มหาชาต หรอมหาเวสสนดรชาดก

มหาชาต เปนชาตทยงใหญของพระโพธสตวทไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดรและเปนพระชาตสดทายกอนจะตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา คนไทยรจกและคยเคยกบมหาชาตมาตงแตสมยสโขทย ดงทปรากฏในหลกฐานในจารกนครชม และในสมยอยธยากไดมการแตงและสวดมหาชาตค าหลวงในวนธรรมสวนะ สวนการเทศนมหาชาตเปนประเพณทส าคญในทกทองถนและมความเชอกนวา การฟงเทศนมหาชาตจบภายในวนเดยวจะไดรบอานสงสมาก

ผแตง

- สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส- พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว- กวส านกวดถนน- กววดสงขจาย- พระเทพโมล (กลน)- เจาพระยาพระคลง (หน)

ลกษณะค าประพนธความเรยงรอยแกว รายยาว กลบท กลอนพนบาน

จดมงหมายในการแตงเพอใชในการสวด เทศนาสงสอน

• ความเปนมาเวสสนดรชาดกนเปนเรองใหญจดรวมไวในมหานบาต

ชาดกรวมเรองใหญ ๑๐ เรองทเรยกกนวา ทศชาต แตอก ๙ เรอง ไมเรยกวามหาชาต คงเรยกแตเวสสนดรชาดกเรองเดยววา มหาชาต ขอนสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ โปรดประทานอธบายวา พทธศาสนกชนชาวไทยตลอดจนประเทศใกลเคยงนบถอกนมาแตโบราณวา เรองมหาเวสสนดรชาดก ส าคญกวาชาดกอน ๆ ดวยปรากฏบารมของพระโพธสตวบรบรณในเรองมหาเวสสนดรชาดกทง ๑๐ บารม

• อานสงสการฟงเทศนมหาชาต การตงใจฟงเทศนมหาชาตใหจบเพยงวนเดยวครบบรบรณ ทง ๑๓ กณฑจะเปนเหตใหส าเรจความปรารถนาทกประการดงน

๑. เมอตายจากโลกนแลว จะมโอกาสไดพบพระพทธเจา พระนามวา ศรอรยเมตไตย ในอนาคต

๒. เมอดบขนธไปเกดในสคตโลกสวรรค จะเสวยทพยสมบตมโหฬาร

๓. เมอตายไปแลวจะไมตกนรก๔. เมอถงยคพระพทธเจาพระนามวา ศรอรยเมตไตย จะได

จตไปเกดเปนมนษย๕. ไดฟงธรรมตอหนาพระพกตรของพระพทธองค จะได

ดวงตาเหนธรรมเปนพระอรยบคคล ในบวรพทธศาสนา

• มลเหตการณเลาเรองมหาชาตคมภรธมมบทขททกนกายกลาววา เรองเวสสนดร

ชาดกเปนพทธด ารสทสมเดจพระบรมศาสดาตรสแกภกษสงฆขณาสพสองหมนรป และพระประยรญาตทนโครธารามหาวหารในนครกบลพสด ในคราวเสดจโปรดพระเจาสทโธทนะพทธบดา และพระวงศศากยะ บรรดาพระประยรญาตไมปรารถนาจะท าความเคารพพระองค ดวยเหนวาอายนอยกวา

พระองคทรงทราบความคดนจงทรงแสดงยมกปกฏหารย

โดยเสดจขนเบองนภาอากาศแลวปลอยใหฝนละอองธลพระบาทตกลงสเศยรของพระประยรญาตทงหลาย พระประยรญาตจงไดละทงทฐแลวถวายบงคมพระพทธเจา ขณะนนไดเกดฝนโบกขรพรรษ พระภกษทงหลายเหนเปนอศจรรยจงไดทลถาม พระพทธเจาจงตรสวาฝนชนดนเคยตกมาแลวในอดต แลวจงทรงแสดงธรรมเรองมหาเวสสนดรชาดก หรอเรองมหาชาตใหแกพระภกษและพระประยรญาต

มหาเวชสนดรชาดก เปนชาดกทมความส าคญมากกวาชาดกอน ๆ เพราะพระบารมของพระโพธสตวไดบ าเพญบรบรณในพระชาตน มหาเวสสนดรชาดกทง ๑๐ บารม คอ

ทานบารม = ทรงบรจาคทรพยสน ชาง มา ราชรถ พระกมารทงสอง และพระมเหสศลบารม = ทรงรกษาศลอยางเครงครดระหวางทรงผนวชอย ณ เขาวงกตเนกขมมบารม = ทรงครองเพศบรรพชตตลอดเวลาทประทบ ณ เขาวงกตปญญาบารม = ทรงบ าเพญภาวนามยปญญาตลอดเวลาททรงผนวชวรยาบารม = ทรงปฏบตมไดยอหยอน

สจจบารม = ทรงลนพระวาจายกกมารใหชชก เมอพระกมารหลบหนกทรงตดตามใหขนตบารม = ทรงอดทนตอความยากล าบากตาง ๆ ขณะทเดนทางมายงเขาวงกต และตลอดเวลาทประทบ ณ ทนน แมแตตอนททอดพระเนตรเหนชชกเฆยนตพระกมารอยางทารณพระองคกทรงขมพระทยไวไดเมตตาบารม = เมอพราหมณเมองกลงคราษฎร มาทลขอชางปจจยนาค เนองจากเมองกลงคราษฎรฝนแลง กทรงพระเมตตาประทานให และเมอชชกมาทลขอสองกมาร อางวาตนไดรบความล าบากตาง ๆ พระองคกมเมตตาประทานใหดวย

อเบกขาบารม = เมอทรงเหนสองกมารถกชชกเฆยนต วงวอนใหพระองคชวยเหลอ ทรงบ าเพญอเบกขา คอทรงวางเฉย เพราะทรงเหนวาไดประทานเปนสทธขาดแกชชกไปแลวอธษฐานบารม = คอทรงตงมนทจะบ าเพญบารมเพอใหส าเรจโพธญาณเบองหนากมไดทรงยอทอ จนพระอนทรตองประทานความชวยเหลอตาง ๆ เพราะพระทยอนแนวแนของพระองค

เนอเรองหลงจากสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงยมกปาฏหารย

ท าใหพระประยรญาตละทฐยอมถวายบงคม กบงเกดฝนโบกขรพรรษ

พระภกษทงหลายจงไดทลถามพระพทธเจา

พระพทธองคตรสเลาวา ฝนชนดนเคยตกมาแลวในอดต พระองคจงทรงแสดงธรรมเรองมหาเวสสนดรชาดก หรอเรองมหาชาตทง ๑๓ กณฑ

ตามล าดบ ดงน

กณฑท ๑ ทศพร พระอนทรประสาทพรแกพระนางผสด กอนทจะจตลงมาเปนพระราชมารดาของพระเวสสนดร แตปางกอนนนผสดเทวเสวยชาตเปนอครมเหสของพระอนทร เมอจะสนพระชนมายจงขอกณฑทศพรจากพระอนทรได ๑๐ ประการ ทงยงเคยโปรยผงจนทรแดง ถวายพระวปสสพทธเจาและอธฐานใหไดเกดเปนมารดาพระพทธเจาดวย พร ๑๐ ประการนนมดงน๑. ขอใหเกดในกรงมททราช แควนสพ๒. ขอใหมดวงเนตรคมงามและด าขลบดงลกเนอทรายอายได ๑ ป๓. ขอใหควคมข าด างาม

๔. ขอใหไดนาม "ผสด" ดงภพเดม๕. ขอใหพระโอรสเกรกเกยรตทสดในชมพทวป

๖. ขอใหพระครรภงาม ไมปองนนดงสตรสามญ๗. ขอใหพระถนเปลงปลงงดงามไมยานคลอยลง๘. ขอใหเสนพระเกศาด าขลบตลอดชาต๙. ขอใหผวพรรณละเอยดบรสทธดจทองค าธรรมชาต๑๐. ขอใหไดปลดปลอยนกโทษทตองอาญาประหารได

• กณฑท ๒ หมพานต พระนางผสดจตลงมาเปนราชธดาของพระเจามททราช เมอเจรญชนมได ๑๖ ชนษา จงไดอภเษกสมรสกบพระเจากรงสญชยแหงเมองเชตดร ตอมาไดประสตพระโอรสนามวา "เวสสนดร" ในวนทประสตนนไดมนางชางฉนททนตตกลกเปนชางเผอกขาวบรสทธจงไดน ามาไวในโรงชางตนคบารม ใหนามวา "ปจจยนาค" เมอพระเวสสนดรเจรญชนม ๑๖ พรรษา พระราชบดากยกราชสมบตใหครอบครองและทรงอภเษกกบนางมทร พระราชธดาราชวงศมททราช มพระโอรสชอ ชาล พระธดาชอกณหา พระองคไดสรางโรงทาน บรจาคทานแกผเขญใจ ตอมาพระเจากาลงคะแหงนครกลงคราษฎร ไดสงพราหมณมาขอพระราชทานชางปจจยนาคเพอใหฝนตกในบานเมองทแหงแลงกนดาร พระองคจงพระราชทานชางปจจยนาคใหแกพระเจากาลงคะ ชาวกรงสญชยไมพอใจทพระราชทานชางคบานคเมองไป จงเนรเทศพระเวสสนดรออกนอกพระนคร

• กณฑท ๓ ทานกณฑ พระเวสสนดรทรงมหาสตตสดกทานคอ การแจกทานครงยงใหญกอนทพระเวสสนดรพรอมดวยพระนางมทร ชาลและกณหาออกจากพระนคร จงทลขอพระราชทานโอกาสบ าเพญมหาสตตสดกทาน คอ การใหทานครงยงใหญ อนไดแก ชาง มา รถ โคนม นาร ทาส ทาสา

อยางละ ๗๐๐

• กณฑท ๔ วนประเวศน เปนกณฑทสกษตรยเดนทางสเขาวงกต เมอเดนทางถงนครเจตราชทงสกษตรยจงแวะเขาประทบหนาศาลาพระนคร กษตรยผครองนครเจตราชจงทลเสดจครองเมอง แตพระเวสสนดรทรงปฏบต กษตรยเจตราชจงมอบหมายใหพรานเจตบตรผมความเชยวชาญช านาญปาเปนผรกษาประตปาไม กษตรยทง ๔ พระองคปลอดภย และเมอเสดจถงเขาวงกตไดพบอาศรม ซงทาววษณกรรมเนรมตตามพระบญชาของพระอนทร กษตรยทงสจงทรงผนวชเปนฤาษพ านกในอาศรมสบมา

• กณฑท ๕ ชชก ในแควนกาลงคะมพราหมณแกชอชชกพ านกในบานทนวฐะเทยวขอทานตามเมองตาง ๆ เมอไดเงนถง ๑๐๐ กหาปณะ จงน าไปฝากไวกบพราหมณผวเมยแลวออกเดนทางขอทานตอไป เมอเหนวาชชกหายไปนานจงไดน าเงนไปใชเปนการสวนตว เมอชชกเดนทางมาทวงเงนคนจงยกนางอมตตดาลกสาวใหแกชกชก นางอมตตดาเมอมาอยรวมกบชชกไดท าหนาทของภรรยาทด ท าใหชายในหมบานเปรยบเทยบกบภรรยาของตน หญงในหมบานจงเกลยดชงและรมท ารายทบตนางอมตตดา ชชกจงเดนทางไปทลขอกณหาชาลเพอมาเปนทาสรบใช เมอเดนทางมาถงเขาวงกตกถกขดขวางจากพรานเจตบตรผรกษาประตปา

• กณฑท ๖ จลพน พรานเจตบตรหลงกลชชก ทอางวาตนเปนทตถอพระราชสาสนของพระเจากรงสญชยจะน าไปถวายพระเวสสนดร พรานเจตบตรจงตอนรบและเลยงดชชกเปนอยางดและไดพาไปยงตนทางทจะไปอาศรมฤาษ

กณฑท ๗ มหาพน เมอถงอาศรมไดพบกบพระอจจตฤาษชกชกใชคารมหลอกลอพระอจจตฤาษใหทพกหนงคนและบอกเสนทางไปยงอาศรมพระเวสสนดร พรอมพรรณนาหมสตวและพรรณไมตามเสนทางใหชชกฟง

กณฑท ๘ กณฑกมาร เปนกณฑทพระเวสสนดรทรงใหทานสองโอรสแกเฒาชชก พระนางมทรฝนรายเหมอนบอกเหตแหงการพลดพราก รงเชาเมอพระนางมทรเขาปาหาอาหารแลวชชกจงเขาเฝาทลขอสองกมาร สองกมารลงไปซอนตวอยทสระ พระเวสสนดรจงเสดจตดตามหาสองกมารแลวมอบใหแกชชก

• กณฑท ๙ กณฑมทร พระนางมทรเดนเขาไปหาผลไมในปาลกจนคลอยเยนจงเดนทางกลบอาศรม แตมเทวดาแปลงกายเปนเสอนอนขวางทางจนค า เมอกลบถงอาศรมไมพบโอรสธดาและพระเวสสนดรไดกลาววานางนอกใจ พระนางมทรจงออกเทยวหาโอรสธดาและกลบมาสนสตตอเบองพระพกตร พระองคทรงตกพระทยลมตนวาเปนดาบสจงทรงเขาอมพระนางมทรและทรงกนแสง เมอพระนางมทรฟนจงถวายบงคมประทานโทษ พระเวสสนดรจงบอกความจรงวาไดประทานโอรสธดาแกชชกแลว หากชวตไมสนคงจะไดพบกน พระนางมทรจงไดทรงอนโมทนาในปยบตรทานนน

สดสายนยนาทแมจะตามไปเลงแล

สดโสตแลวทแมจะรบทราบฟงส าเนยง

สดสรเสยงทแมจะร าเรยกพไลรอง

สดฝเทาทแมจะเยองยองยกยางลงเหยยบดน

กสดสนสดปญญาสดหาสดคนเหนสดคด

จะไดพานพบประสบรอยพระลกนอยแตสกนดไมมเลย

ความโดดเดนการใช ค าซ าเพอเนนอารมณเพอใหเกดภาพพจน ใชเสยง "ส"ทเปนเสยงเสยดแทรกบาดความรสกไดเปนอยางยง

• กณฑท ๑๐ สกรบรรพ พระอนทรเกรงวาพระเวสสนดรจะประทานพระนางมทรใหแกผทมาขอ จงแปลเปนพราหมณเพอมาทลขอพระนางมทร พระเวสสนดรจงประทานใหพระนางมทรกยนดอนโมทนาเพอรวมทานบารมใหส าเรจพระสมโพธญาณ เปนเหตใหเกดแผนดนไหวสะทาน พระอนทรในรางพราหมณจงฝากพระนางมทรไวยงไมรบไป แลวตรสบอกความจรงและถวายคนพรอมถวายพระพร ๘ ประการ

• กณฑท ๑๑ มหาราช เมอเดนทางผานปาใหญชชกจะผกสองกมารไวทโคนตนไม สวนตนเองปนขนไปนอนตนไม เหลาเทพเทวดาจงแปลงรางลงมาปกปองสองกมารจนเดนทางถงกรงสพ พระเจาแควนสพเกดนมตฝนตามค าท านายนนน ามายงความปตปราโมทย เมอเสดจลงหนาลานหลวงตอนรงเชา ทอดพระเนตรเหนชชกและกมารทงสองพระองค ทรงทราบความจรงจงพระราชทานคาไถคน ตอมาชชกกถงแกความตายเพราะกนอาหารมากเกนขนาดจนไมยอย พระชาลจงไดทลขอใหไปรบพระบดาพระมารดานวตพระนคร ในขณะเดยวกนเจานครลงคราษฏรไดคนชางปจจยนาคแกนครสพ

• กณฑท ๑๒ ฉกษตรย พระเจากรงสญชยใชเวลา ๑ เดอน กบ ๒๓ วน จงเดนทางถงเขาวงกต เสยงโหรองของทหารทง ๔ เหลา ท าใหพระเวสสนดรทรงคดวาเปนขาศกมาโจมจนครสพ จงชวนพระนางมทรขนไปแอบดทยอดเขา พระนางมทรทรงมองเหนกองทพพระราชบดาจงไดตรสทลพระเวสสนดร และเมอทงหกกษตรยไดพบกนทรงกนแสงสดประมาณ รวมทงทหารเหลาทพท าใหปาใหญสนนครนครน พระอนทรจงไดทรงบนดาลใหฝนโบกขรพรรษตกลงมาประพรมกษตรยใหหายเศราโศกและฟนพระองค

• กณฑท ๑๓ นครกณฑ พระเจากรงสญชยตรสสารภาพผด พระเวสสนดรจงทรงลาผนวชพรอมทงพระนางมทร และเสดจกลบสสพนคร เมอเสดจถงจงรบสงใหชาวเมองปลอยสตวทกกขง ครนยามราตรพระเวสสนดรทรงปรวตกวา รงเชาประชาชนจะแตกตนมารบบรจาคทาน พระองคจะประทานสงใดใหแกประชาชน ทาวโกสยไดทราบจงบนดาลใหมฝนแกว ๗ ประการ ตกลงมาในนครสพสงถงหนาแขง พระเวสสนดรจงทรงประกาศใหประชาชนมาขนเอาไปตามปรารถนา ทเหลอใหขนเขาพระคลงหลวง

ในกาลตอมาพระเวสสนดรเถลงราชสมบตปกครองแควนสพโดยทศพธราชธรรม บานเมองรมเยนเปนสขตลอดพระชนมาย

เรอง มหาเวสสนดรชาดกนนมสนนษฐานพบหลกฐานเปนลายลกษณอกษรครงแรกในสมยกรงศรอยธยา

ถอวาเปนมหาเวสสนดรชาดกทแปลแลวน ามาแตงเปนภาษาไทยเลมแรก คอ มหาชาตค าหลวง ซงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถพระกรณาโปรดเกลา ฯ ใหนกปราชญราชบณฑตชวยแปลและเรยบเรยงขน เมอ พ.ศ. ๒๐๒๕

ตอมาในสมยสมเดจพระเจาทรงธรรม ไดโปรดเกลา ใหนกปราชญราชบณฑต เรยบเรยงมหาเวสสนดรชาดกเปนภาษาไทยอกครงหนง เมอ พ.ศ.๒๑๗๐ เรยกวา กาพยมหาชาต แตงแปลเปนภาษาไทยใชฉนทลกษณเดยวคอ รายยาว เพอใชส าหรบเทศนใหอบาสกอบาสกาไดฟงกน นอกจากนยงมผน า มหาเวสสนดรชาดก ไปแตงเปนภาษาอกหลายจ านวน และใชค าประพนธหลายชนด เชน กลอน ฉนท กาพย ลลต และ รอยแกว รวมทงยงมมหาเวสสนดรชาดกทเปนภาษาถนอกหลายฉบบดงน

๑. มหาชาตภาคกลาง เมอ พ.ศ. ๒๔๕๐ กรมศกษาธการไดรวบรวมมหาชาตส านวนตางๆ เนอหาอยในคมภรเทศนมหาชาตเรองมหาเวสสนดรชาดก ๑๓ กณฑ ๑๐๐๐ พระคาถา ซงเทศนดวยภาษาไทยถนกลางหรอภาษาไทยมาตรฐาน เทศนมหาชาตภาคกลาง มทงท านองหลวงและท านองราษฎร มทงเทศนในวง และเทศนในวด เทศนในวงเทศนแบบท านองหลวงอยางเดยว เทศนในวดมทงท านองหลวงและท านองราษฎร สวนวดขนาดใหญทมความพรอมดานบคลากร จะเทศนมหาชาตแบบเรยงกณฑทง ๑๓ กณฑ ตามคมภรเรยกวาท านองหลวง เทศนนอกคมภรเรยกวาท านองราษฎร บางวดกเทศนแบบผสมผสาน เรยกวาเทศนทงเนอนอกเนอใน ทมผแตง ๖ ทาน ดงน

- กณฑทศพร กณฑหมพานต กณฑมหาราช นครกณฑ และกณฑฉกษตรย พระนพนธ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส

- กณฑวนปเวศน กณฑจลพน และกณฑสกรบรรพ พระราชนพนธ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

- กณฑกมาร กณฑมทร งานนพนธ เจาพระยาพระคลง(หน)

- ทานกณฑ งานนพนธ ส านกวนถนน

- กณฑชชก งานนพนธ ส านกวดสงขกระจาย

- กณฑมหาพน งานนพนธ พระเทพโมล (กลน)

๒. มหาชาตภาคเหนอ ส านวนทนาจดจ า ไดแก มหาชาตส านวนสรอยสงกร เปนส านวนทรวบรวมโดย พระอบาลคณปมาจารย แตงเปนรายยาว ทมค าคลองจอง สมผสกนไปในแตและวรรค เปนมหาชาตทมเนอความและส านวนภาษาคลายกบมหาชาตของภาคเหนออกส านวนหนง ทเรยกวา ส านวนไมไผแจเจยวแดง ซงเชอวาแตงในสมยอยธยา และเปนตนแบบของมหาชาตภาคเหนออนๆ

๓. มหาชาตภาคอสาน นนมหลายส านวน แตละวดตางใชฉบบของทองถนและคดลอกสบตอมา แตฉบบทมความนาสนใจ คอ “ฉบบพมพของ ส.ธรรมภกด ” โดยเชอกนวา กวโบราณชาวอสานไดแตงไวโดยสบทอดหรอเรยบเรยงมาจากตนฉบบเดมอนเปนฉบบหลวงทมมาแตอาณาจกรลานชาง ซงมลกษณะคลายคลงกบมหาชาตภาคเหนอมากเนองจากลานชางไดรบพทธศาสนามาจากลานนา

ชาวอสานสวนใหญไดรบวฒนธรรมลมแมน าโขงมาโดยตลอด และพธบญพระเวส หรอ บญเผวส หรอเรยกอกอยางหนงวาบญมหาชาต มการท ากนเดอนใดเดอนหนง ในระหวางออกพรรษาจะเปนขางขนหรอขางแรมกไดแลวแตสะดวก แตสวนมากนยมท ากนในเดอนสดงมค าพงเพยวา "เดอนสามดอยเจาหวคอยปนขาวจเดอนสดอยจวนอยเทศนมะท" (ค าวา เจาหว หมายถงพระภกษ จว หมายถงสามเณร มะท หมายถง มทร)

บางแหงท าในเดอนหกหรอเดอนเจดกมและหากท าในเดอนหกหรอเดอนเจดมกจะท า บญบงไฟรวมดวยกอนจดงาน ทางบานและวดจะมการปรกษาหารอตกลงกนใหเรยบรอยกอนทางชาวบานจะจด อาหารการกน เชน ขนม ขาวตม และอาหารคาวตาง ๆ ส าหรบถวายพระภกษสามเณรและเลยงแขกเลยงคนทมารวมงาน และจดหาปจจยไทยทานส าหรบใสกณฑเทศนเพอถวายพระภกษสามเณร สวนทางวดกแบงหนงสอออกเปนกณฑ ๆ หนงสอผกหนงอาจแบงเปนหลายกณฑกไดเพอใหชาวบานไดรบกณฑโดยทวถงกน มอบหนงสอใหพระภกษสมเณรในวดนนเพอเตรยมไวเทศน

๔.มหาชาตภาคใต ส านวนทนาสนใจ เชน พระมหาชาดก ฉบบ วดมชฌมาวาส จงหวด สงขลา ไมปรากฏผแตง ทราบเพยงชอผทท าการคดลอก คอ พระภกษญมเซา คดลอกลงในสมดขอย เมอ พ.ศ.๒๓๙๕ ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว โดยแตงเปนกาพยยาน ๑๑ กาพยฉบง ๑๖ กาพยสรางคนางค ๒๘ และมาลนฉนท ๑๕ มหาชาตทางภาคใตนนเนนการพรรณนามากวาภาคเหนอและภาคอสาน แตนอยกวาภาคกลางโดยเนนแสดงลกษณะเฉพาะของทองถน เชน เรองอาหาร พรรณไม ภมประเทศ

ลกษณะเดนของมหาชาตในทองถนตาง ๆ

มหาชาตภาคกลาง

มหาชาตภาคกลางมส านวนพรรณนาความดเดน ใชค าอยางอลงการ มกใชศพทยาก นยมซ าค าหรอซ ากลมค า เลนค าและเลนเสยงสมผสพยญชนะและสระอยางแพรวพราย นอกจากนบางตอนยงแตงเปนกลบทหลากหลายชนดดวย

มหาชาตภาคเหนอและภาคอสาน

มหาชาตภาคเหนอและภาคอสานมความโดดเดนเรองการใชค างายๆ มบทบรรยายเรยบงาย ไมเนนการพรรณนาความพสดาร ถามการเลนค ากนยมเลนค าซ าตนวรรค

มหาชาตภาคใต มหาชาตภาคใตมการพรรณนาความมากกวาในฉบบภาคเหนอและ

อสาน แตกไมมากเทา การพรรณนาความของกวภาคกลาง

มหาชาตในแตละทองถนแสดงลกษณะเฉพาะของสงคมในถนนนๆ เชน อาหารการกน พรรณไมและฉากภมประเทศ เปนตน ดงตวอยางตอไปน

ในมหาชาตภาคเหนอกณฑชชก กวบรรยายอาหารการกนในทองถนทางเหนอไว หลากหลายชนด เชน สมคางคอแหนมเนอคาง มนหมคอเนอหมสามชนทอด ลาบควายคอลาบเนอควาย แกงแคเปดคอแกงผกหลายชนดใสเนอเปด แกงแคเหดคอแกงผกหลายชนดใสเหดลมหรอเหดมน ปงจปลาเผาหมายถงปลายางหรอจเผาไฟ แคบหมหรอหนงหมทอด เปนตน

ในมหาชาตภาคอสาน ตอนเดยวกน กวกลาวถงอาหารคาวและหวานของชาวอสานหลายอยาง เชน ขาวผงปนเปนกบหรอขาวจ ขาวกลบใสน านมฟานคอขนมผง แกงไกและเจอมนคอแกงปา ใสเผอก

หมก คออาหารทใชหอใบตองหอหมกไฟ แกงกาคอแกงออมเนอทเอาขาวเหนยวสกมาจบดใส ทเรยกเชนนเพราะมสด าเหมอนกา ย าปคอหวปลตมหรอหวปลสดทน ามาหนฝอยแลวผสมกบน าพรกปลาสด น าแจวใสชนตมคอเนอทควจนสกหรอเนอทตมสกแลวจมพรกแจวทท าจากพรกปนผสมน าปลาและมะนาว แกงสมใสขาวปน คอ แกงปลาสดทบดละเอยดแลวใสมะนาวหรอมะขามเวลากนราดแกงนบนขนมจน

อาจกลาวไดวามหาชาตแตละส านวนในถนตางๆ มคณคาทางดานเนอหาและดานวรรณศลป เพราะเปนเรองทประพนธขนจากความศรทธาในพระพทธศาสนา และจากความภาคภมใจในวฒนธรรมและวถชวตในทองถนของตน การอานวรรณคดเรองมหาชาตส านวนตางๆ นอกจากจะท าใหนกเรยนไดซาบซงกบอรรถรสของงานประพนธทมคณคาแลวยงไดรจกวฒนธรรมและวถชวตบางแงมมของเพอนตางถนดวย

ค าศพทกรงกบลพสด = ชอเมองหลวงของแคลนสกกะ เปนเมองของพระเจา

สทโธทนะพระราชบดาของเจาชายสทธตถะ ปจจบนอยในเขตประเทศเนปาล ตดชายแดนตอนเหนอของประเทศอนเดย

คาถาพน = บทประพนธเรองมหาเวสสนดรชาดกทแตงเปนภาษาบาลลวน ๆ พนบท เรยกการเทศนมหาเวสสนดรชาดกทเปนคาถาลวน ๆ อยางนวา เทศนคาถาพน

จต = เคลอน เปลยนสภาพจากก าเนดหนงไปเปนอกก าเนดหนง มกใชแกเทวดา

ดาวดงสสวรรค = ชอสวรรคชนท ๒ แหงสวรรค ๖ ชน มพระอนทรเปน ผครอง

ทศบารม = บารม ๑๐ ประการ ไดแก ทาน ศล เนกขมมะ ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธษฐานเมตตา อเบกขา

เนรเทศ = บงคบใหออกไปเสยจากประเทศหรอถนทอยของตน

บตรทารทาน = การใหทานโดยสละบตรและภรรยา (ทาร)ปยบตรทาน = ใหลกรกเปนทานฝนโบกขรพรรษ = ฝนทมสแดง ฝนชนดนกลาวไววาใครอยากจะให เปยก กเปยก ถาไมอยากใหเปยกกไมเปยก

เหมอนน าตกลงบนใบบวพสดาร = กวางขวาง ละเอยดลออ (ใชแกเนอความ)

แปลก พลก (ปาก)

• มหาชาต = เรยกเวสสนดรชาดกวา มหาชาต การเทศนเรองมหาเวสสนดรชาดกเรยกวา เทศนมหาชาต

ยมกปฏหารย = ปาฏหารยทแสดงเปนค ๆ เปนปาฏหารยทพระพทธเจาทรงกระท าทตนมะมวงซงเรยกวาคณฑามพฤกษ คอทรงบนดาลทอน าทอไฟจากสวนของพระกายเปนค ๆ กน

ลาผนวช = มความหมายาเดยวกบลาสขา คอลาสก ลาจากเพศสมณะ

สตตสดกมหาทาน = การท าทานครงใหญโดยใหสงของ ๗ อยาง อยางละ ๗๐๐ ไดแก ชาง มา รถ สตร แมโคนม ทาสชาย ทาสหญง

อนโมทนา = ยนดตาม ยนดดวย พลอยยนดอานสงส = ผลแหงกศลกรรม ผลบญ ประโยชนอาศรม = ทอยของนกพรต

วเคราะหคณคาวรรณคด

• คณคาดานวรรณศลปเนองจากเรองทน ามาเรยนนเปนเรองเลาในลกษณะความเรยง

จงเปนบรรยายโวหาร ในสวนทหยบยกมาเปนตวอยางจากเนอเรองจรง ไดยกจากตอนพระอจจตฤาษบอกเสนทางไปเขาวงกตแก ชชก ซงไดพรรณนาโดยใชค าอลงการ และสมผสแพรวพราว เชน

"แลถนดในเบองหนาโนน กเขาใหญ ยอดเยยมโพยมอยางพยบเมฆ มพรรณเขยวขาวด าแดงดดเรก ดงรายรตนนพมหณแนมนาใครชม ครนแสงพระสรยะสงระดมกดเดนดงดวงดาว วาวแวววะวาบ ๆ ทเวงวง วจตรจ ารญรงเปนสรงพงพนเพงคคนมพรพนนภากาศ บางกกอเกดกอนประหลาดศลาลายและละเลอม ๆ ทงอกง าเปนแงเงอม..." (กณฑท ๗ มหาพน)

ส านวนทมาจากเรองมหาเวสสนดรชาดกทใชในปจจบน เชนชกแมน าทงหา หมายถง พดจาหวานลอมดวยค ายกยอ ดงท

ชชกจะกลาวขอสองกมารตอพระเวสสนดรกไดพดจาชกแมน าทงหา (คงคา ยมนา อจรวด สรภ และมห) มาเปรยบเทยบเสยกอนแลวจงยอนขอในภายหลง

ตปลาหนาไซ หมายถง ตหรอกระทมน าตรงหนาไซใหปลาแตกตนหนไปจากไซทดกไว เปนการท าท าทขดขวางผลประโยชนทควรมควรไดอยแลว เสมอนตอนทชชกตสองกมารตอหนา ท าใหพระเวสสนดรโกรธเคอง

• คณคาดานแนวคดและคตชวต๑. การท าบญจะใหท าเสรจสมประสงคตองอธษฐานจต ตงเปาหมายชวตท

ตนปรารถนาไว ความปรารถนาทจะส าเรจสมดงตงใจผนนตองมศลบรบรณกลาวคอ

- ตองกระท าความด- ตองรกษาความดนนไว- หมนเพมพนความดใหมากยงขน

๒. การท าความดตองท าเรอยไป ทกชาตทกภพตอเนองไมขาดสาย๓. ในเรองมหาชาตไดแสดงตวอยางของพระชาตทยงใหญดวยทศบารม

เหนตวอยางการบ าเพญบารมอนยากยงทมนษยปถชนธรรมดาจะท าได๔. คณคาของมหาชาตเปนเรองทประจกษชดในศรทธาของ

พทธศาสนกชนมายาวนานตงแตสมยกรงสโขทย ดงทปรากฏในจารกนครชมซงถอวาเปนหลกฐานทเปนวรรณคดลายลกษณอกษรทเกาแกทสด

๕. แสดงใหเหนถงความเชอ ความศรทธาในพระพทธศาสนาทอยคกบสงคมไทยจากอดตจนถงปจจบน๖. สะทอนใหเหนถงประเพณทางศาสนาทส าคญเกยวกบการท าบญ ฟงเทศนมหาชาตใหจบวนเดยวครบบรบรณ ทง ๑๓ กณฑ เปนเหตใหส าเรจความปรารถนาทกประการดงน

- เมอตายจากโลกนไปแลว จะมโอกาสไดพบพระพทธเจาพระนามวา ศรอรยเมตไตยในอนาคต

- เมอดบขนธไปเกดในสคตโลกสวรรค จะเสวยทพยสมบตมโหฬาร

- เมอตายไปแลวจะไมตกนรก- เมอถงยคพระศรอรยเมตไตย จะไดจตไปเกดเปนมนษย- เมอไดฟงธรรมตอหนาพระพกตรของพระพทธองค จะได

ดวงตาเหนธรรม เปนพระอรยบคคลในบวรพระพทธศาสนา๗. มหาชาตในแตละทองถนมกจะแสดงใหเหนถงลกษณะวถ

ชวต ความเปนอย ความเชอไดอยางชดเจน

มหาชาต หรอเวสสนดรชาดก มคณคาทงดานเนอความและดานวรรณศลป เพราะแตละส านวนเกดขนจากความเชอและความศรทธาในพทธศาสนา ทงยงเปนมรดกทางวฒนธรรม ส าคญของคนในทองถนทควรอนรกษและสบทอดตอไป