รายงาน

ของ

คณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศ ดานเศรษฐกจ

สภาขบเคลอนการปฏรปประเทศ

เรอง

“การจดการขาวโดยระบบสหกรณ”

ส ำนกกรรมำธกำร ๑ ส ำนกงำนเลขำธกำรสภำผแทนรำษฎร

ปฏบตหนำทส ำนกงำนเลขำธกำรสภำขบเคลอนกำรปฏรปประเทศ

สารบญ รายงานของคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศ

ดานเศรษฐกจ เรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ”

เรอง หนา บทสรปผบรหาร ก-ค

๑. บทน า ๑ ๑.๑ วตถประสงค ๒ ๑.๒ สถานการณการผลตและการตลาดขาวของโลก ๒ ๑.๓ สถานการณการผลตและการตลาดขาวของประเทศไทย ๕ ๑.๔ การบรหารจดการอตสาหกรรมขาวของไทย ๗ ๑.๕ วเคราะหปญหาสถานการณอตสาหกรรมขาวและแนวโนมในอนาคต ๙

๒. การศกษาสหกรณตนแบบ (Best Practice) ๑๐ - รปแบบการบรหารจดการขาวของระบบสหกรณตนแบบ (Best Practice) ๒.๑ โครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน” ๑๐ ๒.๒ โครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะลโดยขบวนการสหกรณ” ๑๑

๓. ขอเสนอแนะเชงปฏรป ๑๒ ๓.๑ การตลาดน าการผลต ๑๒ ๓.๒ ออกแบบระบบการแบงปนผลประโยชนและจดตงกองทนพฒนาระบบขาวไทย ๑๒ ๓.๓ ขบเคลอนดวยระบบสหกรณ ๑๓ ๓.๔ เพมประสทธภาพการบรหารจดการดวยระบบสารสนเทศ ๑๓ ๓.๕ เสรมศกยภาพทรพยากรมนษยทเกยวของ ๑๔ ๓.๖ สนบสนนเงนทนเพอการขบเคลอน ๑๔ ๓.๗ ผลทคาดวาจะไดรบ ๑๔

๔. แผนการปฏรปและวธการ ๑๕ ๔.๑ บรหารจดการขาวคณภาพโดยกลไกสหกรณ ๑๖ ๔.๒ จดตง “บรษทคาผลตภณฑขาวไทย จ ากด” ๑๖ ๔.๓ จดตงกองทนพฒนาระบบขาวไทย ๑๗ ๔.๔ การพฒนาระบบสารสนเทศ ๑๗ ๔.๕ ปรบปรงกฎหมายทเกยวของเพอเพมประสทธภาพการขบเคลอน ๑๘

- ก -

บทสรปผบรหาร

เรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ” วตถประสงคของการจดการขาวโดยระบบสหกรณ มเปาหมายการด าเนนงานบรหารจดการขาวอยางนอยรอยละ ๒๐ ของผลผลตขาวเปลอกทงประเทศหรอประมาณ ๕ ลานตนขาวเปลอกตอป ซงจะสงผลตอเปาประสงคเชงนโยบายหลกของชาต ๓ ประการคอ ลดความเหลอมล า พฒนาศกยภาพทรพยากรมนษย และเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ โดยน าแนวทางการจดการขาวดวยกลไกของสหกรณ ทง ๒ แหง คอ โครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน จงหวดนครสวรรค” และ โครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะลโดยขบวนการสหกรณ จงหวดรอยเอด” ซงทง ๒ โครงการดงกลาว ไดรบการสนบสนนทางการเงนภายใตโครงการ “สนเชอเพอการรวบรวมและแปรรปขาวเปลอก เพอสรางมลคาเพม” และโครงการ “สนเชอชะลอการขายขาวผานกระบวนการสหกรณ”

หล กการส า คญของการจ ดการข า ว ไทยตามแนวทางน ค อ Integrated Supply Chain Management มองคประกอบส าคญ ๖ ประการดงน ๑) การตลาดน าการผลต ๒) ระบบการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรม ๓) ขบเคลอนดวยระบบสหกรณ ๔) ระบบสารสนเทศททนสมย ๕) ความสามารถตามหนาทของทรพยากรมนษยทเกยวของ ๖) ระบบการจดการทางการเงนททนสมย

เพอใหการขบเคลอนตามหลกการส าคญของการจดการขาวไทยเปนไปอยางมประสทธภาพ และประสทธผลจงตอง ๑) จดตงบรษทคาผลตภณฑขาวไทยตามนโยบายประชารฐ ๒) จดใหมระบบ การแบงปนผลประโยชนจากการคารวมดวยคณภาพตามมาตรฐาน โดยองแนวทางตามพระราชบญญตออย และน าตาลทราย พระราชบญญตตลาดสนคาเกษตรลวงหนา พระราชบญญตมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหาร และพระราชบญญตสหกรณ ๓) จดตงกองทนพฒนาระบบขาวไทย ๔) เชอมโยงนโยบายส าคญของรฐบาล เชน ระบบสงเสรมการเกษตรแบบนาแปลงใหญเพอสรางเสถยรภาพของปรมาณและคณภาพขาวเปลอกเขาสระบบสหกรณ

อยางไรกตาม เ พอเ พมประสทธภาพการขบเคลอนตามหลกการส าคญดงกลาวขางตน จงจ าเปนตองปรบปรงกฎหมายทเกยวของให เออตอการประกอบธรกจเกษตรจากระดบชมชนสสากล เพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศในระยะยาวบนพนฐานของความเกอกล แบงปน เปนธรรมของสงคมโดยรวม

ทงน ขอเสนอการปฏรปเชงนโยบายเรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ” ตอคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศดานเศรษฐกจ เพอพจารณาดงรายงานตอไปน

- ข -

๑. แผนการปฏรป ๑.๑ หลกการและเหตผล ขาวจดเปนอาหารหลกทมความส าคญตอประชากรโลกและขาวเปนพชเศรษฐกจทมความส าคญตอประเทศไทยมาโดยตลอด เนองจากเปนอาหารหลกของคนไทย นอกจากน ขาวยงชวยกอบก และพยงเศรษฐกจของประเทศในชวงวกฤต ขาวเกยวของกบเกษตรกรเกอบ ๑๐ ลานคน อตสาหกรรม ขาวไทยนบไดวาเปนอตสาหกรรมทมผเกยวของเปนจ านวนมาก ทงในระดบการแปรรปเปนขาวสารหรอผประกอบการโรงสขาวและอตสาหกรรมการแปรรปขาวเปนผลตภณฑตาง ๆ นอกจากน ขาวยงเปน สนคาเกษตรทไดรบการดแลจากภาครฐคอนขางมาก มสหกรณการเกษตรทเกยวของกบเรองขาวอยเกอบ ทกจงหวด เพอสงผลตอทศทางตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๒ และเปาประสงคหลกเชงนโยบายของชาต ๓ ประการ คอ ลดความเหลอมล า พฒนาศกยภาพทรพยากรมนษย และเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ รฐบาลปจจบนไดก าหนดนโยบายใหวถสหกรณเปนวาระแหงชาต ส าหรบนโยบายการแกไขปญหาเรองขาวของรฐบาลตงแตปการผลต ๒๕๕๗/๕๘ จนถงปจจบน ไดด าเนนการภายใตโครงการ “สนเชอเพอรวบรวมขาวและสรางมลคาเพมโดยสถาบนเกษตรกร” และ โครงการ “สนเชอชะลอการขายขาวเปลอกนาป” โดยสหกรณเปนกลไกส าคญในการขบเคลอนสามารถด าเนนการไดประมาณ รอยละ ๑๐ - ๑๒ ของผลผลตรวมทงประเทศ แตพบวาการจดการดานตลาดยงเปนประเดนส าคญทจะสงผลตอประสทธภาพของโครงการและบรรลเปาประสงคหลกของชาต อนง ในการขบเคลอนโครงการ “สนเชอเพอรวบรวมขาวและสรางมลคาเพมโดยสถาบนเกษตรกร” ไดมการน ารองการจดการขาวโดยระบบสหกรณ ๒ แหง คอ โครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน จงหวดนครสวรรค” และ โครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะลโดยขบวนการสหกรณ จงหวดรอยเอด” บนหลกการเกอกล แบงปน เปนธรรม ตามแนวทาง Integrated Supply Chain Management มองคประกอบส าคญ ๖ ประการดงน ๑) การตลาดน าการผลต ๒) ระบบการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรม ๓) ขบเคลอนดวยระบบสหกรณ ๔) ระบบสารสนเทศททนสมย ๕) ความสามารถตามหนาทของทรพยากรมนษยทเกยวของ ๖) ระบบการจดการทางการเงนททนสมย ดวยขอมลดงกลาวขางตนจ าเปนตองมการปฏรประบบการจดการขาวทเปนประโยชน ตอเกษตรกรดวยการ “ขยายผลการจดการขาวโดยระบบสหกรณ” ตามแนวทางของโครงการน ารองฯ ซงมประเดนการปฏรปทส าคญ ๓ ประการคอ ๑) การปฏรปการผลต ๒) การปฏรปการตลาด และ ๓) การปฏรประบบการแบงปนผลประโยชนในหวงโซอปทานขาว

๑.๒ วตถประสงค ๑.๒.๑ เพอสรางความเชอมนและเขมแขงของระบบสหกรณ ๑.๒.๒ เพอสรางความเขมแขงของระบบเศรษฐกจฐานราก ๑.๒.๓ เพอโอกาสตอยอดเศรษฐกจสรางสรรคเขาสระบบประเทศไทย ๔.๐ จากฐานทรพยากรชมชน ๑.๒.๔ เพอใหสอดคลองกบยทธศาสตรของรฐบาลและแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

- ค -

๑.๓ เปาหมาย เปาหมายการด าเนนงานบรหารจดการขาวอยางนอยรอยละ ๒๐ ของผลผลตขาวเปลอก

ทงประเทศหรอคดเปนปรมาณขาวเปลอกไมนอยกวา ๕ ลานตน ภายในปการผลต ๒๕๖๓/๖๔

๒. วธการปฏรป เพอใหการด าเนนการปฏรปฯเปนไปตามเปาหมายและบรรลวตถประสงค จงวางมาตรการทง

ระยะสนและระยะยาว ดงน ๒.๑ มาตรการระยะสน ๒.๑.๑ ขยายผลการจดการขาวโดยระบบสหกรณ ตามแนวทางของโครงการน ารองฯ ตงแต

ปการผลต ๒๕๖๐/๖๑ เปนตนไป ๒.๑.๒ จดตง “บรษทคาผลตภณฑขาวไทย จ ากด” เพอขบเคลอนการตลาดใหเสรจภายใน

ไตรมาสท ๓ ของปงบประมาณ ๒๕๖๐ อนง ผลตภณฑขาวไทยหมายถงขาวสารและผลพลอยไดทงหมดจาก การสแปรขาวเปลอก

๒.๑.๓ บรณาการการขยายผลรวมกบโครงการนโยบายรฐอก ๓ โครงการ กลาวคอ โครงการ “สนเชอเพอรวบรวมและสรางมลคาเพมโดยสถาบนเกษตรกร” โครงการ “สนเชอชะลอการขายขาวเปลอกนาป” และโครงการ “สงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ”

๒.๒ ปจจยสนบสนนความส าเรจ เพอใหการด าเนนการตามมาตรการระยะสนมประสทธภาพและประสทธผลจ าเปนตองมปจจย

สนบสนนดงตอไปน ๒.๒.๑ ออกแบบระบบการแบงปนผลประโยชนท เปนธรรมแกผ เกยวของโดยประยกต

ใชรปแบบการแบงปนประโยชน ของพระราชบญญตออยและน าตาลทราย พ.ศ.๒๕๒๗ และหลกการสหกรณเปนส าคญ กลาวคอ (๑) การใหราคาขาวเปลอกขนตนทเปนธรรมแกสมาชกรายไดสวนเพมจากคณภาพขาวทเกนเกณฑมาตรฐาน และมเงนเฉลยคนจากก าไรสวนเกนของการคาขายผลตภณฑขาวตามหลกการสหกรณ ซ งจะท าใหชาวนามแรงจงใจในการผลตขาวคณภาพเขาส ระบบเพราะไดรบประโยชนมากขน (๒) ผลประกอบการของสหกรณดขนจนสามารถน าสการปนผลตามหนใหกบสมาชกไดตามหลกการของสหกรณและสหกรณ มความเขมแขงสามารถเปนกลไกส าคญในการสรางเศรษฐกจฐานรากของประเทศใหมนคง ๓) ผทเปนคคาของสหกรณกมความมนใจในการเขามารวมมอเพราะมผลประโยชนรวมกนบนพนฐานของความเกอกล แบงปนเปนธรรมของสงคมโดยรวม

๒.๒.๒ จดใหมโครงสรางและระบบการบรหารโครงการตามขอ ๒.๑ ๑) ในรปแบบการ “บรหารจดการตามแตละชนดขาวในเชงพนท (Product and Area Based Approach)” โดยมระดบการบรหารจดการอยางนอย ๓ ระดบ ไดแก (๑) คณะกรรมการอ านวยการ (steering committee) ในระดบสวนกลาง (๒) คณะกรรมการบรหารโครงการ (Project Management Office : PMO) ในแตละพนท และ (๓) ชดขบเคลอนในระดบพนทด าเนนงาน (Working Group)

๒.๒.๓ จดจางบคลากรทมความเชยวชาญเพอบรหารบรษทคาผลตภณฑขาวไทยพรอมวางระบบการประเมนผลการปฏบตงาน

๒.๒.๔ พฒนาบคลากรของสหกรณและผเกยวของ เชน ผน าสถาบนเกษตรกร กลมเกษตรกร สมาชกใหมจตวญญาณของการเปนผประกอบการ(Business Mind) พรอมท าหนาทการจดการการผลต

- ง -

รวบรวม/แปรรป การจดการทางการเงนหรอเปนผบรหารธรกจเครอขายของชมชนภายใตหลกธรรมาภบาล (Good Governance) ๒.๒.๕ เสรมสรางประสทธภาพในการจดการขาวดวยการพฒนาระบบสารสนเทศเพอสนบสนนการตดสนใจ (Decision Supporting Systems) ดวยโปรแกรมจดการขาวเพอเปนขอมลการจดการและ การตดสนใจทผเกยวของใชรวมกนเพอน ามาค านวณการแบงปนผลประโยชนตลอดหวงโซอปทาน ๒.๒.๖ สนบสนนเงนทนตลอดจนบรการทางการเงนใหเปนไปตามหลกการประเทศไทย ๔.๐ และบรณาการรวมกบสนเชอเงอนไขดอกเบยผอนปรนใหกบสหกรณตามโครงการตาง ๆ ของรฐบาล

๒.๓ มาตรการระยะยาว เพอสนบสนนการสรางขดความสามารถในระยะยาวแกอตสาหกรรมขาวไทยโดยระบบสหกรณ

จงควรมมาตรการระยะยาว ดงตอไปน ๒.๓.๑ จดตง “กองทนพฒนาระบบขาวไทย” ๒.๓.๒ ปรบปรงกฎหมายทเกยวของเพอเพมประสทธภาพการขบเคลอน ๓. หนวยงานทรบผดชอบ คณะกรรมการบรหารโครงการตามขอ ๒.๒.๒ ๔. แหลงทมางบประมาณ

๔.๑ หนวยงานทเกยวของในการขบเคลอนตามมาตรการระยะสนขอ ๒.๑.๑ และ ๒.๑.๓ ๔.๒ งบประมาณจากรฐบาล

รายงานของคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศ ดานเศรษฐกจ

เรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ”

๑. บทน า ขาวจดเปนอาหารหลกทมความส าคญตอประชากรโลกและขาวเปนพชเศรษฐกจทมความส าคญ

ตอประเทศไทยมาโดยตลอดเนองจากเปนอาหารหลกของคนไทย นอกจากน ขาวยงชวยกอบกและพยงเศรษฐกจ ของประเทศในชวงวกฤต ขาวเกยวของกบเกษตรกรเกอบ ๑๐ ลานคน อตสาหกรรมขาวไทยนบไดวาเปนอตสาหกรรมทมผเกยวของเปนจ านวนมากทงในระดบการแปรรปเปนขาวสารหรอผประกอบการโรงสขาว และอตสาหกรรมการแปรรปขาวเปนผลตภณฑตาง ๆ นอกจากน ขาวยงเปนสนคาเกษตรทไดรบการดแล จากภาครฐคอนขางมาก มสหกรณการเกษตรทเกยวของกบเรองขาวอยเกอบทกจงหวด ในระบบทนนยมเสรองคกรธรกจรปแบบของสหกรณและบรษทจ ากดมปรชญาการท างานทแตกตางกน ซงบรษทจ ากดมการเตบโต ไปสบรษทมหาชนจนถงบรษทขามชาต สวนสหกรณเกดจากการรวมตวของคนจ านวนหนงซงธรกจของสหกรณ บางแหงกสามารถเตบโตไดสงสด เชน สหกรณโคนมในตางประเทศ เปนตน

ธรกจเรองสนคาเกษตรของไทย สหกรณการเกษตร มสวนงานราชการเขามาดแลอยางยาวนาน ทงกรมสงเสรมสหกรณ กรมตรวจบญชสหกรณ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร ตลอดจนมองคกรตาง ๆ เขามาสนบสนน รวมถงรฐบาลทใหการสงเสรมและสนบสนนในรปแบบตาง ๆ แตผลลพธของการพฒนาสหกรณเพอเคลอนตวไปยงอกจดหนงกยงไมบรรลผลตามแนวนโยบายของรฐบาล เชน การบรณาการรวมกบโครงการรบจ าน าขาวในอดต มาในสมยรฐบาลปจจบนกเนนในเรองโอกาสของเกษตรกรผานโครงการ/นโยบายส าคญตาง ๆ ซงตามทศทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๒ กกลาวถงในเรอง การปฏรปภาคเกษตรทมการบรหารจดการแบบเกษตรสมยใหม (Thailand ๔.๐:ภาคเกษตร) เปดโอกาสใหสวนงานในภาครฐมการขบเคลอน ปจจบนสนคาเกษตรหลากหลายชนดขบเคลอนผานกลไกของสหกรณทง ผลไม ยางพารา ขาว ท าใหกระบวนการพฒนาระบบสหกรณเรมตนขน สถานการณของสหกรณในปจจบนดขนกวาในอดต แตกยงไมถงจดทจะสามารถด าเนนการไดอยางตอเนอง สนคาเกษตรโดยเฉพาะขาวทผานกลไกของสหกรณเมอเทยบกบธรกจเอกชนทด าเนนธรกจคลายกนสวนแบงทางการตลาดของระบบสหกรณยงมสดสวนนอยเฉลยประมาณรอยละ ๑๐ หรอรอยละ ๑๒ ของผลผลตทงประเทศตอปทออกสตลาดเทานน ประกอบกบประสทธภาพในดานการบรหารจดการและการตลาดยงเปนจดออนส าคญทท าใหสหกรณยงไมสามารถพฒนาไปไดไกลเทาทควร จงท าให การพฒนาสหกรณใหมความเขมแขงท าไดคอนขางยาก

ดวยเหตผลดงกลาวขางตนหากมการบรณาการจดการขาวโดยใชระบบสหกรณเปนกลไกหลก ในการขบเคลอนหวงโซอปทานขาว โดยเกษตรกรรวมตวกนในรปของวสาหกจชมชนเชอมโยงกบองคกรหลก คอ สหกรณใหมากขนเพอสรางอ านาจการตอรองและแบงปนผลประโยชนจากระบบสเกษตรกรมากขน อนจะสงผลใหรฐบาลสามารถขบเคลอนนโยบายเกยวกบเรองขาวทมอยแลวในหลายโครงการทงในปจจบนและในหลายป ทผานมา โดยใชกลไกของสหกรณเขาไปแทรกแซงในระบบอตสาหกรรมขาวไดในระดบหนงซงจากทกลาวมาเหนวาการปฏรปขาวทงระบบควรจะทมเทในเรองการปฏรปขาวผานระบบสหกรณ จงมการศกษาและน าเสนอแผนการ “ปฏรปในเชงนโยบายดวยการขบเคลอนการบรหารจดการขาวไทยภายใตระบบสหกรณ” เพอเพมขดความสามารถในการแขงขนขาวไทยควบคกบการปฏรประบบสหกรณซงเปนกลไกส าคญทจะสราง ความเขมแขงใหกบเกษตรกรชาวนาไทยทเปนคนสวนใหญของประเทศตอไปในอนาคต

- ๒ -

๑.๑ วตถประสงค ๑.๑.๑ เพอคนหาระบบ/รปแบบของการบรหารจดการขาวตลอดหวงโซอปทาน ดวยหลกการคณภาพ

ผลตภาพ และมการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรมระหวางผทเกยวของโดยผานกลไกของสหกรณตนแบบทม ขดความสามารถ มประสทธภาพและประสทธผลอนสงผลตอการเจรญเตบโตและความเขมแขงของสหกรณ

๑.๑.๒ ขยายผลระบบ/รปแบบของการบรหารจดการขาวตลอดหวงโซอปทาน โดยใชตนแบบสหกรณ ทศกษา เพอขยายธรกจสหกรณใหมสดสวนการเตบโตทเพมสงขนรวมถงเชอมโยง เกษตรกร กลมเกษตรกร ทยงอยนอกระบบสหกรณใหเขามาสระบบมากยงขน

๑.๑.๓ เพอสรางระบบความเชอมนของผมสวนไดสวนเสยทเกยวของในหวงโซอปทานขาวตอระบบสหกรณ

๑.๑.๔ โอกาสตอยอดเศรษฐกจสรางสรรคจากวตถดบทมคณภาพ ๑.๑.๕ พฒนาระบบการบรหารจดการขาวผานกลไกสหกรณใหมประสทธภาพเพอเขาสระบบประเทศไทย

๔.๐ ดวย R&D เทคโนโลย ระบบ IT สารสนเทศและนวตกรรม การยกฐานะของสหกรณใหเปนผประกอบการ ทมความสามารถเปนมออาชพ สรางความสมดลระหวางหวงโซตาง ๆ ตลอดจนโอกาสในการเชอมโยงธรกจระหวางสหกรณในภาคเกษตรกบนอกภาคเกษตรหรอธรกจระหวางภาคสหกรณกบธรกจนอกภาคสหกรณ

คณะผจดท าไดศกษาเอกสารและขอมลตาง ๆ ทเกยวของ เพอเปนแนวทางใหบรรลตามวตถประสงคเปาหมาย โดยมรายละเอยด ดงน

รปท ๑ ภาพอตสาหกรรมขาวโลกและขาวไทย

๑.๒ สถานการณการผลตและการตลาดขาวของโลก ๑.๒.๑ การผลต ผลผลตขาวของโลกชวงป ๒๕๕๓/๕๔ - ๒๕๕๗/๕๘ มแนวโนมเพมขนจาก ๔๕๐.๓๕

ลานตนขาวสาร (๖๗๒.๔๐ ลานตนขาวเปลอก) เปน ๔๗๘.๘๑ ลานตนขาวสาร (๗๑๓.๙๐ ลานตนขาวเปลอก) หรอเพมขนรอยละ ๑.๔๖ ตอป ในป ๒๕๕๗/๕๘ มเนอทเกบเกยว ๑,๐๐๐.๘๘ ลานไร ผลผลต ๔๗๘.๘๑ ลานตนขาวสาร (๗๑๓.๙๐ ลานตนขาวเปลอก) และผลผลตตอไร ๗๑๔ กโลกรม โดยเนอทเกบเกยวลดลง รอยละ ๐.๙๗ สวนผลผลตเพมขนรอยละ ๐.๐๙ และผลผลตตอไรเพมขนรอยละ ๑.๑๓ จากป ๒๕๕๖/๕๗

- ๓ -

โดยประเทศทมผลผลตเพมขน เชน บงกลาเทศ บราซล เมยนมาร เกาหลใต ปากสถาน ฟลปปนส และสหรฐอเมรกา สวนประเทศทมผลผลตลดลง เชน กมพชา จน อยปต อนเดย ญปน เวยดนาม และไทย

๑.๒.๒ การตลาด ๑) การบรโภคขาวโลก ป ๒๕๕๓/๕๔ – ๒๕๕๗/๕๘ เพมขนจาก ๔๔๕.๐๘ ลานตนขาวสาร

ในป ๒๕๕๓/๕๔ เปน ๔๘๔.๖๒ ลานตนขาวสาร ในป ๒๕๕๗/๕๘ หรอเพมขนรอยละ ๒.๑๖ ตอป ส าหรบในป ๒๕๕๗/๕๘ ความตองการบรโภคมปรมาณ ๔๘๔.๖๒ ลานตนขาวสาร เพมขนจาก ๔๘๑.๕๖ ลานตนขาวสาร ในป ๒๕๕๖/๕๗ รอยละ ๐.๖๓ เนองจากการเพมขนของประชากร

๒) การคาขาวโลก (๑) การสงออก ในป ๒๕๕๗/๕๘ การสงออกขาวโลกมปรมาณ ๔๒.๔๖ ลานตนขาวสาร

ลดลงจาก ๔๓.๓๐ ลานตนขาวสาร ในป ๒๕๕๖/๕๗ รอยละ ๑.๙๔ โดยประเทศทสงออกเพมขน เชน เมยนมาร กมพชา จน กายอานา อนเดย ปากสถาน ปารากวย และสหรฐอเมรกา สวนประเทศทสงออกลดลง เชน อารเจนตนา ออสเตรเลย บราซล อยปต อรกวย เวยดนาม และไทย โดยป ๒๕๕๗/๕๘ กระทรวงเกษตรสหรฐอเมรกาคาดวาไทยจะสงออกเปนอนดบ ๒ ของโลก มปรมาณสงออก ๙.๐๐ ลานตนขาวสาร คดเปน สวนแบงการตลาดรอยละ ๒๑.๑๙ ของการสงออกขาวโลก โดยประเทศทคาดวาจะสงออกเปนอนดบ ๑ คอ อนเดย ปรมาณสงออก ๑๑.๕๐ ลานตนขาวสาร คดเปนสวนแบงการตลาดรอยละ ๒๗.๐๘ ของการสงออก ขาวโลก สวนอนดบ ๓ คอ เวยดนาม ปรมาณสงออก ๖.๒๐ ลานตนขาวสาร คดเปนสวนแบงการตลาดรอยละ ๑๔.๖๐ ของการสงออกขาวโลก

(๒) การน าเขา ในป ๒๕๕๗/๕๘ การน าเขาขาวโลกมปรมาณ ๔๒.๔๖ ลานตนขาวสาร ลดลงจาก ๔๓.๓๐ ลานตนขาวสาร ในป ๒๕๕๖/๕๗ รอยละ ๑.๙๔ โดยประเทศทน าเขามากทสด ไดแก จน คาดวาจะน าเขาขาวประมาณ ๔.๕๐ ลานตนขาวสาร คดเปนรอยละ ๑๐.๖๐ ของการน าเขาขาวโลก รองลงมา ไดแก ไนจเรย ปรมาณ ๔.๐๐ ลานตนขาวสาร และฟลปปนส ปรมาณ ๑.๘๐ ลานตนขาวสาร

ทมา : Rice, World Markets and Trade. USDA Foreign Agricultural Service

รปท ๒ ปรมาณการสงออกและน าเขาขาวของโลก (๓) สตอกปลายปขาวโลก ป ๒๕๕๓/๕๔ – ๒๕๕๗/๕๘ เพมขนจาก ๑๐๐.๑๕ ลานตน

ขาวสาร ป ๒๕๕๓/๕๔ เปน ๑๐๑.๗๙ ลานตนขาวสาร ในป ๒๕๕๗/๕๘ หรอเพมขนรอยละ ๐.๓๙ ตอป ในป ๒๕๕๗/๕๘สตอกขาวโลกมปรมาณ ๑๐๑.๗๙ ลานตนขาวสาร ลดลงจากป ๒๕๕๖/๕๗ รอยละ ๕.๔๐

36.48

39.95

39.47

43.3042.46

42.02

35.00

36.00

37.00

38.00

39.00

40.00

41.00

42.00

43.00

44.00

ป 53/54 ป 54/55 ป 55/56 ป 56/57 ป 57/58 ป 58/59

ลานต

นขาวสา

ร

ปรมาณการสงออกและน าเขาขาวของโลก

- ๔ -

โดยประเทศทมสตอกขาวคงเหลอเพมขน ไดแก ญปน ฟลปปนส และสหรฐอเมรกา สวนประเทศทมสตอกขาวคงเหลอลดลง ไดแก จนอนเดย และอนโดนเซย อนง จากการศกษาแนวโนมการบรโภคและการคาขาวของโลกของ FAO (A Regional Rice Strategy for Sustainable Food Security in Asia and The Pacific Outlook, ๒๐๑๔ ) ระบวา ภายใน ป ๒๕๗๓ แนวโนมความตองการขาวจะมากขนอยระหวาง ๕๐๓ - ๕๔๔ ลานตนขาวสาร เพมขนจากปจจบน ทมความตองการประมาณ ๔๘๐.๓๙๔ ลานตนขาวสาร (ขอมลจาก Rice, World Markets and Trade. USDA Foreign Agricultural Service ณ วนท ๑๐ มถนายน ๒๕๕๙) เนองจากการเพมขนของประชากรโลกโดยเฉพาะชาวเอเชยจะมความตองการขาวมากถง ๒ ใน ๓ ของปรมาณขาวทงหมด นอกจากน ในป ๒๕๖๕ FAO ประมาณการว า ในป ๒๕๖๕ ท ว โ ลกจะส งออกข าว ไดปรมาณ ๔๕ ลานตนขาวสาร โดยประเทศผสงออกขาวรายใหญเกอบทงหมดอยในเอเชย ไดแก ไทย คาดวา จะสงออกไดมากทสด ๑๒.๒ ลานตนขาวสาร รองลงมา คอ เวยดนาม ๙.๗ ลานตนขาวสาร อนเดย ๕.๓ ลานตนขาวสาร ปากสถาน ๔.๑ และสหรฐอเมรกา สอดคลองกบการประมาณการของ USDA ในปเดยวกน คอ ไทยจะสามารถสงออกขาวไดมากเปนอนดบหนงของโลกปรมาณ ๑๓ ลานตนขาวสาร รองลงมา คอ เวยดนาม ๘.๘ ลานตนขาวสาร อนเดย ๖.๘ ลานตนขาวสาร ปากสถาน ๕ ลานตนขาวสาร สหรฐอเมรกา ๔.๒ ลานตนขาวสาร กมพชา ๑.๖ ลานตนขาวสาร และเมยนมาร ๑.๑ ลานตนขาวสาร ตามล าดบ ส าหรบผลตภณฑนวตกรรมจากขาวยงมความตองการ ในป ๒๐๑๒ ทผานมา ผลตภณฑนวตกรรมจากขาวมมลคาสงในตลาด โดยสนคาอาหารสขภาพมมลคารวม ๗๓๔,๐๐๐ ลานเหรยญสหรฐฯ และมแนวโนมเตบโตอยางตอเนอง ส าหรบผลตภณฑจากขาวทใชนวตกรรมขนสงในการแปรรปสวนใหญถกจ าแนก ในหมวดอาหารเสรมสขภาพและอาหารส าหรบผรบสารอาหารบางอยางไมได (อาหารปราศจากกลเตน) รวมถงน ามนร าขาวซงมสารอาหารทมคณคาตาง ๆ มากมาย เชน วตามนอ แกมมา ออรวานอล (ลดปรมาณ คอเรสเตอรอล) และสารตอตานอนมลอสระตาง ๆ ซงน ามาสกดเปนน ามนร าขาวบรสทธใชรบประทานหรอ ใชเปนสวนผสมในเครองส าอางและผลตภณฑความงามได ประกอบกบการเปลยนแปลงของโลกในอนาคตจะสงผลใหมความตองการผลตขาว เพอสขภาพเพมขน FAO ไดประเมนสถานการณการเปลยนแปลงของโลกจากอดตถงปจจบนไวในป ๒๕๑๕ ทงในแงของประชากร สงคม การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ เทคโนโลย การเปลยนแปลงทางธรรมชาตท อาจเกดจากการด ารงอยของมนษยชาต ในป ๒๕๙๓ จะมประชากรโลกเพมขนเปน ๙,๓๐๐ ลานคนสงคมเมองจะเพมขนเปนรอยละ ๗๐ เมอประชากรโลกเพมขนจะมความตองการอาหาร ทอยอาศยเพมมากขนความตองการอาหารคณภาพไดมาตรฐาน อาหารสขภาพ และอาหารพรอมรบประทานมากขน ดงนน ความส าคญของขาวไทยในมตตาง ๆ ไดแก ๑) มตเศรษฐกจ ขาวไทยสงออกเปนอนดบ ๑ ของโลกมากกวา ๓๐ ป สวนแบงการตลาดรอยละ ๒๒ ๒) มตความมนคงทางอาหาร ขาวไทยสงออกไปเลยงประชากรโลกกวา ๒๐๐ ลานคน ๓) มตทางสงคม มขาวชาวนาปลกขาว ๓.๗ ลานครวเรอน คดเปน ๒ ใน ๓ ของเกษตรกรไทย ๔) มตวฒนธรรม การปลกขาวเปนบอเกดประเพณและวฒนธรรมทมการสบทอด ๕) คณคาทางโภชนาการขาว ขาวถอเปนธญญาหารของชวตอดมไปดวยสารอาหารและแรธาตตอรางกาย มองในแงของธญญาหาร ขาวจะมคารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน ใยอาหาร จะท าใหรางกายสมบรณและใหพลงงานสง

- ๕ -

64.57 65.30 64.95 62.08 60.54

16.10 18.10 16.09 15.06

8.49

80.68 83.41 81.04 77.14 69.03

5.00

15.00

25.00

35.00

45.00

55.00

65.00

75.00

85.00

ป 54 (53/54) ป 55 (54/55) ป 56 (55/56) ป 57 (56/57) ป 58 (57/58)

ลานไ

ร

เนอทปลกขาวของประเทศไทย นาป

นาปรง

รวมนาปและนาปรง

๑.๓ สถานการณการผลตและการตลาดขาวของประเทศไทย ๑.๓.๑ การผลต จากขอมลป ๒๕๕๔ – ๒๕๕๘ แนวโนมประเทศไทยมเนอทเพาะปลกลดลงจาก ๘๐.๖๘ ลานไร

ในป ๒๕๕๔ เหลอ ๖๙.๐๓ ลานไรในป ๒๕๕๘ โดยจ าแนกเนอทเพาะปลก ดงน ๑) ขาวนาป ป ๒๕๕๓/๕๔ - ๒๕๕๗/๕๘ เนอทเพาะปลกลดลงจาก ๖๔.๕๗ ลานไร ในป

๒๕๕๓/๕๔ เหลอ ๖๐.๕๔ ลานไร ในป ๒๕๕๗/๕๘ หรอลดลงรอยละ ๑.๗๘ ตอป เนองจากเกษตรกรบางสวนปรบเปลยนไปปลกพชชนดอนทใหผลตอบแทนดกวา เชน ออยโรงงาน ปาลมน ามน และยางพารา สวนผลผลตตอไรเพมขนจากไรละ ๓๙๙ กโลกรม ในป ๒๕๕๓/๕๔ เปนไรละ ๔๓๐ กโลกรม ในป ๒๕๕๗/๕๘ หรอเพมขนรอยละ ๒.๔๙ ตอป ผลผลตเพมขนจาก ๒๕.๗๔ ลานตนขาวเปลอก ในป ๒๕๕๓/๕๔ เปน ๒๖.๐๕ ลานตนขาวเปลอก ในป ๒๕๕๗/๕๘ หรอเพมขนรอยละ ๐.๗๐ ตอป เนองจากปรมาณน าฝนมเพยงพอและ สภาพอากาศเอออ านวยตอการเจรญเตบโตของตนขาว ในป ๒๕๕๗/๕๘ มเนอทเพาะปลก ๖๐.๕๔ ลานไร ผลผลต ๒๖.๐๕ ลานตนขาวเปลอก ผลผลตตอไร ๔๓๐ กโลกรม เมอเทยบกบป ๒๕๕๖/๕๗ พบวามเนอทเพาะปลก ผลผลต และผลผลตตอไรลดลงรอยละ ๒.๔๘ รอยละ ๓.๘๕ และรอยละ ๑.๓๘ ตามล าดบ เนองจากเกษตรกรมการลดพนทเพาะปลกขาวลงเนองจากราคาตกต า โดยปรบเปลยนไปปลกออยโรงงานและ ปาลมน ามน ซงตลาดมความตองการสงและใหผลตอบแทนด

๒) ขาวนาปรง ป ๒๕๕๔ – ๒๕๕๘ เนอทเพาะปลก ผลผลต และผลผลตตอไรลดลงรอยละ ๑๓.๖๒ รอยละ ๑๔.๑๙ และรอยละ ๐.๖๔ ตอปตามล าดบ โดยป ๒๕๕๔ มเนอทเพาะปลก ๑๖.๑๐ ลานไร ผลผลต ๑๐.๒๖ ลานตน และผลผลตตอไร ๖๓๗ กโลกรม ในป ๒๕๕๔ เปนเนอทเพาะปลก ๘.๔๙ ลานไร ผลผลต ๕.๓๗ ลานตน และผลผลตตอไร ๖๓๓ กโลกรม ในป ๒๕๕๘ โดยเนอทเพาะปลกลดลงเนองจากภาพรวมปรมาณน าในเขอนขนาดกลางและขนาดใหญทใชการไดมแนวโนมลดลงทกป ประกอบกบราคาขาวมแนวโนมลดลงท าใหเกษตรกรลดเนอทเพาะปลกลงและปรบเปลยนไปปลกพชทใชน านอยกวา เช น ถวเขยว ถวเหลอง และบางสวนปลอยวาง ในป ๒๕๕๘ มเนอทเพาะปลก ๘.๔๙ ลานไร ผลผลต ๕.๓๗ ลานตนขาวเปลอก ผลผลตตอไร ๖๓๓ กโลกรม เมอเทยบกบป ๒๕๕๗ พบวา เนอทเพาะปลก ผลผลต และผลผลต ตอไรลดลงรอยละ ๔๓.๖๑ รอยละ ๔๔.๔๘ และรอยละ ๑.๔๐ ตามล าดบ เนองจากปรมาณน าในเขอนขนาดกลาง

- ๖ -

25.74 25.87 27.23 27.09 26.05

10.26 12.24 10.77 9.67 5.37

36.00 38.10 38.00 36.76

31.42

0

10

20

30

40

50

ลานต

นขาวเปลอ

ก

ผลผลตขาวของประเทศไทย นาป

นาปรง

รวมนาปและนาปรง

๑๖.๒๖ ๑๖.๖๓ ๑๖.๓๘ ๑๖.๒๒๑๖.๑๒

๑๐.๗๓ ๑๐.๙๘ ๑๐.๘๑ ๑๐.๗๐๑๐.๖๔

๘.๐๐

๑๐.๐๐

๑๒.๐๐

๑๔.๐๐

๑๖.๐๐

๑๘.๐๐

๒๕๕๔ ๒๕๕๕ ๒๕๕๖ ๒๕๕๗ ๒๕๕๘*

ลานต

นขาว

สาร

ปรมาณและมลคาการสงออกขาวของไทย ป ๒๕๕๔ – ๒๕๕๘ความตองการใช (ลานตนขาวสาร)

ปรมาณ (ลานตนขาวสาร)

และขนาดใหญทใชการไดมนอยและไมเพยงพอตอการเพาะปลกพชฤดแลง กระทรวงเกษตรและสหกรณจงไดประกาศงดการสงน าเพอการเพาะปลกขาวนาปรงจนถง ๓๐ เมษายน ๒๕๕๘ ในพนทลมน าเจาพระยาและ ลมน าแมกลองรวม ๒๖ จงหวด ประกอบกบราคาขาวมแนวโนมลดลง ท าใหเกษตรกรลดเนอทเพาะปลกลง โดยปลอยพนทวางและบางรายปรบเปลยนไปปลกพชทใชน านอยกวา เชน พชตระกลถว ขาวโพดเลยงสตว ขาวโพดหวาน เปนตน สวนในพนททปลกขาวคาดวาจะปลกไดเพยงรอบเดยวเทานน

๑.๓.๒ การตลาด ความตองการใชภายในประเทศและการสงออก ๑) ความตองการใชภายในประเทศ ป ๒๕๕๔ - ๒๕๕๘ ความตองการใชภายในประเทศ เพอการบรโภค ท าเมลดพนธ อาหารสตว และอตสาหกรรมอน ๆ ลดลงจาก ๑๖.๒๖ ลานตนขาวเปลอก ในป ๒๕๕๔ เหลอ ๑๖.๑๒ ลานตนขาวเปลอกในป ๒๕๕๘ หรอลดลงรอยละ ๐.๔๓ ตอป ในป ๒๕๕๘ การใชในประเทศมปรมาณ ๑๖.๑๒ ลานตนขาวเปลอก ลดลงรอยละ ๐.๖๒ เมอเทยบกบป ๒๕๕๗ เนองจากเกษตรกรบางสวนลดการปลกขาวท าใหความตองการขาวเปลอกเพอผลตเมลดพนธลดลง

ป 54 (53/54) ป 55 (54/55) ป 56 (55/56) ป 57 (56/57) ป 58 (57/58)

- ๗ -

193,842

142,976 133,839

174,851

150,000

100,000

150,000

200,000

ป 2554 ป 2555 ป 2556 ป 2557 ป 2558*

ลานบ

าท

มลคาการสงออกขาวของประเทศไทย

๒) การสงออก ป ๒๕๕๔ – ๒๕๕๘ ปรมาณสงออกมแนวโนมเพมขนรอยละ ๒.๕๑ ตอป แตมลคามแนวโนมลดลงรอยละ ๓.๐๗ ตอป เนองจากตลาดยงคงมความตองการขาวไทยอยางตอเนอง ราคาสงออกขาวไทยปรบตวลดลงใกลเคยงกบประเทศคแขงท าใหผน าเขาขาวบางประเทศปรบเปลยนกลบมาน าเขาขาวจากไทยเชนเดม ในป ๒๕๕๘ คาดวาสงออกได ๙.๕๐ ลานตนขาวสาร มลคา ๑๕๐,๐๐๐ ลานบาท เมอเทยบกบป ๒๕๕๗ พบวาปรมาณและมลคาลดลง คดเปนรอยละ ๑๗.๙๖ และรอยละ ๑๔.๒๑ ตามล าดบ เนองจากเศรษฐกจโลกชะลอตวสงผลใหก าลงซอของประเทศคคาขาวไทยลดลง ประกอบกบราคาสงออกขาวของไทยสงกวาประเทศคแขงประมาณ ๒๐ – ๓๐ ดอลลารสหรฐตอตน ท าใหผน าเขาขาวหนไปน าเขาขาวจากประเทศอนแทน

๑.๔ การบรหารจดการอตสาหกรรมขาวของไทย ผท าหนาทหลกในอตสาหกรรมขาวไทยแบงเปน ๔ บทบาท ไดแก ชาวนาผผลต ผท าหนาทรวบรวม โรงส และผกระจายสนคาขาวสารและผลพลอยได การเชอมโยงระหวางภาคการผลตขาวเปลอกไปยง ผกระจายสนคาขาวสารและผลพลอยไดจ าเปนตองมผท าหนาทรวบรวมและโรงสเขามาเกยวของ โดยสรปแบงเปน ๒ ภาคสวนคอ ๑.๔.๑ การบรหารจดการขาวดวยระบบสหกรณไทย จากขอมลของฤดการผลตป ๒๕๕๘/๕๙ ปรากฏวาสดสวนการท าธรกจรวบรวมและแปรรปของสหกรณ ขอมลทางการเงนของสหกรณจากศนยกลางขอมลทางการเงนของสหกรณ กรมตรวจบญชสหกรณ ณ วนท ๓๑ มนาคม ๒๕๕๙ ปรากฏวามสหกรณการเกษตรจ านวนทงสน ๓,๖๙๐ สหกรณ ด าเนนธรกจดานการรวบรวมและแปรรปผลตผลการเกษตรทงสน ๘๓,๙๓๑.๕๘ ลานบาท จ าแนกผลผลตขาว มลคา ๑๗,๗๕๒.๙๑ ลานบาท ผลผลตอน มลคา ๖๖,๑๗๘.๖๗ ลานบาท สหกรณการเกษตรด าเนนธรกจและแปรรปขาวคดเปนรอยละ ๒๑.๑๕ ของการด าเนนธรกจรวบรวมและแปรรปผลผลตทงหมดในระบบสหกรณจากจ านวนสหกรณการเกษตรทงสน ๓,๖๙๐ สหกรณ มสหกรณทด าเนนธรกจรวบรวมและแปรรปขาวเพยง ๔๔๔ สหกรณ คดเปนรอยละ ๑๒.๐๓ ของสหกรณการเกษตรทงสน และเมอพจารณาการด าเนนธรกจของสหกรณการเกษตรท ง ๔๔๔ สหกรณ มมลคาธรกจ ๑๔๒,๘๔๓.๑๕ ลานบาท มการด าเนนธรกจการรวบรวมและแปรรปขาวเพยง ๑๗,๗๕๒.๙๑ ลานบาท คดเปนรอยละ ๑๒.๔๓ ของมลคาธรกจทงหมด จากขอมลผลการด าเนนงานของสถาบนเกษตรกร/สหกรณการเกษตรในการรวบรวมขาวเปลอก ปการผลต ๒๕๕๗/๕๘ โดยธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณสนบสนนสนเชอเพอรวบรวม ขาวเปลอกเพอขายและเกบไวแปรรปวงเงน ๒๐,๐๐๐ ลานบาท ใหสหกรณ/กลมเกษตรกรรวบรวมขาวเปลอก มเปาหมาย ๔ ลานตนขาวเปลอก สหกรณและกลมเกษตรกร เสยอตราดอกเบยรอยละ ๑ ตอป ระยะเวลา

- ๘ -

การกยม ๑ ป ผลการด าเนนงานมสหกรณภาคการเกษตรรวบรวมขาวเปลอก ๕๑๑ แหง คดเปนรอยละ ๑๓.๘๔ (สหกรณภาคการเกษตร ๓,๙๘๑ แหง) รวบรวมขาวเปลอกจากสหกรณไดจ านวน ๔.๔๔๕ ลานตน คดเปนรอยละ ๑๑๑.๑๕ แบงเปนรวบรวมขาวเปลอกเพอขายจ านวน ๔.๐๙๔ ลานตน คดเปนรอยละ ๙๒.๐๙ รวบรวมขาวเปลอกเพอแปรรปจ านวน ๐.๓๕๒ ลานตน คดเปนรอยละ ๗.๙๑ โรงสขาวรบขาวเปลอกรวมทงหมดได ๕,๐๖๐ ตนตอวน จงหวดรอยเอดมโรงสขาวรบขาวเปลอกไดมากทสด ๓๖๒ ตนตอวน รองลงมา คอ จงหวดศรสะเกษ อบลราชธาน รบขาวเปลอกได ๓๖๐ ตนตอวน

ขอมลจ านวนสหกรณทรวบรวมขาวเปลอกและจ านวนขาวเปลอกตอวนของโรงส ป ๒๕๕๗/๕๘

ทมา : กรมสงเสรมสหกรณ

ทมา : กรมสงเสรมสหกรณ

โครงการสนเชอชะลอการขายขาวเปลอกนาป ปการผลต ๒๕๕๗/๕๘ ตามมตคณะรฐมนตรวนท ๒๗ ตลาคม ๒๕๕๘ ขอมล ณ วนท ๓๑ มกราคม ๒๕๕๙ จ านวนขาวเปลอกชะลอไวรวม ๐.๔๗๕ ลานตน แบงเปนเกษตรกรเขารวมโครงการ ๗๙,๔๑๗ ราย ปรมาณขาวเปลอก ๐.๔๕๑ ลานตน สหกรณการเกษตรจ านวน ๒๗ แหง ปรมาณขาวเปลอก ๐.๐๒๔ ลานตน (ทมา : ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร) ๑.๔.๒ สดสวนการท าธรกจรวบรวมและแปรรปของเอกชน ในฤดการผลตป ๒๕๕๗/๕๘ ปรมาณผลผลตขาวเปลอกรวมทงประเทศมจ านวน ๓๑.๔๒ ลานตน สถาบนเกษตรกรสามารถรวบรวมขาวเปลอกได จ านวน ๔.๔๕ ลานตน คดเปนสดสวนรอยละ ๑๔.๑๖ ดงนน ปรมาณขาวเปลอกอกจ านวน ๒๖.๙๗ ลานตน คดเปนรอยละ ๘๕.๘๔ จงเปนสดสวนทอยในภาคเอกชน

- ๙ -

๑.๕ วเคราะหปญหาสถานการณอตสาหกรรมขาวและแนวโนมในอนาคต จากขอมลและขอเทจจรง สรปปญหาดานการผลตและการตลาดขาวไทย ดงน ๑) แนวโนมความตองการของผบรโภคยงคงมแนวโนมทเพมขนแตจะมความหลากหลายของประเภทผลตภณฑขาวและเนนทคณภาพ

๒) โอกาสในการพฒนาเพอแปรรปผลตภณฑจากขาวเพอสรางมลคาเพมดวยเรองของ “Bio-Technology” ๓) ตลาดขาวทมคณภาพต า มคแขงมากขน ๔) ภาคการผลต เกษตรกรผปลกขาวมรายไดนอยและผลตภาพ (Productivity) ต า ดวยขาดแรงจงใจ ๕) เทคโนโลยและความสามารถในการสแปรทอยในเกณฑมาตรฐานเมอเทยบกบคแขง ๖) ผท าหนาทในการสงออกขาวของประเทศยงเปนลกษณะของตลาดทมผแขงขนนอยราย ๗) ดวยนโยบายรฐบาลสหกรณการเกษตรสามารถเขามามบทบาทในการรวบรวมและแปรรปได

ในระดบหนง แตยงไมไดด าเนนการในเรองการตลาดอยางเปนระบบโดยเฉพาะการคาระหวางประเทศ ๘) องคกรเกษตรกรในภาพรวมยงไมเขมแขง แตมโอกาสทจะพฒนาได ๙) การท างานรวมกนของผทท าหนาทหลกในหวงโซอปทานขาวไทยยงมประสทธภาพต า สรปจากขอมลทปรากฏขางตนสามารถวเคราะหสถานการณอตสาหกรรมขาวและแนวโนมในอนาคต

ของประเทศไทยไดทงดานการผลต การรวบรวม การแปรรป และดานการตลาด โดยแนวโนมในอนาคตของโลกและของไทยยงมความตองการบรโภคขาวในลกษณะประเภทเปนอาหารพรอมรบประทาน อาหารปลอดภย อาหารสขภาพ อาหารทเปนยา อาหารส าหรบผรบสารอาหารบางอยางไมได อาหารไดมาตรฐานและผลตภณฑนวตกรรมจากขาว ซงยงคงมความตองการอยางตอเนองสงผลใหแนวโนมความตองการขาวของโลกและของประเทศไทยกจะมงสการผลตขาวปลอดภย ขาวอนทรย ขาว GI ขาว GAP หรอการแปรรปขาวทเปนผลตภณฑพรอมรบประทาน ขาวแชเยอกแขง ขาวบรรจกระปอง ขาวผสมธญญาหาร ขาวสกหงเรว ขาวเปนยา เครองส าอาง และผลตภณฑความงามได เปนตน ซงตองการเปนจ านวนมาก เพมขนตามประชากรโลก ทเพมขนเปน ๙,๓๐๐ ลานคน ในอนาคตสงคมเมองจะมความตองการเพมขนเปนรอยละ ๗๐ เมอประชากรโลกเพมขนซงจะมความตองการอาหาร ทอยอาศยเพมมากขน ความตองการอาหารคณภาพไดมาตรฐาน อาหารสขภาพ และอาหารพรอมรบประทานจะมมากขน

- ๑๐ -

๒. การศกษาสหกรณตนแบบ (Best Practice)

ศกษาถอดบทเรยนจากสหกรณการเกษตรตนแบบ (Best Practice) ทสามารถบรหารจดการธรกจขาวตลอดหวงโซอปทานไดในระดบหนง โดยมสถาบนการเงน ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) ใหการสนบสนนเงนทนเพอด าเนนธรกจและมการบรณาการรวมกบโครงการนโยบายรฐ โดยทผานมา ธ.ก.ส. ไดด าเนนโครงการโดยใชสหกรณการเกษตรท าหนาทเปนกลไกหลกส าคญเพอขบเคลอนการบรณาการการจดการขาวเชงประจกษในพนท ๒ แหง ไดแก โครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนา อยางยงยน” จงหวดนครสวรรค ภายใตการขบเคลอนของสหกรณการเกษตรทไมมโรงสเปนของตนเอง คอ สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคา ธ.ก.ส.นครสวรรค จ ากด และโครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะล โดยขบวนการสหกรณจงหวดรอยเอด” โดยใชกลไกของสหกรณในจงหวดรอยเอด ๑๗ แหง เปนแกนในการขบเคลอนภายใตการบรณาการรวมกบโครงการนโยบายรฐ ๒ โครงการ ไดแก โครงการสนเชอเพอรวบรวมขาวและสรางมลคาเพมโดยสถาบนเกษตรกรเชอมโยงกบโครงการสนเชอเพอชะลอการขายขาวนาป

- รปแบบแนวทางการบรหารจดการขาวของระบบสหกรณตนแบบ (Best Practice) ภายใตแนวนโยบายใหความส าคญในเรองของสหกรณเปนกลไกหลกในการขบเคลอนเรองขาวดวย การจดระบบการบรหารจดการขาวโดยใชเครองมอของสหกรณใหเปนระบบตงแตตนน า กลางน า และ ปลายน าใหมประสทธภาพ ประสทธผล และมการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรมระหวางผทเกยวของใน หวงโซขาวภายใตหลก “การตลาดน าการผลต” ผลลพธทเกดขนจากการศกษา สรปไดดงน ๒.๑ โครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน” จงหวดนครสวรรค สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคา ธ.ก.ส. นครสวรรค จ ากด (สกต.) เปนกลไกส าคญในการขบเคลอนโครงการฯ ภายใตระบบการบรหารจดการขาวตลอดหวงโซอปทาน โดยไมมโรงสเปนของตนเอง แตไดรวมมอกบ โรงสเครอขาย (โรงสไฟยงฮงจว) จดท าโครงการโดยคดเลอกและการก าหนดขอบเขตพนทในโครงการสงเสรมเกษตรกรผลตขาวคณภาพดในวงรศม ๕๐ กโลเมตร รอบโรงสขาวผรบจางสแปรใหกบ สกต.นครสวรรค จ ากด ครอบคลมพนทการผลต ๒๑,๒๕๒ ไร ในเขตอ าเภอหนองบว จงหวดนครสวรรค โดยการสนบสนนเงนทนหมนเวยนจากธนาคารและบรณาการรวมกบสนเชอจากโครงการของรฐบาลอดหนนดอกเบยมาด าเนนการโครงการ ๒ รปแบบ จ าแนกเปน ๒.๑.๑ โครงการการรบซอขาวเปลอกเจา (ขาวขาว) ๑๐๐% จากสมาชกในราคาทเปนธรรมและ เพมราคาตามชนคณภาพโดย สกต.ไดจดท าสญญาฝากเกบขาวเปลอก ไวทโรงสและจางโรงสแปรรปออกจ าหนายภายใตตราสนคา สกต. ผลงานปการผลต ๒๕๕๗/๕๘ ตอเนองถงปการผลต ๒๕๕๘/๕๙ (ขอมล ณ วนท ๒๐ มถนายน ๒๕๕๙) มเกษตรกรน าขาวเปลอกมาขาย จ านวน ๓๔๑ ราย ปรมาณ ๔,๗๖๕.๑๙ ตน เปนเงน ๓๒.๖๖ ลานบาท แปรรปเปนขาวสารไดประมาณ ๑,๕๕๖ ตน มก าไรประมาณ ๑.๑๓ ลานบาท น ารายไดมาจดสรร ๓ สวน ไดแก สหกรณฯ รอยละ ๔๕ จดสรรผลประโยชนเพมอกรอยละ ๕๐ ปนผลคน ตามสวนธรกจใหสมาชกท รวมโครงการเฉลย ๑๒๐ บาทตอตน และจดสรรเพอเปนกองทนขาวอกรอยละ ๕ โดยสรปชาวนามรายไดเพมจากการขายขาวเปลอกเฉลยรอยละ ๒.๖๘ สหกรณฯ มผลการด าเนนงาน เมอสนสดปบญช ๒๕๕๘ มรายไดเฉพาะธรกจจากการแปรรปขาวเปลอก ๔.๕ ลานบาท ๒.๑.๒ โครงการรวบรวมขาวหอมมะล (หอมจงหวด) จากสมาชกในราคาทเปนธรรมเพอจ าหนายใหกบโรงสขาวหรอคคา ขอมล ณ วนท ๑๑ ธนวาคม ๒๕๕๙ มโรงสคคา ๔ แหง สมาชกรวมโครงการ ๑,๓๕๓ ราย รวบรวมขาวเปลอกได ๑๕,๘๑๕ ตน ปรมาณธรกจกวา ๑๒๕ ลานบาท สกต.นครสวรรค จ ากด มรายไดเบองตนจากการด าเนนธรกจกวา ๔ ลานบาท

- ๑๑ -

ผลลพธทเกดขน สามารถพยงราคาขาวไมใหตกต ามากเกนไป ซงอยางนอยสมาชกสามารถขายขาวเปลอกไดในราคาทเปนธรรมและไมนอยกวาตนทนการผลต ไดรบเงนเพมจากคณภาพขาวเปลอก มเงนตามจากธรกจทสหกรณปนประโยชนคนสมาชกจากก าไรการด าเนนงาน สมาชกมความพ งพอใจและ มความศรทธาในระบบสหกรณ เปนตน ๒.๒ โครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะลโดยขบวนการสหกรณ” จงหวดรอยเอด ภายใตการจดการหวงโซอปทานขาวเชงบรณาการโดยจงหวดรอยเอดมผลผลตหลกส าคญ คอ ขาวหอมมะล มพนทการเพาะปลกประมาณ ๒ ลานไร คาดวาจะมผลผลตขาวหอมมะลประมาณ ๙ แสนตน ประกอบกบนโยบายของคณะรกษาความสงบแหงชาต (ค.ส.ช.) ไมมโครงการรบจ าน าขาวเปลอกจะมผลท าใหขาวเปลอกหอมมะลทะลกออกมาขายในตลาด ประมาณ ๕ แสนตน เนองจากผลผลตขาวหอมมะลจ านวนมากออกสตลาดในเวลาพรอมกน ท าใหเกษตรกรขายขาวไดในราคาต า เพอชวยเหลอเกษตรกรในการขายผลผลตไดในราคาทเปนธรรม ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) รวมกบส านกงานสหกรณจงหวดรอยเอดและสภาเกษตรกรจงหวดรอยเอด รวมมอกนด าเนนโครงการสรางมลคาเพมขาวหอมมะลจงหวดรอยเอดขน โดยใชกลไกสหกรณจงหวดรอยเอด เปนแกนในการขบเคลอนโครงการฯ บรณาการรวมกบโครงการนโยบายรฐ ไดแก โครงการสนเชอเพอรวบรวมขาวและสรางมลคาเพมโดยสถาบนเกษตรกรเชอมโยงกบโครงการสนเชอเพอชะลอการขายขาวนาป เปาหมายรวบรวมขาวเปลอกปรมาณ ๔ แสนตน มสหกรณท ไมมโรงสเปนของตนเองเขามารวบรวมขาวเปลอกจ านวน ๑๗ แหง เกบไวรอแปรรปโดยสหกรณการเกษตรทมโรงสขาวเปนของตนเองจ านวน ๖ แหง ประมาณ ๙ หมนตน ผลลพธทเกดขน ชาวนามรายไดขนตนจากการขายขาวเปลอกเพมขนเฉลย ๑๐๐ บาทตอตน จากราคาตลาดสนปเมอสหกรณฯ มก ำไร สมำชกไดรบเงนปนผลเพมขนตำมหลกกำรสหกรณ กลไกสหกรณสามารถรวบรวมขาวเปลอกในปการผลต ๒๕๕๗/๕๘ ไดประมำณกวำ ๒.๕ แสนตน โดยขำวเปลอกสวนหนงน ำมำแปรรปเพอสรำงมลคำเพม เชน สหกรณกำรเกษตรเพอกำรตลำดลกคำ ธ.ก.ส. จ ำกด ผลตขำวหอมมะลจ ำหนำยภายใต แบรนด A – rice (๕ กโลกรมตอถง) จ านวน ๒๗๕,๙๒๓ ถง หรอ ๑,๐๒๙.๖๒ ตนขาวสาร (ขอมล ณ วนท ๒๘ มถนายน ๒๕๕๙)

- ๑๒ -

๓. ขอเสนอแนะเชงปฏรป จากการศกษาและถอดบทเรยนแนวทางการจดการขาวดวยกลไกของสหกรณทง ๒ แหง จงขอเสนอแนวทางการปฏรปเชงนโยบาย เรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ” ตอคณะกรรมาธการขบเคลอน การปฏรปประเทศดานเศรษฐกจ โดยมแผนการปฏรปการขบเคลอนการบรหารจดการขาวโดย “ระบบสหกรณ” ตามหลกการ การบรหารจดการหวงโซสนคาเกษตรเชงบรณาการ (Integrated Agricultural Supply Chain Management) โดยม Road map และเปาหมายการด าเนนการใหสามารถบรหารจดการขาวอยางนอยรอยละ ๒๐ ของผลผลตขาวเปลอกทงประเทศภายในระยะเวลา ๔ ป เรมจากฐานขอมลจ านวนขาวเปลอกทรวบรวมและสรางมลคาเพมของสหกรณตามชนดขาวไดแก ขาวหอมมะล ขาวเหนยว ขาวขาว หรออน ๆ ทตรงความตองการตลาดโดยใชสหกรณเปนกลไกในการขบเคลอนมวธการปฏรป ดงน

๓.๑ การตลาดน าการผลต จากการถอดบทเรยนสหกรณทง ๒ แหง เพอขยายผลและเพมขดความสามารถในการแขงขนขาวไทย

ควบคกบการปฏรประบบสหกรณเพอสรางความเขมแขงใหกบชาวนา จงจดใหมองคกร/บรษทคาผลตภณฑขาวไทย เขามาท าหนาทดานการตลาด ตลอดจนการบรหารจดการ Supply Chain ขาวใหแกระบบสหกรณในกลมคลสเตอรขาว ภายใตหลกการ “ตลาดน าการผลต” ซงการปฏรปขาวโดยใชกลไกสหกรณจะประสบผลส าเรจยากล าบากหากปราศจากตลาดรองรบทชดเจนโดยประยกตระบบการจ าหนายขาวและผลตภณฑ จากรปแบบวธการ/ระบบการจ าหนายน าตาลในตลาดตางประเทศของอตสาหกรรมน าตาลมโครงสราง การบรหารงานมาเทยบเคยงกบ “บรษท ออยและน าตาลไทย จ ากด” ของระบบอตสาหกรรมออยและ น าตาลทราย บรณาการรวมกนในหวงโซอปทานขาวเนนจดการขาวคณภาพใน ๕ กจกรรมหลก คอ การผลต รวบรวม แปรรป การตลาด และบรการเกษตรกรเปนผผลต (Supply Side) และจ าหนายผลผลตใหสอดคลองกบความตองการของตลาด (Demand Side) และก าลงการผลตของโรงส โดยมสหกรณเปนกลไก ในการเชอมโยงระหวางเกษตรกรผผลตกบคคาหรอโรงสมวธการบรหารจดการคอ ๑) รวบรวมขาวเปลอก เพอจ าหนาย ๒) ด าเนนการเพมมลคา ๒ กรณคอ กรณสหกรณไมมโรงสเปนของตนเองใหรวมมอกบโรงสเครอขายและกรณสหกรณมโรงสเปนของตนเอง ใหสหกรณรบซอขาวเปลอก บรณาการรวมกบ โครงการนโยบายรฐอก ๒ โครงการ กลาวคอ โครงการ “สนเชอเพอการรวบรวมและแปรรปขาวเปลอกเพอสรางมลคาเพม” และโครงการ “สนเชอชะลอการขายขาว ผานกระบวนการสหกรณ” น ามาสรางมลคาเพม สแปรรปจ าหนายเปนขาวสารและผลพลอยได โดยจดตง “บรษท คาผลตภณฑขาวไทย จ ากด” เขามาท าหนาทดานการตลาดใหกบระบบสหกรณ เชนเดยวกบบรษทคาน าตาลไทยใหสอดคลองกบความตองการ ของตลาด สวนบทบาท/สวนงานของผเกยวของใหบรณาการรวมในเชงประชารฐ

๓.๒ ออกแบบระบบการแบงปนผลประโยชนและจดตงกองทนพฒนาระบบขาวไทย ในการจดการขาวคณภาพโดยระบบสหกรณก าหนดใหมระบบการแบงปนประโยชนและเงอนไข

การท างานรวมกนของผทเกยวของในระบบหวงโซอปทาน บรหารจดการผลประโยชนทเกดขนรวมกนเพอน าไปจดสรรกนอยางเปนธรรมโดยค านงถงตนทนการผลตของแตละฝาย ทงน ตองก าหนดกตกาและเงอนไขในการด าเนนโครงการระหวางคคาโดยใหสอดคลองกบระเบยบส านกนายกรฐมนตรวาดวยคณะกรรมการสงเสรม และพฒนาระบบเกษตรพนธสญญาทเปนธรรมเพอสรางแรงจงใจให เกษตรกร/ผทเกยวของเขามาสระบบสหกรณมากยงขน จดตง “กองทนพฒนาระบบขาวไทย”ของผเกยวของในโครงการ เชน องคกรธรกจเกษตรชมชนกลมวสาหกจ สหกรณ โรงสหรอคคาขององคกรธรกจเกษตรชมชนและสหกรณ เพอดแลระบบการผลตใหกบเกษตรกร ในลกษณะเปนเงนบ ารงเขากองทนโดยมวตถประสงค

- ๑๓ -

๑) เพอพฒนาคณภาพการผลตขาวเปลอกดวยการจายเงนเพมตามคณภาพขาวเปลอก ๒) สนบสนนการท าประกนภย ๓) การพฒนาศกยภาพเกษตรกรดานตาง ๆ เปนตน โดยรฐบาลไมตองแบกรบภาระโดยตรง ซงแหลงทมาของเงนบ ารงสมทบเขากองทนไดจาก

การจดสรรรายไดสวนหนงจากการด าเนนธรกจทเกยวกบโครงการขาวในแตละโครงการตามพนทโดยภาครฐสามารถเขารวมสมทบกองทนไดเชนกน

๓.๓ ขบเคลอนดวยระบบสหกรณ ขยายผลระบบการบรหารจดการตามหลกการตลาดน าการผลตภายใตระบบการแบงปนผลประโยชน

และจดตงกองทนพฒนาระบบขาวไทย ด าเนนโครงการขบเคลอนภายใตระบบกลไกสหกรณ จดท าเปนโครงการ (Project Base) ในรปแบบการ “บรหารจดการตามแตละชนดขาวในเชงพนท (Product and Area Based Approach)” ทงน ใหเรมด าเนนการขยายผลจากบทเรยนระบบการจดการขาวดวยกลไกของสหกรณในเชงประจกษ ๒ แหง คอ โครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน จงหวดนครสวรรค” ดวยการขบเคลอนของสหกรณทไมมโรงสเปนของตนเอง คอ สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคา ธ.ก.ส. นครสวรรค จ ากด และ โครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะล โดยขบวนการสหกรณ จงหวดรอยเอด”

ทงน ใหบรณาการการด าเนนการรวมกบโครงการนโยบายรฐอก ๒ โครงการ กลาวคอ โครงการ “สนเชอเพอการรวบรวมและแปรรปขาวเปลอกเพอสรางมลคาเพม” และโครงการ “สนเชอชะลอการขายขาวผานกระบวนการสหกรณ” โดยใหมการรบขนทะเบยนผปลกขาวทจะสงขาวเขาสระบบสหกรณ มกลไก การรวมทนระดบชมชนมโรงสเขามาเกยวของกบกลไกสหกรณ ๒ ลกษณะ คอ สหกรณไมมโรงส และสหกรณมโรงสเปนของตนเอง ก าหนดเปน Road Map เพอขบเคลอน ดงน

๑) มาตรการระยะสน สงเสรมการจดการขาวเปลอกคณภาพระดบชมชนต งแต พนธ ข าว การจดการแปลงเพอลดตนทน การเกบเกยว การปรบปรงคณภาพขาวโดยการลดความชน จดเกบขาวเปลอกทลดความชนแลว ไวในฉางขาวชมชน/ยงฉางเกษตร (แกมลง) เพอบรณาการรวมกบโครงการชะลอขาวเปลอกและเปนแกมลงใหกบสหกรณ ด าเนนการโดยภาครฐสงเสรมใหเกดมลานตาก ยงฉางชมชน รถเกยวนวดชมชน บรหารจดการดวยการรวมกลมเปนวสาหกจชมชน

๒) มาตรการระยะปานกลาง ผลกดนใหชมชนสามารถบรหารจดการขาวเปลอกคณภาพ โดยการสนบสนนใหมโรงอบขนาดก าลงการผลต ๑๐๐ ตนตอวน ในชมชนทมทตงทเหมาะสมหางจาก โรงสบรหารจดการโดยสหกรณหรอองคกรของเกษตรกรในชมชนนน

๓) มาตรการระยะยาวสรางมลคาเพมของขาว สงเสรมใหใชชมชนเปนศนยกลางในการเกบรกษาขาวเปลอก (แกมลง) ใหกบระบบสหกรณ และพฒนาระบบการสแปรระดบชมชนดวยการกะเทาะเปลอก เพอลดตนทนการขนสงกอนน าขาวเขามาสการสแปรของระบบสหกรณเพอลดตนทนของระบบโดยพฒนาปรบปรงขดความสามารถของโรงสชมชนเปนเครอขายใหกบระบบสหกรณ

๓.๔ เพมประสทธภาพการบรหารจดการดวยระบบสารสนเทศ สร างและพฒนาระบบสารสนเทศ “โปรแกรมบรหารจดการข าวท งระบบ (MKP Rice)”

เพอการบรหารและสนบสนนการตดสนใจบรหารจดการ และเปนขอมลในการก ากบดแลตดตามผลการด าเนนงาน

- ๑๔ -

๓.๕ เสรมศกยภาพทรพยากรมนษยทเกยวของ ๑) มโครงสรางในการบรหารจดการโดยจดใหมคณะกรรมการบรหารโครงการฯ ประกอบดวย ตวแทนของทกฝายทเกยวของโดยมระดบการบรหารจดการอยางนอย ๓ ระดบ ไดแก ๑) คณะกรรมการอ านวยการ (steering committee) ๒) คณะกรรมการบรหารโครงการ (Project Management Office : PMO) ในแตละพนท ๓) ชดอนกรรมการขบเคลอนในระดบพนทด าเนนงาน (Working Group) ๒) พฒนาบคลากรเพอเพมขดความสามารถ จดอบรมใหความรกบสมาชกเกษตรกรทเขารวมโครงการจดการผลผลตเพอใหไดขาวเปลอกทมคณภาพตรงตามความตองการของตลาด รวมถงการใหความรแกสถาบนเกษตรกรในกระบวนการสแปร การตรวจสอบคณภาพขาวเปลอกและความรตาง ๆ ทจ าเปนในการบรหารจดการขาวเปลอกในโครงการฯ

๓.๖ สนบสนนเงนทนเพอการขบเคลอน เพอการขบเคลอนดงกลาวควรใหมการสนบสนนเงนทนดวยการจดหาแหลงเงนทนทเหมาะสม

และบรณาการแหลงสนบสนนเงนทนภายใตโครงการนโยบายของรฐบาล เชน โครงการสนเชอเพอรวบรวมขาว และสรางมลคาเพมโดยสถาบนเกษตรกร และโครงการสนเชอชะลอการขายขาวเปลอกนาปไปสกระยะหนงกอน ระยะถดไปควรใหสถาบนการเงนอ านวยสนเชอตามเกณฑปกตตอไปในอนาคต

๓.๗ ผลทคาดวาจะไดรบ ๓.๗.๑ ดานเกษตรกรผปลกขาวทเขารวมโครงการ ๑) รายไดเกษตรกรตอตนขาวเปลอก

๒) รบเงนคาขาวเปลอกขนตนตามราคาตลาด ๓) รบเงนสวนเพมตามคณภาพขาวเปลอกทสงกวามาตรฐาน ๔) รบเงนปนผลคนตามหนและตามสวนธรกจตามหลกการสหกรณ ๓.๗.๒ ดานสถาบนเกษตรกร ๑) สถาบนเกษตรกรมความเขมแขงและมนคง ทนตอการเปลยนแปลง

๒) เปนกลไกหลกในการสรางอ านาจการตอรองใหแกสมาชก

๓) เปนสถาบนหลกในการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากอยางยงยน

๓.๗.๓ ดานสงคมและประเทศชาต ๑) กอใหเกดความรวมมอ เพอสรางสงคมสมานฉนท ๒) ลดความเหลอมล า พฒนาศกยภาพคน และเสรมสรางขดความสามารถการแขงขน

ของประเทศ

๓) พฒนาเศรษฐกจฐานรากให มนคง มงคง และยงยน

- ๑๕ -

๔. แผนการปฏรปและวธการ

วตถประสงคของการจดการขาวโดยระบบสหกรณ มเปาหมายการด าเนนงานบรหารจดการขาว อยางนอยรอยละ ๒๐ ของผลผลตขาวเปลอกทงประเทศหรอประมาณ ๕ ลานตนขาวเปลอกตอป ซงจะสงผลตอเปาประสงคเชงนโยบายหลกของชาต ๓ ประการคอ ลดความเหลอมล า พฒนาศกยภาพทรพยากรมนษย และเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ โดยน าแนวทางการจดการขาวดวยกลไกของสหกรณ ทง ๒ แหง คอ โครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน จงหวดนครสวรรค” และโครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะลโดยขบวนการสหกรณ จงหวดรอยเอด” ซงทง ๒ โครงการดงกลาวไดรบการสนบสนนทางการเงนภายใตโครงการ “สนเชอเพอการรวบรวมและแปรรปขาวเปลอกเพอสรางมลคาเพม” และโครงการ “สนเชอชะลอการขายขาวผานกระบวนการสหกรณ”

ภาพเชอมโยงโมเดลการจดการขาวคณภาพโดยระบบสหกรณ

หลกการส าคญของการจดการขาวไทยตามแนวทางนคอ Integrated Supply Chain Management มองคประกอบส าคญ ๖ ประการ ดงน ๑) การตลาดน าการผลต ๒) ระบบการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรม ๓) ขบเคลอนดวยระบบสหกรณ ๔) ระบบสารสนเทศททนสมย ๕) ความสามารถตามหนาทของทรพยากรมนษยทเกยวของ ๖) ระบบการจดการทางการเงนททนสมย

เพอใหการขบเคลอนตามหลกการส าคญของการจดการขาวไทยเปนไปอยางมประสทธภาพและประสทธผลจงตอง ๑) จดตงบรษทคาผลตภณฑขาวไทยตามนโยบายประชารฐ ๒) จดใหมระบบการแบงปนผลประโยชนจากการคารวมดวยคณภาพตามมาตรฐาน โดยองแนวทางตามพระราชบญญตออยและน าตาลทราย พระราชบญญตตลาดสนคาเกษตรลวงหนา พระราชบญญตมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหาร และพระราชบญญตสหกรณ ๓) จดตงกองทนพฒนาระบบขาวไทย ๔) เชอมโยงนโยบายส าคญของรฐบาล เชน

- ๑๖ -

ระบบสงเสรมการเกษตรแบบนาแปลงใหญเพอสรางเสถยรภาพของปรมาณและคณภาพขาวเปลอกเขาสระบบสหกรณ

อยางไรกตาม เพอเพมประสทธภาพการขบเคลอนตามหลกการส าคญดงกลาวขางตน จงจ าเปนตองปรบปรงกฎหมายทเกยวของใหเออตอการประกอบธรกจเกษตรจากระดบชมชนสสากล เพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศในระยะยาวบนพนฐานของความเกอกล แบงปน เปนธรรมของสงคมโดยรวม โดยมขอเสนอเชงปฏรปตามแผนการปฏรปและวธการปฏรป ดงตอไปน

๔.๑ บรหารจดการขาวคณภาพโดยกลไกสหกรณ แผนการปฏรป :

- ขยายผลการด าเนนการตามตนแบบ โครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน” จงหวดนครสวรรค และโครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะลโดยขบวนการสหกรณ” จงหวดรอยเอด โดยมเปาหมายการด าเนนการผานระบบสหกรณใหสามารถบรหารจดการขาวอยางนอย รอยละ ๒๐ ของผลผลตขาวเปลอกทงประเทศหรอประมาณ ๕ ลานตนขาวเปลอกภายในระยะเวลา ๔ ป - สรางเสถยรภาพของขาวเปลอกคณภาพเขาสระบบสหกรณดวยโครงการเกษตรนาแปลงใหญ ใหสอดคลองกบก าลงการผลตของการอบและการสแปร วธการปฏรป : แตงตงคณะท างานจดท าโครงการ (Project Base) ในรปแบบการ “บรหารจดการตามแตละชนดขาวในเชงพนท (Product and Area Based Approach)” ทงน ใหบรณาการการด าเนนการรวมกบโครงการนโยบายรฐอก ๓ โครงการ กลาวคอ โครงการ “สนเชอเพอการรวบรวมและแปรรปขาวเปลอกเพอสรางมลคาเพม” โครงการ “สนเชอชะลอการขายขาวผานกระบวนการสหกรณ” และโครงการสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ ก าหนดเวลาการปฏรป : ภายในระยะเวลา ๓ เดอน แหลงทมาของงบประมาณ : คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ หนวยงานทรบผดชอบ : คณะท างานจดท าโครงการ (Project Base) ในรปแบบการ “บรหารจดการตามแตละชนดขาวในเชงพนท (Product and Area Based Approach)” ขอเสนอแนะเพมเตม : - ปรบปรงขนตอนรายละเอยดการปฏบตตามโครงการนโยบายรฐทง ๒ โครงการ ใหสอดคลองกบวถการด าเนนธรกจขาวจ าแนกตามประเภทขาวแตละพนท เชน สญญาวธการเกบขาวเปลอก การตรวจสตอคขาวเงอนไขการคา การวางหลกประกน เปนตน - ก ากบการด าเนนโครงการดวยเกษตรพนธสญญาทเปนธรรม

๔.๒ จดตง “บรษท คาผลตภณฑขาวไทย จ ากด” แผนการปฏรป : จดตงองคกร/บรษทคาผลตภณฑขาวไทย จ ากด เขามาท าหนาทดานการตลาด

ตลอดจนการบรหารจดการ Supply Chain ขาวใหแกระบบสหกรณในกลมคลสเตอรขาวภายใตหลกการ “ตลาดน าการผลต”

วธการปฏรป : ศกษาและยกรางการจดตงบรษท คาผลตภณฑขาวไทยจ ากด โดยแตงตงคณะท างาน ภายใต คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

ก าหนดเวลาการปฏรป : ภายในระยะเวลา ๓ เดอน แหลงทมาของงบประมาณ : คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

- ๑๗ -

หนวยงานทรบผดชอบ : คณะท างานศกษาและยกรางภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

ขอเสนอแนะเพมเตม : หลกการศกษาและยกรางโดยน าพระราชบญญตออยและน าตาลทราย และพระราชบญญตตลาดสนคาเกษตรลวงหนามาประยกต

๔.๓ จดตงกองทนพฒนาระบบขาวไทย แผนการปฏรป : จดตง “กองทนพฒนาระบบขาวไทย” ของผ เกยวของในโครงการ เชน

กลมเกษตรกร สหกรณ โรงส หรอคคาของสหกรณ เพอดแลระบบการผลตใหกบเกษตรกรในลกษณะเปนเงนบ ารงเขากองทนโดยมวตถประสงค - เพอพฒนาคณภาพการผลตขาวเปลอกดวยการจายเงนเพมตามคณภาพขาวเปลอก - สนบสนนการท าประกนภย - การพฒนาศกยภาพเกษตรกรดานตาง ๆ เปนตน วธการปฏรป : ศกษาและยกรางการจดตงกองทนพฒนาระบบขาวไทย โดยแตงตงคณะท างาน เพอศกษารปแบบกองทนทเหมาะสมภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบเพอ - ศกษารปแบบกองทนตาง ๆ เชน กองทนน ามน กองทนออยและน าตาลทราย กองทนพฒนาระบบสถาบนการเงน เปนตน - ออกแบบระบบการแบงปนผลประโยชน - รปแบบกตกาและเงอนไขทมา/การใชเงนกองทน ก าหนดเวลาการปฏรป : ภายในระยะเวลา ๓ เดอน แหลงทมาของงบประมาณ : คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ หนวยงานทรบผดชอบ : คณะท างานศกษาและยกรางภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

๔.๔ การพฒนาระบบสารสนเทศ แผนการปฏรป : สรางและพฒนา “โปรแกรมระบบการบรหารจดการขาว” โดยผทเกยวของ

ในโครงการจะตองใชโปรแกรมระบบดงกลาวในการบรหารจดการ มวตถประสงคเพอ - เปนฐานขอมลในการบรหารโครงการและสนบสนนการตดสนใจตามเงอนไขขอตกลงระหวางคคา - เปนฐานขอมลก ากบดแลตดตามผลการด าเนนงาน และการรายงานผลการด าเนนงานของโครงการ - เปนฐานขอมลในการพฒนาและปรบปรงคณภาพการผลต - สอดคลองกบแผนพฒนาประเทศตาม Road map “Thailand ๔.๐” วธการปฏรป : ศกษาและยกรางการจดท าและพฒนา“โปรแกรมระบบการบรหารจดการขาว”

โดยแตงตงคณะท างานภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ ก าหนดเวลาการปฏรป : ภายในระยะเวลา ๓ เดอน แหลงทมาของงบประมาณ : คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

หนวยงานทรบผดชอบ : คณะท างานศกษาและยกรางภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

ขอเสนอแนะเพมเตม : ศกษาตนแบบจาก “โปรแกรม MKP Rice” เพอพฒนาตอยอด ทใชด าเนนโครงการ “จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน” จงหวดนครสวรรค และก าลงขยายผลในพนทด าเนนโครงการในจงหวดภาคกลาง

- ๑๘ -

๔.๕ ปรบปรงกฎหมายทเกยวของเพอเพมประสทธภาพการขบเคลอน แผนการปฏรป : พจารณากฎหมาย ขอบงคบ ระเบยบตาง ๆ ทเกยวของตลอดหวงโซอปทานขาวให

เออตอการประกอบธรกจเกษตร เชน พระราชบญญตขาว พระราชบญญตสหกรณ กลมเกษตรกร วสาหกจชมชน หรอรปแบบนตบคคลอน ๆ บรษท ประชารฐเกษตรพนธสญญาทเปนธรรม เปนตน

วธการปฏรป : ศกษาและยกรางการปรบปรงกฎหมายตาง ๆ ทเกยวของตลอดหวงโซอปทานขาวใหเออตอการประกอบธรกจเกษตรจากระดบชมชนสสากล

ก าหนดเวลาการปฏรป : ภายในระยะเวลา ๓ เดอน แหลงทมาของงบประมาณ : คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ หนวยงานทรบผดชอบ : คณะท างานศกษาและยกรางภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหา

ขาวอยางเปนระบบ คณะกรรมาธการจงขอเสนอรายงานเรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ” เพอใหสภาขบเคลอน

การปฏรปประเทศไดโปรดพจารณา หากสภาขบเคลอนการปฏรปประเทศเหนชอบดวยขอไดโปรดสงรายงานไปยงคณะรฐมนตร เพอพจารณาด าเนนการตอไป (นายกอบศกด ภตระกล) เลขานการกรรมาธการ

รายงานของคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศดานเศรษฐกจ เรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ”

เรอง แผนการปฏรป วธการปฏรป ก าหนดเวลา

การปฏรป

แหลงทมาของ งบประมาณ

หนวยงาน

ทรบผดชอบ ขอเสนอแนะ

๑. บรหารจดการขาวคณภาพโดยกลไกสหกรณ

๑. ขยายผลการด าเนนการตามตนแบบ โครงการ “จดการขาว เพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน” จงหวดนครสวรรคและโครงการ “การสรางมลคาเพมขาวเปลอกหอมมะลโดยขบวนการสหกรณ” จงหวดรอยเอด โดยมเปาหมายการด าเนนการผานระบบสหกรณใหสามารถบรหารจดการขาวอยางนอยรอยละ ๒๐ ของผลผลตขาวเปลอกทงประเทศหรอประมาณ ๕ ลานตนขาวเปลอก ในระยะเวลา ๔ ป ๒. สรางเสถยรภาพของขาวเปลอกคณภาพเขาสระบบสหกรณ ดวยโครงการเกษตรนาแปลงใหญ ใหสอดคลองกบก าลงการผลตของการอบและการสแปร

แตงตงคณะท างานจดท าโครงการ (Project Base) ในรปแบบการ “บรหารจดการตามแตละชนดขาว ในเชงพนท (Product and Area Based Approach)” ทงนใหบรณาการการด าเนนการรวมกบโครงการนโยบายรฐอก ๓ โครงการ กลาวคอ โครงการ “สนเชอเพอการรวบรวมและแปรรปขาวเปลอกเพอสรางมลคาเพม” โครงการ “สนเชอชะลอการขายขาว ผานกระบวนการสหกรณ” และโครงการสงเสรมการเกษตรแบบ แปลงใหญ

ภายในระยะเวลา ๓ เดอน

คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

คณะท างานจดท าโครงการ (Project Base) ในรปแบบการ “บรหารจดการตาม แตละชนดขาวในเชงพนท (Product and Area Based Approach)”

๑. ปรบปรงขนตอนรายละเอยดการปฏบตตามโครงการนโยบายรฐทง ๒ โครงการใหสอดคลอง กบวถการด าเนน ธรกจขาวโดยจ าแนกตามประเภทขาว แตละพนท เชน สญญาวธการเกบขาวเปลอก,การตรวจสตอคขาว,เงอนไขการคา, การวาง หลกประกน เปนตน ๒. ก ากบการด าเนนโครงการดวยเกษตรพนธสญญาท เปนธรรม

รายงานของคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศดานเศรษฐกจ เรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ”

เรอง แผนการปฏรป วธการปฏรป ก าหนดเวลา

การปฏรป

แหลงทมาของ งบประมาณ

หนวยงาน

ทรบผดชอบ ขอเสนอแนะ

๒. “บรษทคาผลตภณฑ ขาวไทย จ ากด” ๓. กองทนพฒนาระบบ ขาวไทย

จดตงองคกร/บรษทคาผลตภณฑ ขาวไทย จ ากด เขามาท าหนาท ดานการตลาด ตลอดจนการบรหารจดการ Supply Chain ขาวใหแกระบบสหกรณในกลมคลสเตอรขาว ภายใตหลกการ “ตลาดน าการผลต” จดตง “กองทนพฒนาระบบขาวไทย”ของผเกยวของในโครงการ เชน กลมเกษตรกร สหกรณ โรงส หรอ คคาของสหกรณ เพอดแลระบบการผลตใหกบเกษตรกรในลกษณะเปนเงนบ ารงเขากองทนโดยมวตถประสงค ๑. เพอพฒนาคณภาพการผลตขาวเปลอกดวยการจายเงนเพมตามคณภาพขาวเปลอก ๒. สนบสนนการท าประกนภย ๓. การพฒนาศกยภาพเกษตรกรดานตาง ๆ เปนตน

ศกษาและยกรางการจดตง บรษท คาผลตภณฑขาวไทยจ ากด โดยแตงตงคณะท างาน ภายใต คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ ศกษาและยกรางการจดตง กองทนพฒนาระบบขาวไทย โดยแตงตงคณะท างานเพอศกษารปแบบกองทนทเหมาะสม ภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ เพอ ๑. ศกษารปแบบกองทนตาง ๆ เชน กองทนน ามน กองทนออยและน าตาลทราย กองทนพฒนาระบบสถาบนการเงน เปนตน ๒. ออกแบบระบบการแบงปนผลประโยชน ๓. รปแบบกตกาและเงอนไขทมา/การใชเงนกองทน

ภายในระยะเวลา ๓ เดอน ภายในระยะเวลา ๓ เดอน

คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

คณะท างานศกษาและ ยกราง ภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ คณะท างานศกษาและ ยกรางภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยาง เปนระบบ

หลกการศกษาและยกรางโดยน าพระราชบญญตออยและน าตาลทราย และ พระราชบญญตตลาดสนคาเกษตรลวงหนา มาประยกต

รายงานของคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศดานเศรษฐกจ เรอง “การจดการขาวโดยระบบสหกรณ”

เรอง แผนการปฏรป วธการปฏรป ก าหนดเวลา

การปฏรป

แหลงทมาของ งบประมาณ

หนวยงาน

ทรบผดชอบ ขอเสนอแนะ

๔. พฒนาระบบสารสนเทศ ๕. ปรบปรงกฎหมาย ทเกยวของ เพอเพมประสทธภาพการขบเคลอน

สรางและพฒนา “โปรแกรมระบบการบรหารจดการขาว” โดยผทเกยวของในโครงการจะตองใชโปรแกรมระบบดงกลาวในการบรหารจดการ มวตถประสงคเพอ ๑. เปนฐานขอมลในการบรหารโครงการและสนบสนนการตดสนใจ ตามเงอนไขขอตกลงระหวางคคา ๒. เปนฐานขอมลก ากบดแลตดตาม ผลการด าเนนงาน และการรายงาน ผลการด าเนนงานของโครงการ ๓. เปนฐานขอมลในการพฒนาและปรบปรงคณภาพการผลต ๔. สอดคลองกบแผนพฒนาประเทศตามRoad map “Thailand ๔.๐” พจารณากฎหมาย ขอบงคบ ระเบยบ ตาง ๆ ทเกยวของตลอดหวงโซอปทานขาวใหเออตอการประกอบธรกจเกษตร เชน พระราชบญญตขาว พระราชบญญตสหกรณ กลมเกษตรกร วสาหกจชมชน หรอรปแบบนตบคคลอน ๆ บรษท ประชารฐ เกษตรพนธสญญาทเปนธรรม

ศกษาและยกรางการจดท าและพฒนา“โปรแกรมระบบการบรหารจดการขาว” โดยแตงตงคณะท างาน ภายใต คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยาง เปนระบบ ศกษาและยกรางการปรบปรงกฎหมายตาง ๆ ทเกยวของ ตลอดหวงโซอปทานขาวให เออตอการประกอบธรกจเกษตร จากระดบชมชนสสากล

ภายในระยะเวลา ๓ เดอน ภายในระยะเวลา ๓ เดอน

คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ คณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยาง เปนระบบ

คณะท างานศกษาและ ยกรางภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ คณะท างานศกษาและ ยกรางภายใตคณะอนกรรมาธการการแกไขปญหาขาวอยางเปนระบบ

ศกษาตนแบบจาก “โปรแกรม MKP Rice” เพอพฒนาตอยอดทใชด าเนนโครงการ“จดการขาวเพอยกระดบรายไดชาวนาอยางยงยน”จงหวดนครสวรรค และก าลงขยายผล ในพนทด าเนนโครงการในจงหวดภาคกลาง