1

บทท 1 บทน ำ

นบแตอดตกาลทผานมาหลายรอยป ชมชนยานถนนววลาย จงหวดเชยงใหมไดชอวาเปนแหลง

ผลตเครองเงนทสรางชอเสยงให กบเมองเชยงใหมมาจนถงปจจบน ภมปญญาทองถนทสรางงาน และสรางอาชพใหกบชมชนในวนนก าลงจะสญหายไป เนองจากการเปลยนแปลงทางสงคม เสยงตอกขนเงนทเคยไดยนมาตลอดนบแตโบราณ เรมแผวเบาลงทกขณะ ดวยเหตนคนในชมชนถนนววลาย จงพยายามทกวถทางเพอรกษาเอกลกษณของลานนาเอาไว หากมองยอนกลบไปในอดตนบเปนเวลาหลายรอยปมาแลวทหตถกรรมเครองเงนไดอยคกบชมชนวว ลาย จงหวดเชยงใหม นบแตยคทเรยกกนวา “เกบผกใสซา เกบขาใสเมอง” สมยของพระเจากาวละ เจาผครองนครเชยงใหม ซงไดรวบรวมผคนจากหวเมองตาง ๆ ใหเขามาอยในเมองเชยงใหม เพอชวยฟนฟบานเมองหลงการปลดแอกจากการยดครองของพมา ในจ านวนผคนทเขามาอยเชยงใหมยคนนมชางฝมอ หรอ สลา ตดตามมาดวย โดยถนนววลาย ไดกลายเปนทอาศยตงรกรากของชางฝมอเครองเงนจากคมหลวง เพอท าหนาทสบสานและถายทอดฝมอชางเครองเงน อนเปนเอกลกษณของตนใหแกลกหลานสบมา และยงขยายแหลงผลตไปยงบานหารแกว อ าเภอหางดง บานแมหยอย อ าเภอสนทราย

ดวย เพราะเหตนคนในชมชนบานววลายสวนใหญจงยดอาชพท าเครองเงนเปนทง อาชพหลกและอาชพเสรมเพมรายไดใหแกครอบครว โดยผชายจะเปนฝายต ในขณะทผหญงจะเปนฝายตกแตงใหมความประณต สวยงาม ผเฒาและเดก ๆ รบหนาทขดเงาใหเครองเงนมความงดงามนาใช การท าเครองเงนจงกลายเปนทนทางสงคมของคนยานถนนวนลายมาจนถงปจจบน

เครองเงนววลำย ต านานผลตภณฑเครองเงนในการท าเครองเงน ของบานศรสพรรณนน ปรากฏหลกฐานตงแตครงพญามงรายสรางเมองเชยงใหม ซงสรางความสมพนธกบพกาม และเจรจาขอชางฝมอ มายงเมองเชยงใหม เพอฝกเปนอาชพเสรมใหกบประชาชน ท าใหเชยงใหมมชางหตถกรรมพนบานทไดรบการฝกฝนและมการสบทอดตอ เนองกนตลอดมา โดยเฉพาะอยางยงการท าเครองเงนของชางบานศรพรรณ ผตขนเงน จะสลกลวดลายบนขนเงน เปนชางในคมหลวงเมองเชยงใหมในอดต และไดน ามาถายทอดอยางตอเนองใหลกหลานจนสามารถเปนชางฝมอ จนเปนทยอมรบและไดขยายแหลงทผลตเครองเงน ไปยงหมบานอน ๆ เชนบานหารแกง อ าเภอหางดง บานแมหยอย อ าเภอสนทราย ซงไดพฒนารปแบบลวดลายไปมากมาย โดยเฉพาะอยางยงปจจบนเครองเงน ไดพฒนาไปมากรวมทงลวดลายกไดพฒนาสวถชวตทหลากหลายมากขนเชน กน ( ต านานผลตภณฑเครองเงน-ควเนยม และโลหะดนลาย, 2549)

2

ในอดตกอนป พ.ศ. 2500 ชาวบานววลายจะประกอบอาชพท านากนเปนสวนใหญ เมอวางเวนจากการท านากจะเปนชางฝมอประกอบชพท าเครองเงนตามทได รบการถายทอดมาจากบรรพบรษโดยจะใชแรงงานของสมาชกในครอบครว และเกอบทกบานจะมโรงงานขนาดเลกประจ าอยทบาน เรยกวา “เตาเสา”

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ หากเอยถงจงหวดเชยงใหมดนแดนแหงอารยธรรมลานนาทมมนตเสนหดงดดใหนกทองเทยว

ทงนกทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาตพากนมาเยอน เพอมาสมผสความสวยงามของจงหวดเชยงใหมและสงทนกทองเทยวมกจะนกถงเมอไดมาเยอนดนแดนลานนาแหงนกมกจะเปนหตถกรรมบอสรางทมความสวยงาม การแกะสลกไมทมชอเสยงของหมบานถวาย ผาทออนเลองชอของอ าเภอแมแจม แตทวาจะมนกทองเทยวสกกคนทจะนกถงงานหตถศลปอยาง “เครองเงนของชมชนววลาย” ทมชอเสยงคกบเมองเชยงใหมมาอยางชานานเปนแหลงทผลตเครองเงนทใหญทสดของภาคเหนอ เครองเงนของชมชนววลายนนมวธการท าทมความปราณตและละเอยดออนมากตองใชเวลาในการท าผลตภณฑทออกมานนจงมความวจตรสวยงามและโดดเดนกวาทอน มเอกลกษณเฉพาะตวแตท าไมเครองเงนของชมชนววลายจงเปนทรจกของนกทองเทยวนอยลงทกทและอาจจะเลอนหายไปตามกาลเวลาในทสด ทเปนอยางนอาจะเปนเพราะขาดการประชาสมพนธทด ขาดการสงเสรมและสนบสนนจากสวนตางๆ ดวยเหตผลขางตนทกลาวขนมานจงท าใหกลมของเราเกดแรงบนดาลใจทจะชวยอนรกษเครองเงนของชมชนบวลายใหเปนทรจกของนกทองเทยวกนมากยงขน โดยการจดท าสอโฆษณาประชาสมพนธในรปแบบของวดโอและแผนพบประสาสมพนธ เพอแจกใหกบนกทองเทยวในสถานทบรเวณ “ถนนคนเดนของชมชนววลาย” เมอสอประสาสมพนธนถกแจกจายแกนกทองเทยวกจะท าใหเครองเงนของชมชนววลายเปนทรจกในกลมของนกทองเทยวและกลมของเรากคาดหวงวานกทองเทยวจะมความสนใจทจะมาเทยวชมเครองเงนของชมชนววลายมากขน และตระหนกถงคณคาและความส าคญของภมปญญาอนทรงคณคาทควรแกการอนรกษสบคไปกบเมองเชยงใหมและจะสงผลใหประชาชนในพนทมรายไดเสรมจากการจ าหนายผลตภณฑเครองเงนท าใหเกดการหมนเวยนเงนตราทางเศรษฐกจ

ดงนนคณะผจดท า นกศกษาคณะอตสาหกรรมการทองเทยว โรงเรยนพายพเทคโนโลยและบรหารธรกจ จงไดเลงเหนและไดด าเนนการจดท าโครงการอนรกษศลปะวฒนธรรมกรณศกษาเครองเงนชมชนบวลาย ต าบลหายยา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม โดยคณะผจดท าไดมการวางแผนในการปฎบตการอยางละเอยดโดยเรมจากการเขาไปตดตอและส ารวจขอมลจากประชาชนในพนทวามปญหาและความตองการอะไรบาง เพอใหทางคณะผจดท าไดชวยพฒนาปญหาทเกดขนอยางจรงจงท าใหคณะผจดท าไดท าสอโฆษณาประชาสมพนธออกมาเพอใหผคนทวไปไดอนรกษของเกาทมคณคาและความสวยงามอยาง “เครองเงน เครองเขน” ไวและเพราะสงคมปจบนมความกาวหนามากขนจงท าใหคนรนหลงไมคอยนยมและรจกเครองเงนมากนก คณะผจดท าโครงการจงจะจดท าสอประชาสมพนธเพอเปน

3

การสงเสรมการทองเทยวทชมชนววลายใหมการทองเทยวทดขนและเปนการอนรกษวฒนธรรมไทยและสงเสรมอาชพรายไดใหแกชมชนไมเกดการวางงานท าใหนกทองเทยวท งชาวไทยและนกทองเทยวชาวตางชาตเหนถงความส าคญของเกามากขนและมาทองเทยวทชมชนววลายมากขนเปนการอนรกษเครองเงนของเกาไวใหคนรนหลงไดเหนถงสงสวยงาม ดงเชน “เครองเงนทถนนคนเดนววลาย” อกดวย

ท าใหกลมคณะผจ ดท าไดประยกตหลการและแนวคดของโรงเรยนพายพเทคโนโลยและบรหารธรกจ มาใชในการจดท าโครงการ เชน “การเรยนรผานการปฎบต” เปนแนวคดในการปฎบตทมงเนนดานการปฎบตใหนกศกษาไดมทกษะการท างานจรงในสถานทจรงและท าใหเกดการเรยนร ท าใหเกดทกษะในการอยอยกบสงคมทดโดยผานรายวชา Skill For Life เกดการเรยนรทจะรจกการอยรวมสงคมทดและพฒนาสงคมและพฒนาชมชนใหมเขมแขงและสามารถพฒนาตอยอดตอไปในอนาคตไดอยางมคณภาพและมาตราฐานสง วตถประสงคของโครงกำร

1. เพอใหผคนไดอนรกษและเหนถงคณคาของเกาอยางเครองเงน 2. เพอเปนการสงเสรมการทองเทยวทถนนววลาย 3. เพอประชาสมพนธใหมนกทองเทยวสนใจและมาเทยวทเครองเงนถนนววลายมากขน 4. เพอใหผคนไดตระหนกถงปญหาทจะเกดขนกบคนในชมชนบานววลาย 5. เพอใหทงชาวตางชาตและคนไทยไดเหนศลปะทสวยงามอยางเครองเงน 6. เพอใหคนรนหลงมองเหนถงทรพยสมบตของบรรพบรษ 7. เพอเปนการสรางรายไดใหแกคนในชมชนและประเทศโดยท าเครองเงนเปนสนคาสงออก 8. เพอใหคนไทยใหความส าคญกบผลตภณฑหรอสนคาของคนไทยมากขน 9. เพอใหนกทองเทยวมความเขาใจและรถงประวตและทมาของเครองเงน 10. เพอท าใหเครองเงนทรจกของนกทองเทยวและผคนทวไปโดยการประชาสมพนธ

ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

ดำนนกศกษำทจดท ำโครงกำร 1. นกศกษาไดฝกฝนทกษะการท างานเปนทมและการอยรวมกน 2. นกศกษาไดฝกทกษะการสอสาร 3. นกศกษาไดเรยนรทกษะและน ามาประยกตใชในชวตประจ าวนได 4. นกศกษาไดฝกฝนทกษะกระบวนการคดอยางเปนระบบ 5. นกศกษาไดเรยนรผานการปฏบต

4

ดำนชมชนเครองเงนววลำย 1. ชมชนเครองเงนววลายและวดศรสพรรณเปนทรจกกนมากขน 2. ท าใหการทองเทยวของเมองเชยงใหมมความนาสนใจมากยงขน 3. ท าใหนกทองเทยวไดเหนถงความส าคญและประโยชนของเครองเงน 4. ท าใหคนในชมชนมรายไดเพมมากขน 5. เพอไมใหเครองเงนววลายเลอนหายไปจากทองถน

ขอบเขตกำรวจย

ขอบเขตดำนนกศกษำทจดท ำโครงกำร นกศกษาทท าโครงการไดมการจดวางแผนอยางเปนระบบ โดยแบงหนาทกนอยางชดเจน

สมาชกทกคนมความรบผดชอบในหนาททไดรบมอบหมาย ท าใหสมาชกในกลมเกดกระบวนการคด วเคราะห แยกแยะ อยางเปนระบบ และอกทงยงเปนการสรางจตใตส านกทดตอตนเองและสงคม

ขอบเขตดำนเครองเงนววลำย ชมชนววลาย วดศรสพรรณและถนนคนเดนววลายไดผลประโยชนจากการท าสอประชาสมพนธการทองเทยวทเกยวกบเครองเงนของนกศกษาทจดท าโครงการ ซงเปนปจจยทจะท าใหทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาตนยมเขามาเทยวในชมชนววลาย วดศรสพรรณ และถนนคนเดนววลายมากขนจะเปนการดทท าใหเครองเงนววลายเปนทรจกกนแพรหลายอกทงยงท าใหคนในชมชนเกดรายไดเพมมากขน

ค ำนยำมศพท งำนเครองเงน การท าเครองเงนของโครงการศนยศลปาชพ เกดขนเมอพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงเสดจพระราชด าเนนไปยงภาคเหนอ ทรงเหนตนไมบางตาลง ชาวเขาทอยบนดอยสเทพทางภาคเหนอถางปา โคนตนไมปลกฝนท าไรเพอประกอบอาชพ การท าไรปลกฝนไมไดท าอยกบทสลบเปลยนพนทท ากนไปเรอย ๆ ชาวเขาไมรวธทจะท าอาชพอนนอกจากการปลกฝนและท าไร จงท าใหตนไมลดลง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถคดทจะอนรกษปาใหคงอย โดยหาอาชพใหมเสรมทดแทนเพอใหชาวเขามอาชพและมชวตความเปนอยทดขนดวย โครงการหลวงจงเกดขนโดยใหชาวเขาปลกพชเมองหนาวทเปนพชสนคาแทนการปลกฝนและใหท าเครองประดบเงนเสรมอกอยางหนง เนองจากชาวเขาใชเครองประดบเงนเปนเครองประดบประจ ากายและมความรดานการท าเครองเงนเปนอยางด ลวดลายเครองเงนมลกษณะเฉพาะถนสวยงามแสดงถงความช านาญ หากไดรบการถายทอดพฒนารปแบบ

5

สามารถท าเปนอาชพได จงโปรดใหชาวเขามาเปนครสอนการท าเครองเงนทศนยศลปาชพ สวนจตรลดา พระราชวงสวนดสต ถายทอดความรวชาตเงนใหเรยบ เทคนคการท าลวดลายตาง ๆ ใหกบนกเรยนทยากจน และท าเครองเงนรปแบบตาง ๆ ใหศนยศลปาชพดวย

เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถไดเสดจพระราช

ด าเนนไปยงภาคเหนอเมอนานมาแลว พอฟาหลวงและแมฟาหลวงของชาวไทยภเขาตางชวยกนพลกฝนทศนคตตออาชพทชาวเขาเคยท ากนมาใหสลายหายไป เพอจะรกษาปาใหคงอยรกษาแหลงน ามใหถกท าลาย สมเดจฯ ทานรบสงวาปากบคนตองพงพาอาศยกน แตตองอยดวยกน ไดอยางสนต คอไมท าลายปา ดวยเหตนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงทรงเอาโครงการหลวงเขาไปชวยคอใหชาวเขาเลกปลกฝนหรอพชเสพตดอยางอนและหนมาปลกพชเมองหนาวแทน ขณะเดยวกน สมเดจฯ กจะทรงเปนฝายเกอหนน ครอบครวโดยทรงหาอาชพเสรมใหทรงเหนวา ผาทชาวเขานงกเปนศลปะของชาวเขา และชาวเขาแตละเผากแตงกายไมเหมอนกน มงกอยางหนง ลซอ กระเหรยง เยา ไทยใหญ กอยางหนง คอมนมความหลากหลายของลวดลายทแสดงใหเหนถงสนทรยภาพทางดานศลปะ เพราะฉะนนจะเหนวาเขามเครองเงน เขานงผาปกแลวยงมเครองประดบใสคอ ชาวเขาหลายเผาตเงนเกงและศลปะของแตละเผาไมเหมอนกน ครนเมอเขาเหลานนไดมโอกาสเฝาชมพระบารม กมากราบบงคมวา เขาท าเครองเงนได ไมวาจะเปนก าไล สายสรอย เขมขด ฯลฯ จงอยากใหสมเดจฯ ทรงชวยหาตลาดใหซงพระองคกทรงรบปากตอนแรกรบของมาแลวทรงทอดพระเนตรพรอมกบทรงพจารณาเหนวาผลตภณฑชาวเขาเหลานมความสวยงามและฝมอทบงบอกถงความช านาญชนบรมคร จงโปรดฯใหเชอเชญเขามาทศนยศลปาชพแลวโปรดฯ ใหน าเดกจากครอบครวราษฎรยากจนจากพนราบมาฝกงานดวย โดยใหท าคกบชาวเขาเดกเหลานนจะไดรบ การถายทอดวชาตเงน ท าเนอเงนใหเรยบท าลวดลายหลากหลายแบบตลอดจนศกษาเทคนคตาง ๆ แตส าหรบแบบของผลตภณฑนน จะทรงพระราชทานมาให เชน โปรดใหท ารปสตวลอยตวเปนกวางบาง กระตายบาง หรออาจจะเปนสตวอน ๆ หลากหลายประเภทโดยอาศยวชาตเงนของชางเงนชาวเขา ในขณะเดยวกนชาวเขาเองกจะท างานทเปนงานของเขาทเคยท ามากอน แตวามาแปลงใหม เชน เมอโปรดฯ ใหท ากลองเขากจะสลกลวดลายของชาวเขาลงไป อนเปนศลปะทเขามอยแตแทนทจะท าเปนสรอยหรออะไรทเคยท ามากจะเปลยนรปแบบใหคนสนใจนยม เครองประดบและภาชนะของไทยสมยโบราณนยมท าดวยโลหะเงนมาก แมในปจจบนยงเปนทนยมอย ความสวยงามของเงนคอความมนวาวและมลวดลายทแสดงออกซงความเปนไทย มกรรมวธในการผลตหลายรปแบบ เชน การผลตดวยวธหม การผลตดวยวธทบเคาะขนรป การผลตดวยวธดน การผลตดวยวธหลอ การผลตดวยวธกะไหล การผลตดวยวธการคร า การผลตดวยวธหม และการผลตดวยการคร าในปจจบนเลอนหายไป นยมผลตดวยวธทบเคาะขนรปและวธหลอมากกวาวธอน เพราะท าไดรวดเรว และแกะลายเพมเตมภายหลง ลวดลายทน ามาใชประกอบนยมใชลายไทยประยกตคอเปนลายไทยทไมเหมอนตนฉบบเดมแตยงคงลกษณะของเสนทออนชอยและความละเอยดของลายหรอใชลวดลายประจ า

6

ทองถน เชนการท าเครองเงนของชาวเขาเผาตางๆ ใชลวดลายประดบเครองเงนทมตนแบบลายจากบรรพบรษ และความเชอทางศลปะพนเมอง วรรณรตน อนทรอ า กลาวถงงานเครองเงนไวความ

เงน คอธาตชนดหนง เปนโลหะสขาวมลกษณะแขง สามารถตแผเปนแผนหนาบาง หรอเปลยน

รปทรง และหลอมละลายใหออนตวได มราคารองลงมาจากธาตทองค า เงนพบในธรรมชาตทวไป มทงชนดกอนและชนดผงทปนอยในทราย มนษยรจกน าเงนมาใชประโยชนนานพอกบการน าทองค ามาใช การท าเครองเงนของไทยมมาตงแตสมยสโขทยโดยเฉพาะเครองประดบเงนในสมยอยธยาเปนเครองประดบส าหรบชนชนกลางและเดกตางกบเครองประดบทองซงเปนเครองประดบของชนชนสง เชนกษตรยหรอความดมยศศกดแตเครองเงนทเปนภาชนะใสของเปนของใชส าหรบชนชนสงเชนกน โดยเฉพาะเจาเมองทางเหนอของประเทศไทย นยมใชภาชนะเครองเงน การท าเครองเงนของชาวเหนอ ในอดตเปนหตถกรรมพนบานท า ใชเฉพาะในครอบครว ตอมาไดแพรหลายท ากนอยางกวางขวาง เงน 100% คอ โลหะเงนลวนไมผสมกบโลหะอนใด มความออนตวสง เงน 90% คอเงนผสมโลหะอน มความแขงกวาเงน 100% นยมใชท าเครองประดบหรอภาชนะใสของทตองการ ความแขงแรงกวาเงน 100% นยมใชท าเครองประดบหรอภาชนะใสของทตองการความแขงแรง เชน ก าไลขอมอ เขมขด กลองใสบหร ถาด พาน

วฒนธรรม โดยทวไปหมายถง รปแบบของกจกรรมมนษยและโครงสรางเชงสญลกษณทท าใหกจกรรมนนเดนชดและมความส าคญ วถการด าเนนชวต ซงเปนพฤตกรรมและสงทคนในหมผลตสรางขน ดวยการเรยนรจากกนและกน และรวมใชอยในหมพวกของตน วฒนธรรมสวนหนงสามารถแสดงออกผาน ดนตร วรรณกรรม จตรกรรม ประตมากรรม การละครและภาพยนตร แมบางครงอาจมผ กลาววาวฒนธรรมคอเรองทวาดวยการบรโภคและสนคาบรโภค เชน วฒนธรรมระดบสง วฒนธรรมระดบต า วฒนธรรมพนบาน หรอวฒนธรรมนยม เปนตน แตนกมานษยวทยาโดย ทวไปมกกลาวถงวฒนธรรมวา มไดเปนเพยงสนคาบรโภค แตหมายรวมถงกระบวนการในการผลตสนคาและการใหความหมายแกสนคานน ๆ ดวย ทงยงรวมไปถงความสมพนธทางสงคมและแนวการปฏบตทท าใหวตถและกระบวนการผลตหลอมรวมอยดวยกน ในสายตาของนกมานษวทยาจงรวมไปถงเทคโนโลย ศลปะ วทยาศาสตรรวมทงระบบศลธรรม วฒนธรรมในภมภาคตาง ๆ อาจไดรบอทธพลจากการตดตอกบภมภาคอน เชน การเปนอาณานคม การคาขาย การยายถนฐาน การสอสารมวลชนและศาสนา อกทงระบบความเชอ ไมวาจะเปนเรองศาสนามบทบาทในวฒนธรรมในประวตศาสตรของมนษยชาตมาโดยตลอด

7

ประเพณ หมายถง กจกรรมทมการปฏบตสบเนองกนมา เปนเอกลกษณและมความส าคญตอสงคม เชน การแตงกาย ภาษา วฒนธรรม ศาสนา ศลปกรรม กฎหมาย คณธรรม ความเชอ ฯลฯ เปนกฎระเบยบในการประปฏบตตนและ การวางระวางบคคลในสงคมเชนมารยาทในหองรบประทานอาหาร ประเพณของ ไทยนนใหความส าคญในการใหความส าคญกบผอาวโส ผนอยตองรจกสม มาคารวะใหความเคารพผใหญ เชน นกเรยนตองใหความเคารพครบาอาจารย

ประเพณลวนไดรบอทธพลมาจากสงแวดลอมภายนอกทเขาสสงคม รบเอาแบบปฏบตทหลากหลายเขามาผสมผสานในการด าเนนชวต ประเพณจงเรยกไดวาเปน วถแหงการด าเนนชวตของสงคม โดยเฉพาะศาสนาซงมอทธพลตอประเพณไทยมากทสด วดวาอารามตางๆ ในประเทศไทยสะทอนใหเหนถงอทธพลของพทธศาสนาทมตอสงคมไทย และชใหเหนวาชาวไทยใหความส าคญในการบ ารงพทธศาสนาดวยศลปกรรมทงดงามเพอใชในพธกรรมทางศาสนาตงแตโบราณกาล เปนตน

ลำนนำ" แปลมาจากค าศพทภาษาบาลคอ "ทสลกขเขตตนคร " อานวา (ทะ-สะ-ลก-ขะ-เขด-ตะ-นะ-คะ-ระ) แปลวา " เมองสบแสนนา" (ทส = สบ, ลกข = แสน, เขตต = ทดน ทนา, นคร = เมอง) หมายถงดนแดนทมทนาจ านวนนบลาน คกบค าวา "ลานชาง" หรอ "ศรสตนาคนหต" คอ ดนแดนทมชางนบลานตว หรอชางรอยหมน (สต = รอย, นาค = ชาง, นหต = หมน) ในการเขยนเอกสารโบราณลานนาแตเดมมา จะไมเครงครดเรองการใสรปวรรณยกต โดยเฉพาะในยคแรกๆ นน แทบจะไมใชวรรณยกตเลย ดงนน ในคมภรใบลานจ านวนมาก จงมทงค าวา "ลานนา" และ "ลานนา" ปรากฏอย ท าใหผคนในสมยนนคนเคยกบการใสหรอไมใสวรรณยกต และเปนทเขาใจตรงกนวา ค าไหนกตาม ทตองออกเสยงเหมอนมวรรณยกตก ากบอย แมจะไมใสรปวรรณยกต กใหอานออกเสยงเชนนน กระทงชวงปลายพทธศตวรรษท 21 หรอสมยรตนโกสนทรตอนตน ในระบบการเขยนอกษรธรรมลานนาจงมการใชรปวรรณยกตอยางชดเจน

พ.ศ 2526 ปรากฏหลกฐานทยนยนไดอยางชดเจน เมอ ดร.ฮนส เพนธ ผเชยวชาญดานประวตศาสตรและจารกลานนา ไดน าเสนอบทความตอทประชมวชาการเกยวกบศลาจารกวดเชยงสา พ.ศ.2097 วาขอความในจารกนน ค าวา "ลานนา" ใสไมโท ดวย โดยเขยนคกบ ค าวา "ลานนา" ท าใหนกวชาการเสนอใหใช ค า "ลานนา" แทน "ลานนา" ตงแตนนเปนตนมา และเมอจงหวดเชยงใหมจดพมพหนงสอ "ลานนาไทย" เพอเปนอนสรณเนองในพธเปด พระบรมราชานสาวรยสามกษตรย เมอ พ.ศ.2527 ค า "ลานนา" กเปนทรจกและยอมรบกนมากขน อยางไรกตาม ในชวง พ.ศ.2530 ไดมการโตเถยงในเรองนกนอกครงหนง แตเมอคณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทยซงมศาสตราจารย ดร.ประเสรฐ ณ นคร เปนประธาน ไดใหขอสรปวา ค า "ลานนา" เปนค าทถกตองแลว จงเปนอนยตปญหา และใชค าวา "ลานนา" กนอยางกวางขวางมาจนปจจบน

8

OPC (OTOP Product Champion) คอ กรอบแนวคดในการด าเนนการโครงการหนงต าบล หนงผลตภณฑ ในเรองสนคา OTOP ใหเปนProduct Champion โดยจะคดสรรจากสนคาสดยอดของจงหวด ภาค และประเทศ รวมทงมการเชอมโยงมาตรฐานสนคาจากระดบภมภาคสสากล (Local Links – Global Reaches) ภมปญญำทองถน หมายถง ความสามารถในการใชพนฐานความรในการสรางสรรคงานเพอพฒนาและด ารงชวตของคนในทองถน ธรกจชมชน หมายถง กจกรรมของ กลมหตถกรรมเครองเงนววลาย บานววลาย ต าบลหายยา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม ทมสวนเปนเจาของกจกรรม โดยมงประสานความรวมมอกบหนวยงานตาง ๆ และการจดการรวมกนเพอด าเนนการในกจกรรมการผลตเพอพฒนาเศรษฐกจของชมชนไดอยางสอดคลองกบสงคม วฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชน

ผลตภณฑ หมายถง สนคาและกระบวนการทางความคดรวมถงการบรการ การรกษาภม

ปญญาทองถนของเอกลกษณชาวเชยงใหม การตอยอดภมปญญาทองถน การแลกเปลยนและเรยนรเพอใหกลายเปนผลตภณฑทมคณภาพ มจดเดน เปนเอกลกษณ เปนจดขายทรจกกนอยางแพรหลาย

กำรด ำเนนงำน หมายถง กระบวนการบรหารจดการดานตาง ๆ ของผลตภตณเครองเงน

ววลาย ต าบลหายยา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม สภำพทำงธรกจ หมายถง การวเคราะหสภาพการด าเนนงานทางธรกจโดยใชหลกการวเคราะห

จดแขง จดออน โอกาสและอปสรรค หมายถง การวเคราะหสถานการณ ด าเนนงานเพอเปนเครองมอทชวยกลมเครองเงนววลาย ต าบลหายยา อ าเภเมอง จงหวดเชยงใหม

หตถกรรม (Handicraft) คอ งานชางทท าดวยมอหรออปกรณงาย ๆ อาศยทกษะและเนนประโยชนใชสอยเปนหลก โดยทวไปเปนผลตภณฑทแสดงใหเหนถงวฒนธรรมและศาสนา สามารถน ามาใชในชวตประจ าวนได ผลตภณฑทผลตออกมาเปนจ านวนมาก หรอผลตดวยเครองจกร ไมเรยกวาหตถกรรม

9

คำใชจำยในกำรปฏบตงำน

งบประมาณในการด าเนนโครงการโดยมรายละเอยดดงน

ท รำยกำร จ ำนวน หนวย รำคำ/หนวย จ ำนวนเงน หมำยเหต

1 เอกสารโครงการ 100 แผน 1.00 100.00 2 คาออกแบบแผนพบ

ประชาสมพนธ 1 ชน 350.00 350.00

3 คาปรนสแผนพบประชาสมพนธ

500 แผน 3.00 1,500.00

4 คาจดท าสอวดโอ 1 ชน 750.00 750.00 5 คารถส ารวจสถานท

(คาน ามนรถ) 1 คน 200.00 200.00

-สองพนเกำรอยบำทถวน- รวม 2,900.00

10

บทท 2

ทฤษฎและแนวควำมคดทเกยวของ

กำรทองเทยว หมายถงการเดนทางเพอพกผอนหยอนใจหรอเพอความสนกสนานตนเตนหรอเพอหาความร องคกรการทองเทยวของสหประชาชาต (องกฤษ: World Tourism Organization) ก าหนดไววา การทองเทยวหมายถงการเดนทาง โดยระยะทางมากกวา 80 กโลเมตรจากบาน เพอจดประสงคในการพกผอนหยอนใจ การทองเทยวเปนอตสาหกรรมหลกชนดหนงของประเทศไทย ซงน ารายไดจากประชาชนชาวไทย และชาวตางชาตเขาสประเทศไทย

ส านกงานสงเสรมอตสาหกรรมซอฟตแวรแหงชาต (องคการมหาชน) (SIPA) เลงเหนถงความส าคญทจะน าเทคโนโลยการสอสารและสารสนเทศ (ICT) มาพฒนาอตสาหกรรมทองเทยวใหกาวหนายงขน จงไดผลกดนโครงการน ารองดวยการสรางพนฐานบนเครอขายอนเทอรเนต กระตนใหกลมทองเทยวรวมกนบรการนกทองเทยวผานเครอขาย คอมพวเตอร ซงนบเปนตวอยางของการใชเทคโนโลยซอฟตแวรระดบสงภายใตชอ "Tourism c-Commerce" (องกฤษ: Tourism Collabolative Commerce) หรอการพาณชยเชงรวมมอบนธรกจทองเทยวขยายโอกาสทางการคาทขวยเพมรายไดสหนวยธรกจ

ควำมหมำยของนกทองเทยว

· “นกทองเทยว ” (Tourist) หมายถง ผทเดนทางไปอยในสถานทอนมใชทพ านกถาวรของตน ซงเปนการเดนทางไปอยชวคราวตงแต 24 ชวโมงขนไป (มการคางคนอยางนอย 1 คน) แตไมเกน 90 วน เปนการเดนทางไปโดยสมครใจดวยวตถประสงคใดๆ กตามทมใชการไปประกอบอาชพหรอหารายได ทงนผโดยสารมามาทางเรอส าราญทางทะเลแลวไมพกคางคนบนฝงกจะไมนบวาเปนนกทองเทยว และผโดยสารผานทแวะพกเพอตอเครองบนกจะไมนบวาเปนนกทองเทยวดวยเชนกน

ควำมหมำยของนกทศนำจร

“นกทศนาจร ” (Excursionist) หมายถง ผทเดนทางไปอยในสถานทอนมใชทพ านกถาวรของตน ซงเปนการเดนทางไปอยชวคราว ในระยะเวลาสนๆ ไมถง 24 ชวโมง (ไมไดคางคน) และเดนทางไปโดยสมครใจ ดวยวตถประสงคใดๆ กตามมใชการไปประกอบอาชพหรอหารายได ทงนผทโดยสารเรอส าราญทางทะเลทพกแรมในเรอส าราญจะถกนบวาเปนนกทศนาจร แตผโดยสารผานทแวะพกเพอตอเครองบนจะไมนบวาเปน

11

องคการการทองเทยวโลก (World Tourism Organization หรอ WTO) ใ หความหมายของ “ การทองเทยว ” วาหมายถง การเดนทางใดๆ กตามเปนการเดนทางตามเงอนไขสากล 3 ประการ ดงน

ประการท 1 การเดนทางจากทอยอาศยปกตไปยงทอนเปนการชวคราว แตไมใชไปตงหลกแหลงเปนการถาวร

ประการท 2 การเดนทางนนเปนไปดวยความสมครใจ หรอความพงพอใจของผเดนทางเอง ไมใชเปนการถกบงคบ ไมใชเพอท าสงคราม

ประการท 3 เปนการเดนทางดวยวตถประสงคใดๆ กตามทไมใชประกอบอาชพหรอหารายได แตเดนทางมาเพอการพกผอนหยอนใจ เพอเยอมเยอนญาตมตร เพอความเบกบาน บนเทงเรงรมย

อตสำหกรรมทองเทยวมองคประกอบทเดนชด 4 ประกำร โดยเทยบกบอตสำหกรรมกำรผลตไดดงน

1.“ โรงงาน ” หมายถง แหลงทผลตสนคาของอตสาหกรรมทองเทยว ไดแก พนทในการประกอยกจการทองเทยว

2.“ ลกคา ” หมายถง นกทองเทยวทมาชมบานเมอง ธรรมชาต ศลปวฒนธรรม โดยสงทไดรบ คอ ความพอใจ ความสนกสนานเพลดเพลน การไดสงแปลกใหม ความสะดวกสบาย การพกผอน และความทรงจ าทประทบใจ สงเหลานคอ สนคาทโรงงานอตสาหกรรมทองเทยวจะตองผลตสนองความตองการใหแกลกคา

3.“ สนคา ” ในอตสาหกรรมทองเทยว มขอไดเปรยบคอ สนคาสามารถน ามาขายไดเรอยๆ เชน ความสวยงามตามธรรมชาต สงสวยงามทเกดจากการสรางขน วถชวตของคนในทองถน

4.“ การขนสง ” ในอตสาหกรรมทองเทยว ทรพยากรการทองเทยวซงเปนทง “ โรงงาน ” และ ” สนคา ” ไมสามารถเคลอนทได นกทองเทยวจงตองเดนทางมาซอสนคาหรอบรการนน ณ แหลงผลตหรอโรงงานดวยตนเอง

“ นกทองเทยว ” (Tourist) หมายถง ผทเด นทางไปอยในสถานทอนมใชทพ านกถาวรของตน ซงเปนการเดนทางไปอยชวคราวตงแต 24 ชวโมงขนไป (มการคางคนอยางนอย 1 คน) แตไมเกน 90 วน เปนการเดนทางไปโดยสมครใจดวยวตถประสงคใดๆ กตามทมใชการไปประกอบอาชพหรอหารายได ทงนผโดยสารมามาทางเรอส าราญทางทะเลแลวไมพกคางคนบนฝงกจะไมนบ วาเปนนกทองเทยว และผ โดยสารผานทแวะพก เพ อ ตอ เค รอง บนก จะไมนบวา เ ปนนกทอง เ ท ยวดวย เ ชนกน

12

“ นกทศนาจร ” (Excursionist) หมายถง ผทเดนทางไปอยในสถานทอนมใชทพ านกถาวรของตน ซงเปนการเดนทางไปอยชวคราว ในระยะเวลาสนๆ ไมถง 24 ชวโมง (ไมไดคางคน) และเดนทางไปโดยสมครใจ ดวยวตถประสงคใดๆ กตามมใชการไปประกอบอาชพหรอหารายได ทงนผทโดยสารเรอส าราญทางทะเลทพกแรมในเรอส าราญจะถกนบวาเปน นกทศนาจร แตผโดยสารผานทแวะพกเพอตอเครองบนจะไมนบวาเปนนกทศนาจร นอกจากนยงจะพบค าวา “ ผมาเยอน ” (Visitor) ซงหมายรวมถง ผท เ ดนทาง เขามาในประ เทศ โดยจ าแนก เ ปนนกทอง เ ท ยวหรอ เ ปนนกทศนาจรก ได

ควำมหมำยของทรพยำกรกำรทองเทยว (Tourism Resources)

ทรพยากรการทองเทยวหรอแหลงทองเทยว หมายถง สงดงดดใจทกอใหเกดการเดนทางหรอทองเทยว เพอความเพลดเพลนสนกสนานและเพมพนความรตลอดจนทศนคตทกวางขวางใน แงของอตสาหกรรมทองเทยว ทรพยากรการทองเทยวเปรยบเสมอน “ สนคา ” และเปนสนคาทสามารถดงดด “ลกคา ” หรอนกทองเทยวใหเดนทางมาซอถงสถานททองเทยว

ทรพยำกรกำรทองเทยวสำมำรถจ ำแนกไดตำมลกษณะควำมตองกำรของนกทองเทยวไดเปน 3 ประกำรดงน

ทรพยากรการทองเทยวทางธรรมชาต หมายถง สภาพทางกายภาพของธรรมชาตทมความสวยงามหรอนาสนใจตอการเดนทางไปชม

ทรพยากรการทองเทยวทางประวตศาสตร โบราณวตถสถาน และศาสนา หมายถง สงทมคณคาทมนษยไดสรางสรรคขนตามวตถประสงค และเพอประโยชนของมนษยเอง ทงทเปนมรกดทางอดต และทไดสรงขนในปจจบน ซงมกมลกษณะเปนวตถ พนท หรอสงกอสราง แตมผลดงดดใจทางการทองเทยว อาท อนสรณสถาน เมองโบราณ ปราสาทหน พระราชวง ถ ามอแดง อทยาน ประวตศาสตร

ทรพยากรการทองเทยวทางศลปะวฒนธรรม ประเพณ และกจกรรม หมายถง รปแบบการด าเนนชวตของผคนในสงคม และการประพฤตปฎบตทยดถอสบทอดกนตอมา ตลอดจนกจกรรมตางๆ ทมผลตอการดงดดใจทางการทองเทยว

13

ประวตเครองเงน

ทมาของเครองเงนววลาย ของบานศรสพรรณ จงหวดเชยงใหม นน ปรากฏหลกฐานตงแตครงสมยทพญามงรายสรางเมองเชยงใหม และเจรจาขอชางฝมอจาก พกาม มายงเมองเชยงใหม เพอฝกสอนใหกบชาวเมอง ท าใหมงานหตถกรรมเครองเงนพนบานสบทอดตอเนองกนมา โดยเฉพาะอยางยง การท าเครองเงนของชางบานศรสพรรณ ทมความถนดในการขนรปขนเงน และสลกลวดลายบนขนเงน จนไดรบการยกยองเปนชางในคมหลวงเมองเชยงใหมในอดต จากนนไดถายทอดใหลกหลานจนสามารถเปนชางฝมอ และไดขยายแหลงทผลตเครองเงน ไปยงหมบานอน ๆ เชนบานหารแกง อ าเภอหางดง บานแมหยอย อ าเภอสนทราย ซงไดพฒนารปแบบลวดลายไปมากมาย

ในอดตกอนป พ.ศ. 2500 ชาวบานววลายจะประกอบอาชพท านากนเปนสวนใหญ เมอวางเวน

จากการท านากจะเปนชางฝมอประกอบชพท าเครองเงนตามทได รบการถายทอดมาจากบรรพบรษโดยจะใชแรงงานของสมาชกในครอบครว และเกอบทกบานจะมโรงงานขนาดเลกประจ าอยทบาน เรยกวา “เตาเสา” สมาชกในครอบครวจะชวยกนท าเครองเงนเพอใชสอยในชวตประจ าวน และเพอการคา โดยจะไปซอแรเงนจากรานคนจนในตวเมองเชยงใหม จากนนจะน าแรเงนมาต-ขนรป ตามประเภทของผลตภณฑ ซงสวนใหญจะท าสลง ขนลางหนา พาย ถาด โดยมากผทท าหนาทเปนชางตและขนรป จะใชแรงงานชายไดแก พอ สาม ลกชาย สวนผหญงคอแม และลกสาว จะรบหนาทเปนชางแกะลาย และน าเครองเงนไปขายทตลาด เมอมคาขายระหวางคนตางกลม จงท าใหความร ภมปญญาตาง ๆ เกยวกบรปแบบของเครองเงนเรมหลากหลายขน สวนวตถดบทใชท านน เปนเงนรปจากพมา เงนหมน เงนราง จากสบสองปนนา เพราะหาไดงาย เครองเงนววลายนโบราณนยมท ากนเพยงบางชนด เชน สลง (ภาชนะอยางขน) พาน ถาด เชยนหมาก เปนตน แตภายหลงทรฐบาลไดรณรงคใช ขาราชการ ประชาชน แตงชดไทย จงไดมการท าเปนเครองประดบของสตร เพมขนจากรปแบบเดม

ถนนววลาย อ.เมอง จ.เชยงใหม เปนชมชนทมความช านาญในการท าผลตภณฑเครองเงน รวมทงเครองเขน มาเปนเวลานาน ซงไดรบการสบทอดภมปญญาหตถกรรมเครองเงนตอกน มาหลายชวอายคน นบแตสมยพระเจากาวละ เจาหลวงเชยงใหมองคแรก (พ.ศ. ๒๓๒๕-๒๓๕๘) กระทงรจกทวไปวาเปนถนนสายเครองเงนยานเกาแกของเมองเชยงใหมทผคนเกอบทงถนนมอาชพท าเครองเงนสบตอกนมานานรนแลวรนเลา

รานววลายศลป หนงในรานทผลตและจ าหนายเครองเงนมายาวนานกวา 50 ป จากความนาเชอถอทไดสงสมมานานทงดานคณภาพและความสวยงามของผลตภณฑ ท าใหรานววลายศลปไดรบรางวลผลตภณฑ 5 ดาวระดบภาคเหนอของหนงต าบลหนงผลตภณฑ ป 2546 และรางวลมาตรฐานการระลก เชน รปนกษตรราศตางๆ ตลนามบตร และประเภทงานศลป อาท แผนภาพโลหะ สลกลวดลายทสวยงาม เชน ภาพชวตชาง ภาพดอกไม ภาพตวละครในวรรณคด

14

ประวตวดศรสพรรณ

วดศรสพรรณ เปนวดทมประวตยาวนาน ปจจบนคงเหลอรองรอยความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนา ทงทางดานศลปกรรม สถาปตยกรรมของลานนาโบราณอยางสมบรณแบบ ซงปรากฏในรปแบบตางๆคอ “หลกศลาจารกประวตวด” ทจารกดวยอกษรฝกขามบนหนทรายแดง ตามหลกศลาจารกของวดศรสพรรณกลาวไววา ในป พ.ศ.2043 พระเจาพลกปนดดาธราช หรอพระเมองแกว กษตรยเมองเชยงใหม ในราชวงศมงราย และพระนางสรยสวด พระราชมารดาเจา โปรดเกลาใหเจาหมนหลวงจาค ามหาอ ามาตย น าพระพทธรปทองส ารดองคหนง ซงกคอ “พระพทธปาฏหารย” หรอ “พระเจาเจดตอ” ซงเปนพระพทธรปส ารด ปางมารวชย ศลปะเชยงแสนผสมสโขทย มาประดษฐานเปนพระประธานในอโบสถ ในคราวสรางวดชอวา “วดศรสพรรณ” วดศรสพรรณอาราม ไดรบพระราชทานวสงคามสมาจากพระเจาพลกปนดดาธราช และอาราธนาพระสงฆประกอบพธผกพทธสมาเมอ พ.ศ.2052 ส าหรบพระเจาเจดตอ ทมอายราว 509 ปน มต านานเลาขานถงการแสดงพทธปาฏหารย น าความส าเรจสมความปรารถนาแกผ มาอธษฐานจต โดยเฉพาะผ หญง เปนทเคารพสกการะแกศรทธาประชาชนเปนอนมาก นอกจากพระพทธปาฏหารย ทมความเกาแกแลว “หอไตร” กเปนอกหนงสถาปตยกรรมลานนาโบราณ ทใชเปนสถานทเกบคมภรใบลาน และใชประโยขนอนๆของวด “วหาร” กเปนสถาปตยกรรมลานนาโบราณเชนเดยวกน สรางในสมย “เกบผกใสซา เกบขาใสเมอง” โดยพระเจากาวโรรส เมอประมาณ พ.ศ.2342 พระครพทกษสทธคณ (สพล สทธสโล) เจาอาวาสองคปจจบนไดท าการปฏสงขรณผสมศลปะรวมสมย โดยรกษาของทมอยเดม แลวเพมเตมงานศลปชดใหม คอ ภาพโพธปกขย ภาพเมองนพพาน ภาพ 12 พระธาตประจ าปเกด ภาพพทธจกรวาล โดยใชสโทนทอง และสรางภาพชดทศชาตดวยฝมอชางเครองเงนภมปญญาทองถนของชาวบานศรสพรรณ โดยท าดวยอลมเนยมท าใหโดดเดนและมเอกลกษณ วหารหลงนใชเปนศนยกลางประกอบศาสนกจของวดในปจจบนมาโดยตลอด ในสวนของ “พระบรมธาตวดศรสพรรณ” เปนเจดยทกออฐถอปนแบบลานนา ฝมอชางหลวง ทรงองคระฆงกลม ตงบนฐานดอกบวคว าบวหงายแปดชนแปดเหลยม ตงบนฐานรองรบทรงสเหลยมยอมมไมสามสบหก ไดมการบรณะมาหลายครงแลว และดวยความเกาแกของวดท าใหอโบสถเดมไดช ารดทรดโทรมตามกาลเวลา ไมเออตอการประกอบศาสนกจ ของพระสงฆ กอปรกบกลมศลปลานนาวดศรสพรรณ ชมรมสงเสรมสลาลานนา มความปรารถนาอยางแรงกลา ทตองการจะสบสาน สงเสรมภมปญญาหตถกรรมเครองเงน ถนนววลาย ดงนนเมอ พ.ศ. 2547 จงมแนวคดสราง อโบสถเงนหลงแรกของโลก ใหเปนสถาปตยกรรมส าคญทางพระพทธศาสนา โดย “อโบสถเงน” หลงนใชวธการกอสรางจากฐานและพทธสมาและพระพทธประธานในอโบสถหลงเดม ลกษณะเปนอโบสถรปทรงสถาปตยกรรมลานนา กอดวยอฐถอปน ขนาดกวาง 5 เมตร ยาว 17.50 เมตร สง 18 เมตร ประดบตกแตงสลกลวดลายแนวประเพณลานนา ภายในศลปกรรมแสดงถงการเคารพสกการะพระรตนตรย คอ พระพทธรตนะ พระธรรมรตนะ พระสงฆรตนะ

15

สวนภายนอกศลปกรรมแสดงสญลกษณของชาต ศาสนา และพระมหากษตรย ซงลวดลายทกสวนลวนสลกตกแตงดวยภมปญญาเครองเงน โดยใชกรรมวธ บ คนลวดลายดวยแผนเงน เงนผสม และวสดแทนเงน(อลมเนยม) ทงภายในภายนอกรวมทงหลง โดยถอวาอโบสถเงนหลงนจะเปนแหลงรวบรวมลวดลายศลปะลานนาและลวดลายประจ าทองถน แมขณะนจะยงสรางไมเสรจสมบรณแตกมนกทองเทยวไปเยยมชมและกราบไหวอยสม าเสมอ

ปจจบนวดศรสพรรณ ยงเปนศนยกลางการเรยนรภมปญญาทองถนงานชางสบหม สบสานงานศลปจากภมปญญาแหงแผนดนสงานศลปชางสบหม สงเสรมการทองเทยวศลปวฒนธรรม อนรกษภมปญญาพฒนาสบสานจารตประเพณทองถน สรางฐานเศรษฐกจชมชนหตถกรรมสลาลานนาอาท สลาเงน สลาแกะ และสลาหลอ ฯลฯ น าภมปญญาทองถนสสากล

ววฒนำกำรเครองเงน

ชวงกอนสงครามโลกครงท 2 จะเกดขนไมนาน นอกจากมการขายเครองเงนตามบานและการเดนทางไปคาขายตามทองทตาง ๆ แลว ไดเรมมการกอตงรานจ าหนายเครองเงนรนแรก ๆ ขนบนถนนววลาย ซงไดแกรานกนทวงค โดยสองสามภรรยาคอนางหม และนายนอย แกวสองส ซงเปนครอบครวชางท าเครองเงนไดรวมกบญาตทเปนลกพลกนอง รวมกอตงรานกนทวงคขน โดยมสนคาวางขายภายในบาน ตอมาเมอเกดสงครามโลกครงท 2 รานกนทวงศจงไดหยดกจการไประยะหนง หลง

สงครามโลกครงท 2 นางหมและญาตกไดแยกกจการกน โดยนางหมไดมาเปดรานใหมชอวารานแกวสองส สวนญาตคอนายแกว และนางบญศร กนทวงศไดเปดรานจ าหนายเครองเงน ชอ รานเชยงใหมหตถกรรม ตอมาเมอกจการเครองเงนไดรบความนยมมากขน จงเรมมการเปดรานคาเครองเงนเพมขนอกหลายราน เชน รานบวจนทร ของนางบวจนทร นายดาบแดง พฒนถาบตร ,รานเงนด โดยนางจนทรด นายลพ (ไมทราบนามสกล) ,รานขจศลป ของ นางบวเขยว นายอนทร ด ารงฤทธ รานพงคนาของนายศลา บญเฉลยว รานไชยวรรณของนายดาบถาและแมค าใส ไชยวรรณ รานคาเหลานนบเปนรานคาจ าหนายเครองเงนในระยะแรกๆของหมบานววลาย ทเจาของรานผกอตงเปนคนในทองถนมบรรพบรษอยอาศย และเปนชางท าเครองเงนในหมบานววลายมานานหลายชวอายคน

ระหวางปพ.ศ.2500? 2515 อาจกลาวไดวากจการเครองเงนและรานคาเครองเงนไดขยายตวอยางตอเนองตามความตองการของตลาด ในชวงนไดมการกอตงรานคาจ าหนายเครองเงนเพมขนเรอยๆในถนนววลายทงสองฝงถนน รวมทงจ านวนชางเงนกเพมขนดวยเฉพาะในชวงปพ.ศ.2503 มชางท า

16

เครองเงนเปนอตสาหกรรมในครอบครวอยในหมบานววลายประมาณ 200 หลงคาเรอน รานคาจ าหนายเครองเงนทกอตงในระยะน เชน รานววลายศลป มนางเทยมตา -นายอนเรอน จโนรส นอกจากนนยงมรานบานเยน ซงต งในป 2507 โดยนางบานเยน อกษรศร ชาวอ าเภอฝาง และในชวงป พ.ศ.2512 รานเครองเงนทมชอเสยงในยานววลาย อาท รานเงนเชยงใหมของนางวรรณค า เทพวรรณ, รานเงนทอง, รานเชยงใหมแอนตค และรานหรญญากรของนายบญยน บญเฉลยว เปนตน

อาจกลาวไดวา การเตบโตของธรกจการคาเครองเงนในชวงหลงพ.ศ.2500 เปนผลสบเนองมาจากการทรฐบาลไดเรงสรางปจจยพนฐาน เชน ถนน ไฟฟา โดยในป พ.ศ.2504 ไดมการแตงตงคณะกรรมการภาคเหนอขนเพอพจารณาจดท าโครงการพฒนาภาคเหนอ และก าหนดใหมแผนพฒนาภาคเหนอ พ.ศ.2507 ?2509 ทเนนหนกการพฒนาการคมนาคม ขนสงเปนหลก ซงสงผลใหมการเตรยมการกอสรางทางหลวงสายนครสวรรค-เชยงราย และล าปาง-เชยงใหม ตอมากอสรางแลวเสรจในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 2 (พ.ศ.2510-2514) มการเปดใชเสนทางหลวงสายกรงเทพฯ-เชยงใหมในป พ.ศ.2513 ทางหลวงสายใหมไดชวยใหการคมนาคมขนสงระหวางเชยงใหม?กรงเทพฯและจงหวดอนๆสะดวกรวดเรวมากยงขน ซงสงผลใหธรกจการทองเทยวเตบโตอยางรวดเรว มนกทองเทยวเดนทางมาเยอนจงหวดเชยงใหมเพมมากขน โดยเฉพาะอยางยงหลงจากทองคการสงเสรมการทองเทยวแหงประเทศไทย(อสท.)ไดจดใหมการประชมทางวชาการของสมาคมสงเสรมการทองเทยวภมภาคแปซฟค(Pacific Asia Travel Association-PATA) ครงท 9 ในเดอนมกราคม พ.ศ.2512 ณ หอประชมคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม การจดประชมดงกลาวไดเปดโอกาสใหชาวตางชาตไดสมผสและรจกเมองเชยงใหมในฐานะเมองทองเทยว ในชวงปพ.ศ. 2520 2530 ยานววลายกลายเปนแหลงผลตและจ าหนายเครองเงนทมชอเสยงเปนทรจกในนาม ?หมบานเครองเงน? หรอทชาวตางประเทศเรยกวา Silver Village การท าเครองเงนเปนภาชนะและเครองใชตาง ๆ ของบานววลายนน จะท าดวยเงนแทหรอเงนผสมตามทตองการ การท าเครองเงนใหเปนรปรางตาง ๆ นน ตองอาศยการตขนรป และการสลกลวดลายหรอ ตองโดยใชเหลกขนาดและรปแบบตาง ๆ ตหรอเคาะจากดานในใหนนขนเปน โครงราง การสลกลาย (ตอง) จะสลกจากดานนอกใหเปนรอยลกและคดโคง ละเอยดตามลกษณะของลวดลาย เงนรอยเปอรเซนตสวนใหญส ง ซอมาจากรานคาทองของคนจนในเชยงใหมหรอเปนเ งนรปมาจากพมาและอนเดย เอกลกษณอนโดดเดนของเครองเงนภาคเหนออยทวธการแกะลายสองดาน เครองเงนทผลตโดยชาวบานววลายก เ ชนกนจะตอกลายจากดานในให นนตามโครงรางรอบนอกของลายกอน

ลกษณะลายและรปทรงเครองเงนภาคเหนอ กมแบบเฉพาะของตนเอง บางคนทนกถงเครองเงนเชยงใหมกจะนกถงขนทรงบาตรทมลายนนลก นนเปนสลงแบบพมาสวนสลงพนเมองเชยงใหมนน ปากกวางกวาเสนผาศนยกลางตอนกนและตอนปากไมตางกนมากนก เกอบจะตรงเปนทรงกระบอกเลย ซ งกแตกตางจากขนภาคกลาง ท เ ปนทรงปากกวางแตกนแคบแบบทเ รยกวาทรงมะนาวตด

17

ลวดลายกเชนเดยวกน สลงพมานยมท าลายลก รปชาดก รปสบสองนกษตรของเชยงใหมลายไมลกมากเทาพมา แตกลกกวาของภาคกลาง โบราณใชสลงเรยบ ระยะตอมามลายชาดก ลายสบสองนกษตร ลายดอกกระถน ลายดอกทานตะวน ลายสบปะรด ลายนกยง ลายดอกหมาก ซงบางคนกเรยก ลายแสบาง ลากฝกขาวโพดบาง สบสองนกษตรของเชยงใหมโบราณรน 100 ปมาแลว ตางจากภาพอน ๆ คอปกนเปนรปชาง ไมใชรปหมอยางทอน ขนเงนใบหนงมกมลายหลายอยางผสมผสานกน เชน ลายนกษตรมรปสตวอยในกรอบรปรางตาง ๆ เชน กรอบรปแหลม รปปลงหลายตวตอ ๆ กน กรอบหนง ๆ เรยกวา โขงหนง ขนใหญ ๆ มครบทง 12 ราศในกรอบ 12 กรอบกเรยก 12 โขง การลอมกรอบลายบนพนตาง ๆ นกคลายกบทภาคกลางแบงลายดวยกรอบ 4 กรอบ มพนลายเปนกนกบาง ดอกพดตานบาง แตขนภาคกลางไมมมากกวา 4 กรอบ นอกจากจะอยในกรอบรปรางตาง ๆ แลว ลายสตว 12 ราศยงอยในแวดลอมของดอกกระถนบาง ดอกทานตะวนบาง ดอกสบปะรดบาง

ดอกกระถนมลกษณะดอกเปนตะแกรงถนนรปกลม มใบยาวขนไปตอนบน 2 ดาน เหมอนเขาสตวซงไมเหมอนใบกระถนจรง ๆ เลย สวนดอกทานตะวนและสบปะรดนน ดดแปลงมาจากดอกกระถน ดอกทานตะวนมรปดอกแบบเดยวกบดอกกระถน แตแทนทจะมใบยาวแหลม 2 ใบ ขนขางบนกมกลบเลกๆ รอบๆ เกสรดอก กลบทานตะวนบนสลงเชยงใหมนน มกไมเสมอกนทกกลบ แตอาจมกลบ 3 - 4 กลบยนยาวกวาสวนอน มกยนขนไปตอนบน สวนลายสบปะรดนนเหมอนดอกกระถนทกอยาง นอกจากตวดอกหรอตวสบปะรดนนเปนรปรยาวกวาดอกกระถนซงกลม มใบยาวตอนบนเหมอนกน ซงกไมใชใบ สบปะรดทแทจรง

นอกจากลายเชยงใหมแลว ยงมลายแมยอยทท าขนกนมาแตโบราณ ขนแมยอยดงเดมเปนขนคลายบาตรแบบพมา แตมฝา มลายประกอบตวสตวประจ าราศ เปนของแมยอยโดยเฉพาะ ลายแมยอยนมลกษณะขด ๆ คลายกนกแตไมใชกนก มกงกานเลก ๆ ประกอบตวขดแตกไมเปนดอกไมใบไมแตอยางใด ดคลายลกน าตวโต ๆ ทมขนรงรงเบยดกนแนนไปทงตามขอบและพนขน กรอบลายขนแมยอยทแทเปนรปปลง มลายรมปากขนเปน ?ดอกแกว? หรอดอกพกล ลายนกยง ลายดอกหมาก มลกษณะเปนทางยาวตามแนวตงซอน ๆ กนเชนเดยวกบลายประเภทตอดอกภาคกลางลวดลายตาง ๆ ทพบเหนโดยทวไปบนขนเงนมดงน

1) รปธรรมชาตและรปเหมอนจรงตาง ๆ เชน ทวทศนทวไป พระนเรศวรชนชาง ชาวนาท านา ไถนา ลายสถานทเหลานมมาไมนานเทาไรนก

18

2) รปเทพเจาหรอลายเทพพนม มาจากความเชอโบราณแบบฮนด เชน พระวษณกรรม พระสรสวด เทพบตร เทพธดาทวไป

3) รปสตวหมพานต ใชประกอบในงานกอสรางทางพทธศาสนา เชน ประตหนาตางโบสถ ส าหรบภาชนะกจะน าไปสลกบนหบบหร ขนเงน ขนพานรอง ซงชางเงนตามรานจ าหนายเครองเงน น าไปสลกเปนประจ า เชน ราชสห กนนร กนร เปนตน

4) รปตวละครในวรรณคดทนยมกนมากคอ รามเกยรต มรปพระราม นางสดา ยกษ ลง ทงเตมตว ครงตว ในอรยาบถตาง ๆ หรอเปนภาพเหตการณตอนใดตอนหนงทงตอน รปสตว 12 ราศ มทมาจากความเชอแบบจน ท ามากนตงแตโบราณและท ากนทวไปในภมภาคแถบน หมบานววลาย ตางจากหมบาน อน คอ ปกนจะเปนรปชางไมใชรปหมแบบหมบานอน ลำยไทยทเดน ๆ เฉพำะบนขนเงนมเพยงไมกลำยเทำนนดงตอไปน

1) ลายกนก เปนศลปะประจ าชาตของไทย ซงสบเนองมาจากโบราณ ลายไทยไดถกประดษฐขนจาก เถาไม ใบไม ดอกไม ซงน ามาตกแตงรางกาย เพราะคนสมยกอนนนไมมวตถอะไรมาประดบกาย นอกจากกระดก เปลอกหอย เขยวสตว เพอความสวยงาม ดอกไม ใบไม น ามารอยเปนสรอยขอมอ สรอยคอและท าชฏาสวมศรษะ จงใชโครงรางของดอกและใบประดษฐขนเปนตวลายกนก ลายไทยมลลาออนนมนวลนาดมาก ไมวาจะน าลายไทยไปบรรจลงในวตถใด ๆ จะท าใหวตถนนสวยงามและมคาราคา สงขน ซงท าใหชาวตางประเทศนยมยกยอง ซอวตถนนไปเปนของขวญลายดอก ทนยมคอ ดอกบว ดอกมะล ดอกจอก ดอกพดตาน ลายใบเทศ (ใบฝาย เทศ ) ดอกชยพฤกษ ลายดอกไมรวง 2) ลายพม เชน พมขาวบณฑ เทพพนม 3) ลายชอ เชน ชอกนกสามตว ชอเปลว 4) ลายกานขด เปนการน าลายหลายอยางมาตอกนโดยมลายเชอมตอรอยกนไปเรอย ๆ มหลายชนด 5) ลายเปลว ลายเครอเถา เปนลายทเลอยไปอยางอสระ ภายในรปทรงของสงทท ามทงเครอเถาชนเดยว เครอเถาไขว 6) ลายขอบและลายเชง ใชในพนทแคบหรอแตงตามขอบทงแนวตงแนวนอน มหลายลาย เชน ลายหนากระดาษ ลายเกลยว ลายกานตอดอก ลายกรวยเชง ลายเฟอง

19

7) ลายบว มหลายแบบ ท าตามสวนโคงของภาชนะ เชน เชงพาน 8) ฐานประกอบลาย ใชเปนลายฐานตาง ๆ เชนเดยวกบลายบว

9) ลายกานขด เปนเถาขดกลมลงในพนทนน ๆ จะเปนวงเดยวหรอสองวงหรอไขวกนกตาม เถากลมนคอเถาของลาย เพราะลายกานขดถอวาเปนการขดเถาใหกลมซงมความส าคญมาก จากนนกวางกนกตามมมตาง ๆ ซงบางตอนอาจตองประดษฐตวกนกใหมขนาดและรปรางตามเนอทพบตวกนกและกาบจะตองออกสลบกนไปเพอใหไดชองไฟทด ลายกานขดมความงามอยตรงวงขดกลมทไดจงหวะกนด 10) ลายเปลว ลายชนดนเปนลายทเกดทหลงลายกานขด เถาของลายเปลวมลกษณะคลายคลงกบเถาไมหรอเปลวไฟทแลบเลยไหวระรกเมอตองลม เถาลายเปลวมการขดกลมเหมอนลายกานขด ลายเปลวสวนมากนยมท าภาพประกอบในเถากลม เชน ตวสตวตาง ๆ ตลอดจนภาพ ซงอาจเปนภาพเรองรามเกยรต หรอเรองอน ๆ ตลอดจนลายเทพพนม เปนตน

ลายไทยทกลาวมาน ชาวบานววลายไดน ามาใชในการสลกลวดลาย โดยไดน ามาใชเพยงบางสวนเทานน เชน ลายเครอเถา และลายเปลวไดตกแตงไวบนขอบขนเงน ลายกานขดไดตกแตงไวตรงขอบลางของขนเงน ลายพม ไดสลกไวตรงขอบบนและลางของขนเงนปรากฏใหเหนในลายเทพพนม

20

ประวตชำงท ำเครองเงน

ชางววลาย และชาวศรสพรรณ ซงเปนศรทธาอปถมภวดหมนสารและวดศรสพรรณมถนฐานดงเดมอยบานววลาย แขวงเมองปน แถบลมแมน าสาละสน ฝงตะวนตกในสมยพ พระเจากาวละ ปฐมกษตรยผปกครองเมองเชยงใหม ยกพลจากเมองเวยงปาซางเขามาตงเมองเชยงใหม เมอวนอาทตยขน 8 ค า เดอน 6 เหนอ ปรวายส จลศกราช 1158 นน (พ.ศ. 2336 ปมะโรง อฏฐศก ) พลเมองของเชยงใหมมจ านวนนอยมาก เพราะถกพมากวาดตอนไปเปนเฉลยศกบาง หนภยสงครามไปซอนตวในปาบาง พระเจากาวละจงทรงเรมปรบปรงเมองและวดวาอารามทรกรางเสยหายเปนจ านวนมากจงใชนโยบายทวา “ เกบผกใสซา เกบขาใสเมอง” พระองคพรอมดวยเจานายราชสกลพนอง จงเปนเกณฑเสนาไพรเมอง ออกรบกวาดตอนเอาพลเมองจากแควนสบสองปนนา เมองลอ เมองเขน เชยงตง เมองยอง น ามาไวในเมองเชยงใหม ล าพน ซงปรากฏในปจจบนคอ เมองเลน เมองวะ เมองพยาก เมองโก อยในอ าเภอสนทราย เมองลอง อยในอ าเภอดอยสะเกด เมองออน เมองหลอย อยในอ าเภอสนก าแพง เชยงแสน เชยงขาง อยในอ าเภอสารภ เมองสาด เมองกาย เมองมาง เมองลง เมองเขน เมองเงยว เมองววลาย เมองสะตอย อยในอ าเภอเมอง ชาวทงออ ชาวตองกาย อยในอ าเภอดงจงหวดเชยงใหม สวนชาวยองอยใจเขตจงหวด ล าพน สบมาจนถงทกวนน

ชอบานชอเมองเหลาน สวนมากชาวบานมวชาความรดานศลปะ ในการท าหตถกรรมพนบาน เชน ชางกระดาษ ชางเคยน (กลงไม) ชางแตม (ชางดาบ) ชางระฆง ชางค า (ชางท าทอง) ชางท ารม ชางท าเครองเขน ชางเครองเงน เปนตน ชางเหลานไดถกน ามาไวในจวเมองและเขตรอบ ๆ ตวเมอง เพอสรางความเจรญใหแกบานเมอง จรกระทงปจจบนนกยงมชางเหลานหลงเหลออยบาง แตนบวนยงหาลางฝมอดยากเขาทกท เพราะความเจรญของบานเมองท าใหคนหนไปนยมของทมาจากตางชาต ในไมชาคงจะไมมชางเหลานในเมองเชยงใหมทเคยเปนศนยกลางของลานนาอกตอไป เนองจากเราลอมวฒนธรรมของเราเอง มวแตหลงมวแตมวเมาอยกบวฒนธรรมตางชาตโดยกลบเหนวามาดกทเปน ของบรรพบรษของเราเปนของลาสมย หากยงเปนเชนนอยกนาใจหาย ทลกหลานลมทมาของตวมวแตสนใจของตางชาต แลวความเปนเอกราชทางวฒนธรรมของเรากจะไมมเพราะวฒนธรรมไทนถกย ายดวยวฒนธรรมตางชาต แลวอยางนจะไปโทษใครนอกจากโทษตวเราเอง

ในปจจบนน เราจะเหนวา ชอบานกด ชอวดกด ในเมองเชยงใหมสวนใหญจะตงตามชอของชางทตงบานเรอนอยในชมชนนน เชน ชางลาน ชางแตม อยในชมชนพวกแตมในเขตก าแพงเมอง ชางเงน อยในชมชนววลาย (งวลาย) พวกเปยะ (ชางดดพณน าเตาในปจจบน)อยในชมชนวดพวกเปย ชางหลอ อยตดกบถนนชางหลอตดคเมองเชยงแสนอยแถววดชางฆอง ถนนก าแพงดน พนตอง ชางเคยน อยแถวบานตอบกาย อ าเภอหางดง ชางปนอยบานหนองหาร แกวววลาย อ าเภอหางดง ซงเปนสาขาของบานววลาย วดหมนสารชางค าอยบานชางค า อ าเภอหางดง ชางกระดาษ อยอ าเภอสนปาตอง ชางท ารม แกะสลก อยอ าเภอสนก าแพง เปนตน ส าหรบชางบานววลาย แตเดมอยแขวงเมองปน ฝงแมน าสาละวน (แมน าคง)

21

ฝงตะวนตก เหตทอพยพมาอยในเมองเชยงใหมนน ปรากฏในพงศาวดารโยนก และต านานราชวงศปกรณเชยงใหม วา เมอ ศกราช 1161 ปกดเมด ( พ.ศ. 2342 ปมะแม เอกศก) พระผเปนเจา เกณฑเจาค ามล เปนแมทพ คมรพล 300 ขน ไปต ฟาค าเครองถกสนาค (ปน) เสยชวต ไดเมองปมาครอง แลวเจาค ามลกเลยยกทพขามแมน าคงไปฟากตะวนตก เขาตบานววลาย สะตอย สรอยไร บานนาหยาง ทงออ ไดหมนขวาววลายและเมยฟาค าเครอง กวาดตอนครอบครวลกบานชาวไพร ลงมาใสเมอง ดงน นบเปนครงแรก ทชาวบานววลายไดอพยพเขาสเมองเชยงใหม และไดบานบานเรอนอยรอบๆ วดหมนสารอละวดศรสพรรณสวนหนงในปจจบนจงมนามวา บานหมนสารววลาย และอกสวนหนงเปนชางปน ไดไปตงบาน เ รอนอย ท บานว วล าย ต าบลหารแกว อ า เภอหางดง จงหวด เ ช ย ง ใหม อกแ หงห น ง ในเวลาตอมา สมยพระเจาชางเผอกธรรมลงกา เจาผปกครองนครเชยงใหม องคท 2 ชาวบานววลาย แขวงเมองปน ไดถกกวาดตอนมาอกครงหนง ดงปรากฏในพงศาสดารโยนก และต านานราชวงศปกรณ กลาวไววา “จลศกราช 1180 ปเปกย เดอน 4 ออก 6 ค า วนศกร (พ.ศ. 2361) ปขาน สมฤทธศกพระเจาชางเผอก แตงเจาสวรรณ ค ามล ตนเปนหลานคมรพล 1000 ยกไปตพมา ซงอยทปากแมน าป พมายกทพถอยหนไป เจาสพรรณค ามล และเจาเมองแกวยกทพขามฝากแมน าคงไปฝงตะวนออกขามแมน าคงทผานแดงดงน นบแตนนมาชาวบานววลาย กไดตงถนฐานอยในเมองเชยงใหม และสบทอดศลปะการท าเครองเงน จากประวตของวดและชางท าเครองเงนอนถอเปนภมปญญาชาวบานทสบทอดกนมาอยางยาวนาน อนชนรนหลงควรทจะสบสานและอนรกษลานนาวดศรสพรรณ เปนสวนหนงทไดพยายามสบทอดเจนนารมยของบรรพบรษโดยรวมกลมกนด าเนนกจกรรมการเรยนรฝกฝนถายทอดองคความรในรปแบบการเรยนตามอธยาศยภมปญญาทองถนการท าเครองเงน อลมเนยม และโลหะชนดอน ๆ แกองคเครอขายและผสนใจทวไป เพอเปนการสงเสรมและสบทอดมรดกชนนตามเจตนารมยของบรรพบรษสบไป

22

บทท 3

วธกำรท ำโครงกำร

โครงการอนรกษศลปะและวฒนธรรม กรณศกษาเครองเงนชมชนววลาย ต าบลหายยา อ า เภอเมอง จงหวดเชยงใหม (The project conserves the art and culture. Case study: Silverware, Haiya, Muang district, Chiang Mai) เปนโครงการทสงเสรมและอนรกษเครองเงนววลายทเกาแกใหอยคกบชาวเชยงใหมตลอดจนถงรนลกรนหลาน เนองจากเครองเงนววลายเปนหตถศลปทเกาแกคบานคเมองเชยงใหมมาชานานและในปจจบนเครองเงนววลายไมคอยเปนทรจกกนแพรหลายจงท าใหคณะผจดท าไดเลงเหนถงความส าคญของเครองเงนววลายจงไดจดท าโครงการนขนมาโดยมขนตอนการปฏบตงานดงตอไปน

23

สถำนทท ำโครงกำร สถำนทจะจดโครงกำร - ถนนววลาย ต าบลหายยา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม - ถนนคนเดนววลาย ต าบลหายยา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม - วดศรสพรรณ ต าบลหายยา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม

กำรเกบรวบรวมขอมล ผวจยไดท าการเกบรวมรวมขอมล โดยมขนตอนดงน 1. กำรเกบรวบรวมขอมลทตยภม (Gathering Secondary Information) ขอมลทตยภมประกอบไปดวยขาวสารทมอยแลวในบางแหงทเคยมผเกบรวบรวมไวเพอการอน โดยไดมาจากการสบคนขอมลในหองสมด อาทเชน งานวจยทเกยวของ และการสบคนขอมลทางอนเตอรเนต 2. กำรเกบรวบรวมขอมลปฐมภม (Gathering Primary Information) เปนขอมลทเกบรวบรวมเองเพอความมงหมายเฉพาะอยาง ขอมลปฐมภมไดมาจากการตดตอผถกวจย โดยการสมภาษณ พอครทอง ผใหขอมลประจ าวดศรสพรรณ อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม และไดจดท าแผนพบประชาสมพนธเพอแจกใหแกนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาต อกทงยงไดจดท าสอวดโอเพอเปนการอนรกษเครองเงนววลายและวดศรสพรรณใหเปนแหลงทองเทยวทส าคญอกแหงหนงของเชยงใหมและเปนสอการเรยนการสอนใหแกเยาวชนไทยรนหลงอกดวย เครองมอในกำรจดท ำโครงกำร

เนองจากโครงการนเปนโครงการอนรกษศลปะและวฒนธรรมอกทงยงเปนสงเสรมให

นกทองเทยวไดรจกสถานททองเทยวทส าคญอกแหงหนงของเชยงใหม ดงนนเครองมอในการท าโครงการจะเปนเรองของ การจดท าแผนพบประชาสมพนธ มการเดน

แจกแผนพบประชาสมพนธ และจดท าสอวดโอเพอเปนการอนรกษและเปนสอการเรยนการสอนใหแกเยาวชนรนหลงตอไป

24

บทท 4

ขนตอนกำรท ำโครงกำร แผนกำรด ำเนนโครงกำร

ขนตอนกำรปฏบตงำน ระยะเวลำชวงท 1

ระยะเวลำชวงท 2

ระยะเวลำชวงท 3

ระยะเวลำชวงท 4

1.ขนตอนการวเคราะหศกยภาพของสมาชกในกลม และคดการจดท าโครงการ

2.ขนตอนการเลอกสถานทท าโครงการ 3.ขนตอนการวางแผนการท าโครงการ 4.ขนตอนวนท าโครงการการแจกแผนพบประชาสมพนธและจดท าสอวดโอ

5.ขนตอนการสรปการท าโครงการพรอมวเคราะหแบบประเมนการท าโครงการ

6.การน าเสนอโครงการ

หมำยเหต : ระยะเวลาชวงท 1 คอ วนท 10 พฤศจกายน - 16 พฤศจกายน 2552 ระยะเวลาชวงท 2 คอ วนท 17 พฤศจกายน - 24 ธนวาคม 2552 ระยะเวลาชวงท 3 คอ วนท 25 ธนวาคม - 30 มกราคม 2553

ระยะเวลาชวงท 4 คอ วนท 31 มกราคม - 15 กมภาพนธ 2553 ขนตอนกำรท ำโครงกำร ในการจดท าโครงการ ผจดท าไดท าการวางแผนและลงมอท าโดยจะน าเสนอเปนขนตอนตอไปน 1 .ขนตอนกำรวเครำะหศกยภำพของสมำชกในกลมและคดกำรจดท ำโครงกำร

ขนตอนนเรมจากการรวบรวมสมาชก และใหสมาชกทกคนแสดงความคดเหนในการจะท าโครงการหนง ทซงสมาชกทกคนมศกยภาพพอทจะจดท าและลงมอปฏบตได โดยค า นงถงความเปนเปนไปไดจรงในเรองของระยะเวลา รวมทงความสมเหตสมผล และความเหมาะสมของโครงการ

โครงการททางกลมจดท าขนคอ โครงการอนรกษศลปะและวฒนธรรม กรณศกษา เครองเงนววลายและวดศรสพรรณ ต.หายยา อ.เมอง จ.เชยงใหม แตเดมชอ “ของเกาบดลม”โดยคณะผจดท า นกศกษาคณะอตสาหกรรมการทองเทยว โรงเรยนพายพเทคโนโลยและบรหารธรกจ จงไดเลงเหนและได

25

ด าเนนการจดท าโครงการอนรกษศลปะวฒนธรรมกรณศกษาเครองเงนชมชนบวลาย ต าบลหายยา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม โดยคณะผจดท าไดมการวางแผนในการปฎบตการอยางละเอยดโดยเรมจากการเขาไปตดตอและส ารวจขอมลจากประชาชนในพนทวามปญหาและความตองการอะไรบาง เพอใหทางคณะผจดท าไดชวยพฒนาปญหาทเกดขนอยางจรงจงท าใหคณะผจดท าไดท าสอโฆษณาประชาสมพนธออกมาเพอใหผคนทวไปไดอนรกษของเกาทมคณคาและความสวยงามอยาง “เครองเงน เครองเขน” ไวและเพราะสงคมปจบนมความกาวหนามากขนจงท าใหคนรนหลงไมคอยนยมและรจกเครองเงนมากนก คณะผจดท าโครงการจงจะจดท าสอประชาสมพนธเพอเปนการสงเสรมการทองเทยวทชมชนววลายใหมการทองเทยวทดขนและเปนการอนรกษวฒนธรรมไทยและสงเสรมอาชพรายไดใหแกชมชนไมเกดการวางงานท าใหนกทองเทยวทงชาวไทยและนกทองเทยวชาวตางชาตเหนถงความส าคญของเกามากขนและมาทองเทยวทชมชนววลายมากขนเปนการอนรกษเครองเงนของเกาไวใหคนรนหลงไดเหนถงสงสวยงาม ดงเชน “เครองเงนทถนนคนเดนววลาย” อกดวย 2. ขนตอนกำรเลอกสถำนทท ำโครงกำร

จากการทหทางกลมไดเสนอความคดเหนเกยวกบการเลอกสถานทท าโครงการ คณะผจดท าไดเลอกสถานทท าโครงการไวหลายสถานท เชน รมบอสราง อ.สนก าแพง จ.เชยงใหม การแกะสลกบานถวาย อ.หางดง จ.เชยงใหมและเครองเงนววลาย อ.เมอง จ.เชยงใหม ทางกลมไดคด วเคราะหอยางถถวนแลววาหดถกรรมสงไหนทไมคอยเปนทรจกกนมากนกและก าลงจะเลอนหายไปดงจงค านงถงความส าคญของเครองเงนววลาย ซงอยคกบเมองเชยงใหมมาหลายรอยปและในปจจบนก าลงจะเลอนหายไปจากเชยงใหม คนรนหลงกไมคอยรจกเครองเงนทเคยมชอเสยงในอดต ดงนนคณะผจดท าจงไดสรปออกมาวาจะจดท าโครงการทเกยวกบเครองเงนววลาย 3. ขนตอนกำรวำงแผนกำรท ำโครงกำร

เมอทางกลมไดมความคดเหนทตรงกนแลวและไดเลอกสถานทการจดท าโครงการแลว คณะผจดท าไดมการวางแผนและเรมท าแบบเสนอเคาโครงการเสนอโครงการ ตงงบประมาณทจะตองใชหลงจากนนกรวบรวมงบประมาณจากสมาชกในกลม มการน าเสนอแบบเคาโครงการเสนอโครงการตอคณะกรรมการ ตอมามการจดท าแผนพบประชาสมพนธทงภาษาไทยและองกฤษเพอน าไปแจกใหแกนกทองเทยวทถนนคนเดนววลาย และจดท าสอวดโอเพอน าไปเปนสอการเรยนรใหกบเยาวชนรนหลง 4. ขนตอนวนท ำโครงกำรกำรแจกแผนพบประชำสมพนธและจดท ำสอวดโอ

เมอทางคณะผจดท าไดท าแผนพบประชาสมพนธขนมาแลว กน าไปแจกใหกบนกทองเทยวทถนนคนเดนววลาย ต.หายยา อ.เมอง จ.เชยงใหม ในทกๆ สปดาหในเดอนมกราคม 2553 และเราไดไปท าวดโอทวดศรสพรรณเพอน าไปประกอบในการน าเสนอโครงการ

26

5.ขนตอนกำรสรปกำรท ำโครงกำรพรอมวเครำะหแบบประเมนกำรท ำโครงกำร ขนตอนนหลงจากการท ากจกรรม และไดประเมนผลจากแบบประเมน น าแสดงผลในการท า

โครงการในบทท 5 6. กำรน ำเสนอโครงกำร

การน าเสนอโครงการหลงจากทท าโครงการเสรจไดท าการน าเสนอในคาบเรยนรายวชา Project เพอเปนการ Pre-Present กอนการน าเสนอโครงการจรงในวน Competency Day ซงเปนงานวนวชาการของโรงเรยน ในวนท 16 กมภาพนธ พ.ศ. 2553 โดยมการน าวดโอ(เรองเลาจากวดศรสพรรณ)มาประกอบการน าเสนอและน าภาพกจกรรมทไดไปท ามาน าเสนอตอคณะกรรมการ

27

บทท 5

สรปผลกำรท ำโครงกำร ไดสรปจากการประเมนจากแบบประเมนของนกทองเทยวทวไปทงชาวไทยและชาวตางชาต

ทมาเทยวทถนนคนเดนและวดศรสพรรณ โดยผลสรปออกมาไดดงน โครงการอนรกษศลปะและวฒนธรรมทองถนกรณศกษาเครองเงนววลาย ต.หายยา อ. เมอง จ.เชยงใหม ไดบรรลวตถประสงค 5 ขอดงน 1. นกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาตใหความสนใจมากขนเกยวกบเครองเงนววลาย 2. ท าใหผคนตระหนกถงคณคาของศลปวฒนธรรมของคนไทย 3. เครองเงนววลายเปนทรจกและนยมมากขน 4. ผคนจ านวนมากสนใจเกยวกบประวตและความเปนมามากขน 5. ชาวบานในชมชนววลายมรายไดมากขนจากนกทองเทยว ดานนกศกษาทท าโครงการ 1. นกศกษาไดตระหนกถงวฒนธรรมและมจตส านกมากขน 2. นกศกษาไดน าการเรยนการสอนมาประยกตใชเพอใหเกดการพฒนา 3. นกศกษารจกการวางแผน การแกไขปญหา การคดสรางสรรค 4. นกศกษาไดน าความรทเรยนมาไปพฒนาใหเกดประโยชนทงตนเองและสวนรวม 5. นกศกษาไดฝกการเปนผน า และเกดความสามคคในหมคณะมากขน ดานชมชนววลาย 1. ชาวบานในชมชนไมเกดการวางงานและมรายไดเพมขน 2. เครองเงนววลายเปนทรจกมากขนและผคนเหนถงคณคาของเครองเงน 3. ชมชนววลายเปนสถานททองเทยวทนกทองเทยวใหความสนใจมากขน 4. ชมชนเกดการพฒนาอยางตอเนอง 5. เกดความรวมมอระหวางชมชนบานววลาย และ นกศกษา

โครงการไดผลตอบรบจากนกทองเทยวทงชาวไทยและตางประเทศจากการส ารวจแบบประเมนทชมชนววลาย ถนนคนเดนววลาย และ วดศรสพรรณ โดยสรปเปนแผนภมดงตอไปน

28

หมายเหต 5=ดมาก 4=ด 3=ปานกลาง 2=พอใช 1= ปรบปรง

จากท ากจกรรมทผานมา ทางคณะผจดท าไดสรปผลการท าโครงการออกมาเปนแผนภมรปภาพ ดงน

หวขอกำรประเมน

ดมำก

(5)

ด (4)

ปำนก

ลำง (

3)

พอใช

(2)

ควรป

รบปร

ง

(1)

1.ระดบความพงพอใจในการท ากจกรรมน 2.นกศกษามความเตรยมพรอมในการท ากจกรรม 3.มคนรจกเครองเงนววลายมากขน 4.มคนรจกวดศรสพรรณมากขน 5.มนกทองเทยวมาเทยวในชมชนววลายมากขน 6.ภาพรวมของการท ากจกรรมในครงน

29

บรรณำนกรม

http:// vod.msu.ac.th/0503409/comtent2.html http://techno.edu.buu.ac.th/wkshop webdesign/webdesign-01-490416772/bg/Video.doc http://wikipedia.org.ac.th.com http://silverhandcraft.ac.th.com http://fm100cmu.com http://lannacorner.net.com

30

ภำคผนวก

31

ประมวลภำพกำรท ำกจกรรม

32

33

34

35

36

37

38

39

40

ตวอยำงแบบประเมน แบบประเมณโดยนกทองเทยวและชำวบำนในหมบำน

หวขอกำรประเมน

ดมำก

(5)

ด (4)

ปำนก

ลำง (

3)

พอใช

(2)

ควรป

รบปร

ง

(1)

1.ระดบความพงพอใจในการท ากจกรรมน 2.นกศกษามความเตรยมพรอมในการท ากจกรรม 3.มคนรจกเครองเงนววลายมากขน 4.มคนรจกวดศรสพรรณมากขน 5.มนกทองเทยวมาเทยวในชมชนววลายมากขน 6.ภาพรวมของการท ากจกรรมในครงน

หมายเหต 5=ดมาก 4=ด 3=ปานกลาง 2=พอใช 1= ปรบปรง

แบบประเมนโดยนกศกษำประเมนตนเอง

หวขอกำรประเมน

ดมำก

(5)

ด (4)

ปำนก

ลำง (

3)

พอใช

(2)

ควรป

รบปร

ง

(1)

1.นกศกษาใหความรวมมอในการท ากจกรรม 2.กจกรรมด าเนนไปตามแผนทนกศกษาไดวางไว 3.ความรวมมอของชมชนววลาย 4.ความพรอมของนกศกษาในการจดกจกรรม 5.ความเหมาะสมของเวลาทใชในการท ากจกรรม 6.ภาพรวมของการท ากจกรรมในครงน 7.ความพงพอใจของนกศกษาในการท ากจกรรม

หมายเหต 5=ดมาก 4=ด 3=ปานกลาง 2=พอใช 1= ปรบปรง

41

โครงการ

โครงการอนรกษศลปะและวฒนธรรม กรณศกษาเครองเงนชมชนววลาย ต าบลหายยา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม (The project conserves the art and culture.

Case study: Silverware, Haiya, Muang district, Chiang Mai)

สมาชกกลม

นายชษนชา ประไพวรรณ นางสาวสดาพรรณ รจนนทนาการ นางสาวชนญชตา ไชยระวง

รายงานนเปนสวนหนงของวชาโครงการตามหลกสตรประกาศนยบตรวชาชพ สาขา การโรงแรมและการทองเทยว คณะอตสาหกรรมทองเทยว

โรงเรยนพายพเทคโนโลยและบรหารธรกจ ปการศกษา 2553

42

แบบอนมตเคำโครงของกำรศกษำโครงกำร

คณะอตสาหกรรมทองเทยว สาขาการโรงแรมและการทองเทยว หลกสตรประกาศนยบตรวชาชพ

โรงเรยนพายพเทคโนโลยและบรหารธรกจ ปการศกษา 2552

1.ชอโครงกำร 1.1 โครงการอนรกษศลปะและวฒนธรรม กรณศกษา เครองเงนชมชนววลาย ต าบลหายยา

อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม 1.2 ( The Project conserves the art and culture. Case study: Silver ware, Haiya, Muang district, Chiang Mai) 2. ผเสนอโครงกำร นายชษนชา ประไพวรรณ นางสาวสดาพรรณ รจนนทนาการ นางสาวชนญชตา ไชยระวง 3. อำจำรยทปรกษำ 3.1 นายพณเทพพ สขขแสงสวรรณ 3.2 นางสาวพรชนก บวอนใจ สาขาการโรงแรมและการทองเทยว คณะอตสาหกรรมทองเทยว อนมตใหนบโครงการน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรประกาศนยบตรวชาชพ

ลงชอ........................................................... (นางพชสดา กลยาณวฒ)

หวหนาวชาการคณะอตสาหกรรมทองเทยว

43

ในปจจบนในทำงหตถศลปะหรอกำรท ำหตถกรรม

โดยใชภมปญญำของบรรพบรษโดยสบทอดกนมำชว

ลกชวหลำน ในวนนอำจหำดไมไดงำย ๆ แตวำชมชน

หตถกรรมววลำยยงคงรกษำคณคำของสงนไวอยให

เรำเหนประจกษจนถงทกวนนโดยอยรวมกบ

วฒนธรรมทเปลยนไปจำกเดมโดยอำศยศลปะเขำมำ

ประยกตโดยไมแบงควำมลำหลง หรอทนสมยแตชน

เหลำนกบน ำมำผสมไดอยำงลงตวท ำใหเรำยงเหนฝมอ

ของผลงำนทมำจำกจตส ำนกอย เหตนนเรำควรเหนคำ

ของศลปกรรมเหลำน ดกวำกำรหลงไปตำมยคสมย

โดยลมรำกฐำนของ ๆ ตน