finansijske institucije

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJEBanja Luka

________________________________________________________

SEMINARSKI RADIz predmeta: „OSNOVE FINANSIJSKOG

MENADŽMENTA“

TEMA: „Finansijske institucije“

1


________________________________________________________

SADRŽAJ:

1. Uvod...................................................................................32. Vrste finansijskih institucija...............................................43. Centralna banka..................................................................54. Banke..................................................................................75. Štedne i kreditne asocijacije.............................................106. Štedionice.........................................................................107. Kreditne unije...................................................................118. Investicione kompanije ....................................................119. Osiguravajuće kompanije.................................................1510.Penzioni fondovi...............................................................1711.Finansijske kompanije......................................................1912.Berzanski posrednici (brokeri i dileri) .............................1913.Ostale finansijske institucije.............................................2114.Literatura...........................................................................22

2


________________________________________________________

1. UVOD

Finansijska tržišta postoje zbog finansijskih institucija.One su se razvijale uporedo sa razvojem ovih tržišta. Pojedine institucije nastale su prije finansijskih tržišta kao što su npr. banke, štedionice, a neke su tvorevina finansijskih tržišta kao što su institucionalni investitori (npr. Osiguravajuće organizacije, penzioni fondovi), kao i neki finansijski posrednici (investicione kompanije).Karakteristike finansijskih institucija su u tome što njihov osnovni potencijal predstavljaju finansijski instrumenti. Osnovna djelatnost finansijskih institucija koncentrisana je na držanje i operacije finansijskim instrumentima.Finansijske institucije obavljaju funkciju prikupljanja novčanih sredstava, usmjeravaju ih u finansijske plasmane i vrše različite finansijske usluge.Finansijske institucije prikaupljaju novčana sredstva u obliku depozita, u ulozima na transakcione račune, uzimanjem kredita, emisijom hartija od vrijednosti, udijelom u kapitalu, uplatom članarina, prodajom polisa osiguranja i dr. Tako prikupljena novčana sredstva one plasiraju u obliku kredita, kupovinom hartija od vrijednosti na finansijskim tržištima ili ulaganjem u realne plasmane. Većina finansijskih institucija su finansijski posrednici. Najvažnija finansijska institucija je banka (poslovne banke i centralna banka – banka banaka) kao bankarska finansijska institucija. Ostale finansijske institucije su nebankarske i predstavljaju često finansijske posrednike za prenošenje novca i štednje sa jednih na druge subjekte na finansijskom tržištu. Mada su slične bankama one nisu banke iz prostog razloga što ne primaju depozite i ne odobravaju kredite na osnovu kojih se vrši emisija novca. Nebankarske institucije ne mogu da vrše emisiju novca, to mogu samo banke i bankarski sistem, one samo razmještaju već postojeću štednju.Najvažnije nebankarske institucije su: penzioni fondovi, osiguranje, investicioni fondovi, finansijske kompanije, brokersko-dilerske kuće i dr.1

1 Tržište novca i kapitala; Žarko Ristić, Radovan Klincov, Slobodan Komazec, Jovica Marković

3


________________________________________________________2. VRSTE FINANSIJSKIH INSTITUCIJA

Finansijske institucije se mogu klasifikovati na različite načine. Izdvojit ćemo tri klasifikacije.

Prema prvoj klasifikaciji finansijske institucije se dijele u tri grupe:1. intermedijarne finansijske institucije, koje dijelimo na:

-komercijalne banke,-štedionice,-štedno-kreditne zadruge,-osiguravajuće kompanije,-penzioni fondovi,-finansijske kompanije;

2. berza;3. pomoćne i specijalizovane finansijske institucije.

Prema drugoj klasifikaciji finansijske institucije se dijele u sledeće grupe:1. centralna banka;2. depozitne institucije, u koje spadaju:

-banke,-štedne i kreditne asocijacije,-štedionice,-kreditne unije,-štedno-kreditne zadruge;

3. nedepozitne institucije, u koje spadaju:-investicioni fondovi (otvoreni i zatvoreni),-ugovorne finansijske institucije,-osiguravajuće organizacije,-penzioni fondovi;

4. posredničke institucije.

Prema trećoj klasifikaciji finansijske institucije se dijele u sledeće kategorije:

1. klasične finansijske institucije -štedionice,

-kreditne zadruge,-itd.;

2. institucionalni investitori-osiguravajuće organizacije,-penzioni fondovi,-finansijske kompanije,-zadužbine,-itd.;

3. kolektivni investitori

4


________________________________________________________-investicione kompanije,-uzajamni fondovi;

4. berzanski posrednici -brokeri,-dileri.

3. CENTRALNA BANKA

Najvažnija finansijska institucija u finansijskom sistemu je centralna banka. Ona je majka svih banaka. U savremenom svijetu svaka zemlja ima sopstvenu centralnu banku, koja ima dva osnovna zadatka. Prvi je da emituje domaći novac i obezbijedi normalno funkcionisanje bankarskog sistema u cijelini, i drugi da kontroliše ponudu novca na tržištu i da pokrije deficite budžeta države. Zemlje koje nemaju sopstvenu centralnu banku – riječ je o nekoliko najmanjih zemalja u svijetu – nemaju ni sopstvenu valutu i u poslovanju koriste valutu neke druge zemlje.2

Centralna banka obavlja veći broj funkcija koje doprinose ostvarivanju kako makro, tako i mikro ekonomskih ciljeva. Na mikro nivou, centralna banka je odgovorna za sprovođenje monetarne, kreditne i devizne politike što ima značajne implikacije na opštu privrednu ravnotežu. Na mikro nivou ona vrši kontrolu i daje podršku funkcionisanju većeg broja finansijskih institucija koje čine finansijski sistem.Prve centralne banke u mnogim zemljama nastaju još u XVIII i drugoj polovini XIX vijeka. U početku neke od njih su se nalazile u privatnom vlasništvu, ali kasnije su pretvarane u državne institucije. Potiču od različitih emisionih institucija, što asocira na jednu od njihovih prvih i osnovnih funkcija – emisiju novca. Pored toga one su obavljale poslove za finansiranje državnih rashoda. Vremenom, broj funkcija centralne banke se širio u pravcu visokog nivoa regulative i supervizije poslovanja banaka. One postaju centralna ustanova i institucija finansijskog sistema i najvažniji organ u ostvarivanju ciljeva monetarno-kreditne politike.Centralna banka ima veliku ulogu, ona reguliše monetarnu politiku, utiče na visinu kamatnih stopa, nivo kredita, odnose ponude i tražnje novca, nivo deviznog kursa, itd. Osnovne funkcije i zadatke centralne banke mogli bi sumirati u sledećem:

1. emisija novca, novčanica i kredita – centralna banka preko svojih specijalizovanih institucija ili organa emituje gotov novac, ali ona emituje i primarni novac tako što odobrava kredite poslovnim bankama ili od njih kupuju nedospjela potraživanja2. sprovođenje mjera kreditno-monetarne politike – funkcija od čijeg obavljanja zavisi

monetarna, a često i ukupna privredna stabilnost.

U tom smislu centralna banka može da ostvaruje veći broj ciljeva, od kojih su najvažniji:podsticanje privrednog rasta,

2 Principi ekonomije; dr Mladen Ivanić

5


________________________________________________________stabilnost kamatnih stopa i sprječavanje pojave finansijskih kriza,stabilnost deviznog tržišta,stabilnost cijena,zaštita od sistematskog rizika,doprinos razvoju finansijskog sistema.

U sprovođenju mjera kreditno-monetarne politike centralna banka ima više instrumenata:

operacije na otvorenom tržištu,politika obaveznih rezervi,eskontna politika,politika aktiviranja i dezaktiviranja depozita.

3. regulisanje i supervizija rada banaka – regulativa banaka podrazumjeva definisanje niza zakonskih i drugih propisa koji omogućavaju nesmetano funkcionisanje bankarskog sistema. Kontrola i supervizija mogu da se vrše na različite načine. Centralna banka može da vrši licenciranje banaka, davanje odobrenja za njihov rad, zahtjevanje poštovanja visokih standarda poslovanja, davanje saglasnosti za izbor direktora, sprječavanje različitih manipulacija i ukazivanje na problematične banke. Vrlo često se ističe kako su banke veoma regulisane i kontrolisane finansijske institucije. Na taj način se obezbjeđuje njihovo zdravlje, a zdrave banke su značajne zato što:

su sposobne da privlače nove deponente i obezbjeđuju dovoljan iznos kredita,predstavljaju mjesto za privlačenje malih štediša,obezbjeđuju pretvaranje novca u kredite.

Centralna banka može značajno da unese sigurnost u poslovanje banaka preko politike osiguranja depozita. Na taj način se dodatno afirmiše povjerenje u bankarski i cjelokupni finansijski sistem.

4. održavanje spoljne likvidnosti – u obavljanju ove funkcije centralna banka je vrlo angažovana na segmentu deviznog tržišta , gdje ostvaruje ciljeve devizne politike.

5. obavljanje određenih poslova za račun države – kao što su različiti kreditni i fiksni poslovi i u tom smislu zakonska regulativa svake zemlje striktno određuje delokrug rada i ovlašćenja centralne banke.

6. ostale funkcije – kao što su:pomoć pri održavanju likvidnosti ostalih učesnika na finansijskim tržištima,politika selektivnog kreditiranja određenih regiona, sektora, aktivnosti ili privrednih subjekata,poslovi u vezi sa održavanjem kontrole rezervi plemenitih metala, tzv. zlatna politika,obezbeđivanje adekvatnih podataka, informacija i sprovođenje različitih ekonomskih istraživanja,itd.

Centralna banka može odigrati značajnu ulogu u razvoju finansijskog tržišta na dva načina:1. emisijom kvalitetnih hartija od vrijednosti,

6


________________________________________________________2. operacijama na otvorenom tržištu.

Centralna banka mora biti potpuno nezavisna i samostalna u svom radu. Nezavisnost i samostalnost centralne banke se ogleda u sposobnosti da preduzima sve neophodne mjere kako bi se ostvarili zatrcani ciljevi. Samo ukoliko je samostalna i nezavisna u svom radu centralna banka može da pomogne u ostvarivanju makro i mikro ekonomskih ciljeva, kao što su niska inflacija, jeftini krediti, niska nezaposlenost, efikasan bankarski i finansijski sistem, itd.3

4. BANKE

Najveću i najznačajniju grupu depozitnih finansijskih institucija predstavljaju banke.4 Banke su finansijske institucije koje se bave prikupljanjem i plasiranjem slobodnih novčanih sredstava, obavljanju usluga plaćanja između privrednih subjekata, kao i usluga plaćanja između privrednih institucija i stanovništva.5

U traženju odgovora na pitanje «Šta je to banka?» možemo pristupiti na dva načina: putem klasičnog i novijeg shvatanja.Prema klasičnim shvatanjima banka je finansijska institucija koja do sredstava dolazi putem prikupljanja depozita kako bi kasnije odobravala kredite. Banka obavlja i neke druge poslove, pre svega plaćanja, davanja garancija i slično. Suština poslovanja banaka je da kamata na odobrene kredite bude veća od kamate koje banka plaća na depozite svojim deponentima. Iz te razlike banka pokriva svoje troškove i ostvaruje zaradu.U poslednjih dvadesetak godina uloga banaka je značajno počela da se mijenja. Na to je uticao veći broj faktora kao što su: tokovi internacionalizacije i globalizacije, povećanje broja finansijskih usluga, podizanje nivoa konkurencije, tehničko-tehnološki razvoj, pojava velikog broja inovacija, itd. Sve navedene promjene su uticale da pojedini analitičari tvrde da klasične banke kakve smo poznavali vijekovima prosto umiru. Razlog za nestajanje tradicionalnih banaka je povezan sa potrebom podizanja ukupne efikasnosti cijelokupnog finansijskog sistema i tržišta u okviru njih. Savremene banke su bile prinuđene da mnogo toga promijene, da nude nove servise, da otvaraju svoje organizacione dijelove koji obavljaju druge finansijske usluge, da vrše tehnološke inovacije, da vrše promjene u sistemima plaćanja, procedurama i načinu rada. Danas su banke vrlo složene finansijske institucije kje nude čitavu lepezu različitih usluga namjenjenih vrlo širokoj kategoriji učesnika privrednog i društvenog života. Neke od funkcija savremene banke su:

kreditna funkcija,funkcija investicionog planiranja,funkcija plaćanja,funkcija štednje,

funcija upravljanja gotovinom,investiciono bankarstvo,

3 Finansijska tržišta i instrumenti; dr Dejan D. Erić4 Finansijska tržišta i instrumenti; dr Dejan D. Erić 5 Principi ekonomije; dr Mladen Ivanić

7


________________________________________________________brokerska funkcija,funkcija osiguranja,funkcija poverenika.

Neke od nabrojanih funkcija su iz domena klasičnog poimanja banke i bankarske usluge, a to su funkcija plaćanja, štednje, kredita i upravljanje gotovinom.Bankarska struktura između zemalja je vrlo različita. Značajna tendencija u pogledu promjena bankarske strukture je da dolazi do smanjivanja broja banaka sa jedne strane, ali zato povećanja njihove veličine sa druge strane. Tri važna faktora koji utiču na promjene u bankarskoj strukturi su:

1. ekonomija obima,2. tehnološke inovacije,3. regulativne promjene.

Bankarska struktura je pod velikim uticajem i zakonske regulative. Zakoni o bankarstvu predstavljaju najvažnije pravne propise koji regulišu njihov rad.U osnovi sve usluge banaka moguće je svrstati u tri grupe:

1. individualno bankarstvo – koje obuhvata poslove sa stanovništvom hipotekarne poslove, poslove sa kreditnim karticama, kreditiranje kupovine potrošnih dobara, studentske kredite, usluge pojedincima oko investiranja u hartije od vrijednosti i druge usluge koje su uglavnom namjenjene sektoru stanovništva,

2. institucionalno bankarstvo – koje se odnosi na poslove kreditiranja nefinansijskih privrednih organizacija, finansijskih organizacija i državnih agencija. U okviru ove grupe poslova obavlja se veliki broj pojedinačnih poslova, kao što su poslovi kreditiranja, lizing, faktoring poslovi i slično,

3. globalno bankarstvo – koje se odnosi na veliki broj aktivnih i pasivnih bankarskih poslova usmjerenih ka međunarodnom tržištu.

Postoji veliki broj različitih banaka, kao što su: komercijalne, poslovne, investicione, razvojne, regionalne, granske i druge. Prema uslugama koje pružaju sve se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:

komercijalne – koje obuhvataju klasične poslove kreditiranja privrede i stanovništva, poslove platnog prometa i druge poslove iz domena klasičnog poimanja bankarskih usluga,

investicione – koje su specijalizovane za niz usluga u vezi sa poslovanjem sa hartijama od vrijednosti.

U Evropi ponekad se pravi razlika između velikoprodajnog i maloprodajnog bankarstva. Velikoprodajno bankarstvo je orijentisano uglavnom prema privredi i velikim poslovima koji saglasno tome donose i veću zaradu. Maloprodajno bankarstvo je više orijentisano ka pružanju usluga širokim slojevima stanovništva.

Banke obavljaju veći broj aktivnosti na finansijskim tržištima, koje se mogu sistematizovati u tri grupe:

1. Aktivnosti na prikupljanju sredstava – gdje se pojavljuju u ulozi emitenta različitih finansijskih instrumenata. Osnovna karakteristika banaka je da do sredstava dolaze

8


________________________________________________________prikupljanjem različitih vrsta depozita, koji mogu biti: po viđenju, na osnovu tekućih i žiro računa, štednih, oročenih i tome slično. Depoziti predstavljaju osnovni i najznačajni izvor sredstava za banke, ali pored depozita, pasivu bilansa stanja mogu da čine i drugi izvori sredstava, koje je moguće podijeliti u dvije velike grupe:

kreditni izvori – koje čine različite pozajmice,sopstvene izvore – to jest akcijski kapital i akumulirani dobitak.

2. Aktivnosti na plasiranju sredstava. – što se tiče aktive banaka, prikupljena sredstva mogu da se koriste za različite svrhe i na različite načine. Najčešće se koriste za odobravanje različitih vrsta kredita, investicije u realnu aktivu i investicije u različite finansijske instrumente.Krediti su najvažniji dio aktiva banke i smatra se da banke mogu da odobravaju veći broj različitih kredita i to:

kredite za nekretnine,kredite finansijskim institucijama,kredite za poljoprivredu,komercijalne i industrijske kredite,potrošačke kredite,finansiranje kupovine na lizing,razno.

Ukoliko banke plasiraju sredstva u realne investicije to znači da ulažu u zemlju, poslovni prostor, zgrade, objekte i slično.U ulozi investitora u različite finansijske instrumente banke mogu na tržištu novca investirati svoje viškove žiralnog novca, mogu kupovati kratkoročne državne hartije ili komercijalne zapise preduzeća.

3. Aktivnosti investicionog bankarstva – se odnosi na čitav set aktivnosti i poslova koje banke poduzimaju u procesima emisije hartija od vrijednosti za privredne subjekte.Investiciono bankarstvo podrazumjeva pružanje čitavog spektara različitih bankarskih usluga koje se kreću od davanja saveta, pomoći oko pripreme registracionih izvještaja i objavljivanja prospekta za javnu ponudu hartija od vrijednosti, preko usluga pokroviteljstva emisije, sve do poslova u vezi sa plasmanom emisije, garantovanja ili čak otkupa.

Kada se govori o aktivnostima banaka na finansijskim tržištima ključnu ulogu ima menadžment banke. Smatra se da bankarski menadžeri imaju najmanje četiri važne funkcije:

1. upravljanje likvidnošću,2. upravljanje pasivom,3. upravljanje aktivom,4. upravljanje adekvatnošću kapitala.

U poslijednje vrijeme dolazi do više tendencija koje pogađaju poslovanje mnogih banaka, a najznačajnije su:

smanjivanje uloge komercijalnog bankarstva i rast tzv. univerzalnog tipa bankarstva,

9


________________________________________________________povećanje međunarodne dimenzije poslovanja,konvergencija u finansijskom sektoru,velika koncentracija finansijske moći,tehničko-tehnološke inovacije.6

5. ŠTEDNE I KREDITNE ASOCIJACIJE

Štedne i kreditne asocijacije, udruženja ili zadruge predstavljaju finansijske institucije sa određenom tradicijom. Nastale su još krajem XVIII vijeka, da bi snažan razvoj doživjele tokom XIX vijeka, kada su mnoge banke smatrale da je obavljanje poslova sa stanovništvom prilično neprofitonosno. Umjesto ka tzv. malom, banke su više bile orijentisane ka velikoprodajnom bankarstvu, to jest obavljanju poslova kreditiranja privrednih organizacija. U pogledu aktivnosti na finansijskom tržištu štedne i kreditne asocijacije su aktivne na mnogim segmentima i u trgovanju različitim finansijskim instrumentima. Pojavljuju se i u ulozi emitenta svojih hartija, ali i u ulozi investitora. Kada smo kod uloge emitenta treba napomenuti jednu vrlo važnu karakteristiku vezanu za ove institucije, a to je međusobna povezanost funkcija vlasnika i korisnika usluga. Prvi korisnici su ujedno bili i prvi deponenti. To je moglo da uzrokuje mnoge probleme i sukobe interesa. Vremenom, funkcija vlasništva i korisnika se razdvojila. Tako su asocijacije počele da prikupljaju sredstva i na druge načine osim depozita, npr. putem emisije svojih hartija od vrijednosti, najčešće instrumenata duga – zapisa, nota, obveznica. Što se tiče plasmana štednih i kreditnih asocijacija one su uglavnom orijentisane ka odobravanju kredita, kupovini nekretnina, ali i investiranju u hipotekarne i državne hartije od vrijednosti.7

6. ŠTEDIONICE

Štedionice ili štedne banke su po svojoj prirodi veoma slične štednim i kreditnim asocijacijama. Ponekad se čak poistovijećuju i ne prave se jasne i precizne razlike između njih. Riječ je o institucijama koje su pomagale siromašnijim slojevima stanovništva da finansira svoje potrebe. Iako su relativno malobrojne štedionice imaju dosta veliku moć. Veoma su aktivne na mnogim segmentima finansijskih tržišta. Plasmani štedionica su uglavnom u hipotekarne kredite, državne i hipotekarne hartije od vrijednosti. Najvažniji izvori sredstava su depoziti, mada je moguće da se ove institucije pojave i u ulozi emitenta svojih hartija.8

7. KREDITNE UNIJE

6 Finansijska tržišta i instrumenti; dr Dejan D. Erić7 Finansijska tržišta i instrumenti; dr Dejan D. Erić8 Finansijska tržišta i institucije; dr Dejan D. Erić

10


________________________________________________________Kreditne unije nisu tako stare depozitne institucije. Smisao nastajanja kreditnih unija je bio da omogući određenim kategorijama subjekata da dođu do kredita pod relativno povoljnim uslovima. Kao takve one su imale određene karakteristike koje nisu krasile druge depozitne institucije:

bile su u formi kooperativa, to jest sa uzajamnim vlasništvom gdje su svi depoziteri ujedno bili i vlasnici, svi su imali pravo glasa čija snaga zavisi od visine sredstava koje neko drži na računu,morala je da postoji određena crta zajedničke pripadnosti, odnosno zajedništva između članova što ih je međusobno povezivalo i još važnije obvezivalo,ove institucije su bile neprofitne organizacije što im je davalo značajne poreske olakšice.

Osnovna svrha kreditnih unija je odobravanje manjih potrošačkih kredita svojim članovima, mada se u poslijednje vrijeme širi krug usluga i na usluge iz domena kreditnih kartica i kreditiranja na osnovu njih. Prihod se isplaćuje u obliku dividendi, a ne kamata, iako je finansiranje više zasnovano na principima instrumenata duga, a ne vlasničkih instrumenata. Ono što je ostala bitna osobenost kreditnih unija jeste zajednička pripadnost članova. Čak dvije trećine svih kreditnih unija su zasnovane na profesionalnoj povezanosti članova. Najvažniji izvori sredstava ovih institucija su depoziti i to različitih vrsta – po viđenju, oročeni, štedni, na čekovne i tekuće račune, itd. Pored toga one mogu emitovati i svoje hartije, najčešće kratkoročne instrumente duga – zapise ili note. Plasmani kreditnih unija su uglavnom potrošački, a u novije vrijeme i hipotekarni krediti. Kreditne unije se javljaju i kao investitori u pojedine hartije od vrijednosti i to prije svega državne ili hipotekarne hartije.9

8. INVESTICIONE KOMPANIJE

Investicione kompanije predstavljaju značajne učesnike na finansijskim tržištima koji u osnovi obavljaju posredničku ulogu. One prodajom svojih akcija ili udela dolaze do kapitala i sredstava koje dalje koriste radi investiranja na mnogim segmentima finansijskih tržišta. One vrše svojevrsno prepakivanje različitih drugih oblika finansijske aktive u svoje hartije koje prodaju zainteresovanim investitorima. Treba imati u vidu da svaka akcija investicione kompanije predstavlja proporcionalan udio u protfoliju hartija kojima upravlja menadžerski tim kompanije.Osnovne karakteristike rada investicionih kompanija su:

da sredstva ne odlaze putem prikupljanja depozita, potpisivanjem ugovora, već na bazi emisije i prodaje svojih hartija od vrijednosti – akcija i udijela;prikupljeni kapital investiraju na mnogim segmentima finansijskih tržišta u diversifikovane plasmane velikog broja različitih instrumenata;

vlasnici akcija u stvari posjeduju jedan dio portofolija fonda;karakteriše ih visok stepen likvidnosti;

9 Finansijska tržišta i instrumenti; dr Dejan D. Erić

11


________________________________________________________aktivom upravljaju profesinalni menadžeri, koji raspolažu velikim nivoom znanja stručnosti i iskustava iz oblasti poslovnih finansija, investicija u hartije od vrijednosti, portfolio menadžmenta, finansijskih tržišta i drugih finansijskih disciplina.

Investicione kompanije i fondovi nastali su na bazi generalne ideje da se putem diversifikacije investicionih plasmana smanje finansijski rizici investitora. Postoji veći broj drugih razloga zbog kojih su investicione kompanije postale vrlo atraktivne za investitore, a to su prije svega:

kontinuelno korišćenje usluga i znanja vrhunskih stručnjaka, profesionalnih portfolio menadžera;mogućnost korišćenja prednosti ekonomije obima i s tim u vezi nižih transakcionih troškova;vrlo visok stepen likvidnosti i mogućnost brzog povraćaja sredstava;pružanje dodatnih usluga vlasnicima akcija;vremenski faktor;mala vjerovatnoća uključivanja u neetičke oblike ponašanja;omogućen pristup na međunarodno tržište.

Postoje različiti pristupi u pogledu klasifikacije i podjele investicionih kompanija i fondova. Podjelu investicionih kompanija i fondova moguće je izvršiti prema dva osnovna kriterijuma i to: I – Podijela na osnovu specifičnosti u funkcionisanju – Sve investicione kompanije funkcionišu na bazi osnovnog principa da prikupljaju sredstva manjih individualnih investitora kojima za uzvrat emituju akcije ili udjele, to jest potvrde o učešću u finansijskoj aktivi fonda. Tako prikupljena sredstva koriste radi investiranja u mnoge finansijske instrumente. U pogledu konkretnih mehanizama funkcionisanja postoje određene specifičnosti između njih, te je otuda moguće razlikovati tri osnovna tipa investicionih kompanija:

1. Otvoreni investicioni fondovi – konstantno im se mijenja broj vlasnika i tržišna vrijednost kapitala. Do sredstava dolaze prodajom svojih akcija. Ono što predstavlja specifičnost u njihovom funkcionisanju jeste da su uvijek spremni javno da prodaju akcije novim investitorima. Otvoreni investicioni fondovi su u svakom trenutku vremena spremni da izvrše otkup svojih emitovanih akcija od investitora. Cijena po kojoj se vrši kupovina ili prodaja akcija otvorenih fondova odgovara tržišnoj vrijednosti portfolija hartija od vrijednosti kojima oni raspolažu. Cijena akcija se određuje na bazi takozvane neto vrijednosti aktive po jednoj akciji. Aktiva otvorenih investicionih fondova se sastoji iz velikog broja finansijskih instrumenata koji sačinjavaju portfolio fonda. Ona se mijenja svakog radnog dana paralelno sa promjenama cijena finansijskih instrumenata koji je sačinjavaju. Dobija se tako što se pomnoži tekuća tržišna cijena na kraju dana sa ukupnim brojem hartija koje fond posjeduje. Sve to se sabere i dobijamo ukupnu aktivu fonda, od koje se kasnije odbijaju obaveze i to dijeli sa brojem akcija fonda. Otvoreni investicioni fondovi predstavljaju vrlo moćne učesnike i posrednike na finansijskim tržištima. Treba napomenuti da investicije u ovu vrstu fondova mogu nositi određenu dozu rizika, posebno u slučaju pada cijena hartija, krize i recesije.

2. Zatvoreni investicioni fondovi – imaju fiksan broj emitovanih akcija. Oni su stariji u odnosu na otvorene fondove i akcije emituju kao i svaka druga korporacija najčešće

12


________________________________________________________putem javne ponude ili incijalne javne ponude ukoliko se fond prvi put pojavljuje na tržištu. Po pravilu ne vrše otkup emitovanih akcija od svojih akcionara – investitora. Ipak, akcijama ovog fonda moguće je sekundarno trgovati bilo u okviru berzanskog, bilo u okviru vanberzanskog prometa. Osnovne razlike između zatvorenih i otvorenih investicionih fondova moguće je sumirati u par kratkih crtica:

broj akcija,način prodaje akcija,promet akcija,ciljevi investiranja.

Cijena akcija zatvorenih investicionih fondova zavisi od tržišnih kratanja i osnosa ponude i tražnje za njima. Zatvoreni investicioni fondovi obično su manje popularni od otvorenih. U poslijednje vrijeme je prisutna tendencija smanjivanja razlika između otvorenih i zatvorenih investicionih fondova. Tako je nastala jedna od podvarijanti ovih fondova, nazvana intervalni zatvoreni investicioni fondovi. Njihova osnovna karakteristika je da se u određenim intervalima vremena ponašaju kao otvoreni fondovi, to jeste vrše otkup akcija od vlasnika i njihovu slobodnu prodaju.

3. Investicioni trastovi sa udelima – ova kategorija investicionih fondova nema upravne odbore i portfolio menadžere koji upravljaju poslovanjem i aktivom fonda. Oni ne prodaju akcije, već udjele koji predstavljaju pravo na dio učešća u aktivi fonda. Broj certifikata udijela je fiksiran i nepromjenjiv. Njima se može trgovati na sekundarnim tržištima. Investicioni trastovi sa udijelima su specijalizovani za investicije u obveznice. Međutim, oni se ne bave aktivnim trgovanjem, u smislu kupovine i prodaje obveznica na sekundarnim tržištima. Ovi fondovi su najčešće potpisnici ili kupci obveznica u privatnim plasmanima. Ova vrsta fondova takođe obavlja i usluge čuvanja obveznica i u periodičnim intervalima vremena vrši distribuciju kamata koje naplati vlasnicima udijela, a na dan dospijeća isplatu iznosa poslijednje kamate i glavnice. Investicioni trastovi imaju fiksan datum prestanka rad. Poslije isplate svih obaveza vlasnicima udijela fond se rasformira i prestaje sa radom. Njihov životni vijek je vrlo različit i zavisi od strukture plasmana. Mogu se kreirati na period od par mjeseci, pa do 20 godina.

II – Podijela prema investicionim ciljevima –U pogledu ciljeva investiranja postoje velike rezlike između fondova. Pojedini fondovi investiraju u obveznice, drugi u instrumente akcijskog kapitala, treći u kratkoročne instrumente tržišta novca, itd. Nekoliko karakterističnih vrsta investicionih fondova u zavisnosti od ciljeva investiranja su:

1. Investicioni fondovi koji investiraju u akcije – gdje postoji više različitih vrsta u zavisnosti od konkretnih ciljeva:

fondovi rasta ili tzv. go-go fondovi,fondovi agresivnog rasta,fondovi prihoda i rasta,indeksni fondovi,specijalizovani fondovi,sektorski fondovi,internacionalni fondovi,

globalni fondovi,balansirani fondovi,

13


________________________________________________________multi fondovi.

2. Investicioni fondovi koji investiraju u instrumente duga – osnovni cilj je da se očuva vrijednost kapitala i da se ostvare određeni pozitivni realni prinosi u budućnosti. Moguće je razlikovati više vrsta fondova:

fondovi koji ulažu u državne hartije od vrijednosti sa fiksnim prihodom,fondovi koji investiraju u obveznice firmi,fondovi koji investiraju u obveznice niskog ranga,fondovi koji investiraju u konvertibilne obveznice,fondovi koji investiraju u obveznice lokalnih organa vlasti,međunarodni fondovi.

3. Investicioni fondovi koji investiraju u kratkoročne finansijske instrumente – fondovi tržišta novca – ulažu svoja sredstva u kratkoročne finansijske instrumente, to jest u instrumente tržišta novca. Ovi fondovi donekle imaju karakteristike depozitnih institucija, pošto svojim vlasnicima nude mogućnost prijema više vrsta depozita. Do sredstava dolaze prodajom akcija. Investiraju ih u instrumente tržišta novca, koji su vrlo likvidni. Likvidnost je jedna od osnovnih karakteristika ovih fondova. Još jedna specifičnost je mogućnost da se akcionarima na bazi njihovih uloga izdaju čekovi i kreditne kartice. Ovi fondovi se najčešće pojavljuju u okviru grupe većeg broja fondova.

Da bi bili u stanju da obavljaju veliki broj značajnih i složenih funkcija investicione kompanije moraju da imaju odgovarajuću organizacionu stukturu. Ona se sastoji uglavnom iz više nivoa:

skupštine akcionara,upravnog odbora,investicioni i finansijski savjetnici,distributivna i prodajna mreža.

Najvažniji elemenat organizacije svake investicione kompanije predstavljaju stručnjaci iz reda finansijskih analitičara i investicionih savjetnika. Oni čine operativni menadžment fonda. Od njihovih znanja, stručnosti, procjena i odluka zavisi uspijeh poslovanja cijelog fonda. Oni obavljaju izuzetno odgovorne uloge vezane za praćenje, analizu i predviđanje tržišnih kretanja, donošenju investicionih odluka, kreiranje i održavanje portfolija, mjerenje prinosa i rizika, itd.Poslovanje investicionih kompanija predstavlja područje posebne zakonske regulative. Rad ovih finansijskih institucija regulisan je zakonom o investicionim kompanijama koji se razlikuje od zemlje do zemlje.Poslednjih godina dolazi do velikog talasa inovacija na svijetskim finansijskim tržištima, a u skladu sa tim, došlo je i do značajnih inovacija u poslovanju investicionih kompanija:

1. porodica fondova – riječ je o grupi ili kompleksu fondova, gdje menadžeri investicione kompanije koja čini porodicu fondova, nude investitorima veći broj investicionih mogućnosti i više različitih ciljeva;

2. kantri fondovi – riječ je o posebnoj vrsti zatvorenih investsticionih fondova koji su specijalizovani za ulaganje u hartije od vrijednosti pojedinih zemalja. Najčešće se radi o zemljama koje ostvaruju visoke stope privrednog rasta i razvoja i gdje su finansijska

tržišta doživjela snažan bum. Mogu biti usmjereni i ka investiranju u finansijska tržišta zemalja u tranziciji;

14


________________________________________________________3. of-šor fondovi – riječ je o fondovima koje sponzorišu i njima upravljaju firme ili

pojedinci koji nisu rezidenti zemlje gdje fondovi posluju. Kod ove vrste fondova je prisutna dislokacija između teritorije na kojoj se nalaze investitori i vlasnici;

4. fondovi u nekretnine – riječ je o specijalnim investicionim fondovima koji do sredstava dolaze emisijom i prodajom akcija kako bi ih ulagali u različite oblike nekretnina ili hipotekarne kredite. Postoje tri osnovne vrste ovih fondova:

oni koji investiraju direktno u imovinu,oni koji investiraju u hipoteke ihibridni koji predstavljaju kombinaciju predhodne dvije grupe.

5. hedž fondovi – riječ je o novoj vrsti fondova koji su strategijski usmjereni ka bogatim pojedincima ili pojedinim finansijskim institucijama koje za usluge plaćaju poprilično visoke provizije.10

9. OSIGURAVAJUĆE KOMPANIJE

Osiguravajuće kompanije spadaju u kategoriju institucionalnih investitora pošto raspolažu velikim iznosima kapitala koji investiraju na mnogim segmentima finansijskih tržišta. Suština poslovanja osiguravajućih kompanija sastoji se u pružanju usluga osiguranja od eventualnosti dešavanja određenih, najčešće neželjenih događaja u budućnosti. One prodaju polise osiguranicima koji su obavezni u toku perioda osiguranja da plaćaju određenu sumu novca koja se naziva premija. Osiguravajuća društva se obavezuju da će pružiti usluge osiguranja i izvršiti isplatu štete u slučaju da se dati neželjeni događaj zaista desi. Na taj način osiguravajuća društva postaju nosioci rizika. Dvije osnovne vrste osiguravajućih društava su:

1. kompanije za osiguranje života i2. kompanije za osiguranje imovine.

Osiguravajuće kompanije koje pružaju usluge osiguranja života kreiraju takve polise gdje osiguranik ima pravo na određenu naknadu u slučaju prerane smrti, povrede ili bolesti. U takvim situacijama kompanija ima obavezu da izvrši isplatu određenog iznosa novca nosiocu polise osiguranja. Poslovi osiguranja života spadaju u red najstarijih i najčešćih usluga koje pružaju osiguravajuća društva. Najvažnije pitanje u kreiranju polise životnog osiguranja je vezano za određivanje visine premije. Za životno osiguranje kao najvažniji faktori pri određivanju premije se uzimaju godine starosti, zdravstveno stanje osiguranika i vjerovatnoća javljanja drugih faktora relativnih za samu polisu. Treba napomenuti da se tako dobijeni iznos naziva čistom premijom, na koju se dalje dodaju troškovi upravljanja osiguravajuće kompanije i zavisni troškovi marketinga, promocije, itd, što sve zajedno čini ukupnim iznosom premije koju osiguranik mora da plaća. U dizajniranju programa osiguranja života osiguravajuće kompanije nude veći broj mogućih opcija za korisnike: - potpuno životno osiguranje,

- vremensko osiguranje,- varijabilno životno osiguranje,- univerzalno osiguranje,

- grupno osiguranje,- polise osiguranja koje povezuju osiguranje sa štednjom ili investicijama u hartije od

vrijednosti,


15


________________________________________________________- anuiteti,- olise osiguranja života kreirane za potrebe penzionih programa.

Osiguravajuće kompanije koje pružaju usluge osiguranja imovine su starije i imaju dužu tradiciju. Poslovi osiguranja imovine su povezani sa osiguranjem od krađe, štete, požara, uništenja, zemljotresa, vremenskih nepogoda ili nekih drugih nepredviđenih okolnosti i događaja koji mogu smanjiti vrijednost određenim fizičkim dobrima. Osiguravajuća dobra koja se bave ovim poslovima su sa problemom težeg predviđanja nepoželjnih događaja što stvara probleme u usklađivanju odnosa priliva od premija osiguranja i odliva po osnovu isplate štete. Zato su ove polise obično kraćeg vijeka, a same kompanije su suočene sa mnogo većim stepenom rizika. Osiguravajuća društva koja se bave poslovima osiguranja imovine mogu biti dvostruko orijentisana i to:

1. ka domaćinstvima, odnosno stanovništvu, gdje nude različite usluge tipa: osiguranja kuća, nekretnina, automobila, jahti, itd. U novije vrijeme nude se i osiguranja u slučaju određenih aktivnosti, npr. putovanja, itd. Sve više se nude i univerzalne polise osiguranja koje pokrivaju više stvari istovremeno,

2. ka privredi, što se naziva tzv. komercijalnim osiguranjem, gdje se nudi širok spektar usluga, od osiguranja proizvodnih kapaciteta i imovine, do osiguranja izvršenja određenih ugovora ili poslova.

Napravljena je razlika između opštih i dugoročnih osiguravajućih kompanija. Opšte osiguranje se odnosi na aktivnosti osiguranja imovine, dok dugoročno je vezano za aktivnosti osiguranja lica. U novije vrijeme većina osiguravajućih kompanija istovremeno obavlja obe grupe poslova osiguranja. Postoji još jedna vrsta poslova kojim osiguravajuće kompanije mogu da se bave, a riječ je o aktivnostima reosiguranja. Osiguravajuća kompanija može da dobije reosiguranje svojih poslova, što faktički znači da jedan dio prinosa i rizika alocira na druge osiguravajuće kompanije kako bi se smanjio ukupan nivo rizika.Osiguravajuće kompanije su izuzetno veliki igrači i značajni učesnici na finansijskim tržištima. Ove finansijske institucije raspolažu ogromnim sredstvima, koja se ne mijere u milijardama već bilionima. Da bi mogle da upravljaju tako ogromnim sredstvima, osiguravajuće kompanije moraju da se pridržavaju određenih bazičnih principa, a najvažniji su:

- profitabilnost,- leveridž,- likvidnost.

U planiranju aktivnosti osiguravajućih kompanija najprije se mora poći od predviđanja priliva sredstava. Najvažnije prilive predstavljaju periodične uplate sredstava po osnovu zaključenih polisa. Broj prodatih polisa pomnožen sa visinom premija daje ukupnu visinu prihoda koju kompanija ostvaruje po toj osnovi. U investiranju na finansijskom tržištu osiguravajuće kompanije preferiraju izvjesnost i sigurnost. Zato pažljivo strukturiraju portofolije finansijskih instrumenata u koje investiraju. Cilj je da se slobodni viškovi sredstava iskoriste na što je moguće efikasniji način, u smislu da se ostvare što viši prihodi od investiranja na finansijskom tržištu. Veliki značaj u radu ovih institucija imaju njihovi portfolio menadžeri.

Prilikom donošenja investicionih odluka osiguravajuće kompanije naročito vode računa da konstantno usklađuju strukturu svojih plasmana sa strukturom svojih izvora. Kompanije za osiguranje života više ulažu u dugoročne obveznice i hipotekarne hartije od vrijednosti.

16


________________________________________________________Investicije u akcije nisu suviše atraktivne za osiguravajuće kompanije pošto ovi finansijski instrumenti nose dosta visok rizik od mogućeg pada cijena. Osiguravajuće kompanije koje obavljaju usluge osiguranja imovine, uslijed potrebe održanja višeg stepena likvidnosti češće se opredjeljuju da investiraju u visoko likvidne oblike finansijskih instrumenata.Poslovanje osiguravajućih kompanija je vrlo regulisana oblast. Ona se definiše posebnim zakonima koji čine jedan iz seta zakona za regulisanje rada finansijskih institucija. Uz sve to, svi agenti osiguravajućih društava moraju biti licencirani.Početkom 90-tih godina XX vijeka došlo je do značajnih tokova konvergencije u razvijenim zemljama, koji su se prije svega ogledali u trendu smanjivanja i gotovo nestajanja strogih razlika između osiguravajućih kompanija i banaka. Ova tendencija je dobila naziv bancassurance i imala je nekoliko formi:

- međusektorske investicije,- interpenetracija tržišta,- kooperativni sporazumi između banaka i osiguravajućih društava.11

10. PENZIONI FONDOVI

Penzioni fondovi u velikom broju zemalja savremenog svijeta spadaju u red najvećih institucinalnih investitora na finansijskim tržištima. Penzioni fondovi do sredstava dolaze iz uplata doprinosa zaposlenih, poslodavaca i državnih organa, ali i kroz sopstvene prihode koje ostvaruju investiranjem u diversifikovane portfolije različitih finansijskih instrumenata. Postoji nekoliko vrlo objektivnih razloga koji su doveli do rasta značaja i uloge penzionih fondova na finansijskim tržištima širom svijeta u poslijednjih dvadesetak godina, a to su:

- povećanje nivoa životnog standarda i realnih zarada,- produženje prosječnog životnog vijeka i povećanje finansijskih potreba stanovništva,- poreske olakšice koje nose izdvajanje u penzione fondove u mnogim zemljama.

Penzioni fond najjednostavnije možemo objasniti kao «institucionalnog investitora koji obezbjeđuje pojedincima sigurnost i stabilnost prihoda poslije okončanja radnog vijeka».Osnivači penzionih fondova mogu biti veoma različiti. Oni se često nazivaju sponzorima penzionih planova. U zavisnosti od osnivača, sve penzione fondove grubo je moguće podijeliti u dvije velike grupe:

1. privatne penzione fondove – koje formiraju preduzeća, organizacije, udruženja i sindikati,

2. javni ili državni penzioni fondovi – koji mogu biti formirani na različitim nivoima – državnom, regionalnom ili nivou lokalnih organa vlasti.

Penzioni fondovi funkcionišu na bazi određenih penzionih planova. Prvi i osnovni izvor sredstava penzionih fondova su uplate sponzora i članova. Suština penzionog plana je u ugovoru kojim se učesnik obavezuje da u određenom roku uplaćuje određeni iznos kako bi po

završetku radnog vijeka, u budućnosti dobijao određenu sumu sredstava u obliku penzije. Od više mogućih oblika penzionih planova najpoznatiji su:

- planovi sa utvrđenim doprinosima,- planovi sa utvrđenom isplatom,


17


________________________________________________________- hibridni penzioni planovi.

Pored pomenuta tri osnovna tipa penzionih planova, u poslijednje vrijeme se sve više nude mogućnosti da svaki zaposleni sam kreira svoj sopstveni plan uplata u korist penzionog fonda, a to se naziva individualni penzioni račun.Poslovanje državnih penzionih fondova je posebno kontrolisano i regulisano, pošto oni imaju veliki značaj na održavanju socijalnog mira.Penzioni fondovi se pojavljuju kao učesnici na finansijskom tržištu samo ukoliko zaista postoji fond sa raspoloživim finansijskim sredstvima za investiranje. Treba napomenuti da mogu postojati penzione šeme u kojima ne postoji fond. Takvi sistemi, bez fondova, su poznati pod nazivom «pay as you go» što u stvari znači da penzioni fond predstavlja samo kanal kroz koji se sredstva prikupljena od tekućih uplata odmh isplaćuju korisnicima u obliku penzija. Sve što uđe u fond automatski biva i isplaćeno u vidu penzije. Ovo je najprimitivniji oblik penzione zaštite i u takvim uslovima penzioni fond se ne pojavljuje na finansijskom tržištu. Ovakve šeme postoje čak i u razvijenim zemljama.Drugi sistem penzionih šema su one gdje postoji fond u koji se uplaćuju doprinosi, koji investira viškove na finansijskim tržištima i regularno isplaćuje penzije korisnicima. U takvim slučajevima više sredstava ulazi u fond nego što iz njega biva isplaćeno, pa time dolazi do povećanja ukupne finansijske snage fonda. Penzioni fondovi mogu da se jave u ulozi investitora na raznim segmentima finansijskih tržišta. Nejčešće ulažu u hartije od vrijednosti sa malim rizikom. Oni se pojavljuju i kao investitori u akcije. Penzioni fondovi mogu investirati i na međunarodnom finansijskom tržištu, u inostrane hartije od vrijednosti, naravno uz uslov da to zakonski ne zabranjuju.U slučaju da penzioni planovi podrazumjevaju postojanje fonda tada je ključna uloga portfolio menadžera koji treba da pronađu način da najefikasnije upravljaju slobodnim sredstvima. Upravljanje aktivom može da se reguliše na jedan od sledeća tri načina:

1. sponzor plana ovlašćuje ljude unutar svoje kuće da upravljuju sredstvima fonda,2. sponzor angažuje profesionalne portfolio menadžere,3. kombinacijom predhodna dva metoda.

Penzioni fond se najčešće obraća osiguravajućim kompanijama ili investicionim bankama, koje preko brokerskih kuća investiraju na različitim segmentima finansijskih tržišta. Najveći obim investicija penzionih fondova je u akcije, zatim obveznice, pa onda slijede svi ostali finansijski instrumenti u kojima dominiraju hipotekarne hartije, akcije investicionih fondova, kratkoročni finansijski instrumenti tržišta novca, itd.Penzioni fondovi kao investitori na finansijskim tržištima nemaju veliku potrebu za likvidnošću. Oni imaju redovan priliv finansijskih sredstava od zaposlenih ili sponzora na osnovu ugovora o penzionom osiguranju. Sa druge strane, moguće je vrlo precizno odrediti odlive za potreba isplate tekućih penzija. Na taj način se relativno lako mogu predvidjeti rezlike između priliva i odliva. Treba imati u vidu i da se struktura plasmana penzionih fondova može mijenjati tokom vremena, što zavisi od zbivanja na mnogim segmentima finansijskih tržišta.12

11. FINANSIJSKE KOMPANIJE


18


________________________________________________________Finansijske kompanije predstavljaju posebnu grupu učesnika na finansijskim tržištima koje odobravaju kredite privredi i stanovništvu. Najčešće do sredstava dolaze emisijom svojih hartija od vrijednosti i uzimanjem kredita od komercijalnih banaka ili drugih depozitnih institucija. Postoji više vrsta finansijskih kompanija i sve ih je moguće sistematizovati u tri osnovne kategorije:

1. prodajne –koje pomažu prodaju određene robe široke potrošnje na kredit,2. potrošačke – koje su orijentisane ka finansiranju potrošača u smislu kupovine

određenih potrošnih dobara na kredit,3. komercijalne finansijske kompanije – koje su uključene u aktivnosti odobravanja

većih komercijalnih i poslovnih kredita.Finansijske kompanije su vrlo aktivne u mnogim poslovima na finansijskim tržištima. Sa jedne strane se nalazi njihova aktivnost na pribavljanju sredstava, dok je sa druge strane aktivnost u pogledu plasmana sredstava. Najvažniji izvori sredstava finansijskih kompanija su: krediti od banaka, depoziti, komercijalni zapisi, emitovane obveznice i ostali finansijski instrumenti. Prikupljena sredstva iz različitih izvora finansijske kompanije koriste za odobravanje raznih vrsta kredita. One svoju zaradu ostvaruju na bazi razlike u visini kamate koje plaćaju na odobrene kredite i cijene po kojima prikupljaju sredstva.13

12. BERZANSKI POSREDNICI

Berzanski posrednici su vrlo značajna i heterogena grupa učesnika na finansijskim tržištima. Iako postoji više vrsta, sve ih je grubo moguće svrstati u jednu od sledeće dvije osnovne grupe:

1. brokere i 2. dilere.

Pojam broker vodi porijeklo od francuske riječi – broacier – što bi opisno značilo neko ko iznosi nešto na videlo. Pojam brokera može se pojaviti u par značenja:

1. kao berzanski posrednik u poslovima na berzi – u smislu osobe koja posreduje između kupaca i prodavaca i koja za svoje usluge naplaćuje proviziju;

2. u trgovini nekretninama – osoba koja predstavlja prodavca, radi za proviziju koju dobija tek nakon prodaje nekretnine;

3. u poslovima osiguranja – za osobu koja pronalazi najbolji aranžman osiguranja za svog klijenta, a zatim mu prodaje polisu osiguranja;

4. osoba koja je uključena u trgovanje poslovnim sredstvima.Pojam diler takođe ima nekoliko značenja, a najpoznatija su:

1. kao berzanski posrednik;2. kao osoba koja kupuje robu ili usluge, radi prodaje krajnjim potrošačima;3. ulični prodavci deviza.

Osnovni prihod dilera je na bazi razlike u cijeni finansijskih instrumenata kojima trguju. Pored toga, dileri svoje prihode mogu da ostvaruju i na neki od sledećih načina:

- na osnovu kapitalnih dobitaka,- na osnovu arbitraže,


19


________________________________________________________- na osnovu razlike u visini stope troškova kapitala i stope prinosa.

Većina berzanskih posrednika istovremeno obavlja i brokerske i dilerske poslove za svoje klijente. Otuda je izveden uobičajeni naziv za njih – brokersko-dilerske kuće ili brokersko-dilerska društva. Najvažnije usluge koje oni obavljaju su:

1. usluge izvršavanja naloga za kupovinu i prodaju – tržišni nalog, limitirani nalog, stop nalog;

2. mogućnost kratkoročnog kreditiranja;3. davanje besplatnih sigurnosnih boksova za čuvanje hartija od vrijednosti;4. besplatno dijeljenje literature;5. investiciono savjetovanje i stručni konsalting;6. investiciona istraživanja i analize;7. poslovi upravljanja aktivom – portfolio menadžmenta;8. ostale usluge – kao što su: vođenje računa klijenata, sravnjivanje naloga, davanje

poklona, besplatni seminari, inovacioni kursevi i slično.Između brokerskih kuća postoje velike razlike u pogledu spektra usluga koje nude. U tom smislu se pravi jedna fundamentalna podjela na:

1. diskontne brokersko-dilerske kuće – riječ je o brokerima koji svojim komitentima pružaju isključivo usluge izvršenja naloga, odnosno sve radnje vezane za kupovinu i prodaju određenih finansijskih instrumenata. Diskontni brokeri se trude da troškovi obavljanja tih transakcija budu značajno niži od ostalih brokersko-dilerskih kuća. Najčešće postoje dva načina kako vrše obračun provizije:- fiksan procenat od svake transakcije,- novčani iznos prema količini koja se kupuje.

2. brokersko-dilerske kuće koje nude kompletnu uslugu – su brokeri koji pored usluga kupovina i prodaje finansijskih instrumenata, aktivno pružaju i druge dodatne usluge, kao što su: davanje investicionih savijeta, konsalting, sprovođenje finansijskih analiza, kreditiranje klijenata i tome slično. Provizija koju naplaćuju brokeri sa kompletnim paketom usluge je značajno viša. Postoje različite vrste ovih kuća u zavisnosti od tržišnog segmenta ka kome su orijentisani. Mogu biti:- institucionalni investitori,- institucionalni i individualni investitori,- specializovani za pojedine finansijske instrumente,- klijenti koji imaju visoko znanje iz oblasti finansija,- bogata klijantela.

Postoji više vrsta brokera i dilera. Oni se razlikuju u zavisnosti od tradicije, zakonske regulative pojedinih zemalja, ali i propisa samih berzi.

Mogu biti:1. komisioni brokeri – riječ je o nezavisnim brokerima koji rade sa vrlo rezličitim

slojevima klijenata, tačnije najširom javnošću. Komisioni brokeri mogu poslovati kao agenti koji kupuju i prodaju hartije od vrijednosti za svoje klijente, druge brokere, brokersko-dilerske kuće, ali i kao samostalni dileri za svoj interes;

2. brokeri na parketu – riječ je o vrsti brokera koji direktno posluju na samom parketu berze.izvršavaju naloge ne samo svojih klijenata, već i drugih brokera i za to dobijaju određenu proviziju;

20


________________________________________________________3. trgovci na parketu – razlikuju se od brokera na parketu zato što rade isključivo za

sebe. Riječ je o pravim berzanskim špekulantima, ali ne u smislu manipulanata. Oni ostvaruju profit koristeći povoljne profitne mogućnosti. Smatra se da njihova aktivnost na berzi ima najmanje tri važne ekonomske funkcije:- doprinose kreiranju kontinuelnog tržišta,- sužavaju raspon između kupovnih i prodajnih cijena, tzv. kotacioni raspon,- stabilizuju kretanje cijena u različitim dijelovima dana.

4. specijalisti – koji su svoju djelatnost specijalizovali isključivo za trgovinu određenim finansijskim instrumentima ili hartijama od vrijednosti samo određenih firmi. Specijalisti mogu da obavljaju tri uloge: aukcionara, dilera i brokera.

5. dileri sa ne standardni lotovima – od-lot dileri – dileri sa nestandardnim lotovima su oni berzanski posrednici koji trguju sa količinom koja je manja od standardnih 100 komada. Od-lot dileri kupuju akcije u okruglim, odnosno standardnim lotovima (100 i slično) i onda ih razdvajaju i prodaju u odd – neparnim, manjim lotovima.14

13. OSTALE FINANSIJSKE INSTITUCIJE

Pomenut ćemo još par finansijskih institucija koje se često pojavljuju kao vrlo značajni igrači na finansijskim tržištima. To su:

Fondacije, fondovi i zadužbine – imaju veliki značaj i jako dugu tradiciju. Riječ je o vrlo šarolikoj i hetrogenoj grupi finansijskih učesnika čiji osnivači i ciljevi mogu biti vrlo različiti. Do sredstava dolaze na različite načine: uplatama članova ili donatora, prijemom poklona, ostavljanjem zadužbina, ali i kroz sopstvene prihode od investicija na finansijskim tržištima. U koncipiranju ciljeva i strategija investiranja na finansijskim tržištima fondacije i zadužbine se najčešće rukovode principom sigurnosti, kako bi sačuvali supstancu sredstava kojima raspolažu. Zbog toga uglavnom ulažu u dugoročne finansijske instrumente koji nose relativno niži stepen rizika.Hipotekarni zavodi – tip institucija koje su specijalizovane na segmentu hipotekarnih tržišta. Oni koriste hipotekarne kredite kao izvor sredstava za izgradnju nekretnina koje kasnije prodaju novim korisnicima, od kojih ponovo naplaćuju mjesečne rate.Zalagaonice – koje korijene vuku još iz srednjeg vijeka a u suštini im je da odobravaju manje iznose kredita na bazi zaloga pokretnih i nepokretnih stvari.Lizing kompanije – koje su specijalizovane za obavljanje poslova lizinga, odnosno davanja različitih sredstava u zakup saglasno ugovoru o lizingu.15

Literatura:

14 Finansijska tržišta i institucije; dr Dejan D. Erić15 Finansijska tržišta i instrumenti; dr Dejan D. Erić

21


________________________________________________________

- Finansijska tržišta i instrumenti; dr Dejan D. Erić; Beograd, 2003.

- Tržište novca i kapitala; Žarko Ristić, Radovan Klincov, Slobodan Komezec, Jovica Marković; Banja Luka, 2006.

- Principi ekonomije; dr Mladen Ivanić; Banja Luka, 2002.

22

finansijske institucije

Documents