6

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

การศกษา เรอง การตดตามผลการประกอบอาชพหมอนวดแผนไทย ในเขตจงหวดชลบร เปนการศกษาและตดตามผลของ การปฏบตงานรวมทง ปญหาอปสรรค และทศนคตและความตองการพฒนาศกยภาพอยางตอเนอง ของผประกอบอาชพน ไดศกษาทบทวนวรรณกรรม เอกสารและงานวจยทเกยวของ โดยมประเดนสาคญ ดงน

1. แนวคดดานการนวดแผนไทย 2. แนวคดเกยวกบความคดเหน 3. แนวคดและงานวจยทเกยวกบทศนคตและการปฏบต 4. แนวคดทฤษฎและงานวจยทเกยวของกบหลกของการจงใจ 5. ความหมายของความพงพอใจในการปฏบตงาน 6. องคประกอบททาใหบคคลเกดความพงพอใจในการปฏบตงาน

แนวคด และงานวจยดานการนวดแผนไทย

อรทย รวยอาจณ และกาญจนา แกวเทพ (2523, หนา 29 -32) ใหทรรศนะวาการนวดไทยนบเปนภมปญญาอนลาคาของคนไทยทมประวตและเรองราวสบทอดกนมาชานาน ดงจะเหนไดวาการนวดมบทบาทสาคญในการรกษาโรคตงแตอดตจนถงปจจบน โดยเชอวาการนวดมจดเรมตนมาจากการชวยเหลอกนเองภายในครอบครว เชน สามนวดใหภรรยา ภรรยานวดใหสาม ลกหลานนวดใหพอแม หรอปยาตายาย มการใชอวยวะตาง ๆ เชน ศอก เขา และเทา นวดใหกนหรอนวดดวย ตนเอง มการพฒนาการใชอปกรณในการนวด เพอชวยใหใชนาหนกไดมากขน เชน นมสาวไม กดทอง จาการนวดชวยเหลอตนเองภายในครอบครวจนเกดความชานาญและมนใจจงไดมการนวดชวยเหลอความเจบปวยของเพอนบาน จนไดรบความนยมและเชอถอจากผมารบบรการจนเกดอาชพหมอนวดในทสด

การนวดแผนไทย เปนภมปญญา เปนทงศาสตรและศลปทมมาแตโบราณ เกดจากการสงเกต หรอจดจา การแกปญหาทเกดขนกบตนเอง ลกหรอคนในครอบครวเจบปวย ปวดเมอยจากการทางาน เปนการเรยนรโดยสญชาตญาณ การโอบกอด การลบ บบ นวดดวยมอ ในบรเวณท

7

เจบปวด อาการกดขนหรอบรรเทาลง องคความรในศาสตรดงกลาว พฒนาสะสมจนเปนทฤษฎ สบทอดความรจากรนสรน โดยการบอกเลา บนทก จดจา ฝกฝน จนเกดความชานาญ

จากหลกฐานทางประวตศาสตรเกยวกบการนวดทเกาแกทสดคอศลาจารกสมยสโขทยทขดพบทปามะมวง ตรงกบสมยพอขนรามคาแหง มรอยจารกเปนรปการรกษาโดยการนวด เมอถงยคสมยกรงศรอยธยารชสมยสมเดจพระนารายณมหาราช การแพทยแผนไทยเจรญรงเรองมาก โดยเฉพาะอยางยงการนวดไทย จนมปรากฏในทาเนยบศกดนา ขาราชการฝายทหารและพลเรอนทตราขนในป พ.ศ. 1998 มการแบงกรมหมอนวดเปนฝายขวาซาย เปนกรมฯ ทคอนขางใหญ มหนาทความรบผดชอบมากและตองใชหมอมากกวากรมอน ๆ หลกฐานจากจดหมายเหต ราชทต ลา ล แบร ประเทศฝรงเศส ไดบนทกเรองหมอนวดในแผนดนสยามมความวา “ในกรงสยามนนถาใครปวยไขลง กจะเรมทาเสนสายยดโดยใหผชานาญในทางนขนไปบนรางกายของคนไข แลวใชเทาเหยยบ กลาวกนวาหญงมครรภมกใชใหเดกเหยยบ เพอใหคลอดบตรงาย ไมพกเจบปวดมาก” ตอมาในสมยพระบรมไตรโลกนาถ ในกฎหมายตราสามดวง “นายพลเรอน” กลาวถงการแบงสวนราชการใหหมอนวด จาแนกตาแหนงเปน หลวง ขน หมน พน และมศกดนาเชนเดยวกบขาราชการสมยนน

ตอมาในสมยรตนโกสนทร การแพทยแผนไทยไดสบทอดรปแบบตอจากสมยอยธยา แตเอกสารและวชาความรบางสวนไดสาบสญไป เนองจากภาวะสงครามทงถกจบไปเปนเชลยอกสวนหนงดวย แตอยางไรกตาม หมอกลางบานและหมอพระทอยตามหวเมองยงมอกเปนจานวนมาก จงงายตอการระดม ในชนหลงพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ทรงโปรดใหปนรปฤาษ ดดตน ซงเปนรปหลอดวยสงกะสผสมดบก เพมเตมจนครบ 80 ทา และจารกสรรพวชาการนวดไทยลงบนแผนหนออน 60 ภาพ แสดงถงจดนวดอยางละเอยดประดบผนงศาลารายและบนเสา แบงสวนราชการยงคงมกรมหมอนวดถวายการรกษาความเจบปวยยามทรงประชวร แมเสดจประพาสแหงใดจะตองมหมอนวดถวายงานนวดทกครงไดชาระตาราการนวดไทยและเรยกตาราแพทยหลวงหรอแพทยในพระราชสานก ครนเมอการแพทยแผนตะวนตกเขามาในสงคมไทยการนวดจงหมดบทบาทจากราชสานกในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว สวนหมอนวดแบบชาวบานยงคงใชการนวดแบบดงเดมทไดรบการเรยนรสบทอดจากบรรพบรษ

มตาราหรอเอกกสารบางสานก เขยนหรอบนทกประวตความเปนมาเกยวกบการนวดของไทยแตกตางกนไป โดยเปนความเชอแตโบราณ ซงแตกตางกนบางและมสวนคลายกนบาง ดงน เปนทเชอกนวา รากฐานการนวดแผนโบราณหรอแผนไทย สบทอดความรถายทอดทางวฒนธรรม หรอศาสนามาจากประเทศอนเดย โดยหมอชวก โกมารภจจ แพทยประจาราชวงศสากยะ และ แพทยประจาองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาผรเรมขนในสมยพทธกาล ไดแพรหลายเขามาสประเทศไทย ในสมยใดไมปรากฏหลกฐานแนชดโดยจะนวดแตพระมหากษตรย (พระเจาแผนดน) หรอขาราชการชนผใหญเทานนเรยกวา “การนวดราชสานก” ตอมาภายหลงจงเรมกระจายสบคคล

8

ทวไป โดยผนวดอายมากเกษยณราชการ ลากลบไปอยบานแลวถายทอดความรสลกหลาน หรอพนบานใกลเคยงถายทอดกนสบมา มการปรบเปลยนแบบการนวดใหเขากบชาวบานผวหนงชาวบาน หยาบ กราน หนา จากการทานา ทาสวน ทาไร เรยกการนวด ฉบบปรบปรงใหม วาการนวดแผนไทย “แบบเชลยศกด”

การนวดแพรหลายในหลายแผนดนสมยอยธยา ประมาณ พ.ศ. 2300 ไดมการบนทกเปนตาราลงในโบราณ เปนภาษาบาล

ใน พ.ศ. 2310 ไทยเสยกรงศรอยธยาใหแกพมา ตาราตาง ๆ ถกพมาเผาจนเสยหายอยางหนก รวมทงตาราการนวด

ตอมาในสมยรชกาลท 1 ใน พ.ศ. 2331 พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ไดโปรดฯ ใหมการจารกตารายา และตาราฤาษดดตนไดตามศาลาราย

ในสมยรชกาลท 3 พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวไดโปรดใหมการจารกตารายาและตาราฤาษดดตน สลกลงบนผนงวดพระเชตพนวมลมงคลาราม (วดโพธ) ตาราบนผนงดงกลาวเปนรากฐานของการนวดแผนโบราณ (แผนไทย) ในปจจบน

ในรชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงโปรดเกลาฯ ใหชาระคมภรแพทยทงมวลใหถกตองและจดบนทกลงในสมดขอยเกบไวในครงนน กรมหมนภบดราชหฤทย รวมกบ กรมหมนอกษรสาสนโสภณและหลวงสารประเสรฐไดชาระตารานวดแผนโบราณ (แผนไทย) ไวดวยโดยไดเปน “ตาราแผนนวดฉบบหลวง” นอกจากนนในสมยรชกาลท 5 ยงมการสอนวชานวด หรอวชาหมอนวดใหกบนกเรยนแพทยชนปท3 ในโรงเรยนแพทยาลย แหงแรกของประเทศไทยดวย (แตภายหลงเลกสอนไปโดยไมทราบสาเหต)

ในรชกาลท 5 จนถงรชกาลท 6 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมผทเกงการนวดมาก ชอวา “หมออนเทวดา” เปนหมอนวดในราชสานก ทานไดถายทอดวชานวดใหแกบตรชายคอ หมอชต เดชพนธ ซงตอมาทานไดถายทอดความรใหกบลกศษยหลายทานและในจานวนนนม อาจารยณรงสกข บญรตนหรญ ซงเปนศษยเอกรวมอยดวย และตอมาเปนอาจารยอยทอายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ) โดยการเชญของศาสตราจารยนายแพทยอวย เกตสงห ทานไดถายทอดวชาการนวดแบบราชสานกนใหแกนกศกษาอายรเวทวยาลยฯ ทกคน เพอใหเปนผสบทอดวชาการนวดไทยสายราชสานก มใหเสอมสญไปนบไดวา อาจารย ณรงคสกข บญรตนหรญ ไดเปน ผอนรกษศาสตรและศลปะแขนงนผหนง ทาใหดารงอยคชาตบานเมองสบตอมา จนถงปจจบน ซงแมวา อาจารย ณรงคสกข บญรตนหรญจะไมสามารถถายทอดความรในการนวดไดจนหมดสน เนองจากระยะเวลาในการเรยนการสอนมจากด ในขณะทการเรยนการสอนเรองนวดจะตองอาศย การปฏบตอยางจรงจงและตอเนองยาวนานเพอใหเกดความชานาญ แตกสามารถชวยใหมการนาการนวดมาใชในการบาบดรกษาโรคทเหมาะสมและไมรายแรงใหหายหรอระงบทกขทรมานของ

9

ผปวยจานวนหนง การนวดจงเปนวทยาทานอนสงสงทควรอนรกษและเทดทนไวเปนสมบตคบานคเมองสบไป จงนบไดวา เกยวกบการนวดแผนโบราณ (แผนไทย) ความรถกถายทอด และเปดกวางสาหรบบคคลทวไป เมอประมาณ 30 ปมานเอง

ในสงคมไทยสมยกอน การถายทอดวชาการนวดไทยยงไมมการสอนอยางถกระเบยบแบบแผน เปนการถายทอดตามสายบรรพบรษ หรอตระกลเดยวกน ผเปนอาจารยจะพจารณาวา มหนวยกานเหมาะสมทจะถายทอดวชาความรให หรออาจเปนผคนเคยและอยากเรยนวชามาฝากตวเปนศษย โดยจะมวธไหวครและครอบวชาหมอนวดให ฝการเรยนการสอนมลกษณะแบบตวตอตว เรมเรยนจากการฝกกาลงนว ตงแตขยากอนขผง ดนนามนหรอดนเหนยว จนมกาลงนว และมอแขงแรงมากขน จากนนจะสอนเรองจดนวด เสนประตลม ฯลฯ แลวเรมฝกปฏบต หดนวดครและตดตามครเพอรบรประสบการณวธการนวดและการจบเสนจากครใหไดมากทสด การเรยนรตองใช ความอตสาหะอยางมากในการฝกปรอ จงจะสามารถรบวชาการนวดไทยไดอยางถกตองและ แมนยา

เพญนภา ทรพยเจรญ และบญเรอง นยมพร (2544, หนา 18-19) ใหความคดเหนวา การนวดหรอหตถเวชเปนการรกษาโรควธหนง ซงมผลทางการรกษาโรคบางโรคไดเปนอยางด โดยเฉพาะโรคทไมสามารถบาบดไดดวยการใชยาฉด หรอยากน การนวดจงมบทบาทสาคญ อยางหนงในการรกษาโรค

ผเหนคณคาสบทอดความร พฒนากนมาหลายสานก เชน นวดราชสานกของอายรเวทวทยาลย นวดวดสามพระยา นวดวดโพธ (นวดวดโพธจะใชตารานวดแบบเชลยศกด แบบฤาษ ดดตน เปนหลกการเรยน การสอน)

จะเหนไดวาหมอนวดไทยในอดตมววฒนาการ การพฒนาองคความรอยางตอเนองมากพอสมควร แมวาจะมรายละเอยดหรอขอมลแตกตางกนไปบาง แตอยางไรกตาม ในปจจบนการ นวดไทยสามารถจาแนกเปนการนวดแบบราชสานก กบการนวดแบบเชลยศกด (นวดพนบาน ทวไป) มเพยง 2 รปแบบการนวดทเปนมาตรฐานและยอมรบกนทวไป

การนวดแบบราชสานก หมายถง การนวดเพอถวายกษตรยและเจานายชนสงของ ราชสานก การนวดแบบราชสานกพจารณาถงคณสมบตของผเรยนอยางปราณตถถวน และ การสอนมขนตอนจรรยามารยาทของการนวด การนวดตองสภาพมาก ใชอวยวะไดนอย และตองตรงตามจด จงกลาวไดวาการฝกมอการนวดมเอกลกษณเฉพาะ

การนวดแบบเชลยศกด หมายถง การนวดแบบสามญชน มการสบทอดฝกฝนแบบแผน การนวดตามวฒนธรรมทองถน ซงเหมาะมากสาหรบชาวบานจะนวดกนเองใชสองมอและอวยวะสวนอนโดยไมตองใชยา ในปจจบนจงเปนทรจกและแพรหลายในสงคมไทย

10

การนวดเพอรกษาโรคของไทยซงม 2 แบบ ซงมการเรยนการสอนหรอถายทอดสบตอกนมาทงในสถาบนการศกษาและภายในครอบครว สถานศกษาการนวดแบบเดมของไทยแหงแรก (การนวดแบบเชลยศกด) คอ วพระเชตพนฯ (วดโพธ) ปจจบนไดมเพมขนอกหลายแหง เชน วดสามพระยา วดปรนายก เปนตน

สวนการนวดแบบราชสานก ปจจบน มการสอนอยางเปนระบบทอายรเวทวทยาลย (ชวก โกมารภจจ) ซอยอารย กรงเทพฯ ซงยายมาจากตกมหามงกฎ วดบวรนเวศน ซงกอตงโดย ศาสตราจารย นายแพทยอวย เกตสงห ทานเหนวา การเรยนแผนโบราณอยางเดยวทาใหลาสมย ไมสามารถพฒนาใหกาวหนาเปนทางการได สวนการเรยน แผนปจจบนอยางเดยว กทาใหกาวหนาขนไปจนมองขามประโยชนทรพยากรตาง ๆ ของไทยทไมไดพฒนานาไปใชประโยชนอยางจรงจง

แนวคดและทฤษฎเกยวกบความคดเหน

คาวาความคดเหน (opinion) และทศนคต (attitude) มความสมพนธใกลเคยงกนมากความหมายของความหมายของความคดเหนทปรากฏในพจนานกรมศพททางสงคมวทยาองกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตสถาน (2524, หนา 246-247) ใหความหมายไววา “เปนขอพจารณาเหนวาเปนจรงจากการใชปญญาความคดประกอบ ถงแมจะไมไดอาศยหลกฐานพสจนยนยนไดเสมอกตาม” สวนพจนานกรมเวบสเตอร (New Websster’ s Dictionary, 1974, p. 644) ใหความหมายวา ความคดเหน หมายถง การตดสน คาวจารณ ความเหนหรอรปแบบของการประเมนผลในใจเกยวกบขาวสารทไดรบ เปนความเชอของบคคลทมตอเหตการณหรอขาวสารโดยความเชอนนจะขนอยกบประสบการณและการสงเกตของแตละบคคล หรอ ความคดเหน คอ การแสดงออกทางความคด ความสนใจ ความรสกทมตอสงใดสงหนง หรอเหตการณใดเหตการณหนง และพจนานกรมออกฟอรด แอดวานซ เลอรนเนอร คอมแพสส (Oxford Advanced Learner’s Dictionary, 2005, p. 539) ไดให ความหมาย ความคดเหน หมายถง ความรสก ความนกคด ความเชอ การตดสนใจเกยวกบคนใดคนหนงหรอ สงใดสงหนง ซงไมอาจจะบอกไดวาเปนการถกตองหรอไม

จานส และเคล (Janis & Kelly อางถงใน พงษไพบลย ศลาวราเวทย, 2538, หนา 37) ไดใหความเหนวา “ทศนคตเปนการแสดงออกในเรอง ความรสกทงดานบวกและดานลบ หรอความชอบของแตละบคคล ซงสงเหลานอาจจะอยในจตใตสานก แตความคดเหน นนไมเปนเพยงแตชอบแตยงเปนการแสดงถงการคาดคะเน (expectation) หรอการทานาย (prediction) ในแตละบคคล ซงมกจะแสดงออกมาในรปของคาพดเสมอ”

จากแนวคดในคาจากดความตาง ๆ ขางตน ผวจยสรปไดวา “ความคดเหน เปนการแสดง ออกทางดานความรสก ความคด ความเชอ เกยวกบเรองใดเรองหนง สงใดสงหนง หรอ เหตการณ

11

หนงโดยเฉพาะ มความสอดคลองกบความรสกภายในของตนดวยการแสดงออกโดยการพด การเขยนหรอวธการอน ๆ

การแสดงออกทางความคดเหนน อาจจะรวบรวมไดจากอารมณ ประสบการณ และสภาพความเปนจรงในขณะนน เปนพนฐานในการแสดงออก ซงอาจจะถกตองหรอไมกได อาจจะไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากคนอนกได ความคดเหนนอาจะเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา

ดงนน ในการศกษาวจยครงน เรอง ความคดเหนของผประกอบอาชพหมอนวดแผนไทยตอการปฏบตงาน จงเปนการแสดงออกถงความรสก ความเชอและอารมณทมตอการประกอบอาชพหมอนวดแผนไทย โดยอาศยพนฐานความร ประสบการณ และสภาพความเปนจรงมาประกอบในการแสดงออก

1. สงทมอทธพลทาใหความคดเหนแตกตางกน 1.1 ระยะเวลาการประกอบอาชพดานการนวดแผนไทยของแตละบคคล 1.2 อาย และระดบการศกษามอทธพลมากตอความคดเหน เพราะเหนการจด

ประสบการณใหกบบคคล 1.3 รายไดจากการประกอบอาชพดานการนวดแผนไทย

2. วธวดความคดเหน การวดความคดเหนโดยทวไป มองคประกอบ 3 ประการ คอ บคคลผถกวด สงเราและ

การตอบสนอง ซงจะมผลออกมาเปนระดบสงตา มากนอย วธวดความคดเหนโดยมากจะใชการ ตอบแบบสอบถามและการสมภาษณ โดยใหผทจะถกวดตอบคาถามจากแบบสอบถาม โทมส (Thomas, 1959, p. 234 อางถงใน สเทพ ชนะสทธ และพรเพญ เพชรสขศร, 2531, หนา 20)

การวดความคดเหน (สเทพ ชนะสทธ และพรเพญ เพชรสขศร, 2531, หนา 1-14) ท แพรหลายม 4 วธ คอวธของ เธอรสโตน (Thurstone’s method) วธของกตตแมน (Gutmman’s scale) วธ S-D scale (Semantic Difference scale) และวธแบบลเคท (Likerts’s method) ในการศกษาครงน จะใชแบบลเคท ซงแบงเปนระดบความคดเหน 4 ระดบ คอ

การใหคะแนนระดบความคดเหน ในขอความเชงนมาน (positive scale) ดงตอไปน คาเฉลย 4.00 หมายถง มความคดเหนดวยมากทสด คาเฉลย 3.00 หมายถง มความคดเหนดวยมาก คาเฉลย 2.00 หมายถง มความคดเหนดวยนอย คาเฉลย 1.00 หมายถง มความคดเหนดวยนอยทสด

และจะใหคะแนนระดบความคดเหนในขอความเชงนเสธ (negative scale) ดงตอไปน คาเฉลย 1.00 หมายถง มความคดเหนดวยมากทสด คาเฉลย 2.00 หมายถง มความคดเหนดวยมาก

12

คาเฉลย 3.00 หมายถง มความคดเหนดวยนอย คาเฉลย 4.00 หมายถง มความคดเหนดวยนอยทสด

แนวคดทฤษฎทเกยวกบทศนคตและการปฏบต

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ไดใหความหมายไววา ทศนคต คอ แนวความคดเหน

นลแนลล (Nunnally อางถงใน พงษไพบลย ศลาวราเวทย, 2538, หนา 37) กลาววา “ทงความคดเหนและทศนคตนนเปนเรองการแสดงออกของแตละบคคล ตอประชาชนทวไป ตอขนบธรรมเนยมประเพณ และการแสดงออกทางความคดในโลกทเกยวกบตวเขา” นอกจากน นลแนลล พยายามทจะแยกความหมายของ “ทศนคต “และ “ความคดเหน “โดยกลาววา “ความ คดเหนทจะใชในเรองทเกยวกบการลงความเหน (judgemet) และความร (knowledge) ในขณะท ทศนคตจะใชในเรองทเกยวกบความรสก (feeling) และความชอบพอ (preference)” และเขายงกลาววา “อาจใชคาวา ความคดเหนมากกวาคาวาทศนคต” อยางไรกตาม ทงความคดเหนและ ทศนคตตางกมความสมพนธกนมาก

โสภา ชพกลชย (2522, หนา 15) ไดใหความหมายไววา ทศนคตเปนการรวบรวมความรสกนกคด ความเชอ ความคดเหน และความจรง รวมทงความรสกซงเราเรยกเปนการประเมนคาทงในทางบวกและทางลบ ซงทงหมดจะเกยวพนกน และจะบรรยายใหทราบถงจดแกนกลางของ วตถนน ๆ ความร และความรสกเหลานนทแนวโนมทจะกอใหเกดพฤตกรรมชนดใดชนดหนงขน

ประภาเพญ สวรรณ (2526, หนา 3) กลาววา ความคดเหนเปนการแสดงออกทางดาน ทศนคตอยางหนงแตการแสดงความคดเหนนนมกจะมอารมณเปนสวนประกอบและเปนสวนทพรอมจะมปฏกรยา เฉพาะอยางตอสถานการณภายนอก

สมทรง ณ นคร (2529) ไดวจยเกยวกบความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชยาสมนไพรรกษาโรคในชนบท และบคลากรสาธารณสขภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวา ชาวชนบทในภาคนมกใชสมนไพรรกษาควบคกบยาแผนปจจบน ซงมรอยละ 26.10 สวนใหญ แหลงความรทเกยวกบสมนไพรสวนใหญ ไดแก หมอแผนโบราณมถงรอยละ 55.80 บดามารดา ญาต รอยละ 34.40 สวนบคคลอน ๆ เชน บคลากรสาธารณสขเพอนบานและสอมวลชนมนอยมาก

สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม (2533, หนา 104) ไดใหความเหนวา เราไมสามารถแยกทศนคตและความคดเหนออกจากกนได เพราะทศนคตและความคดเหนนนมลกษณะคลาย ๆ กน แตลกษณะความคดเหนจะไมลกซงเหมอนทศนคต

13

แนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของกบหลกของการจงใจ

วราภรณ ตระกลสฤษด (2548, หนา 15) ไดเขยนบทความอธบายถง ทฤษฎการจงใจของมนษย โดยนกจตวทยา มาสโลว (Maslow) โดยมแนวคดวา ความตองการของมนษยมเปนขนตอน ถาความตองการหนงไดรบการตอบสนองจนเปนทพอใจแลว ความตองการถดไปทสงกวากจะ เกดขน ความตองการนแบงออกเปน 5 ขนตอน

1. ความตองการทางดานรางกาย (physiological needs) คอ การทาใหเกดความพงพอใจแกรางกาย เมอเกดความหว ความกระหาย ความงวง และความปรารถนาทางดานเพศ สงเหลานเปนสวนหนงของแรงขบของมนษยทสาคญเพอใหตนเองมความอยรอด มาสโลว พจารณาวา ความตองการทางดนรางกายเปนเสมอนพนฐานทมากอนความตองการสงอนทงหมด ดงเชนเมอคนหนงมความหวจดและตองการอาหารอยางรนแรง ความตองการอยางอนจะถกลมไปหมดสน

2. ความตองการทางดานความปลอดภย (safety needs) เมอความตองการทางดานรางกายไดรบกาตอบสนองจนเปนทพอใจแลว ความตองการทางดานความปลอดภยกจะเกดขนตามมา ความตองการความปลอดภยนมอย 2 แบบ คอ ความตองการความปลอดภยทางดานรางกายและความมนคนทางดานเศรษฐกจ มาสโลว กลาววา ผใหญทมสขภาพด รางกายปกต และมการดารง ชวตเหมอนบคคลทว ๆ ไป สวนใหญจะมความพอใจในความมนคงทเขามอย ถาสงคมดาเนนไปดวยความสงบ คอเปนสงคมทดทว ๆ ไป จะทาใหบคคลหรอสมาชกของสงคมนนรสกวาตนเอง มความปลอดภยมนคงจากสตวทดราย จากอณหภมทเปลยนแปลง อาชญากรรม การขมข การฆาตกรรมและการกดข มาสโลว ยงกลาวตอไปอกวา เมอเกนจากจดขางตน ความตองการความ มนคงในสงคมสมยใหมจะเพมขน การซอการประกนคณภาพ การประกนชวต การทางานทม ความมนคง หรอมองในแงหนง คอ การแสวงหาความมนคงในดานเศรษฐกจของตนเองนนเอง

3. ความตองการทางดานสงคม ความรก การยอมรบเปนพวกพอง (social or lover or belonging needs) เมอความตองการทางดานรางกายและความตองการความปลอดภยไดรบการ ตอบสนองจนเปนทพอใจแลว ความตองการของคนเรา ทจะมความรสกวาตนเองเปนสวนหนงของกลมไดรบการยอมรบและมความสาคญตอกลม และมอทธพลบางประการ ตอกลมกจะเกดขน ความตองการดงกลาวเปนความตองการในดานความรก ความเปนเจาของ และความรกใคร คนเราจะแสวงหาเพอน ปรารถนาทจะมเพอนพอง ความตองการทางดานความรกนเปนความตองการทจะเปนผใหความรกและไดรบความรกใครจากคนอนดวย การขาดความรกใครในความคดของ มาสโลว เหนวา สามารถทาใหเกดผลตอเนองทเลวรายของการปรบตวได

14

4. ความตองการมชอเสยง มฐานะเดนทางสงคม (esteem needs) เปนความตองการทจะเปนบคคลทมความมนใจในตนเอง และมบคคลอนยอมรบนบถอ เปนธรรมดาของมนษย ทอยากเปนทยอมรบและยกยองของคนอน เมอทางานสงหนงสงใดไดสาเรจ ความพงพอใจในการทมฐานะเดนทางสงคม ซงสงเหลานจะนาไปสความเชอมนตนเองและความรสกวาตนเองมคณคา

5. ความตองการทจะไดรบความสาเรจตามความนกคด (self-actualization needs) เมอความตองการดานรางกาย ความปลอดภยดานสงคม ความมชอเสยง ไดรบการตอบสนองแลว ไมนานคนผนนกจะมความรสกไมพอใจเกดขน หากวาเขาไมสามารถทจะทาอะไรได ตามทตนเองอยากทา คนเราควรจะไดมการใหโอกาสทจะพยายามทาเพอการมชวตทดขน มความตองการทจะมความรสกวาเขามความกาวหนาในการทไดใชศกยภาพของตนเองอยางเตมท ไดทางานทเหมาะกบความสามารถและทกษะทตนเองชอบองคประกอบอน ๆ เชน ความรสกวางานททามความสาคญ งานนนทาทายความ สามารถ ความกาวหนา ความสาเรจของงาน และโอกาสในการพจารณา ตนเอง ลวนแตเปนความตองการททาทาย ซงถกจดรวมไวในความตองการตอนนดวย มาสโลว สงเกตเหนวา นกดนตรตองเลนดนตร จตรกรตองวาดรป กวตองเขยนบทกว พวกเขาเหลานนมความสขกบการไดทาในสงทตนเองตองการจะทามากทสด เรยกวา self – actualization

ความสาคญของขนตอนความตองการ (significance of the need hierarchy) ประเดนสาคญทควรจะเนนใหทราบเกยวกบขนตอนของความตองการกคอ ประการแรก ความตองการเหลานมความสาคญเปนขนตอนตามแนวตง ตวทเปนกลยทธในการจงใจใหเกดพฤตกรรมในการทางานกคอ ความตองการทางดานรางกาย และทางดานความมนคงปลอดภยเพอสะดวกในการอภปราย เราอาจจะเรยกรวมวา economics needs และเชอวาทงสองสงนสามารถทาใหเกดความ พงพอใจไดในแงของการใหคาจางตอบแทนนนเอง

หากวาความตองการทางดานเศรษฐกจยงไมไดรบการตอบสนองใหอยในขนทนาพอใจ ความตองการขนสงกวาจะยงไมเกดขน และจะยงไมเปนสงจงใจใหคนทางาน เชน ถาบคคลหนงพบวาตนไดรบคาจางโดยทวไปอยในระดบตาและมปญหาความยงยากในการหาซออาหารใหแกครอบครว คน ๆ นอาจจะไมตอบสนองตอรางวลทกาหนดใหในแงของการเปนทยอมรบของสงคม ความมชอเสยง หรอการทาอะไรไดสาเรจสมตามความปรารถนาดงนน เราจงควรจะมเหตผลในการทจะเกดความพงพอใจในความตองการทางดานเศรษฐกจโดยการใหคาจางทพอเพยง และมความมนคงมากพอกอนทจะใหเกดแรงจงใจดวยอยางอน ๆ

ประการทสอง สงทมนษยตองการมากทสด กคอ สงทเขาไมม หากวาความตองการกไดรบการตอบสนองอยในขนทพงพอใจแลว ความตองการนนจะลดความสาคญนอยลง และ ไมเปนแรงจงใจทสาคญทจะทาใหเกดพฤตกรรมทตองการไดมากอก ตามเหตผลแลว คาวาการตอบสนองอยในขนทพงพอใจ หมายความถง การไดรบการตอบสนองแลว 70 80 หรอ 85

15

เปอรเซนต มนอยมากทความตองการหนงจะไดรบการตอบสนองอยางสมบรณ และความตองการนน กจะไมหยดเปนสงจงใจไปเสยทงหมดเลย คอยงเปนแรงจงใจอยแตกนอยมากนนเอง ตวอยางเมอบคคลหนงมความรสกวา คาจางทเขาไดรบนนสมเหตสมผล และมความทดทยมกนและมความรสกวามความมนคงในการทจะไดรบเชน นเรอย ๆ ไป ความพยายามในการทจะกระตนหรอจงใจใหเขาปฏบตงานใหมระดบสงขนโดยการใชคาจาง เปนสงจงใจอยางเดยว จะทาใหการจงใจนนประสบความสาเรจนอยมากในจดน คนงานจะมความโนมเอยงในการทจะตอบสนองตอรางวล ทใหพวกเขามโอกาสในการทจะไดรบความพงพอใจในแงของความตองการทางดานสงคม การมเกยรตยศชอเสยง หรอการประสบความสาเรจสมใจปรารถนามากกวาตามความคดของทฤษฎของความตองการ มาสโลว ความตองการทไดรบการตอบสนอง แลวจะไมเปนสงจงใจใหเกด พฤตกรรมทพงปรารถนาตอไป

จากความจรงทวา ไมมบคคลสองคนใดทเหมอนกนไปหมดทกอยาง ความตองการจงแปรไปทงในแงชนดและความมากนอยทมอยในแตละบคคลสาหรบคน ๆ หนง ความตองการใน แงเศรษฐกจ และความตองการทางดานสงคมอาจจะไดรบการตอบสนองในขนทพอใจ ในขณะทความตองการทจะไดรบการยกยองนบถอการมบารม มสถานภาพทางดานสงคมจะเปนสงทสาคญทสดตอเขา แตสาหรบอกคนหนง แรงขบทจะทาใหเกดมพฤตกรรมทตองการในปจจบน อาจจะเปนความตองการทางดานเศรษฐกจ ซงผลทตามมากคอ ความปรารถนา ทจะไดเงนมาเพอดารง ชวต นนเอง ในกรณตวอยางทสาม ความตองการทจะไดรบการยอมรบในสงคม ความเปนพวกพองและการไดรบการยอมรบจากกลมอาจจะเปนสงจงใจ ดงนน งานยากทสดทนกบรหารกาลงเผชญอยในการกระตนหรอจงใจผใตบงคบบญชา กคอ การประยกต ความรเกยวกบ ความตองการ เพอใหทราบถงความตองการเฉพาะของแตละคนงานทเรามอยนนเอง

ทฤษฎการจงใจของเฮอรซเบรก (Herzberg’s dual factor theory) เฮอรซเบรก (Herzberg, 1959, p. 90) เดมองคการและผบรหารเคยมความเชอวา เงนเปนเพยงสงเดยวทกระตนใหคนงานอยากจะทางาน ซงผทมความสาคญไดทาการลบลางความเชอนไดแก เฮอรซเบรก (Herzberg) ซงไดสมภาษณวศวกรและนกบญชจานวนมากกวา 200 คน ทถกเลอกเปนตวแทนในการศกษาจากโรงงานอตสาหกรรมในเมองพตเบรก เพอทจะพสจนถงผลตอเนองของเหตการณตาง ๆ ในชวต การทางาน ของผใหสมภาษณวา องคประกอบอะไรทมความสมพนธกบความรสกในดานทาใหเกดความสขในการทางานและความไมสบายความเปนทกขในการทางาน เขาไดสรปการศกษาของเขาไววาองคประกอบททาใหเกดความพงพอใจงาน (job satisfaction) จะไมเหมอนกบองคประกอบทนาไปสความไมพอใจในงาน (job dissatisfaction) ดงรายละเอยดในตาราง ดานซายมอเปรยบเทยบหวขอทไดรบการพดถงบอย ๆ ระหวางการสมภาษณเมอมความไมพอใจเกดขนและเมอใหสมภาษณ

16

มประสบการณกบความพอใจ องคประกอบทเขยนไวขางขวามอในตาราง จะเปนสงทพดถงบอย ๆ ทสดในการสมภาษณ

ตารางท 1 เปรยบเทยบองคประกอบททาใหเกดความไมพอใจและความพอใจในงาน เฮอรซเบรก (Herzberg, 1959, p. 93)

สงทสรางความไมพอใจในงาน สงทสรางความพอใจในงาน นโยบายและการบรหารขององคการ ความสาเรจ การนเทศงาน-เทคนคของการทางาน การไดรบการยกยอง เงนเดอนคาจาง ลกษณะของงาน ความสมพนธระหวางบคคล-การนเทศงาน ความรบผดชอบ สภาพของการทางาน การมโอกาสกาวหนา

ความหมายของความพงพอใจในการปฏบตงาน

ความพงพอใจการปฏบตงานหรอความพอใจในการทางาน เปนคาทมความหมาย เกยวของกบความตองการของมนษยโดยตรง ซงมความเกยวของกบขวญ เจตคต และการจงใจเปน อยางมาก ในการปฏบตงานของบคคลหรอกลมคนในหนวยงานหรอองคการตาง ๆ ความพงพอใจในการปฏบตงานของบคคลจะมผลเปนอยางมากตอการปฏบตงานของบคคล กลาวคอ ผปฏบตงานทมความพงพอใจในการทางาน ยอมปฏบตงานไดสาเรจและมประสทธภาพมากกวาผปฏบตงานทมความพงพอใจในการปฏบตงานตา สาหรบหนวยงานหรอองคการตาง ๆ ถาบคคลภายในหนวยงานหรอองคการม ความพงพอใจในการปฏบตงานอยในระดบสง ยอมสงผลดตอหนวยงานหรอองคการนนเปนอยางยง สาหรบความหมายของคาวา “ความพงพอใจในการปฏบต” ไดมผใหความหมายไวหลายทาน อาท กตมา ปรดดลก (2529, หนา 321) ไดใหความหมายไววา ความพงพอใจในการปฏบตงาน หมายถง ความรสกทชอบหรอพอใจทมตอองคประกอบสงจงใจในดานตาง ๆ ของงานและ ผปฏบตงานนนไดรบการตอบสนองตามความตองการของเขาได นภดล เชนะโยธน (2531, หนา 175) ใหความหมายวา ความพงพอใจในการทางาน หมายถง ความรสกพอใจหรอชอบใจในงานททาและเตมใจทปฏบตงานนนใหบรรลวตถประสงคขององคการ

17

ปราน อารยะศาสตร (2519, หนา 2) ไดความหมายในแนวเดยวกนวา ความพงพอใจในการปฏบตงาน คอ ความรสกในทางทดทบคคลมตองานททาอย ถาบคคลใดมความพงพอใจในงานมาก กจะเสยสละอทศแรงกาย แรงใจ แรงปญญาใหแกงานนน ผใดมความพงพอใจในงานนอยกจะทาเพยงตามหนาท กด (Good, 1973, p. 13) ไดใหความหมายวา ความพงพอใจการปฏบตงาน หมายถง ระดบความพอใจซงเปนผลมาจากความสนใจและทศนคตของบคคลทมตอคณภาพและสภาพงานนน ๆ จากความหมายของคาวา ความพงพอใจในการทางานทบคคลตาง ๆ ไดกลาวไวตามทไดยกมาอางถงน พอสรปไดวา ความพงพอใจในการปฏบตงาน หมายถง ความคดเหน ความรสกหรอเจตคตของบคคลทมตอการปฏบตงาน ซงจะเปนความรสกหรอเจตคตทเปนไปในทางบวก อนจะเปนผลใหบคคลปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ ยอมเสยสละและอทศแรงกาย แรงใจ และสตปญญาใหแกงานนน ทงนขนอยกบองคประกอบตาง ๆ ทเปนสงจงใจในงานนน ๆ และผปฏบตงานนนไดรบการตอบสนองความตองการของเขาได ซงจะทาใหผปฏบตงานยอมอทศตนเพองานนนอยางเตมความสามารถของเขา เพอใหงานนนประสบผลสาเรจตามเปาหมายขององคการ

องคประกอบททาใหบคคลเกดความพงพอใจในการปฏบตงาน

ในเรองขององคประกอบตาง ๆ ทสงผลใหบคคลเกดความพงพอใจในการปฏบตงาน จนกระทงยอมอทศแรงกายและแรงใจใหกบการทางานอยางเตมความสามารถนน ไดมนกการศกษาหลายคน ไดทาการศกษาวจยพรอมทงเสนอถงองคประกอบทเปนสงจงใจใหบคคลเกดความพงพอใจในการทางาน จนสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ เชน ภญโญ สาธร (2516, หนา 175-177) ไดกลาวถงสงทจะเปนสงจงใจใหบคคลทางานไดอยางมประสทธภาพและอยไดนาน ทสาคญม 5 ประการ คอ

1. สงจงใจทเปวตถ เชน เงนและสงของ 2. สงจงใจทเปนโอกาส เชน การไดมโอกาสทจะมชอเสยงดเดน มเกยรตยศ มอานาจมาก

ขน และมโอกาสในตาแหนงสงขน 3. สงจงใจทเปนสภาพของการทางาน ซงอาศยวตถเปนหลก เชน ใหมทนงทางานดม

หองงานสวนตว โตะหวหนาใหญกวาโตะทางานบคลากรอน ๆ ฯลฯ 4. สงจงใจทเปนสภาพของการทางาน ซงไมเกยวกบวตถ เชน สภาพของสงคมครใน

โรงเรยนชวยใหโรงเรยนนาอย

18

5. การบารงขวญหรอกระตนใจและสรางความรสกใหเกดกบครทงหลายวา ตนสวนรวมอยางสาคญในการสรางชอเสยงใหโรงเรยน สมพงษ เกษมสน (2516, หนา 389-399) ไดกลาวถง สงจงใจทเปนความตองการของบคคลในการปฏบตงานไว 10 ประการ คอ

1. ความมนคงในการทางาน 2. งานทตนพอใจ 3. โอกาสกาวหนาในการทางาน 4. การไดรบการยกยองนบถอ 5. การมผบงคบบญชาทสามารถ 6. คาจางเปนธรรม 7. ความเสมอภาค 8. ความนมนวลและแนบเนยน 9. การยอมรบนบถอ 10. ความพอใจในสภาพการทางาน เกศน หงสนนทน (2518, หนา 129-130) ไดสรปปจจยทเปนความตองการขนพนฐานใน

การสรางแรงจงใจในการปฏบตงานไว 7 ประการ คอ 1. มการใหเกยรตและตระหนกในผลงานทไดกระทา 2. มผลงานทควรแกการสนใจ ทาทายความสามารถ 3. มการทางานเปนกลมทมการประสานงานเปนอยางด 4. มอสระในการวจย 5. มความมนคงในการทางาน 6. มความกาวหนาซงไดรบพจารณาอยางเสมอภาคและยตธรรม 7. มการควบคมด สธระ ทานตวณช (2527, หนา 70) ไดกลาวถงความตองการของมนษย อาจแบงเปน

ประเภทใหญ ๆ ได 2 อยาง คอ 1. ความตองการทเกดขนโดยธรรมชาต เชน ความหว ความรสกทางเพศ ความตองการ

ความปลอดภย 2. ความตองการทเกดขนจากการสะสมของประสบการณ ซงแตกตางกนไปในแตละบคคล

ความตองการในลกษณะนเกยวของกบการจงใจในองคการสมยใหมมากกวาความตองการอยางแรก กลเมอร (Gilmer, 1996, pp. 279-283 อางถงใน ปราณ อารยะศาสตร, 2519, หนา 45)

สรปองคประกอบทสงผลตอความพงพอใจในการปฏบตงานไวดงน

19

1. ความมนคงปลอดภยในการทางาน 2. โอกาสกาวหนาในการทางาน 3. สภาพททางานและการจดการ 4. คาจางหรอรายได 5. ลกษณะทแทจรงของททางาน 6. การควบคมแลบงคบบญชา 7. ลกษณะทางสงคม 8. การตดตอสอสาร 9. สภาพการทางาน 10. ผลประโยชนตอบแทน จากองคประกอบททาใหบคคลเกดความพงพอใจในการปฏบตงาน ตามทไดกลาวมาเปน

สงจงใจใหบคคลพฤตกรรมหรอแสดงออก อนเนองมาจากองคประกอบเหลาน ซงสามารถแบงออกเปนสงจงใจทเกดขนจากภายในบคคลและภายนอกตวบคคล

สงจงใจทเกดขนจากภายในตวบคคล ไดแก 1. การมชอเสยง 2. มเกยรตยศ 3. การมตาแหนงสงขน 4. การยอมรบนบถอ 5. การไดรบความกาวหนาในการทางาน 6. ความมนคงในการทางาน สวนสงจงใจทเกดจากภายนอกตวบคคล ไดแก 1. เงนเดอนคาจาง 2. สงของเครองใชตาง ๆ 3. มสงอานวยความสะดวกในการทางาน

กรอบแนวคดในการศกษา

จากการทบทวนทฤษฎแนวคดและผลงานวจยทเกยวของดงกลาว สรปประเดนในการศกษาความคดเหนของผประกอบอาชพหมอนวดแผนไทยไดดงน

1. การศกษาความคดเหนของผประกอบอาชพหมอนวดแผนไทย เปนการศกษาความคดเหนของผประกอบอาชพหมอนวดแผนไทยตอการปฏบตงานดานตาง ๆ 4 ดาน ไดแก ดานเงน

20

รายได ดานสภาพแวดลอมในการปฏบตงาน ดานหนาทการงานและดานความรและทกษะจากการปฏบตงาน

2. การศกษาเปรยบเทยบลกษณะทางประชากร อนไดแก อาย เพศ รายได ระดบการศกษา ระยะเวลาในการปฏบตงานดานการนวดแผนไทย นาจะเปนตวแปรทมความสาคญ ในการทจะนามาศกษาถงความคดเหนของผประกอบอาชพหมอนวดแผนไทยตอการปฏบตงานในอาชพน

ภาพท 1 กรอบแนวคดในการศกษา

1. เพศ 2. อาย 3. ระดบการศกษา 4. รายได 5. ระยะเวลาในการปฏบตงาน 6. ดานการนวดแผนไทย

ตวแปรอสระ ตวแปรตาม

ความคดเหนตอการปฏบตงาน 4 ดาน 1. ดานเงนรายได 2. ดานสภาพแวดลอมในการปฏบตงาน 3. ดานหนาทการงาน 4. ดานความรและทกษะจากการปฏบตงาน