اظلاعات . ماهیت ارزش

ارزش ماهيت و اطالعات

ز�ی� ��:

ارزش و مصرف ارزش كاال: دوگانه عوامل بررسي و بازخواني

ماركس كارل اثر كاپيتال كتاب از ارزش) مقدار ـ ارزش (ماهيت

اطالعات كاالئي تبادل پيرامون

نويسندهحقوق

اين كتاب كاال نيست.

انتشار اين كتاب، در كل و يا هر جزء آن، به هر نحو و دليلي، اعم از انتشار

صورت ديجيتال آزاد است. بر كاغذ يا به

انتشار مفاهيم آن با و يا در انتشار مفاهيم اين كتاب ذكر منبع الزامي نيست.

دوستي و احترام است. نمايانگرفقط ذكر منبع بدون ذكر منبع آزاد است.

حقوق مادي اين كتاب متعلق به ناشر دليري است كه همت كند و آنرا براي

عالقمنداني كه دسترسي به نسخة ديجيتال ندارند، بر كاغذ چاپ كند.

حقوق معنوي اين كتاب متعلق به طبقة كارگر ايران است و تمامي كساني كه

گذشتند. چيز همهستيزي در اين سرزمين از در راه آزادي و محو انسان

ماند، جز اينكه اين كتاب را همچون برگ براي نويسنده حقوق ديگري نمي

زردي تحفة درويش به تو دوست خوب تقديم كند.

[email protected]: اي ميل

انسان نام به

پيشگفتار

به آنان كه مهر تـو را پيشـه كردنـد خاك توفنده بـر بـاد و آتـش بر اين

همين خـاك سرچشـمة گفتنـي هـا ــر آن ســينه كĤتشــگه عشــق باشــد بكه ايـن آتـش از آه افـزون بگيـرد چو انسان بر آتش همـي زنـده گشـته

پرسـت اسـت آتـش ازفطرت كه دل آن بهكه وصلش بـود سـاقي و مـي پرسـتي

شورش همي راهشـان بـود كه به آنانــد ــتاره گرفتن ــام س ــه ن ــا ك همانهبه آنان كه در مسـلك سـرخ خـوئي ــد ــي بگوين ــه ورد عجيب ــاني ك كســي ــد از آن انقالب ــه گوين ــي قص همــدير ــوران تق ــتاني ز ك ــين داس چنــتان ــان و زش ــاران خوب از آن تيرب

مپنــدار كــين خونهــا پايمــال اســتگـر چيـده گشـته گل سرخي از شاخه

ــر ــان كــه ب ــه آن ــد ب ملتــي وامدارن

و بــر خــاك زرينــت انديشــه كردنــد چو درياي شـوريده، دلهـاي سـركش ــاگفتني هــا ــدوه و ن ــن شــام ان در اي

نفس كو بر ايـن آتـش آهـي بپاشـد گواه خود از چشـم پـر خـون بگيـرد و بــر آتــش از ســوگ يــاران نشســته

اسـت خدائي دگر بهـر او زار و پسـت و آتـش پرســتي عشــقو اصـلش بـود

ــود و ســوداي شــورش سراگاهشــان بــته ــد و از هس ــاره گرفتن ــان كن هاش

ــوئي ــرفه ج ــا ص ــد در تيره نكردنــد ــليبي بجوين ــان ص ــر انس و از بهــرابي ــود و س ــاني از شــور ب كــه طوفاز آن ســر بــه دار و ز تــن پــارة تيــرــتان ــژه سرش ــازان و وي ــدير س ز تق

ـ ال اسـت و ميالد انسان مگـو كـه محــته ــده گش ــاك روئي ــرخي از خ گلســد ــاي آرام دارن ــي چــو دري كــه قلب

همان ملتي كه سـرودش زمـين اسـت از او خاسـت »انـالحق «كه ملتي همان

به آنان كه ايـن بحـر سـطحي ببيننـد ندانند كـين موجهـا گـوهري نيسـت همين بانگ تكبير مـا را چنـين كـرد همين كاسه را تـا ابـد دوره گـردي

اگر خواهي ايـن شـهر آبـاد گـردد ز تـــاريخ بايـــد نظرهـــا بـــداني

شـيخ شاخنشـخ شـاخداران كه ايـن اسـت » عـذاب الـيم «سخنگوي ظلم و

ــرده ــوي ب ــي ب ــت كم ــه از معنوي نجنـون اسـت ريداره بنـدش سـر قو

نه صـورت بـه انسـان نمـوده نشـاني ومـال اسـت وجاه نز ذكرش معناي كه

ــواب ــكالتت ج ــر مش ــه ه ــدارد ب ين اوسـت؟ حرمت كچل كي فقط زن مگر

ياگر تـو زنـان را بـه حرمـت بـدان ميبــداد نــانيو مــا مملكــت دســت ا

ايـن دسـت تقـدير بايـد و لعني بـر گر جنـبش اجتمـاعي اسـت حيلت چوتـو را خدعـه آلـوده سـازد » سبز«و

ز لنــدن بــه مســكو بســي خدعــة اوعرب گويد و بر عـرب ريشـه دادسـت

و هر دم از او يك ندا بر زمـين اسـت وزين شـيوه معنـاي انسـان بياراسـت كه شايد ز هـر مـوج گـوهر بچيننـد و اين بانگ تكبيرهـا جـوهري نيسـت و اين خانه ويرانة شـيخ و ديـن كـرد چو پنداري ار شيخ هـم توبـه كـردي

ــوغ د ــردد و از ي ــواري آزاد گ ينخوگرنه همين مسـجد و روضـه خـواني

زنـد در صـف مفتخـواران مـي سمكه شكمباره فكـر كبـاب و حلـيم اسـت نه يك قطره آبي از ايـن جـوي بـرده

اسـت »چـون «و»زيچ«سر و افكارگندشــاني ــر آرم ــه ه ــاده ب ــيرت نه ــه س نــت ــال اس ــر او پايم ــت ب ــق رعي و ح

ـ فقط بند كـرده بـه ا ـ ني يحجـاب يباز فطــرت اوســت يبــائيكــه زندانــد ؟يبـر دختـرك هـا بخـوان غهيچرا ص

ميبـداد مـان يز كف دانش و عقـل و ا ــد ــم ناي ــين ظل ــان را چن ــه ايراني ك

اسـت خـواهي مشروطه نيرنگ مشروعه كهرنـگ و بيهـوده سـازد تو بي» سرخ«و

ســـتيزي ســـر خطبـــة او و انســـانــت؟ ــراب وي را بزادس ــوم اع كجــا ق

كالم عـرب در كجـا اينچنـين بـود؟ بدان كه عرب نيست، بيگانـه اسـت او

داريز ظلــم او خشــم كــو هرچنــد ــوئي ــنام گ ــراب دش ــه اع ــايد ب نشكه دشنام اعـراب روشـنگري نيسـت

نـام دادنـد » عجـم «چو اين قوم ما را همان بس كه گوئي عجـم نيسـتم مـن تو روزي به جـز قـوم اعمـي نبـودي تو را صـرف و نحـوي بيـاموختم مـن كالمت بـه تقريـر بـي نقـص كـردم

ـ به جايش را عجـم نـام دادي اتـو مبيگانــه ام مــن؟كجــا بــا كــالم تــو

مـرا بـا كــالم تـو بــس الفتـي بــود الذات وبالـذات خوانـديم في معناي كه

ــا تــو انديشــه گفتــيم كنــار تــو و بــديمي ــيم و وزن ق ــعر گفت ــي ش گهگهي عشـق گفتـيم و شـور و تالطـم

ل مفتعـل «گهي فتعـكشـته مـا را » مــي ــفان گه ــوديم كاش ــه ب حكيمان

ندائي شـنيدم كـه حائـل مـنم مـن ــان ــرا واژگ ــم؟ چ ــار دان ــو را ع ت

كه معناي اين واژگـان رشـته ام مـن من اين صورتك ها همـي ريشـه دادم به گـنج كالمـت بسـي سـهم از مـن

الله چنـين بـود؟ عرب در كجـاي سـهذيان يك ذهـن ديوانـه اسـت او چو

بدان بـا كـدامين كسـي خشـم آري ــنامجوئي ــوئي و دشـ ــومت بپـ خصـو روشنگران را چنـين بـاوري نيسـت ــد ــنام دادن ــر، دش ــيوة قه ــر ش ــه ه ببه جـز شـاهكار سـخن چيسـتم مـن؟ ــودي ــوي نب ــم و فح ــم و ال فه تكلبه تو جامـه اي از گهـر دوخـتم مـن

ــر ــه و فحــص ك ــزار انديش دمچــو ابزبــــانم نفهميــــده انجــــام دادي مگر منگ و مخمور و ديوانـه ام مـن؟ ــود ــحبتي ب ــو ص ــمندان ت ــه انديش ب

بمانـديم » برخـود «ز »درخـود «و از فهمــفتيم ــه س ــه انديش ــاني ب ــنگ مع و ســي ــيلن فعيلـ ــيلن فعـ ــيلن فعـ فعـــاعالتن ــاعلن فـ ــاعلن فـ ــل فـ فعـ

مـا را گهي او چنـين گفتـه زرتشـتـ روديمگهي نـام انسـان بـه غمهـا س

حقيقت همينجاسـت، غافـل مـنم مـن و ايــن رشــتة خويشــتن خــوار دانــم؟ــن ــته ام م ــل بنوش ــه تكمي ــت ب كالمــه دادم ــاز انديش ــه اعج ــيرت ب و سكه تحريـر ابجـد ز تـو، فهـم از مـن

ــردم ــار ك ــفه ي ــش و فلس ــو را دان تزبان عرب را كه خـس بـود و چـوبي ــاني ــن بي ــه ف ــرب را ب ــالم ع كو شعر عـرب را چـو دريـاي نـوري تو هم گرچه يك مـاهرو بـي وفـائي

ــي پ ارســي يــادگيري و روزي همكه تحريـر ابجـد ز آتـش تهـي بـود

را عظـم خـواني آن روز »عجم«و قوم

بســي غوطــه بايــد بــه اعمــاق دريــاــرآري ــا ب و آن گــوهري كــه ز دريبداني كه ياران چـو گلهـاي سـرخند

جامـه ياران كه سر سرخ و تن سـرخ بهكه آسـودگي مـر تمنـاي مـن بـود

يام همچــو روشــنگران يمپنــدار ام مـن جـاه و مكـان رسـته ديكز ام

ــرا مبت ــم ـ ين ــاد طـ ــيطر يب يقــو ــو را در ره خ ــذارم شيت ــا گ تنه

ام مـن يك كارگر درهمين خانـه چو ــتن ــاد رف ــر ب ــد ز ب ــرت آي ــرا نف مبر اين آرزو چشم دژخـيم حيـز اسـت در اين خاك گيتي مـرا خانـه اي نـه مرا دوست پنـدار و ايـن باشـدم بـس ــي ــر راه بين ــت س ــك درخ ــرا ت م

عــرب را كــالم گهربــار كـــردم چنــين نــرم كــردم بــه حــب القلــوبيبه اوجـي رسـاندم چـو نـور العيـاني

الصـدوري به تو هديـه دادم بـه رسـم كالمت به هـر سـو رود، مـال مـائي !

ريشـه گيـري » عجـم «و داني ز شـور من او را به آتـش زدم، شـعله بـي دود

افـروز... كه عشق است آن آتـش بداني

كه آري به كـف گـوهري بهـر فـردا ــاري ــوئي و ي ــريكي بج ــرايش ش بو اين رنگ نايـد بـه نيرنـگ و ترفنـد كه سـرخ اسـت پايـان ايـن كارنامـه

تو دلـي شـاد، رؤيـاي مـن بـود و بر ــودا ــد س يجــاه و مكــان يكــه دارن

ــوز ــدام تاب ني ــن دهي ــته ام م برجسيقـــيغر ايـــبـــه در از آشـــفتگان

هـا گـذارم جمع تـن نيدر ا شيبه پوكه بر بـاد ديـن رفتـه كاشـانه ام مـن تن آسوده خـواهم، دلـي شـاد رفـتن و شالق دژخـيم سـوزان و تيـز اسـت

نـه! اي؟ ولي دست من سـوي بيگانـه در اين دوستي حـرف دل باشـدم بـس ز مــن بگــذري، ليــك ميــوه بچينــي

هـر رهگـذر حـافظم مـن چو اندوههمــي گــويم اعجــاز انديشــه و كــارندانم به جـز صـد قـدم پـيش رويـم بدان كـه ندانسـتن امـا گنـه نيسـت گنــه آنكــه دارد كــه ايــن ره نپويــدو اين ميوه ها توشـه هـاي ره توسـت مده دل بـه هـر رهبـر سـلطه جـوئي مده گوش هر كينـه جـو رهبـري را ــتند ــد گش ــيار نومي ــن راه بس در اي

بايدت تا كـه ايـن راه بينـي تو خوداسـت هم نگفتست كين راه سـهل كسي

اسـت اين جاده پر ز شغال و كمـين كهــا ــري ه ــدتر و توس ــد و ب ــان ب ميو هر لحظه گرگـان و مـردم فريبـان

ــن آش شــام غريبــي ــه اي مــده دل ببــه عشــق زمينــي تــو را پيشــه بايــدمرا بهر راه تـو جـز ميـوه اي نيسـت

مـي دار همين صد قـدم را شـنيده ه راهنـد درختان بـه تك جاده بس دراين

ــردار ــوه شــان توشــة راه ب ــو از مي تدر اين ره كه با اژدهـا جنـگ داري ــĤراي ــش بي ــه آراء و دان ــرت را ب ستـــو را ملتـــي آه و اميـــد باشـــد

ــن ــذم م ــنگران ناف ــاي روش ــه دله بــرار ــاي اس ــان ه ــد جه ــدانم كلي نهمين را بـه تـو راسـتگو بـاز گـويم

جز آغاز پـويش بـه ره نيسـت » ندانم«و آن صـد قـدم را بـه يـاران نگويـد ــر ره توســت ــهيلي مكــن، اژدهــا ب س

راه پـوئي تو خـود بايـد انجـام ايـن ــو خــود برفــروز آتــش ديگــري را ت

ظلــم جاويــد گشــتند دينو مــؤمن بــــي ــاه بين ــرة م ــر چه ــال ب ــه دج ن

اسـت رام و اهـل و شل و ودشمن نجيبو هــر دم دوراه يســار و يمــين اســت

ــي ــان و ب ــري ز چادرنماي ــا روس هــان ــام غريب ــين آش ش ــاره هم دوب

و ايــن عامــه گــوئي و مــردم فريبــيتـو را ريشـه بايـد به اين خاك زريـن

نيسـت اي گام جز گيـوه مرا خود دراينــور انديشــه در كــار ــين ن ــار اينچن بي

انـد »شـاه «يكي مال » رعيت«يكي مال كه در راه جانـت نبـازي بـه هـر دار مزن گام اگـر سـر بـه نيرنـگ داري كه هر خار نايد تـو را زخـم در پـاي ــد ــد باش ــام تردي ــه در گ ــد ك نباي

ــنگري را ــاموز روشــ از آرش بيــندا را چو آرش همـي زنـده مـي دار كه اورا دگر چون گل زنـده و پـاك

ا جـان بدادسـت و سنگ مزارش مـر چو اينها بر آن سنگ شـليك كردنـد ــزارش ــل م كــه روزي بســازيم از گــيرمردان ــر ش ــود رهب ــي زن ب يكــازد ــن بس ــق روش ــش عش زن آن آتكه اين آتش ار شـعله بـر دل فـروزد

بينــي تــو بايــد بــداني و ايــن نيــك به گلهاي سرخي كه در هسـته ماننـد

و خـاكي روزي برويند از ايـن آب كهصـدهزاران سخنهاسـت هرگوهرش كه

ــوبيم ــن بك ــر آه ــن ب در آن روز آهبه دنيـا بگـوئيم كـز خـواب برخيـز ــرين اوج ــه واالت ــد داري ب ــو امي چــز ــه برخي ــويش بيگان ــوئيم اي خ بگز ماهيت خـرد خويشـت گـذر كـن بـر ايــن بيشــه زاران گرگــان مــردم ــاد ــيدني ب ــه بخش ــراب و زر و خان شــد ــذر و تولي ــك ب ــادا يكــي مال مب

ــاد ا ــق ب ــط عش ــانيفق رزش آن جهبيفشان بـه هـر كوچـه نـور محبـت فقــط كــار بــاد ارزش ايــن جهــاني

ي رااگر سر دهـي، جـان بـده ديگـر كه او جان دهد ملتـي را چـو سـردار بدارند آنگه كـه مـا مـرده در خـاك و تاريخ بـر سـنگ او گـل نهادسـت هــم عاقبــت خــويش تاريــك كردنــدبنائي كـه دشـمن بـود خـوار و زارش مگر زن نديدي چو آتـش بـه دوران؟ كه مردي بـه ايـن آتـش ار دل ببـازد ــوزد ــاريكي از دم بسـ ــدي و تـ پليـ

ــب ــد را در ش ــه امي ــواني ك ــار خ تو از ترس طوفـان زبـان بسـته ماننـد ــاكي ــين پ ــد از آئ ــش بجوين و دانو گفتار هر گـوهري زنـدگي راسـت و فرمـــانبري را ز جـــانش بجـــوئيمبهار اسـت، ديگـر مـزن سـاز پـائيز بپرهيز از ايـن داسـتان كـف و مـوج از اين حجـرة تنـگ و ديوانـه برخيـز بــه واالئــي نــوع خويشــت نظــر كــن

ــدمبيفشــان شــراب و ــان گن يكــي نوزيــن اشــتراك هــر قبيلــه تنــي بــادــاتوان مانــده، نوميــد و آن ديگــري نكه وي برتـر از هـر زمـان و مكـاني كز اين نور، روشـنگري گـردد عـادت ــاوداني ــرماية ج ــت س ــار اس ــه ك ك

بشور از زمين اين زمـين هـاي آتـش داريـم خود دوسـت هرچندما خاك كه

ــانم ــگ روي و زب ــد ار رن ــر باش دگكه با درد تـو جـان مـن درد گيـرد اگر روشـن و سـرخ و زرد و سـياهم ــاني ــور نه ــرده ش ــق ك ــي متف هم

ــوانيم آواز ــين «بخـ را:» الملـــلبـــوائي ــال و ن ــور و ح ــا ش بخــوانيم بــريم ــوش گي ــان در آغ ــن بينواي و اي

شـاخه ميخـك هديه يك دلخستگان بهدر آن روز خرم بگـو يـادي از مـن همه شـور و لبخنـد و زيبـائي از تـو كه روحم به لبخنـد تـو شـاد گـردد ــرديم ــنگر راز گـ در آن روز، روشـهمان سر به مهري كه حـالج را بـرد

كـوبيم روز خوش پـاي در آن بر آتشهمــان روز خــرم كــه يــاران بابــك

بر اين خانه ها بوي پـاك سـحر كـش چــو ابنــاي آدم رگ و پوســت داريــمــدانم ــت بـ ــيوة آدميـ ــي شـ ولـ

ــو دل د ــرگ ت ــردو از م ــرد گي م سچو تو ايـن زمـين باشـد امـا پنـاهم و فريـــاد ســـازيم صـــلح جهـــانيــل را ! ــين مل ــگ ب ــن جن ــداز اي برانكــه گرمــا دهــد قلــب هــر بينــوائي بــه هــر شــانة خســته تنپــوش گيــريمهمين پـرچم سـرخ مـا باشـد اينـك

ي سرخ ناب از تـو و شـادي از مـن مــن ــز آزادي از مـ ــرود دل انگيـ سـ

گــرددو خــاكم ز لبخنــدت آزاد ــرديم ــاز گ ــتن ب ــر ره خويش ــر ب و ســك و درد و مــي را جــداكرد از خاشوزين خـاك، انسـان سـتيزي بـروبيم بگوينـــد مـــيالد مـــا را مبـــارك

◆◆◆

ز��ی ��ااول: ��ر

Der Reichthum der Gesellschaften, in welchen kapitalistische Produktionsweise herrscht, erscheint als eine “ungeheure Waarensammlung”, die einzelene Waare als seine Elementform. Unserve Untersuchung beginnt daher mit der Analyse der Waare.

شكل به حكمفرماست داري سرمايه توليد شيوة ها آن در كه اجتماعاتي ثروت

آن ابتدائي شكل جداگانه كاال هر شود. مي گر جلوه »كاال از عظيمي تودة«

شود. مي آغاز كاال تحليل از ما تحقيق بنابراين رود. مي شمار به

تاريخ بر شگرفي تأثير چنان كه است كتابي گرآغاز ،روشن عبارات اين

دورة دو به را تاريخ اين توان مي كه است گذاشته جهان در طبقاتي مبارزة

آن از پس دورة و (سرمايه) كاپيتال كتاب انتشار از پيش دورة يعني مجزا،

كرد. تقسيم اين در ماركس كارل كه اي شيوه به )سوسياليسم يا گرائي جامعه( اجتماعيت

سال از پيش كه آنچه هر با پردازد مي آن نظري بنيادهاي بيان به كتاب

ترأج به دارد. عميق تفاوتي است، شده مي تصور سوسياليستي انديشة 1867 اين با مقايسه در كاپيتال، از پيش اروپائي سوسياليستي انديشة گفت توان مي

زيبائي حضور ضمن كه ماند مي اي كودكانه و خام تخيالت به بيشتر كتاب،

عملي راهكارهاي از بشريت، آيندة از داشتني دوست تصويري ةـارائ و كالم

اي سوسياليسم ميان انتخاب برابر در را انسان كه منطقي و عقلي داليل و است. تهي دهد، مي قرار بربريت

افسان� زندیک ❖ ۹

و ترين عظيم از يكي كتاب، اين انتشار از پس سال 4 تنها كه نيست سبب بي كمون پيدايش يعني ،جهان طبقاتي مبارزة تاريخ وقايع ترين پراهميت

رقم را طبقاتي جامعة عليه بر انسان مبارزات تاريخ از جديدي صفحة ،پاريس

زند. مي

تازه كارگر طبقة توسط داري سرمايه توليد شيوة عليه بر طبقاتي مبارزة آغاز

تمامي و اروپا در نوزدهم قرن اوايل و هيجدهم قرن آخر در يافته تشكيل

شكل سوسياليستي تفكرات محور گرد عمدتا كه آن، هاي شيبن و فراز

و ابهام اين دچار را ايراني روشنفكران جمله از روشنفكران، برخي اند، گرفته هجدهم قرن مبارزات تئوريك محصول خود ،سوسياليسم كه است كرده شبهه

است. اروپا

شناسيم مي سوسياليسم عنوان به هامروز كه آنچه دربارة تصور اين كه هرچند

و مبارزه يعني سوسياليستي، انديشةهاي بنيان اما است، صحيح وديحد تا هايابزار بر خصوصي مالكيت محو و طبقاتي غير جامعة سوي به برداشتن گام

بسيار اي ريشه و نيست اروپا نوزده و جدهيه قرن مبارزات حاصل ،توليد

دارد. ديرينه و كهن

رود مي پيش جائي تا سوسياليست روشنفكران ميان در اروپاگرا عمدتا تفكر

،تخيلي سوسياليسم دور چندان نه گذشتة در را سوسياليسم پيدايش آنان كه تمامي در كاالها عادالنة توزيع براي سيسموندي دو سيمون تئوري قبيل از

ايجاد بر مبني ماروس توماس تفكرات در آن از پيش حتي و جامعه طبقات

اگر اما كنند. مي جستجو نامد، مي اوتوپيا آنرا وي كه طبقه، بي جامعة يك

در كه شويم مي متوجه دهيم، ادامه و كنيم بررسي عقب به همينگونه را تاريخ

وجود اي گمشده حلقة اروپا در سوسياليستي هاي انديشهو تكامل تكوين

خواه ناخواه و نكرده اي اشاره آن به اروپائي مورخين از هيچيك كه دارد اند. كرده سكوت آن برابر در

۱۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

جمهور در فاضله مدينة تئوري ميان انديشگي فاصلة گمشده، حلقة اين

جامعة رستگاري و حفظ براي اي عادالنه شيوة ارائة بر مبني ،افالطون

جامعة يك ايجاد انديشة با موجود، طبقاتي جامعة اصالح براساس طبقاتي،

براي مبارزه و موجود وضع رستگاري امكان از اميد قطع يعني ،طبقه بي

است. نظام اين جايگزيني

طور به ،طبقه بي جامعة يكآرزوي و انديشهتكوين كه آيد مي نظر به اينگونه

از گويا اروپا، جامعة در مبارزاتي زمينة پيش هيچ بدون و ناگهاني كامال

تخيلي شكل به ماروس، توماس توسط 1478 سال در و گرديده نازل آسمان

است. شده تئوريزه آن

طبقاتي مبارزة دانش انديشگي پايگاه كه باشيم داشته اعتقاد درستي به اگر

است اجتماعي هاي عرصههمة در گسترده اي مبارزهپشتيباني نيازمند همواره

و رشد كوچكترين نيز آن دانش و انديشه ،ة متحققمبارز اين وجود بدون و تا 500 بين اروپائي هزارة در كه ماند خواهيم متحير يافت، نخواهد تحولي

تحول چنين موجبات طبقاتيـ اجتماعي مبارزة كدامين ميالد، از پس 1500

؟است آورده فراهم را انديشگي بنيادين سوسياليسم) (پيدايش گمشده حلقة اين جستجوي در گرا جامعه روشنفكران

ميالدي چهارده و سيزده قرن آزاديخواهانه و فئودالي ضد مبارزات به عموما

مبارزات اين از هيچكدام اينكه به ناكافي توجه با كنند، مي اشاره

،هاي شخصي و اجتماعيآزادي راه در حقشان بر ستيز ضمن آزاديخواهانه، يا و اجتماعي طبقات عليه بر اي ريشه مبارزةپيدايش از اي زمينه هيچ

همواره بلكه ندارند، خود در را اجتماعي طبقات كامل محو آرزوي

جامعة رستگاري و خواهي عدالت درجهت و طلبانه اصالح آنان خاستگاه

از اجتماعي، حركات اين بر استوار انديشة پايگان و است بوده طبقاتي موجود

،تالش و تفكر اين ماحصل رود. نمي فراتر افالطون جمهور صغور و حدود

افسان� زندیک ❖ ۱۱

مشروطه جنبش و 1789 سال در فرانسه بورژوائي انقالب چهرة در نهايت در

نماياند. مي خود انگلستان در سلطنتي خواهي

نيز افراطي اروپاگرائي به زيادي حد تا كه اروپا، تاريخ در جستجوگري اين

و جهاني اي مبارزه طبقاتي، مبارزة كه سپارد مي يفراموش به است، آميخته تأثير كشوري هر دركنندة اجتماعي حركات تعيين دقايق و است فراكشوري

خواهد جهان همة بر و ديگر كشورهاي در همبارز دانش بر دوجانبه

و سيزدهم قرن در نه را سوسياليسم گمشدة حلقة اين كه شايد گذاشت. در جانبه همه و گير نفس ستيز و گسترده ةمبارز در بلكه اروپا چهاردهم

و تاريخي پيوستگي داراي كه )ساساني امپراتوري( روزگار آن ايران كرد. جستجو بايد هست، نيز اروپا جامعة با اي گسترده تئوريك

و عدالت و افالطون جمهور انديشة كه دانيم مي تاريخي اسناد با و يقين به سالها از پس خورگان زرتشت بنام ايراني متفكري توسط اجتماعي برابري

ايران به بيزانس، در اقامتش زمان در مذهبي و فلسفي تحقيقات و تحصيالت

است. شده آورده ساسانيان حكومت تحت

با طوالني جنگهاي پس از ساسانيان، امپراتوري دوره در ايران جامعة

شده قطبي شدت به است اي جامعه ساله، هفت قحطي هاي دوره و هفتاليان

هيچگونه و دارد را زندگي و مرگ حكم آن در اشخاص طبقاتي موقعيت كه

شاگردان از يكي كه است جامعه همين در نيست. ممكن طبقه از فراري

تلفيقي با است، مانوي جنبش گانآموخت دانش از كه خورگان زرتشت

ناگهان افالطون، جمهور فلسفة و مانوي انديشة زرتشت، دين از انقالبي

در انساني هر و شده محو كال آن در طبقات كه كند مي مطرح را اي جامعه

كامل برابري در سرپناه و خوراك توليد، ابزار به دستيابي براي خود حقوق

است. ديگر انسان با

جامعة انديشه يعني ايران، در انديشه اين پيدايش كه آيد مي نظر به اينگونه

زرتشت شاگرد اين و افتد مي اتفاق تاريخ در بار نخستين براي طبقه، بي

۱۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

بامداد پسر مزدك جز كسي مبارزاتي، شيوة اين ورز انديشه و خورگان

را مزدك غيرايراني، و ايراني تاريخدانان از بسياري جهت بدين نيست.

گرائي جامعه تفكر بنيانگزار و تاريخ در شده شناخته سوسياليست نخستين

دانند. مي

اي رابطه در داشت توقع توان مي منطقا كه ايران در مزدكيان مبارزات اوج

در است، گذاشته خويش زمان در اروپائي انديشة بر عظيمي تأثير دوجانبه،

در دقيقا يعني است، داده رخ مسيح ميالد از پس 524 تا 510 سالهاي بين

افالطون، جمهور ديدگاه بر مبتني عمدتا ،اروپائي انديشه كه اي دوره آغاز

آرزوي و سوسياليستي انديشة زيور به يكباره اجتماعي، چشمگير مقدمة بدون

شود. مي آراسته طبقاتي جامعة محو

راستي به اينكه يا است اتفاق حاصل صرفا اروپا در ناگهاني دگرگوني اين آيا

انديشة پيدايش مهد ايران، در مزدكيان مبارزة كه كرد ادعا توان مي

تأسف بانهايت است؟ جهان در گرائي جامعه اهآغازگ حقيقتا و سوسياليستي

از پس مزدكيان مكتوب اسناد اتفاق به قريب شدن نابود سبب به كه گفت بايد

اسناد اساس بر اما داند. نمي درستي به اينرا هيچكس ايران، به اعراب حملة

كرد. ثابت توان نمي نيز را نظر اين خالف تاريخي،

انقالب يعني داري، برده ضد سوم انقالب مبارزاتي شعارهاي توان مي آيا

منفي نيز سؤال اين پاسخ دانست؟ سوسياليسم پيدايش آغاز را اسپارتاكوس

بردگي و اسارت يوغ از آزادي خواهد مي اسپارتاكوس آنچه زيرا است،

طبقه. بي جامعة يك نه و است

همين به رسيدن خويش، زمان در اسپارتاكوس ياران آرزوي و تصور نهايت

توان مي بنابراين و ناميم مي داري سرمايه آنرا اكنون كه است آزادي جامعة

صورتيكه در است. شده متحقق اكنون وي آرزوي تمامي كه گفت

اسير وجه هيچ به ساسانيان جامعة در دست تهي طبقة و كشاورزان گران، صنعت

داري برده تاريخي متمركز دورة فاقد ايران جامعة اساسا و نيستند برده و

افسان� زندیک ❖ ۱۳

انسان تصاحب نوعي شاهد است ممكن كه سرزمين بي قبايل دورة جز به است،

و باثبات جامعة يك شكل به هرگز فورماسيون اين ولي باشد، بوده انسان بر دوران ورزان انديشه و مبارزان زيرا است، نگرفته شكل ايران در پايدار

منع و بشر حقوق و انسان آزادي فرهنگي هاي پايه هخامنشي، پادشاهي

كه اند كرده بنيادين حدي تا ، ايران در را انسان توسط انسان تصاحب

نيافته وجود امكان هرگز سرزمين اين در داري برده به ارتجاعي بازگشتي

است.

صرفا خواهد، مي جهان از و دهد مي آموزش مزدك كه آنچه بنابراين

و است غيرطبقاتي اي جامعه روشني به بلكه نيست، برده بي و آزاد اي جامعه آزاد آنها كه چرا است، آزادي كسب براي نه يارانش هزار ها ده و او مبارزة

است اينگونه است. اجتماعي طبقات نابودي و محو جهت در بلكه اند، بوده

گويد: مي مزدك دربارة فردوسي ابوالقاسم حكيم كه

بود تـوانگـر كو هـر گـفتهمـي

فزود بر كسـي باشد كــه نبايــد

چيز به باشد كه بايد راست جهان

بخشيدنيست چيــز و خـانه و زن

پاك دين تا راست كنم را اين من

بـــود بـرابـر او بـا تهـيـدسـت

پود درويش و تار بـود تـوانـگـر

نيز حـرامست تـوانـگر فـزونـي

يكيست توانگر با كس تهيدست

مغـاك از بلنـد پيـدا ويـژه شـود

تهيدست بخشيدنيست، چيز و خانه و زن« بيت در كه بينيم مي حيرت نهايت با

يعني سوسياليسم مرزهاي از حتي مزدك هاي آموزه »يكيست توانگر با كس

روشني به و كنند مي گذر خويش زمان در »فزود بر كسي باشد كه نبايد«

كنند. مي اشاره (كمونيسم) اشتراكي زندگي به

زن بر مرد مالكيت رابطة نوعي هب خود زن، بودن بخشيدني اينكه رغم علي

از هنوز اينكه يا و است غيرممكن يا اشتراكي رابطة چنين و كند مي داللت

نيز مزدك از پس سال صدچهار تا حتي اما است، خارج بشري جامعة تصور

زندگي مفهوم به اي اشاره حتي كه است نكرده جرأت هنوز اروپا در هيچكس

۱۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

مورد در ديگر بار كه آيد مي نظر به اينگونه بنابراين باشد. كرده اشتراكي

نيز: سوسياليسم

گرديم مي لبان تشنه ما و كوزه در آب

گرديم مي جهان گرد ما و خانه در يار

هاي آموزه از و شد نزديك خانه در يار اين به بيشتر اندكي توان مي آيا اما

توسط مزدك شناخت براي بسياري هاي تالش البته گرفت؟ بهره او

شده انجام زرتشت دين علماي و ايران تاريخ به عالقمندان پرستان، ميهن

از كه همانطور آنها، به احترام نهايت ضمن تالشها، اين اما است،

هاي آموزه زرتشتي و تاريخي ميهني، وجوه به آيد برمي خاستگاهشان

انقالب اين سوسياليستي هاي آموزه وجوه تا اند، كرده اشاره بيشتر يانمزدك

استوار نگرش يك جاي ايراني، روشنگران ميان در اينرو از اجتماعي.

است. خالي بسيار مزدكي گرايانة جامعه

تاريخ اعماق از پيامش كه خانه در يار اين به نزديكي و دوستي و شناخت با

گرائي جامعه برانداز خانمان آفت به بتوان شايد نشاند، مي دلها بر اميد شور

آمريكاي و چيني و روسي سوسياليسم از كلمه به كلمه تقليد يعني ايران، در

تبلور در بزرگي بسيار نقش جوامع اين كه هرچند زيرا كرد. پرهيز جنوبي

هاي حوزه در كه است اي جامعه ايران، جامعة اما اند داشته نوين هاي انديشه

و چين روسيه، از تر بيني پيش قابل غير و تر عميق تاريخي با تر، يچيدهپ معيني كوك را نويني ساز همواره اجتماعي هاي دگرگوني موقع در و كوبا يا

غافلگير و انداخته تعجب و حيرت به را اجتماعي متفكرين كه است، كرده

است. كرده

راه كه كساني و ايراني سوسياليست معاصر انديشمندان از بسياري ميان در

توجه اجتماعي هاي دگرگوني باطن به ظاهر، جاي به و پيمايند نمي افراط

پيچيده پيش از نسخة هيچ كه است شده روشن زيادي حد تا امروزه دارند،

افسان� زندیک ❖ ۱۵

در طبقاتي مبارزة درد به مستقيما جنوبي، آمريكاي و چيني و روسي شدة

،بشري موجود دانش تمامي از استفاده ضمن مبارزه، اين و خورد نمي ايران كند. پيدا خود را خويش راه بايست مي

كه (آنگاه را فارسي زبان كه سنتي يها سوسياليست بسياري هستند هنوز اما

زبان از محلي اي لهجه معادل عمل در گوئيم) مي سخن طبقاتي مبارزة دربارة

انقالب با را هفت و پنجاه بهمن مردمي قيام هنوز و دانند مي چيني يا روسي

گمان اينكه يا و گيرند مي اشتباه تلويحا روسيه 1917 سال سوسياليستي

ايران در الوقوع) قريب ايشان زعم (به سوسياليستي بعدي انقالب كه كنند مي

توسط شهرها محاصرة توسط است، گفته دونگ مائوتسه كه همانگونه

كه: دريغ بسي گرفت... خواهد انجام كشاورزان و روستائيان

كرد مي ما از جم جـام طلـب دل سالها

كرد يـم تمنا بيگانه ز داشت خود آنچه

او نيست. ساسانيان امپراتوري گمشدة و دور دوران به متعلق مزدك اما

آشنا و نزديك ايراني فرهنگ با شود مي تصور ابتدائا آنچه از بيش بسيار

انسانها برابري با مرتبط هاي انديشه تمامي كه معتقدند درستي به بسياري است.

مزدك هاي انديشه از پذيرفته تأثير و تئوريك رونوشت جز چيزي اسالم، در

منطقي محيط هرگز اسالم از پيش اعراب چادرنشين قبايل جامعة زيرا نيست.

است. نبوده جهاني طبقة بي جامعة انديشة ناگهاني رشد براي مناسبي و

در ها انسان برابري انديشة ناگهاني تولد اين كه اند عقيده اين بر بسياري

روزبه توسط كه مزدك هاي انديشه شدة معرب جز نيست چيزي عربستان،

ساير و اسالم پيامبر نزد به بود، تبعيدي مزدكي يك خود كه فارسي) (سلمان

.است شده برده اسالمي انديشمندان

بهزادان جامگان سياه قيام از ايران، در اجتماعي انقالبات تمامي پس آن از

شناسند) مي خراساني ابومسلم نام به را وا مسلمانان (كه هرمز ونداد پسر

۱۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

سرخ قيام و بلخي) مقنع عربي: (به پوش چهره سپيدجامگان قيام تا گرفته

همه خرمدينان هاي قيام ساير و خرمدين) (بابك مرداس پسر بابك جامگان

مزدك هاي آموزه از گرفته ريشه تر، درست عبارت به يا و تأثير تحت همه، و

هستند.

ايراني عرفان و فلسفه انديشه، گلستان و گرمابه يار هميشه براي زدكم آئين

اعراب حمله از پس كه ايراني متفكرين از بسياري انديشة زيور در است. بوده

به ناگزير خود جان حفظ براي شمشير، زور به اجباري آوردن اسالم و

توان مي آشكارا را مزدكي انديشة زرين نخهاي اند، بوده مسلماني ادعاي

كرد. مشاهده

حالج، منصور بن حسين چون بزرگاني به توان مي دانشمندان اين ميان از

يحيي الدين شهاب نيشابوري، خيام ابراهيم بن عمر خوارزمي، موسي بن محمد

نام همداني القضات عين و اشراقيه) فلسفة مبتداي و اشراق (شيخ سهروردي

آنها انديشة و اند ايراني عرفان و فلسفه دانش، در قطبي هريك كه برد

جامعة در طبقاتي مبارزين نيز و صوفيان عارفان، از بسياري راه بخش روشني

خالفت با ستيز در ساله سيصد و هزار تاريخي كه مبارزيني است. بوده ايران

دارند. اسالمي

است الصفاء) (اخوان صفا يار هفت انديشة هاي پايه همچنين مزدك آئين

را دين از اي ويژه رشتة كه كردند ظهور »باطنيان« آنها تعاليم درون از كه

با را ايران تاريخ هرگوشة و نهادند بنيان باطني فرقه يا اسماعيليه فرقة نام با

در مبارزه همين ساختند. رنگين اسالمي خالفت عليه بر خود خونين مبارزات

به مبدل صباح) (حسن حميري صباح محمد بن حسن رهبري دورة

قلعة و گرديد اسالمي الفتخ جان دشمن ترين خطرناك و ترين راديكال

مشرق تاريخ در چريكي مبارزة سنگر و دژ ترين مخوف به مبدل را الموت

نمود.

افسان� زندیک ❖ ۱۷

و مسلماني ادعاي ضمن تا كوشند مي كه است سال صد چهار و هزار ايرانيان قالب در( را مزدك هاي انديشه اسالمي، خالفت برابر در خود جان حفظ

اين از و كنند ادغام اسالم چهارچوب در )يعرفان و يفلسف رساالت و شعر

گرائي جامعه ايراني تفكر به اندكي كه بسازند را تفكراتي مجموعة ،تركيب

هزار فرهنگي و نظامي اشغال از ناشي هاي رنج بلكه تا بيابد نزديكي مزدكي

د.نده كاهش اندكي را ايران كشور سالة چهارصد و

را بيگانگي اين تا كنند آغاز ايرانيان تا رسد مي فرا زماني اندك اندك اما

اسالم درون از مزدكي انديشة پود و تار شناخت با و بروبند ايراني انديشة از

يار اسالمي عرفان و فلسفه نام به كه آنچه اين، از پس كه كنند مشاهده

جامعة همين از كه عربستان، صحراي از نه است بوده شان تنهائي هاي لحظه

نشيند. مي دلشان بر كه است ايراني دل سخن اين زيرا است. برخاسته ايران

زيرا نيست، مقدور ايران جامعة در ساكن به ابتدا خطيري، امر چنين البته

و كرده نفوذ ايراني انسان روان از عميقي بسيار سطوح تا ايراني اسالم بخشي به مبدل فلسفي، و علمي تحرك و تغيير چهارصدسال و هزار واسطه به

فلسفة ديگر سوي از است. شده ايراني عرف و سنن و آداب و فرهنگ از

نامند، مي »اسالمي فلسفه« عمدي خطاي به آنرا ها عربيست پان كه ايراني،

زبان سبب بدين و است شده نوشته عربي زبان به زمانه، جبر دليل به عمدتا

الكن و گنگ ناتوان، زبان يك فلسفه مقام در اسالم ابتداي در كه را عربي

است. ساخته مبدل ايراني فلسفة بيان در رسا و شيوا زباني به است،

به هفت و پنجاه بهمن قيام از پس ايران كه فجايعي خير: سبب شود عدو اما

روشني و شده آشكار تفاوت اين تا است مناسبي بسيار زمينة است، ديده خود

شود. داده تشخيص درستي به پليدي از

كه اي حماسه آن همة اسالم، جامعة درآنسوي است: پايان بي داستاني اين

و اند، پرداخته و ساخته معاويه بن يزيد عليه بر علي بن حسين قيام از ايرانيان ديدگاهي دهد، مي تشكيل را آن انديشگي پايگاه و حماسه كه آنچه تمامي

۱۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

فرهنگ و ايراني سرائي حماسه از برخاسته آن، معناي و كنه در كه است

مبارزة خودشان مسلمان اعراب وگرنه است، مزدكي/خرمديني مبارزة

دو و هفتاد اين شدن كشته و علي بن حسين گري خليفه ضد و استبدادي ضد

هم هايشان مدرسه تاريخ درس كتابهاي در حتي ،كربال صحراي در را نفر

دهند. نمي تعليم

مبارزات برابر در مزدك، سرخ يار هزاران شدن كشته برابر در ايران، در اما

همه در شهري چريكي انقالبي عمليات نخستين معرف كه جامه سياه بهزادان

مبارزة كه سياسي ـ اجتماعي عظيم انقالب برابر در و است، شرق تاريخ

است، كرده هديه ايران تاريخ به اسالمي خالفت عليه بر خرمدينان طبقاتي

جويند. مي كربال صحراي را مبارزه شور و حماسه كه هستند ايرانياني هنوز

كه نياموزند تاريخ) رحم بي جبر يا و انقالبي انديشة واسطه (به ايرانيان تا ماا

مبارزة تاريخ برپاية و فارسي رساي زبان به را ايران در طبقاتي مبارزة دانش

از محلي اي لهجه معادل را زبان اين و كنند تبيين ايران خود در طبقاتي

مبارزة كارنامة نياورند، حساب به اسپانيائي يا و چيني روسي، عربي، زبان

هر نشيب و فراز در اينكه يعني هست، كه است همين ايران در طبقاتي

ها حماسه و آيند مي ها چيني و ها روس و ها عرب ايران، در اجتماعي جنبش

اين تفكر در دسته تا خنجر يك مثل را شان ربط بي و بند نيم هاي داستان و

بگويند خيابان در ايراني جوانان دوباره، تا كنند، مي فرو اجتماعي جنبش

و پنجاه بهمن قيام اينكه يا و ».حسينيم علمدار و سبزيم جنبش همه ما« كه: يك با خاورميانه) معاصر اريخت در مردمي قيام ترين گسترده (يعني هفت

شود. اشتباه روسيه 1917 انقالب از تكراري كاريكاتور

حقيقي حرفهاي و كني گفتگو جوانان اين از يك هر با اگر درصورتيكه

ديگر نمادي را علي بن حسين قيام وي اينكه ضمن بيني مي بپرسي، را دلش

هيچ عمال اش انساني آرزوهاي كنه اما داند، مي شمشير برعليه خون مبارزة از

افسان� زندیک ❖ ۱۹

انقالبي تفكر يافتن براي او درضمن ندارد. كربال صحراي به مستقيمي ربط

است. نشده آويزان هم لنين ايليچ والديمير دامان به

و خويش آسودگي براي جز كند نمي مبارزه چيز هيچ براي اوكه بيني مي و هزار كه است كرده فراموش فقط او كه دريغا و خويش همنوع انسان انساني است، ايستاده آن بر او كه خاكي همان در درست پيش، سال پانصد

و آن ابعاد همة در خواهم مي را انسان نوع آسودگي من كه گفت و ايستاد تاريخ در بار نخستين براي و نيست ممكن طبقاتي جامعة در آسودگي اين

پيشروترين و ترين انقالبي عنوان به امروزه كه كرد گزاري پايه را اي انديشه

معرفي جهان به سوسياليسم، همان يا ،اجتماعيت يعني اجتماعي انديشة

گردد. مي

به مزدك توسط پيش سال پانصد و هزار آنچه كه است كرده فراموش فقط او

كمي دست هيچ كه است اجتماعي نبوغي بيانگر است، شده هديه جهان تفكر

او نهايت در و ندارد ماركس كارل چون انديشمندي اجتماعي نبوغ از

يار و يگانه گوهر اين يعني دارد، خود كه را آنچه كه است كرده فراموش

سرزميني در آنهم حماسه، يافتن براي و نكند تمنا بيگانه از را، خانه در آشنا

خفته خون در مبارز يك از حماسي نامي برزنش، و كوي هر در كه

نكند. دراز بيگانگان به گدائي و تمنا دست درخشد، مي

بدون و تمام سادگي به شريعتي، علي دكتر چون متفكريني كه نيست سبب بي

كرده كشف اسالم دين در را اجتماعيت هاي ريشه خاصي، زحمت هيچگونه

»توحيدي طبقة بي جامعة« التقاطي انديشة ديگران ،كشفيات اين اساس بر و

حقيقت اين به اي اشاره كوچكترين آنكه بدون آورند. درمي خود از را

توان مي كه اسالم، دين در اجتماعيت زرين هاي نخ تمامي كه بكنند گمشده

خود در ريشه و اند مزدكي هاي انديشه آورد، نام و شمرد تك تك را آنها

دارند. ايران زيباي جامعة

۲۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كه شود توجه اينكه جاي به يعني شود. مي سپرده تحريف به وقايع ترتيب اينجا

مختلف مراحل طي در و ايران به اسالم ورود از پس گرا جامعه انديشة

شده اضافه اسالم بر پسوندي عنوان به اجتماعي عظيم مبارزات و ها دگرگوني

ايران به خود با را گرا جامعه انديشة اسالم كه غلطيم مي باور اين به است،

است. آورده

جوان براي آري، دارد؟ اهميتي امر حقيقت در وقايع تأخر و تقدم اين آيا

قالب در را گرا جامعه انديشة اجتماعي نوين هاي جنبش قالب در كه ايراني

مالكيت حذف و ها انسان براي برابر حقوق و ساالري مردم قبيل از مطالباتي

اين بداند كه است مهم بسيار سازد، مي مطرح توليد ابزارهاي بر خصوصي

ماحصل وجه هيچ به و رخاستهب خودش آشناي ةجامع همين از انديشه

است. نبوده عربستان جامعة اجتماعي هاي دگرگوني

در را مجددي تعالي و رشد قدرت ايراني گرائي جامعه پس است چنين اگر

كليدها جستجوي در قرآن هاي آيه در هنوز ايراني جوان اگر و دارد خود

قرآن خواندن دقيق زيرا نيست اعتراضي هيچ است گرائي جامعه رازهاي و

به نيازي الزاما ديگر او مهم اين دانستن با ليكن است، پسنديده دليلي هر به

بايست نمي ايراني گرائي جامعه و ندارد را زدگي مذهب با توأم جستجوي اين

نمايد. اثبات قرآن هاي آيه اساس بر را خويش دقت و جزء هر

را خود هاي كارراه بايد و تواند مي ايراني گرائي جامعه تر روشن عبارت به

دست ،تفكر مذهبي از استقاللي چنين يابد. باز نيز اسالمي انديشة از مستقل

(سوسياليسم) گرائي جامعه رشد از ديگري مرحلة براي را ايراني متفكرين

از نويني تكاملي مراحل سوي به را آنان كه نيست بعيد و گذارد مي باز ايراني

شود. رهنمون اجتماعي هاي يافت راه

ايراني هاي كمونيست و ها سوسياليست ميان در شده مد و معمول ستيزي اسالم

ها توده افيون مذهب« قبيل از عباراتي كنندة كسل غايت به و تكراري بيان و

و مستقل انديشة رشد و كند مي سد را هائي يافت راه چنين »است

افسان� زندیک ❖ ۲۱

نظام در روزگار و تاريخ اجبار سبب به كه را، ايراني گرايانة جامعه

و جنگ به است، آميخته مذهبي تفكر با كه گيرد مي شكل اي شهروندي دربارة نظري چالش و سازد مي مبدل اثر كم و الزم غير اساسا جدلي

(همان ميدان دعواي خدا هست يا كشاند مي ميداني به را گرائي جامعه جايگزيني يافتن يعني ،بحث مورد به مستقيمي ربط وجه هيچ به كهنيست)

شيوة ،اما ها روي راهه بي اين ندارد. طبقاتي ستيز انسان جامعة براي انساني

نوع از وارداتي اي شيوه مجموع در و است نبوده ايراني ئيگرا جامعه كهن

.است اروپائي ـ يوناني فلسفة فرقات در مسلكي و جدلي بحث

تاريكي با ستيزم در من چون كالمي با آشنائي و مزدكي انديشة ناختش با

مذهب و مسلك ساختن از توان مي افروزم! مي چراغ بلكه كشم، نمي شمشير

اي فرقه هاي ورزي كينه جاي به و كرد پرهيز اش سوسياليستي نوع از جديدي

و كنه به ،كتاب مقدس ينوعاپيتال به مبدل ساختن كتاب كو مسلكي و به را ايران جامعة امروز دگرخواهانة رويكردهاي و پرداخت مسئله باطن

كشيد. نظري و عملي چالشي

اي هنابغ اسالمي، خالفت زمامداري به مسلمان اعراب ايرانيان، خالف بر اما

اما ،يدندنام مي زنديق را او و ادندفرست مي لعنت را مزدك همچون اجتماعي

بر كسي اينكه از ايران تاريخ در طبقاتي مبارزيناز بسياري كه ستنددان نمي

اند. كرده مي افتخار بدهد ) Zendic زنديك فارسي: (به زنديق نام آنان

مزدك، انديشگي هاي پايه كه ،زند كتاب به كه فردي يعني زنديك زيرا

ـ و جهان در گرا جامعه انديشة از آغازهائي محتوي كتاب نخستين باشد. داشته ايمان است، اوستا به مزدك پاسخ ـ روايتي به

اوستائي فارسي زبان در (ic-) ايك پسوند كه گفت بايد زنديك واژة دربارة

نيز »تاريك« يا »نزديك« چون فارسي هاي واژه است. يگانگي رابطة بيانگر

زبانهاي با ريشه هم اوستائي فارسي زبان كه آنجا از اند. شده مشتق اينگونه

يافت نيز اروپائي زبانهاي در معني همين با پسوند اين است، اروپائي و هند

۲۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

الكترونيك و ارگانيك مكانيك، چون هائي واژه در مثال را آنها كه شود مي

ديد. توان مي

قابل جرم باالترين كه القولند متفق اسالمي انگراي افراطتندرو و فقهاي

از بسياري ايران در اما .است بودن زنديق اسالمي، خالفت نظام در ارتكاب

را زنديق و دانند نمي جرم النفسه في را بودن زنديقرو، ميانه مجتهدين و فقها

ها كزندي برابر در نظر تفاوت اين شمارند. نمي االرض في مفسد معادل الزاما

مبارزاتي ـ اجتماعي رويكردهاي به و دارد تاريخي عميق هاي ريشه

اسالمي خالفت عليه بر خرمدينان نبردهاي آغاز از پيش حتي ها، كزندي

گردد. بازمي

و كمونيسم) التين: زبان (به اشتراكي زندگي به ايمان كه هرچند بدانيم بايد شكن هژمون ستيز به و سوسياليسم) التين: زبان (به اجتماعي حيات به

را خود بتواند فردي كه اينست الزامات از طبقاتي) مبارزة عربي: زبان (به

نيست. كافي آن براي ليكن بنامد، زنديك

منصور بن حسين و مرداس پسر بابك انديشة و زند به يعني بودن، زنديك

و شديد رياضت كه است ديگري مراتب مستلزم داشتن، ايمان حالج ،درستكاري و پاكدامني و نيك پندار و رفتار گفتار، جسمي، جانفرساي

جملة از مراقبه واسطة به معنوي مدارج طي و خويش معنوي نام دانستن

آنهاست.

اين در رسد. مي روح آسودگي مرحلة به ابتدائا مراقبه واسطة به زنديك يك

يافته حيات زند به مبدل و فهميده را زند وي كه اند گفته مي اصطالحا مرتبه

از يافته) حيات معني (به زنده فارسي واژه است. شده (Zende) زنده يا

حيات معني به كه (زندگي) زنديكي واژة است همچنين است. آمده اينجا

است.

را خود و شود بيدار معنويت جهان در است توانسته مي زنده زنديك يك

معنوي مراحل تمامي طي از پس كند. تجربه خود فيزيكي جسم از مستقل

افسان� زندیک ❖ ۲۳

انسان عاشق و يابد مي دست انسان حقيقت دريافت به زنده زنديك يك

از را جهان يا اينكه جز نيست وجودش در آتشي ديگر آن از پس و شود مي

خاموش مرگ با را وجودش آتش و شود دار به سر ياو بروبد ستيزي انسان

و اند زده مي ام) حقيقت (من انالحق بانگ را خود روح آتش اينان كند. نمونة يك تنها حالج، منصور بن حسين چون زنده، زنديك يك فرياد

را حالج منصور بن حسين اينكه است. ايران تاريخ در فريادها اين از مشهور

را اومسلمانان زيرا نيست وقايع سازي وارونه يا تحريف ناميم، مي زنديق يك

آويختند. دار بر جرم همين به دقيقا

از اي نتيجه نيز (Zen) مراقبه هندوي كلمة كه دارند اعتقاد راوياني

و اسالم حملة از پس هندوستان به ايراني فراري هاي زنديك هاي آموزش است. هندوان به آنها توسط مراقبه آموزش

ليكن نامند مي فرنشين را مراقبه هند در مهاجر زرتشتيان كه چند هر

روايت اين من البته اند. گفته مي (Zend) زند نيز مراقبه مراتب به ها زنديك

و كردستان در درويش سه از اند، ناميده مي زند را مراقبه ها زنديك كه را روايت اين به من كه هرچند ام. نيافته ديگري منبع در و ام شنيده كرمانشاه

ارائه علمي حقيقت يك عنوان به را اين توان نمي هنوز ليكن دارم اطمينان

نمود.

توسط واژه اين اند: داده نام تغيير مراقبه به را فرايند اين خرمدينان

(گردن) رقب ريشه به باتوجه كه است شده اضافه عربي زبان به خرمدينان

كند. مي داللت امر ظاهر به فقط البته كه است صحيحي عربي واژة

مركز همان يا مخچه آن مركز (كه تن زنجير كردن خنثي براي ها زنديك

سريع حركت را خود گردن و سر است) تعادل و فيزيكي احساس فرماندهي

مراقبة در هنوز را گردن و سر حركت اين نمادين ظواهر دادند. مي خاصي و

حركات اين با موقتا مخچه كاركرد اگر ديد. توان مي درويشان جويانه صلح

دارد. مي نگاه تن قفس در را آنها زنجير مانند عضو اين نشود، خنثي

۲۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

براي كه زماني زنديك، يك براي خرمدينان و مزدكيان كه شود مي گفته

معنويت جهان در روح تجربة و تن زنجير كردن خنثي به موفق بار نخستين

زندگي) (جشن زنديكي جشن كه دادند مي ترتيب جشني است، شده مي

از و دانستند مي تولد) (جشن او تولد معني به را اين و است شده مي ناميده

بوده فردي او ديگر زيرا دانستند مي (دوزيست) ذوالحيات را او پس اين

و باشد زنده توانسته مي معنويت جهان در هم و يتماد جهان در هم كه است كند. عمل

دانست بايد فقط است. السويه علي موضوعي بناميم، چه هر را مراقبه بهرحال

جويانه صلح كامال مفهومي دادند، مراقبه به بعدها هندوان كه مفهومي كه

ها، زنديك آئين در دارد. تفاوت ها زنديك آموزش با كه است (پاسيفيستي)

ارتباط نوعي براي اينكه يا و است جنگ ابزار بلكه نيست، جويانه صلح زند

است. رفته مي بكار نيز جنگ زمان در دروني

اينكه جمله از رسند مي شگفتي نتايج به ايران تاريخ به مراجعه با بسياري

دانش براي هنوز امروزه كه ديگري روابط و وسائط واسطة به ها زنديك

با اينها) امثال و معنويت جهان در مالقات پاتي، تله (مانند اند ناشناخته بشري

از كه وقتي را دشمن نظامي وضعيت اينكه يا و اند داشته ارتباط يكديگر

دادند. مي گزارش اند، كرده مي نگاه صحنه به ارتفاع از و بوده رها تن زنجير

باب در كه هستند اي ماوراءالطبيعه هاي افسانه قوي احتمال به اينها البته

اين در ضعيف بسيار احتمال به اما است. شده ساخته خرمدينان و مزدكيان

است اي گسترده تحقيقات نيازمند كه است نهفته نيز علمي حقايق ها افسانه

تحقيقات چنين ضمنا نيست. نوشته اين امكان و توان در وجه هيچ به كه

دربارة كه سندي هرگونه زيرا نيست، ممكن فعال ايران در اي گسترده

يا و تحريف خطر در مذهبي متعصبين توسط متأسفانه شود، يافت ها زنديك

.گيرد مي قرار ينابود

افسان� زندیک ❖ ۲۵

نام مستعار نويسنده صرفا جهت بيان يك كه است ذكر به الزم قويا اينجا كه داردن قصد نويسندهها انتخاب شده است و آرزو و اشاره به افسانة زنديك

بودن زنديكحقيقتا يك زيرا بنامد.حقيقي زنديك يك گزاف به را خود

كه استبوده حدي آن از تر عميق بسيار عشقي و انساني تعالي مراتب مستلزم

متخصص كارگر يك و عادي فرد يك من ام. آورده تجربه به زندگي در من

است اصطالحي صرفا واژه اين خورم. مي روزي خود كار حاصل از و هستم

پژوهشگرانه تالش يك صرفا نيز نوشته اين و ايران تاريخ و هگذشت به متعلق

هاي منسوخ در تاريخ و فرقه القاب و عبارات ترويج و تبليغ مقصود و استتراشي و ديگر گرائي و لقب جاي فرقه به نيست.ايران (مانند فرقة زندقيه)

هائي از تاريخ هاي تبليغاتي، قصد من در اينجا تنها بيان داستان فعاليتگردد و به عقب بازنميهرگز مبارزة طبقاتي در ايران است، وگرنه تاريخ

در جامعة ايران روي ،اند همان شكلي كه بوده ديگر بهنيز منسوخ هاي هفرق نخواهند نمود.

عقايد با هستم )سوسياليست( گرا جامعه يكسادگي به اعياجتم نظر از من

و دوآتشه اعتقاداتم از هيچيك و دوستانه ميهن دوآتشة چندان نه در تنها دانم. مي پيش به راه ترين روشن را انديشه تعادل و نيست گرايانه افراط

است. انسان به ايمانم آن و هستم افراطي و دوآتشه اعتقاد يك

ام، ديده انسانها از كه هائي بدي و ها خوبي در و زندگي نشيب و فراز در

همة ميان از را خود راه روزي انسان اينكه به را خويش ايمان هرگز

ام پرستي انسان اين ام. نداده دست از يافت، خواهد ها انديشي كج و ها بيراهه

ام. نياورده در خودم از آنرا و است اي ارثيه نيز

توجهي » حقوق نويسنده«به تذكر نيزدر داخل ايران ايراني جوانان اگر لقب بردن كار به از كنم مي توصيهنكردند و اين كتاب را خواندند، به آنان

شوخي، براي حتي شرايطي، هر تحت زنديق) آن: عربي (يا زنديك

عدم و واژه اين دقيق معني ندانستن دليل بهاحتماال زيرا بورزند. خودداري

۲۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

غير بسيار دردسرهاي است ممكن آن، قانوني و اسالمي عواقب از آگاهي

نظرهاي اختالف بتراشند. خود دوستان و خود براي غيرسودمندي و الزم

و نيز روشن نبودن مباني ها زنديق دربارة اسالمي فقهاي ميان در بسيار شانسي برخوردي به مبدل را لقب اين برابر در قانوني برخورد، آناناعتقادي

برخورد نوع يك برابر در غيرالزم قرارگرفتن بنابراين است. نموده اتفاقي و

كند. نمي دوا هيچكس از دردي اتفاقي، و هردمبيل نسبتا قانوني

نقل انقالبي هاي افسانه مردم براي كه كسي« كه است صحيح گفته اين البته

اندازة به سازد، مي سرگرم احساساتي هاي داستان با را آنها كه كسي كند، مي

ترسيم دروغين هاي نقشه دريانوردان براي كه است مجرم داني جغرافي آن

از مملو ايران، در طبقاتي مبارزات تاريخ كه بداني بايد اما »كند. مي

از راستين هاي نقشه شناخت براي و هاست. افسانه و احساساتي هاي داستان

از يكي و باشد. آشنا ها نقشه همة با بايد مي دريانورد يك دروغين، هاي نقشه

است. ها زنديك افسانة ايران، تاريخ هاي افسانه اين

كسي كافر زيرا اند. نبوده مشرك و ملحد كافر، ها زنديك اسالمي ديدگاه از

ريشة (از ملحد كند. رد را هللاعبد محمدبن رسالت و اهللا وجود كه است

بر را قرآن تعاليم كه است كسي ساختن) مخفي و پوشانيدن معني به لحد

كه است كسي شرك) ريشة (از مشرك كند. مي رد يا و پوشاند مي عموم

تعاليم نه قائلند، شريكي اهللا براي نه ها زنديك است. قائل شريك اهللا براي

كنند. مي رد را هللاعبد بن محمد رسالت و اهللا وجود نه و پوشانند مي را قرآن

وحي عبداهللا بن محمد به اهللا سوي از قرآن كه مسئله اين حقانيت به آنها

دارند. اعتقاد است، شده

وظيفة روايتي به و خواندند مي دقت به آنرا بلكه سوزاندند نمي را قرآن آنان

تفسير دوازده و صد و روايت چهارده در را قرآن كه است بوده آنها معنوي

با ها زنديك تفاوت تنها بگويند. بر از آنرا كه حدي تا بدانند و بخوانند

يكي (اهللا است ابليس همان اهللا، كه داشتند ايمان آنها كه اينست مسلمانان

افسان� زندیک ❖ ۲۷

و گمراهي جهت در فقط ابليس) (كالم اهللا كالم و است) ابليس هاي نام از .است شده نوشته انسان پليدي و حقارت

به اعراب حملة از پس تاريخي شرايط به توجه با ابليس و اهللا دانستن معادل

هاي شكنجه با و محاكمه بدون را ها زنديق اعراب كه جائي ايران،

توقع و است فهم قابل انساني نظر از كامال رساندند، مي قتل به وحشتناك

و ديدند نمي ابليس جز ديگري چهرة اهللا از آنها زيرا نيست. اين جز ديگري داشتند. مي بيان اعتقاد اين قالب در را واقعي تجربة همين

اي فتحه و كسره انداختن جا بدون را قرآن بايد زنديك يك اينكه دليل اما

كالم با ابليس معنوي، طريق طي در كه است شده مي گفته اين بداند، بر از

كه قرآن دانستن .يازد مي دست زنديك گمراهي به )قرآن( خويش

آن، به عشقآتشين پاسخ دانستن و است ابليس كالم مجموعة ترين كامل

سازد. مي خنثي را وي هاي خدعه و ها نيرنگ

(شهادت »اهللا اال اله ال ان اشهد« گويند مي راسخ اعتقاد با ها زنديك بنابراين

»اهللا رسول محمد ان اشهد« و نيست) ابليس جز به اهريمني كه دهم مي

گفتن در تنها آنها ولي است) ابليس فرستادة محمد كه دهم مي (شهادت

»اكراه است) ابليس نمايندة علي دهم مي (شهادت »اهللا ولي علي ان اشهد

به ها زنديك رفتن لو و شناختن براي جمله از آخري جملة اين و دارند

است. شده اضافه شيعيان تشهد عبارات

به فارسي) (سلمان روزبه مزدكي تعليمات داستان در ريشه اكراه اين دليل

صحرانشين فردي از وي معنوي ارتقاي موجب كه دارد ابيطالب ابن علي

واالئي مرتبة با انسان يك به طوالني سالهاي طي در آدمكش و شمشيرزن

شناخته خوبي به ها زنديك نزد كه معنوي مرتبة اين است. معنويت جهان در

و سازد مي »زنده« و ذوالحيات آنها نزد را ابيطالب ابن علي است، شده بنابراين كند، مي خارج ابليس نمايندگان زمرة از بالواسطه را وي بنابراين

روايتي نيز اين بهرحال نيست. حقيقت بيان »اهللا ولي علي ان اشهد« گفتن

۲۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

و تاريخي حقايق معني به الزاما و است شده منتقل اشخاص سخن از كه است نيست. علمي

شده نيز بسياري هاي پردازي گزافه ابيطالب بن علي معنوي مقامات دربارة اما

بسيار راه كه ايست پيموده راه زندة ابيطالب بن علي ها زنديك نزد در است.

و انسانها برابري مزدكي تعاليم قالب در را هايش دانسته اين و داند مي جهان به اش، شخصي زندگي گذران براي وي كار و اش تجمل بي زندگي

بارها و است ندانسته نيز را راه هاي تاريكي از بسياري وي اما دهد، مي نشان

است. كرده پيدا را خويش راه دوباره باز و است درغلطيده ابليس دام به

كژانديشي و رفتن بيراهه وي، معنوي مقام در گوئي گزافه هرگونه بنابراين

است.

از پس و پارسي امپراتوري نگهبانان و انديشمندان جنگجويان، ها زنديك

آنها اند. بوده جهان در گرا جامعه نظام نخستين نگهبانان مزدك، به ايمانشان

و خوردند شكست مسلمانان از عراق و سوريه فلسطين، مصر، ليبي، مغرب، در رفتن ميان ازآغازگاهي در آنها شكست و مرگ گذشتند. تيغ دم از همه

گرديد. عرب اقوام از قومي به آنها شدن مبدل و كشورها اين تمدن و زبان

خفا به ايران در ها زنديك خورد، شكست مسلمانان از ايران سپاه وقتي اما

.كرد نخواهند واگذار اعراب به را ايران كه كردند ياد سوگند و رفتند

زاده آن از انسان كه است نيروئي عشق زيرا دارند ايمان عشق آتش به آنها

اهللا كالم در كه است دليل همين به و است انسان پروردگار نام عشق شود. مي

اين بردن و ترسد مي عشق از ابليس است. نرفته كار به عشق كلمة يكبار حتي

و نوشته هر در را عشق اينها كند. مي خنثي را او كالم و زبان پليدي نام، از ابليس كالم برابردر تا اند برده نام اند، گذاشته جاي به خود از كه اثري

كند. نگهداري انسان

افسان� زندیک ❖ ۲۹

بر بسياري كه ايران اريخت رند ترين عاشق و مشهورترين نام اينها، دانستن با

از (و بسياري نيز بر خالف آن) خورند مي سوگند او بودن زنديك

شود: مي مال بر گذشتگان، كوچة تاريك هاي گوشه

حافظ بسان تو گر فرياد، به رسد عشقت

روايت! چهارده در بخواني، بر ز قرآن

شيرازي رند و است شده حافظ ناميدن مسلمان در بسياري سعي كه هرچند

ليكن ،است ناميده مي مسلمان را خودبراي حفظ گردن خويش از تيغ، نيز

است. ديگري چيز گوياي او شعر در كالم جان و حقيقت

بزرگ مشايخ از كه سيدالطايفه به مشهور بغدادي جنيد ابوالقاسم شيخ

هزار آنكه مگر رسد نمي حقيقت جادة به هيچكس گويد: مي است، صوفيان

از اسالم، علماي اتفاق به قريب و است زنديق او كه دهند شهادت صديق

تبريزي داد ملك بن علي بن محمد كه دارند اعتقاد تشيع، علماي جمله

تا اند بسته همت كمر ها زنديك است. زنديق يك تبريزي) شمس به (ملقب

نخستين سازند. منحرف انسان حقارت يعني آن نهائي هدف از را ابليس كالم

فلسفي برداشتند، ابليس نهائي هدف از جلوگيري براي ها زنديك كه گامي

است. آن ساختن تفسير قابل و كردن

زيرا: نيست تفسير قابل وجه هيچ به قرآن اما

)28 آيه - الزمر (سورة تقوني لعلكم عوجي ذ ريغ ايعرب قرآنا

براي است پذيري) (تفسير نامفهومي و كژي هيچ بي عربي زبان به قرآن«

»پويند تقوا راه كه كساني

خنثي و كردن دگرگون تفسير، براي را ها زنديك دست گام، نخستين اين

آنچنان آنان، انديشگي رهبري با جائيكه تا كند مي باز ابليس كالم كردن

انجام ايران خاك در قرآن از ربطي و شرح بي و غريب و عجيب تفاسير

اهللا مسير از گمراهي و انحراف به را بسياري مسلمان كه است شده

است. يدهانكش

۳۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

زبان به كه را كتابي شود مي مگر كه اند زده حيرتبعضا عرب انديشمندان

غريب و عجيب تعبير و تفسير اينهمه است، شده نوشته واضحي اين به عربي

از گمراهي حقيقت، يافتن براي گام نخستين كه اصل اين اساس بر كرد؟!

هرگز است، حقيقت راه پليدي راه دارد يقين كه كسي (زيرا است غلط راه

عاشقان جمع به روزي كردگان گم راه اين تمامي يافت) نخواهد را حقيقت

در خلفا نظامي و اجتماعي موقعيت تضعيف باعث اين كه يافتند وصل انسان

گرديد. ايران

و دوروئي و تفرقه نهايت ايجاد و هخليف سياسي دستگاه به نفوذ دوم گام اصال ديگر وي تا است هبود سياسي دستگاه در درباري فساد و طلبي قدرت

كردن كور دهد. تشخيص ناخودي از را خودي و ناسره از را سره نتواند

ناميد) مي عجم عراق را ايران كه كسي (همان عباسي ةخليف سياسي چشمان

نظام او، نزديك ياران و افراد ميان در اعتماد و اطمينان بردن ميان از و

قيام امكان متعددي، تاريخي مراحل در تا نمود تضعيف را اسالمي خالفت

.نمايد ايجاد اسالمي خالفت عليه بر را نظامي عمليات يا اجتماعي

سرنگون و خليفه عليه بر نظامي عمليات انواع و اجتماعي قيام البته سوم، گام

ها زنديك ها، قيام اين در است. بوده ايران در اسالمي خالفت دستگاه كردن

شانة به شانه و اند گذارده كناري به موقتا را انديشه و تفسير و كتاب هميشه

اند. زده شمشير ايران مردم

شدن گمراه زيبائي و كالم شيوائي برابر در مسلمان اعراب دفاعي شيوة تنها

شراب و زن پرستيدن و انسان، عشق آتش دام به افتادن و ها زنديك بدست

است اسالم شرع مخالف و است انساني كه آنچه هر و مطرب و ساقي و مي و

سرسپردگي و توسل البته ،»نشدن در به راه از« راه تنها كالم يك در و

است. المتين حبل برابر در كامل

امر ولي كالم همان احاديث، و اهللا كالم از پس ،المتين حبل اسالمي نظام در

است فرصتي بماند غافل المتين حبل از مسلمان كه اي لحظه هر است. مسلمين

افسان� زندیک ❖ ۳۱

پروردگار سوي به را او و بخوانند عشق نواي او گوش در تا ها زنديك براي

كنند. راهي عشق، آتش يعني انسان،

عشق نام آن در كه اي موسيقي نواي به كردن گوش لحظه يك حتي زيرا

و حافظ شعر دام به افتادن و المتين حبل از انحراف موجب باشد، شده برده است. موسيقي و شراب و زن و عشق زيبائي در شدن هوائي خالصه

ها انسان همة سر بر كه آمد تسر بالئي همان »چشمهايش« به ينگاه با وقتي

تو كه هستند ابدي كنندگان گمراه چه ها زنديك كه يفه مي تازه آيد، مي

ستيز كه يفهم مي و كنند مي در به بليسا راه از دنيا آخر تا اينجا از را

آن كه وقتي داشت: خواهد ادامه است دنيا دنيا تا ،ابليس با ها زنديك

درون داغي سيخ دارند انگار كه شد داغ آنقدر تپد مي سينه در كه عضوي

جاي چه جهنم كه يفهم مي تازه چرخانند، مي و كنند مي فرو ات سينه

است. باصفائي

هستي در آتشي هيچ زيرا برپاست، عشق آتش آن در كه است جائي جهنم

نيست: عشق از تر سوزاننده

وظلها دآئم أكلها األنهار تحتها من تجري المتقون وعد التي الجنة مثل

لكى تقبين عى اتقوا الذقبعرين والكاف 35 هيآ - رعدة سور( النار(

روان نهرها آن زير از شده داده وعده پرهيزگاران به كه بهشتى وصف«

پرهيزگارى كه كسانى فرجام است اين است پايدار اش سايه و ميوه است

»است. آتش كافران فرجام و اند كرده

با و است پرست آتش بلكه ترسد، نمي آتش فرجام از تنها نه زنديك يك اما

دهد مي پاسخ انگيز، وحشت هاي كشيدن نشان و خط و تهديدات اين تمسخر

از نمادي و يادگار او براي آتش زيرا است! من پروردگار عشق آتش كه:

است. عشق آتش

انسان به عشق دام به كفر اين در و بيابد اش سينه در را عشق آتش كه او

چماقي و كرده »پرهيزكاري« تواند نمي هرگز ديگر اين از پس بيافتد،

۳۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اش زنده و داغ سينة در يا و بكوبد... ايراني دختر يك سر بر و بردارد

زير آتشي چه سينه آن در كه داند مي ديگر زيرا كند. شليك اي گلوله است. نهفتهخاكستر

به را تپنده سينة يك در عشق آتش يعني انسان، پروردگار كه فردي اما

يك نوشيدن از ديگر مرگ لحظة تا كند، مي خاموش سربي گلولة ضرب

لعنتي و نيست پايان را درد اين ماند. خواهد محروم آتش اين از جرعه

ندارد. وجود خاك كرة اين بر عشق آتش كنندگان خاموش لعنت از تر ابدي

درد اين زيرا زند مي قهقهه او ابدي لعنت بر ابليس و نيست پذير توبه گناه اين

ندارد: عالج ديگر

قو إنكمذاب لذائيم الع38ية آ - الصافاتة سور( األل(

قهقهه با ابليس را اين ...»چشيد خواهيد را درد پر عذاب شما واقع در«

.است شده مطمئن آنها ابدي لعنت از كه گويد مي كساني به

ست جا بر پا ديرينه آتشگهي زندگي زيرا

پيداست كران هر در اش شعله رقص بيفروزيش گر

ست... ما گناه خاموشي و است خاموش رنه و

بكشانيم، تاريكي به را عشق آتشكده و كنيم خاموش را عشق آتش اگر و

و بود خواهد همراهمان ابدي نفريني همانند كه ايم شده مرتكب گناهي جرأت ابليس كه است گناهي همان اين و كرد. نخواهد رهايمان ديگر

مرتكب تواند مي انسان يك كه است گناهي تنها اين زيرا ندارد، را گفتنش

كه هرچند اوست، انساني هاي زيبائي بكند، انسان كه ديگري كار هر شود.

باشد. آميخته ناپختگي و كودكي و خطا و آزمون با ها زيبائي اين

را انسان نوع است، برافروخته تپنده سينة يك در حتي آتش اين زمانيكه تا

در ديگر شود، خاموش ها سينه همة در عشق آتش كه روزي اما هست. اميد

افسان� زندیک ❖ ۳۳

در آتش اين برافروختن ها زنديك كار شود. نمي بند سنگ روي سنگ جهان

است. ها آتشكده اين داشتن نگاه سوزان و ها سينه

***

علمي، نظر از صرفا اما است. ها زنديك افسانة همه گفتيم، باال در كه اينها

طبقاتي مبارزة تاريخ در انقالبي تفكر كدامين اين كه بدانيم است جالب

نابودي به كمر و داشته هراس آن از اينهمه اسالمي خالفت كه است ايران

ستباي مي جدي خطر يك همچون زنديك يك چرا است؟ بوده بسته آن

تفكر كدامين اين ؟است شده مي كن ريشه اسالم جامعة از سبعانه آنچنان

از را اي جامعه است ممكن كه داراست را گسترش قدرت چنين كه است

(يا سؤاالت اين به پاسخ درآورد؟ جنبش و حركت به يكباره سكوت، و سكون

به كمتر كه است پژوهشگرانه عملي مناسب) پاسخي يافتن براي تالش حداقل

است. شده پرداخته آن

شهود به زرتشت نيك كردار و نيك پندار نيك، گفتار از مزدك كه آنچه

اجتماعي عظيم انقالب يك تئوريك هاي پايه به مبدل آنرا و يابد مي در

همة در كه خواهد مي اي جامعه او است. انسان آسودگي موضوع سازد، مي

دهد. آسودگي انسان به آن، ابعاد

كند: مي طلب آن همسوي اما متفاوت قلمرو سه در را انسان آسودگي او

آسودگي سپس سرپناه)، و نان و زن آوردن دست (به تن آسودگي ابتدا يعني

آسودگي نهايت در و آن) غير و خشم و حرص و حسد بر غلبه مانند( روان

سبب بدين و ديگري) انسان به عشق و خودآگاهي به رسيدن مانند( روح

ديگري مفروض طبقاتي جامعة هر و ساساني، طبقاتي جامعة مزدك، كه است

داند. مي انسان آسودگي نابودكنندة و مخرب خود، ذات در را

و ناروا تهمت مسلمان اعراب »فرهنگي« كار انساني، انديشة اين برابر در اما مثال عنوان به است. بوده آن شكل آورترين خجالت به تاريخ جعل و پايه بي

در هرگز زيرا شوند، مي شريك ديگران با را خود همسر مزدكيان اينكه

۳۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

جز به باشد، كرده ثابت را چيزي چنين كه ندارد وجود سندي هيچ تاريخ

تفكر برابر در شكست اعالم براي ساساني، پادشاه قباد آن در كه اي افسانه

را ساساني دربار مايملك زن هزاران او، انديشة حقانيت پذيرفتن و مزدك

مزدك به حتي و دهد مي پس باز ايران جامعة به را آنها و كند مي آزاد

بيĤرامد. ايران ملكه با اش پيروزي اثبات براي كه كند مي پيشنهاد

است جهاندر سوسياليستي جامعة نخستين آغازگاه پيروزي اين كه هرچند

از مزدك اما ماند) مي پايدار اندي و سال چهار كه اي سوسياليستي (نظام

همسر را وي پارسي، ملكه به احترام با و زند مي سرباز قباد پيشنهاد قبول

باره اين در گفتگو اما ساساني. دربار در شده اسير زن يك نه و شمرد مي قباد

جائيكه تا گيرد مي باال بسيار مزدك و انوشيروان) (خسرو اول خسرو ميان

كه گردد مي منجر مزدك و انوشيروان خسرو ميان اي جويانه كينه رابطة به

شود. مي ختم وي توسط مزدكيان عام قتل دستور به نهايت در

و است پاك آئين شاگردان ازپيشتر خود كه اول خسرو حادثه، اين پي در نخستين كوبي هم در از پس سالها است، آشنا خوبي به افالطون جمهور با

و آورد مي روي جمهور انديشة به دوباره تاريخ، در سوسياليستي جامعة كار منشور طبقاتي) جامعة ساختار حفظ عين (در را اجتماعي عدالت

ملقب عادل انوشيروان به ايران تاريخ در سبب همين به و دهد مي قرار خويش

گردد. مي

جستجوهاي و مزدكي انديشة با كودكي در من آشنائي ريشة داستان اين براينظم و گاه پژوهشگرانه و منظم، در زندگي، گاه پراكنده و بيعدي ب

آشنا تلخ حقيقت اين با مراكه يئجستجو است. بوده نيز آن رازهاي يافتن

نبوده عادل گويند مي كه هم آنقدرها عادل، انوشيروان جناب اين كه ساخت

و كردن نيست سربه است. ها شوخي همان حد در چيزي هم او عدالت و آيا ،كودك و مرد و زن ،مزدك آئين پيرو هزار ها ده كردن گور به زنده

افسان� زندیک ❖ ۳۵

نيچن مستحق كه خواستند مي چه آئين اين پيروان مگر است؟ عدالت اسمش اند؟ بوده اي عانهسب عام قتل

من بر مزدكيان سركوب مسئلة از تر تلخ حقيقتي جستجوها اين طي در

و هزار اي دوره گاهآغاز حقيقت در آنها، سركوب اينكه است. شده روشن از پيش هست. نيز ايران در اجتماعي خشونتسبعيت و از ساله پانصد

توسط ايراني سركوب و اجتماعي استبداد با ايران جامعة مزدكيان، سركوب

اول، خسرو از پيش ساسانيان جمله از پادشاهان، نقش نيست. آشنا ايراني

است، بوده طبيعي بالياي و خارجي دشمن برابر در ايرانيان اجتماعي اتحاد

اجتماعي. استبداد و سركوب نه

در اجتماعي روال يك به مبدل حكومتي استبداد كه است واقعه اين از پس

روال به جامعه حركت و دگرانديشان سركوب و گردد مي ايران

غالب فرهنگ به مبدل آرام آرام دگرانديشي، تحمل عدم و انديشگي تك

را دگرانديشي تنها نه واقعه، اين از پيش كه فرهنگي گردد. مي ايرانيان

دگرانديشي وجود آن، وجود هاي پايه و اساس بلكه كند مي تحمل زيبائي به

است. فكري هاي تفاوت برخورد پروسة در انديشه تكامل و

عدم پس در كه ايران به اعراب حملة و مزدكيان سركوب فاجعة از پس

به كشور واگذاردن و مقاومت عدم و جامعه سردمداران به مردم اعتماد

عادت ايرانيان شود، مي ايران در اسالم دين استيالي موجب خارجي دشمن

از غالب اي فرقه (خواه را واحد انديشة يك و واحد خداي يك كه كنند مي

دگرانديشان تفاوت و بپذيرند اصل عنوان به ديگري) چيز هر يا باشد اسالم

روال يك عنوان به را دگرانديشان اجتماعي سركوب و نشناسند رسميت به را

نكنند. اعتراض آن برابر در و بپذيرند فرهنگي ـ اجتماعي

عربستان جامعة كه هرچند ،واحد خداي به ايمان كه بينيم مي سبب همين به

كه را ايران جامعة سازد، مي مبدل همسوئي ملت به پراكنده قبايل قالب از را

را خود و است ها انديشه همة شناختن رسميت به اساس بر همسو يملت خود

۳۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

تك و قطبي تك اي جامعه به مبدل داند، مي انديشه هزار ملت درستي به

گفتگوهاي و شيرين و زيبا هاي بحث فرهنگ و كند مي خدائي تك و حزبي

حذف ايران روزگار صفحة از آنچنان را دگرانديشان ميان يابنده تكامل

هر تكامل بنيان و شرط كه انتقاد و مخالفت نيز امروز همين تا كه كند مي

خفقان و سركوب مستقيم مورد و ناپسند عملي به مبدل است، اي انديشه

گردد. مي

راه و است حكومتي استبداد فقط ،استبداد اين كه پندارند مي هنوز بسياري

فرياد كه است درست است. حاكمان سر بر كشيدن فرياد صرفا آن حل

و كنند جمع را خود استبداد گند بساط اينكه براي حاكمان سر بر كشيدن تاريخي گوهر به را ايران و نكنند رفتار خدائي تك قوم مانند ايراني يك با

انساني و زيبا غايت به عملي بازگردانند، هانديش هزار كشور به يعني خويش

نيست. كافي ايران در گرائي جامعه رشد براي اما است،

رهبري ستاد و جمهوري رياست كاخ و شاه كاخ از انساني گرائي جامعه

ميان رابطة از و كوچه، و مدرسه كار، محل خانواده، از بلكه شود، نمي آغاز

اجتماعي قدرت زمانيكه تا شود مي آغاز شاگرد و معلم و فرزند و والدين

نمايد. معرفي اجتماع غالب روال عنوان به را خود و بيابد

الجرم لحظاتي در شايد كه هرچند و است دائم انقالب يك گرائي جامعه

براي ليكن نمايد، روي هفت و پنجاه بهمن قيام مانند اجتماعي قيام شكل به

در بايست مي اين از پيش بسيار را خود هاي پايه محتوم، شكست از جلوگيري

طبقاتي، جامعة محو دوآتشة شعارهاي وگرنه باشد. ساخته استوار جامعه بطن

جامعة در حقيقتا بتوانند كه هائي انسان تربيت و تعليم براي تالش بدون

نيست. راستگويانه ،كنند زندگي استبدادي) غير جامعة (يعني غيرطبقاتي

حركت كه است انقالبي سوسياليستي، انقالب زيباترينحقيقت اين است كه

آن طول در كه باشد برخاسته جامعه بطن از و مطمئن و استوار چنان آن در

ميان نباشد. هم انقالبيون طرف از گلوله يك حتي شليك به نيازي

افسان� زندیک ❖ ۳۷

دليل و جوهر اينكه است. نهفته انساني تناقضي كشيتير هفت و گرائي جامعه

واسطة به آن ابعاد همة در انسان نوع آسودگي تضمين گرائي جامعه وجودي

فقط كشيتير هفت وجودي دليل و جوهر اما است اجتماعي طبقات رفع

را جامعه ،باطن در كه ،حل قابل غير است ناسازنمائي اين است. انسان كشتن

انساني ابعاد همة در ات همسايه و تو آسودگي به عشق يعني انقالب حقيقت از

براي كه دارد وجود انقالبي شخص يك اگر كند. مي دلزده و هراسان ،آن

ها انسان كشتن جز به ديگري وجودي دليل و جوهر ،تير هفت نام به اي وسيله

بمب تا گرفته جيبي چاقوي (از اسلحه از من :دهم پاسخ تا بگويد است، قائل

كنم. پنهان ديگران از را نفرتم اين كه دارم شرم و دارم نفرت اتمي)

مورد مسئلة بازگرديم: مزدكيان برابر در مسلمان اعراب »فرهنگي كار« به

قوانين در شده شناخته و آشنا كامال اي مسئله جنسي، اشتراك يعني بحث

عقيده اتفاق جنسي اشتراك بودن مطلوب بر نيز اسالمي فقهاي است. اسالمي

معني بدين مستقيما اين باشد، داشته همسر چند مرد يك وقتي زيرا دارند.

را رابطه اين هستند. شريك جنسي نظر از را مرد يك بدن او، زنان كه است

ناميم. مي يكطرفه جنسي اشتراك

انساني ماوراء حقوق شدن قائل و ماوراءالطبيعه بافي دليل هرگونه از دور به

اسالمي قوانين در مرد و زن ميان تفاوت اين دليل تنها مسلمان، اعراب براي

بدن به نسبت مرد مالكيت رابطة جنسي) اشتراك مسئلة بودن يكطرفه (يعني

آن براي ديگري انساني يا و علمي منطقي، دليل هيچ مطلقا و است زن

بافت. توان نمي

در ريشه اسالم، آغاز در عرب مردان يكطرفة جنسي اشتراك كه نيست شكي

و ناميم مي سعودي عربستان آنرا امروزه كه دارد اي جامعه فرهنگ و سنن را قوانين اين او و نيست اسالم پيامبر اتتفكر ساختة وجه هيچ به مسئله اين

است. نموده برداشت است كرده مي زندگي آن در كه اي جامعه عرف از عينا

طرد ايراني انديشمندان توسط تاريخ طول تمامي در فرهنگ و سنن اين اما

۳۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ايران در يكطرفه جنسي اشتراك به مربوط قوانين همة بختانه نيك و است شده

هستند. شدن منسوخ حال در تقريبا

به توجه با و بگذريم، كه زمان آن در مسلمان اعراب »فرهنگي كار« اين از

هاي ريشه و تاريخ از آگاهي با عرب معاصر روشنفكران از بسياري هكاين

گردند بازمي خويش ايراني هاي ريشه به عرب، كالم در ايراني فلسفه و انديشه

راهي ،آن تاريخي منابع دقيق اعالم با و ايراني فلسفة مفاهيم به توسل با و

و ستيزان عرب كه (هرچند پيمايند مي صادقانه و روشنگرانه بسيار دست اين و اند بسته صداقت اين بر را چشمانشان هنوز ايراني گريزان عرب

جهل با را دوستي ميهن و زنند مي پس باز نژادپرستانه و آميز جهل را دوستي

و جنسي مسئلة مزدك، مسئلة اما )گيرند مي اشتباه نژادپرستي و خرافه و است. آن ابعاد همه در انسان نوع آسودگي بلكه نيست، جنسيت

شراكت مسئلة آن در كه آزاد داري رمايهس ةجامع كه است سبب همين به

دلش كه مردي و زن هر با تواند مي هركسي و شده حل كامال جنسي

اي جامعه هنوز برود، رختخواب به مقابل طرف تمايل صورت در بخواهد،

در پرداخت. انديشه به و كرد علم قد آن آرزوي در مزدك روزي كه نيست

آن و شود مي اكتفا مزدك آئين در ساده رابطة اين گفتن به تنها مسئله، اين

بد، يا خوب غيراشتراكي، يا اشتراكي زشت، يا زيبا ،او بدن و زن اينكه

مايملك هست، و باشد كه چه هر گناه، بي يا گناهكار زننده، يا انگيز شهوت

.نيست مرد

موضوع به شخصا البته من ،اسالمي هاي آموزهتبليغات و همة ميان در

نوروزي تعطيالت در ام. ديده خودم چشم با را آن و دارم اعتقاد »بهشت«

ساله ده كودكي گيالن، هاي جنگل در شدم... ساله ده كه ماهي فروردين

آهو، همچو دويدم مي كودكانه، دوپاي با چابك، و چست نازك، و نرم بودم،

كه بود ساله نه بهشتي حوري يك كنارم در و جو... سر از پريدم مي

افسان� زندیک ❖ ۳۹

قايم را هايم عيدي قلك كه مكاني حتي را، رازهايم همة او با توانستم مي

را... زندگاني رازهاي را، نهاني داستانهاي بگويم: او به بودم كرده

چيزها اين به اصال بود سالم ده چونكه و چيست باكره و حوري دانستم نمي

چشمان به تنها من و ديديم ميبا هم را بهشت زيبائي فقط كردم. نمي هم فكر

كشيد. مي نفس روحم و كردم مي نگاه بهشتي حوري آن زيباي

كه وقتي بودم، ساله سي كودكي تهران هاي جنگل قانون در كه وقتي

سارهاي چشمه و نهرها آب در و بريدند اره با را گيالن هاي جنگل درختان

قل قل و كف و شده اي قهوه آب رنگ كه ريختند شيميائي مواد آنقدر آن

تحويل را بيجانش تن و بردند را بهشتي حوري آن وقتي و كرد مي بو بد

در را ساله دوازده ـ ده بهشتي هاي حوري بكارت وقتي ...دادند والدينش

كه كردند كاري آنها با و كردند صيغه تومان هزار چند ،تاريك جنگل اين

كه را حوا و آدم وقتي ..نامند. مي »افضا« آنرابا عالقة فقهي ،اسالمي فقهاي

به و گرفتند كنند، تر لبي ممنوعه ميوة از خواستند مي فقط و بودند شده لخت

آنها سر بر و كردند فرو زيرزمين در گردن تا زمين، كرة به فرستادن جاي

آنموقع ...بريزد بيرون شان جمجمه از مغزشان تا كوبيدند سنگ پاره آنقدر

واقعي معناي به و فهميدم درستي به را جماعت اين بهشت معناي كه بود

خوب و بردم پي »عقبى تلك وظلها دآئم أكلها األنهار تحتها من تجري«

است. عقبائي كدام »عقبى تلك وظلها « از منظور كه فهميدم

چنين ناميدنش مي ايران روزي كه زيرپايشان بهشت با اينها اگر كه فهميدم

فضاحتي و گند چنان به يقين، به قريب نيز را آسماني بهشت آن كنند، مي

است. داني زباله چنين در بودن از بهتر جهنم آتش در سوختن كه اند كشيده

چنين در بودن يا و جهنم داشتني دوست و گرم آتش در بودن ميان پس كاري كه بود اينگونه و كردم. انتخاب را آتش گرماي ،مبتذلي بهشت

شاملو: احمد قول به كردم. آغاز را پرستي آتش و آتش شناخت در پژوهشي

۴۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

آئين ظلم فردوس اين پنهاني گاه شكنجه هر رواق در

من را تان پايه افسون جاويدان پايان بي هاي شب اين نه تا

نفرين كنم تر جاوداني آفتاب صدهزاران فروغ به

من روي به در را، گندتان بهشت آباد ظلمت

نگشائيد! باز

شاد ظلمت خداوندان اي

را ما گندتان، بهشت از

باد! نصيبي بي جاودانه

كار ميان فرق مذهبي متعصبين از بسياري زيرا شدم، فراري ايران از

بهشت به مرا خواستند مي زور به و شناسند نمي را غيرپژوهشي و پژوهشي

در كه كردم مي اصراراز بيخ عرب جماعت اين به من كه هرچه بفرستند.

بهشت درهاي شد. مي بيشتر آنها اصرار نيست، من امثال و من جاي شانبهشت

خانه... در خيابان، در كوچه، در بود: باز برويم سو همه از بوگندويشان

انتخاب دو ميان كوبيدند، را ام خانه در بهشت، هاي دربان اين كه وقتي

اينمعلوم است كه گرفتم. قرار پنجره از فرار و بهشت ورودي بليط پذيرفتن

ترسم. مي يبهشترفتن به چنان از زيرا ،دادم انجام ترس روي از را انتخاب

هر كشيدن نفس و بودن هزند كه دارم ايمان جدا دارم. دوست را زندگي

زنده انسان سينة كه دارم ايمان دارد. ارزش زندگيش، آخر لحظة تا يانسان

ورزم: مي عشق فرزندانم و زن به و دارم دوست را دنيا است. عشق آتشكدة

رفتن باد بـر ز آيـد نفـرت مرا

رفتن شاد دلي خواهم، آسوده تن

من براي دارد: وجود حماقت و شجاعت ميان بسياري تفاوت ضمنا

كه همانگونه زيرا نيست. سفيهانه خودكشي معني به مستقيما بودن گرا جامعه

افسان� زندیک ❖ ۴۱

يك معناي به بايد مرگ باشد. داشته معنا بايد نيز مرگ دارد، معنا زندگي

باشد: دوباره زندگي

را ديگري بده جان دهي، سر اگر را روشنگري بياموز آرش از

بلكه ،داد نمي ديگري به جان دادن سر زمان، آن شدة تخريب ايران در ولي

بود. بازگشت بي و كامل رفتني باد بر

براي فقط ها، زنديك بازماندگان يافتن براي جستجويم ،دنيا آنسوي در

جمع به مرا عقايدشان، كنجكاوانة دانستن و پژوهشگرانه كردن سؤال

معنوي مراتب به كمونيست يك البته كشانيد. تبعيد در ايراني هاي كمونيست

و مردود موضوعي نيز را مراقبه و نهد نمي ارجي زند تعاليم به يا حقيقت، بهرحال: ناميد. زنديك را او توان نمي بنابراين داند، مي ماوراءالطبيعه

شدم حاالن خوش و بدحاالن جفت شدم ناالن جمعيتي هر به من

زيرا داشتند. را آن جوهر گل و آب از اي نيمه ولي نبودند زنديك اينها

به اينها است. دل و جان از دگر نيم و است گل و آب از نيمي زنديك يك

برعكس را اسالمي قانون اين »بينهم رحماء و الكفار علي اشداء« جاي

هر يعني بودند! شده »بينهم اشداء و الكفار علي رحماء« و بودند فهميده

اما كردند مي رفاقت و رحمت و شفقت »نيست خدا« گفت مي كه را كافري

دعوا و انتقاد چوب و كردند مي رفتار شدت با آنچنان خودشان »بينهم« در

شدند. مي مالين و خونين كه كوبيدند مي خودشان كلة و سر بر آنچنان را

دلجوئي روي از روسي ودكاي استكان ته يك همديگر براي هم بعدش

كردند. مي آشتي و خنديدند مي قاه قاه ها، كاري چوب اين به و ريختند مي

و داشت خواهم دوست هم هميشه و دارم دوست را ايراني هاي كمونيست از كه دانم مي زيرا نباشند. يا باشند زنديك كه نيست مهم برايم هم اي ذره

را »زندگي« برق چشمانشان در هستند. اي انديشه چه وارث و اند آمده كجا

كه نيست سبب بي بينند. نمي آئينه در و دانند نمي را اين خودشان ولي بينم مي

۴۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شان اجتماعي كارهاي از ها كمونيست وقتي دنيا كشورهاي همة در

اما غيره... و درآوردن پول و روزمره زندگي پي روند مي شوند، مي خسته

و مراقبه! و عرفان دنبال روند مي شوند، مي خسته وقتي ايراني هاي كمونيست به هانديش كدامين از جذابيت اين كه شوند نميمتوجه هم هيچوقت شايد

است. رسيده ارث به ايشان

ارزش با كه اند كرده هديه ايران طبقاتي مبارزة به هائي ارزش اناين بهرحال

به گهگاهي نوشته اين در اينكه دليل است. مقايسه قابل خرمدينان مبارزات

انتقادپذيرند تنها نه اينها است. شخصي مهر همين پردازم، مي آنها از انتقاد

خودم از ام كرده سعي آورند. درمي هم را شورش گاهي انتقاد شدت در بلكه

روبرو احترام نهايت با آنان انديشة با و درنياورم غيرعلمي و بيخودي انتقاد

است. انتقاد قابل بنابراين و انساني احترام قابل اي انديشه زيرا شوم،

ناكامل پس است، انساني تفكري نيست: كاملي انديشة انتقادپذير، انديشة زيرا

از نيز را انتقادي هر است. خويش تكامل پرتكاپوي راه در همواره و است

شنيد. خواهم جان گوش به و شادي با ايراني هاي سوسياليست و ها كمونيست

توان مي آيا كه اينست امروز سؤال است... بس ديگر پردازي داستان

با را ها زنديك ةينپيش و مزدك آئين يعني ايراني هنك گرائي جامعه

هم در پسوندي) و پيشوند هيچ (بدون ماركسيسم پاية بر نوين سوسياليسم

شايد كه كرد استخراج تحقيقي روش و انديشه تركيب، اين از و آميخت

باشد؟ ايران جامعة سوسياليستي گيري جهت در مسائلي راهگشاي

كه هستند همساختار و همسو چنان يكديگر با اجتماعي انديشه دو اين آيا

مزدك و ماركس كارل آيا سازند؟ ممكن را اي يافته سازمان تركيب چنين

با آنچنان انسان، نوع بر آن گر تخريب اثرات و طبقاتي جامعة تبيين در

و مفهومي صميميتي به انديشگي، دوستي چنين كه آشنايند و نزديك يكديگر گردد؟ مبدل پايدار

افسان� زندیک ❖ ۴۳

مهلك دام به آنكه بدون گفت سخن ايراني سوسياليسم از توان مي آيا اما

مسبب را اعراب يهوديان، جاي به و بيافتيم هيتلري سوسياليسم ـ ناسيونال

همة مسبب اعراب بهرحال زيرا بدانيم؟ ايران جامعة هاي بدبختي همة

ماست. بر كه ماست از گذشتگان بقول و نيستند ايران جامعة هاي بدبختي

و ستيزي عرب دام به آنكه بدون ورزيد عشق فارسي زبان به توان مي آيا گفت سخن پاك آئين و خاك و آب از توان مي آيا بيافتيم؟ گريزي عرب

به بيافتيم؟ ايرانيسم ـ پان و افراطي پرستي ميهن مهلك دام به آنكه بدون

يا و سوسياليست؟ هم و بود ايراني هم سادگي به توان مي آيا تر روشن عبارت

آغازگر كه اي جامعه در آنهم بودن، سوسياليست براي كه است اجبار اينكه

سخن چيني يا روسي زبان به بايد حتما است، جهان در سوسياليستي انديشة

بگوئيم؟

ستيزم در من گفت: كه بزرگمردي آن گفتار به بودن مسلح با توان مي آري،

مهلك دامهاي اين همة از افروزم! مي چراغ بلكه كشم، نمي شمشير تاريكي با

اينكه آن و مشتركند ماهيت يك در دامها اين همة زيرا كرد. پرهيز

شمشير هااين برابر در و ديگري از نفرت و تاريكي بر مبتني هستند تفكراتي

به عشق و دلبستگي نور به درخشان افروخت، چراغي بايد بلكه كشيد، نبايد

يا است عرب اينكه از فارغ جنسيتش، و رنگ و نژاد از فارغ انسان، نوع

حتي باشد، كه كجا هر را، نور بايست مي و مسيحي... يا است مسلمان ايراني،

چيني، يا روسي سوسياليسم در حتي ايرانيسم، پان در حتي اسالمي، انديشة در

دل در نور از اي ذره هركجا و كرد جستجو سوسياليسم ـ ناسيونال در حتي

اي انديشه هيچ زيرا ستود. را آن و نهاد ارزش آن به است، درخشان تاريكي

تعدادي توانست نمي هرگز وگرنه نيست نور از اي ذره وجود بدون تاريخ در

كند. جلب خود به را نور جستجوي در و گريزان تاريكي از انسان

وسياليسمس ـ ل وناناسي را موضع اين دارند اصرار كه دوستاني پاسخ درنيز

يك نه است شخصي دلبستگي يك ميهن به مهر بگويم بايد بنامند

۴۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

يك مثابه به ميهن به مهر كه آنگاه اجتماعي. و سياسي گيري جهت

آنرا و شده آلوده سياست به ديگر نمايد، مي روي سياسي گيري جهت

كه هائي سوسياليست هميشه ايران تاريخ در اما ناميد. دل سخن توان نمي

دل در را وطن مهر اند، گذارده اجتماعي هاي جنبش بر را تأثيرات ترين ژرف

بياورند. زبان بر را اين آنكه بدون حتي گاه اند، داشته خود

از نفرت و فروشي وطن معناي به وجه هيچ به نيز انترناسيوناليسم ديگر سوي از

را پرستي بيگانه فروش وطن فريبكار قالتاق هر توانستيم مي وگرنه نيست. وطن

بناميم! انترناسيوناليست يك

براي جهان كشورهاي طبقاتي مبارزين جانبة همه ارتباط انترناسيوناليسم

و زيباترين از يكي و جهاني سطح در شان سوسياليستي آرزوهاي تحقق كيسة يك كه انسان ولي است. جهان در سوسياليسم رويكردهاي ترين انساني

تحقق براي كشورش به دلبستگي هيچگونه بدون بتواند كه نيست زميني سيب

بردارد. گام كشور آن در اش انساني آرزوهاي

روسيه كمونيست حزب توسط انترناسيوناليسم عنوان به كه كشكي آش اين

طلبانه سلطه فريبكاري يك فقط است، شده داده يايران هاي كمونيست خورد به

اشتباه انترناسيوناليسم حقيقي تعريف با نبايد و است روسي كشورگشايانه و

از رهائي براي بشر نوع هاي آرزوي روشن افق انترناسيوناليسم شود. گرفته

است. جهاني سطح در طبقاتي جامعة

پسوندي و پيشوند هيچ بدون من ها، زنديك افسانة از گذشته تقدير، هر به

و پيشوند اينگونه كردن اضافه اينرو از هستم. )سوسياليست( گرا جامعه يك يك هرصورت به و است دوستان شخصي سليقة از حاكي صرفا پسوندها

نيست. علمي برخورد

پروردگار عشق آتش و است عشق آتشكدة زن سينة گوئيم مي اينكه ضمنا

زنان جنبش هرچند سازد. نمي مربوط زنان جنبش به مستقيما مرا ،است انسان

افسان� زندیک ❖ ۴۵

در كند، مي توجه زن روان و تن بر مرد مالكيت نابودي بر اكيدا كه آنجا تا

است. سوسياليستي جنبشي خود معناي روح و كنه

طبقاتي نظام برابر در هم شانة به شانه مردان و زنان ايران تاريخ در روزي

اميرالمؤمنين« براي را خطرات و تهديدات بزرگترين و اند زده شمشير

آنچنان اند، كرده ايجاد »باهللا المعتصم محمد اسالم خليفه اآلدمخوار الحيوان

ايراني شيرزنان اين است. كرده مي خيس تنبان آنان ترس از خليفه جناب كه

قدرتمندترين اينحال با نداشتند آشنائي »مردساالري« واژة و زنان جنبش با

خود تفكر ريشة زيرا بودند. زده رقم را شرق تاريخ در طبقاتي مبارزة جبهة

طبقاتي مبارزة پرچم وفادارش، عاشق جانفشاني از پس كه داشتند زني از را

سخن مزدك معشوقة ،خرمه از داشت: نگاه زنده را او آئين و برافراشت را

گويم. مي

لقب مزدك همسر را خرمه كه دارند اصرار دانان تاريخ بسياري كه هرچند

امر، حقيقت در وي، همسر يا بناميم مزدك معشوقة را او اينكه اما دهند

ايجاد تفاوتي است، آرميده او با مزدك كه است عاشقي زن خرمه اينكه يعني

كند. نمي

اين است: انسان پروردگار عشق آتش و است عشق آتشكدة زن سينة اما

شهرري به تيسفون از پياده پاي را او كه است مزدك به خرمه عشق

سازد مكتوب را اي انديشه هاي پايه عشقش، يادگار به آنجا در تا كشاند مي

به غيره) و نهاوند كرج، ري، همدان، (اصفهان، جبال مردم بعد اندكي كه

روي او آئين به درصد) (پنجاه »درم نيم درمي« الملك نظام خواجه قول

نامند. مي خرمديني) (يا خرمه آئين را آن و آورند مي

ايران طبقاتي مبارزة به را خرمه چون زني ايران، زنان جنبش روزي اگر

درستي به نكند، مبارزه زن اين ركاب در كه سوسياليستي مرد آن كند، هديه

پس زايد، نمي را زني چنين جنبش اين اگر اما نيست. بيش مردساالري ابله

بسياري زيرا ،نيست راستگو كسي چه برابر در ببيند تا كند نگاه آئينه در بايد

۴۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

و اند كشيده انتظار ايران زنان جنبش در را زني چنين ظهور كه سالهاست كشند. مي انتظار هنوز

در خرمدين مرد و زن بابك، ظهور از پس كه است خرمه عشق همان از

و مغان دشت بذ، رود، دره ميمند، ارشق، در و زنند مي شمشير وي ركاب از وي كه كنند مي مار و تار چنان را اسالم خليفة اميرالمؤمنين سپاه ابرشتوم

گردد. مي گوئي هذيان و پريشي روان دچار خرمدينان وحشت

با و دارد نگاه سينه در را آشنا آهي روزي كه مردي يا زن آنان، آئين در

»زنده« سوگند اين با و است من پروردگار عشق آتش كه كند زمزمه خود

است. ريخته خود دستان بر را ها كژانديشي همة از پاكي آب ديگر گردد،

پذير بازگشت ديگر بچكد، چشم گوشة از سوگند اين از كه اشكي قطرة

پاك آئين را سوگند اين سرزمين، اين در پيش سال پانصد و هزار نيست.

با انسان آشنائي و مراقبه مرتبة در گفتار نخستين سوگند اين و گفتند مي

هست. نيز وي كودكي پايان و روح قلمرو

است. شده منتقل خرمدينان به مزدكيان از عبارت همين به سوگند اين

تخصص و رساندند آن شكوفائي اوج به را طريقت اين خرمدينان كه هرچند

در ديگري اجتماعي جنبش هيچ با روح قلمرو شناخت در آنها شگرف

از پس البته كه ايراني معنوي طريقت تمامي نيست. مقايسه ابليران قا تاريخ

از خرمدينان دانش و طريقت در ريشه است، شده دچار پاسيفيسم به صوفيان

خرمدين، جنبش شناخت كه گفت بتوان شايد اينرو از دارد. روح قلمرو

است. ايران در طبقاتي مبارزة تاريخ از نيمي شناخت معادل تقريبا

رسم به مبارك ما ميالد نداي كه آمد خواهد روزي كه دارم ايمان

كه اي شادمانه نداي شنيد. خواهيم باز سرزمين اين در را خرمدينان

فرياد بامها سر بر ذوالحيات يك شهادت يا و تولد روز در خرمدينان

نيروي به و گفتند. مي آمد خوش ياران صفاي جمع به را او و كردند مي

نيز دارد انسان به عشق آتش افروختن در عبارت اين كه انگيزي اعجاب

افسان� زندیک ❖ ۴۷

به را اسالم خليفة ايران، تاريخ در يكبار كه است ندائي اين دارم. ايمان

بارها نيز ايران تاريخ و است كرده دچار وحشت شدت از گوئي هذيان

پايان بر ديگري نداي ،ندا همين نيز اينبار شايد .است گرديده تكرار

قابل هرگز ايران فرداي كه چرا ،باشد خاك و آب اين در يستيز انسان

نيست. بيني پيش

توبه اما شدند، گور به زنده و تكه تكه خوردگان سوگند اين تقدير، بهر

»بالفطره كافر« را آنان مسلمان اعراب كه بود كافي دليل اين نكردند.

را انديشه و است انسان فطرت به هميشگي بازگشتي سوگند اين زيرا ناميدند،

انكار و فكري انكار ميان تفاوت اين نه. را فطرت ولي داد تغيير توان مي

دانند. مي خوبي به اسالمي فقهاي را فطري

به تنها اجتماعيت اروپائي، (پوزيتيويست) گرا مثبت تعريف خالف بر بهرحال

ـ (سوسيال عاميون اجتماعيون شود. نمي محدود روان و تن قلمرو همان گرا مثبت سوسياليسم اين كنند. مي انكار را انسان روح ها) دموكرات

آنرا اگر نامند. مي دموكراسي ـ سوسيال آنرا اروپائيان كه است موجودي

ـ سوسيال به اجتماعي روية اين ممكن صورت هر در ننامند، هم اينچنين انسان روان و تن قلمرو به كه سوسياليسمي هر شود. مي منجر دموكراسي

ـ سوسيال به ،بگيرد ناديده را روح قلمرو انكارگرايانه و باشد محدود شود. مي منجر دموكراسي

و اجتماعي دهندة نظام غني بسيار رويكردهاي ضمن دموكراسي ـ سوسيال عقيم سيستمي مجموعا انسان، تعالي و رشد نظر از اروپا، در اش اقتصادي

نيست. غيركاالئي انسان زايش و اجتماعي طبقات محو آن راه انتهاي و است

كاپيتال) مفاهيم پايه (بر است شده تبيين دانشي نوين، سوسياليسم كه آنجا از

است، درنيامده ايراني انديشمندان تئوريك تبيين به هنوز كهن سوسياليسم اما

عنوان به را (سرمايه) كاپيتال بايست مي ناگزير به تركيبي چنين در اكنون

۴۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

و ها گمراهي از آن، روشني در و پذيرفت راه، اين بخش روشني چراغ كرد. پرهيز ها پليدي

(مانند گرائي جامعه بر پسوندي و پيشوند هرگونه از بايست مي ديگر سوي از

ايراني غير اي جامعه از سوسياليستي تبيين بر كه غيره) و مائوئيسم و لنينيسم

هميشه براي يكبار و كرد پرهيز جدا آنها، به احترام ضمن دارند، داللت

تبيين براي ابزاري كه آنزمان حتي فارسي، زبان كه ساخت روشن

چيني يا و روسي زبان محلي لهجة يك وجه هيچ به است، جامعه سوسياليستي

نيست.

اين فهميد. و كرد تعبير خواند، متفاوتي بسيار هاي شيوه به توان مي را كاپيتال

ميان ها نزديكي و ها دوري سرچشمة كاپيتال، از متفاوت هاي فهم و تعبيرها

هاي شيوه اين از يكي است. طبقاتي مبارزة موضوع با درگير نيروهاي

در حماسه و افسانه به الجرم كه است مزدكي شيوة كتاب، اين خواندن

است. آميخته

نوشتن و مفاهيم توليد كه همانگونه زيرا نيست، بركاپيتال نقد نوشته اين اما

جمله از طبقاتي، مبارزين از عظيمي نيروي پشتيباني مستلزم كاپيتال كتاب

طبقاتي پشتيباني چنين مستلزم نيز كاپيتال نقد است، بوده كارگر طبقة

نيست، برخوردار گسترده طبقاتي پشتيباني چنين از نويسنده است. اي گسترده

يك صرفا نوشته، اين به »كاپيتال نقد« كن پر دهان نام چسباندن بنابراين

غير نهايت در و انساني غير و علمي غير اول مرتبة در كه است گوئي گزافه

است. سوسياليستي

است هائي يادداشت و ها نوشته دست از اي مجموعه صرفا بعدي گفتارهاي

با و شده آوري جمع كاپيتال، كتاب با زندگي و مطالعه هاي دوره طي كه

طريقت و زندگي روش و راه و ايراني كهن گرائي جامعه آئين هاي انديشه

كنار در نيز گفتارها اين همه، از پيشتر است. شده داده مطابقت ها زنديك

افسان� زندیک ❖ ۴۹

(نه ديگري شيوة تنها كاپيتال، فهم و خواندن گوناگون بسيار هاي شيوه

است. كتاب اين فهم و دانستن خواندن، چالشگري در بدتر) يا بهتر الزاما

كتاب نوشتن زمان در شناسيم، مي اكنون كه كاالهائي تمامي ديگر سوي از

ناميم، مي اطالعات آنرا امروزه كه كاالئي جز به اند، بوده موجود كاپيتال

طور به خاص، كاالي اين بر كاپيتال، بازخواني ضمن نوشته، اين در بنابراين

است. شده پرداخته ويژه

و ها»آش از تر داغ كاسة« براي است: ماجراجوئي يك اما سخن اين بالفطره كافر كلمة هجاي همان احتماال من نام مذهبيكوردل گرايان افراط

بروند كه دهيم مي جواب »سرشت پاكيزه زاهد« جماعت اين به هم ما .است

عاشقان شاه اذن بي ما كه بخورند خويش بهشت غصة و بسابند خويش كشك

سخن برابر در نوشته اين كه نوشتن... كتاب به برسد چه خوريم، نمي هم آب

است. سرائي ياوه همه يا، تا الف از او،

بس و افتادم بدر تقوي پردة از من نه

بهشت!! دست از ابد بهشت نيز پدرم

باز تو و من بهتر، چه كه ماند باقي تخزعبال همين حد در ماجراها اين اگر

دريغي كه نماند هم اگر .گفت خواهيم يكديگر به و شنويم مي يكديگر از هم

كه بدان يقين و است ميالدي 2012 سال اكنون است. حق مرگ و نيست

و باشي رعنائي جواناكنون اگر حتي ،ميالدي 2072 سال در حداكثر و بيجان تن باشي، كرده ترك هم را كشيدن سيگار و خوردن شراب

را دم پس اند. كرده جان نوش ها كرم كه است سالها را تو و من استخوانهاي

غش ها سرائي ياوه اين به الديمي 2072 سال هاي انسان كه زيرا دان غنيمت

پندارند. مي تاريخي مزة بي هاي كمدي بازيگران را ما و خندند مي غش

۵۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

است: آمده و ايم زده تفألي او دستنوشت به ننوشتن يا نوشتن ميان شك در

خويش بخت شهر اين در ايم آزموده ما

كشم مي آه و گزم مي دست كه بس از

سرود مي كه آمد خوش چه بلبلي ز دوشم

تندخو يار آن كه باش شاد تو دل كاي

بگذرد برتو جهان سست و سخت كه خواهي

اندرون سوز و تو فراق كز است وقت

مدام شدي ميسر مراد ار حافظ اي

خويش رخت ورطه ازاين بايد كشيد بيرون

خويش لخت لخت تن به گل چو زدم آتش

خويش درخت زشاخ كرده پهن گوش گل

خويش بخت ز نشيند تندروي بسيار

خويش سخت هاي وسخن زعهدسست بگذر

خويش پخت و رخت همه به درافكنم آتش

خويش تخت ز نماندي دور نيز جمشيد

ايم: گفته پاسخ را ندايش و ايم آورده خم سر عانهضاخ عاشقان شاه برابر در و

است غنيمت اعمي وادي به را چشم يك

كشي مي سوي هر و ام عشق بند به شاها،

بود دست به ياران محفل كليد روزي

شرمگين و سرخ نگرم مي خويش چهر بر

باد هماره آتش طعمة كهنه چوب اين

گرم يار دست بشود آتشي خرده كز

كند مي عفو سرا ياوه غالم حافظ

خويش پايتخت بنهد را كور شهر كو

خويش تخت بنماي و رهاكن ها سوي اين

خويش بخت ز نشستم خاكروبه به اكنون

خويش شوربخت اشك بينم مي آينه بر

خويش درخت بر تبري زنم مي شوريده

خويش لخت سوز نكند را خوب دست وين

خويش رخت ببستست غالم اين داند چون

نظر به جديدي چيز يك اش، سادگي ةهم با ايرانيگرائي جامعه تقدير بهر

خونين تاريخ سال پانصد و هزار و نيست جديدي چيز اصال واقع (در آيد مي

فارسي هاي كوبائي و ها چيني و روسها اقذم به كه دارد) طبقاتي مبارزة

آمد. نخواهد خوش زبان

آنها نيست، زبان فارسي محترم اقوام اين اقذم آمدن خوش نيز نويسنده هدف

براي توانند مي انديشه، اين پاگير و دست هاي گرفتاري از آسايش براي

افسان� زندیک ❖ ۵۱

سر در و كنند، تازه نفسي و كرده سفري چين يا و كوبا ،روسيه به تعطيالت

آمد: خواهد حتما كه بزنند شيراز حافظ بر فالي هم راه

سرشت پاكيزه زاهد اي مكن رندان عيب

نوشت نخواهند تو بر دگران گناه كه

باش را خود برو تو بد اگر نيكم اگر من

كشت كه كار عاقبت درود آن هركسي

پاك آئين سرخ پيام به ورزيدن عشق و فهميدن لحظة يك اما، من براي

ياران و خرمدين بابك پيام و هرمز ونداد پسر بهزادان بزرگمرد پيام مزدك،

مبارزة تاريخ دل از كه پيامي ارزد، مي مكافات اين همة به او، جامة سرخ

نوع پابرجاست، طبقاتي جامعة زمانيكه تا كه زند مي فرياد ايران در طبقاتي

تروريسم، جمعي، كشتار جنگ، و داشت نخواهد آسودگي اي لحظه انسان

ديگر و كليه و خون فروش كار، نيروي فروش فروشي، سر فروشي، تن

رواني، و روحي هاي بيماري بردگي، تجاوز، كشي، بچه بدن، اعضاي

فروپاشي و نابساماني اقتصادي، فتيشيسم غيرمذهبي، و مذهبي گرائي افراط

انسان نوع آسودگي عدم بيان براي هائي واژه همه خودبيگانگي و اجتماعي

هستند.

ماجرا و بيافروزيم چراغي بلكه نكشيم، شمشير ها تاريكي اين برابر در بنابراين

.كنيم آغاز را

اول گفتار پايان

� �� ت ا�� دوم:��ر

شكل به حكمفرماست يدار هيسرما ديتول ةويش ها آن در كه ياجتماعات ثروت

آن يابتدائ شكل جداگانه كاال هر. شود يم گر جلوه »كاال از يميعظ ةتود«

. شود يم آغاز كاال ليتحل از ما قيتحق نيبنابرا. رود يم شمار به

از حكمفرماستي دار هيسرما ديتول ةويش آنها در كهي جوامعي بررس چرا

شكل به جوامع نيا در ثروت كه ليدل نيا به تنها نه شود؟ يم آغاز كاال

ةجامع كه هست زين ليدل نيا به بلكه شود، يم گر جلوه »كاال ازي ميعظة تود« متشكلي ا جامعه ن،يشيپي خيتاري ها ونيفورماسي تمام همانند ،يدار هيسرما

از شيپي ها ونيفورماس كه است انسان نيا. استي انسان روابط از

منحلي طبقات ةمبارز واسطه به سپس و رسانده ظهور منصه به راي دار هيسرما

توسط زيني دار هيسرما ةجامع. استرح نويني را درانداخته دوباره طو ساخته

. است افتهي ليتشك انسان

انيبن نينخست جامعه،ي بررسي برا است، يانسان روابط از متشكل جامعه اگر

كه آنجا از و. شود يبررس ابتدائا ستيبا يم ،رابطهي عني آن، دهنده ليتشك

ة ويش از رفتنيپذ ريتأث ضمن كه استي روابطي دارا ها انسان گريد با انسان انيمي عاطفة رابط مانند( ستندين ديتولة ويش ميمستق ماحصل كنيل د،يتول

ي بررس در نيبنابرا) شاگرد و معلم انيمي مفهومة رابط اي و فرزند و مادر رديگ قراري بررس مورد ستيبا يمي ا رابطه ابتدائا ،يدار هيسرما ديتولة ويش

.يكاالئة مبادلة رابطي عن: ياستي دار هيسرما ةجامع انيبن و شالوده كه

صورت كاال واسطه به ،يدار هيسرماة جامع در ارزشة مبادل نكهيا ليدل به

تيكم و است مبادله ارزش ترجمانة ويش تنها پول انيم نيا در( رديپذ يمة جامع در ثروت تنها نه) است ارزش نياي ريگ اندازهة ويش انگريب پول،

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۵۳

اي جامعهچنين در مبادلهة رابط بلكه است، كاال ازي ميعظة تود ،يدار هيسرما .است هاكاالة تود تبادلكنش عظيمي از و درهم ساختار ،نيز

شمار به آن (als seine Elementform)ي ابتدائ شكل جداگانه كاال هر

.رود يم

ي و از پس سالها كه( را تينسبية فرض ماركس جمله، كي در و ساده نيچني جداساز با و زديآم يم هم دري شرق عرفان و هفلسف با) شد »كشف« گريد با كاالها، گريد با كاال كة يرابطي فرض كردن قطعي عني جداگانه،(

كردن نظر صرف باي عن(ي كاال هر از) رامونيپ جهان با و ها انسان با ،اءياش

در مجرد ءيش به مبدل ذهنا را آن) كاال آن مشخص تيكم و تيفيك از راي ا جامعه آن،ي بررس با تا سازد يمآن (Elementform)شكل عنصري

.است آن دري كاالئ تبادالت انيبن ديتجر كه كندي بررس

قابل ءيش نيكوچكتريعني مجرد، ءيش كي ت،ينسبية فرض در وهيش نيهم به

شود يم جدا ذهن ةواسط به شيخو رامونيپ روابط از (ذرات بنيادين)ي بررس

در سان نيهم به. ديبازگو شگريپو ذهن با را شيخوي رازها» جداگانه« تا

شود يم جدا شيخوپيرامون روابط از ذهن ةواسط به» ديمروار« ،يشرق عرفان

كبارهي به را زيچ همه و راي هست و را جهان د،يمروارة ذر نيا در عارف تا

.بفهمد و بداند

شناختي اديبن نينمادة ذر مثابه به را ديمرواري شرق عرفان آنكه از پس

از شناسانه انساني درك به آنة واسط به و كشاند يمي ذهن ديتجر بهي هست

نياديبنة ذر مثابه به را اتم نيشتينياآلبرت آنكه از پس و ابد،ي يم دستي هستي هست از شناسانه عتيطبي درك به تا كشاند يمي ذهن ديتجر بهي هست جهاني طبقاتة مبارز سركوبي براي دار هيسرماة جامع كهي ا دوره در ابد،ي دست

ي دانشمند كه زنبرگ،يها كارل ورنر است،عام دانش گاهيپاي بانيپشت ازمنديني بررس با و شناخت روش نيا كردن وارونه با است، دار هيسرماة طبق به وابسته

۵۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كهي ا ذره روابطمجموعة در ت،يواقعة شاكل روابط ازي كي يعني ،تيقطع

باي عني ،يواقع نه و است يقيحق الذاته بهي عني افته،ي ديتجر ذهن واسطه به

رايز :ستيني واقع ،يقيحقة ذر نيا كه كرد ثابت وارونه، منطقاي چالش ارائه

در كه رايز ست،ين برخوردار )تيقطعي عني( تيواقعة رابط نيتر يبدو از

معكوس ةرابط هم با مكان و تكانهي ريگ اندازه تيقطع ،يكوانتوم كيمكان

. گذاشت علم عرصه به پا تيقطع عدم اصل سان نيبد و دارند

ي امروز دانشي ها گاهيپا نيقدرتمندتر از كهي ا هسته كيزيف جهينت در شد كشانده تيماورائ به كسرهي ،يا رابطه هر كل به تكانهي ذهن ميتعم با است،

. ديگرد ميرستي طبقاتة مبارز و دانش انيمي جعلي مرز و

ي موضوع. ستين تكانهي ا رابطه هر اما است رابطه كي تكانه كه است درست بهي عني ،كيزيفي تائو طرفداران مĤب عارف چشمان ازي ابتدائ نيچن

عدم صلا بيترت نيبد. است ماندهي مخف ك،يزيف علم كشاندن تيماورائضمن است، دهيدم كرنا و بوق در سالهاست آنراي دار هيسرما علم كه ،قطعيت

دانيم درهاي ذرات بنيادين است، درستي بيانگر يكي از ويژگي اينكه به

كه» (نيا« ميبگوئ كه است آن معادل قايدق د،يتولة ويششناسانة جامعهي بررس

عنصر تنها كه ،يهيبد نيچن و! ستين» آن) «ندارد» آن« بهي ربط چيه

توسط اصل كي عنوان به است، آن قض در تعريفتنا ،آن دري هيبد

ي ابزار به مبدلتلويحا تاكنون و شده رفتهيپذي دار هيسرماة جامع دانشمندان .است شدهعام دانشة عرص دري طبقاتة مبارز سركوبي برا

داراي اصولي قطعي است: از ، مانند ساير علوم معقول،دانش مبارزة طبقاتيجملة اين اصول اينست كه طبقة حاكم در نظام طبقاتي از هر سالحي كه در

هاي فيزيك نوين، هاي شيميائي و اتمي گرفته تا تئوري دست دارد، از بمبدر وانفساي اين قطعيت، و كند براي حفظ مراتب قدرت خويش استفاده مي

نيست. وجه يك استثناء هيچ بهاصل عدم قطعيت هايزنبرگ نيز

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۵۵

ةوارون انيب ضمن مجرد،ي كاال تيقطع عدم و... ستين آن نيا هرحال، به شناخت جهت دري ا ذرهي حت، كه ماحصل تناقض در تعريف استي تيهيبد

ي ها يسرائ يهيبد نيا از گذر با پس. ندارد كاربردي دار هيسرماة جامع است، كاال قتيحق نماد مجرد،ي كاالي عني ،يبررس موضوع نيا ،يزنبرگيها

عدم اما ست،ين تيقطعي دارا نكهيا رغم يعل فيتعر نيا به و. آن تيواقع نه

. ستين آن قتيحق عدمي معنا به وجه چيه به آن، تيقطع

رود، ضمن اينكه بيانگر شمار مي يك كاالي جداگانه كه شكل ابتدائي آن بهرابطة ليكن بيانگر حقيقتهيچ قطعيتي در چگونگي قوائم مادي آن نيست،

داري در شيوة توليد سرمايه ماهيت ارزشمبادلة كاالئي و درنتيجه مبين است.

در د،يتول مناسباتي بررس در تيقطع عدم ةوارونذهني و ميتعم گونه نيبد

. ندارد بقاي براي شانس نيكوچكتر ك،يالكتيد سمياليماتر قاطع قتيحق برابر

ةشاكل نياديبن وي قيحقة ذر د،يآ يم در ليتحل به نجايا در كهي كاالئ رايز روشن اكنون نيبنابرا. است يدار هيسرما ديتول وهيشدر كاالئي تبادالت

. شودي م آغاز» كاال« ليتحل از ما قيتحق چرا كه است

شيخو خواصة ليوس به كه استي زيچ. استي خارج ءيش كي مقدمتا كاال هرچه اجاتياحت نيا تيماه. آورد يبرم را انساني ها يازمندين ازي كي

ليتخ آنها منشاء خواه و رنديبگ سرچشمه شكم از خواه ها يازمندين و باشد و است اجياحت متضمن خواهش: سيپانو. (كند ينم موضوع دري تفاوت باشد

... بدن به نسبتي گرسنگ كه استي عيطب قدر همان. نفسي اشتها منزله به

ارضاء را روحي ها يازمندين كه دارند ارزش جهت آن از اءياش اغلب

اجياحت چگونه مزبور ءيش كه ستين نيا از سخن نجايا در زين و) كنند يم

راه از اي و تمتع لهيوسي عني خوابار مانند مايمستق كند، يم رفع را انسان

. ديتول لهيوس مانند ميرمستقيغ

۵۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

(و مؤخرا استي خارج ءيش كي مقدمتا كه كاال بهانسان ي ازمندين عدم انگريبدر ابتدا تواند، مانند اطالعات، يك شيء مجازي باشد) مي

بنا است، آسوده هرجهت از كه اي در لحظه انسان. است انساني آسودگ

داردتني منشأ اي ،انسان يآسودگ عدم. ستين زيچ چيه به ازمندين فيتعر به

ي روان منشأ ا) يرهيغ و سرما گرما،بيماري جسمي، ،يتشنگ ،يگرسنگ مانند( منشأ اي و) رهيغ و هاي رواني ، بيماريحرص حسد، غم، ،يتنهائ مانند( دارد

ي). آزادآرزوي اي وشخصي و غير شخصي عشق به ازين مانند( داردي روح

وجهي از برآوردن واسطه به ،طور عام طور خاص و اشياء سودمند به به كاالها سبب اي آنها مصرف كه هستندي تيخاصي دارا ،انسان هاي يازمندين

اي و) آب ةجرع كي و غذا ةوعد كي مصرف مانند( شود يم تني آسودگ حسواسطة بهي قيموس ةقطع كي مصرف مانند( شود يم رواني آسودگ سبب

جفت كي دنيپوش مانند( متفاوتي نسبتها به ندويا ازي بيترك اي وي) شنوائ

در شهيري) وي آسودگ عدم( انساني ازمندين كهيجائ در كاال اما). كفش

است انسان روح ازين كه عشق، مانند دارد، گريد انسان باي وروحاني ة رابط

تواند ينم هرگز كاال مصرف. ندارندي مصرف چگونهيه ،يگريد انسان بهاگر مصرف كاال موجب آسودگي روح . كند حاصل روحي آسودگمستقيما

اي انساني در ميان است. گردد، همواره در اين ميان پاي واسطه

ي ا جامعه در: الزامي است روحي آسودگ با رابطه در كوتاهي سخندر اينجا ةرابط است،شيوة حاكم بر روابط انساني ي دار هيسرما ديتول ةويشدر آن كه

نيتر قيعم به و انسان درون به) مبادله قابل سودمند ءيش( كاال و انسان ،يكاالئ تتبادال يكش درون نيا ماحصل. شود يم دهيكشاو رواني ها گوشه، انگيختهخود يكش درون نيا برابر در انسان تاكنون .است كاال مثابه به انسان

مخاطره از اين فرار ةويش كي تنها. است نكرده كشف مقاومتي براي ا وهيش ،توليدي ـ ياجتماع روابطتمامي مصمم و آگاهانة قطع آن و دارد وجود

. استي نينش عزلتي عني

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۵۷

و ديآ رونيب عزلت كنج ازاينكه محض به ،يدار هيسرما ةجامع در انسان اما نددر مسيري ك كند، برقرار را اش يكاالئ تبادل ةرابط نينخست

كاال مثابه به انسان بهشدن ليتبد حال دركننده و قطعي تخريبرشديابنده،

. ستيني مقاومتگريز و آن برابر در و است

انساني برا تواند يم ،يگريد سودمندي كاال هر همانند كاال، مثابه به انسان

هر همانند اما. آورد ارمغان به رواني آسودگ و تني آسودگي گريد

دليل . ستين گريد انساني برا روحي آسودگ حصول به قادري گريدي كاالايمني همان انگيز آسودگي روح هستند، اينكه كودكان خردسال منابع شعف

وابط انسانرآنان خودانگيخته است، زيرا كشي در برابر اين درون هاآن

انگيز . آنها زيبا و انساني و شعفنهند آن وقعي نمي بهفهمند و كاالئي را نميدنياي كاالئي همان مسير هاي »آموزش«در معرض كه روزيتا ،مانند مي

كه من و تو را به اينجا كشانده است، كننده و قطعي را بپيمايند تخريب ،آرام جمع ما بپيوندند. بههائي تخريب شده (كاال شده) تا اينكه همچون انسان

تني آسودگدر جهت ي فراوان به كاالها نكهيا رغم يعل جامعه،اين درنتيجتا

انسانفارغ از اينكه در دسترس باشند يا خير، ،وجود دارندي آدم روان و

اسباب كند تا و هرگاه تالش مي است ازمندين همواره و رنجور آزرده، روحااغناي نيازهاي روحاني خويش را در مصرف اشياء سودمند بازيابد، با شكست

اريبس روحي آسودگ عدم رايز( ازين نيا رفعي براآدمي . شود مواجه مي

و مجردي ريتصو) است اغناء ازمندين كشندهي تشنگ همانند و است دردناكرا ) ابرانسانروايت نيچه به ايي قيحق انسان( نباشد كاال كهي انسان ازي ذهن

از ،اش با اين انسان ناموجود يذهن ابطورگري ميانجي اب تا كند يم خلق

. بكاهدخويش روحي آسودگ عدم درد

آنچه« اي و است ليانجقرآن و ابرانسان، ازي ذهن ريتصو نيا منبع نكهيا

مجرد ريتصو نيا. كند ينمايجاد موضوع اصل دري تفاوت» است گفته زرتشت

تخيل ذهني از همان انسان، ابر اي يقيحق انسان ،يكاالئ ريغ انسان از

۵۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

نمادي مجردي كاال همانند ،يذهن ديتجر واسطه به نكهيا ضمن كه. خداست ذهني پرداز ريتصو قدرت ونيمد رانمادين قتيحق نيا و ،است قتيحقاز

. ستين هم تيواقعي ا ذرهي حاو ،يماد جهان برابر در اما است، انسان

ي گريدي وجوديل دال و ها شهير ،يدار هيسرما از شيپ جهان در خداوند .ستين بحث موضوعاكنون كه دارد

انساني (كاالئ ريغ انسانماورائي ريتصو به عشقي عني خداوند، به عشق

تواند ينمي ذهن ريتصويك ( است ستايبرابرا فاقد كه ليدل نيا بهي) قيحق

مزمن رنج ازشايد ،مبرمنياز شرايط در ) بازگرداند را عشقنيروي بازتاب درنيروي عشق شعله و بازگشت عدم ليدل به اما ،كاهدب روحي آسودگ عدم

خيالي ـ تصوري ديبازتول و ديتجد ازمندين هرلحظهدر ،كطرفهية رابطاين

. است

و روزمره بازساختي عني د،يتجد جهت در همه ،يمذهب مراسم و روزه نماز، غفلت، لحظه كي با كهآيند. تصويري كار مي بهي ذهن ريتصو نيا بالانقطاع

ي برا ذهن هايرساختاريز و حافظه چونكه. شود يم سپردهي فراموش به به .است ستايبرابرا ازمنديني تيموقع هر از رشيپذ قابل منطقا پردازش

تيوضع، پس از بازگشت به ستايبرابرافقدان سبب به اهايؤر ليدل نيهمبر هادر پس نابودي اين تصوير. شوند يم سپردهي فراموش به عايسر ،ياريهوش

روحي آسودگ عدمي رآشنايد و كشنده درداثر يك لحظه غفلت از خدا،

.گردد بازمي قبل،، هربار بدتر از دوباره

ذهني اينگونه ضعيف و شكننده نيست و هاي عشق حقيقي در برابر غفلتساختگي و نمايشي و هاي بازسازي گونه اين مندنياززميني عشق حقيقتو مجنون براي افزايش عشقش به ليلي نيازمند نماز. باشدتصوري ن ـ ذهنياندازد و تسبيح نمينيست و فرهاد براي شيرين خواني روضهكميل و دعاي

درون اوست و هر لحظه با اوست.در شيرين شعلة آتش زيرا گيرد. روزه نمي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۵۹

مانيا انساني برا پروردگار كي به تنها ها كيزنداز همين جا است كه

نهيس در كهي هنگام كه است عشق آتش نيا: است عشق آتش آن و دارند

پروردگار تنها نيبنابرا و سازد يم مبدل انسان به را آدم شود، يم ور شعله

افروختهي و نهيس در عشق آتش كه استي ا لحظه انسان الديم و. اوست

اسطرالب نينداخته است تا در دام دعا نخوانده است و رمل» قيس« .گردد يمبيافتد، ولي » بودنرماه عربي به رخ نمودن، ترك عجمي به دل «ليلي، آن

»مجنون«هيأت در نيست و »قيس«افتد ديگر ميدر اين دام كهدر آن روز

شده است. متولد دوباره

گريد شد ور شعله كهي وقت است، دوطرفهي عشق آتش نيا كه آنجا از

نگونهيا وي مذهب مراسم و روزه و نماز به همي ازينديگر و نداردي خاموش

در اينجا و در همين لحظه هميشه و استي نيزمي عشق نيا .ستين ها شينما حاضر است.

، نا آسودگي روح را چنين زيبا به ركسانا شمشهورسرودة احمد شاملو در كشد: تصوير مي

دامن ركسانا آويختم و از او خواستم كه مرا و اين است ماجراي شبي كه به«با خود ببرد. چرا كه ركسانا ـ روح دريا و عشق و زندگي ـ در كلبة

عشق و تالش و بي وجود ركسانا ـ بي گنجيد، و من بي نمي چوبين ساحلي توانستم بود.. آسودگي و نوميدي زنده نمي زندگي ـ در نا بي

شدم كه برخورد كف قايق را با و من در شيب تهيگاه دريا چنان فرو مي .كردم هائي كه درياي آبستن هرگز نخواهدشان زاد، احساس مي ماسه

ح من اندك اندك خود را به آشفتگي دنياي اما ديدم كه ناآسودگي روگذارد. و آرام آرام رسوب آسايش را در خيس و تالشكار بيرون وامي

»كردم.... اندرون خود احساس مي

ناآسودگي روح را بدين زيبائي از دنياي كاالئي پيرامون فاصله شاملو دهد و آنرا به آشفتگي تالشكارانة دريا در جستجوي خداي عشق مي

۶۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

داند كه عدم آسودگي روح نه ريشه در عدم كشاند، زيرا مي (ركسانا) مي اشياء ميسر است.تمتع از دستيابي به اشياء دارد و نه اينكه درمان وي با

كند كه انتخاب نام ركسانا براي اين بعدها شاملو در نوشتة ديگري اشاره ميي نام پارسي زيرا ركسانا تلفظ مقدونبوده است، سروده انتخاب صحيحي ن

ديگر هاي بسياري از نامدريغا كه است. روح دريا و عشق و زندگيروشنك نيرو و باد و آتش و غيره) در ميتولوژي پارسي خداوندان (ايراني خدايان

، ها دست همت اعراب مسلمان از صفحة روزگار محو شده است تا اين نام بهانديشي و واحد (سمبل تكخداي تخت سلطنت ها براي و اسطوره ها افسانه

ها جاي باز كنند. استبداد) در آسمان

سمياليسوسية نظر ازي علم دفاع در سم؟ياليسوس چرا مقاله در نينشتيا آلبرت

كه دهم نشان خالصه طور به تا ام دهيرسي ا نقطه به من اكنون« :سدينو يم

با فرد ةرابط به مربوط نيا. است ما زمان بحرانة جوهري زيچ چه من نظر به

جامعه بر خودي وابستگ ازي گريد زمان هر از تر آگاه فرد. است جامعه

تجربه مثبتيي دارا كي عنوان به راي وابستگ نيا او اما. استمطلع

ي روين كي عنوان به نه متكامل،ي دگيتن درهم كي عنوان به نه كند، ينم بهي حت اي و خود،ي عيطب حقوقي براي ديتهد عنوان به بلكه محافظ،

. خودي اقتصاد تيموجود

ي ها زهيانگ كه استي ا گونه به جامعه در او تيموقع ن،يا بر عالوه كهي حال در ،هستند شدن تر برجسته حال در دائما اوي خودپسند

ي روزافزون بطور هستند، تر فيضعي عتيطبي دارا كه اوي اجتماعي ها زهيانگ در خود تيموقعي چگونگ از فارغ بشر، افراد تمام. هستند كاهش حال در

زندان انيزندان ندانسته نهايا. برند يم رنج زوال روند نيا از جامعه،

ت،يمحروم و ،ييتنها ،يامن نا احساس نيا در آنها. هستند خودي خودپسند

انسان كهيدرصورت. پردازند يم لوحانه ساده و سادهي زندگ از بردن لذت به

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۶۱

ي معنا به تواندي م ،)انسان نوع به( جامعه به شيخو وقف قيطر از تنها .»ابدي دستي زندگ

نيتسك به ازمندين تمام،ي چارگيب با همواره تنها نه كاال مثابه به انسان نيبنابرا خودآگاهانهة رابط اش يخودپسند زندان در كه رايز است،ي خداوندتصور

ي ذهن ريتصو نيا ستيبا يم بلكه است، داده دست از را جامعه با رخواهييتغ و ديتجد غيرهدعا و توسط عمليات نماز و روزه و لحظه هر و روزمره طور به را . كند ديبازتول و

يا خدا كردن فراموشي برا شده، كاال انسان برو مكانيكي جانبه كي ليتحمي انسان ريغي ليتحم روح،ي آسودگ عدممغاك به مجدد فرورفتن وخدايانش

تا دارند فهيوظ انسان، برابر در ها ستياليسوس. استي ستياليسوس ريغ و

ةكشند درد تحملي ها وهيش ابتدائا ،پابرجاستي دار هيسرماة جامع كهيزمان ممكن كهيتاجائ و دهند آموزش پدرانه و معلمانه را، روحي آسودگ عدم

تا » فزايم رنج شدت بري كن ينم درمان اگر« :نديافزاين رنج نيا شدت بر استدست آيد تا حقيقت را از خيال و بهدم غنيمتي اي رفيقانه بلكه در رابطه

هاي آزادگي روح واقعيت را از تصور تميز داده و در ارتباطي شخصي پايه ها آموزش دهند. را به انسانو ماورائيت توهم هاياز بند

ي آسودگ عدم نيتسك و تحملي ها وهيش جمله از شنيتيمد مدرني ها روش خداوندي ذهن ريتصوي براي موقت نيگزيجا عنوان به توانند يم و هستند روح

ي ارتباط باخداي واحد ي ذهن ريتصو كردن نيگزيجا واسطه به( نديآ كار بهناشناختة ي انرژنوعي ي فرضي ازمركز باي درون و افتهين ريتصو ذهنا

،يدار هيسرما ةجامع در چگونه كه اموزديبكاالئي انسان كهيزمان تاي) هانيك تحملي تنهائ بهشجاعانه و را روحي آسودگنا مخدر، و مسكن مصرف بدون

انسان مثابه به ،است ديتول وهيش نياي سرنگون انتظار در كهي مدت تا و كند

. بماند زنده

۶۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شد گفته كه همانطور مراقبه رايز. ستين مراقبه شن،يتيمد از منظور نجايا در

استدالل نه( شهود و اشراققدرت واسطه بهي هست شناختي برا استي ا وهيش

بر گاه بلكه ست،ين روحي آسودگ عدم درد مسكني دارو تنها نه و) منطقي

انسان، روحي برا مراقبه مراتب نيآورتر رنج از. ديافزا يم درد نيا شدت

موقعيت :است كيالكتيد سمياليماتريعني ،ماده قتيحق دركي برا مراقبه قراري هستة همي نيسهمگ برابر در، بانيپشت يب و تنها نده،يجو كههراسناكي

.رديگ يم

كي عنوان به مذهب هدف رايز ست،ين مذهب از سخن نجايا در نيهمچن روح،ي آسودگ عدم نيتسك نه ،ياسيس ـ يقتصادا ـ ياجتماع التيتشك

جيترو و غيتبل واسطه به ،ياسيس وي اجتماع ،ياقتصاد قدرت كسب بلكه ها توده ونياف مذهب نيبنابرا. استو توهمات ي ذهن ريتصاو نياماورائيت و

) ستين اكيتر كهي جائ درد كشد( است درد نيتسك ونياف كار رايز ،ستين

. استدر جامعة طبقاتي قدرت حفظ وي ابيدست تنها مذهب كار و كسب اما

موجب كه) شود اشتباه مذهب با ديبا ينم كه( است خداوندي ذهن ريتصو نيا

»است ها توده ونياف مذهب« معروف ةجمل نظر نيا از. است ها توده نيتسك

دري نقش نيكوچكتر مذهب. داردي انقالبي ظاهر تنها كه استي عبارت

ي حت و ندارد) مسكن قرص كي عنوان بهي حت( انسان روحي ها رنج نيتسك . شود يمو شدت تخريب روح رنج نيا شيافزا سبب

سوي هيكسر ب داري و همت نظام سرمايه ي واحدقدرت خدا بهدر جهاني كه البد ها بود، رود، اگر مذهب حقيقتا تسكيني براي توده نابودي پيش مي

ها وظيفه داشتند كه كار و زندگي خود را ول كنند و سوسياليستبه تبليغات مذهبي بپردازند! محبوب سخن اينست كه تسكين جمعي دست

همان اندازة سنگربندي التيام زخم دلهاي رنجور، بهدردهاي جامعه و خياباني و اعتصابات كارگري، عملي سوسياليستي و انقالبي است.

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۶۳

ياختر كالبد مقصود ،و معاني اوست انسان روح از سخني وقت ضمنا(Astral body) ياختر كالبدي فكن برونبازانة شعبده يترفندها و فنون و

مسئله و ستندينكنوني بحث موضوع نهايا. ستينهذا.. و قس علي روح سفر و

كه در است جداگانهي بحث ازمندين آني ها يچگونگ وذهني يات تجرباين آن خواهيم پرداخت. گفتار بعدي مختصرا به

از قلمرو ها زنديكها و فنون مراقبة ايراني كه ريشه در دانش ژرف روش هستند كه پس از صادرات اجباري به هندد، همانهائي نروح انسان دار

دليل نياز جامعة امروز ايران ، بهتوسط پناهندگان ايراني از استبداد ساسانيروح انسان، دوباره از هند و چين و براي پاسخ به سؤاالت مربوط به قلمرو

اند. كه البته به دليل روحيات به ايران واردات اجباري شده ماچينكننده و خستهبسيار وارداتي، براي روح سركش ايراني پاسيفيستي اين فنون

كننده هستند. كسل

سخن كوتاه كرده و حفظ احترام به موضوع بحث كاپيتال، براياينجا در كه موضوع مديتيشن (مراقبة پاسيفيستي) كنم تنها به گفتن اين نكته بسنده مي

روح هاي قراري بيهمة خاموش كردن آتش ذهن و آب ريختن بر روي ، اما براي نداجو بسيار كارآمد صلح ها براي هندوان و تبتيان است. اين روش

يكنواخت (مونوتون) و ساكن و دل سركش و جنگجوي ايراني بسيار هستند.كننده كالفه

گير براي شناخت موضوع مراقبة ايراني اما آغاز جنگ است: ستيزي نفسو افروختن آتش عشق ها و كژانديشيها هستي و ستيز بر عليه تمامي پليدي

. پرست است از فطرت آتشايراني قرار بيدر سينه، زيرا سينة

و تني آسودگ عدم كه است اتيح مخل همانقدر روحي آسودگ عدم و رنج به تواند يم انجامد، يم مرگ به ازين رفع عدم صورت در كهي تشنگ مانند

بيتخر روحش كهي انسان حال، نيا در. انجامديب انسانمعناي كامل بيتخر روح. نداردي گريد انسان روح بيتخر جزي هدفي زندگ در گريد شده،

۶۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كه اش، يطبقات موقع به توجه بدون و است انتقام فكر به فقط شده بيتخر

ة مبارز دربرابري قطع طور به و همواره است، روان و تني آسودگ موضوع مدافعان صف در و ستديا يم است، انساننوع عشق به آن جوهر كهي طبقات

. اوستي نهائ مرگ نيا و رديگ يم قراري دار هيسرما نظام

را او اش يطبقات موقع نكهيا رغم يعل ،فروشندة نيروي كار كي سان نيبد

بيتخر سبب به اما دهد، يم قراري طبقاتة مبارز درصف تيقطع به و هموارهة جامع از دفاع دري زيآم مبالغه» يجانفشان« بهي حت است ممكن ،يانسان روح. است انسانيك مثابه به اوي نهائ مرگ زين نيا كه. ديبرآي دار هيسرما

زحمت ها ستياليسوس تاكنون كه است موجود خيتار دري اريبسي ها نمونه

و اند نكرده هموار خود بر را و باورنكردني متناقض تيوضع نيچن ليتحل . اند گذشته مسئله نيا از رهيغ و لمپن چوني هائ برچسب با عموما

. استي طبقات مبارز كي استثنأ بدون و شهيهمفروشندة نيروي كار نيبنابرا

كي ازين همانند حكم، نيا و كند يم حكم نيچن او روان و تني آسودگ رايزي بازگشت يب و كامل طور هبي و آنكه مگر. استي اتيح وي قطع آب، به تشنه

و كارگر كي مثابه به ابتدائا او صورت نيا در كه باشد شده بيتخرروحا هنوز معنا در وجود وي ازي ا ذره اگر. است مرده انسان، كي مثابه به تاينها

خواهد نبردي طبقاتة مبارز صف دردوباره زود، اي ريدي روز باشد، زنده

. كرد

در اينجا شايد بتوان اندكي واژة فطرت را روشني بخشيد. فطرت انسان و ساير انديشمندان ، دكتر بهرام الهي آنچه دكتر علي شريعتيبرخالف صرفا رويكردي دروني نيست. فطرت نيز همانند انسان ،دارند بيان ميمذهبي

بدين معنا كه روابط اجتماعي ،ز جان و دل استانيمي از آب و گل و نيمي از فطرت آدمي هستند. ) براي مذهب ناشناخته( اي هـ طبقاتي شخص پاي

تنها است زيرا نه فطرتا سوسياليستسبب فروشندة نيروي كار، انساني بدينواسطة درون وي پس از سالها فروش نيروي كار او را بهجهان ابعاد تمامي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۶۵

داري احساسات و عواطف شخصي در صف مبارزه با مناسبات كاالئي سرمايهدهد، بلكه روابط اجتماعي ـ طبقاتي وي نيز پاية ديگري از دستگاه قرار مي

دهند. عظيمي است كه مجموعا فطرت وي را تشكيل مي

***

اي و رواني آسودگ تن،ي آسودگ سبب كه است تيخاص نياي دارا كاال آن، دنيپوش كه كفش جفت كي مانند. شود يم نهايا دو هر ازي بيترك

طرح رنگ، ،يبائيز زين و. است تني آسودگ سبب پاها از محافظت واسطه به

فيتعر آمدن، خوش مانند ،ياجتماعي ا رابطه جاديا واسطه به آن،» مارك« وآقايان هرچند. است رواني آسودگ موجب رهيغ و گرانيدغبطة كردن، اما رند،يبگ دهيناد را كفش جفت كي تيخاص نيا كه كنند يم تالشغالبا

از استفاده و ديخر از حاصل كه رواني آسودگ باي خوب به ها خانممعموال جزئيات و داليل اين تفاوت . آگاهندي خوب به ،است بايز كفش جفت كي

دانم ميدانم، ليكن را نميدر شناخت ماهيت يك جفت كفش ميان مرد و زن ة پروس در اما ،حقيقي است كفش جفت كي متفاوت تيخاص دو نياكه . شود ينم دهيد اول نگاه در و استپنهان ديتول

تن بخش آسودگي تيخاصي دارا را كفش جفت كي كه خاصيتي آن

شهير ويكسان نيست كند يم روان بخش آسودگي راي و كه آنچه با كند يم

اساس بر كفش ديتولي اول: دارد ديتول در متفاوت اما همسو ةپروس دو در

نيبنابرا. است موجود كفشي برا ديجد طرح ديتولي دوم و موجود طرح و چرم از شده دوختهي ا تكه ديتول متضمن تنها نه كفش ديتولة پروسي برا يديجد طرح ديتول متضمن بلكه است،) تن بخش آسودگي( كيپالستپاپوشي هر ميتوانست يم نبود، نيچن اگر. هست زين) روان بخش آسودگي( آن تيخاصي حاو تمام و كمال بهي ا افهيبدقپاپوش هر رايز م،يبنام كفش را

. استدربرابر گزند محيط پاها از محافظتي عني ،تن بخش آسودگي

۶۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

تيخاص نياي دارا زيني خوراك مصارف مانند كاالها نيتر يابتدائي حت آش، نخود گرملويك كي مانند: هستندتر نامحسوس اريبس نسبت به اما پنهان

واسطه به قتيحق در اما ندارد، رواني آسودگ بهي ربط چگونهيه ظاهر در كه

ي غذائ تيخاص و مزه دري ريتأث چيه كه آني بند بسته ةويش و مهر و مارك .شود يم واقع نامقبول اي مقبول ندارد، آن

تفسيري هستند عادتدچار اين (استالينيستي) ي روسمدل سميكمونمدعيان انكاريكسره آنرا و ساخته جدا هاكاال از را روان بخش آسودگي تيخاص كه

(يعني زمانيكه استالين و كمونيسم خاص وي امروزه انكار، نيا ةجينت. كنندي ها ينابسامان سبب) اند پايان رسانيده خود را بهمفيد اجتماعي عمر

ي كاالها هيتهي پ در خانواده در جوانان كهيزماني عني است، آنهاي خانوادگ ماحصل را نهايا ست،يكمون اصطالح به مادر و پدر اما هستند» دار مارك«

. دانند يم» بورژوائي خرده« رفتار

چندان نهي روزگار در ،بورژوازي خرده با رواني آسودگ گرفتن خطا به نيا

كفش جفت كي آوردن دست هبي برا ،يروس جوانان كه شد باعثدور

نام بهيا و بروند اعدامي ها چوبهي پا تادليرانه ي حت »يكينا« اي »داسيآد«

ي بوگندوي ها رستوران درمزه يب همبرگر كي خوردن سر بر جان ،يآزاددليرانه را امروزه در ميهن خويش نيز مبارزة همين .كنند فدا »الدنود مك«

از خمرة بيشترنوشيدن يك پيمانه در راه بينيم، جائيكه پسران ايراني ميخورند و دختران ايراني زندگي خود را بر سر شراب، صد و يك شالق مي

موهاي زيبايشان نمايان كردن چند سانتيمتر باالتر بردن لبة روسري و اندازند. خطر مي به

برند؟ برند. چرا نمي ها ره به جائي نمي بچگانه است اگر بگوئيم اين دليري ةهمان اندروني حوزة علمي ثلچهرة تهران هنوز ماگر اين دليران نبودند كه

همين چند تار موي زيبا در موقع خودش چنان پدري از استبداد قم بود. كه تاريخنويسان همان شيوه بهآورد كه در تاريخ بنويسند و بخندند. درمي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۶۷

از ابعاد بعدي نيز ها اين دليريخندند. نويسند و مي امروز به ريش استالين مياي كه از هر كرانه اي . جامعهدر جامعة ايران هستند ة طبقاتيمبارزر شما بي

اين پروسة تحليل و . اما كند ايستادگي ميگري و خليفهدر برابر استبداد خواهد: صبر و حوصله ميالبته كه ،استبدادهاي پايهوار تضعيف موريانه

سنگ لعل شود در مقام صبر ويندگ

شودآري شود، و ليك به خون جگر

ام روان از هر كرانه تير دعا كرده

!باشد كز آن ميانه يكي كارگر شود

ةمشغل و كاالست فروشفقط ي و هدف كهي دار هيسرما ة جامع غاتيتبل بلكه( ستين انسان رواني آسودگ نيتأم ،هر چه كه هست اوي روز شبانه

تبليغات امر دري جائ تا )است روان هاي يازمندين شيفزاا ،برعكس درست آني ابتدائي سودمند كه استي كفشمثال د،يتول حاصل كه كند يم مبالغه

تيمقبول وي بائيز ضمن و شده سپردهي فراموش بهعمال ) تني آسودگ( حاد تاول سبب حالت نيبهتر در اي آن دنيپوش) رواني آسودگي (اجتماع

پا انگشتان و پاشنهي ها استخوان آنچنان حالت نيبدتر در اي و شود يم پاها

. باشد داشتهي جراح عمل به ازينشايد كه كند يم دفرمه را

ي آسودگ نكردن انكار ضمن ،ينيچ تر بالغي اندك سميكمون گريدي سو از فعاالنهي ازمندين نياي اغنا دري حت كاالها، مهم تيخاص نيا و روان

دري و بالمنازع رقابت ليدالمفصل مجموعة ازي كي نيا كه، كوشد يم

را انسان روحي آسودگ سم،يكمون نوع نيا هم باز اما. استي جهاني بازارها

وي آزاد نام به روح،ي آسودگ به ازمندين جوانان گريد بار تا كند، يم انكار در و شوند بسته گلوله به (Tian Anmen) من آن انيت دانيم در ت،يمعنو

.شود كنده زنده زنده ،تبتبيچارة ي الماها پوست گريدي جائ

۶۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

سركوب و كردن انكار و انداختن دور و دنيبر» جراحانه« كه ديآ يم نظر به

و كرده استفاده فرصت نيا از مذهب كه( انساني آسودگ ازي بخش كردن. است خام سميكمون ريناپذ انيپا مشغله) نامد يم انسان فطرت آنرا خطا به

، يكسره »انسان موجودي اجتماعي است«كنيم كه يتا ماداميكه دعوزيرا است و اجتماع، تن، روان، چند بعديكنيم كه انسان موجودي فراموش مي

روح، ذهن، احساس، عاطفه، اقتصاد و بسياري ابعاد ديگر، بدون اولويتي بر . سازند ميميسر و متمايز وي را و حضور انساني وجود تكوين، ،ديگري

انسان نوعي آسودگمبارزة طبقاتي هدف مزدك،ي ها آموزه دگاهيد از اما

و آسوده اندازه همان به انسان روان و روح كهيجائ: آن ابعادة هم در است و رشدي براي تاب يب: داردي قرار يب كي تنهااو و. تن و جسم كه اند، بالنده

آن دينا وهم اندر آنچه و برود تا ش،يآرزوهاي سو به هست كه آنچه از رييتغ

ي اشتراك اتيح با يانسان گنجد، ينم وهم در كه آنچهي روز اگر و... شود و است گل و خاك ازي مين انسان رايز باك؟ چه آن از باشد،) سميكمون( انسان با اشتراك به را مهين دو نيا نكهيا و است، دل و جان از دگر مين

گريكدي دل و جان و گل و خاك ازي ئاه مهين دو هر تا اورد،يبي گريد

ضرورتي مرزها ازي آزاد كهي جائ: اوست نهيريدي آرزو گردند،

. است قتيحق دركي آزاد آن در كه رسد يمي ا خانه به و گذرد يم

روان بخش آسودگي عمدتا ،دالرامي قيموسة قطع كي مانند كاال، مثابه به هنر

ي مرزها تا آني نوا تا است الزمي قيموس و هنر ازي شگرف شناخت. است كاال گريد زند، يم چنگي آدم روح بر هنر كهيزمان. كند پرواز انسان روح

. است گذاشته سر پشت راي كاالئجهان ي مرزها و ستين

هرچند كه رايز است، گانهيبيكسر ي دار هيسرماي برا هنر تيخاص نيا شتريپ آن از ليو اند گسترده انسان روان اعماق تاي دار هيسرماي مرزها

،جاده آن در گريد و رسد يم انيپا به كاالگري قلمرو گريد) روحي سو به( روح، قلمرو در. ستين هيسرما نامحرمان وي كاالئ گانگانيب نياي براي جائ

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۶۹

پليدي و را از مانبايد دستان. دهند ينم ورود ةاجاز كاال و هيسرما بهنخستين گام را بسوي قلمرو روح متا بتواني منامحرمي كاال و كاالگري بشوئي

.مبرداري

)ميرمستقيغي سودمند( ندارد كننده مصرف با ميمستقة رابط ديتولة ليوس . رواني آسودگ نه و است تني آسودگ سبب نه مايمستق نيبنابرا

توجه مورد نظر نقطه دو از ديبا آن ريغ و كاغذ آهن، مانندي ديمف زيهرچ

اءياش ليقب نيا از هركدام. تيفيك لحاظ از و تيكم ثيح از. رديگ قرار

ديمفي مختلف جهات به تواند يم نيبنابرا و متعدد خواص از استي ا مجموعه اءياش متفاوتي ها استفاده جهيبالنت و مختلف جهات نيا كشف. گردد واقع

.استي خيتار عمل كي

ديمف اءياش تيكم مورد در كهي اجتماعي ها اسيمق كشف است نيهمچن متفاوت تيماه ازي ا پاره كاالها، سنجش اسيمق در تفاوت. رود يم كار به

.استي قرارداد گريدي برخ و رديگ يم سرچشمه سنجش مورد اءياش

دري سودمند نياي ول. كند يم مصرف ارزش را آن كه است ءيشي سودمند

ي هست آن بدون كاالستي جسمان خواص به وابسته چون. كند ينم ريس هوا مصرف ارزش كي خود الماس و گندم آهن، مانند كاال هر كريپ پس. ندارد

كهي كاري كم و شيب با وجه چيه به صفت نيا. است) خواسته( مال كي اي

. نداردي بستگ دينما مصرف ديمف خواص نيا آوردن دست بهي برا ديبا انسان

نظر مدي نيمع ريمقاد همواره شود يم صحبت مصرف ارزش از كهي هنگام

ي ها ارزش. آن ريغ و آهن نت كي پارچه، كي ساعت، نيدوج ك: يهست . استي كاالشناس آن و استي خاص فن موضوع خود كاالها مصرف

مصرفي ها ارزش. ابدي يم تحقق مصرف اي استعمال در فقط مصرف ارزش

كهي اجتماع شكل هر از اعم دهند يم ليتشك را ثروتي مادي محتو اي كنه

.باشد دارا ثروت نيا

۷۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ليدل يب نابودكردن: ستين جهت يب آمد، شتريپ كه همانطور ءيش كي مصرفي جيتدر اي و كبارهي ليتحلي عني مصرف. شود ينم دهينام مصرف ءيش كي اي و تني آسودگ حصول جهت در رهيغ و گندم آهن، مانند كاال هر كريپ

. نهايا دو هر اي و رواني آسودگ

از راي و كهيجائ تا كشد، يم طول كاال هر كريپ ليتحل كهي زمان مدت

عمل. شود يم دهينام كاال ديمف عمر اصطالحا كند، يمي ته مصرف ارزش

گوشت مانند( رديگ يم صورت انسان بدن توسط مايمستق اي كاال، كريپ ليتحل هيتجز هاضمه دستگاه توسط آن كريپ بالفاصله و شود يم خورده كه برنج اي بهرحال، كه شود يمي گريد ديرمفيغ و ديمف عناصر به مبدل و گردد يم

آن مصرف نكهيا اي و) ستندين برنج اي گوشت مصرف قابل كريپ گريد

مانند كند يمي ته مصرف ارزش از راي وي) فرسودگ واسطه به( جيتدر به . كفش جفت كي

در هم دارد تني آسودگ در شهير هم ،يفرسودگ مسئله ةدربار قضاوت

و فرسودهي كفش انسان، كي يبرا كه كفش جفت ك: يرواني آسودگ است ممكني گريد انساني برا لحظه همان در د،يآ يم نظر به آشغال

نييتعي نقش رواني آسودگ نيبنابرا. باشد ايدن كفش نيتر راحت و نيباتريز عمر تفاوتبيانگر مسئله، نيا. دارد كاال ديمف عمر ةدربار قضاوت در كننده

. است كاال يروان ديمف عمر و يكريپ ديمف

ي سوئ از كاال،ي روان ديمف عمر مسئلهي ذهن انكاركردن بامتعصب ونيمذهب اب و داردي كريپ ديمف عمر هنوز كهي كاالئي زير دور به كردن ممنوع با

شناخت عدم ،اسراف مسئله قالب در شان تفسيريي خطا نياكردن زهيتئور

. كنند يم اثبات گريد بار انسانفطرت از را خود

هنوز كه راي زيچ هرگز انسان. نداردي خارج وجود اسراف نام بهي زيچ

. باشد وانهيد آنكه مگر اندازد، ينم دور به است مصرف ارزشي داراي وي برا

مصرف ارزشي دارا گريد شود يم ختهير دور به كهي غذائ ةماند اضافهي حت

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۷۱

اي و برده ليتحل آنراي روان مصرف ارزشي ريس احساس رايز ست،يني روان سالمتي برا آني تكرار خوردن و غذا داشتن نگه« چوني ليدال نكهيا

ي آسودگ دگاهيد از اما استفاده، قابلي كريپ به مبدل آنرا» ستين خوب . است ساخته ارزش يب روان،

ديمف عمر ـ اي ـي كريپ ديمف عمر كه شود يم انداخته دور بهي ئيش پس را مصرف ارزش دو نيا ازي كي يكاالئ اگر. باشد دهيرس انتها به آني روان

. شود ينم انداخته دور به باشد، دارا هنوز

عمر انيپاي معن به الزاماي كريپ ديمف عمر انيپا ايآ كه نستياي منطق سؤال

دستگاه دو در كاال تيخاص ندويا رايز استي منف پاسخ است؟ي روان ديمف

كي است ممكني رمرديپ مثال. شوند يم دهيسنج متفاوت كامال اما همسو ارزش چگونهيهي محتو كه را شده سوراخ سوراخ وي متالش نيپوت جفت

نيا رايز نكند، معاوضه ديگري ارزش با چيزهيچ با ست،يني كريپ مصرفي ها يقهرمان و است جنگ دري وي جوان دوران ادگاري نيپوت جفت كيي داراكه استي ئيش نيبنابرا. آورد يم او ادي به را همقطارانش نجات دري و

است. يكريپ مصرف ارزش فاقد اما همتا، يب يروان مصرف ارزش

پاسخ است؟ي كريپ ديمف عمر انيپاي معنا بهي روان ديمف عمر انيپا ايآ

انسان كي يبرا تواند يم كفش جفت ك. ياستي منف وضوح به و مجددا

كه استي معن نيبدي روان ديمف عمر انيپا( باشدي روان مصرف ارزش فاقد

كي معادل اوي برا كه باشد شده دلزده و خسته كفش نيا از آنچناني و نظر از و دهينرس انيپا به آني كريپ ديمف عمر هنوز اما) است آشغالتكه

. كند محافظت راي ازمنديني پاها سالها بتواندي كريپ مصرف ارزش

ارزش( تني آسودگ برآوردن در كاال كي يسودمند ،يا ژهيو طيشرا در

ارزش( رواني آسودگ برآوردن در كاالي سودمند باي) كريپ مصرف

كاال خود بهي ميمستق ربط طيشرا نيا. دارد معكوس نسبتي) روان مصرف

. استي انسان ـ ياجتماعة ديچيپ روابط ماحصل ابتدائا و ندارد

۷۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

پنج وي س دار، خانهي خانم: ميريگ يم نظر در راي مفروض شخص مثالي برا

نويس برنامه مهندسي آقا كي همسر پسر، و دختر فرزند دوي دارا ساله،ي برا راي مرفه نسبتا و متوسطي زندگ ،شغل نيا قيطر ازكه افزار نرم

مشكالت از حاصلهاي عصبيت ليدل به اما. است كرده فراهم خود خانواده

ي غذائ ميرژ مراقب كه استي مدت دار خانه خانم نيا مدرسه، در فرزندانش شدت به راي و روان مسئله نيا. است شده وزن اضافه دچار و ستين خود

. كند يم آزرده

ي ريدرگ« ها ساعت از پس او و است شكالت بسته كي اوي چا زيمي رو خوردن از حاصل تني آسودگ كه بدنش ازمندانهين اديفر انيم در» يشخص

ميرژ به بودن بند يپا كه روانش ازمندانهين اديفر و خواهد يم را شكالت تن خواهش برابر در باالخره ،دهد يم فرمان را شكالت نخوردن وي غذائ

وسوسه نيا برابر در تواند يم غالبا او ست،ين نطوريهم شهيهم( شود يم ميتسل

. گذارد يم دهان در را شكالت نباريا بهرحال و) كند مقاوت

با معكوسي ا رابطه در شكالتي كريپ مصرف ارزش خاص، تيوضع نيا در

و تر يمقو شكالت كه قدر هرچه: رديگ يم قرار آني روان مصرف ارزشي آسودگ عدم معرض در شتريب را خانم نيا باشد، تر يغني غذائ موادي دارا

عذاب روز تمام حاال و خوردم شكالت بسته كي دوباره« :دهد يم قرار روان

رواني آسودگ عدم ازي خاص نوع كه وجدان عذاب نيا ».دارم وجدان

. كاالهاست معكوس مصرف ارزش نيا انگريبي خوب به است

ها يمهربان وي كودك دوران تيترب سبب به دار خانه خانم نيا گر،يد طرف از

اوقاتي گاه او. سته هم دوست انسان اريبسي فرد اش، مادرانه اتيخلق و

انساني كارهاي برا را خانواده ةانيماه درآمد درصد ده تا پنجي حت

مستمندان، مانده، عقب كودكان سرپرست، يب كودكان به كمك( دوستانه

و جر باعثي حت گهگاه مسئله نيا و كند يم صرف) قهيمض در مارانيب

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۷۳

فرصت ما به او، دري دوست انساني قو حس نيا. شود يمي خانوادگي ها بحث

.ميبزن يدوست انسان بازار به همي سر تا دهد يم

ي و طيشرا با انسان ها ونيليم جهان در و ستين تنها خانم نيا كه آنجا از رونيبسر نيزم از قارچ همچوني اريبسي اجتماعي ها سازمان دارند، وجود

ي ها بسته( است يدوست انساني ها بسته شان، يديتولي هاكاال كه اند آورده در را ها بسته نيا) ديبگذار آن كنار در هم راي دوست وانيح وي دوست عتيطب

. نمود مصرف آنرا و كردي داريخر توان يمي نيمع مبلغي ازا

به كه نستيا آنهاي اصل تيخاص اما ندارند،ي كريپ مصرف ارزش ها بسته نيا

خوشي بوئ) افتد يم اتفاق شان يداريخر با همزمان كه( آنها مصرف محض

،يدنام» عتيطب و انسان خوشي بو«را توان آن مي كه ديآ يبرم آنها از دلي عن: يهستندي باالئ اريبس و ژهيوي روان مصرف ارزشي دارا نيبنابرا

آرام ،راها انسان همچون او و ميليون دار خانه خانم نيا دوست انسان قتايحق

.كنند يم

را سرد جنگ از پسي ها ستياليسوس ازي اريبس ها سازمان نيا كهيآنجائ از

ي تكنولوژ به روز هر اند، نموده جذب خود به يالملل نيبي اسيمق در زين در شرفته،يپي تكنولوژ نيا حاصل. شود يم اضافه شانيكاالها ةشرفتيپ

ترش شرفتهيپ شكل در كاال، مثابه بهي دوست انسان شكلش نيتر يابتدائ

و نيتر شرفتهيپ در و كاال مثابه بهي دوست وانيح وي دوست سبز وي دوست عتيطب . است كاال مثابه به سمياليسوس شكلش نيتر مدرن

رواني آسودگ ،يا ژهيو مهارت چه با دينيبب تا ديكن مراجعه ها سازمان نيا به

معموال. فروشند يم شما به دار مارك و شدهي بند بسته و زيتمي ها بسته در را

با داريخر و رود يم فروش به انهيماهي ها»دوز« باي داروئي ها بسته نيا

و رواني آسودگ ها، بسته نيا از تومان اي دالر ورو،ي چند انهيماه ديخر . رساند يم مصرف به و كند يمي داريخر شبانه نيريش خواب

۷۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كاال، مثابه به سمياليسوسي ها ظرافت و ژهيو اريبس تيخاص درباره بحث

در . طلبد يم نوشتن راي اريبسي ها كتاب و است جداگانهي مبحث ازمندين روان قلمرو در كه استي حسي دوست انسان كه گفت توان يم نقدريهم نجايا

قلمرو در درخشان استي ا شعله انسان نوع به عشق اما كند يم عمل انسان

حس روح،ي مرزها با رواني مرزها اريبسي كينزد سبب به اما. انسان روح

ي مرزهاي انتها تا را خودي ها شعله و نشود اغناء اگري دوست انساني روان قلمروي مرزها به ها شعله نيا تا دارد را نيا امكان و خطر بركشد، روان

:رايز ،كنند متولد را انسان نوع به عشق و كنندي ابيدست روح

قرار نماند را عضوها دگر روزگار آورد درد بهي عضو چو

قلب كههستند نيا خطر در جدا ،هاي مانند او و انسان دار خانه خانم نيا

عواطف دركنار احساس نياي شكوفائ و رشد از پس ،شاندوست انسان قايعم

شدر با اگر كه ابدي ارتقأ انسان نوع بهي عشق چنان به ،انه و پدرانهمادر

ي خطرناك صاشخا به خطر، يب كامالافرادي از اآنان ر شود، همراهي اجتماعي ناگهان انقالبات نيا از( سازد مبدلي دار هيسرمادربرابر نظام كاالئي

درون از زين سمياليسوس و) دارند وجود خيتار دري اريبسي ها نمونه ،يدرون

ي اسيس احزاب و پرفسورمĤبانهي ها بحثتظاهرات خياباني و و ها نگيتيم كنند يم رشد خانواده درون از ابتدائا آن نهفتهي بذرها بلكه شود، ينم زاده

.كنند يمي نمائ قدرت به شروع جامعه در سپس و شوند يم شكوفا و

نياي برا نانياطم سوپاپ كي همچون ،يدوست انسان حسي كاالئي تشفا اماي بسو اش انهيماجراجو سفر از و آن بلوغ از آن، تيطفول انيپا از شعله

ة محدود در و شده كنترل كامال آنرا و كند يمي ريجلوگ روح،ي مرزها متخصص كاال، مثابه به سمياليسوس. دارد يم نگاه انسان رواني كاالئ

جادياة واسط به جهت، نيهم به و استي رواني قرار يب نيا كنترلي همتا يب

نظام غيدر يب تيحما از خطرناك،ة شعل نياي فن كنترل و رواني آسودگ

.است برخوردار زيني دار هيسرما

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۷۵

وي اجتماع انقالب بهي ربط تنها نه نامش خالف بر كاال مثابه به سمياليسوس از رسد، يم خود اوج بهي طبقات ةمبارز كهي ا مرحله در بلكه ندارد،ي انسان

يمذهبگرائي افراطي حت. استي دار هيسرما نظامي ها حربه نيتر يانقالب ضد اندازه بهي طبقات ةمبارز شكست وي نابود در توانند ينم زين سميفاش و

ديتول ريدرگ كهي ا ياجتماع طبقات. شوند واقع مؤثري كاالئ سمياليسوس با را كاال مثابه به سمياليسوس كه هستند نيا خطر در همواره هستند،

.شوند دهيكشي نابود به آن پرتگاه در و گرفته اشتباهگرائي انقالبي جامعه

دقت به را كاال مثابه به سمياليسوس كه استگرايان جامعهي انقالب فيوظا از

نيا در. ندينما برمال آنرا پنهان و آشكاري ايزواي تمام و كرده زهيتئور موجود نيا كردن زهيتئور و ستين چنين امر خطيري توان و امكانه نوشت

ي قدرتمندبسيار و گسترده كيتئور ـ يطبقات گاهيپا ازمندين ،ياجتماع . است

) دادن جلوه باال اي و( بردن باال ضمن داردي سع هموارهي دار هيسرما ةجامع

واسطه به را كاالهاي روان ديمف عمر حال نيدرع كاالها،ي كريپ ديمف عمر

كهي لياتومب جهيدرنت. برساند ممكن حداقل بهي فرهنگ وي اجتماع غاتيتبل

اي و شود يم سپرده گورستان به كردي رانندگ آن با توان يم سالها هنوز . شود يم انداختهي آشغالدان به است كارا و بايز هنوز كه كفش جفت كي

،يفرهنگ وي اجتماعة جانب همه و روانشناسانه رنگين كي با جامعه، نيا در مسئله نيا به مذهب( شود يم انكار كاالهاي روان ديمف عمر وجود اساسا

ت،يفيك ضمانت( ديمف عمر موضوع كهي هنگام و) كند يمي اديز كمك

سنجش به كاالي كريپ ديمف عمر تنها است، انيم به) رهيغ و تيفيك كنترل

. ديآ يدرم

ة ديچيپ اريبس موضوع كاالها،ي روان ديمف عمر و مصرف ارزش ةمسئل اما استي كاالئ غاتيتبل آوران فن و نيمتخصص وي دار هياة سرمجامعي روانشناس

۷۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

تيفعالي تمام عمل در ،يتيخاص نيچن وجود كردن انكار ظاهرا ضمن كه در و كنند، يم متمركز كاالهاي روان ديمف عمر آوردن تر نيپائي برا را خود

شيپ به ناخودآگاه ريضمي مرزها تاي حت، انسان روان اعماق تا تالش نيا . روند يم

با كفش جفت كي كه است نياه يسرماي روانشناسي اصل هدف جانيا در

سطل به و داده دست از را خودي روان ديمف عمر ممكن، سرعت حداكثر

را آني جا و رفته فروش به گريد كفش جفت كي تا شود، انداخته آشغال

. رديبگ

» ديجدي زهايچ« ديتول جهت در هموارهي دار هيسرما كه است سبب نيهم به

انسان روان اي تني آسودگ باعث ديجدي زهايچ نيا كهاين ليلد به نه. است

هرچه ستيبا يم) شده فروخته و( كهنهي زهايچ كه ليدل نيا به بلكه هستند،

دست از ديجدي زهايچ برابر در را شيخوي روان مصرف ارزش عتريسر

. شوند خارج مصرفة پروس از و بدهند

رشد«و توسط انسان كاالئي ي دار هيسرما ةجامع در آنچه كه نروستيا از

.ندارد» مد« ازي متفاوت تيماه چيه قتيحق در شود، يم دهينام» يتكنولوژ

) مد يها سالن يها يباز شعبده و مراسم ةهم و( لباس مد كه همانطور

به بيقر، زيرا ندارد لباس و ظاهر يبائيز مسئله به يانسان و ميمستق ربط چيه

لحاظ هر از شوند يم داده شينما ها سالن نيا در كه يهائ لباس اتفاق

نيهم به .زنند يم زار پوشندگانشان تن به و اند بدقواره كامال شناسانه، يبائيز روان و تن يآسودگ به يانسان و ميمستق ربط زين »يتكنولوژ رشد« سان

ظواهر و ها سرعت و امكانات داشتن ضمن( ديجد يكاالها و ندارد انسان

يها تلفن مانند كنند، ينم ضمانت را خود وجود ياصل ليدل غالبا) متفاوت كردن تلفن جز به كرد شود يم كار همه ها آن با كه دتريجد و ديجد ليموبا

. رهيغ و

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۷۷

نيا جهينت اساسا و بازار به ديجد يكاالها ارائه آور سرسام سرعت نيا ةجينت با امروز انسان كه نستيا روان، يآسودگ مسئله با يروان اريع تمام جنگ

روان و تن يآسودگ موجب نه آن، رشد كه روبروست يتكنولوژ ينوع

. است او شتريب چه هر يازمندين و فالكت و محنت موجب كه ،يآدم

يبرا يتياهمالبته انيم نيا در ترفندها نيا واسطه به انسان روان بيتخر كه است نيا هيسرما يروان جنگ مخرب اثرات جمله از. ندارد هيسرما

و روان قلمرو در رشد يبرا انسان قدم نينخست كه اءياش به يدلبستگ شود يم بيتخر انيبن از است، يدلبستگ يهمتا يب يروين تكامل و يشكوفائ

آن ميمستق كرديرو كه دهد يم يدلبستگ در يناتوان به را خود يجا و

. است يديق يب

انيم در ياديز حد تا هنوز كه( يروس مدل سميكمون ا،يدن گريد يسو در

به يدلبستگ يانسان موضوع اساسا) دارد شهير روشنفكران و ورزان شهياند

اشتباه يخصوص تيمالك با آنرا و كند يم انكار انسان وجود در را اءياش

.گيرد يم

اءياش يروان مصرف ارزش در شهير كه اءياش به يدلبستگ تفاوت نكردن درك

ارزش در شهير كه اءياش به يخصوص تيمالك و دارد انسان روان يآسودگ و

كه رود يم شيپ يجائ تا ،دارد پول يعني آن يانتزاع معادل و اءياش ةمبادل

و مفهوم انسان، عت،يطب اء،ياش به( يدلبستگ از ينوع هر هيروس انقالب از پسبه دار مكافات سپرده خشونت با يخصوص تيمالك برچسب و عنوان با) رهيغ

. شود مي

و يشيپر روان هرگونه تفاوت، نيا انكارضمن زين يدار هيسرما ةجامع ةمبادل ارزش يانتزاع و شتريب مقدار به حرص از حاصل) سميشيفت(شيءپرستي

روان به »يدلبستگ« يجا به بكارانهيفر را،) پول واحد به( اءياش از يانبوه

. كند يم قالب امروز انسان ازمندين و رنجور ناآسوده،

۷۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

و ناآسوده و ازمندين تيغا به يروان لحاظ به است يانسان نها،يا همه ةجينت كه روان يآسودگ يا لحظه آوردن بدست يبرا كه ماريب و رنجور

باز شعبده هر دكان به »تيمعنو« نام به ،اوست يانسان و يعيطب حق نيتر يابتدائ

و يذهن رالعقوليمح و بيعج حركات انجام با و شود يم متوسل باز روانماورائي يها يانرژ با ارتباط تا گرفته يروان هاي شنيتيمد انواع از يكيزيف

خود روح كردن جدا يبرا تالش و يانسان فرا و يهانيك ناشناخته و دهيناد

و معصومانه يزار و هيگر با تنها.... اسرار يها جهان ديكل كشف و بدن از اديفر را كشنده رنج كي) شود يم كباب شيبرا آدم دل كه( يا كودكانه

نكهيا از غافل آن، دردناك تيغا و تينها در روان يآسودگ عدم: زند يم

.او روان يآسودگ نه است انسان روح يآسودگ تيمعنودانش موضوع

مذاهب جمله از( دهد يم وعده را روان يآسودگ ت،يمعنو نام به كه كس هر

نيا در ديجد يموجود تشيفعال حاصل كه است يكاسبكار) ديجد و ميقد يكاال هر همانند كاال مثابه به تيمعنو. است كاال مثابه به تيمعنو يعني جامعه

در روان يآسودگ عدم در انسان كهيمادام و شود يم فروش و ديخر يگريد

. دارد هم يگرم اريبس بازار است، يشيپر و رنج

و آوران فن نيبزرگتر آثار درآسودگي روح را مراتب و دقايق شناخت يخوب به ،يروم محمد نيالد جالل موالنا مانند روح، يآسودگ نيمتخصص

بايست مي كه نستياانساني يها يشگريپو جمله از نرويا از. افتيدر توان يم يآسودگدقايق به زين و ديفهم قايعم و دانست شناخت،تا حد توان را موالنا .ديگرد مسلط اش، يتخصص يها ظرافت يتمام در روح،

موضوع در انسان از مانده جا به يتخصص و كامل اثر تاليكاپ كه همانطور

به) يكاالئ جامعه نياديبن نييتب واسطه به( است روان يآسودگ و تن يآسودگ

يآسودگ موضوع در يتخصص و كامل ياثر زين يمعنو يمثنو سان نيهم و آن، ابعاد ةهم در است انسان نوع يآسودگ سمياليسوس هدف و است، روح سمياليسوس كه است) روح و روان تن،( يآسودگ ابعاد همه شناخت با تنها

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۷۹

كامل سمياليسوس به مبدل و دهد يم انيپا را خود تيطفول كودكانه، و ناقص

. شود يم

آنكه سبب به كه دهد يم وعده را يا جامعه ناقص سمياليسوس نصورتيا ريغ در

انيم نيا در( انگاشته دهيناد آن در را انسان يآسودگ ابعاد از يكي

يگريد از يباالتر اي تر نيپائ تياهم و تياولو ،يآسودگ مراتب از چكداميه و ند،ينش ينم زين دل بر پس د،يآ يبرنم دل از كه است يسخن) ندارند از يا مجموعه تنها است، نكرده ريتسخ را يآدم دل سمياليسوس كهيمادام

انسان كه است، يا كودكانه يول بايز يها يآرزومند و دوآتشه يشعارها

در آن راهكار ،خود يها يازمندين ابعاد از يكي كردن گم سبب به ازمندين .جويد نمي

باالتري از تر يا البته اينكه ابعاد آسودگي انسان اولويت و اهميت پائينصرفا در دستگاهي صحيح است كه اين ابعاد به يك اندازه ،ديگري ندارند

اغناء شده و يا برعكس، در معرض خطر قرار گرفته باشند. بديهي است كه براي يك انسان تشنه يا گرسنه، آسودگي تن يا همان دستيابي به آب و غذا،

وي قرار دارد. براي تري نسبت به آسودگي روان و روح از اولويت حياتيو بايد اولويت ندارد چنين انساني از آسودگي روح و روان سخن گفتن

ابتداء گرسنگي و تشنگي او را برطرف كرد.

همينطور است براي انساني كه در معرض عدم آسودگي روان قرار دارد: و ابتدا بايد اولويت ندارد تعارف كردن ظرفي از غذا به او در اين شرايط

نجور او را التيام داد. بنابراين شرايط مشخص اولويت هر بعد معين روان ر كند. آسودگي را تعيين مي

ميرند و در جهاني كه روزانه هيجده هزار كودك در آن از گرسنگي ميسبب دسترسي نداشتن به غذا از گرسنگي جان ميليون انسان به 30ساالنه

سودگي روان و روح انسان دهند، بديهي است كه سخن گفتن از ابعاد آ مي

۸۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

هستند. نه اينكه آسودگي روان و روح به اندازه اولويت بيبه همين اندازه دستگاه اجتماعي در نداشته باشند، بلكه به اين دليل كه اهميتآسودگي تن

دستگاهي كه ميليونها انسان را از همين كنيم، يعني كه در آن زندگي مياولويت اين ابعاد آسودگي انسان ت، گرسنگي در خطر مرگ قرار داده اس

كلي از ميان رفته است. به

شود و در اينجا يكي ديگر از ابعاد اعجاب انگيز آسودگي انسان برمال ميآن رابطة ميان آسودگي تن يك انسان با آسودگي روح انسان ديگري

بني آدم اعضاي يكديگرند، كه در آفرينش :فرمايد سعدي ميكه است. وقتي درد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند ز يك گوهرند، چو عضوي به

دانسته است كه آسودگي تن نميكه استاد سخن كنيم قرار...، آيا تصور مييك انسان ربطي به آسودگي تن انسان ديگري ندارد؟ اگر انساني ببيند كه

كنند و او از رنج جسمي زجه نده اره ميدست و پاي ديگري را زنده زكشد، آيا اين صحنه كوچكترين درد جسمي در دست و پاي او ايجاد ميديگري درد جسمي براي انسان يك كند؟ خير، درد و عدم آسودگي تن مي

؟رده استك قراري صحبت مي از كدام درد و بيسعدي كند، پس توليد نمي

ضمن اينكه به خوبي شناخته شده است ليكن خوريم كه اي برمي اينجا به رابطهشده است. اينكه عدم آسودگي تن انسان زمانيكه اختهدآن پر دقت به كمتر به

آيد، براي وي عدم آسودگي روح به حوزة شناخت انسان ديگري درميآوري كه در باال آمد، بعيد نيست كه زجركند. در همان صحنة ايجاد مي

روحي را تجربه كند كه تا آخر عمر او را از گر چنان ضربة انسان مشاهدهقراري، از بيسعدي بنابراين در اينجا مقصود اي آسودگي باز دارد. لحظه

عدم آسودگي تن نيست، بلكه عدم آسودگي روح است.

اغراق آميز نيست اگر بگوئيم كه اين ارتباط مستقيم عدم آسودگي تن با عدم معنوي سوسياليسم را تشكيل هاي آسودگي روح انسان ديگري، پايه

مرگ هيجده هزار كودك از هر روز توانند ها نمي دهند. سوسياليست مي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۸۱

اي آسودگي روح را بر خود گرسنگي را مشاهده كنند و در عين حال لحظهو طور سرسري امروزي بهگرايان همين جهت است كه جامعه متصور بدانند. به

هرگونه سخن از آسودگي روح را، تا زمانيكه نظام موجود مسبب حوصله، بيآنها جداي از زيرا دانند: ها مي ها است، افيون توده رنج جانفرساي انسان

هاي ديگر نيستند، بلكه دنبال آسودگي تن انسان به شان، شعارهاي ظاهرينخستين ، همانگونه كه آسودگيبعد و اين درپي آسودگي روح خويشند

ست. نيدر جامعة طبقاتي ممكن فرمايد، مزدك ميليست جهان سوسيا

و از اين كمدي اش را پايان دهد از اينرو سوسياليسم، آنگاه كه كودكي

ترين ايمان و اعتقاد ، معنويروسي خالصي يابدهاي تاواريشبوروكراتيك براي بشر است، جائيكه معنويت كاالئي (مذاهب قديم و جديد) در متصور

توانند نيز نزديك نآن بالندگي و تعالي روح انسان، هرگز حتي به مرزهاي شد.

،هستند يته روح يآسودگ مقوله ازموجود امروز و يستياليسوس آثاراما قلمرو بهبا دقتي علمي و موشكافانه كه ترسند يم ها ستياليسوس امروزه رايز

و مذهب ةجانب همه ةسلط هراس، نيا ليدل. بگذارند يپا انسان روح نكهيا از غافلند آنها. است مقوله نيا در كاال مثابه به تيمعنو يعني ،تيماورائ

يآسودگ و تن يآسودگ تواند يم تنها) يگريد يكاال هر همانند( مذهب يكاال هر همانند كاال، مثابه به تيمعنو به اساسا و كند حاصل روان

. دهند ينم ورود ةاجاز روح قلمرو در ،يگريد

روح قلمرو در ها ستياليسوس ازديگر اثر كي تنهاهاي مزدك، جز آموزه به

موضوع باايمان دارم كه( ماركس كه است كهيزمان آن. است مانده يجا به

كه كند خلق را ياثر تا كند يم جرأت) آشناست يخوب به روح يآسودگ

مانده، يجا به ةخاطر و اثر تنها نيا. ديگو يم سخن يآدم روح با مايمستق

. است ستيكمون فستيمان

۸۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

يعشق مانند( است يناآسودگ و يازمندين تحت شدت به روح كه يطيشرا در اي رفته دست از كه يقيرف رفته، باد بر كه يانسان يئآرزو خورده، شكست كه

نوازش را روح ستيكمون فستيمان خواندن) نهايا مانند و فرزند مرگ

گي آسودوي اميد بهو دهد يم ميترم را آن و گذارد يم مرهم آن بر كند، يم . دهد مي

است افتاده مخاطره به روان يآسودگ كه يطيشرا در ،ر خالف آنباما

و كرده تصادف كه يلياتومب ،يفلسف أسي شده، غرق كه اي يكشت مانند( و رفته برباد كه ياجتماع اعتبار اي و رفته دست از كه يمال شده، نابود يريتأث چيه ستيكمون فستيمان خواندن) نهايا مانند و شده برده كه يآبروئ

فستيمان اثر نيا امتحان و آزمون. ندارد انسان روان يآسودگ و ميترم در

يكساني جهينت شود، امتحان كه هربار و است ساده اريبس انسان، بر ستيكمون .ديآ يم بر آن از

ستيكمون فستيمان خواندن چگونه كه رتنديح در خود ها ستياليسوس

در لب، بر روح يآسودگ سر از يلبخند با را، شماري هاي بي انسان تواند يم

يبايز لبخند آن. دهد قرار اعدام يها جوخه يپا در اي و نبرد مقدم صف نيآخر در دار، چوبه يپا در كه يانسان لب بر روح يآسودگ و تيرضا

سمياليسوس يبرا هنوز كند، يم زمزمه لب بر را ستيكمون فستيمان لحظه

روح يآسودگ عدم شهير. است هرم به سر يراز و ناشناخته يموضوع امروز،

فستيمان. است) شيخو اصل( شيخو نوع از او ماندن جدا انسان، در

مفصال كه ستين ياثر اما آورد، يدرم اديفر به را يجدائ نيا نكهيا رغم يعل

يآسودگ يتخصص اتيجزئ يريادگي يبرا. باشد پرداخته لهمسئ اتيجزئ به نيا در يتخصص يها درسنامه به رنديناگزگرايان جامعه آن، آموزش و روح

و يبازآموز يطبقات ةمبارز چالش در را، ها درس نيا و كنند مراجه نهيزم . كنند ديبازتول

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۸۳

يآسودگ عدم ةشير كه نستيا روح يآسودگ شناخت يبرا سؤال نيتر بنيادي اول صفحه اول، بخش اول، درسنامه به سؤال، نيا به پاسخ يبرا ست؟يچ روح

:از است عبارت روح يآسودگ عدم ةشير. ميكن يم مراجعه

كند يم تيحكا چون ين از بشنو

اند دهيببر مرا تا ستانين كز

فراغ از شرحه شرحه خواهم نهيس

شيخو ازاصل ماند دور كو يهركس

شدم ناالن يتيجمع هر به نم

من اري شد خود ظن از يهركس

كند يم تيشكا ها يجدائ از

اند دهينال زن و مرد رمينف از

اقياشت و درد شرح ميبگو تا

شيخو وصل روزگار ديجو باز

شدم حاالن خوش و بدحاالن جفت

...من اسرار نجست من درون از

.كند يم آغاز را درسش روح، يهمتا يب معلم كه است نگونهيا و

يآسودگ مسئله و( را او بلكه ،ندستين انسان اري »خود ظن« ازها تسياليسوس يبرا و ندنك يم جستجو زين روح قلمرو در يحت آن، ابعاد ةهم در) را او شرم يحت بلكه د،نترس ينم تنها نه آن انيب از و دنندار يهراس چيه آن، نييتب

. ندنك پنهان را فهم نيا يمفهوم جينتا كه دندار

كه همانطورجويد و انسان اسرار وي را مينوع از درون كامل ستياليسوس

معلم از آزموده، زين روح قلمرو در است، آزموده روان و تن قلمرو در

با زيست به وگرنه. است مسلح و مسلط گرفته، درس روح يهمتا يب

يتمام كاال كهيجائ يعني روان، و تن دانيم در فقط رفتن، يدار هيسرما بشر توسط بارها كه است يراه كرده، اشغال آنرا پنهان و آشكار يايزوا

. است نموده اثبات را خود بودن ناكارا و شده آزموده

و تن قلمرو در كاال نيسهمگ قدرت كه نستيا از غافل ناقص، سمياليسوس از را خود امكان و توان همه گذارد، يم يپا روح قلمرو به كه آنجا روان،

. ستين عبور اجازه يو يبرا آن در كه شود يم يدستگاه وارد و داده دست

۸۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

روح، قلمرو در ه،يسرما ينظام و ياسيس ،ياقتصاد مكنت و قدرت يتمام

. انسان نوع استوار درخت تن بر است يا پشه ارزش يب شين چون

دهد انيپا را خود تيطفول آنكه محض به سم،ياليسوس كه است يقلمرو نجايا

و قاطع، اش يروزيپ گذارد، آن در يپا و شود مبدل كامل سمياليسوس به و كاال و هيسرما كه است يجائ رايز است، الشمس اظهرمن شيهمتا يب قدرت

يكاالئ تيمعنو و هيسرما برابر در. ستندين آن به عبور و ورود به قادر يروزيپ) ميقد و ديجد مذاهب يتمام جمله از كاال، مثابه به تيمعنو(

. است ريناپذ بازگشت و يقطع انسان، روح قلمرو در سمياليسوس

روحش و گرفت، شعله انسان نوع به عشق آتش در روحش كباري كه يانسان

و تن بخش آسودگي يكاال چيه گريد افت،ي يآسودگ شعله نيا يگرما در كن خاموش آتش ريسا و( آب رايز ست،ين آن كردن خاموش به قادر روان

چيه را شعله نيا... پاشد يم يگريد دستگاه و گريد يجا در) را شيها كه يالتيتشك و دستگاه يتمام برانداختن و بردن انيم از مگر ست،ين يدرمان

. است دهيببر ستانين از را شيخو اصل از جدامانده ين نيا

كه داند يم كين گريد سركش، ةشعل نيا اتيخصوص درك و شناخت با او

در كاال نكهيا و افتاد خواهد ستانين نيا در آتش يروز ،زود اي ريد

است نگونهيا و است التيتشك نيا يمعن يب يدعو انسان، روح با شيگانگيب

:كه

!! سوختم تو يمعن يب يدعو نفروختم سبب يب آتش گفت

***

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۸۵

در يسودمند نيا يول. كند يم مصرف ارزش را آن كه است ءيش يسودمند يهست آن بدون كاالست يجسمان خواص به وابسته چون. كند ينم ريس هوا

. ندارد

كينزد از ديبگذار. است شده نوشته Daneshدانش يفارس قلم با كتاب نيا :مياندازيبي فارس قلم نيا بهي نگاه

حمل خود با را افزار نرم ديتولة ويش ازي معتنابه دانش نكهيا بر عالوه قلم نيا اي يگرافيكال آن نام كه كند يم منتقل زين راي خاص هنر ضمنا كند، يم

خطوط. دارد ساله چندهزاري قدمت رانيا هنر خيتار در كه استي سيخوشنو دهد يم زيتم گريكدي از را مختلف حروفي فن و قيدقي انحنائ با كهي ا ژهيو و گريكدي از حروف ةفاصل .كند يم زيمتما هم از را چسبان و تنها حروف و نام به استي گريد دانش موضوع ها، پاراگراف و خطوط فاصله و ارتفاع زين . چاپ فن اي يپوگرافيت

ي افزارها نرم دري فارس قلم كي از استفادهچگونگي با همگانتقريبا امروزه) ءيش( ابژه كي عنوان به توان يم راي فارس قلم. هستند آشناي خوب بهي نوشتار كرد، منتقل گريدي جا بهي جائ از آنرا كرد، استفاده آن از د،يدي مجاز

نظر از. (ديدزدي حت اي كرد فروش و ديخر داد، قرار گرانيد ارياخت در ي) هنر سرقت اي تيرا يكپحقوق نقض مسئله

True Type Font. افي.تي.ت فرمت باازجمله كهي (مجاز ءيش نيا با اريبس مصرف ارزش نظر از و سودمند اريبس استي ئيش) شود يم شناخته

۸۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

و نيتر قيدق از) شهياند ديتول( مفهوم ديتول كه آنجا از ن،يا بر عالوه. ارزشي حتو استي همتائ يب ارزشي حاو و استي بشري كارها نيتر ظرافت با

با ءيش نيا ،كرد سهيمقاي قيموس و هنر ديتول ارزش با توان يم آنرا ارزش

ديتولة پروس در را انسان كه هست زيني توانائ ديتول ابزاري) فارس قلم( ارزش .كند يمي اري مفهوم،

بيانگر احساسات انساني نيز هست، تركيب گرافيكي خطوط دانش قلم فارسي و حروف آن بسيار قديمي است و در واقع اين قلم به همين نام در

رفته كار مي ايران بهخورشيدي در 50هاي دهه حروفچيني سربي كتاب زمينة كاهي رنگ اين كتاب، همراه پس است. اين حال و هواي قلم دانش، به

او در حال خواندن گويا كند كه به خواننده اين احساس آشنا را منتقل مي خورشيدي 1390 اين كتاب در سالالبته يك كتاب بسيار قديمي است.

حال تمام خوانندگاني كه براي اولين بار اين كتاب را نوشته شده است، با اينآنها بهگويند كه اين قلم آرامش و اطمينان خاصي را اند مي در دست گرفته

است. دهة پنجاه هاي قديمي كند كه مختص كتاب منتقل مي

توجه به اين تأثير يعني : همين بوده استنيز دقيقا مقصود از انتخاب اين قلم تواند بر روان اينكه يك شيء مجازي تا چه حد ميبيان احساسي قلم و

آدمي تأثير داشته باشد و تا چه حد حال و هواي ذهني خواننده در موقع تواند تغيير نمايد. مي ،با تغيير قلم ،خواندن يك نوشته

فرض كنيم كه اين كتاب با قلم رسمي نازنين حروفچيني شده

از يا اينكه آن استفاده كرده بودم. يا اينكه از قلم هنري زر براي بود.

قلم معمول رمان هاي فارسي يعني لوتوس براي تايپ اين كتاب

استفاده شده بود.

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۸۷

هاي چهل دههدر هر صورت هر چه كه بود، ديگر اين حال و هواي قديمي محيط مطالعة ، كتاب از آن رخت بربسته بود و فارغ از محتوياتپنجاه و

بود. ميآن محيط ديگري

نينخست كه استي آن از شيپ سال صد) 1867 سال( تاليكاپ نوشتن زمان وي عيطب نيبنابرا د،يانجام وتريكامپ شيدايپ به ،كاربردي تميالگوري ها يتئور ءيش بنامي موضوع بهي ا اشاره نيكوچكتر تاليكاپ كتاب كه استي منطق نيچن وجود زمان، آن در اساسا و نكرده مثابه كاال اطالعات بهو يمجاز

موضوع و ستين بيغر و بيعج گريد اكنون كه، يبيغر و بيعج ءيش

بوده خارج بشر تصورة قو و طرهيس از كامال ،استي انسان هرة تجربة روزمر

. است

ارزش به اشاره با تا است سمياليسوس به منتقد دانشمندان زيدستاو مسئله نيا

ي مجاز(كاالهاي) اءياش زيانگ اعجابي كاالئ ارزش زين و همتا يب مصرف غاتيتبلابزارهاي تا گرفتهي وتريكامپي افزارها نرم از امروز،ي ايدن در

اتفاقي مجاز جهان در آن عيوقا تمام عموما كهي هائ يباز وي نترنتيا

در كه بدانندي ا شده منسوخ و قينادق و كهنهي كتاب را تاليكاپ افتند، يم

. كنند اعالم منسوخ و مردود اساس و هيپا از را سمياليسوسي تئور آن پس

از پسي گوئ كه، امروز سمياليسوسي ها نيسيتئوري برخ گريدي سو از

مداوم بازگشت با ،اند شده مواجه »فلسفيسرپرستي بي« دردي نوع با ماركس

تاليكاپي ها فرمول و نيقوان دارندي سع تال،يكاپ به كياسكوالست و دگم و

ءيش كه آنجا از و بچپانند زور بهي مجاز بيغر و بيعج ءيش نيا به را از تيتبع از و خورد يم سر دستانشان از است، زيلي ماه چوني مجاز

با ايدني سو آن تا ايدني سو نيا از سپس زند، يم سرباز تاليكاپي ها فرمول

ة شد ديسف شير بهي ا كودكانهي گوشيباز با و شود يم ترانسپورت نور سرعت . خندد يمي ستياليسوس اصطالح به سمياسكوالست

۸۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ي ماه نيا دنبال به زنان نفس نفس دوبارههاي روسي، با پوتين رمردانيپ نيا تا برند يم يمجاز جهاني ايدر آب درون به را دستشان گوش،يباز وي فرار

مين و سال صدي ها فرمول قالب به ،هست كهي هرجور باالخره راي ماه نيا سيخي ها پاچه جزي زيچ تقال نيا از باز اما اندازند،يب تاليكاپ شيپ

. شود ينم بشانينص شلوارشان

ي ديناام با دست، بهروسي پيپ مĤب پرفسور جماعت نيا عاقبت و آخر متيق به را سمياليسوس تال،يكاپمفاهيم ازي فلسف أسي ينوع و ندهيفزا

نظام كارگزاران به) بخشد يم رواني آسودگ كهي كاالئي عني (يدوست انسان

مبدل كاال مثابه به سمياليسوسي ها نيسيتئور به عاقبت و فروشند يم هيسرما

دري كارمند كار به ،درخشانشاني ها شهياند همراه به ،شان يزندگ و شده

.شود يم نيمز بشر حقوق مدافع و (NGO)ي دولت ريغي ها سازمان

حس ستيكمون فستيمان در را روحي آسودگاميد ي روز ديشا كه نهايا

خام و اماي انساني تالش با قاصرند، آن نييتب و حيتوض از كنيل اند، كرده چون. كند ينم ريس هوا دري سودمند نياي ول« ةجمل شكست، به محكوم

ازي ا هيآ چون را »نداردي هست آن بدون كاالستي جسمان خواص به وابسته

را ءيشي سودمند ماركس اگر كه كنند يم ريتفس نطورياي آسمان كتاب

ي مجاز ءيش نياي برا تا ميائيب پس داند، يم ءيشي جسمان خواص به وابسته كه يكم نيستند مقاالت سوسياليست: ميبتراشي درآورد من پيكرجسم يا ي نوع

ءيش) كريپي (كيزيف جسم معادل را وتريكامپ دستگاه) كريپي (كيزيف جسم . دانند يمي مجاز

با ناگهان چون ،ميا هشد چارهيب گريدكه سادة تفسيري بيافتيم تلة اين اگر به

و شده خارج اش يكيزيفپيكر از تواند يم باد سرعت با ميشو يم مواجهي ئيش اساسا ءيش نيا وجود بدتر، هم نيا از تازه بشود،ي گريدي كيزيفپيكر وارد

ي كيزيف كريپ رفتن انيم از با و ست،يني كيزيفاين پيكر وجود به وابسته

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۸۹

اتيح به و گزد ينم هم ككش اصال) دارد وجود آن ازي كپ نيچند چونكه(

. دهد يم ادامه مزاحمت بدون و كماكان خود

راي اتيخصوص همان درستبا چنين تفسيري، ءيش نيا كه مينيب يم نيبنابرا

يعني وجودش وابسته به پيكر . دارند» ارواح سرگردان«يا »اجنه« كه دارد البد. جسم به جسم ديگري حلول كند يكتواند از نيست و مي اش فيزيكي

حال به را ها ستياليسوس ديائيب پس است؟ جنواقعا ي مجاز ءيش نيا

دامن به دست ،يمجازساز و كار اشياء فهمي برا ميبرو و ميبگذار خودشان

. ميشو رهايگ جن

اءياش كار و ساز فهمي برا عمال و واقعا كه هستندي اريبس. كنم ينمي شوخ

ازي كم دستدر عمل كه شوند يمي هائ يتئور دامن به دست ،يمجاز

اصطالح علمي در تبيين هاي به آور تئوري رشد سرسام .ندارندي ريگ جنغايت ماورائي ساز و كار اشياء مجازي، و در پي آن صدها سناريوي علمي به

ينه، گواه اينست كه ها فيلم و انيميشن هاليوودي در اين زم و دهـ تخيلي آلوده است. مفهوم دانش امروز تا چه حد اشياء مجازي را به ماورائيت

و ساده نكته دو فهم ،مفهومي(ماورائيت) يزدگ جن نياي قيحق عالج اما : است تاليكاپ درباره صادقانه

ستين رستانيدب كيزيف معلم ماركس. ستين فرمول كتاب تاليكاپ نكهيا اوال

امتحان در و كرده حفظ را شيها فرمول كند مجبور را مابخواهد كه

و است قيتحق روش كي تاليكاپ. مياوريب ستيبة نمري ستياليسوس آخرسال همي بائيز اريبس قيتحق روش كه را قيتحق روش نيا صادقانه كه كس هر

ة جامعهر و زمان هر در را تاليكاپي ها فرمول تواند يم اموزد،يب ،هست كشف كه قيتحق روش نيا. كند ديبازتول و كشف دوباره ،يمفروضي طبقات

تحقق يك جامعة غيرطبقاتي كه تصور همانند ،است ماركسذهن ة ساخت و كه آنچه. شود ينم منسوخ و كهنه هرگز كشف و ساختة ذهن مزدك است،

ي اجتماع طيشرا و دوره به اند مربوط كه هستند ئيها فرمول شود يم كهنه

۹۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اند به شرايط و نيز تصاويري از اين آرزوي زيبا كه متعلق 1867 سال خاصاجتماعي ـ طبقاتي جامعة ساساني در هزار و پانصد سال پيش در ايران:

شود. شايد اين پرنده بميرد اما پرواز هرگز كهنه نمي

نيقوان ازجمله ،را ماده نيقوان و داردي ماد كريپي مجاز ءيش نكهيا دوما نياي ماد كريپ كه نستيا تفاوتش تنها. كند يم تيتبعتماما ،را آني كاالئ

كريپ هر اما استي ماد كريپ نوع كي يكيزيف كريپ. ستيني كيزيف ءيش

مادهو روابط نيقواني تمامي مجاز ءيش نيبنابرا. ستيني كيزيف كريپ ،يماد

. كند يم تيتبع ،يوتنين كيزيف نيقواني استثنا به را

: يادم سازد گفتگوي قديمي اين مسئله را روشن مي اي از يك بيان خاطرهبودم و رفته» باالي منبر« ،در جمعي از دوستان جوان 1374آيد در سال مي

ز ماده ي خام و كودكانه اتعريفاز و شور جواني با حرارت و آب و تاب گرفتم تا ميز روبرويم مي گفتم ماده، دستم را به . هربار كه ميكردم دفاع مي

رند و شيرازي و رخ دوستان بكشانم. دوستي را به »ماده«سختي و صلبيت كني بين اين مسئله را به من گوشزد كرد كه: تو وقتي از ماده صحبت مي نكته

آيد كه فهم تو از ماده از نظر مي كني، به دائما به اين ميز سفت اشاره ميكني به مقداري حال نشده وقتي از ماده صحبت مي فراتر نرفته! تا به جامدات

.اشاره كنيانرژي مقادير به و يا كشيم آب و يا هوائي كه نفس مياز

جلوة ديگري از ماده را براي من ناگهان ، شيرازيبيني آن رند اين نكتهو و ميزهاي سفت و صلب نيست روشن كرد: اينكه ماده محدود به جامدات

اما تجربيات شخصي بسياري پس .نيز ماده هستندو انرژي مايعات و گازها من ثابت كرد كه حدود و صغور ماده حتي از اين هم فراتر از سالها به

رود. ايمان دارم كه اشكال بسياري از ماده هستند كه هنوز براي دانش مياي ناشناختة ماده در شرايط ويژه هنوزشده نيستند. اين اشكال بشري شناخته

توانند صلب و سخت باشند كه ميز سفت روبرويمان همانقدر در برابر ذهن مي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۹۱

توان ديد و نمي» چشم سر«را با كه آناست همان شكل ويژة ماده اين است. توان وزن كرد. با ترازو نمي

است. حدود طبيعتشود در حقيقت پنداشته مي حدود مادهخطا آنچه كه بهآمده، اي از ماده كه به طبع (شناخت) بشري در مجموعهمعناي بهطبيعت،

اي از جهان مادي است و همانطور كه جهان مادي در حال زيرمجموعهگسترش است، طبيعت نيز با هر گامي كه انسان براي شناخت ماده

درستي دارد، در حال گسترش است. ماوراء اين حوزة شناخت را به برميخارج بشري از حوزة شناختاكنون همهائي كه ، به معني چيزماوراءالطبيعه

خطا گرفت. بايست با ماوراء ماده به ماوراءالطبيعه را نمينامند. ، مياست نام ماوراء ماده وجود ندارد. چيزي به

چيز غير مادي وجود ندارد، ليكن دانستن اينكه اشكالي از هيچالبته كه طبع بشر بهگنجند و در حوزة شناخت نميماده وجود دارند كه هنوز

م) را سگرائي (ماتريالي مادي، يطبيعفرامادة اند، يعني دانستن وجود نيامدهانسان به صادقانه و علمي بلكه با اعتراف ،كشاند ماورائيت نمي تنها به نه

اين ، راه را براي گسترش در لحظة حاضر محدوديات دانش و طبع بشريدارد تا بار ديگر دانش فيزيك از ماورائيت مفهوم باز نگاه ميدانش حدود

شود. آراستهديالكتيك خالصي يافته و به زيور ماترياليسم

كمان روزي در حوزة دانش همانگونه كه آتش، رعد و برق، ستاره و رنگينكه بشر از ساز و كار شدند (يعني زماني بشري مادة فراطبيعي محسوب مي

در لحظة حاضر نيز رويكردهائي از ماده (مانند مادة آنها شناختي نداشت) محدودة ادة فراطبيعي هستند. وقتيهنوز متعلق به قلمرو م) Astralاثيري

جزئيات به طبع و شناخت خويش طبع بشري اين اشكال ماده را نيز بهطبيعت درآورد، اين اشكال ماده نيز از قلمرو مادة فراطبيعي خارج شده و به

پيوندند. مي

۹۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

گرايان خام آن جهان مادي كه توسط مادهروابط بسياري از از سوي ديگر وجه هيچ شود در حقيقت به مي(و مدل روسي) ماوراءالطبيعه ناميده

ماوراءالطبيعه نيستند و سالها، بلكه قرنها پيش به شناخت (طبع) بشري هائي از ماده كه آنها را نتوان با ابزارهاي اند. اينكه بگوئيم جلوه درآمده

سنجش (مانند ترازو و متر و غيره) سنجيد، ماوراءالطبيعه هستند كه ديگر هاي منسوخ شدة جز روش شناخت علمي، به خزعبل است. هيچ روشامروزه

قرون وسطائي، شناخت (طبع) بشري را محدود به ترازو و متر و قوة بينائي د.نكن نمي

خودش راست طبيعي است كه هر انساني كه روزي در آئينه نگاه كند و بهداند كه ماده محدود به اش هرچه كه باشد، مي بگويد، حدود طبيعت ذهني

بينيم. زيرا او حداقل يكبار در جهان مي» چشم سر«را با جهاني نيست كه آنن او سخت و هان، همانقدر در برابر ذهآن جرؤيا دريافته است كه اشياء در

نمايند. بگذريم از اينكه انسان صلب هستند كه در جهان فيزيكي خود ميقدري بهغالبا اش در جهان رؤيا امروز در توضيح كاركردهاي ذهني

ماترياليسم خام انكارگرائي به ،خويشتن است كه يا با دروغ گفتن به سرگشتهغير علمي، دامن هر تئوري آورد و يا اينكه دست به و كودكانه پناه مي

شود و يا اينكه چالشگري در راستاي ل باور و ماورائي از جهان ميغيرقابپايان بر سر زندگي پس از مرگ هاي بي سؤاالت و جدل فهم آن جهان را به

كشاند. يا وجود و عدم وجود خدا مي

بدانيم ذهن ابزاري است كه در جهان معنويت همانقدر كاربرد اينكه اما پاسخي ، هيچ چيز را دربارة سؤاالت بيدارد كه در جهان فيزيكي پيرامون

. تنها دانشي كه راجع سازد روشن نميو غيره.. چون زندگي پس از مرگايم اين است كه هيچكس از اين سفر بازنگشته و به يقين كسب كرده مرگ به به

احتمال قريب به يقين هرگز باز نخواهد گشت. اگر سفري وجود دارد كه غنيمت را در تفكرات ماورائي گردد پس چرا بايد اين دم كسي از آن بازنمي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۹۳

اين دربارة مقصود و مقصد چنين سفري تلف كرد؟ زيرا هيچ چيز راجع بهچند و دانشي را دربارةخرده دانيم و آن كسي هم كه نمي بازگشت سفر بي

گويد. كند، يقينا دروغ مي چون اين سفر ادعا مي

اند، پس از اين تجربه مرگ سخن گفته تمامي كساني كه از تجربه نزديك بهاند. اينها بازنگشتهپس از مرگ هان جاند و بنابراين از در قيد حيات بوده

خنها در اند، ليكن تمامي اين س اند و بيان كرده چيزهاي زيبا و نازيبائي ديدهس گفته شده است. پس موضوع شناخت و طبع فهمين زندگي و با همين ند، نك فرياد ميعوامفريبانه هب ابرخالف آنچه مذبشري جهان معنويت،

موضوع مرگ نيست، بلكه موضوع همين زندگي است.

(نه پس از مرگ بلكه در همين زندگي) دانش شناخت اشكال ديگر ماده اما ايران نهفته است: يك زنديك زنده (ذوالحيات يا دوزيست) در دل تاريخ

شناسد كه در محدودة شناخت چشم سر نيستند، تنها اشكالي از ماده را مي نهدل به تجربه را با چشم بلكه قادر است كه در محدودة جهاني كه آن

افتادن به از آورد، شناخت علمي و شيئي (ابژكتيو) خود را حفظ كرده و ميجهان نيز پرهيز آن در » خداتراشي«و » تراشي جن«ورائيت و هرگونه دام ما كند.

آيد، جهاني از تجربه درمي است كه جهاني كه با چشم دل به دانسته زيرا او ميپيوستگي . بدين معني كه است ناپيوستهاست، يعني جهاني ها نمادها و نشانه

وقايع از خصوصيات ويژة جهان فيزيكي است و در جهان معنويت هرگونه است و جوهري نيست. يذهنهاي عادتپيوستگي وقايع رويكرد

ها (جهان معنويت) را هر انساني ناپيوستگي وقايع در جهان نمادها و نشانهويت تجربه شخصي درآورده است. جهان رؤيا كه از جنس جهان معن يقين به به

سازد. هيچ دو رؤيائي در پي زيبائي نمايان مي ناپيوستگي وقايع را به ،استها هم داراي پيوستگي وقايع نيستند و از نظر حوادث، افراد، مناظر و سخن

هم ندارند. اما براي ذهن تعليم ديده، هر دو رؤياي در هيچ ربط ظاهري به

۹۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

بيانگر معنائي پيوسته پي هم، اگر با ديدگاهي نمادشناسانه بررسي شوند، هستند.

(مانند تغير است يو البنابراين وجود هرگونه موجودي كه حضور وي پيوسته عنوان رويكردي از تصوير سازي ذهن خدا، فرشتگان و غيره) ضمن اينكه به

كار طبيعي ذهن انسان محترم دانسته و عنوان ساز هنوز تعليم نيافته بايد به

، ليكن قائل شدن ماهيت جوهري براي اين تصاوير، جوينده را در دام شود پيش براي شناخت اين دوجهان به اندازد و از هرگونه گام مي توهم

كند. جلوگيري مي

مفروض داشتن هرگونه پيوستگي در تجربة جهان معنويت توسط يك جوينده، به حل و فصل داند مدد يك استاد حاذق كه چند و چون ماجرا را مي يا به

سازد، يا اينكه هاي بعدي وي باز مي شود و راه را براي گام آورده ميگي گسيخت روانو كشندة دام مهلك و غير قابل بازگشت جوينده را بهرا هاي ديگر و بسياري انسان كشاند و زندگي وي مي (اسكيزوفرني)

كشاند. نابودي مي به

سالم جان گسيختگي روانوهم و تاي كه چندين بار از دام مهلك جويندهدركي ناپيوسته ، بهو از اين ورطه رخت خويش بركشيده باشد باشد برده در بهيابد و ناپيوستگي آن (ابژكتيو) و علمي از جهان معنويت دست ميملموس و

بيند كه پيوستگي اين جهان را. جهان را همانقدر طبيعي مي

اين بحث نيست. انديشمنداني هستند جزئيات اين درك علمي موضوع مستقيم اند و از ديدگاهي مذهبي يا غير مذهبي به دقت به اين بحث پرداخته كه به

توان به دكتر بهرام اند. از اين دانشمندان مي دقايق اين دانش اشاره نمودهنويسندة اشاره كرد. هرچند كه معنويت يك علم است ارزشمند الهي و كتاب

ناپرهيزي كرده و در سطور اين كتاب گهگاه ليكن مسلمان است، اين كتاب رود و مسئلة شناخت جهان هاي مذهبي فراتر مي از تمامي چهارچوب

معنويت را همانگونه كه حقيقتا هست، يعني موضوعي براي تجربه و شناخت

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۹۵

از جهان وي و آگاهي ة شخصينشانگر تجربخود كه دارد علمي، بيان ميها هراسان البته او در آنجا كه از اين ناپرهيزيها است. نهنمادها و نشا

برد، مجددا خواننده را دامن مذهب پناه مي شود و از ترس جهنم دوباره به ميشدن حقايق بسياري در اين كتاب به روشننزديك بود از شكست گامي كه

دارد و من به دكتر حق هم جهنم ترس البته سازد. افسرده ميبيانجامد، .پرهيز كندآن خطر سوختن در آتش از دهم كه مي

ناپيوستگي آن جهان را همانقدر ترسد و ديگر از جهنم نميزمانيكه جوينده در اين لحظه، ذهن او ديگر جهان بيند كه پيوستگي اين جهان را، طبيعي مي

و مادي و آشنا بلكه آنرا همانقدر طبيعي ،بيند نمي »ماوراءالطبيعه«معنويت را دهد بيند كه ميز روبرويش را و با ممارستي مداوم ذهن خود را عادت مي مي

جاي تمركز بر پيوستگي يا كه بتواند در هر دو جهان پيوسته و ناپيوسته، بهاز خصوصيات ذهن از مراتب توهم و ناپيوستگي وقايع (كه

اي او ديگر متمركز شود. در چنين مرحله قايعمعناي واست) بر يافتهن تعليمچه ،براي اوو اتفاقات وقايع تمامي ذوالحيات (دوزيست) است و اصطالحا

يابند. ميائي پيوستگي معنفيزيكي، فرادر جهان فيزيكي و چه در جهان

جاي مانده از دانشمندان روح، مانند همانگونه كه براي يك زنديك، آثار بههائي از حقيقت يك انسان ذوالحيات (يعني بيان جلوه آثار موالنا كه

تبريزي) است، مانند كتاب درس مدرسه بوده است، او بايد با كتابي شمسآميز تصويرپردازي نبوغخوبي آشنا بوده باشد: كتابي كه در اوج ديگر نيز به

توهم و دقايق اين ظرافت هايكليدتمامي اش، حاوي ذهن كارآمد نويسندهتوهم پيوستگي اي كامل است از بايست اين كتاب را كه مجموعه . او مياست

دانسته است تا ، كلمه به كلمه و در همة روايات آن از بر ميجهان ناپيوستهبگيرد و بر جزئيات آن مسلط گردد، تا ذهن و الفت با ژرفاي اين وهم انس

. كندحصول پادزهرهاي طبيعي آن را اين توهم، حافظ، در مقام وي

۹۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

يك زنديك زنده ايمان دارد كه راه هر انسان براي جستجوي حقيقت، همتا است. هيچ دو انساني در همة مانند اثر انگشت او، راهي يگانه و بي

پيمايند. اينكه او حقيقت را در تاريخ راه يكساني را در دريافت حقيقت نميدا، نامد (خ اين مرحلة رشد و آگاهي امروز خويش، شخصا چه مي

پروردگار، ماترياليزم، اهورا مزدا، جن، فرشته و يا اينكه دور از همة اين نامد) موضوعي بسيار نام اصلي خويش يعني حقيقت مي توهمات آن را به

دور از هر شخصي است و تفتيش اين تعلق شخصي عملي است در كنه خود بهو هر امبر خويش هر انساني پيامبر است، اما پيانسانيتي. او ايمان دارد كه

انساني كه تصور كند پيامبري است كه از سوي حقيقت براي نشان دادن راه است كه گسيخته است، فردي متوهم و روان انتخاب شده انسانهاي ديگربراي

دام مهلك ذهني پيوستگي جهان نمادين را براي خواسته يا ناخواسته، ديگران پهن كرده است.

اي استاد، مفهوم پيوستگي معنائي را به جويندهتوان در مقام يك آري ميتوان رياضيات را توان فنون مراقبه را آموخت، همانطور كه مي آموخت، مي

آموخت، ليكن راه وي براي دريافت اين پيوستگي معنا، راهي يگانه در ميان توان در آن دخالت هاي دروني خويش است و مطلقا نمي راه همة كوره

ان اما دخالت شخصي و اجتماعي در اين مسير دروني است كرد. كار پيامبرو همانگونه كه تاريخ ثابت كرده است، چنين دخالتي به پليدي و گمراهي و

دوري از حقيقت انجاميده است.

مشكل متفكرين مسلماني كه دخالت در مسير شخصي انسان در جستجوي وعي براي دانش و و موض ند و معنويت را نه يك علمپندار حقيقت را حق مي

هاي اعتقادي هاي فلسفي و تفتيش ، بلكه موضوعي براي جدلتجربهبه اسالم و قرآن نيست. بلكه مشكلشان اين است شاناعتقاد داشتنپندارند، مي

طور دقيق و با ديدي صادقانه كه اعتقاد سطحي دارند و قرآن را به انديشند. خوانند و در معاني آيات آن نمي نمي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۹۷

شناسند و با آن آشنائي دروني ندارند و آنرا جدي قرآن را نمياينها گيرند. بنابراين از روي عدم آشنائي عميق با قرآن، هر تراوش خام نمي

كنند و جامعة ايران را از حصول نام اسالم به جامعه ارائه مي ذهني خود را بهدارند. ممارست مي بازامروزي قضاوتي صحيح و انساني دربارة ماهيت اسالم

با قرآن كامال آشنا شود و ايراني بسياري الزم است تا ذهن انسان كنار به ماحصل بيگانه (عربي) بودن زبان قرآن استكه ئي را ها غريبگي

بدون چنين آشنائي، قضاوت كردن ببرد. به تمامي معاني آن پيبگذارد و غير علمي است.ناصحيح و دربارة مفاهيم قرآن،

مقصود جستجوي اما ،كنم اين نوشته در برابر قرآن قضاوت نميمن در كتابي مقدس نيست. هيچ كس و هيچ ،اين جستجومسير حقيقت است و در

بخشنده و مهربان بودن در برابر مؤمنين عملي بسيار ساده است و وارستگي ستيز هم با مؤمنين خويش بخشنده و طلبد. هر مستبد انسان اي را نمي ويژه

حزب فاشيست آلمان ربان است. حتي شخص آدولف هيتلر هم با مؤمنين بهمههمة بسيار بخشنده و مهربان بوده است. اما بخشنده و مهربان بودن در برابر

ها فارغ از اينكه بر تو مؤمن باشند يا نباشند، فارغ از رنگ و دين و انسانطلبد كه در جوهر اي را مي ، وارستگي ويژهنژاد و جنسيت و اعتقادشان

اليؤمنون اي نيامده است مگر اينكه در آن اسالم امروز نيست. در قرآن آيهبه هرگونه عذاب متصوري تهديد نشده باشند. بيش از نيمي از آيات اهللاب

انگيز شكنجه و شود و با تهديدات وحشت قرآن با پاداش مؤمنين آغاز مي يابد. بر غيرمؤمنين خاتمه مي عذاب اليم

حتي يك آيه در قرآن وجود ندارد كه حمل بر اين شود كه غيرمؤمنين تر از دليل اينكه انسان هستند، و شايد از نظر سجاياي انساني متعالي به

مؤمنين هم باشند، همانقدر حق زندگي و آسودگي تن و روان و روح دارند سان بودن در اسالم، و از حقوق برابر انكه جماعت مؤمنين محق آن هستند.

مستلزم ايمان به اهللا است، در بالواسطه انساني برخوردار بودن، ـ اجتماعي

۹۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ماند، موجودي است غير اينصورت آنچه كه از وي در جامعة اسالمي باقي ميآسودگي مقدر اوست. ايجاد عدم كه در هر دو جهان رنج و محنت و عدم

، معناي روشن تن و روان و روحدر همة ابعاد آسودگي براي غيرمؤمنين، نون باللهؤمين ال يلوا الذاست و مقصود تنها حذف فيزيكي نيست، بلكه قات

گيرد. حذف اجتماعي و فرهنگي را نيز در برمي

طلب براي اي يك دين برابري چگونه از چنين انديشهبرخي متفكرين اينكه طبقة جامعة بي«روند كه سخن از حتي تا جائي پيش ميتراشند و خودشان مي

رانند از عجايبي است كه تنها در فرهنگ ايراني يافت بر زبان مي» توحيدياي را الخلقه شود و اگر انتخاب صحيحي بود، چنين موجود ذهني عجيب مي

آوردند. حساب مي گانة فرهنگي جهان به جزو عجايب هفت

طلبي و ن مسلمان برخي ريشه در قدرتاين عدم صداقت انديشمنداعوامفريبي خود آنان دارد و برخي حاصل جو كنوني حاكم بر ايران است و

دين نيست. اي صادقانه درهرصورت انديشة راستگويانه و روش اجتماعي بلكه دين برابري مؤمنين است. ،اسالم دين برابري انسانها نيست

هاي ديگري وجود دارد، از قرار بصرهحتي دربارة اصل برابري مؤمنين نيز ت اينكه:

أتقاكم الله ندع كم13آية –(سورة حجرات إن أكرم(

آن كسي ارجمندتر است كه نزد اهللا با تقواتر است.

شود. مقياسي است كه با تقواي بيشتر نزد اهللا سنجيده مي ،اين ارجمندتر بودنشود، اي سنجيده مي اينكه چگونه و با چه عمليات محيرالعقولي چنين درجه

طور روزمره در را به اجتماعي است كه آن ـ خود نيز از عجايب فرهنگيهاي بينيم: كار تمامي دستگاه انقالب فرهنگي و گزينش جامعة ايران مي

هاي فقهي و اسالمي و غيره، بر اساس همين مي و قضاوتاستخدا استوار شده است. سنجش درجة تقواغيرالزم عمليات هاي پيچيدگي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۹۹

هاي آزاديخواهانه (با ماهيت غيرطبقاتي) از قبيل سؤال ابتدائي تمامي جنبشتوان از اين هاي دانشجوئي و سبز و غيره..، اين است كه آيا نمي جنبش

پوشي كرد در جامعة ايران چشم »سنجش درجه تقوا«يرالزم هاي غ پيچيدگيجوامع جمهوري و ساير جوامع مبتني بر جمهور افالطون سادگي و به

عمليات محيرالعقول ها منوط به اين معني كه برابري انسان بازگشت؟ بههاي ديگري نيز بر آن گذاشته نشود. از اين نظر نباشد و تبصره» سنجي تقوا«

امروز ايران در برابر سؤاالتي قرار گرفته است كه عينا در جامعة جامعة هزار و پانصد سال نظر شده است. از اين ساساني مطرح مي يطبقاتي پادشاه

قدم از نظر بنيادها و ساختارهاي گذشت زمان، جامعة ايران را حتي يكي گويا سركوب جنبش مزدكيان، نفرين و طلسم :پيش نبرده است اجتماعي به

!ايران متوقف ساخته است هزار و پانصد سال در است كه زمان را

سعي كنيم اين بحثي طوالني است. بگذاريد در اينجا بيشتر به آن نپردازيم (و المجادله روي گردنمان حفظ كنيم) و منتظر بمانيم تا سرمان را هم عليكه

مندانه ادعا نمايد كه يك انديشمند اسالمي اين نظر را رد كند و جرأتدين برابري انسانها است: يعني مؤمنين و درستي بهاسالم اينطور نيست و

ها، مشركين و غيره) ها، ملحدين، كمونيست كغيرمؤمنين (كافران، زنديهمه از حقوق انساني و اجتماعي برابري در جامعة اسالمي برخوردارند. در

وقايع تاريخي ديث و نيز با استناد بهاين صورت با استناد به آيات قرآن و احاباالخص وقايع پس از قيام بهمن پنجاه و هفت، ادوار خالفت اسالمي،

اش باشد. توان به وي پاسخ مناسبي داد كه در خور جرأت و دليري مي

طرفه دلخور نشوند بايد گفت كه براي اينكه مسلمانان از اين حرفها يكساير اديان ابراهيمي (مسيحيت و يهوديت) در مورد مسئلة برابري وضع ترجمة مرگباري كه واعظان بر سر است. گويا بدتر ها از اسالم هم انسان

، را ايمانقصة زيباي اند، خورد خلق داده محراب و منبر از ايمان ابراهيم بهچنان طلسم و نفريني مبدل ساخته است كه حاالحاالها به كه قصة عشق است،

۱۰۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

گريه خون پسر پدر شوند و پدرهاي بسياري بي پسرهاي بسياري بايد بيكشي است كشي، آدم د كه آدمنباالخره به اين نتيجه برسابراهيميان تا ،كنند

و اينكه قصة عشق، قصة زندگي است و موضوع عشق، و اسمش ايمان نيست. مرگ نيست.

(پس از تحمل كه مردم كشورهاي اروپائي اي حربهتنها در اين ميان همراه را به اند اينست كه ابراهيم آموختهبسياري مصائب تاريخي)

هاي شهر برانند و او را در پشت از خيابان، هگسيخت روان هاي نمائي ايمانهاي بيچاره از شر چاقوي اسماعيلهمة تا درهاي بستة كليسا محبوس كنند

موضوع عشق و . ودشان را بكنندخ حالعشق و و بروند در امان بماننداو ،يتماعجـ ا ترين موضوع فلسفي انسانيعنوان به شاه عاشقانهم كه را حال

إن أكرمكم آنجا كه رند شيرازي تمامي بساط در .به ايرانيان آموخته است الله ندع(آن كسي ارجمندتر است كه نزد اهللا با تقواتر است) را أتقاكم

خرند: بفروشد و آنرا نميساغري حاضر است به

ارزد سر بردن جهان يكسر نمي دمي با غم به

ارزد به مي بفروش دلق ما كزين بهتر نمي

گيرند كوي مي فروشانش به جامي بر نمي به

!! ارزد نمييك ساغر كه تقوازهي سجادة

إن أكرمكم كنيم كه حافظ چهارده روايت قرآن، آية از آنجا كه باور نميأتقاكم الله ندرا در جامعة اسالمياجتماعي اساس و بنياد ارزش ، يعني ع

ساغري مفت اين بنياد ارزش بهداند كه مينخوانده و ندانسته است، پس او دستگاه ارزش اجتماعي شك حساب كردنكدليرانه . اينچنين ارزد مين

در گفتار او امري اكتسابي نيست و از فطرت اوست و آنرا از پدرش اسالم، آدم به ارث برده است:

نه من از پردة تقوا به در افتادم و بس

پدرم نيز بهشت ابد از دست بهشت !!

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۰۱

، چنين دليرانه برند اي كه در آن براي نداشتن تقوا سر مي حافظ در جامعهتعلق دارد و آنگاه كه اين نام انسان جهان درون به ،دارد كه ايمان بيان ميمبدل شود، يعني در جهان ماديت مستمسكي براي ارزش اجتماعي مي مبدل به

درستي تقوا است. ، ديگر ايمان نيست و نامش بهگردد ميسنجش به مقياس

نقص است و شعر عربي واضح و بي زبان قرآن غلط نوشته نشده است و بهحافظ نيز حاصل سؤتفاهم و عدم فهم قرآن نيست زيرا آنكس كه ادعا كند

گويد. شاه عاشقان شيرازي قرآن را بهتر فهميده است، دروغ مي از رندكشد و اينچنين در برابر توهم پيوستگي جهان ناپيوسته، دليرانه شمشير مي

شود. آغاز مي أكرمكم عند الله أتقاكم إنفطري قصة عشق او با انكار

حافظ شيراز، نبردي است غزليات تضاد مطلق اين دو كتاب، يعني قرآن و هر بيت آن، پاسخي است دليرانه به تمامي مفاهيمي كهگير تنگاتنگ و نفس

. كه از قرآن برآمده است

اسالم اجتماعي در ايران است كه ـ اين نبرد، آغازگاه آن واقعة فرهنگيي مذهب نيست، بلكه ميداندين و شود. از اينرو اسالم ايراني، ناميده مي ايراني

اين ميدان جنگ را كه تاكنون نه قرآن از . استاهيم مفستيز پرهمهمه ازپيروزي قطعي حاصل كرده است، در آن آن پيروز درآمده است و نه حافظ

كه يكسره بر اساس م حكومتي (خالفت اسالمي) وجه نبايد با اسال هيچ بهوحدت كلمه از جملة اين مفاهيم مثال يكسان انگاشت. مفاهيم قرآني است،

، يعني صد هزار منزل هدايتپاسخ است و پاسخ حافظ به اين مفهوم، قرآني بازگشت به ملت هزار انديشه است:

اين راه را نهايت صورت كجا توان است

بيش است در هدايت !!كش صدهزار منزل

سان حافظ عشقت رسد به فرياد ور خود به

ز بر بخواني در چهارده روايتقرآن

۱۰۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

مسلماني يعني تقوا، نخستين شرط توان مسلمان ناميد، زيرا او از حافظ را نميها شعر حافظ دانند. كمونيست ها او را از خود مي زنديكري است. ب

كنند. خوانند و مشركين و ملحدين بر او اقتدا مي مي

زبانان، از تاجيكستان و موضوع از اين نيز فراتر است. در ميان تمامي فارسياز مسلمان و مسيحي و افغانستان گرفته تا ايران و بخشي از عراق و بحرين،

ست. ه نظر اتفاقدر برابر ديوان حافظ ا يهودي و بهائي...، دين گرفته ت بيهيچ كتاب ديگري در تاريخ ايران مورد چنين اتفاق نظري قرار نگرفته

داليل معلوم هرگز مورد چنين اتفاق نظري نبوده است. است. حتي قرآن به

را بيت آن سادگي هر در برابر شعر حافظ جدلي نبوده و نيست و ايرانيان بهپذيرند. اگر چنين اتفاق نظري حقيقي است و حاصل مثابه عين حقيقت مي به

از حافظ آغاز كند و در دباي گرائي ايراني مي سؤتفاهم نيست، پس جامعه دست آرد. نواي شعر او جامعة ايران را بفهمد و كليد اسرار دل ايراني را به

آنگونه كه از نواي ،راو تقوا نمائي در ايران هم اگر بتوان ايمانال حبهرسي فها ن در مسجدها محبوس كرد، شايد بتوان در خيابان آيد، حافظ برمي

جامعة «و انقالب سوسياليستي بدري ش هاي برگ و تقاطعها شاهراه كشيد.ترافيك ميدان دود و فعال بدجوري در : فعال طلبمان باشد تا بعد »طبقه بي» هزار انديشه«ايم و تا خيابان زيباي ردهك گير» تقوا«و خيابان » توحيد«

راهي طوالني در پيش است.

كه، گرائي جامعههائي كه از مفهوم انساني و زيباي كم نيستند كمونيستاما بيانگر محو طبقات اجتماعي، آرمان ضمن هاي مزدك، همچون آموزه اي چنان ترجمة روسيهزار انديشه است، ملت و حفاظت از آرزوي تبلور

سازند كه سوسياليسم را نيز همچون اديان ابراهيمي يكسره به تك خدائي مي سازند. انديشگي و تك حزبي دچار مي و تك

هزار انديشه، نتواند سر بلند ملت هاي همهمهاما سوسياليسمي كه در ميان اي گلهاي ميخك عشق و محبت به كند و بر خويشتن ببالد و بر در هر خانه

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۰۳

هاي اجتماعي، و از ارزش تك تك اعتقادات و انديشهنوع انسان بكارد، و بستر رشد و شان، حفاظت نكند فارغ از خاستگاه اجتماعي ـ طبقاتي

ديگر بايد يك مذهب ابراهيمي و توحيديرا شان را فراهم نكند تعالي .دانست

ه كثرت انديشه و خالصي يافتن از هرگونگرايان موحد نيستند. جامعهكلمة كمونيستي است. وحدتانساني گرائي نقطة آغاز جامعه كلمه وحدت

و بازدارنده ،همان اندازة وحدت كلمة اسالمي، در برابر رشد انديشه به است.تخريب كننده

توحيدي و تك حزبي نيستند. تنها كساني كه در نيز هاي مزدك آموزهميان ملت براي مدت چهار سال در را آن مفهوم حقيقي اند توانستهتاريخ

زيرا اند. ها بوده ، زنديكندنو از آن نگهباني كزند انديشه برقرار سا هزاراند و آنچه را كه فطري دانسته را فطرت انسان مي طلب آسودگي فقط آنان

است، حق او.

او در پيامبر يك دين ابراهيمي جديد نيست.داليل روشن بهنيز ماركس . اگر و به آن باليده است نديشه مانيفست كمونيست را نوشته استاميان هزار

و درجة اعتقاد ها بعدها روسها خزعبالتي چون سرشت ويژة كمونيستحذف فيزيكي و )أتقاكمماركس إن أكرمكم عند العربي: به( كمونيستي

وحدت اليؤمنون بالماركس) و قاتلو الذين عربي: ترجمة (ها غيركمونيستاديان ابراهيمي (از از توحيدي را مذهبي ـ هاي كمونيستي و ساير بامبول

اين اند، به آن افزودهبرداري كرده و كپي )دكس روسيومسيحيت ارتجمله اند و اينها خودشان كردهه و ودكاخور شكم گندر كردن پبراي كارها را

گرائي ايراني ندارد. ربطي به جامعه

هاي ايراني ـ دموكرات از جمله سوسيال (در همة جهان اجتماعيون عاميون ضمن ، )هذا... علي قسو كارگري تكمونيستوده و اكثريت و حزب مانند

راتب مبدبختانه دوباره ، رسميت شناختن كثرت انديشه در جامعه پذيرفتن و به

۱۰۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

پارلماني جامعة ستيز انساننظام پذيرند و را نيز مي جمهور افالطونسان پندارند و بدين ميدر جامعه محافظ كثرت انديشه خطا بهداري را سرمايه

محو خويش يعني از آرمان را گرائي كهن ايراني، ، از جمله جامعهسوسياليسم سازند. تهي ميو حذف مالكيت خصوصي بر ابزارهاي توليد جامعة طبقاتي

جامعة ديروز سؤال ،جهانيدر جامعة دموكراسي ـ سوسيالاين سؤال امروز بوده است. اينكه چگونه مزدكيان نيز ايران در هزار و پانصد سال پيش

طبقات اجتماعي، از ملت هزار كامل مدت چهار سال ضمن محو اند به توانستهدام جمهور حزبيت بيافتند و نه به دام تك انديشه محافظت كنند و نه به

، از رازهاي نهفته در دل جامعة ايران است. هاي مجلسي و حيله افالطونجزئيات اين معجزة اجتماعي توسط حملة اعراب از صفحة روزگار محو شده است، اما از انقالب مزدكيان تنها يك اميد باقي مانده است: اگر چنين

چنين يكبار در جامعة ايران اتفاق افتاده، پس ايران توانائي اي واقعه خود دارد. در دلبراي هميشه را اي زهمعج

ضرب انديشة جبر تاريخ يا به گرايان ايراني روزي به جامعهجستجو، اين درو هاي خويش را از ودكاي لنينگراد پوينده، خواهند آموخت كه پياله

باشد تا ،بزدايند و آنرا با مي ناب شيرازي پر كنندپكن شانگهاي و جيوي افتند كه پدرشان نيز بهشت ابد از دست داده در تقوا بهچنان از پردة كه

گرائي جامعه حزبيت و وحدت كلمه، پدر وگرنه تقوا و توحيد و تكاست. .ايراني را هم خواهد سوزاند

***

مصرف ارزش نظر از و سودمند اريبس استي ئيش ،يمجاز ءيشكه دانستيم

با اشتباه كردن پيكر هستند كه بسياري ، ولي متفكرين ارزش با اريبسنوعي فيزيكي دستگاه پردازش با پيكر مادي اشياء مجازي، اين اشياء را به

اند. زدگي مبتال ساخته جن

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۰۵

در باال آمد، و غيره دربارة ماوراءالطبيعهاي كه رغم تمامي مقدمه علياما وجه هيچ به، ضمن اينكه پيكر فيزيكي نيست اما مجازي اشياءپيكر مادي

طبع و دانش بشري الطبيعه هم نيست و در جهان امروز كامال به ماوراء است. طبيعي مادةدرآمده و بنابراين

فيزيكي نباشد؟ طبيعي باشد ولي تواند اما چگونه پيكر مادي يك شيء مي

را اش سادهي رازها تا مياندازيبي مجاز ءيش نياي ماد كريپ بهي نگاه ديائيب :ميكن كشف

صفر انيم ةرابط ازي ا مجموعه ،كنيم يم مشاهده باال در كهي ماد كريپ نياذرات انيم ةرابط ازي ا مجموعه كه اء،ياشي كيزيف كريپ مانند. هاست كي و

كه نستيا انساني برا ندويا تفاوت تنها. است آن دهنده ليتشكبنيادي ليقب از آني كيزيف خواص و روابط نياي چگونگي عني ،اشياء يكيزيف كريپ

شده) پردازشي عن(ي فهمي آدم ذهن توسط بالواسطه ،رهيغ و مزه بو، رنگ، دستگاه در يذهن ريتصو واسطه به كر،يپ نياي كيزيف خواص و تيموقع و

بالواسطهي مجاز ءيشي ماد كريپ فهم اما. رديگ يم شكلي ذهن پردازش) كنندي معن و بخوانند را كي و صفر توانند ينم كه ها انسان عمومي برا(

. ستين ممكن

ي كيزيف خواص به را روابط ةمجموع نيا تا است الزمي ا واسطه انيم نيا در ليتبد قابل آنرا و كرده ترجمه رهيغ وي روشن رنگ، ت،يموقع اندازه، ليقب از دستگاه جزي زيچ ،يذهن واسطه نيامعلوم است كه . دينماي ذهن ريتصو به

ي كيزيف كريپ خود،ي خود به وتريكامپ نيبنابرا. ستين) وتريكامپ( پردازشگر

۱۰۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

راي مجاز ءيش انيم نيا در كه استي ا واسطه تنها بلكه ست،يني مجاز ءيش

.سازد يم مبادله قابل و مصرف قابل سودمند،ي ئيش به مبدل

گويد، به هيچ دستگاه واسطي اما وقتي كاپيتال از سودمندي اشياء سخن ميكند. دليل اين عدم اشاره به اي نمي اشارهكه اين سودمندي را تحقق بخشد،

گردد كه كاپيتال در آن نوشته شده است. يعني زماني باز مي مختصات زمانيعنوان شيئي سودمند توسط بشر شناخته كه اشياء براي سودمند بودن، يعني به

گري نياز ندارند و سودمندي آنها هيچگونه شكلي از واسطه شدن، هنوز بهل درك است. زماني كه در آن اشياء مجازي هنوز متعلق به بالواسطه قاب

هاي علمي تخيلي هستند و در ميدان توليد اجتماعي هيچگونه بروزي داستان ندارند:

دري سودمند نياي ول. كند يم مصرف ارزش را آن كه است ءيشي سودمند

ي هست آن بدون كاالستي جسمان خواص به وابسته چون. كند ينم ريس هوا .ندارد

) وتريكامپ( پردازشگر دستگاه ساختار ازي عموم وي كل درك ازي ا نهيزم

اطالعات اگر. كند يم تر آسان اريبس راي ذهنة واسط نياي چگونگ فهم

ي حت كه است ها كي و صفر ازي معن يب انساني براي ا مجموعه ابتدائا نيكوچكتر آنكه بدون كرد قطار و نوشت كاغذي بررو را آنها توان يم

)يكاالئشيء (يا ،يمجاز ءيش و د،ينما منتقل خواننده به راي مفهوم دري جائ پس كند، يم برآورده راي آدمي ازهاين ازي كي كه است سودمند

ي ئيش به ك،ي و صفري معن يبة رشت نيا تا افتديبي اتفاق ستيبا يم ايدن نيا محل وتريكامپ دستگاه كه كرد ادعا توان يمي سادگ به. شود مبدل سودمند

ي اريبس تعداد از كه استي دستگاه وتريكامپ اما. است ليتبد وي تالق نيا. ستين واحد ءيش كي النفسه يف خود و شده ليتشك مختلف ليوسا و قطعات

تا دارد را نيا تيقابل كه باشد داشته وجودي ا قطعه ستيبا يم دستگاه نيا در

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۰۷

مبدل سودمند وي معن باي ئيش به را ها كي و صفر ازي معن يب و مردهي ا رشته . سازد

دستگاه از و ستيني شخص وتريكامپ به محدود پردازشگر دستگاه كه هرچند دستگاه ازي قسمي دارا همهي فضائ شاتل كي تا گرفته فلزات تراش

بودن دسترس در ليدل به ،يشخص وتريكامپ كي يبررس اما هستند، پردازشگر . باشدي بررس نيا بخشي روشن تواند يم ،همگاني برا آنبودن و قابل بررسي

:مياندازيبي شخص وتريكامپ كي قطعات بهي نگاه ديبگذار

)توريمون( شگرينما صفحه ـ 1

مادر بورد ـ 2

يمركز پردازش واحد ـ 3

كونترولرها ـ 4

حافظهي واحدها ـ 5

كارت مانند(عملياتي ها كارت ـ 6

)كيگراف كارت اي شبكه

هيتغذ منبع ـ 7

فشرده سكيد پخش دستگاه ـ 8

سخت سكيدـ 9

)بورد يك( ديكل فحهـ ص 10

ماوس ـ 11

۱۰۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ميتقس ريزي ها بخش به توان يم را قطعاتية كل تيمسئول دستگاه، نيا در :كرد

هيتغذ منبع وي كيالكتري ها كابل مانند ي:انرژ نيتأم

ماوس، بورد،يك ك،يگراف كارت شگر،ينما صفحه مانند :انسان با ارتباط

رهيغ و) نتريپر( چاپگر

دستگاه سخت، سكيد حافظه،ي واحدها مانند :اطالعاتي بازخوان و رهيذخ

فشرده سكيد ضبط و پخش

ي كنترولرها شبكه، كنترل كارت شبكه،ي ها كابل مانند :اطالعات انتقالميان واحدهاي مادر بوردي كيالكترون اتصاالتي تمام و مادر بورد به متصل حافظه

(CPU)ي مركز پردازش واحد: پردازش

چگونهيه (CPU) يمركز پردازش واحد جز به فوق، قطعات از كيچيه در

بنا. رديگ ينم صورت كي و صفر از متشكلي ها داده در هوشمندانه رييتغ

قطعات و اتيعمل توسط كه كي و صفر ةرشت دري رييتغ هرگونه ف،يتعر به

نيا نادرست عملكردي معن به رد،يگ صورت اطالعات انتقال وي بازخوان ره،يذخ. شود يم محسوب ستميس دري خراب و صدمه كي و بوده قطعات و اتيعمل

ارزشي بررس در فعال قطعات، و اتيعمل نيا تر قيدقي بررس علت، نيهم به

عمال اطالعات انتقال و رهيذخ كه ديد ميخواه بعدا. ستيني الزام اطالعات

.كنند يمي باز اطالعات ارزشانتقال دري نقش چه

) ها زپردازندهير( كروپروسسورهايمة خانواد از كهي مركز پردازش واحد

ريز ريتصو به هيشبي ئيش معموال و پردازشگر دستگاهة قطع نيمهمتر است :است

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۰۹

در و پردازشگر، دستگاه قطعات ريسا از راي مركز پردازش واحد كه آنچه

تيقابل كند، يم زيمتماي هست جهان در گريد اءياش همه از قتيحق به) وستهيپ( آنالوگ وي واقع جهان عيوقا ليتبد در ابزار نيا العاده خارق

كه استي مترجم ابزار نيا. است) وستهيناپ( تاليجيد جهان دري رخدادهائي برا استي ا دروازه تاينها و كند يم ترجمه گريكدي به را جهان دو نيا زبان وي مجاز اءياش ها، كي و صفر جهاني عني تال،يجيد جهان به ورود

.ها تميآلگورهاي پيوسته و ناپيوسته، خواننده را به ارتباطي اينجا ممكن است واژه در

ذهني با بحث آشنا و پيشين توهم پيوستگي جهان ناپيوسته (جهان معنويت و توان عمرها سخن گفت. ها) بكشاند. درمورد اين ارتباط مي نمادها و نشانه

توان اشاره يهائي به بحث كنوني مربوط نيست. تنها م بافي ولي چنين فلسفه كند. كرد كه اطالعات از جنس ذهن است و قوانين جهان ذهن را تبعيت مي

دانند و مراتب عارفين بسياري جهان معنويت را محدود به جهان ذهن نميو ديگري مانند جهان اثيري، جهان علي، جهان اتري و جهان روحي

داي رف نيست، انويسنده عابراي آن قائلند. روايتي هفت مرتبة هستي، بهاش عارف نخواهد شد. تمامي و هرگز هم در زندگي آورد عارفان را در نمي

اي جهان ذهني است. خواننده تجربة شخصي من از جهان معنويت محدود بهگويم اطمينان حاصل كرده صادقانه بودن آنچه مي كه تا اينجاي مطلب به

رغم ، عليارد، اشياء در آنپذيرد كه جهان ذهني وجود د باشد، اين را نيز مي

۱۱۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

و نمايانند خود مي لبي جهان فيزيكيبه همين سختي و صگاه مجازي بودن،توان با اندكي ممارست به تجربه و بررسي علمي و آگاهانه مياين جهان را

درآورد.

كند كه صداقت و در اينجا اعتراض ميپذيرد و نمياي كه اما به خوانندهراستگوئي نويسنده، متضمن هيچ دليل عملي و عقلي براي اثبات موضوع

گفت. زيرا اگر قرار بود راستگوئي دليل علمي براي اثبات درود نيست، بايد عنوان حقيقت توانستيم با سعه صدر سخنان پيامبر اسالم را به موضوعي باشد مي

تر از پيامبر ن هيچ شك نكنيم زيرا راستگوتر و صديقعلمي بپذيريم و در آآن به اصطالح منورالفكراني كه (توان يافت. اسالم را در تاريخ كمتر مي

محمدبن عبداهللا را فردي دروغگو و شياد و شترسوار بوگندو و مبتال به كاريكاتورهاي خود دهند، هاي جنسي و اسكيزوفرني نام مي بيماري

نه با پيامبر اسالم آشنائي كافي دارند و نه تاريخ صدر و مضحكي هستند كه دانند و نه حتي با تاريخ ايران انس و الفتي دارند و اين پيش از اسالم را مي

اند.) بردهتكرار شان به وار از همتاهاي اروپائي سخنان را دلقك

جسماني زندگي پيامبر اسالم فردي است از نظر جزء تاريخ گواه است كه هر كه راستگوئي و پندار و نيك گفتار رفتار و نيك ، نيكروحاني پاكيزه و

در اين رفتار اي كه جامعه تلاژرفاي جهرا آنهم در داري صداقت و امانترساند كه عام و خاص او را محمد به اوجي مي ،شده است آن شماتت مي

(كه . اين حقايقي است كه حتي روشنفكران تابع صهيون دهند امين نام ميهرچند گذارند. آن صحه مي نيز براست) آنها به اسالم نماز شبدادن دشنام متفكرين صهيونيست در كجاي كار عارفان و يابي كرد كه توان ريشه كه مي

و اند بررسي كشانده مثابه يك علم به معنويت را بهاند و راه روشنائي پيمودهو در گرائي را در آلمان و ساير كشورهاي اروپائي گسترش دادند جامعه

) گرفتار آمده Kabbalahكجاي كار در دام مهلك توهمات قباله (كاباال ، اما از چه قماش استدقيقا شان و اساس انديشه اند پيمودهرا و راه پليدي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۱۱

ظاهر بهاين مسائل موضوع اينجا نيست، همينقدر الزم است بدانيم كه اين گوئي به پيامبر اسالم از تر آش، در دشنام كاسة داغ منورالفكران ايراني

خود را مورد تمسخر بدبختانه و اند گرايان نيز گوي سبقت ربوده صهيون اند. خاص و عام قرار داده

دليل علمي براي اثبات موضوع باشد، بهتر اگر قرار بود كه راستگوئي اما سخنان پيامبر اسالم را ، پژوهش علمي وو جستجو زحمت جاي بود كه به

زيرا پيامبر )اسالم بياوريمگيري بپذيريم (يعني بدون هيچگونه بررسي و سخت .دارتر بوده است راستگوتر و امانت ،از اين نويسندة حقيربسيار اسالم

گوئيم كه جهان ذهن وجود دارد و اين جهان را اگر ميچنين نيست و اما تجربه و بررسي علمي و آگاهانه درآورد، بايد توان با اندكي ممارست به مي

متأسفانه اين داليل بسيار اندك براي اين ادعا دليل قاطع و علمي بياوريم. هستند و قاطعيت علمي آنها نيز موضوع سؤاالت بسياري است. زيرا در تجربة

گر بتواند بايست راهي وجود داشته باشد كه شخص تجربه جهان ذهن ميحاضر هستند و در عادتا همزمان با تجربه، با افرادي كه در جهان فيزيكي

ارتباط آگاهانه برقرار كند. تنها ،هم نيستند »وضعيت ديگرگونة هشياري«يك شيوة آزمايش در تاريخ علم امكان اين ارتباط را برقرار كرده است و

متخصص (Stephen LaBerge)آن آزمايشات دكتر استفن البارژ بيماريهاي روان تني است.

ها و انستيتوهاي مراتب بسياري در دانشگاه او در يك آزمايش كه بعدها بههمزمان در دانشجو 1200(حتي يكبار با شركت مختلف در سرتاسر جهان

، بار اول خود را اثبات نمودعلمي و دقت تكرار شد ) يازده دانشگاه مختلفبنام رابرت (Lucid Dreaming)با همكاري يكي از اساتيد رؤيانوردي

كه خود مؤسس انستيتوي رؤيانوردي مونرو (Robert A. Monroe)مونرو تواند با جهان است، ثابت نمود كه رؤيانورد از تجربة خويش آگاه است و مي

ارتباط برقرار كند. نيز فيزيكي

۱۱۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

آساي طبيعت بدن آدمي اين آزمايش بر اساس يكي از استثنائات معجزهبدن مخچه مكانيكيدانيم كه مركز كنترل و فرماندهي است: ميمتحقق شده

دانيم كه در خواب و نيز در وضعيت ديگرگونه است و در عين حال ميهشياري (خلسة عرفاني) مخچه از كار افتاده و ارتباط فرماندهي خويش را

همين دليل بدن در حالت خواب كند و به با تمامي عضالت بدن قطع ميبدن رسد و فرد در خواب هيچ كنترلي بر عضالت عميق به فلج كامل مي

توجه كنيم كه حركت در خواب در واقع در خواب نيست و (خويش ندارد خواب فرو دهد و دوباره به فرد ابتدا بيدار شده، بدن خود را حركت مي

بنابراين رؤيانورد ظاهرا هيچ ابزاري براي فرستادن پيام از جهان )رود. مي ديگر به اين جهان ندارد.

اينجاست كه يكي از مجموعة عضالت بدن از اين قاعده حيرت در اما شود و هنوز تحت در حالت ديگرگونة هشياري فلج نميمستثني است و

دهندة كرة چشم مجموعة عضالت حركتاستثناء كنترل رؤيانورد است. اين رؤيانورد در وضعيت تجربة جهان ذهن به هر سو كه نگاه كند، باشد و مي

كند. همان سو حركت مي يز پشت پلكهاي بسته بهن اش كرة چشم فيزيكي

رود و در آزمايش البارژ، رابرت مونرو در وضعيت خلسة عرفاني فرو ميهاي مغزي او توسط شود، تمامي سيگنال فلج ميموقتا از نظر جسمي درنتيجه دهند كه او در وضعيت رؤيا است (اين الكتروانسفالوگراف نشان ميدستگاه طور بهيا ، پنهان كرد وتوان دروغ گفت نميوجه هيچ بهها را سيگنال

كه وقتي اند ) اما او و البارژ از پيش تعيين كردهنمودخودخواسته كنترل مجموعة حركات از ،رسد وضعيت بيداري در رؤيا (رؤيانوردي) مي مونرو به

چشمانش دهد. اي را به پيش تعيين شده

تواند كنترل كند اش را نمي فهمد كه چشمان فيزيكي مونرو با تيزهوشي ميخواهد نگاه كند. او با چند دفعه هر سو كه مي تواند به ميذهن جهان در اما

،روبرو سوئي كه از پيش تعيين شده است و دوباره نگاه كردن به نگاه كردن به

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۱۳

براي نخستين بار در تاريخ علم، پيامي كوتاه اما قطعي و گردد كه قادر ميو از عالم مورد تجربه در وضعيت ديگرگونة ذهن هان جگرانه از اثبات

من اينجا هستم و بيدارم!اينجا سرزمين عجايب است، : ارسال داردهشياري

توان يك انقالب ناميد، اگر هر دانشي داراي نقطة عطفي است كه آنرا ميحركت چشم با همين چند معنويت علميانقالب سبب نيست كه بگوئيم بي

مونرو آغاز شده است. نتيجة اين آزمايش با سرعت بسياري در تمامي د شود و امروزه رؤيانوردان قادرن هاي جهان بازآزمائي و اثبات مي دانشگاه

رمز مورس شبيه هستند و با اي كه به با استفاده از رموز از پيش تعيين شدهاستفاده از تنها عضالت تحت كنترل خويش يعني عضالت چشم، از جهان

ذهن با جهان فيزيكي سخن بگويند.

دانيم سرعت مياكنون كه و عالئم مورس است در نتيجة همين تجربيات حركت زمان در جهان ذهن ابتدائا برابر با زمان در جهان فيزيكي است

شود، زمان كندتر ميجهان غرق آن تر در ولي هرقدر رؤيانورد عميقبرابر سرعت زمان چهار ن ذهن تا زمان در جهاگذرد تا جائيكه سرعت مي

ان ذهن، ضمنا سرعت حركت در جهگيري شده است. فيزيكي نيز اندازهداستان دهد. بيني كرده بود، زمان را كش مي همان دقتي كه اينشتين پيش به

توان آزمايش نمياكنون بيش از اين را ديگر شود و در اينجا تمام مياما سرعت زيرا توان اثبات نمود) كرد ولي نميتوان مي(البته آزمايش كرد

نگاه با غرق بيشتر كنترل سوينيز محدودند و بسيار حركت عضالت چشم شود. در جهان ذهن، غيرممكن مي

گر در خلسة عرفاني، تمامي مشكل بزرگ ديگر اينست كه شخص تجربهكند هاي خود را با جهان فيزيكي يا فراموش مي»قرارداد«ها و »مسئوليت«

پشيزي نهد. زيرا در جهان ذهن اصالت جهان فيزيكي به آنها وقعي نمي يا بهخواهد آواز بخواند و پرواز كند و ببيند گر در آنجا فقط مي هارزد. تجرب نميبرقصد و اين جهان فيزيكي را به ... خودش هم حساب نكند. اين بشنود و و

۱۱۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

را كه در برابر صفحات مونيتور و دستگاه تيم افرادبقية مسئله الكتروانسفالوگراف در حال سيگار كشيدن و حرص خوردن هستند را

كند. يكسره كالفه مي

هاي گوناگون در جهان در ها هزار رؤيانورد با تفكرات و ديدگاه امروزه دهتمرين و آزمايش مشغولند تا رازهائي را دريابند كه انستيتوهاي مختلف به

تاكنون براي علم بشري مستتر مانده است. اما يك خصوصيت در اغلب آنها مشترك است و آن اينست كه اينها مذهب ندارند و ضمن احترام به پيامبران

ديندار نيستند. زيرا ديگر خود و مذهبي به هيچ دين ،و ذالكو غيره اند، تهدانند كه جهاني كه تمامي دينها و مذاهب از آن برخاس تجربه مي به

اين ،با شوخ طبعيكجا است و قوانين آن كدام است. رابرت مونرو نامد. مي توهم پيامبران بيرا انرؤيانورد

جهان ذهني، چه بخشي از جهان معنويت باشد و چه تمامي آن، تنها اما بررسي آن در است و ثانيا فراطبيعي اوال متشكل از مادة جهاني است كه

خصوص اشياء مجازي سودمند است. تحليل ارزش اشياء، به

اي اضافه و كم سودمندي اشياء ذره ماجراهاي ساير هفت طبقة هستي بههاي بشر در كشف هفت شهر عشق در فراسوي جهان كنند و ماجراجوئي نمي

اميد آسودگي نوع آرمان و ليكن در ،علي، ضمن اينكه بسيار باصفا هستند ندارند. اي فايده ، ذرهگرائي است جامعهاصلي آدمي، كه موضوع

از تر عبارت صحيح از آنجا كه ماده در جهان ذهن از جنس اطالعات، يا بهجز ذهن دليل اينكه به ناميم. من به را جهان معنويت مي ، آنجنس معنا است

هائي فراتر از جهانو تجربة وجود ، اساسا بهمابزار ديگري براي تجربه ندارغايت اي به ذهن شك دارم و اعالم وجود آنها را توسط عارفين حاصل تجربه

يجهان ذهنهمان از انساني و عواطف عميق احساساتتوأم با زيبا و .، نه چيزي بيش از آندانم مي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۱۵

شخصي كه از آن هر چيزي است كه در تصور جهان ذهن زيباتر از آنچنان ها همة انسان ،ة معنويدر نخستين تجرب. گنجد ندارد، مياي تجربه

اند بهشت را ديده كنند كه خود باور ميكنند كه دست و پاي خود را گم مي و نور خدا بر آنها تابيده است! اند در آن سخن گفتهجبرئيل و با شخص

اتفاق افتاده و در جهان اوضمنا اينكه تصور كنند كه اين تجربه فقط براي امين هستي يگانه است و اينكه وي براي نجات بشريت از جانب جبرئيل

مبعوث شده است، تصوراتي كامال عادي و ابتدائي هستند كه رؤيانوردان تجربگان را در غلبه به اين توهمات خندند و اين بي به آن ميباتجربه

كنند. راهنمائي مي

باط با ديگر رؤيانوردان الزم است تا رؤيانورد مارست بسياري ضمن ارتمجز بازتاب ذهن شخصي به ،»جبرئيل امين«آقاي دريابد كه اين تجربه بييكباره آزاد شدة خويش از زنجير تن نيست و او فقط دارد تصوير تخريب به

در پس گذر از اين اما بيند. شده و خستة ذهن خويش را در آئينه ميديگر هرگز به پيامبران خدا دشنام توهم) (پيامبران بيممارست، رؤيانوردان

. اند زيرا خود يكبار در دام توهم پيوستگي جهان ناپيوسته افتاده ،دهند نميوجود هم و استثنائي و افتادن در آن حتمي است ين دام را گريزي نيستا

گسيختگي گاهي آنها را تا مرزهاي روانكه با اين درد جانكاه . آنهانداردمادة آئينة در برابر اختيار بي ذهنكه دانند و ميآشنايند كشاند، مي

و خلق كندتواند ميرا ابليس وحشتناكي خداي زيبائي و چه چه ،فراطبيعيو ساير مسلكي عارفان شان را با پيامبران خدا، رابطه ،اين مسئلهتجربة عيني همدردي و شفقت احترام، تفاهم، دوستي، اي توأم با رابطهمتوهمين،

اند و تا دچار چه دردي بودهخدا داند كه پيامبران درد كشيده مي :سازد ميرساندند. اطالع ديگران مي چه حد راستگويانه و صادقانه نبوت خويش را به

در برداري و كالهفريبي اي دروغ و عوام حتي ذرهدانند كه آنها ديگر ميته است يامبر اسالم نيست و او هر آنچه كه گفاز جمله پپيامبران خدا، كالم

۱۱۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

به و كلمه به كلمه پيام خداي خويش را عين حقيقت خويش بوده است و . منتقل كرده استتام و تمام امانت

اينكه اسالم در گذر تاريخ مبدل به چه موجودي شده است و خليفه و مفتي و اند بالئي آوردهآن چه )در زمان خويش پيشرو(ي نمعا ر سرو شيخ و مال ب

اند و اينكه ابزاري براي حفظ نظام طبقاتي مبدل ساخته چگونه آنرا مبدل بهقماش است و اساسا چه سنخيتي با ينكداماز باال تا پائين سخنان آنان از

دانم و هم معنويت دارد (كه ندارد) و موضوعاتي از اين قبيل را هم من ميدر اينجا تكرار مكرراتي است كه موجب ها مصيبت گفتن ايندوباره ..تو.

كه پيش از اين خواهد شد اطالة كالم و اتالف وقت و انجام مكرر وظايفي انجام شده است. مفصال ني توسط اغلب روشنفكران ايرا

در آئينه جبرئيل را خدا و شيطان و اينكه پيامبر اسالم حقيقتا با فهماما قرآن معناي ديگري ،هاي عيني او است گويد ديده ميكه ديده است و آنچه

زيباي ذهن رؤيانورد جذاب و خواندني، هاي گريچالش يابد و مبدل به ميغايت انساني و در زمان خويش از گردد كه در تقالئي به دردمندي ميتنها و

ها از زمان گويد كه قرن نظر اجتماعي نبوغ آميز، رمز و رازهائي را باز مياست و از اعماق جهالت و تاريكي صحراي عربستان پيام خويش پيشتر

دهد كه: اينجا سرزمين عجايب است، من اينجا هستم و بيدارم! مي

هاي انساني در جامعة عربستان كه خسته و از هم گسيخته از نابرابريذهني هاي انساني توسط قوم ستيزي و نادرستي و تخريب ارزش داري و انسان و برده

برد و در چالشگري منفردانه خويش شبهاي حرا پناه مي جهالت و تاريكي، بهپرورد مي رؤيائي را اش، جويانه حقيقت هاي در درك هستي، در رؤيانوردي

چنان امپراتوري ده سال، قوم جاهل عرب را بهچند كه تحقق آن پس از سازد كه امپراتوري ساساني در سياسي مبدل مي ـ عظيم اجتماعي ـ اعتقادي

شود. چون خسي در برابر باد از صفحة روزگار محو ميهمبرابر آن

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۱۷

بدون داشتن هيچ كنيم كه يك و نيم ميليارد مسلمان در جهان، آيا باور ميداري پبامبر راستگوئي و امانت استناد به علمي و عقلي و تنها به گر دليل اثباتيقين دارند كه اهللا قادر متعال جهان اثبات بيايمان دارند و شاناسالم به دين

بيش از وجود دارد؟ آري! همانگونه كه و پل سراط است و جهان آخرت دو ميليارد مسيحي در جهان، يك ميليارد بوديست در جهان و يك ميليارد

گر قطعي، علمي و عقلي، هندو در جهان، بدون داشتن حتي يك دليل اثبات پذيرند. ميدليل بيبه پيامبر راستگوي خويش ايمان دارند و وجود خدا را

قانع نشدن خواننده براي بيان دليل علمي و ياعتراضروش اگر قرار بود آن كردند و در برابر دنبال ميعينا راستگوئي نويسنده را تمامي مردم جهان به

و قابل گر دليل علمي قطعي و اثبات ،پيامبران راستگويشان، عالوه بر صداقتاز وجود خداي متعال عملي و نظري گيري با ابزارهاي دقيق سنجش اندازه

در جهان براي هميشه رخت ئيخداچنين كردند، وجود و حضور تقاضا ميوجود ندارد و به احتمال قريب ي بر حقانيت خدازيرا چنين دليل ،بست بر مي

وجود نخواهد داشت. در اينصورت تمامي مردم جهان اليق هم به يقين هرگز بودند. اما چنين روزي چه نزديك باشد، چه دور، گفتن همان احسنت

بهرحال امروز نيست.

اند كه راستگويانه پيام خود را بيان كنند، من نيز اما اگر پيامبران خدا محقداري عنوان يك انسان حق دارم كه با همان راستگوئي و در كمال امانت به

يعني بيان اين از جهان ذهن بيان نمايم: را خويش معنوي تجربة ،و صداقتنه خدائي ديدم، نه جبرئيلي، نه معنا در جهان كه كننده و كسلحقيقت تلخ

نه روح نه شيطان ديدم و نه فرشته، ،بهشت و جهنمي و نه پل صراطيچهرة فقط ذهني تصاوير اين ياز پس تمامنه ديو و نه پري... سرگردان و

و در آئينة مادة فرا طبيعي ديدم و او را شناختمدر را ذهن خويش رنجور ستيز چه بالئي بر سرم آورده است و مرا تا چه نظام انساناين آئينه ديدم كه

و اينكه پس از آنهمه سقراط حد از حقيقت خويش دور و بيگانه كرده است.

۱۱۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

و بقراط و يأس فلسفي و غور در حكمت نظري مالصدرا و حكمت عملي اي رسيدم كه هر كودك چهار ساله» درخشان«نتيجة اين به مالنصرالدين،

كند: اينكه ديدن جبرئيل امين سادگي زندگي مي داند و با آن به آنرا مير جهان معنا همانقدر د ،درازشو ريش و زيبا السالم با بالهاي سفيد عليه

در جهان فيزيكي و گوارا اهميت و اصالت دارد كه نوشيدن يك جرعة آب هيچ اصالت و اهميت متفاوتي از ديگري، پيوستگي معنائي اينكه ايندو بي

چندان ،بيني اين نتيجه از اينكه ميسازند. را بيان مي يبشرروزمرة زندگي هم هاليوودي تخيلي ـ علميالعادة قفوهم درخشان نيست و هيچ جذابيت

كني اين گوي و باور نميولي همين است كه هست. ،خواهم ندارد پوزش مي اين ميدان.

و ساير متعلقات متعال قادر خداي تصورات راي آخرين بار بادر آنجا بهاي زشت و زيبايش را بوسيدم و خداحافظي كردم و خاطرهماورائيت مفهوم

است كه راستگوئي توديگر با اكنون به دفترچة خاطرات كودكي سپردم.متعلق و تنها تنها اين انتخاب و ،يا راستگوئي پيامبران خدا را يمرا باور كن

الزم است بداني كه براي اثبات اين قبل از اين انتخاب، اما تو است.خود بهتوانم از جزئيات اين تجربيات فيلم و تجربيات نه دليل علمي دارم و نه مي

آنرا با ابزارهاي دقيق اينكه يا و و با خودم سوغاتي بياورم عكس بگيرم سنجش اثبات نمايم، همانگونه كه پيامبران خدا نيز هرگز دليل علمي براي

اند. شان نياورده اثبات تجربه

كه با . يعني ايناستهمان آزمايش البارژ تنها سالحي كه در دست دارم هاي كشي سيممكافات و مورس عصرحجري عالئم و چشم دار خندهحركات

هاي تحقيقاتي گروه هاي طوالني داري زنده و شبدستگاه الكتروانسفالوگراف ختم و بيهوشي به خواب چند بار (كه مداوم ةو ده ساعت مراقبرؤيانوردي

و هاي آلفا و تتا و ثبت سيگنال) كند را به شكست منجر ميو آزمايش شده و ثبت ارقام خوابي و بيخطاي محاسبه و كشي و خالصه چندين روز سيم

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۱۹

ابت كنم كه ثتو بهسعي كنم كه ،هزار مكافات ديگرو محاسبات كامپيوتري تو ، گويم را دروغ نميجهان معنا در هوشياري و در سرزمين عجايب بيدارم

اش همه بقيهو بس... تواني بگوئي همة اينها كشك است ميسادگي بههم متفاوتي است از تجربيات گاها هاي بافي و فلسفههاي شخصي ديدگاه

هاي شخصي متناقضي كه پذيرش يا عدم پذيرش آنها صرفا از روي سليقه . و برخورد علمي نيست است

ديگري براي اثبات وجود يا عدم » علمي«يقين دارم هركس كه دليل ضمناارائه دهد، در لحظة اي ماوراءالطبيعهو يا مكان و يا هر موجود وجود خدا

دانش معنويت امروز و ابزارهاي در دسترس، مطلقا چرت با توجه به كنوني، در كانال تلويزيوني ديسكاوري كه سعي »معنوي«تمامي مباحث گويد. ميكرانگي كيهان را به وجود كنند با زحمت و سفسطه و التقاط كالم، بي مي

علمي و موشكافانة دقت نوعي خداوندگار عالميان ربط دهند، اگر باصحيحي به پرسش گذاشته دقيق و پژوهشگرانه بررسي شوند و با سؤاالت

سازند. پايگي خود را عيان مي شوند، بي

ةمادشكل بروز هاي اين در جستجوئي طوالني براي شناخت چگونگياما پويائي اختري ترين تعريف اين شكل ماده را در كتاب ، علميفراطبيعي

(Astral Dynamics) يابيم. تعريفي كه با تعريف نوشته رابرت بروس مينيز تا حد زيادي معنويت يك علم استكتاب ابتداي دكتر بهرام الهي در

همخواني دارد: اينكه اين شكل ماده داراي صلبيت و لختي فيزيكي ماده است كه در فركانس ة سيال شكل از ماد ملموس نيست بلكه جرياني بي

متفاوتي از جهان فيزيكي، ليكن در همين لحظه و همين مكان (اينجا و ختي جهان ملموس حاال) موجود است. اين شكل ماده بر صلبيت فيزيكي و ل

است. همانند جريان تأثير است و بطور موازي با اين جهان در حال بياشكال متفاوت انرژي (نور، امواج الكترومغناطيسي، ميدان گرانشي) كه

. هستندجريان در طور موازي گيري بر يكديگر، به بدون تأثير قابل اندازه

۱۲۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ماده اينست كه وي در برابر ذهن، همانند يك عدبخاصيت بسيار ويژة اين تابش «بدين معني كه با حساسيت دارد. شدت بهفيلم عكاسي در برابر نور،

و محتواي ماده، شكل گونه از و شبحشكل بر آن، اين جريان بي» ذهنبر آن گر تجربهگيرد كه توسط ذهن ميبرخود را اي تمامي تصاوير ذهني

اند. شده» تابيده«

برخورد با اين شكل ماده، يعني با ديدن خويش در آئينه، چنان درذهن بازخورد نوع در فرايندي از برخورد، شود كه از همان لحظة اول خود مي بي

همتاي خويش را در ساختن تمامي قدرت بي (Positive Feedback)مثبت گر خود را گيرد و بالنتيجه شخص تجربه كار مي جهاني از اشياء ذهني به

آن دست كمي از ةيابد كه تجرب ناشناخته ميعظيم و ناگهان در جهاني ندارد. » آليس در سرزمين عجايب«تجربة

قوانين در آن، تماميمعناي حقيقي كلمه آزاد است. ذهن در اين جهان، بهتوان دريافت كه اين ذهني هستند و با اندكي تفحص مي هاي رويكرد عادت

در آن قانون جاذبه را با اندك ممارستي . يعني مثال اند قوانين همه قابل نقضهاي اين هستي سفر توان نقض كرد و به پرواز درآمد و تا دورترين كرانه مي

يگانه، انساني كه خويش را تنها در آئينة از خود ب و در آنجا كه انسانكرد. و شود مواجه مي دذهن خوهمتاي بيبيگانگي ديده است، با اين قدرت

وار آن جهان را باور بيند، وجود آئينه ناگهان خويش را در آئينة حقيقت مي جويد. اصالت ماورائي ميپيوستگي و كند و براي آن عجوالنه نمي

روشي براي ايمني برگزيده ن با چنين جهاني، طبيعت در برخورد مستقيم ذهاين جهان ايمن سازد. اين كرانگي بياست تا شخص را از ديوانگي در برابر

كردن اين وقايع است. خود شدن و فراموش ذهني، بي ايمنيپيچيدة روشنيافته با اين جهان، يعني در وضعيت بنابراين ذهن در برخورد طبيعي و تعليم

كند و عملكرد خود را فراموش مي تنشود و خويش خود مي خود بيرؤيا، از نوعي بيهوشي موقتي دچار كرده و بهمتوقف مثابه ذهن خودآگاه را به

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۲۱

سرعت آن بهوقايع گردد. پس از بيدار شدن از رؤيا نيز، جزئيات مي شوند. فراموشي سپرده مي به

هوشي هستند و يا شرايط بيرؤيا در همين قلمرو اينكه آيا كودكان نيز در ، هنوز قابل اثبات نيست. آورند تجربه در مي اينكه آن جهان را آگاهانه به

عنوان واقعيت علمي مطرح توان به نويسنده باور شخصي دارد (اين را نمياز دست مسئلة كنند و نمود) كه كودكان جهان معنا را هوشيارانه تجربه مي

هائي است كه بزرگساالن » آموزش«حاصل رفتن هوشياري در جهان رؤيا، آنها را ياند كه توان ذهن طبقاتي و از خود بيگانه، متحمل شده از جامعة

جهان، تخريب كرده است. اين توان ذهني را آن براي تجربة هوشيارانة درمعرض را بازسازي نمود. توان التيام داد و ترميم كرد و از پايه آن مي

و آموزش رياضيات حقيقي (جبر و مثلثات) به طبيعت سبز قرار گرفتن رسانند. بازسازي اين توان ذهني تخريب شده، ياري مي

هفت از انتها هستند) از آنجا كه اين جهان انتها ندارد (تصاوير ذهني بيپردازي كرد و نقشة توان دربارة آن، هفتاد طبقه داستان ، ميبگذريمطبقه كه

را بر روي كاغذ كشيد و با آب و تاب تعريف جزئيات همة هفتاد طبقة آنزعم بهاما اسامي عجيب و غريب هندي و تبتي تراشيد. ها كرد و براي آن

، از همان قدم اول ادر جهان معنتجربه ترين و انسانيزيباترين اين حقير، و در برابر اعجاز ذهن متحير ...استدريا زدن دل بهسكان رها كردن و

و لذت بردنتجربه كردن و آموختن و شادمانه ،ماندن و از لحظة غنيمتهمراه و ايراني را بهو هندي و تبتي همة خدايان يوناني و اورشليمي و عربي

خيال شدن است. بياز دم ساعتي براي ،صد و بيست و چهار هزار پيغمبرشان

نما و هفت طبقه و خدا و نقشه و قطب ،معنويتجهان در سفر كساني كه از آورند، به دنبال مبادلة اين اشياء در عنوان سوغاتي مي پيغمبر با خودشان به

مثابه كاال ها كاسبكاران معنويت به اند. اين برابر ارزش كاالئي ـ اجتماعياينها كساني هستند كه . و اشياء مجازيهاي معنا داللهستند: يعني

۱۲۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

افتند و توهمات پر زرق و لوحان و عامياني را كه در دامشان مي سادهاز هاي متفاوت زنده و منسوخ جهان، زبان بهگيرند، باور مي برقشان را به

كنند. خطاب مي »االيا ايها المؤمنين«عربي گرفته تا سانسكريت،

رياضيات و جويندگان به، توهماتجاي به ،جهان معناحقيقي پژوهشگران ها را در آنگويند و مي »الساقي ايها يا اال« ،آموزند فنون مراقبه را مي

خويشتن گمشدة خويش را بروند و تا سازند جهان درون خويش رها ميخويش جان آن شوند و با زحمت ،هم نايديا اينكه آنچه اندر وبيابند و

مذهب از جهان معنا بعدي كه دين و خطي و تك دريابند كه اين تصوير يكهمه ماورائيت مفهوم است و شناخت خويش، هرچند كه در گام ،سازد مي

»... ولي افتاد مشكلها«نمايد نخست آسان مي

چيز ديگري براي گفتن اصال گويند، زيرا بيش از اين ديگر چيزي نمي آنهابافي فلسفهپردازي و و به داستانشود »لغورب«بيش از اين كه نيست: هر آنچه

پيوستگي جهان ناپيوسته است. ات، همه توهمكشيده شود

. در همين جهان خدا متولد شده استدر همين جهان معنا است كه زيرا نيچه ند و در همين جهان است كه زرتشتا هاست كه پيامبران مبعوث شد

درتفسيرگري غيرعلمي راهه رفتن و . به بيرده استخدا مفرياد برآورده كه . اما در و از آن گريزي نيست طبيعت ذهن از خود بيگانه است ،جهان معنا

متصور زيبائي در نهايتدر اين كرة خاك، همين جهان است كه انساني يعني همان ،ة وجوداين آئيندر شناخت خويش، با دريافت اين حقيقت كه او

خويش را اليتناهي فقط چهرة ،ذهن تابشمادة فراطبيعي حساس در برابر بيداري جرم او را بهسپس و ام من حقيقتبانگ برآورده كه و ديده است

اند. بر دار آويخته بانگ انالحق

كفر و جرم بهو عاشقان حقيقت را اند سلمانان ديروز چنين كردهمآري، نيز يامروزگراي افراطمسلمانان اند. بر دار آويختهزنديق بودن الحاد و

و با سر به نيست كردن دگرانديشان، كنند چنين ميجهان ةگوشهر در هنوز

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۲۳

كنند و كن مي هاي تكامل انديشه را از جوامع اسالمي ريشه بذرها و جوانهدربارة اما . سازند ، عقيم ميسانياين جوامع را از نظر رشد و تعالي ان

يك تصوير ذهني زيرا فردا فقط ،توان كرد مسلمانان فردا هيچ قضاوتي نميمتحقق نيست و دربارة يك امر نامتحقق، در لحظه حاضر قطعي و است و

توان قضاوت كرد. نمي

اطالعات از جنس معنا از آنجا كه بحث فوق اينست كه تمامي مقصود از زعم نويسنده همان (يا به جهان معنا يك تصوير كلي ازهائي به اشاره، هستند

در بررسي ، و پيدايش مذاهب ماورائيت مفهومهاي و ريشهجهان ذهن) . تواند سودمند باشد ارزش اطالعات مي

ة مسئلي بررس چرا كه است روشنبه واحد پردازش مركزي بازگرديم: ممكن زپردازندهير كي تر قيدقي بررس بدون اطالعات، ارزش و اطالعات

تا شود هيتجز آنة شاكل نياديبن عناصر به ستيبا يم ابتدائا ابزار نيا ست،ين

است ممكن چگونه كه شود روشن سپس تا د،يبازگو را شيخو دروني رازها

آنكه بدون گردند، ليتبدي مجاز اءياش بهي واقع جهان عيوقاي نيالع طرفه در

. كند شك اءياش نيا بودني قيحق و بودني ماد دري ا ذره انسان ذهن

هاي از دوردستانسان خواهيم ديد كه اين پذيرش ذهني، از تجربة ذهن حاصل شده است و در جهان واسطة رؤيا و يا تجربة آگاهانه، ، بهجهان معنا

خاصيتي است مختص به انسان و موجود ديگري توانائي اين شناخته شده، جز انسان حتي از هر موجودي بهدريافت سودمندي اشياء مجازي را ندارد.

ر ندارد ز جهان آدميت.حيوان خبخبر است. وجود اشياء مجازي بي

را آن اتيجزئ تا ميگذار يم كروسكوپيم ريز به را زپردازندهير كي پس

ة قطع ها ونيليمي متريسانت چند سطح نيا كه مينيب يم: ميكن مشاهدهي طراح با كه است دادهي جا خود در را) ستوريترانز مانندي (دها مهين

. دارند قرار گريكدي با ارتباط دري منظم

۱۲۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ميكن فرض خانه كي يبزرگ به راي هاد مهينة قطع هر اگر كه مينيب يم ضمنا قطعات نيا كهي ا نقشه ابان،يخ كي يبزرگ به را آنها انيمي كيزيف ارتباط و . است تر بزرگ زين تهران شهرة نقش از كند، يم متصل گريكدي به را

) آنالوگ( وستهيپ جهان قلمرو در هنوز خود، يخود بهي هاد مهين قطعات اما و وستهيپ جهان انيمي ا دروازه به را قطعات نيا كه آنچه. كنند يم عمل

ة ويش بلكه آنها بودني هاد مهين نه سازد، يم مبدل(ديجيتال) وستهيناپ جهانة رابط خاصة ويش تر روشن عبارت به اي آنها، گرفتن قرار هم كنار ازي خاص . است گريكدي با آنها

چگونگي رابطه است كه بيانگر دروازة ارتباطي است نه صرف بار ديگر، اين هادي خواص فيزيكي اشياء تشكيل دهندة آن، كه عبارت از خاصيت نيمه

هادي در مدارهاي تر بسياري از قطعات نيمه عبارت روشن بودن آنها است. بهالكترونيك وجود دارند كه ضمن اينكه از تمامي خصوصيات فيزيكي اجزاء

اي دليل رابطة غير دروازه دهنده دروازه برخوردار هستند، ليكن به تشكيل دهند. اي انجام نمي آنها با يكديگر، هيچ عمل دروازه

مينيب يم :ميبفهم را رابطهاين شكل تا ميشو يم وارد ها خانه نيا ازي كي به پس به ريزة رابط با) ميكن فرض ستوريترانز را آنهاي (هاد مهينة قطع دو كه

:اند شده متصل گريكدي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۲۵

ي دارا Bاي Aي ورود دو ازي كي اگر كه مينيب يم خاص،ة رابط نيا در) است ولت 5 تا 2 نيب معموال ليپتانس اختالف نيا( باشدي كيالكتر ولتاژ

ي داراي ورود دو هر اگر و استي كيالكتر ولتاژي دارا Qيخروج جتاينت . است خاموش زيني خروج ،نباشند ولتاژ

برابر در نامند، يم (Gate) دروازهي درست به آنرا كه كوچك، دستگاه نيا وستهيناپ رخداد كي ،B اي A هاي يورود در) آنالوگ( وستهيپ رخداد كي نيا تر روشن بيان به. گذارد يم ارياخت در Qي خروج در را) تاليجيد(

كه( يكيالكتر ولتاژ برابر در وستهيپ اتيعمل كي يجا به كوچك دستگاهي منطقي آسا معجزه عمل ك) ياستي هاد مهينشيء كي كرد فيزيكيعمل

:از است عبارت كه دهد يم انجامي) بول جبر اساس بر( روشن زين Qي خروج باشد،) كي يعن(ي روشن Bي ورود اي Aي ورود اگر

. است) صفر( خاموش Qي خروج وگرنه. است) ك(ي

(Artificial Intelligence)، آغاز پيدايش هوش مصنوعي ة زيبااين لحظنخستين سنگ بناي ساختمان ،شود و اين دستگاه كوچك محسوب مي

دستگاه نيا جهت نيهم بهنامند. ميدستگاه پردازش عظيمي است كه آن را باهوش منطقاعضو نينخست كه نامند يم (Or Gate)» اة يدرواز« را كوچك

ي ها يخروجحاصل قرارداد بنابر و است پردازشگر دستگاهة كريپ در :دهند يم نشان نگونهيا را اش يمنطق

۱۲۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

نيا در. هستند زپردازندهير كة يشاكل نياديبن عناصر ،يمنطقي ها دروازه پردازش واحد باي شخص وتريكامپة زپردازندير كي انيمي تفاوت چيه انيم

خچالي كي ،يس.اني.س تراش دستگاه كي جنگنده،ي مايهواپ كي يمركز . ندارد وجودي فضائ ستگاهيا كي اي وي خانگ تاليجيد

: از عبارتند كه اند دروازه هفت ،يمنطقي ها دروازه

(NOT) نهة دروازـ 1 (AND) وة دروازـ 2 (OR) اة يدروازـ 3 (NAND) نه وة دروازـ 4 (NOR) نه اة يدروازـ 5 (XOR)ي انحصار اة يدروازـ 6 (XNOR)ي انحصار نه اة يدروازـ 7

:است نگونهيا آنهاي منطق اتيعمل و دروازه هفت نياي اختصار عالئم

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۲۷

اطالعاتي ماد كريپ ،پردازشگر دستگاه چرا كه مينيب يمي روشن به حال

ي ها دروازهميان در ،يمنطق كي و صفر ازي انيجر مثابه به اطالعات .ستين بسته ،يمنطقي ها دروازه انيم نيا در. هستند انيجر در پردازشگر دستگاه

ي منطقي خروج بودن كي يا صفرة دربار ،يمنطق كي و صفري ورود به كي و صفر ازي قطار و) دارد نام پردازش عمل نيا كه( رنديگ يم ميتصم فهم، قابلي معنا به آن ليتبدة واسط به را بشر ذهني براي معن يب اماي منطق

اءياش به مبدل) شگرينماة صفح مانند( انسان باي ارتباطي ابزارها توسط

. كنند يمسودمند ي مجاز

،يك پروسسور)با ( يامروزي شخص وتريكامپ كي يها پردازنده در عمل نيا هيثان هر در دروازه هر دري منطق اتيعمل ارديليمبين دو تا چهار سرعت با

كامپيوترهاي شخصي، امروزه معموال مجهز به دو پروسسور . رديگ يم صورترا (Parallel Processing)و يا بيشتر هستند كه عمليات پردازش موازي

سازند. ممكن مي

. است هيالسو يعل پردازشگر دستگاهي برا ها كي و صفر رشته نيا تيماه

پردازشگر دستگاه هر كريپ در تواند يمي وتريكامپ افزار نرم هر جهت نيهم به

.ديدرآ انيجر بهي مفروض (Compatible) همخوان

م،يكن فرض اطالعاتي ماد كريپي جا به غلط به را پردازشگر دستگاه اگر

چشمي جو كفي ها سنگ به بار،يجو دنيدي جا به كه است نيا مانند

.مينيب ينم را باريجو چرا كه ميرانيح و ميا دوخته

با دانستن اينكه اطالعات در دستگاه پردازش در جريان است و پيكر مادي سيليسيومي دستگاه پردازشگر نيست و نيز با دانستن اينكه آن پيكر فيزيكي

شود، برخي متفكرين از عمليات منطقي توسط جريان الكتريسيته انجام ميمدير بخش پژوهش و توسعة كتابخانه Brian J. Perryج.پري جمله بريانهمان به اين تفسير ناگزير كرده است كه پيكر مادي اطالعات، بريتانيا را

در دستگاه پردازشگر است. جاري الكتريسيته (انرژي)

۱۲۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

رغم ظاهر بسيار صحيح آن، كامال غلط است. غلط بودن اين فرضيه نيز، عليگردد. در مورد اشياء اين فرضيه با بررسي مفهوم ارزش اطالعات روشن مي

سودمند، ارزش همواره با مقدار (حجم، تعداد، وزن) پيكر فيزيكي شيء م دارد. در شرايط يكسان ارزش دوكيلوگرم آهن هميشه بيشتر نسبت مستقي

گندم بوشل گندم بيشتر از يك بوشل از يك كيلوگرم آهن است و چهار در شرايط يكسان، كند. ارزد. اين مسئله درمورد انرژي هم صدق مي مي

بيشتر از يك كيلو ،ارزش دو كيلو وات ساعت برق در شبكه برق سراسري وات ساعت است.

اين مقدار بود، با افزايش اگر انرژي الكتريكي پيكر مادي اطالعات ميبايد ارزش اطالعات نيز افزايش مي ،انرژي الكتريكي در دستگاه پردازش

ت الكتريسيته در واحد پردازشگر او 25جاي به . يعني اگر مثاليافت ميه ت الكتريسيته در جريان بود، ارزش اطالعات پردازش شداو 50 مركزي

يعني در عمل پردازش كميت و كيفيت شد. مي ، مثال دوبرابربايد بيشتراطالعات، قدراطالعات مساوي، دستگاه پردازشگري كه براي پردازش همين

اين مقدار مفروض بايد به ارزش مي ،كند ميجريان برق بيشتري مصرف اطالعات بيافزايد.

آيا چنين است؟ خير، براي يك دروازة منطقي كه اطالعات را مبدل به شيء هاي فني، هيچ تفاوتي ندارد سازد، منطقا و جداي از محدوديت سودمند مي

حتي ت باشد. او 50يا 25هاي آن در وروديسيتة مصرفي يمقدار الكتركه را با ، دستگاهي كه اين عمل مقدار متساوي اطالعاتبرعكس، در پردازش

افزاري (نه از نظر كيفيت مصرف انرژي كمتري انجام دهد، از نظر سخت شود. تر محسوب مي تر و با ارزش اطالعات) پيشرفته

موضوع در اينجا مقدار جريان الكتريسيته نيست بلكه موضوع بينيم كه ميجريان است و دستگاهي كه اين بودن و نبودن را با منطقي بودن يا نبودن

افزاري از نظر سختصرفا دهد، الكتريسيتة كمتري تشخيص ميمقدار مصرف

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۲۹

اي اضافه يا تر است، ليكن اين مقدار مصرف، ارزش اطالعات را ذره با ارزش كند. كم نمي

ترين دستگاه پردازش بيولوژيك ـ كربني در هستي، يعني مغز در پيشرفته 3 اتالف برق جاي بهانسان، اين بودن و يا نبودن منطقي جريان الكتريسيته،

گردد و با اختالف پتانسيل بسيار ظريف هفت دهم ولت متحقق ميولت، 5تا ترين عنوان پيشرفته اين دستگاه را بار ديگر، حتي از نظر مصرف انرژي، به

شناساند. اي، مي العاده بارآوري خارقسرعت و دستگاه پردازش هستي، با

كند. هرچند كه پيكر فيزيكي در شبكه برق سراسري موضوع فرق مياي پيكر مادي الكتريسيته نيستند و اين پيكر مادي انرژي ،اي مسيه سيم

است كه در قالب حركت الكترونها در سيم برق جاري است، ليكن عالوه بر ارزش الكتريسيتة جاري را معين ،اين انرژي مقدار، آن بودن يا نبودن

سازد. مي

معني بي بايد با جريان منطقا بنابراين دستگاه پردازش منطقي را نميبودن يا نبودن جريان الكتريسيته، آنگاه برق اشتباه گرفت. الكتريسيته در سيم

شود، پيكر مادي اطالعات كه توسط دروازه به صفر و يك منطقي مبدل ميدارد. بنابراين پيكر مادي، نه شدت جريان و در دستگاه پردازش را برپا مي

(بودن يا نبودن ها رها و يكاختالف پتانسيل، بلكه رابطة منطقي ميان صف است. منطقي)

،تاليكاپ روش به سادهي بررس نيهم اما د،يآ يم نظر به ساده ابتدائا كه هرچند را او دهد، يم قرار ما كنترل تحت كبارهي به ،را زيلي ماه نيا ،يمجاز ءيش

و ك،يالكتيد سمياليماتر قالب در دوباره و دهد يم نجاتي زدگ جن از بند تاليكاپ در نهفته و نينوي ها فرمول در د،يد ميخواه بعدا كه همانطور

.كند يم

از ستين قادر) گريدي ماد ءيش هر همانندي (مجاز ءيش كه مينيب يم اكنون

نيكوچكتر رايز. كند سفر تيماورائي آسمانها در و شود خارج خود جسم

۱۳۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كجا هر در ها، كي و صفرها انيم ةرابطي عني اش، يماد كريپ بهي ا خدشه

اي و كند يم استفاده قابل ريغ و كرده خراب مطلقا را آن اي باشد، كه با كه كند يمي گريدي مجاز ءيش به مبدل راي و هوشمندانه رييتغ واسطه به

. دارد تفاوتي قبل ءيش

توانند بگيرند، تقصير ماهي اگر آن پيرمردان اين ماهي ليز و چابك را نمياهيگيران را مفقط اداي دست پيپ بهنيست. اينها ماهيگير نيستند و

در اين را عمري كناري بگذاري و بايد پيپ پروفسورها را بهآورند. درميدين و مذهب و دامهاي مهلك قدمي ي طوفاني معنا، در يكدرياتا بتواني خود را ماهيگير ،سپري كنيفهوم ماورائيت مگسيختگي و روان

بنامي.

نيا دري دستگاه هر از و برود خواهد يم كه هركجا حاالي مجاز ءيش نيا همان همواره شود، ترانسپورت ايدني سو آن دري دستگاه به ايدني سو

حكم) ها كي و صفرها انيم رابطهي عن(ي اش يماد كريپ كه بود خواهد

و اداي ارواح كند او ديگر در هيچ جسم ديگري حلول نمي. كند يمهمچون هر شيء ديگر و ا آورد. سرگردان فيلمهاي ترسناك را نيز درنمي

در زنجير پيكر مادي خويش است.آغاز تا پايان عمرش، ، از مادي ديگري

توجه مورد نظر نقطه دو از ديبا رآنيغ و كاغذ آهن، مانندي ديمف زيهرچ

. تيفيك لحاظ از و تيكم ثيح از. رديگ قرار

آن مصرف ارزش انگريب هاي انيبني از كي ،يمجاز ءيشي) چگونگ( تيفيك

ي طراح و تفكر مورد تر قيدق و تر هوشمندانهاندازه هري چگونگ نيا. است ،يمجاز ءيشي برا ،و متضمن كار انساني بيشتري باشد باشد گرفته قرار

. كرد خواهد جادياي شتريب مصرف ارزش وي سودمند

،است ممكني سادگ به نكهيا ضمن، تيكم نظر ازي مجاز ءيشي بررس اما مصرف ارزش رايز كند، ينم بازگو ءيش نيا مصرف ارزش دربارهي دانش چيه

به ،استي كيزيف كريپ فاقد اماي ماد كريپي دارا نكهيا ليدل به، يمجاز ءيش

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۳۱

كي چهي مجاز ءيش. نداردي وابستگ چگونهيه آن النفسه يف) مقدار( تيكمي كساني مصرف ارزشي دارا شود،ي كپ آن از نسخه ونهايليم چه باشد، عدد . باشدكننده مصرف كي فقط ارياخت دري كپ ونهايليم نيا كهيمادام: است

در آنرا و ميريبگي كپ ونيليم كي »دانشي فارس قلم« از اگر مثال عنوان به

ءيش نيا مصرف ارزش به همي ا ذره م،يكني دارهنگ خودي شخص وتريكامپ .ميا افزودهيني مجاز

به آنرا كه گذارد يم ريتأث آن مصرف ارزش بري وقتي مجاز ءيش تيكم اما

نيا در. ميكن منتقل ،استي گريد انسان استفاده تحت كه، يگريددستگاه ونيليم كي اگر نسبت نيهم به. شوديم برابر دو آن مصرف ارزش صورت

انسان ونيليم كي يبرا وتريكامپ ونيليم كي به راي فارس قلم نيا ازي كپ

. شود يم برابر ونيليم كي آن مصرف ارزش م،يكن منتقل متفاوت

آن خود تيكم نه مصرف، ارزش مقوله دري مجاز ءيش تيكم نيبنابرا

نيا. است آن كنندگان مصرف) تعداد( تيكم بلكه ،)آني ها يكپ تعداد(ي افزار نرم اگر ليدل نيهم به و فهمد يمي خوب به هيسرما نيقوان را موضوع

شخصي برا آن از راي تعداد هر تا ديدار اجازه همواره د،يكني داريخر

كه اند شدهي طراح نيا خاطر بهي افزار نرمي ها قفلي تمام. ديكني كپ خود

در اينجا البته .ديكني كپ يگريد شخصي برا را افزار نرم نيا دينتوان شما ستندتوان نميتاكنون خورند: آنها به مشكلي برمي افزار نرمفروشندگان

قفل كنند، از اينرو بازار كننده مصرفافزار را به بدن يا ذهن يك نرممفروض را پذيرفته قانون المللي يك طور بين افزارها و اشياء مجازي، به نرم

است. كننده مصرفيك دستگاه كامپيوتر معادل يك است: اينكه

ذهن يابدن جاي قفل كردن بر آنرا بهاكنون افزار، بنابراين فروشندگان نرمو عمومي با پيشرفت اما كنند. دستگاه كامپيوتر او قفل مي ، بهكننده مصرف

شناسائي اثر انگشت در ابزارهاي بيومتريك، مانند تكنولوژيشدن شوند تا افزار هرروزه بيشتر ترغيب مي كامپيوترهاي شخصي، فروشندگان نرم

۱۳۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

قفل شانكنندگان هاي بيومتريك به بدن مصرف قفل را توسطافزارها نرميك روش دقيق ديگر براي شناسائي بيومتريك، بازخواني مردمك كنند.

اهد پائيد تا قانون بيني كرد كه ديري نخو توان پيش چشم است. ميكننده، افزارها به اشخاص مصرف افزار لغو شده و نرم الذكر در بازار نرم فوق

صورت در اين از طريق شناسائي اثر انگشت يا مردمك چشم آنها، قفل شوند.(يك ذهن) محدود خواهد كننده مصرفافزار به يك اجازة استفاده از نرم

اند كه از اين قانون جديد بازار عرضه شده بهافزارهائي نرم 2008از سال شد. افزار اطالعات تجاري توان به نرم اي از آنها مي عنوان نمونه كنند. به تبعيت مي

بدن اشاره كرد كه توسط اثر انگشت به (Bloomberg)برگ بلوم است. كننده قفل شده مصرف

جهت دري مجاز ءيش مصرف ارزش وي سودمندي بررس در كه مينيب يم

مواجه معادله نيدراي ديجد موجود بادوباره اكنون ،روان و تني آسودگ

.دارد نام ذهن كه ميشو يم

ناشناختهي اديز حد تا هنوز آن كار و ساز وي ساختار اتيجزئ كه ذهن

پردازشگر دستگاهي كيزيف كريپي عن(ي مغز با آنرا ستيبا ينم اساسا و است،

زمان و فضاة محدود دري بعد سه وي مجازي دستگاه گرفت، اشتباه) ذهن

ي كيزيف كريپ محدوده از تر گسترده اريبس آني ها محدوده كه استمعنائي ، شناختة محدود معادل ذهن،ي زمان ـ فضاة محدود. است انسان بدن

يزمان ـ فضاة محدودمثال اينكه ي عن. ياستي انسان هر تصورات و رؤياهاي فراتر اريبس هم» يسنتور آلفا«ي ا ستارهة سامان از شناس، ستاره كي ذهن

نياديبن اتذر نيزترير تا كدان،يزيف كي ذهني زمان فضاة محدود و رود يم .ابدي يم گسترش مادهة شاكل

آلبرت و ماركس كارل ،يخوارزمي موس بن محمد ،ينچيداو لئوناردو

يزمان ـ فضا ميعظة گستر آنچنان ش،يخو شهياندة طيح در كي هر نيشتينيا نيهم به. گنجد ينم همي عاد انسان تصور در گاه كه هستند دارا را ذهن از

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۳۳

و امروز از بايست مي ست،ياليسوس كي ذهن يزمان ـ فضاة محدود سان گسترش موجود،ي اجتماع نظام از از فراتر تا و رود فراتر قرن نيا و امسال

. ابدي

(يعني آرزوكردن و گرا را كساني كه اين گسترة فضا ـ زماني ذهن جامعهمعادل اكنون وجود خارجي ندارد) ذهني شيوة توليدي كه هممشاهدة

كنند كه مشاهدة ذهني دستگاهي كه انگارند، فراموش مي پردازي مي خيالاكنون و در لحظة حاضر وجود ندارد، اعم از دستگاه فني، فلسفي يا هم

اند و ي صندلي نشستهاجتماعي، دليل اينست كه همين آقايان اكنون رواحتماال ، و گرنه توانند تلويزيون تماشا كنند و مي ليوان چاي در دست دارند

دندان به مشغول ،حجر در غارهاي تاريك عصرهنوز ايشان در لحظة حاضر بودند. ريشة درختان كوهي جويدن

جهان دري كيزيف ءيش هر كريپ. هستند يذهن ريتصاو ذهن، شاكله عناصر

آني ذهن ريتصو كه است ذهن دري مجازي ستايبرابرا كي يدارا اطراف،

ناشناخته انساني برا باشد،ي ذهن ريتصو فاقد كهي ئيش. شود يم محسوب ءيش

و دهيچيپ و دهيتن درهم ساختار. است» نايناب« آن برابر در ذهن و است در ،يذهن بزرگ و كوچك ريتصاو ازي معتنابه تيكم و تيفيكي بعد سه

.دهند يم ليتشك را دگاهيد كي ،يا افتهي سازماني ساختار هم با و هم كنار

هنوز مغز،ي عني ،يمجاز ذهن پردازشگري كيزيف دستگاه عملكردي چگونگ

همانند كيولوژيب دستگاه نيا كه دارند اعتقادي بعض. است نشده شناخته

منطق و) كي و صفري (دودوئي عددمحاسبة ستميس از متشكل وتريكامپ

دهم هفت ولتاژ اختالف آن در كه استي منطقة گان هفت يها دروازه وي بول

. هستندي منطق كي وي منطق صفر زيممي مغزي سلولها در ولت

ي فيط ،يخاكستر قشري سلولها ولتاژ اختالف كه دارند اعتقاد گريدي برخ دستگاه محاسبهي عدد ستميس كه آورد يم وجود به گوناگوني ها تيوضع از

. دهد گسترش تواند يمي گريد متصور ستميس هر بهي دودوئ ستميس از را مغز

۱۳۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ي بررس اصول در باشد، كه هرچه پردازش دستگاه نيا عملكردي چگونگ اما ،است انيپا يبي علمي ها جدل موضوع هم نيا كه ،ذهني مجاز ستميس

. كند ينم جادياي تفاوت

منظره. است منظره كيي مجازي ستايبرابرا وي ذهن معادل ،دگاهيد كي

برابر در كه استي اجتماع وي عيطب عيوقا و اءياش و اجسام ازي ا مجموعه

را منظره ازي بخش چه نكهيا درباره مداوم بطور ذهن. رديگ يم قرار ذهن

. استي ريگ ميتصم حال در رد،يبگ دهيناد راي بخش چه و داده قرار نظر مورد

ي بارور و رشد ،ياجتماع موضع و موقع به بسته ،انتخاب وي ريگ ميتصم نيا منصه به ذهن دستگاه در را دگاهيد كي ،يفردي ها قضاوت شيپ وي ذهن

. است كتاي و گانهي يفرد هر مورد در كه رساند يم ظهور

در جهان فيزيكي، ديدگاه ذهني همواره تحت سلطة منظره است، بدين معني بايست جزئيات ديدگاه را با سرعتي باورنكردني با جزئيات كه ذهن دائما مي

درستي آن را كنترل نمايد. اين سلطة منظره چگونگي و منظره تطبيق دهد و نامند. مي نقفس ذهو عارفان جديد زنجير تنبر ديدگاه را عارفان قديم

با مجازي ديدگاه منطقي عدم تطبيق ديدگاه با منظره، يعني قطع ارتباط اي رواني جهان فيزيكي، آغاز ناهمسازي ذهني و بيماريواقع در منظرة

روان ،اش اش اوهام و در وضع حاد و پيشرفته در شكل ابتدائياست كه آن نامند. گسيختگي (اسكيزوفرني) مي

اي و از چنين سلطه اي نيست ذهن در برابر هيچ منظرهالبته در جهان معنا، مستلزم قطع تمامي ، بدواحضور و ورود به جهان معنازيرا . آزاد است

واسطه شرايطي است كه آن را وضعيت ارتباط حسي با جهان پيرامون بهاي، در چنين شرايط ويژهنامند. يا خلسة عارفانه مي (Trance State)انتقال

ذهن از قفس آزاد شده، در برخورد با مادة حساس در برابر تابش ذهن، كند. رحمانه طوفاني از وقايع و حوادث را خلق مي بي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۳۵

طرفة يك(سلطة تن هر چقدر كه ذهن بيشتر از سالهاي بودن در زنجير، هرهائي از سلطبرده باشد، در چنين لحظة و عذاب رنج منظره بر ديدگاه)

زند و وارتر به خلق وقايع و حوادث دست مي تر و ديوانه طوفانيتر، وحشيانهبي سر و تهي وحشتناك و عظيم و ذهني چنان جهان ،اش در جشن آزادي

، و هفت طبقة معلوم و نامعلوم فرشتهشيطان و در ميان هزار و يك خدا و را گريز ، حتمي وآنكرانگي بيكند كه گم و گور شدن در يكباره خلق مي به

ناپذير است.

بيشتري لحظات آزاديبواسطة تجربة متداوم معنوي، هر چقدر كه ذهن اما شود وقايع جهان معنا كاسته ميي بودن رحمي و طوفان را تجربه كند، از بي

اين جهان مادي به حقيقتاندك اندك آن جهان وقايع ذهني تا جائيكه ذهن اندك »آزادي«د. نياب پيوستگي معنائي ميصلح و نزديك شده و با آن

انجام هر ولنگاري براي سرگشتگي و آن يعني اندك از معناي پوزيتيويستي آزادي درك حقيقت رسد كه در آن اي مي شود و به خانه خارج مي كاريهاي براي بيان يك هر دو واژه معناي ماديو مادة معنوي. و اينكه است

اهميت تفاوت آنها و قائل شدن و دو جهان متفاوت نيستند. حقيقت هستند از خود اتو سؤتفاهم اتاصالت يكي بر ديگري، همه حاصل توهمو

است. بيگانگي

وجود جهان دري شخص دو چيهسلطة منظره بر ديدگاه همواره نسبي است.

. باشند داشته همسان كامالي ها دگاهيد كسان،ي يا منظره برابر در كه ندارند

ي انسان هر دگاهيد ستند،يني مستثن قاعده نيا از زين همساني دوقلوهاي حت گريدي ها انساني تمام با او انگشت اثر همانند متصور،ة منظر هر برابر در

هستند، موافقي نيمع دگاهيدة دربار گريكدي با كهي افراد. است متفاوت

ي كساني نه كنند، يم انيب را دگاهيد نياة درباري عموم وي كلي همسوئ تنها نيا انگريب تنها دگاهيد توافق تر حيصح عبارت به اي ظراتفاق ن. را آني جزئ

. استي نسبي همراستائ وي همسوئ

۱۳۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ي ها دگاهيدي نسبي همراستائ وي همسوئ سم،ياليسوس مثال عنوان بهي همراستائ وي همسوئ زين وي طبقاتة جامعة منظر برابر در ها ستياليسوس و نظام نياي براندازي برا انقالب ازي ا منظرهة دربار آنهاي ها دگاهيدي نسب

كه استي هيبد. است تيبشري برا) طبقه يبة جامع( نينوي ا منظره جاديا

دگاهيد دو كه اند نداشته وجود خيتارة هم در ستياليسوس شخص دو چيه

بينيم كه چيزي بنام مي. باشند داده ارائه سمياليسوسة دربار همسان كامالگرائي تناقض در تعريف است. باالترين همسوئي و در جامعه »كلمه وحدت«

حصول آن نائل آيند بهروزي توانند گرايان مي همراستائي كه جامعهگرايان جامعه نظر نسبي اتفاقچنين باشد كه نظر) است. ديدگاه (اتفاق توافق

يك انقالب سازماندهي براي ) وجود آيد به(اگر روزي در سطح جهان جهاني كافي است.در سطح سوسياليستي

زين دگاهيد كي است، (Dynamic) ايپو همواره منظره كي كه همانطور ريس هوا در دگاهيد و منظرهي ائيپو نياي ول. ستين (Static) ستايا هرگز

به محدود كهيتاجائ منظره ك. ياستي ا ژهيوي قانونمند تابع و كند ينم

اجسامي فرض حركت از جداي عني (يحس رامونيپ در اجسام حركت و رييتغ

كهيجائ در و كند يم تيتبعي وتنين حركت نيقوان از باشد،) نور سرعت با

بر عالوه شود، اضافه منظره متحرك وة ابندي رييتغ عناصر مجموعه به انسان

حركت مانند. ستنيز هي اجتماع حركتو ي فرد نيقوان تابع ،يوتنين نيقوان

ي عيطب اجسام از استي ا مجموعه كه شهر كي يها ابانيخة منظر در رييتغ و متحرك، و ثابتي ها لياتومب و ها ساختمان درختان، جمله ازي مصنوع و

نيقوان اساس بر ر،ييتغ و حركت نيا انيم در كهي هائ انسانة عالو به .هستند تيفعال در ،آن خالف بر اي ،ياجتماع

كهي معن نيبد. منظرهي ائيپو از استي ريتصو ابتدائا دگاه،يدي ائيپو

ممكن، حد نيا. است منظره از اصل با برابر ممكن حد تاي ريتصو دگاه،يد

و موقع وي وي ذهن تيترب و ميتعل ناظر، ذهني ها تيقابل به ميمستقي بستگ

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۳۷

اتيجزئي تمام تواند ينم هرگز ذهن. داردي وي طبقات وي اجتماع موضع

اتفاق به بيقر. درآوردي ذهن ريتصو به دگاهيد قالب دري عني نديبب را منظره

ي توجه آن به و شده گرفته دهيناد ناظر توسط منظره كي اتيجزئ هيكلي ها ابانيخة منظر از مفروض انسان هر كهي دگاهيد سبب نيبد. شود ينم

و اتيجزئ ازي معتنابه ةمجموع گرفتن دهيناد و حذف واسطه به دارد، شهر متفاوت كامال منظره، همان ازي گريد مفروض انسان هر دگاهيد با ع،يوقا

را عيوقا و اتيجزئ ازي متفاوتة مجموع گر،يد مفروض انسان آن رايز. است

. است گرفته دهيناد

غروب كي در ديخورشة منظر مانند( باشدي انضمام تواند يم منظره كي

چشمان شيپ در انسان فطرت ازي ا منظره مانند( باشدي انتزاع اي وي) زيپائ مانند: باشد نهايا دو هر از همراستاي بيترك اي و) عاشقانه رمانة سندينو كي

عاشقانه، رمانة سندينو كي چشمان شيپ در انسان فطرت ازي ا منظره

.كند يم نگاهي زيپائ غروب كي در ديخورش فروشد به او كهيزمان

كامال تواند يم كسانة يمنظر نيا برابر در انسان دو دگاهيد حال نيع در

در كه عاشقانهي ها رماني بازارة سندينو كي دگاهيد مانند: باشد متفاوت

استخر كنار در اش شبه كة يمعشوق سيخ و دهيتراشي پا ساق ادي به منظره نيا

همان برابر دري تولستو لئون دگاهيد مقابل در افتد، يم زيدن سني اليو

ريتصو به و كند يم خلق را نايكارن آنا ذهنش، اعجاز كهي وقت منظره، قلم جوهر كه ديآرا يم قلم وريز به آنچنان را انسان فطرت كبارهي به كشد يم

كيزيف نيقواني تمام شه،ياند گوهر به تكاملش در روان، و اهيسي عيما از سرور و شعف در و نوردد يم در راي اجتماعي/ مذهبي ها دگم وي وتنين

شوديم اخضر پاره كي انسان، روحي عني ش،يخوي همتا يبي همتا افتنيباز . كهربا و لعل پاره كي شود،يم گوهر پاره كي شود،يم ابهر پاره كي

يكيتار در ليف تيحكا دري بائيز به ،دگاهيد اختالفي عني ،يذهنة واقع نيا : است شده دهيكش ريتصو بهي معنوي مثنو

۱۳۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

مختلـف شـد گفتشـان نظرگه از

يبـد ي شمع اگر كس هر كف در

بس و است دست كف همچون حس چشم

الـف نيا داد لقب دالشي كي آن

ـ ب گفتشان از اختالف يشـد روني

رس دسـت اوة هم بر را كف ستين

قالب از را انسان كهيزمان. ستين دگاهيدي ائيپو ليدل تنها منظره،ي ائيپو اما

بر مفروضي ا نقطه از كهي صاحب يب چشم دوي عني ساكن، ديدة نقطي فرض

م،يكني بررسي واقعي انسان عنوان به راي و و ميآور رونيب اند، زده لز جهان

كه استي مفروضة منظر هر در ريمتغ و متحركي عامل زيني و كه مينيب يم

. آورد يم عمل به و كند يم انتخاب شخصا راي رييتغ و حركت هر

ة قو آن و دارد درخود زين راي مهمتر اريبس فاكتور دگاه،يدي ائيپو نيبنابرا و اراده به و شود يم آغازي ذهن ريواتصتكوين از كه ،استي انسان اتيعمل

را مفروضة منظر دوباره ،ياتيعملة چرخ هر در و ابدي يم خاتمه نيمع عمل

.كند يم گرگونهيد گران،يد و شيخوي برا

گرايان، صرفا يك ديدگاه مثابه پويائي ديدگاه جامعه بنابراين سوسياليسم، بهواسطه متضمن پويائي ديدگاه بهاز يكسو ذهني نيست. پويائي آن ضمن اينكه

آيندة بشر است، پويائي منظره را براي هاي اجتماعي ها و طرح آرزومنديهاي شهر به نيز مستلزم است: يعني آستين باال زدن و در همين منظرة خيابان

و سپس پويائي گرايانه گشتن و آنرا متحقق نمودن دنبال عمل معين جامعهگرائي از اينرو عملسنجيدن است. دوباره ديدگاه سوسياليستي را با آن

گرائي محض. سم تخريب كننده است كه ذهنمحض همانقدر براي سوسيالي

ي مجاز اءياش مصرف ارزشي بررس جهت در را بحث نياي تمام كه آنچه ريتصو كي ليتشك نيب كهي عيوقاي عن: ينجاستيهم قايدق كند، يم سودمند

پردازشة پروس نيا. افتند يم اتفاق ن،يمع عملي برا ارادهة مرحل تاي ذهن

قابلي مجاز اءياشي سودمندة رابط آن،ي بررس با كه داردي نيقوان يذهن

. شود يم تر فهم

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۳۹

بار نينخستي برا مفروض،ة منظر در صلبة ماد حركت نيقوان كه همانطور

كه ،يذهنة محاسبة پروس نيا است، شده افزوده بشر دانش به وتنين توسط

بن محمد توسط بار نينخستي برا ،است دگاهيدي ائيپو فاكتور نيمهمتر

.است شده هيهدي بشر دانش بهي خوارزمي موس

ي ذهني تيفعال از عبارت (Algorithmic Conclusion)ي خوارزم استنتاج ،)ديدگاه( يخروج ،)منظره( يورود: استي ژگيو چهاري دارا كه است تيمحدود و) ستيني خوارزماستنتاج كي يرقطعيغي بررس روش( تيقطع

). ستيني خوارزماستنتاج كي زيني تناهيال و نامحدودي بررس روش(

ذهن مورد در را ها يژگيو نيا ابتدا يخوارزم جبر كتاب دري خوارزم

او اين . دهد يم ميتعم اتياضير دانش به آنرا سپس و سازد يم روشن انسان سال ستيدو و هزارنامد. التين: آلگوريتمي) مي قوانين را الخوارزمي (به

پردازش و مورد در كه راي زيچ آن هر اساس وية پاي تئور نيا بعد، انيبي وتنين كيزيف كه همانطور نيبنابرا. كند يم جاديا م،يشناس يم وتريكامپ

و فيزيك نسبيت بيان استبسيار كندتر از سرعت نور هماد حركت نيقوان نيقوان انيب زين يتميلگورآسرعت نور است، نسبت هقوانين حركت ماده ب

ي ذهن ريتصاواطالعات، ،يمجاز اءياش، يعني ه درجهان مجازيماد حركت .است ها دگاهيد و

توان دريافت كه خوارزمي بدون تجربه و با اندكي تعمق در مسئله ميشناخت ديالكتيك ماده، يعني شناخت يگانگي مادة معنوي و معناي مادي

ند) قادر نبوده است ا دانسته اي از عرفان مي مقوله(يا آنچه در زمان وي آنرا سوي جهان هديه كند كه امروزه در هرگام به از رياضيات را به اي جلوه

برند. آن پي ميو وسعت تر دستگاه پردازش، بيشتر به عمق طراحي پيشرفتهناميد. البته در زمان عارف به رياضياتتوان بدين مفهوم خوارزمي را مي

خويش بديهي است كه فقهاي مذهبي وي را، مطابق معمول، زنديق . ندا هدانست مي

۱۴۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اتيعمل ها ونيليم از همراستا و افتهي سازماني ا مجموعهشك بي ،پردازش

ي خوارزم استنتاج اتيعمل اردهايليم و ها زپردازندهير دري خوارزم استنتاج مغزي ول ست،ين) دستگاه( نيماشيك انسان كه البته. است انسان مغز در

پردازشگري واحدها نكهيا وي) هست دستگاه نيتر دهيچيپ( است دستگاه كي

قتيحق در ك،يولوژيب ساختار با كربن از اي باشد شده ساخته وميسيليس از آن

اتيعمل اردهايليممتشكل از مغز كردكار و. كند ينم جادياي تفاوت چيه آن

در ،لموسم(ورودي) تيوضع از همساختار و همسوي خوارزم استنتاج

ي نيمعي ريگ جهينتخروجي منطقي يا همان سپس و آن، تيقطع و تيمحدود . مينام يم اراده آنرا كه است

نمايان را برنج لويك كيسودمندي كه استي عمل خوردن كه همانطورنمايان را كفش جفت كيسودمندي كه استي عمل دنيپوش و ،سازد مي

مبدل سودمندي ائياش به راي مجاز اءياش كه استي عمل پردازش كند؛ يم

ي آسودگ موجب) ديتول ابزار مانند( ميمستق ريغ اي و مايمستق كه سازد يم . شوند يمي آدم

تولد از شيپ دستگاه نيا. ستين آشناي آسودگ بنامي ا مسئله بامغز خود

چند تا هيثان چند ازي (كالبد مرگ از پسي اندك تا و افتاده كار به انسان

نيا طول در. دهد يم ادامه خود كار به) روايتي هشت دقيقه ـ به قهيدق در و خواب در وقفه يب و نداردي آسودگي ا هيثان صدمي حت مغز مدت،

اتيعمل مشغول) ذهني مختلف سطوح دري (اريهش وي مست وي داريب

نظير كه ـ بيولوژيك با سرعت و وسعت بيديجيتال عملياتي . است پردازشمنصه ظهور ذهن را بهنام انتها به بعدي و بي دستگاهي مجازي، با مختصات سه

انتها را در خود تواند در شرايط مناسب، تمامي كيهان بي كه مي رساند مي كند. آلگوريتمي سازي شبيه

از اينجاست كه بايد شرم داشت كه نفرت از اسلحه را پنهان نمود. زيرا كار اي براي توجيه انتها است. هر بهانه اسلحه، پايان دادن به وجود اين كيهان بي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۴۱

، از نظر انساني مزخرفي بهانة انقالب سوسياليستي دادني، حتي به چنين پايانراه را آنجز كشتن وجود دارد، بايد بههميشه راه ديگري بيش نيست.

اسلحه مخلوق و ابزار جامعة طبقاتي است. با استفاده از جستجو كرد. طبقه حركت كرد. اين سوي جامعة بي توان به مخلوقات جامعة طبقاتي نمي

آلبرت اينشتين اين نيست، بلكه يك استنتاج خوارزمي است. زيبا شعار يك رساند: بيان مي طبع خودش اينچنين به شيوة زيبا و شوخ طريق استنتاج را به

وجود توانيم مسائل را با همان روش نظري و عملي كه آنها را به نمي ما« » ايم، حل كنيم! آورده

هاي ترين آموزه شايد اغراق آميز نباشد كه اين عبارت باال را جزو انقالبيكه نه مختص به فورماسيون تاريخي معيني است و ،حساب آوريم تاريخ بشر به

بدين طريق اي الزمان است. كند، بلكه آموزه نه به انقالب مشخصي داللت مياينشتين استنتاج خوارزمي را پس از قرنها دقت بالمنازع، يك گام ديگر

، از آنجا كه تغييري بنيادين و بنيادي برد: اينكه حل مسائل نوين پيش مي بهوجود آورده است، طلبد كه آن مسئله را به را مي اي عملي و نظري در شيوة

است. كوچك خود يك انقالب

هائي كه فقط آدمهاليوودي بنابراين تعريف يك انسان انقالبي از تصوير و تعريفي دقيق تيركشي كنند، به هاي شهر هفت در خيابانمثل رينگو بلدند انسان انقالبي فردي است كه يك شود. يعني اينكه از انقالب منجر ميعلمي

تمامي ، اي بنيادين دليري، شجاعت و قابليت اين را دارد كه براي حل مسئله(زيرا همين دستگاه تحليل نظري و زندگي عملي خويش را باطل اعالم نمايد

جستجوي درسپس وجود آورده است) و مسئله را بهاز اول دستگاه است كه پشت و هرگز ديگر به خويش را آغاز كندپويشگر هاي دستگاهي جديد گام

اي هست، راهي نيز وجود دارد. هر جا ارادهسرش نگاه نكند، زيرا:

ارادة مصمم انقالبي براي باطل اعالم كردن هر دستگاه فكري كه به كشتن شك راهكارهاي انقالبي نويني را در اختيار شود، بي ها منجر مي انسان

۱۴۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

پويش ها خواهد گذاشت تا اين مسئله را حل كنند. اين سوسياليستمصمم و ) نيست، بلكه دقيقا آغاز جنگي تيپاسيفيسانه (طلب وجه صلح هيچ به

ها از بر عليه دستگاهي كه كشتن انسانها است، تمام عيار در همة عرصه ير آن است.تبعيات جداناپذ

جاي تاريخ ذرات روشنائي در دل اين شب تاريك، انقالبيون را در در جايموسي خوارزمي، اينكه محمدبنمثال دهد: اميد ميناشناخته اين نبرد مسير

هاي ترين انسان آلبرت اينشتين و كارل ماركس، مانند بسياري از انقالبيانقالبي يك جنگجوي پس اند. تاريخ، هرگز در زندگي خود انساني را نكشته

و تنها با داشتن دلي ، خون يك قطرة آلوده بهبدون داشتن دستاني ،بودنبارها به زيور حقيقت آراسته شده است و ممكن عشق، يك قطرة آغشته به

است.

تميالگور نيتري ا شهير عنوان به روح و روان تن،ي براي آسودگ طلب

انسان. استي شتريب تياولوي دارا زين بقا حفظ ةزيغر ازي حت ذهن، دستگاه

امراض به مبتال مارانيب همانند ،دهد يم حيترجي آسودگ عدم به را مرگ

اتيح به تا خواهند يم كمك خود پزشك از كه آور رنج اريبس و العالج

رنج دچار رواني آسودگ عدم سبب به كهي افراد اي دهند، خاتمه خود

روشن ضمن در نجايا .ندينما يمي خودكش به اقدام كه شوند يمي جانكاه

ة هم در است انسان نوعي براي آسودگ سمياليسوس هدف چرا كه شود يم(يا همان فطرت) ذهن تميآلگور نيتري ا شهيري سودگآطلب رايز آن، ابعاد . شيخوة شير و اصل به است انسان بازگشت زين سمياليسوس هدف و است

نيا رند،يگ يم شكل تولد از شيپي ذهني ها تميلگورآ ازي اريبس و يتشنگ حس مانند( هستند تني آسودگ با همراستا عموما ها تميلگورآ

ي ها تميآلگور اغلب تولد از پس و) تالش براي اغناي آنها وي گرسنگ عرف و نيقوان و مذهب ت،يترب و ميتعل واسطه به رواني آسودگ با مرتبط

. رنديگ يم شكلي اجتماع

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۴۳

دري خوارزم استنتاج اتيعمل چيه انجام به قادر ،ياريهوش تيوضع در ذهن

ةگرگونيد حالت آنرا كهي خاص تيوضع در اما. ستين روحي آسودگ جهت تيوضع و نامند يم (Altered State Of Consciousness) ياريهوش

شود، قدرت نوعي واسطه مراقبه حاصل مي بهازجمله اي است كه ويژه اريبسوضعيت همان اين كند. عمليات پردازش، در قلمرو روح را پيدا مي

ة عرفانيو يا خلس (Trance State)را وضعيت انتقال است كه آن هوشياري نامند. نيز مي

منصه بهي عرفان و عاشقانه اتيادب و اشعار درقالب پردازش، نيا حاصل معموال

ي ا تجربه هرگونه نداشتن ليدل بهخوانندگان آنها ي اريبس كه رسد، يم ظهور بيترت نيبد. مانند يم عاجز آنها درك از روح، قلمرو در ذهن تيوضع از

تنها و ماندهي باق روان سطح در تجربه، بدون اشخاصي براي عرفان اشعار . گردند يم رواني آسودگ موجب

چيه بهدر لحظة فهم آنها، كه هستندي اشعار ها، مجموعه نيا در بهرحال سرودن زمان در آنة نديسرا كه رفتيپذ توان ينم ،يمتصوري منطق بيترت

:است بوده خود به تيوضع در اي ذهن،ي اريهوشي عاد تيوضع در ،آن بيت

ميگو يم خود به شعر من كه مپندار تو

نزنم دمي كي داريب و ارميهش كه تا

گويد: در شرح چنين وضعيتي، عين القضات همداني مي

جوانمردا اين شعرها را چون آيينه دان. آخر داني كه آيينه را صورتي «صورت خود تواند ديد. همچنين ،اما هر كه در او نگاه كند ،نيست در خود

اما هر كسي از او آن تواند ،هيچ معني نيستدان كه شعر را در خود ميديدن كه نقد روزگار او بود و كمال كار اوست. و اگر گويي شعر را معني ،آن است كه قايلش خواست و ديگران معني ديگر وضع مي كنند از خود

۱۴۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ي صيقل است كه صورت رو ،اين همچنان است كه كسي گويد صورت آيينه »اول آن صورت نمود.

وار القضات همداني با ماهيت آئينه بينيم كه عين روشني مي عبارات بهدر اين خوبي آشنا بوده است و اين را به تجربة شخصي دريافته ماده در جهان معنا به

است.

و نامد يم يمست اش، يطبع شوخ با رازيش حافظ راي اريهوش ةگرگونيد التح را آنة تجرب كهي فردي برا كالم قالب در آن وصف كه استي تيوضع

ي براي الكل مشروبات باي مست تيوضع وصف همانند درست باشد، نداشته نيبنابرا است، دهيننوش هم شراب جرعه كي يحت لحظه نيا تا كه استي فرداين اشعار، فقط مبين احساسات و عواطف نيستند بلكه . دهيفا يب استي عمل

نياز، جويندة راه حقيقت اي نيز هستند كه در لحظة حامل دانش بسيار ويژهكنند. اين دانش عظيم در را با چند و چون راهي كه در پيش دارد آشنا مي

فرصت ستيزي، انسانشام تاريك اين لي درو ،است دل جامعة ايران نهفتهالبته كه اين آتش زير خاكستر روزي شعله خواهد گرفت و بروز ندارد.

نيازي كه دانستن اين سادگي .خواهد سوزاندمعني را دعاوي بيتمامي آن به نبوغ ندارد.

تعدادي دار هيسرما نظامي ماورائ غاتيتبل ليدل به امروزجهاني ة جامع در

ي اريهوش گيگرگونيد ازو مصنوعي ي ساختگي حالت ها انسان ازي روزافزونبا باور توهم پيوستگي معموال تجربه، نيا از پس نهايا. كنند يم تجربه را

شوند يم تيماورائگسيختگي و روان در غرق ممكن تينها تاجهان معنويت،

جهان به و گردند يم باز زيني برخاما . ديآ ينم بازي خبر آنها از گريد و

.كنند يم نگاه گرگونهيد

ك،يناميروديآ دانش كه همانطور رايز. هستند ذهن جنس ازي مجاز اءياش

زهيتئور وي بردار يكپ پرندگان پروازي رو از را مايهواپ ساختار و طرح

ذهني رو از را پردازش ساختاري تمام زين كيانفورمات دانش است، كرده

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۴۵

ة منظر انسان ذهن كه ستين ليدل يب. دينما يم زهيتئور وي بردار يكپ انسان . كندي زندگي راحت به آن با تواند يم و رديپذ يم تيواقع مثابه به راي مجاز

ة منظر در آنچنان كه هستندي جوانان مسئله، نيا اثباتي برا روشن مثال ازي ماريب خطر در بعضا كه شوند يم غرقي وتريكامپي ها يبازي مجاز

بدوني حت ،يمتمادي روزها توانند يم آنها. رنديگ يم قراري گرسنگ شدت

ي مجاز جهان در اطراف، جهانة منظر به كاملي اعتنائ يب با و غذا خوردن آنرا آنها، ذهن كه باشندي عيوقا در غرق كسرهي ،يوتريكامپي ها يباز

. شناسد يم موجود تيواقع تنها عنوان به

نيمتخصص و سانينو برنامه ازي شمار يب تعداد كه ستين ليدل يب نيهمچن را خود عمرة هم كه شوند يم دستگاه نيا فتهيش و عاشق آنچنان وتر،يكامپ

اهداءي مجاز جهان نيا گسترشي برا مزدي ب و داوطلبانه كار قالب در

ة عرص به پا نگونهيا (Open Source) باز منبعي افزارها نرمي تمام. كنند يم كار، گريدي ها عرصه همانند وتريكامپبازار بود قرار اگر. اند گذاشته وجود

سطح در هنوز ما احتماال افت،ي يم گسترش مزد افتيدر برابر در تنها

ي ابتدائي ستوريترانزي پروسسورها با ميداشت و ميبود 1990 سال وتريكامپ . ميزد يم كله و سر بوق عهد

كه است ريجهانگ و رالعقوليمحي طوفان كيانفورمات دانش گسترش

. زديبر سرش بر ديباي خاك چه آن با داند ينم قايدق هنوزي دار هيسرما نظام

نيا به» يفكر كارگر«ي مسما يب نام چسباندن با زيني سنتي ها ستياليسوس نيا تعداد. زنديبر سرشان بر ديباي گل چه دانند ينم ،وتريكامپعاشق تيجمع هفتاد و صد از شيب كار،ي جهان سازمان آمار نيآخر اساس بر ت،يجمع

دو بايتقر و نيزم كره تيجمع چهلم كي با معادل بايتقر كه است نفر ونيليم

در كاري نوع با كه هستندي مردمان نهايااست. رانيا تيجمع كل برابر مين و

ي آور فن( كيانفورماتي تكنولوژ به مربوط مشاغل و دانش با ارتباطي روة زند انسان نفر چهل هر ازي عن. يكنند يمي زندگ گذران) اطالعات

۱۴۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

وي زندگ و كارة هم نفر كي ،)سالخورده و كودك و مرد و زن( نيزمة كر سرعت با روز هر تعداد نيا و خورد يم رقم توريمون صفحه برابر در اش، مشغله

. است گسترش حال دري آور سرسام

هوا در تنها نه است، آنها مصرف ارزش انگريب كهي مجاز اءياشي سودمند

از انتقال زين و شدن واقع سودمندي براي حت اءياش نيا بلكه كند، ينم ريس

اءياش. ندارندي اجياحت هوا نام بهي ا واسطه به اساسا گر،يدي جا بهي جائ

به توانند يم هم ستيني هوائ چيه كهي جائي عني ،ينسب خالء دري مجاز

را كي و صفر بتواند كهي ناقل هر واسطه به و داده ادامه خودي سودمند

راي مجاز اءياش كهي هائ واسطه جمله از. هستند انتقال قابل دهد، انتقال

در ها الكترون ،ينور بريفي ها شبكه در نور به توان يم دهند يم انتقال

ميس يبي ها شبكه دري سيالكترومغناط وي وئيراد امواج وي كابلي ها شبكه(WIFI) اءياش تواند يمي انرژجريان ازي شكل هر عموما. كرد اشاره

گريد اشكال از نكردن استفاده ليدل دهد، انتقال راو اطالعات ي مجاز

بازده نبودن مناسب سبب به تنها انتقال،اين در) رهيغ و حرارت مانندي (انرژ

. آنهاستو سرعت انتقال

واقع سودمند ،مستقيم تميالگور داشتن بدون است ممكني مجاز ءيش كي

غالبا اماي. يدئويو ريتصاو اي و عكس ،يقيموسي حاو ليفا كي مانند. شود

كه شوند يم واقع سودمندي وقتي مجاز اءياش اطالعات،ي آور فن در

با زين) تميالگوري (خوارزم استنتاج اتيعمل ازي ا مجموعه آنها انضمام به

. باشند شده همساختار و همسو آنها

Object Oriented) گرا ءيشي سينو برنامه وهيش دري خوب به مسئله نيا

Programming) غالب وهيش امروزه كه وهيش نيا در. است مشاهده قابل

را برنامهي اصل اركاني مجاز اءياش ،استي سينو برنامهي ها زباني تمام در

تيقابل و (Property) تيخصوصي دارا كيهر اءياش نيا. اند داده ليتشك(Operation) كند يم زيمتما گريد اءياش از را آنها كه هستندي ا ژهيو .

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۴۷

و همسو و متصل گريكدي به راي مجاز اءياش نيا ها تميلگورآ ازي ا مجموعه و رييتغ نيقوان ها، مجموعه نيا تر روشن عبارت به .ندنك يم پردازش قابل

ي ها مجموعه نيا. كنند يم نييتع را برنامهي فضا دري مجاز اءياش حركتي مختلفي نامها به ،يسينو برنامه پالتفورم شيگو و زبان به بسته ،يتميآلگور

. شوند يم دهينام ررواليز و هيرو ،اتيعمل ،نيروت جمله از

اطالعات. دارد نام اطالعات كه ديآ يم ديپدي موجود بيترت نيبد

وي) چندشكل( كيمورف يپلي ا مجموعه) شونده پردازشي ها داده( ،آنها رييتغ و حركت نيقوان وي مجاز اءياش ازي) چندمعنائ( كيسمانت يپل . است اتيعمل و هيرو غالب در ها تميآلگوري عني

تن،ي آسودگة مقول چهار در اءياش مصرف ارزش وي سودمند كه همانگونه

كه است الزم شد،ي بررس ديتول ابزار و روحي آسودگ روان،ي آسودگ

نيز ) اطالعاتي عن(ي ها تميآلگور وي مجاز اءياش مصرف ارزش وي سودمند .ديدرآ ليتحل به مقوالت نيهم در

:روحي آسودگ

عنوان به ،يمجاز ءيش كي ،يريناپذ تكرار بايتقر و ژهيو اريبس طيشرا در

درنوردد را روان و تني مرزها ذهن،ة واسط به تواند يمي قيموس و هنر حامل

(درك ي آزاد به ديام اي و انسان نوع به عشق آتش انسان روح در و ةدهند انتقال تنهاي مجاز ءيش ژهيو طيشرا نيدرا. كند ور شعله راحقيقت)

.ستيني هنر اثر النفسه يف خود و است هنر

از و ديآ يم ذهن مدد به انتقال،ة ليوس عنوان به تنهاي مجاز ءيش حال نيا در

پردازش و جذب ذهن دستگاه در مايمستق است، ذهن جنس از كه آنجا

نيبنابرا ست،ين هيسرما و كاالي برا جاي ا ذره روح قلمرو در ، ليكنشود يم ارزش مبحث از ،روح قلمرو در اطالعات وي مجاز اءياشي سودمندي بررس

. است خارج كاالها مصرف

۱۴۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

: رواني آسودگ

حامل كهي مجاز ءيش كي مصرفة شوند تكرار وي بررس قابل ،يعموم ريتأث و رهيغ وي نقاش مانندي هنر بخش آرامش اثر كي ،يقيموسي بايزة قطع كي جهاني (مجاز طيمح. است روان بخش آسودگي است،ي مجاز طيمح كي اي

ا(ي جهان مهين كي كهي ا يوتريكامپي ها يباز از است عبارتمثال ي) مجاز در. كنند يمي ساز هيشب ،يباز طيمح در را) كامل و بزرگ جهان كي يحت

و دارند خود راة ژيو ضرر اي يسودمند ،اءياش از كيهر ،يمجاز جهان نياي مجاز جهان نيا ،شبكه در گرانيباز گريد با ارتباط با اي وي تنهائ به گريباز جهان نيا در ها شكست و ها يروزيپي تمامة جينت. آورد يمدر تجربه به را

. گنجند يم رواني آسودگة مقول در همه ،يمجاز

ي كاالئة مبادل قابل روان، قلمرو دري مجاز اءياشي ها يسودمند نياي تمام آن دري ا جانبه همه گسترش با هيسرما و كاال كه استي قلمرو نيا و است

ي دار هيسرما ةجامع به روان، قلمرو به گذاشتني پا با .مشغولند تيفعال به وي مجاز اءياشة مجموع و است كاال زيچ همه نجايا .ديآمد خوشي مستثن زيچ همه نيا از زين) اطالعات: تر روشن عبارت به( ها تميآلگور

موجود شناخت به آغاز كه است رواني مرزهاي ابتدا از نيبنابرا. ستندين

. دارد نام كاال مثابه به اطالعات كه ميكن يمي ديجد

:تني آسودگ

هرگونه فاقد اطالعات نيبنابرا. دينوش اي ديپوش خورد، توان ينم را اطالعات

در كه كردي فلسف انتزاع توان يم. است تني آسودگ جهت دري سودمند

،كفش جفت كي اي و نانة لقم كي مانند ،تن بخش يآسودگ ءيش هر كريپ درست اماي انتزاع اريبس بحث نيا كه هرچند. است نهفته اطالعاتي ريمقاد

جهت در را كفش جفت كي اي و نانة لقم كي كه آنچهي ول است،

نه است، آني ائيميش خواص وي كيزيف كريپ سازد، يم سودمند تني آسودگ

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۴۹

هر در منعقد اطالعات كه است ذكر قابل ضمنا. آن در منعقد اطالعاتصرفا

كي اي و چاپگر دستگاه كي تا گرفته كفش جفت كي از ،يكيزيف كريپ در و كرده استخراج توان يم را پرنده كي بدن مانند كيولوژيب ساختار

. كرد پردازش و رهيذخ ،اطالعات قالب

معكوسي مهندس ،يكيزيف كريپ كي از اطالعات استخراج اتيعمل

(Reverse Engineering) كه ندارد وجود دانشة رشت چيه. دارد نام

. باشد نكردهي باز آن دري ا كننده نييتع وي اساس نقش معكوسي مهندس

اصطالحا را انسان بدن معكوسي مهندس ،يپزشكة رشت در مثال عنوان به

ء،يشي كيزيف كريپ انهدام به غالبا معكوسي مهندس. نديگو يمي شكاف كالبد

. انجامد يم انسان اي و وانيح

:ديتول ابزار

.دينما يم رخ اطالعاتي سودمند نيتر ياساس و نيتر عمده كه نجاستيا در كهي اطالعات مانند است، سودمند ديتولة پروس در مايمستق اطالعات

چاپگر دستگاه كي اي) يس.اني.س( خودكار تراش دستگاه كي زپردازندهير

پردازش لياتومب ديتول خط كننده مونتاژ روبات دستگاه كي اي وي بعد سه

. شود يم

كي مانند است، سودمند ديتولة پروس در زين ميمستق ريغ بطور اطالعات را كننده مونتاژ روبات دستگاه كي توان يم آنة واسط به كه افزار نرم

افزار نرم كي اي د،يتول خطي سامانده افزار نرم كي اي كرد،ي زير برنامه

اريبس نقشي جمع ديتول در هم افزارها نرم. كارخانه كة يادار و نظارت

ريغ وي عمومي افزارها نرم اعمي. انفراد ديتول در هم و دارندي تيپراهم كهي نوشتار افزار نرم نيهم مانند هستند،ي انفراد ديتولي ابزارها ،يتخصص

. است شده استفاده آن از نوشته نيا كردن پيتاي برا

۱۵۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

: است رفته كار به اطالعات مختلف نوع دوي مفروضي كاال هر ديتول در

در نهفته اطالعات مانند ،هستند منعقد ءيشي كيزيف كريپ در كهي اطالعات

كريپ در اطالعات انعقاد در كهي اطالعات اي و كفش جفت كي يكيزيف كريپ

كي ديتول دستگاه كننده كنترل افزار نرم مانند ،اند شده واقع سودمندي كيزيف . است زيبرانگ ابهام ،اطالعات نام با نهايا هردو دنينام نيبنابرا ،كفش جفت

هماني عني كاال، كي يكيزيف كريپ در شده منعقد اطالعات پس نيا از

ديتول طرح را است، استخراج قابل معكوسي مهندس واسطه به كهي اطالعات واقع سودمند كاال كي ديتولة درپروس كهي اطالعات آن كنار در. مينام يم

ديتولة برنام را كننده مونتاژ روبات كي يبازو كنترل افزار نرم مانند اند، شده . مينام يم

ازي سادگ به ديتولة برنام و ديتول طرح كننده، مونتاژ روبات كي اتيعمل در

،رديگ انجام انسان توسط عمل نيهم كهيزماني ول. هستند صيتشخ قابل همة گون دو نيا ،كفاش استاد كي توسط كفش جفت كي ديتول عمل مانند

گريد و زنديآم يمدر هم با انسان ذهن كران يبي ايدر در اطالعات متفاوت

. ستندين دادن زيتم قابل

انسان ذهن در ديتولة برنام و ديتول طرح همساختار و همراستا ا،يپوة مجموع

ريتصو بيترك از زين كفاش استاد كي مهارت. نامند يم مهارت اصطالحا راي ها تميالگور كنار در) ديتول طرح( سودمند و بايز كفش كي از اوي ذهن ليتشك) ديتولة برنام( كفش ديتول و دوختني چگونگ درمورد اوي ذهن به مهارت مانندي انساني صفت اشتباهاي گاه ليدل نيهم به. ستا شده

) ماهري ها روبات( شود يم اطالق زين كننده مونتاژ روبات چوني دستگاه

اي علمي نيست. و واژه است زنندهي كم مسئله نيا كه

(مواد اءياشي كيزيف كريپ در ديتول طرح انعقادي معن به ابتدائا ،يانسان كاري برا است ء جديدييش آن حاصل كه است ديتولة برنام واسطه بهاوليه)

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۵۱

طرحو توسعة گسترشعمليات ذهني براي ي معن به تاينها و سودمند انسان

. استي نينو ديتولة برنام و ديتول

عملي مطلقا كار از كه دارند وجود كار اشكال ازي عيوس فيط ندويا انيم و طرح گسترش رايب شهياند چگونهيه بدون سودمند اءياش ديتول فقطي عن(ي

و طرح ديتول فقطي عن(ي نظري مطلقا كار تا و شود يم آغاز) ديتولة برنام بيقراما . شود يمي منته) ديتولي كيزيف اتيعمل چگونهيه بدون ديتولة برنام

.نهاستيا هردو ازي بيتركي انسان كار اتفاق به

حال نيع در مصرفي ها ارزش ميكن يم قيتحق ما كهي ا ياجتماع شكل در

اي يكمة رابط مانند نخست مبادله ارزش. هستند مبادله ارزشي ماد قوائم با نوع كي از مصرفي ها ارزش آن طبق بر كه كند يم جلوهي نسب

و زمان با دائما كهي نسبت. شوند يم مبادله گريد نوع مصرفي ها ارزش نظر بهي اعتبار صرفا وي عرض امر كي مبادله ارزش پس. كند يم رييتغ مكان

دري تناقض باشد، كاالي رضرو وي ذات كه مبادله ارزش كي لذا و رسد يم

. بود خواهد فيتعر

:ميكن مطالعه تر قيدق را موضوع

Z شم،يابر مقدار Y واكس، مقدار X با گندم چارك كي مثالي كاالئ

در گريدي كاالها با خالصهي عني شود يم معاوضه رهيغ و طال مقدار

. داردي متعددة مبادلي ها ارزش گندم پس. رديگ يم قراري مختلفي ها نسبت

X ،واكس Y و شميابر Z كة يمبادل ارزش خود نوبه به هركدام رهيغ و طال زين خود نيب رهيغ و طال Z و شميابر Y واكس، X ديبا. هستند گندم چارك

ة مبادلي ها ارزش اوال: كه شود يم جهينت نيچن نجايا از. باشند مبادله قابل فقط مبادله ارزش اصوال ايثان و هستند خود نيبي تساو نيمب كاال كي

. باشد خود از زيمتماي محتو كي» يتجل شكل« انيب تواند يم

۱۵۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ها آني ا مبادلهة رابط. آهن و گندم م،يريبگ نظر در را گريدي كاال دو باز

كهي طور به نمود مجسمي تساو كة يليوس به را آن توان يم باشد كه هرچه

a= گندم چارك كي مثال باشد آهني مقدار معادل گندم ازي مقدار

عامل كي يعني يتساو نيا است؟ي معن چه بهي تساو نيا. آهن لوگرميك

a و گندم چارك كي در مختلف، ءيش دو دري واحد قدر با مشترك

كه هستندي ثالث تيكم باي مساو دو هر پس. است موجود آهن لوگرميك

ارزش ثيح از نيبنابرا. استي گريد آن نه و استي كي نيا نه خود يخود به

. شود ليتحو ثالث تيكم نيا به بتواند ديبا ها آن از كي هر مبادله

ي برا. كند يم تر واضح را مطلب است شده گرفته هندسه از كهي ا ساده مثال مثلثي ا عده به را ها آن الخطوط ميمستق اشكالية كل سطح سهيمقا و نييتع

كامال كه ندينما يم ليتحوي ونياكسپرس به را مثلث خود اما. كنند يم هيتجز

قيطر نيهم به. ارتفاع در ضرب قاعده نصف: است متفاوت آني مرئ شكل با آنة ليوس به كه نمود هيتجزي مشترك عامل به را كاالهاة مبادلي ها ارزش ديبا

.گردد انيب ها آني كم وي شيب

اي يكيزيف ،يهندس نيمعي عيطب تيخاص كي تواند ينم مشترك عامل نيا كه نديآ يم حساب بهي ا اندازه تا فقطي عيطب خواص. باشد كاالهاي ائيميش

ي ول. آورند يم وجود به مصرف ارزش جهيبالنت و كنند يم سودمند را كاالها وضوح طور به كه كاالهاست مصرف ارزش ازي پوش چشم نيهم گريد طرف از

ارزش كي رابطه نيا درون در. گردد يم ها آني ا مبادلهة رابط مشخص

نكهيا شرط به گريد مصرف ارزش هر كه دارد عزت همانقدر نايع مصرف

ارزش: «بوربون.ن قول به بنا گريد عبارت به. باشد موجودي ا ستهيشا نسبت به

ي كي اش مبادله ارزش كه يصورت در استي گريد باي مساو كاال از نوع هر با تفاوت توان ينم باشندي مساوة مبادل ارزشي دارا كهي ائياش نيب. باشد

.» شد قائلي اختالف

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۵۳

مقداري ي داراي گريدي كاال هر مانند زين اطالعات ميديد كه همانطور وي مجاز اءياش. است آنة مبادل ارزشي ماد قوائم كه است فمصر ارزش را اطالعاتي ماد قوائم) نيروت روال، ريز ات،يعمل ه،يرو( ها تميالگور

ي ا مجموعهي عني كاال، نياي ماد كريپ از متشكل خود كه دهند يم ليتشكهمانطور كه ،يماد كريپ نيا. است ها كي و صفر از همساختار و همراستا

بلكه ستيني كيزيف كريپي دارا اطالعات .ستيني كيزيف كريپ كيپيشتر آمد

.استي منطق آن،ي ماد كريپة شاكلي ماد روابط

ي كيزيف كريپ كي ،يماد كريپ هر كه كند يم تصور همواره خام، سمياليماتري ماد كريپ كهي ا يماد جهاني تمام پس باشد، درست فرض نيا اگر. استة حوز از) روان و ذهن اطالعات، مانند( استي منطق بلكه ،يكيزيف نه آن

. شوند يم پرتاب عهيماوراءالطب جهان به و شده اخراج مادهي بررس

ي ها يگرفتارة كنند آغاز خود كودكانه، و خام سمياليماتر نيبنابرا ازي ا مجموعه مثابه به را ماده ك،يالكتيد سمياليماتر اما. است عهيمابعدالطب

ي جائ چيه سبب نيبد وي) منطق اي يكيزيف از اعم( كند يمي بررس روابط ق،يتحقة ويش نيا در. گذارد ينمي باق عهيمابعدالطبي ذهني ها يگرفتاري برا

خو، سرخ انيمسلك خشك ذهن با انسان روحي ها يبائيز انيمة رابط

هيشب اريبس تايماه كه سنگ، باي آهن خيم انيمة رابط كه استي ماد همانقدر . است چكش و داس انيمي مادة رابط به

مقدار Y واكس، مقدار X با نكهيا بر عالوه گندم چارك كي مانندي كاالئ

زين اطالعات مقدار Qبا تواند يم ضمنا شود، يم معاوضه طال مقدار Z شم،يابر. اطالعات مقدار Q= گندم چارك كي تر روشن عبارت به. شود معاوضه

زين اطالعات مقدار Q و گندم چارك كي در مشترك عامل هماني عني . است موجود

ة مبادل در تاليكاپ فهم ريبانگيگري جدي مشكل كه نجاستيهم درست اما وجه چيه به اطالعات اول، نگاه در رايز. شود يم كاال مثابه به اطالعات

۱۵۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

مصرف ارزش ازي پوش چشم: كند ينم تيتبع راي كاالئة مبادل قانون نينخست

. گردد يم ها آني ا مبادلهة رابط مشخص وضوح طور به كه كاالهاست

كه داند يمي خوب به باشد كرده كار وتريكامپ باي كوتاه مدت كهي انسان هر

ي برا. ستين آن مصرف ارزش ازي پوش چشمي معن به ظاهرا اطالعاتة مبادل. ميكن يمي بررس رادانش ي فارس قلميعني سودمندي مجاز ءيش همان مثال

گريدي مجاز ءيش كي با مبادله قابل) اطالعاتي (مجاز ءيش نيا

) كفش جفت كي مانند( گريدي كاال كي اي و) معادل ارزش باي اطالعات(

آن اصل ازي پوش چشمي معنا به ابتدائا گر،يدي كاال با آنة مبادل اما. است

تواند يم ظاهرا اطالعات، مقدار نيا مالك تر روشن عبارت به. ديآ ينم نظر به

هيته آن از اصل با برابري كپ كي ش،يخوي برا آن مصرف ارزش حفظ با قرار ثالث كننده مصرف ارياخت در آنرا گر،يدي كاال باة مبادل در و كرده

. دهد

مجبور مبادله،ة رابطي انسان طرف كي كه شود يم تر دهيچيپي وقت موضوع

مبادله،ة رابط گريد طرفي ول كندي پوش چشم آن مصرف ارزش هيكل از است

كاال ازي كپ كي هيته با صرفا مصرف، ارزش ازي پوش چشم گونه چيه بدون

افزار نرم كي يكپ= كفش جفت ك: يآورد يم مبادله به آنرا) اطالعات(

ي وتريكامپ

. است شيآزما قابل و ملموس زين آني ارزش ونياكسپرس دري حت رابطه نيا

با را (Microsoft Excel) اكسلي محاسبات افزار نرم كروسافتيماي كمپان

. است كفش جفت كي ارزش معادل بايتقر كه كند يم عرضه بازار بهي ارزش

مبادله طرف كي در انسان كي ،(كاال با كاال) يفرضة مبادلة رابط نيا در

بتواند تا كندي پوش چشم كفش جفت كي مصرف ارزشية كل از ستيبا يم

كروسافتيماي كمپان حال نيهم در اما. كند مبادله اكسل افزار نرم با آنرا

ضمن و كند ينمي پوش چشم آن مصرف ارزش چگونهيه از اكسل،ة مبادلي برا

از شدهي كپة نسخ كي افزار، نرم نياي ماد قوائم و مصرف ارزشية كل حفظ

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۵۵

معاوضه ،پولي عني آني انتزاعة مبادل ارزش اي وي گريدي كاال با آنرا

انيب را مبادله نيا قتيحق است، آمده باال در كهي مثال و فرمول ايآ. كند يم

كند؟ يم

حيناصحو عجوالنه حيتوض دام همان در مجددا چالش، نيا دري اريبس نياي ماد قوائم اكسل، افزار نرمي حاوي) دي.س( فشرده سكيد كه افتند يم

مصرف ارزش از كردني پوش چشم با كروسافتيماي كمپان و است افزار نرم

. كند يمي پوش چشم كاال نيا مصرف ارزش از فشرده، سكيد نيا

ي ستياليسوس مباحث و مقاالت اتفاق به بيقر حيتوض كهي (حيتوض نيچن با اطالعات» يزدگ جن« همان دچار ابتدائا) است تاكنون اطالعاتة دربار

ي ماد قوائم باپيوستگي چگونهيه كه ميشو يم طرفي كاالئ باي عني م،يشو يمي كمپان تيسا از تواند يم مبادله ارزش همان با اكسل افزار نرم: ندارد خود

اساسا و شود) دانلودي (بارگزار فروش،ي ها تيسا گريد اي كروسافتيما

،فشرده سكيدي عني آن حامل كريپ بهي ازين مبادله ارزش داشتني برابر روي ديگري كپي شود و يا اينكه از روي يك ديسك فشرده . ندارد

همچون ارواح سرگردان در جسم ديگري حلول كند.

كه داند يم باشد كرده استفاده اكسل افزار نرم از كهي كس هر گريد طرف از

ي خالي دي.س كة يمبادل ارزش از شتريب اريبس افزار نرم نياة مبادل ارزش كنار را افزار نرم نياي رقانونيغ كردن يكپ چوني موضوع فعال. است

در راي ا هيرو هماني) وتريكامپ سرقتي عن(ي عمل نيا رايز م،يگذار يم

زين را كفش جفت ك: ياءياشي كيزيف سرقت كه كند يم دنبال مبادله ارزش .بود آنة مبادل ارزش نگران نكهيا بدون كرد سرقت توان يم

) تعداد( تيكم با اطالعات مصرف ارزش كه ميديد گريد طرف از

ي عني ،فسهنال يف تيكم شيافزا اما دارد، ميمستق نسبت آن كنندگان مصرف نشود، افزوده آن كنندگان مصرف تعداد به اگر آن،ي ها يكپ تعداد شيافزا

. ندارد آن مصرف ارزش دري ريتأث چيه

۱۵۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ها فرمول از كي چيه مطلقا كه ميشو يم مواجهي كاالئ با ميدار ظاهرا نيبنابرا

انتقادات اساس و هيپا ،ينيظاهرب نيا. كند ينم تيتبع را تاليكاپي ها نسبت و

سمياليسوسي تئوري تمامي نادرست آن، پس در كه است تاليكاپ بهي ا گسترده

تاليكاپ اطالعات، عصر در كه ميكن باورما نيز بايد ايآ. كند يم غيتبل را

پس بگذاريد .كنيم باور نميخزعبل را با كله شقي اين است؟ منسوخي كتاب :ميكني بررس تر قيدق را موضوع

روابطي تمام كهي دستگاهي عني( كامل دستگاه كي دركه ميكن فرض

شده حذفي ذهن انتزاع واسطه به ،يبررس مورد ةرابط جز به اش، يرامونيپ

تحت كه گندم مقدار Y با آنرا است ليما اطالعات مقدار X مالك) است

. كند مبادله است،ي گريد تيمالك

ي و كه دارد توقع گندم مالك از اطالعات مالك كه همانطور رابطه نيا در مالك از زين گندم مالك كند، نظر صرف گندم مصرف ارزشية كل از

اطالعاتي) ماد قوائم( مصرف ارزش هيكل ازي و كه دارد توقع اطالعات

توان ينم مبادلهة رابط در رايز. بسپارد مبادلهة رابط به آنرا و كرده نظر صرف

. دوخت چشم آن مصرف ارزش به حال نيع در و آورددر تبادل به راي كاالئ

با هم و كرده مبادله را گندمش هم تواند ينم گندم صاحب تر روشن عبارت به

كرده جور و جمع را افكارش ستيبا يم او. دينما جان نوش و پخته نان آن

بخواهد، را گندم مصرف ارزش ا: يكند انتخاب را ندويا ازي كي باالخره و خرما را)و هم خدا را بخواهد هم ه اينكه ن(. را آن مبادله ارزش اي

مبادله ضمن تواند يم اطالعات مقدار Xصاحب ايآ كه نستيا سؤال حال

دوخته چشم آن مصرف ارزش به حال نيع در گندم، مقدار Y با آن كردن

اي يزيچ نيچن! ريخ كند؟ مصرف آنرا هم و كند مبادله آنرا همي عني باشد؟ي دار هيسرما ديتولة ويشاي كه در آن سياره( است ممكن خيمرة كر در

نيا در نكهيا ا) يتوان خدا و خرما را با هم داشت و مي ستين حكمفرما

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۵۷

صاحبداري، در همين كرة زمين گرفتار آمده در شيوة توليد سرمايه رابطه،

. بزند مالش به آتش كه باشدشده وانهيد ديبا گندم

مقدار X صاحب ازي سخت و سفت وي سنك همان به گندم مقدار Y صاحب

كردهي پوش چشم شيكاال مصرف ارزشية كل ازي و كه دارد توقع اطالعات

قراري و ارياخت در) اديز و كمي شاه كي بدون( آنرا مصرف ارزشي تمام و

.دهد

: است فهم قابلي حس مشاهده با گندم مصرف ارزش از كردني پوش چشم

و پخت نان آن با حال نيع در و داد ليتحو و فروخت را گندم توان ينم. ستين مشاهده قابل نگونهيا اطالعات مورد در مسئله نيا اما. كرد جان نوش

ارزش از آن، ليتحو موقع در تواند يم چگونه اطالعات مقدار X صاحب

اطالعات صاحب كه نستيا نه مگر كند؟ي پوش چشم كسرهي آن مصرف

خود وتريكامپ در و كردهي كپ اطالعات نيا از نسخه كي تواند يم همواره

د؟ينما استفاده آن از و كندي نگهدار

به نيمنتقدي تمام كه نجاستيهم درست رايز! ممنوع كردن تقلب ر،ينخ

به اطالعات، عصر در قيتحق روش نيا بودن منسوخ به نيمعتقد و تاليكاپ

چشم از گرانه سفسطه راي سادگ نيا بهي موضوع و» زنند يم جر« اصطالح

نيا در ،يدار هيسرما جهان صلب تيواقع در نكهياي عن: يكنند يم پنهان عوام بازار نيقوان تمام اساس بر وي درست به گندم صاحب فوق،ة مبادلة رابط

مصرف ارزشي تمام از اطالعات صاحب كه دارد توقع ،يدار هيسرما

ية كل از مطلقا را مبادله مورد اطالعاتي عني .كندي پوش چشم اطالعات آن بهي رجوع امكان چگونهيه راه و كرده حذف شيها سكيهاردد و ها ليفا

. نگذارد باز خودي برا را

آشنا نام ،يدار هيسرما نظامي حقوق زبان در» ممنوع كردن تقلب« عبارت نيا

برخالف و ريتكث حق اي تيرا يكپ نديگو يم آن به: داردي پركن دهان و

بينيم كه مي تاكنون،ي ستياليسوسي ها يبررس در شده ارائه مواضعي تمام

۱۵۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

آن موضوع بلكه ،يستن اطالعاتة مبادل ارزش گيري اندازه تيرا يكپة مسئل

. است اطالعات مصرف ارزش ازكردن ي پوش چشم چگونگي فقط

نگاه راي واقعي ايدن ازي مثال و ميشو يم خارجي فرض كامل دستگاه از

را (SoftGrid) ديگر سافت افزار نرم كروسافت،يماي كمپان .ميكن يم

بازار به (Microsoft App-V)ي و.اپ نام با آنرا تا كند يمي داريخر

تيرا يكپ قانوني) كاالئة مبادل( معامله نيا شدني رسم محض به. كند عرضه هيكل از تا كند يم موظف داياك را ديگر سافتي كمپان و ديآ يدرم عمل به

اتيجزئ با) قرارداد( پروتكل نيا. كندي پوش چشم افزارش نرم مصرف ارزش

طور به كه سازد يم روشن اوي برا را ديگر سافتي كمپان فيوظا كامل،

قبال دري حق چگونهيه گريد ديگر سافتي كمپان كه قرارند نيا از خالصه

گريدي حتي كمپان نيا ضمنا. ندارد است، نوشته آنرا خودش كهي افزار نرم

ي برا د،يگر سافت افزار نرم شاكلهي مجاز اءياش و ها تميآلگور از تواند ينم: تر يخودمان و تر روشن عبارت به. كند استفاده بازار دري مشابه افزار نرمة ارائ

نان آن با هم و ،يبفروش را افزارت نرم همي توان ينم تو .ممنوع كردن تقلب«

»ي.كن جان نوش وي بپز

ي بررس راي واقع جهان از راي گريدي فرض و برعكسي مثال ميريناگز حال به را اكسل افزار نرم است ليما كروسافتيماي كمپان ميكن فرض .ميكن

ي پول معادل است، آمده باال در كهي طيشرا با. بفروشد ديگر سافتي كمپان را اكسل افزار نرم كروسافتيما ايآ بود؟ خواهد چه فروش قرارداد نيا

ي شخص استفادهي برا بازار در آنرا كه فروشد يم ديگر سافت بهي متيق همان به حق همراه به اكسل افزار نرمي فرض متيق ر،يخ فروشد؟ يم شما و من به

صد مبلغ ،آن مصرف ارزشي تمام از كردن نظر صرفي عني آن، تيرا يكپ

بايتقر( دالر ونيليم پنجاه و نهصد مبلغ بلكه ست،ين بازار در دالر وپنجاه .است) دالر ارديليم كي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۵۹

التقاط وي گر سفسطه با اطالعات، عصر در تاليكاپ بودن منسوخ به نيمعتقد

، يعني تفاوت عددي ميان صد و پنجاه »يجزئ«ي ارزش تفاوت نيهم كالم، قيطر نيبد و رنديگ يم دهيناد را) 1000000000( و يك ميليارد) 150(

. بمالند رهيش راي دار هيسرماة جامع دانان اقتصاد و خودشان سر دارندي سع

روند هيچ تفاوت عددي در بقالي سر كوچه مي همين آقايان وقتي بهزنند. بنابراين گيرند و سر يك قران و دوزار چانه مي را ناديده نمي ها قيمتسخن در نخستين پاراگراف كاپيتال كهيعني ، مچشان را بگيريم جا هميناگر

شان نيز به بينيم كه بقية دستگاه اقتصاد سياسي از ارزش مبادله آمده است، مي ارزد و به همين اندازه، هردمبيل است. كشك نمي

ارزش ميديد كه همانطور شود؟ يمي ناش كجا ازي نجوم تفاوت نيا اما

اگري عن. يدارد ميمستق نسبت آن كنندگان مصرف تعداد با اطالعات مصرف

افزار نرم نيا مصرف ارزش شود، دوبرابر اكسل افزار نرم كننده مصرف تعداد

مصرف ارزش دوي دارا اكسل افزار نرم نيبنابرا. شد خواهد دوبرابر زين

:از عبارتند كه است، متفاوت تايماه

در اطالعات مصرف ارزش ازاست عبارت :اطالعات واحد مصرف ارزش .باشد نفر كي فقط آن كنندگان مصرف تعداد كه كامل و مطلق دستگاه كي

در اطالعات، مصرف ارزش از است عبارت :اطالعات ريكث مصرف ارزش

.دارد ميمستق نسبت آن كنندگان مصرف تعداد با كه ،ينسب وي واقع جهان

اين ماهيت دوگانة ارزش مصرف، هرچند كه در كاپيتال مستقيما مورد بحث از كاالها انسان قادر نبود گذاشته نشده است (زيرا در زمان ماركس هنوز

) ليكن در روش تحقيق ماركس نهفته است. اين دريگبكپي ديجيتال هاي كاپيتال است و گسترش روش تحقيق، ادامة منطقي همان فرمول

هيچ ادعائي براي كشف مجدد آن ندارد. اما الزم به ذكر است كه نويسندهاين ماهيت دوگانة ارزش مصرف اي است كه به اين نوشته، نخستين نوشته

۱۶۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اگر خواننده سازد. نهفته در كاپيتال را آشكار ميمفهوم ند و اين ك اشاره ميهر به دانشگاهياي (اعم از مقاالت سوسياليستي، كتب و يا رساالت هر نوشته

شناسد كه اين ماهيت دوگانه ارزش مصرف اطالعات در آن ) را ميزبانيبيان آمده است، آنرا به نويسنده اطالع دهد تا در مستقيما و يا غيرمستقيم به

اين ادعا از پاراگراف فوق حذف گردد. كتاب، هاي بعدي نسخه

مصرف ارزش دري اديز تياهم كهي گريد فاكتور اطالعات، مورد در اما

. است آن ديمف عمر طول به نسبت كاال نيا از استفاده زمان مدت دارد، آن

به كاال مثابه به اطالعات كه شود يم آغازي زمان از اطالعات ديمف عمر طول

و شده (Outdated) كهنه اطالعات نيا كهيزمان تا گردد، يم عرضه بازار . است (Update)ي آور روز به مندازين

در زين را اطالعاتي فرسودگة مسئل اطالعات،ي كهنگ كه است ذكر به الزم

لياتومب كي اي رآهنيت كي اي كفش جفت كي كه همانطور. رديگ يم بر نيا سرعت و شوند يمي فرسودگ دچاري عيطب عوامل اي و استفاده سبب به

را آنهاي روان ديمف عمر ازتابعي وي كريپ ديمف عمر تينها دري فرسودگ

. گردد يم فرسوده زين اطالعاتي ماد كريپ سازد، يم نيمع

(Digital Decay)تاليجيديفرسودگ را آن اصطالحاكه اطالعاتي فرسودگ

زين (Software Decay)ي افزار نرمي فرسودگ افزارها، نرم مورد در اي و موجبات زمان گذشت از پس كه استي عواملة مجموع از عبارت نامند، يم

:از عبارتند عوامل نيا. آورند يم فراهم را اطالعات ديمف عمر انيپا

ي هنگام: (Environment Change) از اطالعات استفاده طيمح رييتغـ ي افزار سخت طيمح نكهيا مثال، ابدي رييتغ اطالعات از استفاده طيمح كه

و يا سيستم عامل كند رييتغ و شدهي روزآور به افزار نرم كي ياجرا رييتغ جهت نيهم در ستيبا يم زين اطالعات نصورتيا در ،روزآوري شود به

استفاده مورد توانند ينم گريد اطالعات ازي هائ بخش اي و همه وگرنه د،ينما

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۶۱

دچار اطالعاتي ماد كريپ كه شود يم گفته اصطالحا و رنديگ قرار

. است شده يطيمحي فرسودگ

باري برا اطالعات كه استي معن نيبد: (Onceability) يكبارگة يمسئلـ

مربوط دانش كنيل شود يمي انداز راه و نصب اطالعات متخصص توسط اول

رفتن انيم از با نصورتيا در. گردد ينم رهيذخ كجا چيه در اتيعمل نيا به برنامه مثال( اطالعات مقدار نيا كه متخصصي شخص نبودن دسترس در اي

نيا است، كرده نصب را) ديتول خط كيروباتي بازو كي يانداز راهة مسئل( ستين نصب باز قابل دوباره گريد صدمه، هرگونه صورت در اطالعات

قابل گريد و است شده فرسودهي فن نظر از سبب نيبد وي) كبارگي

. است داده دست از را خود (Reliability) بودن نانياطم

ة مجموع ازي اريبسي ها بخش زمان، گذشت از پس :اطالعات فسادـ ة مجموع نيا نكردني روزآور به. ستندين استفاده مورد گريد اطالعات وي خوردگ باعث مجموعا كهنه،ي ها بخش نيا نبردن انيم از و اطالعاتي ا مجموعه باي زمان اندك در و گردد يم اطالعاتة مجموعة همي فرسودگ

ست،ين ممكن آن از كردن استفاده گريد كه بود ميخواه روبرو اطالعات از

ي ها داده وي اطالعاتي ها آشغال را آن اتيمحتو اعظم قسمت رايز نيا. ستين ممكن گريد ناسره از سره صيتشخ و است داده ليتشك بالاستفاده

.نامند يم (Digital Rot)تاليجيد فساد را واقعه

ارزش با كاال، نيا ديمف عمر طول به نسبت اطالعات از استفادهي واقع مدت

كنندگان آن نسبت مستقيم و با كثرت استفاده معكوس نسبت آن ريكث مصرف

ي:عني دارد،

ارزشمصرفكثيراطالعات =ارزشمصرفواحداطالعات × كثرتاستفادهكنندگان × زمان

عمرمفيداطالعات

۱۶۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اطالعات ازي مشتر استفاده كه كند يم فرض همواره اطالعات،ي كاالئ بازار

آورده نظر در كاال نياي بازار معادالت در زمان واحد نيبنابرا است، كامل

اطالعات بازار اما است، محال فرضي ا واقعه نيچن نكهيا ضمن. شود ينم

كاملة استفاد مسئول شخصا همواره را داريخر و ندارد كارها نيا بهي كار

نداشتن ليدل به و ديكني داريخري افزار نرم اگري عن: يداند يم اطالعات از

ي ريادگي جهت در را افزار نرم نيا ديمف عمر ازي مين آن، از استفاده دانش خود و كند ينمتوجه شما مشكل نياي برا بازار د،يكن تلف آن از استفاده

. دارد يم مفروض اطالعات ديمف عمر از نكردن كاملة استفاد مسئول را شما

و ستين صادق) كفش جفت كي مانند( كاالها گريد مورد در مسئله نيا ديمف عمر طولي تمام از تواند يم همواره كفش جفت كي از كننده استفاده

ازي عني سازد، متحقق آنرا مصرف ارزشي تمامي عني كند، استفاده كاال نيا

كفش جفت كي يروان ديمف عمر اي يكريپ ديمف عمر كهيزمان تا مبادلهة لحظ

.برسد انيپا به

عمر معادل ،كنندگان مصرفي تمام استفاده زمان مدت اگر بيترت نيبد

دري) دار هيسرماة جامع قرارداد و فرض اساس بر( شود فرض اطالعات ديمف

كي معادل اطالعات ديمف عمر بر استفاده زمان مدت ميتقس حاصل نصورتيا حذف فرمول از كال توان يم را ميتقس حاصل نيا جهينت در كه بود خواهد

استفاده كامل طور به اطالعات از آن در كهي دستگاه در نيبنابرا. كرد

:شود

ارزشمصرفكثيراطالعات =ارزشمصرفواحداطالعات × كثرتاستفادهكنندگان × 1

1

:نيبنابرا

ارزش مصرف واحد اطالعات = ارزش مصرف كثير اطالعات xكثرت استفاده كنندگان

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۶۳

نكهيا اي است، صادق اطالعات مصرف ارزش مورد در فقط باال فرمول ايآ

بهي فرض طور به را فرمول نيا اگر م؟يده ميتعمي كاالئ هر به آنرا ميتوان يم

جفت كي كه ميكن فرضي عني م،يده ميتعم كفش جفت كي چوني كاالئ

ميخواه) ستين نطوريا كه( باشد ريكث مصرف ارزشي نوعي محتو زين كفش :داشت

ارزش مصرف واحد كفش = ارزش مصرف كثير كفش xكثرت استفاده كنندگان

جفت كي چوني كاالئ از كنندگان استفاده تعداد بازار، نكهيا ليدل به اما

همي حيصح منطقاة محاسب كه كند، يم حساب نفر كي همواره را كفش

كنند، كفش جفت كي يتو همزمان را شانيپا توانند ينم نفر دو رايز هست،

:داشت ميخواه پس

1 x ارزش مصرف واحد كفش = ارزش مصرف كثير كفش

:تر روشن عبارت به اي

ارزش مصرف واحد كفش = ارزش مصرف كثير كفش

تواند ينم آنها مصرف ارزش كه گر،يدمفروض ي كاالها مورد در نيبنابرا

هر مورد دري عني ابد،ي تحقق انسان كي از شتريبي تعداد توسط همزمان

هم با واحد مصرف ارزش و ريكث مصرف ارزش اطالعات، جز بهي كاالئ ترم با تال،يكاپ در ندويا از نيبنابرا وو مبين يك متغير واحد است سانكي

.شود يم ادي مصرف ارزشي عموم

آنها مصرف تيماه كهي كاالهائ ايآ كه ديآ وجود به سؤال نجايا در ديشا

اتوبوس كي ،يمسافربري مايهواپ كي ساختمان، كي مانند( استي اجتماع

رايز استي منف مجددا پاسخ هستند؟ ريكث مصرف ارزشي دارا) رهيغ و

نسبت به) ريتكث اي شدن يكپة واسط بهي (اجتماعي كاالها نيا مصرف ارزش

ارزشي دارا نهايا بلكه ،يابد افزايش نمي آنها كنندگان مصرف كثرت ميمستق

۱۶۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

انيم در دشانيمف عمر طول در كه هستندي واحد و ثابت مصرف

. دنشو يم ميتقسي اجتماع طور به كنندگان مصرف

ي مايهواپ كي چوني كاالهائ ديتول واحد،مصرف ارزش شدن سرشكن نيا نيا كه ميكن فرض دوباره اگري حت. كند يم صرفه به مقرون راي مسافربر

ة رابط نيا) ستين نطوريا كه( باشد ريكث مصرف ارزشي نوعي محتو كاال :داد نشان ريز صورت به توان يم راي فرض

ارزشمصرفكثيركاالياجتماعي =ارزشمصرفواحد × كثرتاستفادهكنندگان

كثرتاستفادهكنندگان

دوباره معادله، مخرج و صورت از كنندگان استفاده كثرت حذف با كه

:داشت ميخواه

ارزش مصرف واحد = ارزش مصرف كثير كاالي اجتماعي

ارزش دگاهيد از است،ي اجتماع آنها مصرف تيماه كهي كاالهائي عني

ي تفاوت چيه رد،يگ يم صورت منفردا آنها مصرف كهي كاالهائ با مصرف،كه استي كاالئ اطالعات. ستين نگونهيا اطالعات درمورد اما. ندارند

از دوگانهي تيماه) شدن سودمندي (انسان پردازشة رابط به ورود محض به

و ژهيو كامالي كاالئ ثيح نيا از و گذارد يم شينما به را مصرف ارزش .استي گريدي كاال هر با متفاوت

اي يكيزيف ،يهندس نيمعي عيطب تيخاص كي تواند ينم مشترك عامل نيا كه نديآ يم حساب بهي ا اندازه تا فقطي عيطب خواص. باشد كاالهاي ائيميش

ي ول. آورند يم وجود به مصرف ارزش جهيبالنت و كنند يم سودمند را كاالها وضوح طور به كه كاالهاست مصرف ارزش ازي پوش چشم نيهم گريد طرف از

ارزش كي رابطه نيا درون در. گردد يم ها آني ا مبادلهة رابط مشخص

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۶۵

نكهيا شرط به گريد مصرف ارزش هر كه دارد عزت همانقدر نايع مصرف

. باشد موجودي ا ستهيشا نسبت به

مصرف ارزش( است دوگانهي تيماهي دارا اطالعات مصرف ارزش ازآنجا

آن مصرف ارزش ازي پوش چشم نسبت نيهم به) ريكث مصرف ارزش و واحد

و اطالعات واحد مصرف ارزش ازي پوش چشمي عن: يدارد دوگانهي تيماه زين .اطالعات ريكث مصرف ارزش ازي پوش چشم

مصرف ارزش ازي زمان اطالعات، ديتولي كمپان كي م،يديد قبال كه همانطور

ية كل) تيرا يكپ( ريتكث حق براساس كه كند يمي پوش چشم اطالعات ريكث مبادله گريد طرف به راي اطالعاتة بست در مندرج فنون و دانش حقوق،

. دينما واگذار

ازي پوش چشمي عني اطالعات، مصرف ارزش ازي پوش چشم گريد نوع اما

از فقط مذكور،ي كمپان كه استي معن نيبد اطالعات، واحد مصرف ارزش

مصرف( كننده مصرف كي برابر در) واحد كي (يكپ كي مصرف ارزش

را واحد مصرف ارزش ازي پوش چشم نيا. كند يمي پوش چشم) واحدة كنند

(User License) كننده مصرف ازيامتي اطالعات مبادالت اصطالح در

ي قانون وي بازار ،يحقوق قالب در راي پوش چشم نيا كهي قرارداد و نامند يم End-user License) ينهائ كننده مصرف ازيامت قرارداد كند يم نييتب

Agreement) شود يم دهينام .

مصرف بستة اطالعاتي مالكيت در بازار اطالعات، صاحب اطالعات بر ارزش پوشي از دارد و در رابطة مبادله، انتخاب ميان اين دو ماهيت متفاوت چشم

تواند يك شخصيت مي» او«ارزش مصرف، انتخاب و حق او است. اين ضمير حقيقي و يا يك شخصيت حقوقي (كمپاني) باشد.

اش را مشروحا بيان بايست حدود و صغور بستة اطالعاتي وي ابتدائا مينمايد. يعني اينكه اين مقدار اطالعات تا چه حد در مالكيت اوست، يعني تا

واسطة حقوق چه حد ساخته و يا كشف خود او است. اين حدود و صغور به

۱۶۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

در قالب حق تكثير (Intelectual Properties)ثبت مالكيت فكري (Copyright) و يا ثبت اختراعات و اكتشافات(Patent) ،در دفاتر ثبت

گردد. تعيين مي

كنند: حقوق مالكيت فكري را اينگونه تبيين مي ،قوانين اياالت متحده

شود گفته مي وقيحقمالكيت فكري (معنوي) يا حقوق فكري (معنوي) به «هاي فكري و ابتكاري انسان را كه به صاحبان آن حق انتفاع از فعاليت

دهد و ارزش اقتصادي و قابليت دادوستد دارد ولي موضوع آن شيء ميمعين مادي نيست. حقوق پديدآورندگان آثار ادبي يا هنري يا مالكيت ادبي

، حقوق بر مشتري حق اختراع، حق تكثيريا حق مؤلفو هنري معروف به و صنعتي عالئم تجارتيحق تاجران و صنعتگران نسبت به نام، سرقفليمانند

هاي ي و صنعتي از انواع مالكيتمعروف به مالكيت تجارت اسرار تجاريو »فكري است.

حتي در قوانين » موضوع آن شيء معين مادي نيست«بينيم كه در عبارت ميتواند شويم كه ظاهرا ضمن مادي نبودن مي اياالت متحده، با شيئي مواجه مي

با اشكال ديگر ارزش مادي، يعني با اشياء سودمند ديگر و معادل انتزاعي ي پول، مبادله شود. البته چنين فرضي از بنيان غلط است. دو ارزش آنها يعن

بايست در دستگاه واحدي قابل تبيين باشند تا با يكديگر قابل مبادله شيء ميالبته گردند. همانطور كه پيشتر آمد موضوع مالكيت فكري (شيء مجازي)

اما فيزيكي نيست. ،مادي استكه

كند كه غير فيزيكي (يعني شيء مجازي) انتخاب مي صاحب اين شيء ماديپوشي كرده و حق تكثير در لحظة مبادله، يا از ارزش مصرف كثير آن چشم

صورت تمامي حقوق يكباره به شخص ثاني واگذار نمايد كه در اين را به آنگردد. يا اينكه از ارزش مييكباره سلب بهمرتبط با اين شيء مجازي از وي

كنندگان آن است، دفعاتي كه معادل كميت مصرف آن به مصرف واحد

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۶۷

كنندگان آن تعداد مصرف اش را به پوشي كند و ارزش بستة اطالعاتي چشم كننده قرار دهد. را در اختيار مصرف تكثير، آنعمل واسطة تقسيم كرده و به

تمامي ابزارهاي ذخيره و انتقال اطالعات (از يك ديسك فشرده گرفته تا ها) نقشي در افزايش يا كاهش ارزش مصرف اطالعات گاه عظيم دادهيك پاي

در تمامي مبادالت كاال، ذخيره و انتقال (ترانسپورت) مسئلة ندارند. البته كاالئي، از يك بوشل گندم و يك جفت كفش گرفته تا يك بستة اطالعاتي،

هاي جانبي توليد (هزينة ذخيره و انتقال) است كه در نهايت بر مستلزم هزينه قيمت كاال (يعني رقم مبين انتزاعي ارزش مبادلة كاال) مؤثر هستند.

در هستندي فيك اختالفي ادار زيهرچ از قبل كاالها مصرف ارزش ثيح از

تفاوت گريكدي با توانند ينم تيكم لحاظ از جز مبادله ارزش مانند كهيصورت

. ستندين مصرف ارزش هم ذره كي يحتي محتو نيبنابرا و باشند داشته

تيخاص كي ها آني برا فقط شود گذاشته كار كاالها مصرف ارزش هرگاه .هستند كار محصول همه كه نستيا آن و ماند يمي باق

همانند كاال نيااين معني است كه به كاال، مثابه به اطالعات تيخاص نيا و

ي كاالئ تبادلة رابط به مبادله ارزش عنوان به كه آنزمان ،يگريدي كاال هر . ستينهم مصرف ارزش ذره كي يحتي محتو شود، يم برده

ي كاالئة مبادل به آنرا كاال، مثابه به اطالعات صاحب آنكه مجرد به سازد يم سودمند وي مجازي ئيش به مبدل راي و كه آنچه هر از گذارد، يوام

كاال نياي چگونگ و تيفيك وي ماد قوائم گريد نجايا. كند يمي پوش چشم

وي مادة رابطي معن به اطالعات تيفيك نكهيا ليدل به و: استمحو شده نياي تمام از ،يكاالئة مبادل مجرد به است، ها كي و صفر انيم هوشمندانه

به مبدل را اطالعات كه هرآنچهي عن(ي ها كي و صفر انيمي مادة رابط

با تأكيد بر اين . شود يمي پوش چشم) سازد يم سودمند و داري معني موجوددار و بالنتيجه نكته، اطالعات در مرتبة مبادله، از هر آنچه كه وي را معني

گردد و او را مبدل به سازد، تهي مي سودمند و محتوي ارزش مصرف مي

۱۶۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

او ديگر نه سازد كه نه مبين يك پيكر فيزيكي و نه مبين معنا است. شيئي ميبه شبحي سرگردان شده است كه مادة معنوي و نه معناي مادي است و مبدل

كند. تنها يك خاصيت را با خود حمل مي

است كتاب كة يمبادل موردي اطالعاتة بست كه ستين مهم انيم نيا در گريدي فارس قلم كي اي و اكسل افزار نرم كي اي و ديگر سافت افزار نرم كي اي

مورد به اطالعات كه هستند مهمي زمان تاي فيك خواص نياي تمام. دانش

افزار نرم كي مبادله، مجرد بهي ول. رديگ يم قرار) ريكث اي واحد( مصرف

خاصيت نكهيا شرط به ديگر سافت افزار نرم كي كه دارد عزت همانقدر اكسل مصرف رزشا هرگاه. باشد موجودي ا ستهيشا نسبت به آنها دري نيمع

ي كاال هر همانند زين كاال نياي برا شود، گذاشته كنار كاال مثابه به اطالعات محصول زين اطالعات كه نستيا آن و ماند يمي باق تيخاص كي تنها گريد

. استي انسان كار

شينما به را مصرف ارزش از دوگانهي تيماه اطالعات نكهيا ليدل به اما ژهيو كامالي كاالئ ثيح نيا از و) ريكث مصرف و واحد مصرف( گذارد يم

ي دارا زين اطالعات مولدي انسان كار است،ي گريدي كاال هر با متفاوت و :است دوگانهي تيماه

شهياند و كار ازي ا مجموعه از است عبارت :اطالعات ديتولي براي انسان كار

فنون و دانش هنر، در موجود اطالعات اساس بر كهي انسان) پردازش(

نيهم به. رساند يم ظهور منصه به را اطالعات ازي ديجدة مجموع ،يبشري بشر فنون و دانش هنر،ة مجموع در قبال كهي اطالعات مجدد ديتول ليدل

اصطالح در هودهيب عمل نيا. است هودهيبي كار باشد، داشته وجود

Reinventing)» چرخ دوباره كشف« اي يكار دوباره اطالعات نيمتخصص

the wheel) جاديا اما. است وقت اتالف همان آني لفظي معن و دارد نام

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۶۹

عتايطب اند، نداشته وجودي بشر فنون و دانش هنر، در تاكنون كهي اطالعات

. شود يم محسوب اطالعات ديتول ديمف كار

ي آور جمع تاي) كيزيف كار( انگشتان با كردن پيتا ازي انسان كار نياي) شگياند كار( اطالعاتي ذهن پردازش تاي) قاتيتحق كار( موجود اطالعات

ابد،ي يم گسترش ديجد ديتولة برنام اي ديتول طرح جاديا تا تينها در و

تيخالق و پردازش قدرتي تمام از استفاده مستلزم كه استي كار نيبنابرا .است انسان ذهن

آن ريكث مصرف ارزش با شود، يم ديتول كار نياة واسط به كهي مصرف ارزش

ي قيحق ارزش د،يتول هنگام در و اولة وحل دري عني دارد، ميمستق ةرابط. دارد ميمستق نسبت كنندگان استفاده كثرت با رايز است نامعلوم آن مصرف

ارزش باشد، شتريب شده ديتول اطالعات كنندگان مصرف تعداد هرچقدر

.است شتريب زين اطالعات مقدار نيا ريكث مصرف

،ياريبسي پارامترهاة واسط به كنندگان مصرف كثرت تياهم پر اريبس فاكتور در آن قيدق صددرصد نييتع اما است حدس قابل اطالعات، ديتول زمان در

قيدق صددرصد نييتع بهي وقت فاكتور نيا. ستين ممكن هرگز د،يتول زمانعمر وي و شده متحقق كامال اطالعات ريكث مصرف ارزش كه رسد يم ديمف مرع اطالعات ازي نيمع مقدار كهيزمان تنها نيبنابرا. باشد دهيرس انيپا به

از و است شده) Outdated اي كهنه اصطالحا( دهيرسان انيپا به را خود

مصرف النيب و خچهيتار بهي نگاه با تازه است، دهيگرد خارج مصرفة چرخ

دست آن ريكث مصرف ارزش قيدق صددرصد نييتع به توان يم كاال، نيا ريكث مصرف ارزش نانياطم قابل امكان تاحد و قيدق نسبتا حدس اما. افتي

آنكه از شيپي حت اي و برسد ريكث مصرف به كاال نيا آنكه از شيپ اطالعات،

تيريمد موضوع كه استي تخصصي كار شود، عرضه بازار به اصوال كاال نياي ابيبازار باي كينزدة رابط ديتول تيريمد نيا ازي بخش. است اطالعات ديتول . دارد اطالعاتة مبادلي برا

۱۷۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

به را اطالعات واحدمصرف ارزش كه :اطالعات ريتكثي براي انسان كار

ريتكثي براي انسان اعمال هيكل. كند يم محول اطالعات ريكثمصرف ارزش تيريمد وي نگهدار فشرده،ي ها سكيد كردن يكپ ليقب از اطالعات

غالبا كه ،يانسان استي كار ره،يغ و كتاب چاپ افزار، نرم دانلودي ها تيسا و اطالعات ريتكث در آني سودمند بلكه ندارد، اطالعات ديتول دري نقش

.است اطالعات كنندگان مصرف كثرت شيافزا بالنسبه

. كرد ريتكث) تيرا يكپ( ريتكث حق داشتن بدون توان ينم را موجود اطالعات

در و گانيرا اطالعاتي حت كه دارند وجود ريتكث حق ازي اريبس انواع

حق داشتن بدون اطالعات ريتكث. رنديگ يبرم در زين را عموم مصرف معرض

،يگريدي كاال هر سرقت همانند و شود يم محسوب اطالعات سرقت ر،يتكث .استي حقوق وي قانون گرديپ موجبي دار هيسرماة جامع در

***

به و( كردن تازهي نفسي برا و ميائيب رونيبي حقوق وي كاالئي تنگنا نيا از

و ميببند بار كوله) دادن وجود ابرازي براي جائ زين عواطف و احساسات و شيبايز و سبزي ها كوه كهي كشور. ميكن سفر بايز اريبس كشور كي

تازهي جالئ راي آدم روان است، روان آني سنگها بر كهي آبشارهائ

كه شود آشكار ما بر اطالعات ارزش ازي رازهائ سفر نيا در ديشا .دهد يم

م،يكن يم گذر كوهها از م،يرو يم فرانسه به: است بوده پنهان تاكنون

جهان،ي شهرها نيباتريز ازي كي به و ميگذار يم سر پشت را بايزي ها جاده

ي ا واقعه ونيمد بلكه زين آن،ة هنرمنداني هايمعمار ونيمد تنها نه شيبائيز كه دست هم ديشا ،افتهين دستي آرزو كي ابد تا كه است شهر نيا خيتار در

انسان كهيجائ س،يپار كمون: است گذاشته ادگاري به بشري برا را ،يافتنين

زاده كه كرد ثابت و كردي زندگ د،يكش نفس شد، زاده آن در يكاالئ ريغ

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۷۱

نكهيا تا... ستيني اليخ و محالي آرزو كي تنها دنشيكش نفس و شدنش

اش تكه تكه و ببندند توپة گلول به را اوي كاالئي ها انسان بعد روز هشتاد

. كنند

رايز د،يگو يم آمد خوشي ا كرده گم راهة بيغر هر همچون زين ما به سيپار

پس كوچه از. است كرده گم راهي ها بهيغر شهراصال خود شهر، نيا

» واحد مصرف ارزش« تا مينينش يمي ا كافه در م،يشو يم رد آني ها كوچه

به را ما» تلخة قهو« فنجان نيا تا ميكن تجربه راي سيپارة قهو فنجان كي

.ببرد 1984 سال

اتيحدس ازي اريبس كه ميديد تعجب با كه آن در كه 1984 سال همان

در بلكه شرق اردوگاه در نه اما وست،يپ تيواقع به آن در اورول جورج

.غربي يدار هيسرماة جامع نيهم

كرده ليتحم تيبشر بهي دار هيسرماة جامع كهي واناتيحة قلع نيا انيم در

انسان دنبال به آرزومندانهي خستگ با ميدار ،ملول دد و ويد از است،

ادامه ها كوچه پس كوچه در را جستجوگرانه زدن قدم پس م،يگرد يم

به دست، در كاغذ مشت كي باي آدم: ميرس يمي كوچكة خان به تا ميده يم

كند يم محاسبه ذهنش در و است دوخته چشم روبرو ساختماني آجر واريد

آن برعكس نكهيا اي ،يمنف آني نيسنگ و است مثبت يهست باري سبك ايآ كه

و است 1984 سال. ديكش ديبا دوش به راي هست بار نيا چگونه نكهيا و است . بكشد ذهنش دوش بر راي هست بار تا كوشد يمي سخت به كوندرا، النيم

ي آجر واريد به و نشسته كوچكة خان اطيح در اش يراحتي صندلي رو اءياش. ستين نجايا ذهنش اما نجاستيا بدنش. كند يم نگاه هيهمساة خان

با دارد، انسان خوشي بو آنچه هر به اش ذهني ها تميالگور وي مجاز

ي دگاهيد به راي آجر واريدة منظر و زنديآم يم هم در احساس و عاطفه از آجرها. ستين آن دنيد به قادر كوندرا جز به كيچيه كه سازند يم مبدل

نظم در كهي ائياش ابند،ي يم رييتغي مجازي ائياش به لگ و آب ازي كريپ

۱۷۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

نيا حركتي صدا شيگوشها و نديآ يدرم حركت به مرتبي ستون دري خاصشرم و بي نيسنگي قدمها ريج ريجي صدا: شنوند يم راي مجاز ميعظ اءياش

... را ها تانك

ي ها ستون در ،يذهني ا معجزه در وار،يدي آجرهااينجا ديگر پاريس نيست. . دهند يم سان پراگ شهر منظمي ابانهايخ در و شوند يم بدل تانكها به منظم

شهري ابانهايخ تا گذارند يم سر پشت را پراگي ها دروازهي روسي تانكها

. كنند له شان نيسنگي قدمها ريز را

است كرده جرأتي چكسلواك ستيكمون حزب در گمنام ستياليسوس كي

شيها مشت او. خوكهاست خرخر و خرها عرعر از شيبي زيچ انسان ديبگو شيخو ابعادة هم در انسان نوعي آسودگ از و دهيكوب پلنوم زيمي رو بر را

بلوك رايز شود خفه نطفه در ستيبا يم پاكي صدا نيا. است گفته سخن

هر مثل صدا، نيا رايز ندارد، را پراگ كمون بنامي موجود تحمل توان شرق

مبدل فرداي گندمزارهاي بو به كه دارد را نيا توان خود در ،يگندمة دان

. شود

ريجماه اتحادي ا! باد شما بر انسان لعنت: گويد مي لب ريز كوندرا ي!ستياليسوس ضدي رشورائيغ

ي رشورائيغ ريجماه اتحاد« كه ستين بار نينخست نيا كه دانست يم اوحقيقي سمياليسوسي صدا تا است كرده روانه را شيتانكها »يستياليضدسوس

انسان روح و روان و تني آسودگ كه راي انسان هر و كند خفه نطفه در را

نيا بارها و بارها. ببندد توپي ها گلوله به پشت از خواهد يم راي گريد نهيريدي عادت انسان خون به مسلسلها نيا و بودند شده كيشل توپي ها گلوله

سرخ ارتشآدمخوار رهبر ،يتروتسك لئون كرونشتاد، در كه آنجا. داشتند

! دينكني جوئ صرفه گلوله مصرف در ها ستياليسوس ربارانيتي برا: داد دستور

همانهاي).... جوئ صرفه رهايت در نكردند ،يخوئ سرخ مسلك در كه همانها(

بستند گلوله به پشت از النيگ در را رانياي ستياليسوسي جمهورنخستين كه

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۷۳

و دادندي مركز دولت آدمخواران ليتحو را خان كوچك رزايم سر وي ها شهياند نيتر يغن مهد كه را، جانيآذرباي مل دولت كه همانها

تا بستند توپي ها گلوله به پشت از بود، شيخو عصردر ي ستياليسوس

سربداري مركز دولت برابر در ا: يبماندي باق انتخاب دو انيم در جانيآذربا

ي ستياليسوس ضدي رشورائيغ ريجماه اتحاد به و شود جدا رانيا از اي و شود رديبم و شود سربدار كه كرد انتخاب رتمندانهيغ جانيآذربا ريناگز. وندديبپ

ة مبارز بينش و پرفراز و درخشان خيتار در راي ننگ نيچن هرگز تا . سنديننو اش يطبقات

هر تا دنديكوب يم هم در راي چكسلواك تانكها همان گريد كباري

تفسير و نيا كه ديبگو بود كرده جرأت پراگ دري روز كهي ستياليسوس نوعي آسودگ آن ،ايد كرده »سرود انترناسيونال«از كهي مزخرف روسيترجمة

ست،ين كردم يم شيصدا سمياليسوس و داشتم را شيآرزوي روز من كه انسان

بايست ماترياليسم هاي آتشي كه مي جوخه. بسپرند آتشة جوخ به كسرهي راشناخت مادة معنوي و معناي مادي را چنان در نطفه دانش ديالكتيك و

هاي بذرها و جوانههمة دادن خفه كنند تا بلوك شرق با از دست از نظر رشد و تعالي انساني عقيم گردد، تا ، ة خويشدگرانديشي در جامع

ست، با كشيدن سالها بعد همچون پيرزن فرتوتي كه هرگز كودكي را نزاده ااردوگاه در پس اين مرگ، هاي دردناكش بر زمين افتد تا آخرين نفس

داري جشن و پايكوبي مرگ انسان را بر پا دارند و شادمانه پايكوبي سرمايه .سوسياليسم مرده استكنند كه:

از: استي ا گلوله هر آماج سر پشت از و روبرو از كه دانست يم كوندرا

رشان،يس شكمي رو از كهي دار هيسرماة جامع به سرسپرده بانياد توسط روبرو

زعم به قيطر نيبد و كردند يم خطاب »ستياليسوس« را او قت،يحقي رو از نه

ي خو سرخ انيمسلك توسط سر پشت از و دادند، يم »فحش« او به خودشان ،يفرانسو اي يترك اي يفارس اي يسيانگل كنند، صحبتي زبان هر به كهي (روس

۱۷۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

سميبوروكرات زبان از كننده كسل وي تكرار ناشناخته،ي ا لهجه به دارند ايگو

محكومشي دار هيسرماة جامع ازي طرفدار به) نديگو يم سخني روس

. كردند يم

راي هست بار نيا تا نكنند؟ اش تكه تكه ها گلوله نيا كه رفت يم ديبا كجا

دستش در قلم به ؟شود رهاي بار هر از كسرهي تا نكوبند مالجش بر آنچنان

ادي به. داشتي قيعم يدلبستگ آن به و بود نوشته اريبس قلم نيا با. كرد نگاه

افتني يبرا استي آدم روان رشد آغاز كه است اءياش بهي دلبستگ كه آورد

در گام نيآخر آغاز نيا و يگريد انسان به شدن دلبسته گر معجزهي توانائ

. شود دلبسته انسان نوع به انسان، كي يجا به بتواند او تا استي آدم رشد

و گرفتند شكل او ذهن در گريكدي به دلبسته انسان دو كه بود نگونهيا .... ترزا و توما. افتندي تيشخص

ي تانكها نيسنگي قدمها ريج ريج انيم در انسان، دو نيا كه دانست يم وي دار هيسرماي كاالئ فروش فله بانياد به نه كه روند يمي جائ به مسلك، سرخ

بود نگونهيا. دهند ينم عبورة اجاز آني مرزها در خو، سرخ انيمسلك به نه و

آخرين سنگر مقاومت ، يعني بهو عشق روح قلمرو به ترزا و توما كه كوندا خستهي ها شانه از راي بارهست و گذاشتندي پاانسان ناپذير شكست

و عيوقا ازي ذهن ريتصاو: گذاشتند شيخوي ها شانه بر و برداشتند كاغذة برصفح و گرفتند يم شكل ذهنش در مناظر از مختلفي ها دگاهيد

.بستند يم نقش

دو دلدادة عاشق، در ليرفتند و آمدند و مي ارتش سرخ مي تانكهاي گلولهكردند و سنگر شكست ناپذير، از ارتش سرخ حقيقي انسان دفاع ميآخرين

اش از ايد، سرخي كه ساخته ظاهري خنديدند كه: اين ارتش سرخ با هم ميرنگ ضدزنگ روي قطارهاي مسلح است. زهي خيال باطل! با چند قطار

توانيد دلي را تسخير مي 25مسلح و چند گروهان تانك و اسكادران ميگ و اگر دلها را تسخير شود و با گلوله تسخير نميكنيد؟ دل آهني نيست

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۷۵

توان محفوظ نگي نميرا با هيچ رنگ ضد زارتش سرخ آهني نكنيد، اين .ديپوسخواهد و خواهد زد داشت و روزي زنگ

شش سال بعد از نوشتن اين كتاب، ارتش سرخ ظاهري زنگ زد و فروپاشيد بيرون زد اي گند گانگستري و مافيائيبوي و از درون پوسيدة آن، چنان

آزارد... كه بويش هنوز مشام بشريت را مي

دلدادگان به نوع بشر اما، هنوز در آخرين سنگر سرخ شكست ناپذير، در هر كنند و تا روزي كه گرائي دفاع مي از جامعهو به هر زباني گوشة جهان

پذيرند. جامعة طبقاتي پابرجاست، شكست را نمي

***

از نسخه ك. يميگرد يبازم خانه به و ميسپار يم كمونة خاطر به را سيپار

مصرف ارزش مولدي ماد قوائم به تا ميريگ يم دست در راي هست بار كتاب

از كه استي كيزيفي كريپي دارا زيهرچ از شيپ كتاب نيا. ميببر يپ آن

لحاظ نيا از. است شده ليتشك اهيس جوهر وي صحاف نخ چسب، مقوا، كاغذ،

تعداد همان بهي گريد كتاب هر با معادل استي مصرف ارزشي داراي و

كتابمثال وي هست بار كتاب انيمي تفاوت چيه نظر نيا از نيبنابرا. صفحات

.ندارد وجود تلريه آدولف نوشته »من نبرد«

ي عني است، اطالعات ريتكثي براي انسان كاري محتو ضمنا كتاب نيا كاغذة كارخان كارگر كي توسط كهي كيزيف وي فكر كار ازي ا مجموعه

كي توسط كهي كار زين و است دهيرس انجام به چاپخانه كارگر كي وي ساز وي فكر كار ،يانسان كارة مجموع نيا به. است شده انجامي صحاف كارگر

پيتا بورديك توسط را كتاب نيا كلمات و حروف كهي كارگري كيزيف است ساخته مبدل) چاپ قابل اطالعاتي (مجازي ئيش به آنرا و است كرده

. افزود توان يم زين را

ي ذهن ريتصاو .دارد وجودي انسان كار از اي گمشده ةحلق انيم نيا در اما ستيبا يم او. خورند ينم او خود جز بهي گريد كس چيه بدرد كوندرا النيم

۱۷۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ريتصاو نيا نكهيا ا: يسازد روشن خودي برا را ممكن انتخاب دواين ازي كي واريد همان به ش،يخو غزلت كنج در و دارد نگاه شيخوي برا راي ذهن

ي روسي تانكها به عصر روز هر آجرها تا كند نگاه هيهمساة خاني آجر راي هست بار ،يذهني ايرؤ نيا در غرق او تا. شوند مبدل پراگة كنند اشغال

ي هست بار نياي عني .بردارد را دوم انتخاب نكهيا ا. يبكشد دوش بهي تنهائ به استي مشكل برابر در او اما. شود كيشري گريدي) ها انسان ا(ي انسان با را

از شيپ تا تر درست عبارت به ا(ي روسيپاپ اختراع از شيپ تا انسان نوع كه

توان يم چگونه: كرد يم نرم پنجه و دست آن با) مكتوب كالم اختراع

انسان شيپ سال هزاران شد؟ كيشري گريد انسان با راي ذهن ريتصاو

بهي ذهن ريتصاو نيا ليتبد با: است افتهي سؤال نياي برا مناسبي پاسخ

. اطالعات

پردازش اي و انتقال ره،يذخي كيزيف كريپ م،يديد شتريپ كه همانطور

ي منطقة رابط اطالعاتي ماد كريپ. ستين اطالعاتي ماد كريپ اطالعات، انيممنطقي ة رابط اي و) وتريكامپ عصر در( ها كي و صفر رشته انيم

ي ماد كريپ ندويا. است) وتريكامپ از شيپ عصر در( ريتصاو و كلمات رايز ،هستند جوهره كي از ،دارند تفاوت گريكدي با ظاهرا كه اطالعات

قابل ريتصاو و كلمات انيمي مادة رابط هر وتريكامپ عصر در كه مينيب يم

. است ها كي و صفر انيمي مادة رابطي عني آن،ة جوهر هم ساختار به ليتبد

ي استثنا چگونهيه بدون را ريتصاو و كلمات ازي مفروضة رشت هر اما. كرد ترجمه ها كي و صفر از دار يمعني ا رشته به توان يم ،شده شناخته

موجودات ر،يتصاو و كلمات از دار يمعنة رشت بر عالوه وتريكامپ عصر

ميديد كه همانطور كه است، افزوده اطالعاتة مجموع به زين راي گريد .ها تميآلگور وي مجاز اءياش از عبارتند

ذهني برا نقص يب و كامل انيبة ويش كي به مبدل اطالعات قيطر نيبد

نوع هر از اعم را،ي ذهنة واقع هر تر روشن عبارت به. است شده انسان

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۷۷

وي ذهن ريتصاو ها، تميآلگور ،يكيتاكت وي استراتژ ،يمنطقي ريگ ميتصم ترجمه اطالعاتبه زبان ي عني آن،جوهرة هم معادل به توان يم را ها دگاهيد

.كرد ليتبد و

ي) ها انسان ا(ي انسان با راي هست بار كه كند انتخاب كوندرا النيم اگر ريتصاو نيا ليتبد: ماند يمي باق اوي برا راه كي فقط شود، كيشري گريد . اطالعات بهي ذهن عيوقا و

ي صداي برخ. ننديگز يبرم ليتبد نياي برا راي متفاوتي ها راه ها سندهينوي ذهن ريتصاوي برخ آورند، يم كاغذي رو بر سپس و كنند يم ضبط را خود بر را آنهاي و تا نديگو يبازمي گريد انساني برا كلمات قالب در را خود

و سندينو يم كاغذي رو بري معمول قلم با آنراي برخ اورد،يب كاغذي رو . كنند يم پيتا وتريكامپ بورديك توسط آنراي برخ

آنرا كه استي كار شود، انجامي روش چه بهي انسان كار نيا نكهيا از فارغ

اطالعات ديتول نيقواني تمام تابع و مينام يم اطالعات ديتولي براي انسان كار

نبودني تكرارقانون جهانشمول ي عني است، آن قانون نيتر ياصل جمله از

اطالعاتة كنند ديتول چيه كه قاطع و صلب بس استي قانون نيا. اطالعات

ي اراي آن از افزار، نرم سينو برنامه كي اي باشد سندهينو كي آنكه از اعم را، آن نيع كهي افزار نرمي تكرار نوشتن دوباره كه شكل همان به. ستين فرار

بار كتاب نوشتن دوباره است، ليدل يب و هودهيبي عمل است، موجود بازار در

است هودهيب تيغا بهي عمل) است شده نوشته كباري كتاب نيا رايز( زيني هست

. شود ينم محسوب كار نيبنابرا و

ي براي انسان كار و هياول مواد بر عالوه م،يداشت دست در كهي هست بار كتاب اطالعات ديتولي براي انسان كار ازي معتنابه مقداري محتو اطالعات، ريتكث

،يماد قوائم نياي تمام از همراستا و همسو همساختار، بيترك. هست زين. كند يم زيمتماآدولف هيتلر » من نبرد« از را» يهست بار« مصرف ارزش

۱۷۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

و برد يم آني آسا معجزهي ها يبائيز با روح قلمرو به را خوانندهي كي .سميفاشة ليطوي بوگندو اعماق به را خوانندهي گريد

هستندي فيك اختالفي دارا زيهرچ از قبل كاالها مصرف ارزش ثيح از

گريكدي با توانند ينم تيكم لحاظ از جز مبادله ارزش مانند كهيصورت در

مصرف ارزش هم ذره كي يحتي محتو نيبنابرا و باشند داشته تفاوت

. ستندين

است كاال مثابه به اطالعات مصرف ارزش تفاوت نيهم ازي پوش چشم درست

ة مرتب در من نبرد وي هست باري كاال دوي عني سازد، يم مبادله قابل آنرا كه تيكم ثيح از فقط و ستندين گريكدي باي فيك تفاوت چيهي دارا مبادله،

در وي دار هيسرماة جامع در تر روشن عبارت به. باشند داشته تفاوت توانند يم

:است صادق همواره ريز فرمول اطالعات،ي كاالئ تبادلة رابط

تلريه آدولف من نبرد= كوندرا النيمي هست بار

در اشك و شود يم بد حالتي انسان ريغ تيغا به و بيعج فرمول نيچن از اگر

چگونه ندويا كجا؟ من نبرد و كجاي هست بار كه زند يم حلقه چشمانت

را عشق و است برده روح قلمرو به مراي كي باشند؟ي مساو هم با توانند يم

ي بوگندو اعماق به مراي گريد و است دهيكش ريتصو بهي خاك نيزمي رو بري ها ستيكمون و انيهودي ،يناز آدمخواران تا است، برده سميفاشة ليطو

با تا يكن شروع اگر و... كنند جزغالهي سوز آدمي ها كوره در راي آلمان

ي...كني گزار گله نوشته نيا از اندوه و خشم از گرفتهي بغض

نظر صرفي عن(ي اطالعاتي كاالئ مبادالت: هست كه است نيهم ميبگو ديبا

ي اشكهاي برا) مبادله هنگام در اطالعات تيفيك و مصرف ارزش از كردنة رابط نيا در. كند ينم خرد همه تر ،تو چشمان در زده حلقهي انسان و بايز

قطرات كه دارند تياهم و عزت همانقدر توي انساني اشكهاة قطر مبادله،

به راانسان كي جسدي وقتي تلريه سميفاش سرباز كي بدن عرقبوگندوي

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۷۹

من به تو قصد توهين ندارم. اين باورم كن كه !كند يم حملي آدمسوزة كوراي در اين شيوة هر انسان زندهپيكر جان و طور روزمره به آور به توهين شرم

است.اين عمل موهن قصد من تنها آشكار ساختن شود. توليد كوبيده مي

حكفرماستي دار هيسرما ديتولة ويش آن در كهي ا جامعه به دوباره پس

نجايا. فروشند يم بازار متيق به را انسان روان و تن نجايا .ديآمد خوش

راي زيچ هر نجايا. فروشند يمي جنسة استفاد سوءي برا را ساله شش دختر

اراده، فهم، ت،يميصم ،يدوست: ديهست دلبسته آن به و ديدار يم زيعز كه

عزت، و شرف وقار، ،يپاك ،يدوست انسان ،يهمدرد ت،يانسان رت،يغ خانواده،

متيق به و دار ماركي ها بسته در را،ي خاك تن و عرفان فلسفه، خانه، هن،يم

.فروشند يم بازار مناسب

و قيعمي انسان اندوه چه ر،يز جمالت كه باشد شده تر روشني كم حاال ديشاي هست بار ازهزاران مرتبه آن بار كهي اندوه كنند، يم منتقل راي انيپا يب

:است تر نيسنگميالن كوندرا

شكل به حكمفرماستي دار هيسرما ديتولة ويش ها آن در كهي اجتماعات ثروت

آني ابتدائ شكل جداگانه كاال هر. شود يم گر جلوه» كاال ازي ميعظة تود«

. شود يم آغاز كاال ليتحل از ما قيتحق نيبنابرا. رود يم شمار به

و داري ها شيوة توليد سرمايه ثروت در جوامعي كه در آنداند كه او ميزيرا حكمفرما نيست، تودة عظيمي است از هر شيوة توليد طبقاتي ديگري

ها كار انساني باشد و يا احساسات و هاي انسان، خواه اين زيبائي زيبائيو در ا .باشد عواطف و در واالترين شكل آن عشق انسان به همنوع خويش

زيرا از اين تودة » تودة عظيمي از كاال«گويد است كه مي اين آرزوحرارت دارد و آنرا مخرب در دل نفرتي عميق ئي،كاالگسيختة هيوالوش روان

داند. انسان در همة ابعاد آن مينوع آسودگي

بينيم ماركس با مزدك بيگانه در همين پاراگراف اول كاپيتال است كه مينيست و اين دو انسان با فاصلة زماني بيش از هزار و سيصد سال، در برابر

۱۸۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ها رسند. در جهاني كه همة انسان اي واحد، به ديدگاهي متفق مي منظرهبا كنند و هريك خصوصيتي از آن را را تجربه مي» فيل در تاريكي«

كنند (از نظرگه گفتشان شد مختلف، آن يكي هاي مختلف بيان مي ديدگاهدالش لقب داد اين الف) ليكن ماركس و مزدك گويا شمعي به دست دارند

بيان بينند و ميو هر دو، يكي در جهان كهن و ديگري در جهان نوين، (در كف هركس اگر شمعي بدي، اختالف از كنند كه اين فيل است مي

و يا » تودة عظيم كاال«و ماداميكه انسان در برابر اين ان بيرون شدي) گفتشهر جامعة طبقاتي ديگري قرار دارد، آرزوي آسودگي براي وي خيالي بيش

نيست.

تيخاص كي ها آني برا فقط شود گذاشته كار كاالها مصرف ارزش هرگاه صورت، نيا دري ول. هستند كار محصول همه كه نستيا آن و ماند يمي باق

مصرف ارزش از ماي وقت رايز. است افتهي شكل رييتغ زين خود كار محصول

موجد كهي صور وي ماد عوامل از حال نيع در ميكن يم نظر صرف آن

ءيش فالن اي و نخ خانه، ز،يم گريد نيا. ميا دهيپوش چشم هستند مصرف ارزش نيهمچن و. است رفته ليتحل آن محسوس خواص هيكل. ستين گريد ديمف گريد نيمع مولد كار اي نساج بنا، نجار، كار محصول گريد مزبور ءيش

نيا كهي كارهائ ديمف تيخاص كار محصول ديمف صفت شدن زائل با. ستين نيا مشخصة مختلف اشكال نيبنابرا و گردد يم زائل است آن معرف محصول به آنها مجموع. شوند ينم داده زيتم هم از گريد و گردد يم ديناپد زين كارها

. گردد يم ليتبدي بشر مجرد كار به ،يانسان همانند كار

محصوالت از. ميده قرار توجه مورد را كار محصوالتة كنجال نيا اكنون

زيتما يب و شده منعقدة ساد كار نيا جز مانند، شبح تيواقع نيا جز كاري باق آن، مصرف شكل به توجه بدوني انسان كاري روين صرفي عني يبشر

.است نمانده

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۸۱

جورج كوندرا، النيم كار محصول گريد مزبوري) مجاز( ءيش نيهمچن

شدن زائل با رايز ست،ين وتريكامپ سينو برنامه كي اي و تلريه آدولف اورول،

كار از اعم كار، ازي مشخص شكل هر كاال، مثابه به اطالعات ديمف صفت

زائل زين است آن معرف محصول نيا كهي ذهن پردازش اي وي كيزيف

ريتكثي براي انسان كار و اطالعات ديتولي براي انسان كار و گردد يم اطالعات از گريد. گردند يم ليتبدي بشر مجرد كار به دو هر اطالعات،

و شده منعقد كاري عني مانند، شبح تيواقع نيا جزي زيچ كاال، مثابه به . است نماندهي باق يبشر زيتما يب

ي كارانداز به توسطي انسان كاري عني ،يذهن پردازشي روين صرف اما مراتب بهي تيواقع آن، مصرف شكل به توجه بدون مغز،ي خاكستري سلولها

. است اندام و دستاني كارانداز به توسطي انساني روين صرف از مانندتر شبح

و دستان توسطي نيمع اعمال باي انسان كه شد متصور توان يمي سادگ به رايزي تياهم اوي برا آن خواص وي چگونگ كه كند يم ديتول راي كاالئ اندام، به توجه بدون بتواند انسان كه شد متصور توان ينم وجه چيه به اما. ندارد

سازد، يم سودمند آنرا كهي ا يماد قوائمي عني اطالعات، مشخص خواص

عتيطب با آنچناني عمل نيچن. باشدي ذهن پردازش به قادر لحظه كي يحت

. كند يم هراسناك اريبسي شبح به مبدل آنرا كه است گانهيب ذهن

ي ذهن پردازش عمل از است عبارت يذهن مجرد كار هراسناك شبح نيا. باشد دارا را كنندگان مصرف كثرت رقم نيباالتر كهي اطالعات ديتولي برا

كند يم پردازش را عاشقانهي داستان ذهن، كه ستين مهم انيم نيادر گريد، نفرت و دگرستيزي را است مشغولي انسانة عاطف نييتب به را، سميفاشنفرت اي

ديتولة برنام كي اي ديتول طرح كي يزير برنامه حال در اي كند و تبليغ مي .است

ي كيزيف ءيش كي ازي مثال انتخابي برا :ميكني بررس تر قيدق را موضوع) اطالعاتي (مجاز كريپ هم وي كيزيف كريپ واجد هم كه اطالعات حامل

۱۸۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ءيش هر به توان يم را مثال نيا. ميريگ يم نظر در را كتاب جلد كي است، كتاب كي يول ،داد ميتعم فشرده سكيد كي مانند اطالعات حامل

. است تر ملموس

ريتكثي براي انسان كاري محتو كتابيك جلد آمد، شتريپ كه همانطور ديتولي براي انسان كار زين و) رهيغ وي صحاف چاپ، ،ينيحروفچ( اطالعات كي در. است) دهد يم انجام كتاب ةسندينو كهي كاري عن(ي اطالعات معادل شده صرف اطالعات ديتولي برا كه راي كار مقداري فرض دستگاهاست فرض شده صرف كتاب نيا از واحد كي ريتكثي برا كهي كار مقدار

ديتول كار ،يواقع جهان در و استي فرض دستگاه كي نياكنيم. مي ريتكثي برا كه استي كار از شتريب اريبس كتاب جلد كي مورد در اطالعات

.شود يم صرف آناز واحد كي ريز نمودار در را كتاب جلد كي مصرف ارزش ،يفرض دستگاه نيا در :كردي بررس توان يم

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۸۳

حامل سودمند ءيش از واحد كي فقط آن در كهي فرض دستگاه نيا در عزت همانقدر اطالعات ديتولي براي بشر مجرد كار شود، يم ديتول اطالعات

آنها ارزش در نيبنابرا ،اطالعات ريتكثي براي بشر مجرد كار كه دارد . شد قائلي تفاوت توان ينم

ميتعم كساني اتيمحتو با كتاب جلد چهار به راي فرض دستگاه نيا اكنون ءيش نيا از واحد كي ريتكثي براي بشر مجرد كار صورت نيا در م،يده يمي براي انسان مجرد كار اما است، ماندهي باق بود قبال كهي ارزش همان به

زيرا ( است نشده افزودهي ا ذره آن مقدار به آنكه ضمن اطالعات، ديتول شده برابر چهاري ارزشي دارا ناگهان اما) سندينو يم بار كيفقط را كتاب :است

عمل نيا. ميشو يم تر كينزد اطالعات مولد كار وار شبح قتيحق به ميدار

مطلقا آن ارزش آن، انجامة لحظ در كه استي بشر مجرد كار قسم كي شود، افزوده آن كنندگان مصرف كثرت بر نكهيا محض به اما. ستين معلوم . شود يم افزوده ميمستق نسبت به آن ارزش

۱۸۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كار نياي چگونگ و تيفيك كاال، مثابه به اطالعاتي ارزشة مبادلة رابط در

ازي پوش چشم نيهم رايز ست،ين توجه و عالقه مورد اصالي بشر مجردي ذهن

دارا را تياهم تنها كه آنچه. سازد يم مبادله قابل را كاال كه است تيفيك

كار. شيخو كنندگان مصرف تعداد گسترش در است اطالعات تيقابل است،

كثرت كه دارد تياهم و عزت همانقدر اطالعات، مولدي بشر مجرد

.سازد يم نيمع آنرا تياهم اطالعات، مقدار نيا كنندگان مصرف

آنچه هر از راي بشر ذهن كاال، مثابه به اطالعات پردازشي ذهن كار نيبنابرا

در كه( انسان ذهن كار و ساز رايز ،كند يم گانهيب و دهيبر است،ي انسان كه

عالئق، عواطف، احساسات، با) دارد تيفعال روح و روان تن، قلمرو سه هر

خورده گره رهيغ و نهيك و خشم نفرت،ي روهاين همه زين و تيميصم عشق،

اما. سازد يم خودآگاه وي انساني ابزار به مبدل آنرا كه است نيهم و است

ي ا عالقه و توجه چيه ذهن اتيفيك نيا به كاال مثابه به اطالعات پردازش كنندگان مصرف تعداد گسترش اوست،ة عالق مورد كهي زيچ تنها و ندارد

.است اطالعات مقدار نيا

نيشتريبي دارا كه دارد» قتيحق«ي اطالعات ،يدار هيسرماة جامع در نيبنابرا نيشتريبي عنييعني بيشترين تعداد ارزش مصرف واحد، ،كننده مصرف تعدادة مبادل ارزش مقدار نيشتريبي عني اطالعات، مصرف ارزشي ماد قوائم

. باشد اطالعات

كتاب، ،يوتريكامپ افزار نرم( اطالعات قالب دري گريد قتيحق هرگونه انيب

در شيوة . است مصرف يب و هودهيب و عبث كامالي كار) رهيغ و شعر ،يقيموس :داري توليد سرمايه

اطالعات كنندگان مصرفحقيقت اطالعات = كثرت

بنامي موضوع ازي دار هيسرماة جامع لسوفانيف و شمندانياند كه چقدر هر

بازار نيقوان نيتر يابتدائي عني باال، سادهرابطة اساس بر ند،يبگو سخن قتيحق

قتيحق. ستين شيبموهوماتي از پايه لسوفان،يف نياي جوئ قتيحق ،يكاالئ

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۸۵

ي كنونة لحظ اگر و باشد داشته را كننده مصرف نيشتريب كه آنچه هري عني پس باشد، داشته را كننده مصرف نيشتريب X اطالعات كه كند يم جابيا

شرايط ،بعدي ا لحظه درست اگر و است مطلق قتيحق نيع X اطالعات آن در پس باشد، داشته را كننده مصرف نيشتريب Y اطالعات كه كرد جابيا

. است مطلق قتيحق نيع Y اطالعات لحظه

زيچ همه و ستين قتيحق زيچ چيه گريد كه نستيا مبادله نيا حاصل در كهي ا گرفته قرار اطالعات ازي ميعظة تود انيم در» تو« و است قتيحق

رايز ريبپذ قتيحق عنوان به مرا كه زنند يم عربده تيچشمها در و تيگوشها

آن بالقوهة كنند مصرف كي عنوان به تو كه است نيا در شان، قتيحق تنها كه

مصرف رايز ،يشو بالفعلة كنند مصرف به مبدل وي ريبپذ قتيحق عنوان به را

بطور كاال، مثابه به اطالعات نياة مبادل ارزش به تو بودن بالفعلة كنند

. ديافزا يم ميمستق

نظر از نقدريا انسان ،يخيتار ونيفورماس چيه در تاكنونرو است كه از اين

ي ذهن ساختار نيتر ياساس رايز. است نبوده رنجور و بدبختمفلوك و ي ذهن شيپا ريز از دار، ةچوبي صندل كي مانند قت،يحقي براي ندگيجوي عني او

ي معن يب اطالعات ازي تنهاهيالي فضائ انيم در ذهنش و است شده دهيكش . است مانده معلق

آن، قتيحق رايز است قتيحق نديب يم كه آنچه هر كند، سوي سمت هر به او

نه اما اوست خود مطلق قتيحق. اوست خود توسط شدن مصرف و شدن دهيد

گفتن آن ي روزه ك» انالحق« و ،كننده مصرف عنوان به بلكه انسان عنوان به بانگ اما. است شده ة بازارروزمر تيواقع به مبدل اكنون بود،و زندقه كفر

قتيحق هر كهيصورت در است،ي دروني قتيحق افتيدر ونيمد خود انالحق

فيشر و زيعز آنرا تو كه دارد شرف و عزت همانقدر نجايادر زيني درون گريد باشد، نداشتهي ا كننده مصرف اگر هم انالحق بانگ خود پس ،يريپذ يم

.نداردي قتيحق چيه

۱۸۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

در آئين مزدك،ايم: رسيده» مقام«به گذشته نگاه كنيم تا ببينيم چگونه به اين

. است يروشنائ وي كيتار انيم انسان نبرد معناي ،حقيقتجويندگي در راه

نزد بهي) فارس سلمان( روزبه توسط كه استي تفكر همان نيا

پذيرفته شده و در قالب پيامبر اسالم توسط و شود يم آوردهعبداهللا بنمحمد : كه گردد بيان مي اي آيه

مؤهĤيلين كفروا أوالذر وإلى النو اتن الظلمم مهخرجنوا يين آمالذ يلو اللهالطاغوت يخرجونهم من النور إلى الظلمات أولئك أصحاب النار هم فيها

) 257 هيآ بقرهة سور(خالدون

ها به سوى آنان را از تاريكيو اند كسانى است كه ايمان آوردهولي اهللا

است. اند طاغوت كسانى كه كفر ورزيدهسرور برد ولى روشنايى به در مى

ند كه ا آنان اهل آتش و برند ها به در مى آنان را از روشنايى به سوى تاريكي

.خود در آن جاودانند

وي انسان تيماه ،يروشنائ وي كيتار انيم نبرد كه ستدرست همينجااما جز انسان ديگري به موجودة واسط به و داده دست از كسرهي را خودي مبارزات

ي عمل به نه نور،ي سو بهي و حركت وي كيتار از انسان خروج ،اهللا)يعني (در برابر تخريب آسودگي نوع يو خودي انسان وي مبارزاتمندانه و اراده محول مفهومي ماورائي بهي وي ريگ اندازه قابل ريغاعتقاد به بلكه ،انسان

.شود يم

ي جاي جا در مزدك،انساني وي نيزم ميتعال غييرت و مفهوم تيماورائ نياانديشة مجموعة ميبگوئ كه ستينپايه يب نرويا از. است آشكار قرآن و اسالم

نيآئة شدي ماورائ ميتعال ةمجموع جز ستيني زيچ اسالم،طلب در برابري حركتجاي ، بهآني مبارزات وي انسان ريتأثي ساز خنثي جهت در كه مزدك،

. استگرديده بيان مزدك، ميتعال اساس بر طبقه يبة امعج كي يسو به جامعه

هاي مزدك سبب اينكه آموزه اديان ابراهيمي، اسالم بهمقايسه با ساير اما در داراي اين توانائي ويژه است دارد، »درخود«اما را، در قالبي ماورائي شده

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۸۷

هاي حقيقي انسان مفهوم از آن، به سوي گامكه با تفسير و حذف ماورائيت سوي سوي نور، يعني از عدم درك هستي و خودبيگانگي به از تاريكي به

اسالم در ساير ةدرك هستي و خودآگاهي حركت كند. اين توانائي ويژو يهوديت) موجود نيست، بنابراين اين اديان ابراهيمي اورشليمي (مسيحيت سازد. گرايانه عقيم مي طلبانه و جامعه اديان را از نظر رشد انديشة برابري

اسالمي در جاي جاي تاريخ ةكه انديشجاي تعجب نيست همين جهت بهواسطة حذف ماورائيت مفهوم درآمده ، در آنجا كه به تفسيري انقالبي بهايرانبا گرايانه نيز بوده است. هاي جامعه م اعتقادي جنبشمحرك و يا ت است،

شويم كه با آئين اي روبرو مي حذف ماورائيت مفهوم از اسالم، با انديشهمزدك همخواني بنيادين دارد و به همين سبب است كه بسياري معتقدند كه تأثير مزدكيان فراري ايراني به عربستان (از جمله سلمان فارسي) در تكوين

هاي اجتماعي انديشة اسالمي، بسيار بيش از آن است كه در تاريخ رسمي پايه ثبت گرديده است.

اين شمشيري دو لبه و بسيار خطرناك است. بدين معني كه رويكرد اسالم اما گرايانه در ايران، از جمله قيام بهمن پنجاه و هاي جامعه در آغاز جنبش

ي ماورائيت مفهوم در آن، ها گرفتن ريشه هفت، با حذف ذهني و ناديدهسوي هاي مزدكي در جامعه و حركت جنبش به همواره در جهت بروز آموزه

هاي تغييري بنيادين در ساختار طبقاتي جامعه بوده است. تمامي دستگاهاينگونه پا » ماركسيسم اسالمي«و » طبقة توحيدي جامعة بي«فكري از قبيل

آن م در موقع مقتضي، ناگهان بهاند. اما همين اسال عرصة وجود گذاشته بهترين دستگاه فكري بر سوي لبة شمشير چرخيده است و مبدل به ماورائي

نيز گرايان را گرديده است و همين جامعه قاتلوا الذين ال يؤمنون باللهاساس يكسره از دم تيغ گذرانده است.

۱۸۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اين دو روي سكة اسالم، هم از نظر انديشگي قابل شناخت است و هم از نظر رويكردهاي عملي و اجتماعي آن. ليكن شناخت آن حوصله و دقت انقالبي

گرايان عجوالنه و كند. اما ماداميكه جامعه و بررسي عميق تاريخي طلب مييا اينكه آن سازند و مي» طبقة توحيدي جامعة بي«حوصلگي يا از اسالم با بي

اي ممكن دانند، چنين بررسي نظري و عملي روشنگرانه مي» ها افيون توده«را نخواهد بود.

تاريخ رسمي و بهباوري نكردن نسبت خوشآغاز اين بررسي روشنگرانه از شود: اينكه انديشة آغاز ميبر پاية حكمت عملي تحليل منطقي وقايع تاريخي

شبه و از زير بوته به عمل نيامده است و اسالمي در جامعة عربستان يكهاي آن را تا صد سال پيش از بعثت پيامبر اسالم، يعني از آغاز سركوب ريشه

جنبش مزدكيان در ايران و فرار آنها به عربستان و هندوستان بايد جستجو همراه بردند: بنيادهاي انديشة را به توشهكرد. اين پناهندگان با خود دو

از نظام پادشاهي ساساني، زيرا آنها با چشمان شخصي مزدكي و كينه و نفرت خود ديده بودند كه چگونه پدر و مادر و برادر و خواهر و فرزندانشان توسط

ترين پادشاهان ساساني زنده زنده تكه تكه شدند و يا از پس وحشيانه و يا زنده به گور شدند. ها جان سپردند شكنجه

بايد بررسي شوند: اينكه اسالم مكيو اسالم مدينيتفاوت بنيادين ،در ادامهگرائي مزدكي و در شرف تكوين در مدينه چگونه بر پاية جامعه اسالم

لكم دينكم ولي دينهاي ملت هزار انديشه بر تعليم رسميت شناختن تفاوت به(در ال إكراه في الدينو ان و دين من براي خودم)(دين شما براي خودت

در قدرت سياسي در مكه، كند و اسالم پافشاري ميدين هيچ اجباري نيست) از دم قاتلوا الذين ال يؤمنون باللهچگونه از اين پس غيرمؤمنين را بر پاية

تواند باسالم شايد اين نتيجة تاريخي كسب شود كه شايد گذراند. تا تيغ مي .گرايانه باشد، ليكن تا ماداميكه در قدرت سياسي نيست اي جامعه انديشه

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۸۹

در وقايع قيام بهمن پنجاه و هفت نيز اين حقيقت آشكار است. تا قبل از گرايان انجاميد، جامعهطالبان استقرار قدرت سياسي اسالم شكست قيام كه به

اند و بر اينكه مذهبيون تا حدود زيادي با انقالبيون مذهبي همسو بودهايراني جاي جاي برابري و مستضعفين به هائي اسالمي چون برادري به از واژه

اند. ليكن پس از شكست قيام، كردند، اعتراضي نداشته نيازمندان استفاده ميتواند ه ميچگون »طلب برابري« دير يا زود، مشاهده كردند كه همين اسالم

حذف هرگونه برابري پس از كسب قدرت سياسي، چنان مستبدانه و سبعانه بهها و ماورائي ساختن تمامي قوانين شهروندي دست يازد كه از نظر انسان

نظير است. ستيزي در تاريخ ايران و جهان كم وسعت انسان

اي براي نهتوانست بها هاي آئين مزدك در اسالم، مي بنابراين اگر ديروز ريشهاي كه اسالم باشد، امروز در جامعة اسالمي، يعني جامعهو سردرگمي ابهام

محور قدرت سياسي در آن از وضعيت اقليت و اپوزيسيون خارج شده و بهكه سياسيوني اي براي اين ابهامات وجود ندارد. مبدل شده است، ديگر بهانه

كه اسالم ديني كنند نيز هنوز عوام را دچار سردرگمي مي هامروزتوان گفت كه يقين مي نيستند، بلكه به زده گرايانه است، ديگر ابهام جامعه هاي ديگري در كفش دارند. ريگ

هاي خوبي است كه در حاوي يك خبر بد براي انسان ، البتهديدگاهاين هاي اجتماعي اخير در ايران، از جمله جنبش سبز، هنوز درپي قالب جنبش

هاي تغييرخواهانة اجتماعي در قالب انديشة اسالمي هستند: يافتن راهيافتاينكه اسالم ماداميكه در قدرت سياسي است، توان تكامل انديشه را حتي از

كند و هرگونه حركت تغييرخواهانة اجتماعي در ايران، از ميخويش، سلب هائي بر اساس جمهور افالطون ترين تحركات اجتماعي با خواسته بدوي

گرايانه با خواستة هاي جامعه ترين جنبش ساالري) تا پيشرفته (آزادي و مردمبا در اين مرتبة تاريخي محو مالكيت خصوصي بر ابزارهاي توليد، اگر

خود را درخود دارد. ريزناگة اسالمي ملتقط گردد، شكست انديش

۱۹۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اسالم و پس از سلب قدرت سياسي از بيني، شايد در آيندة غيرقابل پيشگذشت چندين دهه از تاريخ ايران، انديشة اسالمي مجددا بتواند در ميدان

اسالمتكامل انديشه و تغييرخواهي اجتماعي در اپوزيسيون نقشي ايفا كند و

از محدودي بخشذهني مجددا مبدل به محرك شايد گرا جامعهايراني گردد، ليكن بازيافت چنين توان اجتماعي در آيندة يانگرا جامعه

قرن بيست و يكم) ديگر ياحتماال در تمامو ايران (در بيني نسبتا قابل پيشدر ايران، تكامل انديشة اسالمي تغيير و ، ديگر توبنابراين من و ميسر نيست.

اين اميد بر زندگي خود نخواهيم ديد. در ،انسان رانوع جهت آسودگي در باز نخواهد گشت.هرگز باد رفته است و در طول زندگي ما ديگر

جو حقيقتكامال مطلع هستم كه پذيرفتن اين حقيقت تلخ براي انديشمندان بنابراين و بسيار آزاردهنده است. ساكن ميسر نيست ابتدا به ،مسلمان ايرانيو

قصد من آزار آزارم. تر، دل آنان را نمي و بحث طوالنيغيرعلمي با اصرار خبر ابتال به بيماري مسئوالنه وقتي ،همانگونه كه يك پزشك .نيست ها دل

در برابر آن و دهد، قصدش آزار دل او نيست. سرطان را به بيمار خويش ميآسودگي انسان را در آيات قرآن هنوز جوي مسلمان كه انديشمند حقيقت

پيمايم، زيرا: كنم و راه دشمني نمي جويد، عناد نمي مي

همي آب شرمم به چهر آورد دل من همي بر تو مهر آورد

شايد حقيقت انتقامي كه مسلمانان پس از حملة اعراب به از اين ديدگاه تنها اند نيز روشن شود: اينكه اعراب مسلمان نه ايران از تمدن ساساني گرفته

اي بر دل نداشتند، بلكه پيش از اسالم با اين تمدن از تمدن ساساني كينهمنا اند. ض اي نيز داشته آميز و دوستانه روابط تجاري بسيار گسترده و صلح

اي را آتش سوريه... كتابخانهعراق و مسلمان پس از فتح فلسطين و مصر و اي را نابود نكردند و سربازان اسير شده را از دم تيغ نزدند و بناي تاريخي

كسي را كه تشهد بر زبان رانده است، فارغ از رنگ پوست و و اند نگذرانده

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۹۱

. آن كينه و نفرت اند نيت دادهو او را امان و ام اند مليتش، برادر خود دانستهاز خود نسبت به نظام ساساني پاياني را كه ارتش اسالم در حملة به ايران بي

و تا تمدن ساساني را از صفحة روزگار محو نكند آرام دهد نشان ميكينة اعراب نيست و آن را به گردن اعراب نبايد انداخت. گيرد، نميدر پيامبر اسالم صدسال پيش از بعثت حدود هاي اين كينه و نفرت نطفه

ندارد.جامعة عربستان همين جامعة ايران كاشته شده است و ربطي به

و بيهوده نيست كه باور دارم سركوب مزدكيان، آغاز تاريخ استبداد ايراني اگر ارتش اسالم سربازان اسير ساساني را از است. نابودي ملت هزار انديشه شش ساله و ساساني پوست سر كودكان طبقاتي ام دم تيغ گذرانده است، نظ

گناه مزدكي را كنده، دست و پاي آنها را بريده و آنان را زنده به گور بيوار اجتماعي از همين جامعة ايران آغاز شده كرده است. اين خشونت ديوانه

گردن اعراب و اين دگرستيزي را بهو در جامعة ايران بايد پايان يابد. خالي شانهاي براي بهانهها و ديگران انداختن، فقط ها و روس انگليسي

شانه خالي كردن از اين حقيقت تلخ كردن از اين مسئوليت تاريخي است.يكي از حقيقتا زنند، از آن دم ميكوركورانه كه »نژادآريائي«كه اين

پادشاهي آن نوع بشر بر خود ديده است و است كه ستيزترين اقوامي انساننازي و متعفن حزب اش، دست كمي از ستيزي دگرساساني در شدت »عادل«

ها و ها و عرب ، ترك»قوم پارس«اينكه اگر اين اس ندارد..اسمأمورين فقط هاي آدمسوزي نفرستاده است، دليلش كوره بههنوز ها را كردها و بلوچ

تاريخي است. و بترسيم از روزي كه اين قوم پارس هاي شانسي اي خوش پارهچون آدولف هيتلر از آدمخوار در نيكبخت نباشد و ناگهان موجودي قتا اين

درون آن زاده شود.

نيست و زيبائي خود اي شمشير دو لبهچنين مزدك نيآئبرخالف اسالم، اما انسانفطرت انسان طلب آسودگي است و : را مديون سادگي خويش است

او نكهيا. است) دروغ اي قتيحقي (كيتار وي روشن انتخاب دو انيم همواره

۱۹۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

. ستين ليتحم قابلي و بر نديگز يبرم را كيكدام انتخاب دو نيا انيم در

خطا كي مطلقاي كيتار انتخاب و نداردي خارج وجود خطاكار انسان

شناختي برا انساني طوالن ريمس در است كودكانهي گام فقط بلكه ،ستين

قول به رايز ابد،يدر راي روشنائطريق ستيبا يم كه اوست خود نيا وي روشنائ :نيما

مـرد نـاكردن خطـا گريدية ما

كـار در او كـه ديآ كار به وآن

مرد كردن خطاها راه از هست

ـ ناچــار خطـا ي روز كنـد يم

اامالز كاري جا نيا تا اسالم،مفهومي در تيماورائوه اشاره شده از وج نياي خطائ از پس كه هستندي اريبس. ستيني آدم روح و ذهن بيتخر مسببي ها راه كوره درناميمون ي گذر از پس ت،يماورائي آسمانها در ريناگز

مراقبهة تجرب مني به و افتهي نامند يم قتيطر آنچه در راي روشنائ راه عت،يشر

ي تعال مراحل به را روحشان) است مزدك نيآئ ميتعال ازي گوهر خود كه( گريد باشد، گذاشته سر پشت را راهها كوره نيا هرآنكه اما .رساند توانند زين

نوعي آسودگ كه آنچه با مبارزه مگر ،نديب ينمي روشنائي سو بهي انتخاب چيه

. است انداخته خطر به را انسان

و شده گم عتيشري راهها كوره در كه همانگونه مزدك، نيآئ كه نجاستيا هر گوش در قتيطر راه در را خودي ندا گريد بار بود، دهيگرد فيتحر

فراي انقالب ـ يانساني ا مبارزه به را او و خواند يمي روشنائة نديجو

كه داردي درون انقالبات نيا ازي اريبسي ها نمونه رانيا خيتار. خواند يم

آن و قيتحقة شيب ريش آن قت،يطر راه بزرگمرد آن عشقة قص آنها نيبارزتر

. است حالج منصور بن نيحس انسان، به عشقي ايدرة غرق

بيتخر موجباتي نيمع طيشرا در سالمامفهومي در تيماورائ نيا اما تيماورائ كه استي زمان آن و آورد يم فراهم را انسان روح بازگشت يب) پارادوكسي (ناسازنما با» الذين آمنوا يخرجهم من الظلمات إلى النور«

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۹۳

گريد كهيجائ. گردد يم بيتركي دار هيسرماة جامع در اطالعات قتيحق

و ستنديني روشنائ ذره كي يمحتو چكداميه ذهن، پردازش مورد اطالعات .هستندي روشنائ نيع همه حال نيع در

كثرت ونيمد بلكه شان يمحتو ونيمد نه را خود قتيحق ،اطالعات نيا رايز

باال در كهي كاالئة مبادلة رابط همان اساس بر( هستند شانكنندگان مصرف

اطالعات نياة بالقوة كنند مصرف كي زين خود انسان كه آنجا از و) ميديد

ي روشنائ اي يكيتار به مبدل را پردازش مورد اطالعاتاين كه آنچه است، ! استي روشنائ وي كيتار انيم او انتخاب نيهم كند، يم

نيا اما است) قتيحق( روشن كند انتخاب او كهي اطالعات تر روشن عبارت به در. كندي راهنمائ انتخاب در را او ديبا كه است) قتيحقي (روشنائ خود

نيع در اما است) دروغي (كيتار نكند انتخاب او كهي اطالعات حال نيع تاي ا چرخهي عني نيا. كند زيپره آن از ديبا يم او كه استي كيتار نيا حال

... باطل ،يمعن تيغا بهي دور و تينها يب

ي انتخاب و كند يم رها باطل دور نيا از را خود ريناگز بهي آدمآخر سري برا نه) كنند ينمي تفاوت گريد اش يكيتار اي يروشن( دهد يم انجامعجوالنه

سبب نيا به بلكه باشد، شده دوري كيتار از اي شده كينزدي روشنائ به نكهيا

) راندومي (تصادف انتخاب نيچن. ابدي يخالص ذهنا انتخاب، نيا نفس از كه

نيع هم و است قتيحق نيع هم و است روشن هم و كيتار هم حال نيع در . دروغ

و است متناقض انسان ذهني منطق كار و ساز با انيبن ازي دستگاه نيچن و كند تحمل ندهيفرسا و روزمرهي پارادوكس عنوان به آنرا است ريناگزي آدم بر دم عمل نيهم كه نداردي نانياطم نيكوچكتر گريد او رايز اورد،ين بر دم

ازي حت ،يتصادف انتخاب نيا كهيزمان ؟يكيتار اي استي روشن آوردنش،

ي برا گريد شود، يم پرتاب تيماورائ آسمان به نيزمي رو ملموسة منظر ساختاري تمام مطلق بيتخر برابر در تا است نماندهي باقي تواني و ذهن

۱۹۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

هر بودن يتصادف ميتسل نيبنابرا كند، مقاومت اش يذهن مستدل وي منطق

ريغي موضوع گريد راي انسان انتخاب اصل خود و شود يم ممكن انتخاب . شناسد يمي نيزم ريغ وي انسان

طور اخص از اين پارادوكس بهدر ايران رسمي طور عام و اسالم مذاهب بهكنند، اي استفاده مي طلبي ويژه هاي حقيقي، با فرصت حقايق دروغين و دروغ

(ايمان آوردن) محول الذين آمنوايعني تشخيص ميان حقيقت و دروغ به ال إكراه «خود مملو از تناقض است: كه گردد. از طرف ديگر سخن اهللا مي

كجا؟ اگر در دين اجبار » قاتلوا الذين ال يؤمنون بالله«كجا و » في الديندينان را بايد كشت؟ پس در اين ميانة وانفساي تناقض، نيست پس چرا بي

مؤمنين مستلزم به دستاويزي هستند تا راه روشنائي و تاريكي را در روي آيات اين از البداهه فيواسطه تفسير آنها نشان دهد و به همين كرة زمين به

تر و كافرين را دورتر سازد. وعدة بهشت برين نزديك مؤمنين را به ،متناقضالمتين يا كالم ولي امر اين دستاويز همانگونه كه پيشتر آمد همان حبل

تناقض حقيقت در جامعة بنابراين وقتي جامعة اسالمي بهمسلمين است. نشانگر راه تنها مسلمين است كه امر خورد، اين ولي داري برمي سرمايه

روشنائي و حقيقت است.

دليل نخواهد بود كه بگوئيم در جامعة طبقاتي اسالمي برپاية شيوة بياز اينرو مطلق است. اين مطلق » حقيقت«امر مسلمين داري، هميشه ولي توليد سرمايه

وضوح آشكار است و خاصيت بودن در تمامي نظام سياسي جامعة ايران بهاسالم ديگري با ،داري داري است. در شيوة توليد سرمايه اسالم سرمايه ةويژ

اي به وجود چنين و هرگونه وعده وجود نداردبهتري خواص و تركيبات وقفة هاي بي و تمامي تالش اسالمي از پايه و اساس عوامفريبي است

عة انديشمندان اسالمي براي تراشيدن و جوركردن نوع ديگري اسالم در جامكاري باشد)متوافق نيز ساالري مردمصوصيات (كه اندكي با خ داري سرمايه

جز اتالف وقت و خودآزاري نيست. به

اط�عات به مثابه کا� ❖ ۱۹۵

به مبدلديگر انسان ذهن ،يمنطق نظر از داري، در شيوة توليد سرمايه

، يعنيپردازش ركن نيتر ياساس زيرا است شده اوي آسودگ دشمن نيبزرگتر

. است شده ربوده او ذهن از ،يروشنائ وي كيتار انيم انتخاب

و وبيمع ذهن نيچن برابر در كه ستين تعجب چگونهيهي جا گريد نيا ساختن آرامي براي گريد» قيحقا« از است شده پر جهاني ا آزاردهنده

نيا از ،يذهن رالعقوليمح اتيعمل ريسا و نيشيتيمد: وبيمع و خراب دستگاه »ساكت« را ذهن كه نستيا دارد كهي هدف تنها شنيتيمد .هستند قيحقا نوع

. ديبرباي و از رافعاالنه پردازش تواني عني ،كند

قدرتمندي ابزار پردازشش توان و بود انسان غار و اري روزيد تا كهي ذهن

كه پردازش توان نيا اكنون او، روح و روان و تني آسودگ جهت در بود

زده اوي آسودگة شير به شهيت آنچنان ماند، يم را شده خارج كنترل ازي آتش

و شنيتيمد توسط كه نستيا ممكن كار نيتري انسان ديآ يم نظر به كه است روان و تن تا كرد »خاموش«ي ا لحظه را وبيمع دستگاه نيا ،و ذالك غيره

:ندياسايباين زنگي مست خطرناك و جيگ دستان ازي ا لحظه روح و

بدگهر را علـم و فـن آمـوختن

ـ غيت مسـت يدادن در كف زنگ

علم و مال و منصب و جاه و قران

ــيدادن ت ــت راه يغ ــه دس زن ب

علم ناكس را به دست ديبه كه آ

فتنه آمد در كـف بـدگوهران

مقام به اگر كهي روئين هماني عني ،يذهن پردازشي رويني تمام پس نيا از

ي غيت گردد،ي اجتماع ميعظ راتييتغي مبتدا تواند يم ديآ نائلي خودآگاه كريپ ازي عضو چرخد، يم كهي سوئ هر به كه مستي زنگ كف به است

. كند ميي زخم را انساني آسودگ

آري، اما اينگونه نبوده است و اينگونه نيز نخواهد ماند. روزي بار ديگر نوع العادة پردازش ذهن انسان، يار گرمابه و گلستان آسودگي توان خارق

اي سوي انديشه روزي كه انسان به. خواهد شددر همة ابعاد آن انسان

۱۹۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

بذرهاي ،خاك زرينر اين ببازخواهد گشت كه هزار و پانصد سال پيش پس از صدور به اي كه انديشه .آزادي انسان از نظام طبقاتي را كاشته است

منصه ظهور رسانده و بدين واسطه مبين اروپا ابتدائا سوسياليسم تخيلي را بهو آمريكاي حركات اجتماعي عظيمي شده است، سپس در روسيه و چين

گير بر عليه نظام طبقاتي تقريبا نيمي از جهان را به انقالبي همهجنوبي ئين مزدك آكشانده است تا ضمن اينكه تاريخ را رقم زند، ثابت نمايد كه

گيرد و دستگاهي فكري است كه همة ابعاد آسودگي انسان را در بر ميانكار كردن هر يك از اين ابعاد، به شكست اين آرمان منجر خواهد شد.

عنوان سوسيال ـ دموكراسي تكوين اي كه در اروپاي امروز به همان انديشهكي از ابعاد هايش كه بازهم از انكار ي رغم تمامي نارسائي يافته و علي

بخش اعظم ةگيرد، ليكن عمال نظام دهند آسودگي انسان سرچشمه مي اروپائي است.جوامع دستگاه سياسي ـ اجتماعي

بذرهاي اين انديشه براي نخستين بار در خاك ايران كاشته شده است، جامعة از اين بذرها در روزي بنابراين خيالپردازانه نيست اگر آرزو كنيم كه

، روسيعربي، ،گرائي چيني هائي خواهد شكفت كه از جامعه جوانهايران، فلك را فراتر روند و بار ديگر بلندي گامهاي اروپائي و آمريكاي جنوبي

، متعجب سازند. طرحي نوجهان را در تكوين سقف بشكافند و

پايان گفتار دوم

��ر ��م: �ر �ان و �را��ن

اكنون اين كنجالة محصوالت كار را مورد توجه قرار دهيم. از محصوالت تمايز كار جز اين واقعيت شبح مانند، جز اين كار سادة منعقد شده و بي

كار انساني بدون توجه به شكل مصرف آن، باقي بشري يعني صرف نيروي است. نمانده

اين كنجالة محصوالت كار، اين واقعيت شبح مانند و اين كار سادة منعقد صرف نيروي انساني ، يعني تمايز بشري را در پروسة توليد اطالعات شده و بي

د كار انساني براي توليتوان به مثابه كاال را مي براي توليد اطالعات به تقسيم بندي كرد. كار انساني براي تكثير اطالعاتو اطالعات

كارگر براي توليد يك كاال توان انتزاع فلسفي كرد كه كار همچنين مييك جفت كفش) در كنه و جوهر خود همان كار انساني براي توليد (مثال

دهد به جز انعقاد زيرا وي عملي انجام نمي ،براي تكثير اطالعات استاطالعات شاكلة يك جفت كفش (طرح توليد) در پيكرة مواد اوليه (چرم، پارچه، چسب و غيره) به واسطة روشي عملي (برنامة توليد) كه تركيب

گويند. همساختار هر دو اينها را اصطالحا مهارت مي

بخش مسئلة صرف نيروي كار تواند روشني اما آيا اين انتزاع فلسفي مي، هرچند صحيح به عقيدة من خير، زيرا چنين انتزاعي ؟تمايز بشري باشد بي

لفظي و كالمي يبررسي ماركس دربارة كاالهاي كالسيك را به التقاط كشاند. مي

هاي سنتي، اين ماهيت دوگانة كار انساني را به از سوي ديگر، سوسياليستبندي اوال كنند. اين تقسيم تقسيم مي» ريكار فك«و » كار يدي«دو بخش

بندي سنديكاليستي اي از تقسيم زيرا ترجمه ،ايراني و فارسي نيست

۱۹۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ست كه ا Headwork و Handwork ةگرا) غربي از دو واژ (اتحاديهسنخيتي با دانش و فلسفة ايراني ندارد. دوما كار مجرد انساني در جهان

يدي نيست و ايندو قريب به فكري و كار رواقعي قابل تجزيه انتزاعي به كاشوند. در پس اين تفكر همزمان و همسو متحقق ميطور بهاتفاق،

سنديكاليستي، سالها است كه طبقة كارگر به دو قشر كارگر فكري و كارگر يدي تقسيم شده است كه در نهايت به شكاف و ناهماهنگي در

صفوف طبقة كارگر انجاميده است.

مناسب براي اين دو قسم متفاوت كار مجرد بشري، به ةيافتن واژبراي اش همة علوم معقول را فرا گوهر يگانة دانش جهان كه پرتو انديشه

كنيم. او در كتاب اول قانون، در سينا مراجعه مي گيرد، يعني به ابوعلي مي فرمايد: تعليم اول مي

ارد، در فلسفه نيز ها هر دو جنبة نظري و عملي وجود د در همة حرفه«همين منوال در طب نيز شقوق نظري و هاي نظري و عملي هست و به جنبه

عملي وجود دارد. ليكن غرض از اصطالح نظري و عملي مفهوم خاصي است و من ملزم نيستم كه در اينجا، جز در زمينة طب، منظور واقعي نظري

ي و هم عملي شود كه در طب هم نظر و عملي را بيان كنم. اگر گفته ميوجود دارد نبايد مانند بسياري از پژوهشگران پنداشت كه منظور از آن

عنوان كاربرد عملي است، تصور يك بخش آموزش است و بخش ديگري بهاما الزم است بداني كه منظور، مفهوم ديگري است به جز آن، زيرا كه طب

ست و نظري و طب عملي هر دو علم است. يكي از آن دانش اصول طب اكار گرفتن آن، يعني علمي كه براي دو جنبة آن آن دگر علم بر اسلوب به

»كار رفته است. دو لفظ به

آنچه را كه خود داشتيم، از بيگانه تمنا نكرديم و با رجوع به بار ديگر پس يافتيم كه كار مجرد انساني داراي درخورشيد درخشان همة علوم معقول،

توان به همين است. اما آيا مي نظري مجرد كارو عملي مجرد كاردو جنبة

کارگران و کاراندیشان ❖ ۱۹۹

تقسيم » كارگر نظري«و » كارگر عملي«منوال طبقة كارگر را به دو قشر كرد؟ به عقيدة من خير، زيرا واژة كارگر خود بر جنبه عملي كار داللت

عبارت روشن تر، جنبة عملي كار مجرد انساني را در خود كند، يا به ميدر جنبة نظري كار مجرد انسانيكه جامعهاز اي طبقه دارد. بنابراين براي

و در ارتباطي تنگاتنگ با طبقة كارگر قرار شغل آنها بيشتر بارز است بايست نام مناسبي بجوئيم. مي ،دارند

از آنجا كه وجه نظري (انديشه) در كار اين قشر جامعه از وجه عملي آن عبارت روشن تر كار آنها بيشتر انديشه (كار نظري) است يا به ،بارزتر است

بايست هر دو واژة كار و انديشه را درخود داشته تا كار عملي، اين نام ميباشد. از آنجا كه زبان فارسي، زباني بسيار وسيع و در زمينه دانش بسيار

توان به يتواناست، در اين زبان معموال با در كنار گذاشتن دو واژة همسو مواژه جديدي دست يافت كه معناي تركيبي هر دو واژه قبلي را در خود

تنهائي هيچكدام از آنها نباشد. داشته و در عين حال به

گذاريم و به واژة تركيبي پس دو واژة كار و انديشه را در كنار هم ميمعه يابيم، اما اين واژه بيانگر عملي است كه اين قشر جا دست مي كارانديشهتر اسم مفعول است. گام بعدي تبديل اين عبارت روشن دهد يا به انجام مي

ي مفعولي از انتهاي اين واژه »ه«واسطة حذف اسم مفعول به اسم فاعل بهروشني بيانگر است، حاصل اين عمل منطقي دستور زباني، نامي است كه به

كارانديشماهيت و عملكرد اين قشر از جامعه است: يعني

انجام دهندگان فروشندگان و انديشان در جامعه، همانند كارگران، كاركار مجرد بشري، يعني همان واقعيت شبح مانند و كنجالة محصوالت كار

مثابه توليد اطالعات بههستند. تنها با اين تفاوت كه در كار آنها، وجه ، يعني كار مجرد بشري براي تكثير اطالعات و كار مجرد بشري براي كاال

توليد اطالعات، بارزتر است.

۲۰۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شناسند، متحد نيستند، مثابه يك طبقه باز نمي كارانديشان جهان خود را بهداري همسو نيستند و هيچ تئوري سوسياليستي تاكنون دربرابر نظام سرمايه

شناخته است. بنابراين در لحظة حاضر، مثابه يك طبقه باز ن آنها را بهدر ميدان مبارزة طبقاتي طبقة كارانديشان جهانمفروضي اجتماعي بنام

وجود ندارد. آنها صد و هفتاد ميليون نفرند (يك چهلم جمعيت كرة يكديگر بهطور منسجم بهزمين) ولي حتي يك سازمان سوسياليستي آنها را

تر آنها تنها هستند، بيگانه هستند، عبارت روشن متصل نكرده است. بهخبرند. البته در اينجا از قدرت يك خودآگاه نيستند و از قدرت خود بي

كنيم، بلكه از قدرت سهمگين گروه يا يك سازمان اجتماعي صحبت نميگوئيم كه اگر به خودآگاهي طبقاتي دست يابد و خود يك طبقه سخن مي

داري باز شناسد، ديگر هيچ سرمايهعنوان يك طبقه در برابر نظام را بهو يك دعوي ربط بيعبارت قدرتي در برابر آن توان بيان حتي يك

ندارد. معني را بي

هاي كنترل كنيم كه از برنامه از قدرتي صحبت ميروشن است كه هاي مخابراتي، تا سيستم آبرساني شهري، تا شبكه الكتريسيته، تا ماهواره

ريزي حمل و نقل شهري و بين شهري، تا رنامهراديو و تلويزيون، تا بهاي اتمي، تا اعماق قلب جامعة ها و نيروگاه ها، تا پااليشگاه بيمارستان

پول هاي گردش هاي بازرگاني و بانكي و شريان داري يعني سيستم سرمايه همه در دستان اوست.

صحبت با يكي از دوستانم در محل كار راجع به تداوم انقالب سوسياليستي اي براي بيان اين اي گفت كه شايد شيوه اتفاق جمله بر كردم، او بنا مي

شويم، تا ها مي اي كه وارد سيستم قدرت باشد. گفت براي ما از لحظههمه ارتباطات و انتقاالت بانكي و بازرگاني اين كشور اي كه به لحظه

م: منظورت كشد. گفت كنيم، هفت دقيقه و سي ثانيه طول مي دسترسي پيدا ميشوخي گفت: يعني اگر ماها بخواهيم انقالب سوسياليستي فهمم؟ به را نمي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۰۱

كشد. يعني پس از كنيم، انقالبمان فقط هفت دقيقه و سي ثانيه طول ميداري به فلج كامل مبتال شده گذشت هفت دقيقه و نيم، تمام نظام سرمايه

است!

اين فقط يك شوخي نيست و در آن حقيقتي نهفته است. كار مجرد بشري براي توليد و نگهداري اطالعات به مثابه كاال، تا اعماق دستگاه اجتماعي

داري پيش رفته است و بدون انجام مقادير ـ اقتصادي ـ سياسي سرمايه هنگفتي از اين قسم كار، بطور روزمره و در سرتاسر جامعة جهاني، نظام

ماند. داري برپا نمي سرمايه

خوبي آگاه هستند، همانطور كه ها از وجود اين قدرت به سوسياليستموازات جهان دانند كه به ميبا نگراني همگان از آن آگاه هستند. همه

ها شكل گرفته واقعي، جهاني مجازي متشكل از اشياء مجازي و آلگوريتمدار . همه از جمله طبقة سرمايهتر شدن است است و هر روز در حال گسترده

در حال ها ، در برخي عرصهدانند كه وقايع جهان مجازي خوبي مي به يابي بر وقايع جهان واقعي هستند. سلطه

هاي صحيح دانند كه بدون رد و بدل شدن دستورات و آلگوريتم آنها مي (Cyberspace)مجازي كه برخي آنرا فضاي سايبري ناپيوستة در جهان

دهند خويش را از دست مي ار منطقينامند، وقايع جهان واقعي پيوست نيز ميدانند كه خوبي مي بهشايد شوند و و بسياري از عملكردها غيرممكن مي

حتي قادر به نوشيدن ،ها بدون رد و بدل شدن رشتة صحيحي از صفر و يك اي آب نيستند. جرعه

از هشت تا ده ساعت كار اگر كار در سطح مراكز توليدي كاال، عبارت كز اروزانه است، كار در مراكز عظيم توليد و نگهداري اطالعات، يعني مر

كاري است كه بيست و سه ساعت و پنجاه و نه (Datacenter)ها دادهدقيقه و پنجاه و نه ثانيه در روز ادامه دارد و آن يك ثانيه آخر نيز مختص

۲۰۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

(Dayahead)به روز بعدي (Intraday)عمليات امروز (Cycle)چرخه است.

ة تخيليشود كه در شرايط مفروضي كه به سبب نوعي فاجع تخمين زده ميهاي اطالعاتي قطع شوند، در جامعة اروپا در جهان مجازي، تمامي شاهراه

مدت سيستم انرژي و آبرساني شهري در مدت چهار ساعت، بيمارستانها بهمدت بيست و چهار ساعت، ري بهشه هشت ساعت، ترانسپورت شهري و بين

مدت ده دقيقه هاي بانكي به مدت يك ساعت و سيستم المللي به بازرگاني بينترين بينانه اين مدت كه در خوشتوانند به كار خود ادامه دهند و پس از مي

و حركات تمامي نظام ها حداكثر بيست و چهار ساعت است، تخمينباز »عصرحجر«عمال به دوران متوقف شده و جامعة انسانياجتماعي

بيست و چهار مفروض خسارت مالي دربرابر چنين فاجعة گردد. ميو خسارت جاني آن داري قابل جبران نيست براي نظام سرمايهاي ساعته

به اين اميد كه در ،يكديگر است ها به ديگر بسته به لطف و مرحمت انسان زنده يكديگر را نخورند. اثر تشنگي و گرسنگي زنده

به نام جهان مجازي پا به عرصه كه با وجود چنين تصوير مخوفي از آنچه زنند اين حقيقتي كه اغلب از پذيرفتن آن سرباز ميوجود گذاشته است، مؤمن شويم و بپذيريم كه جهان واقعي توسط ناگهان است كه حتي اگر

توانيم بپذيريم كه اين قادر متعال قادر متعال برپا شده است، ديگر هرگز نميتماما بوده است كه جهان مجازي را نيز برپا داشته است. جهان مجازي

حاصل كار انسان است و اين انسان است كه هر رشتة صفر و يك منطقي را در دارد حقيقتي كه بيان ميدارد. داشته و برپا نگاه ميبرپا در اين جهان

اش تغيير روزي پس هر رشتة صفر و يك، انساني وجود دارد كه با كار شبانه سازد. مياست و ساختههاي صفر و يك را ممكن و حركت اين رشته

شناسند و هاي مجازي خود بازمي انسانهائي كه يكديگر را از روي ناماز نظر كهاي نشده طبقة به رسميت شناختهبينند. چهرة يكديگر را نمي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۰۳

كند و اعضاي آن با خود را طي مي دوران كودكي و بازيگوشيطبقاتي كنند و ميپنهان هاخود را در پشت صفحة مونيتورچهرة خجالتي كودكانه

طبقة :هستند» بازي موشك قايم«ها در حال نظر اجتماعي با سوسياليست از، چند سايت چند وقت يكبارهر اش، كودكي كه از روي بازيهاي كودكانه

ضمن ايجاد كند تا مي (Hack)داري را هك و متعلقات دولتي سرمايهبخندد و شادمانه شبه اين كار، دالري چند ميلياردنجومي و هاي خسارت

هاي خويش را بسنجد و محك بزند و همانند هر كودك ديگري، قدرت ساز و كار جهان پيرامونش را بشناسد.

نوپا و بازيگوش و خجالتي را، با اين طبقة به رسميت شناخته نشدة كودك ناميم. مي طبقة كارانديشان جهاناميدي ناگفته به فردا،

طبقاتي ندارند و اصال منسجم كارانديشان جهان در لحظة حاضر آگاهي سوسياليستي را هم ندارند. ليكن لحظة ات انقالبدخالت در چنين قصد

حاضر قرار نيست كه تا ابديت گسترش يابد. زيرا اگر قرار بود لحظة حاضر ارزش بود بيانگر همة حقيقت هستي باشد، پس يك دانة گندم، موجودي بي

شاورز، در هر تكدانة كه هيچ سودمندي نداشت. اما براي چشمان يك كگندمي، بوي گندمزارهاي فردا نهفته است... و سوسياليست ها با چشمان

نگرند... هاي گندم مي آرزومند و تيزبين يك كشاورز به دانه

طبقة كودك كارانديشان جهان، تاريخ مبارزة طبقاتي ندارد. براي وي متعلق به دين و مذهب و سوسياليسم مدل روسي، وقايعي ماقبل تاريخ و

وقت به 1970شناسي هستند. تاريخ او از اول ژانوية پيش از دورة دوم زمين (Unix Time)آغاز شده است كه برابر با تاريخ يونيكس (UTC)جهاني

متعلق ازجمله همة انقالبات سوسياليستي، باشد. وقايع قبل از اين تاريخ، مي هستند. »عصر دايناسورها« به

است و اگر جامعة (Problem Solving)كار اين طبقه حل مشكالت كند، دليلش اين است عنوان يك مشكل حل نمي بهالمجادله عليطبقاتي را

۲۰۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

. اينها در كند اجتماعي درك نميعنوان يك مشكل كه طبقات را هنوز بهنامه (ترمينولوژي) خودشان را دارند و مثال مورد مسائل اجتماعي واژه

(Virus Scan)زدائي شود از ويروس ي صحبت از دين و مذهب ميوقت System)سيستم ارتقاء شود از جامعه و وقتي صحبت از انقالب مي

Upgrade) كنند جامعة بشري صحبت مي.

مجرد انساني براي توليد اطالعات و كار مجرد مشغلة روزمره اينها كار ...تنها چيزي كه مورد اطالعاتاما در انساني براي تكثير اطالعات است.

شود گفت اين است كه مقداري كار انساني در آن صرف شده بدون ميكه بتوان نحوة اين صرف كار را تعيين نمود. اين اشياء تنها معرف اين اين

هستند كه در توليدشان نيروي كار انساني صرف شده و مقداري از كار كه تبلور اين مادة زبور از جهت ايناست. اشياء م ها انباشته شده بشر در آن

آيند يا كاال ارزشند. شمار مي مشترك اجتماعي هستند ارزش به

اي كاالها ارزش مبادلة آنها كامال مستقل از ارزش در رابطة مبادلهنظر ما رسيد. اگر واقعا از ارزش مصرف محصوالت كار چشم مصرفشان به

دست خواهد آمد. پس آنها بهنحوي كه ما بيان كرديم ارزش بپوشيم بهارزش كاالها همانا عامل مشتركي است كه در رابطه معاوضه يا ارزش

سوي ارزش مبادله شود. دنبالة تحقيقات ما را به مبادلة كاال نموده ميگرداند ولي بدوا الزم است مثابه نحوة بيان ضروري يا مظهر ارزش باز مي به

قرار داد. آن را مجزي از اين صورت مورد توجه

عبارت ديگر يك مال، بنا بر آنچه گذشت فقط از يك ارزش مصرف يا بهاين جهت داراي ارزش است كه مقداري از كار مجرد انساني در آن تجسم يافته يا ماديت پيدا كرده است. چگونه بايد مقدار ارزش اين كاال را

در آن ئي كه»جوهر ارزش زا«وسيلة مقدار كار يعني همان سنجيد؟ بهشود و وسيلة طول زمان سنجيده مي جاي گرفته است. كميت كار خود به

نوبة خود مقياس زمان كاراند. اجزاء معين زمان مانند ساعت، روز و غيره به

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۰۵

وسيلة مقدار كاري ممكن است چنين تصور شود كه اگر ارزش يك كاال بهتر و ان تنبلشود، هر قدر انس كه در حين توليدش صرف شده است تعيين مي

همان ميزان ارزش كااليش بيشتر خواهد شد، زيرا براي تر باشد به مهارت بيكار برده است. ولي كاري كه جوهر ساختن كاالي مزبور وقت بيشتري به

دهد عبارت از كار مساوي انسان، صرف نيروي كار ارزش را تشكيل ميمجموع كاالها همانند بشري است. كلية نيروي كار اجتماع كه در ارزش

شماري است در شود با وجود اينكه مركب از نيروهاي انفرادي بي نموده مي آيد. حساب مي عنوان نيروي واحد و همانند كار انساني به جا به اين

هر يك از اين نيروهاي انفرادي مثل هركدام ديگر از آنها تا آنجا كه نيروي كار متوسط مثابه داراي صفت يك نيروي اجتماعي متوسط است و به

كند، نيروهاي همانند كار انساني است و بنابراين در اجتماعي عمل ميطور متوسط گيرد كه به توليد نيز فقط زمان كاري مورد استفاده قرار مي

عبارت ديگر زمان كاري كه اجتماعا ضرورت دارد. زمان الزم است يا بهبا موجود بودن شرايط عبارت از زمان كاري است كه» كار اجتماعا الزم«

توليد عادي اجتماعي و با حد متوسط اجتماعي مهارت و شدت كار، الزم وجود آورد. است تا بتوان ارزش مصرفي را به

هائي كه آلبرت اينشتين از روي شوخ اگر بنا بر مثال ..كار اجتماعا الزم.در توكرد، فرض كنيم كه من و اش براي بيان فرضية نسبيت ارائه مي طبعي

الخط يكنواخت اي در حركت نيوتني مستقيم اتومبيلي نشسته و در جادهرا محكم ببندي. تا تم كه در اين لحظه كمربند ايمنيخواس مي توهستيم، از

اندازة كار اجتماعا الزم در كاپيتال بد فهم نشده و به چ مفهومي بهزيرا هيبيراهه نرفته است. اگر اين مفهوم را بد بفهميم، در اين اتومبيلي كه با سرعت زياد در حركت است، يا با همين سرعت به درة عميق كمونيسم روسي

ت معنا. و ماورائيمذهب خواهيم افتاد يا از آنطرف جاده به درون باتالق

۲۰۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

بنابراين بدوا تكليفمان را با كمونيسم روسي روشن كنيم:

فرض كنيم دو جوراب باف، يكي يك جفت جوراب را در مدت دو روز و بافد. آيا براساس ديگري همان جفت جوراب را در مدت دو ساعت مي

تعريف كار اجتماعا الزم ارزش ايندو جفت جوراب با هم يكي است؟ پاسخ ارزش يك جفت جوراب را طول زمان كاري كه شخصي بر مثبت است.

هاي شخصي خود براي بافتن آن اساس مهارت، سرعت، انرژي و توانائينمايد بلكه مقدار كاري (بر اساس واحد زمان) كند؛ تعيين نمي صرف ميكند كه اجتماعا براي بافتن جوراب الزم است. آيا اين يك تعيين مي

. اين فقط شكل ارزشي است كه جامعة انساني است؟ خير ةمحاسببايد به هر رابطة انساني تعميم داده داري براي كاال قائل است و نمي سرمايه

هاي انساني شود. اما كمونيسم روسي اين شكل ارزشي را به تماميت ارزشتر موضع انتقادي ماركس نسبت به جامعة عبارت روشن دهد. به تعميم مي

اصطالح بهك اصل اجتماعي اليتغير به نظام اجتماعي عنوان ي داري به سرمايه شود. سوسياليستي نيز تعميم داده مي

براي روشن شدن موضوع، در همان رابطة دو شخص جوراب باف، فرض بافد يك پسر شش ساله كنيم شخص اول كه جوراب را در مدت دو روز مي

تر شدن به موضوع حاال فرض كن كه اين پسر شش ساله باشد. براي نزديكبافته توباشد! اكنون آيا ارزش يك جفت جورابي كه او براي توپسر خود

است با ارزش يك جفت جوراب (فرضا با همان رنگ و شكل) كه شخص شناسي) بافته است يكي است؟ آيا آن جوراب باف دومي (كه او را نمي

توروز تولد به ةعنوان هدي مثال به توجفت جوراب اولي كه پسر شش سالة اي كه داده است، داشتنش برايت دنيائي ارزش ندارد؟ آيا چنين هديه

مهارت خود براي بيكوچك و كودكي شش ساله به مدت دو روز با دستان آن زحمت كشيده است را با شيء ديگري (هرچند از نظر كاالئي با

فروشي؟ آيا حتي به كني؟ آيا آنرا به قيمت بازار مي تر) مبادله مي ارزش

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۰۷

پيشنهاد مناسبي براي قيمت بدهد؟ تو دهي كه براي آن به كسي اجازه ميتمامي سؤاالت باال ت بهدر هر شرايط مفروضي پاسخي تو انساني... و آر

و آن پسر شش سالة وجود تومنفي است. رابطة شخصي عميقي كه ميان دارد (يعني رابطة عميق عاطفي و دلبستگي ميان پدر يا مادر با فرزند)

ال كاشيء مزبور مانع از اينست كه شيء مزبور ماهيت كاالئي بيابد، بنابراين هيچيك از قوانين كاالئي از جمله اصل كار اجتماعا الزم را تبعيت و نيست كند. نمي

، ضمن صحيح كمونيسم روسي، كار اجتماعا الزم جوراب باف دومي رااز جمله زندگي شخصي اجتماع بشري، همة بودن در قوائد توليد انبوه، به

دهد و رابطة عاطفي و احساسي اشخاص در برابر اشياء كه تعميم مي ،افرادو به فراموشي ،توان بررسي كرد غالبا آنرا حول محور آسودگي روان مي

شود. ميانكار كشيده

بحثي نيست كه آن سوسياليسمي كه در آن ارزش انسان و آسودگي روان حث گذارده شده و فراموشي سپرده نشود، در روسيه نيز به مورد ب وي به

اين بسياري از توسط بسياري از كمونيستها از آن دفاع شده است. هاي او، جان بر سر اين هاي روسي در دفاع از انسان و ارزش كمونيست

براي انگليس و فنالند و آلمان، با » جاسوسي«راه گذاشتند و به اتهام تنها غرض روشن اينجاهاي اعدام ايستادند. لبخندي بر لب، در برابر جوخه

اي از سمت و سوي عمومي حركت اتحاد جماهير شوروي ساختن جلوه از انسان است. »كمونيستي«اصطالح بهتعريف (دولت) در باز

مثال سادة باال، كنه و جوهر مسئلة در كنيم كه بديهي است كه ادعا نميزيرا چنين ادعائي يك ،شده استالينحل انسان در كمونيسم روسي بيان

فاجعة اي از گزافه گوئي غير قابل باور است. محبوب تنها بيان گوشهفراموش كردن ابعاد عاطفي، احساسي و معنوي انسان در اتحاد شوروي در

خودي خود غالب يك مثال كلي و تصويري است و گرنه اين مسئله به

۲۰۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ين مهم دست همت موضوع كتابها و مقاالت بيشماري تواند بود و انجام ادست همتي كه يكبار براي هميشه بوسد. هاي ايراني را مي سوسياليستهمة

گرايان ايراني روشن سازد كه اگر راهي بروند كه در آن دل براي جامعهاي در سوگ پدرش بگريد و مادر انساني شكسته شود، پسر شش ساله

حقيقت قبت به عاها را نفرين كند، اين نفرين » سوسياليست«اي داغديدهايراني نيز در انتهاي راه به همان باتالقي ئيگرا و جامعهپيوست خواهد

انگستريسم و مافياگري چيزي بيرون گخواهد رسيد كه از درون آن به جز اما اگر چنين نفريني در كار نباشد و در اين راه گامي نخواهد تراويد.

گرائي ايراني ن جامعهجز اعتال و آگاهي انسان برداشته نشود، از درو بهگلهائي خواهد روئيد كه رنگ سرخ زيبايشان، خاطرات تلخ خطاهاي

روسي را از چهرة جوامع بشري، باالخص ايران، » سوسياليسم«انساني اش هنوز موضوع »چگونه«دانيم، اما ي اين را مي»چرا« خواهد زدود.

جستجوهاي بسيار است.

توليدي سوسياليسمي كه انساني باشد، ـ رويكرد اجتماعيدر اين راه، ه با پدر خويش درست برعكس، اينست كه رابطة اولي (رابطة پسر شش سال

در بافتن جوراب) را از يك رابطة صرفا شخصي، تا حد واقعا ممكن، به روابط توليد اجتماعي تعميم خواهد داد. يعني جائيكه هر جفت جورابي،

همتايند و دستان و ذهن يك انسان بيهمتا دارند زيرا حاصل ارزشي بي از روي عشق. ،اي هستند از سوي او براي جامعه هديه

دهد، عنوان كار اجتماعا الزم به انديشة بشري هديه مي آنچه كه ماركس بهبيان حقيقت ارزش اشياء، بلكه بيان واقعيت ارزش اشياء (كاالها) در نه

اي از اين داري است و تنها شرايطي مشخص توليدي شيوة توليد سرمايهو دوما بر ندداري باش تابع شيوة توليد سرمايهكنند كه اوال اصل تبعيت مي

. توليد انبوه كاال داللت نمايند

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۰۹

كار اجتماعا الزم الزاما در صنايع توليد جامعة بسيار كوچك مفروض و هائي در يك دهكدة توليد جوراب اي از بقية جامعه، مثال شده ايزوله

هاي دهكده، صادق دورافتادة كوچك و كم جمعيت توسط مادربزرگاجتماع كوچكي، جورابي كه توسط مادربزرگ نيست و بلكه شايد در چنين

دليل طوالني بودن مدت توليد آن از جورابي كه مينا بافته شده باشد، بهدانيم چه تر باشد. ما چه مي توسط مادربزرگ سينا بافته شده است، با ارزش

افتد؟ اتفاقاتي ميان اهالي اين دهكده مي

كند كه وليد انبوهي داللت ميتشيوة كار اجتماعا الزم بر موضوع بنابراين ، عاطفي رابطة شخصيكنندگان كاالها با يكديگر توليدكنندگان و مصرف

هاي شخصي و عواطف و احساسات انساني و ارزش معيني ندارند و انساني كنند. نقشي ايفا نميهيچ ،در اين رابطة توليدي

جز در اذهان بههر تقدير كمونيسم روسي، هر آنچه كه بوده است، ديگر بهاكتبر سال 25شان در بعد از ظهر روز برخي روشنفكراني كه ساعت كوكي

خواب رفته است، وجود خارجي ندارد. آنچه كه از گذشتة آن به 1917تواند چراغي باشد روشنگر راه آينده، تا در آيندة تنها مي ،مانده است

از و عشق معنويت ،اتاحساسدوستي، سوسياليستي ايران، بار ديگر عاطفه، مسلكي ربوده نشود و هر آنكس خشك مكانيكي وانسان ايراني با حركتي

،آورد معنويت انساني و آسودگي روح بر زبان ميجهان معنا، كه سخن از به ماورائيت مفهوم و جادوگري متهم نگردد.

در ايران، گرائي جامعهسوي اما اكنون، به سبب اينكه مانع اصلي حركت بهاسالم است، بيشتر الزم است ماورائيت مفهومي در كمونيسم روسي، بلكه نه

كه تكليف خود را با نوعي اقتصاد روشن كنيم كه امروزه آنرا اقتصاد را از كار اجتماعا الزم »اقتصاد اسالمي«نامند و تعريف اين اسالمي مي

بررسي كنيم.

۲۱۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اقتصادي اسالمنظام نظري بهمرتضي مطهري (استاد مطهري) در كتاب تخصيص داده انتقاد بر فرضية كار اجتماعا الزمبه از مباحث را بخشي اين انتقاد را در پاسخ به ،الزم به ذكر است كه او با زيركي تمامالبته است. طور و از كاپيتال ماركس بهبيان نموده » اصول علم اقتصاد نوشين«كتاب

ن نكات كه اوال مرتضي مطهري با اما با علم به ايمستقيم نام نبرده است. تعريف اصول علم خوبي آشنا است و ثانيا اينكه كاپيتال ماركس بهمفاهيم

اقتصاد نوشين، همان تعريف ماركسيستي از كار اجتماعا الزم است، بنابراين اين مسئله، انتقاد خويش را متوجه عدم اشارة مستقيم بهنيز ضمن وي

سد:نوي سازد و مي كاپيتال مي

... واحد اندازه كار، «گويد: مي 25، صفحه »اصول علم اقتصاد نوشين«در . اگر زمان را به تنهايي مقياس سنجش مصرف انرژي قرار دهيم »زمان استتنهايي قادر نيست آيد: اشكال اول اين كه زمان به پيش مي دو اشكال

حركتها واقع شود مگر آن كه ميزان سرعت آن مقياس سنجش دو حركتسرعت، مشخص مقدار حركت است. به نيز مشخص شود. زمان به عالوه

عالوه بحث ما در باب كار، در تعيين مقدار حركت از لحاظ طي مسافت نيست، بحث در تعيين مقدار صرف انرژي است. دو حركت ممكن است از

انرژي، لحاظ زمان و سرعت مساوي باشند و از لحاظ مقدار صرفدهند و ال اگر دو نفر دست خود را به موازات يكديگر حركتنامساوي. مث

در دست يكي يك خود نويس و در دست ديگري يك ميله ده كيلوييباشد، مقدار صرف انرژي مساوي نخواهد بود. پس زمان و سرعت براي

يعني حركت از لحاظ طي مسافت نه از ـ مقدار حركتهاي ساده تعييناز لحاظ تعيين مقدار صرف انرژي ست، وليكافي ا ـ لحاظ صرف انرژي

كافي نيست.

ثانيا اگر دو كارگر را در نظر بگيريم كه يكي به واسطه عدم مهارت، انرژي بيشتر خواه در زمان بيشتر و يا در زمانهاي مساوي ولي با صرف

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۱۱

بيشتر، چنان كه قبال امكان آن را يادآوري كرديم صرف كند، و انرژيحصول كار آنها از لحاظ ارزش استعمال مساوي باشد، يكي كمتر، ولي م

آيد كه ارزش مثال باالخره هر كدام يك جفت جوراب بافته باشند، الزم ميانرژي بيشتر صرف كرده، بيشتر باشد و حال آن كه كار آن كس كه

بالضروره چنين نيست.

آيد كه متوجه يكي از دو شق برمي 25از مطالعه كتاب [ مذكور ] ص اند، يعني اين كه ممكن است دو كارگر، يك نوع محصول كال دوم شدهاش

اجتماع دهند، مثال هر كدام يك جفت جوراب، ولي يكي با صرف تحويلبيشتر در زمان بيشتر و يكي با صرف انرژي كمتر در زمان كمتر، انرژي

پس چرا ارزش آنها مساوي نيست؟ اما اشكال را به اين صورت طرح كند، كرده به شكل ديگر طرح مي ندانه از صورت اشكال خارجكند، ر نمي گويد: مي

اگر سه نفر، سه جفت جوراب ببافند، يكي در شش ساعت، ديگري در «چهار ساعت، و سومي در دو ساعت، اگر بهاي ساعت كار، دو ريال باشد،

توانيم چنين نتيجه بگيريم كه حتما جوراب باف اولي يك جفت آيا مي ود را به دوازده ريال، دومي به هشت ريال، سومي به چهار ريالجوراب خ

خواهد فروخت؟ البته خير، زيرا اگر جوراب باف اولي موفق شود يك جوراب خود را به دوازده ريال بفروشد، دو جوراب باف ديگر هرگز جفت

خالصه در اينجا موضوع عرضه و تقاضا را پيش » حاضر نخواهند شد... گويد: خره ميكشد و باال مي

بهاي جوراب نه برحسب كار جوراب بافي كه در كمترين مدت توليد «نمايد نمايد، و نه بر حسب كار جوراب بافي كه در اكثر مدت توليد مي مي

اجتماع كه از نظر كليه »كار متوسط«گردد... بلكه به واسطه تعيين نميكار متوسط را در شود. اين باشد تعيين مي براي توليد آن كاال الزم مي

نامند. مي »كار اجتماعا الزم«اصطالح

۲۱۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

گويد : مي 27آنگاه در آخر صفحه

و بنابر آنچه گذشت، كار اجتماعا الزم، به واسطه تكنيك متوسط اجتماع«چابكي متوسط و خبرگي متوسط كارگر و نيز شرايط متوسط كار تعيين

كارگر و شرايط گردد، ولي از طرف ديگر تكنيك اجتماع، خبرگي ميكار «كار، ثابت و بدون تغيير و در حال سكون نيستند... پس زمان

براي توليد يك كاالي معين نيز به حسب اين عوامل تغيير »اجتماعا الزم .»يابد مي

اوال اگر كار پايه ارزش است دليل ندارد كه كار شخصي پايه ارزش نباشد كارهاي«اش اين است: صهو كار اجتماعا الزم پايه ارزش باشد كه خال

مختلف از [نظر] مقدار حجم و مقدار زمان كه داراي ارزشهاي مختلفيباشند، همه را با هم جمع كرده و غيرمتناسب با حجم كار و زمان كار مي

اگر بگوئيد هرج و مرجي كه عرضه »بهاي مجموع را بر آنها تقسيم كنيم.شود كه تناسب حجم ند سبب ميك اي ايجاد مي و تقاضا در اقتصاد مبادله

دهيم هرگز چنين نيست، اينكه دو كار و بهاي آن بهم بخورد، جواب ميجوراب متساوي از لحاظ ارزش استعمال و مختلف از لحاظ صرف جفت

توان گفت معلول هرج و مرج دارند، نمي انرژي، در بازار قيمت مساوي بازار است.

تماع و خبرگيها و چابكيها متغير است و ثانيا: اعتراف به اين كه تكنيك اجهيچ رساند كه اجتماع در نتيجه كار اجتماعا الزم، متغير است، خود مي

معدل زمان كارها، يعني زمان گونه بستگي به زمان كار ندارد، يعني ما زمان كار الزم نداريم، نه زمان كار شخصا الزم و نه زمان كار اجتماعا

ن احتياج دارد، مقدار معيني كاالست كه مساوي الزم، آنچه اجتماع به آتقاضاها و احتياجات مردم باشد، خواه آن كه آن كاالها را كار بشري ايجاد كرده باشد و خواه طبيعت و خواه في المثل ورد و جادو، و خواه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۱۳

بسيار قليل توليد شده باشد و خواه در زمان آن كه آن كاال در زمان ...»طوالني.

تر بررسي كنيم: مرتضي مطهري از كار اجتماعا الزم را دقيق اين تعريفواسطة ورد توان شيئي سودمند را به رغم اينكه در هيچ شيوة توليدي نمي علي

، پذيريم) عنوان يك شوخي مالنصرالدين مي (اين را به و جادو توليد كرداز كار اجتماعا الزم، كه امروزه نيز وي تحليل در كنه مطلب، ليكن

عنوان يگانه تعريف اقتصاد اسالمي از كار اجتماعا الزم بر سر طبقة بهشود، كامال صحيح است. صحيح، اما فقط تا كارگر ايران كوبيده مي

حكمت متعاليه يعني فلسفة مالصدراي شيرازي سازي وارونهزمانيكه بر پاية اه الخط يكنواخت نيوتني به موضوع نگ در تركيب با اصول حركت مستقيم

كنيم.

پرسند: چرا سوسياليست هستي؟ او با شوخ زمانيكه از آلبرت اينشتين ميزيرا او » فهمم! زيرا من مسئلة كار اجتماعا الزم را مي«دهد: طبعي پاسخ مي

و دستگاه توليد اجتماعي داند كه فرضية نسبيت، پيش از او در خوبي مي بهكشف شده است و بيان مفهوم كار اجتماعا الزم، در ، توسط كارل ماركس

تنها بيانگر فرضيه نسبيت در دانش فيزيك است. اينشتين

زمان به «بر اساس تبيين نيوتني از جهان، كامال صحيح است كه بگوئيم: واقع شود مگر آن كه ميزان تنهايي قادر نيست مقياس سنجش دو حركت

سرعت، مشخص مقدار ن به عالوهسرعت آن حركتها نيز مشخص شود. زماحركت است. به عالوه بحث ما در باب كار، در تعيين مقدار حركت از

»لحاظ طي مسافت نيست، بحث در تعيين مقدار صرف انرژي است.

براي روشن شدن موضوع، مثال شوخ طبعانه اينيشتين در حركت يك در يك اتوبان گيريم. فرض كنيم كه اتومبيل در جاده را دوباره در نظر ميكاميون، تريلر و موتور سيكلت در ،تعداد بسياري خودرو شخصي، اتوبوس

بينيم كه سرعت (مسافت طي حركت هستند. در بررسي هر يك از آنها مي

۲۱۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شده در واحد زمان) شتاب (نرخ تغيير سرعت در واحد زمان) و مقدار ه اي در مورد آن خودروي مشخص است ك مصرف انرژي، رويكرد ويژه

ضمنا سرعت، شتاب و صرف انرژي نسبي آن خودرو نسبت به خودروهاي كند. ديگر را معين مي

(عدم تغيير سرعت) و حركت واحديك كاميون سنگين براي حفظ شتاب با سرعت شصت كيلومتر در ساعت، متضمن صرف انرژي بسيار بيشتري نسبت

كيلومتر در اما با سرعت صد واحدبه يك خودروي شخصي سبك با شتاب ساعت است. يعني يكي در عين حال كه سرعت بيشتري دارد، اما انرژي

كند و ديگري ضمن سرعت كمتر، نسبت به وي انرژي كمتري مصرف مي نمايد. بيشتري مصرف مي

ضمنا براي هريك از سرنشينان اين وسائط نقليه، چگونگي سرعت، شتاب و سرعت مثال ياتي است. صرف انرژي اهميت دارد و گاهي اهميت آن ح

ودروئي كه با سرعت صد و انند خنسبي نامناسب يك خودرو در اتوبان، مدر حاليكه بقيه خودروهاي ،كند بيست كيلومتر در ساعت حركت مي

به معني داشتن ،اطرافش با سرعت چهل كيلومتر در ساعت در حركتندهشتاد كيلومتر در ساعت نسبت به خودروهاي ديگر است مثبت سرعت نسبي

با خسارات جاني منجر گردد. جدي شك ممكن است به تصادفي و بي

اگر فرض كنيم صرف نيروي كار توسط يك كارگر مشابه صرف انرژي، سرعت و شتاب خودروها در اين اتوبان باشد، هر انسان كارگري داراي

توان تخصص و غيره) است كه ميهاي شخصي (سرعت، مهارت و ويژگيدقت و بررسي تنهائي مورد بررسي قرار داد و بر آن دقت كرد. آنها را به

نام واحد پرسنلي از مديريت هاي شخصي مسئوليت واحدي به بر اين ويژگيهاي شخصي ضمن اينكه در تعيين اما اين ويژگي توليد كارخانه است.

ارد، در مسئلة كار اجتماعا عاقبت قرارداد شخصي يك كارگر اهميت د الزم داراي هيچ اهميتي نيست.

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۱۵

، دوربينهاي كنترل ترافيك، وضعيت مفروض فرض كنيم كه در اين اتوبانحركت خودروها را زير نظر دارند و هر ساعت از وضعيت ترافيك در اين اتوبان عكسبرداري كرده و سپس پليس كنترل ترافيك با مراجعه به اين

و گزارش ت ترافيك اتوبان را در هر ساعت معين، تحليل اسناد، وضعي نمايد. مي

پليس كنترل ترافيك با مقايسه كردن اسناد تهيه شده بين ساعت چهار تا حركت خودروها در اين سرعت نسبيكند كه پنج بعد از ظهر، تعيين مي

اتوبان نسبت به روز پيش (در همين ساعت) سريعتر يا كندتر بوده است. او حركت خودروها در بين اين دو سرعت متوسطكند كه منا تعيين ميض

معادل هفتاد كيلومتر در ساعت بوده است.مثال ساعت،

حال تصور كنيد كه اين پليس خسته از كار روزانه، سر ساعت پنج خواهد كارش را تمام كرده و به خانه برود، ولي ناگهان فردي بر سر مي

كند: هاي زير را مطرح مي سؤالشود و راهش سبز مي

رنگ رد شدند؟ امروز در اين اتوبان، چند خودروي تويوتاي آبي ـ

ها چطور بود و داشتند چه موسيقي را از راديوشان احوال رانندة كاميون ـ كردند؟ گوش مي

مصرف انرژي خودروهاي شورولت در اين اتوبان بيشتر بود يا ـ خودروهاي پيكان؟

چند تا كاميون هشت چرخه رد شدند و چند تا كاميون شش چرخه؟ ـ

تو ماشين بنز دوست داري يا ب.ام.و ؟! ـ

دست به اسلحه ربطي بي يها سؤالمزاحمت چنين اگر پليس مزبور در برابر نبرد و فرد مزبور را دستگير نكند، او خيلي شانس آورده است. اما اين

شد كه اي ابله ديوانه! اين مزخرفاتي كه ك پليس حداقل بر سر او فرياد ميپرسي چه ربطي به من دارد؟ من پليس كنترل ترافيك هستم و كارم مي

و كشي تعيين موقعيت و وضعيت حركت نسبي تمام خودروها است نه سرك

۲۱۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اي به وضعيت و موقعيت . من هيچ عالقهبه اوضاع تك تك آنهافضولي ها چه موسيقي از راديو كاميونتك تك خودروها ندارم و اينكه رانندة

دهند به من مربوط نيست. ضمنا اينكه من ماشين بنز دوست دارم يا گوش مي ب.ام.و به تو مربوط نيست!

آيا سؤاالتي اين فرد از پليس كنترل ترافيك پرسيده است، سواالتي غلط اينها در مطهري، مرتضي همانند سؤاالت مطرح شده توسط هستند؟ خير،

و در موقعيت مناسب، سؤاالتي بسيار صحيح هستند. هر يك از جاي خوددانش معيني از وضعيت ،اگر درست به سؤاالت دقت كنيد ،اين سؤاالت

تواند به پرسند و اين دانش مي رانندگي و زندگي افراد در اين اتوبان مي(تو ماشين بنز دوست بهبود وضعيت رانندگي كمك كند. حتي سؤال آخر

يك سؤال شخصي از پليس مزبور است و اگر در م.و؟) داري يا ب.اوي در خانه سؤال شود، سؤال يا فرزند مثال توسط همسر ،موقعيت مناسب

هم هست.و جالبي بسيار مناسب

اما مطرح كردن اينگونه سؤاالت در دستگاهي كامال نامناسب، يعني ي است (چنين فكر كوتهبالهت و دستگاه نسبي كار اجتماعا الزم، يا نشانة

تواند مفروض نميقاعدتا فكري در مورد مرتضي مطهري كوتهبالهت و فريبانة كالم است. باشد) يا نشانة التقاط آگاهانه و عوام

داري، كار اجتماعا الزم مقدار كاري است كه براي براي جامعة سرمايهتوليد يك كاالي معين، بطور متوسط و در دستگاهي نسبي، ضروري است.

بينيم است. حال مي دستگاه اجتماعي عظيم توليد انبوه كاالهااين دستگاه، مرتضي مطهري (ضمن صحيح بودن اين آقاي كه انتقادات و سؤاالت

الت در دستگاه مناسب خودش) در برابر معناي كار اجتماعا الزم سؤاربط هستند كه سؤاالت آن فرد مزاحم از پليس كنترل ترافيك. همانقدر بي

زيرا اينكه تك تك كارگران هريك با صرف چه مقدار انرژي و با چه ضمن اينكه براي واحد پرسنلي يك كنند، سرعتي اين كاالها را توليد مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۱۷

مطلقا داري سرمايهنظام براي تواند اهميت داشته باشد، ه ميكارخان السويه است. علي

از اينروست كه در اين دستگاه انتزاعي ارزش (نظام سرمايه) كار اجتماعا شود نه كيفيت و سرعت و واسطة مدت زمان كار سنجيده مي الزم، صرفا به

ام سرمايه همچون مقدار مصرف انرژي و ساير خواص شخصي كار مزبور. نظپليس كنترل ترافيك، فقط عالقمند است بداند در زمان و جامعة معين،

شود زمان متوسطي كه توسط كارگران براي توليد كاالي معين صرف ميچقدر است. ضمنا سرمايه در دستگاهي نسبي، نياز دارد كه رابطة معادلة

را، نسبت به مقدار اين مقدار كار اجتماعا الزم براي توليد كاالي معين كار اجتماعا الزم براي توليد كاالي ديگري، بداند. او ضمنا نياز دارد كه

به روز آوري ،اين اطالعات را هر لحظه با سريعترين روش ممكن(Update) .كند

اعتراف به اين كه تكنيك اجتماع و «دهد: مرتضي مطهري ادامه مينتيجه كار اجتماعا الزم، متغير است، خبرگيها و چابكيها متغير است و در

هيچ معدل زمان كارها، يعني زمان گونه بستگي رساند كه اجتماع خود ميبه زمان كار ندارد، يعني ما زمان كار الزم نداريم، نه زمان كار شخصا الزم و نه زمان كار اجتماعا الزم، آنچه اجتماع به آن احتياج دارد، مقدار

»وي تقاضاها و احتياجات مردم باشد.معيني كاالست كه مسا

ترين عباراتي است كه يكنفر عالم به علم اين جمالت باال، ديگر كشكيزبان آورد. البته تواند دربارة كار اجتماعا الزم به اسالمي) مي(اقتصاد

است كه كار اجتماعا الزم موضوعي متغير است، اين » واضح و مبرهن«ير در تكنيك اجتماع و خبرگيها و چابكيهاي تنها با تغي متغير مفروض نه

يابد، بلكه بسياري متغيرهاي ديگر از قبيل شرايط انسان، تغييري همسو ميزيستي و طبيعي، مكان و محل كار، وضعيت جغرافيائي معادن مواد اوليه، زمان (ساعت در روز) و غيره در تعيين مقدار كار اجتماعا الزم، مؤثر

۲۱۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اگر چيزي «صار، درست به اين معني است كه بگوئيم قكلمات هستند. اين » متغير است پس آن چيز وجود ندارد!

چيز كه متغير است آندانيم كه در حكمت متعاليه (فلسفة مالصدرا) ميالوجود زيرا حقيقت موكول است به وجود بالتغيير واجب ،ندارد» حقيقت«

واقعيت و حقيقت در حكمت قادر متعال. اما استاد فقيد اينجا تفاوت ميان كرده و از زير عبا اين حكمت » فراموش«متعاليه را زير لفظي

چيز كه متغير است، واقعيت كشند كه پس آن جديدالتأسيس را بيرون ميبنابراين بر اساس اين حكمت جديد، تمامي جهان واقع، كه واقعي .ندارد

از اينرو استاد به بودن آن موكول به متغير بودن آن است، واقعيت ندارد. »واقعي نيست! ،آنچه كه واقعي است«اند كه اين نتيجه درخشان رسيده

التقاط كالم، روشي بسيار شناخته شده سفسطه و هاي اين فنون و تكنيكبر سر جامعة ايران از جمله اقتصاددانان اسالميها است توسط كه سالاست

عة موهومات التقاطي كه در مقابل، مجموطبقة كارگر كوبيده شده است. شود، و نيز تمامي عالمان آن، هرگز همت اينرا اقتصاد اسالمي ناميده مي

اند كه كاپيتال را به نقدي صادقانه و علمي درآورند و خالف حتي نداشتهترين روشي علمي ثابت نمايند. بنابراين صادقانه يك عبارت از آنرا، به

ترين و ه كاپيتال هنوز دقيقبرخورد علمي اينست كه باور نمائيم كداري (از جمله ترين روش تحقيق و بررسي شيوة توليد سرمايه نقص بي

اقتصاد اسالمي) است.

كه در جامعة امروز، مقدار كار اجتماعا الزم در توليد هر بديهي است كاالي معيني، همواره با سرعت در حال تغيير است. و اين سوژه ضمن تغيير مداوم، واقعيت هم دارد. به همت ذهن و دستان كارانديشان جهان،

اي در حال رشد و باروري لحظهشتابي تكنيك ها و فنون توليد كاال، با بالنسبه مقدار كار اجتماعا الزم براي توليد كاالي معين را كه ،هستند

كاهند. كاهش داده و از ارزش مبادلة كاالي معين مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۱۹

سالن بسيار بزرگي را در نظر بگيريد (با ابعاد دويست متر در پنجاه متر دوبرابر وسعت يك زمين فوتبال) در اين سالن با فاصلة يك و تقريبا يعني

گر، ميزهائي چيده شده است و زير هر ميز يك دستگاه نيم متر از يكديكامپيوتر متصل به شبكه و روي هر ميز يك مجموعه موزائيكي متصل به هم از هشت صفحه تصوير (مونيتور) وجود دارد. هر يك از اين ميزها را يك

نامند. در آنسوي شبكه اين مي (Trading Terminal) ترمينال بازرگاني (Datacenter)ها فاصلة بيست كيلومتري، يك مركز دادهها، در ترمينال

هزار متر مربع كه از وجود دارد كه خود ساختماني است به وسعت پنجسالنهاي متعددي تشكيل شده كه در هر يك از راهروهاي تقسيم شدة آن،

قرار دارد كه (Server)ها قفسه نوزده اينچي كامپيوترهاي خادم دهكامپيوتر خادم را در تمامي ساختمان جادهي و مجموعا دوازده هزار

اي ندارند جز اينكه پشتيباني كرده است. تمامي اين كامپيوترها وظيفهاطالعات بازرگاني الزم را پردازش كرده و در موقع مقتضي در اختيار

بازرگانان قرار دهند.

هر لحظه با نگراني و (Trader)در اين مجموعه، حدود سيصد بازرگان عصبيت، اعداد و ارقام روي صفحات مونيتور را تحت نظر دارند و در هر

دهند عملياتي انجام مي ،بورد و كي اي با حركتي ناگهاني به ماوس لحظهكه بطور خالصه عبارت است از بازرگاني يك كاالي معين، در يك لحظة

در دورة بيست و چهارساعته و در هر مشخص در يكي از بازارهاي جهاني روز.

بسياري از اين يك صحنة داستان علمي تخيلي نيست. اين كار روزمرة نويسي ابزارهاي بازرگاني و برنامهآنها است. شغل متخصصين كامپيوتر

نگهداري و مونيتورينگ بخشي از آن دوازده هزار كامپيوتر خادم است. در خودكارسازي بازرگاني كاربرد دارد، ابزارهائي كه ةيكي از مجموع

الگوريتمي بازرگاني هستند كه آنها را ابزارهاي بازرگاني خوارزمي

۲۲۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

(Algorithmic Trading) طور خالصه آلگوتريدينگ يا به(Algotrading) نامند. مينيز

ها هاي بازرگاني كه در قالب الگوريتم اين ابزارها عبارتند از استراتژيهاي مشابه در بازار عرضه و تقاضا، نويسي شده و نسبت به وضعيت برنامه

دارند. با استفاده از اين گيري خودكار تصميمگيري و توانائي نتيجهشخصه عمل معامله كاال را انجام دهد، ابزارها، يك بازرگان الزم نيست به

بيني بازار هاي قابل پيش خود را نسبت به وضعيت بلكه او استراتژي مطلوبنويس دهد، سپس برنامه نويس توضيح مي با جزئيات تمام براي يك برنامه

نويسي (مثال زبان برنامهشيءگرا نويسي مزبور بر اساس يك پالتفرم برنامه كند. ميخوارزمي ها را مبدل به ابزار شارپ يا جاوا) اين استراتژي-سي

شدت افزايش گيري و معامله را براي بازرگانان به ا سرعت تصميماين ابزارهگيري انساني و حاصل از عمليات كند تصميم (Latency)دهند و تأخير مي

دهند. در بازرگاني بورد و ماوس را به حداقل كاهش مي عمليات كيتواند موجب ميليونها دالر ثانيه تأخير در معامله، مي صدمامروز، حتي چند

ثانيه سرعت بيشتر، ميليونها دالر سود صدمر گردد و همينطور چند ضركند. اين مسئله در مورد كاالهائي كه ارزش آنها با سرعت ايجاد مي

كنند (مانند الكتريسيته) بسيار آوري در طول يك روز تغيير مي سرسام بارزتر است.

براي چه كاري اما سؤال اينست كه اين بازرگانان اينهمه اعداد و ارقام را الزم دارند و اصوال اين هيوالي اعداد و ارقام بيانگر چه موجودي است و

كنند؟ اينها چه چيزي را دارند محاسبه مي

كار اجتماعا الزمجماعت از جمله دارند مقدار متغير پاسخ اينست كه اينكنند. آنچه كه اينها بر صفحة را در كنار متغيرهاي ديگر محاسبه مي

بينند ارزش نسبي كاالها در بازار مشخص است كه يكي از مي تصويرمهمترين پارامترهاي آن، مقدار كار اجتماعا الزمي است كه براي توليد

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۲۱

كاالي معين در جامعة مشخص در لحظة حاضر، تكليف نهائي ارزش كاال كند. را تعيين مي

اين مقدار متغير كه خود بيانگر ارزش مبادلة كاالهاست، نه هر سال، نه هر روز و نه هر ساعت، بلكه در بعضي شرايط هر ثانيه در حال تغيير كردن

ها بلند مدت و است. عمل بازرگاني عبارت است از تعيين استراتژيالزم هاي كوتاه مدت براي محاسبه دقيق تغيير مقدار كار اجتماعا تاكتيك

براي توليد هر كاالي معين، در زمان معين و در بازار مشخص.

از آنجا كه مقدار كار اجتماعا الزم براي توليد يك كاال در جوامع ميان (بازارهاي) متفاوت، يكسان نيست، اين ناهمساني موضوعي را به

نام دارد. بدون ايمباالنسيا مبادله عدم توازن ارزشآورد كه اصطالحا ميوجود عدم توازن در بازارهاي جهاني، بازرگاني معنائي ندارد زيرا در اينصورت ارزش كاالها در تمامي بازارها يكسان خواهد بود. تواتر تغييرات نامتوازن در بازارهاي جهاني، يا همان عدم توازن ارزش، در

داري است و جريان اطالعات در ميان حقيقت ضربان قلب جامعة سرمايه هاي اطالعاتي آن هستند. زارها شرياناين با

همراه بهكند، چيزي كه مرتضي مطهري از اقتصاد اسالمي بيان مي آنيعني اساس و اصول اقتصاد اسالمي، در اين تعريف او از كار اجتماعا الزم،

جوامع (از جمله جامعة ايران) وجود خارجي ندارد و هرگز هم وجود نخواهد يافت.

درد هيچ آشي معناي واقعي كلمه، كشكي است كه به بهاقتصاد اسالمي، قيام ضد استبدادي شكست از خورد. دليل اظهر من الشمس اينكه پس نمي

ها و واسطه همان تكنيك بهكه (با جوهر سوسياليستي) بهمن پنجاه و هفت، در ايران قتصاد اسالمي اموجب استقرار فنون عوام فريبي كه در باال آمد

ها يكسره به گورستان تاريخ سپرده ، ديديم كه تمامي اين بحث و فحصشد

۲۲۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شد و بازارهاي ايران دقيقا همان سيستم و ساز و كاري را آغاز كردند كه داري است. مختص جامعة سرمايه

يكسره توحيدي آن، هاي پردازي ة داستانو بقي »طبقة توحيدي جامعة بي«روي آن زده شد و امروزه بازار تميز مستراح فرستاده شده و يك سيفون به

بورس تهران و ساير بازارهاي ايران، لغت به لغت و حرف به حرف از الف كنند كه تا ي، از همان قوانين ارزش كاالها و كار اجتماعا الزم تبعيت مي

جوامع غربي و يا شرق دور، تابع آن هستند.

نست كه مسائل اقتصاد ايازجمله سالمي ااما مشغلة تئوريك اقتصاددانان داري را به زبان عربي و بر اساس المللي و قوانين جهاني بازار سرمايه بين

عباس دوباره اميه و بني نامة اقتصادي مربوط به دوران خالفت بني واژهتعريف كنند و براي آنها معادل مفهومي مناسبي براي استفاده در دوران

اقتصاد اسالمي عبارتند از: مضاربه، حاضر بيابند. برخي از اين كلمات ثقيل مزارعه، مساقات، بيع، اجاره، جعاله و غيره

كنيم: عنوان مثال يكي از اين معاني ثقيل را بررسي مي به

مضاربه قراردادي است كه بين عامل و صاحب مال بسته شده و به اين «صورت است كه عامل با سرمايه صاحب مال به داد و ستد بپردازد و در

ابل به نسبت درصدي در منافع با وي شريك باشد كه البته اگر سودي مقكند. اما اگر عايد گردد آن را با صاحب مال طبق قرارداد تقسيم مي

تنها صاحب مال است كه خسارت را ،عمليات تجاري منجر به ضرر گرددگردد، همان تالش و كند و تنها ضرري كه متوجه عامل مي تحمل مي

»يجه است.نت اقدامات بي

اي بنام مضاربه، بطور خالصه عبارت الخلقه اين تعريف ثقيل از موجود عجيبدر اقتصاد غير اسالمي و بهرة سرمايهاست از همان تعريف آشنا و خودماني

پردازد، معادل نرخ بهرة سرمايه در درصدي كه عامل به صاحب سرمايه ميبازار است (اين نرخ بهره بسته به وضعيت بازار متغير است) اينكه عامل

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۲۳

قبول خسارت عملي كرده باشد يا قبول خسارت مالي، در رابطة بهرة ،نتيجه الش و اقدامات بي، زيرا خسارت ناشي از تتفاوتي نداردسرمايه

همان معادل خسارت مالي است و در نهايت به ،برحسب زمان كار پرسنلي شود. پول سنجيده ميواحد مقياس

اي، يعني همان اركاني كه در هاي مضاربه بينيم كه شركت در عمل نيز ميو در Lenderدر زبان انگيسي دهنده قرضآنها داري به اقتصاد سرمايه

غربي داري گويند و در تمامي جوامع سرمايه مي Verleiherاني زبان آلمخارج از روابط دولتي ولي تحت نظر بانك كشوري (مركزي) به عمليات

دولتي و هاي مافيائي پردازند، در ايران و در سياهچالة باندبازي مي آورند. چه بالئي بر سر اقتصاد كشور مي ،غيردولتي

ربط (يعني همين سرگرمي تئوريك اقتصاددانان اسالمي در اين مشغلة بيدر ت كاالئيشرعي) زمانيكه به تبادال براي كالهعربي ساختن كلمات ثقيل

همان سرعتي كه از زير شود، واژگانش با المللي ختم مي بينواقعي بازارهاي و گردد يبوته به عمل آمده بود، از صفحه روزگار تمام معامالت محو م

راه شده و تمامي كلمات ثقيل خود را اقتصاد اسالمي مثل بچة آدم سر بهالمللي صحبت كرده و با كمال كنار گذاشته و به زبان انگليسي بازار بين

نام اقتصاد . بنابراين موضوعي بهستاند گيرد و مي بهرة سرمايه ميميل اي براي بدقواره يها اي از كاله شرعي اسالمي، چيزي نيست جز مجموعه

هيچ وجه موجود داري و از نظر قوانين عمومي حركت، به اقتصاد سرمايه ويژه و متفاوتي نيست.

ايراني رسم است كه نظام اقتصادي ايران را سوسياليست در برخي جريانات ظاهر سوسياليستي نامند. اين عبارت در عين اينكه به مي داري اسالمي سرمايه

ولي در باطن اين معنا را در خود دارد كه گويا ،دنماي و انقالبي ميداري داري اسالمي موجود ويژه و متفاوتي از ساير جوامع سرمايه سرمايه

اي از نظر مفهومي در راستاي است و بدين سبب، چنين نامگذاري ويژه

۲۲۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

هر فكري اقتصاددانان اسالمي قرار دارد. زيرا آنان نيز با توسل بهداري اسالمي موجود ديگري كه ثابت كنند سرمايه اي قصد دارند سفسطه

اقتصاد و بدين واسطه براي داري تفاوت دارد است كه با بقية نظام سرمايه اي بتراشند. و ديگرگونه اسالمي، در شيوة توليد، هويت ويژه

ابهام و تزلزل در صفوف طبقة كارگر ايجاد گيري در نهايت به اين جهتگيرند هاي طبقة كارگر در خطر اين ابهام قرار مي زيرا سازمان ،انجامد مي

داري اسالمي گويا شيوة ديگري از مقابله است كه كه تكليفشان با سرمايهداري تجربه نشده است و ممكن است نوعي ارتباط تاكنون در جهان سرمايه

به اسالم و مذهب داشته باشد.

آنرا مسلمانان فلسفه و عرفان ايراني (كه فرهنگي ضمنا با توجه به پايگاه ها نامند) در ميان طبقة كارگر، اين سازمان مينيز فلسفه و عرفان اسالمي

داري اسالمي شايد ربطي شان با سرمايه شوند كه تكليف دچار اين شبهه ميپردة داشته باشد، نه در مبارزة رو در رو و بينيز فلسفي و معنوي علوم نيز به

ها در نهايت ها، ابهامات و شبهه داري. كه اين شك با نظام سرمايه كارگران .كند كننده عمل مي برنده و تخريب در صفوف طبقة كارگر تحليل

داري نام سرمايه اقتصادي به ـ به زعم نويسنده، اساسا موجودي اجتماعياسالمي وجود خارجي ندارد و هيچگاه هم وجود نداشته است. همانطور كه

داري ناميم و سرمايه داري فدرال آلمان نمي داري آلمان را سرمايه سرمايهگوئيم و همانطور كه هيچگاه داري ايالتي آمريكا نمي آمريكا را سرمايه

كار بردن عبارت بايست از به انگلستان، ميداري پادشاهي گوئيم سرمايه نميدرستي سادگي و به داري اسالمي ايران نيز خودداري كرده و آنرا به سرمايهاي در موجوديت ويژه بناميم و از ايجاد هر شك و شبهه داري ايران سرمايه

عنوان جزئي (بدون داري ايران خودداري كنيم و آنرا به و اسالمي سرمايه داري جهاني بدانيم. پسوند و ويژگي خاصي) از سرمايه هيچ پيشوند و

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۲۵

داري ايران، عبارت چپ و به اصطالح عبارت سادة سرمايهكه هر چند آيد، اما هدف از اين نوشته نيز سر هم بندي كردن عبارات نظر نمي انقالبي به

نما نيست و موضوع اصلي، پرداختن به باطن خوش ظاهر و سوسياليست وقايع است.

اي دربارة باطن وقايع، طبقة كارگر ايران چنين روشنگري ساده و صادقانه داري ايران سرمايهپرده در برابر هيچ ابهام و شبهة معنوي و فلسفي، بي را بي

داري جهاني دهد و از آنجا كه اين خود جزئي از دستگاه سرمايه قرار ميانترناسيوناليسم حقيقي، به پيرو المللي و است، وي را در دستگاهي بين

شود. جانبه با طبقة كارگر جهاني رهنمون مي ارتباطي همه

حال كه تاحدودي تكليفمان با تعريف كار اجتماعا الزم از نقطه نظر توانيم مسئلة كار اجتماعا الزم دربارة توليد مي ،روشن شدنيز اقتصاداسالمي

، ماورائيشبهات دور از و بهواقعي جهان مثابه كاال را در اطالعات به تر بررسي كنيم: دقيق

دليل اينكه اطالعات ماهيتي دوگانه از ارزش همانطور كه پيشتر آمد بهمصرف كثير) و ارزش مصرف واحد و ارزش گذارد ( نمايش مي مصرف را به

از اين حيث كاالئي كامال ويژه و متفاوت با هر كاالي ديگري است، كار عات نيز داراي ماهيتي دوگانه است: يعني كار انساني انساني مولد اطال

براي توليد اطالعات و كار انساني براي تكثير اطالعات.

همان صلبيت و قطعيت كار الزم براي كار انساني براي تكثير اطالعات، بهتوليد يك جفت كفش، تابع قانون كار اجتماعا الزم است. اين كار كليه

عنوان مثال عمل گيرد. به در برمينيز طالعات را عمليات ذخيره و انتقال ادر شبكه، (Router)نصب يك كامپيوتر خادم و يا يك سوئيچ يا روتر

بايست در مدت زماني صورت گيرد كه اجتماعا قابل پذيرفتن است. مي

۲۲۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اگر يك متخصص كامپيوتر براي نصب يك كامپيوتر خادم به دو روز وقت زيرا اين كار ،از كارش اخراج خواهند كرداحتماال نياز داشته باشد، او را

بايست در مدت دو امروزه (اگر كامپيوتر خادم تخصصي و ويژه باشد) ميتا سه ساعت انجام شود. همينطور است در مورد كار يك كارگر چاپخانه يا صحافي براي چاپ و صحافي كتاب. تمامي عملياتي كه براي نگهداري

همين نحو پيرو شوند، به شبكه جهاني اينترنت انجام مي و انتقال اطالعات در قانون كار اجتماعا الزم هستند.

اما كار انساني براي توليد اطالعات، پيش از هر چيز تابع قوانين مختص است كه اطالعات توليد شده خودش است كه اولين و مهمترين آنها اينيد اطالعاتي كه پيشتر در تولبايد جديد بوده و تاكنون توليد نشده باشد.

. بنابراين در جهان وجود دارند، يك عمل دوباره كاري و بيهوده استيك دستگاه كامل، كار انساني براي توليد اطالعات فقط يكبار در تاريخ

شود (بار دومش عملي بيهوده است) در اينصورت قانون كار انجام مياطالعات دچار مشكل اجتماعا الزم در تبيين كار انساني براي توليد

گردد: اي مي ويژه

تر مدت زمان توليد عبارت روشن اي نسبي است. به كار اجتماعا الزم مسئلهنسبت مدت زمان توليد همان كاال توسط بدوا به ،يك كاال توسط انسان

نسبت مدت زمان توليد همان كاال توسط انسان ديگري و در نهايت بهشود و اين سنجش نسبي، مدت زمان كار مي سنجش گذاشته جامعه به

نمايد. ليكن اگر كار توليد اطالعات معين (مانند اجتماعا الزم را تعيين ميافزار كامپيوتري) قرار است كه فقط يكبار نوشتن يك كتاب و يا يك نرم

در تاريخ انجام شود، اين كار هيچگونه معادلي در اجتماع نخواهد داشت، نسبيتي در مورد آن فرضي و انتزاعي است. يعني كار بنابراين هرگونه

معادلي كه بتوانيم آنرا در رابطة نسبي بسنجيم اساسا وجود خارجي ندارد.

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۲۷

گوئيم اوج بيگانگي انسان است با خويش و فراموش نكنيم همة اينها كه ميداري از انسان است، نوع خويش. اينها محاسبات انتزاعي جامعة سرمايه

حقيقت هر انساني، هر ساعت كاري، هر لبخندي، هر نگاهي، هر وگرنه در شود، حاصل كار آوازي، هر شعري و هر شيئي كه توسط آدمي توليد مي

ش يگانه است. زيرا هر دو چنين شيئي در نوع خواست (جوهر انسان) انساني يگانه است و مانند او در همة تاريخ هرگز وجود نداشته است.

داري چنين يگانگي اليتنهاهي قابل محاسبه يد سرمايهاما براي شيوة تولبايست انسان را و نيست و بنابراين ارزشي هم ندارد. اين شيوة توليد مي

حاصل كار وي را آنچنان همسان فرض كند كه در اين همساني، ارزش يك حاصل كار با ارزش حاصل كار ديگري قابل مبادلة كاالئي باشد. و

پوشي كردن از همين ادلة كاالئي يعني بالواسطه چشمهمانطور كه ديديم مبهائي كه كار و محصوالت كار را يگانه همتائي و تمامي صفت و بي يگانگي

سازند. همتا مي و بي

داري همين منظور، در جوامعي كه در آن شيوة توليد سرمايه بهي حكمفرماست، كار انساني براي توليد اطالعات نيز با كار انساني ديگر

شود و ديگر مهم نيست اين كار لئوناردو داوينچي باشد يا يكسان فرض ميخوارزمي يا آلبرت اينشتين يا آدولف هيتلر، ماداميكه جوهر موسي بن محمد

ارزش افزا، يعني كار انساني مولد اطالعات، در هر مقدار معين اطالعات، است و وجود ي فرضدر آن حضور داشته باشد. اما از آنجائيكه اين يكساني

كند كه آنرا داري از همان اصلي استفاده مي خارجي ندارد، سيستم سرمايهبندي انسانها مورد استفاده قرار داده است، يعني جامعة طبقاتي براي طبقه

سازد. توليد و متجلي مي عينا خود را در بررسي اطالعات به مثابه كاال بازطور خالصه آنرا است، كه به اصل تشابه اعضاي يك طبقهاين اصل همان

ناميم. مي اصل تشابه

۲۲۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

بنابر اصل تشابه، اطالعات نيز همانند انسانها در طبقات معيني قرار همتا بودن آنها ناديده گرفته شده و بندي، بي واسطة اين طبقه گيرند و به مي

شرط تشابه) هم هر مقدار اطالعات معين، با مقدار اطالعات ديگري (بهشود. بدين واسطه آنچه كه جوهر ارزش افزاي اطالعات وب ميارزش محس

طور كه همتاي بشري كه همة جهان بشري را آن است، آن توانائي بيكاري ، مبدل بهتوانائي خالقيت ذهنيوجود آورده است، يعني شناسيم به مي

گردد، زيرا شكل، يكسان، همگون و بيگانه با اصل خويش مي انتزاعي، بيكردن از همين شكيل بودن، ناهمساني، ناهمگوني و آگاهي آن پوشي چشم

است كه وي را مبدل به كاالئي قابل مبادله ساخته است.

از اينرو خالقيت انساني، كه شكيل است، ناهمسان است، ناهمگون است و شود، و بر اساس آگاهي است، يكسره از اصل خويش (از نيستان) ببريده مي

جويد: روزگار وصل ش، روزگار وصل خويش را ميدور مانده از اصل خويهمتائي آن. تا در آن همتاي ذهني، به نوع انسان در بي اين خالقيت بي

اي يا يك روز ديگر يك كارانديش هرگز براي ساختن يك بمب خوشهموشك كنترل از راه دور و يا يك هواپيماي آدمكش (منظور همان

كستري مغزش استفاده نكند. هواپيماي جنگنده است) از سلولهاي خاسازي همان روز كه ديگر كارانديشان اورانيوم را تا حد نظامي غني

كنند و پيش از فقط براي آسودگي نوع انسان خالقيت مي وكنند، نميهرچيز خالقيتشان را بر آسودگي تن آدمي متمركز ساخته و گرسنگي و

سازند. كن مي بيماري را از سطح اين سياره ريشه

چنين روزي هنوز يك آرزو است. اما اكنون شايد اندكي رسيدن اما شكلند، سازمانند، بي روشن شده باشد كه چرا كارانديشان جهان بي

اند زيرا كه آنان، مثل تصوير همسانند، همگونند و از خود بيگانهنماي كاري هستند كه جامعة آئينه تمام (Dorian Grey) گري دوريانترين دوش آنها تحميل كرده است. زيرا ذهن آنان و انساني داري بر سرمايه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۲۹

رويكرد آن يعني خالقيت، در راستاي ادامة بقا و تثبيت شيوة توليدي عمل كند كه براي تخريب آسودگي نوع انسان (و بلكه نابودي كامل نوع مي

انسان) كمر همت بسته است.

همين دليل انتخاب كارانديشان جهان، انتخاب ميان سوسياليسم يا بربريت بهتواند نفس بكشد. اين انتخاب آنها، انتخاب نيست، زيرا يك بربر حداقل مي

ميان سوسياليسم يا مرگ است. زيرا وقتي كارانديشان حاصل واقعي گ بينند، فقط آرزوي مر شان را مي عمليات اعجاب انگيز پردازش ذهني

هاي شيميائي را در پيش روي او كنند: حاصل حقيقي كار مخترع بمب ميهمتاي وي چه چيزي را به جهان هديه بگذاريد، تا ببيند خالقيت ذهني بي

الطلوع يك گلوله كرده است. او اگر اين حقيقت را درك كند، صبح عليهاي اين درك حقيقت و در مغز خودش شليك خواهد كرد. (نمونه

اي شليك شده در مغز، در تاريخ بسيارند) ه گلوله

آميزي است و در شايد خواننده اعتراض كند كه مثال باال، مثال مبالغههاي شيميائي يا هواپيماهاي واقعيت امروزه، همة كارانديشان طراح بمباتفاق آنان در جهت رشد جنگنده نيستند و درست برعكس، قريب به

كه در مجموع براي بشريت سودمند و مفيد دارند هائي قدم برمي تكنولوژياست. اين اعتراض پذيرفتني نيست زيرا مسئلة آسودگي نوع انسان، يعني

داري اساسا ها براي نوع انسان، براي نظام سرمايه سودمندي اين تكنولوژيها براي سرمايه، اهميت است و سودمند بودن و يا نبودن اين تكنولوژي بي

هاي جديد (اطالعات جديد) ست: ماداميكه اين روشالسويه ا موضوعي عليهاي كارانديشان باشند. بنابراين فعاليت كننده داشته تعداد مناسبي مصرف به

براي رشد تكنولوژي در واقعيت خود، نه در جهت آسودگي نوع انسان، داري است. بلكه در جهت حفظ بقاء و تثبيت نظام سرمايه

كار انديشان جهان از مرگ در همة ابعاد آن همين سبب تنها راه نجات به(رواني، روحي و فيزيكي) حركت آگاهانه، خالقانه و تيزهوشانه در جهت

۲۳۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اين شيوة توليد است. در اين ميان سوسياليسم (يعني آنچه كه تاكنون تغيير به عنوان سوسياليسم تعريف شده است) تنها يك گزينه است. هرچند كه

اين شيوة توليد متصور تغيير امروز گزينة ديگري جز سوسياليسم براي نيست، اما هيچكس به قطعيت از فردا آگاهي ندارد.

و بگويم كه خودآگاهي گوئي كنم پيشاموس نوسترادمثل خواهم نميطبقاتي كارانديشان جهان، نوعي از سوسياليسم را پديدار خواهد كرد كه تاكنون براي هيچ روشنفكر انقالبي متصور نبوده است، اما اين شايد براي من تنها يك آرزو و يا يك تخيل باشد. بعضي دوستان در محل كار، از

ر تحقق چنين سوسياليسم جديدي را، از روي شوخي، اين آرزوي من د (Object Oriented Programming)نويسي شيءگرا روي نام برنامه

(Object Oriented Socialisme)سوسياليسم شيءگرا طرح نوين .نامند مي

اين شوخي را نبايد زياد جدي گرفت. مقصود هم اين نيست كه متخصصين اليسم جديدي را به انديشة بشري نوع سوسي ساكن، يك به كامپيوتر ابتدا

است. بگذريم هديه كنند كه تاكنون توسط هيچ انديشمندي بدان فكر نشدهشقي هستند كه هاي خودسر و كله آدم متخصصين كامپيوتركه معموال

درد بخور، قبل از آنكه در مورد محض كشف دوبارة يك رابطة خوب و به بهموجود را كشف كنند، ناگهان اين ها و وجوه تسميه آن درست تحقيق ريشه

خصوص اسامي پندارند و براي آن اسامي جديدي (به جديد خودشان مي تراشند. اختصاري جديد) مي

همين دليل اگر مجموعة اسامي اختصاري دانش انفورماتيك را روي هم بهها را بنويسيم، حجم اين كتاب بگذاريم و در كتابي خالصة معاني آن

المعارف بريتانيكا خواهد شد. رهبزرگتر از دائ

، تلويحا حقيقتي نهفته است »سوسياليسم شيءگرا«مسماي اما در اين نام بيكه شايد بررسي كار اجتماعا الزم در مورد كار انساني مولد اطالعات را

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۳۱

بندي آسان تر كند. اين حقيقت نهفته در مسئلة شيءگرائي، روش طبقههاي بندي در پالتفرم ابه است. اين شيوة طبقهاساس اصل تش اشياء مجازي بر

اي مورد استفاده است. نويسي شيءگرا در سطح گسترده برنامه

اين شيوه كه از جهان واقعي برداشت و رونويسي شده است، عبارت است از و خصوصيات (Operations)ها بندي اشياء مجازي بر اساس قابليت طبقه

(Properties) بندي را اي از جهان واقعي اين شيوة طبقه آنها. مثال سادهكنيم. اين اتومبيل در هر سازد: يك اتومبيل شخصي را فرض مي روشن مي

گاز، يك پدال ترمز و يك فرمان دارد. صورت چهار چرخ، يك پداليابد و اگر ضمنا اگر بر روي پدال گاز فشار دهيم سرعت آن افزايش مي

يابد و با چرخاندن فرمان ن كاهش ميروي پدال ترمز فشار دهيم سرعت آتوان يك طبقه بندي اين شيء مي كند. براي طبقه مسير حركت آن تغيير مي

(Class) اند: زير تعريف شده خصوصياترا در نظر بگيريم كه در آن

فرمان دارد ـپدال ترمز دارد ـپدال گاز دارد ـچهار چرخ دارد

زير را نيز به اين طبقه اضافه كنيم:هاي قابليتتوانيم در عين حال مي

فشار روي پدال ترمز ـشود فشار روي پدال گاز باعث افزايش سرعت مي شود. چرخاندن فرمان باعث تغيير مسير مي ـشود باعث كاهش سرعت مي

ها را از طبقة فوق مشتق توانيم دو طبقة ديگر از اتومبيل در عين حال ميهاي اتوماتيك. اي و طبقة اتومبيل اي دندهه نمائيم، يعني طبقة اتومبيل

هاي اتوماتيك تمامي خصوصيات و بينيم اتومبيل همانطور كه ميها) را داراست و داراي خصوصيت هاي طبقة فوقاني (طبقة اتومبيل قابليت

ديگري نيز هست كه همان داشتن گيربكس اتوماتيك است. طبقة هاي طبقة ات و قابليتاي نيز داراي همة خصوصي هاي دنده اتومبيل باشد. ها است بعالوة اينكه داراي يك پدال اضافه (كالچ) نيز مي اتومبيل

بندي، طبقة مشتق شده همواره داراي تمامي خصوصيات در اين شيوة طبقهعالوه چند خصوصيت و قابليت مختص به خودش كه طبقة فوقاني است، به

۲۳۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

نويسي شيءگرا به اين رنامهسازد. در ب وي را از طبقات ديگر متمايز مياي كه اين زير و به طبقه (Child)طبقات پائيني مشتق شده، طبقات فرزند

گويند. مي (Parent) اند، طبقة والد طبقات از آن مشتق شده

تر وقتي عبارت روشن خودي خود، بيانگر يك شيء نيست. به اما يك طبقه بهيك اتومبيل صحبت اتومبيل معيني را يك شيء مفروض داشته و از

هاي معيني كنيم، منظور اتومبيل مشخصي است با خصوصيات و قابليت ميها و سپس از تمامي زيرطبقات فرزند كه اوال تمامي آنها از طبقة اتومبيل

اصل بندي شيءگرا، آن، به ارث برده شده است. اين مسئله را در شيوة طبقههاي طبقات صيات و قابليتنامند. يك شيء مجازي، تمامي خصو مي وراثت

هائي برد و در عين حال داراي خصوصيات و قابليت والد را به ارث مي اند. ارث برده نشده خودش بوده و به است كه مختص به

180-يك اتومبيل مرسدس بنز بي كه گيريم اتومبيل معيني را در نظر مي

شماره اي مشكي، موتور ديزل و به رنگ، اتوماتيك با تودوزي پارچهسياه هاي طبقة اين اتومبيل تمامي خصوصيات و قابليتاست. 12345678

هاي ترتيب خصوصيات و قابليت ارث برده است. پس از آن به ها را به اتومبيلة بنز اتوماتيك، طبق هاي مرسدس هاي اتوماتيك، طبقة اتومبيل طبقة اتومبيل

آخر در اين شيء به ارث بنز اتوماتيك ديزل و الي هاي مرسدس اتومبيل اند. رسيده

اما اين شيء ديگر خودش يك طبقه نيست، بلكه يك شيء مشخصي است اي كه آنرا از هر اتومبيل ديگري متمايز (يك اتومبيل واقعي) با شماره

هاي اين بليتتواند خصوصيات و قا سازد. بنابراين هيچ شيء ديگري نمي ميتوانند شمارة شيء مشخص را به ارث ببرد. براي مثال هيچ دو اتومبيلي نمي

يكساني داشته باشند. از اينرو يك شيء ديگر قابليت به ارث رساندن باشد. چنين مي عقيمها را از دست داده و از اين نظر خصوصيات و قابليت

كنيم: بندي را در نمودار زير بررسي مي شيوة طبقه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۳۳

بينيم بسياري از طبقات ديگر نيز وجود دارند همانطور كه در نمودار باال مي

) كه ضمن اينكه هر كدام در جاي X - Y - Z - M - N - O - P(مانند كه اتومبيل نمرة ها هستند، ولي وقتي خود يك زيرطبقه از طبقة اتومبيل

ررسي نيستند وجه مورد ب هيچ كنيم، اين طبقات به را بررسي مي 12345678 ديگري هستند. شاخة وراثتزيرا از

هاي هر طبقه و شكل با تمام خصوصيات و قابليت بندي هرمي اين شيوة طبقهنويسي شيءگرا را هاي اين وراثت، اساس و پايه برنامه وراثت آنها و شاخه

نويسي هر شيء مجازي دقيقا همين دهد. در اين روش برنامه تشكيل ميكند كه در اتومبيل ها را تابعيت مي و خصوصيات و قابليتقوانين وراثت

نويسي شيءگرا حاوي تعداد ديديم. هر پالتفرم برنامه 12345678نمرة نويس در شده است و برنامه هاي) از پيش تعيين معتنابهي طبقات (كالس

هنگام تعريف يك شيء مجازي با معين كردن شاخة وراثت وي، كلية اين بر كند. عالوه اي موروثي وي را تعيين ميه خصوصيات و قابليت

اي را نيز براي شيء مجازي هاي اختصاصي نويس خصوصيات و قابليت برنامه

۲۳۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كند كه آن را از هي شيء مجازي مفروض ديگري متمايز تعريف مي سازد. مي

داري از اين جهت حاوي ارزش است (يعني اطالعات در جامعة سرمايهمثابه يك كاال در رابطة مبادله با تواند به است) كه مي ارزشـ كاال

اطالعات ديگري (يا كاالي ديگري) قرار گيرد. اين نظام از همين شيوة بندي كه در مثال باال آورده شد، ارزش مبادلة اطالعات را تخمين طبقهتر از بندي كاالئي اطالعات اندكي پيچيده زند. با اين تفاوت كه طبقه مي

نويسي شيءگرا است. بندي اشياء مجازي در شيوة برنامه طبقه

بندي كاالئي اطالعات، هاي وراثت در طبقه بدين معني كه شاخهتواند از دو يا چند الخط نيستند و يك شيء مجازي (اطالعات) مي مستقيم

شكل هر مقدار بندي تودرتو و هرمي طبقه مشتق شده باشد. اين طبقهالعات معين ديگري قابل مقايسه، و بدين واسطه قابل اطالعات معين را با اط

سازد. مبادله مي

كند: يك فيلم تر مي بندي را روشن مثالي از جهان واقعي اين شيوة طبقهعنوان مقدار معيني از اطالعات در نظر بگيريم. اين فيلم هاليوودي را به

گذار مايهابتدائا توسط نويسندة فيلمنامه بصورت متن تهيه شده است. سرها بندي اطالعاتي فيلمنامه (توليد كنندة) اين فيلم، بدوا فيلمنامه را در طبقه

گونه يا بندي را اصطالحا كند. در مورد ساخت فيلم اين طبقه بررسي مي نامند. مي (Genre)ژانره

تواند پليسي، جنائي، اكشن، عشقي، تاريخي، سكسي اين فيلمنامه ميمثابه كاال) و غيره باشد. اين فيلمنامه عنوي (معنويت به(پورنوگرافيك) يا م

تواند هم پليسي، هم عشقي و هم اكشن باشد، يعني از چند طبقة همچنين مي والد متفاوت مشتق شده و شاخة وراثت مستقيمي نداشته باشد.

واسطه مشاوره با متخصصين، اين فيلمنامه را توليد كننده پيش از هر چيز بههائي كه شاخة وراثت مشابهي هاي مشابه خود، يعني فيلمنامه مهبا فيلمنا

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۳۵

كند. متخصصين با توجه به وضعيت اجتماعي، بازار و مد دارند، مقايسه ميزنند كه تعداد روز، اخبار و وقايع جهان و غيره حدودا تخمين مي

كنندة اين فيلم مفروض چقدر خواهد بود. اين تخمين بر اساس مصرفگيرد. زيرا همانطور كه ديديم اين فيلمنامه نيز صورت ميجديد بودن

عوامل اصلي ايجاد ارزش مبادله كنندگان مصرفجديد بودن و تعداد نظر متخصصين دربارة مقدار براي اطالعات هستند. توليدكننده با توجه به

ترين و گيرد. اين تصميم اصلي گذاري روي اين فيلمنامه تصميم مي سرمايهترين تصميم توليد كننده است، زيرا اشتباه يا تخمين نادرست دربارة حياتي

تواند باعث شكست فيلم، زيان بسيار يما ميكنندگان مستق تعداد مصرف سنگين يا حتي ورشكستگي كمپاني توليد كننده شود.

بايست از جهان پس يك فيلم معنوي (معنويت به مثابه كاال) هاليوودي ميترين و وسيلة كشكي از مرگ تصوير واقعي بسازد، وجود خدا را به

د، احساسات و عواطف ثابت كنهردمبيل مكتب ةترين داليل فلسف سطحيجهاني در آن سطحي رواني را تحريك كند و انسان را به حل مشكالت اين

تر و حادتر انجام شود، جهان اميدوار سازد و هرچقدر اين تحريك دقيق موفقيت فيلم بيشتر خواهد بود.

بايست تا حد ممكن احساس همين نسبت يك فيلم پورنوگرافيك مي بهزن را تا حد تمامي جزئيات قابل بررسي بدنشهوت را تحريك كند و

تر و تحريك نمايش بگذارد و هر چقدر اين نمايش دقيق بيولوژيك آن به تر خواهد بود. تر باشد، فيلم موفق كننده

و متخصصين كاالئي »معنوي«كار متخصصين كاالئي هاي فوق، در مثالرا تخمين زده است كه تا حد ممكن درجة اين تحريكات پورنوگرافيك اين

كنندگان احتمالي فيلم را د روز و وضعيت بازار تعداد مصرفو با توجه به متعيين كنند. بر اساس همين تخمين، مقدار بازگشت سرمايه تخمين زده

گذاري روي اين سرمايه »امن«تواند حدود كننده مي شود و توليد مي

۲۳۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

لمنامه (اطالعات فيلمنامه را معين نمايد و پروسة تبديل ساختن اين في ) به فيلم (اطالعات تصويري) را آغاز كند. مكتوب

شود. بدين معني كه چنين پروسة تخمين توسط ناشر هر كتابي نيز انجام مياين كنندگان مصرفهاي وراثت كتاب تعيين شده و تعداد ابتدائا شاخه

مقدار شود. سپس ناشر راجع به كتاب تا حد ممكن تخمين زده مي گيرد. گذاري (تيراژ) كتاب تصميم مي سرمايه

داري هيچ اطالعات كاالئي وجود ندارد كه از اين پروسة در جامعة سرمايهكنندگان مستثني باشد. بندي و تخمين تعداد مصرف تعيين وراثت، طبقه

بديهي است كه در اين جامعه اطالعاتي وجود دارند كه بالواسطه كاال شوند. اين حجم اطالعات ابه كاال به مبادله گذاشته نميمث نيستند يا به

غيركاالئي را جداگانه بررسي خواهيم كرد.

تذكر است كه مذهبيون در اينجا صابون به دلشان نمالند و نگويند الزم بهكتب اين مثابه كاال نيست. ، اطالعات بهانجيل و قرآنكه مثال كتاب

ي وي دي) هاليوودي. تنها تفاوت كه يك فيلم (دهستند همانقدر كاال كند اين دو مقدار اطالعات اينست كه يكي احساس مذهبي را تحريك مي

و ديگري احساسات ديگر (ترس، هيجان و غيره) را. اين احساسات را كه داري كنار بگذاريم، يك جلد كتاب قرآن در بازار كاالئي سرمايه بهجلد كتاب انجيل، با يك جفت خوبي با يك عدد فيلم هاليوودي، با يك به

شود. كفش و يا با يك دوچرخه قابل مبادله مي

ها و خصوصيات پوشي از همين ويژگي زيرا همانطور كه پيشتر آمد چشمپوشي از ارزش مصرف آن) است كه وي را قابل مبادله كاال (چشم

سازد. اين قانون بازار است و همانطور كه ديديم اقتصاد اسالمي نيز از مياطالعات غير اين قوانين مستثني نيست. اما فعال همينقدر قابل ذكر است

جوهرة مبارزه با اساس نظامبايست بدوا مي داري كاالئي در جامعة سرمايه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۳۷

و بدين واسطه از مبادلة كاالئي آنها داري را در خود داشته باشند سرمايه آگاهانه جلوگيري شود.

همين دليل اگر يك جلد كتاب قرآن يا انجيل، جوهرة مبارزه با اساس بهداري را در خود داشته باشد، از هرگونه تكثير و مبادلة آنها، نظام سرمايه

آگاهانه و تا حد امكان جلوگيري خواهد شد. بهرحال اين خاصيتي است نيز بينيم و بنابراين چنين كتبي هاي ذكر شده نمي كه آنرا در كتاب

اطالعات كاالئي هستند و به وفور در بازار كاالئي قابل مبادله هستند. براي اثبات اين نكته يك جلد كتاب قرآن، انجيل يا تورات را برگردانيد و

را مالحظه نمائيد. » قيمت مصرف كننده«در پشت جلد آن

كند كه كتاب كاپيتال هم از اين قاعده اي كه اعتراض مي براي خوانندهتثني نيست بايد بگوئيم كه اين اعتراض صحيح است، ليكن آنچه كه مس

كند و وي را ضمن قابل تبادل بودن در كاپيتال را از اين قاعده مستثني مي اطالعات غير كاالئيويژة ت اقالب يك جلد كتاب، داراي خصوصي

روش تحقيق نهفته بلكه كاپيتال، نه پيكر فيزيكي يك جلد كتاب سازد، ميچالشي تغييرخواه داري را به تواند اساس نظام سرمايه در آن است كه مي

در جهان واقع نيز نويسندة كاپيتال بكشاند. اين روش تحقيق كاال نيست. هرگز اين روش تحقيق را به تبادل كاالئي نبرده است.

ن، كنندگا بندي و تخمين تعداد مصرف اين پروسة تعيين وراثت، طبقهترين پروسة تعيين مقدار كار اجتماعا الزم براي توليد اطالعات است. اصلي

ها پيش از هرچيز مجازي و آلگوريتم اي از اشياء عنوان مجموعه اطالعات بههاي والدين اطالعاتي خود است. متضمن وراثت خصوصيات و قابليت

معتنابهي، افزار كامپيوتري به مقدار كتاب رمان عاشقانه يا يك نرم يكبرد. مثال يك ارث مي بندي شده خود را به خصوصيات و دقايق والدين طبقه

انگيزي در طبيعت، هاي دل رمان عاشقانه تقريبا همواره داراي صحنه

۲۳۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ها و شكستن هاي عاشقانة دوران كودكي، جنگ و جدائي، دل دوستي رقباي عشقي است.

ه توانائي نويسنده در همرا ها به تركيب همسوي اين وقايع و شخصيتتر و بدين واسطه پرداختن به جزئيات احساسي، رمان عاشقانه را مقبول

دهد. ويژگي يك رمان عاشقانه، كه كنندگان آنرا افزايش مي تعداد مصرفاي سازد، نه در كشف يا اختراع واقعه آنرا از رمان عاشقانة ديگر متمايز مي

بندي چگونگي و ويژگي سرهم چون جنگ و جدائي ناشي از آن، بلكه در هاي داستان است. اين وقايع و ارتباط آنها با شخصيت

داري براي اينكه يك رمان عاشقانه موضوع جنگ و جدائي و بازار سرمايهارتباط آن با عشق را مجددا كشف كرده است، ارزشي قائل نيست. اين

ده است و خانوا عمل وراثت اطالعات با عمل تكثير (كپي) اطالعات همكند. اما بازار براي چگونگي همان قوانين تكثير اطالعات را تابعيت مي

واسطه هاي اين كتاب) ارزش كاالئي قائل است و به وقايع جنگ (ويژگيكنندگان و كار اجتماعا الزم براي توليد ها، تعداد مصرف همين ويژگي

زند. آنرا تخمين مي

دليل اينكه تواند ادعا كند به انه نميهمين نسبت يك نويسنده رمان عاشق بهبراي نوشتن يك صحنة عشقي در جنگ، دوازده سال وقت صرف كرده است، بنابراين حق تأليف وي چندصد برابر نويسنده ديگري است كه براي نوشتن صحنة مشابهي (با همان تأثيرات احساساتي) تنها دو ساعت وقت

پذيرد و حق تأليف وي نمي صرف كرده است. بازار چنين تفاوتي را ازمتوسط يك رمان عاشقانه، كه به نسبت تعداد مصرف كنندة آن افزايش

يابد، حدود و صغور كار اجتماعا الزم براي نوشتن يك صحنة عشق و مي سازد. جنگ را معين مي

شماري پيدا كنند و اين هاي احساساتي ناگهان مخاطبين بي اگر اين صحنهبيني نشدة تعداد نظير (يعني افزايش پيش موفقيت بي كتاب به

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۳۹

هاي بعدي كتاب، حق ) دست يابد، بازار نيز در چاپكنندگان مصرف. يك نويسنده آندهد، اما نه پيش از همان نسبت افزايش مي تأليف را به

داليلي اعتقاد تواند پيش از انتشار چاپ اول كتابش ادعا كند كه به نميد شد و بنابراين حق تأليف بيشتري به او تعلق اش جهانگير خواه دارد نوشته

پذيرد. يابد، زيرا هيچ ناشري چنين مهملي را نمي مي

هاي نوين بشري چه پس در اين ميان تكليف خالقيت انقالبي و انديشه شود؟ مي

هاي اي كه شاخه داري انديشة انقالبي را، يعني انديشه شيوة توليد سرمايهوراثت اطالعاتي و مفهومي آن قابل تشخيص نباشد و با انديشة ديگري

الزم اجتماعاشناسد (زيرا كار قابل مقايسه نباشد، به عنوان يك كاال نميبراي توليد آن با هيچ مقياسي قابل تعيين نيست) و از اينرو براي آن

اي هم ارزش قائل نيست. ذره

بايست مراحل انتشار اوليه را پشت سر چنين انديشه و مفهومي ابتدائا ميآن قابل تخمين گردد. تازه پس از اينكه كنندگان مصرفبگذارد تا تعداد

واسطة تعداد كثير هوادارانش ثابت را به اين انديشه ارزش كاالئي خودشود و با تخمين نسبتا دقيق مقدار كار مي داري دست به كرد، نظام سرمايه

گذاري، انتشار اين انديشه را در بازار كاالئي اطالعات ممكن سرمايه سازد. مي

سبب اينكه فرصت انتشار اوليه را پيدا هاي انقالبي، به بسياري از انديشهيابد، به بايگاني نند و يا توليد كنندة آنها توانائي انتشار اوليه را نميك نمي

پيوندند و هرگز توان خودنمائي در مي» ارزش بي«هاي خاك گرفته انديشهدليل اينكه همانند هر داري به هاي سرمايه كنند. رسانه جامعه را پيدا نمي

هاي غير دولتي، هاي چندمليتي گرفته تا سازمان ارگان ديگر، از شركتدليل قوانين سود و سرمايه، هرگز هاي انتفاعي نيستند، به جز شركت بهچيزي

۲۴۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

هاي غيرقابل تخمين برنداشته و حتي كوچكترين قدمي در انتشار انديشه كنند. در برابر انتشار اوليه آن تا حد ممكن كارشكني ميطبيعتا

انديشة بشري تقريبا سبب نيست كه حدود يك قرن است كه رشد انقالبي بياش تبيين است. ديگر هگل جديدي جهان را در يگانگي متوقف شده

اش اميد كند، ديگر ماركس جديدي تغيير جهان را در دوگانگي نميگويد، ديگر موتسارت دهد، ديگر نيچة جديدي زرتشت را چنين نمي نمي

همة سيناي جديدي بر كند، ديگر ابوعلي جديدي نواي روح را خلق نميورزد و ديگر موالناي جديدي هاي ممكن علوم معقول سلطه نمي حوزه

آرايد. قلمرو روح را به زيور دانش آسودگي روح نمي

گردد. و تنها يك دليل وجود دارد كه دنبال حقيقت نمي ديگر فيلسوفي بهو محبوبش را پيدا كرده ازيرا دنبال محبوبش نگردد: اي ديگر به جوينده

سبب همين پروسه توليد انبوه داري، به . فلسفه در جهان سرمايهاستاش را (يعني اطالعات (مفهوم، تصوير، موسيقي و غيره) محبوب گمشده

كنندة بالقوة حقيقت را) پيدا كرده است: حقيقت همان توئي! تو كه مصرفكنندة بالفعل اطالعات تبديل بشوي، تواني به مصرف اطالعات هستي و مي

.ه كه تو بخواهي حقيقت استهر چ

كننده را داشته باشد. محتواي آن اصال حقيقت آنست كه بيشترين مصرفكند كه حقيقت را در آسمانها بجوئيم يا همين روي فرقي مي مهم نيست. چه

عنوان حقيقت زمين و يا حتي زيرزمين؟ ماداميكه تو اين حرفها را بهدلة واحد اين حقيقت را با بپذيري و سر جيب را شل كني و ارزش مبا

پولت عوض كني و از ارزش مصرف واحد آن استفاده كني، جويندة حقيقت به مقصود خود رسيده است و چنين حقيقتي كه او بيان داشته،

ارزش است). ـداراي ارزش است (كاال

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۴۱

عنوان حقيقت نپذيري، حتي اگر آلبرت اينشتين اما اگر تو اين حرفها را بهنده شده باشد و اين حرفها را زده باشد، مفاهيم او يك پاپاسي هم دوباره ز

زيرا قابل مبادله نيستند. ،هم ارزش ندارند

هايت داري انبوهي از اطالعات را در گوش هاي سرمايه در اين ميان رسانهگويد به گويد به راست بايد بروي و آن ديگري مي زنند. يكي مي عربده مي

گويد نه راست و نه چپ بلكه بايد قرآن يچپ بايد بروي و ديگري م اهللا ناگهان بر تو نازل شود. واسطة كالم بخواني تا حقيقت به

ها را كه دلت بخواهد بشنوي و برداري و قبول كني، هركدام از اين عربدهشود از عين حقيقت مطلق و انتخاب با خود تو اين عربدة مذكور عبارت مي

عنوان حقيقت نپذيري و بروي در يك را بهتواني هيچكدام است. حتي ميشود كار كسي نداشته باشي. اين هم مي گوشة عزلت تنها بنشيني و كاري به

يك حقيقت جديدي كه هم طرفداران بسيار دارد و هم كاالهاي بسياري هاي يوگا و دي هاي مديتيشن گرفته تا كتاب ـ براي مبادله: از سي

الما همه منتظر اين هستند كه تو از اين انبوه اطالعات خسته بشوي و داالئياين گوشة عزلت بروي تا آنان فرصت كرده و گوشة عزلت تو را با به

پسند پر كنند. كاالهاي عزلت

هاي و رسانه جويان اطالعات كاالئي در ميان اينهمه پليدي و تاريكي عربدهشان اي كه تنها حقيقت اسالمي و غير اسالمي، و در ميان انسانهاي گرسنه

اي آسودگي تن است، و در ميان آتش جنگ و قحطي و بيماري و در لحظهگيرند، از بدن لخت آنها كنار كودكاني كه مورد سوءاستفاده قرار مي

شوند و يا مي عنوان برده فروخته شود، به فيلمبرداري پورنوگرافيك ميهاي پالستيكي قاچاق ببلعند و شوند تا مواد مخدر را در كپسول مجبور مي

گيري زني و گريبان خودت را مي از مرزها رد كنند، آنقدر دست و پا ميجوئي تا و نا اميدانه در ميان كاالها آسودگي روان و روح خودت را مي

شان خسته و بريده شوي. روزي از همه

۲۴۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

چشمان كودك رنجوري، در نوري اي نگاه به يد در لحظهروزي كه شاآسودگي دريابي كه براي رسيدن به ،ناگهاني از اشراق و شهود چشمهاي او

اي جز گام برداشتن در تن و روان و روح خود و همنوع خود، ديگر چارهيك شيوة توليد نوين آن با جهت براندازي اين شيوة توليد و جايگزيني

بود، نوشتن اين نوشته نيز كاري اي جز اين مي گر چارهنداري. زيرا ا ارزش بود. بي

واسطة اين كار اجتماعا الزم براي توليد مقدار معيني اطالعات، بهگفتيم كه شود و ارزش زده مي بندي شيءگراي اطالعات، با دقت بسياري تخمين طبقه

هي تعيين واسطة همين تخمين با دقت قابل توج اين مقدار اطالعات بهگردد. بدون اين امكان مقايسه در دستگاه نسبيت كاالئي، اطالعات نيز مي

گيرد كه همانند هر كاالي ديگر غير قابل مقايسه، در دستگاهي قرار ميداري ارزش گيري است و در جامعة سرمايه ارزش آن غير قابل اندازه

عات توليد گيري معادل صفر است. دو واحد معين از اطال غيرقابل اندازهمحتوي مقدار مساوي از كار باشند با ارزش واحدي مبادله كه شده

بنابراين كاالهائي كه محتوي مقدار مساوي كاراند و يا آنهائي شوند ميكه ممكن است در زمان كار واحد توليد شوند داراي مقدار مساوي ارزش

مان ارزش هر كاالي ديگر مثل نسبت ز هستند. نسبت ارزش يك كاال بهكار الزم براي توليد يكي به زمان كار الزم براي توليد ديگري است. به

هاي معيني از زمان كار هاي مبادله عموم كاالها فقط كميت مثابه ارزش منعقد شده هستند.

پس مقدار ارزشي يك كاال در صورتي كه زمان الزم براي توليد آن تغيير ماند. ولي اين زمان الزم با هر تحول نيروي توليدي كار كرد، ثابت مي نمي

كند. نيروي توليدي كار در بستگي با اوضاع و احوال مختلف تغيير ميعلم و شود. از جمله درجة متوسط مهارت كارگران، درجة تكامل تعيين مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۴۳

قابليت استفادة فني از آن، تركيب اجتماعي جريان توليد، وسعت و درجة تأثير وسائل توليد و نيز شرايط طبيعي: در صورتيكه فصل مساعد باشد مقدار واحدي از كار با هشت بوشل گندم و اگر نامساعد باشد فقط با

زات شود. مقدار واحدي از كار در معادن غني، فل چهار بوشل نموده ميبنابراين تركيب اجتماعي جريان كند تا در كان هاي فقير بيشتري تهيه مي

اي در مقدار مثابه كاال، متغير تعيين كننده توليد، در توليد اطالعات بهارزشي اطالعات است. بسياري از اطالعات موجود در جامعة كنوني،

ليد كرد. توان آنها را توسط يك نفر تو واحدهائي ارزشمند هستند كه نميشوند كه هاي كاري همسوئي براي توليد اطالعات تشكيل مي معموال تيمآوري كار تيمي در هر اجتماع مفروضي، تيم مورد بحث را بسته به فن

تري نسبت به جوامع ديگر متضمن ارائه بارآوري (راندمان) باالتر يا پائين دهد. قرار مي

ات محيطي، اجتماعي و فرهنگي، سبب مقدر مثال اگر در جامعة مفروضي، بهكار تيمي و گروهي از راندمان كمتري برخوردار است، مقدار واحد و

شود مثال با هشت بوشل گندم توليد مي معين اطالعاتي كه توسط يك تيمقابل مبادله است و در جامعة ديگر و محيط كار ديگري، به سبب باال بودن

سبب اينكه محتوي مقدار كمتري بهها، همين مقدار اطالعات بارآوري تيم شود. كار اجتماعا الزم است، با چهار بوشل گندم نموده مي

در پروسة توليد يك كتاب، يك قطعة موسيقي يا يك فيلم سينمائي، مسئلة بارآوري توليد اطالعات موضوعي نسبتا مبهم و تخمين آن تاحد زيادي

ذاري بر اين بخش توليد گ نادقيق است. اين مسئله خطر (ريسك) سرمايهسازد كه دهد و بدين واسطه نظام را ناگزير مي اطالعات را افزايش مي

تري را براي محاسبة مقدار ريسك تبيين كرده و بر اساس هاي دقيق روشخطر گذاري خطر نمايد. اين عمل را اصطالحا اين محاسبات، در سرمايه

نامند. مي (Calculated risk) شده محاسبه

۲۴۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

حداقل ممكن بايست به افزار، خطر محاسبه شده مي در پروسة توليد يك نرمهاي بسيار دقيق سازماندهي كاهش يابد و عمال همينطور هم هست. روش

هفته كننده را تا دقت يكساعت كار در مدت دو تيمي، بارآوري تيم توليدايست با ب نمايد. تيم توليد كنندة اطالعات مي محاسبه و از پيش تعيين مي

سر بگذارد و در صورت هر خطا يا مشكلي همين دقت پروسة توليد را پشتافزار) روزآوري نرم در جريان توليد (طراحي، نوشتن، آزمايش كردن و به

سرعت در جريان مسئله قرار گرفته و موظف است مدير توليد اطالعات بهتنظيم و تضمين حل كرده و حركت تيم به جلو را مجدداسريعا مسئله را كه

نمايد.

نويسي، هاي كاري برنامه هاي سازماندهي تيم ترين شيوه براي مثال از پيشرفتهنام برد. در اين سيستم هر تيم متشكل (Scrum)توان از سيستم اسكروم مي

آل از هفت نفر تشكيل از حداقل پنچ و حداكثر نه نفر است. يك تيم ايدهاين نويسي موجود است به هاي برنامه است. در هر تيم، تمامي تخصص شده

نويس، يك متخصص شبكه، يك معني كه هر تيم حاوي يك يا دو برنامهها داده يك متخصص پايگاه افزار و مونيتورينگ، متخصص سخت

(Database) يك متخصص آزمايش(Testing) و يك يا چند متخصص افزار است. ديگر بسته به موضوع نرم

تواند تمامي نيازهاي اين تيم مانند يك جزيرة مستقل از بقية كمپاني مي اصل عدم وابستگي تيميتخصصي خود را خودش برآورده كند. اين را

است كه (Scrum Master)يم داراي يك ارباب اسكروم نامند. هر ت ميوظيفة او مديريت و رياست بر وضعيت پروسة توليد است. تماس مستقيم با

ها از طريق اعضاي تيم براي ساير افراد كمپاني ممكن نيست. تمامي تماسپرتي شود. اين كار براي جلوگيري از حواس اسكروم انجام مي ارباب

(Context switching) .اعضاي تيم الزامي است

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۴۵

باشد. اين ها متخصص مي او خود يك عضو تيم است و در يكي از زمينهشود و منصبي كامال اي در تيم تعيين مي طور دوره گيري و به سمت با رأي

كند، سانسور كند، تواند حرفها را قطع اسكروم مي ديكتاتوري است. اربابعضو بايد ساعت بيشتري كار ه يكبرنامه را عوض كند، دستور بدهد ك

كند، يك عضو را از تيم اخراج كند و غيره

اسكروم گيري براي انتخاب ارباب دموكراسي در تيم فقط در هنگام رأياش را برقرار كرده معني دارد. پس از اين مرحله، وي ديكتاتوري تخصصي

ته به گيري بس شود. در هنگام رأي دموكراسي كال تخته مي و در دكاندورة كاري كه تيم در پيش رو دارد، اينكه كدام رشتة تخصصي بيشترين

اي كه گذارد. مثال در دوره ها مي اهميت را دارد، تأثير زيادي بر رأيافزار مورد نظر در مرحلة نصب در شبكه است، احتمال اينكه يك نرم

باشد. اسكروم انتخاب شود بيشتر مي عنوان ارباب متخصص شبكه به

اي برگزار اسكروم هر روز سر ساعت معيني يك جلسه پانزده دقيقه اربابترين سؤال را، با استفاده از كوتاه كند. در اين جلسه هر عضو تيم بايد سه مي

ترين جمالت، پاسخ دهد: و واضح

بخشي از كار انجام شده است) اي؟ (چه ديروز چه كار كرده ـ1

ي وجود داشته باشد)مشكل امروزت چيست؟ (اگر مشكل ـ2

كني؟ فردا چه كار مي ـ3

هيچ وجه مورد در اين جلسه موضوعات زودتر از ديروز و ديرتر از فردا بهاي كه از زبان عضو تيم دربيايد و شوند. هر كلمه بحث قرار داده نمي

پاسخي به يكي از سؤاالت باال نباشد، حرف زيادي و مزخرف محسوب كنند تا حد ممكن از گفتن حرف مزخرف پرهيز مينويسان شود. (برنامه مي

شود.) هر عضو تيم دو تا سه زيرا باعث از ميان رفتن اعتبار آنان در تيم مي

گيري كند و يا اينكه چرت و دقيقه مهلت دارد تا حرفش را بزند و نتيجه اسكروم سانسور شود. پرت بگويد و نتيجتا توسط ارباب

۲۴۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اي دارد. هر دورة ريزي دوره كبار جلسة برنامهتيم اسكروم هر دو هفته يكند نامند. تيم تعيين مي مي (Sprint)يا اسپرينت مسابقة دواسكروم را يك

ثمر برساند. بر تواند به مقدار توليد را مي كه در طول يك مسابقة دو، چهشود. اساس درجة سختي يا آساني هر بخش كار، به آن يك نمره داده مي

نمرات مقدار كاري را كه يك تيم در طول يك اسپرينت قادر مجموع اين سرعتكند. اين مقدار كار قابل انجام را اصطالحا انجام است، تعيين مي به

نامند. مي (Team Velocity) برداري تيم

جز دويدن وقتي كه برنامه ريزي مسابقة دو انجام شد، تيم ديگر كاري بهكه انجام شده با مقدار نمراتي كه باقي مانده ندارد. هر روز مقدار نمراتي

(Burndown chart) جدول سوزاندنشود و اين مقايسه در مقايسه مي :مكني ميشود. يك نمونه از اين جدول را در زير مشاهده نمايش داده مي

در اين جدول سرعت است. شده نمره تشخيص داده 90رداري تيم معادل بريزي شده است و خط منحني نمايانگر سرعت برنامهخط مستقيم نمايانگر

سرعت واقعي است. مثال روز پنجم را در نظر بگيريد. در اين روز طبق 60نمره از كارها باقي مانده باشد، ولي در واقع 55بايست ريزي مي برنامه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۴۷

نمرة 5نمره از كارها باقي مانده است، يعني تيم مورد نظر در روز پنجم اسكروم و دويدن ابقه عقب است. با مديريت ديكتاتوري اربابكاري از مس

بينيم كه در روز هشتم تيم اين سريعتر تيم (توسط حل مشكالت روزمره) مينمره از سرعت 7كند و در روز نهم حتي عقب ماندگي را كامال جبران مي

ريزي شده جلو افتاده است. برنامه

روز كاري) است. روز شنبه و اين جدول نمايانگر دو هفتة كاري (دهگيرند. در پايان روز دليل رسمي نبودن كار در جدول قرار نمي يكشنبه به

پراكني دهم اعضاي تيم دور هم جمع شده و مدتي را به تفريح و سخنساعت بيست و ها اين جلسه را گذرانند. برخي تيم دربارة دورة بعدي مي

نامند. مي پنج

طور خودكار و داخلي و بدون نويسي، به برنامه اينگونه است كه هر تيمكار اجتماعا الزم براي توليد هر بخش از احتياج به منبعي بيروني،

. در اين دستگاه، خطر نمايد كند و دقيقا اجرا مي اطالعات را محاسبه مي يابد. محاسبه شده در تعيين كار اجتماعا الزم، به حداقل ممكن كاهش مي

ي يك كاال در صورتي كه زمان الزم براي توليد آن تغيير پس مقدار ارزشماند. ولي اين زمان الزم با هر تحول نيروي توليدي كار كرد، ثابت مي نمي

كند. تغيير مي

تر و سريعتر، سيستم شبكة نويسي مدرن هاي برنامه هاي جديدتر، پالتفرم طرحذخيرة اطالعات و تر و سريعتر انتقال و سريعتر، سيستم قابل اطمينان

هاي كارآمدتر براي سازماندهي تيمي (مانند همين سيستم اسكروم) شيوهمثابه كاال تحوالتي در نيروي توليدي اطالعات هستند كه ارزش اطالعات به

افزاري كه امروزه دهند. يعني همين نرم طور روزمره تغيير مي را دائما و بهشد و مي گر چند سال پيش نوشتهشود، ا بازار عرضه مي با اين كيفيت به

بود. گرديد، داراي ارزشي چند برابر مي بازار ارائه مي به

۲۴۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اما در طول اين مدت چند سال، تحوالت نيروي توليدي كار، نوشتن اين همين سبب كار اجتماعا الزم تر كرده است و به برابر آسان Xافزار را نرم

در همين دستگاه نسبي، ارزش برابر كاهش داده و Xرا براي نوشتن آنداللت بر عدد Xبرابر كاهش داده است. در اين جمالت، متغير Xرا آن

معيني در هر دستگاه مشخص دارد و ممكن است هر رقمي بزرگتر از صفر اين معني است كه در آن دستگاه را بپذيرد. رقم صفر براي اين متغير به

ه چنين وضعيتي در شيوة مشخص نيروي كار هيچ تحولي نيافته است، ك داري امري بسيار بعيد است. توليد سرمايه

تحول نيروي توليدي كار مستقيما به معناي افزايش بارآوري توليد است. چند سال پيش از قيام بهمن پنجاه و هفت، يك سازمان سوسياليستي

افرادي را كه ،اي از خواندن و فهم كاپيتال كارگران ايران، با روش ويژهشان مسبب تحول در نيروي توليدي كار يعني افزايش بارآوري كار توليدي

نويسان كامپيوتر) را نه توليد است (مانند متخصصين خط توليد يا برنامه(به معني مولد بارآوري توليدمعني فروشندة نيروي كار) بلكه كارگر (به

فروشندة حاصل كار) ناميده است.

يك توانم به هيچ از اين سازمان را دارم و نه مي متأسفانه نه اجازة نام بردناي كنم. دريغا كه از متون و مفاهيم توليد شده توسط اين سازمان اشاره

شد. ها واضح تر مي گيري داشتم بسياري از اين نتيجه اي مي اگر چنين اجازهروشي خوانده است كه دانم كه اين سازمان، كاپيتال را به اما همينقدر مي

ن يگانه است. تاكنو

هاي اروپا، روسيه، چين و امريكا زمانيكه امروزه هنوز تمامي سوسياليست» كارگر فكري«مسما يكصدا كارانديشان جهان را همينطور كشكي و بي

طبقةنامند، سي و چند سال پيش يك سازمان كارگري ايراني، چنين مي

گويد كه كند و مي نامشهودي را در درون طبقة كارگر كشف مي فرزنداينها (كه در آن زمان تعدادشان بسيار اندك و نامشهود بود) با كارگران

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۴۹

كنند. اين تفاوت دارند و جايگاه ديگري را در پروسة توليد، تبيين ميبندي شيءگرا ديديم، زيرطبقه همانطور كه بعدا در دستگاه اطالعاتي طبقه

است (زيرا از ارث برده هاي طبقة كارگر را به ها و قابليت كليه خصوصيتها نظر توليد اجتماعي از شاخة وراثت يكساني است) اما داراي خصوصيت

خود نيز هست. ةهاي ويژ و قابليت

عنوان يك طبقه باز ديدن اين جمعيت عظيم (كه هنوز رسما خود را بهساني است. ولي سي و چند سال پيش كه شناسند) امروزه كار بسيار آ نمي

بوق دانش پردازش اطالعات و توليد بارآوري توليد هنوز در سطح عهدپروسة توليد در ايران راه بود و اين دانش اساسا به IBM 5100كامپيوترهاي

شخصي چنداني هم باز نكرده بود، چنين اشراق و شهود طبقاتي، سطح نبوغ آورد. ياد مي خوارزمي را بهچون

اينكه چگونه چنين كشفي در درون طبقة كارگر ايران واقع شده است، موضوعي است كه جنبش چپ عموما اروپاگراي ايراني، به آن توجهي

شناسيم، نام جنبش چپ مي كند. زيرا اين مجموعة ناهمگوني كه آنرا به مينيعني اينكه خود كند. آنچه كه خود دارد را از بيگانه تمنا مياغلب اوقات كند و پذيرفتنش براي وي ثقيل است كه يك سازمان گمنام را باور نمي

كارگري ايراني، روزي حقيقتي را دريافته باشد كه هنوز پس از گذشت هاي سوسياليست جهان، عمال از سي و چند سال، نامدارترين تئوريسين

درك آن عاجزند.

يق است كه عمال قابل انتقاد قدري دق به مولدين بارآوري توليدمفهوم جاي مولدين تر كرد و تنها دليل اينكه به بتوان آنرا تكميل فقطنيست. شايد

براي اين جمعيت كارانديشانبارآوري توليد، در اين نوشته نام منطقي است كه سي و چند سال ملموس و شده است، يك دليل برگزيده

تمامي مولدين بارآوري زه مروپيش قابل مشاهده نبوده است: آن اينكه ا

۲۵۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

توليد جزو جمعيت كارانديشان هستند، اما تمامي كارانديشان مولد . بارآوري توليد نيستند

اين موضوع را دقيق تر بررسي كنيم:

تعريف شخصي است كه حاصل كارش را در مولد بارآوري توليد بنا بهتواند يدهد و مصرف اين حاصل كار، كه م اختيار پروسة توليد قرار مي

ابزار جديد، تكنولوژي مدرن، روش سازماندهي نوين خط توليد و مانند گردد. او نيروي آن باشد، موجب باالرفتن راندمان (بارآوري) توليد مي

فروشد و از اين جهت با كارگر متفاوت است. اصطالحا گفته كارش را نمي ا.فروشد نه نيروي كارش ر شده است كه وي حاصل كارش را مي مي

اين تعريف ضمن صحيح بودن، تعريفي است كه بر دستگاه كاملي داللت دارد كه در آن مولد بارآوري توليد از يكسو و توليد (تحت تملك سرمايه) از سوي ديگر، جداي از بقيه جهان پيرامون به مبادلة حاصل كار

وي (مثال يك ابزار جديد يا يك مهارت نوين) مشغولند:

هاي خط توليد و مونتاژ اتومبيل است. دارا نويس روبات سارا يك برنامهشوند و دارا مالك اين خط توليد است. سارا و دارا با يكديگر آشنا مي

دهد. سارا پس از چند روز فكر جزئيات خط توليد را براي سارا توضيح مياتومبيل تواند سرعت مونتاژ يابد كه مي اي دست مي كردن ناگهان به ايده

،مواد اوليهمقدار ثابت دو برابر كند، بنابراين با مصرف را ها توسط روباتمدت زمان مونتاژ اتومبيل را نصف كرده و نتيجتا معادل مقدار صددرصد

به بارآوري اين خط توليد اضافه نمايد.

نويسد و تنهائي) مي اش را (به هفته برنامة كامپيوتري سارا در مدت يكگذارد. براي دارا ديگر هاي آنرا با دارا در ميان مي ا و قابليته خصوصيت

هفته افزار (اطالعات) را در مدت يك اصال مهم نيست كه سارا اين نرمسال، زيرا او فقط محتويات ساعت يا يك توليد كرده است يا در مدت يك

خواهد نه زمان صرف شده در توليد آن را. اين اطالعات را مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۵۱

زيرا در اين دنياي كامل، ،شود ون كار اجتماعا الزم شكسته مياينجا قانجز دارا و سارا وجود ندارد كه بتوان حاصل كار سارا را شخص ديگري به

مثابه كاال با هشت به ،با حاصل كار وي مقايسه كرد. دارا اطالعات سارا رارا كند و بدين واسطه سارا حاصل كارش (اطالعات) بوشل گندم مبادله مي

با هشت بوشل گندم مبادله كرده است. در اين دستگاه كامل، سارا يك دار كامل است. مولد بارآوري توليد كامل است و دارا يك سرمايه

انديشمندان آن سازمان سوسياليستي كارگران ايران، در اينجا با مشاهدة اين وقايع در اين دستگاه كامل فرضي (زيرا سي و چند سال پيش اساسا

شد در دستگاه واقعي جهان بررسي كرد زيرا دستگاه اي را نمي نين واقعهچرسند كه در مورد مولدين اين نتيجه مي واقعي آن وجود خارجي نداشت) به

كند (يا در برخي مواقع بارآوري توليد، قانون كار اجتماعا الزم صدق نميتوليد حاصل دانم) و مولدين بارآوري را دقيقا نمي كند... اين صدق نمي

گذارند) كه آنرا مبادله مي فروشند (به كارشان را در دستگاهي ميدهند كه نامند زيرا آنها كاري را انجام مي مي كار تاريخا الزماصطالحا

و » كاري دوباره«فقط يكبار در تاريخ معنا دارد و دفعه دوم انجام آن عملي بيهوده است.

در دستگاه كامل فرضي است كه خاطر همين كشف قوانين حركت بهگويم تنها انديشمندي با حدود و توان ذهني محمد بن موسي خوارزمي ميتوليدي را كه در آن لحظه (يعني سي و ـ دستگاه اجتماعي تواند آن مي

است، فقط در ذهن خود متصور چند سال پيش) هيچ وجود خارجي نداشتهشود و در اين دستگاه صرفا ذهني (بدون وجود برابرايستا) قوانين حركت

تر اينكه در سي و چند سال پيش، مولدين را كشف نمايد. از آن مهم آنتنهائي روسة توليد بسيار اندك بود، اوال بهبارآوري توليد كه تعدادشان در پ

تنهائي با مالك خط توليد كردند و ثانيا حاصل كارشان را به كار مي گذاشتند. دار) در ميان مي (سرمايه

۲۵۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كه دانيمبايد ب ،ايم اگر هنوز ژرفاي مفهوم كار تاريخا الزم را متوجه نشدهكار نهفته است. زيرا در اين مفهوم، نطفة يك تفكر نوين سوسياليستي

. جائيكه كار تاريخا الزم دستگاه ارزش كار در جامعة سوسياليستي استشود و موجودي جديد خلق انساني با انديشة انساني درهم تنيده مي

انديشان از ـانديشه بناميم. (نام كارـ را كار توانيم آن گردد كه مي ميي كه نظامي طبقاتي است جا مشتق شده است) در اين نظام سوسياليست همين

طبقه اشتراكي) مالكيت بر ابزار توليد اش به جامعة بي (در گذر طوالنيتاريخ پيوسته است و آنچه كه طبقات اجتماعي را از يكديگر نابود شده و به

انديشة هر فرد بشر ـحاصل از ارزش كار اعتبار اجتماعيكند، متمايز مي است.

شكيل، ناهمسان، ناهمگون و خودآگاه است. اي كارانديشه در چنين جامعهاز اينرو موضوع كار تاريخا الزم در حدود و صغور كتاب كاپيتال نيست،

اجتماعي شيوة توليد ـ زيرا كاپيتال فقط قوانين حركت توليديكند. از آنجا كه قانون كار اجتماعا الزم نخ داري را بررسي مي سرمايه

ال است، نقد اين مفهوم به معني نقد تمامي زرين تمامي مفاهيم بعدي كاپيتاي همين سبب است كه تمامي اقتصاددانان اسالمي با شيوه كاپيتال است. به

نوعي نقد اسالمي از قانون كار اجتماعا عوامفريبانه اما ناموفق سعي دارند به الزم دست يابند.

ع به قوانين كند و راج اي را بررسي مي اما مفهوم كار تاريخا الزم جامعهكند كه هنوز وجود اي صحبت مي حركت پروسة توليد اجتماعي در جامعه

تر مبين وجود مبارزة طبقاتي در جامعة عبارت روشن خارجي ندارد. بهسوسياليستي است (زيرا جامعة سوسياليستي يك جامعة طبقاتي است و در

)هر جامعة طبقاتي مفروضي مبارزة طبقاتي نيز وجود خواهد داشت

داري، فقط در يك برهة كوتاه تاريخي، مفهوم كار در جامعة سرمايهاما تاريخا الزم و مبادلة حاصل كار توسط مولدين بارآوري توليد، وجود

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۵۳

يابد و آن سالهاي بين هشتاد و نود ميالدي است و فقط در خارجي مي رسد. به منصه ظهور مي مثابه كاال پروسة توليد اطالعات به

در اين سالها مولدين بارآوري توليد (در عرصة دانش انفورماتيك) حاصل اي سوسياليستي (بر اساس قانون كار تاريخا الزم) با كار خود را با شيوه

انفجار بزرگكنند. حاصل اين مبادله يك مالكين ابزار توليد مبادله ميسالها توضيح آن نيست. در اين است. انفجاري كه هيچكس هنوز قادر به

كند كه مقدار آن معادل رشد همة دانش انفورماتيك با شتابي رشد مي ها در همة تاريخ است. دانش بشري در همة عرصه

گيرند هاي سوسياليستي نويني شكل مي انديشه 1990تا 1985هاي بين سالكه با ديدن اين شيوة حركت در بارآوري توليد، حتي دچار اين ابهام

داري به جامعة سوسياليستي بطور اتوماتيك ر جامعة سرمايهشوند كه تغيي ميگرايانه جامعهخود انفجاري در حال انجام است و اين انفجار بزرگ، در پي

داري به سوسياليسم را حتي بدون را خواهد آورد كه گذر از سرمايه سازد. سياسي ميسر مي ـ هيچگونه انقالب اجتماعي

نقالب روسيه و فروپاشي شوروي در سال براي همگان مشهود شدن شكست اانديشمندان ظاهربين 90هاي و گسترش جهاني شبكه پس از سال 90

كند كه شبكة جهاني و پيامدهاي سوسياليست را جدا دچار اين توهم ميسوي سوسياليسم واقعي آن و رشد دانش انفورماتيك، حركتي خودبخودي به

است.

داري تمامي وي تاكنون، نظام سرمايهو پس از فروپاشي شور 90از سال اي از است. هر نطفه را درنورديده» سوسياليسم اتوماتيك«سنگرهاي اين

است و مولدين بارآوري هر شيوه ممكني سركوب شده كار تاريخا الزم بهاند كه ديگر حاصل كارشان قابل مبادله اي بازگشت كرده توليد به نقطه

رل سرمايه درآمده و مجددا به موجودي نيست. پردازش ذهني، تحت كنتشكل، همگون، همسان و ناخودآگاه مبدل شده است. و حركت توليد در بي

۲۵۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

انفورماتيك نيز به همان دستگاهي بازگشته است كه آنرا شيوة توليد ناميم. داري مي سرمايه

هاي سوسياليسم اتوماتيك از ميان رفته است و از ميان اين همه توهمدث، دوباره كتاب كاپيتال سربلند كرده است و قانون كار طوفان حوا

ها شده است. اجتماعا الزم، دوباره قانون مبادلة ارزش در همة عرصهدانند كه تمامي خوبي مي مولدين سوسياليست بارآوري توليد ديگر به

اي سوسياليستي از ميان صفر و رؤياهاي دهه نودشان، براي ايجاد جامعه آب شده است. يك ها، نقش بر

دانند كه جامعة سوسياليستي را بدون سنگربندي اكنون آنها ديگر مياست كه نوع گران و غيرانساني دست آورد و اين بهائي توان به خياباني نمي

هاي توپ آنرا انسان روزي، دير يا زود، بايد بپردازد. سنگرهائي كه گلولهخانگي تو با چه سرعتي شكافند، فارغ از اينكه پروسسور كامپيوتر مي

ها باشند. دريغا كه سوراخ سوخته و مشغول پردازش سرعت اين گلولهتوان با آناليز كند، نمي رنگي را كه يك گلوله بر سينه رفيقي ايجاد مي سرخ

ها اشياء مجازي ها پردازش و تعمير كرد، زيرا مسلسل رشتة صفر و يك نيستند...

ستند و تمامي دستگاه ارزشي، بازرگاني، افزارها اشياء مجازي ه اما نرمگردد. هيچ داري بر محور آنها مي اجتماعي، توليدي و نظامي سرمايه

گردد و هيچ كنندة آن به شبكه شليك نمي اي بدون اتصال شليك گلولهها، حتي يك متر هم اي بدون پردازش رشتة صفر و يك هواپيماي جنگندهها داري بدون پردازش رشتة صفر و يك هشود. نظام سرماي از زمين بلند نمي

تواند باال بكشد، چه اش، يك ليوان آب را هم نمي ها اطالعاتي در شريان برسد به حاصل كار نوع انسان را.

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۵۵

ديديم كه سارا حاصل كارش را (در دهة نود) با هشت بوشل گندم دارا خطر مبادله كرد. پس از دهة نود و فروپاشي شوروي، دارا كه خيالش از

جاي خود آمد و متوجه شد كه اگر به شرقي راحت شده بود، ناگهان بهمبادله كردن حاصل كار سارا (كار تاريخا الزم او) با هشت بوشل گندم،

كار سارا (نيروي پردازش ذهني او) را بر اساس قانون رندي كند و ساعتارا را كار اجتماعا الزم خريداري كند، نتيجة نهائي، يعني حاصل كار س

تواند در آخر معامله، با چهار بوشل گندم مبادله كند، و چهار بوشل مي اش اضافه نمايد. باقي مانده را بر سرمايه

كرد، كاري يگانه و تنها اشكال اين بود كه در دهة نود كاري كه سارا مياي وجود نداشت كه كار سارا در آن با كار همتا بود و دستگاه نسبي بي

ي قابل مقايسه باشد. ساراي ديگر

اما اكنون صد و هفتاد ميليون كارانديش (مانند سارا) در جهان وجود آوري در حال افزايش است و قسمت دارند و تعداد آنها با سرعت سرسام

كنند كپي و اقتباس از انديشة ديگري و ارائة اعظم كاري كه آنها مي. رقابت در توليد اي از كارانديشة مشابه و قابل مقايسه است مجموعه

شود، موجب مثابه كاال مبادله مي كارانديشه، كه در قالب اطالعات بهاي گرديده است كه در آن مقدار معيني پيدايش خودبخودي دستگاه نسبي

كارانديشه (بر اساس مقدار نيروي پردازش ذهني) را با مقدار ديگري از تزاعي ارزش، قانون كار سازد. در اين دستگاه ان كارانديشه قابل مقايسه مي

همان خوبي صادق و قابل اجرا است كه در پروسة مبادلة اجتماعا الزم به يك جفت كفش با يك دست لباس.

هرچند كه شايد نام صحيح و جديد اين قانون در مورد كارانديشان خاطر اينكه ما به باشد، ليكن به كارانديشة اجتماعا الزمتواند عبارت مي

جوئيم و ارائة ورزيم و در آن آسودگي روح خود را مي كاپيتال مهر ميعبارات جديداالحداث بر آن را (اگر موضوع دقيق اجرا نداشته باشند)

۲۵۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كار بردن عبارت كارانديشة دانيم، از به گوئي دانشمندنمايانه مي يك گزافهكنيم. زيرا اين عبارت در كنه خود داري مياجتماعا الزم از اين پس خود

كند كه در عبارت كار اجتماعا الزم نهفته دقيقا همان قانوني را تبيين مياست. مقصود ماركس از كار مجرد بشري نيز فقط عمليات بيل زدن نيست،

گيرد. بلكه كارانديشه و هرگونه عمليات پردازش ذهني را نيز در بر مي

تواند اي مي ر ديديم اطالعات به مثابه كاال در شرايط ويژههمانطور كه پيشتمنزلة تواند به حتي مياخص موجب آسودگي روان گردد و در شرايط

اي براي نائل شدن به آسودگي روح قرار گيرد. اطالعات خوردني، وسيلهنوشيدني يا پوشيدني نيست بنابراين ربطي به مسئلة آسودگي تن ندارد. اما

اطالعات توليد شده در جهان نه مستقيما در جهت رفع نياز و بخش اعظم منزلة ابزار توليد به طور غير مستقيم و به آسودگي مصرف كنندة آن بلكه به

شوند. بنابراين منطقي است كه بررسي خود را ابتدائا رابطة مبادله آورده مي عنوان ابزار توليد متمركز سازيم. بر بررسي اطالعات به

ارزش هر كاالي ديگر مثل نسبت زمان كار الزم رزش يك كاال بهنسبت ابراي توليد يكي به زمان كار الزم براي توليد ديگري است. به مثابه

هاي معيني از زمان كار منعقد هاي مبادله عموم كاالها فقط كميت ارزش شده هستند.

ها كه تماي از اشياء مجازي و آلگوري معني مجموعه ديديم كه اطالعات، بهشود، ها نمايان مي اي از صفر و يك شونده غالبا در پيكر رشتة پردازش

قابليت اين را دارد كه هرگونه فعاليت ذهني بشر را در خود منعقد سازد واسطة دستگاه سيليسيومي پردازشگر (مانند زيرا عمليات ذهني مستقيما و به

هاي اطالعاتي . بستهزبان اطالعات هستند ريزپردازنده) قابل ترجمه بههاي معيني از زمان كارانديشة منعقد شده مثابه ارزش مبادله، فقط كميت به

اين طريق كارانديشة زنده بشري (پردازش سلولهاي كربني) به هستند. به

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۵۷

هاي اطالعاتي (پردازش كارانديشة مرده و منعقد شده در پيكر بسته گردد. واحدهاي سيليسيومي) مبدل مي

توسط واحدهاي ،)مرده(ذهن اطالعاتزنده به ذهن نعقاد پروسة ابورد و ماوس گيرد. صفحة تصوير، كي كامپيوتري ارتباط با انسان انجام مي

ترين واحدهاي ارتباطي هستند. ايدة ايجاد يك ابزار از جمله كاربرديتوليد جديد (اعم از توليد شخصي يا توليد جمعي) از جائي در جهان آغاز

نويسان افزارها اين محل آغاز، الزاما ذهن برنامه در مورد نرم :شود ميتواند مبتداي اين ايده و نويس خود نيز مي نيست، هرچند كه يك برنامه

محل آغاز آن باشد.

توان بارآوري اين ايدة اوليه معموال بر اين متمركز است كه چگونه ميد. دستگاه دوخت يك پروسة توليد شخصي يا اجتماعي معيني را افزايش دا

است كه كند، سؤال اين جفت كفش توليد مي 10جفت كفش در هر ساعت توان با ثابت نگاه داشتن مقدار كاري يك كارگر كارخانة آيا مي

واسطة طرح جديدتر دهد، فقط به سازي دربرابر اين دستگاه انجام مي كفشاين دستگاه، تر براي هاي مدرن ها و خصوصيت ريزي با قابليت و برنامه

جفت كفش در ساعت افزايش داد و 12هاي توليد شده را به تعداد كفشهمين نسبت، بيست درصد به بارآوري توليد اين كارخانه اضافه كرد؟ به

پاسخ كارانديشان تا لحظة حاضر به اين سؤال حياتي شيوة توليد داري، همواره مثبت بوده است. سرمايه

يات توليد يك كاالي مفيد غالبا توسط گروه در دورة مانوفاكتور، عملگرفت، يعني شاگردي انجام مي ـ اي استاد محدودي از افراد و در رابطه

توليد يك جفت كفش، ايجاد طرح توليد و برنامة توليد آن و نهايتا مثال گرفت كه دوختن آن از چرم و پارچه و غيره توسط افرادي صورت مي

ليد داشته ولذا سود حاصله از توليد و مبادلة كنترل كافي بر عمليات تو

۲۵۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اي ميان طور نسبتا عادالنه توانستند به كاالئي يك جفت كفش را نيز مي خود تقسيم نمايند.

دليل سلطة دانش انفورماتيك دانش بارآوري توليد، كه در جامعة كنوني بهبر اين مجموعه، گاه به عنوان دانش انفورماتيك يا دانش اطالعات نيز

شود، به همين شكل موجد دوراني شبيه به مانوفاكتور بوده است. شناخته مينود است اين دوره، همان دورة انفجاري رشد دانش بارآوري توليد در دهة

كه در آن كارانديشان، حاصل كار خود را بر اساس قانون سوسياليستي، كنند و مبادله مي اندار با سرمايه »كار تاريخا الزم«موقتي و ناپايدار

گردند كه سامان همين سبب از چنان ارج و قربي در جامعه برخوردار مي بهبورژوازي را االئي خردهداري و اقشار ب زندگي آنها گاه اقشار پائين سرمايه

دارد. در اين دوره داشتن مثال يك اتومبيل المبورگيني و حسادت وا مي به يك ويال در جنوب فرانسه، از خرده واجبات زندگي كارانديشان است.

پايان رسيده است، اين عصر طالئي اما همانطور كه دوران مانوفاكتور بهگذرد، عمليات ست. هر روز كه ميكارانديشان نيز اكنون پايان پذيرفته ا

پردازش ذهني، بيشتر و بيشتر مبدل به كار (كارانديشه) مجرد بشري گردد و قانون كار اجتماعا الزم، تمامي گوشه و كنارهاي نيروي مي

گيرد و كارانديشان كه روزي (همانطور كه آن پردازش ذهني را فرا ميمنزلة بيني كرده بود) به يشسازمان سوسياليستي كارگران ايران دقيقا پ

داري مولدين بارآوري توليد داراي عزت و ارج معتنابهي در جامعة سرمايهبودند، موقعيت اجتماعي استثنائي خود را هر روز بيش از پيش از دست

تري رغم اينكه هنوز داراي موقعيت باالتر و زندگي آسوده دهند و علي ميقة كارگر هستند، ليكن آن رؤياي طب (از ديدگاه آسودگي تن) نسبت به

اتومبيل المبورگيني و ويالي جنوب فرانسه، جاي خود را به انعقاد روزمره هاي اطالعاتي، براي گذران زندگي كنندة كارانديشه در قالب بسته و خسته

داده است.

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۵۹

بخش متفاوت تقسيم پس از پايان دوران طالئي، فعاليت كارانديشان به سهتوليد طرح توليد، توليد بارآوري توليد و نگهداري از شده است، يعني:

.ها سيستم

توليد طرح توليد:

در پيكر هر كاال مقادير معيني از اطالعات منعقد شده است. اين اطالعات عموما توسط انسان ايجاد شده است. بديهي است كه كاالهائي مانند آب

ايجاد شده توسط آشاميدني، گوشت گوسفند و نخود آش حامل اطالعات هاي آن انسان (طرح توليد) نيستند و اطالعات منعقد در سلولها يا ملكول

نه توسط انسان بلكه توسط طبيعت وجود يافته است.

اين انتزاع فلسفي در مورد اطالعات طبيعي، هيچ كمكي به درك روابط جز اينها، كنيم. به كند، بنابراين از آن پرهيز مي كاالئي اطالعات نمي ةمبادل

تقريبا هر كاالي مفروضي محتوي اطالعات (كارانديشة مجرد و منعقد شدة بشري) است. اين خاصيت ربط مستقيمي به شكل فيزيكي كاال ندارد. مثال بنزين و ساير اشكال سوخت، ضمن مايع بودن و اينكه شكل ظاهري آنها

ر معتنابهي ها نيست، ليكن محتوي مقدا نمايانگر اطالعات نهفته در آناطالعات در درون خود هستند. مثال تركيب معيني از مشتقات نفت و چگونگي تركيب اينها، اطالعات منعقد در بنزين و ساير اشكال سوخت هستند. مايعاتي وجود دارند كه اطالعات موجود در آنها بسيار باارزشند و

ل يا مهندسي معكوس براي استخراج اين اطالعات از آنها بسيار مشكها از اين قبيل ها و برخي نوشيدني گاهي غيرممكن است. عطرها، ادوكلن

هستند. مثال اطالعات موجود در نوشيدني كوكاكوال از رازهائي است كه واسطة مهندسي معكوس فاش نشده است. هنوز به

اقسام انرژي (الكتريسيته و ساير كاالها در اين زمينه) محتوي اطالعات ط انسان نيستند.ايجاد شده توس

۲۶۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

تر هر كاالئي، عبارت دقيق جز اين استثنائات، هر شيء سودمند يا به بهمحتوي مقدار معتنابهي از كارانديشة منعقد شدة بشري (در قالب اطالعات) است. در يك خانة معمولي، اگر اطالعات منعقد شده در اشياء

ي خانگي و سودمند (وسايل خانگي، كتاب و وسايل موسيقي، كامپيوترهاواسطة مهندسي معكوس از آنها استخراج كنيم، با چنان مقادير غيره) را به

گوئي نيست اگر بگوئيم اين عظيمي از اطالعات روبرو خواهيم شد كه گزافه دهد. اطالعات تقريبا بخش عمدة تمامي دانش بشري را پوشش مي

اي كه خواننده اند. براي اين اطالعات توسط كارانديشة انساني ايجاد شدهكنيم كند چرا در اينجا از واژة عمومي انديشه استفاده نمي هنوز اعتراض مي

بايد بگوئيم كه توليد ،كنيم جاي آن از واژة كارانديشه استفاده مي و بهنيست. براي مثال كاالئي خانگي محض ةطرح توليد، تنها حاصل انديش

فر) را درنظر بگيريد. مانند يك دستگاه تندپز (مايكروويو يا مايكروطراحي اين دستگاه نه تنها حاصل انديشة محض و سلطه بر دانش فيزيك

اي طوالني از ساختن يك يا چند مدل، بلكه شامل پروسه ،استسازي دوباره، مدل (Trouble Shooting)زدائي كردن، مشكل آزمايش

تنها مطلوب است و نه ةآزمايش دوباره و ادامة اين پروسه تا تحقق نتيجبلكه مجموعة وسيعي از كار ،مستلزم مقادير معتنابهي از كار نظري است

گيرد. عملي را نيز در بر مي

و همسوي كار نظري و كار عملي هواژة كارانديشه به اين مجموعة گستردسينا اعتقاد دارد كه هر داللت دارد. همانطور كه پيشتر آمد ابوعلي

ر نظري و كار عملي است. دانش جهان اعتقادات ابوعلي اي شامل كا حرفهپذيرد. اين نوشته نيز چنين سينا را مستقيما به عنوان يك حقيقت مي

گيري بر اند، خرده كند، زيرا همانطور كه اروپائيان نيز سالهاست دريافته ميجاي واژة ابوعلي سينا در علوم معقول عملي ابلهانه است. بديهي است كه به

اي همراستا از كار نظري و كار مجموعه«توانيم عبارت رانديشه ميكا

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۶۱

را دوباره و دوباره تكرار كنيم. ضمن اينكه چنين تكراري باعث » عملياستفاده از واژة كارانديشه تنها يك شود، صدمه به روان بودن كالم مي

. پيشنهاده است

وسة توليد قرار كارانديشان مولد طرح توليد، در ارتباط تنگاتنگي با پرمثابه دارند. زيرا طرح توليد ضمن اينكه همانند هر مجموعة اطالعات به

بايست جديد باشد (ايجاد طرح توليدي كه قبال در جهان وجود كاال، ميبايست بر اساس شرايط توليد عملي بيهوده است) اين طرح مينيز دارد

ين طرح توليد مستقيما واقعا موجود، قابل تبديل به كاال نيز باشد. مولدبارآوري توليد ليكن مسائل مربوط به ،درگير مسئلة بارآوري توليد نيستند

افتد كه مولدين طرح توليد، طرحي را ايجاد را نيز مد نظر دارند. اتفاق مياي ديگري) اكنون هر دليل حاشيه كنند كه در شرايط فعلي توليد (يا به مي

طرح ضمن اينكه بالقوه سودمند است، ليكن كاال نيست. اين قابل تبديل بهشود تا در موقع مقتضي و فعال توسط سرمايه خريداري شده و بايگاني مي

بازار عرضه شود. ممكن به

عنوان مثال اگر يك مولد طرح توليد، طرح اتومبيلي را ايجاد كند كه بههاي دليل معذورات كارتل كند، به جاي سوخت با هوا يا آب حركت مي به

ترين طرح توليد خريداري شده و در عنوان سري نفتي، اين طرح امروز بهشود. اگر مولد اين طرح با فروش طرحش ها نگهداري مي گاوصندوق

شده را در جاي فقت نكند يا پس از فروش طرحش، اطالعات فروختهمواديگري فاش كند، طبيعي است كه قبل از صرف شام در مغز او و همسر و

شود. اي شليك مي فرزندانش گلوله

ها آشنا هستند و تقريبا تمامي مولدين طرح توليد با چند و چون اين گلولهداري هر مشكلي زند. بهرحال سرمايه در اين زمينه بالهتي از آنان سر نمي

ولو اينكه اين مشكل كودكي ،كند را در برابر سود و انباشت سرمايه حل مي

۲۶۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

زدائي پروسة منطقي شليك گلوله را اصطالحا مشكل شش ساله باشد. اين

(Trouble Shooting) گويند. انباشت سرمايه مي

اي انقالبي و ه اما قسمت اعظم توليدات مولدين طرح توليد، طرحكننده نيستند. بازار مملو از كاالهائي است كه ضمن داشتن دگرگون

روزآوري طرحي يگانه، ليكن مشابهت بسياري با كاالهاي رقيب دارند. بههاي جزئي) نيز از هاي جديد (اما با تفاوت ها و ايجاد طرح اين طرح

هاي اصلي كار مولدين طرح توليد است. مجموعه

مثابه كاال، ليد، مانند ارزش هر مقدار ديگري از اطالعات بهارزش طرح توآن نسبت مستقيم دارد. دوراني كه در آن مولد كنندگان مصرفبا تعداد

كنندگان كرد و هم تعداد مصرف طرح توليد، خود هم طرحش را ايجاد ميعنوان حاصل كارش) به مبادلة زد و هم اين طرح را (به آنرا تخمين مي

برد، يعني دوران شبه مانوفاكتوري كارانديشان، ديري ا سرمايه ميكاالئي ب است كه سپري شده است.

الذكر در جامعة امروز هر كدام مبين مشاغل خاصي هاي فوق اين فعاليتها ضمن اينكه معموال هاي توليد طرح توليد هستند. اين كمپاني در كمپاني

ي توليد كنندة كاال ها عنوان كمپاني خواهر تحت پوشش كمپاني بهباشند، ليكن غالبا داراي هويتي جداگانه و سازماندهي متفاوتي از مي

هاي توليدكننده هستند. كمپاني

شود بلكه از سوي ديگر طرح توليد ديگر توسط يك شخص ايجاد نميهاي خام و اوليه را يا از قريب به اتفاق، تيمي متشكل از كارانديشان، ايده

كند و يا اينكه آنرا خريداري كرده و با انعقاد اقتباس ميدانش موجود كار (كارانديشه) مجرد بشري در آن، وي را مبدل مقادير معتنابهي زمان

سازد. طرحي كه با توجه به شرايط واقعا موجود توليد، به طرح توليد مي مستقيما قابل انعقاد در مواد اوليه و مبدل شدن به كاال است.

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۶۳

توليد شده توسط اين طرح توليد، حامل ارزش مصرف واحد هر كاالي و تبعات آن طرح توليد است و قرارداد امتياز مصرف كننده نهائي

(End-user License Agreement) در مورد اين مقدار اطالعات به باشد. مثابه كاال، در قرارداد خريد كاال مستتر مي

مثابه كاال اي از اطالعات به مجموعهسبب اينكه در حقيقت طرح توليد بهافزار كامپيوتري كند كه يك نرم دقيقا همان قوانيني را تبعيت مي ،است

تابع آن است. براي مثال يك دستگاه تلويزيون را در نظر بگيريم. اين افزار است و واحدهاي تشكيل دهنده دستگاه محتوي مقادير وسيعي از نرم

از اطالعات در قالب طرح توليد هستند. در آن محتوي مقادير معتنابهي هنگام خريداري اين دستگاه، قرارداد خريد آن استفاده از تمامي اين مجموعة اطالعات را توسط يك شخص (يا مجموعة افرادي كه مالك اين

افزار كامپيوتري، استخراج اين گيرد. همانند نرم دستگاه هستند) در برميكوس، كپي كردن اين اطالعات و فروختن يا واسطة مهندسي مع اطالعات به

قراردادن اين اطالعات در اختيار شخص ثالث، عملي معادل سرقت شود. اطالعات محسوب مي

توضيح است كه مهندسي معكوس، تقريبا در هر شرايطي، در مورد الزم بهافزار) عملي غيرقانوني كاالها (اعم از يك دستگاه تلويزيون يا يك نرم

ها يك وضعيت وجود دارد كه در آن مراجع قانوني ممكن است است. تنمهندسي معكوس را عملي غيرقانوني محسوب نكنند و آن وضعيتي است كه

پذيري كنش همدر جهت فقط مهندسي معكوس عمليات اثبات شوددر آن

(Interoperability) .انجام شده است

ها و ساختارهاي مختلف براي كاركردن با پذيري قابليت سامانه كنش همبراي سيستم (Zend) زندافزاري در پالتفرم يكديگر است. بعنوان مثال نرم

رغم افزار علي طراحي شده است. اين نرم (Windows)عامل ويندوز ه دليل استفاد به (PHP Zend) پي.اچ.پي زندپذير پالتفرم كنش طبيعت هم

۲۶۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

هر دليل ديگري، عامل ويندوز، يا به از اشياء مجازي مختص به سيستمبراي كار كند. (Linux) تواند در محيط سيستم عامل لينوكس نمي

شده در هاي نوشته كنند كه برنامه نويساني كه در اينجا اعتراض فني مي برنامهها وابسته به هستند و اين برنامه (Web Based)پالتفرم زند براساس شبكه

هميشه اينطور نيست و سيستم عامل مشخصي نيستند، بايد ذكر كرد كه هائي است كه بر اساس پالتفرم زند در محيط مقصود در اينجا برنامه

همينطور اند. و براي سيستم عامل ويندوز نوشته شده (Local)اي منطقهكه (Java)پذير مانند جاوا كنش هم هاي طبيعتا است راجع به ساير پالتفرم

بر آن از اشياء مجازي سيستم عامل معيني ههاي نوشته شد اگر برنامهپذيري كامل خود را از دست كنش ها خاصيت هم استفاده نمايند، اين برنامه

گردند. پذير نسبي مي كنش هاي هم دهند و مبدل به برنامه مي

مورد مهندسي معكوس قرار دهد با را مفروض افزار اگر شخصي اين نرميا كمپاني خودش) براي محيط و هدف اينكه آنرا (فقط براي استفاده خود

لينوكس مساعد سازد، اين عمل او ممكن است مورد محكوميت در دادگاه افزار مورد قرار نگيرد و عملي غيرقانوني محسوب نشود، زيرا وي فقط نرم

پذير كرده است. كنش نظر را هم

ا اگر از اين شخص هر عملي سر بزند كه موجب فاش شدن اطالعات امهاي رقيب باشد افزار در شبكه جهاني يا كمپاني استخراج شده از اين نرم

(يعني اطالعات را گوگلي كند) يا اينكه هر عملي انجام دهد تا از افزار مشابهي در بازار استفاده اطالعات استخراج شده در جهت ارائة نرم

مبادلة كاالئي هر نحوي اطالعات استخراج شده را به يا اينكه به كند،اي محكوم خواهد هاي رايانه بياورد، اين شخص در دادگاه به مجازات جرم

شد. از اين بدتر اينكه او پس از مهندسي معكوس، مسئول امنيت اطالعات استخراج شده نيز هست و اگر اين اطالعات از وي دزديده شود و توسط

الذكر مورد استفاده قرار گيرد، وي مسئول اين ص ثالث در وقايع فوقشخ

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۶۵

شلختگي اطالعاتي و عواقب آن خواهد بود. اين قوانين مشمول تمامي كاالهاي ديگر نيز هست، يعني تلويزيون، يخچال خانگي، چاپگر كامپيوتر،

اتومبيل و غيره نيز از اين قانون مهندسي معكوس مستثني نيستند.

خوبي بيانگر است، عبارت از كليه ي معكوس همانگونه كه نام آن بهمهندسعمليات مهندسي است كه مسيري برعكس نسبت به توليد طرح توليد

سمت توليد كاال، از جاي حركت از سوي طرح توليد به پيمايند، يعني به ميبررسي كاالي موجود آغاز شده و تا استخراج طرح توليد از آن ادامه

حاصل يك پروسة مهندسي معكوس كامل، ايجاد طرح دقيق يابد. مي توليدي است كه كاال بر اساس آن به مرتبة وجود رسيده است.

را طي طراحي توليد طرح توليد از ايدة اوليه آغاز شده، تمامي مراحل يابد. نقشة آبي نام خاتمه مي (Blueprint) نقشة آبيكرده و با ايجاد

كاال است. اين نقشه تمامي جزئيات و دقايق يك مصطلح براي نقشة نهائي پوشش ،طوري كه كامال قابل انعقاد در قالب مواد اوليه باشد كاال را به

را در زير V-12از يك جزء نقشة آبي از موتور نمادين اي دهد. نمونه مي بررسي كنيم:

۲۶۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

را V-12اين نقشه به همراه صدها نقشة ديگر، مجموعة نقشة آبي موتور كنند كه دهند و اين موتور را با چنان دقتي ترسيم و تشريح مي تشكيل مي

بتوانند بدون برخورد توليدكنندگان كارگران تراشكار و فلزكار و ديگربندي (مونتاژ) مشكل فني، قطعات مورد نياز را توليد كرده و آنرا سرهم به

نمايند.

ژ اين قطعات به مشكل توليد يا مونتاپروسة در صورتيكه كارگران در شلختگي اطالعاتي در نقشة آبي باشد، نقص يا ةخورند كه نتيجب اي بر فني

شود تا ايراد مورد نظر مولدين طرح توليد بازگردانده مي اين اطالعات بهجديدتري از نقشة آبي ايجاد شود كه (Version)اصالح شده و نسخه

كند. بديهي است كه امروزه دهد و رفع مي ايراد مورد نظر را پوشش ميكشي نقشهافزارهاي اي وجود دارند كه نرم افزارهاي ترسيم بسيار پيشرفته نرمشوند ناميده مي كدكه مجموعا به كمك كامپيوتر بعدي دو يا سهطراحي و

(CAD -Computer Aided Design) اند. از آن جمله

. نقشة شود نقشة آبي كاالئي است كه توسط مولدين طرح توليد، توليد ميمثابه كاال است، فارغ از اينكه اين نقشه آبي خود يك مقدار اطالعات به

چگونه، كجا و با چه شرايطي در پيكر كاالي نهائي منعقد گردد. بنابراين كند. عات به مثابه كاال را تبعيت ميتمامي قوانين حركت توليدي اطال

دي محتوي اين كتاب، تمامي اطالعات اين كتاب ـ همانطور كه يك سيكند ولي در عين حال پيكر مادي اين اطالعات نيست، هر را حمل مي

جز استثنائاتي كه برشمرديم) نقشة آبي خود را به همراه خود، هر كاالئي (بهاين تفاوت كه نقشة آبي در پيكر كاال، نه كند. با كجا كه برود، حمل مي

واسطة روابط فيزيكي واحدهاي واسطة رشتة منطقي صفر و يك، بلكه به به شاكلة اين كاال حضور دارد.

را خواند، توان ورق زد و اطالعات درون آن همانطور كه يك كتاب را ميتوان ورق زد و نقشة آبي آنرا خواند يك كاال را نيز همچون يك كتاب مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۶۷

توان اين نقشة آبي را و آن را استخراج كرد. پس از اين استخراج مي» ندنخوا«مجددا به رشتة منطقي صفر و يك تبديل نمود. با اين تفاوت كه

يك كاال مستلزم دانستن الفبا و زبان مخصوصي است. دانش يادگيري اين الفبا تمام موضوع دانش مهندسي معكوس است. يك مهندس معكوس

(Reverse Engineer) همان راحتي كه يك فرد باسواد كتابي تواند به ميخواند، يك دستگاه تلويزيون يا چاپگر كامپيوتر را زند و مي را ورق مي

، يعني آنرا به اشياء و قطعات تشكيل دهنده فيزيكي و »ورق بزند«اش متالشي كند و نقشة آبي را از درون آن بيرون بكشد و دوباره مجازي

مبدل به اطالعات در قالب رشتة منطقي صفر و يك ها سازد.

ارزش نقشة آبي، مانند ارزش هر اطالعات به مثابه كاالي ديگري، با تعداد آن نسبت مستقيم دارد. با اين تفاوت كه مصرف كنندة نكنندگا مصرف

تواند نقشة آبي شخص نيست، بلكه خط توليد است. بنابراين نقشة آبي نمي مستقيما موجب آسودگي تن يا روان آدمي گردد.

ها را اينكه مصرف كنندة نقشة آبي خط توليد است، بسياري از سوسياليستنقشة آبي ابزار كار است. اغلب كند كه دچار اين خطاي منطقي مي

انساني ندارند و هاي اروپائي و امريكائي تعريف روشني از كار سوسياليستبنابراين تعريف آنها از ابزار كار نيز روشن نيست. نقشة آبي در شرايط بسيار

اما فقط وقتي كه در پروسة توليد ،تواند يك ابزار كار باشد اي مي ويژه ،فاده شود، يعني باعث آساني توليد نقشة آبي ديگريطرح توليد از آن است

بندي شيءگرا گردد. از شاخة وراثت يكساني در طبقه

نقشة آبي در خط توليد كاال يك ابزار نيست، زيرا نقشي در آساني و يا نقشة آبي اطالعات منعقد شونده در كاال ممكن ساختن توليد كاال ندارد.

سادگي اين تفاوت را يك كارگر متخصص خط توليد اتومبيل به است.تواند ميان ابزار كار (از يك آچار فهمد. او در هر لحظة مقتضي مي مي

فرانسه گرفته تا يك روبات مونتاژ كننده) و نقشة آبي (از يك نقشة چاپ

۲۶۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شده گرفته تا يك شيء مجازي در برنامه كد) تمايز قائل شده و اين تمايز خوبي براي ما توضيح دهد. به را

كنندة نقشة آبي شخص نيست بلكه خط توليد است، بنابراين اين اگر مصرفاست كه در برابر مولدين طرح توليد (صاحب سرمايه) مالك خط توليد

گيرد. پيش از اينكه مالك خط توليد براي مبادلة كاالئي نقشة آبي قرار ميت ارزش آن با دقت تخمين زده شود. بايس نقشة آبي را خريداري كند، مي

اين تخمين نسبتا دقيق نه موضوع كار مالك خط توليد است و نه موضوع كار كمپاني خواهر آن يعني مولدين طرح توليد، بلكه اين موضوع

تخصصي كار بازاريابي است.

ها تحت نام واحد يك كمپاني به فعاليت اينكه ممكن است هر سة اين نقشبايد اين توهم را ايجاد كند كه اينها هر سه واحدهاي توليدي بپردازند، ن

يكساني هستند. مثال كار توليد طرح توليد، بازاريابي و خط توليد كمپاني كنند، ليكن از نظر سازماندهي تويوتا هر سه تحت نام تويوتا فعاليت مي

ستند اي ه هاي كامال جداگانه دروني و ساز و كار سازماني، اين سه كمپانيو حتي از نظر فيزيكي الزاما در زير يك سقف، در يك شهر يا يك كشور

قرار ندارند.

(توليد انعقاد نقشة آبيچين غالبا بر مبناي پروسة توليد در اينكه مثال كمايا غربي هاي آبي در كشورهاي كند و قريب به اتفاق نقشه ) عمل ميكاال

شوند. توليد چيني عمال در توليد ژاپن طراحي شده و به چين فرستاده ميطرح توليد هنوز نسبت به كشورهاي اروپائي بسيار عقب است. بنابراين چين

تر از كشوري است كه نسبت كارانديشان آن به كارگران بسيار كوچكقي نيست اتفاهمين نسبت در كشوري مانند آلمان است. كه البته اين مسئله

زيرا تعليم و تربيت ،جامعة چين استسازماندهي در زيركي حصل و ماتر از تعليم و تربيت كارگران است و اين تر و پيچيده كارانديشان طوالني

جامعة چين نيست. اولويت نخستين ،گذاري عظيم اجتماعي امروز سرمايه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۶۹

نيز گام اين كشور با سرعت بسياري در جهت تعليم و تربيت كارانديشاندارد و در آيندة نزديك (نسل بعد) اين نسبت تغيير خواهد كرد و برمي

مولدين طرح توليد و ساير كارانديشان نيز جايگاه قويتري در جامعة چين خواهند يافت كه به نوبة خود موجبات تغيير توازن در قدرت سياسي نيز

اي است. خواهد شد كه اين نيازمند مبحث جداگانه

اسالمي در ايران، آگاهانه در برابر تعليم و نظام اشاره است كه از بهاينجا نيتواند كند و تا جائيكه مي تربيت كارانديشان خرابكاري و كارشكني مي

نوعا دارد. كه اين آنها را در خط اتوبوس ميان دانشگاه و اوين نگاه مير دحركتي در جهت تخريب زيرساختارهاي جامعه است. متخصصين سياسي

اجتماعي اي ه اي براي تخريب ريشه هر روز طرح جديد و تيزهوشانهايران دهند و يا اينكه ذهن كارانديشان ايران را در دستور كار خود قرار مي

سازي كارانديشان را در جهت موضوعات اساسا غير توليدي، مانند غنيكه حاصل آنها كوچكترين »علمي«هاي بازي شب خيمهساير اورانيوم و

سازند. منحرف ميآسودگي انسان ندارد، تأمين نقشي در

مذهب در رويكردهاي عمومي حركت اجتماعي خود، زيرا كارانديشان ندارند. تنها مذهب آنان قوانين نيوتني حركت، فرضيه نسبيت اينيشتين،

و هاي جانداران و نقشة آبي وسايل خانگي سازوكار زيست شناختي سلولهاي فني و صنعتي در جهت نيست كه دانشگاه موتورهاي اتومبيل است. بي

نيز هستند. اين و يا غيرمذهبي مذهبي ايران، مركز مبارزات سياسي ضدخاصيت سياسي در هيچ كشور ديگري در جهان امروز قابل مشاهده نيست

تخريب روابط و از جمله تب و لرزهاي جامعة بيماري است كه به ويروسهاي دفاعي شده است. ويروسي كه پيش از هرچيز توان و سلول ساني مبتالان

دهد و پس از خنثي كردن جامعه (يعني كار و انديشه) را هدف قرار مي پردازد. جامعه ميروابط انساني در آن، به تخريب و فروپاشي بقية

۲۷۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

يك سوسياليست حقيقي، يعني سوسياليستي كه خاستگاه او طبقة كارگران شور و شوق انقالبي و انساني، ضمن حفظ اين ارانديشان است، با شناخت و ك

انتها بي جان و حيات اجتماعي آنها، كه در جامعة ايران، حياتي با ارزشكند. است، هيچ كلمة فريب آميز يا تصوير دروغيني براي آنان ايجاد نمي

هاي كند و آنان را با داستان هاي انقالبي تعريف نمي براي آنها افسانهسازد. همانطور كه روزي احمد شاملو بر زبان رانده احساساتي سرگرم نمي

است كه:

قصد من فريب خودم نيست، دلپذير!

قصد من،

فريب خودم نيست

هاي صنعتي راهي زيرا اميد به اينكه اينگونه حركات اجتماعي در دانشگاهداري ايران، اي رويكردهاي سرمايه پيش بيابد، بدون بررسي ريشه بهانقالبي

مثابه تنها سوسياليستي به هاياي كه در نهايت به راهكار يعني بررسي افسانة انقالبي است.فقط يك انجامد، آلترناتيو ممكن مي

پس از اينكه پيرو ايدة اوليه، كمپاني بازاريابي حدود خطر محاسبه شده را تعيين نمود، و با دقتي چند درصدي معين كرد كه يك كاال با خصوصيات

حداقل و حداكثري از مصرف كننده را هاي مورد نظر، چه مقدار و قابليت شود. خواهد داشت، مقدار ارزش نقشة آبي آن معين مي

بديهي آيا اين ارزش نسبت مستقيمي به ارزش كاالي توليد شده نيز دارد؟ نقشة آبي يك اتومبيل با تعداد تخميني مصرف كننده هزار نفر، با است كه

داد تخميني مصرف كنندة ده ارزش تر از نقشة آبي يك تلفن موبايل با تعهزار نفر است، زيرا ارزش يك اتومبيل بسيار بيشتر از ارزش يك تلفن

آيا اين نشاندهنده نسبت مستقيم ميان ارزش نقشة آبي و ارزش موبايل است. كاال است؟

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۷۱

اگر چنين باشد با فرمول زير مواجه خواهيم شد:

آبي (اطالعات) ارزش كاال = ارزش نقشة Xتعداد كاالي توليد شده

گيري سازد كه چنين فرمول و نتيجه اي روشن مي مثال بسيار سادههرچند كه همين اشتباه بسياري از اقتصاددانان و ،استخطا اي، عجوالنه

دربارة ماهيت ارزش طرح گيري نادرستي نتيجهها را به حتي سوسياليست است. كشانده توليد

كيفيت از آنها با چوب معمولي (باسه صندلي را در نظر بگيريم. يكي ساخته شده است. صندلي عالي بسيار ينامرغوب) و دومي با چوب گردو

اعال ساخته شده بلكه پارچة رودوزي آن از يتنها با چوب گردو سوم نههاي آن آب طال داده شده است. در دستگاه كامل ابريشم خالص و دسته

ي) كامال و مطلقا يكساني فرضي، اين سه صندلي داراي طرح (نقشة آبو ديگر خواص طرح هيچگونه تفاوتي با هندسي هستند و از نظر ظاهر

نقشة آبي نمادين اين سه صندلي نگاه كنيم: يكديگر ندارند. به

۲۷۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

، بيشتر تر و مقدار كار انساني دليل مواد اولية مرغوب بديهي است كه بهصندلي سوم داراي ارزش كاالئي بيشتري از صندلي دوم است و صندلي

دوم داراي ارزش كاالئي بيشتري از صندلي اول است.

ارزش نقشة آبي با ارزش كاال نسبت يعني بود اگر فرمول باال درست ميبايست داشت، در اين صورت ارزش نقشة آبي صندلي سوم مي مستقيم مي

وجه چنين هيچ بيشتر از اولي باشد. در صورتيكه به بيشتر از دومي و بسياراز نظر محتواي اطالعاتي با هم دليل اينكه نيست و اين سه نقشة آبي، به

باشند، ولو اينكه صندلي سوم ، داراي ارزش يكساني نيز مييكسان هستندتماما از طال ساخته شده باشد و ميليونها دالر بيارزد. پس ارزش پيكري

مستقيمي به ارزش نقشة آبي كاال ندارد. كاال ربط

از طرف ديگر ديديم كه:

مصرف كثير اطالعات مصرف واحداطالعات = ارزش ارزش Xكنندگان كثرت استفاده

كند. از آنجا كه نقشة آبي از جنس اطالعات است، فرمول باال را تبعيت ميقوائم مادي دليل اينكه در اين فرمول ارزش مصرف نقشة آبي (اطالعات) به

دارد كه: ارزش مبادله آن نيز هست، ضمنا بيان مي

ارزش واحد نقشة آبي = ارزش نقشة آبي Xكنندگان كثرت استفاده

كنندگان همانطور كه ديديم مسئلة تخمين و تعيين نسبي كثرت استفادهجز كمپاني توليد طرح توليد است. مسئوليت كمپاني ديگري به

كنندگان مصرفاي در تعيين كثرت ها و بازاريابان نقش عمده چي تبليغاتبنابراين يكي از متغيرهاي فرمول باال (يعني كثرت دارند.

كنندگان) پيش از آنكه پروژة توليد نقشة آبي آغاز شود، با دقتي استفاده شود. نسبي معين مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۷۳

ة آبي ماند، ارزش واحد نقش عنوان عالمت سؤال باقي مي آنچه كه هنوز به كنندة كاالكمپاني توليد ،(اطالعات) است و بدون تعيين (يا تخمين) آن

آن نخواهد بود. نهائي خريدار نقشة آبي) قادر به تخمين ارزش كمپاني (

ارزش هر كاالي ديگر مثل نسبت زمان كار الزم نسبت ارزش يك كاال بهبراي توليد يكي به زمان كار الزم براي توليد ديگري است. به مثابه

هاي معيني از زمان كار منعقد هاي مبادله عموم كاالها فقط كميت ارزش شده هستند.

م براي توليد آنها غير از اطالعات، تعيين زمان كار الز در مورد كاالهاي بهپذير است. بدين معني كه خط توليد پيش از آغاز توليد سادگي امكان به

كند و زمان كار الزم براي توليد آنها هائي از كاال را توليد مي انبوه، نمونهگيري گيري كرده و پروسة توليد را بر اساس اين زمان كار اندازه را اندازه

تر مقدار عبارت صحيح يا به راين ارزش كاالهاكند. بناب ريزي مي شده، برنامهپيش از توليد انبوه آنها، تقريبا معلوم كار مجرد انساني براي توليد كاالها،

است.

دليل نقشة آبي) بهدر مورد طرح توليد: مثابه كاال ( اما در مورد اطالعات بهگيرد (تكثير انبوه اطالعات با توليد اينكه توليد آنها فقط يكبار صورت مي

، اطالعات توليد انبوه ندارد زيرا توليد آن فقط يكسان نيستانبوه اطالعات ريزي و افتد) و از سوي ديگر توليد آن غالبا متضمن برنامه يكبار اتفاق مي

بايست روشي وجود داشته باشد كه ، ميقيمتي است پروژة عظيم و گرانكارانديشة مجرد انساني واقع شود، انجام ارزش آن، پيش از آنكه مورد

واسطة قوائم مادي آن تعيين گردد. به

همانطور كه پيكرة فيزيكي اشياء داراي قوائم مادي مانند توده (جرم)، مبين چگالي (جرم حجمي)، حجم و وزن است، پيكرة مادي اطالعات نيز

قوائم مادي مشابهي است. از آنجا كه پيكر مادي اطالعات متشكل از بدون بررسي حجم اطالعاتروابط منطقي ميان صفر و يك ها است، بررسي

۲۷۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

دي) .حجم پيكر فيزيكي حامل آن ممكن نيست. يك ديسك فشرده (سيراني آن تعيين وطح دواسطة س بهرا در نظر بگيريم. حجم اين ديسك كه

تأثير مستقيمي بر مقدار اطالعات مندرج در آن دارد. ليكن اين ،شود ميحجم فيزيكي تنها متغير مبين مقدار اطالعات نيست. مثال اگر تمامي نقاط سطح يك ديسك فشرده با صفر منطقي پر شده باشند، اين ديسك ضمن

حفظ حجم فيزيكي يكسان، محتوي هيچ اطالعات سودمندي نخواهد بود.

طرف ديگر حجم فيزيكي ضمن داشتن رابطة مستقيم با حجم منطقي، از دي.وي.گيري حجم منطقي نيست. مثال يك دي خود واحد اندازه خودي به

(DVD) دي، اما داراي .ضمن داشتن حجم فيزيكي يكسان با يك سيحجم منطقي بسيار بيشتري است. اين حجم منطقي را در دانش انفورماتيك

گويند. اين اصطالح بيانگر مي (Disk Space)سك اصطالحا فضاي ديحجم منطقي ديسك است و مستقيما به حجم فيزيكي و ظاهري ديسك

كند. نميداللت

چگالي اطالعاتخوريم و آن ديگري نيز برميرابطة در مورد اطالعات با ها، چگالي اطالعات در يكي طول از صفر و يك است. در دو رشتة هم

تواند با چگالي اطالعات در ديگري متفاوت باشد. مثال اطالعات در مياي كه تماما با صفر منطقي پر شده است، داراي چگالي ديسك فشرده

بسيار كم (تقريبا معادل صفر) است. همين ديسك اگر يك كتاب را حمل اراي چگالي منطقي بسيار باالتري است. اگر اين كتاب را با كند، د

تر (كمپرس) كنيم و سپس ) فشردهZip ابزارهاي مختلف (مثال ابزار زيپ رود. ديسك باالتر مي چگالي منطقيآنرا در ديسك فشرده ضبط نمائيم،

توان در فرمول زير نشان داد: اين رابطه را مي

حجم منطقي = توده (جرم) اطالعات xچگالي منطقي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۷۵

در ابزارهاي ذخيره اطالعات تودة اطالعاتاين فرمول در تمامي محاسبات كاربرد روزمره دارد. (Information Storage)مثل انبارهاي اطالعاتي

تودة اطالعات، مانند تودة اشياء فيزيكي، تحت تأثير ميدان گرانشي فيزيكي وزن است. اما جاذبة نيست بنابراين از نظر فيزيكي بي(مثال جاذبة زمين)

در ميدان گرانشي توان همچون وجود نوعي را مي موثر بر تودة اطالعاتاين ميدان گرانشي صوري و مثالي است و تصور كرد.ذهن انسان پيرامون

گيري با وزن و ترازو نيست. قابل اندازه

كند. مثال يك صفحة عين مياين ميدان گرانشي وزن منطقي اطالعات را مداراي هيچ وزن منطقي هم ،سفيد كه داراي هيچ تودة اطالعاتي نيست

نيست. اگر بر همين صفحه يك نقاشي يا يك طرح كشيده شده باشد، در كند. برابر ميدان گرانشي ذهن انسان، وزن منطقي بيشتري را نمايان مي

تر و هرچقدر ذهن آموختهميدان گرانشي ذهن انسانها متفاوتند. غالبا تر باشد، ميدان گرانشي قدرتمندتري هم دارد. يك نقشة آبي پيچيده

منطقي بسيار كمتري گرانشساختمان در برابر ذهن يك كودك داراي است در مقايسه با وضعيتي كه همين نقشة آبي در برابر ذهن يك مهندس

هن مهندس ساختمان قرار داده شود. نقشة آبي ساختمان در برابر ذشود، بنابراين داراي ساختمان با ميدان گرانشي منطقي قويتري روبرو مي

وزن منطقي بيشتري نيز هست.

متر با پرتگاه ماورائيت در اينجا بايد بسيار مراقب بود، زيرا تنها يك ميليهاي توانند بهانة خوبي براي افتادن به دام معنا فاصله داريم. اين سخنان مي

هاي تخيلي كامپيوتري (از ماورائيت اطالعات، تائوي فيزيك و يا داستانسي ارزش اطالعات، نوع فيلم ماتريكس) گردند. اما متأسفانه براي برر

دام ماورائيت معنا به خطر لغزيدنباال هستيم و منطقي ناگزير از بيان روابط توان ذهن را در برابر ماورائيت معنا مقاوم بايد بپذيريم. بهرحال نمينيز را

مگر اينكه روابط مادي اطالعات را دقيقا و بدون ،و مصون كرد

۲۷۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

خودفريبي به مورد بحث گذاشت تا ذهن گام به گام، دامهاي مهلك ماورائيت معنا را خودش تجربه كند و از آنها كامياب بيرون آيد (و يا اينكه شكست بخورد و به اين نتيجه برسد كه براي درك روابط مادي اطالعات، بايد نماز شب بخواند، دعاي كميل بر پا كند و يا در جلسات

با خواننده است. البته شركت كند) انتخاب ميان اين يا آن، احضار روح

اطالعات جذب ذهن ايم كه ايم و پذيرفته اين اصطالح را بارها شنيدهبايست نيروئي . اين بدان معنا است كه ميان ذهن و اطالعات ميشود مي

العملي و در جهت مخالف كه خود رابطة مادي همسوئي است، وجود عكسناميم. هنوز مي ميدان گرانشي منطقياين رابطة مادي را داشته باشد.

گيري دقيقي در دانش بشري وجود ندارد كه مقدار نيروي دستگاه اندازهاين ميدان گرانشي را دقيقا تعيين نمايد. اين مسئله از يكسو معلول ماهيت

سمانتيك (چند معنائي) اطالعات است كه مورفيك (چند شكلي) و پلي پليو از سوي ديگر معلول سازد گيري دقيق را بسيار مشكل مي ندازهاين ا

ميدان گرانشي منطقي است. سانناهممتشخص و ماهيت

نيروي جاذبه ذهن هر انسان مشخصي در برابر ميدان گرانشي منطقي خاص مقدار معيني از اطالعات است. اين ميدان گرانشي در مورد هر انساني

ديدگاهكند كه تطور و تحول يك را تبعيت مييگانه است و همان قوانيني كه وزن منطقي اطالعات داري، در شيوة توليد سرمايه ليكن تابع آن است.

توان در دستگاهي آن است را نميكاالئي يكي از قوائم مادي ارزش نسبي نيست و يگانه بودن ميدان گرانشي منطقي ،سنجيد كه در آن رابطه

كند. خاص، اين رابطه را مطلقا به خصوصيات شخصي محول مي

بايست در دستگاه نسبي ارزش كه كار اجتماعا داري مي شيوة توليد سرمايهگيري آن است، بتواند وزن منطقي اطالعات را بسنجد و الزم مقياس اندازه

بايست يك ميدان تخمين بزند. بنابراين مي يا اينكه تاحد ممكن دقيق

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۷۷

ها تعيين گردد تا وزن گرانشي منطقي متوسط (عام) براي تمامي انسان منطقي اطالعات قابل سنجش شود.

دستگاه انتزاعي سنجش وزن منطقي اطالعات در ميدان گرانشي منطقي عاماليستي، داري است. خواهيم ديد كه دستگاه ارزشي سوسي شيوة توليد سرمايه

زيرا ،كند رد ميعنوان ماورائيت مفهوم ميدان گرانشي منطقي عام را بهچنين دستگاهي در جهان واقع وجود خارجي ندارد و نمادي از ارزش

داري است. در دستگاه ارزشي انتزاعي اشياء در شيوة توليد سرمايهسوسياليستي تنها يك ميدان گرانشي منطقي وجود دارد و آن ميدان

در اين دستگاه ارزشي هر انساني يگانه است، نشي منطقي خاص است. گرابنابراين ميدان گرانشي منطقي خاص تنها ميدان گرانشي منطقي واقعا

موجود است.

پذيرفتن وجود ميدان گرانشي منطقي عام، دستگاه ارزشي سوسياليستي (سوسيال ـ اجتماعيت عاميهمان ، يعني عاميترا به (اجتماعيت)

كشاند و بالنتيجه وي را دوباره در بند دستگاه ارزشي دموكراسي) مي سازد. داري گرفتار مي سرمايه

اي ندارد اما اين هرچند ماركس مستقيما به ميدان گرانشي منطقي اشاره (Das Klassenbewusstsein) آگاهي طبقاتيمفهوم را دقيقا در تبيين

ميدان گرانشي منطقي عام نيست بلكه ميدان ،دارد. آگاهي طبقاتي بيان مياذهان وي چنان با يكديگر كه وقتي ،گرانشي منطقي خاص يك طبقه است

در اين نمايند. عنوان يك پيكر متفق عمل مي گردند كه به همراستا ميقي كتابي مانند كاپيتال در برابر اين طبقه چنان وزن منط ،شرايط ويژه شود. ترين پتك جهان مي يابد كه مبدل به كوبنده عظيمي مي

ميدان گرانشي منطقي خاص يك طبقه، پايه و اساس نفي عاميت نيز هست. بر خالف آنچه ديكتاتوري پرولتاريا(دموكراسي) و تعريف دقيق

كه از سوءترجمة اين عبارت به زبان روسي به اذهان ما به ارث رسيده است،

۲۷۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

كتاتوري پرولتاريا حفظ منافع طبقة كارگر نيست، بلكه تنها مسئوليت ديتشكيل است. بدون شعور بر روي كرة زمين حفظ حيات ذيمسئوليت وي

بر اساس ميدان گرانشي منطقي خاص، كرة زمين از پرولتاريا ديكتاتوري نتكه شد سبب از ميان رفتن منابع يا تكه شعور تهي شده (يا به حيات ذي

شعور ديگري سيارة ال مبدل بهزمين واسطة انفجارات اتمي) و پوستة زمين به گردد. در منظومة شمسي مي

زمين را به اين سرنوشت محتوم ،هر لحظه تأخير در تشكيل اين ديكتاتوريتا چهل اكنون چيزي ميان سازد. قابل ذكر است كه هم تر مي نزديك

ني خاتمة داستان بشريت فاصله داريم. سال با اين سرنوشت، يعپنجاه حداكثر بنابراين بشر دو انتخاب در پيش رو دارد: يا عاميت (دموكراسي) را با

كناري گذارد و ظواهر زيباي آن ادامه دهد و سپس بميرد، يا عاميت را بهعهدة خرد خاص شعور را به حيات ذيحفظ مربوط بهاضطراري مسائل

بگذارد و زنده بماند. ان) (كارگران و كارانديشپرولتاريا

اگر نوع بشر به سطحي از رشد رسيده بود كه مانند پيكري متفق داراي بود، ديگر نيازي به تشكيل ديكتاتوري غريزة حفظ بقاي نوعي نيز مي

پرولتاريا وجود نداشت، بنابراين ديكتاتوري پرولتاريا (ضامن بقاي بشريت) عاريت دارد و پس نوع بشر بهطفوليت از موقتا تنها دليل وجودي خويش را

اين ضامن مكانيكي، ، غريزة حفظ بقاي نوعيتحقق از پايان اين كودكي و دهد و دليل وجودي خويش را از دست ميبقا نيز خشك و ديكتاتوري

گردد. الجرم منحل مي

گيرند. بديهي است كه اجتماعيون عاميون طيف وسيعي را در بر ميورزند ليكن ظواهر عاميت اصرار مي هاي اين طيف هنوز به شاخهترين ناآگاهباطن بههاي آگاهي نيز وجود دارند كه هر روز بيش از پيش پي شاخه

هاي زيادي ندارد و در حقيقت نفسوقت كه نوع بشر ديگر :برند ميمسئله ها نيست. صفتي براي اين قحبهفرصتي كشد و ديگر آخرش را دارد مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۷۹

گرانشي منطقي عام داراي مفروض عاتي كه در برابر ميدان مقادير اطالآب روان «نامند. عباراتي چون مي اطالعات عموميوزن منطقي هستند را

از اين قبيل اطالعات » آسمان آبي است«و » برگ درخت سبز است«، »استبينيم هستند. در سنجش اين اطالعات با ميدان گرانشي منطقي خاص، مي

كه تمامي اين اطالعات عمومي غلط هستند: در برابر ميدان گرانشي منطقي هر سه شكل جامد، تواند به مي خاص يك فيزيكدان، آب روان نيست و

مايع و گاز ظاهر گردد. همينطور در برابر ميدان گرانشي منطقي خاص قس تواند به هر رنگي ظاهر شود و ميشناس، آسمان آبي نيست و يك ستاره علي هذا..

در دستگاه ارزش سوسياليستي چنين اطالعات عمومي وجود خارجي گر بايد ديد... تمامي اطالعات ندارند، چشمها را بايد شست، جور دي

ها از پايه غلط هستند و انديشة بشري عمومي مبتني بر ارزش اشياء و انساناشياء بايست ابتدائا از وجود چنين اطالعاتي شسته شود تا حقيقت ارزش مي

عيان گردد.

تواند بيانگر قوائم مادي خودي خود نمي اما ميدان گرانشي منطقي عام، بهداري ئي اطالعات باشد. در اين نسبت، شيوة توليد سرمايهارزش كاالجاي عاميت اين اي از ميدان گرانشي منطقي عام را انتزاعا به زيرمجموعه

يابد كه در آن وزن منطقي گزيند و به دستگاهي دست مي ميدان برميها قابل سنجش اي از مجموع انسان اطالعات در برابر زير مجموعه

نامند كه خود در حقيقت جامعة مي مخاطبينرمجموعه را گردد. اين زي ميمثابه كاال است. مقدار معين اطالعات به» خريدار«كوچكي است كه

نظر از اطالعات عمومي، تقريبا كل اطالعات تخصصي بنابراين صرفآيد، داراي وزن منطقي مشخصي موجود، آنگاه كه به تبادل كاالئي در مي

شويم كه بنابراين در اينجا با دستگاهي مواجه مي در برابر مخاطبين است. نام داد. ميدان گرانشي منطقي مخاطبتوان آنرا مي

۲۸۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

تودة پيكري كاال (جرم فيزيكي آن) نمايانگر مقدار كار مجرد بشري براي توانند نمايانگر كار كمتري توليد آن نيست. كاالهائي با جرم بيشتر مي

باشند، يا برعكس. يك كيلوگرم آهن، يك نسبت به كاالهائي با جرم كمتر اما ،كيلوگرم طال و يك كيلوگرم نخود آش هر سه جرم يكساني دارند

بيانگر مقدار كار مجرد بشري بسيار متفاوتي هستند.

اما اين در مورد اطالعات صادق نيست. تودة اطالعات مستقيما بيانگر مقدار كاري است كه صرف توليد آن شده است. زيرا اطالعات فقط حاصل

تواند اعتراض كند كه مثال يك درخت حاوي كار بشري است. خواننده ميشناسي است و الزاما حاصل كار بشر هم اطالعات معتنابهي از دانش زيست

است و » داده«نيست. بايد بگوئيم كه يك درخت حاوي مقادير معتنابهي واسطة مهندسي معكوس يك درخت، توان ناميد. به اين را اطالعات نمي

هاي پردازش شونده (اطالعات) مبدل هاي خام را به داده توان اين داده ميكرد و اين پروسه خود متضمن كار بشري است. اساسا عمل كشف چيزي

هاي خام (كشف نشده) به ت جز مهندسي معكوس طبيعت و تبديل دادهنيس هاي پردازش شونده (اطالعات). داده

اگر تودة اطالعات مستقيما بيانگر مقدار كار بشري براي توليد آن است، توان در مورد هر كاالئي با محاسبة تودة اطالعات موجود در آن، مي

يافت. العات دستمقدار كل كار انساني موجد اين اط به

ديديم كه:

حجم منطقي = توده (جرم) اطالعات xچگالي منطقي

پس در مورد هر كاالئي، با دانستن حجم منطقي و چگالي منطقي آن، تودة اطالعات آن قابل محاسبه است. هر چند كه در مورد كاالهائي كه براي

محاسبه شده دقت اند، حجم منطقي به ذخيره و انتقال اطالعات طراحي شدهاست ليكن اين محاسبه در مورد كاالهاي ديگري كه محتوي نقشة آبي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۸۱

متري انجام دقت ميلي هستند (مانند يك اتومبيل يا يك تلفن موبايل) بهشود و دقت آن تخميني است. همينطور است در مورد چگالي منطقي نمي

اين كاالها.

ليتر آب آشاميدني، يك كاالهاي استثنائي كه پيشتر برشمرديم، مثل يك كيلووات انرژي الكتريكي يا يك كيلوگرم گوشت گوسفند، داراي تودة اطالعات (نقشة آبي) نيستند، بنابراين حجم منطقي و چگالي منطقي آنها

صفر است. معادل و يا نزديك به

توان حجم منطقي و چگالي منطقي مثال يك اتومبيل را محاسبه كرد و ميتغيرها در مورد يك يخچال خانگي يا يك تلفن موبايل آنرا با همين م

مقايسه نمود. يك صندلي چوبي ضمن اينكه داراي حجم منطقي تقريبا است، ليكن (LCD)دي .سي.يكساني نسبت به يك دستگاه تلويزيون الدستگاه باشد. از اينرو يك داراي چگالي منطقي بسيار كمتري مي

تري نسبت تر و پيچيده بي بسيار گستردهداراي نقشة آ دي.سي.التلويزيون همين نسبت ارزش نقشة آبي كامل آن به يك صندلي چوبي است و به

افزارها و نقشة مونتاژ دهندة آن، نرم معني نقشة آبي كلية قطعات تشكيل (به ) بسيار بيشتر از نقشة آبي يك صندلي چوبي است. آن

) در دستگاهي ة كاالنندهاي خريدار نقشة آبي (كمپاني توليد ك كمپانينسبي و با مقايسة نقشة آبي كاالهاي مشابه با يكديگر (مثال طرح دو اتومبيل از يك كالس مشابه با يكديگر) ارزش نهائي آن را با دقت

را (Calculated Risk)زند و مقدار خطر محاسبه شده بسياري تخمين مينمايد. اين ارزش نهائي نمايانگر تودة اطالعات در نقشة آبي و نيز تعيين مي

است كه صرف كارانديشة مجرد بشريجهت مستقيما نمايانگر مقدار بدين يا خواهد شد. ،است توليد آن شده

در اينجا ممكن است خواننده اعتراض كند كه ارزش اطالعات با متغير روز از اطالعات كهنه ارزش بيشتري كند و اطالعات به زمان تغيير مي

۲۸۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

دارند. اين اعتراض بسيار بجا و صحيح است. هر چند كه اطالعاتي وجود ار اي و آث كند، مانند مفاهيم پايه دارند كه ارزش آنها با زمان تغيير نمي

جاي مانده از بزرگان دانش و فلسفه و عرفان. مثال خود كتاب انساني بهاي از اطالعات (در قالب مفاهيم) است كه ارزش كاپيتال محتوي مجموعه

شيوة كند و تا با زمان تغيير نمي ، حداقل در اين فورماسيون تاريخي،آن كاپيتال، كاپيتال خواهد ماند.داري برپا است توليد سرمايه

اتفاق اطالعات كاالئي، همگام با زمان، تغيير ارزش غير از اينها، قريب به بهدهند. مدت زمان ميان دو نقطة آغاز عمر اطالعات كاالئي (يعني لحظة مي

توليد آن) تا پايان عمر آن، يعني كهنه و فرسوده و غيرسودمند شدن آنرا .گويند مي (Information Lifecycle) چرخة عمر اطالعاتاصطالحا

گيري نسبت به ارزش آن را دانش مربوط به محاسبة اين طول عمر و تصميم مديريت چرخة عمر اطالعاتام يا .ال.ايمجموعة دانش تخصصي است كه

(ILM = Information Lifecycle Management) شود ناميده مي .

كه ارزش نموداري استوجود مستلزم مديريت چرخة عمر اطالعاتدهد. معموال اين نمودار مانند اطالعات را همگام با متغير زمان نشان مي

زير است:

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۸۳

يابي پروسة ارزشو ارزش اطالعات از صفر (لحظة توليد آن) با گذر زمان نامند، دائما افزايش مي (Peak Value) قلة ارزشاي كه آنرا تا لحظه

شده تا بعد دائما از ارزش اطالعات كاالئي كاسته يابد. از قلة ارزش به مي اي كه ارزش آن معادل با صفر گردد. لحظه

هاي نموداري (شبيه به نمودار باال) طبيعي است كه با استفاده از دادهمحاسبه را نيز دقيقااطالعات (Average Value) ارزش متوسطتوان مي

كرد.

توليد (نقشة آبي) ارزش خريداري شدة اين مجموعة اما در مورد طرحاطالعات، همواره معادل قلة ارزش آن است. افت ارزشي اطالعات همگام با زمان، تاواني است كه خريدار (يعني كمپاني توليد كنندة كاال)

ايد. نم واسطه اطالعات خريداري شده را مصرف مي پردازد و بدين مي . مصرف كنندة نقشة آبي، خط توليد استگوئيم همين دليل است كه مي به

پس از تعيين ارزش نقشة آبي (ارزش در قلة ارزش) و آغاز قرارداد، كنند كه همانطور كارانديشان مولد طرح توليد، توليد نقشة آبي را آغاز مي

ن كه پيشتر آمد مجموعة وسيعي از كار عملي و كار نظري، يا هما كارانديشه است.

آنها ابزارهاي متناسبي براي محاسبة كار اجتماعا الزم براي توليد تودة بخشهاي بيشماري تقسيم شده و هر معيني از اطالعات دارند. نقشة آبي به

گيرد بخش در اختيار يك يا چند نفر كارانديش مولد طرح توليد قرار ميپردازند. بر اساس مقدار تودة كه با برنامة منظمي به توليد اطالعات مي

اطالعات در هربخش، مقدار كار اجتماعا الزم براي توليد آن تعيين ت در مدت زمان از پيش تعيين شده، گردد و مولد طرح توليد موظف اس مي

مقدار اطالعات مطلوب را توليد نمايد.

مرگ خطآن اصطالحا اين مدت زمان داراي نقطة پاياني است كه به

(Deadline) گويند. هر مولد طرح توليد موظف است پيش از رسيدن مي

۲۸۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اش را اعالم به خط مرگ، تودة معين اطالعات را تحويل دهد و پيروزي بخورد و از خط مرگ گذر كند. ايد، يا اينكه شكستنم

ها از قسمت اعظم اعتبار اجتماعي خود را در كمپاني ،كارانديشانآورند، دست مي هايشان در تحويل اطالعات پيش از خط مرگ به پيروزي

كم و زياد بودن اين اعتبار اجتماعي مستقيما بر موقعيت كارانديش در گذارد. محل كارش و نيز بر درآمد ماهيانة او تأثير مستقيم مي

گويند: چند شكست پياپي و گذر از خط مرگ مي را سبب نيست كه اين بيمرگ شغلي كارانديش و اخراج او از كمپاني تواند واقعا به خط مرگ، مي

كنند بيانجامد. معموال چنين فردي را در كمپاني ديگري هم استخدام نميآورند. چنين حساب مي عرضه، شلخته و باعث دردسر به و وي را فردي بيگذارد تا جائيكه وي شغلي وي تأثير منفي بزرگي مي وضعيتي در موقعيت

عنوان يك كارانديش رها حتي ممكن است ناگزير شود كار خود را به تري را انتخاب نمايد. هيجان دردسرتر و كم تر، بي كرده و مشاغل ساده

رغم اينكه در ارتباط تنگاتنگي با پروسة كارانديشان مولد طرح توليد، عليبايست درك جامعي از اين پروسه داشته باشند، رند و ميتوليد قرار دا

ليكن اغلب داراي ارتباط سازماني قوي با كارگران نيستند. كار انتزاعي عالقه به ذهني آنها، از آنان معموال مردماني نسبتا ايزوله شده و تنها و كم

ان ساير كارانديش سازد. از نظر اجتماعي و نسبت به هاي اجتماعي مي حركتتري برخوردارند و (كه ذيال شرح آن خواهد آمد) از وضعيت زندگي مرفه

با طبقة كارگر دارند. ،فاصلة طبقاتي زيادي در لحظة كنوني

زعم نويسنده در گرماگرم حركت سوسياليستي جامعه، اين جمعيت از همة بهبورژوازي زودتر جذب كارانديشان ديگر ديرتر ولي بهرحال از خرده

شود. اينان ضمن اينكه نيروي كار هاي سوسياليستي مي ها و جنبش انديشهعنوان فروشند ليكن خود را به عملي (كارانديشه) خود را مي- نظري

خواهند كارگر ناميده شناسند، نمي فروشندة نيروي كار (كارگر) باز نمي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۸۵

در جمع آنان » كارگر فكري«و » كارگر يقه سفيد«شوند و عناويني چون . توان ذهني و پيچيدگي بسيار است كه خريداري نداردتي اصطالحا

كارانديشة آنان، تاحدود زيادي موجبات احساس اشرافيت دانشمندانه را كند. نيز براي آنان ايجاد مي

اند كه همچون ديگر كارانديشان اين جمعيت كارانديشان فراموش كردهدير يا زود، شانه و روزي،اند متولد شدهجهان، همه از درون طبقة كارگر

در برابر براي جلوگيري از نابودي جهان بايست شانة طبقة كارگر مي بهداري بايستند. آنان در مجموع اصل خويش را فراموش يوة توليد سرمايهش

اند و بنابراين (در لحظة حاضر) روزگار وصل خويش را نيز كرده جويند. نمي

ورژوازي تفاوتي عميق و قطعي ب اما فرهنگ غالب بر آنها، با فرهنگ خردههاي تر و داراي ريشه دوستانه تر، طبيعت تر، انساني دارد. فرهنگ آنان علمي

بورژوازي سوسياليسم خام است و از فرهنگ كاسبكارانه و فريبكارانة خرده بسيار دور است.

برخوردي كاسبكارانه بيزارند و بر مĤبي و خوش آنان معموال از فروشندههاي بدبرخورد و بدخلقي هستند و استانداردهاي اجتماعي، آدماساس همة

شان پائين است و با لب و ها، اخم غالبا تحت فشار استرس و هيجانات پروژهدهند. آنان معموال حقيقت را در لوچة آويزان سؤاالت روزمره را پاسخ مي

مثابه كاال (مثل مذهب و مانند آن) جويند، با معنويت به محض مي دانشدنبال معنويت حقيقي و عرفان نيز نيستند و يا ميانة چنداني ندارند، فعاالنه به

كنند. اينكه اين تفكرات را بسيار سرسري و سطحي دوره مي

دهندگان و طرفداران در جوامع غربي اين جمعيت اكثرا جزو رأيالمللي و دليل ارتباطات قوي بين دموكراسي اروپائي هستند. به ـ سوسيال

افراطي و هاي راست، راست دانش در محيط كار، انديشه موضوعات مربوط بهدليل همين روابط گستردة راسيستي در ميان آنان بسيار ضعيف است. به

۲۸۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

پرستي نيز در ميان آنان زياد طرفدار ندارد و مجموعا المللي، ميهن بينكنند، زيرا از هر جنبة عملي كه ميهن خود را سيارة زمين فرض مي

كنند، ميهن آنها عمال سيارة زمين هم هست، زندگي شخصي خود نگاه مي بهزيرا فاصلة ميان ميهن اروپائي با ميهن شرق دور براي آنها فقط چند ساعت

راري هاي هاليوودي تك حوصله در صندلي هواپيما و مشاهده فيلم نشستن بي در طول راه است.

هاي شخصي و تجربي نويسنده است و اينها كه در باال گفتيم همه برداشتممكن است همه با آن موافق نباشند. اصراري نيز براي اثبات اين

هاي شخصي نيست و همينقدر كه خواننده اين جوانب برداشتعنوان يك فرضيه بررسي كند، براي من كافي اجتماعي را به ـ فرهنگي

است.

كنم كه طبقة كارگر بتواند در بر اساس همين فرضيه، باور نميهاي خياباني و مبارزات رودررو، بر اين جمعيت كارانديشان سنگربندي

مولد طرح توليد، حساب جدي باز كند. جنبشي بسيار جدي و عميق توان الزم است تا اين جمعيت را نيز هشيار كرده و بهسوسياليستي در جامعه

مبارزاتي خود آگاه كند. اما بديهي است كه در هر قشري از جامعه استثنائات بسيارند.

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۸۷

توليد بارآوري توليد:

طبقاتي مولدين بارآوري توليد هاي گيري ضع و جهتاپيش از آنكه به موتفسيري ـ الزم است كه تكليف خود را با يك اشتباه محاسباتي ،بپردازيم

روشن سازيم و آن يكسان انگاشتن بازده (راندمان) و بارآوري توليد است.

كم نيستند مقاالت و مباحث علمي و يا حتي سوسياليستي كه با انكار يا گرفتن تفاوت ميان بازده و بارآوري امكان بررسي صحيح ناديده سازند. گرايانة مولدين بارآوري توليد را ناممكن مي جامعهاي ه گيري جهت

حضورسبت بيانگر ن (Efficiency)بازده يا راندمان توليد

(Availability) تالشو (Effort) از اينرو است. از كاره ة حاصلبه نتيجهاي محاسبة بازده ترين فرمول ترين و در عين حال صحيح يكي از ابتدائي عبارت است از:

بازده =تالش Xحضور

باعث تالش افزايش يا بديهي است كه افزايش حضور و اين نسبت درحضور كارگران را ،شود. در خط توليد افزايش مستقيم بازده خط توليد مي

و اوال با حذف كليه اوقات استراحت .توان به دو طريق افزايش داد ميحضور كارگران را ،اين روش :داشتن مداوم كارگران در خط توليد نگاه

دهد و آنرا به حضور كار (مثال هشت ساعت) افزايش مي در زمان ثابتتوليد در خطكار صددرصد يعني حضور هشت ساعت از هشت ساعت

افزايش ساعت كار روزانه است، مثال با ،كند. دومين روش نزديك ميهشت ساعت به ده ساعت كار روزانه كه به مدت دو افزايش ساعت كار از

د.ده ساعت حضور روزانه كارگران را افزايش مي

ة ميان كار الزم روزانه و كار كاپيتال در مبحث ارزش اضافة نسبي رابطبديهى است كه هر گاه طول روزكار و ارزش دارد: ان ميرا چنين بياضافه

۲۸۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

طول مدت كار اضافه معين خواهد بود. ،قوه كار معين [يا ثابت] باشندارزش قوه كار، يا مدت كار الزم براي توليد قوه كار، مدت كار الزم

كند. اگر يك ساعت كار در نيم براي بازتوليد اين ارزش را تعيين ميشيلينگ باشد، كارگر بايد 5، و ارزش يك روز قوه كار شيلينگ نمود يابد

دار بابت قوه كار او ساعت در روز كار كند تا ارزشى كه سرمايه 10پرداخته است را جبران نمايد، بعبارت ديگر ارزشي معادل ارزش وسايل زندگي را كه روزانه بايد بمصرف برساند توليد كند. اگر ارزش اين وسايل

توان محاسبه كرد، و اگر ارزش قوه ش قوه كار او را ميمعلوم باشد ارزتوان محاسبه كرد. اما مدت كار كار او معلوم باشد مدت كار الزمش را مي

آيد؛ به اضافه از كم كردن مدت كار الزم از طول كل روزكار بدست ميساعت كار اضافه 2ساعت كم كنيم 12ساعت را از 10اين صورت كه اگر

توان دريافت كه چگونه ممكن . و در اين حالت بسادگى نميماند باقى ميساعت بيشتر شود. بيشك 2است كار اضافه، تحت شرايط ثابت و معين، از

شيلينگ و نيم يا حتى كمتر به 4شيلينگ 5تواند بجاي دار مي سرمايه 4توليد اين ارزش ساعت كار براي باز 9كارگر بدهد. در آنصورت

ساعت 3ساعت كار اضافه 2ى است، و در نتيجه بجاي شيلينگ و نيم كافشيلينگ و 1شيلينگ به 1دار خواهد شد، و ارزش اضافه از نصيب سرمايه

نيم افزايش خواهد يافت. اما اين نتيجه تنها با تنزل مزد كارگر به سطحى تر از ارزش قوه كار او قابل حصول است. پائين

سوي كاهش ساعت كار الزم روزانه نتيجتا سرمايه به سبب گرايش دائمي بهو افزايش ساعت كار اضافه (كه خود منبع ايجاد ارزش اضافة نسبي است)

واسطة افزايش كار اضافه، تنها حضور كارگر را (به نسبت دستمزد) به نهقدور دهد بلكه حضور نسبي وي را نيز با حذف يا تحديد بالم افزايش مي

سوي تنزل دهد، كه اين خود بيانگر گرايش به اوقات استراحت افزايش مي مزد كارگر است.

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۸۹

توان به دو طريق افزايش داد: اوال كارگران را نيز مي تالشاز سوي ديگر وضعيت با افزايش فشار رواني تا حد ممكن كه خود باعث توليد

با تعويض كارگران شود. ثانيا ميتالش بيشتر و افزايش » آدرنالين«و ايجاد محيط وحوشت انتخاب پرتالش خط توليد با كارگران تالش كم

تر و تر است زنده بماند و او كه ضعيف پرتالشطبيعي براي آنكه هر كه از خط توليد حذف گردد و تالش بيشتر نيست پيرتر است و قادر به

مرحلة اجرا بهخط توليد در شتا انتهاي درختانقانون جنگل سرحدات دربيايد.

كنند و باعث را پاسداري مي بازدههاي افزايش قشري از جامعه كه روش افزايش ساعات كاركاهش ساعات كار الزم، تثبيت يا حضور صددرصد،

پاسداران گردند، ، فشار رواني و انتخاب طبيعي در خط توليد مياضافهميان »جزئي«م كه آن اشتباه بيني و نگهبانان بازده توليداند. حال مي سرمايه

گيري طبقاتي تواند در تعيين موضع و جهت بازده و بارآوري تا چه حد ميپس بار باشد. بنابراين بايد مراقب بود كه در مولدين بارآوري توليد مصيبت

اين قشر پاسداران سرمايه را ،مباحث سوسياليستياين اشتباه تفسيري در معادل مولدين بارآوري توليد فرض نكنيم.

لكن تنزلى از اين برد: ادامة كاپيتال ما را بيشتر به ژرفاي اين واقعه فرو ميكه نوع در ارزش قوه كار متضمن آنست كه همان مقدار وسايل زندگي

اما اين بدون ساعت توليد شود. 9شد اكنون در ساعت توليد مي 10قبال در افزايش بارآوري كار ممكن نيست. بعنوان مثال فرض كنيد يك كفاش، با

ساعته يك جفت كفش 12اي از ابزارهاي معين، در يك روزكار مجموعهبدوزد. اگر قرار باشد در همين مدت زمان دو جفت بدوزد بارآوري

تغيير شود، و اين شدني نيست مگر آنكه يا ابزارهايش كارش دو برابر ميكند، يا شيوه كار كردنش و يا هر دو. پس شرايطى كه تحت آن توليد

كند، يعنى شيوه توليدش، و خود پروسه كار، بايد از بيخ و بن متحول مي

۲۹۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شود. منظور ما از افزايش بارآوري كار پديد آمدن چنان تغييري در ليد از طول مدت كار الزم اجتماعى براي توپروسه كار است كه بر اثر آن

، و مقدار معينى كار قدرت توليد مقدار بيشتري يك كاال كاسته شود استفاده را بيابد. ارزش

بايست با بازده (راندمان كه نمي(Productivity) بارآوري توليدبنابراين Efficiencyتوان خطا گرفته شود، بيانگر اين مسئله است كه چگونه مي ) به

با فرض مقدار ،خط توليد راكار الزم و كار اضافه در نتيجة حاصله از افزايش داد يا يعني با بازده ثابت و معين، حضور و تالش مشخص و ثابت،

براي توليد كار اجتماعا الزم مقدار توان تر چگونه مي عبارت روشن به كاالي مشخص را كاهش داد.

تحولي است از بيخ و بن در شيوة توليد و پروسة كار. الجرم نوبة خود اين بهحاصل كار مولدين بارآوري توليد نه افزايش حضور و تالش از اينرو كارائيواسطة افزايش به كاهش كار اجتماعا الزمبلكه ،كارگران

(Performance) اما توليد است. هاي و روش ابزارهاتوليد كارگران و ،ر اجتماعا الزم نسبت معكوس داردتوليد با مقدار كابارآوري از آنجا كه

ترين معادلة براي بيان ابتدائي اين مفهوم عبارت است از: ساده

بارآوريتوليد =

1الزم مقداركاراجتماعا

محاسباتي نيست زيرا مقدار كار اجتماعا الزم دقيق معادلة باال يك معادلة طور نسبي در آن بيان نشده و واحد زمان نيز در نظر گرفته نشده است. به

اين نسبت معكوس را بيان كلي ماهيت به شكل صحيحي صرفا اين معادله .كند مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۹۱

اي كه توان كاهش داد؟ البته با همان شيوه كار اجتماعا الزم را چگونه ميايم: يعني با عصر تكنولوژي و ارتباطات پرتاب شده رهاي عصر حجر بهاز غا

هاي هاي جديد و افزايش مهارت اختراع و اكتشاف ابزارها و مهارتانساني با استفاده از دانش موجود. بنابراين ماحصل فعاليت مولدين

متحول ساختن شرايط و پروسة كار از بيخ و بن توسط بارآوري توليد، يا اختراع ابزارهاي غيرتني وگسترش كارائي ابزارهاي تني و غيرتني

. نوين است

اي را عالوه بر آنچه كه كاپيتال توجه كنيم كه تاكنون هيچ معادلهبحث اضافه مبيان داشته است به اين دربارة بارآوري توليد روشني به

ابزارهاي تني ت ايم. ليكن عبار ايم و كاپيتال را عينا بازخواني كرده نكردهدر اينجا مبين يك تفاوت ديدگاه جزئي است: اينكه در اين و غيرتني

كنيم و اعضاي استفاده نمي ابزارنوشته برخالف كاپيتال از ترم عمومي عملياتي بدن انسان (مانند دستها) را ابزارهاي تني و كلية آنچه با ترم

ناميم. دليل اين تفاوت شود را ابزارهاي غيرتني مي عمومي ابزار ناميده ميبه اين منظره است كه ابزارهاي غيرتني (از يك جانبي ديدگاه، توجه

توسيعچكش گرفته تا يك كمپرسور عظيم هيدروليكي) در حقيقت

(Extension) .خواهيم ديد كه اين ديدگاه چگونه ابزارهاي تني هستندهاي علمي ـ تخيلي را كه در آن ابزارهاي غيرتني (مانند داستان پاسخ بهمثابه موجودي هاي باهوش) در برابر انسان و ابزارهاي تني او به روبات

كند. تر مي كنند را آسان مستقل و ياغي قد علم مي

ول روزكار، فرض ما آن تاكنون، در بررسى ارزش اضافه ناشى از افزايش طبود كه شيوه توليد معين و اليتغير است. اما وقتى قرار باشد ارزش اضافه از راه تبديل كار الزم به كار اضافه بدست آيد ديگر بهيچوجه كافى نيست كه

به ارث سرمايه پروسه كار را بصورت في الحال موجود يا بصورت تاريخايعني نها طول مدت آنرا افزايش دهد. اش در اختيار بگيرد و سپس ت رسيده

۲۹۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

طور خالصه عبارت است از افزايش بازده كار توسط پاسداران سرمايه كه بهوجه هيچ بهافزايش طول مدت كار بدون تغيير بنيادين پروسة كار ديگر

بلكه شرايط فنى و اجتماعى پروسه و در نتيجه خود شيوه توليد كافي نيست. تا بارآوري كار بتواند افزايش يابد. در اين بايد از ريشه متحول شود

صورت، يعنى در صورت افزايش بارآوري كار، ارزش قوه كار پائين توليد آن ارزش الزم خواهد آمد و طول آن بخش از روزكار كه براي باز

يعني مولدين بارآوري توليد، با پائين آوردن است كاهش خواهد يافت.وردن مقدار كار اجتماعا الزم براي توليد ، يعني با پائين آارزش قوة كار

كه ماركس گردد اي از ارزش اضافه مي كاالي معين، باعث ايجاد نوع ويژهاي كه از طريق بلندتر من ارزش اضافهنامد: آنرا ارزش اضافة نسبي مي

و در مقابل، نامم مي ارزش اضافه مطلقشود را شدن روزكار توليد مياه شدن مدت كار الزم، و [در نتيجه] از تغييري ارزش اضافه حاصل از كوت

دهد كه متناظر با اين كوتاه شدن در طول دو بخش روزكار روي مي .ارزش اضافه نسبي را

موقع و موضع اجتماعي مسئلة بسيار پراهميتي دربارة در اينجا بههمانهائي كه توسط خوريم. يعني برميمولد بارآوري كارانديشان

و اجتماعيون عاميون ها) (سنديكاليستگرايان اتحاديهيا حتي از اين »كارگر فكري«مسماي بينام ها) دموكرات ـ (سوسيال

رغم اينكه حاصل كار قشر علي. اند گرفته را بر خود» كارگر يقه سفيد«بدتر سبب ايجاد باالئي كارانديشان، يعني كارانديشان مولد طرح توليد، به

هاي شغلي جديد در خطوط توليد (كاالهاي جديد ها و موقعيت مناسبكنند) از نظر اجتماعي با منافع اجتماعي كارگران مشاغل جديد ايجاد مي

كار قشر مياني كارانديشان، همسو و همراستا است، ليكن حاصل دوستانه، سبب ايجاد تحول در پروسة توليد يعني كارانديشان مولد بارآوري توليد به

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۹۳

كار است، اجتماعا در جهت قوة كه خود مستقيما مبين كاهش ارزش نمايد. عمل ميمخالف منافع كارگران

فقدان يكبار ديگر اجتماعيون عاميون گرايان و اتحاديهچگونه بينيم كه ميگذارند: منظر عموم مي داري را به از حقيقت مناسبات سرمايهديدگاه روشني

كارگر «ضمن اينكه بر اساس مفاهيم كاپيتال كنند كه اينكه مرقوم ميعمل »كارگر يدي« اجتماعي درست در جهت مخالف منافع »فكري

منافع مشترك اني با در عين حال هر دو اينها كارگر ليكند و ميافراد همين (كه البته چنين چيزي غيرممكن است) .ندا طبقاتي ـ اجتماعي

اجتماعي كارگران برقرار است، ـ وقتي صحبت بر سر منافع اقتصادياعم از » كارگران يدي و فكري«گردند كه منافع سنديكاليستي مدعي مي

تثبيت يا كاهش ساعت كار روزانه، اضافة دستمزد، اضافة حقوق بازنشستگي توان همة اين طبقات جامعه را در زير و غيره همراستا و همسو است و مي

با يكديگر به اتحاد رسانيد. ويدكارگران جهان متحد ششعار جهانشمول

ارزش ساختن مبارزات و حركات وجه بي هيچ هرچند كه مقصود من بهجهان هديه بهها دموكرات ـ و سوسيالها اجتماعي كه سنديكاليست

دستاوردهاي اي غني از كنند، نيست و هرچند كه اين مبارزات مجموعه ميفروشندگان نيروي كار قرار دانش مبارزة طبقاتي را در اختيارمقطعي و

صرفا با ماندگاري در حدود شعارها و ، جهاني چنين اتحادليكن ،دنده ميبدون شناخت ساز و كار دقيق و رويكردهاي دروني طبقة كارانديش

.ناممكن است

زيباترين » كارگران جهان متحد شويد«ضمنا بايد اشاره كنم كه عبارت ام، ليكن اين هر مفهومي شنيده عبارتي است كه تاكنون در هر زباني و به

تنها زيبائي خود را مديون سادگي آن است، بلكه بيانگر دنيائي از عبارت نهدر عرصة پايالمللي بين اتحاداين هاي نظري و عملي است تا پيچيدگي

. حقيقت گذارد

۲۹۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

دليل عدم اتحاد در صفوف بايست روشن شده باشد كه يمديگر اكنون و ركود انديشگي نيروي كار در عرصة كنوني مبارزة طبقاتي در جهان

اختالالت هاي شوروي و بيمارياتحاد خاطرات فروپاشي ،حاصل از آنپس از (Posttraumatic stress disorder)زاي پس از رويداد تنش

اينكه اين عدم اتحاد و پراكندگي مبارزاتي در نيست. كماواقعة فروپاشي سوسياليستي جهان از جمله چين نيز آشكارا به چشم ـ كشورهاي شبه

خورد و از سوي ديگر از فروپاشي شوروي نزديك به بيست و دو سال مييك ربع قرن) گذشته است و در جهاني كه وقايع حدود (

سياسي در آن بواسطة وسائل ارتباطي با زمان واقعي ـ ماعياجت(Real time) شوند، العيني از اين سوي جهان بدان سو مخابره مي در طرفه

بايست پشتي در عمليات اتحاد كارگران جهان مي چنين تأخير عظيم و الك(توسط جز وقايع خراب كردن ديوار برلين در قرن گذشته داليل ديگري به داشته باشد.بيل و كلنگ)

وقايع و ابعاد انساني اين بگذريم و به كنه هاشعاروجوه ظاهري پس از ) را و انگشتان ، پاها، ذهنها ابزارهاي تني (مانند دستكارائي بپردازيم:

اين ابزارها همانگونه كه تمرين يا ورزيدن . تمرين افزايش دادتوان با ميمهارت ذهني ـ بدني عمليات ورزشي را ايجاد در ورزشكاران مثال

فروشندگان نيروي كار و ها نگهدار سيستمكارانديشان در مورد ،كند مي است. مهارت توليدنيز متضمن افزايش

ات نظري و مؤثري از تمرين ة، كه خود شيوآموزشها را با اين مهارت، چه علوم توليدي آموزگاراناز اينرو توان افزايش داد. است نيز ميعملي

توليد، يهاي آموزشي تخصص ها و چه در دوره در مدارس و دانشگاهعنوان مولدين بارآوري توليد هستند. نخستين قشر شناخته شده از جامعه به

(علوم توحيدي و غيره) بديهي است كه آموزگاران علوم غيرتوليدي و عبور سالم از درد روز آخرت آموزند كه احتماال به هرچند كه دانشي مي

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۹۵

ليكن ، خورد مناسب براي انكر و منكر ميدروغهاي و يافتن راط صپل وجود كارخانجات راط و خط توليد صدليل فاصلة بسياري كه ميان پل به

ضمنا توليد مولدين بارآوري توليد نيستند. ةزمر درمستقيما اينها دارد، اجتماعي موضوع زندگي است و علوم مابعدالحيات نقشي در دگرگوني و

تحول پروسة كار ندارند.

متشكل از افرادي ،ترين قشر كارانديشان مولد بارآوري توليد وسيعاما سازي آن و ، توسيع ابزارهاي غيرتني، دقيقهااست كه حاصل كار آن

تمديد و عبارت از جموعا كه ماست نوين هاي توليد برنامهاكتشاف و توسعة بنيادهاي (Performance)هائي است كه كارائي توسيع وسائط و روش

فروشندگان ابزارهاي غيرتني، برنامة توليد و مهارت از جمله يتوليد دهد. مي ارزش قوة كار را كاهشبالنتيجه و نيروي كار را افزايش

كار مقدار نسبت معكوس آيد كه درستي برمي از مبحث ارزش اضافة نسبي بهاجتماعا الزم و بارآوري توليد بيانگر اين است كه اگر مقدار كار اجتماعا

نهايت نزديك الزم به حد صفر نزديك شود، مقدار بارآوري توليد به حد بي خواهد شد.

آسماندر تتخيالپرواز در اين معادله موجب حد صفرصور ذهني ت

كه تم اصلي آنها ،هاي علمي ـ تخيلي بسياري شده است داستاناليتنهاهي و ي غيرتنيابزارهادر توسيع از اين قرار است كه با رشد تكنولوژي

هائي چون روباتهاي باهوش مركز هاي فرا انساني آنها (كه دستگاه توانائينهايت رآوري توليد به حد بيباكنند) عمدة اين تخيالت را اشغال مي

گردد و مقدار كار اجتماعا الزم به حد صفر نزديك مينزديك شده و اهوش بدين واسطه طبقة كارگر از روي كرة زمين حذف شده و رباتهاي ب

نهايت مستقيما بدين جايگزين آنها خواهند شد: زيرا بارآوري در حد بيت انساني ندارد و بدون حضور دخال معني است كه خط توليد ديگر نيازي به

۲۹۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

تواند اشياء سودمند (كاالهاي) مورد نياز انسان (كارگر) خودبخود مي را فراهم نمايد. كنندگان مصرف

سناريوهاي ها كه آغازگر ژانرة مفصلي از داستاندر اين بنابراين داري ديگر خيالش از مبارزات كارگران نظام سرمايه، نيز هستند هاليوودي

روباتهاي ها نيز كه اكنون ديگر جائي در دل كمونيستراحت شده و داشته باشند، هم و يا اگر باهوش ندارند (زيرا اين روباتها اصال دل ندارند

كربني منبع عشق و عاطفه و هيدرودلهايشان سيليسيومي است و مانند دل و دنبال غازچراني به(روند پي كارشان ميپس همه ) احساس نيست.

در امن و امان و اين كرة خاك داري تا ابد در و سرمايه )نخودسياهجاويدان بودن تكراري همان داستان :هذا علي حكمفرما خواهد بود و قس

شيوة توليد در هر فورماسيون تاريخي هر اين شيوة توليد كه طبيعتا هائي زده م از چنين جاودانگيدر طول حياتش دداري) مله بردهج(از

يكي اين يكي را هم مانند آن ،خودشوقت در انسان نوع ... تا اينكه است سوي آينده حركت نمايد. از صفحة روزگار محو كرده و به

نهايت ممكن بارآوري توليد در حد بيافزايش ضي از آيا چنين مفرواما قول اي ندارد و به شده حد شناختههيچ است؟ آري! افزايش بارآوري توليد

عبارت يا به (Sky is the limit) »آسمان حد آن است«ها اروپائيتواند نهايت مي تا بيـ لحاظ نظري بهصرفا ـ تر تكنولوژي بشر روشن

گسترش يابد.

يسلطنتو تخت نيز گسترش يابد هفتم گر تا آسمان اما اين تكنولوژي اهنوز درگير وصل كند، (TCP IP)پي آي.پي سي خداوند را هم به شبكة تي

(مثل داس ي غيرتنيترين ابزارها و تابع همان قوانين مادي است كه سادهيعني اينكه ابزارها مانند هر شيء سودمند :و چكش) تابع آن هستند

داراي عمر مفيد مانند هر كاالي ديگري شوند و ميفرسوده ديگري جز در شرايط بسيار خاص بهذكر است كه الزم بههستند. معيني پيكري

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۹۷

يك كارگر به ابزار كارش) ابزارها فاقد موضوعي شخصي (مانند دلبستگي نام عمر مفيد رواني هستند. به

ي است كه اين بالواسطه بدين معن هاي غيرتنيپايان عمر مفيد پيكري ابزارد و هر چقدر نبا ديگري جايگزين گردترميم شده و يا بايست مي هاابزارتر است. نيز پيچيده هاجايگزين كردن آنعمل د، نتر باش پيچيده هاابزاراين

هاي باهوش به توانائي هاي روباتبازوهاي مكانيكي و يا هر قدر مثال اندازي آن عملي نگهداري و راهتعمير، د اوال نتر گرد انسان نزديك

خطاي نشدة شده و محاسبه محاسبهتر خواهد شد و ثانيا درصد خطر پيچيده بيشتر خواهد شد. آنها

مولد بارآوري كارانديشان بينيم منافع سنديكاليستي ضمن اينكه ميبنابراين بارآوري هرچقدر اينها ،الحال است در تخالف با طبقة كارگر في توليد

واسطة از ميان رفتن مناسبات و بهظاهرا ، افزايش دهندتوليد را جمعيتي بهباطنا اما ،شود مياز جمعيت كارگران كاسته هاي شغلي موقعيت

ها اندازي و نگهداري از سيستم راهشود كه آنان را كارانديشان افزوده مي ناميم. مي

نسبتي معكوس است ولي يك مبين مقدار اين كاهش و افزايش كه هرچند ، كنوني ازاي كاهش هر نفر از جمعيت كارگران به يك نيست، يعني به

شود. با يك تخمين بسيار افزوده نميآينده يكنفر به جمعيت كارانديشان سرسري و عجوالنه شايد بتوان گفت كه مثال با كاهش ده نفر از جمعيت

شود. آن يكنفر غالبا يكارگران، يكنفر به جمعيت كارانديشان اضافه مهاي باالتر عملي متخصص و زيركي است كه با اثبات توانائيبسيار كارگر

ديگران، از زمرة كارگران متخصص خارج شده و و نظري خود نسبت بهو در ها كارانديشان نگهدار سيستممعموال به زمرة فرار از طبقهبواسطة اين

و در موارد ولد بارآوري توليدكارانديشان مموارد خاصي حتي به زمرة اين شيوة آيد. در مي كارانديشان مولد طرح توليدبسيار اخص به زمرة

۲۹۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

فرار از طبقه، ناگفته آرزوي شخصي هر كارگري است و نيز آرزوئي انساني است كه او براي فرزندانش دارد.

بورژوازي) شهروندي (خرده سوي خرده بهة خويش اگر فرار كارگر از طبقگرائي تضعيف و يا مختل فراري است كه ارتباط انساني وي را با جامعه

ارتباطات سوسياليستي ،سوي كارانديشان برعكس سازد، فرار از طبقه به ميبر ابزارهاي وي را تقويت كرده و شعارهاي نظري حذف مالكيت خصوصي

براي هاي عملي جستجو براي راهيافت را در زندگي وي مبدل بهتوليد سازد. مي بر ابزارهاي توليد ف واقعي مالكيت خصوصيحذ

از اينرو در جوامعي كه تخريب مناسبات توليد برنامة عملي و روزمرة دولت در جهت حفظ مراتب استبداد حكومتي است (از جمله ايران)

همواره در جستجوي ترفندهائي هستند كه ،پاسدار استبداد شناسان جامعهتر كرده و فرار شهروندي را آسان به سوي خردهاز طبقه كارگران فرار

د. در عوض كارانديشان در ارتباط نتر ساز سوي طبقة كارانديش را سخت بهاز و فرزندان وي را با طبقة كارگر همواره گرايش دارند كه فرار وي

تر كرده و آنان آسان ،ها و توليد بارآوري طبقه به سوي نگهداري از سيستمسوي زيرا فرار به اكيدا بر حذر دارندشهروندي وي خردهس را از فرار به

سازد كه ارتباط خرده شهروندي كارگران را به مناسباتي آلوده مي نمايد. با كارانديشان مختل ميآنها را اجتماعي

اين دو حركت اجتماعي در جهت مخالف يكديگر است و بدين واسطه سو حركت نيبدبا اميدي به آينده و يا كساني را كه طبقة كارانديشان

را همواره هاي فني، پزشكي و صنعتي) كنند (مانند دانشجويان دانشگاه ميقرار )استبداد حكومتيبازده سرمايه (پاسداران رودررو با پاسداران

و براي اين رودرروئي اجتماعي كه باالجبار به ميدان سياست دهد. مي . هيچ پاياني متصور نيستشود، ينيز كشيده مهاي حاصل از آن نيرنگ

کارگران و کاراندیشان ❖ ۲۹۹

الجهت در چنين جوامعي ماداميكه اين دو حركت عظيم متضاد و مختلفوجود دارند، تقريبا تمامي مبارزات فروشندگان نيروي كار (از قبيل اعتصابات كارگري و غيره) در ساية اين رودروئي عظيم اجتماعي، چهره و

از اينرو اين چهرة گيرد. را برخود مي »ياستبداد ضد«ظاهر مبارزة سياسي شهروند را اي از اقشار خرده استبدادي هرچند كه پاره مبارزات ضد ةويژ

خود جذب بهو توأم با سؤتفاهمات نيز نيز با رويكردهائي غالبا مذهبي چگونگي بر سر گير اي نفس خود مبارزهو ريشة ليكن در كنه ،كند مي

طبقاتي اي و بنابراين بالواسطه از بنيان مبارزهاست مالكيت ابزارهاي توليد است.

فريبان تمامي همت و و عوامسياسي بازان بديهي است كه بسياري از نيرنگتا اين شكل مبارزة طبقاتي را نوعي مبارزه گيرند كار مي تالش خود را به

ندارد) و يا در بهترين معيني براي آزادي (كه در علم سياست هيچ تعريفهاي فلسفي ساالري (كه اين هم موضوع جدل حالت، مبارزه براي مردم

را كه مبارزه بر سر پايان است) جلوه دهند و جوهر وجودي آن بي چگونگي مالكيت بر ابزارهاي توليد است، از چشم جامعه پنهان دارند.

خود را مطلقا كارانديشان كسب خودآگاهي طبقاتي، گامهاي آغازيندر چرا؟ چونكه دانند. مالكين اجتماعي ابزارهاي توليد ميو بي هيچ استثنائي

ابزارهاي توليد توسط آنها ساخته شده است و توسط صاحبان سرمايه كارانديشان و خودآگاهانة تمامي مبارزات اجتماعي سرقت رفته است. به

ابزارهاي توليدبر خويش تصاحب دوبارة مالكيت اجتماعي بر سر امروز هاي توليد عملي است. چرا مالكيت اجتماعي؟ زيرا توليد ابزارها و روش

اي سوسياليسم بنابراين اگرچه شعار ريشهاجتماعي است و خصوصي نيست. گاها براي طبقة كارگر حذف مالكيت خصوصي بر ابزارهاي توليديعني

آيد، براي نظر مي هالسويه ب در گرماگرم مبارزات سنديكاليستي موضوعي عليشان است. آنها تمامي مبارزات اجتماعيحيات دليلكارانديشان معنا و

۳۰۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

افزايش فقط خواهند و اين حق خويش را مياز دست رفتة احقاق حق قيد و شرط بيقطعي و شت بلكه بازگ ،دستمزد و حقوق بازنشستگي نيست

جامعة آنها است و تبديل اين توليد به هايتمامي حقوق مالكيت بر ابزار است. ين طبقه به مالكيت ادر اسرع وقت مالكيت خصوصي

فراموش نكنيم كه كارانديشان فرزندان طبقة كارگر هستند و ضمن اينكه اند، داراي هاي اين طبقه را به ارث برده ها و قابليت تمامي خصوصيت

رغم خود نيز هستند: از جمله اينكه علي ةهاي ويژ ها و قابليت خصوصيتخاصيت ويژة قشر مياني كارانديشان در كاهش ارزش قوة كار، اين قشر

واسطه دائمي است كه فروشندگان نيروي كار را بهذاتي و داراي گرايشي جمع قشر پائيني كارانديشان به آنانهاي ها و قابليت پيچيده ساختن مهارت

فرايند مثالي كه در باال آندر آمد گويد. شها) خو (نگهداران سيستمه كارگر باقي مانده در اين رابطه موقتا و يا دائما به بديهي است كه ن ،آمد

شوند. ارتش بيكاران افزوده مي

هاي ها و بايت از سوي ديگر كارانديشان با شناخت تمامي جزئيات و بيت ،آنهابندي و طبقه ها نوين توليد و دانستن قابليت هاي و روش ابزارها

الحال و در همين في ،ي موجودبزارهاهمين اكنند كه سادگي محاسبه مي بههستند كه نوع بشر را الزم و كافي داراي توانائي ،الطلوع علي صبح

حداقل از گرسنگي برهانند و با سازماندهي نوين توليد در سطح جهاني، از سطح سياره در اسرع وقت را بدوي هاي آبي و بيماري فقر غذائي، بي

كجاست و كارانديشان نظري و عملي كن سازند. پس نتيجة اينهمه كار ريشهآن آثار كه اثري از رود فرو مي وسطائي ة قرونشد ة نفرينكدام سياهچال به

داري اينست به شيوة توليد سرمايه انآنسادة پيام هخالصو ؟ ماند باقي نميام و تو آنرا به بشر ساختهنوع من ابزارهاي توليد را براي آسودگي «كه:

و يبدبختبه را داري نوع انسان و اي اش كرده و خصوصياي سرقت برده

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۰۱

دادن در كف زنگي مست، به كه آيد علم ناكس (تيغ !»كشاني ميفالكت دست) را به

بينند كه نزديك شدن درستي مي تخيلي به ـ پردازان علمي داستاناگر به معناي مرگ و فانتزي از نظر تئوريك نهايت بارآوري توليد به حد بي

كه اين مرگ توانند ببينند است، اما پيشتر از آن نميكهن طبقة كارگر است. او عين تولد او ظاهري

هاي آن را تخيلي را (كه نمونه ـ هاي علمي ترين خيالپردازي خيالياگر آقاي بيل فضل هاي الوين تافلر از كلبة الكترونيكي و افاضات در نوشتهداري تا لحظة رسيدن نظام سرمايهاگر توان يافت) مفروض داريم و گيتز مي

نفسهاي پير و فرتوت خويش دوام بياورد و به ،نهايت حد بي بارآوري توليد بهتوسط انفجار اي لحظهچنين كرة زمين تا پيش از اگرادامه دهد و جداگانه در مساوي و هاي اتمي و هيدروژني به دو شقة كلكسيون بمب

هائي را بپذيريم كه »اگر« اگرفضاي اليتنهاهي تقسيم نشود و خالصه المسائل قطر كتاب توضيح ها و خزعبالتي به فيبا پذيرفتن آنها مستلزم فلسفه

مانند ققنوسقديمي طبقة كارگر متصور است كه است، در چنين صورتي از جواني در خود خواهد سوخت و از خاكستر آن ققنوس پيري

متولد خواهد شد كه روزي پهناي بالهايش ها كارانديشان نگهدار سيستم همة كرة خاك را فرا خواهد گرفت. دوباره

تر و سريعتر، زيركتر، تر، تيزهوش كه از والد خود تندذهن جواني ققنوسدليل نيست كه بي تر است. قدرتمندتر و براي نظام طبقاتي بسيار خطرناك

كارانديشان مولد بارآوري توليد ضمن داشتن روابط سطحي و گاه توأم با ها روابطي ، با كارانديشان نگهدار سيستمميقدي سؤتفاهم با طبقة كارگر

و جديد سؤتفاهم دارند و زبان گونهبسيار نزديك و دقيق و فارغ از هرشناسند و هاي آن مي ها و بايت ترين بيت يكديگر را تا دقيقالمللي بين فهمند. مي

۳۰۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

داري به گرايانه و ابژكتيو، كار شيوة توليد سرمايه اما در يك بررسي واقعي نظر اتفاقحصول اين دوردورها منجر نخواهد شد و همين ققنوس پير با

المللي با كارانديشان، نه بر سر مسائل و منافع سنديكاليستي، بلكه با بينچندقرني قطور ابزارهاي توليد، پروندة برهدف حذف مالكيت خصوصي

خواهد بست و آنرا به بايگاني خواهد سپرد و ادامة شيوة توليد را اين در نظام و شيوة توليد نوين ،نهايت سوي بارآوري توليد تا حد بي حركت به وقوع خواهد پيوست. ديگري به

ارزش كاالها با گويد: بحث ارزش اضافه نسبي ميادامة ماركس در ارزش قوه كار نيز چنين است، زيرا به بارآوري كار نسبت معكوس دارد.

ارزش كاالها بستگى دارد. اما ارزش اضافه نسبى با بارآوري كار نسبت يابد. با جهت با آن كاهش و افزايش مي مستقيم دارد، بعبارت ديگر هم

ساعته 12فرض ثابت بودن ارزش پول، يك روزكار متوسط اجتماعى كند، مستقل از اينكه توليد ميشيلينگ ارزش جديد را 6همواره همان

نسبت تقسيم اين مبلغ ميان ارزش اضافه و دستمزد چگونه باشد. اما اگر در نتيجه افزايش بارآوري ارزش وسايل زندگي نزول كند، و از اين طريق

شيلينگ كاهش يابد، ارزش 3شيلينگ به 5ارزش يك روز قوه كار از خواهد يافت. زيرا قبال براي شيلينگ افزايش 3شيلينگ به 1اضافه از

است. ساعت الزم 6ساعت الزم بود و اكنون 10توليد ارزش قوه كار بازتواند به قلمرو كار اضافه ملحق چهار ساعت وقت آزاد شده است، كه مي

و كششي ذاتى، گرايشى دائمى، به سوي انگيزه شود. حاصل آنكه سرمايهكاالها را ارزان كند و، از طريق افزايش بارآوري كار دارد براي آنكه

ارزان كردن كاالها، خود كارگر را.

پس اين نكته صحيح است كه حاصل كار مولدين بارآوري توليد، پائين تر هرچقدر كه ارزش مولدين بيان عريان آمدن ارزش كارگران است. به

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۰۳

به همان نسبت از ارزش كارگران ،بارآوري توليد در جامعه افزايش يابد كاسته خواهد شد.

ها و دموكرات ـ سوسيالكه باشد صحيح بايد ين نكته نيز از اينرو اكارگران جهان «كه زير چتر شعار عمومي و جهانشمول هائي سنديكاليستتوقع دارند كه كارانديشان بطور عام و كارانديشان انتظار و » متحد شويد

حركات مبارزات اجتماعي و د بطور خاص، در مولد بارآوري توليكارگر «عنوان تحت نام و و دموكراتيك ـ گرايانه و سوسيال اتحاديهمسائل الحال و فيمتحد شده و از منافع » كارگر يدي«با طبقة » فكري

نظر بر اهداف و اتفاقاز ارزش واحدي دفاع كنند، سوسياليسم را مقطعي هائي شبيه به همان به خيالپردازيو كمابيش تهي كرده مفاهيم بنيادين آن

سازند. تخيلي مبتال مي ـ هاي علمي داستان

دقت بهكاپيتال را اينها سادگي اين است كه ها به دليل اين خيالپردازيآشنا نيستند و در كنه معناي آن خوانند و با بحث ارزش اضافة نسبي نمي

بعدي از طبقة كارگر جهاني، تكهاي روسي و گرنه فارغ از ترجمهو كششي ذاتى، گرايشى دائمى، به سوي انگيزه سرمايه«ماركس در عبارت

افزايش بارآوري كار دارد براي آنكه كاالها را ارزان كند و از طريق اي را در بيان ماهيت هيچ نكته» ارزان كردن كاالها، خود كارگر را.گرايش و كشش ذاتيزيرا ه است. مولدين بارآوري توليد ناگفته نگذاشت

انتها است كه تا پايان همين روشني بيانگر كشش و گرايشي بي به دائميداري ادامه خواهد داشت وگرنه ماركس از حيات شيوة توليد سرمايه

كرد و حدود و صغور اين هاي ذاتي و دائمي براي آن استفاده نمي واژهروشني معناي گرايش ن عبارت بهنمود. اي كشش و گرايش را دقيقا معين مي

تا حد نهايت و در نتيجه كاهش كار اجتماعا الزم بارآوري توليد به حد بيبه حد صفر است را قديمي كه مستقيما به معناي كاهش ارزش كارگر صفر

در خود دارد.

۳۰۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

گردند، يك شبه و در ققنوس پير ميتولد دوبارة آن اما وقايعي كه منجر به هاي بسيار و يا حتي يابند و چه بسا كه دهه يك برهة كوتاه وقوع نمي

همانطور كه پيشتر ها از رشد و باروري تكنولوژي را پوشش دهند و قرناينكه قوائم مادي دليل به ،حد صفرتا ديديم كاهش كار اجتماعا الزم

ز فيزيكي و مجازي (يا تركيبي از هر ارزش مصرف ابزارهاي توليد، اعم ادو اينها) مانند هر شيء ديگري متضمن عمر مفيد پيكري است، ضمن پائين

عملي ـ نظري (كار ساده)، ارزش كار نظري ـ آوردن ارزش كار عملييعني اينكه ضمن كاهش ساعت كار دهد. (كار پيچيده) را افزايش مي

دگي كار مجرد بشري براي مجرد بشري براي توليد كاالي معين، پيچي افزايد. توليد همان كاال را افزايش داده و بالواسطه به ارزش آن مي

كنند ضمن اينكه اينها در عمل واقعي اجتماعي و مبارزاتي نيز مشاهده ميهاي عالقه و هيجاني نسبت به درخواستكمتر كه مولدين بارآوري توليد

گرانة كارگران دارند و هرگونه دخالت آنها در اين و مطالبه سنديكاليستياعتبار هاي سياسي و سوسياليستي براي كسب طلبي عمليات، يا از روي جاه

حسب اتفاق در جوار سنديكاهائي قرار ر است و يا اينكه ب اجتماعيبه سبب ارتباطي دوجانبه با گيرند كه عالوه بر مطالبات سنديكاليستي، مي

حذف مالكيت خصوصي از ابزارهاي هاي كار و انديشة سوسياليستي، هستهاند، اجتماعي خويش قرار داده ـ را نيز در زمرة مطالبات سياسي توليد

ابزارهاي بر كسب مالكيت اجتماعي توانند كارانديشان خواستار بنابراين مي را با خود همسو و همراستا نمايند. توليد

در اينجا يكي از حقايق ژرف اهداف كارانديشان در پس خودآگاهي يانه، گرا جامعهگيري جهتگاه در آغازاينكه شود: شان آشكار مي طبقاتيآنان تنها حذف مالكيت خصوصي بر ابزارهاي توليد نيست، بلكه هدف

اگر آنان .استقطعي مالكيت بر ابزارهاي توليد اجتماعي و تصاحب همسوئي و اتفاق گرايانة طبقة كارگر با وي به شعارهاي جامعهدر ابتدائا

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۰۵

ست كه اين تصاحب مالكيت، بدوا بدون بوده ا ، دليلش اينيدندرس نظر ميچرا چنين تصاحب اجتماعي الزم حذف مالكيت خصوصي ميسر نيست.

ابزارهاي توليد بايد در دستان رهبري كه بوده است پاسخ ايناست؟ اي باشد كه توان نظري و عملي شناخت، توسيع، بازساخت، ترميم و طبقه

نگهداري اين ابزارها را در خود دارد.

زيرا ديكتاتوري نيست؟ البته كه هست! نوعي آيا اين تصاحب قطعي بيانگر خط در ،ها همانگونه كه نظر و رأي تخصصي يك كارانديش نگهدار سيستم

اتالف گيري و دموكراسي و چنين توليد بدون هيچ جروبحث اضافي و رأيآغازگاه آيد، وي در بدون چون و چرا به مرحلة اجرا در مي ،هائي وقت

كه همين ست بوده ا اينشته داكه يهدفتنها نيز اش خودآگاهي طبقاتيدموكراسي (زيرا ات، بدون هيچگونه توهمفنديكتاتوري دانش و

مرحلة در سطح تمامي جوامع بهدموكراسي بردار نيستند) فني موضوعات از ساير ابعاد جامعه جدا شده و پروسة توليد اجتماعياجرا در بيايد و

ارانديشان قرار گيرد و كليات و كجداگانه در اختيار ديكتاتوري اي هاي عمومي، سياسي و اجتماعي پروسة توليد توسط طبقه گيري جهت

دهد و الحال صرفا جزئيات و دقايق آنرا سازمان مي سازماندهي شود كه في آن كوتاه است. المللي و بينگيري عمومي دستش از تعيين جهت

گيري اجتماعي و ي نيازي به رأ ،اين رهبري فني و تخصصي توليد اجتماعيمتخصصيني كه بر كنه مسئله كامال شوراي ساالري ندارد بلكه تنها مردم

كافي است. براي سازماندهي آن ،مسلط هستند

گرايانه است كه در كنه خود جامعهاجتماعي ـ سياسيگيري اين جهتصرفا فني و بعدي و اي تك موضوعي اجتماعي مانند توليد، از زاويه ليكن به

، 1932كند، براي نخستين بار در دانشگاه كلمبيا در سال تخصصي نگاه ميفلسفي در تحكيم بالمنازع ـ يعني دانشگاهي كه از نظر علمي

۳۰۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

جهان ها بود، در بحبوحة بحران بزرگ اقتصادي امريكا به سوسياليست . معرفي گرديد

فلسفة حكومت تكنيك، يعني حكومتي كه در آن عنوان اين شعار بعدها بهدر جاي صاحبان سرمايه) (به رهبري بر عهدة ارباب فن است و كارانديشان

كنند، يا به عبارت هاي سياسي ـ اجتماعي را رهبري مي آن تمامي فعاليتشناخته شد و خود ) Technocracy(تكنوكراسي ساالري فنتر همان ساده

گرايانه در جامعة امريكا گرديد. ز تحركات جامعهمنبع و منشأ بسياري ا

و نخستين ساالري آغازگاه خودآگاهي طبقاتي كارانديشان هرچند كه فنليكن اين پروسة ،سوي سوسياليسم است گام اين طبقه در حركت به

متوقف شده است و 1932خودآگاهي كماكان تا امروز در همان سال گرايانه از تكنوكراسي در هاي تركيبي جامعه رغم اينكه كمابيش انديشه علي

شود، ليكن جاي آثار و مقاالت كارانديشان سوسياليست مشاهده مي جاي هاي تركيبي، كه يا از تركيب تكنوكراسي با اين انديشه

گذارند و مبدل به انديشة عرصه وجود مي دموكراسي پا به ـ سوسيالگردد و يا از تركيب آن با اهداف (تكنودموكراسي) ميساالران عامي فن

اند كه كارانديشان رسند، تاكنون قادر نبوده منصه ظهور مي سنديكاليستي به را به مرزهاي سوسياليسم نزديك كنند.

پايان سياسي نيست، بلكه بيان اين وجه بحث بي هيچ مقصود در اينجا بهالبته نديشان هنوز جايگاه سوسياليستي خود را در جامعة ارانكته است كه طبقة ك

المللي با ارتباط دوجانبه و بينانساني بازنيافته است. جايگاهي كه بدون ميسر نيست. فروشندگان نيروي كار

دولت آقاي خاتمي با بينيم كه هرچند مينيز ايران ةدر جامعموج تكنوكراسي كامل كنترل سرمايه و عدم از پاسداري در اش»لياقتي بي«

گرايانه را هاي جامعه ها، جريان رشد انديشه دانشجويان و دانشگاهميان در نژاد در لياقت و زيركي كامل در آقاي احمدي ، ليكن دولتتسريع كرد

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۰۷

مناسبات توليد، دو ترفند دقيق و تخصصي پاسداري سرمايه و تخريب ه در دستور كار خود قرار داداجتماعي اجتماعي مؤثر را در اين تخريب

كارانديشان بالقوه (دانشجويان) كه پس از اجباري دهي : اوال جهتاستوجه امكان دخالت در توليد اجتماعي را نداشته باشند هيچ تحصيل بهپايان

شهروندي يا همان سوي خرده به و مستقيما (در فرار اجباري از طبقه)هاي تجاري و انداختن شركت كشيده شوند و با راه (Business)بيزنس

و داده تمامي ارتباط مستقيم خود را با توليد اجتماعي از دست ،غيرتوليدي ن شوند. ودفمدر سياهچالة بازار تهران

شاندن آنها به واسطة ك هاز پروسة توليد ب ،بالقوه ثانيا با انحراف كارانديشاندر » نبوغ«سازي اورانيوم و اشاعة مانند غني ،هاي ذاتا غيرتوليدي پژوهشساير اشياء غيرسودمند براي انسان و اتمي و بمب اشيائي مانند ساختن

ورد و جادو) توسط (ازجمله هرشكلي بهايران ةبهرحال اين مسئله كه جامعبپذيرد كه موضوع پژوهش علمي هيچ ربطي به توليد اجتماعي ندارد و

يا صرفا شامل موضوعاتي شبيه به ساختن روباتهاي بامزة رقصندة باهوش و و و يا حتي دورتر از آن مريخ مكانيكي به سيارة سفراي شوت كردن

موضوعاتي از قبيل رصدالكواكب بالصور العجايب و سرگرمي با خالصه است. الغرايب

همين روي هر مؤسسة پژوهشي كه موضوع كارش ،در اين پروسة تخريباشياء توليد اجتماعي و دقايق ها پيچيدگيبررسي درجهت سطح زمين و

طرز كارائي با انواع امر به معروف و نهي از به ،در ايران باشدسودمند هاي دولتي و غيردولتي مواجه ساير كارشكنيقطع بودجه و منكر و

در اين دوره بيش از هفتاد و پنج درصد تمامي مؤسسات پژوهشي شود. مي» اتمي«، يا معلق و راكد شده، يا در ايران توليد اجتماعي اشياء سودمند

سوي رصدالكواكب از پروسة توليد اجتماعي خارج شده، يا با تغيير برنامه بهو اند اصال تعطيل شدهاينكه شده، يا انگ جاسوسي بر پيشاني خورده و يا

۳۰۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شلوغ و هاي مولدين بالقوه و بالفعل بارآوري توليد را آوارة خياباننتيجتا اند. شهروندي (بيزنس) كرده هخردزدة ترافيك

استبداد و بازده از اين نظر دولت آقاي احمدي نژاد در پاسداري از 1932پيمايد كه جمهوريخواهان از سال همان راهي را ميتقريب بهسرمايه،

اند كه البته در امريكا پيمودهواسطة نظامي كردن علوم توليدي به 1955تا توليد اجتماعي است كه كارا بودن خود را در اي از تخريب شده مسير تعيين

گرايانه ثابت كرده است. هاي جامعه برابر رشد انديشه

البته بديهي است كه متخصصين امريكائي و روسي مبارزه با سوسياليسم، در و راهچنين المللي، اين دولت را در يافتن برابر كسب امتيازات بين

متخصصين داخلي تخريب جامعه كه ، ليكن نقش كنند ياري مي ئيها روش. غالبا از قماش اقتصاددانان اسالمي هستند در اين ميان بارزتر است

المللي ترتيب داده شود كه در آن دولتي كه اي بين بهرحال اگر مسابقهزده باشد مقام اول كشورش بيشترين خسارت و صدمه را به توليد اجتماعي

نظامي شك دركنار دولتهاي د بينژا را كسب نمايد، دولت آقاي احمديها براي دريافت احسين در عراق، از نخستين كانديد چون حكومت صدام

. باشد ميمقام اول جهاني مدال طالي

ها، كردن دانشگاه دوستي افراطي، اسالميزه افكار سطحي و بسيار عامي ميهنبراي اثبات و تقال تالش ،از اقتصاد اسالمي العربي تمهيدات محيرالعقول

مرگ «و تواند بكند؟) (چرا نمي» تواند بكند. آمريكا هيچ غلطي نمي«اينكه عاج و و ساحلازبكستان از آمريكا و اسرائيل و انگليس گرفته تا » بر...

اي از و خالصه مجموعه جز ايران خالصه همة كشورهاي دنيا بهها غربيمي المللي كه موجب سرگر ملي و بيناتمي و هاي بازي شامورتي

و » بيگانه«هاي خبري و بازارگرمي رسانهسيرك سيار) يك نمايش (مثل اضافة حقوق براي خبرنگاران سياسي است، ياري دهندة اين دولت در

كسب مدال مذكور است.

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۰۹

دار و پس تواند با سعي و تالش جهت حاصل اينكه كشور ايران كه هنوز ميكلي آبروي به المللي، ريزي شدة بين و رابطة برنامه از چندين دهه كار مداوم

سوي تبديل هر روز به ،بازيابددوباره اش را در اذهان جهان از دست رفتهترين داستان تراژديك حال اندوهگين دارترين و در عين شدن به خنده

دكتر رواني تا كمدي ،كند راديواكتيو در ادبيات جهان حركت ميدوبله كوبريك، در جهان واقعي و استنلي (Dr. StrangeLove)الو استرنج

و گر شود جلوهابناي بشر در پيش چشمان حيرت زدة ،به زبان فارسيفيلم چنين مبدل به تم اصلي (Liquidation) »تسويه«ترجمة فارسي واژة

اين بهائي است كه يك كشور المللي گردد. بين كمدي ـ اكشندرجه سوم اش درونيداري استبدادزده در جهت تخريب مناسبات توليد سرمايه

پردازد. مي

ساالري، اجتماعيت عامي، فنبه عاقبت مولدين بارآوري توليد بازگرديم: دو هاي تركيبي از ساالري (بوروكراسي) و يا انديشه گرائي، ديوان اتحاديهزايشان در جامعه، رغم تأثيرات گهگاه مثبت و حركت علياينها، يا چند

هائي هستند كه بر سر راه خودآگاهي طبقاتي ها و دام همه چالشها از اين چالشجاي اين راه خطير موجودند. جاي كارانديشان، در

اي هستند هاي سوسياليستي گيري زيرا اينها همه جهت ،توان پرهيز كرد نميكردن يكي از ابعاد اين راه خطير، با فراموش شان درهايگاميكي از كه در

كنند. بعدي تحويل مي گرائي را به موجودي تك آسودگي انسان، جامعه

و كششي ذاتى، گرايشى دائمى، به سوي افزايش بارآوري انگيزه سرمايهكار دارد براي آنكه كاالها را ارزان كند و از طريق ارزان كردن

را.كاالها، خود كارگر

تاكنون در جستجوي 1932در حاليكه طبقة كارانديشان جهان از سال اش كماكان سرگردان هاي سوسياليستي براي خودآگاهي طبقاتي راهيافت

داري در اين كشش ذاتي و گرايش و سرگشته است، شيوة توليد سرمايه

۳۱۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

اش هيچ كم نگذاشته و با شتاب روزافروني در جهت افزايش دائميكند كه نتيجة آن رشد بادكنكي اين رآوري كار حركت ميبعدي با تك

واسطة تعليم انبوه عظيمي از كارانديشان درجهان است. طبقه به

كشش ذاتي و گرايش «داري با اين اينكه شيوة توليد سرمايه با توجه بهدر حقيقت دارد گور خود را ،كارگراناش در كاهش ارزش »دائمي

اي از درپي جرقهدشمني مواجه خواهد شد كه با دير يا زود و كند ميبراي وي متوقف ساختن تمامي نظم و مراتب اقتصادي خودآگاهي طبقاتي،

عبارت اين ، به كشد طول مي »هفت دقيقه و نيم«تنها سرمايه و اجتماعي استاد گفتارطراوت توان تنها مي ،در بحث ارزش اضافة نسبيماركس افزود:سخن را

بريد شاخـه بـن ميكي بر سر ـي

كرد و ديد ظرخداوند بستان نـ

كند بگفتا كه اين مـرد بـد مي

كند ! نه با من كه با نفس خود مي

ها: نگهداري از سيستمراه اندازي و

نسبت كارانديشان مولد طرح و بارآوري توليد با كارانديشان نگهدار ها از نگهداران سيستمها مانند نسبت قلة كوه يخ با بدنه آن است. سيستم

نظر تعداد بيش از نود و پنج درصد تعداد كل كارانديشان جهان را تشكيل رابطه با طبقة ترين ترين و آگاهانه ، رفيقانهترين دهند و داراي نزديك مي

كارگر هستند.

شود. ها از ابزارهاي تني آغاز مي بديهي است كه نگهداري از سيستماندازي ندارند زيرا نظام بيولوژيك نصب و راهابزارهاي تني نيازي به

اندازي كرده است. اما طبيعت آنها را پيش از تولد در آدمي نصب و راه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۱۱

اين ابزارها نيازمند نگهداري و حفظ سالمت هستند. بنابراين تمامي مربيان ها، روانشناسان و كليه ورزشي، پزشكان، پرستاران و پرسنل بيمارستان

كار آنها تضمين سالمت و نگهداري از ابزارهاي تني افرادي كه حاصل دهند. ها را تشكيل مي است، نخستين قشر كارانديشان نگهدار سيستم

ها كه به نگهداري از ابزارهاي غيرتني قشري از كارانديشان نگهدار سيستمستي بسته به موقعيت خويش در پروسة توليد، به يمشغولند، در مفاهيم سوسيال

تلفي از قبيل كارگر متخصص، كارگر يقه سفيد، كارگر فكري، هاي مخ نامها و يا مدير سيستم (System engineer)ها تعميركار، مهندس سيستم

(System administrator) شوند. البته تمامي اين ناميده ميسطحي قدري در بررسي مناسبات توليد المجموع به حيث ها من نامگذاري

اي از موقعيت دقيق طبقاتي كارانديشان كه كوچكترين جلوه هستند د. نده ها ارائه نمي نگهدار سيستم

بايست بررسي كنيم كه اين جمعيت صد و شصت ميليون نفري ابتدائا ميها از كجاي پروسة توليد پا به عرصة وجود كارانديشان نگهدار سيستم

ناملوس و نامحسوس اند و چگونه مبدل به چنين قدرت مستتر، گذاشتهكنند كه تمامي مراتب و مناسبات اجتماعي توليد اند كه بعضا ادعا مي گشته

متوقف نمايند. هرچند كه در » هفت دقيقه و نيم«توانند در عرض را ميگيرد، ليكن صرف وجود چنين لحظة حاضر كسي اين ادعا را جدي نمي

توجه تر دقيقعيت ادعائي دليل كافي است كه به مراتب تشكيل اين جم نمائيم.

دارد: كاپيتال در بحث سرمايه ثابت و متغير بيان مي 8ماركس در بخش

هاي عوامل مختلف پروسه كار در شكل دادن به ارزش محصول نقشماهيت، - كنند. كارگر با صرف مقدار معينى از كار خود مختلفي ايفا مي

ي به موضوع ارزش جديد - هدف و خصلت فنى خاص آن هر چه باشد وسايل توليدي كه طى پروسه افزايد. از سوي ديگر، ارزش كارش مي

۳۱۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ماند و از نو بصورت اجزاي متشكله ارزش رسند محفوظ مي بمصرف ميشود. مثال ارزش پنبه و ارزش دوك مجددا در ارزش نخ محصول ظاهر مي

ل حفظ وسايل توليد از طريق انتقال به محصو ارزششود. بنابراين ظاهر مى. اين انتقال در حين تبديل آن وسايل به محصول يعني طى پروسه شود مي

گيرد. پذيرد، بعبارت ديگر بوساطت كار انجام مي كار صورت مي

بينيم كه: در ادامه مي

بوضوح روشن است كه وسايل توليد هيچگاه ارزشى بيش از آنچه خود طى دهند به شان از دست مي استفادهپروسه توليد از طريق از بين رفتن ارزش

دهند. اگر وسيله توليدي ارزشى نداشته باشد كه از محصول انتقال نميدست بدهد، يعنى اگر محصول كار انساني نباشد، ارزشى به محصول انتقال

كند بدون آنكه اي به ايجاد ارزش استفاده كمك مي دهد. چنين وسيله نميباشد. كليه وسايل توليدي كه طبيعت در ايجاد ارزش مبادله سهمى داشته

آورد، مانند زمين، باد، آب، فلزات در بدون مساعدت انسان فراهم مي اند. هاي طبيعى، از اين زمره حالت سنگ معدن، و چوب در جنگل

سازد: ادامة سخن ما را بيشتر با ماهيت دوگانة كار آشنا مي

ل به عناصر متشكله در همان حال كه كار توليدي وسايل توليد را تبديشود. كالبد كند، ارزش اين وسايل دچار تناسخ مي يك محصول جديد مي

اي حلول كند. گويد تا در كالبد تازه خلق شده اي را ترك مي مصرف شدهاما اين تناسخ بقول معروف در پس پرده پروسه كار بالفعلى كه در جريان

يد، آفريدن ارزش گيرد. كارگر قادر به افزودن كار جد است صورت ميهاي قديم را حفظ كند. زيرا جديد، نيست، مگر آنكه در عين حال ارزش

تواند بخش معيني باشد، و كارگر نمي افزايد بايد به شكل فايده كاري كه ميبخش انجام دهد مگر آنكه محصوالت [قديم] را كاري از نوع فايده

و بدينوسيله ارزش بصورت وسيله توليد در توليد محصول جديد بكار گيرد،آنها را به محصول جديد انتقال دهد. لذا اين خاصيت قوه كار بالفعل شده،

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۱۳

تواند ارزش را در حين افزودن بر آن حفظ كند، موهبتي كار زنده، كه ميدار منفعت دارد اما بحال سرمايه است طبيعى كه براي كارگر خرجى برنمي

كند. مادام كه كسب را حفظ مياش بسيار دارد، زيرا ارزش موجود سرمايهدار چنان غرق سودبري است كه توجهى به اين و كار رونق دارد سرمايه

بار پروسه كار، بحران، او هديه رايگان كار ندارد. گسيخته شدن خشونت كند. را بنحو دردناكى متوجه آن مي

گيرد كه يكي از مفاهيم و از اينجا است مفهومي در كاپيتال شكل ميها بلكه در تمامي بنيادين اقتصاد سياسي، نه تنها در ميان سوسياليست

داري است، يعني مفهوم سرماية ثابت و مباحث اقتصادي شيوة توليد سرمايه سرماية متغير:

بنابراين، ارزش آن بخش سرمايه كه بصورت وسايل توليد يعنى ماده خام، د هيچ تغيير كمي بخود آيد، در پروسه تولي مواد كمكى و ابزار كار درمى

شود]. لذا من آنرا بخش ثابت سرمايه، بيند [و عينا به محصول منتقل مي نمي نامم. مي سرمايه ثابتيا به اختصار

آيد در پروسه در مقابل، ارزش آن بخش سرمايه كه بصورت قوه كار درميش يابد. اين بخش سرمايه هم ارزش معادل ارز توليد از لحاظ كمي تغيير مى

كند و هم يك ارزش مازاد، يك ارزش اضافه، كه خود را بازتوليد ميتواند متغير و بسته به شرايط كمتر يا بيشتر باشد. اين مقدار آن خود مي

بخش سرمايه مدام در حال تبديل شدن از يك كميت ثابت به يك كميت متغير سرمايهمتغير است. بنابراين من آنرا بخش متغير سرمايه، يا به اختصار

نامم. مى

واسطة بديهي است كه ابزار كار خود محصول كار هستند و ارزشي كه بهشود، معادل ارزش آنها استفاده از آنها توسط كارگر به محصول منتقل مي

براي كه است. از اينرو ارزش ابزار كار، يعني ارزش كار مجرد بشري گردد و منتقل ميتوليد آنها صرف شده است، عينا به محصول كار جديد

۳۱۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

ليكن ابزار كار داراي يك تفاوت عمده با يابد. در وجود آن تناسخ ميساير مواد اوليه هستند و آن اينكه مواد اوليه عينا و دفعتا در وجود

كنند اما محصول كار تحليل رفته و ارزش خود را در وجود آن منتاسخ ميپذيرد و فعتا صورت نميتحليل ابزار كار (مصرف آنها در پروسة توليد) د

اي طوالني است كه در آن از ارزش ابزار كار ذره ذره كاهش يافته پروسهشود. تفاوت صورت ارزش متبلور مي و معادل اين ذرات در محصول كار به

در اينجاست كه اين مصرف آرام و طوالني بدون واسطة نوعي كار كه تر عبارت روشن ست. بهتحليل ذره ذرة آنرا حفاظت كند، امكان پذير ني

تواند طول عمر مفيد اي از دخالت انساني نمي ابزار كار بدون نوع ويژهپيكري خود را در خدمت پروسة توليد باشد و در لحظة نامعين ولي حتمي

تر باشد، احتمال خطر از كار افتد. هرچقدر كه ابزار كار پيچيده از كار مي شود. آن بيشتر مي (Mulfunction) سوءعملافتادگي يا

بديهي است كه سوءعمل بخشي از ابزار كار با تعويض آن قطعه شود، در اين ميان تعويض يك چكش كهنه با يك چكش زدائي مي مشكل

نو (ابزار كار ساده) و يا تعويض يك هاردديسك ماشين تراش سي.ان.سي اين نظر كنند و از با يك هادديسك جديد عينا قوانين يكساني را تبعيت مي

تفاوتي ميان ابزار كار ساده و پيچيده نيست: يعني قطعه يا كل ابزار كار تعويض شده، در حقيقت خود بخشي (ويا كل) ابزار كار نوئي است كه

كند. ليكن دوباره پروسة تحليل و تبلور ارزشش را در محصول كار آغاز ميشخيص تر باشد، دخالت انساني براي ت هرچقدر ابزار كار پيچيده

(Diagnose) تر تر و طوالني ساز، پيچيده مشكل و تعويض بخش مشكل است.

بنابراين همانقدر كه ارزش نيروي برق كه ابزار كار (مثال يك ماشين آورد و ارزش كاري كه صرف نصب و حركت در مي نساجي) را به

ابت شود، مانند ارزش مواد اوليه بخشي از سرماية ث اندازي اين ماشين مي راه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۱۵

در پروسة توليد هستند، ارزش كاري كه صرف نگهداري از ابزارهاي بخشي از سرمايه ثابت است و مانند سرماية متغير نيز گردد پيچيده مي

من توليد ارزش اضافه نيست. ضمت

گزافه گوئي نيست كه ادعا كنيم موضوعي اينچنين ساده تاكنون از چشم ه است: اگر ارزش كار يك گران سوسياليست مخفي ماند تمامي تحليل

شود و بدين ها بخشي از سرمايه ثابت محسوب مي كارانديش نگهدار سيستمها كارانديش نگهدار سيستمكند، پس اي توليد نمي واسطه هيچ ارزش اضافه

، زيرا كارگر، انساني است كه بواسطة صرف كار مجرد بشري كارگر نيست كند. توليد مي اضافهارزش هو فروش نيروي كار، براي سرماي

ها برخالف كارانديشان مولد ليكن از آنجا كه كارانديش نگهدار سيستمآورند، همانند طرح و بارآوري توليد كه حاصل كارشان را به تبادل مي

ها نيز كارانديش نگهدار سيستمفروشد، پس كارگران نيروي كارش را مي .فروشندة نيروي كار است

انگيز حيرتشويم كه ماهيتي بسيار ويژه و برو ميبنابراين با جمعيتي رودارد و ماهوي نقطة اشتراكيك دارد، يعني از يكسو با ساير كارانديشان

است، و از سوي ديگر با كارگران نقطة عدم توليد ارزش اضافهآن است. فروش نيروي كاراشتراكي دارد كه آن

وي در :استدوگانه نيز داراي ماهيتي به همين نسبت از نظر اجتماعي ، يك كارانديش است و مولد طرح و بارآوري توليد ميان ساير كارانديشان

فهمد و از سوي خوبي مي اش به ها تخصصي زبان آنان را با تمامي پيچيدگيديگر در ميان كارگران، يك كارگر است و زبان آنان را نيز با تمامي

فهمد. از اين حيث وي خوبي مي به فروش نيروي كار هاي پيچيدگيگرايانه يك توان او را از نظر جامعه موجودي اجتماعي است كه مي

دوزيست (ذوالحيات) ناميد.

۳۱۶ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

واسطه كشش ذاتي و گرايش دائمي سرمايه براي همانطور كه پيشتر آمد، بهافزايش بارآوري توليد، هرقدر مقدار كار اجتماعا الزم به سوي حد صفر

ند و نتيجتا بارآوري توليد به سوي حد بينهايت حركت نمايد، حركت كشود و هرچقدر ابزار توليد بالواسطه به پيچيدگي ابزارهاي توليد افزوده مي

(Diagnose)يابي تر گردد مقدار كار انساني براي تشخيص و عيب پيچيدهاز طور خالصه نگهداري اندازي مجدد اين ابزار (به و تعويض قطعات و راه

شود. تر و ساعات كار الزم براي آن بيشتر مي ها) پيچيده سيستم

از نسبت معكوس كار اجتماعا الزم و بارآوري توليد به معادلة ناكاملي كه دوباره نگاه كنيم: ،در مبحث پيشين آمد

بارآوريتوليد =

1الزم مقداركاراجتماعا

طور مطلق و بدون درنظر بهروشن است كه در اين معادله، بارآوري كار متضمن چنين توليد ليكن بارآوري ،گرفتن نسبيت زماني بيان شده است

مطلقيتي نيست و با گذشت زمان و در نتيجة كار مولدين بارآوري، افزايش يابد. بنابراين بارآوري توليد نسبي، نسبت ميان بارآوري توليد در زمان مي

t و بارآوري توليد در زمانt1 :است

بارآوريتوليدنسبي =

بارآوريتوليددرزمان�1

بارآوريتوليددرزمان�

در نتيجه خواهيم داشت:

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۱۷


1الزمدرزمان�1 كاراجتماعا

1الزمدرزمان� كاراجتماعا

طور موجز بيان كرد: توان به را مينسبت كه اين


الزمدرزمان�(قديم) كاراجتماعا

الزمدرزمان�1(جديد) كاراجتماعا

اي است از كار الزم براي توليد ن معين مجموعهكار اجتماعا الزم در زماهاي توليدي، بنابراين شيء سودمند و كار الزم براي نگهداري سيستم

خواهيم داشت:

بارآوريتوليدنسبي

=

كارالزمدرزمان�(قديم) + نگهداريسيستمها

كارالزمدرزمان�1(جديد) + نگهداريسيستمها

بررسي كنيم كه اين معادله در عمل چگونه محاسبة بارآوري توليد نسبي را كارگر در 100سازد: فرض كنيم كه يك خط توليد متشكل از ممكن مي

800تواند با بازده ثابت و معين مي مدت زمان يك روز (هشت ساعت كار)

بارآوري توليد بنا به تعريف صد » اكنون«جفت كفش توليد كند. در زمان اي را در صد است. روز بعد يك مولد بارآوري توليد دستگاه پيچيده

كند كه توسط آن كارگران طراحي كرده، ساخته و به خط توليد اضافه مي

۳۱۸ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

جفت كفش توليد 1600جفت كفش، 800جاي در يك روز كار قادرند بهجفت يك به جاي كار يعني هر كارگر در عرض هشت ساعت كنند.

يعني هر جفت كفش به جاي كند. كفش توليد ميجفت دوكفش، شود. ساعت، نيم ساعت كار الزم توليدي را مصروف مي يك

در اين شرايط بارآوري توليد نسبي (نسبت بارآوري توليد فردا به امروز) عبارت است از:

بارآوريتوليدنسبي =1

0,5

200%يا معادل 2به 1تر آن مولد بارآوري، بارآوري را از عبارت روشن بهافزايش داده است. در جهان واقعي اين دقيقا بيانگر رابطه نيست زيرا

اي كه به خط توليد اضافه شده است، خود به نسبت سرشكن دستگاه پيچيدهدقيقه 15شده در توليد هر جفت كفش، به ازاي توليد هركدام مثال نيازمند

توجه و نگهداري بيشتر است. بنابراين:


1. ,5 + 0,25 = 0,75

تر افزودن اين دستگاه پيچيده در حقيقت بارآوري توليد را به عبارت روشنبارآوري نسبي ةبقي 67 %افزايش داده است. 133 %بلكه فقط 200 %ه ن

ظاهري، در واقع مصروف زماني شده است كه براي نگهداري، تعمير و يا هائي كه از محل سرماية ثابت يعني هزينه ،ازي اين دستگاه الزم استبازس

گردند. تأمين مي

مدلي كه در باال ذكر شد، به همراه تمام معادالت، فقط يك مدل انتزاعي هاي مولد بارآوري براي بيان كليت مفهوم است. در جهان واقعي، شركت

ها، هاي نگهدار سيستم اي دقيق، منسجم و روزمره با شركت توليد در رابطه

کارگران و کاراندیشان ❖ ۳۱۹

متضمن محاسبة دقيق مقدار بارآوري توليد نسبي كه مي متغيرهائي را تما، در جدول هاي جانبي در قالب پست هزينه همراه تمامي هزينه به ،گردد مي

ارائه به صاحب سرمايه (Cost Model)نام مدل هزينه هو نموداري بكنند. با توجه به نتيجة محاسباتي از مدل هزينه و كاهش مقدار كار مي

الزم در مدت عمر مفيد پيكري دستگاه جديد و مورد بحث (اعم از گيرد فيزيكي، مجازي يا تركيبي از هر دو اينها) صاحب سرمايه تصميم مي

فاده كند يا خير. كه از اين روش يا دستگاه جديد در خط توليد است

جداي از تمامي محاسبات هزينه، با توجه به همان مدل مفهومي باال، يك چيز در تمامي اين پروسة كار محرز است: اينكه افزايش بارآوري توليد

اندازي، تر، مقدار كار الزم براي راه هاي پيچيده واسطة استفاده از دستگاه بهدر نتيجه دهد و را افزايش مي ها نگهداري، تعويض و تعمير اين سيستم

افزايد. ها مي تعداد كارانديشان نگهدار سيستم به

هاي اخير بيانگر چنان رشد عظيم و جهانگيري اين افزايش تعداد، در دهههاي مجازي) را به ها (باالخص دستگاه هاي نگهدار سيستم است كه شركت

توانائي موقعيت قابل توجهي در تعيين سرنوشت اقتصادي جوامع ونظيري در بازارهاي بورس جهاني مبدل ساخته است. تا جائيكه بي

ها خود مبدل به كاالئي شده است كه در بازارهاي نگهداري از سيستم است. (Turbulent)داراي بهائي بسيار متغير و سركش جهاني بورس

ها، چه با چشمهاي خسته در برابر صفحه مونيتور كارانديشان نگهدار سيستمهاي روغني در خط توليد در در حال حرص خوردن باشند و چه با دست

حال دويدن باشند، قشري از جامعه هستند كه كارمزد آنها از محل سرماية كار كنند ليكن حاصل ثابت تأمين شده و بنابراين ارزش اضافه توليد نمي

سازد و تحقق ارزش اضافة نسبي آنها بارآوري توليد نسبي را متحقق ميبدون وجود آنان ممكن نيست، اين ماهيت دوگانه و نيز موقعيت بسيار پراهميت و استراتژيك آنها در خط توليد، هرگونه سازماندهي سوسياليستي

۳۲۰ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

شان كارگران را الجرم مقيد به در نظر گرفتن تأثير و موقعيت كاراندي سازد. ها مي نگهدار سيستم

اين موقعيت استراتژيك، با گذشت هر روز از رشد و توسعة صنعتي و هاي آن داستانتمامي يابد و فارغ از تكنولوژيك، اهميت بيشتري مي

طبقة كارگر قديمي با كل خيالي كه شايد در آنها روزي ـ علمي ،ن واقعي امروزها جايگزين شوند، در جها كارانديشان نگهدار سيستم

هاي سازماندهي سوسياليستي كارگران و يا جستجو براي يافتن رهيافتگرايانه در ايران، در صورتيكه اين قشر كارانديشان نويني در انديشة جامعه

مسما، در موقع و موضع طبقاتي جديد و هاي بي جاي ناميدن با نام را بهدارد كه يافتن رخود درا شان بررسي نمايد، توان و امكان اين دقيق

آمد گويد. خوشرا گرائي ايراني نو در جامعه طرحي

پايان گفتار سوم

ا�� را را �� ... اين راه را نهايت صورت كجا توان است

كش صد هزار منزل بيش است در هدايت

اي كه در آن آسودگي نوع انسان، نخستين سوي تحقق جامعه حركت بهاي كه انسان در آن به اصل اولويت هر حركت اجتماعي باشد، يعني جامعه

و فطرت خويش بازگردد و روزگار وصل خويش را بجويد، يعني همان » جامعة سوسياليستي«شقي اي كه من آنرا هنوز با سمجي و كله جامعه

در خواهد براي آن انتخاب كن) كه دل تنگت ميرا هر نامي نامم (تو ميكارانديشان ميان كارگران و بدون اشتراك و اتفاق نظر هر صورت ممكن،

ممكن نيست.

آن تنيدة درهمهاي كه در پيچيدگياست فروپاشي ديوار برلن آغاز طريقي : اينكه انكار يكي از ابعاد دست يابيماي حقيقت سادهبه روشنائي باالخره

بهانة هر ايدئولوژي مقدسي كه باشد، روزي آسودگي انسان در جامعه، بهدر اين ميان آسودگي روح، روان و تن آدمي به فاجعه منجر خواهد شد.

هيچيك داراي اولويت و اهميت جوهري نيستند و اولويت آنها را فقط كند. اضطرار شرايط مشخص، تعيين مي

اي كه طوفان حوادث ايدئولوژيك و گرماي آتش زيرا درست در لحظهگيرد و جامعة انساني در پس گذر از اجتماعي انديشة مسلكي فروشد مي

ها، دوباره از نو زندگي روزمره و عادي خود را از ها و ايدئولوژي مسلك هاي نشيند و سنگربندي فروميالجرم گيرد، زمانيكه شور انقالبي سر مي

كارگاه ها و خياباني جاي خود را به چراغ قرمزهاي سر چهارراهدهند، درست كوچك و صميمي ميهاي تراشكاريها و ها و نجاري كفاشي

۳۲۲ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

در همين لحظه است كه انسان به فطرت خويش يعني طلب آسودگي در گردد. همة ابعاد آن، بازمي

مثابه يك مسلك بهگرائي را يك ايدئولوژي فرض كردن و آنرا جامعهاجتماعي به جامعه معرفي نمودن، و در پس اين تعريف و تبليغ در پي قدرت سياسي دويدن، از خصوصيات اليتجزاي اجتماعيت عامي

دموكراسي) است. ـ (سوسيال

» رفراندوم قهرآميز«براي اجتماعيون عاميون، انقالب نيز چيزي به جز يك

جاي ايستادن در برابر صندوق يران بهنيست. رفراندومي كه در آن جامعة اواسطة اين رفراندم هاي خياباني خواهد نشست و به ها، در سنگربندي رأي

قهرآميز، قدرت سياسي را از رژيم موجود (و يا هر رژيم مفروض ديگري) ها) منتقل خواهد كرد. دموكرات ـ ها (سوسيال به دست سوسياليست

الب چندين بار در طول قرن بيستم به جدا از اينكه چنين تصويري از انقآزمايش بشري كشانده شده است و ناكارا بودن خود را در تغيير بنيادين ساختارهاي جامعه اثبات نموده است، ليكن اجتماعيون عاميون هنوز تجربة

دانند. دوباره اين خطاي تاريخي را تنها راه رهائي براي جامعة ايران مييران كه در صد سال گذشته چندين كودتا، دو پس بديهي است كه جامعة ارا در كارنامة تجربة خويش دارد، در برانداز انقالب و دو جنگ خانمان

كودكان « را ها دموكرات ـ انگاري سكوت كند و سوسيال برابر اين ساده بپندارد. » لوح ساده

تيركشي براي كسب قدرت سياسي است و نه يك انقالب اما نه هفتاينها همه ». قدرت دوگانه«آميز و نه تالش براي كسب رفراندوم قهر

هستند و الزاما ربط مستقيمي به طلبي قدرتتعاريف و تبارزات متفاوت انقالب ندارند. پيروزي رفراندوم قهرآميز بهمن پنجاه و هفت يكبار براي

اي هرچند كه با شور و به جامعة ايران ثابت نمود كه چنين پيروزي هميشهشوق انقالبي همراه است و گرماي احساسات و عواطف انساني در آن بر

۳۲۳ ❖ این راه را نهایت ...

در عمل ساختارهاي بنيادين جامعه اما كند، سرماي زمستان موقتا غلبه مي را حتي قدمي به پيش در جهت آسودگي انسان نخواهد برد.

اي روبرو هستيم كه در آن هر بار، با جامعه يروزي شكستدر پس اين پتر و ايدئولوژي و مسلك اجتماعي، هرچقدر كه به انسان انتزاعي

تر و پا افتاده تر نگاه كند و هر چقدر طلب آسودگي را امري پيش غيرواقعي بيشتري است. »موفقيت«تر معرفي نمايد، در برابر جامعه متضمن ارزش بي

آسودگي انسان، خواه ربطي به اي كه در آن هر موضوع بي جامعهاي به جاي اشيائي كه در ايدئولوژي اسالمي باشد و يا ساختن انرژي هسته

جهت آسودگي كاربرد دارند، داراي خريدار و فروشندة بيشتري است و ها نيز از اين بازار »سوسياليست«تري دارد. بازار ايدئولوژيك داغ

تر از انقالب و اند و هر چقدر تصويري انتزاعي ژيك عقب نماندهايدئولوتر يابند و چپ كارگر به جمع خود ارائه دهند، مقبوليت بيشتري مي طبقة

گردند. معرفي مي

همة ابعاد آن نسل كنوني و در اي طرف هستيم كه در از اينرو با جامعه. حتي تعريف ) مبتال استازوخيسممبه بيماري رواني خودآزاري (گويا

شده است، يعني رانهخودآزاانقالب سوسياليستي نيز مبدل به تعريفي تر و تيراندازي شديدتر و مادران هرچقدر در آن سنگربندي خياباني خونين

تر است... تر و سوسياليستي داغدار بيشتر باشند، اين انقالب چپ

آنان اي هستند كه بزرگترين افتخار هاي جنگزده در اينسوي آب، بسيجيهاي مرگبارشان بر شان در قدم هاي جسمي و روحي شدت معلوليت و زخم

هاي ضدنفر است و در آنسوي آب سياسيوني هستند كه بزرگترين روي مينشدگان سياسي در تكه شدگان و شكنجه افتخاراتشان تعداد اعداميان و تكه

اسالمي است. يجمهورنظام طول مبارزاتشان بر عليه

۳۲۴ و ماهیت ارزشاط�عات ❖

چه بايد كرد؟ آيا » سمفوني مردگان«وسطائي از ي قرونبا چنين نواتر از يادش آورد كه مقدس توان اين نسل مرده را دوباره زنده كرد و به مي

، تقدسي در جهان آلوده و لبي شراب و شكم سير نفس آدمي از سر آسودگياين نسل سوخته، چه نيقي احتمال قريب به به .زعم من خير وجود ندارد؟ به

در اينسوي آب و چه در آن سوي رودخانه، كارش تمام است و تنها عالج آرميدن در خاموشي ابدي است. فاتحة اين نسل سالها است كه در وي

جمع زندگان خوانده شده است.

پرورد. جواناني كه اي را نيز مي اكنون ايران در خود نسل زنده اما همايمان ترين داشتن نان شب و سرپناه و زن، مقدسدانند كه خوب مي

انگيز لنين را، بلكه نواي دل» چه بايد كرد«اجتماعي است. جواناني كه نه هاي داغ و كنند و در خفا لبان خويش را به بوسه حافظ شيراز را زمزمه مي

آاليند. جواناني كه براي آتشين و غيرقانوني، و مي ناب غيرقانوني شيراز ميجمهور و رهبر معظم، همه آنها قانون و پليس و دولت و نظام و رئيس

هستند، بنابراين همه دشمنند شان انسانيسلب آسودگي ازي نمادها و تعاريفاعتقاد و دين و مذهب و از سر است و نه و سياسي شخصي و اين دشمني نه

يزي آنچو شهوت و هر عشق و ، بلكه از سر ميل و نياز و نفرت ايدئولوژي انساني است. زميني و حقيقتا است كه

، مانند بطري پيامي كه خواهند يافتاتفاقا اين نوشته را نيز انآنبرخي از و ابتدا از سر اش را بيابد باشد تا خواننده ناشناخته در اقيانوس رها شده

خواهند خواند. آنرا ميلي، سپس از روي عالقه، و در نهايت از سر عشق بيشايد آنها معماران انديشة فرداي ايران هستند و با خواندن اين نوشته،

بناي ي در كنار صدها هزار سنگئعنوان آجرها تك جمالت آنرا نيز به تك كار خواهند بست. گراي ايراني به ديگر در معماري انديشة جامعه

۳۲۵ ❖ این راه را نهایت ...

جستجوي در مزدك را نيز خواهند شناخت و آنها روزي دير يا زود

پي خواهند برد در همة ابعاد آن، به تقدس آسودگي نوع انسان ،ها زنديك

كردن و در آنروز ديگر هيچ خداي ديگري را بنده نخواهند بود و با پاره

را خواهند نواخت.» سمفوني زندگان«اين زنجيرهاي بندگي،

ميان دراز آن دورها، و صدايم را ام زندهدر آن روز، چه نفس بكشم يا نه،

انگيز سمفوني زندگان خواهي شنيد. همهمة زيبا و شعف

در آن روز خرم بگو يادي از من

مي سرخ ناب از تو و شادي از من

همه شور و لبخند و زيبائي از تو

سرود دل انگيز آزادي از من

پايان

اظلاعات . ماهیت ارزش

Documents