ความส...

55

ความส�าคญของการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธานตอ

พนทประวตศาสตรเมองอบล

The Significance of the Vietnamese Settlement in

Ubon Ratchathani on its Historical Place

ลลดา บญม*

บทคดยอ เมองอบลราชธานหรอทเรยกอยางสนวา “เมองอบล” ไดรบการยกฐานะเปนเมอง ในป พ.ศ.2335 พนท

แหงนมเรองราวทางประวตศาสตรมากมายทซอนทบกนอยทงดานการปกครอง ศลปวฒนธรรม ศาสนา และเชอชาต

สงเหลานมความส�าคญตอการสรางพนทประวตศาสตรเกดเปนคณลกษณะของเมอง โดยมชาวเวยดนามในอบลราชธาน

เปนหนงปจจยทท�าใหเกดการเปลยนแปลง

ชาวเวยดนามทตงถนฐานอยในอบลราชธานมความส�าคญตอพนทประวตศาสตรเมองอบลในดานโครงสราง

ของเมอง องคประกอบของเมอง และคณลกษณะของเมอง เปนอกหนงมตทซอนทบอยบนพนทประวตศาสตร มความ

ส�าคญตอพนทในฐานะทเปนองคประกอบหนงขององครวมทงหมด มคณคาในการบอกเลาเรองราวของเมองใหกบ

คนรนถดไปไดรบรและเขาใจ

ABSTRACT

Ubon Ratchathani city, or Ubon city, was established since 1792. There are a lot of histories

in this area. The historical layers - including the administration, culture, religion and ethnic - are

important to form the historical boundary and the city’s attribute. The Vietnamese in Ubon

Ratchathani is a factor of this city changing.

The settlement of the Vietnamese in Ubon Ratchathani has the significance of its historical

place in term of city’s morphology, components and attribute. It is a layer of history which is

overlap on the historical place. In addition, it is an element which combines with others to form

the unity of Ubon. Thus, these values will interpret the history facts to the next generation.

ค�ำส�ำคญ: การตงถนฐาน เวยดนามในอบลราชธาน พนทประวตศาสตร คณลกษณะของเมอง

Keywords: settlement, Vietnamese in Ubon Ratchathani, historical place, city’s attribute

* อาจารยประจ�า คณะศลปประยกตและสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน Email: [email protected]

ความส�าคญของการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธานตอพนทประวตศาสตรเมองอบล

ลลดา บญม

56

การประชมวชาการทางสถาปตยกรรม “สรรคสาระสถาปตยกรรมพนถนและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม ประจ�าป 2559”

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 24 มถนายน 2559

บทน�ำเมองอบลราชธานมเรองราวประวตศาสตรมากมายทซอนทบกนอยในพนท ซงชาวเวยดนามเปนองคประกอบ

หนงทปรากฏในประวตศาสตรของเมองนมานานมากกวา 100 ป ปจจบนชาวเวยดนามในอบลเปนทรจกอยาง

กวางขวาง จงตองการศกษาวาชาวเวยดนามมาตงถนฐานในเมองอบลไดอยางไร การยายเขามาอาศยสงผลตอเมอง

อยางไรบาง และมความเชอมโยงตอประเดนอนๆ ของเมองอยางไร

การศกษาครงนจะเปนอกหนงมมมองในการศกษาประวตศาสตรเมองอบล เพราะเอกสารวชาการตางๆ ให

ความสนใจประวตศาสตรเมองอบลในเรองของการสรางบานแปงเมอง การปกครองโดยเจาเมองทองถน การเขามาปก

ครองโดยผแทนพระองคในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 สวนประวตศาสตรอนๆ

ทเกดขนและเปนองคประกอบของเมองยงมการศกษาอยนอย บทความนจงเปนจดเรมตนหนงในการท�าความเขาใจ

พนทประวตศาสตรเมองอบล และจะเปนหนงขอมลทเชอมโยงกบองคประกอบอนๆ ในอนาคต

วตถประสงคของบทควำม 1. ศกษาความสมพนธของชาวเวยดนามในอบลราชธานตอพนทประวตศาสตรเมองอบล

2. เขาใจประเดนส�าคญทเกดขนจากการตงถนฐานของชาวเวยดนามในเมองอบล

3. อธบายความส�าคญของการตงถนฐานของชาวเวยดนามตอพนทประวตศาสตรเมองอบล

วธกำรวจย บทความนจะอธบายความส�าคญของการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธานตอพนทประวตศาสตร

เมองอบล ชประเดนส�าคญทเกดขน เพอใหเลงเหนคณคาขององคประกอบของเมองทเกดจากการตงถนฐานของ

ชาวเวยดนามในพนทแหงน โดยศกษาจากประวตศาสตรและเรองราวทเชอมโยงกบเมอง วเคราะหดวยกรอบทฤษฎ

การอนรกษภมทศนยานประวตศาสตร (Historic Urban Landscape, HUL) และสรปเปนฐานขอมลส�าหรบ

การวางแผนการอนรกษคณลกษณะของเมองอบลในโอกาสตอไป

วธการศกษาใชวธการทบทวนขอมลประวตศาสตร เพอวเคราะหสงทซอนทบกนอย สงใดทเคยเปนอย

สงใดทเกดขนเมอมการตงถนฐานของชาวเวยดนาม และเมอกาลเวลาผานไป สงใดยงคงอย วธการนจะแสดงใหเหน

คณลกษณะทเกดขนทเปนสวนหนงของประวตศาสตรเมอง ท�าใหเขาใจความส�าคญของพนท และเหนขอบเขตพนท

ประวตศาสตรทเชอมโยงกบการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบล

ผลกำรวจย การศกษาการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธานจ�าเปนตองเขาใจประวตศาสตรชาวเวยดนามใน

ไทยเพอใหเขาใจภาพรวมของการยายเขามาอาศยอย ซงเมอศกษาประวตศาสตรของชาวเวยดนามในไทยแลวพบวา

นกวชาการแบงชาวเวยดนามออกเปน 2 กลมใหญ คอ ญวนเกาและญวนใหม แบงกลมโดยใชชวงเวลาการยายเขามา

อาศยในประเทศไทยเปนเกณฑ ญวนเกาคอกลมทเขามาอาศยในประเทศไทยกอนสงครามโลกครงท 2 สวนญวนใหม

หรอทเรยกอกชอวา “ญวนอพยพ” คอกลมทยายเขามาอาศยในประเทศไทยหลงจากนน (Peter A.Poole,

1970: 23)

The Significance of the Vietnamese Settlement in Ubon Ratchathani on its Historical Place

57

Vernacular Architecture and Cultural Built Environments Forum (VernAC-BEF) 2016

Faculty of Architecture, Khon Kaen University 24 June 2016

ชาวเวยดนามในอบลราชธานมทงชาวญวนเกาและชาวญวนใหม ในปจจบนชาวญวนทงสองกลมยงคงอาศย

อยทอบลราชธาน ตามเอกสารประวตศาสตรเวยดนามในเมองไทย โดย ผสด จนทวมล ชใหเหนวา ชาวญวนทเขามา

อยในอบลราชธาน เรมเขามาตงแตมการท�าสนธสญญาสยาม-ฝรงเศส ร.ศ.112 (พ.ศ.2436) ระหวางสยามกบฝรงเศส

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ชาวญวนกลมนไดเขามาหาผลประโยชนและตดตาม

ชาวฝรงเศสเขามาเปนลกจาง (ผสด จนทวมล, 2541: 38)

ทงน เมอศกษาบนทกของเอเจยน แอมอนเย (E’tienne Aymonier) นกส�ารวจชาวฝรงเศสทไดบนทกการ

เดนทางส�ารวจพนทอสานไวใน “Isan Travels: Norteast Thailand’s Economy in 1883-1884” ในชวงทกลาว

ถงเมองอบลเมอครงทเดนทางมาเมองอบลในวนท 2-24 ธนวาคม พ.ศ.2426 วา ประชากรทพบในเมองอบลสวนใหญ

เปนชาวลาว มชาวจนและชาวสยามบางสวน และมชาวเขมรและชาวพมาเปนสวนนอย (E’tienne Aymonier, c.2000:

44) ขอมลนแสดงใหเหนวาในชวงเวลาดงกลาวยงไมพบการตงถนฐานของชาวญวนในเมองอบล

แตทวา การเดนทางครงนน เอเจยน แอมอนเย ไดพบกบคณพอโปรดม (Father Prodhomme) บาทหลวง

ชาวฝรงเศสทเปนหวหนาในการเผยแพรศาสนาครสตทเมองอบล คณพอโปรดมรวบรวมทาสจากเมองธาตพนม

(Dhatou Penom) มาสรางหมบานเลกๆ บรเวณใกลกบเมองอบล (E’tienne Aymonier, c.2000: 42-43) การเขา

มาเมองอบลของคณพอโปรดม เปนการเขามาเผยแพรครสตศาสนาในหวเมองลาวตะวนออกในแขวงเมองอบลราชธาน

ครงแรกและไดสรางวดคาทอลกวดแรกทเมองอบล ซงคณพอโปรดมและคณะเดนทางมาถงอบลเมอวนท 24 เมษายน

พ.ศ.2424 (อาสนวหารแมพระนรมลอบลราชธาน, 2554: 19)

การกอตงครสตจกรในอบลราชธาน บาทหลวงและคณะไดขอรองใหเจาหนาทบานเมองจดหาทดนให เพอ

ปลกสรางทอยอาศย ซงเจาหนาทบานเมองไดมอบทดนทางทศตะวนตกของเมองอบลใหส�าหรบการตงถนฐาน บรเวณ

นนเรยกวา “บงกาแซว” การตงครสตจกรในบรเวณบงกาแซวนน มความเชอมโยงไปยงกลมญวนกลมแรกทเขามา

อาศยในเมองอบล กลมญวนกลมนเปนสตบรษรนแรกๆ ของกลมครสตชนบงกาแซว ซงเปนกลมทเขามาคาขายและ

ตงหลกแหลงในเมองอบล (อาสนวหารแมพระนรมลอบลราชธาน, 2554: 20-21) แมในการศกษาพบวาเอกสารม

ความคลาดเคลอน แสดงขอมลปการเดนทางมาถงของครสตศาสนาในเมองอบลทไมตรงกน แตขอมลกแสดงใหเหน

วาการตงถนฐานของชาวญวนมความสมพนธกบบรเวณของทตงครสตจกรในบรเวณบงกาแซว และมความเชอมโยง

กบฝรงเศส ซงความเชอมโยงนเปนจดเรมตนขององคประกอบใหมของเมองอบลในเวลานน และเปนจดเรมตนของ

การตงถนฐานของชาวญวนเกาในอบลราชธาน

ส�าหรบการเขามาตงถนฐานของชาวญวนใหมหรอญวนอพยพในอบลราชธาน เปนการยายเขามาหลง

สงครามโลกครงท 2 ในป ค.ศ.1946 (พ.ศ.2489) ในภาพรวมส�าหรบการยายเขามาในประเทศไทยครงนน เปนการ

ยายเขามาเพอลภยสงคราม หลงจากทฝรงเศสพยายามกลบไปมอ�านาจเหนออนโดจนอกครง ท�าใหชาวญวนอพยพ

ขามแมน�าโขงมาอยฝงประเทศไทยในบรเวณชายแดนรมฝงโขงทางภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รวม 13

จงหวด ซงในสมยรฐบาลทน�าโดยนายปรด พนมยงค การดแลมลกษณะแบบใหความชวยเหลอ แตเมอเปลยนรฐบาล

เปนรฐบาลทน�าโดยจอมพล ป.พบลสงคราม นโยบายกเปลยนเปนควบคมพนทการอยอาศยอยางเขมงวด จากทเคย

อาศยอยใน 13 จงหวดกลดลงเหลอ 5 จงหวด ไดแก หนองคาย นครพนม อบลราชธาน สกลนคร และปราจนบร

(Peter A.Poole, 1970: 40-47)



58



ภำพท 1 ต�าแหนงการอยอาศยของชาวญวนเกาในพนทประเทศไทย ทส�ารวจในป ค.ศ.1960 (พ.ศ.2503)ทมาของรป: Peter A.Poole. (1970). The Vietnamese in Thailand: A historical perspective. Ithaca: Cornell

University Press. 31.

ภำพท 2 ต�าแหนงการอยอาศยของญวนใหมในพนทประเทศไทยในป ค.ศ.1949 (พ.ศ.2492) และ ค.ศ.1950

(พ.ศ.2493)ทมาของรป: Peter A.Poole. (1970). The Vietnamese in Thailand: A historical perspective. Ithaca: Cornell

University Press. 46.

ตำรำงท 1 แสดงล�าดบเหตการณทเกยวของกบศกษาการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธาน

ป พ.ศ. เหตกำรณ

2424 การเผยแพรครสตศาสนาในอบลโดยบาทหลวงชาวฝรงเศส ตงถนฐานทบงกาแซว

2426 เอเจยน แอมอนเย นกส�ารวจชาวฝรงเศสเดนทางมาถงอบล

2436 สยามท�าสนธสญญาสยาม-ฝรงเศส ร.ศ.112 กบฝรงเศส

2489 หลงสงครามโลกครงท 2 ชาวญวนอพยพลภยสงครามเขามาเมองอบล


59



ควำมส�ำคญของกำรตงถนฐำนของชำวเวยดนำมในอบลรำชธำนตอพนทประวตศำสตรเมองอบล แนวคดหลกของทฤษฎภมทศนยานประวตศาสตร (Historic Urban Landscape, HUL) มแนวทางในการศกษาโดยการวเคราะห 4 ประเดน ไดแก (1) อะไรคอสงทมคณคา (2) ท�าไมสงทมคณคานนจะตองไดรบการจดการดแล (3) จะจดการดแลอยางไร และ (4) ใครคอผทเกยวของ (Loes Veldpaus and Ana Pereira Roders, 2013) ซงในบทความนจะกลาวถงเพยงประเดนแรก นนคออะไรคอสงส�าคญจากการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธานทมตอพนทประวตศาสตรเมองอบล

UNESCO จ�ากดความค�าวา “ภมทศนยานประวตศาสตร (Historic Urban Landscape, HUL)” ไวในขอเสนอแนะส�าหรบภมทศนยานประวตศาสตร (Recommendation on the Historic Urban Landscape) วาเปนพนทเมองทเปนผลลพธทเกดจากประวตศาสตรทซอนทบกนของคณคาและคณลกษณะทางวฒนธรรมและธรรมชาต ทขยายออกไปมากกวาศนยกลางทางประวตศาสตร เพอรวมขอบเขตของบรบทของเมองและลกษณะภมศาสตรของทตงเอาไวดวย (UNESCO, 2011)

จากค�านยามภมทศนยานประวตศาสตร Loes Veldpaus และ Ana Pereira Roders อธบายวานยามของมรดกทางวฒนธรรมใหความหมายทกวางออกไปอยางไมจ�ากด โดยรวมเอาทงคณลกษณะของสงทมองเหนและ จบตองได (tangible) และสงทมองไมเหนและจบตองไมได (intangible) เปนแนวคดทพจารณาความส�าคญทางวฒนธรรมในทกๆ ชนทซอนทบกนอยในพนทเมอง ดงนนการพจารณาจะไมพจารณาเพยงคณคาทางความงาม ประวตศาสตร และวทยาศาสตร แตจะรวมถงคณคาตางๆ เชน คณคาทางเศรษฐกจ สงคม พนฐานทางระบบนเวศนหรอทางการเมองดวย โดยมกรอบการศกษาทตองการสะทอนพฒนาการของเมอง (Loes Veldpaus and Ana Pereira Roders, 2013)

เมอน�าทฤษฎดงกลาวมาวเคราะหความส�าคญของการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธานตอพนทประวตศาสตรเมองอบลจงพบวา ชาวญวนในอบลราชธานทงญวนเกาและญวนใหมมความส�าคญตอพนทประวตศาสตรเมองอบล เพราะพนทประวตศาสตรเมองอบลไมไดมเพยงพนทยานเกาตามนยามของเมองประวตศาสตรทระบขอบเขตเมองตามขอบเขตเมองเดมตงแตเรมสรางเมอง แตยงมบรเวณทขยายออกไปเกดองคประกอบของเมองทเรยงรอยเรองราวตางๆ และบอกเลาเรองราวประวตศาสตรของเมองไดเปนอยางด ซงประเดนความส�าคญทพบมดงน

กำรขยำยขอบเขตพนทประวตศำสตรเมองอบลตามหลกฐานทปรากฏในพระสมดพระสพรรณบตร เมองอบลราชธานไดรบการยกฐานะจากบานแจระแม

เปนเมองอบลราชธาน มาตงแตป พ.ศ.2335 เมอครงทพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 ทรงพระราชทานแตงตงพระปทมวรราชสรยวงศใหเปนเจาเมองครองเมองอบลราชธาน ซงในปนน มการยายทตงเมองมาอยทบรเวณทเรยกกนวา “ดงอผง” (ระลก ธาน, 2546: 9)

ลกษณะภมประเทศของเมองอบลตงอยบนรมฝงแมน�ามลทางทศเหนอ ตวเมองตดกบแมน�ามล 3 ดาน ไดแก ทศตะวนตก ทศใต และทศตะวนออก ตวเมองตงอยบนทราบ บนเนนสงพนระดบสงทสดของแมน�ามล ชายฝงแมน�ามลมความลาดชนปานกลางเปนพนทน�าทวมถง ดวยเหตทมแมน�ามลลอมรอบทง 3 ดาน เมองอบลจงมก�าแพงเมองทางทศเหนอ วางเปนแนวยาวขนานกบแมน�ามลจากฝงทศตะวนตกไปยงทศตะวนออก จากบรเวณของวดเหนอยาวไปจนถงวดใต

ชอวดเหนอ วดใต สอดคลองกบต�าแหนงทตงทเปนตนน�ากบปลายน�าไหลของแมน�ามล ปจจบนวดเหนอทา วดเหนอเทงไมมแลว เพราะถกยบไปเมอสรางวดสปฏนารามเสรจ ทงน ลกษณะของก�าแพงเมองเปนการพนดนขนเปนเขอน แลวสรางเชงเทนดนรอบ โดยแนวก�าแพงเมองเปนถนนสายแรกของเมองเรยกวา “ถนนเขอนธาน” มประตเขา



60



เมอง 4 ประต ท�าคายคประตเมองดวยเสาไมแกนรอบเมอง 3 ดาน (คณะกรรมการจดท�าหนงสออบลราชธาน 200 ป, 2535: 14)

เมอศกษาประวตศาสตรเมองอบลจากบนทกของเอเจยน แอมอนเย ทอธบายลกษณะเมองอบลเมอป พ.ศ.2426 ซงเปนเวลาทลวงเลยหลงจากการสรางบานแปงเมองมา 91 ป แอมอนเยอธบายวาเมองอบลมลกษณะเปนสเหลยมผนผา ลอมรอบดวยคเมองทไมส�าคญ 3 ดานทตดกบแมน�ามล ในเมองมถนนแนวยาว 3 สาย ยาวขนานกบแมน�ามล และมถนนแนวขวางของผปกครองเมอง ตดแบงเมองออกเปนสเหลยมขนาดเลก (E’tienne Aymonier, c.2000: 44) ค�าอธบายของแอมอนเย แสดงใหเหนถงรปแบบของผงเมองอบล

เมอน�าขอมลการตงครสตจกรทมความเชอมโยงกบการตงถนฐานของชาวญวนกลมแรกทมาตงถนฐานอยในอบลราชธานมาซอนทบกนกบพนทเมองอบลทอยในขอบเขตของเขอนธานจะพบวา พนทบงกาแซวตงอยนอกเขตเขอนธาน เมอเวลาผานไป ชมชนเรมขยายตว ท�าใหพนทนเปนพนททส�าคญในเชงประวตศาสตรส�าหรบการบอกเลาเรองราวการตงถนฐานของชาวญวน ซงเปนหนงกลมชาตพนธทอาศยในเมองอบลมายาวนานมากกวา 100 ป เปนการขยายขอบเขตเมองออกไปจากเดม ถอเปนความส�าคญทมผลตอโครงสรางของเมองอบล

นอกจากการขยายพนทประวตศาสตรในชวงของการตงถนฐานของชาวญวนเกาแลว เมอมการอพยพเขามาของชาวญวนใหม สงผลท�าใหขอบเขตของเมองมการขยายออกไปอก โดยการขยายครงนมความเชอมโยงกบพนทเดมทชาวญวนเกาอาศยอย ขยายออกไปยงบรเวณทางทศตะวนตกของเมอง ซงเปนพนททเจาหนาทบานเมองอนญาตใหชาวญวนอพยพอาศยอยได เรยกพนทนวา “นคมญวน” และเมอดความสมพนธกบพนทใกลเคยงกจะพบวา พนทนคมอยในระยะทไมไกลจากศนยราชการ จงเหนความสอดคลองของนโยบายการควบคมจากรฐบาลทสงผลใหผปกครองสวนทองถนจะตองคอยควบคมดแล

การตงถนฐานของทงชาวญวนเกาและญวนใหมกอใหเกดการขยายพนทประวตศาสตรเมองอบล ขยายออกไปนอกเขตเขอนธานทเปนขอบเขตเดมสมยสรางเมอง ทงนเมอพจารณาต�าแหนงการตงถนฐาน ชมชนชาวญวนตงบานเรอนอาศยตามแนวของพนทน�าทวมถง ซงเปนขอบเขตของเมองอบลฝงทศตะวนตกตดกบแมน�ามลทเปนขอบเขตธรรมชาต ชมชนญวนจงกลายเปนองคประกอบหนงทท�าใหคนรบรขอบเขตของเมองอบล เปนพนทส�าคญพนทหนง

ในดานประวตศาสตรและโครงสรางของเมองอบล

ภำพท 3 พนทเมองเกาตงแตแรกสรางเมองอบลกบพนทบงกาแซวทมาของรป: ตดภาพมาจาก http://dolwms.dol.go.th/tvwebp/ และดดแปลงภาพโดยผเขยน


61



ภำพท 4 พนทบงกาแซวและนคมญวนทมาของรป: ตดภาพมาจาก http://dolwms.dol.go.th/tvwebp/ และดดแปลงภาพโดยผเขยน

กำรยำยเขำมำอำศยของชำวเวยดนำมสรำงควำมเชอใหมในพนท

ชาตพนธแตกตาง ความเชอจงมโอกาสทจะแตกตาง จากความสมพนธของชาวญวนเกาตอศาสนาครสตท

เขามาเผยแพรในอบลโดยบาทหลวงชาวฝรงเศสเมอป พ.ศ.2424 ทน�าโดยคณพอโปรดม จงท�าใหเมองอบลมกลมท

เรมศรทธาตอศาสนาครสต ตามทประวตของอาสนวหารแมพระนรมลอบลราชธานบนทกไววา “กลมญวนกลมแรกท

เขามาในอบลเปนสตบรษรนแรกๆ ของกลมครสตชนบงกาแซว” และขยายกลมใหญขนเมอมการเขามาของฝรงเศส

และชาวญวนทตดตามมาหลงจากทสยามท�าสนธสญญา ร.ศ.112 กบฝรงเศส

ดวยเหตน พนทประวตศาสตรเมองอบลจงมการเปลยนแปลง เพราะวฒนธรรมดงเดมของเมองอบลตงแต

สรางเมองเปนวฒนธรรมลาว เจาเมองทสรางบานแปงเมองเปนคนลาว ผคนสวนใหญทอาศยในพนทนตงแตแรกเปน

คนลาว ความเชอเปนความเชอในศาสนาพทธและมแรงศรทธาทสงมาก จะเหนไดจากจ�านวนวดทมจ�านวนมากในเมอง

อบล ดงท เอเจยน แอมอนเย ไดบนทกตอนเดนทางมาเมองอบลในป พ.ศ.2426 วา “ในเมองอบลมบาน 1,000 หลง

และวด 18 แหง” (E’tienne Aymonier, c.2000: 44) ซงจ�านวนดงกลาว นบวาเปนจ�านวนทมากเมอเทยบจ�านวน

วด 1 แหงตอบานประมาณ 20 หลง

กอนการกอตงครสตจกรและชาวญวนไมเคยมชมชนทเชอในศาสนาครสตมากอนในพนทน เมอเกดการตง

ถนฐานของชาวญวนจงสงผลใหเกดลกษณะความเชอทแตกตางไปจากเดม เปนการเปลยนแปลงในลกษณะของการ

เพมเตมจากสงทมอย ซงเปนสงส�าคญทมคณคาทจบตองไมได (intangible) แสดงออกในลกษณะของพฤตกรรมท

ปรากฏในชวงทมพธกรรมทางศาสนา



62



ภำพท 5 คณพอโปรดม การสรางชมชนครสตในพนทบงกาแซวทมาของรป: อาสนวหารแมพระนรมลอบลราชธาน. (2554). 130 ป ชมชนแหงควำมเชออำสนวหำรแมพระนรมลอบลรำชธำน

ค.ศ.1881-2011. อบลราชธาน: ยงสวสดอนเตอรกรป. 9 และ 20.

กำรเกดสถำปตยกรรมรปแบบใหมและประโยชนใชสอยใหม

ดงทกลาวไปแลววา การตงถนฐานของชาวญวนมความเชอมโยงกบการตงครสตจกรในอบล นอกจาก

ความเชอใหมในพนทแลว องคประกอบใหมของเมองทางสถาปตยกรรมรปแบบใหมและประโยชนใชสอยใหมกเกดขน

ตามมา เมองอบลทเคยมเพยงวดพทธเปนจ�านวนมาก เมอมการตงครสตจกรและการตงถนฐานของชาวญวน เกดชมชน

ทนบถอครสตมากขน จงมโบสถครสตเพมเตมขนมา แมโบสถหลงแรกจะไมแสดงออกถงรปแบบสถาปตยกรรม

ตะวนตกตามประเทศของผน�าศาสนาครสตเขามาเผยแพร แตกถอเปนสถาปตยกรรมทมประโยชนใชสอยใหมเกดขน

ในเมองอบล ทงน โบสถหลงแรกมลกษณะเปนอาคารโครงสรางไม ชนเดยว ยกพนสงขนเลกนอย ซงตามประวตได

กลาววาเปนบานเกาทซอมาเปนทอยอาศยและวดนอยหลงแรก แตกไดรอออกและสรางโบสถใหมขนทดแทนในป พ.ศ.

2437 โดยทางวดใหเหตผลในการรอวาเปนเพราะโบสถหลงแรกมสภาพททรดโทรม ใชเพยงหลบฝนหลบแดดได ไมม

อะไรตกแตงนอกจากเศษผา (อาสนวหารแมพระนรมลอบลราชธาน, 2554: 22)

เมอมโบสถหลงทสอง ครงนรปแบบสถาปตยกรรมของโบสถเรมมความเปนตะวนตกเพมเขามา เปนรปแบบ

ทไมเคยปรากฏในเมองอบล มลกษณะเปนอาคารกออฐฉาบปน มองคประกอบทางสถาปตยกรรมทเปนศาสนคารทาง

ครสต และนอกจากโบสถทแสดงความเปนตะวนตกแลว ภายในวดยงม อารามภคนขาบรการของพระแมมารอาแห

งอบลฯ ทมรปแบบสถาปตยกรรมตะวนตกอกดวย นบวาเปนอาคารทมคณคา มความส�าคญทางประวตศาสตร

สถาปตยกรรมของพนทเมองอบล แตกเปนทนาเสยดายทอาคารดงกลาวทงสองแหงถกรอและสรางเปนรปแบบอนใน

เวลาตอมา

การพจารณาความส�าคญของสถาปตยกรรมรปแบบใหมและประโยชนใชสอยใหม พจารณาเมอเวลาลวงเลย

ไป ดงค�าทวา “กาลเวลาสรางความส�าคญใหเกดขน” อาคารทงสองจงมความส�าคญตอเมองในฐานะองคประกอบท

เลาเรองราวประวตศาสตรของเมองในดานศาสนาใหม รปแบบสถาปตยกรรมใหม และประโยชนใชสอยใหมของพนท

แสดงความซบซอนทเกดขนอกหนงชนในพนทประวตศาสตรเมองอบล


63



ภำพท 6 โบสถหลงทสอง ของอาสนวหารแมพระนรมลอบลราชธานทมาของรป: อาสนวหารแมพระนรมลอบลราชธาน. (2554). 130 ป ชมชนแหงควำมเชออำสนวหำรแมพระนรมลอบลรำชธำน

ค.ศ.1881-2011. อบลราชธาน: ยงสวสดอนเตอรกรป. 23.

ภำพท 7 อารามภคนขาบรการของพระแมมารอาแหงอบลฯทมาของรป: www.facebook.com/John Leichliter

กำรอภปรำยผลการศกษาพนทประวตศาสตรตามแนวคดของทฤษฎภมทศนยานประวตศาสตร (Historic Urban

Landscape, HUL) แสดงใหเหนภาพรวมของสงทเราก�าลงจะท�าการวางแผนเพอการอนรกษ ซงการตงถนฐานของ

ชาวเวยดนามในอบลราชธานเปนองคประกอบหนงของเมองทแสดงใหเหนถงพฒนาการของเมองอบลตงแตอดตจนถง

ปจจบน เปนองคประกอบทเลาเรองราวของเมองวาในอดตเคยเกดอะไรขนบาง ดวยเหตนการตงถนฐานของ

ชาวเวยดนามจงมความส�าคญตอพนทประวตศาสตรเมองอบล โดยจ�าแนกออกเปนคณคาดานตางๆ ดงน

คณคำดำนประวตศำสตร การตงถนฐานของชาวเวยดนามในเมองอบลเปนหลกฐานหนงในการเลาเรองราว

วา เมองอบลเปนพนทเปดรบผอพยพทยายเขามาอยอาศยในประเทศไทยตงแตครงยงเปนสยาม และเมอคราวมการ

อพยพหลงสงครามโลกครงท 2 เปนหลกฐานทเชอมโยงไปถงเหตการณในอดตวาท�าไมจงมการยายเขามาอยอาศย เปน

หลกฐานทเชอมโยงไปถงองคประกอบอนๆ ของเมอง เชน สงคม วฒนธรรม ศาสนา เปนตน เปนหลกฐานทสะทอน

ลกษณะการเมองการปกครองในดานการดแลผอพยพในเวลานน ดงนนการถายทอดเรองราวประวตศาสตรของการ

ตงถนฐานของชาวเวยดนามจะชวยสงเสรมใหชาวอบลรนถดไปเขาใจประวตศาสตรเมองอบลมากขน



64



คณคำดำนสถำปตยกรรม สถาปตยกรรมทปรากฏเมอครงทมการตงถนฐานของชาวเวยดนาม มลกษณะท

แตกตางจากรปแบบสถาปตยกรรมเดมในพนทเมองอบล สะทอนรปแบบสถาปตยกรรมในพนทอกรปแบบหนงทท�าให

เหนววฒนาการดานสถาปตยกรรมของเมอง ซงในปจจบน สถาปตยกรรมเหลานนเหลออยเพยงไมกหลง ดงนนการ

ศกษาการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลจงท�าใหเหนความส�าคญของสถาปตยกรรมทหลงเหลออย ซงควรมการ

วางแผนส�าหรบการอนรกษตอไป และสงเสรมใหเจาของหรอผครอบครองสถาปตยกรรมนนเหนคณคา เพอเปนการ

รกษาองคประกอบของเมองใหคงอย

ภำพท 8 สถาปตยกรรมทยงคงเหลออยในปจจบน (ซาย: ส�านกงานอธการโบสถ อาสนวหารแมพระนรมล

อบลราชธาน ขวา: เรอนแถวของชาวญวนเกา ตงอยหนาประตทางเขาอาสนวหารแมพระนรมล อบลราชธาน)

คณคำดำนสงคม การอพยพเขามาอยอาศยของชาวเวยดนามท�าใหพนทเมองมการผสมผสานทางวฒนธรรม เกดความหลากหลาย เปนคณลกษณะของเมองทสะทอนออกมา ทงในดานวฒนธรรม ชวตความเปนอย และ ความเชอ สะทอนใหเหนถงการอยรวมกนไดของคนในพนททถงแมจะมความแตกตางกนทางวฒนธรรมและสงคม เปนคณคาทจะชวยใหคนรนถดไปเขาใจและเรยนรทจะอยรวมกน เปนคณคาทมองไมเหนและจบตองไมได แตสามารถสมผสไดจากการรบรผานการเขาไปมสวนรวมจนเกดเปนประสบการณ

คณคำดำนเศรษฐกจ ชาวเวยดนามในเมองอบลเปนทรจกอยางแพรหลายผานอาหารเวยดนามจนกลายเปนสงทขนชอของเมองอบลในปจจบน โดยชาวเวยดนามเปดรานคาขายอยในทพกอาศยของตน ตงอยรวมกนจ�านวนมากจนกลายเปนยานธรกจทส�าคญแหงหนงทสรางรายไดใหกบเมอง ททงคนในพนทและคนนอกพนทสามารถรบรความเปนยานของชาวเวยดนามได ซงคณคาดานนสามารถสะทอนใหรบรถงพนทในการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอดตไดจนถงปจจบน ทถงแมหนาตาของอาคารจะเปลยนไปตามฐานะของเจาของ แตความเปนยานทขายอาหารเวยดนามของเมองอบลยงคงเดม

คณคำดำนวทยำศำสตร หรอคณคาตอการศกษาวจย การศกษาการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธานเปนตวอยางหนงทสามารถน�าไปใชส�าหรบการศกษาการตงถนฐานของชาวเวยดนามในจงหวดทม ชาวเวยดนามอาศยอย ทงน เมอพจารณาจงหวดทมการอนญาตใหชาวญวนใหมอาศยอยได 5 จงหวด ไดแก หนองคาย นครพนม อบลราชธาน สกลนคร และปราจนบร ถอวาเปนขอมลทชวยเพมความส�าคญใหกบการศกษาการตงถนฐานของชาวเวยดนามในเมองนน ซงจะเปนประโยชนอยางมากหากมการศกษาในอนาคต


65



คณคาทแสดงไปขางตนเปนการอธบายความส�าคญของการตงถนฐานของชาวเวยดนามในอบลราชธานทม

ความส�าคญตอพนทประวตศาสตรเมองอบล เพราะพนทประวตศาสตร ไมควรใหความส�าคญเพยงพนททเกดขนใน

ชวงสรางเมองเทานน เนองจากเมองมเรองราวมากมายทเกดขนซอนทบกนอย ทงสงทมองเหนจบตองไดและสงทมอง

ไมเหนจบตองไมได การใหความส�าคญเพยงพนทแรกของการสรางเมอง จะท�าใหเมองสญเสยองคประกอบทเปนสวน

หนงของคณลกษณะเมองไดอยางงายดาย

การศกษาครงนชประเดนใหเหนวา เมอเวลาผานเลยไป การขยายของตวเมองเปนการขยายพนท

ประวตศาสตร การยายเขามาอาศยของชาวเวยดนามน�าพามาซงความเชอใหม สถาปตยกรรมรปแบบใหม และ

ประโยชนใชสอยใหม หลอหลอมรวมกนเปนคณลกษณะของเมองอบลทสรางความแตกตางจากเมองอนๆ ดงนนการ

วางแผนส�าหรบการอนรกษเมองอบลในอนาคตจงควรค�านงถงองคประกอบทเกยวของกบชาวเวยดนามดวย โดยรกษา

หลกฐานทงทเปนสถาปตยกรรม เอกสาร หรอภาพถายตางๆ เพอบอกเลาเรองราวใหกบคนรนหลงไดรบรและเขาใจ

ขอมลทเสนอครงนเปนเพยงสวนหนงของเรองราวเมองอบลราชธาน การศกษาในอนาคตยงมประเดนให

ศกษาอกมากมาย เพราะเมองอบลมความซบซอนในดานตางๆ เชน การเมองการปกครอง วฒนธรรม สถาปตยกรรม

ชาตพนธ สงคม เศรษฐกจ เปนตน การศกษาจะท�าใหเขาใจเมองไดมากขน และสามารถวางแผนในการอนรกษและ

ดแลรกษาไดอยางตรงจด

เอกสำรอำงองคณะกรรมการจดท�าหนงสออบลราชธาน 200 ป. (2535). อบลรำชธำน 200 ป. กรงเทพ: ชวนพมพ.

ผสด จนทวมล. (2541). เวยดนำมในเมองไทย. กรงเทพ: ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย: มลนธโครงการต�ารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

ระลก ธาน. (2546). อบลรำชธำนในอดต (2335-2475). อบลราชธาน: รงศลปการพมพออฟเซท.

อาสนวหารแมพระนรมลอบลราชธาน. (2554). 130 ป ชมชนแหงควำมเชออำสนวหำรแมพระนรมล

อบลรำชธำน ค.ศ.1881-2011. อบลราชธาน: ยงสวสดอนเตอรกรป.

E’tienne Aymonier. (c.2000). Isan Travels: Norteast Thailand’s Economy in 1883-1884. Bangkok:

White Lotus.

Loes Veldpaus and Ana Pereira Roders. (2013). Historic Urban Landscapes: An Assessment

Framework. February 5, 2016, from https://www.researchgate.net/publication/

260124111_Historic_Urban_ Landscapes_An_Assessment_Framework

Peter A.Poole. (1970). The Vietnamese in Thailand: A historical perspective. Ithaca: Cornell

University Press.

UNESCO. (2011). Recommendation on the Historic Urban Landscape. November 26, 2015,

from http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=48857&URL_DO=DO_PRINTPAGE&URL_

SECTION=201.html

การประชมวชาการทางสถาปตยกรรม “สรรคสาระสถาปตยกรรมพนถนและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม ประจ�าป 2559”คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 24 มถนายน 2559

Vernacular Architecture and Cultural Built Environments Forum (VernAC-BEF) 2016Faculty of Architecture, Khon Kaen University 24 June 2016

ความส...

Documents