรอพนองผปวยเทานนไมควรเปนบคคลอน

แพทย จ านวน 1 ทาน เหนวาหากกฎหมายทวไปขดแยงกบพระราชบญญตสขภาพแหงชาตหรอกฎกระทรวง ควรยดถอตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาตเปนหลก และเหนวากอนจะมการออกกฎหมายใด ๆ ควรมการศกษาและวเคราะหกอนอยางละเอยดรอบคอบ รวมทงควรใหผทเกยวของไดมโอกาสรบทราบและแสดงความคดเหน

DPU

193

ความเหนทไดจากการสมภาษณญาตผปวยทอยในสภาพผกถาวร และผปวยโรคเรอรงทไมสามารถรกษาใหหายไดบางรายในจงหวดสพรรณบร ค าถาม : หากญาตของทานตองการใหแพทยยตหรอเพกถอนการรกษาในวาระสดทายของชวต ทานจะเคารพและปฏบตตามเจตนาของญาตหรอไม ค าตอบ : ญาตผปวย จ านวน 5 ราย ตอบวาจะดแลรกษาผปวยไปเรอย ๆ แมผปวยจะอาการแยลงจนตองมชวตอยภายใตเครองชวยหายใจหรอเครองชวยชวตอน ๆ กยงจะรกษาผปวยตอไปจนถงทสด สวนการยตหรอเพกถอนการรกษาผปวยนนจะมอบอ านาจการตดสนใจใหแพทยเปนผวนจฉย หากแพทยวนจฉยไดอยางแนชดแลววาผปวยอยในวาระสดทาย ซงไมสามารถมชวตอยไดโดยปราศจากเครองมอชวยชวต ญาตอาจอนญาตใหแพทยยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยได แตกอนจะตดสนใจเชนนน จะตองผานขบวนการยอชวตผปวยมาระยะหนงแลว โดยญาตจะไมยนยอมใหแพทยยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวยในทนทแมผปวยจะแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาไวกตาม

ญาตผปวย จ านวน 1 ราย ตอบวาจะปฏบตตามเจตนารมณของผปวย และน าผปวยกลบบาน เพอใหผปวยเสยชวตทบาน โดยไมไดใหเหตผลอนประกอบการตดสนใจ

ญาตผปวย จ านวน 1 ราย ตอบวา ไมตองการใหแพทยใชเครองมอชวยชวตกบผปวยในวาระสดทาย เพราะไมตองการใหผปวยเจบปวดทรมานจากการใชเครองมอชวยชวต โดยจะน าผปวยกลบบาน และพรอมทจะดแลผปวยตลอดไปอยางดทสดจนกวาจะเสยชวต ค าถาม : หากญาตของทานไมไดแสดงเจตนาไว ทานจะใหแพทยยตหรอเพกถอนการรกษาผปวยทอยในวาระสดทายของชวตหรอไม ค าตอบ : ญาตผปวยทกราย มความเหนเชนเดยวกบกรณทผปวยแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาไว คอ ญาต จ านวน 5 ราย จะดแลผปวยใหถงทสดโดยไมยอมใหแพทยยตหรอเพกถอนการชวยชวตผปวย สวนอก 2 ราย จะใหแพทยยตการชวยชวตในวาระสดทายของชวตและพาผปวยกลบบาน เพอใหไปเสยชวตทบาน

DPU

194

ประวตผเขยน

ชอ-นามสกล นางสาวนภส ค านวน ประวตการศกษา พ.ศ. 2538 สาธารณสขศาสตรบณฑต

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. 2541 ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตร

วทยาลยพยาบาลพระปกเกลาจนทบร พ.ศ. 2548 นตศาสตรบณฑต มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. 2550 เนตบณฑต ส านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา

ต าแหนงและสถานทท างานปจจบน นตกรช านาญการ ส านกงานสาธารณสขจงหวดสพรรณบร

DPU