MEDLEMSBLAD FOR NOREGS UNGDOMSLAG NR. 1/2014 • 98. ÅRGANGungdom

FOLKEDANSFESTIVAL • UNGDOMSHUS • SOMMARLEIR • DANSEFILM TEATERFESTIVAL • LABAN • HULDA GARBORG • LANDSMØTE • HISTORIE

2

Redaktør:Andreas Løken

Ansvarleg redaktør:Eli Ulvestad

Opplag: 6.300Bladbunad: tinajerstad.com

Trykk: Gunnarshaug trykkeri Annonsebyrå: Halsne Reklame & Media

Framsidefoto: Frå filmen SuperMarius. Les meir på side.20. Foto: Andreas Løken

Noregs UngdomslagPostboks 414, Sentrum0103 Oslo

Telefon: 24 14 11 10

post@ungdomslag.no

Besøksadresse:Noregs UngdomslagTollbugata 17, Oslo

Generalsekretær:Eli Ulvestad 24 14 11 10 eli@ungdomslag.no

Informasjonsrådgjevar:Andreas Løken24 14 11 14 andreas@ungdomslag.no

Kulturrådgjevar:Åshild Mjelde Nordås24 14 11 13 ashild@ungdomslag.no

Kulturrådgjevar:Halldis Folkedal24 14 11 15halldis@ungdomslag.no

Organisasjonskonsulent:Alf Steinar Nekstad24 14 11 16alf.steinar@ungdomslag.no

UngdomshusprosjektetJon Låte, t: 915 48 741 jon.laate@ungdomslag.no

Kontonummer: Noregs Ungdomslag8101 07 00027

Organisasjonsnummer:939 550 550

www.ungdomslag.nofacebook.com/ noregsungdomslag

Leiar

endre kleivelandleiar i noregs ungdomslag

foto

: ter

je s

vind

seth

EITVEGSKILJE

Landsmøtet i NU skal i april vedta ny langtid-splan. Dette er planar og strategiar for dei neste fire åra. I slike langsiktige planar har ein høve til å løfte større utfordringar som tek lengre tid å gjennomføre. Så vil dette konkretiserast gjennom arbeidsplanar og handlingsplanar.

Styret har førebudd saka og i samband med det har me gått gjennom heile styringsstruk-turen til sentralleddet i NU, sett på både sa-mansetning og arbeidsmetode. No er forslaget frå styret klart og sendt ut til utsendingane. De andre kan også lese om dette på nett-sidene våre.

Styret har sett at me har ein tillitsfolkstruktur som ikkje alltid samsvarar med satsingsom-råda. Strukturen er også lite dynamisk. Me har fire fagråd i tillegg til eit styre på ni medlem-mer som saman styrer organisasjonen. Alle er landsmøtevalde. Det gjer at ressursane og satsingsområda skal kretse rundt desse fagrå-da, folkedans, teater, bunad og barn og unge. Dette er det viktigaste arbeidet vårt, derfor har me eigne fagfolk som er vald for å arbeide med dette. Det er jo utan tvil gode fagfelt for oss, men det er likevel nokre utfordringar.

I det siste har me hatt auka merksemd på ung-domshus. Eit stort og omfattande arbeid som tek mykje tid. Me har ingen landsmøtevalde organ som arbeider med hus. Såleis er dette mindre prioritert enn andre oppgåver. Styret ynskjer likevel å lyfte arbeidet høgare, men styringsstrukturen jobbar mot oss.

Ei anna utfordring er innhaldet i fagråda sitt arbeid. Når ein har eit råd er det å tenkje heilskap rundt fagarbeidet i organisasjonen viktig. Det er også rådet sitt mandat. Men ofte ser me at det er meir føremålstenleg å satse målretta på enkelttiltak som igjen gjev effekt utover det konkrete satsingsområde. Eit døme er Sommarleiren, eit tiltak under Barne- og ungdomsrådet. Rådet har dette som hovudop-pgåve, men har i tillegg mange andre oppgåver som tek tid og ressursar. Her kan ein heller tenkje utvalsarbeid, der me set ned eit utval som sørger for framdrift i arbeidet med Som-marleiren etter styret sine mål.

Slik kan ein tenkje på fleire andre område også. Målet er ein meir aksjonsretta organ-isasjon som saman med lokallaga løfter fram det gode arbeidet NU kan vise til. Les langtid-splanen, lovendringane og andre sakspapir til Landsmøtet.

Alt ligg på www.ungdomslag.no/LM og vel møtt.

Endre

3

Jubi leum

Stoffrist til neste Ungdom:28. april 2014

Å STELA EIT HUS, S . 4

FRIFOND, S. 5

RØROSLEKEN S. 5

NYHENDE, S.7

INTIMFESTIVAL I ØRSTA, S. 8

HUSET I BYGDA I HORDALAND, S. 10

VELKOMMEN TIL TEATERSLAGET, S. 12

SOMMARLEIR I ØRSTA, S. 14

EVENTYRSTAFETTEN, S. 16

SAMLAR PÅ FAVORITTAR, S. 19

NU PRODUSERAR DANSE-FILMAR, S. 20

LABANMETODEN, S. 22

NY STYRINGSSTRUKTUR I NU?, S. 25

HULDA GARBORG, DET STORE TEATERSLAGET, S. 26

JA, EG KAN KOMA OG HENTADEG, S. 29

STORKURS I FROLAND, S. 32

FRÅ ARKIVET, S. 32

Innhald

Det er 200 år sidan Noreg fekk si Grunn-lov på Eidsvoll, no skal landet jubilere, og 17. mai vert den viktigaste festdagen for Grunnlova. På Stortinget vil dei i år ha eit ekstraordinært Stortingsmøte, der ny språkleg revidert tekst vert vedtatt, og denne gongen vert også ein nynorsk versjon av Grunnlova vedtatt.

Mange av ungdomslaga vart skipa rundt århundreskiftet 1800 - 1900 og det var

ein samlingsstad for folkeopplysning, de-mokratiarbeid, språk, teater, dans og kultur som var drivkrafta.

Dette må ungdomslagsrørsla markera og feire på årets 17 mai! Noregs Ungdomslag oppmodar alle ungdomslag i landet til å opne og bruke ungdomshusa og andre møtestader der laga held til for å markere 200 årsfeiringa for Grunnlova.

- Ei utfordring til alle ungdomslag i landet – 17. mai 2014

17. mai 1814–2014tekst: jon låte

4

Nyhende

Barnestemme i Hordaland Hordaland Ungdomslag sitt barne-stemne vert arrangert i Samnanger 6.-8. juni 2014. Er det aktuelt for laget ditt å koma? Send epost til hanneyaadland@gmail.com så får du skikkeleg invitasjon og program med deltakarpåmelding før påske!

Jubilant med jubileumsbok «Bondeungdomslaget i Tromsø 100 år — 1914-2014» er tittelen på boka som marker at det er 100 sidan det aktive laget vart stifta. Redaksjonen er samansett av Hilde Kat. Eriksen (redaktør), Henning Westerås, Inger Mjøsund og Sidsel Lilleng. Boka fortel om aktivitetane i eit stort lag som har vært ein viktig kulturlev-erandør for byens innbygjarar. Her finn vi eit rusfritt miljø for både barn, ungdom og vaksne. BUL Tromsø er også eigar av Saga Hotell som er eit velrenommert etablissement som sikrer gode arbeidsplasser i byen. Har du lyst å lese soga kan den tingast for kr 100,- frå lagskontoret@bul-tromsø.no

HORDALAND

Nyttårsfesten er over, huset rydda og nyttårsdagsroen har senka seg over heimen. Då er det tid for å ta opp tråden på livet igjen. Det kan vere ein god ide å starte med Suldalsposten. For min del er tråden frå nr 96, den 23. desember.

Det er eit tjukt og godt nummer. Der finn eg ein interessant artikkel om Ungdomshuset i Kvilldal og metamorfosen det gjennomgjekk. Eg måtte leite litt for å finne ut kven som var artikkelforfattaren. Det viste seg å vere Johannes Vårvik som fortalde etter si bestemor.

Kvilldal fekk eit stort og fint ungdomshus i 1922 Det var bygd på dugnad av ungdommane i bygda og i ungdomslaget. Den dugnaden var meir enn dagens dugnad. Dei hogg trea, skar materialet og sette opp huset.

Så kom den store vekkinga til bygda. Dei frelste hadde ingen stad å møtast. Ungdomshuset var frilynt og kunne ikkje brukast. Det enklaste, meinte dei, var å omgjere ungdomshuset til bedehus. Det vart isfront mellom dei frelste og dei verdslege.

I 1934 var detvekkingsmøtepå ungdomshuset. Dei to omreisande emissærane bestemte der og då at dei skulle ha avstemming om denne saka. Dette utan at det var meldt på førehand. Heller ikkje vart det tatt omsyn til ungdomslaget sine statuttar. Ved handsop-prekking vart ungdomslaget dømt til døden, sakspapira vart brende og ut av oska reiste bedehuset seg som ein fugl Fønix.

Med tanke på historiane i bibelen er det vel ikkje så rart at det gjekk slik, for det står at den som har lite skal miste det litle han har. Tenk på husmannen som mista den einaste sauen han hadde når storbon-den skulle ha fest.

Under leitinga etter Ungdomshus i Rogaland høyrde vi om at det skulle vere eit ungdomshus i Kvilldal i Ryfylket. Dette huset hadde vi ikkje høyrt om og vi vart naturleg nok nyfikne. I etterforskinga tok vi internett til hjelp, og her kan du lese kva vi fant. Teksten er henta frå bloggen ”Liv midt i livet” og gjengjeve i sin heilskap.

Å STELA EIT HUS

Ungdomshuset vart bygd i 1922 av ungdomslaget i bygda. I 1932 var det re-ligiøs vekking i dalen med mest alle i Kvilldal vart omvendte, folk opplevde stor syndenaud. 10 juni i 1934 var det avrøysting og 37 røysta for at Ungdomshu-set skulle bli Bedehus og 3 røysta mot. 11. november var det stor innviingsfest for bedehuset og tre paragrafar vart vedtatt, der heiter det i §3: Huset må ikkje brukast til leik og dans. Men til aalmenngangeleg fyremaal, som ikkje strider mot kristendom og sedeleg liv, huset kan brukast etter lovnad av styret, som har plikt paa seg til aa vaka yver at sømeleg aatferd raader naar huset vert brukt.

tekst: frå bloggen "liv midt i livet"

5

Nyhende

Skal knuse feler! I vår set Egdedans og Bygda dansar i Vest-Agder opp danseframsyninga ”Svarte-fela”. Oppsettinga byggjer på eit sagn om ei svart fele som kvar gang den vart spelt på, egga til slagsmål og død. Historia vert fortalt med lokal musikk og dans frå Vest-Agder, og med ungdommar frå heile fylket. I sagnet om ”Svartefela” vert fela knust i småbitar etter eit voldsomt slagsmål. Spelemannen vert drepen, og fela sporlaust borte. For ikkje lenge sida, vart den originale ”Svartefela” funne igjen i Amerika og brakt tilbake til Vest-Agder og fela vert ein del av framsyninga.

”Svartefela” får premiere på Kilden i Kristiansand, fredag 25.april kl 19.30. Den visast og på Riksscenen i Oslo, laurdag 3.mai kl. 19.00.

Røros-Leken 2014Røros folkedanslag ønskjer å invitere til ei inspirasjonsrik dansehelg i Røros første helga i mai. Det vert 3 dagar med songdansar, turdansar, masse Rørospols og anna gammaldans.

Starten går i Gymbygget på fredagskvelden med Småviltla-get. På laurdagen vert det Middagsdans i Sangarhuset med Brekken Spellmanslag og på kvelden er det Leikfest i Glåmos samfunnshus med Gränslaget.På søndag er det Etterpålag i Sangarhuset med lokale spellemenn.

Ta kontakt med Eystein Ryen: festkomite@rorosfolkedans.no eller tlf 957 99 882 for info om samdansprogram og påmelding.

Frifondmidlane for 2013 er no fordelt mel-lom lokallaga i Noregs Ungdomslag. Alle lag som søkte fekk tildelt midlar, gjennom dei tre ulike tilskotstypane som finst i ordninga. Det er godkjende medlemstal for 2012 som ligg til grunn for tildelinga.

Oppstartstilskot Lag som hadde færre enn 5 medlemmer under 26 år pr 31.12.2012, har fått eit oppstartstilskot på kr. 4.000 for å starte aktivitetar for barn og ungdom.

Driftstilskot Lag som har søkt driftstilskot, og som hadde registrert medlemmer under 26 år pr 31.12.2012, fekk tildelt eit grunntilskot på kr. 4.000, samt eit variabelt tilskot som utgjorde kr. 234 per medlem under 26 år.

Prosjekttilskot Lag med teateraktivitet for barn og unge har hatt høve til å søkje om eige prosjekttilskot til denne aktiviteten. Det var sett av kr 200.000 av den totale potten til denne prosjekt-støtteordninga, og 42 av laga søkte om og fekk tildelt slike prosjektmidlar. Pga søknadsmengden er maksimalt tilskot til teateraktivitet kr 4.935 per lag.

Styret ynskjer laga lukke til med aktiviteten i 2014.

Frifond 2013

6

Nyhende

Hyggeleg laurdag ettermiddag!

Passar laget ditt på å få Grasrotandelen frå Norsk Tipping?

Ungdomshus til glede eller ungdomshus ut av bruk

Utbygging av ungdomshuset i Flendalen, Hedmark

2,8 millionar til spelNorsk teaterråd har fordelt årets midlar til spel og friluftsspill. 38 spel fra 17 fylke har fått støtte frå Spelfondet til sin aktivitet i 2014. Spelfondet er ei statlig tilskotsordning til historiske spel og friluftsspel. “Vi er stolt over å dele ut 2,8 mill fra Spelfondet i år. Sam-tidig er det viktig å understreke at søkesum-men er over fire ganger så stor. Jeg er sikker på at våre kulturpolitikere ser potensialet her for økt aktivitet og vil øke bevilgningene neste år.”

Seier styreleiar i Norsk teaterråd Ivar Chris-tiansen.

Spela dreg årleg over 200 000 tilskodarar og engasjerer over 10 000 aktørar. Årets tildel-ingar er frå kr 20 000 til 120 000. Det er stor variasjon i tema, storleik og lokalisering, som naturleg nok er prega av Grunnlovsjubileet i år.

I Dale Ungdomslag i Sunnfjord blir det arrangert kulturstund kvar laurdag ettermiddag i Trudvang ungdomshus. Der er alle inviterte til å vere med: barn, ungdom, vaksne, heile familien. Opplegget er på eit vis enkelt å få til ved god planlegging. Invi-tasjonen går ut på å få til eit program med dans, song, musikk, aktivitetar saman med lokale musikk-krefter. Opplegget er at dei som vil spele, kan få ein arena å delta på, laget stiller med kafé. Så kva med Laurdagsmatiné i Trudvang? Tiltaket er populært og masse folk møter opp til ei sosial og kulturell ettermiddagstund om laurdagane i Dale. Ein god ide for ung-domshuset ditt?

UL Flendølen har planer om å bygge ut lokalet. Foreløpig kostnadsramme er satt til ca. 2 mill. totalt. Utbygginga vil skje i to trinn, første byggetrinn har kostnadsramme på 1,05 mill. Flott satsing, og til slike prosjekt er det råd å søkja om midlar både hos fylkeskommunen, tippemidlar, extrastif-telsen og vaksenopplæringsmidlar. Men hovudinnsatsen vert dugnadsarbeid. UL Flendølen satsar bra for å gje lokal-samfunnet kulturhus og hus til bruk i lagsarbeidet.

Ungdomslaget Fram på Lesja sovna på slutten av 1970, og ungdomshuset Samhold på Lesjaskog har stått utan aktivitet og avlåst i minst 30 år seier Astrid Helset i avisa Vigga på Lesjaskog. I 1986 var siste gong nokre personar prøvde å få liv i huset utan å lukkast. Dette har skjedd med fleire ungdomshus dei siste femti åra. Gjennom prosjektet Ungdomshuset i NU skal organisasjonen synleggjera alle flotte ungdomshus i landet, men vi vil også finne fram til dei husa som ikkje er ute av bruk, det er ungdomslagsrørs-la sitt ansvar å forvalte eigedommane som er forlatne. Veit du om slike hus så ta kontakt på post@ungdomslag.no.

Kvar gong du tippar blir litt av innsatsen reservert til frivillige organisasjonar, du kan sjølv velje kven du vil støtta. Pass derfor på at du støttar ungdomslaget ditt. Då vil pengane bli brukte på kulturaktivitetar for barn, ungdom og vaksne i ungdomslaget i heimkommunen din.

Fra Fru Guri av Edøy som i 2014 fikk en tildeling på 100 000 kroner fra Spelfondet. Foto: Guro Redalen

7

Nyhende

Ungdomshuset fekk ståUngdomshus til glede eller ungdomshus ut av bruk

Draumen blir verkeleg på Osterøy

OpplæringsfondetUnder den dramatiske brannen i Lærdal natt til 19. januar i år vart det gjort ein stor innsats for å redde ungdomshuset Frilund. Med unntak av litt skade på eit vassbord klarte huset seg godt. Verre gjekk det med Losjehuset som sto på nabotomta der brannen tok med seg heile huset. Det må ha vore ei dramatisk natt i lærdal, men vi vonar at ungdomshuset kan vere ein fin samlingsplass for bygda no i ettertid.

Frilund til høgre i biletet klarte seg unna brannen. Til venstre kan ein sjå restane av losjehuset og informasjon-stavla. Foto: Lærdal Ungdomslag

Noregs Ungdoms-lag har i mange år hatt eit op-plæringsfond, der føremålet er å yte tilskot/stipend til kurs og andre op-plæringstiltak som kan styrke med-lemmar i Noregs Ungdomslag i dei aktivitetane og det arbeidet desse ut-fører for organisas-jonen. Opplærings-fondet gir støtte til kursavgift, utgifter til kursmateriell og/eller utgifter til reise og opphald. Opplæringsfondet gir ikkje støtte til honorar. Medlemmer i NU, og lokallag i NU kan søkje på vegne av eigne medlemmer. Det er renteinntektene frå fondet som blir delt ut, og grunna lågt rentenivå blir det berre gjort tildelingar kvart andre år. Siste utdeling vart gjort i 2012. I år kom det inn totalt 8 søknadar av desse var det 2 som fekk innvilga støtte frå fondet.

Dei to er: • Lakselv Ungdomslag fikk kr 5.000 til å gjennomføre ein

spelemannsverkstad i Lakselv, med fokus på svensk/finsk folkemusikk.

• Angela Westphal fekk tildelt kr 2000 frå opplæringsfon-det, til å dekke kursavgift og deler av reisekostnadene i samband med deltaking på ein sommarskule for irsk tradisjonsmusikk og –dans i Irland i juli.

Mjeldalen Ungdomslag utvidar ungdomshuset sitt til det doble, med skodespelargarderobe, flott inngangshall, større sal og universell tilgang til eit staseleg ungdomshus frå 1934. Det kan vera lønsamt å legge trappefritt hus fordi Mjeldalen ul er blitt tildelt kr. 309.000,- frå Extrastiftelsen.

Tilskotet er tildelt fordi at huset blir tilrettelagd for ny trappe-fri tilkomst med foajé og HC toalett. Les meir om det på www.extrastiftelsen.no Mjeldalen Ungdomslag har også fått kr 99.000 frå Gjensidigestiftelsen til mellom anna oppgradering av sminke- og teaterrom. Det er viktig å vera kreativ når ein søkjer om støtte til ombygging- og tilbyggsprosjekt. Sjå www.mul.no

Sjølv om talentprosjektet Nordic Dance er avslutta driv delta-karane prosjektet vidare. I januar vitja den nordiske danse- og spelegruppa storkurset til Aust-Agder UL. Der syna dei nok ein gong den flotte framsyninga dei har laga til stor glede for dei frammøtte på Nidarhall i Froland. Under storkurshelga var det over 80 deltakarar på ulike kurs og det var nesten fullt hus under storfesten på Nidarhall. På festen spelte Dag Ellefsens storkursorkester,med 23 musikarar frå heile Sør-Noreg. Musi-karane var deltakarar på spelkurset på Eikely, som ein del av storkurset.

«Dette var som en leikfest fra 1970 og 80-tallet, der musikk og danseglede sto i sentrum. En flott fest, et veldig godt program, og med en dyktig leder av festen, Marit Fidje. Dette var suk-sess!» seier Arne T Olsen på AAUL sine heimesider

I løpet av helga var det ulike kurs i dans, organisasjon, handar-beid og teater med lærarar plukka frå øverste hylle.

Vel blåst til Aust Agder ul, Froland ul og Nordic Dance gjengen.

Storkurs med trøkk

Nordic Dance då dei vitja Riksscenen i fjor. Foto: Andreas Løken

8

Festival

Torsdag 3. juli Kurs i Norsk folkeleg dans, del ein Lærar: Vegar Vårdal Norsk folkeleg dans handlar om å utforska eigen dans og sjå dette opp mot tradisjon, teknikk og rytme. To-dagarskurset vil læra deg meir om norsk folkeleg dans og musikk og korleis du kan utvikla deg som dansar. Kurset er for deg som har lyst til å få utforska eigen dans og folkeleg danseteknikk, og for deg som har gått studiet Norsk folkeleg dans før og som kjenner behov for oppfrisking. Vegar Vårdal er pedagog og artist, han spelar fele, er dansar og er kjend for engasjerande kurs.

Kurs i barneinstruksjon, del ein Lærar: Birgitte Nielsen Dette todagarskurset tek føre seg instruk-sjon retta mot barn. Kurset er eit praktisk dansekurs der ein har fokus på repertoar, og viser framgangsmåtar og praktiske tips til korleis ein kan undervisa barn. Birgitte er frå Molde og ho leier leikarringen ved Romsdals-museet som er ein av dei eldste leikarringane i landet.

INTIMFESTIVAL

Konsert og dansespel med Jorun M. Kvernberg og Øyvind Sandum Jorun Marie frå Romsdal og Øyvind Sandum frå Lalm i Gudbrandsdalen gav i fjor ut plata Tidens løsen saman. På denne plata finn ein danseslåt-tar etter Ole Blø frå Midsund og det var Jorun Marie som oppdaga denne spelemannen via ein kassett på folkemusikkarkivet. ”Det eg høyrde der skilde seg drastisk frå det eg frå før trudde var lyden av slåttar frå Romsdal. Dei sindige og klangfulle bogestrøka som bestefar (spe-lemannen Peter L. Rypdal frå Tresfjord) hadde stod i kontrast til dette muntre og luftige spelet som Ole Blø trylla fram”

Fredag 4. juliKurs i Norsk folkeleg dans del to (framhald av kursdag ein) Kurs i Norsk folkeleg dans del to (framhald av kursdag ein)

Kurs: “Far sa han dansa 33 springdansar etter kvarandre" - Møre og Romsdal i springar og pols Lærar: Anna Gjendem, Jannike Svensvik på fele I dag reknar me at ein har seks ulike springar/ polsformer, alle med sine likskapar og uliks-kapar. På dette kurst vil du få ein smakebit på alle desse seks dansane: Polsdans frå Nord-møre, springdans frå Romsdal, springar frå

Folkedansfestivalen i Ørsta er konsert og dansing i eit lite, koseleg ungdomshus, og i ærverdige folkehøgskulelokale. Det vert opningsframsyning der ungdomar og koreografar har bryna seg på temaet demokrati. Du kan kursa deg i barneinstruksjon, lokale dansetradisjonar eller læra om korleis du kan verta ein betre dansar på kurset Norsk folkeleg dans. For barna er det barneframsyning og barneleikfest som gjeld, og sjølvsagt kan dei også vera med på dansekveldane på folkehøgskulen. Det vert konsert med unge songarar, og Geitungen spelar til dans på festivalnatta laurdagen. Leikfest er høgdepunktet for mange, kanskje vert det høgdepunktet også i år?

Sjekk ut folkedansfestivalen.no. Der kan du finna info om overnatting, registrera deg som frivillig, melda deg på til framsyningsscena og kjøpa billettar. Fram til 1. mai er det mogleg å kjøpa rabatterte billettar! Velkomen til Ørsta 3.-6. juli!

Programoversyn

Kl 10-16 Kl 19

Kl 10-16

Kl 10-16

Kl 10-16

i Ørsta

9

Festival

Kl 19

Kl 21-02

Kl 18-20

Kl 15.30-16.30

Kl 13.30- 15

Kl 12-15

Kl 21-02

Kl 21-02

Kl 12

Tafjord, springar frå Sykkylven, springar frå Nordre Sunnmøre og springar frå Søre Sun-nmøre.

Opning av festivalen i Ørsta kulturhus. Opning av festivalen i Ørsta kulturhus. Under opninga viser ein framsyningar frå prosjek-tet ”Dans og demokrati” og påmelde bidrag til framsyningsscena. Etter opninga vert det festivalkveld på Møre folkehøgskule.

Festivalkveld på Møre folkehøgskule Frå klokka 21 er det festivalkveld på folke-høgskulen og her er det litt både for dei som vil syngja, spela og dansa. Klokka 21-22 er det songstund i peisestova, samstundes startar også dansespelet.

Laurdag 5. juliBarneframsyninga ” I berget det blå”. Medverkande: Ingrid Anne Yttri, Trygve Ram-nefjell, Gro Marie Svidal

I berget det blå er eit musikalsk forteljarteater for heile familien. Det byggjer på eventyret om dei tre kongsdøtrene i berget det blå. Musik-ken er nyskriven med element frå den norske folkemusikken. Historia set fokus på kjærleik og håp.Dette er eit stykke som tryllar fram både latter og ettertanke. Høver for alle frå 4 år og oppover.

Middagsdans i Ørsta sentrum. Tradisjonen tru er det middagsdans også i år. Dersom fint vér vert det ute.

Barneleikfest Denne leikfesten er for barn, ungdomar og foreldre, og Anna Gjendem leier alle gjennom dansen og leiken. Supertrioen Vegar Vårdal, Åsmund Reistad og Olav Christer Rossebø har allereie stemt superstrenge-instrumenta sine og er klare til å spela til. Her er det berre å møta opp, om du har dansa før eller ikkje!

Kafékonsert med Lina og Kine Stad: Fru Svendsen kunst- og kulturkafé

Lina Rebekka Kobberstad og Kine Iselilja Gylden-skog er frå høvesvis Hornindal og Tingvoll. På denne intimkonserten får ein høyra både tradisjonell og eigenkomponert song. Med andre ord eitperfekt høve til å setja seg ned og berre nyta fin song i tradisjons-rike lokale.

Leikfest Stad: Festsalen på Ørsta kulturhus

Leikfesten er ein av dei mest tradisjonsrike hend-ingane på festivalen og er ein dansefest med både songdans, turdans, runddans og bygdedans. Åshild Ytredal Liaskar leier dansen. Musikarar på leikfesten er Vegar Vårdal, Åsmund Reistad og Olav Christer Rossebø.

Festivalkveld på folkehøgskulen På folkehøgskulen vert det dans på fleire golv. I peisestova lovar Geitungen å laga jovial stemning, og rundt omkring i lokala er det meir dansespel ut i dei seine juli-timar.

Sundag 6. juliKl 13 – Magnhild Magnhild handlar om folkesongaren Magnhild Almhjell og hennar skjebne som menneske og songar. Frå lita foreldrelaus jente på slutten av 1800-talet, gjennom håp, draumar, arbeid og tyngande ansvar, og til ho i godt vaksen alder møtte kjærleiken i mannen og musikaren, spelemann Erik Almhjell.

Musikarar: Unni Boksasp, Gro Kjelleberg Solli, Øystein Sandbukt og Torgeir Leivdal

Med denne stemningsfulle konserten ynskjer me alle ein god tur heimatt!

foto

: ire

ne l

isli

en

10

Vignett

Huset i bygda prosjekta skal registrera og samarbeida med alle forsamlingshus i fylket, og ikkje berre ungdomshus. www.husetibygda.no vert nettstaden for alle grendehus, samfunnshus, klubbhus, fors-amlingshus, bedehus, skyttarlagshus eller ungdomshus.

Ein førebels oversikt fortel at i Hordaland er det opp mot 500 kultur- og forsam-lingshus, medan det i Sogn og Fjordane er om lag 300 hus. Men etter årsmeldinga for

2012 til NU er det berre tilsaman omlag 80 ungdomshus i desse to fylka.

Ungdomshusa var dei første kulturhusa som vart bygde på byrjinga av 1900-talet, og i si tid var det bortimot 900 store og små ungdomshus i landet. Størsteparten av desse er no borte, og det er på høg tid å setje i gang eit prosjekt for å sikra ung-domshusa for framtida.

Hovudresultatet av prosjektet vil vera at dei lokale laga blir meir kompetente

huseigarar, og at kulturbygga vert sterkare i lokalsamfunnet og vert meir synlege i fylket.

Dei organisasjonseigde husa skal doku-menterast, det skal skipast lokale eller regionale husmøte der representantar frå kommunane og fylket vert invitert. Årleg vil det bli skipa konferanse for heile fylket der tema som drift, handverkkunnskap, økonomi og marknadsføring vert tatt opp.

Møtestader og øvingsarenaer er viktige

HUSET I BYGDA I HORDALAND Det treårige prosjektet Huset i Bygda i Sogn og Fjordane UL har blitt modell for eit liknande prosjekt i Hordaland fylke og blir drive av fylkeslaget Hordaland UL.

av: jon låte

Hus for framtida

11

HUSET I BYGDA I HORDALAND

Over: Ungdomshallen i Odda stod ferdig i 1908, på byrjinga av 1980-talet vart hallen

restaurert og fekk tilført m.a. treskjerarkunst av Lars Kinsarvik som var i inventaret i Hotell Hardanger rive i 1976. I dag er Ungdomshallen i Odda varig verna, men er i full bruk og er den

finaste feststova i Odda.

Mange ungdomshus i Hardanger har stor verneverdi på grunn av arkitektur og interiørarkitektur. Og no skal alle husa i heile fylket få sin plass i databas-en Huset i bygda, i tillegg vil husa også verta å finna på NU sine heimesider.

for lokalkulturen og mange av desse husa har lange tradisjonar med teater og revyscene og danseopplæring, eller arena for 17. mai , jubileumsfestar, laurdagsdans, kino, bygdemøte og konsertar. Ungdomshusa og byg-dekulturhusa skal vera basert på lågterskel-økonomi, det er eit viktig premiss om bygga skal stå opne for ungdomskulturen. Det vil difor vera eit stort poeng å hjelpa dei frivillige

organisasjonane sin forsamlingshus til betre økonomi og drift for å stimulera lokalkulturen i heile fylket.

Det er tilsett dagleg leiar i halv still-ing Tone Solberg Loftås på kontoret i Åsatun. Der er ho å treffa på tel 472 68 797 eller husetihordaland@ungdomslag.no

Odda Ungdomslag fekk støtte av Fylkeskonservatoren i Hordaland til vedlikehald og restaurering av treskjæ-ringa gjort av Lars Kinsarvik. Jobben vart utført av Malermester Meus-burger godkjendt av Riksantikvaren utføring for slikt arbeid. Alt treskjer-ingsarbeid er flytta til Ungdomshallen frå Hotell Hardanger, Odda bygd i 1896 rive i 1976.

Utskjeringane vart behandla med linolje og terpentin.

12

Etter tre år er det endeleg igjen klart for Norsk Amatørteaterfestival. Festivalen i 2014 har fått namnet Teaterslaget. Namnet spelar sjølvsagt på det store teaterslaget i 1913, og med 200 års jubileet

for Grunnlova og demokratiet tykte festivalkomiteen at dette var eit passande namn på festivalen.

Det er nett demokratiet som skal vera eit gjennomgåande tema for festivalen. Og teater sjølvsagt – Som i NU- samanheng tradisjonelt går hand i hand. Festivalen by-rjar tysdag 10. juni og varer fram til og med laurdag 14. juni. Det blir teaterframsynin-gar kvar dag og i tillegg eit variert kurspro-gram, særlig mot slutten av veka, så alle som kjem langvegs frå også kan få med seg dette. Nytt av året er planane om å få til ein eller fleire fagseminar og paneldebat-tar knytt til demokrati og teater. Det blir også monologkonkurranse og festivalfest – og for dei som deltek på scena under festivalen er alt dette gratis!

Deltaking på kurs, debattar og fagseminar er sjølvsagt opent for alle!

Nytt av året er også festivalrevy – som

også skal knytast til demokratiåret. Dette trur vi blir eit svært spennande prosjekt – eller stunt eigentleg: I løpet av festi-valveka skal deltakarar frå dei deltakande gruppene setje opp ein revy, spesialskrive for festivalen og vise den fram på laurda-gen. Deltaking på denne revyen er også open for enkeltdeltakarar som ikkje er med i ei av deltakargruppene på festivalen. Det kostar 1 100,- for å vere med som enkelt-deltakar, og for det får du festivalpass, t-skjorte, og sjølvsagt då fem dagar med proff instruksjon til revyen samt deltaking på scena under fellesrevyen laurdag. Frist for påmelding er måndag 28.april.

For meir informasjon om korleis du melder deg på, sjå www.teaterfestival.no

Fellesrevyen vert skrive av Andreas Skjel-

lum Tønnesland og Mats Eldøen. Andreas Skjellum er også med som regissør.

Oslo er ein strålande flott by i juni – så vi håpar å sjå deg, teatergruppa di, og venene dine under Teaterslaget 2014! Har du spørsmål – ta gjerne kontakt med Åshild på NU- kontoret!

av: marie nicolaisen, festivalsjef, foto: terje svindseth.

Velkomen til Teaterslaget!

FristarPåmelding for deltakarar, revy, opnar 10.april på www.teaterfestival.no. Fristen for å søke om deltaking er 28.april

Fordi du elskar teater!

13

Festival

Onsdag: 13.00-16.00 Kurs: Teaterarbeid for og med barn og unge (retta mot utøvarar). Onsdag: 17.30-18.30 Paneldebatt om Nynorsk og dialekt på scena. Torsdag: 13.00-16.00 Kurs: Revyarbeid (retta mot utøvarar) Torsdag: 17.30-18.30 Paneldebatt om Mangfald på scena Fredag: 09.30-12.00 Kurs: Impro for nybyrjarar. Fredag: 13.00-16.00 Kurs: Monologarbeid Fredag: 13.00-16.00: Fagseminar: Sosiale media og blestarbeid for teatergrupper. Laurdag: 09.30-12.00 Kurs: Teatersminke for nybyrjarar. Laurdag: 12.30-15.30 Kurs: Teaterleik for heile familien (passar for 4 år og oppover). Laurdag: 12.30-14.30 Monologkonkurranse. Laurdag: 18.30-19.30 Premiere, Fellesrevy! Laurdag: 20.00-00.00 Festmiddag, prisutdeling m.m.

Velkomen til Teaterslaget!

Enkeltbillett, kurs/seminar: 250,- Enkeltbillett, paneldebattar: 100,- Enkeltbillett, framsyningar: 100,- Kurspass: 750,- (gjer tilgang til alle kurs, seminar og paneldebattar) Framsyningspass: 500,- (Gjer tilgang til alle framsyningane) Festivalpass: 1000,- (Kombinasjon av framsynings og kurspass)

NB! Hugs å på førehand hente ut billettar til framsyningane og å melde deg på dei kursa du vil gå på.

Det er på ny tid for å dele ut Huldaprisen. Huldaprisen vert gjeve til einskildpersonar, lag, organisasjonar eller institusjonar som har arbeidd for å fremje og betre ram-metilhøva for norsk amatørteater. Prisen vert delt ut under Amatørteaterfestiva-len i juni. Kjenner du ein teaterentusiast som fortjener ekstra merksemd? No har du høve til å nominere di favoritteldsjel. Send din nominasjon til ashild@ungdomslag.no innan 25. april 2014, merk epost med Huldanominasjon.

Statuttar Arbeidet skal vere tufta på Noregs Ungdomslag sine grunntankar om opplæring, formidling og trua på einskildindi-videt som ressurs.

Det vil bli sett på som ein føresetnad at mottakaren av Hulda-prisen i arbeidet har lagt vekt på å heve den kunstnarlege kvaliteten på amatørteatret.

Bakgrunn for prisen Hulda Garborg (1862-1934) var ei revolusjonær, moderne og handlekraftig kvinne. I 1899 stifta ho amatørteatergruppa Det Norske Spellag, som eit lag i Noregs Ungdomslag. Denne gruppa reiste rundt i Noreg og synte teater nærmast i kvar einaste bygd. Frå Det Norske Spellaget vaks Det Norske Teatret fram i 1913

Huldaprisen vert utdelt under Norsk Amatørteaterfestival på Det Norske Teatret. Festivalen er eit samarbeid mellom Noregs Ungdomslag og Det Norske Teatret.

Kandidatar til

Tidlegare vinnarar2003: Mara Acantalicio 2005: Gogo Bakke 2007: Kjell Jostein Stavik 2009: Jakob Bjerkem 2011: Liv Hege Skagestad

HuldaprisenPlanlagte aktiviteter

Prisar

Fordi du elskar teater!

om andreas skjellum TønneslandAndreas er improvisatør og skodespelar i Teater Liksom og Improsinanes framsyningar på Det Andre Teatret i Oslo. Han er også fast medlem i Det Andre Teatrets improviserte musikalensemble som har spela publikumsfavoritten ”Instant Broadway” for fulle salar våren 2012 og hausten 2013. I desem-ber 2011 spela han i familieframsyninga ”Edvard og Trollet” på Det Andre Teatret. Han har utdanning frå NISS og har underv-ist mykje innan improteater og revy.

14

Frå 30. juni til 4. juli okkuperer vi Møre folkehøgskule med dans, spel, teater og sprell! Det er på ny klart for sommarleir i Noregs Ungdomslag. Sommarleiren er den viktigaste møtestaden for danse og teaterinteressert ungdom i NU.

Noregs Ungdomslag sin sommarleir er open for ungdom mellom 14 og 26 år og tilbyr eit heilt unikt miljø for danse- og teaterinteressert ungdom.

På dagtid er det ulike kurs i teater, folke-dans, musikk og handarbeid. På kvelden tar deltakarane over regien og arrangerer improkappleik, dans, leirkino, debattar og masse andre sosiale aktivitetar. Kurspro-

grammet består av ein mengde korte kurs og deltakaren sett sjølv saman sin eigen timeplan. Dei ulike kursa er tilpassa ulike nivå og det skal vere noko for alle.

Sommarleiren er den viktigaste møteplas-sen for ungdomar i NU og ein flott plass å få nye vener. Sommarleiren er også ei super oppvarming til Folkedansfestivalen som startar den dagen leiren er ferdig.

Les meir om kursa og korleis du melder deg på, på www.sommarleiren.no

Leiren har og ei side på facebook: www.facebook.com/Sommarleiren

Har du spørsmål om sommarleiren, kan du sende ein epost til sommarleiren@ungdomslag.no

ØRSTA 2014Sommarleir

Foto: Andreas Løken/Creative Commons

15

Forumteater Lærar: Grete Haugen

Første kursdagen startar me med forumteater. Kurset går over to kursbolkar; før og etter lunsj. Her får du først ei innføring i kva forumteater er, og så går ein gradvis vidare til å gjennomføre i praksis. Forum-teater kjem opprinneleg frå Brasil, og vart då kalla ”de undertryktes teater”. Denne forma for teater går ut på å utvikle ei historie saman med publikum, og tek oftast utgangspunkt i verkelege hendingar/situasjonar, slik som diskriminering, maktmisbruk etc. I år er temaet for leiren demokrati, så kurset tek utgangspunkt i ulike problemstillingar knytta til dette.

Scenografi Lærar: Åshild Mjelde Nordås

Kurset går over to dagar. Her får de grunnleggjande innføring i kva scenografi er og kva som er dei vikti-gaste elementa ein må ha med i ein sceneproduksjon. Det vert både teori og praksis, så passar ypperleg for dei som liker teikning, form og farge og/eller er inter-essert i det tekniske rundt ei sceneframsyning, eller kanskje du berre er litt trøytt i beina etter all dansinga? Det vert fargeteori, litt om lyssetjing, kostymer, planlegging, og praktiske tips om male-teknikkar, materialer, teknisk teikning, skisser m.m.

Eit skikkeleg kosekurs!

FolkedanskoreografiLærar: Anna Öberg

På dette heildagskurset gjev Anna Öberg deg eit lite innblikk i korleis ein kan arbeida med folkedans koreo-grafisk, og målet er å laga eit produkt som kan visast på Folkedansfestivalen under opninga. Anna Öberg er folkeleg dansar, koreograf og pedagog frå Sverige og ho har også tidlegare undervist på sommarleiren.

SamspelLærar: Øystein Sandbukt

Spelar du eit instrument og har lyst å spela i lag med andre? Då kan eit samspel-kurs vera noko for deg! Øystein Sandbukt har arrangert musikk for kor og spelemannslag, og er aktiv i grupper som Den store norske gitarkvartett og Onkel Folke.

Dans frå SunnmøreLærar: Anna Gjendem

På dette kortkurset gjev Anna Gjendem deg eit lite innblikk i dansetradisjonar frå Sunnmøre. Kurset passar for alle. Anna har bachelor i utøvande tradisjonsdans, og tek no mastergrad i tradisjonskunst ved Høgskulen i Telemark.

Samspel dansar og musikarLærar: Vegar Vårdal

Dans og musikk høyrer saman og på dette kurset gjev Vegar Vårdal deg tips til korleis ein kan få samspelet mellom dansar og muskar betre. Kurset er for alle.

Prøv deg på hip hop!Lærar: Aurora Sundnes Skaland

Hip hop vart i si tid utvikla frå undersgrunnsrørsler i USA, i dag er den spreidd over heile verda og kan vera alt frå break til kommersiell hip hop slik ein finn det i mange dansevideoar. På dette kurset får du ein smakebit på dansestilen. Aurora Sundnes Skaland kjem frå Volda, og er utdanna frå Liverpool institute for performing arts.

Dette er berre eit lite utval av dei kursa du kan vente deg på leiren. Sjå heimesidene for heile programmet.

Utdra

g frå

kurs

progr

amme

t

Sommarleir

Lær om koreografi. Prøv deg på hip hop. Lær om scenografi.

Ungdomsleir

Foto: Andreas Løken/Creative Commons

16

Eventyr

I heile fjor var det eventyrstafett for barnegrupper i NU. Barne og Ungdomsrådet hadde skrive starten på eit eventyr som tre stafettlag skulle dikte vidare på. Det vart tre fine og spanande eventyr. Til saman var det tretten barnegrupper som var med i stafett-laga.

av: rita s. strandbakke leiar i barne og ungdomsrådetillustrasjonar: åshild mjelde nordås

EVENTYRSTAFETTEN 2013 Juryen i konkuransen valde til slutt eit av dei tre flotte eventyra som vinnar. Juryen sa om vinnareventyret at det var det av eventyret som følgde sjangeren best. Eventyret var artig og godt skrive med bruk av humor og kunnskap. Vinnareventyret har og ei god samanhengande handling. Juryen likte også dei andre to eventyra, men det vart samrøysta kåra ein vinnar. Og vinnaren vart: Stafettlag 2: Barnelaget til Bergen Ungdomslag Ervingen, Bø Barnleiekarring, Nidelv Ungdomslag, Nordsinni Ungdomslag og UL Heimhug.

Vi gratulerer vinnarane og takkar for dei flotte eventyra som vart laga.

Eventyrstafett lag 2

EVENTYRET OM SPRÅKET SOM HADDE GØYMT SEG

Det var ein gong ein liten gut som budde i eit lite hus like ved ein diger skog. Denne guten heitte Even og han var den mest nys-gjerrige guten som nokon gong hadde budd i landet han kom ifrå. Kvar gong han møtte nokon, så måtte han stille dei spørsmål, og innimellom blei folk ganske leie av han.

Ein dag då han var ute og lekte ved sk-ogkanten, kom det ei skrukkete, gammal kjerring bort til han.

- Kven er du for ein?, spurte guten.

- Og kva gjer du her?

Han var ikkje redd kjerringa i det heile tatt, sjølv om ho såg litt skummel ut. Guten var eigentleg ikkje redd nokon ting, han.

- Eg er på leiting, svara kjerringa.

- Kva leiter du etter, då?, spurte guten.

- Og, det veit eg ikkje om eg tør å seie, svara kjerringa guten.

- Sei det då, sei det då!, masa guten.

Så fortalte kjerringa at ho hadde vore på leiting lenge, men endå ikkje funne det ho såg etter. Ho var nemleg på leiting etter eit språk som hadde forsvunne. Ho kom ifrå eit land der alle prata dette språket, men ein dag var det ingen som kunne det lengre. Språket var heilt vekke, og folk kunne ikkje lengre prate med kvarandre. Kjerringa var den einaste i landet som kunne fleire språk, så ho hadde reist ut for å prøve å finne det att, men endå hadde ho ikkje lukkast.

- Eg kan hjelpe deg med å leite!, sa guten ivrig som han var.

- Vi kan byrje her i skogen!

Kjerringa takka for det og tok til å følgje guten innover i skogen.

Plutselig møtte dei ein elg som kunne snakke. Den elgen viste seg å vere skogens konge.

- Har du sett språket som har forsvunne?, spurte guten.

- Eg har ikkje tatt noko språk, eg har mitt eige språk!, svara elgen irritert.

Vidare fortalte elgen at dei kunne spørje skjærene, det er nemleg skjærene som er tjuvane i skogen. Det er difor dei har svarte

17

Eventyr

EVENTYRSTAFETTEN 2013 og kvite fjør, nett som ei fangedrakt.

- Men kvar bur skjærene?, spurte guten.

- Dei bur i reiret der borte, sa elgen, og peika bort på eit stort tre med så mange reir at det likna ein heil skjæreby.

Guten og kjerringa gjekk mot treet. Plutseleg, heilt uventa vart dei bombardert av mange konglar. Dei såg opp og fekk auge på ein heil haug med skjærer som skaut konglar med spretterter. Brått flaug nokre av dei skumlaste skjærene ned og tok tak i dei. Dei heldt guten og kjerringa fast, så dei ikkje kunne røre seg. Då kom det ein svær sjefsskjære som tydelegvis hadde makt over alle dei andre. Guten og kjerringa skjøna at dette måtte vere kongen. Han opna nebbet sitt og sa:

- HEI! Kva ser dere etter og kvifor er dere i skogen vår? Vi vil ikkje bli forstyrra av slike som dykk!

Guten gløtta forsiktig opp på den litt skumle sjefssjuria og svara med nølande stemme:

- Vi leter etter et språk som er forsvunne.

Sjuria er litt mildare og litt meir nysgjerrig nå. Han ser på guten og kjerringa før han spør kva for eit språk dei eigentleg leter etter. Kjerringa fortel til sjuriene at ho kjem frå eit land der språket er blitt borte og ho er blitt sendt ut for å finne det att.

- Kanskje de kan vise oss vegen dit?, spurte kjerringa håpefullt.

Sjefssjuria kan dessverre ikkje hjelpe, men råder dei å gå vidare til de sju harane som bur litt lenger inn i skogen.

Kjerringa og guten vandrar vidare og har enda ikkje mista håpet om å finne det forsvunne språket. Etter langt om lenge kom dei til harane og guten var rask med å spørje om dei visste kor dei kunne finne språket dei lette etter. Harane lurte kva for eit språk dei lette etter.

- Jo, svara kjerringa,

- Du skjønner eg er den einaste som kan fleire språk enn det eg lærte som barn og difor er eg sendt ut i verda for å finne språket til folket mitt. Det er som sunke i jorda og ingen hugsar korleis vi skal snakke det.

Harane så med triste auge på kjerringa og syntes fryktelig synd både på henne og alle dei andre som ikkje lenger hadde eit språk.

-

Det verste er at eit språk er så vanskeleg og sjå, mumla kjerringa fortvila mens ho ristar oppgitt på hovudet.

Han som er sjefen i flokken med dei sju harane tek plutseleg fram ein kikkert og seier:

- Ikkje fortvil, kjære venn, kanskje denne kan hjelpe deg?.

I labben held han ein eldgammal kikkert i fargar av gull, grå og sølv. Kikkerten er kjempesvær og laga av eit gammalt magisk tre, fortel sjefsharen som forresten heiter Prins. Prins er den gamlaste og klokaste av harene og han er ein liten trollhare. Han har trollharehatt og kappe av silke med gullstjerner på.

- Trur du verkeleg du kan sjå språket for meg, spurte kjerringa ivrig.

Trollharen blunka lurt til ho og svara:

- Vi får sjå, vi får sjå…

Han løftar kikkerten, stiller han inn og speidar ut i lufta. Langt, langt på andre sida av havet ser haren ei stor, feit, rosa og rød ku. Ho har kjempesvære horn.

Guten spør om trollharen kan være så snill og trylle han og kjerringa over på den andre sida av havet. Han gjorde så.

Då de kjem til den andre sida av havet, går dei bort til kua.

- Kva gjør de her?, spør kua på eit språk som korkje guten eller kjerringa kan. Språket heiter «kusk».

Kjerringa og guten skjønnar ingen ting og ser veldig forvirra ut.

- Kva vil de her?, spør kua igjen?

Kjerringa og guten skjønnar framleis ingen ting.

- Kan du si det ein gong til så vi skjønnar det?, spør guten.

Då fortel kua at ho skjønte kva guten sa, og at ho også kunne det språket som dei to

snakka. Dei hadde komme til dit kua budde.

- Eg kan nesten alle språka i heile verda, fortalte kua.

- Det er berre eitt språk eg ikkje kan, fortsette ho.

Kjerringa blei veldig håpefull og spurte om kua visste kor det forsvunne språket hadde blitt av. Kua tenkte seg om veldig, veldig lenge. Ho sto og tagg drøv og mumla litt for seg sjølv.

-Hmmmm, nei, det kan eg nok ikkje. Det må være det einaste språket i verda eg ikkje kan, sa kua.

- Men no må eg på do, eg er så tissetrengt, så no må dykk nesten gå vidare, sa kua og snudde ryggen til dei.

- Men kor skal vi gå hen?, spurte guten.

- Sjå mot høgre, sa kua.

Guten og kjerringa såg mot høgre, og der såg dei ei sky av mystisk støv som svevde rundt. Kanskje dei kunne finna svaret i skya?

Dei gjekk mot høgre og kom nærmare og nærmare den mystiske skya. Dei fekk auge på ein lysande portal, ei opning. Då dei nærma seg portalen kunne dei kjenna ei valdsam kraft som trakk guten og kjerringa mot skya.

Med eitt letta dei frå bakken. Eg trur me flyr sa guten, på eit språk han sjølv ikkje visste han kunne. Den gamle kjerringa såg forvirra på guten og så bredde det seg eit smil om andletet hennar. Ho opna munnen sin for å seie noko, men nett då vart dei suge inn i portalen med ei valdsam kraft. Dei høyrde vakre tonar, sug i magen og prikking på kroppen. Det var som å køyre berg og dalbane i veldig høg fart.

Etter ei stund kom dei inn i eit mørkt rom og der fekk dei sjå ein mann som sto framom dei.

- Kven er du?, spurde Even.

- Jau, eg er Ivar, sa mannen

- Medås?, spurte kjerringa

- Nei Ivar Aasen er mitt namn.

- Men kvar er me no då?, lurte guten på

- No er de i den vene Seimsbygda nord for Bergen. Eg er her for å samle ord til språket mitt.

- Ja men Ivar Aasen, min gode mann. Du

18

Eventyr

har jo vore død i mange år no, sa den gamle kjerringa.

- Kva er det du seier!?! No har eg høyrd det òg! Eg lever jo i beste velgåande! Me er i det herrens år 1845, så eg skjønar ikkje heilt kva de meiner…..

Brått byrjar Even å synge: Millom bakkar og berg ut ved havet, heve Nordmannen fengje sin heim. Der han sjølv heve tuftene grave og set sjølv sine hus opp på deim.

- Det var ein fin song!, sa Ivar Aasen, den vil eg gjerne hugse, men kven er de og kva gjer de her?

- Eg kjem frå eit land langt vekke og er på leit etter eit språk som er forsvunne. Dette er Even og han er med meg for å leite, sa kjerringa.

- Om de vil finne språket må de ikkje vera her, prøv heller å leite på dei stadene som guten song om…

Så klappa Ivar Aasen tre gongar i hendene og guten og kjerringa var brått attende hjå den rosa og raude kua, som nett var ferdig med å tisse…..

- Fann de noko til høgre?, spurde ho.

- Det var veldig merkeleg. Me vart trekte opp i ei sky og der traff me Ivar Aasen.

Kua såg på dei og rapa ein skikkeleg stor rap. Eg trur det er best at eg vert med dykk frå no av. Det irriterer meg at det finst eit språk eg ikkje kan.

Så slo kua følgje med guten og kjerringa og dei gjekk mot nokre bakkar og berg dei såg

i det fjerne…

Kua, guten og kjerringa gikk høgare opp på de store berga. Langt om lenge møtte dei ei lita mus.

- Vet du noko om det språket som hadde forsvunne?

Den vesle musa svara

- Det språket har eg aldri hørt om, men de burde besøke det gamle biblioteket her i museby. Då spurte den rosa kua:

- Kor ligg det hen då?

Men musa svarte ikkje, ho berre smatt inn i eit lite musehol. Dei gikk rundt i museby og til slutt fant dei det gamle biblioteket. Då dei kom inn lukta det gammalt og det flaut bøker på golvet. Dei begynte å lete.

Då dei hadde lese ei stund hørte dei ein hes, lav stemme som måtte være minst hundre år gammal. Den sa med skjelven stemme:

- Kan eg hjelpe dykk med noko?

Alle snudde seg rundt og fekk sjå ei gam-mal dame med stokk i handa og briller på nasen.

- Ja me treng hjelp til å finne det språket som har forsvunne, har du ei bok om det?, spurte kjerringa.

Den gamle dama svara ikkje, men ho beg-ynte å klatre opp ein av dei høgste stigene. Då ho var på toppen av stigen fann ho fram ei bok og begynte å klatre ned igjen, det tok litt tid fordi at ho var så gammal.

Då ho var nede rekte ho boka til kua, dei sette seg ned ved eit bord og begynte å leite etter ei overskrift om eit forsvunne språk. Til slutt fann dei ei overskrift om det, men resten av sida var blank. Guten såg på den store klokka på veggen. Han sa:

- Vi burde komme oss heim no, klokka er mykje. Dei sa farvel til bibliotekaren og begynte å gå heimover.

Dei gikk ned berga og måtte forlate kua ved huset hennar. Dei gikk forbi treet med alle reira og kom til dei sju harane. Dei møtte kongen over alle harane, og spurte om dei kunne låne kikkerten ein gong til.

- Ja lån den dykk, svara haren.

Guten såg inn i kikerten. Han såg eit tre heilt utan greiner, men det var ingen ting som såg ut som eit språk.

- Korleis ser eit språk ut?, Kjerringa tok tak i kikkerten og så opp i toppen av trea.

Plutselig skreik hun høgt:

- Eg har funne det! Men det er høgt oppe i eit tre, kanskje vi kan spørje skjærene om hjelp?

Då dei var komme til skjærene spurte guten:

- Kan de hjelpe oss å få tak i språket som er forsvunne?

- Berre viss dykk aldri kjem tilbake til denne skogen igjen, svara skjærene.

Det blei kjerringa og guten med på. Skjærene flaug opp å henta språket. Då dei kom ned med språket og ga det til kjerringa blei dei så glade at dei løp ut av skogen og sida blei dei aldri sett i den skogen igjen.

Snipp, snapp, snute så er eventyret ute.

19

Ungdom

Folkemusikkarkivet for Møre og Romsdal samlar på favorittar, anten det er ein vals, hal-ling, songdans eller ein leik. Gjennom prosjek-tet ”Favoritten vår” vil dei setje lys på folke-dansen og folkemusikken i Møre og Romsdal. Dette for å syne kva me dansar og spelar i regionen, men og for å syne at dei finns.

Allereide fleire favorittar på plass Dei som vil vere med må filme seg sjølv, der dei anten dansar eller spelar. Folkemusik-karkivet publiserer dei innsendte bidraga på you tube og det er allereie fleire favorittar på plass

Frå dei innsendte filmane vil det verte trekt ut ein som får premie. Premien er billettar til ar-rangement under Folkedansfestivalen i Ørsta.

Prosjektet er eit samarbeid mellom Sunnmøre frilynde Ungdomssamlag, Møre og Romsdal Folkemusikklag og Folkemusikkarkivet for Møre og Romsdal. Kanskje dette er ein idé som kan slå rot fleire stader?

Les meir om prosjektet og sjå dei kjekke vid-eoane på www.folkemusikkarkiv. no

Samlar på favorittar”Somme lika kaffe, somme lika te. E lika gutanj og gutanj lika me.”Alle har ein favoritt anten me snakkar om sjokolade, musikk, klede eller dans. Ein favoritt får ein til å smile, og til å ynskje at ein kan få - akkurat den ein gong til.

Karen Sofie Hammer Brænde Snart 13 år Bustad: Volda Lag: Volda Frilynde Ungdomslag Instrument: Dans

Kva er din favorittdans, kvifor?

Tantoli, fordi den er gøy å danse.

Kven er ditt største idol innan folke-dans, kvifor?

Frikar, fordi dei er flinke til å danse mel-lom anna halling.

Mitt draumeyrke: Når eg blir stor vil eg bli ambulansesjåfør.

Jorunn Marie Remen Alder: 13 år Bustad: Måndalen Lag: Spelemannslaget Dåm og drag Instrument: Fele

Kva er din favorittslått, kvifor?

Springar etter Lars P. Holmevik. Grunn: Ein av dei første springarane eg lærte meg, den er artig å spele

Kven er ditt største idol innan folke-musikk, kvifor?

Jorun Marie Kvernberg.

Grunn: Har vore på konsert der ho spela og song, ho er flink og lærte meg dei første springarane. Mitt draumeyrke: Fiolinlærar

Thea Marie Ytterdal Alder: 18 år Bustad: Eidsdal Lag: Valldal Spelemannslag Instrument: Fele

Kva er din favorittslått, kvifor?

Min favorittslått er Korsnes-springaren, fordi ein kan gjere så mykje med den. Korsnes-springaren er ein slått som er kraftfull og spennande, og det er derfor eg likar den så godt!

Kven er ditt største idol innan folke-musikk, kvifor?

Mitt største idol er Annbjørg Lien. Eg beundrar måten ho leikar seg med musikken på, og blir veldig inspirert av å høyre på musikken hennar. Ho har lært meg at det viktigaste er å ha det kjekt med musikken!

Mitt draumeyrke: Musikar!

Kva er favoritten til dei unge?

Kva slags slåttar og dansar likar dei unge best? Og kven ser dei opp til i miljøet? Folkemusikkarkivet i Møre og Romsdal har spurt tre unge utøvarar nokre spørsmål:

Karen Sofie Hammer Brænde

Thea Marie YtterdalJorunn Marie Remen

20

Å køyra talentprosjekt med film som fokus og produkt, er vesentleg forskjellig frå å ha scene som utgangspunkt. På film har ein sjanse til å byggja opp historia på ein annan måte, ein kan tenkja kameravinklar og nær-bilete. Det er også mykje som må klaffa der og då, og dersom ein får dårlege opptak så er det lite å gjera med det i etterkant.

Produksjonsapparatet rundt sjølve innspel-inga er også stort, med folk på lyd, ljos og sminke, i tillegg til kamera.

I prosjektet hadde ein fire samlingar. To samlingar der ein planla musikk og dans, ei helg for å spela inn musikk i studio og fire dagar med sjølve filminnspelinga. På desse dagane spelte ein inn på rundt ti ulike stader, med fem ulike filmidéar. Utfrå desse fire

dagane kjem altså den største dansefilm-produksjonen med folkedans nokonsinne og det er me stolte av! Koreografar i prosjektet var Halldis Folkedal og Sigurd Johan Heide. Musikalsk ansvarleg var Nina Fjeldet.

Dei som ermed i prosjektet heiter: Dina Bruun, Tone Ingvaldsen, Julie Barsøe Larsen, Mathilde Øverland, Anita Langødegard, Simon Hesselberg Løvald, Knut Bergan Nedregård, Sigrid Vaskinn, Raphael Audebert, Lina Rebekka Kobberstad og Ingeborg Hollekim Bringslid.

Filmane har premiere 20. mars på Riksscenen i Oslo og vil etter premiera verta offentleg-gjort på sosiale medium. Kva med å ha ei visning i ditt lokallag? Ta kontakt med Halldis Folkedal for å få tilsendt ein kopi.

Dersom ein leitar på nettet så finn ein få profesjonelle dansefilmar som har folkedans eller tradisjonsdans som utgangspunkt. Då NU skulle køyra i gang talentprosjektet Sans for dans så ville me gjera det ved å nettopp fokusera på dansefilm!

NU PRODUSERAR DANSEFILMAR!

av: halldis folkedal. foto: andreas løken

1 2 3 4

21

NU PRODUSERAR DANSEFILMAR!

1. Knut og Dina gjer seg klare til innspeling. 2. Kan eit tv-spel inspirere til ein dansefilm? 3. To av filmane vart spelt inn på Bygdøy. 4. Sminkøren Brita Johansen var altid tilstades sjølv i -5 grader. 5. Knut Bergan Nedregard og Tone Ingvaldsen spelte i "Saman og åleina" der Halldis Folkedal hadde regi. 6. Musi-kalsk ansvarleg var Nina Fjeldet. Og bandet besto av f.v Raphael Audebert, Lina Rebekka Kobberstad og Ingeborg Hollekim Bringslid. 7. Dina og simon dansar på svaberga.

5 6 6

22

Dansaren og koreografen Rudolf von Laban utvikla i si tid ein metode for rørsle innan dans. I seinare tid har delar av hans meto-dikk også vorte brukt bl.a. innan teater, og det er denne delen av hans metodikk eg kjem til å ta for meg i denne artikkelen. Labanmetoden i denne samanhengen går ut på å ta ein tung tekst og gje den liv ved hjelp av ulike rørsler.

Metoden tek utgangspunkt i 9 rørsler/rørslemønster, utvikla av Laban, som saman med musikk utgjer grunnlaget i metoden. To av desse ni rørslene vert så sett inn i ein tekst, og arbeidd med heilt til rørslene er vorte ein naturleg del av teksten. Målet er at rørslene, ikkje intellektet, leier orda. Metoden er heller ikkje tenkt nytta for seg sjølv, men i tillegg til vanleg tekstanalyse og rolletolking. Den er i hovudsak til stor nytte for dei som har behov for eit reiskap til å inkorporere naturlege rørsler i sine rol-letolkingar og for å finne og utforske ulike emosjonar i rørsler.

Ein startar arbeidet med å lære seg eit tekstutdrag (10-15 linjer), gjerne tekst som elles kan vere tung å arbeide med eller vanskeleg å uttrykke emosjonar i. Til dømes klassiske tekstar frå Shakespeare/Ibsen, men songtekstar eller dikt kan også nyttast. Det er viktig at ein kan teksten godt, og at ein ikkje allereie har laga seg ei analyse av kva den handlar om eller lagt til tonefall i den. Berre pugg den rett fram på nøytralt vis; les den som om du t.d. les frå ein brukarmanual.

Anten etter at ein kan teksten, eller paral-lelt med at ein lærer seg den, arbeider ein så med å finne sitt eige uttrykk innan føl-gjande 9 rørsler: Glid, flyt, skyv, vri, dabb, hakk, boks, slå, hent/dra. Under arbeidet med desse rørslene er det til stor hjelp å nytte musikk, gjerne klassisk. Det er ikkje fasitsvar på nøyaktig korleis desse rørslene skal vere, det er opp til kvar einskild å utvikle desse rørslene i tråd med sin eigen kropp og sin eigen fantasi. Det er likevel viktig at det er tydelege skiljer mellom dei ulike rørslene, slik at til dømes ikkje flyt og glid vert nett dei same, og at rørslene er i tråd med namnet på rørsla. For å hjelpe med å skilje desse rørslene, kan ein henge ulike ”knaggar” på rørslene. Sjå faktaboks.Med TID, meiner ein fart, altså om rørsla er rask eller sakte. Med ROM, meiner ein fokus, veg, line, om rørsla er retningsori-entert eller fleksibel/flytande. Med VEKT meiner ein motstand, om rørsla er lett eller tung.

Arbeidet med desse rørslene er noko ein kan bruke lang tid på, til dømes som del av oppvarming til ei øving, og etter kvart vert det naturleg å knytte emosjonar til desse rørslene. Kva emosjon som tilhøyrer kva rørsle kan vere høgst individuelt, og kan også variere frå gong til gong etter kvart som ein arbeider med rørslene. Nokon synes kanskje at rørsla hakk har med panikk eller frykt å gjere, medan andre kan tenkje at den er morosam. Det er heilt i orden, sidan tydinga rørslene er opp til den einskilde. Ein kan også arbeide med å gjere desse rørslene store eller små, tydelege

eller subtile slik at ein kan leike seg med skilnaden på kva uttrykk dei får.

Når rørslene og teksten er innarbeidde, kvar for seg, er tida komen for å kombinere tekst og rørsle. Kvar person vel seg ut to rørsler som dei så skal nytte saman med teksten. Det kan vere rørsler som er tilfel-dig valde ut frå dei ni, det kan vere rørsler som understreker innhaldet i teksten, eller som ( i alle fall i utgangspunktet) går mot teksten. Så arbeider alle kvar for seg med å setje dei to rørslene saman med teksten, det treng ikkje ta meir enn 10 minutt. I denne omgangen er det viktig at alle gjer rørslene så store og tydelege som mogleg. Det skal ikkje sjå naturleg ut, dette er berre eit ledd i prosessen. Du skal seinare ta rørslene ned, så difor er det viktig å vere bevisst på å gjere rørslene fullt og heilt, 100%. Begge rørslene skal med i teksten, det er ikkje meininga å ta ei og ei rørsle. Du kan først ta ei rørsle og så den andre, eller veksle mellom dei to i løpet av teksten, det kjem heilt an på korleis det passar inn med nett den teksten du har valt.

Denne runden kan for mange verke litt rar og unaturleg, men også svært morosam og befriande. Den som leier gruppa har ei vik-tig rolle her med å passe på at når ein viser dette stadiet i prosessen for kvarandre så gjer alle kvarandre rom, tid og respekt for det andre gjer. Det tyder sjølvsagt ikkje at det ikkje er lov å le og ha det kjekt, men le med og ikkje av. Deltakarane må kunne slappe av og føle seg trygge på den gruppa dei er ein del av for å få mest mogleg ut av

Under NU sitt instruktørkurs me hadde på Ringholmen i fjor haust, tok instruktør Morten Rudå for seg Laban-metoden som teknikk for innøving av tekst. I dette stykket får du ei kort innføring i kva denne metoden går ut på, og tips til korleis du sjølv kan ta den i bruk.

LABAN-METODEN

av: åshild mjelde nordås, foto: terje svindseth/creative commons

Teater

i teater

23

LABAN-METODEN

2

1

3

RØRSLENØKKEL:Navn tid vekt rom Gli Sakte Lett Retningsorientert Flyt Sakte Lett Fleksibel Skyv Sakte Tung Retningsorientert Vri Sakte Tung Fleksibel Dabb Rask Lett Retningsorientert Hakk Rask Lett Fleksibel Bokse Rask Tung Retningsorientert Slå Rask Tung Fleksibel Hent/dra Sakte Tung Retningsorientert

1. Dansarar som arbeider med dei ulike rørslene i Labanteknikken. 2. Kirstin Sørdal Øien frå Møst UL Samhold under NU sitt instruktørkurs på Ringholmen. 3. Symbol på dei ulike rørslene i Labannotasjon.

24

Teater

I impro er ein del av poenget at ting ikkje nødvendigvis går som plan-lagd, at heilt uventa ting skjer, og at det er fullstendig lov å drite seg ut. Herlig befriande!

denne metoden. Ein skal sjå litt tullete ut når ein gjer dette, det er heile poenget, og det kan vere lurt å understreke dette for gruppa før ein set i gang.

Neste runde gjer ein akkurat det same, men ein tonar ned rørslene ca. 50% slik at dei framleis er noko overdrivne, men at dei er meir naturlege rørsler som passar inn i teksten og gjer teksten liv. Ein kan gjerne gjere denne runden fleire gongar, og nokon vil kanskje oppdage at dei har behov for å gå attende til første runde med 100%for å ha nok å gå på til denne og siste runden. For å gje ein peikepinn på kor overdriven rørslene skal vere, kan det kanskje hjelpe å tenkje at ein skal gjere ein parodi på ei svært dramatisk scene. Faktisk kan nett dette stadiet ofte passe svært godt dersom ein har behov for å parodiere noko i til dømes ein revysketsj. Det er også viktig i denne runden at ein gjer dei same rørslene som i runde ein, elles vert det vanskeleg å vite kvar utgangspunktet skal vere. Om du vil byte ut rørslene må du gå tilbake til første runden og inkorporere dei nye rørslene på same vis som det du gjorde med dei to rørslene du valde først. Det kan i seg sjølv vere ei god øving, å teste ut korleis teksten kan endre seg etter kvart som du byter ut rørslene.

I tredje og siste runde, tonar ein rørslene heilt ned, til rundt 5%. Rørslene og dei emosjona-ne dei representerer skal då ha vorte del av teksten. Å tone rørslene så langt ned, tyder ikkje at ein skal stå stiv som ein stokk og lire av seg teksten, men at rørslene no skal kjen-nes som ein heilt naturleg del av framføringa av teksten. Det er intensiteten/kjenslene i rørslene som skal sitje att i teksten, ikkje rørslene i seg sjølve.

Ein kan leike seg slik i mange rundar, med å byte ut rørsler til teksten og slik finne fleire ulike tolkingar av same teksten. Det gjer at ein lettare kan finne ulike uttrykk for andre tekstar, og finne fleire alternative tolkingar for anna tekst ein arbeider med. I tillegg kan det vere ein fin måte både å bygge samhaldet i gruppa, og til å gje kvar einskild nokre fleire verkty i verktykassa når dei skal finne sin veg inn i ei ny rolle.

Født: 1879 i Ungarn Død: 1958 i England

Rudolf von Laban var ein dansar, koreograf, målar og rørsleforskar som studerte mellom anna musikk, arkitektur og geometri. Han var ein pionér innan Tysk moderne dans og forfattar av utallege bøker. Via eit stort antal "Labanskuler" kringom i Europa som underviste i hans metode, påverka han ein heil generasjon med dansarar, blant andre Mary Wigman og Kurt Jooss.

Med hans ynskje om å gje dansen den same kulturelle statusen som andre formar for kunst, rydda

han vegen for vitenskapeleg for-sking på dans og undersøkingar av kompleksiteten i rørsle. Han ynskte å fremje ”rørsletenking” til same nivå som ”ordtenking” slik at dei to til slutt kunne kome saman ei ei, ny, form (The Mastery of Movement on Stage, s.19-20).

Ut av ynskja om å fange rørsla i si heilskap utvikla han sin teori om dansenotasjon som framleis vert brukt (labanotasjon/Kinetograp-hie Laban) med romharmoni med sine nivå, og teorien om anstren-ging/innsats. Med sine teoriar la han også grunnlaget for dansete-rapi og for ekspressiv rørsletre-ning for skodepelarar.

OM RUDOLF VON LABAN

25

Organisasjon

- Dette gjer me fordi me ser at sty-ringsstrukturen vår er lite dynamisk og gjev lite rom for nye satsingsom-råde, seier Endre Kleiveland.

Styret ynskjer i staden for fagråd å heller sette ned utval etter behov. Det kan vere utval som arbeider ge-nerelt med eit fagfelt, litt som i dag, men også utval som jobber spesielt med ei sak. Til dømes ekstra ressur-sar til Sommarleiren, ungdomshus-satsinga, Amatørteaterfestivalen og anna.

-Me ynskjer eit NU som er slag-kraftig, målretta og aksjonsretta. Det

trur eg me får med ein slik modell, seier Endre. Det er andre nærskilde organisasjonar som organiserer seg etter ein utvalsmodell, t.d Norges Husflidslag og Norges Bygdeung-domslag. Lokallaga skal berre op-pdage positive ringverknader av ein slik organisering. Fleire tiltak vil bli iverksatt i samarbeid med lokallag og fylkeslag, fortset Endre.

Det er landsmøtet som avgjer om endringane styret foreslår blir gjen-nomført. Alle saksdokumenta kan lesast på ungdomslag.no/LM.

NY STYRINGSSTRUKTUR I NU?

Styret i NU innstiller overfor Landsmøte på ein ny styringsstruktur i sentralleddet. Det blir foreslått å legge ned fagråda og redusere styret frå ni til sju personar. I dag er alle fagråda landsmøtevalde. Styret ynskjer i staden å sette ned utval etter behov som styret set ned. Dei arbeider i korte eller lengre periodar med avgrensa mandat.

Styret med general-sekretær slik det ser ut i dag. F.v: Marie Nicolaisen, Eli Ulvestad (general-sekretær) Ingrid M. Tuko, Morten Nilsen, Endre Kleiveland (styreleiar) Sindre Hunn (vara) Kine Reiersen, Håvard Ims (vara)og Olav Johan Øye. Geir Kåre Sandnes var ikkje tilstades då bildet vart tatt.

tekst: andreas løken. foto: terje svindseth

26

6. oktober 2013 var det på dagen 100 år sidan Det Norske Teatret, hadde si fyrste framsyning i hovudstaden, i Teatersalen til Bondeungdomslaget i Oslo i Rosen-krantzgate 8. I vekene som fylgde utspela det som kom til å bli kjent som teater-slaget seg. Teaterslaget blir sett på som den største teaterpolitiske hendinga i norsk historie, fleire tusen tok til gatene i dette slaget. Sentral i opprettinga av Det norske teatret sto Hulda Garborg og i det fylgjande vil eg sjå på hennar rolle i denne viktige kulturelle hendinga.

Hulda Garborg var gift med den for mange kanskje meir kjente forfattaren Arne Garborg. Hulda var samtidig aktiv med sitt eige arbeid og er i til dømes den frilynte ungdomsrørsla meir kjent for sitt eige arbeid enn mannen sin. Hulda hadde mange jern i elden. Frå slutten av 1800-talet samla ho inn folkedrakter, viser, folkedansar og matoppskrifter og lagde utifrå dette eigne bunader og folkeviseleikar.

Dette arbeidet formidla ho blant anna gjennom bøker, artiklar, studiereiser, føre-drags, instruksjon og inspirasjonsturnear. Forfattarskapet hennar er omstendeleg og involverar både sak- og skjønnlitteratur blant desse bøkene hennes om kosthald (som Heimstell, Matstell paa landsbygdi og National kost) folkedans og folkedraket (Norske dansevisur og Norsk klæsbunad), romanane Et frit forhold og Ivinden skapt av manden samt skodespela Rasjonelt fjøsstell (innlemma Morgenbladets Dra-makanon i 2013), syngespelet Liti Kersti og Edderkoppen (utgjeve anonymt.)

Hulda vart Karen Hulda Bergersen fødd på Stange i 1862. Ho i tenåra med den fråskilde

mor si til Christiania og i ungdomstida vart ho aktiv medlem av det radikale miljøa knytt til Christiania Arbeidersamfunn. Viktige saker for Hulda var blant anna nas-jonalsak, demokrati, målsak og kvinnesak. Det var i desse kretsane ho vart kjent med forfattaren Arne Garborg og dei gifta seg i 1887. Både Arne og Hulda Garborg var også tilknytt norskdomsrørsla – samnamnet på målrørsla og den frilynte ungdoms-

rørsla som hadde grodd fram på slutten av 1800-tallet. Målsaka og det nasjonale, og særlig uttrykt i den norske kulturen som i dans, musikk og drakttradisjon var viktig i rørslas arbeid. Medan nasjonalromantikken på 1800-talet i stor grad var knytt til inns-amling og bevaring av den norske kulturen.

Ein av dei grunnleggande tankegangane i norskdomsrørsla si kulturelle og nasjo-nale forståing var at også folket skulle vidareføre tradisjonane sine igjennom bruk og utvikling. Målsaka var også viktig ” Frå 1889 var landsmål og norskedom blitt eit større mål i seg sjølv, ein nasjonal kulturell fridomskamp.” som Arnhild Skre skildrar den i biografien sin om Hulda frå 2011 .

Arne og Hulda Garborg såg eit eige landsmålsteater i hovudstaden som eit viktig ledd i denne kampen, Arne Garborg argumentera for at eit målteater ville vera viktig som ei støtte for vidareutvikling av

norsk kulturarv, viktig var også at eit teat-erscene ville gjere landsmålet synleg – som eit aktivt språk og at det var i bruk og ikkje bare av bakstreberske bønder.

Det norske spellaget, som var foreløpar til Det Norske Teatret vart stifta i Christiania 1899. Hulda Garborg var styremedlem og drog det meste av lasset. Spellaget hadde nokre framsyningar i 1900-1901, men aktiv-iteten døydde etterkvart og var sovande til

1910 då Hulda saman med tidligare stats- og utanriksministar Jørgen Løvland vekte det til igjen. I 1909 hadde Nasjonaltheatret sitt styre gjort eit vedtak som i praksis betydde at teatersjefen var detronisert i språkspørsmålet. Situasjonen gjorde at eit ynskje om eit ”norsk spellag” igjen kom på banen. Etter å ha samla inn pengar var Det norske spellaget igjen på føtene.

Fram til 1913 var Det norske spellaget eit reint turneteater som reiste rundt i landet. Det var ein brokete, men idealistisk skodes-pelargjeng Hulda tok med seg på den fyrste turneen som starta 14. januar 1911. Blant skodespelarane var symaskinseljer Edvard Drabeløs, forfattaren Olav Nygård, Anders Underdal, konsertspelemannen Olav Moe, fleire av Hulda sine veninner (blant anna jounralisten og forfattaren Kitty Wentzel) , bror til tenestejenta til Garborgane og Aadne Olaus Fjørtoft Garborg, son av Arne og Hulda. Hulda sjølv var instruktør.

Hulda Garborg «DET STORE TEATERSLAGET»

Histor ie

Frå 1889 var landsmål og norskedom blitt eit større mål i seg sjølv, ein nasjonal kulturell fridomskamp.

tekst: marie nicolaisen

Teksten er oprinneleg publisert i Norsk Folkeminnelag sitt medlemsblad "Folkeminner".

«

27

Med seg hadde dei også det dei trong av kulisser og kostymer for ein tre månadar lang turne med tre innøvde teaterstykke. Dei spela i ungdoms og forsamlingshus rundt om i landet, med ulike sceneforhold (ein stad så trongt at ein del av veggen måtte sagast ut for å få inn kulissene) og turnevêr som Norskekysten kunne by på på vinterstid.

På den fyrste turneen spela dei 30 framsyningar, til stort sett gode mottak-ingar og gode inntekter. Dei idealistiske skodespelarane kunne til og med få lønn og bonus, noko dei ikkje lova når dei starta turneen. I september same året drog Spellaget på nytt ut på turne som varte til desember same året, denne gongen med 57 framsyningar og med eit nytt overskot på 2000 kroner. Turnelivet sleit på den no snart 50 år gamle Hulda og etter den andre turneen ynskte ho, med tungt hjarte å legge ned Spellaget. Skodespelarane nekta å legge seg sjølve ned, og det vart arbeidd fram eit kompromiss om at Hulda framleis skulle stå som fyrstedame og instruktør, men ikkje skulle vera med på turnelivet. Den 17. januar 1912 la dei nok ei gong ut på turne, med ”Tuften” Garborg som fungerande turneleiar. Hulda greidde ikkje å la vera, og fylgde med den fyrste biten. I mars måtte ho også haste til Haugesund å steppe inn på grunn av endring av reper-toar og hol i ensemble og vart med resten av Spellaget sin tredje og siste turne som vart avslutta i starten av april.

Iløpet av knapt 1,5 år hadde Spellaget spela 220 framsyningar og hadde om lag 6000 kroner på konto. Draumen om ein fastare struktur på Spellaget og eige målteater var framleis ein stor draum for ho og mannen, men helsa hennar let ho ikkje fortsetje med turnelivet for å samle inn pengar – og ho meinte også at resten av målrørsla måtte hjelpe til for å få draumen på plass og pengane på Spellaget sitt konto ville ho i utgangspunktet ikkje nytte til dette.

Ho greidde likevel ikkje å halde seg vekke

då Edvard Drabeløs, ein av skodespelarane som hadde vore med på Spellaget sine turnear og som ikkje kunne gå attende som symaskinseljar igjen etter å ha fått smaken

på skodespelarlivet, møtte Rasmus Rasmussen, skodespelar frå Den nasjonale Scene med fleire på Kaffistova 12.april 1912 for å diskutere saka. Klaus Sletten, skipar og leiar av Bondeungdomslaget i Oslo hadde året før skrive at eit målteater i hovudstaden kunne leige lokale i Bøn-denes hus, som skulle få eigen teatersal i kjellaren når dette sto klart. Planen var å skipe eit aksjeselskap og vente på at Bøndenes hus sto ferdig og leige scenen der. Sommaren 1912 gjekk det ut brev med oppfordring til å skrive seg som luteiga-rar. Hulda hjalp til med dette arbeidet og på det offisielle skipingsmøte for Det Norske Teatret 22. November same år vart lutmiddelen på 25.000 sett full med støtte i pengane som enno stå på Spellaget sin konto. Rasmus Rasmussen vart tilsett som teatersjef og på det fyrste styremøtet vart Hulda Garborg, ganske sjølvsagt valt som styreforman. ” Herrene var så høflige at jeg meget mot min vilje blev ’Formand’” skreiv Hulda i dagboka etter møtet.

Bøndenes hus skulle etter planen ikkje stå klart før hausten 1913 så opnings-

framsyninga til Det Norske Teatret vart i Kristiansand 2.desember 1913, på 100 årsdagen til Ivar Aasens fødsel og det var også Aasens klassikar Ervingen som sto på programmet. Fleire av skodespelarane som

hadde vore med i Spellaget var framleis med, blant anna Edvard Drabeløs – som seinare også kom til å bli teatersjef på teatret. Truppen fortsette vidare på turne rundt i landet medan dei venta på at stor-stova i hovudstaden skulle stå klar.

Den 6. oktober 1913 var det klart for opning i hovudstaden, med Ludvig Holbergs klas-sikar Jeppe på Berget omsett til landsmål av Arne Garborg, eller norsk som det sto på plakaten. Hulda tog toget inn til Christiania tidlig på dagen for å pynte salen. Kong Haakon (Han var sjølv stolt nøgd og stolt etter framsyninga over å ha forstått kvart einaste ord) , som skulle vera tilstades under opninga vart plassert på ein kinsar-vikstol på galleriet i salen. Hulda var kledd for premierekvelden i si eigenkomponera ”huldadrakt” og kvite skinnhanskar.

Både opningsframsyninga og teatrets andre framsyning Stor Anders av Oscar Braaten vart stort sett godt motteke av hovudstadsavisene ”Avisene utrolig rimelige. Selv Morgenbladet behandler os med Respekt” noterte Hulda i dagboka si.

Dei første vekene skulle bli dramatiske. 9. oktober vart Jeppe spela igjen, Det var denne kvelden ein høyrde dei fyrste spede protestane då 8- 10 gymnasiastar byrja å pipe på galleriet etter siste akt. Same dag hadde eit hemmelig skriv sirkulera på gymnasa i hovudstaden for å mobilisere til pipekonsert komande måndag, 13. Oktober. Denne mobiliseringa fokusera særlig på ordlyden om at klassikaren Jeppe på Begret vart omsett til norsk. Den påfølgande helga gjekk oppropet rundt i

Herrene var så høflige at jeg meget mot min vilje blev ’Formand’.«

Histor ie

28

Christiana, men også ein motoffensiv var i gang. Ein målmann som arbeidde som lærar på Aars og Voss skulle hadde fått greie på skrivet og hadde varsla Student-målaget på universitetet.

Ein jærbu ved namn Aukeland hadde infiltrera gymnasiastane og vore på fleire av møta som spion og gjeve informasjon vidare til studentane og Edvard Drabeløs delte ut gratisbilettar til målfolket.

Då Jeppe på Bjerget sto på plakaten måndag 13. oktober var det godt med folk i salen og fullt på galleriet, mykje ungdom. Bråket byrja fyrst i andre akt, når Jeppe vaknar opp i baronens seng då ein massiv piprekonsert braut ut på galleriet. Pipekon-sertar var ikkje uvanleg i teatret på denne tida og alle teater hadde ein gonggong hen-gande som vart nytta til å roe ned publikum i dette høve. Når teaterleiinga hadde slege tre slag på denne gongongen var vidare piping, og spontan applaus forbode.

Den 13. oktober 1913 måtte teatersjefen, Rasmus Rasmussen som sjølv hadde hov-udsrolla som Jeppe reise seg opp av senga og gå over scenen for å slå gongongens fyrste slag. Gonggongslaget hjalp lite, og målmennene gjekk fysisk til åtak på gym-nasiastane og starta eit regelrett slagsmål. Gymnasiastane vart drege ned trappene frå galleriet, av målstudentane som var eldre og større og stolar og benkar vart nytta som slagvåpen. Dei kvitkalka veg-gane i Teatersalen hadde spor av blod og i ettertid gjekk det rykte om at målmennene hadde nytta kniv. Slagsmålet fortsette i gangen og ute på gata, men framsyninga kom likevel i gang att og ved midnatt, om-trent to timar forseinka var framsyninga over.

Tysdagsframsyninga var Bjørnefell av Olav Hoprekstad og sjølv om det var mindre uro denne kvelden vart stykket avbrote av politiet, men tilskodarane roa seg ned et-ter at det tredje gonggongslaget var slått. Onsdag 15.oktober sto Jeppe på program-met på nytt og også denne kvelden byrja pipinga når Jeppe vakna i baronen si seng. Ungdommen på galleriet avbraut framsyn-inga no ikkje bare med lyd, men også med peppar, nysepulver og liknande vart strødd frå galleriet. Etter framsyninga venta fleire tusen av byens innbyggarar i Rosen-krantz’ gate – folkemengda vart anslått frå 6 – 12.000. og heile byens ridande politi var mobilisert.

Torsdag 16.oktober sto Stor- Anders igjen

på programmet og også denne dagen hadde det sirkulert eit skriv blant gym-nasiastane. Edvard Drabeløs hadde igjen skaffa målfolket gratisbilettar, spreidd rundt i salen og på galleriet så represent-antane frå riksmålsungdommen ikkje vart sitjande saman. Mange tilskodarar hadde også skaffa seg bilettar av rein nyfikenskap og fleire aviser kommentera at benkane i Teatersalen var snudd feil veg med full utsikt til galleriet. Pipekon-serten starta etter fyrste akt og før andre akt var over var gongongslaga høyrd tre gonger. ”straks blei det stille i salen. Det blei merkelig stille i salen,” skriv Alfred Fidjestøl i Trss alt Det Norske Teatret 1913-2013. Hulda torde no ikkje bli i salen lengre og bad Oscar Braaten å fylgje ho ut bakvegen i Arbeidergata. Her høyrde dei bruset frå folkemengda som sto utanfor Teatersalen. Først ved Fredriks gate ved

Slottsplassen kunne dei krysse gata for å kome ned til Vestbanehallen der Hulda Garborg vart sett trygt på toget til Asker.

Natta etter framsyninga den 16. oktober kom til å bli den verste opprørsnatta i det vekelange teaterslaget. Verdens Gang anslo folkemengda til å vera 20.000, Aftenposten var litt mindre sensasjonelle og meldet at det var 12.-15.00 i gatene. Førti ekstra konstablar var kalla inn og heile det ridande politiet var igjen ute. Tilsaman 46 demonstrantar vart arrestert. ” Sentrum så ut som natt til 1. mai tidlig på 1980-tallet.” skreiv Aftenposten om opprørsnatta for å setje det i perspektiv i ein artikkel om Det Norske Teatret i høve 100 års jubileet hausten 2013. Omkring midtnatt greidde politiet og få mobben under kontroll og situasjonen roa seg. Fre-dagen var de tinge framsyning, medan det på laurdagsframsyninga var noko piping under framsyninga, men inga folkemengd i gatene. Under sundagsframsyningane var det heilt stille.

Dei dramatiske hendingane i dei to vekene i oktober 1913 kan for oss i dag virke noko kuriøse. Den valdsamme mobiliseringa frå begge sider må sjåast i samanheng med den symbolske verdien landsmålet hadde for den norske nasjonalkjensla på byrjinga av 1900-talet. Noreg var i 1913 ein ung,

sølvstendig nasjon og kva som var norsk i samband med det – kva som var det norske målet vekte mykje harme og diskusjon. I 1912 var sidemålstilen innført til eksamen artium, landsmålet som ein del av den sanne norske kulturen var i vekst og den riksmålsskrivande hovudstadseliten følte seg truga. Hendingane kan samtidig sjåast i samanheng med den stadig aktuelle by/land dikotomien, sjølv om den utspela seg i hovudstaden. Målet med eit målteater var å vise landsmålet og mangfaldet av den norske kulturen på scenen. Det faktiske arbeidet, både kunstarlig og praktisk som Hulda Garborg la ned i skipinga av teatret, som i dag er eit av landets største teater er også imponerande, som eg har vist i denne teksten. Hulda stilte til opningskvelden den 6. oktober i eigenkomponert bunad og skinnhanskar – noko dagens bunadspoliti neppe hadde sett med blide auge på.

Morgenbladedet refererte symbolsk til dette som ” at nu møtes By og Land i Søsk-endfølelse.” Denne symbolske forståinga av klesdrakta hennar seier mykje om Hulda sin viktige posisjon i skapinga av Det Norske Teatret, og samtidig mykje av forståinga om kva som er norsk og den norske demokratiske tankegangen.

I høve 100 års jubileet til Det Norske Teatret sette Den Mangfaldige Scenen, barne og ungdomsteatergruppe eigd av Bondeungdomslaget i Oslo. Det Norske Teatret og Noregs Ungdomslag opp 100 år er ingenting blant anna med utgangspunkt i hendingane i oktober 1913.

Våren 2013 sette Teaterlaget i Bondeung-domslaget i Oslo opp Jeppe på Berget i den same teatersalen som i 1913

Natta etter framsyninga den 16. oktober kom til å bli den verste opprørsnatta i det vekelange teaterslaget.«

Kjelder:

Alfred Fidjestøl Trass alt Det Norske Teatret 1913-2013 Det Norske Samlaget, Oslo 2013

Arnhild Skre Hulda Garborg Nasjonal Strateg Det Norske Samlaget, Oslo 2011

”Teaterslaget” Aftenposten 30. septem-ber 2013 www.aftenposten.no/amagasi-net/Teaterslaget-

Histor ie

29

Teater

Vil du komme ned og hente meg” er his-toria mellom to menn. Eller to menneske om ein vil, det menneskelege er viktig hjå koreograf Heide. Handlinga i framsyninga går føre seg på same nivå som publikum. Stolar er spreidd i ein sirkelformasjon, og i rommet mellom stolar og publikum føregår dansinga. Rommet er fargelagt med eit bleikt og kaldt ljos. Når publikum kjem inn er handlinga allereie i gang og me skimtar ein relasjon mellom dei to mennene.

Dansinga vekslar mellom uroleg og varleg dans. Frå soloar, og brytedans som på mange måtar er Kartellet sitt kjen-nemerke, til roleg vals mennene mellom. Kontrastane er mange og ein får eit in-nblikk i kampen dei to kjempar. Når Heide kastar seg rundt i ein vill sirkelforma

dans, medan trommene hamrar, så får eg ei kjensle av å vera tilskodar til eit ritual, det same når Helgesen sviv evigvarande rundt.

Musikken er viktig i framsyninga og den skapar eit viktig bakteppe. Tradisjons-musikk på piano er fint, og når piano og dansarar nynnar med på ein russisk slager, spreier det seg godstemning i rommet.

Framsyninga er utprega heidensk, og for dei som har sett Kartellet så er det mange likskapstrekk. Heide likar å utfalda seg i publikum, i lag med publikum. Distansen mellom utøvarar og publikum er brote ned. Det ser ein også på slutten når dansarane byr opp til vals.

Denne slutten av historia er eit brot på alt. Korleis det gjekk med dei to mennene

fekk me aldri vita. Det slo meg at det var ei litt lettvint løysing å lata publikum ta over slutten, kan hende hadde det vore betre om dansarane kunne ha avslutta seg i mellom i stadenfor?

Framsyninga med namnet «Kan du komme ned og hente meg? » hadde premiere på Riksscenen 5. mars. Med i framsyninga var koreograf og dansar Sigurd Johan Heide, dansar Inge Martin Helgesen og musikar Ole Morten Indigo Lekang.

Ja, eg kan koma og henta deg!

Framsyningsdata: Koreograf: Sigurd J. Heide

Dans: Inge Martin Helgesen og Sigurd Johan Heide

Piano og trommer: Ole Morten Indigo Lekang

Produsent: Riksscenen v/ Nina Fjeldet

tekst: halldis folkedal. foto: knut jenssen

30

”Bare gjør det! Du kommer aldri til å angre!”

BAND - DANS - FILM

MUSIKAL - VOKAL

www.follo.fhs.no #follofhs/follo.fhs

du skynder deg ikke

med noe som skal

vare i generasjoner

Din bunadshistorie kan begynne nå - Velkommen til Norsk Flid Husfliden Trondheimtlf: 73 83 32 30, www.norskflid.no

BENN

ETT

AS.

Foto

: Lar

s Bot

ten

/ Pal

ooka

ville

Romerike Folkehøgskole

Ledige plasser, søk nå!

LYSDESIGN

SCENOGRAFI

på Norges største folkehøgskole innen teater

Romerike Folkehøgskole

ǁǁǁ͘ƌŽŵĞƌŝŬĞ͘ĬƐ͘ŶŽ

BEST WESTERN

Hotell Bondeheimen

31

For annonse i Ungdom ta kontakt med Jorunn

tlf. 51 31 57 00 e-post: jorunn@hrme.no

Rådet for folkemusikk og folkedans Rff-sentret, Dragvoll Idretssenter, 7491 Trondheim

Rådet for folkemusikk og folkedans

Rff-sentret, Dragvoll Idrettssenter 7491 Trondheim

www.rffsentret.no

Støtteordninger hos Rådet for folkemusikk og folkedans

Rådet for folkemusikk og folkedans ble opprettet av Norsk kulturråd i 1972 for å samordne innsatsen på folkemusikk- og folkedansfeltet i Norge. Stiftelsen Rådet for folkemusikk og folkedans søker hvert år Kulturdepartementet om aktivitetsmidler for å støtte ulike formål innenfor norsk folkemusikk og folkedans.

For 2014 har Rådet tre ulike støtteordninger:

x Prosjektmidler (kr. 10.000-50.000): Til feltarbeid, faglig bearbeidelse av innsamlet materiale, publisering, utviklingsarbeid, opplæring,

arbeidsstipend m.m.

x Større prosjektmidler (kr. 50-100.000): I 2014 prioriteres arbeidet med å videreføre og styrke de norske instrumentbyggetradisjonene.

x Små og raske midler (maks. kr. 10.000): Til kurs, andre opplæringstiltak, seminarer, feltarbeid, publisering m.m.

Merk at det er kun størrelsen på søknadsbeløp som skiller de ulike støtteordningene. Søknadsfrist for prosjektmidler og større prosjektmidler er 1. april og 1.oktober. Søknader om små og raske midler vil bli behandlet fortløpende. Søknad leveres elektronisk på «Rådets støtteordninger», lenke fra www.rff-sentret.no. NB: Rådet har denne gang på grunn av omdisponering av midler satt av en egen sum til danseprosjekter med overføringsverdi (bl.a. rekruttering, nytenking). Søknadsfristen er også her satt til 1. april. Søknader merkes danseprosjekter og sendes elektronisk til rff@hf.ntnu.no.

NOREGS UNGDOMSLAG • post@ungdomslag.no • Telefon: 24 14 11 10 • www.ungdomslag.no

Returadresse: Ungdom, postboks 414 Sentrum, 0103 Oslo

Det var fleire dansekurs med bra deltaking, teaterkurs, organisasjon-skurs og husflidskurs. På husflid deltok det 9 damer og ein liten nyfødd ein(!). Dei fekk opplæring i å slindre(ein fingringsteknikk), å hakke (tunisisk hekling) og fleire gamle strikketeknikkar.

Dei laga seg "fyrierma" (handledds-varmar), gryteklutar, telefonetui, mange snorer og band og opplegg

til brot til vottar o.l. Kontstrikking, dobbeltstrikk og tvebandstrikking baud på utfordringar, men dei mes-tra teknikkane.

Det var ivrige deltakere eg hadde på kurs, og eg må seia stor takk til alle dei flinke deltakarane og Magne som fekk til den fine helga! Takk og til Nordic Dance for den flotte framsyninga!

Storkurs i Froland

av: tove ingrid maurstad tuko, leiar i bunadsrådet

I januar var det storkurs i Froland, og denne helga hadde snøen bestemt seg for å lave ned! Men det hindra ikkje Magne Blågestad og hjelparane hass i å gjennomføre ei flott helg for deltakarane.

Frå arkivet Frå Bodstikka Nr.1 1914: Meldingar um arbeidet i Norigs Maalag og Norigs Ungdomslag