1. LCH S VNG T SI GN

Hong Giang

a danh: Gia nh Si Gn Thnh ph H Ch Minh

- 1698 1802: Ph Gia nh- 1790 1802: Gia nh Kinh- 1802 1808: Gia nh Trn- 1808 1832: Gia nh Thnh- 1836 1867: Tnh Gia nh- 1889 1975: Tnh Gia nh (Si Gn - Ch Ln - Gia nh)- 1976 n nay: Thnh ph H Ch Minh

Trc 1698

Trc khi Cha Nguyn thit lp b my cai tr (1698) th Si Gn - Gia nh cn l mt vng t hoang vu, rng rm, sng nc, xen ln nhng g t cao nm trong vng t mi, rng ln, mnh mng pha Nam tri di ti bin ng.

Cch y khong 3000 - 4000 nm trn vng t ny c nhng nhm c dn c sinh sng vi nhiu nn vn ha t thi k cho n thi k kim kh. Nhng c dn c tng sinh sng trn vng t Si Gn t nhiu thin nin k trc bit canh tc nng nghip v bt u chinh phc vng t thp pha nam v pha ng nam. Lc by gi cuc sng con ngi y ht sc t do, khng c lnh th quc gia, khng c a gii hnh chnh v cng cha c khi nim v vng t "Si Gn."

Si Gn vo th k 16 17

Mi n gia th k 17, vo thi Cha Nguyn Hong (1558-1613) c c quyn cai tr t ng trong, bt u cng cuc di dn ngi Vit n khai ph vng t mi pha Nam. Vng t Si Gn lc by gi v th trung tm vng t mi, thun tin cho vic lm n sinh sng, l mt trong nhng ni m nhm dn c Vit u tin n y nh c.

n nm 1623 Cha Nguyn Phc Nguyn cho t trm thu thu thng chnh u tin ti Si Gn v Bn Ngh. y l du hiu ban u xut hin hnh thc kim sot ca nh nc trn vng t Si Gn xa.

Thng 3 nm 1679 Cha Nguyn li cho lp n binh Tn M (vng ch Thi Bnh, qun I ngy nay). Quyn lc nh nc ca Cha Nguyn c p t vo vng t mi pha Nam chun b cho vic hnh thnh b my cai tr. Cho n thi im ny, vng t mi pha Nam vn cha phn nh a gii hnh chnh. Song Si Gn gi v tr trung tm v quyn lc cai tr vng t pha Nam tp trung y.

Si Gn bui ban u

Nm 1698 l mc lch s nh du s khai sinh vng t Si Gn xa, khi Thng xut chng c Nguyn Hu Cnh theo lnh Cha Nguyn vo Nam kinh lc lp ra ph Gia nh cai qun vng t mi pha Nam v lp ra hai huyn u tin Phc Long v Tn Bnh thuc ph Gia nh. Din tch ph Gia nh lc ny khong 30.000km2.

Huyn Tn Bnh c lp ra t x Si Gn vi dinh Phin Trn v nhng n v hnh chnh c s u tin (ln, lng, phng, x, thn, p) l hnh dng Si Gn trong bui ban u.

Si Gn th k 18

Trong sut th k 18, thi Si Gn thuc Gia nh ph (1698-1802) th a bn thnh ph H Ch Minh ngy nay gm a phn hai tng Bnh Dng v Tn Long ca huyn Tn Bnh, (thuc Dinh Phin Trn) v trn mt na a phn tng Bnh An (tc huyn Th c) ca huyn Phc Long thuc Dinh Trn Bin. Nm 1795, Le Brun v bn vng t Si Gn - Ch Ln c ghi v tr thnh Bt Qui, cc ph th Minh Hng, Bn Ngh ri t tn chung l Thnh ph Si Gn. C th hnh dung tng qut vo cui thi Gia nh ph, a bn Thnh Ph (nay) c phn bit bi hai vng vi hai b mt khc nhau: vng ch nm trong vng "c ly" v vng qu t rng, tha dn thuc cc tng Bnh Dng, Tn Long, Bnh An.

Si Gn thi Gia nh Trn v Gia nh Thnh (1802-1832)

Sau khi chin thng Ty Sn ly li kinh thnh Ph Xun - Hu (nm 1802), Nguyn nh b Gia nh kinh, i Gia nh ph thnh Gia nh trn v n nm 1808 li i Gia nh trn ra Gia nh thnh, cc "dinh" u i thnh "trn". Gia nh thnh thng qun nm trn (ton Nam B). Dinh Phin Trn i thnh trn Phin An. Huyn Tn Bnh i thnh ph, 4 tng ca huyn Tn Bnh nng ln thnh huyn lp ra nhiu tng mi. Thi k ny a bn thnh ph nay bao gm a phn ca 2 tng Bnh Tr, Dng Ha ca huyn Bnh Dng v 2 tng Tn Phong, Long Hng ca huyn Tn Long (4 tng trn u thuc ph Tn Bnh, trn Phin An), phn cn li l a phn ca tng An Thy - Huyn Bnh An v mt phn ca tng Long Vnh - huyn Long Thnh (thuc ph Phc Long - trn Bin Ha).

T sau 1820, di mt ca thng gia v phi b nc ngoi c mt thnh ph gm hai th ln khng km g kinh nc Xim cch nhau hai dm, thnh ph Si Gn (l Ch Ln nay) v thnh ph Bn Ngh mi xy dng. H gi chung l thnh ph Si Gn ni hi c nc lc by gi khng u snh bng.

Si Gn thi Lc tnh Nam k (1832-1862)

T sau nm 1832, Minh Mng gii th cp Gia nh thnh, chia nm trn thnh su tnh. Trn Phin An i thnh tnh Phin An, trn Bin Ha i thnh tnh Bin Ha.

Nm 1836, tnh Phin An c i tn l tnh Gia nh c thm mt ph mi l ph Ty Ninh. Nm 1841, ph Tn Bnh li lp thm huyn Bnh Long (l s ti Hc Mn). V vy, sau 1841, a bn thnh ph (nay) nm trn a phn ba huyn Bnh Dng, Bnh Long, Tn Long (ca ph Tn Bnh) v mt phn t ca huyn Ngi An v Long Thnh thuc ph Phc Long tnh Bin Ha.

Si Gn thi Php cai tr (1862-1955)

a bn thnh ph (nay) lc ny bao gm a gii ca hai huyn Bnh Dng, Tn Long ca ph Tn Bnh, vi phn t ai ca huyn Bnh Long thuc ph Ty Ninh (tnh Gia nh) v cng thm trn mt na a phn huyn Bnh An cng vi a phn tng Long Vnh H, huyn Long Thnh, cng thuc ph Phc Long ca tnh Bin Ha.

Vng th Si Gn - Bn Ngh nm trn t ca ph Tn Bnh, c xc lp ranh gii t cha Cy Mai n rch Th Ngh, nm trong knh vnh ai gip ti sng Tn Bnh (sng Si Gn nay) c qui hoch l thnh ph Si Gn (theo bn Coffin nm 1862). Nm 1865 qui hoch "Thnh ph Si Gn" li c chia thnh hai thnh ph: Thnh ph Si Gn v pha ng a bn thnh ph c, tc vng Bn Ngh xa ni c tnh thnh Gia nh v thnh ph Ch Ln, vng trc y gi l "Ph th Si Gn".

Si Gn thi k 1956-1975

Trong khong 20 nm (1955-1975), thnh ph Si Gn cng c nhiu bin i. T nm 1956, thnh Si Gn - Ch Ln tr thnh th chnh quyn min Nam, c quen gi l " thnh Si Gn". Nm 1959, thnh Si Gn c chia thnh 8 qun hnh chnh, mi qun chia ra nhiu phng. Thng 12-1966, qun I thm hai phng mi t x An Khnh (Gia nh) lp ra. Thng 1-1967 tch hai phng mi ca qun I (x An Khnh c) lp thm qun 9. Thng 7-1969 lp thm qun 10 v qun 11. T y n nm 1975, thnh Si Gn c 11 qun.

Tnh n trc ngy gii phng (30-4-1975) th a bn thnh ph nay bao gm 11 qun ca thnh Si Gn, ton b a phn tnh Gia nh, qun C Chi (tnh Hu Ngha) v qun Ph Ha (tnh Bnh Dng).

Si Gn sau ngy thng nht t nc

Sau ngy thng nht 30/4/1075 thnh ph Si Gn - Gia nh tr thnh Thnh ph H Ch Minh l mt thnh ph ln nht ca c nc vi tng din tch t nhin 1.295,5km2 bao gm vng ni Si Gn - Ch Ln vi vng ven v ngoi thnh thuc tnh Gia nh trc y. T 11 qun ni thnh c iu chnh li cn 8 qun. Lp ra 4 qun mi: G Vp, Ph Nhun, Bnh Thnh (t hai x Bnh Ha v Thnh M Ty), Tn Bnh (t x Tn Sn Ha v Tn Sn Nh c). Din tch cc qun ni thnh v ven l 142,7 km2 chia ra 267 phng. Khu vc ngoi thnh gm 5 huyn: Th c, Hc Mn, C Chi, Bnh Chnh, Nh B vi tng din tch t nhin 1.152,8 km2 chia ra 77 x.

Nm 1978, thnh ph tip nhn thm hai huyn Duyn Hi (nay i l Cn Gi - l qun Qun Xuyn v Cn Gi trc y) ca tnh ng Nai. Nh vy, din tch m rng thm 714km2 v c b bin di 15km. Huyn Cn Gi rng ln nhng ch c 39.000 dn (59 ngi/km2) sng ri rc trn 7 x. y l ni i sng dn c rt kh khn, lc u khng c in, khng c nc ngt, khng c ng b...

Nm 1979, sau khi iu chnh n v hnh chnh cp c s, ton thnh ph c 261 phng, 86 x. n nm 1989 thnh ph iu chnh li cn 182 phng v 100 x, th trn. Nm 1997, sau t iu chnh thng 4, ton thnh ph c 17 qun, 5 huyn vi 303 phng x, th trn.

2. TN GI SI GN

Hong GiangMt s gi thuyt:

Ly ti liu b s a Gia nh Thnh Thng Ch ca Trnh Hoi c:Trnh Hoi c vit rng sau khi Ty Sn tn ph thnh ph ln Nng Ni i Ph (1777), Bin Ha, th ngi Tu sng st, trong c h Trnh, ngi Tu lai, ch mi ln tm, chy xung pha di lp ra mt thnh ph khc, nay truy ra l thnh ph y l vng Ch Ln ngy nay. a s ngi Tu sng st l ngi Qung ng. H t tn thnh ph mi y l Ngn Thnh. Ngn c ngha l Nm (vng) b sng( = , Ngn = b). Sng y, ch l sng con, tr t ngn ca con rch Cu ng Lnh, on nm i l ng Khnh ngy nay. Ngi Qung ng pht m Ngn l Thy Ngl(Ngn), v Thy Ngl(Ngn) b Vit Ho ra l Si Gn.Danh t Thy-ngn ph bin ngi Hoa, dnh cho ph x m Ty vit lCho-Len, v Vit gi l Ch Ln.Ngi Vit khng gi ph ngi Hoa l Thy-ngn, m gi l Ch-Ln. C lv tro li, ni khng quen ting Thy-ngn v li lc xa vng Bu in Ch-Ln c ci ch rt ln vo thi bui . Do a phn l ngi Hoa bun bn, nn ngi Vit gi Ch Ln l ph x ngi Hoa, sau ln dn, pht trin ra Thnh PhChLn. Sau ny ci ch b dp i v ng Quch m gip tin xy mt ci chmi trn ng Hu Giang, gi l Ch Ln Mi, hay ch Bnh Ty. Nhng ChLn vnl a danh ca Thy-ngn, m chng ta vn dng ngy nay.Theo Ph Bin Tp Lc ca L Qu n vit nm 1776, nm 1674 Thng sut Nguyn Dng Lm vng lnh cha Nguyn nh Cao Min v ph v "Ly Si Gn" (theo Hn Nho vit l "Si Cn"). y l ln u tin ch "Si Gn" xut hin trong ti liu Vit Nam. V thiu ch vit nn ch Hn - "Cn" - c dng th cho "Gn". Nh vy, ngay t nm 1674 c a danh Si Gn, khng phi i n nm 1778 khi ngi Tu C Lao Ph b qun Ty Sn tiu dit ri chy xung lp nn Thy Ngn tc Ngn, hay Xi Con tc Ty Cng.Thuyt Ci v bng gn th "Si Gn" bt ngun t ch "Si" theo ch Hn l ci v "Gn" v l ch Nm ch cy bng gn. "Si l mn ting vit theo ch Hn c ngha l ci g, Gn l ting Nam ch bng gn. Ngi ta ni rng, ci tn pht sinh bis kinnhiu cy bng gn do ngi Cao Min trng quanh n t xa ca h. Du vt nay vn cn cha Cy Mai v cc vng ln cn Song, cho ti nay th cc nh nghin cu vn cha tm ra c ngun gc ch thc chng minh s tn ti ca thuyt ny.

C nhiu thuyt cho rng "Si Gn" xut pht t ch "Prey Kor" (Rng Gn) hay "Kai Gon" (Cy Gn) m ra. Ni chung, cc thuyt ny u da vo cy bng gn. Nhng thuyt ny phn ln b bc b v l do n gin l khng ai tm c du tch ca mt th "rng gn" vng Si Gn, hay s c dng ca ci gn min Nam. Thm na, cy gn thi dng lm hng ro ch khng lm ci. V theo nh nghin cu L Trung Hoa trong a Danh th "si" ch xut hin trong cc t ghp Hn-Vit nh "Si Tn" ch cha bao gi c dng nh mt t n. V th khng th ni "ci" c, l "si" c, hay l "ci gn" l "Si Gn" c. Vy, thuyt Si Gn l "ci gn" b bc b bi thc t a l v ng hc.Thuyt Prei Nokor th da theo lch s v pht m thuyt ny cho "Si Gn" l c phin m t "Prei Nokor" hay t "Thy Ngn" m ra. Prei Nokor nguyn l dinh ca ph vng Chn Lp thuc vng Ch Ln ti cha Cy Mai, l du vt ca mt "thnh ph" c t thi Tin Angkor (theo nh s hc Php - Louis Malleret). Tuy nhin, khng c ti liu no khng nh rng ni y tng tn ti khu dn c trc th k XVI . ng Petrus Trng Vnh K l ngi a ra thuyt ny.Thuyt Bn Ci li cho rng: Dc theo con ng Nam tin ca dn tc Vit Nam c nhiu bn bn cc dng sng: Bn Vn n, Bn Thy, Bn Hi, Bn Quan, Bn Vn, Bn Thc, Bn nh, Bn Tranh, Bn Tre, Bn Sc, Bn Tm Nga, Bn Thnh, Bn Ci Bn Vn c i ra Bn Tn, Bn Thc i ra M Tn. Bn Thnh nay vn lu tn ch Bn Thnh. Bn Ci theo nhiu nh nghin cu v Si Gn th c th c i ra thnh Si Tn, Si Ngn do ngi Qung ng sng khu vc ny gi ch bn (b) l ngn. Ch Si Ngn c l sau ny c c thnh Si Gn.

5. LCH S, T V NGI NG NAI

Nguyn Hong Sn Nm min ng Nam B

Din tch: 5.903,940km2, chim 1,76% din tch t nhin c nc, 25,5% din tch ng Nam B

Dn s: 2.559.673 ngi (2010), mt dn s 386,511 ngi/km2 Gm 11 n v hnh chnh: Thnh ph Bin Ha, th x Long Khnh, 9 huyn l: Long Thnh, Nhn Trch, Trng Bom, Thng Nht, Tn Ph, Cm M, Vnh Cu, nh Qun, Xun Lc.

Gip: Bnh Dng, Bnh Phc, TP.HCM, B Ra Vng Tu, Bnh Thun, Lm ng (nm trong vng trng im pht trin kinh t ca min Nam)

C h thng giao thng thun li vi nhiu tuyn ng huyt mch i qua nh QL 1A, QL 20, QL51, tuyn ng st Bc Nam, gn cng Si Gn, sn bay Tn Sn Nht, t bo lt thin tai, t ai bng phng to iu kin thun li cho nhng hot ng kinh t ca vng cng nh giao thng vi nhng vng ln cn trong c ncLch s

Lch s hnh ng Nai gn lin vi lch s ca vng t Nam B

Cui th k XVI, ng Nai vn l mt vng t hoang vu, cha c khai ph, y c mt s dn tc sinh sng t rt lu i nh l Xting, Chro, M, Kho, Mnng, Khme..., dn s tha tht, trnh x hi thp km, k thut sn xut cha pht trin.

Vit Nam lc by gi xy ra cuc giao tranh ca vua L - Cha Trnh v Cha Nguyn hay lch s cn gi l thi k Trnh Nguyn phn tranh, cuc chin ny lm cho ngi dn i kh, lm than dn ti vic hnh thnh mt ln sng di dn t Bc vo Nam, trong c ln sng di dn ca min Thun Qung vo tm kim vng t mi sinh sng v lp nghip.

Vi bn tnh cn c, chu thng, chu kh, nhng lu dn ny cng vi ngi bn a y khn hoang, khai ph to nn mt vng t tr ph vi nhng rung la v nhng cnh ng hoa mu ti tt.

Nm 1679, nh Minh trung Quc sp , Trn Thng Xuyn lc by gi l Tng Binh trn gi cc chu Cao, Li, Lim khng chu khut phc nn quyt nh mang theo 50 chin thuyn cng vi 3.000 binh lnh thn cn v gia quyn sang xin thun phc Cha Nguyn Thun Ha v ngi ng u nh Nguyn lc y l Nguyn Phc Chu chp thun. Lc u, nhng ngi Hoa ny nh c Bn G, nhng sau h nhn thy vng t ng Ph (C Lao Ph ngy nay) c v tr thun li cho vic pht trin kinh t nn quyt nh di chuyn n y sinh sng v t y h lm cho C Lao Ph ngy cng pht trin phn thnh v tr thnh mt thng cng sm ut, mt trung tm thng mi v giao dch quc t ca c vng Gia nh (Nam B ngy nay)

Nm 1698, Cha Nguyn sai Thng Sut Chng C L Thnh Nguyn Hu Cnh vo kinh lc vng t ng Nai (vng t Nam B by gi), t vng t mi thnh ph Gia nh, chia lm 2 huyn l: Phc Long (ng Nai) dng dinh Trn Bin, huyn Tn Bnh (Si Gn) dng dinh Phin Trn. Nguyn Hu Cnh cn lp b binh, b in v chiu m nhng ngi c vt lc t nhng ni khc n y lp nghip v pht trin kinh t.

Nm 1802, vua Gia Long i dinh Trn Bin thnh trn Bin Ha, nhng vn thuc ph Gia nh.

Nm 1836, vua Minh Mng i Trn Bin Ha thnh tnh Bin Ha.

Vo thi Php, Bin Ha c chia thnh 3 tnh l Bin Ha, Th Du Mt v B Ra.

n thi Vit Nam Cng Ha, ng Nai c chia lm 3 tnh l Bin Ha, Long Khnh, Phc Tuy. Sau , n u nm 1975, 3 tnh ny c hp nht v thnh lp nn tnh ng Nai, tnh l t ti th x Bin Ha.

Nm 1976, th x Bin Ha c nng cp thnh thnh ph Bin Ha th loi 3, trc thuc tnh ng Nai. Nm 1993, thnh ph Bin Ha c cng nhn l th loi 2, trc thuc tnh ng Nai.

6. TN GI NG NAI

Nguyn Hong Sn

Ngun gc tn gi ng Nai hin nay vn cha c xc nh r, c 1 s cch gii thch c a ra nh sau:Theo dn gian, ng Nai ch cnh ng c nhiu hu, nai sinh sng.

Bt ngun t ch ng trong ng (Sng Ci, Sng Ln) ca ngi M, dng ch con sng ng Nai ngy nay, trong qu trnh hnh thnh, ch mt i, ch ng c duy tr v c tri thnh ch ng, con sng ng c nhiu nai gi l sng ng Nai.

Ci tn ng Nai xut hin trong mt bo co v gio dn Nam B gi cho gio hi Cng Gio, lc m ng c k hiu l ou hay o, dng D thay cho : khong nm 1670, c dn Cochinchine n sinh c lp nghip vng t no m ngi ta gi l Dounay gip ranh vi cc vng quc Khmer v Chmpa.

Nhm ngi Hoa theo Trn Thng Xuyn sang nh c C Lao Ph ngy nay, ban u t tn l Nng Ni i Ph, ng Nai l c tri t Nng Ni.9. S LC V THIN CHA GIO & THIN CHA GIO TI VIT NAM

Nguyn Hng Cc Phng

Trong ting Vit, thut ng Thin Cha gio thng dng ch Gio hi Cng gio Rma. Tuy nhin, bn cht cm t "Thin Cha gio" l ch v tt c cc tn gio th Thin Cha l thn linh ti cao v duy nht ng trn tri, v trong tng tn gio c cch gi tn ring v Thin Cha. Bao gm: Kit gio: gm ba nhnh chnh l Cng gio Rma, Chnh Thng gio v Khng Cch (Tin Lnh) u th Thin Cha Ba Ngi.

Do Thi gio: th Thin Cha mang danh hiu l "Yahweh" (Vit ha l "Giav")

Hi gio: th Thin Cha mang danh hiu l "Allah"

Ba tn gio trn gi chung l cc tn gio khi ngun t Abraham v u l c thn gio.

Ti Vit Nam, cch dng t "Thin Cha gio" ch v Cng gio bt ngun t vic Cng gio Rma l tn gio th Thin Cha c truyn b vo Vit Nam sm nht. D rng vic th "ng Tri" theo tn ngng dn gian ca Vit Nam, nu xt theo ngha rng, cng c th gi l Thin Cha gio.

Nhng ngi Thin Cha Gio tin tng Cha Jesus l ng Christ l Con ca Cha Tri, ngi sng nh con ngi mang thng ip ca Cha Tri cho th gian. Ngi ta cng tin rng Cha Jesus l mt vi Cha Tri.

V mt lch s tn gio, Thin Cha gio c bn l Do Thi gio nhng theo hnh thi phng Ty, ln u tin Thin Cha gio phn chia gia nh th ng v Ty Phng. n th k XVI c s Ci cch bt u ti nc c, sau trong cc nh th ti Anh quc, sau dn n s trin khai v Tin lnh (Protestantism c ngha l phn i, tc phn i uy quyn ca Gio hong La M), do c Cha Jesus em n tin lnh v s cu ri linh hn con ngi.

Ngy nay Thin Cha gio chia ra, phn ln l Thin Cha gio La m (Roman Catholicisn), Chnh Thng gio (Orthodox) v Tin Lnh (Protestantism). Chnh Thng gio c Linh mc hnh l, cn Tin Lnh c Mc s (l ngi c gia nh) hnh l, c hai u khng tha nhn gio quyn To thnh La M.

Trong thc t, nhiu ngi lm ln khi dng cm t o Thin Cha hay "Thin Cha Gio" ch o Cng Gio (Catholicism). Xt v t ng (terminology) th danh xng o Thin Cha nghe c v hp l v mc ch tn th Thin Cha l Ch t vn vt v v tr. Nhng nu i su vo ni dung thn hc,khng c no gi lo Thin Cha(Deism) ng ngha vi danh xng ny c v trong thc t th tt c cc Nhnh hay o mang cc danh xng ring bit trn y u tn th Thin Cha (God) nhng vi ni dung thn hc khc nhau, k c khc bit v phng th th hin s tn th (Liturgy). Ni khc i, cc Nhnh Kit gio v Do Thi gio nitrn, tuy cng tn th Thin Cha, nhng rt khc nhau v quan imthn hc, b tch, phng v, mc v v quyn bnh. Do , khng th gio Cng Giol o Thin Chacch chung c v nh vy s ln ln vi cc o cng tn th Thin Cha nhng khc nhau v nhiu im nh ni trn y.

Vit Nam l mt quc gia a tn gio, c c tn gio ni sinh v ngoi lai, vic tip nhn cc tn gio ngoi lai trong c Cng gio gn vi hon cnh chnh tr - x hi, v lch s tip nhn v nhng yu t khc.

Trong my th k Vit Nam tip xc v giao lu vi phng Ty, bn cnh Cng gio, nh hng ca vn ha phng Ty tc ng mt cch kh su rng vo nhiu lnh vc vn ha vt cht v tinh thn Vit Nam. Ty tng lc tng ni, thi ca ngi Vit Nam c th khc nhau, chp nhn hay chng i, nhng cui cng bao gi cng l s thu ha linh hot, tip nhn nhng g c ch v bin i cho ph hp vi tnh cch Vit Nam v nhu cu Vit Nam. So viPht gio v Khng gio, Cng gio du nhp vo Vit Nam mun hn, mang m nt vn ha phng Ty nhng cng ng gp nhiu mt tch cc to nn nhng nt vn ha Cng gio rt ring bit.

V thi gian, Vit Nam tip xc vi Cng gio v vn ha Cng gio t kh lu. Trong tnh cch quc t ca vic truyn gio Vit Nam dn n nhng iu kin thun li ngi Vit Nam tip thu vn minh phng Ty v vn ha Cng gio. Cc loi hnh vn ha mi Vit Nam tng i tiu biu hnh loi v nhng kt qu trong thc tin, t kin trc, ngh in, bo ch, vn hc, n sn khu, kch, iu khc, ngh thut xut hin mhiu nt mi l. Cng vi thi gian dn dnCng gio tr thnh mch sng bn trong bn sc dn tc .

1. Cng gio vo Vit NamCng nh cc tn gio khc, Cng gio xem vic truyn o l s mng thing ling v thng trc. Ngay t rt sm vi li thc dchy i khp tri t v ging phc m cho mi ngi. Bng cc hot ng truyn gio, Cng gio t mt tn gio a phng nhanh chng tr thnh tn gio ca ch La M, v t tn gio ca ch La M tr thnh tn gio ca chu u. Vi nhng pht kin a l thi k cn i m ra nhng trin vng ln lao cho vic m rng nc Cha n nhng min t ngoi trong c Vit Nam.

Tnh hnh Vit Nam t th k XVII n th k XVIII c nhiu xo trn v din bin phc tp. Ni b giai cp thng tr lc c v s tranh chp quyn lc dn n s chia ct t nc ko di t nm 1645 n nm 1692, sau l cuc ni chin gia Nguyn nh v qun Ty Sn v s phc hi ca nh Nguyn u th k XIX. Nhng iu lm cho kinh t tr tr v gin on, chnh tr th hn n, i sng ca nhn dn th i kh lm than, nhn tm th giao ng ly tn, to thun li cho vic thm nhp truyn b Cng gio cng nh vic dm ng chinh phc ca ch nghat bn phng Ty.

T nhng thp nin u ca th k XVI Vit Nam c cc gio s phng Ty n truyn gio.

Sau khi chim c Vit Nam, nht l t khi thit lp c ch thng tr, gn nh l n p cng lao Hi Tha sai Paris, Php ban cho cc gio s Tha sai nhiu c quyn c li. Uy th ca Gio hi c cao, cc gio s tr thnh nhng ngi c th lc ln trong x hi lc by gi. Nh nhng iu kin thun li v mt vt cht v tinh thn do chnh quyn Php a li hng ngn c s tn gio c trin khai xy dng, s tn ngy cng tng nhanh.

Sau bn th k truyn gio, ti nay o Cng gio Vit Nam c hn 6 triu tn . Thm nhp vo Vit Nam gia lc ch phong kin ang khng hong trm trng, nn i km trn lan, o Cng gio tr thnh ch da tinh thn cho ngi dn ang cn nim an i. Vi truyn thng bao dung, ngi Vit Nam d dng chp nhn mi tn gio ngoi lai min l n ph hp v n vi thin ch ha bnh. Thm vo , Cng gio l mt tn gio mang m tnh cch cng rn ca truyn thng vn ha phng Ty, do vy m trong mt thi gian di mi ha ng vi vn ha Vit Nam.

2. S hi nhp vn ha Cng gio vi vn ha Vit Nam

Nim tin Cng gio c th thp nhp c vo trong nn vn ha Vit Nam. V cm thc "ci thing" ca ngi dn Vit ph hp vi bn cht "dung d" ca Tin mng. Ci thing y rt c th trong cuc sng thng ngy ca ngi dn Vit. C g c th hn cy a, bn nc, b tre, mnh vn; c g thn thng hn tnh lng ngha nc, v thm thit hn tng quan mu m, rut tht trong vn ha Vit Nam.

Trong vic hi nhp Cng gio vo nn vn ha Vit Nam, mt trong nhng yu t quan trng v nn tng ca nn vn ha ny l o hiu, hay tinh thn hiu tho i vi cha m, ng b t tin. Ti sao? V ngi Vit cng nh cc dn tc vng ng ny lun lun t nng tinh thn hiu tho i vi cha m, ng b, t tin. T ngun ci, o hiu lun lun l mt nn tng cn bn cho o lm ngi ca ngi Vit, v nm trong bn cht vn ha ca ngi Vit. V th, vic hi nhp vn ha Cng gio vo Vit Nam nn khi u t o hiu, v ly o hiu lm nn tng. Ta thy c s ph hp gia s ip Cng gio v vn ha Vit Nam trong ch trng tho hiu vi cha m, t tin. Tht vy, o hiu trong Cng gio tht r rng v c coi l quan trng.

Tip nhn vn ha Cng gio, vn ha Vit Nam cng c lm giu thm bi nhng yu t vn ha phng Ty, v c bit thnh cng trong vn ch vit. Khi truyn o cho ngi Vit Nam, kh khn u tin m cc gio s vp phi l s khc bit v ngn ng v vn t; cc gio s c th hc ting Vit c, nhng hc ch Nm th qu kh. Bi vy h dng b ch ci Latinh quen thuc c b sung thm cc du ph (m mt s ngn ng phng Ty nh ch B o Nha tng lm) ghi m ting Vit th ch ny v sau c gi l ch Quc ng. Ch Quc ng l thnh qu cng sc tp th ca cc gio s ngi B o Nha, , Php v nhng ngi Vit Nam tng gip h hc ting Vit.

Nm 1632 Gaspar dAmaral son cun t in B - Vit. Song cng lao ln nht trong vic cng c v pht trin th ch ny thuc v linh mc Alexandre de Rhodes, ngi dy cng su tp, b sung bin son v nm 1651 cho xut bn Rma cun t in Vit B - La tinh vi ng php ting An Nam.Tuy mc ch ban u ca vic son ch Quc ng ch l gip cc gio s truyn o, ri sau c chnh quyn Php s dng phc v cho vic cai tr, nhng nu so vi ch Hn v ch Nm n c u im ln l rt d hc.

Nh vy l t khi truyn vo Vit Nam, o Cng gio c nhng ng gp ng k cho nn vn ha Vit Nam. Hi nhp Cng gio vo Vit Nam lm cho nn vn ha y tr nn phong ph, a dng. Cng ging nh Khng gio, Lo gio, Pht gio lm trc kia. Trong s hi nhp ny khng c g mt i, tri li c vn ha Vit Nam ln cc tn gio, c bit l Cng gio u c thm nhng nt c o ca ring mnh.

3. Bn a havn haCng gio

Trong cuc giao lu v tip xc vi Cng gio, vn ha Vit Nam khng ch ginh c quyn tn trng, m trong mt s trng hp n cn khin cho o Cng gio khi vo Vit Nam c bn a ha, tip nhn nhng du n ca vn ha Vit Nam.

Vic th cng t tin l mt tn ngng truyn thng n su trong tm thc tn gio ca ngi Vit. o Cng Gio trc cng ng Vatican II loi b tn ngng ny li khng t nhng trn trc day dt cho nhng tn hu theo o. Nhng nay tn hu Cng gio thc hin c nhng nghi l tng nim t tin ngy cng phong ph v a dng. Ngy nay cc gia nh Cng gio u t bn th t tin ngay cnh (thp hn mt cht) bn th Cha, cng t bt hng v hai chn nn hai bn. Vo nhng ngy gi trong gia nh, ngi Cng gio cng t chc theo phong tc a phng nh thp hng knh nh t tin, dng hoa qu t lng thnh

phn ln trong mi lnh vc sinh hot, Cng gio c ng gp rt nhiu cho nn vn ha Vit Nam, ng thi cng to cho mnh nt vn ha c th, n su vo mi phm vi ca i sng.

Cng gio ti Vit Nam, ni chu nh hng ca ba tn gio ln (Pht, Khng, Lo), thng b ph phn l ngoi lai vi dn tc, v nh hng ca Cng gio i vi vn ha Vit Nam cn rt hn ch, nhng cng vi thi gian o Cng gio c nhng nh hng v ng gp nht nh vo nn vn ha Vit Nam.o Cng gio n Vit Nam giai on u cng c n tip nng nhit.

Ngy nay, l Noel, Valentin khng cn dnh ring cho ngi Cng gio m n thnh ngy hi cho nhiu ngi nht l gii tr. Vit Nam, c bit thnh ph gn n ngy l c rt nhiu cc ca hng bn lu nim Ging sinh v l hi tnh yu lm no nhit khp ph phng v lan ta xung c cc lng qu

Do vy, ta khng th ph nhn c nhng ng gp to ln ca o Cng gio i vi nn vn ha dn tc. Vic ra i ch quc ng gip cho ngi Vit d dng hn trong vic hc tp, giao tip v bo tn nhng d liu di dng vn bn. ng thi khi o Cng gio vo Vit Nam cng mang theo nhiu yu t vn ha phng Ty du nhp vo, lm cho vn ha Vit Nam tr nn phong ph hn, pht trin thm nhiu loi hnh vn ha ngh thut mi.Cho n nay o Cng gio c c mt nn mng tng i vng chc nh tng bc hi nhp vo trong vn ho Vit Nam theo nh gi ca cc nh khoa hc v tn gio ny.

10. SA B - CNG NGHIP SA

Nguyn Thanh Phong

CHN NUI B NG NAI

Chn nui b ng Nai rt pht trin, c nh hng kh r l: sinh sn, ly tht, ly sc ko, nn ngi ta u t cao.

Nm 1997, ng Nai c 52.081 con b cc loi, b c nui nhiu cc huyn: Xun Lc , Long Thnh, Nhn Trch, Thng Nht, Vnh Cu, Bin Ha, nh Qun,

B ng Nai c 2 ging ch yu:

- Ging b vng Vit Nam(nng dn Nam b thng gi l b cc): c trng lng nh, b ci trng thnh ch t 180 - 200 kg/con, con c trng thnh t 320 - 350 kg/con.

- Ging b lai Sind (b u hay b b): l ging lai gia b vng Vit Nam v b Sind n : c tm vc ln. B ci trng thnh c trng lng 300kg/con, b c trng thnh c trng lng trn 500kg/con, ph bin rng ri.

n b ng Nai c nui vi quy m ln hn chn nui tru. Nui theo phng thc u t thc n kt hp chn th. Ton tnh hin nay c 10.568 h nng dn nui b tng cng 48.792 con.

B sa:

Hin nay ng Nai c khong 1.500 con b sa, nui tp trung nng dn cc x: An Phc, Tam Phc, Lc An thuc huyn Long Thnh; cc phng Trng Di, Tn Phong, Tn Mai, Thng Nht thuc thnh ph Bin Ha; x Bc Sn thuc huyn Thng Nht. H nui nhiu nht ch t 15 - 20 con/h, nui ph bin t 3 - 5 con/h. Ging b sa ng Nai ch yu l ging lai F1, F2 gia cc ging b sa n i c nng sut cao nh: b H Lan thun (Holstein Frie sian), b Gizi (Jersey), b nu Thy S (Brown Swiss) vi ging b ci lai Sind. Nng sut sa bnh qun t 2.500 - 3000 kg/chu k (chu k vt sa t 270 - 300 ngy.

B SA LONG THNH

Cng ty lin doanh B Sa ng Nai thnh lp theo giy php s 01/GP-N do UBND tnh ng Nai cp ngy 12 thng 8 nm 1997. K t nm 2008, Cng ty lin doanh b sa ng Nai TNHH c chuyn i thnh Cng ty C phn Lothamilk.

Ngnh ngh kinh doanh :

u t pht trin chn nui b sa; ch bin thc n gia sc, sn xut cc sn phm t b sa, xy dng khu trng by , gii thiu sn phm ca Cng ty; h tr nhn dn v cc t chc kinh t Vit Nam pht trin b sa; xy dng khu h bi trt nc ; v hot ng kinh doanh theo cc mc tiu trn.

Nhng tc dng ca sa:

Thng xuyn ung sa chua s bo v ng rut c th mnh khe v c li cho sc p. Cht bo trong sa chua v cc loi sa gip tng cng min dch cho c th.

Sa c tc dng gimcholesterol mu.Cht kali trong sa c th duy tr n nh huyt p, t gim bt nguy c b tai bin, bt tnh.Cht st, ng v lecithin trong sa s gip lm chm lo ha no b.Cht can-xi trong sa h tr h xng rt hiu qu, gip gim nguy c long xng.Cht km trong sa gip vt thng nhanh lnh.Quy trnh sn xut v ch bin sa khp kn. Bc 1: Nui b

Bc 2: Vt sa (bng tay hay bng my)

Bc 3: Bo qun

Bc 4: Vn chuyn

Bc 5: Xt nghim ti phng th nghim

Bc 6: Ch bin

Bc 7: ng gi

Bc 8: Bn sa.

Sa ti Longthamilk:

Sa ti c vt ra t v ca b ci khe mnh v nui dng tt, c kim tra theo cc tiu chun l, ha mt cch nghim ngt v bo qun tt trc khi a vo sn xut.

Sa LOTHAMILK vi ngun gc sa ti nguyn cht 100% c ch bin trn dy chuyn khp kn, hin i ca Tetra Pak (Thy in). Vi h thng dy chuyn ny, sa ti c x l nhit (Paxt ha) 86oC trong 15 giy.

Do x l nhit trn trong thi gian ngn nn tiu dit c hu ht h vi sinh vt hoi sinh v gy bnh ca sa nu c, nhng khng lm thay i n cu trc vt l, cng nh nhng cn bng ha hc, nhng thnh phn sinh ha nh enzym v vitamin ca sa.

Tuy nhin vi nhit Paxt ha ny, trong sa vn cn tn ti mt s t vi sinh vt khng nhit, chng c th pht trin d dng nhit cao (nu sa c bo qun nhit khng t yu cu 4oC). Cc vi sinh vt ny thng sinh ra enzym phn gii protein ph hy cazein lm h sa. Ngoi ra, trong qu trnh bo qun, nhng vi khun lactic trong sa pht trin gy axit ha sa (sa b chua). Do vy sa phi c lm lnh nhanh xung 3oC n 4oC sau khi ch bin ng hp v lun lun bo qun lnh di 4oC trong thi gian s dng 7 n 10 ngy khng ch s pht trin ca chng.

Nhng nm gn y khi cng ngh thc phm v ngnh chn nui b sa pht trin, ngi dn thnh th c bit l tr em v ngi ln tui s dng sa ti nh mt loi nc gii kht c gi tr dinh dng cao. Sa ti p ng nhu cu ca c th v acid amin khng thay th, acid bo khng no, khong (c bit l canxi v pht pho) v vitamin. Sa khng nhng c chc nng b dng m cn c tc dng gii c.

c c nhng sn phm tt, dy chuyn sn xut ra sa thanh trng c Cng ty C phn Lothamilk nhp t cng ngh chu u v chy t ng ha. Sn phm lm ra t tiu chun ISO 22000:2005, 100% sa ti nguyn cht, cung cp c nhiu dng cht cho c th v gip cho c th tng trng chiu cao. Cn dy chuyn sn xut sa tit trng cng l h thng thit b cng ngh hin i c nhp v t chu u. Nhng sn phm lm ra t c tiu chun ISO.

13. LCH S, T & NGI BNH THUN

Nguyn Hunh Long

a l

V tr a l

Quan im thuc ng Nam B: Theo v , gn ging ng Nai, Bnh Dng, TP.HCM (110601B1080828). i pht thanh truyn hnh thuc h thng cc i truyn hnh Min ng, sn xut cc chng trnh ni ting Min ng v pht song trao i vi cc tnh Min ng (v d).

Quan im thuc Duyn Hi Nam Trung B: T nhin, cnh quan c nhiu im chung cc tnh Nam Trung B khc, c rt t im chung vi cc tnh ng Nam B. Ging ni ngi Bnh Thun nh hn cc khu vc khc Nam Trung B nhng vn mang nt tng ng (v d).

iu kin t nhin

a hnh hp ngang theo hng ng Ty.

i ni thp tp trung pha ty bc (~ 40%).

Cn ct (~ 18%), i g (~ 32%).

ng bng ven bin nh hp (~ 9%).

Nhiu nng, nhiu gi, kh hn nht c nc (L do: V v tr a l & hot ng ca dng bin lnh).

H thc vt: Cy g l rng, rng rng l, rng hn giao l kim, rng hn giao tre na.

iu kin kinh t

Khong sn vi tr lng ln:

Nc khong thin nhin bicarbonat: hn 10 m tr lng cao, cht lng tt (trong c c m nc khong nng 700 C) c th khai thc trn 300 triu lt/nm. Trong , 2 m ang c khai thc v kinh doanh l Vnh Ho v a Kai.

Ctthy tinh: 4 m Hm Thun Bc, Bc Bnh v Hm Tn vi tr lng trn 500 triu m, cht lng t tiu chun xut khu, ph hp sn xut thy tinh cao cp, knh xy dng, gch thy tinh.

grant: tr lng rt ln, phn b khp ni.

St bentonit: dng trong cng nghipha chtv khai thcdu m, tr lng khong 20 triu tn.

Du kh ang c xem l th mnh kinh t mi ca tnh Bnh Thun, vi nhiu m du c tr lng ln c pht hin cch t lin 60 km; c 3 m du Rng ng, S T en v Rubi ang khai thc. Hai m: S T Trng v S T Vng chun b khai thc. Chnh ph v cc b, ngnh trung ng ang quan tm u t pht trin cng nghip du kh ti Bnh Thun hnh thnh trung tm d tr du m nhm m bo an ninh nng lng quc gia v xut khu.

Chn nui gia sc, gia cm kh pht trin. ang u t hnh thnh cc vng chuyn canh cy cng nghip, cy n qu vi: 18.000 ha thanh long, 30.000 haiu, 15.000 habng vi, 20.000 hacao su, 2.000 hatiu.

Lch s

Vo u cng nguyn cng c nhiu dn tc, nhiu vng quc vi nhng nn vn ho pht trin li n ngy nay. Trong s c Vng quc Chmpa l mt trong nhng vng quc hng mnh nhiu th k thi c i v trung i, c mt nn vn ho pht trin rc r nagng hng vi cc nc trong khu vc. H li mt khi lng di sn ln vi nhiu gi tr v kin trc, ngh thut, vn ho dn gian, mt h thng l hi phong ph, a dng. c bit v kin trc vi nhiu nhm n thp, n th.

Trong qu trnh m nc v phi Nam v t khi thnh lp tnh Bnh Thun (1697), ngi Vit k tha nhng thnh tu v vn ho ca ngi Chm v mt phn cc dn tc t ngi khc, xy dng mt nn vn ho truyn thng pht trin qua tng thi k lch s trn c s nhng phong tc tp qun vn ho ca t tin to nn mt nn vn ho thng nht a dng. Tri trn 300 nm lch s cc th h tin nhn xa li trn t Bnh Thun hng trm di tch lch s c gi tr, l nhng cng trnh kin trc: thp, nh, cha, n, miu, lng m... T xa l nhng yu t cu thnh i sng vn ho tinh thn v tm linh ca cng ng cc dn tc.

Dn c

Kinh, Chm, Raglai, Hoa (Gii thiu khi qut).

Chm:

Bnh Thun l a phng tp trung nhiu ng bo Chm sinh sng, vi hn 41.000 ngi, theo 2 tn gio l Blamn (gn 26.000 ngi) v Hi gio (Bni) (hn 15.000 ngi). Hng nm, ng bo Chm Bnh Thun t chc nhiu l hi, trong c 2 L hi ln l l hi Ramwan (30/3 chm lch v ko di 1 thng) ca ngi Chm Bni v L hi Kat (1/7 chm lch v ko di 1 thng) ca ngi Chm Blamn.

Ramwan l l hi ln v c ngha nht trong h thng l hi ca ngi Chm Bni... Tt Ramwan l dp con chu, nhng ngi cn sng nh n t tin, cc ng sinh thnh v cu nguyn cho lng xm c bnh yn, nh nh sung tc, ngi ngi c an lnh, hnh phc, ma mng ti tt. Trong nhng ngy ny d lm g, u v bn rn n my chng na, th nhng ngi Chm Bni vn dnh thi gian v qu, quy qun cng gia nh v ngi thn.

Kat l l hi mang ngha tng nh t tin v cu mong ma thun gi ha, ma mng thun li. Kat cn mang ngha phn thc, cu mong cho s ha hp la i, s sinh si ny n ca con ngi v vn vt.

y l mt l hi dn gian c sc nht trong kho tng vn ha ca cng ng ngi Chm. L hi khng ch gn vi n thp c knh - ni lu gi nhng gi tr k thut v m thut cao nht ca nn vn ho Chm m cn gn ti lnh vc khc ca vn ha: cng t, y phc, nhc c; nhng bi thnh ca, ca ngi cc v vua hin c cng vi nc vi dn.

L hi cn l dp nhng ngi tham d c thng thc mt nn ngh thut ca - ma - nhc dn gian vi phong cch c o. Nhng ngi tham d l hi c ho cng iu ma ca cc thiu n Chm, say sa cng ting trng Gi nng, kn Saranai. L hi Kat l minh chng v s phong ph, a dng trong kho tng vn ha ca i gia nh cc dn tc Vit Nam. y l hai l hi ln c ng o ngi dn trong nc ni chung v Bnh Thun ni ring bit n v n mang tnh truyn thng v th hin r nt bn sc vn ha Chm.

Raglai:

L dn tc thiu s thuch ngn ng M Lai-Polynesia (khong 15.440 ngi), trc ysng du canh bng nng ry, hin nay h lm c rung nc, sn bn, hi lm v cc ngh th cng (ch yu l ngh rn v an lt).

Ngi Raglai sng thnh tng pa-ly(bun lng) trn khu t cao, bng phng v gn ngun nc. Mi pa-ly thng gm vi chc nc nh ca mt dng h. S thnh vin trong nh gm b m v cc con cha lp gia nh.

ng u pa-ly lp pa-ly(trng lng), thng l ngi c cng khai ph t u tin. Trng lng c trch nhim lm l cng tri t khi b hn hn nng. Ngi c uy tn nht dng h gi lky pa-ly(gi lng).

Trong x hi ngi Ra Glai cn tn tich mu h, n ng sng trn i nh v, con ci u ly h m, ngi ph n ln tui nht trong gia nh c tha hng ti sn. M hay v l ch nh c quyn quyt nh trong gia nh. C gi nu ng thun chng trai no th ni vi b m lo l ci chng. Trong hn nhn ngoi quyn ca ngi m, ting ni ca ng cu kh quan trng.

Hoa: Ngi Hoa Phan Thit (Bnh Thun) tn knh v t chc l hi Nghinh ng (20 22 thng 07 m lch) v ng tng trng cho danh d, lng chung thy, s hy sinh, can m ...15. NHNG CI NHT CA BNH THUN

Nguyn Hunh Long

Trc tin l k lc: a phng c din tch trng thanh long ln nht Vit Nam. c tnh n ht nm 2007, din tch cy thanh long ca Bnh Thun chm ngng 9.000ha - con s v ch m khng a phng no snh kp. Vi nhng u im c v ngt ln chc cao, tai di v xanh hn ni khc nn thanh long Bnh Thun c ngi tiu dng trong v ngoi nc a chung. Thng 11/2006, Cc S hu tr tu cng cng nhn xut x hng ha cho tri thanh long Bnh Thun v sn phm li th ny c mt nhiu th trng ln trn th gii

Tip n, Bnh Thun cng ghi tn mnh vo k lc a phng c resort - hotel nm dc bin nhiu nht Vit Nam. Vi chiu di b bin 192km t mi Cht (gip C N - Ninh Thun) n bi bi Bnh Chu (B Ra - Vng Tu), u c tim nng l c nh u t vn lm du lch. Trong s gn 390 d n du lch cn hiu lc, th hu ht tp trung dc cc b bin ti Phan Thit, Hm Thun Nam, La Gi, Tuy Phong c xy dng bng nhiu phong cch khc nhau, nhng u hi ha vi thin nhin min bin.

Phan Thit - a phng c thng hiu sn xut nc mm u tin ti Vit Nam l k lc lun c a phng mong i; bi t lu ngi dn ni y cho ra i nc mm Phan Thit vo u th k 19 (nm 1809). c bit, nm 1906, Lin Thnh hi qun - tin thn ca Cng ty nc mm Lin Thnh cng c thnh lp ti y, t thng hiu nc mm Phan Thit cng tr nn ni ting khp mi min

Cha Pht Quang chnh thc c cng nhn l Ngi cha c m gia tr bng g ln nht Vit Nam. Hin m gia tr c t ngay chnh in ca cha vi mc ch ym tr m thanh cho vic tng kinh. M c chiu cao 0,8m v chiu ngang 0,92m, c lm bng g mt m theo quan nim nh Pht gi l g mt m dng (tc mt phn g trn mt t, mt phn g di mt t). c bit, ming g mt ny c xut x t huyn L Thy - Qung Bnh, c 3 ngi th Qung Nam ch tc thnh

Trn a bn Phan Thit cn ghi thm k lc i ct Mi N - i ct thay i hnh dng t nhin nhiu nht Vit Nam. C din tch rng gn 50ha, ct y ch yu l mu vng, trng ng, sm v nht trn ln vo nhau trng rt p mt. Sau mi t gi ln hoc tri qua mt ngy m th din mo ca i ct Mi N tr nn mi nguyn, khc hn vi nhng hnh dng trc

Tri di mt phn b bin ca x Bnh Thnh - huyn Tuy Phong, bi C Thch c cng nhn l Bi c nhiu hnh dng v mu sc nht Vit Nam. Nm trong Khu du lch C Thch, bi c chiu di khong 1,5km, l ni quy t nhng vin nh mu sc v hnh dng, c tr lng ln n gn 245.000 tn. Nc bin trong xanh cng bi nhiu mu v nhng di tch kin trc, C Thch thc s l im tham quan l tng cho du khch khi gh Bnh Thun

Cng ti Tuy Phong, Cng ty c phn nc khong Vnh Ho c xc lp k lc Doanh nghip u tin nui trng to qu Spirulina Vit Nam. Nh iu kin t nhin ma t, nng nhiu v c ngun nc khong kim giu bicarbonat, nn doanh nghip tp trung u t thnh im nui to vi quy m i tr. To Spirulina tng c T chc FAO v WHO cng nhn l ngun dinh dng qu, c cng dng tt i vi sc khe cng nh th cht con ngi

i vi 2 k lc Vit Nam cn li c VIETKINGS cng nhn thuc v Ban Qun l Quan Miu (cha ng). l k lc: L hi Nghinh ng Quan Thnh Qun ln nht Vit Nam v Rng Xanh di nht Vit Nam. L hi Nghing ng ca cng ng ngi Hoa ti Bnh Thun din ra trong 3 ngy, c s tham gia trc tip t 1.200 - 1.500 ngi, thu ht hng chc vn ngi dn v khch du lch khp ni. Cn Rng Xanh (Thanh Long) c chiu di 49m, c mu xanh l cy c lm cch y trn 100 nm. thc hin cc ng tc xoay chuyn, thn rng cn n 3 i vi khong 120 ngi thay phin nhau ma. Ring u rng cn n 7 ngi khing, cn qu chu i km th cn 5 ngi ph trch.

Trong chng trnh tn vinh nhng k lc Vit Nam ti Bnh Thun vo ti ngy 23/10/2007, ngi dn a phng c dp gp g MC vui tnh Thanh Bch v n tip nhiu k lc gia cc ni nh: Mc Can v H King th hin ti ngh ca cc k lc qua tiu phm hi, Quc Thi vi phn trnh din vng c, Tng Sn biu din khu cm. Hi hp nht l cnh ng th trong phim t chy ngi do nhm Quc Thnh ti hin, cn v s Nguyn Quang Hin th dng u p gch, Kim Tun ko xe ti qua sn khu, Nguyn Vn Diu phun sa v bm rut xe bng mt

20. KHU DI TCH TRNG DC THANH

Nguyn Thanh Phong

V tr

Trng Dc Thanh Phan Thit hin thuc khu di tch Bo tng H Ch Minh chi nhnh Bnh Thun ta lc ti s 39 ng Trng Nh, phng c Ngha, thnh ph Phan Thit.

Xy dng

Trng c xy dng vo nm 1907 do hai c Nguyn Trng Li v Nguyn Qu Anh (l hai ngi con ca nh th yu nc Nguyn Thng) thnh lp. (Trng c xy dng cng nm vi trng ng Kinh Ngha Thc).

ngha ca tn Trng Dc Thanh l Gio dc th h thanh thiu nin thc dy thc dn tc, lc by gi trng c xem l ngi trng tin b vang danh khp ni.

Tri qua bao thng trm ca lch s, ngi trng nguyn trng ni Bc H dy hc qua thi gian b h hng kh nhiu nn nm 1976, khu di tch trng Dc Thanh c sa cha v phc ch li ton b.Hin nay du khch n thm quan Trng Dc Thanh s thy ngi trng c phc ch t nguyn bn ca ngi trng c (03 dy bn gh, mt tm bng en

Khu di tch Trng Dc Thanh rng 1 ha bao gm: trng Dc Thanh, nh ng, nh th Nguyn Thng, h sen, cy kh Bc H, hn non b, bc bnh phong, vn cy n qu, cy cnh,

Hin trng cn lu gi nhiu hin vt qu gn b vi thi gian dy hc ca thy gio Thnh nh: n th, nghin mc, b trng k, cy kh, ging ncTrong hnh trnh tm v ngi trng lu du chn Bc, du khch se co dip tham quan thm Bo tng H Ch Minh chi nhnh Bnh Thun nm doc b sng Ca Ty hin hoa.

Trng Dc Thanh v ngi thanh nin Nguyn Tt Thnh

Nm 1910, trn ng i tm ng cu nc, ngi thanh nin yu nc Nguyn Tt Thnh dng chn v dy hc ti ngi trng ny. Thy Thnh li tnh cm yu thng, quyn luyn ca cc ng nghip, hc sinh v nhn dn Bnh Thun trong nhng ngy thy ging dy ti ni y.

Dc Thanh l trng c chng trnh ging dy vo loi tin b lc . Trng c 2 ban: ban Hn vn v ban Php vn (c lng chng trnh quc ng). Trng c t lp t n lp nht, gm 100 hc sinh v 7 thy gio.

Thi gian dy hc ti y, thy Thnh ci tin ging dy v truyn b lng yu nc cho hc tr. Mi khi vo lp, thy Thnh thng rung chung tt c hc sinh ng dy c cc bi th yu nc t ca, Vit Nam hn,hng tun vo mi ti th nm, hc sinh thuyt trnh ti Ting Vit trc c lp. Vo nhng ngy ngh, thy Thnh dn hc sinh i du ngon cnh lng Sn Kh, bi bin Phan Thit, nh lng c Ngha. Thy Thnh hng gi cho hc sinh lng yu nc v lng t ho dn tc qua nhng chuyn k v nhng v anh hng c cng dng nc v gi nc.

Cui nm 1910, thy Thnh t gi trng Dc Thanh vo Si Gn chun b bn ba hi ngoi trn ng cu nc.

Khu di tch Dc Thanh c B Vn ha Thng tin xp hng Di tch lch s Quc gia vo nm 1986.

Trng Dc Thanh va c T chc k lc Vit Nam cng nhn vo Top 10 di tch tng nim Bc H m du khch ti tham quan nhiu nht.Theo T chc k lc Vit Nam, ngay khi c xc lp k lc, Trng Dc Thanh s c cng b v gii thiu rng ri trn Cng thng tin in t K lc Vit Nam (www.kyluc.vn) v Top Vit Nam (www.topvietnam.vn). Trng Dc Thanh cn c qung b trn cc n phm nh Cm nang thng tin Top Vit Nam, sch 1.001 im n hp dn Vit Nam gii thiu thng tin, hnh nh rng ri n du khch, cng ng k lc gia trong v ngoi nc, khu vc chu v th gii, cc t chc k lc th gii

27. NGH SN XUT NC MM TI PHAN THIT

Trn Vn Lc

Ngh sn xut, ch bin nc mm ti Phan Thit hnh thnh cch y hn 200 nm. Vo cui th k 17, o qun do Nguyn Hu Cnh tin su vo t Phng Nam, nhiu ng dn cc tnh mit ngoi gm Qung Nam, Qung Ngi, Bnh nh, Ph Yn ko c gia nh vt bin ln lt b ln vng t mi Phan Thit, mong tm kim chn an c lc nghip.

Vi tr thun li cho ngh c, Phan Thit thu ht ng o ng dn n y lm ngh bin. Mi u h n dng lu tm, lu chi lm n sinh sng dc theo sng, bi bin. V sau, n nn lm ra h xy dng nh ca kin c v cng nhau gp vn xy Dinh, Vn, Lng (mt kin trc dn gian th thn c voi).

nh lng Vn Thu T Phng c Thng c lp vo nm 1762 l ngi Vn c nin hiu sm nht Phan Thit, chng t ng dn t cc ni n Phan Thit lm ngh bin sm hn mt s ni khc. Ban u, do ng dn nh bt c nhiu khng tiu th ht nn chuyn qua mui c bo qun, sau h nghin cu, sng to ra phng php ko rt sng ly nc mm t th s n hon chnh. Qua , cho thy ngh sn xut nc mm Phan Thit hnh thnh cng lc vi ngh nh c. Lc u cc ng d6an ch yu dng chum, vi, mi mui chp sau dng thng g c sc cha ln. Ngh nc mm Phan Thit pht trin nht l t khi lm c cc thng g ln c sc cha t 5-10 tn c.

Theo a ch Bnh Thun t cui th k 19 n nm 1930, ngh sn xut nc mm sm tr thnh mt ngnh cng nghip c o so vi c nc va l cng nghip c nht trong nn kinh t a phng.

Nm 1904, Cng s Php Bnh Thun nh gi Phan Thit l mt trung tm quan trng nht ca Trung K v khuch trng thng mi v cng nghip ch bin nc mm.

T chc sn xut nc mm c quy m ln u tin ti Phan Thit l Lin Thnh Thng Qun (sau l cng ty Lin Thnh) do cc nh nho yu nc trong phong tro Duy Tn sng lp t nm 1906 hng theo mc ch kinh doanh chn hng kinh t, pht trin nhiu c s sn xut nc mm v tp hp mt s hi vin c ng l T sn, Hm h Ph Hi, Phan Thit.

Sau khi hnh thnh, ngh nc mm ngy cng pht trin, c th:

Nm 1895 xut khu 3.793.000 lt; nm 1909 kim ngch xut khu nc mm l 7.004.555 Franc.

Nm 1927 gi tr kim ngch xut khu tng vt n mc 82.928.707 Franc. Trong cc mt hng xut khu ch yu vn l nc mm vi 12.000.000 lt.

Nm 1930 sn lng nc mm t ti nh cao l 40.000.000 lt. Nc mm l mt sn phm c bit a phng, khng c s cnh tranh bi mt sn phm no khc (theo bo co chnh tr ngy 17/10/1930 ca Cng s Bnh Thun gi Khm s Trung k).

Sau , do tnh hnh bin ng ca ngh c ni chung v ngh sn xut nc mm ni ring b tt di n khng chin chng M.

Nm 1959, ton tnh Bnh Thun c 196 nh lu nc mm sn xut 20.000.000 lt.

Nm 1963, s lu nc mm tng ln 240 lu sn xut 35 triu lt.

n nm 1974, tng ln 37,5 triu lt. Phc v cho ngnh sn xut nc mm ti Phan Thit v Ph Lm (Hm Thun) c 9 l tn snh.

Nm 1976 c 559 h ch bin nc mm. Tng sn lng ch bin 24.104 tn vi 6.886 thng. Cc h ch bin ln t 2 que nc tr ln (1 que l 24 thng loi 4 tn) u tp trung Phan Thit.

T nm 1976 1989 nhng h ch bin nc mm c sc cha t 100 tn tr ln c a vo cc cng ty hp doanh; ng thi thnh lp cc quc doanh nc mm. Trong gia on ny c 4 x nghip nc mm huyn, th (Tuy Phong, Phan Thit, Hm Thun c, Hm Tn) v mt x nghip cp tnh. Tng sc cha ca cc c s trn l 33.438 tn.

V sn lng nc mm: nu trc nm 1975 t 35 triu lt th nhng nm sau ny sn lng gim dn. Nm 1976 cn 17 triu lt, thm ch nm 1987 ch cn 8,6 triu lt. Nguyn nhn l do mi trng sinh thi ven b b ph hoi nghim trng, nhiu loi c mt i vi sn lng ln; cng vi hu qu ca cng cuc ci to ngh c ni chung km hm nng lc sn xut. Khi c ch th trng m ra, ngh ch bin nc mm tng dn sn lng, nm 1994 t 21 triu lt.

n nm 1995, cc c s ch bin hot ng gm c X nghip ch bin nc mm ca tnh, phn xng ca cng ty nc mm Phan Thit, Tuy Phong v cc h t nhn c tng sn lng chp 6.300tn/nm.

n nay, Phan Thit c hn 200 c s sn xut ln nh vi lng chp gn 15.000tn/nm, t 40 triu lt/nm.

Nh vy, tri qua hai th k lao ng, sng to cha ng ta li cho i sau mt qu trnh cng ngh sinh hc ch bin nc mm rt tinh vi, khoa hcv mt dng c bn chc sn cut nc mm i tr.

Sau bao nm thng thng trm, hin nay ngh ch bin nc mm ang trn pht trin, vi s tham gia rng ri ca cc thnh phn kinh t c quy hoch di chuyn v vng Ph Hi, ngoi Phan Thit m bo v sinh, cm quan mi trng th.QUY TRNH CNG NGH SN XUT NC MM PHAN THIT

Phng php ch bin nc mm theo phng php c truyn l phng php gi nn, dng c ch yu l thng g (bng lng...) v mi v (bng snh), c c no o lin tc n khi chp (tc l mui) chn tin hnh ko rt lin hon.

Thi gian chp chn t 8-12 thng, cc bc tin hnh tm tt nh sau:

p c : C sau khi nh bt c a vo b, o trn mui v a vo thng cha ngay trong ngy v n nh trong sut qu trnh chp, mi thng cha p 3 ln c trn vi 1 ln mui. Tng lng mui so vi c khong 30-35%.

Cho c ln th nht: sau khi p l, cho mt lp mui di, c xp mt lp c ri ri mt lp mui, ln lt hoc trn u c vi mui ngoi ri cho vo thng hoc mi khi no y vun mi thi. y kn vt cha hoc ph lp mui mt trnh rui nhng.

Cho c ln 2: sau 2-6 ngy rt kit nc bi, c h xung tip tc cho thm c v mui ging cch trn cho n lc y vun ngn ri nn cht v rt nc bi tha ra. Nc bi tha nhp chung nc bi ln 1 ri ring mt ch. Bn trn ph mt lp mui mt.

Cho c ln 3: trc khi cho c v mui phi rt ht nc bi trong thng v thc hin nh cc ln trc.

Tin hnh gi nn.

Nh vy, sau hn na thng mi hon thnh vic mui c. Cng vic tip theo l chm sc v no o nc bi. Ly nc bi vo thng chp ri li rt ra, khong 2 thng sau nc bi c hng thm, mu p, nc trong khi rt ra ring. Sau li cho vo thng chp no o nh trn cho n khi ton b khi nc bi u c hng thm, mu p, nc trong khng cn tanh th ht giai on chp, chuyn sang giai on ko rt.

Vic tun th nghim ngt quy trnh sn xut truyn thng trn to ra nc mm Phan Thit c hng vi c trng ring v ng nht trn ton a bn.

CC IU KIN C TH QUYT NH V CHT LNG NC MM PHAN THIT.

Cc iu kin t nhin v con ngi ca Phan Thit nh trn u c nh hng n cht lng nc mm. Tuy nhin, theo kt qu nghin cu v ly kin ca cc nh sn xut, cc iu kin t nhin sau y quyt nh c th ca nc mm phan thit.

+ iu kin t nhin :

- Nhit v m, cng nh nng nh hng trc tip n qu trnh ln mem phn hu c:

Nhit trung bnh/nm : 26,9-27,1 C

S gi nng/nm : 2.562-3.048

- mn, nhit v dng chy hi lu ca bin lm nh hng trc tip n nguyn liu c:

Bin c mn t 1-34

Dng chy m vn chuyn nc giu dinh dng t vng ng Nam B ln. Dng chy lnh vn chuyn nc c nhit thp hn v c mui cao hn. T thng 5 n thng 10 vi gi ma Ty Nam, hai dng chy giao nhau to ra vng (frony) c nhit , mi trng thch nghi cho cc loi phanton pht trin, l ngun thc n giu dinh dng cho cc loi c ni.

Bin Phan Thit l vng bin ct, t ph sa, nn c sch, khng c mi bn.

Khu vc sn xut nc mm nm ven bin, khi c c nh bt a vo l s dng sn xut ngay. Do vy, c dng sn xut m bo c ti nguyn.

+ Quy trnh sn xut:

- T l: 3 c 1 mui.

- Phng php gi nn v thng xuyn ko rt nc bi no o.

- C c mui n nh ngay trong thng cha, nn khng b b rut, to c mu ti sng cho nc mm.

- Nguyn liu mui (NaCl) sn xut nc mm phi c trn 1 nm cho bt v cht.

- Phi nng.

- Hong sng.

- Quy trnh sn xut khng di 8 thng.CHT LNG C TH CA NC MM PHAN THIT.

Nc mm Phan Thit c sn xut t cc loi c ni, c bit l hai loi c cm trng, c cm than v c nc. Nc mm Phan Thit c m t nh sau:

- Mu sc:

Mu vng rm i vi nc mm c sn xut t nguyn liu l c cm.

Mu vng nu nht i vi nc mm c sn xut t nguyn liu l c nc hoc cc loi c khc.

- Khc bit ca nc mm Phan Thit c gii thch v qu trnh chp di tri nng v gi - nhit trung bnh cao, m thp tc ng tch cc n c ch ln men - iu m kh c a phng no c u i ca vng.

- Mi: Thm nng c trng ca nc mm Phan Thit, khng c mi l.

- V: Ngt m ca m, c hu v r.

- trong: Trong snh.

- Hm lng m ton phn: C hm lng m ton phn khng nh hn 10g/lt. 30. GI TR CA BIN NGTrn Vn Lct vn Bin o Vit Nam l phn lnh th t nc Vit Nam, qua nghn i n lun gn cht vi i sng ca c dn nc Vit c v vt cht v tinh thn. Bi vy, bin o trong tm thc ngi Vit l t nc, l cuc sng; v thc t hng ngn nm lch s ngi Vit ra sc khai ph dng xy sn sng c mu xng cho ch quyn bin o.

Gii quyt vn

Nhng gi tr mang li t bin- Vit Nam c b bin di, thm lc a rng ln trn mt triu km2, gp 3 ln din tch t lin; c hn 3.000 hn o. Bin nc ta c ngun ti nguyn tim tng, khong sn ni bt l du kh (vi tr lng khong 3-4 t tn), v nhiu loi khong sn nh: than, st, ti tan, ct thy tinh..., hi sn c tng tr lng khong 3-4 triu tn. - c bit ng ch l vng bin v ven bin Vit Nam nm n ng trn cc tuyn hng hi v hng khng huyt mch c gi tr nh nhng cnh ca rng m ch ng hi nhp kinh t vi th gii.- Vng bin nc ta cn c v tr c bit quan trng v qun s, l bin gii pha ng, l ng tip cn, bn p tin cng, cc th lc xm lc. Lch s cho thy rng trong 14 cuc chin tranh xm lc ca k th i vi nc ta, th c 10 cuc bt u t hng bin.- Bin nc ta lun gn vi nhng gi tr thing ling tm linh v lch s: truyn thuyt v Lc Long Qun v u C, nhng chin cng lch s Bch ng, Vn n xa, Cn c, ng huyn thoi H Ch Minh trong khng chin chng M cu thnh nhng thnh t thuc v dn tc nng sc mnh tinh thn cho mun th h.Bn lun m rng vn Ph phn: Tuy nhin, trong mt thi k lu di, chng ta vn cha nhn thc c gi tr v tm quan trng ca bin. Hin nay cn nhiu cp, nhiu ngnh, a phng v cc lc lng hot ng trn bin cha nhn thc y v v tr, vai tr chin lc ca bin trong s nghip xy dng v bo v T quc, cha thy ht c tim nng to ln ca bin trong cng cuc cng nghip ha, hin i ha t nc. Cng tc nghin cu khoa hc v bin cn hn chBi hc: bin pht huy tim nng, chng ta cn nng cao nhn thc v v tr, tm quan trng ca bin, hi o ; cng nh tn vinh nhng gi tr ca n vi s sng cng ng. Nng cao trch nhim trong cng tc qun l, bo v v pht trin bn vng ti nguyn, mi trng bin, hi o.c bit, trong thi im hin ti cn xy dng thc vn ra bin, lm giu t bin trong cng ng ngi Vit Nam, tng bc khng nh v th Vit Nam l mt quc gia mnh v bin trong khu vc. V song song vi l xy dng lc lng qun s hng hu sc bo v ch quyn bin o.

Kt lunBin nc ta giu ti nguyn thin nhin, l ni nng ta ca hng chc triu ngi dn t Vit, l khng gian sinh tn ca dn tc, l a bn chin lc trong bo v v pht trin t nc. Do vy bo v ch quyn v pht huy tim nng bin o l mnh lnh ca T quc cho mi ngi Vit Nam.

37. LNG DT M NGHIP

Trn Th Cm T

Lng dt M Nghip nm cch thnh ph Phan Rang-Thp Chm khong 10 km v hng ng nam, th trn Phc Dn, huyn Ninh Phc, tnh Ninh Thun. Xa, lng c tn Chaleng (Ca Klaing), t thi vua Bo i, vng qu ni ting vi ngh dt th cm truyn thng ny chnh thc mang tn M Nghip.Hin nay, hu ht ngi dn ni y sng bng ngh, trong c rt nhiu th lu nm, lnh ngh. M Nghip l lng ng u c nc v dt th cm. Cng vi Gm Bu Trc, y c xem l lng ngh c nht ng Nam . n thm lng M Nghip, du khch s thc s b cun ht bi nhng tm th cm phong ph, a dng v sng ng y mu sc l, va chn phng, mc mc va c o. Bi cht liu v cch th hin ng nt, hoa vnmang m du n vn ha ca dn tc Chm. Bn cnh nhng hoa vn c th hin s qu phi, sang trng nh Vn thn n, Siva, Rng tri, b con cn sng to nhng hoa vn mi l nh hoa vn con voi Ty Nguyn, hay hoa vn hoa mai ca ngi Kinh, kt hp cc cht liu nh si tng hp, kim tuyn lm cu vng sc mu. im c o l mi tm th cm u c nhng nt ring cho d cng c dt bng i bn tay ti hoa ca mt ngi th. ng trc hng nghn tm th cm, nhng bn kh c th tm c s trng lp v hoa vn, kiu cchMi ngi th, mi ngh nhn lng M Nghip khi to ra sn phm u lm theo s sng to, ngu hng ring. to c nhng hoa vn tinh xo, c o, ngi th dt phi c hoa tay, c thm m cng s am tng v ng nt, mu sc, hnh khinh nhng ha s thc th. C nh vy mi to nn s hi ha, cn i cho tm vi. Song, iu ng ngc nhin hn c l: nu cc lng ngh th cm khc, cng vic chnh l do cc b, cc m, cc ch m nhim, th y hu ht nhng ngi th dt u l thanh nin, con gi ngi khung ko si, khung ci cn con trai ct, may th cm thnh sn phm.

Khng ch cun ht khch bng sn phm, sc hp dn ca M Nghip cn c to bi gi tr truyn thng m cng ng ngi Chm y ht sc gi gn.Khng ch cung cp cho ngi mua mt sn phm c o, b con cn coi y l mt trong nhng phng thc duy tr mt ngnh ngh c truyn gi bao i nay trong cng ng ngi Chm. Sn xut vi th cm theo phng thc truyn thng l c mt quy trnh cng phu. Ngi dn t trng bng lm nguyn liu sn xut, dng phm nhum c gc thc vt v dng cc khung g, tre th s lm cng c to ra cc tm th cm c o. dt c mt tm vi th cm phi qua nhiu cng on khc nhau nh: trng bng, tch ht ly bng, cn bng, ko si cun, ngm dp, nhum, h, chi, nh ng rt vt vNgay c khu tm mu nhum cng i hi ngi th phi ht sc cng phu. Mun c mu en lm nn, phi nhum tm th cm bng l chum bu, sau em ngm trong bn non by ngy m lin tc; mun c mu phi c m cy cnh kin trn rng cao; cn mu xanh th phi chn l, v cy chmCng on chn mu kh, nhng cng on phi mu cn kh hn. Dp vi cng l khu quan trng do yu cu phi lm u tay, nu khng vi s khng cng mn v kh ni bt hoa vn. Nhiu du khch khng khi thn phc s cn mn nhng ngi ph n Chm lun tng si ch dt th cm, c khi mt my ngy mi xong. T bn tay kho lo ca ngi th dt, nhng si ch nh li ti dn bin thnh nhng mnh th cm c hn vi mu sc rc r, hoa vn tinh xo. Hin t si ch n phm nhum s dng lm nguyn liu cho ngh dt th cm u c trn th trng. Tuy nhin, b con vn dt vi hon ton theo phng thc th cng truyn thng, khng c bng dng thit b my mc no.Du khch s c tn mt nhn ngm nhng chic hoa ng c dng ta bu ru rng dc ngc, c treo hai bn khung dt, gip ngi th nh go to hoa vn khi dt th cm. Nt c o ca lng ngh c ny chnh l Th cm c dt nn khng phi bng nhng c my hin i m l t nhng chic my th cng truyn thng, vn gi c gn nh nguyn vn tng cng on, b quyt, cht liu, hoa vn m cha ng thi xa li. Ngh dt th cm M Nghip c t rt lu i. Hin cha bit chnh xc ai l ng t ca ngh dt th cm. Ch bit theo cc ngh nhn truyn mingVo th k XVII, nhng b con truyn li thy vng t ny thch hp vi ngh dt, b Pnaga b m x s trong vn ha tm linh ca ngi Chm truyn li ngh ny cho mt i v chng trong lng l ng Xa v b Chaleng. Ngh nhn u tin to ra ngh dt th cm v sng to ra nhng hoa vn c sc trn nn vi. Qu trnh dt th cm ban u ch dng vo mc ch lm trang phc cho ngi qu c , s t dng phc v cho phong tc tp qun a phng v sau bn cho ng bo Ty Nguyn. Ngi dn ti lng cng tn dng lc nng nhn sn xut. Nhng nm gn y, sn phm th cm M Nghip tng bc p ng nhu cu ca th trng v ngy cng c ngi tiu dng bit ting. Nhiu sn phm ca lng ngh c trng by cc cuc trin lm, hi ch quc t trong nc, c khch nc ngoi a chung. mt hng ny va tiu th trong nc va c xut khu sang th trng nhiu nc vi nhng sn phm a dng hn.

Ngy nay, c s quan tm ca cc cp chnh quyn v hn ht l s n lc ca mi ngi th M Nghip, Khng dng li sn phm mang tnh truyn thng: khn, o, tri ging cc c s dt trong lng cn lm ra nhng mt hng lu nim vi nhng mu m v chng loi phong ph nh: c vt, ti xch, v, o ghi l, ba l tiu th trong nc v xut khu sang Nht Bn, c, Php, M 38. LNG GM BU TRC

Trn Th Cm T

Lng Bu Trc c xem l mt trong hai lng gm c xa nht ng Nam cn bo lu kh tt truyn thng lm hon ton bng th cng.

Nm cch th x Phan Rang -Thp Chm 10km v hng Nam. y l mt lng nh c hn 400 h trong 85% h lm ngh gm truyn thng. Ngi trong lng k rng chnh P klong Chan l ngi truyn ngh, ng l mt trong nhng v t s ca ngh gm t thi xa.

Lng c tn Chm l Paley Hamu Trok, ngi Vit gi l Ma Tr, c a danh hnh chnh l lng Vnh Thun t thi Minh Mng (1832). Sau trn lt ln nm 1964 (Gip Thn), lng di v ni cao ro hn - ni c nhiu trc cnh ni c mt ci ao kh ln nn gi l Bu Trc (trong ting Chm bu c ngha l ao - h).

Ngi dn Bu Trc dng i bn tay kho lo ca mnh, nhng vng tre v nhng v s to ra nhng tc phm v gi. Tht ng ngc nhin trong khi nhng lng ngh gm khc i sang dng bn xoay nh mt cng c thit yu, th tri li cc ngh nhn Chm vn da vo i bn tay ti nng ca mnh v nhng cng c th s.

to ra mt sn phm gm, mt ngh nhn Chm ch cn dng mt ci e ( khng phi vng xoay ) v cc cng c th s khc cng vi t ti; sau dng tay nn nhng mu t st thnh nhng tc phm m h mun. Bng nhng thao tc kho lo v cc tuyt phm c hnh thnh.

Vt liu dng to ra mt sn phm gm tht s Bu Trc l mt loi t st c bit. Loi t st ny c ly t b sng Quao, khi nung rt do v bn. K nng trn ct vi t st cng rt khc bit. Lng ct c trn vo vt liu cn ph thuc vo cng dng v kch thc ca tng loi gm.

V th nn gm Bu Trc hon ton khc so vi nhng ni khc. Chng hn, lu ng nc c lm Bu Trc lun c ngi dn nhng vng kh v nng a chung bi v nhit ca nc trong lu lun lun thp hn so vi bn ngoi nn nc bao gi cng mt hn.

Nhng nm gn y bc vo nn kinh t th trng, nhiu lng gm truyn thng b chao o, c lng khng cn gi c ngh ny na, nhng lng Bu Trc a s cc h Chm vn cn lm ngh gm, h xem l nhu cu sn xut chnh ca gia nh, mc d gi ca sn phm lm ra rt thp. khuyn khch lng ngh cng nh ngnh gm truyn thng lu i ca n, mong rng lng ngh s nhn c s quan tm hn na ny c lu truyn mi v ngy cng pht trin.

Cc cng on to ra sn phm gm:

Chun b t lm gm:

t st c ly t rung, p thnh nhng cc nh, phi kh, loi b nhng tp cht ri ngm nc trong ci h t o sn.Ct cng c sn lc k v lng ct pha cng phi tu thuc vo hnh dng v kch thc ca sn phm gm nh lm.

u tin dng chn nhi t v ct mn, sau cun thnh tng ln hnh tr v c ph kn bng tm vi qua m.

Ngi th gm cn phi nhi v ln li t bng tay nhiu ln, ri vo trn thnh cc cc t ln hn k nn thnh sn phm.

K thut to dng gm: C 4 cng on sau

- Nn hnh: To dng gm c bn ban u, sau ni nhng ln t vo ming gm, dng vng qu chi quanh thanh gm.

- Ch lng gm: dng vi cun thm nc, qun vo tay ch lng thn gm v to hnh ming.

- Trang tr hoa vn: Dng que cy, v s, hoa thc vt... to hoa vn trn gm. Hoa vn ch yu l hnh rng ca, khc vch, sng nc, hoa vn thc vt, v s... h cn dng mu thc vt nhum o gm.

- Tu sa gm: Gm nn em phi ni rm mt, hi kh dng vng qu nh co mng thn v nng y gm.

Nung gm: Gm Bu Trc c nung ngoi tri (l thin) v trc khi nung phi phi kh mt ngy.

Vt liu dng nung gm l ci, phn tru b kh, rm r, tru...

Ci c xp thnh hnh ch nht (4mx3m) dy khong 0,2m-0,3m v trn ngi ta xp p 2-3 lp gm, pha di xp nhng sn phm ln. Tip ton b ph mt lp rm r dy khong 0,2m v trn l mt lp tru mng.

Ngi th gm Bu Trc ch t l vo bui chiu t gi hoc gi nh v t theo chiu ngc gi. Thi gian nung khong 2-3 gi ng h.46. TT BN KHONG THP B

Bi Hong Lc

Sui khong Thp B l ni chm sc sc khe v l im tham quan ca thnh ph Nha Trang. Ni y c rt nhiu dch v dng chm sc sc khe trong ngm v tm bn khong l ch yu. Nm cch trung tm thnh ph Nha Trang khong 04 km v hng Bc, sau lng Thp B Ponagar v i xe khong 20 pht l n ni.

Cc dch v

C nhiu dch v ti y phong ph nh: ngm bn khong nng trong bn g ring bit, ngm bn khong tp th, ngm nc khong nng, h bi khong m, th gin di thc nc i, n tuyn thu liu php, vt l tr liu, Khong Tin Sa v H Bi khong lnh

Bn cnh , h thng nh hng, barber-shop, nh ngh dng v bungalow cung cp cho du khch va cha bnh va ngh dng chm sc sc khe. y l mt trong nhng im thu ht du khch v l im nm trong du lch chm sc sc khe c du khch quan tm.

Lch s hnh thnh

Ti thn c Lc v X Vnh Phng thnh ph Nha Trang Khnh Ho c mt m nc khong nng mn do Lin on a Cht Thu Vn - a Cht Cng Trnh Min Trung thm d pht hin v khoan k thut nm 1994, khi nc ln th l nc nng mn khng th dng ng chai c, phi dng 13 tn xi mng xung lp kn l khoan khng lm nh hng ti mi trng xung quanh (lng mc rung vn ca x Vnh Phng).

T khong nm 1995 ti Khnh Ho xut l mt s m bn khong v c. C n ma ma mt lng bn khong chy trn ngp rung che lp hoa mu lm ng cy ci xung quanh, hn th na, lm nh hng n cuc sng ca ngi dn ngho vng nng thn.

T nhng iu kin trn, cc nh u t hnh thnh tng: dng ngun nc khong nng mn v bn khong v c phc v cho du lch ngh dng v cha bnh cho cng ng.

T , Trung Tm Du Lch Sui Khong Nng Thp B c khi cng xy dng vo thng 09 nm 1999 v khai trng phc v khch vo ngy 29/01/2000. s dng nc khong nng mn v bn khong v c ti Khnh Ha Trung Tm Du Lch Sui Khong Nng Thp B Nha Trang mt cch c hiu qu v khoa hc hn.

Thng 12/2002 Cng Ty Sao Mai Th K 21 phi hp cng Bnh Vin Phc Hi Chc Nng (Sm Sn - Thanh Ha), Ngnh Y T Khnh Ha, Bnh Vin iu Dng v phc hi Chc Nng Khnh Ha, Bnh vin Da Liu Khnh Ha, v iu tr B Y T, Trng i Hc Y H Ni v Hi Phc Hi Chc Nng Vit Nam thc hin ti khoa hc"nghin cu" tnh cht l ha ngun nc khong Vnh Phng v bn khong Ninh Ha nh gi kt qu trong iu tr cc bnh xng khp v da.

Hn ch

Nm cch thnh ph rt gn - tuy nhin do ng hp - ch c xe du lch mi c th vo. Hn ch cho du khch khi vo su bn trong i vi xe ln, ng xu v din tch hn hp nn phn no lm gim kh nng thu ht du khch.

49. NH TH CHNH TA NHA TRANG

Nguyn Hng Tun AnhNm ngay gia trung tm thnh ph, vi kin trc Ty phng c o uy nghim, cnh quan p mt, ngi thnh ng ny thu ht rt nhiu du khch trong v ngoi nc khi n vi Nha Trang.

Nh th ta lc trn nh i Hong Ln, c cha x Louis Vallet khi cng xy dng ngy 3-9-1928 v hon thnh vo thng 5-1933. to c mt bng trn nh ni, khi xy dng ngi ta phi dng khong 500 qu mn.

Ngoi tn gi chnh thc l nh th Chnh ta Kit Vua, cn c mt s tn gi khc nh nh th Nha Trang, nh th , nh th Ng Su, nh th Ni... Nhn tng th, nh th c b cc chc khe vi nhng khi lp th nh vn dn t thp ln tri xanh. im cao nht nh th l ni t Thnh gi trn nh thp chung, cao 38m tnh t mt ng.

Dc theo li i ln, pha bn phi l nhng hc nh ng di ct nhng ngi qu c c ghp vo tng . Nh th c mi vm rng, nhng ca hnh hoa hng theo phong cch kin trc Gothic c trng ni bt nh mt du son gia lng thnh ph.

Pha trong nh th c khng gian rng, thong t, phn thnh khu vc cung thnh v khu pha sau cung thnh rt thanh tnh, trang nghim.

Tnh t ngy khnh thnh n nay, nh th Chnh Ta Nha Trang hn 80 nm tui. Tri qua bao ma nng nhng vi li cu trc c o nh th Ni vn gi nguyn vn nhng gi tr kin trc t xa xa.

Hin nay, nh th ny c a vo danh sch di tch v thng cnh ca tnh Khnh Ha. Cng trnh xy dng ny vn vng chi v xng ng l mt kin trc honh trng, mt thng cnh c o ca thnh ph bin Nha Trang.

53. THP B PO NAGARThn nh QuynYang Po In Nagar(tn y lPo In Nagar, hay cn gi lPo Nagar) lngi nChm Panm trn nh mt ngn i nh cao khong 10-12 mt so vi mc nc bin, ca sng Ci (sng Nha Trang) tiNha Trang, cch trung tm thnh ph khong 2km v pha bc, nay thuc phng Vnh Phc. Tn gi"Thp Po Nagar"c dng ch chung c cng trnh kin trc ny, nhng thc ra n l tn ca ngn thp ln nht cao khong 23 mt. Ngi n ny c xy dng trong thi k o Hindu (n gio) ang cng thnh khiChm patrong giai on c tn gi lHon Vng Quc, v th tng n thn c hnh dng caUmar, v caShiva.Truyn thuytN vng Po Ina Nagar (cn gi l Yan Pu Nagara, Po Ino Nagar hay B en m ngi Vit gi l Thin Y Thnh Mu Ana) l v n thn c to nn bi ng my tri v bt bin, ngi to dng ra Tri t, sn sinh g qu, cy ci v la go. B c 97 chng, trong ch mt mnh Po Yan Amo l ngi c uy quyn v c tn trng hn c. B c 38 ngi con gi, tt c u ha thn thnh n thn, trong c ba ngi c ngi Chm chn lm thn bo v t ai v cn th phng cho ti ngy nay: Po Nagar Dara - n thn Kauthara (Khnh Ha); Po Rarai Anaih - n thn Panduranga (Ninh Thun) v Po Bia Tikuk - n thn Manthit (Phan Thit).Tng truyn, tng b Thin Y Thnh Mu Ana theo tn ngng phn thc ca ngi Chm, khng c qun o. Po Nagar hin nay c ngi Vit Nam s dng, nhng cho n thn n mc theo kiu Pht. Ngi n ny cng ni ting i vi cc du khch.Lch sNgi thp bng g trc kia th n vng Jagadharma (cng chaTchou Kotihay Thin Y Thnh Mu) (cai trLm pt nm646n nm653) cPrithi Indravarmancho xy dng li bng vt liu cng ti Aya Tr (Nha Trang), trn mt ngn i cao cnh ca sng Ci (Xm Bng), th tng n thn Bhagavati (bng vng). Nm 774, qun Nam o (Java, Indonesia) vo cp ph. n Po Nagar, b qun Nam o ph hy, sau c Satyavarmancho dng li bng gch, nm784th hon thnh v tn ti cho ti ngy nay, nhng cng b hy hoi mt phn ng k. Sau ny quc vngHarivarman Iv con trai ng lVikrantavarman IIIsau ny c th ln lt xy dng thm 5 thp na.Nhng cu trc xy dng cn st li c nin i sm nht, theo Trn K Phng l mandapa?? - n c xy dng vo thi gian no trc khi c cu khc trn bia vo nm817, c ni ti n. Trn K Phng cho rng thp nh pha ty bc c nin i khongth k 10, v ngi thp chnh c nin i khongth k 11.Nhng bia k cn st li Po Nagar cho ngi ta thy c du vt ca mt quc gia hng mnh tng tn ti trong qu kh.Kin trc Tng th kin trc ca Po Nagar gm 3 tng, i t di ln trn. Tng thp: Ngang mt t bng l ngi thp cng m nay khng cn na. T y c nhng bc thang bng dn ln tng gia. Tng gia: Ni y hin ch cn hai dy ct chnh bng gch hnh bt gic, mi bn 5 ct c ng knh hn 1 mt v cao hn 3 mt. hai bn cc dy ct ln c 12 ct nh v thp hn, tt c li nm trn mt nn bng gch cao hn 1 mt. Da vo cu trc ny ngi ta cho rng y vn l mt ta nh rng ln c mi ngi, l ni khch hnh hng ngh gii lao v sm sa l vt trc khi ln dng cng cc in bn trn. T tng gia ny, li c mt dy bc thang bng gch dc hn dn ln tng trn cng. Tng trn cng: L ni cc thp c xy dng, ngay trc mt ngi thp chnh. Nhng bc thang ny t lu khng h c s dng. Bc thang bng ong thy hin nay pha nam thp B rng ln hn c xy vo thp nin 1960 do nhu cu du lch gia tng. tng trn, c hai dy thp c bao quanh bi bn bc tng m nay ch cn lu li tng pha ty v nam m thi. Dy thp pha trc c 3 ngi, v dy pha sau vn c du vt ca 3 ngi thp khc, th nhng nay ch cn 1, chng chy song song vi nhau. C 4 thp cn li c xy dng theo kiu thp ca ngi Chm, gch xy rt kht mch, khng nhn thy cht kt dnh. Lng thp rng ti nh, ca thp quay v hng ng. Mt ngoi thn thp c nhiu g, tr, u. Trn nh cc tr, thng t gch trang tr hoa vn hnh vm thp, trng nh chic thp nh t ln mt thp ln. Trn thn thp cn c nhiu tng v ph iu bng t nung, trong c hnh Po Nagar, thn Tenexa, cc tin n, cc loi th:nai,ngngvng,s t...Thp th chnh dy trc kh ln v cao khong 23 mt, l thp Po Nagar, m ta hay gi l thp B. Nguyn thy chnh l thp th thnParvati, v caShiva. Thp chnh th thn Po Nagar (Umar), v ca thn Siva. Thp B xy 4 tng, mi tng u c ca, tng thn v hnh th bng , 4 gc c 4 thp nh. Bn trong l tng n thn (cao 2,6 m) tc bng hoa cng mu en (trc l g trm hng, v xa hn na l bng vng) ngi trn b uy nghim hnh i sen, lng ta phin ln hnh l b . y l mt kit tc v iu khc Chmpa, l s kt hp hi ha gia k thut tng trn v chm ni.Ngi Php ly mt u tng, nay ch cn u tng bng xi mng v mt. Ri rc quanh di tch cn c mt s tng ngi, tng th... Trn nh thp c tng thn Shiva ci ngu thn Nandin, v cc tng linh vt nh chimthin nga,d,voiv.v. Mt ngoi tng thp li c trang tr bi nhng hnh iu khc vo nh nhng v cng, ngi cho thuyn, xay go hay i sn vi cung tn. Ca chnh pha ng dn vo mt tin snh, hai bn ca c hai tr c khc truyn k, mt phin hnh thun c khc hnh n thn Durga ang ma gia hai nhc cng. Bn trong thp ti v lnh. Cui thp c mt b th bng bn di tng B Po Nagar vi mi cnh tay. Hai bn tay di t trn hai u gi, cc bn tay khc th cm nhng vt dng nh on kim, mi tn, chy v cy lao bn phi v chung, a, cung v t v bn tri.Cc thp khc th: thn Siva (mt trong ba v thn ti cao ca n gio), thn Sanhaka, thn Ganeca (theo truyn thuyt l con trai thn Siva). Bn cnh thp chnh v pha nam khong 20 mt l mt ngi thp khc nh v t trang tr iu khc hn, cao chng 12 mt, c th l thp th thn Shiva. Cc thp ny cng v hng nam l mt thp cn nh hn. Bn trong thp khng c b th m ch c mt linga (thch tr), v y l thp th thn Ganesa, thn ngi u voi, con ca Shiva. Nhiu tc gi cho rng linga l linh tng c hnh th dng vt tng trng cho Shiva, da theo s din dch ca phng Ty hi thin v tnh dc. Thc ra, linga tiu biu l mt tr thp c ba phn khc nhau tng trng cho ba linh th: phn di l hnh vung tng trng cho Brahma, phn gia hnh bt gic tng trng cho Vishnu, v phn trn cng hnh trn tng trng cho Rudra (hay cn gi l Shiva). V th gi l "linh thch tr" th thch hp hn. dy thp pha sau c mt ngi thp, tng i t h hi nht mn bc, vi mi di hnh yn nga. Kiu mi ny ch thy bt u nhng thp vng Bn - Vijaya (Bnh nhngy nay) sau khi kinh c di xung t M Sn, Tr Kiu th k 11. tng c nhng hnh iu khc nh thn iu Garuda, s t, cc tin n Apsara, rn thn Naga. Chnh di nn ca thp ny trong khi tu sa uth k 20, thc dn Php khm ph v ly mt mt kho tng c ct du gm nhng vt cng dng bng vng v bc.Ngy nay 2 thp khc pha ty nam l ty b ph hy. S phn b ny lm cho ngi ta c s so snh th v vi cc thp gch Lolei, gnAngkor WattiCampuchia, c xy dng voth k 8.Nhm thp Chm c xy dng v tu b qua nhiu thi k tth k 7nth k 12. Thp B c th do quc vngHon Vng Qucl Harivarman I xy dng vo khong nhng nm813-817. Tri qua ma nng ca thi gian, thp b h hi. Thi Php thuc, trngVin ng Bc C t chc tu sa: dng gch xy li nhiu phn v p mt s tng ln thn thp. Trong thi k chin tranh, nhiu hin vt b mt cp.Cc bia kThp B cn lu li nhiu bia k c nht ca ngi Chm.Bergaigne, mt nhkho c hcngiPhp lit k cc bia k theo thi gian nh sau: Nhm A: Trn bia hnh lc gic, do vua Satyavarman dng nm781ghi chuyn thp b gic bin t ph nm774, vic xy dng tng thn Sri Satya Mukhalinga vo nm784. Nhm B: Do vua Vikrantavarman III ghi li cng lao xy dng ca cc tin vng. Nhm Cvnhm D: Do vua Vikrantavarman II ghi cc l vt dng cng ch thn. Nhm E: Ghi vic vua Indravarman II dng pho tng Bhagavati (tc Po Nagar) bng vng vo nm918; pho tng ny v sau b ngi Khmer xm lng cp i, v c thay th bng tng bng vo nm 965.Bia hai bn ca ca thp chnh ghi vic cng rung v dn cng n l cho n thn. Bia pha nam ca thp chnh ghi vic vua Jaya Harivarman I ca tng thn Yang Po Nagar vo nm1178. Bia pha bc thp chnh ghi vic dng n th thn Bhagavati Matrilingesvara vo nm1256. Ngoi ra cn bia dng nm1050ca vua Paramesvaravarman I ghi vic ti lp tng B, vic dng cng rung t v n l sc tc: ngi Campa (Chm), Kvir (Khmer), Lov (Tu), Pukan (M), Syam (Xim) vv... Bia ca vua Rudravarman III (Ch C) dng nm1064ghi vic xy cng thp rt tn km, v lit k nhng cng phm qu gi. Bia nm1143ghi li xng tng B. Bia nm1165ca vua Indravarman IV ghi vic dng cng mt kim mo cho n thn Bhagavati Kautharesvati (Da vo li ghi ny c th tm dch l "c thnh mu vng Kauthara" v so snh vi cc bia khc, c th on l ngi Chm ch th thn Parvati nh Thnh Mu ca tng a phng; v d Ph Yn v Ninh Thun cng c thp th Thnh Mu ca vng , ch cha hn l mc ton xChim Thnh). Cc bia sau cng th k th 13hay14tip tc ghi nhng vt dng cng Bhagavati.L hiL hi Thp B din ra t ngy 21 n ngy 23 thng 3m lchhng nm. L hi ny c B Vn ha Thng tin Vit Nam xp hng l mt trong 16 l hi quc gia vo nm2001. Nhng nm gn y, L hi Thp B c tnhKhnh Hagiao cho S Vn ha Thng tin t chc.

54. HN CHNG

L Lam Sn

Hn Chngl mt thng cnh t nhin thnh phNha Trang. Khu vc ny l mt bi c xp chng ln nhau mt cch t nhin, ngoi ra cn c Hn v gn v Hi qun vnh Nha Trang c dng nh rng Hu c xy pha trn.

Thng cnh gm 2 cm ln nm bn b bin di chn iLa-san, c th c to nn do s xm thc ca thy triu ln ngn i ny. Cm ln ngoi bin gi l Hn Chng, gm mt khi ln vung vc nm trn mt tng bng phng. Pha mt quay ra bin c mt vt lm hnh bn tay rt ln.

Tc truyn rng, thu xa ng khng l ngi cu c ni y, c mt con c cng khng l cn cu li i, ng phi ko li, tay cm cn cu, tay t vo tng ly khin bn tay n vo v li du nh thy. Theo mt truyn thuyt khc, xa c mt ngi khng l n x ny ngon cnh, gp by tin n ang tm, ng dng li say sa ngm v v tnh trt chn ng, ng vi bm tay vo ni khin sn ni sp , vng xung li vt tay ng hn trn . Du chn trt ng nm ngn cng li du tch khu vcSui Tin.

Cm th hai c hnh dng mt ngi ph n ngi trng ra bin - c t mt ci tn c ngha gn gi vi Hn Chng - l Hn V, cm ny t c du khch hn.

ng trn Hn Chng nhn ra xa lHn Yn, quay v bn phi lCng Cu ,Hn Trev b bin Nha Trang di ti 6km. Khut bn mi i Lasan, nh ra bin l ca sng Nha Trang, bn cC Lao. Nhn t pha Hn Chng pha bn kia lni C Tin. T v tr bn Hn Chng s nhn rt r Hn (ni t ngi cha) pha xa.

Ngoi ra, mt ng trn ng i xung Hn Chng cn c Hi qun Vnh Nha Trang, ni trng by nhiu tranh nh v Hn Chng v cc thng cnh Nha Trang. Hi qun c thit k theo phong cchnh rng Hu.

Nh rng l mt loi kin trc c, ra i vo khong th k XVII, di triu i phong kin Vit Nam. Khi nhc n nh rng l mi ngi ngh ngay ti Hu, nhng do s thay i ca cuc sng nn n nay, Hu nh rng khng cn nhiu. Tuy nhin, mi ngi nh cn li u l mt cng trnh kin trc c o ca thi xa vc coi l di sn c trng ca Hu.

Nh rng Hu c dng trong khng gian c vn cy tri, hoc c hng cau trc sn, c cng ln v c li i dn t cng vo nh. Nhng vo nh, khch phi i r sang hai bn li dn vo ch khng i thng trc tip vo.

Trc mi nh rng u c mt bc bnh phong. Bc bnh phong c lm vi mc ch cn li nhng ci xu xa, khng tt... khng cho xm nhp vo nh.

Mt nh ba gian c 9 ca mt tin v cc ca u c lm hon ton bng g vi cng mt kch thc.G dng dng nh c chn la rt k, thng l g mt rng hockin, g.

c bit, nh rng c kt cu hon ton bng h thng cht v mng g, c th lp rp v tho g d dng.

Mi n, ko ca nh rng Hu u c c chm rt cng phu vi nhiu hnh hoa vn khc nhau ty theo thch ca ch nhn ngi nh.

Mt cn nh rng ba gian hai chi Hu trung bnh c 56 ct vi cc gian chnh c thng, hai chi hai bn th c ngn bi vch. Trong , gian gia s c dng th cng t tin. Hai gian bn c dng tip khch v lm ni ng ca n ng, cn hai chi hai bn l hai bung gi l ng phng v ty phng, l bung ng dnh cho ph n v con ci

55. C SN YN SO, TRM HNG

Bi Hong Lc

c sn yn so

Yn so, hay t chim yn, (ting Hoa: ) l tn mt loi thc phm - dc phm ni ting c lm bng t chim yn. y l mn cao lng m v ca cc quc gia ng nh Nht Bn, Triu Tin, Trung Quc, Vit Nam v nhiu quc gia khc. Vit Nam, yn so c xp vo hng Bt Trn (tm mn n cao lng m v). Mn sp yn so c mnh danh l "mn trng c caviar ca phng ng". Mn yn so c ngi Trung Hoa tiu th t cch y 400 nm. Mn sp yn so trng ging nh cht keo a dao c nu vi gia v c b sung thm mt t tinh bt, ng. Yn so l mt trong nhng mn n c lm t ng vt t nht, Hongkong gi ca mt bt canh t yn khong 60 USD.

T yn c tm thy trn vch , hang ng ni chim yn sinh sng. T yn c thu hoch l t chim trng Aerodramus fuciphagus (yn Hng) v t chim yn en Aerodramus maximus (yn T en) nhng ch c loi t yn ca yn Hng l c bit n di tn Yn o trn th trng. Do tnh cht nguy him v hn ch s lng o c th khai thc nn loi yn so ny thng c gi cao nht so vi cc loi yn so khc trn th trng. T trng v t mu hng mu (yn Huyt) c cho l giu dinh dng hn v qu hn.

Thnh phn dinh dng

C nhiu tranh ci v thnh phn dinh dng cng nh tc dng ca yn so.

Trong mt s ti liu c cung cp bi cc nh phn phi yn so, t yn c cho l c nhiu thnh phn dinh dng qu him, in hnh l mt s loi protein v axit amin nh amide, humin, arginine, cystine, histidine, and lysin. Ngoi ra, t yn cn c cho l cha cc khong cht nh canxi, st, kali, pht pho v magie. V tc dng ca t yn, mt s ti liu cho rng t yn gip b phi, cng thn, tng cng h min dch, y nhanh qu trnh ti to t bo, gip ngi bnh nhanh phc hi, thm ch cn h tr bnh nhn AIDS chng li virus HIV.

Ngc li, mt s ti liu khc ph nhn tc dng ca t yn, thm ch cn ln n vic s dng t yn v cho rng gi ca t yn b y ln cao ch v s khan him ca n cng nh s ng nhn ca ngi tiu dng. Vi thc t t yn chnh l nc di ca chim yn c ng, nhiu ngi cho rng thc cht t yn khng c gi tr dinh dng g ng k, bi nc bt ca ng vt ch yu ch bao gm nc, mui, cc loi men (enzyme), v c th c thm mt s khun vi sinh. Trn t tp ch "American Journal of the Medical Sciences", nm 1999 c mt bi vit v vic t yn cha thch tn khin ngi dng b ng c. Vi vic cha c mt t chc hay mt nh khoa hc uy tn no tin hnh th nghim, phn tch v cng b tc dng ca t yn, mt s bc s ni ting khuyn bnh nhn ca mnh khng nn s dng t yn khi ang mang thai v nghi ng cht lng ca n. Ngoi ra, cc nh nghin cu v ng vt cho rng s tiu th t yn l nguyn nhn chnh lm st gim s lng ca loi chim ny.

Chim yn lm t

T chim yn c xy trong ma sinh sn v do con trng xy trong 35 ngy. T c xy hnh dng nh ci bt c dnh vo thnh hang . T yn bao gm nhiu phin mng c dt t nhiu si t bng nc bt chim yn v bn vo nhau.

Khai thc yn so Vit Nam

Vit Nam, cc a phng c yn so t nhin l mt s hn o ca mt s tnh Nam Trung B nh tnh Ph Yn, Khnh Ha... Cc t chim yn thng c lm cc o trn cc vch v vic khai thc yn so thng rt nguy him do nhng gin gio cao bng tre, cng c th s, vch him tr. Gn y, mt s ni nui yn trong nh trong thnh ph thu hoch yn so m c bit l ti thnh ph Nha Trang. Nhng cn nh nui yn c ci to gn ging vi iu kin t nhin ni yn thng hay lm t. Nha Trang cng l ni du khch c th thng thc mn yn so thng xuyn ti cc nh hng sang trng.

Phn loi yn so

PHN LOI THEO NGUN GC

T Yn Hoang/Trong ng (Wild/Cave Nest)Hai loi yn thng sng trong cc hang ng l loi yn Fuciphaga (Dn gian gi l yn hng) v yn Maxima (yn t en). Nhng ch c loi t yn ca yn hng l c bit di tn Wild/Cave Nest (Yn Hoang/Trong ng) trn th trng. C th v do tnh cht nguy him ca vic ly t yn trong hang ng nn loi t yn ny thng c gi cao nht so vi cc loi t yn khc trn th trng. T yn trong ng, vi nhng iu kin t nhin trong ng, thng c hnh dng ging nh 1 ci chn, thn dy v chn cng. Hnh dng t ging nh chn s gip bo v trng hoc yn non khng b cc loi vt khc n mt v thi tit. Chn t yn cn cng c th gn cht vo tng v cc hang ng thng c m cao. T yn loi ny c tm thy Vit Nam, Thi Lan, Malaysia v Indonesia.

T Yn Trong Nh (House Nest)T Yn ca loi yn Esculanta l loi t yn thng thy cc nh nui yn. Nhiu ngi vn ngh rng Yn Nh l yn c th nui c nhng trong thc t chng ta ch c th da vo k thut xy dng v thit k dn d chim yn vo nh lm t ch khng th cho chng n nh kiu nui g cng nghip. Vic nui Yn i hi vn u t rt ln, thi gian d yn lu di v c bit l khng th cho Yn n bng thc n nhn to do bn cht chim Yn hoang v ch c th bt cng trng khi ang bay. Ty theo mu sc t yn,t yn trong nh thng l trng ng, cht lng t yn ph thuc theo khu vc c thc n nhiu cho chim tm mi ? t yn c cht lng,t yn to v dy nh t yn g cng ng,thc n ca chim yn l nhng con trng bay nh mui, ry,...v.v..., t yn c th c thu hoch t 1-4 ln mt nm.chim yn sinh sn quanh nm.

PHN LOI THEO MU SC

L do ti sao t yn c mu khc nhau vn cn l mt ti tranh lun. Theo dn gian Vit Nam ngi ta tin rng nhng con chim yn gi hoc chim Yn trong ma thc n thiu phi dng mu ca mnh ha cng nc bt xy t. iu ny l gii cho mu sc hoc hng cng nh n km ca Yn huyt so vi Bch yn. Tuy nhin nhiu gi thuyt v iu kin nhit , m hoc thc n ca Yn to ra Yn huyt vn ang c nghin cu. Ngoi ra khi t Bch yn c lm trn cc vch c mu v thm nc r ra t cc khe cng to ra mu ca t Yn. Tuy nhin loi Yn huyt do vch ny c n khi ngm nc tng ng vi Bch yn (tc 7 9 ln).

Huyt Yn (Blood Nest)

y l loi t yn c mu ti v l loi c gi cao nht trong s cc mu v him hoi v c nhu cu tiu th cao. Khng phi c s sn xut no cng c loi t yn ny. V nu c i chng na th loi huyt yn cng ch c th thu hoch 1-2 ln trong nm vi t l rt nh m thi. S lng Huyt Yn v Hng Yn chim cha y 10% tng sn lng t yn trn th trng th gii. Ngi ta cho rng mu ca Yn Huyt l do trong qu trnh lm t, chim yn khng tit nc bt nn dng mu ca chnh n trn ln vi nc bt xy t.

Hng Yn (Pink Nest)

Ging nh Huyt Yn v gi c v s him hoi, Hng yn c mu cam nhng mu sc c th thay i t mu v qut n mu vng lng trng g. Mu cng m th gi cng cao.

Bch Yn (White Nest)

Bch Yn l loi t yn thng dng nht trn th trng. Mi nm c th thu hoch 3-4 ln. S lng Bch Yn (bao gm c 3 loi yn k trn) bn trn th trng th gii chim khong 90% tng s lng t yn trn th trng..

PHN LOI THEO QUAN NIM DN GIANNgh khai thc Yn ti Vit Nam c hng trm nm tui v ng gp khng nh vo ngun thu ca cc a phng c thin nhin ban tng sn vt ny. Nhng ngi th Yn v bun bn Yn chuyn nghip thng phn bit theo ng cp nh:

Huyt (, do v tr chim yn lm t, t dn dn chuyn sang mu ) - (C ti liu cn cho rng t yn c mu l do chnh mu ca chim yn nh ra khi lm t. y l loi t yn tt nht v c gi tr kinh t cao nht)

Hng (Mu hng, do v tr chim yn lm t, t dn dn chuyn sang mu hng)

Quan (To, khong 10g tr ln)Thin ( trn cao, t trng, t 8 10g)Bi (Yn nh hn 6- 7g)a (Nm di cng ca vch ni, en, bn)Vn (T yn b v do khai thc hoc vn chuyn)Xc nh cht lng yn soNhu cu tiu th yn so rt ln dn n tnh trng pha trn v lm gi yn so ngy cng ph bin. Nhng ngi lm gi yn so thng pha trn thm cc tp cht nh da c, nm, to, tng trng lng, hay s dng cc loi thuc nhum t nhin nh karayagum, to hoc nm Tremella nhum cc loi yn so mu trng nhm lm gi loi yn so c gi rt cao l Yn Huyt.

Nhiu quy trnh sn xut yn so c b sung cc cht bo qun nh axit boric, kali sulfite dioxide lu hunh, s dng hydrogen peroxit ty trng yn. ng, mui, v bt ngt c thm vo to hng v. Gluten, nm trng, thch, da ng vt v cao su tng hp thng c s dng to hnh dng yn so. Do cc thng hiu yn c uy tn thng phi kim nh cht lng ca t yn th trc khi em ch bin thnh phm. Mt phng php n gin l o quang ph hng ngoi chuyn i chui Fourier (FTIR Fourier Transform Infrared).

Ph IR xc nh cc lin kt cng ha tr ha hc, to ra mt "du vn tay" phn t ca cc hp cht ha hc. Du vn tay ny c th c s dng xc nh v nh lng cht ha hc c trong mt mu. S khc bit trn ph IR gip ta phn bit yn so nguyn cht v yn so b pha trn.

Ngoi ra cn mt phng php khc l thy phn protein trong yn so v xc nh hm lng axit amin ri i chiu vi mt mu yn so nguyn cht.

c sn Trm Hng

Trm hng l phn g ca cy d bu b nhim du

Mt s lai d (tn khoa hc Aquilaria), trong qu trnh sinh trng, do nhng tc ng no , gy ra nhng tn thng/nhim bnh, lu ngy cy tch t mt cht dng nha (du), ri lan dn ra, lm bin i cc phn t g, to nn nhiu mu sc (en, nu, chm, xm, ), nhiu tnh cht (cng, mm, do, dn ), nhiu mi v (ng, cay, chua, ngt, ), nhiu hnh dng (trn, xon, nhn, di, ), nhiu v tr (thn, cnh, r) trong cy d. chnh l trm hng, c tn giao dch thng mi Quc t Agarwood hay Eaglewood.

c im ni noi bt ca trm hng l ta mi thm c bit lc t hoc cha t. Khi hm lng du ln hn 25%, trm hng c th chm trong nc. Lai trm hng cao cp c th t hm lng du 60-80%. Cn c mc nhim du, mu sc, hng v, hnh dng, trng lng, xut x m trm hng c cc tn gi khc nhau nh: Trm mt t, trm mt o, trm b snh, trm bng, trm da bo, trm ip l, trm ip trai, trm kin xanh, trm kin ln, trm rc, trm sanh

Trm hng c xp thnh 3 hng v mi hng chia thnh nhiu lai, nh sau:

Hng nht l k nam hay cn gi l k

L loi trm hng c phm cp cao nht, cho nhiu du, nh, mm, do, nhuyn, khi nm c v chua, cay, ng, ngt; ta mi thm t nhin, khi t hng thm c bit, khi xanh, bay thng v di ln khng trung. K nam c chia thnh 4 loi:

+ Bch k: Sc trng ng, xm nht, v cng qy him, t khi c, t gi nht.

+ Thanh k: Sc xanh xm, nh lc, rt qy him, t gi sau bch k.

+ Hunh k: Sc vng sm, vng nu, qy him v t gi sau thanh k.

+ Hc k: Sc en chm, hc n, qu v t gi sau hunh k.

Sch xa xp loi k nam: nht Bch, nh Thanh, tam Hunh, t Hc.

Hng hai l trm:

L lai trm hng t du, nng, v ng, hu ht khi t mi ta mi thm, khi mu trng, bay quanh ri tan ngay. Theo phm cp, trm c xp thnh 6 loi :

+ Loi 1, sc sp trng, gi tr cao nht trong 6 loi trm;

+ Loi 2, sc xanh u vt , gi tr sau lai 1;

+ Loi 3, sc sp xanh , ga tr sau lai 2;

+ Loi 4, sc sp vng, gi tr sau lai 3;

+ Loi 5, sc vn lng h, gi tr sau lai 4 ;

+ Loi 6, sc vng m du, gi tr thp nht trong 6 loi trm.

Sch xa chia trm hng thnh 5 loi: Hong lp trm, Hong trm, Gic trm, Tin hng, K ct hng, trong Hong lp trm l tt nht.

Hng ba l tc

Phn ln tc c mc nhim du t hn trm, ch yu l t bn ngoi v di theo th g. C khang vi chc lai tc, vi cc tn gi nh: Tc kin, tc , tc c ng, tc hng, tc ln, tc dy, tc a Tuy nhin, c th xp cc dng tc thnh 4 nhm nh sau:

+ Tc a, l nhm tc c mc nhim du nhiu trong cc th g, dng nh, c ngn tay, u a con hoc nh con a.

+ Tc dy, l nhm tc c mc nhim du xen, to nhiu vng gia cc th g, thng c dng trn, di, dng r cy.

+ Tc hng, l nhm tc c mc nhim du dng mnh, mi thm ni tri hn cc lai tc khc.

+ Tc pi, l nhm tc c mc nhim du mng, bao quanh bn ngai cc th g theo dng hnh thp, hnh ng ln.

Trong 4 nhm tc th tc a c nh gi cao hn v cht lng. Tuy nhin, vic xp nhm tc khng nht thit theo th bt phm cp.

Hin nay cha c quy nh ca Nh nc hoc ca t chc phi Chnh ph v tiu chun phn lai, nh gi phm cp trm hng.

Theo TS L Cng Kit, tiu chun nh gi trm hng thng da vo : Nguyn x, cng , loi hng, hnh th, kch c, mu sc, trng lng, t trng, tinh khit v loi cy d to ra trm hng.

Trong giao dch mua bn, vic phn loi trm hng phn ln da vo cm nhn, kinh nghim, ng thun, thng qua hnh vi trc tip ca con ngi nh nhn, s, gt, bm, t, nm, ngi

56. CH M

L Th TnL ch trung tm ca thnh ph binNha Trang, l mt cng trnh kin trc p, c o. y l ch ln nht v cng l biu tng thng mi ca thnh ph bin ny.y l trung tm thng mi mua sm v cng l im tham quan du lch.

Ch c tn ch m l v ch nm trn mt ci m c rng n 7 mu ty, n thng ra ca sng Nha Trang di chncu H Ra. m rng khong hn 7ha, hai bn b l nh ca nhn dn.Pha cui m, gip u ngPhan Bi Chuby gi l mt ngi ch c c xy ct vo khong nm 1908, thng gi l ch m haych Ca(ch ni ca sng).

Tuy nhin, ch c khng th tn ti khi dn c mi lc mt ng, tnh trng dn c ct nh san st nhau mc ln khin cho tnh trng nhim v ch bng pht cnh nhch nhc. Trc tnh hnh , vic quy hoch li khu ch ny tr nn cp thit. Nm 1961,Ty Kin thit Khnh Halp mt d n i cng v quy hoch li khu vc ch ny, xy mt ngi ch hnh trn thay th cho ch c.

Kin trc sL Anh Kim phc ha nn mt ngi ch mi. Nm 1964, Tng nha Kin thit lp mt n khc do Kin trc s L Qu Phong xut, phn chnh ca n l xy ct mt ngi ch trn c mi xp v mt nhnh hnh cnh cung. Chnh n ny c coi l ct li cho vic xy ct ngi ch sau ny. C hai n cha c thc hin th m16 thng 9nm1968xy ra v ha hon ln cha tng c: 126 ngi nh b chy ri. Tnh th cp bch trong vic phi xy dng li mt ngi ch mi, khang trang hn c xut. Ngy12 thng 4nm1969c coi l ngy khi s u tin ca k hoch ny vi vic chic xng Bassa ca Nha Thy vn Si Gn bt u thi ct lp m. Sau 6 thng, m b lp hon ton vi khi lng ct thi l 350.000 m3. Tip theo l vic to mng, dng nn v xy ct cng trnh, hng nghn cc b tng ct st di 20m c ng xung qua lp snh ly.Da theo n ca Kin trc s L Qu Phong c thit k t hn 4 nm trc, cc Kin trc s H Thng, V nh Hip, K s Nguyn Xun Phng ci tin v b sung thm mt s chi tit.Ngi ch xy dng theo hnh hoa sen c ng knh 66,5m, c mt tng lu hnh vnh khn, lch tm. Din tch c tng trt v tng lu rng ti 5.270m2, c th cng lc cha c trn 3.000 khch ra vo mua bn. Cc ta nh ca c 2 tng: tng 1 v tng 2 c xy dng khang trang.Sau s cp bc v t ph trong giai on giao thi ca hai ch vo nm 1975, Ch m vn tip tc nhm hp nhng m quan v trt t b gim st nhiu.Mt k hoch tu sa li ton b ngi nh trn v quy hoch tng th khu ch c xy dng v trin khai vi s tham gia ca Vin Thit k xy dng v Ty Xy dng tnh.Ch chnh thc sa sang v khai trng li vo ngy3 thng 2nm1980nhn ngy thnh lpng Cng sn Vit Namv mng xun Canh Thn.Ch hin nay bn rt nhiu sn phm gia dng ln nhng mt hng lu nim, hi sn..v..v. rt phong ph. Ngay ti ca ra vo, bi u xe l ti khu vc ch, ti cc cnh cung bc 2 bn ch l bn hi sn, kh, nem nng v cc mt hng lu nim. Trung tm ch bn cc mt hng thit yu.

59. O HN GIAO

Trn Cng Thnh

o Hn Giao cn c gi vi nhiu ci tn khc nhau nh o Khnh L, o 723, o Omega(bt ngun t hnh dng th ca con o), hay o Long Lanh.

So vi nhiu con o tri dc t bc vo nam th Omega vn l ci tn kh l lm. N ch thc s c bit n t khi c tnh l 723 ni lin Nha Trang Lt.

y khng ch l cung ng rt ngn thay cho l trnh qua thnh ph Phan Rang v o Ngon Mc, m cn c coi l mt trong nhng con ng p nht Vit Nam ni lin cao nguyn hoa v ph bin mng m

Nhng con dc cao bt u xut hin, sng m dy c, nhng chic xe ni ui nhau, chm chm, vn tc ch cn khong 20 km/h. C nhng on cua gp nh khuu tay, vc d chn ro nhng i hi bn phi vng tay li v tinh thn n nh. 1.000 m, ri 1.500 m, c th xe nh leo ln tri khi lng chng o l nhng m my vn v.

Nhng khc quanh co lin tc vi chc cy s trn nhng ng cong tuyt m gia rng thng bt ngn hoang d, ting gi thng reo vi vu qua nhng tn l kim xanh mt. y chnh l cm gic c bit m bt c du khch no cng cm nhn c khi n vi Lt, thnh ph ngn thng, ni rng vn cn lng l i vo trong ph. Chy xe gia rng i ngn, nhng ln gi, ting chim, mu xanh trng ip, mi hng ni rng bay gia nhng vng ln duyn dng mt m nh nhng ng cong thiu n.

Mt tri dn ln, nhng tia sng u tin nh kh xua tan sng sm, l mt khong khng k o n ng ngng. chnh l nh o Omega cao 1.700 m. Di t, sng ng trn l c ven ng phn chiu nh nng tr nn long lanh nh nhng git pha l. Trn tri, mu my ha cng mu nng khin ai cng ng nh chn thin ng.

Nng ln cao, x toc mn sng m dy c, m ra bc tranh thin nhin dim l di chn o. l khung cnh ni i hng v vi mu xanh trng ip nh ni rng Ty Bc. Xa xa, nhng ngi nh ca ngi Raglai, khi bp vn quanh. Nhng m my nh chia nh sng ra thnh tng khong, ri t trn nh nhn xung, nhng vt sng nh nh n chiu thng xung cc bun lng.

Cuc o cng th v khng km khi bn ri t cao 1.700 m xung 1.000 m, ri di 500 m, bng nhng nhc nhi trong tai nh xung my bay. Quay lng nhn th quang cnh i thay r rt. Pha trc, thnh ph bin Nha Trang ang ngn khc n cho.

60. VN QUC GIA BIDOUP NI BNguyn Hong Trc Duyn

1. Tng quan

Tn gi: Vn quc gia Bidoup Ni B

Ly tn 2 nh ni cao nht ca Cao nguyn Langbian (cn c gi l Cao nguyn Lm Vin) l nh Bidoup (2287 m) v nh Ni B (2167 m).

VQG Bidoup Ni B l 1 trong 30 VQG ti Vit Nam (s liu vo 12/2013), c din tch ln th 5 trong s cc VQG ti nc ta (70.038 ha). Tuy xp hng 5 nhng din tch ca VQG Bidoup Ni B xp x gn bng tng din tch t nc Singapore (71.610 ha).

VQG Bidoup Ni B l 1 trong 4 trung tm a dng sinh hc ca Vit Nam

Khu vc ni cao Hong Lin Sn (pha Bc)

Khu vc rng ma Bc Trung B

Khu vc ni cao Ngc Linh (min Trung) Cao nguyn Langbian

2. V trDin tch VQG tri rng trn a bn huyn Lc Dng v mt phn huyn am Rng (tnh Lm ng).Tuyn ng:

T Nha Trang: qua o Khnh Vnh o Hn Giao s gp trm kim lm Hn Giao i thm 50km n Vn phng hnh chnh VQG Bidoup Ni B.

T Lt: i hng H Than Th - Lng hoa Thi Phin Theo tnh l 723, i thm 35km n vi Trung tm gio dc mi trng ca VQG Bidoup Ni B3. Cc mc thi gianTin thn l Khu bo tn thin nhin Bidoup Ni B, n ngy 19 thng 11 nm 2004 c chuyn thnh VQG Bidoup Ni B (chun b k nim 10 nm thnh lp).T nm 2013, VQG Bidoup Ni B xy d n xy dng h s trnh UNESCO cng nhn VQG Bidoup Ni B v vng ph cn l Khu d tr sinh quyn th gii(Hin nay Vit Nam c 8 Khu d tr sinh quyn th gii (KDTSQTG) c UNESCO cng nhn v 3 khu ang xut bao gm: KDTSQTG Cc Phng, KDTSQTG Sng Cu Long, KDTSQTG Bidoup Ni B)VQG Bidoup Ni B ang thi cng xy dng Vn Thc vt u tin ti Vit Nam, vi s hp tc vi Qu cc Vn thc vt ca c (Giai on 1: 2013-2015)

4. Thng tin ni bt

C cy P mu 1300 nm tui c cc nh khoa hc thuc trng i hc Colombia (Hoa K) cng nhn l cy di sn.

5 tng rng VQG Bidoup Ni B

5. Du lch ti VQG Bidoup Ni BSlogan khi tham quan cc VQGKhng ly g ngoi nhng bc nhKhng g ngoi nhng du chnKhng git g ngoi thi gianHin c 3 tuyn tham quan ti VQG- Tuyn Thc Thin thai: tham quan thc Thin Thai trong khu vc hnh chnh ca VQG, thi gian: ngy.

- Tuyn Langbian: leo ni khm ph Langbian, thi gian: 1 ngy- Tuyn Bidoup: hnh trnh chinh phc nc nh Ty Nguyn, thi gian: 2 ngy 1 m

62. LCH S HNH THNH V PHT TRIN DN C LTL Lm KhiS HNH THNH CNG NG DN C LTNgay t khi mi thnh lp, Lt nhanh chng tr thnh mt trung tm ngh dng v du lch c nhiu ngi bit n. Vi iu kin t nhin kh thun li xy dng mt thnh ph mi nn cng vi cc c dn bn a, mt nhm khng nh c dn cc vng khc ca Vit Nam v c ngi u, Hoa, tng bc xy dng Lt nh ngy nay.

Cng ng c dn Lt pht trin theo qu trnh hnh thnh v pht trin ca thnh ph. Dn s Lt khng nhng thay i theo t nhin m cn tng hoc gim theo c hc t nhng bin ng ca lch s, chnh tr cng nhng i thay ca c cu t chc hnh chnh.

Giai on 1900 1914

Bc s Alexandre Yersin n cao nguyn Lang Biang ngy 21-6-1893 nhn xt: Vng t dn c tha tht, mt vi lng ca ngi Lch (MLates) c tp trung chn ni,

Sau nhiu ln iu tra, Ton quyn Paul Doumer v cc cng s thit lp mt chng trnh xy dng vng rng ni Nam Ty Nguyn Vit Nam mt thnh ph ngh dng vi trung tm l Dankia Sui Vng. Theo chng trnh ny, Lt s l mt thnh ph ton vn vi nhng tr s hnh chnh hot ng v ma h v nhng quy hoch kin trc h tng nh ng giao thng, trng hc, doanh tri qun i, khu gii tr Tuy nhin, n nm 1902, Paul Doumer phi chuyn v Php nn chng trnh xy dng Lt ca ng b d dang v ngun kinh ph b ct. n lc ny, c dn Lt vn l nhng nhm ngi thiu s Lch, Chil v mt nhm nh ngi Vit di c ln y t trc .

n nm 1906, Lt mt ln na c chn lm ni ngh dng dnh cho cng chc v binh s Php, nhng trung tm c chuyn v vng h Xun Hng ngy nay. Ton quyn ng Dng lc by gi l Paul Beau quyt nh xy dng ti y mt l qun dnh cho khch vng lai, xy xong vo nm 1907. ng thi, cng trong nm ny, ngi Php chuyn trm kh tng v trm nng nghip t Dankia v Lt. Thi k ny, Lt, ngoi cc nhm c dn bn a cn c cc cng chc Php, khch vin du ngi u. c bit, ngi Vit bt u n nhiu hn so vi trc, h l nhng nh bun, t nhn, ngi gip vic trong cc phi on nghin cu

Nm 1908, mt ngi Php tn l Pierre Duclaux n cao nguyn ny v m t li nh sau: Lt! Tm hay mi mi nh tranh ca ngi Vit, mt nh sn bng vn th s dnh cho l khch Cn c dn? Vi chc ngi Vit b y, vi khch ngi u i cng tc hay trc a, nhng ngi th sn hay l khch him hoi cng on tu tng C dn phi chng li cp beo c rt nhiu khp vng

Trc Chin tranh th gii ln th nht (1914), mi hot ng xy dng Lt vn cha c g ng k nhng y l bc khi u hnh thnh cng ng dn c Lt trong giai on k tip.

Giai on 1915 1939

Nm 1914, Th chin th nht bng n gy kh khn i vi ngi u trong vic tr v qu hng vo nhng dp ngh hng nm.

Nm 1916, tnh Lang Bian c thnh lp v thnh lp th t Lt. Vi cc quyt nh hnh chnh trn,