សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

1

ទសសនៈមេធាវថៃចម ោះ កយ

“កេពជា”

១. ខម ែរមនខមនមកពឥណឌា ទេ

មានទយសនៈជាមរចនដដលបាននយាយថាដមមរគមកពឥណឌា ម យការយលម ញមនោះកបានមធវឱយ

ជនជាតដមមរមយចនន ដដលមនដងចាពរបវតតសាសរតរបមលនមានការភនតរចឡមៅតាមទយសនៈម ោះ

ដដរ។ ដមចនោះមយងនងមធវការវភាគដដលបញញា កថាដមមរមនដមនមកពឥណឌា មទយមោយការមលកយកព មដម

កម តមនសដមមរថាមកពណឌ មានតាងពមពលណឌមក វបបធមដចគនន នងឥណឌា ឬ យាា ងណឌដចតមៅៈ

១.១ ដ ើមកដ ើ តមនសសខមែរ

បញញា មដមកមនតជាតដមមរមនោះមានការមចាទយមឡង មរៀងរាលមពលដដលមគមធវការការសាវរជាវ ព

រយធមរបជនជាតដមមរមនោះ ។ ចមពាោះដមមរមយងមានការយលមនចា ព តតញញា មនោះ ម យជា

ម ត មោយ នកកាមលោះមានការភនតរចល រ តដលទាញយកជនជាតដមមរមៅ ជាជនជាត ណឌមយ

ដដលមគយលថាមាន រយធមមពងជាងដមមរ ។ ជាយរណឌ មកម យ នកការសាវរជាវ ពដមមរបានមតម

មោោះរសាយបញញា ដខានមនោះម យបានបមចចញជាមយាបល ឬ មមតកមម ដបលកៗ គនន ម យជនកាលក

ផទយគនន រលោះដតមតង ។ ដមចនោះមយងនងោចមធវការននោា នថាដមមរ នងឥណឌា មនដមនជាជាតសានដត

មយបានលោះរតាមយងមលកយកមមតកមមថន នករបាជញទាងម ោះមកមធវការវភាគដចតមៅ៖

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

2

១.១.១ ទសសនៈនានាជ វញដ ើមកដ ើ តខមែរ

ក. ទយសនៈមោកឧកញាឈម រកមម

មោក ឈម រកមម នងមោក ពដយឡទយ (Pierre Loti) បានឱយមយាបលរបហាករបដ លញគនន

ថា ជនជាតឥណឌា នងជនជាតដមមរ គជាជនជាតដតមយ មរពាោះមគបានពនយលថា មៅរបមទយឥណឌា មាន

របមទយមយម ម ោះ កមមរ ជារបមទយធមានមនសរមៅកោះករមរចន ម យជនជាតមនោះ កបាន

ផសពវផាយមករមៅមលទយកដដមមរមយងមនោះ ។ ពាកយ កមមរ កបានកាល យយរៗមៅ មៅជាដមមរ ។

មាាងមទយៀត មគយលថា ដមមរជាឥណឌា មោយមយាលមៅមលលកខ ៈភាសា កសរ របថព នង

សា ដដលដមមរមយងនយមពវថៃងមានលកខ ៈរបហាករបដ លគនន ។

ម. ទយសនៈមោក ពដយរ គរ

មតមយមទយៀតយលថា ដមមរជាជនជាត ម ត របមវនមចញពឥណឌា ម យបានមកលកលយទយកដ

របជាតមដមមយ បរមាា មឡយ បាលមនដយន ឬជនជាតថៃ-កាថដ ។ បាដនតជាជនជាតមយ មោយដឡក

ពឥណឌា ម យថតមៅកនង បរមនដមមរ ។ ចមពាោះទយសនៈមនោះ មោក ពដយរ គរ បានបញញា កថា ជនជាត

មកដមមររបដ លជារតវពករទាវដយាង ឬពកោរយន បានរចានមចញពរបមទយឥណឌា ម យពកមនោះ កមាន

មៅមលរកមមលោះ ដចជាពកម ា បានមកលកលយរបមទយ ភមា ថៃ នងកមពជា ។ មោក ដ ដចន

ដ មានមញ (Etueane Aymohnier) យលថារកមមនដមមរ ម ា មានទយតាងមដមមៅមជងភនទយមប ម យ

មរកាយមកបានបដបកជាពររកម គ ១រកមមកដមមរចលមករមៅកនងភមភាគោោមគនយ នង ១រកម

មទយៀតចលមកមៅរបមទយឥណឌា ពវថៃង ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

3

គ. ទយសនៈរបមោកដបរណឌ វលពមរគនលមយ(B.P.Groslier) នងមោកមាា កដលតាឡាប

(Marcel Talabot)

ទយសនៈដដលទយទយលថាជាតដមមរជាជាតពមមយដដលថតមៅកនង បរ មន - ដមមរ ម យបាន

កមកតមឡងមៅភមភាគោោមគនយមនោះដតមតង ។ មនោះជាទយសនៈរបមោក Berard Philippe

Groslier នងមោក Marcel Talabot ។ មោកទាងពរ មនោះយលម ញថា កនងមយបពវរបវតតសាសរត

ដយរលងណឌមកម យ មានមនសពជមៗ គនន បានមធវដម រពខាងមជងចោះមកភមភាគោោ

មគនយ ម យផសកាតជាមយគនន ។ តាមការបាា នសាម នរបមោកទាងពរ បរ ដមមរ មន មយងមកតមកពការ

ផសកាតរវាងពជមមឡាម យាង នងពជឥ ា មនយាងម យបានរមៅមលទយកដោតនធងពមឆនរ

មរទយចន រ តដលរពរបទយលរបមទយឥណឌា ។

រចមកម យ ម ញមានការោតរតោងនវមយាបល នងមមតកមមរប នកការសាវរជាវព

ជាតដមមរ ។ មយងម ញថាមយាបល នងមមតកមមទាងម ោះមទាោះបដបលកគនន កបានរបគនន រតងចនចដដលថា

ដមមរ នងមនថតកនង បរជាមយគនន គ បរដមមរមនមនោះឯង ។ ដចមនោះតមៅមយង នងមដវកដញករក

មមលថាមត ដមមរ មន ជា បរមយពម ឬ កជាជាតឥណឌា ដដរ ?

មបតាមទយសនៈរបមោកឧញា ឈម រកមម នងមោកពដយរឡទយ(Pierre Loti) ម ញថា

ដមមរ គជាឥណឌា នងឯងមរពាោះបានមចញមកពរបមទយឥណឌា មានម ម ោះជាឥណឌា មានទយមនៀមទយោប

សា កសរ ភាសា ជា របឥណឌា ម យមនសដមមរមដមបមទយៀតមសាតកមានលកខ ៈជាមនសឥណឌា

បោះបត ម យមោក បានបញញា កថាដមមរជា ឥណឌា ទយ២ ។

របនមបមយង មលកយកលទយធផលថនការរសាវរជាវរបនរវទយកនងពភពមោកមកពនតយឮមមល

ម ញថា មនសនងមនសឥណឌា (ទាងពកទាងពកមមម ) មានលកខ ៈរបរាងកាយ មគនន ឆងង យ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

4

ណឌ ។ យាា ងណឌមញដមមរមានកមពជាមធយម ១.៦១ ម នងនទសនលោដកាល ៨៤.៥ .ម

(កាលមល) ចដ កឯពកឥណឌា វញមានកមព ១.៧២ ម នងនទសនលោដកាល ៧៣.៥ .ម

(កាលពយ)នង ឥណឌា មមម វញមានកមព១.៦២ម នងនទសនលោដកាល៧៦.២ .ម (កាល

ពយ)មទយៀត ។ ឯការ ោះោងថាដមមរមចញពរបមទយឥណឌា ម ោះ មាន វោចបញញច កបាន?រតងទយមនៀមទយោប

សា កសរ កនងដផនកមនោះ ដមមរមយងបានទយទយលឥទយទពលពឥណឌា កពតដមន បាដនតការកាមោយជកដល

ជមរៅ បានបងហា ញមោយម ញថាដមមរមយងមាន រយធមផទទ លរបមលនមៅម យមនដដលបានទាកទយង

ជាមយឥណឌា ។ បានមចកតថា ដមមរជាពជមោយដឡក ពឥណឌា មនោះម យជាទយសនៈរបរកម នកកា

រសាវរជាវទយ៣ ដដលយលថា បរ ដមមរ មន បានកមកតមឡងនវរតងភមភាគោោមគនយមនោះដតមតង មោយ

មានការកាតផសរវាង ពកមមឡាម យាង (កមព១.៦៥ ម កាលពយ) នងឥ ា ម យាង(កមព

១.៦០ ម មៅ ១.៦៣ ម កាលមល)។ គរកតគនលដដលថាទយសនៈមនោះមានលកខ ៈរបមៅនង

ទយសនៈរបដមមរមយងពមរពាោះមបមយងោងមៅមលមរឿងមរពងដមមរកមោយ លោះរតាដតមាន ង គមៅ

រកដមមរមនោះឯងមទយបបានរពោះមថាង(ដដលមគថាមកពរបមទយឥណឌា ) បានជបរបភពគនន មោយបាន

រគបរគងនគរមគនកធលក ។ មនោះបានមចកតថា លោះរតាដតមានជាតដមមរមៅមល មកាោះមគនកធលកមនោះដដរមទយប

ឥណឌា ោចផាយ រយធមរបមលនមលោះចលកនងរកដមមរ ។ នយាយពមដមកម តជាតដមមរមនោះដដរមោក

Maurice តត ភរកស ងគរបានរមរជាោទយថា : មនដមនដច នកមលោះបានយលម ោះមទយ ថាជារបជារាសរត

មយដដលមានមដមកម តជាឥណឌា ទយធសាធ ម យដដលបានមកតាង មៅកនងតបនមយគនម នមនស ឬ

កបានកចាតពក នករកោយមោយការមាល បរងហគ ល ឬ ការ នរមទយទាង វងរបជារាសរតដមមរ គជា នក

រកមដមដដលបានទយទយលឥទយធពលឥណឌា រយធមឥណឌា ។

ឯមោក Henri Marchal តត ភរកស ងគរដដរ បានរមរថា ៖ ដមមរមនដមនជាពជសាន

ឥណឌា មទយ ដមមរជាលទយធផលថនការផសកាតមរចនជាមយនងពក មមឡាម យាង នងឥ ា ម យាង ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

5

ចមពាោះមយាបល ដដលយលថាដមមរលកលយដម ត មយកទយកដ របជនជាតមដមមយម ោះ មរចនដត

ោង មលមរឿងមរពងដមមរ ដដលបាននទានថា មានមតចចាមមយ ងគបាន បរវារ ៥០០ កជោះមៅក

សានតតាមមហាសាគរ លោះបាោះនងមយលពយោះមបាកបកមក មោយវ មៅ មៅ ក រសាតមៅដល

មកាោះមគនកធលក ម យបានរមៅទយម ោះតមៅ ។ តាមមយាបលមយងការដដលថា ជាវ ឬ ចាមជាមាច

មដមថនមកាោះមគនកធលកដចជាមនទយនង មរពាោះពកម ោះជា នកច លៃមបានជោះមៅមកពរករបមគ

(មនដងចាថាមៅទយណឌមទយ ដតមបតាមការបាា នសាម នរបដ លមកពមត មពងរាប របមទយមវៀតណឌមពវ

ថៃង មនដមនមកពរបមទយឥ ា ម ពមរពាោះចរនតមរចនចោះពមជងមៅតបង ) ។ តាមមចកតតណឌល

របមរឿងមរពងដដដលម ញថា រពោះមថាងបានមកមរៀបការជាមយ ង គ ដដលរមៅទយម ោះមនការមក

ដលថនពកចាម នងរពោះមថាងមៅមទយៀត ។

ចមពាោះទយសនៈដដលថាដមមរ ជាឥណឌា មោយមយាងមៅមល ភាសា កសរ សា ម ោះកពមដដរ

មរពាោះថាជាការធមមតាមទយដដលជនជាតមៅមលកលមោកដតងមានសា នង កសរ ភាសា ដចគនន ដដល

ទយទយលឥទយធពលពជនជាតមយមទយៀត។ មគពោចក តថា ជនជាតពរដដលមាន ភាសា កសរ សា នង

ទយមនៀមទយោបដចគនន មយចននណឌម ោះម យយលថាជាតទាងពរម ោះជាជនជាតដតមយបានមទយ។

ឧទា រ ៈ

- សរសាត ល នងោមមរក មានភាសា នង កសរដចគនន ដតមយងពោចយលថា សរសាត ល នងោមមរក

ជាជនជាតដតមយបានមឡយ។

-ជនជាតចន នងជនជាតមវៀតណឌមមានវបបធមមយចននដចគនន ដតមយងមនោចយលថា ចន

នងមវៀតណឌមជាជនជាតដតមយបានមឡយ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

6

មបមយាលមៅមលទយសនៈនយម ជនជាតដមមរ នងជនជាតឥណឌា កានដតមគនន ឆងង យមៅមទយៀតជន

ជាតដមមរនយមសរតជាធ មោយចាតទយកសរតមានត ទយខានមៅកនងរគសារ នងកនងងគមជាត ។ ោរយ

ម តមនោះមទយបមយងមងេតម ញដមមរបានមរបពាកយ “មម” រមាបមរបមល វដដលខានជាងមគ ឬធជាងមគ

... ។ ដចជា មមថដ មមមជង មមរកម មមដបល... ។ល។ ចដ កជនជាតឥណឌា ពឱយតថលមៅមលសរតមទយ ដត

មគបានឱយតថលមៅមលបរ ។ ទយមនៀមទយោបឥណឌា សរតមៅដ ត ងបរ ដដលមដបលកពទយសនៈដមមរ

ខាល ងណឌ ។

រមមចកតមកម ញថាភតតាងជាមរចនដដលបងហា ញម ញថា ដមមរជាជាតចណឌមយបានមកត

មៅភមភាគោោមគនយមនោះ ម យថតមៅកនង បរមនសមយោចមោយដឡកព បរឥណឌា ម យ

ដដលនរវទយមោកមោយម ម ោះថា សរតោាទយក ។ ជាតដមមរបានវវតត ម យមាន ជវតថតមថររ ត

ដលពវថៃងមលទយកដដដលដនតាមលនបាន កសាងទយកជាមករ ត តដ ល ។ ចដ ក ជនជាតដថទយមទយៀតដដល

បានរមៅមលភមភាគោោមគនយដមគនកពវថៃង ជា នកជតខាងរបដមមរ គទយធដតបានមកដលមរកាយ

(មលកដលងដតជនជាតចាមមចញ ) គថាបានចលមកកនងមយរបវតតសាសរតដដលមគោចដងបាន

ចាោតាមឯកសារមផសងៗ ភមា(.វទយ៩) យន (.វទយ១០) ថៃ(.វទយ១៣) ។

. ទយសនៈមោក មកង វាា នសាក

កនងមយរបជមពញ ងគ ថនរកមរបការាជាណឌចរក (ឥឡវរពទយធភា ) តពការបមងេត វទយា

សាថ ន ដមមរ - មន កាលពថៃង ១៦ ដម កមភៈ ឆងន ១៩៧០ មោក មកង វាា នសាក បានដៃលងបភល ងគរបជ

ចមពាោះពាកយ ដមមរ នង កមពជា មានមចកតដចតមៅ៖

ពាកយ ដមមរ កាល យមកពពាកយ ក + មម ។ ម តបានដមចាន ោះ ពមរពាោះដមមរមយងជា នក

នយមទយករធកនងរគសារនងកនងងគម បានមចកតថា ដមមរមយងជា នកមមនយម

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

7

( Matriarealiste ) ។ មគោកបពវបទយ «ក » មាន ទយមធវនយ របពាកយណឌ

មយមានលកខ ៈកានដតខាល ងកាល មឡង ដមចនោះ ក + មម មាននយថា នកមគនរព មម

ខាល ងជាង នកឯមទយៀតដដលមគនរពលមមៗ ឬ មគនរពឪពកមៅវញ ។

ក + មម >កមម> មកម >មកមរ> មមមរ> ដមមរ

ពាកយ កមពជា កាល យមកព ក + ពជជា ។ ម តបានជាមគមៅដមមរមយងថា ពជជា មរពាោះមយងព

ដដលមធវមញ កចច ោះ នកឯមទយៀតមឡយ ។ ម យមដមបឱយម ញនយកាន ដតចាមគោកបពវបទយ “ ក ” ពមម

មកជា ក + ពជជា > កពជជា ដដល នក បាល សរេត នយមរមរមៅជា កមពជា មៅវញ ។ (របវតតសា

សរត រតង ងហ ភាគ១ទយពរ២៤-២៦)។

របមចកតមក មយងម ញថាទយសនៈចមពាោះពាកយថា ដមមរ - មម - កមពជា មនោះមានមរចន ដមន ដត

មនទានចោះរងនងគនន មៅមឡយ ។ ភាគមរចនបានមតមពនយលពាកយ ទាងមនោះ មោយនយមភាា ប មៅឫ

គលឥណឌា មានដតមោក មកង វាា នសាក មាន កមទយដដលបានយក ឫគល ដមមរ - មន មកមធវជា មលោា ន

កនងការពនយលមនោះ ។ គរកតគនលថា ពាកយដមមរមនោះចាជាបានកាល យមកព ពាកយ មមម ( មយ

ងគរ ) ដដលបានកាល យមកព “ មកមរ ” មទយៀត ( មយមន ងគរ ) ។ គរកតគនល មាាង មទយៀតថា ដមមរមយង

នយមមៅមលនឯងថា ដមមរ ឯរបមទយមយងមគមៅថា រកដមមរ ។ ពាកយថា កមពជា ដដលមានមរបកនងោ

ចារក ( រពោះមគនល ) ឬ កមវជមទយ ( ប ទ យឆងម ) ។ ោចារក ចាម កមាន មរប ពាកយ កមវជមទយ មនោះ

រាបគនលរបមទយដមមរមយងដដរ ។ ោចារកបកសចារកង មៅ.វ.ទយ ១០ បាន ពនយលថា មតចកមពជា

មានមដមកម តមកពឥ កមព នង ង មមរា ។ មបដមចនោះម ញថា ពាកយ កមពជា មានជាបទាកទយងនង

មតចឬរាជវងសមនោះមរចន ។ មតពាកយ កមពជា មនោះរតវនងពាកយ ចនថា មចនឡា ឬមទយ ? មរពាោះជនជាតមនោះ

មរចនដតងមៅរបមទយមយងថា មចនឡា តាងដតពមចនឡា ជារដា ច ោះរប វ ន រ តដលមពលវាយ

វ ន ពរងកឱយមៅជាមចនឡាធ គមៅមពលដដលមាន មរបពាកយ កមវមទយ កនង ោចារក ។ ឯជន

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

8

ជាតយនកបានមរបពាកយ ចនឡាប ( = មចនឡា ) តមក មទយៀត រាបគនលរបមទយដមមរ មៅមយ

មរកាយ ងគរ គកនងមយដដលមតចដមមរមានឋាននតរ មថា រកង កមពជាធបត ។

គរកតគនលជាបដនថមមទយៀតថា ពាកយដមមរមនោះរតវបានជនបរមទយ សាគ លយរណឌមក ម យ

។ ចនមៅមយងថា គមាា វ ោរាា បមៅថា មកា មាា រ ( Qomar ) ចាមមៅ កវរ - កមរ យនមៅ កាវមមន ឬ កាវ

មមៀន មៀម - ោវ មៅ មម ។ ចមពាោះពាកយ មម មនោះមោក ពញ នមាន រាជធន នករបាជញ ថៃខាង

កសរសាសរតបានរមរកនងមៀវមៅ « Thai literature in relation to the diffusion of her cultures »

ថា Who were the Khoms ? They were probably a race of people akin to the Mons and the Khmer

or Cambodians of the present day. The old men alphabet and also the old Khmer alphabet were

called khom by the Thai » ។ មបតាមនយខាងមលពាកយ មម ទយនង ជាមកតមកព ម ( ដមមរ ) + ម ( មន )

មទយដង ? មរពាោះដមមរមយងមននយមមៅមលនឯងថា មម មទយ មានដត មៀម ោវ ម យពកមនោះ មានការ

មកាតញបដញង ចមពាោះពក មម មនោះណឌ មរពាោះពក មម ( ដមមរ - មន ) ជា នកមាន រយធម មពងមព

ដដលបានជោះឥទយធពលមៅមលពកមៀម ោវ យាា ងមមបម ។

១.១.២. ភសតតាងខ លបញចា កថាខមែរជាជាតពដសសមយ

ក. សា

មនសជានមដមមជឿថាមនសសាល បមៅមននយមទយ គមានរពលងមៅចាបជាតៃមមទយៀត ។ ពក ដមមរ

មលដដលរមៅមលមពងរាបពវថៃង កមៅមានជមនឿដបបមនោះដដរ ពកមនោះដចករពលងជាបរបមភទយគ របលង

ធដដលមចញពមលនមនស ៦ ដមមនមពលសាល ប រពលងតចមចញមៅមៅមពលសាល ប នងរពលង មលោះមទយៀត

សាល ប ៦ ដមម យមទយបរពមមចញ ។ ដលកាលណឌមនសសាល បមៅមគយកមៅកប ម យមគ យកមរគឿង

របោបដដលបគគលម ោះធាល បមរបយកមៅកបជាមយដដរ មដមបទយកមោយមរបរបា តមៅមទយៀត ។ ដមមរមយង

មយឥឡវ ដតកាលណឌមានមនសសាល បមគដតងមរៀបមរគឿងបនលងរបមគនចមពាោះរពោះងឃ មដមបបចា ន

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

9

មៅមោយ នកសាល បម ោះដដរ ។ មបតាមការរសាវរជាវរបបពវរបវតតវទយ មនសជានមដមនយមបចច ោះមខាម ច

កនងរកឡ ឬមរកាមៃមដល ( dolmen ឬ menhir ) មោយោក មោយព ងគយ ។ ទយោបមៅថតមថរ

រ តដលពវថៃងមនោះ : មបកាលណឌមានវរជនសាល ប មគយក ពមៅោកកនងមកាដា ម យបចច ោះកនង

មចតយ ដដរ ។

ផលវបាកដដល រមចញពជមនឿដដលថាមនសមៅមននយគជមនឿមលមខាម ច នកតាមនោះឯង ។ នក

តាជារពលងថនជនដដលសាល បមៅម យដតមៅដៃរកាមមលមទយកខដលកនមៅតមៅមទយៀត ( មបជា រមគ

មៅ នកដន) ។ ដមមរមយងពវថៃងមៅមានជមនឿមល នកតាមរចនមៅមឡយ ជាពមកនង ចមណឌម នក

ដរចការ មទម នកតាមគម ញមានពាមពញភមរកម យពធដនមឡង នកតាក មគរបារពធមធវជា មរៀង

រាលឆងន ដដរ ។ ពកដមមរមលកមានជមនឿដដចគនន មនោះដដរ ម យមគមៅ នកតាថា រពោះ។ ដមចនោះមយង ម ញថា

ពក នករកមានទយោបមគនរពបជាដនតាមនោះមរចមៅម យ មៅមនមពល ឥណឌា ចលមក ដល ។ លោះ

លទយធពទយធសា ចលមក ជមនឿដដលចាតទយកថាមនសមៅមននយ មរពាោះមានវញញា មៅ កមកតជា

របៃមមទយៀតកមានលកខ ៈរបហាករបដ លនងជមនឿ រប នករក ោយ ( រពលងនងវញញា មនដច

មបោះបទយមទយ ) ម យពកមនោះកបានទយទយលយកមៅ ។ ពវថៃងមនោះ ប យភា ប ា គជាប យមយាគ រវាង

ជមនឿដបបពទយធសា នងជមនឿរប នករកោយ ។

មនសជ នមដមមានជមនឿមាាងមទយៀតថាកដនលងរាបមគនរពបជាគថតមៅមលទយមពមាន កពល

ភន ជាមដម ។ គជមនឿដបបមនោះម យដដលបមងេតមោយមានទយសនៈកនងការកសាងរបាសាទយភនៈ ម ត វទយ

មលោះដចជាមោក Quarit Ches Wates របាសាទយភនជាតណឌងភន ឯលងគតមេល កនង របាសាទយ គជាត នកតា

មនោះឯង ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

10

ជមនឿមយមទយៀតរប នករកមដមដដលគរមោយកតគនលដដរ គការមគនរពមទយពាត ដ មរពាោះដ ជា

មលោា នផតលនវរវ ងេរជាោហារខាន ។ ជមនឿមនោះ មគម ញមានរឮកមឡងវញ កនងពធ រចតរពោះ

នងគល មបករដវមធវដរចការ ពធមនោះមគមធវមៅដមពសាម ។ ខាងមរកាមមនោះ គជាជមនឿមយ ចននដដលដមមរ

មយង មយបរា មគនរព ម យមៅបនតរ តដលពវថៃងដចជា ៖

ក.១ ជមនឿមល នកដន នកតា

ដមមរមយងមានមជឿថា នកតាមានកោងពដកណឌ មានម ទយធរទយធ សាច រយ ។ នកតា គជា បពវជន

ដដលជា នកកាបឆងេ រថរពកសាងភមរកដបងបងអ ឬមមកសរ ទ ញ មមទយពខាល ងពដក ដដលបាន សាល បមៅកនង

បពវម តជាតមាតភមជាមដម ។ នកតាមលោះមាន មទម មរាង ោរមជាលមៅ នកតា មលោះគនម នលមៅមទយ ។

នកតាមានឋានៈមនមមគនន មទយមាន ជានមានថាន កតាមលោបលមោយ... ។ នកតា ដមមរ មៅពាមពញ

របមទយកមពជារគបរចកលាក ដចជា តាមភម វតតោរាម វាលដរចការ ថរពភនរកៃម ទយមនល ទង បង មទយយ

មដមមឈធៗ ទយទយលមពៗ ជាមដម ។

នកតាមៅភមណឌ ជា នកទយទយលបនទកមមលការមរតវដៃរកាភមម ោះ ។ មប នកណឌមធវ មព មន

គបបមៅមល នកតា នកម ោះនងទយទយលទយ ា កមម ។ មរកាយពដនមរពនរចម យ មគកបានជាោះ មបយ ផ

មឡញវញ ។ នករកចលចតតមៅបនរន នកតាឱយបានមបាយ ឱយដណឌបាន ផលដផលផទេ លអ ឱយ

តវពា នៈរបាចាកជង ឱយមានទយកមភលៀងរគបរគនន កឱយមានចបាង កឱយមាន នតមជាមដម ។

តបនមលោះមគមធវពធប យមឡង នកតា របចាឆងន យាា ងគរគកគមរគង មដមប មចកត មព នកតាជាមដម ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

11

ឧទា រ ៖ ម ម ោះ នកដន នង នកតាមលោះៗ ដចជា យាយមទយព មោកយាយដនត ជទាវមៅា

នកតាមម នកតាមាច រក នកតាមាច ទយកមាច ដ នកតាទយក (ោរកសទយក) នកតាភន (ោរកសភន) នកតា

ថរព (ោរកសថរព)បងបត មោក នកតារពោះភម នកតានផទគ (មៅតាមនធៗ) នកតាមងវៀន

(របោល) ។ ល ។

ក.២ ជមនឿមលរពលងឪពកមាត យ

ឪពកមាត យមានគ ធងនណឌមៅមលកនរបរ ម យកនទាងឡាយរតវមគនរពឪពកមាត យ

ទយកដចជា រពោះមៅកនងផទោះ ដដលចាមោកដតងដតមៅថា រពោះរ ។ មពលមៅរ កមោកឪពក នកមាត យ

មៅដតរឡាញ នងដៃរកាលោះដលមោក នកមានគ ទាងពរបានមធវមរ កាលមៅ ករពលងមោក

នកមានគ ទាងពរ មៅដតតាមដៃរកាកនមៅតមៅមទយៀត ។ មរកាយមពលដដលបាន បជា នកមានគ

ទាងពរម យ កនមៅដតងដតចលចតតមធមញ នកមានគ យកមកមរសាមមា ឬឆងល កជារបរពោះ មដមប

យកមកពាកមៅនងដមសក ឬមវចមចបដៃរកាមៅជាបនងមលន មដមបនក ម ញដលគ របមោកទាងពរ

ជារបចា នងមដមប មចកតមបាយជានចចដលមលនឯង រពមទាងរកមរគសារផងដដរ ។ ការរលក

ម ញដលគ របឪពកមាត យ ចាមោកដតងដតមពាលថា កន ឬមកមងម ោះមនដដលមចោះសាបនយ

មទយ ។ មរៀងរាលឆងន កនមៅដតងដត គនន មៅដនមរពន នង បងសកលមៅតាមផលវ ឬមចតយមាត យឪពកមដមប

រលកគ មោកមចកតមពមោក នង ឧទយទកលមៅជនមោក ។ មពលណឌមានទយកខលបាក កន

មៅដតងបនរនរកជនយ ពមោកមន មគបងអ ។

ក.៣ ជមនឿមៅមលរពលងមមបា

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

12

ដនតារពមទាងញតកា ដដលបានសាល បបាតបងជវតមៅម យ មៅមានរពលងចាដៃរកាមមល

ការមរតវមលកនមៅជ នមរកាយ ឱយមដររបតាមប ទ បលធមងគម ។ មបកនមៅ មនបាន មគនរព

លធម របមមបាមទយម ោះ (មធវមឆគងនងមមបា) រពលងមមបានងមងបា ម យោចោក ទយ ា កមម

ឱយនរណឌមាន កឈដលមាជកកនងរគសារណឌមយមដមបឱយមានការរសាវរជាវ រក នក របរពតតម ។

ក ចមពាោះមមបាមាន ៣ ដបបគ៖ មមមបាចាទយ មមមបារកមកមមាល ោះ មមមបា ផទេ បមម ។

មមមបា មោយសារកនមៅទាដទយងគនន រ តឈបនយាយតរកគនន ។ មបមមបារបកាន

មោយមធវមោយមាជកណឌមាន កឈ មគរតវដនមរពន ងវរករឱយមោកឈប របកាន

។ កនមៅនាឈបទាដទយងគនន មៅមទយៀត ម យមមបាជយ នកជងឱយជាោះមបយព

មពលមនោះតមៅ (មមមបាចាទយ) ។

មមមបា មោយសារកមមាល ោះរកមបពានមលលធមមមបា ។ មោយលចោក ទាកទយងរម

ងហវ ជាមយកមមាល ោះមនឱយមាត យឪពកដងឮ ។ មមបាមងបា ម យមធវឱយ មាជកថន

រគសារណឌមាន កឈ ។ ដងថាមមបា មងចាទយ ដដលមានកនរកម រតវ ចលរមដវងរក

រកម មធវមរបថព តាមរយៈការបលពងមាន ។ មពលរកម ញ រ មធវមម យ មគ

មៅ រ ម ោះមៅដនមរពនមៅផទោះ នកជង ងវរករឱយមមបាឈប របកានមទាថពរតមៅ

មទយៀត ម យឱយ នកជងជាោះមបយដចមដម (មមមបា រកមកមមាល ោះ) ។

មមមបា មោយសាររបពនធផតកបតបតមៅមានហាយ ។ មដមបរកមម នករបរពតតម មគ

មធវពធដច « មមមបាទយ ២ » ដតមគរកកនងចមណឌម រមានបតម យ ។

មដមបមចកតមចមរន មាជករកមញតទាង ៧ ត នរតវរបរមសាមគគគនន មគនរព តាមរបថព

រលកគ មានមាតា បតា មមបា... ដដលបានសាល បបាតបងជវតមៅម យ មោយ សារការ មគនរពបជា នង

មធវប យបចា នកលមៅជនមោកកបមភលច ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

13

ខ. ទយមនៀមទយោបរបថព

ដមមរមយងមោយតថលមៅមលសរតជាធកនងរគសារនងកនងងគម(Matriarcat) នងការរាបញតតាម

ដមសរឡាយខាងមាត យ(Filiation en ligne matermelle) ។

ចមពាោះដមមរមយង មគនលខានខាងមលមនោះ ដតងបានបនសលទយកនវោន ជាកោកតាងពមដម

រ តមកដលពវថៃង ។ យាា ងណឌមញ មរឿងមរពងដដលទាកទយងនងការបមងេតបឋមវងស ម យដដល នក

របវតតសាសរតចនបានកតរតាទយក ( ន មទយៀន នង ងលវ យ ) បានបងហា ញ ថា នកដក ងគមដមមរ កនង

មយមដមមានមភទយជារ ។

ឯោចារកបានមោយពតមានថា មៅមយ ងគរសរតមាន ណឌចដចកចាយ រទយពយមបតត

រគសារ តាមច ងចតតរបមលនមោយមនចាបាចមយាបលពបតមទយ ចដ កបតវញ មបចងមធវ មណឌយ

រតវទយទយលការយលរពមពរបពនធជាមន ឬ មបពដមចាន ោះមទយ ទាលដតបញញា កថារទយពយ ម ោះជារទយពយផទទ ល រប

មលន ជាបតឥត មានទាកទយងនងរបពនធមទយ ។ មាាងមទយៀត ការដចកមករមតក ដតងមធវតាម ដមសរឡាយខាង

រជាដរាប : ការមផទរងហរជារពា ម មនរតវមផទរពឳពកមៅកនមទយ ដតរតវមផទរព ឳពកមាមៅកនរបរប

បអនរ ឬកព ឳពកមាមៅកនរបរបកនរថនបអនររបមលន ។ របបដចកមករមតកមោយចាបយក

ដមសរឡាយ ខាងមាត យជាធ រតវមគយកមៅ នវតត កនងការមផទរ រាជមបតតមទយៀត : ោចារកដរបរប (

៩៦១) បានមោយ ដងថា រពោះបាទយរាមជសរនទវរ មនទយ ២ មាន រពោះបតារពោះ ម មម សរនទវរ មនដដលមានមដម

កម តមៅ ភវបរ (មចនឡាដមគនក) ឯរពោះមាតារពោះ ម មម សរនទមទយវ ជាបងបមងេតរបរពោះបាទយយមសា

វរ មនទយ ១ ជាកសរត ខាងមសាមវងសមោយម តមនោះម យ មទយបរទយងោចទយទយលរាជមបតត ពរពោះបាទយ វរ ម

នទយ ៤ ជាកសរត មសាមវងសបាន (១១) ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

14

គរកតគនលថាមានមរឿងមរពងដមមរជាមរចនបាននទានពការរបកតរបដជងរវាងសរត នងបរ កនង វ

យមផសងៗ មានការជករោះ ពនភន ងរបាសាទយជាមដម ម យមទាោះមរឿង ទាងម ោះបាន បញញច កថា មភទយ

រមានជយជនោះមលរបកមោយ កពវថៃងមនោះងគមដមមរបានវវតត មកដល តណឌកកាល មយ ដដល

មភទយររតវបាតបងឧតតមភាពរបមលនមៅមលមភទយរបមៅម យ ។ កបាដនតងគមមនោះមៅរកាោន មលោះ

លមមមោយមយងមជឿបាននវ តថភាពរបទយសនៈ ទយកសរតជាធ មៅមឡយ ។ យាា ងណឌមញរប ឬ

មនសដដលមានភាព ឬមានត ទយជាធចមបងមលមគឯងមទយៀត ដមមរមយងមៅដតមៅថា មម ដចជា មមថដ មម

មជង មមដបល មមដដក មមទយព មមរក មមគយ មមមកាោះ ។ ល ។ កនងការតដ ត ងគរករ គរបរតវ

ចលមៅនយាយការយលរពមពខាងរ លោះដល មពលមរៀបការកដមមរមយងនយមមៅមធវផទោះខាងរ

មទយៀត ។ ម យភតតាង ដដលជាកដតងជាង មនោះមៅមទយៀត គពាកយមសាល កដមមរមយវគគដដលបានដចងមឡង

ថា « វសាល បបាកមោយសាល បមម វលច ទយកកណឌត លទយមនល កមោយមភលងមឆោះផទោះ» ។

មោយោងមៅមលមគនលធថន រយធមដមមរ គការទយកសរតជាធកនងរគសារ នងកនងងគម មនោះ

ម យ មទយបមយងយលថា ដមមរទយនងកាល យមកព ក + មម ដដលមានការវវតតនដចតមៅមនោះ ៖

ក + មម > កមម > មកម > មកមរ > មមមរ > ដមមរ

កនងភាសាមមមរ ពយចាន : «ក» ជាបពវមយរាប មធវមោយរប ពាកយណឌមយ មោយមាន

លកខ ៈកានដតខាល ងកាល មឡង ។

ឧទា រ កកាយ (កាយញបជាងធមមតា)

កករ (កញបជាងធមមតា)

កមក (មសាច ឮមកៗ ញបជាងធមមតា)

មម គនលសរតជាមាត យមៅកនងរគសារ ឬសរតជា នកដក មៅកនងងគម ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

15

មកមរ បាននយថា នកមគនរពមម គ នកមធវមោយមមមានលកខ ៈកានដតចាមឡង ។

ពាកយ មនោះមានមរបមៅកនងោចារកមនមយ ងគរ ដចជាមៅោចារក របាសាទយជាន

ជជាមដម ។

មមមរ កាល យមកពមកមរមទយៀត គ ក កាល យមកជា ម ។ ពាកយមនោះមានមរបមៅមយ ងគរកនង

ោចារករបាសាទយប ទ យឆងម រជាមដម គមៅមពលដដលដមមរមយងបានបមងេតត កសរ ម

រាបរមរពាកយបាលសរេត ។

មមមរ កាល យមកពមមមរមនោះមទយៀត ដចជាដមាដដលបានកាល យមកពមមដមចាន ោះដដរ ។

មដមបជាការមរបៀបមធៀប គរគបបរជាបថាជនជាតឥណឌា នង ជនជាតចន ដដលធាល ប ដត ជោះឥទយធពល

របមលនមកមលទយកដដមមរម ោះ មគមននយមទយកសរតជាធដចដមមរមយងមទយ ដតផទយមៅវញ គមគទយករបជា

ធាតមានតថមលជាងសរត ។

ចមពាោះជនជាតឥណឌា មគដងថា តាងដតពមរពង យមក រមមមាា យពមានទយធយក បតៃម មទយៀត

មឡយ កាលណឌបតសាល បមៅរឥណឌា រតវមៅបមររគសារបតតមៅមទយៀត ឬមយមោត មៅកនងមភលង សាល បតាម

បតមដមប មជៀមោយផតពការលបាកមវទយ កនងការរមៅ ។ មាាងមទយៀតពាកយ បត ដដលកាល យ មកពពាកយ

បត (=មាច )កោចបញញច កមោយម ញថា ជនជាតឥណឌា មាន ទយសនៈមឆងង យព ដមមរណឌ ។

ចដ កកនងងគមចនវញ មគម ញមានការមគនរពបជាដនតា ។ កនងរគសារនមយៗ គបតជា នក

មានមនងហរខានកនងការទយទយលមរតវមធវយាា ងណឌមោយការមគនរពបជា មនោះោចរបរពតត មៅមោយ

គនម ន ឧបគគ ។ មបឳពកសាល បមៅគកនរបចបង មនោះម យដដលរតវទយទយលតដ ង ខានខាង មល

ជន ឳពក ឯកនរគនម នត ទយ វបនតចបនតចមសាោះមឡយកនងបនទកម ោះ ។ ម តមនោះម យ បានជាជន

ជាតចន មនមោយតថមលមៅមលកនរមទយ ដតកាលណឌមរៀបការ ម យមគដតងបចា នមោយ មៅមៅរគសារ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

16

ខាងរប។ មបកាលណឌបតសាល បរតវមៅបមររគសារខាងបតតមៅមទយៀត ។ តាមទយោបចន កនរដដលមន

ទានមានបតរតវ សាត បបងហគ បឳពក មបមានបតរតវសាត បបងហគ បបត ម យមបផតពបត មៅរតវ សាត បបងហគ បកន

របចបង ។ គកត គនលមាាងមទយៀតថា ជនជាតចននយមមោយ តថមលមៅ ញតខាងឳពក :

ឧទា រ ដចជាជដនជតា ខាងឳពកមគមៅថា ជដនជតាកនង ឯជដនជតា ខាងមាត យមគមៅថា

ជដនជតាមរៅ («កនង» គកនងរងវង រគសារ «មរៅ» គមរៅរងវងរគសារ មគមន វរាបរកមទយ) ។

គ. កសរ នងភាសា

គ.១ លកខ ៈពមថនភាសាដមមរ

ភាសាមានមដមកមនតដណឌលគនន នងកមនតមនស ជាពាកយមដនយាយមចញមកមរៅ មដមប

ទយ កទយនងគនន មោយដមដងឆនទៈ បងហា ញមម មចចត ឬបងហា ញ ពគនត វមយ។

តាមការកាវភាគរបភាសាវទយមាន បរភាសាធៗ របដ លចនន២០៖

- បរឥ ា រ ាប បានរគបដ ដ បមល រ ាប នងឥណឌា មយភាគធ

- បរដមមរ មន ជា បរដដលខានមៅោោមគនយ ម យជាពមមាន រយធម

រងមរឿងជាងមគ ។

- បរមាា ឡាយ-បាលមន ជា បរមយធគរម ដដលរមៅតាមមកាោះភាគមលោះ ថន មហា

មរទយបាា ភច ឥណឌា ...។ល។

ចមពាោះការវវតតនតាមរយៈភាសា ឱយមគទយទយល រយធមលតោ ឬ នៃយ របតាមការ រមៅរប

ងគមមនស ។ ម យភាសានយាយវវតតនមលឿនជាង ភាសារមរ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

17

មដមបបផឱយម ញលកខ ៈពមថនភាសាដមមរ នងកឱយមានការយលរចល ដចទយសនៈ ខាងមលតមៅ

មទយៀតមយងមមធវការមរបៀបមធៀបច ចខានៗ មលោះថនភាសាដមមរមៅនងភាសាដថទយ ពមភាសាបាល-

រេត។

ការបនល មមលង -

កនងការបនលមមលងពាកយដមមរកដ មនកដពមានការមលកោកមមលងមឡងចោះ ឬមលក ោកមព ទាប

មៅតាមញញា មរបោកមលពាកយដដល ឱយផទល បដរនយរបពាកយម ោះមទយ។ មនោះជាច ច ខាន មយ

ដដលបងហា ញនវភាពដបលកគនន រវាងភាសាដមមរមន នង រកមភាសាចន យន មៀម ោវ ដដលជាភាសាភាា ប

នយមៅនងមមលងមពទាប ឬចោះមឡង)Languestoniques)។

ឧទា រ ៈ

- មៅកនងភាសាចនៈ mâ=មាដ យ,má=ថធម, ma=មោះ,mà=មជរ

- មៅកនងភាសាមវៀតណឌមៈ ma=មខាម ច,má=មដមប,mà=មោះ

ដមចនោះភាសាមវៀតណឌមកដ ចនកដទយធដតបានភាា បនយមៅនងមមលងមឡងចោះមពទាបមនោះ ជានចច។

- ចននពយាងគ

ពាកយដមមរទយធ មរចនមានពាងគតចគមបរពាកយមយពាងគ ដបលក ពពាកយបាល សរេត ដដលមរចន

ដតមានចននពាងគមរចន ។ កនងករ ពាកយដមមរទយធពរពាងគ មរចនពាងគ មគបានមងេត ម ញថា ការបនល

មមលង ដតងមានទយម រមៅរកការបរងញពាងគឱយមៅតចបផតមោយបមនថរនរ ឬបរងញនរមៅ ពាងគមម

ម យងេតនរមៅពាងគមរកាយដចពាកយៈ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

18

រប ប>បអប រតដបក>តដបក ជម ដ រ> មជដរ

រកមា > កមា មៀវមៅ> មៅ បបរ > បបរ។ល។

ទយម របរងញពាងគមនោះមានឥទយធពលយាា ងខាល ងមៅមលពាកយបាល សរេត ដដលចល មកោយ ឡ

កនងភាសាដមមរ ម យដដលមានចននពាងគមរចនដចជាៈ

- ជាត [ជាត ត] ោនជាត ២ពាងគមៅល១ពាងគ

- ទយកខ [ទយក មៈ] ោនទយក ២ពាងគមៅល១ពាងគ

- នរនតរៈ [ន រាន តៈ រៈ] ោននរាន ៤ពាងគមៅល២ពាងគ

o មាធ [ ៈ មាា ធ] កាល យជាសាម ធ ៣ពាងគមៅល១ពាងគ

- ផទក [ ៈ ផទ កៈ]កាល យជា ផសក ៤ពាងគមៅល២ពាងគ

- ចតរងគ [ចៈតរងគៈ] កាល យជាចរតងគ ៤ពាងគមៅល២ពាងគ។

មៅមានវធមរចនដបបយាា ងមទយៀតដដលដមមរយកមក នវតតមដមបដកដរប ឬបរងញពាងគបាល រេតឱយមាន

លកខ ៈដបបដមមរមឡង )មមមរនយកមមចននពាងគ)។ លកខ ៈដកដរបមនោះ ឱយ ម ញថា ដមមរ ពដមនមចោះ

ដតទយទយលយកពាកយបរមទយមកមរបទាងរងមទយ។

- ពរោះ ពយពាា នៈ ពាងគ

+ មលមភទយ - មៅកនងភាសាដមមរមយងមានមលមភទយធពរគ - ។ មលមភទយ - មនោះជាមម

មយលកនងភាសាដមមរមយង។ ភាសាមនមគដចកជាមយល -ម ឯភាសាបាល រេត មានដត

មយល ៈមយមទយ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

19

+ ញញា ពយពាា នៈកនងភាសាដមមរមានពរពកគៗគនន មពញញា ពយពាា នៈកនងភាសាបាលដដល

មានដតមយពក។ រឯរៈកនងភាសាដមមរមានពរពក មពររៈកនងភាសាបាល ដដលមាន

ដតមយពក។

កនងការមធវរបមភទយវភាគរៈ ពយពាា នៈ ពាងគឱយមានគគនន ភាសាដមមរបានោងមៅមគនល ពម

មយចនន គមយល - ។ ភាសាមនមគដចកជាមយល -ម ឯភាសាបាលរេតមានដត មយល ៈ)a)មយ

មទយ ។ ចមពាោះមយល - កនលងមកមាន នកយលរចឡថាពយពាា នៈណឌដដល មានមយល ជាពយពាា នៈ មោ

ៈ ឯពយពាា នៈណឌដដលមានមយល ជាពយពាា នៈមោៈ។ បាដនតតាមការពមសាធន មោយមរគឿងមាា នៃត

មឡង មគបានឱយដងថាពយពាា នៈពកមយល កត មយល កតដដលមាន មមលង មទរខាទ រ )ៃលង(មៅថាពយពាា នៈ

មោ។ ចដ កពយពាា នៈមោៈវញ គពយពាា នៈពកមយល កត មយល កតដដលមានមមលងមទរខាទ រ )ល)។

ពយពាា នៈមយលលមានតចណឌៈ បប ដឌ មមា ន ញញា ងងា វវ ា ឡល ររ ា យយា។ ដចមនោះមយល ពដច

គនន នងមយល មោៈមទយ ម យមយល កពដចគនន នង មយលមោៈ ដដរ ។ កនងការដចកមលទយទ )រោះ

ពយពាា នៈ ពាងគ)មយល បានដវកដញក មលទយទ ម ោះជាគរៗគនន ដចជា៖

- រោះមយល ៖ា ា ា ា ា ...ឧ .តា ប ក...

- រោះមយល ៖ ា ា ា ា ា ...ឧ .ទា ព គ...

ញញា រោះមានដតមយដបបបាដនតមាគ លមយល ផង មយល ផង។

- ពយពាា នៈមយល ៖ ក ម ច ឆ...

- ពយពាា នៈមយល ៖ គ ជ ឈ...

៤ .រៈ នយ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

20

ពយពាា នៈនមយៗ ដដលមយងោចបនលបានោរយមោយមានមយល ឬ កបមៅកនងពយពាា នៈ

ម ោះបាដនតរៈកប ឬរោះ នយ(voyelle inhérente)ម ោះពម ញរបរាងមទយ។ កនងពយពាា នៈ ក មាន រោះ

កប " "កនងពយពាា នៈ ជ មានរៈកប " " ។ មោយសារមានរោះកបមៅកនងម ោះ ម យបានជាពយពាា

នៈមយតោច មៅជាពាងគមយបានដចជាៈ ក )កថដ កដប,( គ )មនសគ ,( ត )តជាបគនន (ជាមដម។

បាដនតមគោចផទត ចរៈកបមចញពពយពាា នៈ កាលណឌពយពាា នៈ ម ោះមានមមងហរ ជាតរបកប ដច

ពាកយ កាច គត )ច នង តគនម នរៈកបគមានដតមយលផទប(។

ពាងគមយល ៈ ក កម ចក ញ...

ពាងគមយល ៈក គម ជក ញ...

- . ពវធកោយពាកយ

ភាសាដមមរមយងមានវធកោយពាកយមដម ឬ រ (Racine)ឱយកាល យជាពាកយ មផសងៗ ម យមាននយ

ដបលកៗគនន បាដនតថតមៅកនងរកមញតដតមយមោយមរបផនតមដម(Préfixe) នង ផនតដជក ) Infixe)។

ឧទា រ ៈ

ផនតមដមៈ ចល បចច ល ,មកត បមងេត ,កក បងេក ,ទាប ប ទ ប ,ចក បចច ក...

ផនតដជកៈ លង លបង ,ករ កនរ ,មកត មមនត ,ជត ឈនត ,ជាន ន ន...

ឯរ ដដលជាគ មកោចកោយមៅជា មបានដដរដចជាៈ ធ ទយ ,ទាប ទយ ប , ,ចា

ចណឌ ,មច ក ច ។ល។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

21

ផនតដជកកនងភាសាដមមរដបលកពផនតជដាកកនង ភាសាបាលរេត ដដលមៅថា ោគមៗ

(Augment) ។ ោគមរគននដតចោះមករមលការភាា បនធឱយពមរាោះដតបាមណឌណ ោះ ពដមនចោះមកបដបក រ ឱយ

មាននយដបលក ដចផនតដចកកនងភាសាដមមរមឡយ។

ឧទា រ ៈ

តត ន តត នតត )នគោគម(

ចត ងគ ចតរ ងគ ចតរងគ )រគោគម)។

ចដ កផនតចង(Suffixe)ពម ញមានមរបកនងភាសាដមមរមទយ ដដលមានលកខ ៈមព ភាសា

បរមទយជាពមភាសាបារាង នង ងមគល។

- ពមភទយ

ពាកយមៅកនងភាសាដមមរមយងពមានមភទយមទយ បាដនតមានពាកយរមាបមាគ លមភទយ។

ឧទា រ ៈ

មភទយបរៈ រប ម ម ល បា មោក ោ...

មភទយសរតៈ រ មម នក ង ញ ...

ចដ កឯពាកយមៅកនងភាសាបាលសរេតមានលកខ ៈមាគ លមភទយរបវា។

ឧទា រ ៈ

+ មភទយបរៈ ­ ឥ­ឦ­ ឧ­ ឧ ។ឧទា រ ៈ មនស មន មដា គរ វទយ...។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

22

+ មភទយសរតៈ ោ­ ឥ­ ឦ­ ឧ­ ឧ­។ ឧទា រ ៈ វាចា មត រ ធាត វធ...។

+ មភទយៈ ­ឥ­ឧ­។ឧទា រ ៈ ផល ដា ោយ...។

- ពវចនៈ

ពាកយមៅកនងភាសាដមមរមយងពមានវចនៈមទយបាដនតមានពាកយរមាបមាគ លវចនៈរបពាកយ។ ឧទា រ ៈ

­ ឯកវចនៈ មយ មទាល មាន ក ឯក...

­ព វចនៈ ពរ ប... មរចន ទាង ទាងរង...

រឯកនងពាកយមៅភាសាបាលសរេតវញមានលកខ ៈរមាបមាគ លវចនៈវាជាមរច។ ឧទា រ ៈ

ឯកវចនៈ ព វចនៈ

កមារ

បរ

រកខ

មនស

យកស

កមារា

បរសា

រកាខ

មនា

យកា

- ពមពនធ

ពាកយមៅកនងភាសាដមមរមយង ដដលមគយកមៅមរបមៅកនងោល លបោះ ពមានការដរបរបលរបរាងរបពាកយ

ម ោះមទយ។ ឧទា រ ៈ

­ មញ ចលចតត នក។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

23

­ នក ចលចតតមញ ។

រឯពាកយមៅកនងភាសាបាលសរេតវញ ករយាកត មកត គ មកត កាលណឌមានទយ កទយនងគនន កនងោល

លបោះរតវដតមានការផទល បដររបរាងរបវាជានចច។ ឧទា រ ៈ

­ កាឡ នម បាម(ឯកវចនៈ)។

មញ មមម ដឆេ ម ញ។

­ មយ កាមឡ នមម បាម(ព វចនៈ)។

មយង មមម ដឆេមរចន ម ញ។

មយាបលរម ការមលកយកលកខ ៈខានៗមលោះថនភាសាដមមរមកមរបៀបមធៀបនងភាសាបរមទយ

មាន ភាសាបាល សរេតជាមដមម ញថាដបលកគនន ឆងង យណឌទាងដផនករ­ដផនកពទ­ដផនកមពនធ។ ភដ

តាង ទាងមនោះបានបញញា កថា ភាសាដមមរមានលកខ ៈពមរបមលនមពាលគពដមនមកតមចញ ពភាសា

ណឌ មយមឡយ។ ទយ កទយនងដមមរជាមយបរមទយមធវឱយមានលាយភាសាបរមទយមៅកនងភាសាដមមរកពត

ដមន ម យ បាដនតការទយទយលឥទយធពលភាសាបរមទយមនោះដតងរបរពតតមៅមោយការដរបរមលឱយ មរប

មៅនង ភាសាជាតមដមជាដរាប តយាា ងដចជាមមមរនយកមមចមពាោះភាសាបាល រេតដដលបានមពាល

មៅ ខាងមលរចមកម យ។

របនមបមយងបានយលបានដង ពមដមក ត នងកបនខាន តដរបថពថនភាសាជាតរបមយង

ម យ មតមយងដដលជាដមមរ រតវមានករ កចចដបបណឌដដរ? មទាោះបមយងមានការលបាកមលោះកនងការរ

មរ ឬនយាយមោយសារឥទយធពលបរមទយមកមលភាសាមយងយាា ងណឌកមោយ កមយងរតវមានសាម រត

ជាតជានចច មលកតមមេនភាសាជាតមោយ គនន នយមមរបភាសាជាតកនងករ ណឌដដលោចមជៀវាង

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

24

ភាសាបរមទយបាន ម យមការពារភាសាដមមរមោយកបងហអ ប កមទាញបចា លមៅកនងកបន ភាសាបរមទយ។

មលពមនោះមទយៀត រតវមពរងង នង ពរងកឱយកានដតដោះោលមឡង ។ មបដមមរមាន កៗ មានសាម រត ជាតដបប

មនោះដមន មយងងឃមថា ភាសាជាតមយងមមជាមានការរកចរមន លតោ ម យនងបាន ជារគោះយាា ង

មាថនជាតដមមរជាពខាន។

គ.២ លកខ ៈពមថន កសរដមមរ

- កសរ គជាសាន មគនមានតរាងមផសងៗ រមាបមរបរមរកតរតាដ នងមចកតទាង ពង

មរបមនមចោះ “ កសរ ”។

- សាសរតៈ គមពរ ,គមពររបាបវទយា,គមពរពទយធសា ,ចាប,ចាបរបមា,កបន,តរមា,វជាា ។

ដចមនោះ កសរសាសរត វជាា កសរ កបនរបាប វធ កសរ ការរមររតមរតវ កនងភាសាណឌមយ មម

ការខាង នពនធ ...។

មរកាយមពលបានបមងេតភាសានយាយ របារយទាកទយងគនន កនងការរមៅ មនសដតងដតដវងរក

មមធាបាយ មដមបបមងេតសាន មគន ឬញញា មានរាងមផសងៗ រមាបកតរតា។ តយាា ងដចជាដមមរមយងជា

មដមមានលកខ ៈពមមដបលកពជាតសាសរតមផសងៗ ដដលជា ភតតាងបញញច កថាដមមរមនដមនជាជាត

ឥណឌា ដចដដលមានទយសនៈមលោះបានមលកមឡងម ោះមទយ ។ ម យ ខាងមរកាមមនោះគជាលកខ ៈពម

មយចននរប កសរដមមរមយងមានដចជា ៖

១. កសរពដមនជាញញា ោចមោចមចញពគនន ដដលមគមចោះដតយកមកកតគនល មមលង កនង

ភាសា នមយៗ ម ោះមឡយ បាដនល កសរគជាករមងញញា ដដលទាកទយងគនន ជាកបន ជាវធថត មៅមលមល

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

25

ោា ន ឬមគនលណឌមយជាដរាប ។ យាា ងណឌមញ កសរដមមរកដចម ោះដដរ មពាលគជាកបន ថនត ញញា ដដល

ទាក ទយងគនន មៅមលមលវធ ( Principe ) ដខាន ។

២. មៅកនង កសរដមមរមគនយមភាា បរោះ នងពយចានៈឱយជាបគនន ដដលជាម តដដល មោយ មាន

ទយ កទយនងគនន មៅវញមៅមករវាងរោះ នងពយចានៈ ។ ទយ កទយនងមនោះ មោយមានរោះកប ឬ រោះ ន

យកនងពយចានៈមនោះឯង ។ ដចមយងបានមពាលកនងដផនកភាសារចមកម យ ថារោះកបដមមរ មានពរ

របមភទយគ - ។ ឯរោះកបបាលមានដតមយគ ៈ (a) ។ មោយមាន រោះ នយពរ ដបបកប មៅកនង

ពយចានៈមនោះ ម យ មោយមានរោះ នយ (consonne inhérente ) ២ ដបបដដរគ រោះ នយពក

ដចជា ក ម ច ឆ ដ ...នង ពយចានៈពក ដចជា គ ជ ឈ ទយ ធ ...។ ចដ ក រោះវ យ ( voyelle

dépendante ) ដចជា ា ា ា ា ា ា ា កដចកជាពរ របមភទយរបមៅ នង ពយចា នៈ នយពក នង

ពក ដចមនោះមទយៀត បាដនតមានញញា គនល ដតមយដបប (ឧទា រ ៈ ញញា គនល ោ ផង ោ ផង ។

៣. ោរយមោយមានរោះ នយកនងពយចានៈដបបខាងមលមនោះម យ មទយបពយចានៈ នយ

មយតៗ ោចមៅជាពាងគមយបាន ។ ឧទា រ ៈ ត (តទយល ) ម ( មរត) (ព ) គ ( មនស

គ ) ។ លកខ ៈពមមនោះមដបលកព កសររមាង (Romain ) មាន កសរបារាងជាមដម ដដលពយចា នៈ មយ

តពោចមៅជាពាងគមយបានមទយ ដចជា ពយចានៈ b-k-p-l-m ជាមដម ។

៤. កនង កសរដមមរពយចានៈពរតមៅមរៀងគនន កោចបមងេតមៅជាពាងគមយបានដដរ ដចពាកយ មក បង

(តម នង តប ជាពយចា នៈមដមពាងគ ( consonne initaile ) ឯត ក នងត ង ជាពយចានៈរបកប (consonne

finale ) ។ ពយចានៈដដលមានមមងហរជាមយលរបកប ពមានរោះ នយមឡយ គមានដតមយលថនពយចានៈ

បាមណឌណ ោះ ។ ពតដមនដតពមានញញា គនល ថាពមានរោះ នយ កនងពយចានៈរបកបដចមនោះកមោយ ក

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

26

ដមមរមយងពោចរចឡបានមទយ មរពាោះមគោចដងបានមោយសារនយ របពាកយម ោះ ឧទា រ ៈ ទយកង

មលកោកមលក ពា ។

ចដ កមៅកនង កសររមាង ដដលនយមោចរោះមចញ ពពយចានៈ ម យដដលព នយមមរបរោះ

នយ ពយចានៈ នយដចដមមរម ោះ ពយចានៈពរឬបត មៅជតគនន ពោច មៅជា ពាងគមយបានមទយ បាដនត

ជា ពយចានៈមយាគ ( ពយចានៈផស ) ( group consonnantique ) មៅវញ ឧទា រ tr ( trouver ), spl (

splendeur ) ។

៥. រឯពយចានៈមយាគដមមរ ពរមរតពយចានៈមរៀងគនន ដចមនោះមទយ គរមររតតពយចានៈមល គនន

មៅវញ ជាបពវម តមយយាា ងខាន បណឌត លមោយមានការបមងេតជាមជង របពយចានៈមឡង ។ ដច

មនោះម យបានជាមយងម ញថា ពយចានៈនមយៗ មៅកនងមយបចចបបននទយធដតមានមជង ។ ការ បមងេត

មជងថនពយចានៈមនោះ គមដមបយកមៅរមរមផញមរកាម ពយចានៈមយមទយៀត ឱយមានភាពរតតគនន ផស

មមលងគនន ជាពយចា នៈមយាគ គពយចា នៈផសមនោះឯង ។

ឧទា រ ៖ មយ ( មយល ) មល (មល ) រក ... ។

៦. មរៅពមនោះមជងថនពយចា នៈរាបមរបជាពយចានៈមដមពាងគថនពាងគតរតដៃមមទយៀត ។

ឧទា រ ៖ ពនយល = ពន ( ពាងគទយ ១ ) + យល ( ពាងគទយ ២ )

មជង “ាយ” កនងពាកយ “មយល” នងមជង “ាយ” កនងពាកយ “ពនយល” ពតដមនដតមានរបរាងដចគនន ក

មោយ កពមានមមងហរដចគនន មទយ ។ កនងពយចានៈមយាគមជងពយចានៈ គមយលផសជាមយនង ពយចានៈរតត

មល ។ ចដ កឯមជងពយចានៈមៅកនងពាងគតរតវញ ពដមនជាមមលងផសមទយ គជាពយចានៈ មដមពាងគ ថន

ពាងគតរតមនោះឯង ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

27

មយងបានម ញថាវធមផញមជង មនោះជាដមកធាងដបកមចញ ពមលវធ នយរោះ ពយចានៈ

(Pricipe des voyelles et consonnes ) ម យវធមផញមជងមនោះមានផលវបាក ( Consequence ) ខានៗ

ដដលរបរពតតមៅមៅមលកបនវធចាោណឌ ។ មោយកបនវធទាងម ោះដវងឆងង យមពក មយងមមន

មលកយកមក ធបាយកនងមពលមនោះមទយ ។

៧. ពយចានៈមយាគមៅកនងភាសាដមមរមយង កោចមៅជាពាកយមយបានដដរ ។ ឧទា រ ៖ រក

( សរក ) រទយ ( រទយដមមរ ) ម ( មដរ ) … ។

៨. លកខ ៈពមមយមទយៀតរបដមមរមយង គពយចានៈមាន ក ។ មតកម ោះ មាន

របមយាជន យាា ងណឌដដរ ?

យរមកម យមយងបានម ញមគយកក “ ា ” ( នកមលោះមៅក “ក” ) ដដលមានណឌា ន ដច

ជាមលម ៣ ម យដដលបាលមៅថា រតពទ មកមរបោកមលពយចានៈពក “ ” មាន ប ឱយមៅជា

ពយចានៈពក “ ” មាន ប វញ ។ ករបពយចានៈ ឯមទយៀតពម ញ យកមកមរបផងមទយ ។ មយង

យលថាការមធវឱយពយចានៈមានក ពដមនជាការឥតរបមយាជនមឡយ ផទយមៅវញក ពយចានៈគជាកាច

ដដលបពវបររបមយង បានរច មឡងមដមបល ពយចានៈ នមយៗ ឱយមានភាពមនមឡង ។

ចដ ក កសរ មៀម ោវ ដដលយកល តាម កសរដមមរមយង ម យយកមៅដកដរបលបកមចញ មមល

មៅហាកដចមនសដដលមានកាល បាដនត តកដចម ោះ ដដរ ។

មរកាយបានកា ពរបភព វវតតននងលកខ ៈពមថន កសរដមមរមក មយងបានម ញថាដមមរ

បានយកល តាម កសរឥណឌា មកមរបរបាជាមលកដបងកពតដមន កបាដនតប ទ បមក ដមមរមាន មទយព

មកាលយខាងថចនឱយបានមន ខាងបមងេតៃមឱយបររគបរគននរពមទាងឱយមានកបនខាន តមានវធ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

28

ចាោរាបជនជាតដមមរយកមៅមរបការបានយាា ងងហយកនងការកតរតាគនត មចចត រពតតការ

របវតតសាសរត ។ ល ។

.វតថមរបរបា

មបដផអកមលការរសាវរជាវ មោយមធវកណឌយមៅសាថ នយ ករតដតបញញា កថា ដមមរមនដមនជា

ឥណឌា ។ ខាងមរកាមមនោះគជាសាថ នយមយចននដដលមគបានរកម ញ រមនងវតថមរបរបាមយចនន ដដល

ដមមរមយងធាល បបានមរបតាងពយរ ។

.១ សាថ នយមរាងដន នលងមតត មលថរព

- មរាងដនជា សាថ នយមយថតមៅមមតតកពងឆងន ង ខាងមជងបងទយមនលសាប ។ សាថ នយមនោះ ជាទយ

ទយលមានកព ៥ដមារត ម យមានថផទរបមា ៦០០០ដមារតរកឡាបាមណឌណ ោះ ។ មោក Roques ជា នករក

ម ញសាថ នយមនោះមៅឆងន ១៨៧៦ ឯមោក Corre បានមបាោះពមពផាយ ពរប ដដលមគរក ម ញមៅទយ

ម ោះ មៅឆងន ១៨៧៩ ។ មរកាយមក មោក Moura (១៨៨២) មោក Aymonier (១៩០១) មោក

Mansuy (១៩០២នង១៩២៣) បានមៅមធវការរករកមៅទយម ោះមទយៀត ។ ការរកម ញសាថ នយមនោះមៅឆងន

១៨៧៦ ជាជហានដបងកនងការរសាវរជាវដផនកបពវរបវតតសាសរត មៅោោមគនយ ។

- នលងមតត ជា សាថ នយមយថតមៅចងហយ ៣០គ.ម រតងទយោមគនយពមរាងដន ម យមាន

របោបរបោដចមៅសាថ នយមរាងដនដដរ ។ មោក Mansuy បានរកម ញសាថ នយមនោះមៅ ឆងន

១៩០២ ម យបានមៅម ម ោះថា Longprao មទយៀតផង ។

- មលថរពជា សាថ នយមយថតមៅខាងមជងមមតតរពោះវហារ ម យរតវបានរកម ញមោយ មោក

P.le´ vy មៅឆងន ១៩៤៣ ។ សាថ នយមនោះៃមជាងសាថ នយពរខាងមល មរពាោះមានរបោបរបោមធវ ព

មោ ធាត មរចន ។ វតថដដលមគបានរកម ញមៅសាថ នយទាងបមនោះមាន ៖

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

29

+ មធវ ពៃមរលងៈ ពមៅដដលមានពនលញ ព ល ក ញញរ មតាម ងដបកមឈយករថរទយ ប

+ កាបត កម ា ៀវ ៃមមលៀង ពមពចាកកម ា ៀវ កងថដ កាល រតល ដរង ដផលទច ។

+ មធវ ពឆអងតវៈ ចងរពញ កាបត ដផលនទច កម ា ៀវ មរគឿង លងហេ រ ។

+ មធវ ពបកមយងៈ ងហេ ទយ ។

+ មធវ ពដឥដាៈ ទយ ងហេ កអម ឆងន ង ចានទាប ចានរកឡម ចានមជង ។

+ មធវ ពលងានៈ ចងរពញ កម ា ៀវ ពមៅ ដង ដផលនទច ។

+ មធវ ពដដកៈ មានដតព ល ក ១ គតមៅសាថ នយមលថរព ។

+ ឆអងមនសៈ ឆអងមង ឆអងមៅល ឆអងមដមថដ លោដកាល១ ។

+ លផទោះបាយៈ ធយង ។

កនងចមណឌមរបទាងឡាយដដលបានមរៀបរាបពខាងមលមយងបាន មងេតម ញថាវតថមធវពៃម រលងមៅ

ោយឡជាមយនងវតថមធវពមោ ធាត ។ ដមចាន ោះមយងោចននោា នបានថា មៅរបមទយដមមរ មយង ពមានរព

ដដនមោយចាោរវាងយគៃម នងយគមោ ៈមទយ ។ ឯរបដដលមធវពដដក មាន ដតមយគត គ

ព ល កមៅមលថរព រតងមនោះមោយម ញថា មនសបពវរបវតតសាសរត របដ លជាមនទាន មចោះលដដកមៅ

មឡយ ។ មាាងមទយៀត ពធដនមរពន ដដលពកកយរបារពធមធវមនមពលលដដកមតងៗ កជា ពធខាងសា

រពា ម ដដរ ។

គរបញញច កថាមៅឆងន ១៩០១ មគបានរកម ញមៅសាថ នយមរាងដននវលោដកាល ១ ដដល

ពកផយមរចនណឌមៅម យ មោយសារដតទយកជននមៅទយម ោះ ។ មរកាយពបាន កាពកបពវ របវតតវទយ

បានចាតទយកថាឆអងលោដមនោះថតមៅចម ល ោះពកកាលកណឌត ល គពពកកាលមល ។ មបដមចនោះ

មយង ម ញថាចណឌតខាងមលមនោះ មានលកខ ៈរបនងលទយធផលរបមោក J. Deriker ដដលមោក

បានរកម ញថាជនជាតដមមរ បចចបបននជាពកដដលមានកាលមល មោយមាន នទសនលោដ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

30

៨៣.៦...។ ការមរបៀបមធៀបមនោះបាន នញញា តមោយមយងននោា នបានថា មនស ដដលរមៅសាថ នយ

មរាងដនគពតជាបពវបរ របជនជាតដមមរពវថៃង ម យមោកមន ទានបានទយទយលឥទយធពលឥណឌា

មៅមឡយកនងវ យបជាព ។

.២ សាថ នយដរពកឆលង

មនោះជាសាថ នយៃមរលងមយមទយៀតដដលមោក B.P. Groslier បានរកម ញមៅដរពកឆលង (រក

មមមតមមតតកពងចាម) មៅឆងន ១៩៦៣២ ។

ជាយរមកម យមោក Groslier បានកាពមលយនតមហាោះនវសាន ថដមធវពដមានរាងមល ដដលមៅ

រាយបាា យ ចាបតាងពឡាបានមៀកដលឡកនញ (Loc Ninh) កនងរបមទយមវៀតណឌម ខាងតបងមោយ

ឆលងកាតតាមមមមត បានមចកតថាសាន ថដទាងម ោះថតមៅកនងតបនដរក ម ថនចការមៅ ធៗ ។

មានញញា នងមមតកមមជាមរចនបានរបគនន ជាម ត មោយមោក Groslier មជឿថា ទយកដនលង

ទាងម ោះជាទយលមៅរបជនជាតដមមរមដម ។ ដមចនោះមដមបមធវការបញញា ក ពគនតមនោះ មៅឆងន ១៩៦២

មោក Groslier បានមរជមរ យកទយកដនលងមយមៅដរពកឆលង មដមបមធវកណឌយ មរពាោះកដនលងម ោះថត

មៅចកណឌត លរបពនធទាងមល ។ កនងការរករកមនោះមោក Groslier បានរក ម ញរបមធវពៃម នងមរគឿង

ចានឆងន ងមយចននធ ។ វតថទាងម ោះបានបងហា ញមោយម ញថា រតងកដនលងដដលជាជរការពារយាា ងមាមន

ម ោះមានមនសរមៅមោយមានការមរៀបច យាា ងមាតចត ម យ ។ ជរដដលមោក Groslier បានមធវការ

កាមានកដពងរាងមលពនធជវញ (វមារតជាង ២០០ម) ម យមានផលវចលពរ ។ ោយថនជរមាន

របដ លព ១៥០០ ដល ៥០០ឆងន មនគ. ។ របោបរបោដដលមធវពៃមរលងមានរាងដបលកៗ គនន មលោះមាន

រាងជាពង មលោះមានរាងជាចតមម យកល តាមរបដដលមធវពលងានដបង ។ មរគឿងចានឆងន ងមានរាង

មរចនដបបយាា ង ម យមានកាចរច លអវចរត បាដនតមរកាយមកដបរជាមានភាពមរគនគរគនតគនម នល វ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

31

មសាោះ ។ វតថទាង មគចាតទយក ថាជាសាន ថដរបជនជាតដមមរមដម មនមពលដដលជនជាតមនោះចោះមក រ

មៅរតងវាលទយ បថន ទយមនលមមគងគ នងមនមពលទយទយល រយធមឥណឌា ។

.៣ សាថ នយោអ ងសាព ន

ពឆងន ១៩៦៦ ដលឆងន ១៩៦៩ មោកនងមោករ Mourer សាសរតចារយមៅមហាវទយាលយ បរា

វតថវទយា មោយមាននសតថនមហាវទយាលយមនោះចលរមផង បានមធវកណឌយមៅរងភនោអ ងសាព ន ថនភនទាក

រទាង មានចងហយរបមា ជា ២០០០ ម យមានជាោទយ មរគឿងរបោបមធវពៃម ល ផទោះបាយ

សាកពតវលអត បដ កមរគឿងចានឆងន ង ឆអងតវ (Rhinoceros Sondaicusm Desm) នងឆអង

មនស (ឆអងមដមថដនងឆអងដងកាបត) ។ វតថទាងមនោះរតវបានមគមផងមៅរបមទយបារាង មដមបមធវការកា ។

ដធយងជាមរចនដដលមគរកម ញកនងរទាបមល នញញា តមោយមគចោះកាល ក ត មោយវធវទយយកមម

(G 14) :

រទាបទយ ១ : 1200 BP (750 មរកាយ គ.)

រទាបទយ ២ : 4200 BP (2050 មន គ.)

រទាបទយ ៣ : 6250 BP (4290 មន គ.) ។

.៤ សាថ នយកាលរមា

មៅចម ល ោះឆងន ១៩៦៦ នងឆងន ១៩៦៩ មោក Carbonnel នង Dalibrias បានមធវការរករ

កមៅ កនងរងភនដដលជាលមៅរបមនសបពវរបវតតសាសរតមៅភនកាលរមា កនងមមតតកពត ។ មៅទយម ោះ

មោកទាងពបានរកម ញនវ មរគឿងចានឆងន ងដដលមានោយ ៣៤២០ ឆងន មន គ. ។

ង. កតាត ជវសាសរត

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

32

របនមបមយងមលកយកលទយធផលថនការរសាវរជាវ របនរវទយកនងពភពមោក មកពន

តយមមល ម ញថាមនសដមមរ នងមនសឥណឌា ( ទាងពក ទាងពកមមម ) មានលកខ ៈមគនន ឆងង យ

ណឌ ។ លទយធផលថនការរសាវរជាវបានបងហា ញឱយម ញដចខាងមរកាម ៖

- របមភទយមៈ ដមមរមយងមានរបមភទយម ម មាកលប ន E

- ដមមរមានកពជាមធយម ១.៦១ ម នងនទសនលោដកាល ៨៤,៥ .ម (កាលមល ) ។

- មនមានកពជាមធយម ១.៦២ ម នងនទសនលោដកាល ៨៥,៦ .ម ។

- ឥណឌា មមម កពមធយម ១.៦២ ម នងនទសនលោដកាល ៧៦,២ .ម (កាលមល) ។

- ឥណឌា មានកពមធយម ១.៧២ ម នងនទសនលោដកាល ៧៣,៨ .ម (កាលពយ) ។

ច. របភពមរឿងមរពង

មរឿង ភមករពោះមថាង នង ង គ

ថៃងមយរពោះមថាង បាន ម ពលមរ មៅរកសាលតាមមឆនរមាចមកាោះ បានយាងមៅដល ទយល

ដបកមគនកធលក ។ មោយម វ ត កមាល ង រពោះ ងគចលមៅរាកមរកាមមដមធលក ។ ដលមពល រមៀល

មទយបរពោះ ងគភាញ ក ។ ដតទយកបានមឡងលច ពនធជតជវញទយលមគនកធលក ។ មោយមនោច រតឡបមៅវាង

របាសាទយបាន រពោះមថាងករទយងគងរាកមៅទយម ោះ រងចាដលទយករក មទយបរតឡប មៅវញ ។ រគនម ោះ

រារតដសាង តរជង រពោះ ងធារាវតត បរតមតចភជងគ គ បាន ពពកភ មលៀងបរវារ មចញមកកសានត

មលងមលមកាោះមគនកធលក ។ រពោះមថាងទយតយលម ញរពោះ ងកាលណឌ កលបលចចាបចតតរបតពទយធមនហា

ភាល ម ។ មរកាយដដលបានមផទត ោះផតង សាករគនន មៅវញមៅមក រពោះមថាង នង ង គកចាបមផតមមានចតត

មនហា មសាម ោះមរគនងគនន មៅវញមៅមក ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

33

កនងរវាងរបាពរថៃង តាមមពលក តរបគមន ទាងពរ រពោះមថាង រតវមរៀបចជនន នង ណឌត ប

ណឌត រគបដបបយាា ង មករងចាមៅរតងទយកដនលងដដដល ។

ចដ ករពោះ ងធារាវតត កាលមបមៅដលឋានភជងគ គ កបានរាាយរាា បមរឿងរាា វទាងបា ម នតាម

ដម រទយលថាវ យរពោះបតា នង រពោះមាតា ។ មតចភជងគ គ មនបានយលជទាមទយ ។ រពោះ ងគបាន ម

ចតតយលរពម មៅតាម មពរមគនលប ងរបកន ។

របាពរថៃងកនលងមក រពោះមថាងបាន ពលមរ ម មលកជននយសារោកររគបដបបយាា ង

មរៀបចមោយរប ត បរបរ ឥតមានមខាច ោះ ឥតមានមវោះរតងណឌ យកមកទយកមរតៀមមលនរងចា មៅមរកាម

មដម “ធលក” ។

ដលថៃងក តមតចភជងគ គ នងរពោះ គគមម បានយាងមចញមករតងកដនលងមដមធលកដមន ។

បានយលបានម ញរពោះមាតារពោះបតារពោះ ងធារាវតតភាល មកាលណឌ រពោះមថាងរទយងលតជងគងរកាប

ថាវ យបងគមោយកតមគនរព។ មតចភជងគ នងមម មពញចតតមរតក រសាទយរណឌបានទយទយលរពោះមថាងជា

កនរបសា ម យកបានមរៀបច ភមកកនរកនរបជាគសាវ មភរយាតមរៀងមក ។

មតចភជងគ គ នងរពមទាងបរវារមដមបទយកជាច ងថដដលកនរប របាន ពលមរ ម បត

ពរងងទយកមរទយបងេបមងេតមោយមកតបានជាដងតធមធងទយលទយោយម យបានកសាងរបាងគរបាសាទយវាងតចធ

ទយកថាវ យជាមរចន ។

រពោះមថាង ង គរតវបានមរៀបច ភមក ជាគសាវ មភរយាមៅមវោមមាា ង ៧ រពក មៅថៃង ១១ មកត ដម

ពសាម ព. ២៧៧ ឆងន មាញ រតវជាឆងន ២៦៧មនគ. ។ កាលម ោះរពោះមថាងបានរពោះជនម៤៦ វ ា ។

កនងមពលជាមយគនន ម ោះដដររពោះមថាងកបានទយទយលរពោះរាជាភមកមឡងមសាយរាជយមៅនគរ មគនក

ធលកដដរ ។ រពោះមថាងបានទយទយលមគនរមយ មជា «រពោះបាទយមមតច កមមារាជមោា ធមមក វមរាតតបឋមមមមរាមតត

យាវងសកលកពលរកងកមពជាធបតរយមសាភា បវររាជធាន ប ម ឧតតមហាោា ន » ។ រពោះ គគ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

34

មម ង គ ឬ រពោះ ងធារាវតត បានទយទយលរពោះ ម « មមតចរពោះវគតត កសរតគនបលកខ ឯក គគ

មទយវ » ។

ពធប យ ភមក ចបពវរគបកាលណឌ មតចភជងគ គ នងរពោះ គគមម បាន បរវារ

មនពវមមមសរនត រតឡបចោះមៅរពោះនគរវញ ។ មដមបជនដម រ រពោះបតាមាតាមកមកចោះមៅ ឋានភជងគ

គ រពោះមថាង ឬរពោះបាទយមមតចកមមារាជ បានចាបមតាងថប ង គ ចោះមៅតាមជាមយ ដដរ។

កាលម ោះរពោះមថាង បានមរៀបច សាងងរពោះបរមរាជវាង គងមៅមហានគរធ ឬ មហានគរ ឬ

នគរធ ឬ ងគរ ដដលជាកដនលងមដមធលកបានដោះ ។

រមមកឱយម ញថា ជនជាតដមមរ ជាជនជាតមយមានវបបធមរបមលនមយចាោដចជា

ជនជាតដថទយមៅមលសាកលមោកដដរ។ របាកដណឌថាដមមរមនដមនមកពឥណឌា ម ោះមទយដចបានបញញា ក

ពខាងមដម។ ជនជាតណឌកដចជាជនជាតណឌដតងដតមានការចមលងវបបធមគនន មៅវញមៅមកមដមប ភវឌឍ

វបបធមរបមលនឱយកានដតរបមរ ដតកមនដមនដមមរចមលងពឥណឌា ទាងរងម ោះមទយគការចមលងមនោះ

មោយសារដតទយ កទយនងរវាងរបមទយដមមរ នងឥណឌា ដតបាមណឌណ ោះ។

២. ខម ែរ នងកមពជា ជាជនជាតតតមយ

មរបៀបដចជា មនសមាន កមានម ម ោះពរដមចនោះដដរ ដមមរបានោកម ម ោះមលនជាផលវការថាកមពជា បាដនត

របជាជនដមមរមៅដតមពញនយមមៅមលនឯងថាជា ដមមរដដដល។ កនងងគមដមមរមគនយមមរបម ម ោះពរ ឬ ប

ចមពាោះមនសមាន កគម ម ោះមៅផទោះរមាបមៅកនងរគសារ នងម ម ោះរមាបមតតភសរកត ឬ នកមរៅពរគសារ

មៅ។ ផទយមៅវញវាដបរជាបានមចាទយជាបញញា ដលបរមទយមយចននដដលមនបានយលដងចាពដមមរ ឬ

កមពជា នង នកដដលចងបភនតការពតរមាបជារបមយាជនរបមគបាននយាយថា ដមមរ នងកមពជាជាត

មផសងគនន ។ មទាោះបជាយាា ងកមោយការបភនតមនោះមនបានពភពមោកទយទយលសាគ លមទយមរពាោះថាគនម នោង

ជាកោកយកការបាន។ ដមចនោះមយងនងមលកយកភតតាងដដលបញញា កថាដមមរ នងកមពជាគពតជាជនជាត

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

35

ដតមយរបាកដដមនមដមបកឱយជនមឆលៀតឱកាទាងម ោះមកមធវការកាថឡបថភល នតរជាតបានដដលមានដច

ខាងមរកាមៈ

២.១ ទសសនៈរបសដោក ហសក ហសដ ស :

បានពនយលថា ពាកយថា “ ដមមរ ” មោយមលកយកមរឿងមរពងកនងោចារកបកសចារកង “ .វទយ ១០ ”

ដដលបាននទានថា មតចដមមរមយងមានមដមកម តមកពឥ” កមពវយមភវ ” នង ងមទយព បសរ “ មមរា ”

ដដលរពោះឥរបានរបទានឱយជាមម ។

ទយសនៈរបមោក សក សមដ ខាងមលមនោះរតវបានរពោះវរយប ា តមតា បាា ងខាត យលរប

ទាងរងមៅកនងទយស វដតពទយធកកា ឆងន ទយ១ មលម៥ ឆងន ១៩៥៧ រពោះ ងគបានរមរថា ការមពនធ ឬ

ឥ ” កមព ” នង “ មមរា ” មនោះជាបពវបរម តដដល ឱយមកតជា រយវងស ឬ ោទយចចវងស មឡយមៅខាង

មចនឡា។ មបមគរបមមៀលពាកយ “ កមពមមរា ” មនោះបនតចមតងៗកនងបានមៅជាពាកយ “ ដមមរ ” ដច កមព នង មម

រា > កមព + មមរ > កមព + មម។ កម + មមរ > កមមរ > ដមមរ ។ ដម រមនោះ មាននយមរមយ ទយនងបានមៅ

ពាកយថា “ ដមមរ ” ណឌ... នកបាល បានមធវពាកយថា “ ដមមរ ” មៅជាបាលថា មមមរៈ ដរបថា “ កមព +

(វយមភវ) ” មនោះដដរ មរពាោះកាលដដលឬកមពបាន ង បសរ “ មមរា ” ម ោះ កបានមកតមៅជាវងសមយ

ខាងមចនឡា មៅថា រយវងស ឬ ោទយចចវងសគ វងសរ “ កមព "។ តាមរបវតតសាសរតបានឱយដងថា ការមពនធ

កមព + មមរា មនោះ មកតជាបរតពរ ងគ មៅថា “ កមពជៈ ” = បរតកមព គរតវរ មន នង មរវវរ មន មសាយរាជយ

តនតវងស ខាងមចនឡាជាបមរៀងដរាបមក។ មដមមឡយពាកយ “ កមពជៈ ” មនោះពវមានមរបមទយ កនងមពល

ដដលមចនឡាមល នង មចនឡាមរកាមឯកភាពគនន ជាពមកនងរាជយ រពោះបាទយជយវរ មនទយ២ “ មដម.វទយ ៩

” មគមងេតម ញមានមរបពាកយ “ កមវជមទយ ឬ កមពជមទយ ” ដដលមាននយថារបមទយថនបរត “ (របវតត

សាសរតដមមរ ភាគ១ នង ២ មោក រតង ងហ ទយពរ ១១ ” ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

36

មបញញច កដដរថា មដមមឡយ មចនឡា ជាសាមនតរដាថនចរកភពនគរភន ឬ វ ន។ ឯមតចមសាយ

រាជយតនតតវងសមៅមលដដនដទាងពរម ោះ មានវងសមផសងៗគនន គខាងនគរភនជា “ មសាមវងស ” ឯខាងមចន

ឡា គ “ រយវងស ” ។ មសាមវងស នង រយវងសមនោះ ជាវបបធមឥណឌា ។

របមទយឥណឌា មានរបថព មនោះ កាលដយរលងមកម យគ :

១. មសាមវងស ជារបថព មកតមចញមកព មសាមមទយព “ រពោះចនទ ” ដដលជាមទយពតាមយ ងគកនងលទយធ

សា រពា ម មពាលគ ត ងគ រពោះសរកេ ភៈ ដដលជា វតាររពោះវ ណកនងមរឿងមហាភារតៈ ។

២. រយវងស ជារបថព មកតមចញមកព រយមទយព “ រពោះោទយតយ ” ដដលជាមទយពតាមយ ងគ កនងលទយធ

សា រព ម គត ងគ រពោះរាម ដដល វតាររពោះវ ណកនងមរឿងរាមយ ៈ។

របថព ខាងមលមនោះ បាន រចលកនងរបមទយ ដមមរម យរតវបានរបជាជនដមមរ មពលម ោះនយមរាបោន។

២.២ ទយសនៈរបមោក មៅ ឈន :

មោកជារពទយធបរថនរកមសាោនស មងហេ តមលម ៥ រកងភនមពញ បានរមរកនងមៀវមៅ “

រយធមចដមមរ-មន ” មបាោះពមភមៅចងឆងន ១៩៧១ មោកបានដផអកតាមវច នរកមរបមមតចរពោះងឃរា

ជ ជន ណឌត ដដលរពោះ ងគបានពនយលថា “ ដមមរ ” មកពពាកយថា “ មមមរៈ ” ដដលមាននយថា “ មនស

មានមចកតមកសម " ។

មាាងមទយៀត មមមរៈមកព “ ម + មៈ + រៈ ” ដរបថា “ មកសម លអ ការរកានវរបមយាជនដដលបានម យ”

តាមទយសនៈ មៅ ឈន យលថា : មមមរោះ > មមមរ > ដមមរ

ចមពាោះពាកយ “ កមពជា ” មោក មៅ ឈន បានពនយលថា : “ ......រពោះមថាងម ោះ បានផទល ម

របមទយព “ នគរមគនកធលក ” ម ោះមកជា “ រកងកមពជាធបត ” ។ បានជាឱយម ម ោះថា “ រកងកមពជាធបត ”

វញម ោះ ពមរពាោះចងមរបជនពាកយថា “ វ ណភម ” ដរបថា “ កដនលងមកតមា ” មោយម តពាកយទាងពរ

មនោះ មាននយថា “ កដនលងមកតមា ” ដចគនន ។ មោកបានពនយលបដនថមមទយៀតថា ការយកពាកយ “ កមពជា ”

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

37

មកជន មរពាោះថា មដមបកឱយរចឡនងពកមន ដដលមគរមៅតាមមាតទយមនលមមណឌមរ តដលខាងតបង

របមទយភមាកនងមរជាយវ ណភមជាមយគនន ដដរ ម យមគបានតាងជារដា ណឌចដដរ (របវតតសាសរត រតង

ងហ ភាគ១ទយពរ២៣)។

២.៣ ទសសនៈរបសដោក មាស ហ :

មោកជាមសរនតចលនវតតនមាន កបានឱយមយាបលថា មៅរបមទយឥណឌា មានរដាមយម ម ោះ “ មមបតត

” ឬ “ មមពជ ” “ កមបតត ” “ កមពជ” កនងបរា នករកមនោះ បានមករមៅមលរបមទយនគរមគនកធលក

មរចន ម យពក មនោះ ទយធងជា នកមានចម ោះដងជាង នករកមដមផងកដរបម ម ោះនគរព “ មគនក

ធលក ” មៅជា “ កមពជា ” វញ ។

ឯពាកយរមាបមៅ របជាពលរដាថនជនជាត “ កមបតត ” មគមៅ “ កម ” ។ ពាកយ “ កម ” ពរប

តាមមត ដមមរ កដរបជា “ មម ” វញ។ មោយម តដតជាត “ មម ”នតសាន លជាមយ នកមគនកធលក មទយបមគ

មៅថា “ មមមរៈ ” “ មភលរមាក ” រចកាល យមៅជាពាកយ “ មមមរៈ ” ដតមោយពាកយមនោះដវងពបាកនយាយមទយប

ដកជា “ មមដម ” រចកាល យមៅជា “ ដមមរ ” របវតតសាសរតដមមរភាគ១ របមោករតង ងហ ទយពរ២៣។

២.៤ ទយសនៈរបមោក ម ខាន :

មោកជា យទាហានមាន កថនកងទយពជាតដមមរ “ កនងមយនលន ល ” បានពនយលថា “ ពក

គ ” ដដលជាមាច មដមថនរបមទយឥណឌន រតវរតខាច តខាា យមករមៅមលវ ណភមមោយចាញសរងហគ ម

នងពករគឌ “ ពកោរយ ” តាងពមរចនតវតសមនមយពទយធកាលមមលោះ។ មនមកដលថនជនជាត “ ពក គ

” មនោះមៅមលទយកដវ ណភមមានមាច មដម គពក “ ដម ” នងពក “ មន ” ។ ពកមនរមចាជា នក ជា នក

មគនរពរពោះោទយតយ។ ឯពក “ ដមមរ ” មាមលពកដមមរមយងជា នកមគនរព រពោះចទន។ មទាោះបជយជនោះបានមៅ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

38

មលពក “ គ ” កមោយ កមយភាគរតវកាល យមៅជាដម ម យមយភាគកាល យមៅជាមន។ តាងពមពលម ោះ

គកកានដត បាតមៅៗ ។ ចមពាោះពាកយ “ មម ” ដដលមាគ លជនជាត “ ដមម ” នងមាគ លជនជាត “ មន

” មនដងជាមកតមឡង ចាមៅមពលណឌមទយ ដត នកមលោះមគមៅ រកម តអមយម ខា ចាម មៀម លវ មោវ

កមាន.........។ ជាចងមរកាយ មោក ម ខាន ោះោងថា:

ដមមរ, មមមរៈ នង កមពជា មាននយដចគនន ។ (របវតតសាសរត រតង ងហ ភាគ១ទយពរ២៤)។

២.៥ ទសសនៈដោក ឆតរតាដតរេមឬឌ :

មោក ជា នករសាវរជាវដមមរមាន កមៅរបមទយថៃ បានឱយមយាបលថា “ ....កាលពមយបរា

របមទយដមមរដផអកខាងមល មៅថា “ ជានមល ” ឯដផនកខាងមរកាម មៅថា “ មរកាមពជ ” ។ ពាកយមនោះ កាល យ

មកមទយៀតមៅជា “ រកមពជ ” រច “ កមពជ ” រច “ កមពជា ” ឬ “ មម ” ។ (របវតតសាសរត រតង ងហ ភាគ១ទយពរ

២៤-២៥)។

ទយសនៈមោកមកងវាា នសាក ដដលបានមរៀបមៅកនងដផនកទយ១ខាងមលកមយងោចចាតទយកថាម

របគរយកមកមធវជាការបញញា កផងដដរ មោយមោកបាននយាយដលភាពចងហវ កគនន ថនពាកយដមមរ នង

កមពជាមនោះ ក + មម > កមម > កមម > មកម > មកមរ > មមមរ > ដមមរ នង“ ក + ពជជា = កពជជា ”។

ខាងមលមនោះ មយងម ញថា មានទយសនៈជាមរចនបានពនយលពរបភពថនពាកយថា “ ដមមរ ” ពាកយ “ កមពជា ”

ដដលមាន កៗទយធមាន ោះ ណឌងបញញា កមរៀងៗមលន។ ដតទយសនៈទាង មនោះ មយងកពទានហា ន

ោះោងថាទយសនៈណឌមយរតមរតវបផតម ោះមឡយ មរពាោះទយសនៈនមយៗទយធដតមរបមរៀងៗមលន។

ដតមទាោះបមានគនតមៗគនន តពការរករបភពថនពាកយកមោយ ក មោកទាង មានគនត

ឯកភាពគនន មៅរតងពនយលថា “ ដមមរ ” នង “ កមពជា ” រមាបមាគ លជនជាតដតមយពដមនជនជាតដមមរ

មផសង ម យជនជាតកមពជាមផសងមឡយ ។ គនតមនោះ មរបនងទយសនៈរបជនជាតដមមរ ដដលរមៅ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

39

ពវថៃងណឌ គមទាោះបមគនយាយថា “ ដមមរ ” កមាគ លមលនមគ ម យមទាោះបនយាយ “ កមពជា ” ករមាប

មលនមគដដររគននដតពាកយ “ ដមមរ ” បាននយមមៅមរចនជាងបាមណឌណ ោះ ។ ពាកយ “ ដមមរ ” មនោះរតវបានជន

បរមទយសាគ លយរណឌមកម យ ។ ចនមៅថា “ គមាា វ ” ោរាបមៅថា “ មការមាា រ ” ចាម មៅថា “ កវរ ឬ

កមរ ” មវៀតណឌមមៅថា “ កាវមមន ” ឬ “ ការមមៀង ” ។ ពាកយទាង មនោះ វារតវនងពាកយ “ ដមមរ ” ដដលជន

ជាតដមមរមៅមលនឯងថា “ ដមមរ ” យាា ងដចមនោះ ។

គរកតមាល លថា មពលចងមរកាយមនោះ ពាកយ “ ដមមរ ” នងពាកយ “ កមពជា ” ហាកដចជាមគឱយនយ

មគនន ។ ពាកយ “ ដមមរ ” រមាបមាគ លជាតដមមរដតមយ ឯពាកយ “ កមពជា ” រមាបដលបណឌត ជនជាត

ទាងឡាយដថទយមទយៀតដដលរមៅមលទយកដដមមរ ។ មោយមលម តមនោះ បានជាមៅកនងរបវតតរបមផសងៗមគ

ឱយរមរថាជាត...នង ញញា ត...យាា ងដចមនោះ ។ ទយសនៈមនោះ ចាបមានមរកាយឆងន ១៩៧៩ ម យ ពវ

ថៃងមនោះកមៅដតមានមរប ។ ទយសនៈមនោះ បានទយទយលឥទយធពលពលទយធងគមនយម ដដលមគរតវការរបមលផត

ជនជាត នងពលទយធមលធនមរដដលមៅរបមទយធៗរបមគទយធដតមានជនជាតសានមោយដឡកៗព

គនន រចបមងេតបានជាជនជាតមយ ។ បញញា មនោះ មយងគរពនតយមឡងវញ មតនយមដមថនពាកយមដម “ ដមមរ ”

នង ពាកយ “ កមពជា ” មាននយមគនន ម យរមាបមាគ លជនជាតដចមមតច? តាមពតនយមដមរប

ពាកយ ទាងពាកយ “ ដមមរ ” ទាង ពាកយ “ កមពជា ” មាននយរមាបមាគ លជនជាតដតមយ គជនជាតដមមរ

ដដលជាជនជាតមាច រកមនោះឯង ។ មយងរកានយមដមរបពាកយពដមនមាននយថា “ ជាការបដបក

បបាកជនជាតមទយ ” ដតជាការឱយតថមលមៅមលជនជាតមដមមាច រកដដលកនងម ោះមានទាងជនជាតភាគ

តចផងដដរ ម យមយងកមគនរពរាបោនជានចចដលបណឌត ជនជាតមផសងៗមទយៀតដដលមករមៅរបចាប

មលទយកដកមពជា ។

របការដដលមនឱយតថមលដលជនជាតមាច រក មាច ទយក មាច ដ គជាក មយ នងជា

ការមមលរសាលដលវបបធមជាត ម យដដលោចមធវឱយវបបធមរបជាតចោះ នភាពបនតចមតងៗ។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

40

៣. កមពជា នងថៃមនពាកពន ធគនា ទេ

ដចបានបករសាយមៅខាងមលយាា ងមកាោះកាយោចឱយមយង មធវការននោា នមយរមថាជនជាត

ដមមរ ឬ កមពជា ពតណឌគជាជាតសានដតមយដដលបានកមកតមលទយកដោោមគនយតាងព៦០០០

ឆងន មនគ.មកមមលោះ ម យមនដមនជាជាតដថទយណឌម ោះមឡយ។ បាដនតគរឱយ ម ច នងមនគរឱយមជឿ

ដដលមាន មោក មមនរបាមមាជ “ថៃ” មមធាវថៃ មតោការ នតរជាតមៅទយរកងឡាម បានមលយកទយ

សនៈថាដមមរជាឥណឌា នងកមពជាជាជាតដតមយនងថៃមៅវញមកមធវជា ទយឡាករ “ Argument” មដមបរបឆងង

នងដមមរ កនងមរឿងកតកាត ងរបាសាទយរពោះវហារ ម យដដលសារពតមានថៃបានចោះ ថៃងទយ ៣១ ដម តោ ឆងន

១៩៥៨ បានរលកថា : មមនរបាមមាជ បាននយាយថា ពន “មម” ជាជនជាត បរឥណឌា ។ ជនជាតថៃ

មានមដមកម តកនងមមតត យណឌនរបចនបានចលមកវាយយកមោយមជាគជយមលពកមម រ តពក

មនោះរតឡបមៅរកឥណឌា វញ ។ ដដនដដដលពមដមពកមម តាងមៅកកាល យមៅជាដ ថៃ ម យជនជាតថៃ

កដបងដចកមលនឯងជាពររកម ។ រកមទយ១ មកតាងមៅទយ បដដលមគឲយម ម ោះពវថៃងថា “កមពជា” ។ មយ

រកមមទយៀត បានតាងមៅតបនមពម យមៅដៃរកាម ម ោះ ថៃ ដដដល ។

មនោះពតជាគរឱយមងវគណឌរមាបជនជាតថៃដដលដតងដតមមលងហយដមមរ ឬ កមពជា ម យដបរ

ជាមកមលនជាជនជាតកមពជាមៅវញ មោយឥតមានការពចារណឌមល មដមកម តជាតរបកមពជាដដល

មាននគរតាងពយរយារម ោះមកម យ។ កថាមឡយថៃមដមតងមលនថាជាបញតជាមយកមពជា ដដលមាន

វបបធមរងមរឿង កវាមៅដតជាមរឿងមយដដលមនោចមៅរចទាលដតមសាោះ មរពាោះមបរកមឡកមមលពកម ត

ថនពាកយ “កមពជមទយ” កមានមនថៃកមកតជារដាដដរ។ ដចមានបញញា កមៅខាងមលកនង ដផនកទយ២ ដមមរ នង

កមពជាជាជនជាតដតមយ ដដរ មោក សក សមដ : បានពនយលថា ពាកយថា “ ដមមរ ” មោយមលកយកមរឿង

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

41

មរពងកនងោចារកបកសចារកង “ .វទយ ១០ ” ដដលបាននទានថា មតចដមមរមយងមានមដមកម តមក

ពឥ” កមពវយមភវ ” នង ងមទយព បសរ “ មមរា ” ដដលរពោះឥរបានរបទានឱយជាមម ។

មនោះឱយកានដតចាណឌថាពាកយ”កមព+មមរា” មានតាងព.វទយ១០មកមមលោះ នងរតវបានចារក

ទយកមៅមលោចារកមទយៀតផង ចដ កឯរដាថៃមទយបដតមកតមានមៅ.វទយ១៣មនោះមទយ ដបរជាមកផសផគប

នងដមមរ ឬ កមពជាមៅវញ។

ជាមងខប ការដដលមមធាវថៃ មោក មមនរបាមមាជបមចចញទយសនៈដបបមនោះរគននដតចងយក

ឈនោះដមមរមៅកនងមរឿងកតរបាសាទយរពោះវហារដតបាមណឌណ ោះ នងពាយាមបភនតមត នតរជាតឱយមានការយលរចឡ

ចមពាោះជនជាតដមមរ មោយគនម នភតតាង វដដលោចយកជាផលវការបានមឡយ។ កមពជាមានោងជាមរចន

ដដលបញញា កថាមលនគជាជាតពមមយដដលកមកតមលទយកដរបមលន នងរមៅរ តមកដលពវថៃង

ដចបានបងហា ញខាងមដម។

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

42

ទេចកតេន ាដឋា ន

តាមការបករសាយខាងមលមយងបានម ញថា ដមមរ នងកមពជា មាននយរមាបមាគ លជាតសាន

ដមមរដតមយ។ ដមចនោះមយងោចទាញបានថា កមពជា នងថៃ មនដមនជាជាតសានដតមយដចដដលមោក

មមនរបាមមាជបាននយាយមឡយ ម យកនង មរកមមញ ជា នកកាពរបវតតសាសរតដមមរ រកមមញ មាននរ

មយចននដដលចងបផ ឱយ នកកាមផសងៗមទយៀតមធវការពចារណឌមៅមលមលមត មោកមមនរបាមមាជ

គថា៖ (១)ចោះមបដមមរជាជនជាតថៃ ដដលរតវបានបដបកមលនមករមៅតបនទយ ប(កមពជាពវថៃង) ចោះ

ម ត វកថៃមយរកមមនោះ ចាតទយកមលនឯងជាដមមរដដលថៃមលនឯងដតងចាតថា(ដមមរ)ជាជនជាតមយទយន

មមាយ,ម តមមតចកមៅដតតាងមលនឯងជាជាតទយនមមាយមៅវញ? (២)មយាងតាមរបវតតសាសរតដមមរចាបព

ឡង ឆងន ១៣៤៦គ.រ តដលមយចតមម ជនជាតមៀមបានមធវទយកខបក មនញជាតដមមរជាមរចន

មលកមរចនសារ។ ចោះមបថៃគតថាដមមរជាពជពងសរបថៃ? ម ត វថៃមលនឯងចលចតតមធវបាបកាបោប

របជាពលរដារបមលន?

របមចកតមក កនង មរកមមញជា នកកា កដចជាជនជាតដមមរទាងឡាយ រកមមញ មជទាយាា ង

ោច ងហេ រចមពាោះទយសនោះខាងមល មរពាោះមយងបានដងទាង គនន ម យនវការបករសាយរមនង

ភតតាងខាងមលដដលមយងបានដងថា ដមមរមយងមានវបបធម រយធមតាងពយរយារណឌមកម យ

(របដ លជា ៤០០០ ឆងន មនគ.មកមមលោះ) ដដលវាមានភាពមគនន ទាងរងរវាងមដមកម តដបង

របជនជាតថៃដដលមទយបនងមាននវតវតសទយ១៣ថនគ.។

ដមចនោះកនង មមយងទាង គនន ជាជនជាតដមមរ មយងរតវមចោះដវងយលឱយបានចានវមដមកម ត

របជាតសានមលន មរពាោះថាការកាដវងយលនវវបបធម រយធម ជាការចាបាចណឌចមពាោះ

ស នសត របជាពលរដាដមមររគបរប ដដលមាន កៗរតវដតសាគ លមខនឯង សាគ ល វជាដមមរ ម ោះមទយបោចដៃ

សាកលវទយាលយបញញា សាសរតកមពជា ល មាធ បញញា ទយសនៈមមធាវថៃចមពាោះពាកយ”កមពជា”

មរៀបមរៀងរកមទយ៦M2 សាសរសាត ចារយៈ ម ឿន

43

រកាការពារ តតញញា ជាតដមមរបាន រពមទាងកសាងរបមទយជាតឱយមានការរកចមរមនមៅមម ។ ដត

របនមបដមមរមយងមាន កៗពសាគ លវបបធមរបមលនឯងចាម ោះមទយ ជនជាតដមមរមយងនងទយទយលរងមរគនោះ

ថាន កមយដធមធង គនមៅរកការរលរោយបនតចមតងៗមៅចមពាោះមមគ បងេតពណឌកវបបធមបរ

ទយដដលពមយថៃងមៅមយថៃងកានដតមានឥទយធពលមកមលងគមដមមរដចមាន ពាកយមសាល កដមមរមយងមយោល

ថា ”វបបធមរលត ជាតរលាយ វបបធមពណណរាយ ជាតទៃកើនថកក ន” ចច ងដដរ៕