ชุดความรู้กินได้ |...

หมากสนทรายขายอตลกษณ

69/18-19 อาคารชดมว บลดง ชน 18-19 ถ.วภาวดรงสต แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400 ส านกงานบรหารและพฒนาองคความร


ส านกงานบรหารและพฒนาองคความร 69/18-19 อาคารชดมว บลดง ชน 18-19 ถ.วภาวดรงสต แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400

Mind Map

1.วตถประสงค

2. ความร/ทกษะ

3. การเงน

4. ก าลงคน

5. เครองมอ

6. การลงมอท า

7. การตลาด

8. ปญหา/การแกไข

9. ปจจยความส าเรจ

-เพอรวมรวมองคความร -เพอใหทราบถงอตลกษณของอ าเภอสนทราย -เพอสบสานภมปญญาทองถน และเผยแพรขอมลขาวสาร

-ประวตความเปนมาของหมาก -ความเปนมาในการประกอบอาชพ -เรองหมาก / ประโยชน / การเกบหมาก

-การลงทน

-การบรหารจดการ

วตถดบ

คาจาง

63,000.-/ไร

83,000.-/ไร

-ระยะสน เปนการประกอบอาชพในครอบครว -ระยะยาว จะมการรวมกลมวสาหกจชมชน

-เขมรอยไหม , มด, กรรไกร -ตะแกรงตาก, เตาอบหมาก

วตถดบ

อปกรณ

หมาก

การคดเลอกวตถดบ หมากสด, หมากแหง

กระบวนการผลต การท าเสนปอ / การรอยไหม การตาก / การอบแหง / การแปรรป

-ในชมชนบานปาลาน -นอกชมชน (ตลาดวโรรส, ตลาดเมองใหม ฯลฯ)

-มความซอสตย, รบผดชอบ, สามคค, มวนย, ยตธรรม

-สรางความเชอมนใหกบลกคา -วตถดบมในทองถน -มวฒนธรรมพงพาแบบครอบครว -การตลาดและการจดจ าหนาย

• หลกการและเหตผล หมากในอาเภอสนทราย ของชาวลานนาในอดตม

ชอเสยงในดานการสงออกผลตภณฑจากหมากมาชานาน ดงคาขวญประจาอาเภอทวา “เกษตรด สตรสวย รวยหมาก ของฝากขาวแตน แนนแฟนคณธรรม” นอกจากนอาเภอ สนทรายยงมประวตศาสตรทองถนทเกยวของกบเรองหมาก ในกรณของ “พญาปราบสงคราม” ผนาทลกขนตอตานการเกบภาษหมากทไมเปนธรรมของเจาภาษนายอากร ในสมยพระเจาอนทร วชยานนท เจาหลวงผครองเมองเชยงใหม องคท ๗ ตระหนกถงความสาคญของภมปญญาเรองหมาก ซงเปนพชทใชบรโภคทวไปในอษาคเนย จงไดรวบรวมองคความรเรอง “หมาก สนทราย ขายอตลกษณ ของชมชน” ซงจะนาองคความรดงกลาวเผยแพรสสาธารณะตอไป นอกจากน ขาพเจาไดเลงเหนถงความสาคญของหมากในฐานะของเครองสกการะในพธสระเกลาดาหว

บทน า

• หลกการและเหตผล (ตอ) จงไดจดขบวนสระเกลาดาหวโดยแตงกายยอนยดใน

สมยรชกาลท ๗ ซงเปนชวงสาคญกอนจะมนโยบายของรฐบาลใหราษฎรเลกเคยวหมาก นอกจากนในขบวนจะใชเค รองสกการะของชาวลานนาท เ รยกวา “หมากสม” “ หมากเบง” “ตนเทยน” และ “ตนผ ง”เพอเปนการนอมคารวะแดผอาวโส โดยเครองสกการะแตละแตเดมเปนเครองสกการะสาหรบพระพทธรป หรอเปนเครองสกการะใน พธสาคญ เชนการตงธรรมหลวง การอปสมบท การบรรพชา ซงเกยวของกบศาสนา แตปจจบนปรบมาใชกบการสระเกลาดาหว และเครองสกการะนเปนสงทสามารถนาไปใชประโยชนในชวตประจาวนไดจรง ทงเทยน ขผง หมาก พล ซงเปน ภมปญญา และความละเอยดออนละเมยดละไมของชาวลานนา


วตถประสงคของการจดท าชดประมวลความร

1. เพอรวบรวมความรทไดจากการศกษาในการคงอยของอาชพการทาหมากจะนาไปสการสบทอดการทาหมากและรวบรวมขอมลไวเปนหลกฐานเพอใชในการศกษาเผยแพรเกยวกบหมากตอไปในอนาคต 2. เพอทราบถงอตลกษณและการประกอบอาชพการทาหมากในอาเภอสนทราย 3.เพอพฒนาเพมทกษะการสอสารและการเผยแพร ขอมล ขาวสาร ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรม โดยวเคราะหและจดทาชดประมวลความร ทสอสารไดชดเจนและเขาใจไดงาย

กลมเปาหมาย

• นกศกษา กศน. • เดกและเยาวชน

• กลมผสงอาย • กลมแมบาน พอบาน • กลมผสนใจทวไป

ขนตอนการจดท า “ชดประมวลความร”

• วนท 30 มถนายน ถง 5 กรกฎาคม 2556 อบรมเชงปฏบตการ หลกสตร “กาวสการเปนนกจดการความรยคใหม โครงการขยายผลศนยความรกนได สานกงานบรหารและพฒนาองคความร ณ โรงแรมเอเชย แอรพอรท ปทมธาน • วเคราะหความตองการอาชพ/วเคราะห ระบแหลงเรยนร • รวบรวมความร • จดทาโครงสรางความร • ประมวลและเรยบเรยงเนอหาความร • ตรวจสอบความตองการเพอใหครบถวนของเนอหาความร • เผยแพรความร / จดกจกรรมเผยแพรชดประมวลความร • แลกเปลยนเรยนร/ จดกจกรรมแลกเปลยน • เรยนร/ ถอดและรวบรวมความรจากผทนาชดประมวลความรไปประกอบอาชพ/ตอยอด

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ไดความรทรวบรวมไดจากการศกษาในการคงอยของอาชพการทาหมากจะนาไปสการสบทอดการทาหมากและรวบรวมขอมลไวเปนหลกฐานเพอใชในการศกษาเผยแพรเกยวกบหมากตอไปในอนาคต

2. ไดทราบถงอตลกษณและการประกอบอาชพการทาหมากในอาเภอสนทราย 3.ไดพฒนาเพมทกษะการสอสารและการเผยแพร ขอมล ขาวสาร ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรม โดยวเคราะหและจดทาชดประมวลความร ทสอสารไดชดเจนและเขาใจไดงาย

“หมาก” มปลกในพนอาเภอสนทราย ดงคาขวญ อาเภอสนทราย

“เกษตรด สตรสวย รวยหมาก ของฝากขาวแตน แนนแฟนคณธรรม”

• อาเภอสนทราย เปนอาเภอทปลกหมากเปนอาชพหลก สรางรายไดครอบครวและชมชนหมากยงเปนเครองสกการะในพธการตางๆ ทางศาสนา

• หมาก คอ สญลกษณของความปรารถนาด • หมาก คอ สญลกษณของความนบถอและมตรภาพ

ประมวลเนอหา “อตลกษณหมากสนทราย”

1.กระบวนการผลต • ความรและทกษะส าหรบด าเนนการ

จากการบอกเลา ของทานพระคร ตามความเ ชอ

เกยวกบ หมาก มาเกยวของกบ ประเพณลานนา อาหารทเกยวกบพธกรรมโบราณ เกยวกบหมากพล คอ หมากสมหมากเบง หมากสม หมายถง หมากแหง หมากเบง หมายถง หมากสด มความเชอวาบงสงทไมด เปนเครองสกการะ มไวเคยวและเพอความสวยงามแทนการใชหมากธรรมดา ตามตาราของมหามณ มการแหขบวนมรป

บทสมภาษณ.... ทานพระสถตเจตยภกษ (เจาอาวาสวดเจดยแมครว )

ประมวลเนอหา “อตลกษณหมากสนทราย”

บทสมภาษณทานพระสถตเจตยภกษ (เจาอาวาสวดเจดยแมครว)

ต า ม ค ร บ า อ า จ า ร ย แ ต ล ะทาน มพล 24 36 48 ทศกษามาจากครบาอาจารย เปนอาหารวางสาหรบตอนรบแขกผใหญเมอเคยวหมาก คนเมอง มประวตวาดงเดมต งอ ย ท แ ม เส ร ย มส า มแย ก 700 ป ในป 2485 สงครามโลกครงท 2 ทหารยดทดนทางทศตะวนตกเปนทของหลวงต ง เ ปนสถานทราชการทางทหาร ชาวบานจงพากนอ พ ย พ ย า ย ข น ม า ท า ง ท ศตะวนออก ประมาณ 60 กวาหลงคาเรอน กนน ารวมกน น าแม ตะเฮยงเปนประวตเกาแกด งเดมประวตหมบานสนเมอง มาจาก

ต านานเลาขาน ความเปนมา “อตลกษณหมากสนทราย”

ตานานวา บานสนเมอง สมยสงครามโลกครงทสองผเฒาผ แกกลาวขานการไหลผานของนาทสนๆลงมา ในหมบานมน าไหลผานเปนสนๆ จงเปนทมาของชอหมบานยอง คอ กลมเชอชาตชนในหมบานมน าไหลผานเปนสนๆ จงเปนทมาของชอหมบานยอง คอ กลมเชอชาตชนชาตหนง มภาษาเฉพาะ อยในจงหวดลาพน แตเดม ยอง อยในนครเชยงตง พระยามงราย สรางเชยงรายในป พ.ศ.1805 เขาตเมองเชยงตง


ก


ในป พ.ศ. 1813 มชาวยอง ชาวขอ ชาวลอ สบสองปนนา แลวเขามาต เมองเชยงใหมในป ในป พ.ศ. 1813 มชาวยอง ชาวขอ ชาวลอ สบสองปนนา แลวเขามาตเมองเชยงใหมในป พ.ศ. 1839 เขาสสมยรชกาลท 1 ตเมองเชยงใหม พระยาไตรอว ระดบ เจานาน ตขนเทครวตงแตสบสองปนนาจนลงมาถง ไทลอ ไทยอง ไทเขน แลวมาตงอยเชยงใหม ถาเปนชาวนาจะเปนเมองขอน เมองลอ เมองวะ เพอทานาเลยงชาวเชยงใหม ทางทศตะวนออก สวน หวยไทร บกเขอแจ ปาซาง คอ ชาวยอง สาหรบผทมความรดานศลปะทาสะตวง เพอบชาสงศกดสทธในการทานา การทาหมาก สม หมากเบง และเปนผทนาตนหมากมาปลกครงแรกในอาเภอสนทราย ทบานสนปาสก ตาบลหนองจอม ตอมาไดขยายไป ตาบลสนทรายหลวง

ท าไมจงสบสานการท าธรกจเกยวกบหมาก นายประเสรฐ เกาะลอย ผใหญบานบานปาลาน ต าบลสนทรายหลวง

“อาชพการทาหมาก” ททารายไดใหกบครอบครวและชมชนไดเปนอยางดในอดตเรองราวทเกยวกบหมาก คอ เหตการณกบฏผญาปราบสงคราม ในป พ.ศ 2432 เกดขนเนองจากการตอตานการเกบภาษหมากไมเปนธรรมของรฐในสมยน น นาย ชสทธ ชชาต ไดสรางความเดอดรอนใหกบประชาชนเปนอยางมาก ผญาปราบสงคราม ซงขนาดนนเปนผนาชมชนชาวอาเภอสนทรายในสมยนน จงเปนแกนนาตอตานการเกบภาษหมากทไมเปนธรรมนจนเปนเหตการณไดบานปลายเปนการกบฎ

ตอมาในยคสมยของจอมพล ป.พบลยสงครามเปนนายกรฐมนตรในชวงเวลาป พ.ศ. 2475 ไดมนโยบายในการสงเสรมวฒนธรรมและการพฒนาประเทศใหทดเทยมกบประเทศทเจรญแลว เหนวาการกนหมากน น ผกนหมากมกจะมฟนสดาดไมสะอาด รวมทงมพฤตกรรมการบวนน าหมาก ทงจนเลอะเทอะถนนหนทางทวไปทาใหบานเมองสกปรก จงสงการใหตดตนหมากทงและพลทง เพอใหคนไทยเลกนยมกนหมาก ดวยเหตน ความสาคญของหมากทมตอชวตของคนไทยในสมยกอนจงลดนอยลงและเหลอแตคนรนเกาทนยมกนหมากอย ซงจะมการปลกไวทสวนหลงบาน

ผ ใหญบาน เลาตอวา ทอ าเภอสนทรายกไดรบนโยบายนมา ทาใหตนหมากในอาเภอสนทราย ลดการปลกลง คนเรมกนหมากนอยลง มการสงเสรมใหเกษตรกรปลกพชเศรษฐกจอนทรฐบาลสงเสรม แทน การปลกหมาก เชน การปลกขาว มชาวบานจานวนไมนอย ทหนมปลก ลาไย ลนจ ตามอยางจงหวดลาพนจากกาเลยนแบบความสาเรจของเกษตรกรมรายไดดกวาการทาสวนหมาก


อยางไรกตาม ถงแมวาการกนหมากของคนไทยลด

จานวนลง สงผลทาใหมการนาหมากไปใชและปลกตนหมากนอยลงกวาอดต รวมทงการประกอบอาชพการทาหมากในอาเภอสนทรายลดนอยลงตามไปดวย แตในปจจบน การประกอบอาชพการทาหมากในอาเภอสนทรายยงมการปลกหมากอยและมการปลกหมากมากใน 3 หม บาน คอ บานขาวแทนหลวง บานสนปาสก บานปาลาน ในตาบลสนทรายหลวง

แตในฐานะผใหญบานเปนคนสนทรายและเปนผนาหมบานจงยงคงสบทอดเจตนารมณของบรรพบรษทามา 70 ปมาแลวในการทาหมากเปนหลกในการสรางรายไดใหครอบครวและชมชน


ผลหมาก มลกษณะกลมหรอกลมร เสนผาศนยกลาง 2 – 2.5 โดยเฉลยผลรวมกนเปนทะลาย ใน 1 ทะลายจะมผลอยประมาณ 10 – 150 ผล ผลออนสเขยวเขม เรยกหมากดบ ผลแกจะผวเปลอกจะเปลยนเปนสเหลองอมสมทงผลเรยกหมากสกหรอหมากสง ผลประกอบดวย 4 สวน คอเปลอกชนนอก สวนเปลอกเปนเยอบาง ๆ สเขยว เนอเปลอกมเสนใยละเอยด เหนยว เปลอกชนกลางเปนเสนใยหนามากมองเหนชด เมอผลออนเสนใย ออน แ กจะ เ หนย ว แขง เ ป ล อ ก ช น ใ น เ ป น เ ย อ บ า ง ๆ ละเอยดตดอยกบเนอหมาก สวนของเมลดหรอเนอหมากถดจากเยอบาง ๆ เขาไปเปนสวนของเนอหมาก เมอออนจะนม เนอสวนผวจะมลายเสนสเหลองถงสน าตาล เ นอจะม ส เ หลอง ออน ๆ ถง สเหลองเขมอมแดง

มารจก “หมาก” กนเถอะ

หมากออน

เกบเมออายประมาณ 1.5 เดอน หลงดอกบาน (200 ผล/1 กก.) ซงมตลาดเฉพาะ เชน ไตหวน หมากสด เกบเมออาย 3-6 เดอน เปลอกผลมสเขยว หมากแก (หมากสง) เกบเมออาย 7-9 เดอน เปลอกมสเหลอง

วธดหมากวาออนหรอแก ตองดทหวขว ถายงออนอยข วจะเปนสขาว ถาเรมแกจะมสเขยว และจะตองปนขนไปใชมดผาผลหมากด ถาหนายงไมเตม เปนหลม แสดงวายงใชไมได ถาหนาเตมจะไมมหลมเลย เนอจะตดแนน

ตนหมากทใหผลเตมทจะใหผลประมาณ 3 – 4

ทะลาย ทะลายหนงประมาณ 100 – 200 ผล ตนทดกมากๆใหถงก 200 กวาผลขนไป หมากทใหผลเปนครงแรกจะไมคอยดกนกคอราว 100 ผล

การเกบ “หมาก”

ประโยชนของ...หมาก

ผล (เมลด) - ใชเปนยากาจดหนอน ในเวลาทววควายเปนแผลและมหนอน ใชเมลดหมากปดทแผล หนอนกจะตายหมด - ใชเปนยาสมานแผล ในเวลาหนหมาก แลวมดบาดมอ กจะใชเมลด ( เนอ ) หมากมาปด ทาใหเลอดหยดไหล และแผลจะหายเรว - ใชเปนยาถายพยาธในสตว เชน พยาธตวแบน ตวกลม และตวตด ( โดยเฉพาะผเลยงไกชนจะนาผลแกมาบดใหไกกน ) - ใชขบเคยว เพอรกษาเหงอก และฟนใหคงทน ซงกจะเหนไดวา คนแกทกนหมากฟน จะไมคอยเสย - ใชรกษาอาการทองเดน ทองเสย - ในยโรป ใชเปนสวนผสมของยาสฟน เชอวาทาใหฟนขาว ราก นามาตมกน แกปากเปอย ขบปสสาวะ และโรคบด ใบ นามาตมกน เปนยาขบพษ นามาทาแกคน

2. ใชในอตสาหกรรม เมลดหมาก เมอนามาสกดจะไดไขมน เมอก ยางและสารอลคาลอยด ชอ Arecoline มแทนนน (Tannin) สง จงสามารถใชในทางอตสาหกรรมและยารกษาโรคไดหลายชนด เชน - ใชทาสตาง ๆ - ใชยอมแห อวน ทาใหแห และอวนนม และออนตว ยดอายการใชงานไดนาน เสนดาย ไมเปอยเรว - ใชสกดทายารกษาโรค เชน ยาสมานแผล ยาขบพยาธในสตว ยาแกทองเดน ทองเสย ยาขบพษ ยาทาแกคน น ามนนวด ยาขบปสสาวะ และยาแกปากเปอย เปนตน - ใชสกดเปนน ายาฟอกหนง จะทาใหหนงนม และมสสวย

1. ใชในทองถน

การจดการการเงน

วนท รายการ เงนลงทน ขาย

1 ซอหมาก 1 ไร 60,000.-

คาจางขน – ขนสง (ตอไร) 1,000.-

คาซอปอ 2,000.-

2 - 3 คางจางผาหมาก / รอยไหม เสนละ 70 สตางค

5,000.-

5 - 6 คาจางตาก / อบ / เขาหว /แพคถง 3,000.-

รวม 70,000.-

การจ าหนายหมาก 120,000.-

ไดก าไร 50,000 บาท / เดอน

หมากสด

รปแบบ ราคา(บาท)

ขายปลก ลกละ 1 -1.50 บาท

ขายสง กโลกรมละ 50 บาท

หมากแหง รปแบบ ราคา(บาท)

รอยไหม 10 เสน (1 หว) 100 บาท

หมากซอย กโลกรมละ 5 บาท

แกะออก กโลกรมละ 5 บาท

ราคาจ าหนาย

http://www.artonricefield.com/wp-content/uploads/2010/07/หมาก4.jpg

http://www.artonricefield.com/wp-content/uploads/2010/07/หมาก.bmp

นามาสบชะตาชดเลก ชดละ ราคา 200 - 300 บาท เครองสบชะตาชดใหญ ชดละ 3,000 – 3,500 บาท

รายไดจากน ามาจดท าทางพธกรรม

หมากสม หมากเมง ราคา ชดละ 2,000 – 2,500 บาท

รายไดจากน ามาจดท าทางพธกรรม

เราลวนเปนลกหลานของคนกนหมาก คนปลกหมาก และคนมสวน

หมากในหมบานทงสน ประโยชนของหมากในสวนถกใชงานมากกวาการกนผลและขายผล ชาวบานในยคนนแทบทกคน ในทกภาคกนหมากไมวาจะเปนชาวบานรานถนในเมองจนถงชาวนาชาวไร ไพร นาย บาวลวนกนหมาก กระทงทางการยคนนใชเปนขออางวาทาใหบานเรอนเปรอะเปอนสกปรก ทาใหปากและฟนเปลยนส ไมสวย ไมขาวเหมอนชาตตะวนตก หมากพนเมองสงชะลด เสนใยภายในลาตนแขงแรงยดหยนเหมอนเกลยวลวดนบรอยนบพนยดแนนเหนยวจากโคนถงปลายยอด ตนหมากจงไมคอยหกโคนไดงาย การโอนเอนไปมาตามลมโยกชวยใหยนตนอยไดหลายสบป กระทงยาวนานเกอบถงชวอายคนเลยทเดยว

การจดการก าลงคน

ชาวบานททางานอาชพนม แรงจงใจของการปลกหมากในบางสวน คอ ราคาของหมากออนในบางฤดกาลมราคาแพง ราคา ๒ - ๓ ลก ๑๐ บาท แพงกวามะนาวหนาแลงหลายเทา!!! จงมชาวสวนบางคนมความสามารถทาใหหมากออกดอก ตดผล และขายไดนอกฤดกาล หมากออนราคาดจนสามารถถวเฉลยใหกบรายจายในการดแลผลตผลอน ๆ ในสวนไดพอสมควร หากราคาในการขายทงผลไมดนก ชาวบานบางคนใชวธฝานหมากออนตาก จนแหงขายสงเปนหมากเพอการบรโภคอกทางหนง นอกเหนอจากรายรบอนมาจากหมากออนคอหมากสกตากแหง โดยชาวสวนจะตองตากใหเนอใน แ หง ส น ท แ ลว ส ง ข า ย ร า น ร บ ซ อผลผลตทางการเกษตร ซงมการรบซอเปนกา หนงกา เทากบ 100 เสน ราคา 400 บาท ซงเมอผาออกแลว ตากแหงแลว หนาหมากตองสวยเหมอนเพงผา ไมมเชอรา หรอสอนเจอปน



* ระยะสน เปนการทาในครอบครว

* ระยะยาว จะมรวมกลมอาชพในการปลก ผลต และแปรรปภายในชมชนและสงจาหนายในชมชนและทองตลาด

ผลหมาก


หมากสนทราย ขายอตลกษณ

ตนปอ

อปกรณท าเชอกปอ เชอกปอ

เตาอบหมาก ตะแกรงตากหมาก

การแกะเปลอกปอ

การมดเสนปอ

ก าละ100 เสน

ขาย…40…บาท

เชอกปอส าหรบรอย..หมาก

การฉกเปลอกปอ

ใหเปนเสน

กระบวนการผลต

การขนสงผลผลตจากสวนสกลมสมาชก


ขนตอนการแปรรป กระบวนการผลต

หมากทเสยบเรยบรอยแลว

การเสยบหรอรอยหมาก โดยเขมขนาดใหญทมความกวางประมาณ 3-5 มลลเมตร ยาวประมาณ 1 ไมบรรทด แลวใชเชอกปอแชน าจนนมรอยตรงกลางใหเชอกผานเนอหมากและเปลอก เสยบหรอรอยเปนแถวคลายรอยลกปด โดยใชหมากเสยบใหยาวจนหมดความยาวของเขม จากนนใชเชอกปอสอดตรงกนเขมทมร ดงหมากทอยในเขมใหลงไปอยในเชอกปอแทน จากนนจดหมากใหอยในทศทางเดยวกน นามากองรวมกนกอนจะนบจานวนและนาไปตากความยาวของหมากทเสยบแลวประมาณ 1 ศอก เรยกวา ไหม หรอไจ จากนนนาไปตากแดดใหแหงในวนรงขน โดยใชตากบนแตะ (ไมไผสานขดแตะใสเปนทตากสงของใหแหง เชน ขาวควบ ยาขน เปนตน) เมอหมากแหงแลวนามามดรวมกน ชาวบานมกเรยกหมากตากแหงวา ไหมหมากหรอหมากตากแหง มการนบจานวนหมากทเสยบแลว ดงน 10 ไจ เปน 1 หมน 10 หมน เปน 1 แสน

เตรยมเขาอบ

เตาอบ

ตากใหแหง


การเขาหวหมาก


หมากพรอมสง

ผลผลตหมากนอกจากจาหนายเปนหมากสดหรอหมากดบกจะหนายเปนหมากแหง

การทาหมากแหงทาไดหลายวธ 1. หมากแหงททาจากหมากดบ ม 5 ชนด - หมากซอย

- หมากกลบสบ - หมากเสยว หรอหมากเจยน - หมากจก - หมากปน 2. หมากแหงททาจากหมากแกหรอหมากสง ม 4 ชนด - หมากหนหรอหมากอแปะ - หมากผาสองหรอหมากผาซก - หมากผาส - หมากแหงทงเมลด

การแปรรป..หมาก

การท าหมากแหง

อตราสวนหมากดบท าเปนหมากแหง - หมากสด 1,000 ผล ทาหมากแหงได 5 กโลกรม - หมากสง 1,000 ผล ทาหมากแหงได 14 – 15 กโลกรม

หมากสดหรอหมากดบ สวนมากชาวสวนจะนาหมากไปขายในทองตลาดในลกษณะของการขายปลก โดยการนบจานวนผลขาย ชาวสวนบางรายจาหนาย ผลผลตในรปขายสงใหกบพอคาทมารบซออกตอหนง มทงการนบจานวนขายเปนรอยผล และการชงขายเปนกโลกรม นอกจากนชาวสวนบางรายขายเหมาผลผลตใหกบพอคา โดยพอคาเปนผรบผดชอบในการเกบเกยวเองทงหมด ทงนลกษณะหมากสดหรอหมากดบทตลาดตองการ คอ ผลใหญ ฝาด เนอด และหนาเตม การรบซอจะไมแบงพนธ แตจะคละกนทงผลกลมแปนและผลร

หมากสง ในกรณทหมากดบหรอหมากสดมจานวนมากเกนไปจนเกบไมทน หรอราคาถกมาก ๆ ชาวสวนบางรายจะปลอยใหหมากในสวนแกและเอาไวขายในรปของหมากสง โดยมการจาหนายในลกษณะเชนเดยวกบหมากสดหรอหมากดบ แตการจาหนายในรปของหมากสงน ราคาจะไมคอยดเหมอนกบหมากสดหรอหมากดบ

หมากแหง ชาวสวนบางรายอาจทาหมากแหงจาหนายใหกบพอคาเปนกโลกรม ทงนหมากแหงจากหมากดบเกอบทงหมดจะใชบรโภคในประเทศ ในขณะทหมากแหงจากหมากสง สวนใหญสงออกจาหนายตางประเทศ

การคดวตถดบและ

การจ าหนาย..หมาก

การแปรรป..หมาก

2. การตลาด...

การจาหนายในประเทศ พอคาคนกลางในทองถนจะทาหนาทรวบรวมหมากจากเกษตรกร เพอนาไปจาหนายแกพอคาสงท งในตางจงหวดและในกรงเทพ ฯ นอกจากน นพอคาคนกลางในทองถนบางรายย งทาหนาท รวบรวมผลผลตใหแกผสงออกดวย


ตลาดในหมบาน ตลาดสนก าแพง ตลาดวโรรส

ท าพธกรรม ทางศาสนา

วถการตลาด...

ตลาดในชมชน

3. ปญหา/ วธการตดสนใจ / กระบวนการแกปญหา

1. ความซอสตย ยดหลกความจรง เปดเผยขอมล ไมขโมยผลงานหรอลขสทธ ยดหลกกฎระเบยบ ความถกตอง ปฏบตตามคามนสญญา ไมหลอกลวงฉอฉล

2. ความรบผดชอบ ใหความรวมมอกบกลม เชน การเขารวมประชม การแสดงความคดเหนขอเสนอตอการบรหารงานกลมกควรเปนความรบผดชอบทสาคญของสมาชกกลมดวย

3. ความสามคค ใหความรวมมอรวมใจกนทางานเพอกอใหเกดความสาเรจในกจการตางๆความสามคคกอใหเกดพลง การแกไขปญหาตาง ๆ ของชมชนใหสาเรจจะตองอาศยพลงอนเกดมาจากความสามคค

4.ความมวนย การอยรวมกนจาเปนตองมการกาหนดกตกาซงจากสมาชกเอง ความมวนยการปฏบตตามกตกาทรวมกนวางไวอยางเครงคด จงจะเรยกไดวามวนย อนเปนปจจยสาคญประการหนงทจะทาใหกลมกาวไปสความสาเรจ

5. ความยตธรรม คานงถงความเสมอภาคไมเอารดเอาเปรยบ ไมฉวยโอกาส ตรงไปตรงมา

4. ปจจยสความส าเรจ

1.ปจจยททาใหเกดความเขมแขงของชมชนอยางย งยนทงภายในและภายนอก “เศรษฐกจชมชน” ผาน “ธรกจชมชน” พยายามสรางความเชอถอ ความซอสตย และความรบผดชอบใหมมาก ๆ จะชวยสรางศรทธาของลกคาเปนอยางด ตองรจกวธการสรางสมพนธภาพอนดในการทางานรวมกน โดยการใหทกคนมสวนรวมรบร ออกความคดเหน และมสวนรวมรบผดชอบตองรจกการยอมรบ การใหอภยและการใหเกยรตซงกนและกน โดยเฉพาะผบรหารการตลาดตองสรางสมพนธภาพทดอยเสมอ ระมดระวงเรองการวางแผนการลงทน ตองดความตองการของผบรโภค 2.วตถดบทองถน ทนราคาถก ลกษณะทางทรพยากรทองถนในหมบาน สนทรายหลวง สนปาสก ทมอายตงแตหลายสบปถงรอยป อาทเชน หมาก พล คนในชมชนสวนใหญจงเปนชาวสวน ชาวนา ซงเปนแบบพงพงธรรมชาต อกทงสภาพทางภมอากาศ ยงเหมาะสมตอการพฒนาสวนหมาก และพฒนาปลกเพมขน ทาใหม มากเพยงพอ สามารถนามาใชเปนวตถดบในการผลตผลตภณฑไดอยางเตมท ชาวบานบางคนในกลมไดพดวา “วตถดบทถกทสด มใหเหนอยใกลๆ รอบตววตถดบทองถน ทนราคาถก ลกษณะทางทรพยากรทองถนในหมบาน 3.วฒนธรรมการพงพาแบบครอบครว กลมมการรวมตวกนโดยอาศยการพงพงอาศย การพงพาอาศยกนเปนครอบครว 4.การตลาดและการจดจาหนายผลตภณฑ จากประสบการทางการตลาด และการจดจาหนายมากอนผอน “ถาไมลองทาเองกไมร และไมเกงสกท” เมอมเพอนบานผลตสนคาออกมาจานวนหนง ตองการทาการตลาด จะพาเพอนบานรายนนไปดวย เพอเปนการศกษาไปในตวพรอม ๆ กน ท งนนอกจากการออกตลาด เพอศกษาในตวผลตภณฑเพอนากลบมาพฒนาใหตรงตามความพอใจของลกคาแลว มการศกษาถงความตองการผลตภณฑอนๆ ดวย และถาในชมชนมฐานสามารถดาเนนการผลตได มการถายทอดสเพอนบานครอบครวอนๆ ตอไป

5. แนวคดในการพฒนาอาชพ

การพฒนาผลตภณฑกระดาษจากเปลอก..หมาก

หมากสม มโครงสรางลกษณะรปทรงพมแบบงายๆ โดยใชว ต ถ ดบทหาไดในทอง ถน โครงสรางทาจากไมไผผาซก มาเหลาใหมขนาดเลกแลวนาไปแชน ากอนเพอให ไมไผสามารถ ดดใหโคงงอได จากนนจงนามาขดหรอสานและมดตอกนจนไดลกษณะโครงสรางตามตองการ สวนฐานรองรบโครงสรางนจะทาจากตนกลวย ตนคาทตากแหงสนทหรอฟางขาว เมอทาโครงสรางเสรจแลวกจะนาหมากแหงทรอยเปนสายดวยเชอกปอมาเรยงซอนกนบนโครงสรางใหสวยงาม จากนนจงตกแตงดวยขาวตอกดอกไมและบหรยาสบของชาวลานนา

การท าหมากสม..หมากเบง

หมากเบง มโครงสรางลกษณะรปทรงพมคลายรปวงร โดยโครงสรางของหมากเบงจะทาจากตนกลวยทงในสวนทเปนฐานรองรบและแกนกลาง จากน นนาเอาผลหมากดบทมสเขยว หรอผลหมากสกทมสสม จานวน 24 ผลมาประกอบลงบนโครงสราง ซงในการทาหมากเบงนนจะตองมการนาทางมะพราวมาสานเปนฐานรองรบ เรยกวา “จนแปดกลบ” ขนตอนการประกอบหมากเบงคอ นาเอาไมไผทเหลาจนมขนาดเลกเทากบไมปลายแหลมเสยบผลหมากเขากบจนแปดกลบ แลวปกลงบนแกนกลางตนกลวย ใหเปนรปทรงพมโดยแบงจงหวะการปกผลหมากใหเทากน จากน นจงตกแตงดวยใบพล ททาปนแดงและดอกไมสดทหาไดในหมบาน

“จอยหมากสนทราย” โดยพอบญศร รตนง ศลปนแหงลานนาและศลปนแหงชาต

สนทรายแวนแควน ดนแดนเขตขาม สนทรายเมองงาม สมกาเลาอาง ปยาตายาย ไดแปงไดสราง บกเบกแนวทาง เอาไว อาเภอสนทราย ถนฐานนไชร ผนดนแผนใต ไรนา อดมพรงพรอม ไปดวยขาวปลา มไรมนา มหมากมขาว ขนจอลอชา ไรนาหมากขาว หมากสนทรายเฮา ปนอง ทากนมานาน เลยงใสใสตอง หมากโขงเขตหอง สนทราย กานทาหมากนน วธมหลาย จกขอบรรยาย เอาไวเปนถอย หมากเกยวหมากตว หมากแกนใหญนอย หมากเสยบหมากซอย มพรอม จองใจของมน เอาแปงนายอม เอายอมเสอผา ทอมอ เอาแปงนาหมก ไวเขยนหนงสอ ไวเตกลายมอ เอาเกยวกได หมากเสยบนนกา ยาวอาเหนอใต จองใจเนอนาย มนก หมากหมนหมากไหม เอาใสสาหรบ ใสขนไหวเจา ครบา

เอาใสขนคร ยอยกไหวสา พธกรรมลานนา สบมาเกาเหงา ยกครยกมา บชาศาลเจา ไจหมากเนอเฮา ปนอง อาเภอสนทราย โขงเขตเตกตอง จอเสยงอยกอง ลานนา ขนจอวาหมาก ปนองวงศสา สนทรายนกา ไผบเทยบได



3

ศนยขอมลกลางทางวฒนธรรม - http://www.m-culture.in.th

หมาก


อนาคตหมากจะเปนอยางไร กรมสงเสรมการเกษตร- http://www.doae.go.th

หมาก ไมมงคลคชวตคนลานนา-http://www.openbase.in.th

บคคลอางอง


บคคลเจาของอาชพ

ภมปญญาเรองการท าหมาก นายประเสรฐ เกาะลอย ผใหญบาน

ภมปญญาเรองการท าเชอกปอ นาย...บญธรรม ทองงาม

ภมปญญาเรองการท ารอยหมาก นาง...ขนแกว สะหร


ปราชญ ผรในชมชน

ถายทอดความเปนมาของหมากและเปนผสบสานการท าเครองสกการะลานนา ทานพระครสถตเจตยารกษ เจาอาวาสวดเจดย แมครว

ถายทอดความเปนมาของหมาก และเปนผอนรกษพธกรรม พธการท าหมาก นายบญศร รตนง ครภมปญญาไทย

แผนการถายทอดองคความร และรปแบบกจกรรมหรอนทรรศการ

• กจกรรมเวทเสวนา “อตลกษณหมากสนทราย”

• วตถประสงค

1. เพอใหทราบถงความเปนมาของ การประกอบอาชพหมาก

ในพนท ซงเปนอตลกษณของอาเภอสนทราย

2. เพอสงเสรมและอนรกษภมปญญาทองถนในชมชน 3. เพอเปนการแลกเปลยนเรยนรกนในกลมผประกอบอาชพทาหมาก

• กลมเปาหมาย 1. ภมปญญาในพนท 2. ผประกอบอาชพทาหมาก 3. นกศกษา กศน. 4. กลมผสงอาย

• ระยะเวลา ระหวางเดอน มกราคม - กมภาพนธ 2557

• ผลทคาดวาจะไดรบ/ความร

1. ทราบถงความเปนมาของหมากในอาเภอสนทราย

2. สงเสรมและอนรกษภมปญญาในชมชน 3. ไดมการแลกเปลยนเรยนรในกลมผประกอบอาชพทาหมาก

แผนการถายทอดองคความร และรปแบบกจกรรมหรอนทรรศการ

• กจกรรมแรลล “อตลกษณหมากสนทราย”

• วตถประสงค

1. เพอใหทราบวถความเปนมาของ “อตลกษณหมากสนทราย”

2. เพอใหทราบถงวงจรชวตของหมาก 3. เพอเปนการแลกเปลยนเรยนรระหวางภมปญญากบนกศกษา กศน.

• กลมเปาหมาย 1. ผประกอบอาชพทาหมาก 2. นกศกษา กศน.

• ระยะเวลา ระหวางเดอน มกราคม - กมภาพนธ 2557

• ผลทคาดวาจะไดรบ/ความร

1. สงเสรมและอนรกษภมปญญาในชมชน

2. ทราบถงวงจรชวตของหมาก 3. ไดมการแลกเปลยนเรยนรระหวางกลมผประกอบอาชพทาหมากกบ นกศกษา กศน.

ประวตผจดท าชดประมวลความร “หมากสนทรายขายอตลกษณ”

• ชอ – สกล นางสาวพชวรรณ อ าพนธส

• ต าแหนง คร กศน.ต าบลหนองจอม

ศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยอ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม

• ทอย 458 หม 4 ต าบลสนทรายหลวง อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม 50210

• พนททใชในการจดท าชดประมวลความร บานปาลาน หมท 2

ต าบลสนทรายหลวง อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม

• เบอรโทรศพท 081 - 9520612

ชุดความรู้กินได้ |...

Documents