Të dashur mësues e mësuese,Duke ju uruar një vit të mbarë shkollor, ju vëmë në dijeni se librin e mësuesit

për lëndën “Biologji 12” (me zgjedhje), botim i shtëpisë botuese “Albas”, do ta keni të plotë në shtator. Gjithashtu, planin sintetik dhe analitik në word, si dhe

librin e mësuesit e gjeni në faqen tonë të internetit: www.albas.al

PLANI MËSIMORBIOLOGJIA 12 ME ZGJEDHJE

Sipas nismës 3 lëndë në 6 orë

KURRIKULA ME KOMPETENCA

Shkalla VI

Rezultatet e të nxënit të kompetencave kyç që realizohen nëpërmjet fushës së shkencave të natyrës për shkallën VI.

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit. Nxënësi komunikon në mënyrë efektive. Nxënësi/ja: shpreh para të tjerëve çështjet thelbësore të ngritura në një fjalim, interpretim ose paraqitje të dëgjuar për një temë të caktuar nga

fusha të ndryshme, përmes së paku një forme të komunikimit (gjuhës, simboleve, shenjave, kodeve, performancës artistike etj.); diskuton në grup në mënyrë konstruktive duke dhënë informacion, argumente dhe duke shtruar pyetje në një dialog në kohëzgjatje

prej disa minutash, për një temë të caktuar në gjuhën amtare, ose në gjuhë të huaj; përdor drejt strukturën dhe rregullat e drejtshkrimit në forma të ndryshme të komunikimit, si: ese, e-mail, letër formale dhe

joformale etj.; prezanton një temë të caktuar nga arti, nga shkenca, nga jeta e përditshme dhe në mënyrë efektive komunikon me audiencën duke

përdorur TIK-un dhe mediet e tjera të shkruara dhe elektronike; përdor në mënyrë efektive programet e TIK-ut gjatë procesit të të nxënit (duke përfshirë edhe të nxënit në distancë) dhe kryerjes së

detyrave në një fushë të caktuar mësimore.

Kompetenca e të menduarit. Nxënësi mendon në mënyrë krijuese.Nxënësi/ja: sqaron ecurinë e zgjidhjes së një problemi në klasë apo jashtë saj, duke e vërtetuar zgjidhjen e problemit përmes metodës së

analizës dhe e prezanton para moshatarëve apo para të tjerëve; analizon, në mënyrë të pavarur, informacionet e marra nga burimet e ndryshme për një temë ose detyrë të dhënë, vlerëson cilësinë

e tyre dhe i radhit ato sipas rëndësisë dhe qëllimit që kanë (temat mund të jenë, p.sh.: orientimi në karrierë, integrimi evropian, ndryshimet klimatike, rreziqet nga armët konvencionale, armatimi bërthamor, zhvillimi kulturoro-artistik në vend etj.); gjykon rezultatet e arritura, nga analiza e të dhënave të një projekti apo programi të realizuar dhe i interpreton ato me gjuhën e matematikës dhe të fushës përkatëse, i paraqet grafikisht, në formë tabelore, duke nxjerrë përfundime të vërtetuara (p.sh.: projekt me bazë shkolle, projekt i gjelbërimit, projekt i hartuar nga komuniteti, koncert, ekspozitë, orë letrare, punë laboratorike etj.);

kërkon në mënyrë të pavarur për një çështje të caktuar, duke përcaktuar fazat dhe procedurat e hulumtimit, paraqet dhe interpreton rezultatet e fituara në tabela dhe grafikë, duke përdorur teknologjinë informative;

identifikon burimet e informacioneve të nevojshme dhe i shfrytëzon ato në mënyrën e duhur për të zgjidhur një problem në nivelin e caktuar të vështirësisë, duke dhënë shembuj konkretë;

vlerëson cilësinë e informacioneve në një material të shkruar për një temë të caktuar (p.sh.: për ngrohjen globale, për diversitetin kulturor dhe etnik etj.),

identifikon elementet kryesore, i diskuton me moshatarët, duke dhënë propozime konkrete për shfrytëzimin e shembujve pozitivë në kontekstin lokal apo global, duke shprehur edhe qëndrimin personal;

përpunon në mënyrë kritike informacionet e mbledhura nga burime të ndryshme për ndonjë temë të ndjeshme në shoqëri, formon qëndrim kritik dhe e paraqet atë gjatë një debati me moshatarë dhe me të tjerë për çështjen e ngritur, “pro” ose “kundër” (si, p.sh.: futja e edukimit fetar në shkollat publike, martesat mes anëtarëve të një gjinie, dënimi me vdekje etj.);

argumenton rezultatet e arritura gjatë një eksperimentimi në shkollë apo diku tjetër, duke përshkruar qëllimin, hipotezën dhe mënyrën e vëzhgimit të dukurisë së manifestuar dhe paraqet rezultatet në mënyrë tabelore dhe grafike;

zbaton njohuritë dhe përvojën në kontekst të zgjidhjes së një problemi nëpërmjet veprimeve të përshtatshme ( p.sh., përfshin të rinjtë në një debat për tema me interes shkencor, shoqëror, historik, kombëtar etj.) vetëm pasi të jenë bërë përgatitjet e duhura dhe të jetë bërë informimi i të gjithëve.

Kompetenca e të nxënit. Nxënësi mëson për të nxënë.Nxënësi/ja: demonstron shkathtësi të përdorimit të TIK-ut në situata të përditshme dhe në përmbushjen e kërkesave të ndryshme gjatë të nxënit

(p.sh.: për ndërtimin e tabelave, grafikëve apo diagrameve, për vizatimin e një plani të shtëpisë, apo për përgatitjen e shkresave dhe prezantimeve etj.);

diskuton në grup për mënyrat e bashkëpunimit me të tjerët për të zgjidhur një situatë të re mësimore ( një problem nga jeta e përditshme ose për të menaxhuar konfliktet me bashkëmoshatarët), tregon mënyrën e shfrytëzimit të përvojave paraprake për të zhvilluar njohuritë dhe shkathtësitë e reja në zgjidhjen e situatave dhe problemeve të tilla;

shfrytëzon, në mënyrën e duhur, këshillat dhe informacionet e marra për përkrahje në zgjidhjen e një detyre apo problemi të caktuar, pastaj rezultatet i paraqet para të tjerëve;

bën përpunimin e informacioneve për një temë të caktuar në mënyrë të pavarur dhe efektive, rezultatet e punës i prezanton me shkrim ose me gojë para të tjerëve, duke dhënë shpjegime për mënyrën e zgjedhjes dhe të shfrytëzimit të burimeve të informacionit;

paraqet një plan studimi (në formë skice, vizatimi, shkrimi etj.) për ndonjë çështje të caktuar (p.sh.: vlerat kulturore të rajonit të vet, vlerat e edukimit në shoqëri etj.), duke respektuar të gjitha hapat e planit të studimit dhe e paraqet para të tjerëve;

vlerëson, në mënyrë kritike, punën e vet duke iu referuar qëllimeve të punës, p.sh., në mënyrë të pavarur redakton një dorëshkrim të tij për përmirësimin e organizimit të shkrimit dhe të qartësisë së mendimit etj.;

menaxhon në mënyrë produktive burimet që i ka në dispozicion (kohën, njerëzit, mjetet e konkretizimit/punës etj.) gjatë kryerjes së një aktiviteti ose detyre të caktuar në një fushë mësimore apo në situata të jetës së përditshme.

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin. Nxënësi kontribuon në mënyrë produktive. Nxënësi/ja: merr nisma në veprimtari të ndryshme me interes për lëndën/fushën mësimore, për klasën, për shkollën dhe për mjedisin ku jeton,

si dhe tregohet i përgjegjshëm në plotësimin e detyrave, përmbushjen e detyrimeve dhe respektimin e afateve referuar projektit apo planit;

planifikon dhe menaxhon me sukses një projekt me objektiva të caktuara, p.sh., një projekt për organizimin e ndërmarrjeve të vogla që ofrojnë produkte dhe shërbime për qytetarët, duke u mbështetur në kërkesat aktuale të tregut të punës;

zbaton udhëzimet dhe rregullat e shkruara në udhëzues, katalogë, apo skica për përdorimin e drejtë të mjeteve laboratorike, makinave dhe pajisjeve teknike, gjatë një ushtrimi ose aktiviteti (në klasë, në laborator etj.) dhe tregon për të tjerët mënyrën e zgjedhjes dhe përdorimit të tyre.

Kompetenca personale. Nxënësi bën jetë të shëndetshme.Nxënësi/ja: demonstron vetëbesim dhe shkathtësi personale e ndërpersonale në jetën e përditshme, duke dalluar me kohë aspektet pozitive për

veten dhe duke ndërmarrë veprime konkrete për arritjen e rezultateve të synuara personale; shfaq në forma të ndryshme bashkëndjesi për të tjerët, p.sh.: merr pjesë në veprimtari bamirësie, ndihmon të moshuarit, të sëmurët

etj. dhe përvojat e tilla i prezanton para të tjerëve; paraqet nëpërmjet njërës nga format shprehëse, përparësitë e veprimtarive fizike ditore për individin e shëndoshë dhe prezanton

para të tjerëve qëllimet e vendosura për veten në këtë fushë (për marrje me aktivitete fizike ditore) dhe nivelin e arritjes së tyre; bën zgjedhje dhe merr vendime të duhura lidhur me shëndetin, dietat dhe ushtrimet në jetën e përditshme, apo në situata të

paraqitura në formën e detyrave dhe veprimtarive mësimore, kur duhet të veprojë në mënyrë të pavarur për zbatimin në praktikë të këtyre aspekteve;

shpreh, në forma të ndryshme, qëndrimin e vet të pavarur për përgjegjësinë e të qenit prind/kujdestar dhe për planifikimin e familjes, si dhe merr vendime të drejta për të ardhmen e tij.

Kompetenca qytetare. Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.Nxënësi/ja: prezanton nëpërmjet njërës nga format e shprehjes, mënyrën e funksionimit të mjedisit shoqëror në nivel lokal dhe më gjerë, si dhe

me shembuj konkretë tregon kontributin e vet në ruajtjen dhe kultivimin e vlerave të mjedisit;

ilustron me shembuj zgjidhjen e problemeve të caktuara në nivel shkolle ose në nivel të komunitetit dhe format e përkrahjes, si dhe e arsyeton këtë me argumente para një audience të caktuar (p.sh., demonstron mënyrën e ofrimit të ndihmës së parë në rastet e fatkeqësive natyrore ose njerëzore);

merr pjesë në përgatitjen dhe organizimin e një veprimtarie (në shkollë apo në komunitet) për mbrojtjen e mjedisit natyror dhe atij të krijuar nga njeriu dhe në mënyra të ndryshme kontribuon për zhvillim të qëndrueshëm të tij.

Kompetenca digjitale. Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin. Nxënësi/ja: përdor programet e TIK-ut në mënyrë efektive për të komunikuar dhe bashkëpunuar me bashkëmoshatarët gjatë procesit të të

nxënit, duke përfshirë edhe të nxënit në distancë; prezanton një projekt, duke përdorur sekuenca videosh, figurash, për demonstrimin e temave mësimore; vlerëson cilësinë e informacionit të gjetur nga një shumëllojshmëri burimesh dhe mediesh; përdor sistemet e duhura kompjuterike (hardwar, software dhe network dhe softet), si: word processing, database, power-point,

publisher, internet explorer për përdorimin e TIK-ut në situata të ndryshme të të nxënit (ndërtimin e tabelave, grafikëve, diagrameve, vizatimin e një plani, përgatitjen e shkresave dhe të prezantimeve);

është krijues në zbatimin e njohurive që përmbajnë shkencat kompjuterike dhe mediet digjitale; tregon rregullat e sigurisë që duhen zbatuar për të ruajtur privatësinë personale, sipas kodit të etikës së komunikimit personal dhe në grup;

është aktiv dhe i pavarur në procesin e mësimdhënies dhe mësimnxënies për gjetjen dhe përdorimin e metodologjive që lehtësojnë këtë proces.

KOHA MËSIMOREProgrami i fushës së shkencave natyrore për shkallën VI specifikon orët e secilës tematikë për secilën lëndë. Mësuesit janë të lirë të lëvizin me 10-20% të orëve për çdo tematikë. Shuma e orëve për secilën tematikë është e barabartë me sasinë e orëve vjetore të përcaktuara në planin mësimor të arsimit të mesëm të lartë. Përdoruesit e programit duhet të respektojnë peshën që zë secila tematikë në orët totale vjetore.

Tabela: Orët përkatëse mësimore të tematikave për klasën e 12-të.

Shkalla VI Diversiteti Ciklet Ndërveprimet Sistemet Totali i orëveKLASA 12 60 20 - 56 136

PLANI VJETOR SINTETIK

PLANI VJETOR SINTETIK - LËNDA BIOLOGJIA 12 ME ZGJEDHJEArsimi i Mesëm i Lartë (AML) Niveli i arsimit me kohëzgjatje prej tri

vitesh (KSNA 3)Shkalla VI

Struktura34 javë x 4 orë/javë = 136 orë

PERIUDHA SHTATOR – DHJETOR56 ORË

JANAR – MARS 48 ORË

PRILL – QERSHOR 32 ORË

TEMATIKA DIVERSITETI DIVERSITETI DIVERSITETINjohuritë dhe konceptet

Ndërtimi dhe funksionimi i qelizave eukariote dhe prokariote Teoria qelizore Qelizat prokariote Qelizat eukariote Viruset

Diversiteti i molekulave biologjike Karbohidratet Yndyrat Proteinat Acidet nukleike Dyfishimi i ADN-se Sinteza e proteinave Jonet inorganike Uji

Gjenetika, kontrolli i shprehjes së gjeneve

Trashëgimia monohibride dhe dihibride

Kromozomet homologe Kryqëzimet analizuese Kodominanca Gjenet e lidhura Alelizmi i shumëfishtë Ndërveprimi i gjeneve Mutacionet Kontrolli i shprehjes së gjeneve te

prokariotët dhe eukariotët Gjenetika e popullatave

Ligji Hardi Vajnberg Shkaqet e mikroevolucionit

Evolucioni dhe përshtatja Përzgjedhja natyrore dhe

format e saj Përshtatjet fiziologjike,

anatomike dhe sjelljore Izolimi riprodhues Lloji Llojformimi alopatrik dhe

simpatrik Diversiteti i llojeve

Ekosistemet Diversiteti i llojeve

TEMATIKA SISTEMET SISTEMETNjohuritë dhe konceptet

Shkëmbimi dhe transporti i lëndëve

Mekanizmat e transportit qelizor

Struktura e membranës qelizore

Sinjalizimi te qelizat Sistemet e transportit të

lëndëve në qelizë Shkëmbimi dhe transporti i

lëndëve te bimët Nevojat për transport të

bimëve Indet bimore Struktura e rrënjëve kërcejve

dhe gjetheve Shkëmbimi i gazeve Transpirimi Translokacioni

Shkëmbimi dhe transporti i lëndëve te kafshët

Ndërtimi i sistemit të qarkullimit

Shkëmbimi dhe transporti i lëndëve te kafshët Shkëmbimi i gazeve Ndërtimi i sistemit të

frymëkëmbimit Transporti i gazeve në gjak

Sistemi imunitar Mbrojtja ndaj sëmundjeve Qelizat e sistemit imunitar Imuniteti aktiv dhe pasiv

Homeostaza te kafshët dhe te bimët Mjedisi i brendshëm Homeostaza te njeriu Ekskretimi Struktura e sistemit të

ekskretimit Funksionet e nefronit Homeostaza te bimët

Koordinimi te kafshët dhe te bimët Komunikimi nervor

- Enët e gjakut- Zemra- Cikli kardiak

Transporti i lëndëve ndërmjet sistemit të qarkullimit të gjakut dhe qelizave- Elementët qelizor të gjakut- Gjaku- Limfa

Harku reflektor Sinapset Tkurrja muskulore Roli i hipotalamusit Roli i ADH (hormoni i

kundërurinimit) në ruajtjen e sasisë së ujit. Komunikimi hormonal te bimët Roli i hormoneve bimore

TEMATIKA CIKLET CIKLET CIKLETNjohuritë dhe konceptet

Cikli qelizor te eukariotët Mitoza

Shndërrimet energjetike Fotosinteza Faza dritore Faza jodritore

Frymëmarrja qelizore Roli i ATP-së në transportin

aktiv Fosforilimi oksidativ Fosforilimi në nivelin e

substratit

Cikli qelizor te eukariotët Mejoza Mutacionet kromozomike Gametogjeneza te njeriu Gametogjeneza te bimët

PLANI VJETOR ANALITIK

PLANI I DETAJUAR I PERIUDHËS: SHTATOR – DHJETOR = 56 ORËSHPËRNDARJA E ORËVE SIPAS TEMATIKAVE PËR PERIUDHËN SHTATOR-DHJETOR

TEMATIKA TEORI VEPRIMTARI PRAKTIKE

PËRSËRITJE PUNË LABORATORI

PROJEKT PORTOFOL TEST

Diversiteti 16 1 3 1Sistemet 20 3 2Ciklet 3 - 1 1Gjithsej 39 1 7 5 2 1 1

Rezultatet e të nxënit për secilën tematikë për periudhën shtator - dhjetor.Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Struktura e qelizës. Nxënësi/ja:N2 Përshkruan me fjalët e tij rolin e zhvillimit të mikroskopisë në zbulimet e strukturës dhe ndërtimit të qelizaveN3 Emërton nëpërmjet skematizimeve strukturat e përbashkëta të qelizës bimore dhe shtazoreN2 Liston strukturat që gjenden vetëm në qelizën bimore/ vetëm në qelizën shtazoreN3 Përcakton ngjashmëritë dhe dallimet midis qelizës bimore dhe asaj shtazoreN4 Llogarit me anë të matjeve përmasat reale të objekteve, zmadhimin e qelizës shtazore dhe të disa prej organeleve qelizoreN3 Vëzhgon në mikroskop preparate të gatshme ose të përgatitura vetN3 Emërton strukturat e një qelize shtazore/ bimore, të cilat mund të shihen me mikroskop elektronik, por jo me mikroskopikN2 Liston strukturat kryesore që kanë të përbashkëta qelizat prokariote dhe qelizat eukarioteN3 Shpjegon shkurtimisht rëndësinë e secilit prej organeleve qelizoreN3 Skematizon thjesht ndërtimin e një virusiN3 Krahason struktura të ndryshme qelizore në ndërtim dhe funksion N4 Përcakton lidhjen strukturë funksion të secilit prej organeleve qelizoreNiveli REZULTATET E TË NXËNIT- Molekulat biologjike. Nxënësi/ja:N3 Përshkruan me anë të shembujve kuptimin e termave kondensim dhe hidrolizëN3 Shpjegon me fjalët e tij formimin e lidhjeve glukozidike N3 Krahason ndërtimin e monosakarideve, disakarideve dhe polisakarideveN2 Përshkruan me fjalët e tij strukturën unazore të α-glukozës dhe β-glukozësN4 Teston përdorimin e tretësirës sё Benediktit pёr tё hetuar praninë e sheqernave reduktues dhe joreduktuesN3 Shpjegon se polisakaridet formojnë lidhje glukozidike përmes reaksioneve të kondensimit N3 Shpjegon se amidoni ka dy përbërës: amilozën dhe amilopektinënN2 Përshkruan me fjalë ndërtimin e amidonit, glikogjenit, celulozës N4 Teston përdorimin e tretësirës jod dhe jodur kaliumi pёr tё hetuar praninё e amidonit;N3 Tregon me anë të një tabele dallimet midis strukturës së amilozës dhe celulozësN2 Përshkruan strukturën molekulare të një trigliceridi referuar formimit të lidhjeve esterore

N3 Shpjegon lidhjen e strukturës së triglicerideve me funksionet e tyre në organizmat e gjallëN3 Tregon dallimet midis yndyrave te ngopura dhe te pangopuraN3 Përshkruan strukturën e një fosfolipidi dhe lidhjen e strukturës me funksionet e tij në organizmat e gjallëN2 Përshkruan strukturën e një aminoacidi dhe formimin e lidhjeve peptidike në reaksionet e kondensimitN3 Tregon rolin e lidhjeve jonike, hidrogjenore dhe disulfurore në strukturën e proteinaveN3 Tregon rëndësinë e strukturës primare, sekondare, terciare dhe kuaternare të proteinave në përcaktimin e vetive të tyre;N3 Tregon se si struktura e kolagjenit dhe hemoglobinës lidhen me funksionin që kryejnë në organizëmN4 Hulumton me anë të eksperimenteve praninë e proteinave nëpërmjet reagjentit të Biuretit N4 Shpjegon rëndësinë e vetive kimike dhe fizike të ujit në përcaktimin e vetive biologjikeNiveli REZULTATET E TË NXËNIT- Membranat qelizore dhe transporti. Nxënësi/ja:N3 Analizon strukturën e membranës qelizore referuar modelit të mozaikut fluidN3 Shpjegon nëpërmjet figurave funksionet e molekulave që ndërtojnë membranat qelizoreN3 Shpjegon me anë të një skeme të thjeshtë kuptimin për transduksioninN4 Demonstron në eksperimente të ndryshme si ndodh difuzioniN3 Analizon rolin e molekulave në sinjalizimin e qelizaveN4 Argumenton se vetitë e molekulave ndikojnë në mënyrën se si ato transportohen brenda ose jashtë qelizaveN3 Shpjegon me anë të shembujve si ndodh osmoza në qelizat bimore dhe shtazoreN4 Përcakton potencialin e ujit në qelizat bimore (potenciali i ujit = presioni turgorit + potencialin osmotik);N3 Përshkruan procesin e transportit aktiv përfshirë rolin e ATP-seN3 Shpjegon proceset e endocitozës dhe ekzocitozës për transportin e molekulave të mëdhaN4 Tregon se fosforilimi i ADP-ja kërkon energji dhe se hidroliza e ATP-së siguron furnizimin me energji për proceset biologjikeNiveli REZULTATET E TË NXËNIT- Cikli qelizor dhe mitoza. Nxënësi/ja:N3 Përshkruan strukturën e kromozomeveN3 Përshkruan me anë të skematizimit ngjarjet kryesore që ndodhin gjatë ciklit qelizorN3 Shpjegon se si bërthama ndahet me mitozë dhe formon dy bërthama gjenetikisht identikeN3 Vëzhgon në qelizat e majës së rrënjëve fazat e mitozës, duke përdorur mikroskop me dritëN3 Shpjegon rëndësinë e mitozësN4 Harton një raport mbi rëndësinë e telomereve në mjekësinë e sotme moderne në plakjen e qelizaveN4 Harton një raport mbi rëndësinë e qelizave burimore në mjekësinë e sotme moderne në kurimin e sëmundjeveN4 Prezanton në grup rezultate të e punës hulumtuese për teknikat moderne në kurimin e kancerit në organe të ndryshmeNiveli REZULTATET E TË NXËNIT- Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave. Nxënësi/ja:N3 Përshkuan strukturën e ADN-së përfshirë strukturën e nukleotideve, çiftimin e bazave, lidhjet fosfodiesterore, lidhjet

hidrogjenoreN3 Shpjegon dyfishimin gjysmë-konservativ (gjysmëruajtës) të ADN-së përfshirë rolin e helikazës, polimerazës dhe ligazësN3 Përshkruan se gjeni është një sekuencë e bazave nëADN që kodon një sekuencë të aminoacideve në një zinxhir polipeptidikN3 Shpjegon strukturën e ARN-i dhe ARN-t përfshirë nukleotidet dhe rolin e lidhjeve hidrogjenore, kodonit dhe antikodonitN3 Analizon procesin e transkriptimit në bërthamëN3 Analizon translatimin në ribozome, përfshire kuptimin e termave “kodon” ; “antikodon” ADN, ARN-i, ARN-t dhe ribozomeN3 Analizon natyrën e kodit gjenetik përfshirë tripletet që kodojnë aminoacidet, kodonin "fillo"(start) dhe kodonin " ndalo"(stop);N4 Diskuton efektin e mutacioneve gjenetike duke përdorur si shembull aneminë drapërforme Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Transporti te bimët. Nxënësi/ja:N3 Shpjegon pse organizmat kanë nevojë për një sistem transporti të lëndëveN3 Shpjegon strukturën e indeve të ksilemës dhe floemës dhe lidhjen e tyre me transportin e lëndëve te bimaN4 Diskuton se si modeli i (kohezion-tensionit) shpjegon transportimin e ujit nga rrënjët e bimëve në majëN3 Tregon se si temperatura, drita, lagështia dhe lëvizja e ajrit ndikojnë në shpejtësinë e transpirimitN3 Shpjegon si lëvizin molekulat organike, si sakaroza dhe aminoacidet, te bimëtN4 Diskuton pikat e forta dhe të dobëta të hipotezës së qarkullimit të lëndëve organike përgjatë gypave të floemës;N4 Hulumton faktorët që ndikojnë në marrjen e ujit nga fidanët e bimëve duke përdorur një potometër.Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Sistemi transportues te gjitarët. Nxënësi/ja:N2 Përshkruan ndërtimin e sistemit të qarkullimit te gjitarëtN3 Lidh strukturën e arterieve, venave dhe të kapilarëve me funksionet e tyre përkatëseN3 Shpjegon përbërjen e gjakut përfshirë eritrocitet dhe leukocitet dhe funksionet e tyreN3 Shpjegon përbërjen dhe funksionet e gjakut;N3 Përshkruan mënyrën se si gjaku e transporton oksigjenin te gjitarët;N3 Shpjegon me anë të figurave formimin e lëngut indor dhe të limfësN3 Shpjegon strukturën dhe funksionin e zemrës;N2 Përshkruan ciklin e zemrës (ciklin kardiak) N3 Shpjegon kontrollin (rregullimin) e ciklit kardiak .N4 Diskuton përparësitë e një sistemi të dyfishtë të qarkullimit të gjakut të gjitaret kundrejt një sistemi të vetëm të qarkullimit të

gjakut te peshqit kockorëN3 Përshkruan rolin e nyjës sinoatriale (SAN), nyjës atrioventrikulare (AVN) dhe tufës së HisitN3 Shpjegon ndryshimet e protrombinës në formën aktive, trombinën

PLANIFIKIMI I TEMAVE PERIUDHA: SHTATOR-DHJETORTEMATIKA J

ANR

TEMA Situatë e parashikuar e të nxënit

Metodologjia dhe

Vlerësimi Burimet

VA

veprimtaritë e nxënësve

DIV

ERSI

TETI

=12

T +

1 V

ep. P

rak.

+ 1

P. L

+ 2

P1 1 Biologjia qelizore

dhe mikroskopiaEmërtimi i situatës: Të mendosh përtej kornizavePërshkrimi kontekstualPërparimi në shkencë shpesh varet nga njerëz që mendojnë përtej "kornizave". Mendimtarë tëshquar, që shpesh injorohen kur paraqesin idetë e tyre të reja mjaft origjinale. Njëra prej tyre, që luftoivazhdimisht që idetë e saj të pranoheshin, ishte biologia amerikane Lin Margulis. Arritja e saj më e madhe, ishte që me ndihmën e provave nga mikrobiologjia, hodhi idenë se organizma të rinj (gjallesat) mundtë lindin nga "shkrirja" e organizmave ekzistues, qëjo domosdoshmërish janë të lidhur ngushtë me njëri- tjetrin

Punë me grupe FiguraMetoda ERRMetoda vëzhguese Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraMetoda vëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe FiguraMetoda ERRMetoda vëzhguese Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfoligjikePunë individualeFiguraMetoda- Demonstrim Organizuesit grafikPunë me grupe Metodavëzhguese Organizuesit grafik

Vlerësim diagnostikuesVlerësimi i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënëVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim formuesVetëvlerësim i të nxënitVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Intervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënë Vlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVetëvlerësim i të nxënitVlerësim Formues Vlerësim i

Libri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë,

2 Ngjashmëritë dhe dallimet qelizë bimore qelizë shtazore

3 Njësitë e matjes4 Llogaritja e

përmasave të objekteve – Veprimtari praktike

2 5 Superstruktura e qelizës shtazore

6 Superstruktura e qelizës bimore

7 Dy lloje qelizash krejtësisht të ndryshme

8 Përsëritje - Struktura e qelizës

3 9 Njësitë ndërtuese të jetës - Monomerët, polimerët dhe makromolekulat

Emërtimi i situatës: “Dhe fituesi është...”Përshkrimi KontekstualStudimi i molekulave biologjike ka qenë kaq I rëndësishëm në 100 vitet e fundit, sa për këtë solli marrjen e shumë çmimeve Nobel. Shumë prej fituesve kanë studiuar në Universitetin e Kembrixhit.Për shembull, Uilliam dhe Lorenc Brag (babë e bir) fituan çmimin Nobel në Fizikë në vitin 1915, për punën me kristalografinë e rrezeve X, e cila solli zbulimin e strukturave

10

Karbohidratet- Monosakaridet, disakaridet- zbulimi i pranisë së sheqernave

11

Karbohidratet – Polisakaridet: Amidoni, celuloza etj

12

Yndyrat

4 1 Proteinat

3 kryesore të molekulave biologjike.

Punë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimMetoda vëzhguese Organizuesit grafikFigura; Koha e pritjes; DiskutimPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualePunë me grupe Metodavëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe Metoda ERRMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFigura

përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi i përgjigjeve me gojëVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinIntervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënë (Vlerësim formues)Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim FormuesVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim për të nxënë Intervistë me një listë treguesishVlerësim Formues Vlerësim i përgjigjeve me gojëVetëvlerësim i të nxënit

shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e

14

Proteinat rruzullore dhe fijëzore

15

Uji

16

Përsëritje –Molekulat biologjike

SIST

EM

ET

= 6

T +

1 P

.L.+

1 P

5 17

Fosfolipidet dhe Struktura e membranës

Emërtimi i situatës: Mbartësit e barnavePërshkrimi Kontekstual:Lipozomet janë struktura membranore (fshikëza) artificiale. Ato formohen nga copëtimi i membranave biologjike në pjesë më të vogla, disa prej të cilavevetorganizohen në formë qeskëzash sferike, që ngjajnë me qeliza boshe që rrethohen nga fosfolipidet, edhepse me përmasa shumë të vogla. Për këtë, lipozomet formohen në tretësirën e ilaçeve, në mënyrë që të mbushë hapësirat e brendshme të tyre.

18

Sinjalizimi i qelizave

19

Lëvizja e lëndëve brenda dhe jashtë qelizës

20

Punë Laboratori- Difuzioni

6 21

Osmoza

22

Potenciali i tretësirës dhe i trysnisë

23

Transporti aktiv

24

Përsëritje- Membranat qelizore dhe transporti

CIKLET =3T + 1 P.L

+ 1 Projekt +

1P

7 25

Kromozomet Emërtimi i situatës: Pse plakemi?Përshkrimi Kontekstual:A është e dobishme të zgjatet jetëgjatësia e njerëzve?Paraardhësit e kimistëve modernë, alkimistët, mendonin që po . Ata kishin dy synime kryesore: së pari, transformimin

26

Struktura e kromozomeve

27

Mitoza

2 Punë laboratori:

8 Hulumtimi i mitozës me teknikën e shtypjes

e metaleve, si plumbi, në “metale fisnike” si ari dhe argjendi; së dyti, të zbulonin eliksirin e jetës, i cili do të jepte rininë e përjetshme. Deri në fillim të shek. XX, shkencëtarët kishin quajtur këto si ëndrra të pamundura. Megjithatë, në kohën e sotme, sërish ne e sfidojmëidenë se procesi i plakjes është i pashmangshëm.

Punë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimMetoda vëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe FiguraFigura; Koha e pritjes; DiskutimPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeOrganizuesit grafikPunë me grupe Metodavëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim,

Vlerësimi i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVetëvlerësim i të nxënitVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinIntervistë me një listë treguesishVlerësim i përgjigjeve me gojëVetëvlerësim i të nxënitVlerësimi i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësim i nxënësve për

zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop

8 29

Projekt: Mjekësia Moderne Kundër plakjes dhe kancerit (faza I )

30

Përsëritje- Cikli qelizor dhe mitoza

DIVERSITETI =

4 T + 1 P

8 31

Struktura e ADN-sëdhe ARN-së

Emërtimi i situatës: Fabrika kimike e proteinave në të ardhmen?Përshkrimi Kontekstual: Të gjithë ne dhe të gjithë organizmat e tjerë kemi qeliza që përmbajnë. Kohët e fundit kodi gjenetik i bakterit Escherichia coli është modifikuar qëllimisht. Një nga tri bazat e tripletit, e cila udhëzon ribozomin me mesazhin “stop” për të ndaluar sintezën e një proteine është ndryshuar, për të koduar një aminoacid që nuk gjendet në natyrë. Kodi i ri udhëzon bakterin të fusë në vargun polipeptidik një aminoacid jonatyror

32

Dyfishimi i ADN-së

9 33

ADN-ja, ARN-ja dhe sinteza e proteinave

34

ADN-ja, ARN-ja dhe sinteza e proteinave

35

Përsëritje- Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave

SISTEMET =

15T + 1 P.L.+ 2

P+ 1 Projekt

+

36

Nevojat për transport të bimëve

Emërtimi i situatës:A rritet ari në pemë?Përshkrimi kontekstual: Shkencëtarët e Agjencisë Shkencore Kombëtare Australiane CSIRO zbuluan se rrënjët e bimëve që

10

37

Struktura e rrënjëve, kërcejve dhe gjetheve

3 Transporti i ujit-

1Portofol+

1Test

8 Hulumtimi i transpirimit

rriten në shkëmbinjtë që përmbajnë ar, thithin sasi të vogla ari dhe i transportojnë përgjatë trupit të bimëve. Ari është helmues për qelizat bimore, por bima e izolonatë duke e rrethuar me kristale të oksalatit të kalciumit dhe duke e depozituar në gjethe dhe lëvore

Analizë, Organizuesit grafikAnaliza morfologjikePrezantimMetoda vëzhgueseOrganizuesit grafikPunë me grupe FiguraFigura; Koha e pritjes; Organizuesit grafikPunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimPunë me grupe FiguraDiskutimAnaliza morfologjike

njëri-tjetrinVetëvlerësim i të nxënitVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishIntervistë me një listë treguesish Vlerësimi i përgjigjeve me gojëVlerësim për të nxënë Intervistë me një listë treguesishVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Intervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënë Vetëvlerësim

projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. Libri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj.

39

Nga ksilema në qelizat e gjethes

40

Nga qimet thithëse të rrënjës në ksilemë

11

41

Translokacioni

42

Si ndodh translokacioni

43

Përsëritje- Transporti te bimët

44

Sistemet transportuese te gjitarët

Emërtimi i situatës:Zemrat artificialePërshkrimi kontekstual:Çdo vit, më shumë se 7 milionë njerëz në të gjithë botën vdesin për shkak të sëmundjeve të zemrës, mëshumë se nga çfarëdolloj shkaku tjetër. Vitet e fundit, inxhinierët biomjekësorë kanë përparuar shumë në krijimin e një lloji të ri të zemrës artificiale, e cila të jetë e aftë të punojë për një kohë shumë më të gjatë, ndoshta aq gjatë, saqë mbartësi i saj të jetojë me të, pa pasur nevojë të kryejë një transplantim të zemrës.

12

45

Enët e gjakut

46

Plazma e gjakut dhe lëngu indor

47

Limfa dhe gjaku

48

Hemoglobina

13

49

Probleme që lidhen me transportin e oksigjenit

50

Zemra

51

Cikli kardiak

52

Kontrolli i rrahjeve të zemrës

1 5 Përsëritje-

4 3 Transporti te gjitarët

54

Test – Kapitujt I –VI

55

Projekt – faza vlerësuese - Mjekësia moderne kundër plakjes dhe kancerit

56

Vlerësimi i portofolit

PLANI I DETAJUAR I PERIUDHËS: JANAR – MARS = 48 ORËSHPËRNDARJA E ORËVE SIPAS TEMATIKAVE PËR PERIUDHËN JANAR-MARS

TEMATIKA TEORI VEPRIMTARI PRAKTIKE

PËRSËRITJE USHTRIME PUNË LABORATORI

PROJEKT PORTOFOL TEST

Diversiteti - - - - -Sistemet 27 4 1Ciklet 10 - 2 - -Gjithsej 37 - 6 1 - 2 1 1

Rezultatet e të nxënit për secilën tematikë për periudhën JANAR- MARS.Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Këmbimi i gazeve dhe duhanpirja. Nxënësi/ja:N2 Përshkruan ndërtimin e sistemit të këmbimit të gazeve te njeriuN3 Shpjegon shpërndarjen e indeve dhe të qelizave në sistemin e këmbimit të gazeveN3 Shpjegon se si ndodh këmbimi i gazeve në mushkëriN4 Prezanton në grup rezultate të e punës hulumtuese për mënyrën se si duhani dëmton sistemin e këmbimit të gazeveN4 Harton një raport për mënyrën se si nikotina dhe monoksidi i karbonit dëmton sistemin kardiovaskularNiveli REZULTATET E TË NXËNIT- Imunitetit. Nxënësi/ja:N3 Tregon se si dhe ku lindin qelizat e bardha të gjakut (leukocitet);N3 Shpjegon se si sistemi imunitar arrin të dallojë trupat e huaj, si patogjenet dhe indet që transplantohen N2 Përshkruan se si fagocitet dhe limfocitet reagojnë gjatë një infeksioniN3 Shpjegon rëndësinë që ka rritja e numrit të leukociteve te njerëzit e infektuar dhe ata me leucemi;N2 Përshkruan se si ndodhin sëmundjet autoimuneN2 Përshkruan se si struktura e molekulave të antitrupave lidhet me funksionin e tyreN3 Tregon se si prodhohen dhe përdoren për diagnostikim dhe mjekim antitrupat monoklonalëN3 Dallon katër llojet e imunitetitN3 Përshkruan se si përdoret vaksinimi për të kontrolluar disa sëmundje infektiveN4 Analizon rolin e limfociteve T në imunitetin qelizor.N3 Shpjegon rolin e antitrupave monoklonalë për diagnostikim dhe mjekimNiveli REZULTATET E TË NXËNIT-Energjia dhe frymëmarrja qelizore. Nxënësi/ja:

N3 Evidenton nevojën e organizmave të gjallë për energjiN3 Shpjegon rolin e ATP-së si një “monedhë” universale e energjisëN3 Shpjegon si energjia e molekulave të përbëra organike transferohet tek ATP-ja gjatë procesit të frymëmarrjes qelizoreN3 Krahason vlerat e ndryshme të energjisë së substrateve që përdoren gjatë frymëmarrjes qelizoreN3 Përshkruan se si të përdoren respirometrat e thjeshtë për të përllogaritur koeficientet e frymëmarrjes (QR) ose për të matur

ndikimin e temperaturës mbi nivelin e frymëmarrjes qelizore;N3 Përdor një ngjyrues redoks për të studiuar frymëmarrjen qelizore te majatëN3 Shpjegon se si struktura e një mitokondrie ndihmon në realizimin e funksioneve të sajN3 Krahason frymëmarrjen qelizore në kushte aerobe dhe anaerobeN3 Përshkruan se si janë përshtatur bimët e orizit për t’u rritur edhe kur janë të zhytura në ujë.Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Fotosinteza. Nxënësi/ja:N2 Përshkruan përthithjen e energjisë së dritës gjatë fazës së fotosintezës të varur nga dritaN3 Shpjegon transferimin e kësaj energjie në fazën e fotosintezës të pavarur nga drita dhe përdorimin e saj për prodhimin e

molekulave të përbëra organikeN2 Përshkruan rolin e pigmenteve të kloroplasteve në përthithjen e energjisë së dritës;N4 Diskuton se si struktura e një kloroplasti e bën atë plotësisht të aftë për të kryer funksionet e tijN3 Shpjegon se si faktorët mjedisorë ndikojnë mbi shpejtësinë (ritmin) e fotosintezësN2 Përshkruan se si janë përshtatur bimët C4 për të fiksuar karbonin në nivele të larta në kushtet e temperaturave të lartaNiveli REZULTATET E TË NXËNIT-Homeostaza. Nxënësi/ja:N3 Shpjegon rëndësinë e homeostazës dhe si sistemi nervor dhe ai endokrin koordinojnë procesin e homeostazës te gjitarëtN3 Analizon ndërtimin e veshkave dhe rolin e tyre në ekskretim dhe në osmorregullimN3 Analizon se si rregullohet përqendrimi i glukozës në gjakN3 Shpjegon se si përfshihen sinjalizimet e qelizave në reaksionin e përgjigjes së qelizave të mëlçisë ndaj adrenalinës dhe

glukagonitN3 Shpjegon parimin e testit për prani të glukozës në urinëN3 Analizon faktorët që shkaktojnë hapjen dhe mbylljen e gojëzaveN3 Analizon se si acidi abshisik (hormon bimor) shkakton mbylljen e gojëzave të qelizave rojeNiveli REZULTATET E TË NXËNIT-Koordinimi. Nxënësi/ja:N3 Krahason rrugët, përmes së cilave gjitarët koordinojnë reagimet ndaj ngacmuesve të brendshëm dhe të jashtëmN3 Analizon ndërtimin dhe funksionet e neuroneve, duke përfshirë edhe rolet e tyre në reflekset e thjeshtaN3 Tregon rolin e receptorëve ndijoreN3 Analizon tejçimin e impulseve nervore;

N4 Analizon nëpërmjet skematizimeve ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseveN3 Shpjegon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizoreN3 shpjegon rolin e hormoneve në kontrollin e ciklit menstrual te femrat

PLANIFIKIMI I TEMAVE PERIUDHA: JANAR- MARSTEMATIKA J

AVA

NR TEMA Situate e parashikuar e të nxënit

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

Vlerësimi Burimet

SISTEMET = 8T + 2 P+ 1 Projekt

15

57 Këmbimi i gazeve: Mushkëritë

Emërtimi i situatës: Kontrolli i rrugëve të frymëmarrjesPërshkrimi KontekstualMjeku kontrollon rrugët efrymëmarrjes së pacientit me endoskop, për të parënëse ka ndonjë bllokim të tyre ose mos vërehet praniae shenjave të mundshme të kancerit të mushkërive.Endoskopët janë tubtha elastikë me një ndriçuesnë njërin skaj dhe me një kamera të vogël në skajintjetër të tij. Ata përdoren për shumë kontrolle rutinëtë kaviteteve të trupit. Lloji i endoskopit që përdoretpër kontrollin e rrugëve të frymëmarrjes quhetbronkoskop.

Punë me grupe FiguraMetoda ERRMetoda vëzhguese Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraMetoda vëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe FiguraMetoda ERRMetoda vëzhguese Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraMetoda-

Vlerësim diagnostikuesVlerësimi i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënëVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim formuesVetëvlerësim i të nxënitVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Intervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënë

Libri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD

58 Trakeja, Bronket, bronkiolat dhe hojëzat

59 Projekt- Faza I- Duhanpirja, sëmundjet e mushkërive dhe kardiovaskulare

60 Përsëritje-Këmbimi i gazeve

16

61 Mbrojtja nga sëmundjet

Emërtimi i situatës: Lija e ishte e para dhe poliomieliti i dyti?Përshkrimi Kontekstual:Ju duhet të jeni vaksinuar kundër poliomielitit. Ndoshta ju habiteni se përse njerëzit bëjnë aq shumë debate rreth vaksinimit kundër një

62 Qelizat e sistemit imunitar

63 Antitrupat dhe

sasia e leukociteve në gjak

sëmundjeje që nuk ka të ngjarë që të shfaqet. Ndoshta sot mund të ketëfare pak raste të poliomielitit, por në të kaluarën prej tij kanë qenë të prekur shumë njerëz. Në shumë raste sot kjo sëmundje shfaqet me simptoma të lehta, por virusiqë e shkakton atë mund të infektojë bazën e nervave dhe të shkaktojë paralizë. Kjo ndodh në rreth 1 % të rasteve.

Demonstrim Organizuesit grafikPunë me grupe Metodavëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimMetoda vëzhguese Organizuesit grafikFigura; Koha e pritjes; DiskutimPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualePunë me grupe Metodavëzhguese Organizuesit grafik

Vlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVetëvlerësim i të nxënitVlerësim Formues Vlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi i përgjigjeve me gojëVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinIntervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënë (Vlerësim formues)Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim FormuesVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim për të nxënë Intervistë me një listë

interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime,

64 Imuniteti aktiv dhe pasiv

17

65 Sëmundjet autoimune

66 Antitrupat monoklonal

67 Përsëritje- Imuniteti

Ciklet = 10T + 2P

68 Nevojat e organizmit për energji

Emërtimi i situatës: Një fëmijë me tre prindërPërshkrimi Kontekstual:Pjesët e vogla rrethore të AND-së në një mitokondri bëjnë kodifikimin për ARN-në e ribozomeve dhe ARN-nëe transportit, të cilat iu duhen organeleve për të sintetizuar proteinat, si dhe për të përfshirë të 13proteinat në funksionin e frymëmarrjes qelizore. Mutacionet e këtyre gjeneve çojnë në çrregullimemetabolike serioze, që prekin në mënyrë të veçantë indet që kanë nevojë të madhe për energji, sikurse janë indi nervor, muskuli i zemrës dhe qelizat e mëlçisë. Këto mutacione trashëgohen nga nëna, sepse vetëmmitokondria e saj kalon te veza e fekonduar. Disa forma të çrregullimeve të mitokondrive janë gjetur në afro 1 në 200 foshnja të lindura çdo vit në të gjithë botën. Prej tyre vetëm

18

69 ATP-ja

70 Frymëmarrja qelizore- Glikoliza dhe reaksionet e ndërmjetme

71 Frymëmarrja qelizore- Cikli i Krebsit dhe fosforilimi oksidativ

72 Struktura dhe funksioni i mitokondrive

19

73 Frymëmarrja qelizore pa oksigjen

74 Përsëritje-

Energjia dhe frymëmarrja qelizore

rreth 10 shfaqin simptoma tepër të rënda

Punë me grupe Metoda ERRMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimMetoda vëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe FiguraFigura; Koha e pritjes; DiskutimPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeOrganizuesit grafikPunë me grupe Metodavëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNP

treguesishVlerësim Formues Vlerësim i përgjigjeve me gojëVetëvlerësim i të nxënitVlerësimi i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVetëvlerësim i të nxënitVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinIntervistë me një listë treguesishVlerësim Formues Vlerësim i përgjigjeve me gojë

CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime,

75 Procesi i transferimit të energjisë

Emërtimi i situatës:Lëndë djegësePërshkrimi Kontekstual:Pavarësisht nga miliona orë kërkimesh, ne ende nuk kemi arritur të ndërtojmë një sistem industrialtë prodhimeve kimike, me anë të të cilit të mund të përfitojmë energjinë e dritës dhe ta përdorim atë për tëprodhuar lëndë të përbëra kimike, me të njëjtën mënyrë sikurse e bëjnë bimët dhe disa prokariotë. Atëherë pse nuk shfrytëzojmë qelizat që ta bëjnë atë për ne?

76 Reaksionet e fotosintezës që varen nga drita

20

77 Reaksionet e fotosintezës që nuk varen nga drita

78 Bimët C4

79 Përsëritje- Fotosinteza

80 Mjedisi i brendshëm

Emërtimi i situatës: Gjumi letargjik i ariut të murrmëPërshkrimi Kontekstual:Për një gjitar është shumë e vështirë dhe e kushtueshme metabolikisht, që të mbajë një temperaturë truporekonstante gjatë periudhës së gjatë të dimrit, kur është shumë ftohtë, dhe tepër e vështirë për të gjetur ushqime. Arinjtë e murrmë ushqehen mirë gjatë verës dhe krijojnë rezerva energjie të pasura me yndyra.

21

81 Kontrolli i temperaturës së trupit

82 Ekskretimi

83 Struktura e veshkave

84 Ripërthithja në nefron

22

85 Kontrolli i sasisë së ujit

86 Kontrolli i glukozës në gjak

SISTEMET = 19T + 2P+ 1 Projekt+ 1U+ 1Portofol+ 1Test

Analiza morfologjikePunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimKoha e pritjes; DiskutimPunë me grupe Analiza morfologjikePunë individualeOrganizuesit grafikPunë me grupe Metodavëzhguese Analiza morfologjikePunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimPunë me grupe FiguraDiskutim

Vetëvlerësim i të nxënitVlerësimi i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVetëvlerësim i të nxënitVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Vlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinIntervistë me një listë treguesishVetëvlerësim i të nxënitIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës Vlerësim për të nxënë Vetëvlerësim i të nxënit

animime, Fletë puneTabelë interaktive, laptop projektoretj Libri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, Libri i nxënësit, tabela ilustruese, lapustila, simulime, animime, laptop projektorEtj.

87 Homeostaza te bimët

88 Përsëritje- Homeostaza

23

89 Komunikimi nervor

Emërtimi i situatës:Aty ku biologjia takohet me fiziologjinëPërshkrimi kontekstual:Ne kemi pesë shqisa: të prekjes, të të parit, të dëgjimit, të shijes dhe të nuhatjes. Shumë studiues diskutojnëedhe për një shqisë të gjashtë, edhe pse kjo është një pikëpamje e diskutueshme. Ata besojnë se ekziston një shqisë e gjashtë, që është perceptimi përtej shqisave,telepatia. Kërkimet e kohëve të fundit tregojnë se ne zbulojmë dallime tepër të vogla, të cilat nuk jemi në gjendje që t’i shprehim me fjalë.

90 Harku reflektor91 Potenciali i

veprimit92 Sinapset

24

93 Roli i sinapseve94 Tkurrja

muskulore95 Si realizohet

tkurrja muskulore

96 Komunikimi hormonal

25

97 Kontrolli i lindjeve

98 Kontrolli dhe koordinimi te bimët

99 Auksinat dhe rritja në gjatësi e bimëve

100

Përsëritje- Koordinimi

101

Ushtrime - Koordinimi

26

102

Testi i periudhës

103

Projekt- Faza vlerësuese- Duhanpirja, sëmundjet e mushkërive dhe kardiovaskulare

104

Vlerësimi i portofolit

PLANI I DETAJUAR I PERIUDHËS: PRILL – QERSHOR = 32 ORËRezultatet e të nxënit për secilën tematikë për periudhën PRILL - QERSHORNiveli REZULTATET E TË NXËNIT-Ndryshimet e trashëgueshme. Nxënësi/ja:N3 Shpjegon se çfarë kupton me termin çift kromozomesh homologeN3 Analizon rolin e mejozës në riprodhimin seksualN3 Shpjegon me anë të skematizimit dinamikën e kromozomeve homologe gjatë mejozësN4 Argumenton me anë të skematizimit kryqëkëmbimin dhe formimin e gametëve rekombinantëN4 Analizon se si kontribuon sjellja e kromozomeve homologe në variacionin gjenetik;N3 Zgjidh problemet që përfshijnë kodominancën, gjenet e lidhura, alelet e shumëfishta apo ndërveprimin e gjeneve N3 Shpjegon si ndodh mutacioni gjenetikN4 Analizon efektin e aleleve mutante te disa sëmundje te njeriuN3 Përshkruan kontrollin e shprehjes së gjeneve te prokariotët dhe eukariotëtNiveli REZULTATET E TË NXËNIT- Përzgjedhja dhe evolucioni. Nxënësi/ja:N3 Shpjegon dallimet mes variacionit të vazhdueshëm dhe atij të ndërprerëN4 Vlerëson ndikimin e mjedisit në fenotipin e organizmaveN3 Analizon rëndësinë e variacionit që të ndodhë përzgjedhja natyroreN4 Argumenton ndikimin e përzgjedhjes natyrore në evolucionin e llojeveN2 Shpjegon se si organizmat kanë krijuar përshtatje fiziologjike, anatomike dhe të sjelljes me mjedisin e tyre.N4 Arsyeton se si izolimi riprodhues mund të çojë në formimin e llojeve alopatrike dhe simpatrikeN3 Shpjegon me anë të skematizimit lindjen e llojeve të reja N3 Shpjegon përdorimin e teknikave në biologjinë molekulare për të njohur marrëdhëniet filogjenetike mes llojeveNiveli REZULTATET E TË NXËNIT- Diversiteti biologjik, klasifikimi dhe ruajtja. Nxënësi/ja:N4 Provon se biodiversiteti mund të vlerësohet brenda një habitati në nivelin e llojeve duke llogaritur indeksin e diversitetitN3 Hulumton ekosistemet duke përdorur metoda për vlerësimin e pranisë, shpeshtinë dhe përhapjen e llojeveN3 Përdor metoda statistikore për të analizuar marrëdhëniet ndërmjet përhapjes dhe faktorëve biotikë ose abiotikëN3 Llogarit një tregues të diversitetit dhe e përdor për të krahasuar diversitetin biologjik në zona të ndryshmeN3 Përshkruan tiparet karakteristike të tri domeneve dhe të katër mbretërive të organizmave eukariotëN4 Harton një draft raport mbi politikat që duhet të ndiqen për ruajtjen e llojeve N4 Diskuton për kërcënimet e diversitetit të llojeve në ekosistemet ujore dhe tokësore dhe për arsyet pse duhet të ruhet aiN4 Diskuton disa nga metodat e përdorura për të mbrojtur llojet e rrezikuara N4 Diskuton mbi rolet e organizatave joqeveritare në ruajtjen lokale dhe globale

SHPËRNDARJA E ORËVE SIPAS TEMATIKAVE PËR PERIUDHËN PRILL - QERSHORTEMATIKA TEORI VEPRIMTARI

PRAKTIKEPËRSËRITJE USHTRIME PUNË

LABORATORIPROJEKT PORTOFOL TEST

Diversiteti 19 - 2 4Sistemet - - - - -Ciklet 3 - -Gjithsej 22 - 2 4 - 2 1 1

PLANIFIKIMI I TEMAVE PERIUDHA: PRILL-QERSHORTEMATIKA J

AVA

NR TEMA Situate e parashikuar e të nxënit

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

Vlerësimi Burimet

Ciklet = 3T + 1 Projekt

27

105

Kromozomet homologe

Emërtimi i situatës: Si fshihen disa karkaleca?Përshkrimi KontekstualKarkalecat me flatra të drejta zakonisht janë të gjelbërdhe kanë aftësinë të maskohen mirë. Herë pas here ndodh që të shfaqet një karkalec i ndritshëm me ngjyrë rozë Ngjyra rozë shkaktohet nga një alel i gjenit, që përcakton ngjyrën e trupit. Gjithmonë është menduarse aleli që shkakton ngjyrën rozë ishte recesiv (I fshehur), por eksperimentet kryqëzuese në vitin 2013, çuditërisht treguan që ky alel ishte dominant(zotërues). Pra, karkaleci me një alel për ngjyrën rozë dhe me alelin për ngjyrën e gjelbër, ka fenotip ështërozë. Teksa do të lexoni këtë tematikë, do të mendoni se si eksperimentet me kryqëzimin e karkalecave përcaktojnë nëse ngjyra rozë shkaktohet nga një alel dominant ose një alel

Punë me grupe FiguraMetoda vëzhguese Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraMetoda vëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe FiguraMetoda ERRMetoda vëzhguese Organizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë

Vlerësim diagnostikuesVlerësimi i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënëVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim formuesVetëvlerësim i të nxënitVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës

Libri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart,

106

Mejoza

107

Projekt-Faza I- Mbrojtja dhe ruajtja e llojeve

108

Gametogjeneza te njeriu dhe bimët me lule

DIVERSITETI

= 19T + 2P+ 1 Projekt+ 4U+ 1Portofol+ 1Test

28

109

Gjenetika- Trashëgimia e gjeneve

110

Kryqëzimet analizuese dhe alelizmi i shumëfishtë

111

Ushtrime- Mejoza, gametogjeneza dhe gjenetika

112

Trashëgimia e lidhur me gjininë

recesiv. individualeFiguraMetoda- DemonstrimOrganizuesit grafikPunë me grupe Metodavëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimMetoda vëzhguese Organizuesit grafikFigura; Koha e pritjes; DiskutimPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafikMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualePunë me grupe

Intervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënë Vlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinVetëvlerësim i të nxënitVlerësim Formues Vlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi i përgjigjeve me gojëVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinIntervistë me një listë treguesishVlerësim për të nxënë (Vlerësim formues)Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim FormuesVlerësim i përgjigjeve me gojëIntervistë me një listë treguesishVlerësimi përmbledhës

lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjLibri i nxënësit, tabela

29

113

Kryqëzimet dihibride

114

Ushtrime për trashëgiminë e lidhur në X dhe kryqëzimet dihibride

115

Ndërveprimet ndërmjet lokuseve

116

Kryqkëmbimi

30

117

Ushtrime: Ndërveprimet ndërmjet lokuseve dhe kryqkëmbimin

118

Mutacionet

119

Kontrolli i shprehjes së gjeneve te prokariotët

120

Kontrolli i shprehjes së gjeneve te eukariotët

31

121

Përsëritje: Ndryshimet e trashëgueshme

122

Variacioni Emërtimi i situatës: Lulet mashtruesePërshkrimi Kontekstual:Koevolucioni është procesi evolutiv, ku përshtatjet e dy llojeve janë formuar si pasojë e trysnisë përzgjedhëse që ushtrojnë ato te njëra-tjetra. Kjo ka ndodhur tepërshtatjet e formuara te lulet e bimëve të ndryshme dhe tek

123

Ndikimet mjedisore në fenotip

124

Përzgjedhja natyrore

insektetpjalmuesit e tyre. Një rast i tillë vërehet te ndërtimi i lules së orkidesë. Te bleta e orkidesë, buza e petlave ngjason me femrëne insektitpjalmuesit. Insektet meshkuj pllenohen me “femrën-lule”, marrin pjalmin dhe e mbartin atë në krezën e një luleje tjetër. Kohë pas kohe, buza ka marrë trajtat e një insekti femër. Orkideja ka insektet e saj pjalmuese, që nuk pjalmojnë lule të tjera. Mashkulli pjalmues “shpërblehet” me nektarin e lules, për aq kohë sa tërhiqet prej “femrës lule”.

Metodavëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe Metoda ERRMetoda PNPAnaliza morfologjikePunë individualeFiguraPunë me grupe, Hulumtim, Anketim, Analizë, PrezantimMetoda vëzhguese Organizuesit grafikPunë me grupe FiguraFigura; Koha e pritjes; DiskutimPunë me grupe Metoda ERROrganizuesit grafik

Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim për të nxënë Intervistë me një listë treguesishVlerësim Formues Vlerësim i përgjigjeve me gojëVetëvlerësim i të nxënitIntervistë me një listë treguesishVetëvlerësim i të nxënitVlerësim i përgjigjeve me gojëVlerësimi përmbledhës Vetëvlerësim i të nxënitVlerësim i nxënësve për njëri-tjetrinIntervistë me një listë treguesish

ilustruese, lapustila, simulime, animime, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektorDërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etjtabela ilustruese, flipchart, lapustila, CD interaktiveFletë puneTabelë interaktive, laptop projektor

32

125

Evolucioni

126

Ligji Hardi –Vajnber

127

Ushtrime: Ligji Hardi-Vajnberg

128

Teoria Darvin -Uollas dhe llojformimi

33

129

Krahasimet në nivel molekular

130

Ekosistemet Emërtimi i situatës: Zogjtë përqeshës (Familja Mimidae)Përshkrimi Kontekstual:Zogjtë përqeshës jetojnë në të gjithë Amerikën. Në ishujt Galapagos, në Paqësor, takohen katër lloje zogjsh përqeshës, nga të cilët zogu përqeshës Floreana është më i rrallë (figura 16.1). Ky lloj u zhduk në ishullin e zogu Floreana në gjysmën e dytë të shekullit XIX. Dy popullata të vogla të këtij lloji mbetën në ishujt e vegjël aty pranë.Programet e ruajtjes kanë pasur disi sukses në rritjen e numrit të këtij lloji dhe është planifikuar për ta rifutur sërish në Floreana. Ky lloj, një nga zogjtë më të rrallë në botë, duhet të ruhet që të mos zhduket, edhe për faktin se kur Darvini vizitoi Floreanën në vitin 1835, vuri re se zogjtë përqeshës në ishuj të ndryshëm në

131

Diversiteti

132

Rëndësia e diversitetit

34

133

Përsëritje- Diversiteti biologjik, klasifikimi dhe ruajtja

134

Testi i periudhës

135

Projekt-Faza Vlerësuese- Mbrojtja dhe ruajtja e llojeve

136

Vlerësimi i portofolit

Galapagos nuk ishin të gjithë njësoj. Pjesa tjetër, siç thuhet, është histori!