BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ

İLAHİYYAT

FAKÜL TaSİNİN

ELMİ M8CMU8Sİ .

N!:~ 22 • DEKABR (ARALIK) 2014

Aifada qadm ~kişinin haqları, munasibatlari va münaqişalari

AiLana QADIN va KİŞİNİN HAQLARI, MüNASİBaTLaRi va MÜNAQiŞaLaRi

73

i.f.d. dosent Sabina Hamid qızı Mirzayeva

Bala Dövlat Universileti

Dillar kafedrası

Açar söz/ar: ai/a, qadm, haqq, islam, kişi

IOıror.ıeBbte cnosa: ce.Mbfl, JICeHUJUHa, npas, uc;uıM, .MJ!JIC'IUHbl

Keywords: family, women, rights, Islam, man

Ail~ c~miyy~tin formalaşması .üçün qoyulan ilk t~m:)l brpicdir. ag:)r o sağlam qoyularsa, C:)miyy:)t d:) saflaşar, f:)sadlı olarsa, C:)miyy:)t d:) korlanar. El:) buna gör~ d~ islam Ş:)rİ:)ti ail::ıya çox böyük ~h:)miyyat vermiş, onun sağlam v~ möhkam olması

üçün qayda-qanunlar qoymuşdur.

İslam şariati ailani, iki naf~rin Ş:)rik olduğu mü~ssisaya banzatmişdir. Mü:)ssis~nin birinci masul ş~xsinin kişi olduğunu qeyd etmişdir. Qurani-Karim buyurur: "Kişilar qadınlar üzarind:) ixtiyar sahibidirlar (onlann hamisidirl:)r). Bu,

Allahın onlardan birini dig:)rina üstün etmasi va (kişilarin) öz mallarından (qadınlar üçün) sarf etmasina gör:)dir. am~lisaleh qadınlar (arlarina) itaat edib Allahın

himayasi.sayasinda gizli şeyl:)ri (arlarinin sirlarini, mal-dövlatini, namus va şarafini)

qoruyub saxlayırlar ... " (1, an-Nisa 4/ 34)

İslam ş~riati har iki şari.k~ bir-birilarinin üzarina düşan qarşılıqlı hüquqlar vermişdir. Bela ki, bu hüquqların qorunması h~min mü:)SSİS:)nin sabit olmasını va Ş:)rikliyin davam etmasini tarnin edir. H~mçinin islam şariati h~r iki şarikin öhdasina düş:)n v~zif~sini yerin:;ı yetirm:)y:) v~ bni hallarda qarşı t~r:)fin haqsızlığına

dözm:)y:) da taşviq etmişdir. Kişinin boynuna düşan qad.ın haqqı : Qurani-K:)rim buyurur: "Sizin üçün

onlarla ünsiyy:)t edasiniz dey:), öz cinsinizd:)n zövc:)l:)r X:)lq etm:)Sİ, aranızda (dostluq)

sevgi V:) m~rhamat yaratması da Onun qüdrnt :)lam:)tl:)rind:)ndir ... ".(l,:)r-Rum 30/ 21) arı~ arvad arasında olan sevgi, başqa heç bir cütlükd:) ola bilm:)z. Uca Allah :)r}~

arvadın davamlı sevgili V:) marh:)matli olmalarmı sevdiyind:)n, bu ünsiyy:)t qorunub

74 if d. doseni Sabina Hamid qızı Mirz;Jyeva

saxlansın dey~ mü~yyan hüquqlar amr etmişdir. Bela ki, bu hüquqlann qorunmasıyla

sevgi v~ marhamatİn tükanm~si va ya itın~sinin qarşısı alınır. Uca Allah buyurur:

"(Kişilarin qadmlar) üz~rinda ş~riat~ gör;;ı hüquqları olduğu kimi, (qadmlarm da)

onlar (k.işil~r) ~rinda eyni hüquqları vardır ... " (1, Baqar~ 2/ 228)

Bu k~lim~l~r qısa olsalar da onların ehtiva etdiklari t;;ıfsilatı toplamaq üçün

böyük birkitab yazmaq lazım galar. Bu yalnız bir haldan başqa, dig~r bütün hallarda

qadının kişi il~ eyni hüquqa malik olduğunu vurğulayan ümumi bir qaydadır. H~min

istisna olunan hüquq bu ay;;ıdir: " ... Ancaq kişil~r (daha artıq aziyyata qatlandıqları

üçün) onlardan bir d~r~c~ üstündürl~r ... " (1 , B~q~r~ 2/228)

Qurani-Karim qadınların haqqını va ya qeyri haqqını bilm~y~n insaniann öz

yaşayışlarında, davranışlarında v;;ı ailal~rind~ olan xoş münasib~tl~rd~n götürm~yi

onlara h~val~ etmişdir. İnsanların ad~t-~n~n~l~ri is~ onlann ş;;ıri~tind~n, etiqadla­

rından, ~d~b-~rkanından v;;ı ad~tl~rindan ir~li g~lir. Ayanin bu cümlasi kişiy~ h~yatın

bütün sah~larind~ öz arvadı il~ nec~ davranması haqqmda bir ölçüdür. O qadından

h~r hansı bir işi t~l~b edirs~, bu t~l~bl~r onun özün~ da aiddir. Ona gör~ d~ İbn

Abbas (r.a.) dey~rdi ki, "qadınım m~nim üçün b~z~ndiyi kimi, m~n d~ onun üçün

b;;ızanir~m". (2, İbn Carir: 2/453.)

Haqiqi müsalman qadının onun üzarind~ olan haqlannı etiraf etmalidir. Neca ki, bu

ayad;;ı qeyd olunur: "(Kişilarin qadmlar) ~rinda şari~t~ görn hüquqları olduğu kimi, (qadmlarm da) onlar (kişi/ar) üzarind~ eyni hüquqları vardır ... " (1, Baqar;;ı2/228)

Hamçinin Peyğambar (s.a.s.) hadisd~ deyir: "H~qiq~tan, sizin qadınlarınız

üzarinda, qadınlannızm da sizin ~rinizda haqlan vardır" (16, 2/315/N!! 1173. 15,

1/594/ N!! 1851).

"Din nasihatdir!" sözünün riay~tçisi olaraq birinci kişinin boynuna düşan

qadm haqlannı, sonra isa qadının boynuna düşan kişi haqlannı sadalamaq istardilc.

Balka bu sabaha ar va arvadlar düşünar, haqqı va sabri tövsiy~ edanlardan

olarlar."Haqiqatan, q~dınlarınızın sizin üzarinizd~ haqlan vardır"

1. Kişi qadınla mülayim hayat tarzİ sürmalidir. Uca Allah buyurur: " ... Onlarla

gözal (Allahın buyurduğu kimi) raftar edin ... " (1, an-Nisa 4/19). Demak kişi qadının

qida va geyim ehtiyaclarını ödamali, özbaşmalıq etinasindan qorxduğu halda Allahın

. buyurduğu qaydada onu tarbiyalandirmalidir. Tarbiyalandirma ilk olaraq gözal

nasihatla, söyüşsüz, tahqirsiz va ya kobudluq edilmadan olmalıdır. 8gar qadın

bununla yola galmazsa, onda üı istisna olmaqla badanin digar yerlarina yüngül

şakilda vurmaqla tarbiy~landira bilar. Ela bu haqda uca Allah buyurur: " ... Ey

kişilar!) Özbaşınalıq etınalarind;;ın qorxduğunuz qadınlara nasihat edin, (yola

Ail<Jd<J qadın va kişinin haqları, mzmasib<Jtl<Jri V<J münaqiş<Jl<Jri 75

g~lro~zs~) onlardan yatağınızı ayınn v~ döyün! Siz~ it3:~t etdikd~ is~ daha onlara

(~ziyy~t verm~k üçün) başqa yol axtarmayın. 8lb~tt~, Allah ucadır, böyükdür!" (1,

~n-Nisa4/ 34)

H~mçinin Peyğ~mb~rd~n (s.~.s.) " Qadınımızın bizim üz~ri.mizd~ olan haqqı ·

n~dir?"- dey~ soruşduqda bel~ cavab vermişdir: ~'İst~diyi vaxt yedirtm~k, ist~diyi vaxt geyindirm~k. H~mçinin üzün~ vurmamaq, kobudluq etm~m~k v~ yalnız evd~

olarbn yatağını ayırmaq" (14,6/ 180/N!! 1173. 12,1/594/ N!! 1851).

Kişinin öz ail~si il~ mülayim v~ xoş davranması onun ~xlaqının kamilliyinin v~

imawmn artımının aşkar ~ıam~tidir. Nec~ ki, Peyğ~mb~r (s.~.s.) demişdir:

Mörninl~rin ~n mübmm~l imana sahib olanı ~n göz~l ~xlaqlı olanıdır. Sizin ~n

xeyirliniz is~ qadınları üçün xeyirli olanınızdır" (16, 2/ 315/ N!! 11 72).

Kişinin qadına qarşı xoş davranması onun yüks~k ş~xsiyy~tliliyind~n xab~r verir.

Ona x~yanat etm~si v~ alçaltınası isa onun rnzalatind~n va alçaqlığından ir~li g~lir.

2. Qadının kişi ~~rind~ olan haqqından biri onun ~ziyy~tin~ s~br etm~k v~

etdiyi nalayiq h~r~k~tl~ri mümkün q~d~r bağışlamaqdır. Peyğ~mbar (s.~.s.)

demişdir: "Möınin kişi mömin qadına nifr~t etm~sin. Onun bir axlaqi xüsusiyy~tini

xoşlama~a, dig~rini xoşlayar" (12, 2/1091/N!! 1469).

H~mçinin demişdir: "Qadınlarla xoş davranın. H~qiq~t~n, onlar qabırğadan

yaradılımşdır. Qabırğanın ~n ayri yeri is~ baş hissasidir. s~n onu düz~ltm~k ist~s~n

sındıracaqsan. Olduğu kimi saxlasan, ~yri olaraq qalacaq. Qadınlarla xoş davranın"

(5,9/253/N!! 5186).

B~zi s~l~fil~r dey~rdilar: Qadınla göz~l ~xlaqlı davranmaq ona yaxşılıq etm~k

dem~k deyil. Ona yaxşılıq etm~k onun niyyatin~ dözm~k. qaz~bli v~ t~laşlı halında

mülayim olroaqdır. Peyğ~mbar (s.a.s.) da bela edardi (15, 78-79).

3. Qadının kişi üz~rinda olan digar haqqı onun şarafin~. ·namusuna laka gatiran

şeylard~n onu qorumaq, mühafiz~ etm~k, açıq-saçıq olroaqdan çakindirm~kdir.

H~mçinin nam~hr~m kişilarl~ qaynayıb-qarışmasının qarşısını almalı, onun

ehtiyaclannı tam öd~mali v~ lazımi qaydada keşiyind~ durmalıdır. Ona ~xlaq v~ din işl~rind~ ~yri yolda düşmamaya köm~k etmalidir. Ona günah işl~tm~y~, yaxud

Allahın v~ r:;ısulunun ~mrind:;ın bnara çıxmağa macal verm:;ım:;ılidir. Bel:;ı ki, kişi

onun m:;ısuliyy:;ıt daşıyan hamisi, himayadarıdır. "Kişil:;ır qadınlar üz~rind~ ixtiyar

sahibidirlar (onların hamisidirlar) ... "(l, an-Nisa 4/ 34).

H~mçinin Peyğambar (s.a.s.) demişdir: "Kişi ailasinin hamisidir v~ o, tabeçi­

liyind~ olanların m~suliyy~tini daşıyır".(5, 2/380/N!! 893; 14, 3/ 1459/N!! 1829)

76 if d. dosent S;ıbin;ı H;ımid qızı Mirzayeva

4. Qadının kişi ~rind~ olan dig~r haqqı kişinin ona dinin zaruri ~mrl~rini

öyrntm~si, yaxud elmi m~clisl~r~ getm~sin~ icaz~ verm~sidir. Bel~ ki, onun dinini öyr~nm~si, m~n~viyyatını gücl~ndirm~si yem~y~ v~ içm~y~ olan ehtiyacından heç

d~ az ~b~miyy~t daşımır. Bu Qurani-K~rimin aşağıdakı ay~sind~n götüıülıiıüşdür:

"Ey iman g~tir~nl~r! Özünüzü v~ ~hli-~yalınızı el~ bir oddan qoruyun ki, onun

yanacağı insanlar va daşlar ... " (l,Tdhrim 66/6). Qadın da ail~nin bir üzvüdür. Onu

iman v~ saleb ~m~ıı~rı~ oddan qorumaq mümkündür. em~lin saleh olması v~

ş~ri~tin t~l~b etdiyi qaydada yerin~ yetirilm~si üçün is~ elm v~ bililc g~i~kdir.

5. Qadının kişi üz~rind~ olan dig~r baqqı kişinin ondan Allahın dinin~ ~m~l

etm~yi t~l~b etm~si v~ namazlan vaxtında qılmasını ~mr. etm~sidir. "8hlin~ namaz

qılmağı amr et, özün d~ ona (namaza) s~brl~ davam et..." (l,Taba 20/132).

6. Qadının dig~r bir hüququ- ebtiyacı olduğu zaman kişinin ona evd~n çıxmağa

icaz~ vermasidir. Mas~l~n, bu ehtiyac camaat narnazına getm~k, öz ail~sini,

qohumlarını v~ ya qonşularını ziyarnt etmak ola bilar. Lakin bir ş~rtl~ ki, kişi qadına

cilbabla (b~d~ni tam ört~n geniş paltar) geyinm~sini, açıq-saçıq olmamasını,

nam~hr~ml<ırin diqq~tini c~lb etm<ım<ık üçün <ıtirl<ırd<ın istifad~ etm<ım<ıyi, yad

kişil~rl~ qaynayıb-qanşmamağı, onlara <ıl verib görüşm~m~yi, televizorda nalayiq

şeyl<ıri seyr etm<ım~yi v~ din<ı zidd musiqi dinl<lm<lmayi ~mr etmellidir.

7. Qadının dig~r haqqı kişinin onun sirrini v<ı eyibl~rini açmaması dır. Çünki kişi

onun qayğıkeşi v~ bamisi sayılır. 8n t~hlüblisi yataq sirl~rinin açılmasıdır. Ona

gör~ Peyğamb~r (s.<ı.s.) bel~ sirl<ırin açılmasını qadağan etmişdir.

8. Qadının kişi ~rind~ olan dig<ır haqqı kişinin öz işl~rind~ onunla

m~sl~b~tl~şm~sidir. Xüsusil~, onlara v~ övladlanna aid m~s~l~l~rd~ bu daha

vacibdir. Peyğamb~r (s.~.s.) qadınlan il~ m~şv~r~t ed~r v<ı onların dedikl~rin~ uyğun

h~rak~t ed~rdi. Onun bel~ bir davranışı Hudeybiyy~ günü baş vermişdi. Sülh sazişi

bağladıqdan sonra üzünü s<ıbab~l~r~ tutub: "Qalxın, _qurbanlannızı k~sin, sonra

başınızı qırxın". Ancaq heç kim yerind~n t~rp~nm~di. Bunu gör~n Peyğ~mb<ır

(s.~.s.) Ummu s~l~m~nin yanına g<ılib olanları ona danışdı. O dedi: Ey Allahın

Peyğ~mb~ri. ~g~r bunu etm<ık ist~yirs~ns~. camaatın önün~ çıx, qurbanını b~ v~

b~rb~r çagrr başını qırxdır. Peyğ~mb~r (s.~.s.) bel~ d~ etdi. Sonra s~hab~lar qurbanlannı bsib başlannı qırxdırmağa başladılar. Allah-t~ala Peyğ~mb~ra (s.~.s.)

yoldaş ı Ummu s~ı~m~nin fikri ila böyük xeyir b~xş etdi. Baş ver~n bu . hadis~

qadınlarla maşv~r~t etm~yi qadağan ed~n zülm v~ baqsızlıqla söyl~nmiş m~s~ıı~r~

qarşı çıxan bir hadisa idi.

Aifada qadın va kişinin haqları, mımasibatlari va miinaqişalari 77

9. Qadınm kişi üz::ırind::ı olan dig::ır haqqı kişinin işa namazından sonra birbaşa qadınm yanına qayıtması, gec::ınin bir hiss::ısini evd:;ın k::ınar keçirm::ım::ısidir. Çünki

bu qadını t::ılaşlandınr v::ı onu narahat edir. H::ımçinin kişinin evind::ı ola-ola qadından k::ınar oyaq qalması qadının haqqının pozulmasıdır. Qadınm haqqı öd::ınilm::ımiş

h::ıtta namaz qılmaq üçün bel::ı h::ır::ık::ıt etm::ık olmaz. Btina gör::ı d::ı Peyğ::ımb::ır (s.::ı.s.) Abdullah ibn Amrın gec::ıl::ır oyaq qalmasını v::ı qadınından uzaq durmasına etiraz ed::ır::ık demişdir: "Arvadınm s::ınin üz::ırind::ı haqqı var" (5, 4/217-218/ N!! 1975.14, 2/813/ N!! 1159).

10. Qadının kişi üz::ırind::ı olan dig::ır haqqı ::ıg::ır kişinin başqa arvadı varsa, onunla dig::ır qadınları arasında ::ıdal::ıtli olmasıdır. Kişi qadınlan arasında h::ır şeyd::ı ::ıdal::ıtli olmalıdır. Onun bu hüquqlan pozmağa haqqı yoxdur. Çünki Qurani- K::ırim

bunu haram etmişdir.

Kişinin qadın üzarinda olan haqları: Kişinin qadın üz::ırind::ı böyük haqqı var. Bu haqqı Peyğ::ımb::ır (s.::ı.s.) bel::ı d::ıy::ırl::ındirmişdir: "Kişinin qadın üz::ırind::ı olan haqqı el::ı böyükdür ki, kişinin b::ıd::ınind::ı olan irinli yaranı yalayarsa, yen::ı d::ı onun haqqını öd::ıy::ı bilm::ız" (1 78, 16/227/ 247).

Ağıllı qadın Allahın v::ı r::ısulunun d::ıy::ırl::ındirdiyin::ı ::ıh::ımiyy::ıt ver::ın, öz ::ırini

layiqinc::ı qiym::ıtl::ındir::ın kims::ıdir. İmam Q::ızalinin göz::ıl bir sözu vardır: Qadın kişinin gözü, qulağı v::ı burnu olmalıdır. Bu ifad::ıni açıqlasaq bel::ı bir m::ına ::ıld::ı

ed::ırik. Qadın göz::ıl, t::ımizkar v::ı m::ılah::ıtli olmalidır ki, kişi bu kimi keyfıyy::ıtl::ıri k::ınardakı qadınlarda axtarmasın. Qadın kişiy::ı ita::ıt etm::ıy::ı çalışmalıdır. Çünki bu onu c::ınn:;ıt:;ı aparan s::ıb::ıbl::ırd::ındir. Peyğ::ımb::ır (s.::ı.s.) demişdir: "8g::ır qadın

günd::ılik beş namazını qılar, Ramazan ayını oruc tutar, ayıb yerl::ırini qoruyar v::ı

::ırin::ı ita::ıt ed::ırs::ı, ona: "c::ınn::ıtin hansı qapısından ist::ıyirs::ın, oraya daxil ol" dey::ırlar" ( 16/ 228/ 250.). Peyğ::ımb::ır (s.::ı.s.) demişdir: "N::ıfsim ::ılind::ı olana and olsun ki, o kişi ki, qadınını yatağa d::ıv::ıt ed::ır v::ı qadın bundan imtina ed::ırs::ı, ::ıri

ondan razı olana q::ıd::ır göyd::ı olan ona q::ız::ıbl::ın::ır"(l5, 2/ 1060/ N!! 1436.). 1. Kişinin qadın üz::ırind::ı haqqı qadının onun üçün b::ız::ınm::ısi, göz::ıl görünm::ısi,

daim üzün::ı gülüms::ım::ısi, qaşqabaqlı g::ızmam::ısidir. Peyğ::ımb::ır (s.::ı.s.) demişdir:

"8n xeyirli qadın o qadındır ki, onu görm::ık s::ıni sevindirsin, ::ımr etdikd::ı s::ın::ı ita::ıt etsin, s::ınin v::ı dövlatin haqqında bildiyi sirl::ıri özünd::ı saxlasın"(5, 2/380/N!! 893. 7, 3/ 1459/N!! 1829.).

2. Evind::ı ::ırinin yanında özün::ı fikir verm::ıyib bu işd::ı s::ıhl::ınkarlıq ed::ın, evd::ın çıxark::ın is::ı b::ız::ınib-düz::ın::ın qadının halı çox t::ı::ıccüblüdür. Qadın öz n::ıfsin::ı v::ı

78 if d. doseni Sabina Hami d qızz Mirzayeva

~rin~ .olan münasib~tin~ göre} Allahdan qorxmalıdır. Qadmın b~z~nm~si v~

göz~lliyini nümayiş etdirm~si üçün ~n layiqli insan ~ridir. 3. Kişinin qadın üz~rind~ dig~r haqqı evd~ oturmaq v~ kişinin icaz~si olmadan

evd~n çıxmamaqdır. H~tta m~scid~ getm~k üçün icaz~ almalıdl!. 4. Qadın onun icaz~si olmadan ev~ heç k~si buraxmamalıdır.

5. Kişinin qadın ÜZ;)rİnd;) dig;)r haqqı qadının onun malını qoruması, onun

icaz~si olmadan x~rcl:)m~m~sidir. ''Heç bir qadın :)rİnİn icaz:)Sİ olmadan onun

evind:)n bir şey götürüb x~rcl:)m~sin! Orada olanlar dedil:)r: H:)tta k:i.m:)s~ yem~k

s~d~q~ etm~k d~ olmaz? Peyğ~mb:)r dedi: "Bu bizim ~n göz~l mal-dövl:)timizdir".

7 .Kişinin dig~r haqqı odur ki, qadın ondan icaz~siz nafil~ orucu tu ta bilmn.

8. Qadın öz malından ail~si v~ evi üçün x~rcl~diyin~ gör~ kişiy~ minn~t

qoymamalıdır. Çünki minn:)t etm~k işin savabını batil ed:)r. Uca Allah buyurur: "Ey

iman g~tir~nl:)r! S:)d~q:)l:)rinizi malını riyakarlıqla {özünü xalqa göst:)rm~k üçün)

s~rf ed~n, Allaha v~ axir~t günün~ inanmayan ş~xs kimi, minn~t qoymaq v~ ~ziyy~t

verm~kl~ puça çıxarmayın ... " (1, B~q~r~ 2/264).

9. Qadın uşaqların t~rbiy~sini göz~l ş~kild~, s~brl~ h~yata keçirm~li, kiŞinin

yanında uşaqlara q~z~bl:)nm~m~li, onlar üçün b~d dua etmcım~li v~ söymcım~lidir.

ı O. Qadın kişinin gücü çatmayan xcırclcıri onun boynuna qoymamalıdır. "V arlı­

karlı olan öz varına gö~ (süd haqqı) versin. İmkanı az olan iscı Allahın ona

verdiyind~n versin. Allah heç k~si Özünün ona verdiyindcın artıq x~rclcım~y~ m~cbur etmcız. Allah h~r bir ç~tinlikd~n sonra asanlıq (yoxsulluqdan sonra dövlcıt) ~ta ed~r''

(1, Talaq 6517). 1 ı. Qadın kişinin ata-anası v::ı digcır qohumlarına qarşı xoş davranmalıdır.

12. Qadın heç vaxt kişinin yaxınlıq istcıyind::ın imtina etmcım::ılidir. "8g::ır kişi

arvadını yatağa çağırar, qadın imtina ed::ırs::ı, kişi q::ızcıblcınib yatarsa, s::ıh:)r açılana

q::ıd~r m::ılcıkl~r ona l::ın::ıt oxuyarlar".

13. Qadın h::ıyatını yalnız onunla yaşamağa ccıhd etm::ıli vcı üzürsüz yercı talaq

(boşanma) · istcım::ım::ılidir. Peyğcımb::ır (s.::ı.s.) demişdir: "Scıb::ıbsiz yer::ı ::ırindcın talaq

istcıy::ın qadına c::ınn::ıtin iyi haram olar"(5, 2/329/Nfl. 1198). Bunlar ::ırin qadın üz::ırind::ıki hüquqlandır. Hcır bir müs:)lman qadm bu hüquqlan

bilm::ıli v~ layiqinc~ yerin::ı yetirm~y::ı çalışmalıdır. Burada anaların da üz::ırincı düşcın

m::ısuliyy::ıt odur ki, onlar ail~ quran qızlarına cırlcırinin v~ özl~rinin hüquqların.ı

öyr~tmcılidir.

Alla münaqişalari : El~ bi{ ailcı yoxdur ki, orada problem olmasın. Lakin ailcıl::ır

baş vercın probleml::ırin v::ı münaqiş::ıl~rin böyüklüyüncı görcı f~rql~nirl::ır. İslam ş~ri~ti

Ai/ada qadın va kişinin haqları, munasibatlari va miinaqişalari 79

ail:} probleml:}rini öz aralarında h:}ll etın:}}:}ri üçün :)r}:} arvadı bu iş:} t:}şviq etmiş, h:}r birin:} m~s:}}:}nin qarşılıqlı h:}lli yollarını öyr:}tmişdir. "(Ey kişil:}r!) Özbaşınalıq etm:}l:}rind:}n qorxduğunuz qadınlara n:}Sih:}t edin, (yola g:}lm:}ZS:}) onlardan yatağınızı ayırın v;:ı döyün!. .. " (1,;:ın-Nisa 4/ 34).

Dig:}r ay:}d;:ı bel:} buyurulur: "8g;:ır bir qadın öz :}rinin qaba r:}ftarından, yaxud ondan üz çevirm;:ısind:}n qorxarsa, onların öz aralarında . bir növ banşıb

düz:}lişm~l:}rind:}n (:}r-arvada) heç bir günah g:}lm;:ız. Çünki banşmaq daha xeyirlidir ... " (1, ;:ın-Nisa 4/ 128).

İslam özbaşınalığın baş verm;:ısini, asiliyin aşkara çıxmasını, ail:} bağığının qınlmasıru V:} iki hiss:}y:} bölünm:}sini ist:}mir. Çünki bu h:}dd:} çatan problem çox az hallarda öz müsb;:ıt h;:ıllini tapır. Ona gör:} özbaşınalıq baş verm:}d;:ın ;:ıvv;:ıl onu doğuran S:}b:}b}:}rin qarşısı d;:ırhal alınmalıdır. M;:ıs:}l;:ı çox t;:ıhlübli olduğundan

özbaşınalıq h;:ıl;:ı uzaqdaybn onun baş verm;:ı ;:ılam;:ıtl;:ırini lazuni t;:ıdbirl;:ırl;:ı

;:ıvv;:ılc;:ıd;:ın h;:ıll etın;:ık lazımdır.

Qadının özbaşmalığının qarsısınm alınması: Qurani-K;:ırim buyurur: " ... (Ey kişil;:ır!) Özbaşınalıq etın;:ıl;:ırind;:ın qorxduğunuz qadınlara n:}sih;:ıt edin, (yola g;:ılm:}ZS:}) onlardan yatağınızı ayırın v;:ı döyün! Siz:} ita;:ıt etdikd:} is;:ı daha onlara

(;:ıziyy;:ıt verm;:ık üçün) başqa yol axtarmayın. 8lb;:ıtt;:ı, Allah ucadır, böyükdür!". (1, ;:ın-Nisa 4/34) Ay;:ıd;:ıki "n;:ısih;:ıt edin" sözü ilk müalic;:ı üsuludur. Bu ail;:ı başçısının ÜZ:}rİn;:ı düş;:ın ilk ;:ın vacib h;:ır;:ık;:ıtdir. Bu qoruyucu bir :}m;:ıldir V:} bunun h;:ır işd;:ı

edilm;:ısi m;:ıqs;:ıd;:ıuyğundur. Lakin ola bil;:ır ki, n;:ısih;:ıt öz faydasını verm;:ısin. Çünki

bel;:ı halda n;:ısih:}t;:ı qalib g;:ıl;:ın n:}fsi ist;:ıkl:}r, yaxud yer:}-göy;:ı sığinayan t:}bbbürlük, göz;:ıllikl;:ı, mal-dövl;:ıtl:}, ail:} ş;:ır;:ı:fi v;:ı ya h;:ır hansı d;:ıy;:ırl;:ı öyünm;:ı hallan mövcuddur. Hansıki bu hallar qadına mü;:ıssis;:ıd:} ortaq olduğunu unutdurur. Bu ortaqlıq şan-şöhr:}t v;:ı ya yanşmada deyil. Ona gör;:ı ikinci müalic;:ı üsulu meydana g;:ılir. Bu kişi

t;:ıra:find;:ın göst:}rilan güclü irad:} nümayişidir. İkinci üsul: "Onlardan yatağınızı ayırın". Amma bu işin d;:ı özüsulu var. Yataq ayırmaq aşkarda v;:ı qeyri mnhalıqda olmamalıdır. Bunu övladların yanında da etm;:ık olmaz. Çünki bu onlarda m;:ın:fi

t;:ıassüratlar yaradar. Bu aynlığı yad adamlara da bildirm;:ık olmaz. Çünki bu hal qadını alçaltmaq v;:ı onun şar;:ı:fini heç etm;:ık kimi d;:ıy;:ırlandirilir. N;:ıtic;:ıd:} qadının

özbaşınalığı daha da artır. Halbuki bu işin m;:ıqsadi onun özbaşınalığının qarşısını almaqdır. Üçüncü üsul: "Döyün". Döym;:ık qadına ;:ıziyyat verib ondan intiqam almaq, badxahlığa sevinib ona ;:ızab vermak üçün edilm;:ım;:ılidir. Döym;:ık t;:ırbiy:}l;:ındirm;:ık m;:ıqs;:ıdi . il;:ı öz övladını t:}rbiy:}l;:ındir;:ın atanm, yaxud öz tal;:ıb;:ısini t;:ırbiy;:ıl:}ndir:}n

mü;:ıllimin ;:ıdab-;:ırkanına uyğun şakild;:ı olmalıdır.

80 if d. doseni Sabina Hamid qızı Mirzayeva

:i-.·1üavi ~ ibn Hiy~ra Peyğ~mb:)r~ (s.~.s.). dedi: Qadınmuzın bizim üz~rimizda

1 h y dir? Peyaamb:)r (s a s.) dedi: "Istadiyi vaxt yedirtmak, istadiyi vaxt o an aqqı na . o . · ·

geyindirmak. H~mçinin üzüna vurmamaq, kobudluq etmamak va yalnız evda

olarkan yatağı ayırmaq" (15, 6/180/N2 2128. 7, 1/ 593/.N'2 1850). Quran ay:)si göst~rir ki, itaatkarlıq hasil olandan sonra bu üsulların tatbiqini

davam etdirmak zü1m, bölcmranlıq va hgddini aşmaqdır. Kişinin özbaşınalığının qarşısmm alınmas.ı:İslam şari~ti ilk olaraq qadın

özbaşınalıq ed:)cayi t:)qdirda ailanin qorunması üçün edilacak tadbirlari nizama

saldı. 8gar bir qadın öz :)rİnİn kobud ra:ftarından, yaxud onun üz çevirmasİndan

qorxarsa, onlann öz aralarında bir növ barışıb düzalişmalarind:)n (ar-arvada) heç bir

günah galmaz. Bu höknıdan sonra uca Allah sülhün birm:)nalı olaraq mübahisadan,

kobudluqdan va talaqdan daha xeyirli olmasını qeyd edir va deyir: "Çünki banşmaq

daha xeyirlidir" (12, 2/ 539). Sonra kişi bazi hüquqlarından irntina etmakla arini

sevan va onunla qalmaq istayan qadına qarşı gözal davranınağa taşviq olunur.

Bildirilir ki, Allah onun bu yaxşılığını bilir va buna göra ona böyük mükafat da·

veracakdir. Ayada deyilir: Ancaq nafslarda xasislik (qısqanclıq) hamişa mövcuddur.

8gar siz yaxşı do lanı b ( dava-dalaşdan, kobud ra:ftardan) çakinsaniz (bu sizin üçün

daha yaxşı olar). Şübhasiz ki, Allah etdiyiniz har bir işdan xabardardır!".Ayanin

nazil olma sahabi 8bu Davud ravayatinda qeyd olunur. Hişam ibn Urva atasından

ravayat edir ki, Aişa (r.a.) demişdir:"Ey hacım oğlu, Peyğambar (s.a.s.) bizim

yanımızda geealamak baxımından birimizi digarindan farqlandirmazdi. Ela gün olmazdı ki, o birimizin yanına daxil olmasın. O, har bir qadınına baş çakar, sonda isa

növbasi olan zövcasinin yanına daxil olar va orada gecalayardi. Sevda hint z~ma

(r.a.) yaşa dolduqda Peyğambarin (s.a.s.) onu boşamasından ehtiyat edib dedi: Ey

Allahın elçisi, man öz günümü Aişaya veriram. O da onun bu taklifini qabul etdi.

Aişa deyir ki, uca Allah bu ayani onun va onun vaziyyatinda olanlar üçün nazil

etmişdir: "8gar bir qadın öz arinin qaba ra:ftarından, yaxud ondan üz çevirmasindan

qorxarsa, onların öz aralarında bir növ banşıb düzalişmalarindan (ar-arvada) heç bir

günah galmaz. Çünki barışmaq daha xeyirlidir. Ancaq nafslarda xasislik (qısqanclıq)

hamişa mövcuddur. 8gar siz yaxşı dolanıb (dava-dalaşdan, kobud ra:ftardan)

çakinsaniz (bu sizin üçün daha yaxşı olar). Şübhasiz ki, Allah etdiyiniz har bir işdan

xabardardır!" (l,:m-Nisa 4/128). 8rla arvad arasında münaqişa böyüdükda na etınak

lazımdır? Qurani-Karim buyurur "(Ey möminlar!) 8gar ar-arvad arasında ixtilaf

olacağından qorxsanız, o zaman kişinin adamlanndan bir nafar va qadırun

adamlarından da bir nafar münsif (vasitaçi) tayin edib (onların yanına) göndarin.

Aifada qadm va kişinin haqları, munasibatlari va münaqişalari 81

Bg::ır onlar (bu iki vasit::ıçi ::ır-arvadı) banşdırmaq ist::ıs::ıl::ır, Allah da onlann köm::ıyi

olar. H::ıqiq::ıt::ıo, Allah (b::ır şeyi) bil::ındir, (h::ır işd::ın) x::ıb::ırdardır!" (l,::ın-Nisa 4/35). Kişinin va ya qadının özbaşınalığının qarşısını almaq üçün qeyd etdiyimiz üsullar, özbaşınalıq tam baş qaldırmadan ::ıvv::ıl ::ılam::ıtl::ıri göründüyü zaman atılan

. addımlardır. Amma özbaşınalıq baş qaldırdıqda artıq öt::ıo üsullara ::ıl atmağa ehtiyac yoxdur. Çünki bu zaman deyil::ın üsullann s::ım::ır::ısi v~ d::ıy~ri yoxdur. İslam ş::ıri::ıti

ail::ı mü~ssis::ısini m::ıhv olmaqdan qorumaq üçün çıxış yolu kimi sonuncu bir üsula ::ıl atmağı buyurur: "(Ey möminl~r!) ag~r ::ır-arvad arasında ixtilaf olacağından qorxsaruz, o zaman kişinin adamlarından bir n::ıf::ır v::ı qadının adamlarından da bir

n::ıf::ır münsif (vasit~çi) t::ıyin edib (onların yarıına) gönd::ırin ... ". Bel::ılikl::ı, islam ş~ri~ti özbaşınalıq v~ pozğunluğa t~slim olmağa, yaxud tez­

t::ıl::ısik nikah bağlantısını qırmaqla böyüklü-kiçikli bir ail::ıni günahsız üzvl::ıri il::ı

birlikd::ı parçalamağa dav::ıt etmir. Aila bir c::ımiyy::ıtin qurulmasında na qadar ::ıh::ımiyy::ıtlidirs~. islam üçün d::ı bir o q::ıd::ır d::ıy::ırlidir.

aDaBİYYAT

1. Qurani Karim. 8r::ıb dilindan tarcüm~ edanlar Z.M.Bünyadov; V.M.Mammadaliyev. Bakı: Qism::ıt, 2004,607 s.

2. Karaman Hayreddin. Mukayİseli islam hukuku. İstanbul: Nesil yayınları, 1974, 460 s.

3. Sistani Seyyid Bli Hüseyni Ay::ıtullahil Uzma. İzahlı Şari::ıt , M::ıs~l::ıl::ıri.

Moskva: 2003, 519 s·.

4. Balcı Ramazan. 8bu Hureyre. İstanbul: N~sil, 2006

5. Buhari. " S::ıhihi Buhari", MuhtasarıTecridi Sarih. terc. Abdullah Feyzi Kocaer, İstanbul: 2003,

6. Günenc Halil. Büyük Şafıi ilmihali. İstanbul: ilm yayım evi, n.i.y.,513 s

7. İbn Mace. "Sünan". İstanbul: Çağrı neşriyyat, 1992, ,462 s. 8. İbn Rüşd, Biday::ıtulMüct::ıhid t::ır.AhmedMeylani,İst.199l,IV,l961

9. Karadavi Yusif. İslam hukuku. İstanbul, 1999, 230 s. 10. Karsh İbrahim H. Kuran yorumlarında kadın. Rağbet n::ışriyyatı,

İstanbul-2003. 234 s.

11. Mustafa Fayda. TDV İslam Ansiklopedisi. "Aişe" madd~si, İst. 1989

82 if d. dosent Sabina Ham id qzzı Mirzayeva

12. Şerif Muhammed (cev. Ahmet Özberk) İslamdave başka dinlerde kadın. İstanbul: 2001,

13. 8bu Davud, " Sünen" Çagn O<)Şriyyatı, İstanbul: 1992, 14. 81- Qurtubi Abdullah M<)h<)mm.<}d bin İsmayıl. 8hkam ~ı - Quran.

Beyrut, 1335 15. 8ş-Şökani M<)lı~mm<)d bin eli Mulı~mm<)d. Neyi <)1-<)vtar. QaJıir~.

N.İ.Y. 16. 8ş - Şafıi. 81 umm. Beyrut.1973

Ai/ada qadm va kişinin haqlan, mımasibatlari va münaqişalari 83

XÜLASa

Ail~ c~miyy:;ıtin formalaşması üçün qoyulan ilk t:;ım:;ıl brpicdir. İslam ş~ri:;ıti ail:;ıni, iki n:;ıf~rin ş:;ırik olduğu mü:;ıssis:;ıy:;ı b:;ınz~tmişdir. Mü:;ıssis~nin birinci m:;ısul ş:;ıxsinin kişi olduğunu qeyd etmişdir. H:;ımçinin islam ş~ri:;ıti h:;ır iki ş:;ırikin öhd:;ısin~ düş:;ın vnif~sini yerin:;ı yetirm:;ıyi v:;ı b:;ızi hallarda qarşı t:;ır:;ıfin haqsızlığına

dözm~yib münasib bir ş:;ıkild:;ı d~ haqqını t:;ıl~b etm:;ıyi t~şviq etmişdir.

SUMMARY

Rights of women and men in the family, relationships and conflicts. The family is the foundation for the formatian of the first brick. Islam.ic law the family that are shared by two people compared to the enterprije.

In the first, he was the man responsible person. Sharia is also the responsibility of both partners to carry out the task in an

appropriate way and in some cases could not bear the infuctice of the other party has the right to demand incentives.

PE3IOME

Cerv!MI nmıercH ocHoson .lOUI cpopMHpoBaHIDI o6m:ecTBa. MccJiaMci<H.Ü mapHaT (HccJiaMcKoe rrpasa) cpasHHBaer ceMI>ro c ytıpe:>K.LteHHeM c .I(BYMJI coyqacTHHKaMH. KoHcTaTHPyeTcH, 'ITO se.ızyıı:ı,en OTBeTcTBeımoH: JIHtiHOCTbiO ytıpe:>K.LteHHH HBJUieTcH M}')Kınma. B TO)Ke speM.II HCCJiaMci<H.Ü mapHaT rro)(TBep:>K.LtaeT BbiDOJIHemıe o6oHMH yqaCTHHKaMH BCeX IIpHIDIThiX 06H3aTeJibCTB H T:pe60BaHHe HMH CBOHX rrpaB.