ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ บทคดยอ

การศกษาเปรยบเทยบต านานการสรางโลกทง ๓ ฉบบ คอ ปฐมกปปอนแภบฉบบไทลอ ปฐมมลมลฉบบลานนา และปฐมกปปฉบบอสาน แสดงใหเหนความสอดคลองทางวฒนธรรมและความเชอระหวางกลมชาวไทลอ ลานนา และอสาน ต านานทง ๓ ฉบบ ใหความรเกยวกบโลกและพฒนาการของโลกไวคลายกน โดยสามารถแบงเหตการณในต านานทง ๓ ฉบบไดเปน ๖ ชวง ไดแก ชวงท ๑ จดเรมตนของจกรวาลและโลก ชวงท ๒ สงมชวตแรก ชวงท ๓ การสรางภมประเทศ/สงมชวต ชวงท ๔ การใหก าเนดลกหลาน ชวงท ๕ พฒนาการทางสงคม และชวงท ๖ โลกทสมบรณแบบ วธการอธบายถงความเปนมาของโลกและปรากฏการณทางธรรมชาตในต านานทง ๓ ฉบบยงแสดงใหเหนการผสมผสานระหวางคตทางพทธศาสนากบคตดงเดมของแตละกลมชนอยางลงตว Abstract

The comparative study of the three versions of creation myths, Pathamakappa In Peab of Tai Lue, Pathamamulamuli of Lanna and Pathamakappa of Esarn, reveal the cultural related between the these ethnic groups. The three creation myths explain about the earth and its development in the same way which can be grouped into 6 sections. First, the beginning of the universe and the earth. Second, the primary living thing. Third, the creation of landscape and creatures. Fourth, the human’s offspring. Fifth, the social development. Sixth, the perfectly world. The explanation about the origin of the earth and natural phenomenon also display the combination between Buddhism belief and the old belief of each ethnic group.

นสตระดบดษฎบณฑต สาขาคตชน ภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผวจยขอขอบพระคณรองศาสตราจารยสกญญา สจฉายา อาจารยประจ าภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผใหค าปรกษาแนะน าและตรวจแกบทความฉบบน

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

224

[เลอกวนท]

๑. บทน า ผคนในกลมวฒนธรรมไท-ไทยมต านานการสรางโลกหลายส านวน ทงต านานดงเดมกอนรบพทธศาสนาและต านานทแตงขนหลงจากรบอทธพลจากพทธศาสนาแลว ปฐมกปป ปฐมมล เปนต านานการสรางโลกแบบพทธส านวนหนงทแพรหลายในกลมวฒนธรรมไทย-ไททงในและนอกประเทศไทย และนาจะเปนต านานโลกศาสตรของทองถนซงแตงขนหลงกลมต านานโลกศาสตรภาษาบาลทแพรหลายในภาคเหนอของประเทศไทยเพราะไมพบการอางองต านานปฐมกปปและปฐมมลในกลมต านานโลกศาสตรภาษาบาล แมกระทงต านานภาษาบาลทแตงขนโดยนกปราชญของลานนาเอง นอกจากนจากการรวบรวมรายชอคมภรบาลและฉบบแปลทพบในประเทศไทยของ ปเตอร สกลลง และศานต ภกดค า (๒๕๔๕, ๒๕๔๗) ยงไมพบวามคมภรปฐมกปป ปฐมมลทแตงเปนภาษาบาล มเฉพาะทแตงเปนภาษาไทยถนเทานน เพราะฉะนนแมต านานในกลมนจะรบอทธพลจากพทธศาสนาแลวกตามแตกนาจะยงคงความเปนทองถนอยคอนขางสง การทดลองศกษาเปรยบเทยบกลมต านานปฐมกปป ปฐมมลในครงนจงอาจชวยใหเหนความสมพนธระหวางต านานกบสงคมในทองถนซงผสมผสานระหวางคตความเชอดงเดมกบความเชอทางพทธศาสนาไวดวยกน ๒. วตถประสงคของการศกษา ๑. เพอศกษาเปรยบเทยบต านานปฐมกปและปฐมมลฉบบสบสองพนนา ลานนา และอสาน ๒. เพอศกษาความสมพนธระหวางต านานกบสงคมในแตละทองถนและการผสมผสาน

ระหวางความเชอดงเดมกบความเชอทางพทธศาสนา

๓. กลมขอมลทใชศกษา กลมขอมลทใชศกษาในรายงานฉบบน ไดแก ปถมกปอนแภบฉบบสบสองพนนา ปถมมลมลฉบบลานนา

และปถมกปปฉบบอสาน มเนอเรองโดยสงเขปดงน

ปถมกปอนแภบ (สบสองพนนา) ปถมกปอนแภบของสบสองพนนาฉบบนเปนต านานการสรางโลกส านวนหนงของชาวไทลอ ไดรบการตพมพ

ลงในหนงสอ “ปถมกปภมสางโลก” เปนอกษรไทลอใหม เมอปพ.ศ. ๒๕๒๘ ผรวบรวมและจดพมพระบไวในค าน าวา ดงปถมกบภมสางโลกน คหากปนพนโลกกอปนอนภาสาไทเรา เขนแตมไสไบลานแลพบหนงสา สบแผ แตโชเกาโชกอนมนนานชลม หากเบาไชปนผ ๑ ผได นบแตมเขนออกมา หากปนนทานอนภาสาไทเราสบมา หากปนกานหผมผยาปนยานกผาดพงโคนพดจละนาฅมทองทะแทนน (เทาโคซง, ๒๕๒๘: ค าน า ๒) หมายถงเรองปถมกปภมสางโลกนแตเดมเปน “นทาน” ซงอาจเปนเรองมขปาฐะมากอนทจะจารกสบทอดลงใน

พบสาและใบลาน ไมทราบผแตง กลาวถงก าเนดโลก เทวดาและมนษยไวดงน

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

225

[เลอกวนท]

ในครงบรรพกาลไมมจกรวาลและโลก ไมมดวงจนทร ไมมดาวดวงอน มแตลมพายพดไปพดมา และมประกายแสงสวาง สายลมกบแสงสวางพดผสานกนอยหลายอสงไขย ในทสดกหลอมรวมกนเกดเปนพญาอนทร ชอวา อนแภบ เพราะเกดจากประกายแดด อนแภบมชวตอยไดโดยไมตองกนอาหาร

อนแภบสขไคลมาป นเปนหงส ใชเปนพาหนะเดนทางไปมาบนทองฟา ตอมากสรางแผนดนโดยสขไคลป นเปนกอนเอาขวางลงเบองลางเรยกวาเมองลม กลายเปนตนเสา ควกเอาเนอในเสาออกและสรางประตไวทโคนเสา สวนอนแภบกอาศยอยบนเมองฟาบนปลายเสา เมอแรกทเสาตงขนไมมทปกยดกโคลงเคลงจะลม อนแภบตองคอยขนๆ ลงๆ โคนเสากบปลายเสาเพอพยงไมใหเสาลม ตอมาจงสขไคลจากตวหงส ป นเปนรปชางชอวา ชางสลา และเอาตนเสาปกไวบนหลงชางสลา หลงจากนนอนแภบกสขไคลป นเปนสงตางๆ อกมากมาย ไดแก ศลาบณฑกมพล สงห วว ราชสห และชาง เฝาประตเสาตามทศตางๆ ๔ ทศ ระหวางป นอยเลบมออนแภบเกดหกออก จงอธษฐานใหเลบนนกลายเปนแผนทองค าไปรองตนชางสลาและกลายเปนขอบจกรวาล อนแภบใชเหงอของตนทงลงไปบนพนเมองลมกลายเปนสระน าวเศษใสงามชอวาสระอโนมต หลงจากนนอนแภบกเรมสรางลกหลาน สขไคลมาสรางเปนภม ใหไปครองสวรรค ๑๖ ชนฟา ภมกสขไคลสรางภมชาด ภมชาดสขไคลสรางภมสามหนา ภมสามหนาสขไคลสรางภมสหนา ภมสหนาสรางลกหลานอกเปนจ านวนมากใหคอยปรนนบตดแลอนแภบและปกครองอยบนสวรรค ตอมาทาวจตโล (จตโลกบาล) ๔ ตน ซงเปนลกหลานของภมสหนาไดสขไคลจากกอนหนมาป นเปนเทวแทด (เทวทต) ซงฉลาดและมอทธฤทธมาก สงใหเทวแทดไปปรนนบตอนแภบ เทวแทดกลบเหาะไปนงบนบลลงกของอนแภบและกลาววาบลลงกนและสวรรคทงหมดนเปนของตน อนแภบโกรธจงขบไลเทวแทดลงจากสวรรค จากนนอนแภบกไปเนรมดอทยานไวทเมองลมแทบตนเสา และสขไคลมาป นเปนมนษย ๒ คนใหเฝาอทยาน มนษยทงสองยงไมมเพศ ไมกนอาหาร ไมแก และไมตาย

ฝายเทวแทดแปลงกายเปนงเขยวตวใหญเทาล าตาลลอยน าเขาไปในอทยานและยยงใหคนทงสองกนมะมวงซงเปนผลไมศกดสทธในสวน โดยอางวาถากนแลวจะลอกคราบไดมรางกายสวยงาม แตทงสองคนไมกลากน งเทวแทดลองกนใหดกอนและลอกคราบออกมามรปกายใหมสวยงาม คนทงสองจงกนบาง รางกายกเปลยนเปนผวสทองสวยงาม งเทวแทดยใหกนอกเปนครงท ๒ โดยบอกวาถากนแลวกจะเกดเพศและสามารถเสพกามได คนทงสองกกนแลวกลายเปนเพศชายเพศหญงแตงงานกนสบลกหลาน งเทวแทดยใหกนมะมวงอกเปนครงท ๓ แตครงนเมอคนทงสองกนกเกดโรคภยไขเจบ ความชราและความตายขนในหมมนษย

ตอมาชายและหญงนนกใชใหลกชายและลกสาวไปหาผก ลกชายและลกสาวออกเดนทางไปคนละทศและไมกลบมาหาพอกบแมเพราะหาผกไมเจอ พอกบแมเปนหวง ตางฝายตางป นมนษยชายและหญงอยางละ ๓๐ คน ใหออกตามหาลกชายและลกสาว ชายและหญงทง ๓๐ คนน าเปลอกไมและใบไมมาประดษฐเปนเสอผาสวมใสมลวดลายงดงาม จากนนกลองแพออกไปคนละทศ ตางฝายตางไดพบลกชายและลกสาวทหายไป จงรบขนแพและลองมาพบกนกลางแมน า คนทงหมดกแตงงานกน แตงตงลกชายและลกสาวเปนผปกครองและใหก าเนดลกหลานสบตอมา

ปถมมลมล (ลานนา) ต านานปถมมลมลฉบบลานนาตนฉบบเดมมาจากวดปงไชย ต.เหมองจอ อ.เมอง จ.ล าพน จารกลงในใบลาน

เปนอกษรธรรมลานนาจ านวน ๓ ผก โดยพระอธการสม สมโณ เมอพ.ศ. ๒๕๐๔ ปรวรรตและจดพมพเปนภาษาไทยโดยอนาโตล โรเจอร เปลตเยร เมอพ.ศ.๒๕๓๔ กลาวถงก าเนดโลก จกรวาลและมนษยไวดงน

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

226

[เลอกวนท]

ในครงบรรพกาลยงไมมจกรวาล ไมมโลก ไมเทวดา มนษยและสตว มแตอากาศวางเปลาซงมความรอนและความเยน ความรอนและความเยนมากระทบกนเกดเปนธาตลม ธาตลมจ านวนมากมารวมกนเกดเปนแผนดนและน า ความรอนและความเยนยงท าใหเกดน าคางและหมอกลอยขนจนเกดเปนฝนตกลงมา บนแผนดนกเกดมกอนหนและแร และเกดสงเหลานตามล าดบ ไดแก ตะไครน า ตนหญา เถาวลย ตนไม ตอมากเกดสตวขนมาจากธาตดนตามล าดบ ไดแก สตวจ าพวกหนอน สตวจ าพวกแมลง สตวมเลอด สตวมกระดก และสดทายกเกดมนษยเพศหญงขนจากธาตดนชออตถงไคยะสงกะส ดมแตกลนดอกไมตางอาหาร

อตถงไคยะสงกะสเหนแผนดนรกทบไปดวยตนไมใบหญาจนนางหาทอยไมได จงป นสตว ขนมา ๑๒ ชนด ใหชวยกนหญาทรกอย สตวทง ๑๒ ชนดเรยกชอตางๆ ไดแก หน เรยกวา ไจ วว เรยกวาเปา เสอ เรยกวา ย กระตาย เรยกวา เหมา นาค เรยกวา ส ง เรยกวา ไส มา เรยกวา สงา แพะ เรยกวา เมษ ลง เรยกวา สน ไก เรยกวา เรา หมา เรยกวา เสด และชาง เรยกวา ไค ระหวางทพวกสตวกนอาหารและท ากรยาตางๆ อตถไคยะสงกะสกกลาวค าพดขนมารวม ๑๐ ค า คอ กาบ ดบ รวาย เมง เบก กด กด รวง เตา กา และภายหลงไดใชถอยค าเหลานมาจบคเปนระบบปฏทน ตอมาพวกสตวกนพชพรรณไปมากจนอตถไคยะสงกะสหาดอกไมดมเปนอาหารไมได จงคดหาวธท าใหพวกสตวลดลง ระหวางนนมมนษยเพศชายเกดขนจากธาตไฟ ชอวานปงไคยะสงกะส เหนสตวตางๆ เสพเมถนจงคดวาตนกนาจะมคครองบางจงออกเดนทางจนไดพบอตถงไคยะสงกะส อตถงไคยะสงกะสบอกวาถานปงไคยะสงกะสแกปญหาท าใหสตวลดลงไดกจะยอมเปนเมย นปงไคยะสงกะสจงชวนนางสรางมนษยขน ๓ คน เปนเพศหญง เพศชาย และเพศกลาง สภาพอากาศทแปรปรวนและไรเดอนปท าใหมนษยเจบปวย รางกายผอมแหง ปและยาสงกะสจงแบงโลกเปน ๓ ฤด ก าหนดเวลาเปนป เดอน วน และยาม และเอาขาวใหมนษยกนเปนอาหาร มนษยกนขาวแลวกแขงแรงหายเจบปวยและมก าลง นบแตนนมนษยกกนขาวเปนอาหารเลยงชพมาจนปจจบน

ตอจากนนปและยาสงกะสกสรางชางมโนศลาขนใชเปนแผนดนขนาดใหญและตงเขาพระสเมรและดวงดาวไวบนหลงชาง มนษย ๓ คนทเกดมากเสพเมถนและเกดลกหลานจ านวนมากเทยวออกลาสตวเปนอาหาร มนษยทเกดมายงไมรจกบาปบญจงมคนท าบาปและตกนรกจ านวนมาก ปและยาสงกะสเหนวาโลกด ารงอยมานานแลวจงคดลางโลกดวยไฟ ปและยาสงกะสใหชางมโนศลาหยดหายใจ เมอชางหยดหายใจกไมมไอน า ไมมเมฆ และไมมฝน พระอาทตยจงเผาโลกไหมหมดถงชนอาภสราพรหม เมอไฟลางโลกแลวกใหชางมโนศลาหายใจดงเดม เกดเมฆและฝนตกลงมาบนโลกจนเกดแผนดนใหมขน พวกพรหมทเหลอรอดกพากนลงมาเกดบนโลกกลายเปนมนษยอกครง

หลงจากสรางโลกใหม มนษยกเรมรจกบาปบญคณโทษ มมนษยคนหนงตงจตปรารถนาพทธภมอยหลายชาต จนในทสดกตรสรเปนพระพทธเจาองคแรกชอพระตกขธรรม พระตกขธรรมเทศนาเรองปฐมมลมลส งสอนเทวดาและมนษยพรอมทงบญญตอกขรตางๆ ทใชถายทอดพระธรรมไวถง ๑๐๑ ภาษา ผคนทไดเรยนรภาษากไดบรรลธรรมเปนจ านวนมาก

ปฐมกปป (อสาน) ต านานปฐมกปปฉบบน มขอความเกยวกบผคดลอกระบไวในตอนทายวา

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

227

[เลอกวนท]

พระใสยไดเขยนไว ใหลกหลานไปภายหนา ไผยาเอาดวยตวไทยอยหน...เขยนทวดการยนบโหลประโยชนพระใสยแลเจาเอย ไผเฮยนขอบญน าแน อยาไปปะละไวแฮมคนดายเปลา ศาลาวาการบรเวณสตนคร วนท ๑๘ สงหาคม ศก ๑๓๑

(ปฐมกปป: ๑๒) ศก ๑๓๑ นาจะหมายถง รตนโกสนทรศก ตรงกบป พ.ศ. ๒๔๕๕ ปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว ซงเปนปสดทายกอนทระบบราชการของประเทศไทยจะยกเลกการใชรตนโกสนทรศก ปฐมกปปฉบบอสานกลาวถงเรองราวการสรางโลกไวดงน ในครงบรรพกาลทองฟามขนาดเทาเกลดหอย แผนดนมขนาดเทารอยกระจง ยงไมมโลก ไมมพระอาทตย ไมม

พระจนทร ไมมดวงดาว ไมสงมชวตใดๆ มแตอากาศกวางสดประมาณ ตอมามลกแกววเศษ ๓ ลกเกดขนและกอตวเปนธาตน า ธาตลม ธาตไฟและธาตดน ธาตลมพดแมน าเกดเปนปลาอานนทหนนแผนดน เกดเปนกอนหนและพนดน พนดนแยกเปน ๒ แผน แผนหนงเกดมนษยผหญงคอยาไคยะสงคะส อกแผนหนงเกดมนษยผชายคอปไคยะสงคะส

ยาไคยะสงคะสสงดมดอกไมเปนอาหาร ปลกพชพรรณและป นสตวตางๆ ขน พวกสตวเกดขนเตมแผนดนจนยาไคยะสงคะสเดนไปไหนไมไดจงสรางสตวทกนสตวดวยกน นบแตนนมาสตวกกนกนเอง นอกจากนยงเสพเมถนกนเองโดยทยาไคยะสงคะสไมไดสอน สวนปไคยะสงคะสเดนมาเหนพวกสตวเสพสงวาสกเกดความใคร อยากมคครอง ปไคยะสงคะสจงออกตามหาคของตนจนไดพบยาไคยะสงคะส ยาไคยะสงคะสบอกวาจะยอมแตงงานดวยถาแกปญหาท าใหพวกสตวลดจ านวนลงได ปไคยะสงคะสขบคดเปนเวลานานกอนจะบอกใหยาไคยะสงคะสสรางมนษยเพศหญง เพศชาย และเพศกลาง ยาไคยะสงคะสกสขไคลป นเปนมนษยทง ๓ เพศ และเอาขาวใหมนษยกน มนษยจงมแรงเคลอนไหวได รจกเจรจาตอบค าและกนขาวเปนอาหารนบแตนนมา

ยาไคยะสงคะสสรางจกรราศ ๑๒ ราศ สรางฤดกาลขน ๓ ฤด คอ ฤดรอน ฤดฝน และฤดหนาว หลงจากนนทงปและยาไคยะสงคะสกชวยกนแกะกอนหนเปนรปชางชอชางค ามโนศลา ชางค ามโนศลากนลมเปนอาหารและคอยหนหนาเปาลมไปตามทศตางๆ ท าใหเกดลมพดประจ าในแตละรอบป ยาไคยะสงคะสสรางเขาพระสเมรขนเปนใจกลางทวป ตงเขาไวบนหลงชาง บนยอดเขาพระสเมรเปนเมองดาวดงส มไมทองหลางเปนประธาน ตนเขาเปนเมองอสรมไมแคฝอยเปนประธาน รอบๆ เขาพระสเมรมเขาลอมรอบรวม ๗ ลก ยอดเขายคนธรเปนทอาศยของพญาแถน พระยาธตถะรตถา พระยาวรณระหา พระยาวรปะขา และพระยาเวสสวรรณ พญาแถนและไพรพลประกอบพธ สวงเฮอในแมน าคงคาบนสวรรคเปนประจ าทกป ท าใหเกดลมพดเอาน าตกลงมาเปนฝนหลอเลยงนาขาวของมนษย

ล าดบตอไปกลาวถงยาไคยะสงคะสป นพระอาทตยและพระจนทรใหแสงสวางแกทวปทงส พระอาทตยและพระจนทรกโคจรไปรอบๆ เขายคนธรทามกลางดวงดาว ทวปทงสต งอยรอบเขาพระสเมร ไดแก บพพะวเทหะทวปอยทศตะวนออก มไมกอมเปนประธาน อตรกระทวปอยทศเหนอ มไมกาละพฤกษเปนประธาน อาระควยาทวปอยทศตะวนตก มไมสเสยดเปนประธาน และชมพทวปอยทศใต มไมชมพเปนประธาน ในชมพทวปมปาหมพานตซงมสระน าใสสะอาด มพชพรรณและสตวปานานาชนด ล าดบตอไปกลาวถงแมน า ๕ สายไหลออมเขาพระสเมรมารวมกนเปนสระใหญชอวาอะโนมมา มน าใสดจแกว ยาไคยะสงคะสสรางใหมพนหาดเปนทรายค า ทรายเงนและทรายแกว นอกจากนยงมแมน าใหญอก ๕ สายคอ คงคา อะนมมะนา อะเจระวะด สาระภ และมหงษา ไหลออกจากชางมะโนศลาและเปนตนเคาของแมน าของและไหลออกสมหาสมทร มนาคเลนน าท าใหน าเปนฟองฟง ลมพดเอาน าทแตกกระจายลงไปสแผนดนท าใหขาวกลาบรบรณ กลาวถงแผนดนทอยใตผนน ามนรก และมปยกษนอนอดชองตอระหวางนรกกบแผนดน เมอปขยบตวเพราะความรอนจากนรกกท าใหผนน าเคลอนไหว ล าดบสดทายกลาวถงชอเมองตางๆ ทอยในชมพทวปไดแก เมอง

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

228

[เลอกวนท]

พาราณะส เมองสาวตถ เมองเวสาล เมองมถลา เมองอาระวท เมองโกสมพ เมองทะน เมองตกกะสลา เมองจ าปานคร เมองสระพะลา เมองสมาระต เมองซะคหา เมองกปปละวตถ เมองสาเตลา เมองอนทะปตถานคร และเมองกดสมนะราย

๔. รายงานผลการศกษาวเคราะห พฒนาการของโลกและสงคมมนษยผานต านานสรางโลก

จากการศกษาต านานสรางโลกทง ๓ ฉบบขางตน พบวามโครงสรางและล าดบเหตการณทคลายกน จดแยกเปนชดเหตการณได ๖ ชวง แสดงพฒนาการของโลกและมนษยตงแตครงบรรพกาลไปจนกระทงเกดเปนสงคมและโลกทสมบรณ ไดแก

ชวงท ๑ จดเรมตนของจกรวาลและโลก ชวงท ๒ สงมชวตแรก ชวงท ๓ การสรางภมประเทศ/สงมชวต ชวงท ๔ การใหก าเนดลกหลาน ชวงท ๕ พฒนาการทางสงคม ชวงท ๖ โลกทสมบรณแบบ

ชดเหตการณทง ๖ ชวง แสดงเปรยบเทยบในตารางตอไปน

เหตการณ ปถมกปอนแภบ ปถมมลมล ปฐมกปปอสาน ชวงท ๑ จดเรมตนของจกรวาลและโลก

- ไมมจกรวาลและโลก ไมมดวงจนทร ไมมดาวดวงอน มแตลมพายพดไปพดมา และมประกายแสงสวาง

- ไมมจกรวาลและโลก มแ ต อ า ก า ศ ก ว า ง ส ดประมาณ - ความรอนกบความเยนกระทบกนเกดเปนลม ลมท า ให เกดแผนและน า หลงจากนนกเกดตะไคร ต น ห ญ า ต น ไ ม แ ล ะสงมชวตตามล าดบ

- ฟาและดนมขนาดเลกเ ท า เ ก ล ด ห อ ย แ ล ะร อ ย เ ท า ก ร ะ จ ง ไ ม มสงมชวต ไมมดน ไมมน า ไมมพระอาทตย ไมมพระจนทร ไมมดาวดวงอน มแตอากาศกวางสดประมาณ - เกดธาตน า ธาตลม ธาตไฟ และธาตดนจากแกววเศษ ๓ ลก ท าใหเกดเปนแผนดน มหาสมทร

ชวงท ๒ สงมชวตแรก - สายลมกบประกายแสงสว า งพดผสานกนอยหลายอสงไขย ในทสดกหลอมรวมกนเกด เ ปนพญาอนทร ช อวา อน

- เกดมนษยผหญงคนแรกของจกรวาลจากธาตด น ค อ อ ต ถ ง ไ ค ย ะสง ก ะส ห รอ ย า ไ คย ะสงกะส

- แผนดนแรกท เกดขนแยกเปน ๒ แผน และเกดมนษยผชายและผหญงขนจากแผนดนคนละแผน คอ ปไคยะสงคะส และ

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

229

[เลอกวนท]

แภบ เพ ร า ะ เ กด จ ากประกายแดด

- เกดมนษยคนทสองจากธาตไฟ เปนเพศชาย คอ นปงไคยะสงกะส

ยาไคยะสงคะส

ชวงท ๓ การสรางภมประเทศ / สงมชวต

- อนแภบสขไคลตนเองมาป น เ ปนตนเสาหลกของโลก และสรางประตไวทตนเสา - อนแภบสขไคลจากหงสพาหนะของตนเองมาป นเปนชางมโนสลา ปกเสาลงกลางหลงชาง และใชชางตางแผนดน - อนแภบใชเหงอสรางสระอโนมต และสรางอทยานไวรอบตนเสา

- อตถงไคยะสงกะสป นสตว ๑๒ ชนดใหกนพชบนโลก - ส ต ว ๑ ๒ ช น ดขยายพนธ จนควบคมไมได แยงอาหารของอตถงไคยะสงกะส - น ป ง ไ ค ย ะ ส ง ก ะ สชวนอตถงไคยะสงกะสส ร า งม นษย เพศหญ ง เพศชาย และเพศกลางเพอใหมนษยกนสตว - นปงไคยะสงกะสกบอตถงไคยะสงกะสชวยกนสรางชางมโนศลาแทนแผนดน และสรางเขาพระสเมรไวบนหลงชาง

- ยาไคยะสงคะสปลกพชและป นสตวตางๆ ขน - ยาไคยะสงคะสสรางสตวท กนสตวดวยกนเ น อ ง จ า ก พ ว ก ส ต วขยายพนธมากเกนไป - ปไคยะสงคะสแนะใหยาไคยะสงคะสสรางมนษยเพศหญง เพศชายและเพศกลางเพอใหมนษยกนสตว - ปและยาไคยะสงคะสชวยกนสรางชางมโนศลาแทนแผนดนและสรางเขาพระสเมรตงไวกลางหลงชาง สรางพระอาทตย พระจนทร และทวปตางๆ

ชวงท ๔ การใหก าเนดลกหลาน

- อนแภบสขไคลป นเปนภม (พรหม) - ภ ม ส ข ไ ค ล ป น เ ป นเทวดาอนๆ สบตอกนคอ ภมชาด ภมสามหนา ภมสหนา ทาวจตโลกบาล และเทวแทด - อ น แ ภบ ส ข ไ ค ล ป นมนษย ๒ คน

- มนษยทสรางขนมาเสพก า ม แ ล ะ ใ ห ก า เ น ดลกหลาน

- มนษยทสรางขนมาเสพก า ม แ ล ะ ใ ห ก า เ น ดลกหลาน

ชวงท ๕ พฒนาการทางสงคม

- ม น ษ ย ก น ม ะ ม ว งศกดส ทธในสวนของอนแภบแลว เกด เ ปนเพศหญงเพศชาย รจ กเสพกาม เกดความชรา ความเจบปวย และความตาย

- อตถงไคยะสงกะสและนปงไคยะสงกะสแบงโลกเปน ๓ ฤด และก าหนดระบบปฏทนบอกเวลา - มนษยทเกดมาใหมไมแ ข ง แ ร ง อ ต ถ ง ไ คย ะ

- มนษยทเกดมาใหมไมแขงแรง ยาไคยะสงคะสจงเอาขาวใหกน ท าใหมนษยมแรงและพดได - ยาไคยะสงคะสสรางจกราศ และแบงโลกเปน ๓

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

230

[เลอกวนท]

ชวงท ๑ จดเรมตนของจกรวาลและโลก – ต านานทกเรองกลาวสอดคลองกนคอ แรกเรมยงไมม

จกรวาล ไมมโลก หรอเทหะวตถใดๆ เกดขน มเพยงอากาศซงมธาตลมเปนพนฐานและเปนปจจยส าคญทท าใหเกดการรวมตวของสสารจนกระทงเกดเปนโลกและเกดสงแวดลอมในเบองตน คอแผนดนขนาดเลกทามกลางมหาสมทรใหญ ดงทปฐมกปฉบบอสานใหความเปรยบไววา ฟาทอเกลดหอย ดนทอฮอยไก หมายถงทองฟามขนาดเทาเกลดหอยและแผนดนมขนาดเทารอยเทากระจง แมต านานทง ๓ ฉบบจะอธบายก าเนดโลกไวใกลเคยงกน แตต านานทอธบายก าเนดโลกและจกรวาลไดละเอยดและเปนล าดบขนตอนชดเจนทสดคอต านานปถมมลมลของลานนา

ชวงท ๒ สงมชวตแรก – สงมชวตแรกทเกดขนตามต านานมทงเทวดาและมนษย แตกมลกษณะและบทบาทหนาทเหมอนกน คอเปนอมตะ ไมตองการอาหารแบบมนษย และท าหนาทเปนผสรางสรรพสงบนโลก สตวและมนษยรนตอๆ ไป ในปถมมลมลของลานนาและปฐมกปปของอสานกลาวตรงกนวาปและยาสงกะสเปนมนษยชายหญงคแรกของโลก เกดจากธาตดนและธาตไฟ สวนในปถมกปอนแภบกลาววา อนแภบ เปนเทพเจาองคแรกทเกดจากลมและแสงแดด ทรงหงสเปนพาหนะ มศลาบณฑกมพลเปนบลลงก อนแภบจงเปนเทพทมลกษณะคลายกบพระพรหมและพระอนทรรวมกน

ชวงท ๓ การสรางภมประเทศ/สงมชวต – แมโลกและจกรวาลก าเนดขนแลว แตเทวดาหรอมนษยคนแรกกจะท าหนาทสรางแผนดนหรอปรบเปลยนภมประเทศเพมเตม เฉพาะเรองทมตวละครปและยาสงกะส สงเกตไดวาผหญงมบทบาทเปนผสรางมากกวาผชาย สวนผชายเปนผชวยเหลอใหค าแนะน า ภมประเทศท เกดจากการสรางของ

- มนษยใหก าเนดลกสาวและลกชายและใชใหลกไปหาผก - มนษย ๖๐ คนทก าเนดมาภายหลงน าเปลอกไม ใบไมมาประดษฐ เ ปนเครองนงหม

สงกะสจงเอาขาวใหกน ท าใหมแรง - มนษยทเกดในยคแรกลาสตวกนเปนอาหารและยงไมรจ กบาปบญท าใหตกนรก - อตถงไคยะสงกะสและนปงไคยะสงกะสใหชางมโนศลาหยดหายใจ ท าใหโลกขาดน า และเกดไฟลางโลก

ฤด

ชวงท ๖ โลกทสมบรณแบบ

- มนษย ๖๐ คนแตงงานกนและตงลกสาวและลกชายของมนษยคแรกเปนผปกครอง

- พรหมทเหลอรอดจากไฟลงมาเกดเปนมนษย - มนษยในยคทสองรจ กบาปบญและไดตรสรเปนพระพทธ เจ า เผยแพรธ ร ร ม แ ก ช า ว โ ล ก ใ หรมเยนสบไป

- พชพรรณธญญาหารบนโลกอดมสมบรณเพราะไดน าจากแถนซงเลนสวงเฮอ และจากพญานาคทเลนน า

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

231

[เลอกวนท]

เทพและมนษยคนแรกมลกษณะผสมผสานระหวางภมประเทศตามคตไตรภม คอประกอบดวยแผนดน ๔ ทวป ไดแก อตรกรทวปทางทศเหนอ บรพวเทหะทวปทางทศตะวนออก อมรโคยานทวปทางทศตะวนตก และชมพทวปทางทศใต ทวปทงสต งลอมรอบเขาพระสเมรอนภาคทปรากฏตรงกนในทกต านานในชวงท ๓ คอ การสรางชางมโนศลาและตงเสาหลกของแผนดนหรอเขาพระสเมรไวบนหลงชาง

ชวงท ๔ การใหก าเนดลกหลาน - ลกหลานรนแรกทเกดจากเทพหรอมนษยคนแรกมก าเนดตรงกนคอเกดจากการป นหรอสรางขนมาโดยตรง หลงจากนนลกหลานจงแตงงานกนเองและใหก าเนดประชากรในรนตอมา

ชวงท ๕ พฒนาการทางสงคม - เปนชวงทเปนจดเปลยนของรปแบบการด าเนนชวตของมนษย และนาสงเกตวาเปนชวงทอาทเทพหรอผสรางคนแรกมบทบาทลดนอยลง ลกหลานทเกดขนในชวงท ๔ มก าเนดจากการป นหรอเสกสรางขนมาจากอาทเทพ ด ารงสภาพเหมอนหรอคลายอาทเทพ เชน เปนอมตะ ไมตองการอาหาร เปนตน ขณะทมนษยชนหลงในชวงท ๕ เกดจากการรวมสงวาสกนระหวางชายหญง ไมใชจากการป นหรอเนรมต และเรมเกดพฒนาการทางสงคม ในแงนจงมองวามนษยเรมมความเปนมนษยเพมขน และก าลงแยกตวออกจากธรรมชาตหรอเทพเจาอยางชาๆ เพอสรางสงคมในรปแบบของตน

ล าดบขนของพฒนาการทางสงคมในต านานทง ๓ ฉบบมลกษณะสอดคลองกน คอ อนดบแรก เกดสงคมทซบซอนขนเพราะมนษยรจกเสพเมถนท าใหสบตอลกหลานและเกดประชากรเพมขนจนกลายเปนสงคม อนดบทสอง มนษยรจกเพาะปลกหรอมสญลกษณทแสดงใหเหนการพฒนาไปสสงคมกสกรรม ในต านานปถมมลมลของลานนากลาววา

โลกทง ๓ ตวนน มตนอนไขแหงบกบางไป บใหญบพไดเลาแล ขาทงสองผวเมยเอาอน

ใดมาหอกน เพอจกหอใหญหอพมก าลง กบพสกคาบแล จงจกเอาหมากขาวตนหนงมาหอกนเปนอาหาร กจงจกจ าเรญขนใหญมาแล ตงแตกาลนนมา โลก ๓ ตวกจงกนหมากขาวเปนอาหาร เปนอารมณะเลยงชวตตนมาตราบถงกาลบดนแล

(ปฐมมลมล: ๓๑) สอดคลองกบต านานปฐมกปปของอสานซงกลาววา

นางกสไคไดมาสมป นหลอ ผหนงเปนชายนนแนวเชอชาตชาย ผหนงเปนญง ชนแนวเชอชาตญง ผหนงเปนชายแทคนมองเสพโลก แตนนนางเอาสงใหมากนเหงาหงวม จงเอาหมากขาวมาปอนจงแขง มแฮงไดไปมายายยางฮปากเวาจาตานตอกน คนอาศยขาวน าเดยวนสบมา

(ปฐมกปป: ๔-๕) ขอความในต านานทง ๒ ฉบบ เลาตรงกนวามนษยไดกนขาวท าใหเกดสตปญญา เกดรางกายแขงแรง และนบ

จากนนมากอาศยขาวเปนอาหารหลกจนถงปจจบนสะทอนใหเหนความส าคญของวฒนธรรมขาวในกลมเจาของต านาน สวนต านานปถมกปอนแภบของไทลอ แมไมกลาวถงการเพาะปลกขาว แตกมขอความกลาวไววา

เทอนชายจกจาเลาคลมาผปดตาตนพอ ทานคมาคดตอดวยตนลกบดตา อนไชไปหา

ผกเลนพายหนเหนอ เบาพนคนเตา เภาะเพอชายแอวเตาเซาะเสงพายปากหนเหนอ ยนเหลอไจ

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

232

[เลอกวนท]

แอวไปหนไต หาเบาไดทงแทผอบจอดชมพ ยามนนพอคยนอนดคดขงทงลกเตา อนแอวดาวลมกวางเบาหวายคนมา ยามนนแมฅนจมลกยงไปหาหมากเขอเหลงฝายพายหนไต หลาดอกไมคโลดกวาไวไว ไสตนไปแอวหาเซาะไซ

(ปถมกปอนแภบ: ๒๖) ถอดความไดวา ชายผเปนพอใชใหลกไปหาผกเลนทางทศเหนอ สวนหญงผเปนแมใชลกไปหาหมากเขอ

เหลองทางทศใต การออกเสาะแสวงหาผกของลกสาวและลกชายซงเปนลกหลานชนหลงเปนสญลกษณของการกาวเขาสสงคมกสกรรมเชนกน

อนดบทสาม มนษยเรมพฒนาภมปญญา ทงอาศยความชวยเหลอจากอาทเทพและจากสตปญญาของตน ไดแก แบงฤดกาลและวนเวลา ก าหนดระบบปฏทน ประดษฐเครองนงหมจากเปลอกไม ใบไม แสดงใหเหนพฒนาการทางดานวฒนธรรม

ชวงท ๖ โลกทสมบรณแบบ – เปนเหตการณในชวงสดทายของต านาน ต านานสรางโลกทง ๓ ฉบบกลาวถงตอนจบของเรองไวในลกษณะเดยวกนคอ หลงจากมนษยมพฒนาการทางสงคมมาไดระยะหนง กจะเขาถงโลกทสมบรณแบบในรปแบบตางๆ ในปถมกปอนแภบของไทลอเมองมนษยไดผน าปกครองแผนดนไดอยางมนคง ปฐมมลมลของลานนาเกดผตรสรเปนพระพทธเจาและเผยแผพระธรรมแกมนษยโลก ปฐมกปปของอสานบานเมองอดมสมบรณดวยธญญาหาร อยางไรกตาม ต านานแสดงใหเหนวากอนทสงคมมนษยจะกาวเขาสโลกทสมบรณแบบไดกตองผานปญหาและอปสรรคมาพอสมควร ในปถมกปอนแภบ มนษยตองเดนทางเสาะแสวงหาผน าเปนเวลาหลายป สวนในปฐมมลมล ปกบยาสงกะสตองใหไฟลางโลกเพอก าจดคนชวในยคแรก และรอใหมนษยเกดขนใหมในยคทสองจงเกดผตรสรเปนพระพทธเจา

ความสมพนธระหวางต านานสรางโลกกบสงคมทองถน จากการศกษาต านานสรางโลกทง ๓ ฉบบ พบวามเนอหาและอนภาคทนาสนใจหลายประการทงทสมพนธกบความเชอในทองถน และสอดคลองกนระหวางต านานทงสาม ดงอธบายตอไปน

ชางมโนศลา ชางมโนศลาเปนอนภาคทปรากฏในต านานสรางโลกทง ๓ ฉบบ แตไมปรากฏในคตไตรภม สงคมของชาวไท

ลอ ชาวลานนาและชาวอสานถอวา ชาง เปนสตวมงคล และเปนสตวส าคญทมบทบาทหลายดานโดยเฉพาะดานการศกสงคราม นบตงแตประวตศาสตรในสมยพญาเจองกใชชางเปนพาหนะออกรบ กระท ายทธหตถกบพวกแกว ในต านานพงศาวดารโยนกกลาวถงชางในฐานะทเปนสตวเสรมบารมพระมหากษตรย กอนทพรหมกมารจะไดขนเปนพระยาแห งโยนกนครกจบชางเผอกพางค าตวประเสรฐได บารมของชางนนเสรมใหพรหมกมารไดทงก าลงทรพยและก าลงพลแขงแกรงยงขนจนสามารถยกทพไปขบไลพวกขอมออกจากโยนกนครไดจนหมด (พระยาประชากจกรจกร, ๒๕๑๗: ๑๕๔-๑๕๗) ในวรรณกรรมไทลอ ลานนา กมกใชค าเรยกแทนพระราชาเปรยบเทยบกบชาง เชน พระเจาชาง เจาชางเสวยเมอง เปนตน

นอกจากนยงพบชางในสถาปตยกรรมพทธศาสนสถานโดยเฉพาะอยางยงทางภาคเหนอ ซงนยมกอฐานเจดยเปนรปชางครงตว หนหนาออกรอบเจดยทง ๔ ทศ คลายกบวาชางไดเอาหลงหนนเจดยอย พทธศาสนสถานบางแหงกม

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

233

[เลอกวนท]

ต านานเกยวกบชางประกอบดวย เชน ต านานวดชางค าวรวหาร อ.เมอง จ.นาน เลาวา ในสมยทกองทพพมายกทพมาตเมองนาน เจานครนานเหนวาเมองนานไมมก าลงทหารมากพอทจะเอาชนะพมาได จงออกอบายใหพมาเปลยนวธท าศก จากการรบมาเปนแขงกนสรางเจดยใหส าเรจภายในระยะเวลา ๑ คน พวกทพพมาตางกกออฐสรางเจดย แตเจานครนานสงใหเรงตดไมไผน ามาสานเปนโครงเจดย และใหระดมก าลงคนและชางชวยกนขนดน กรวด และทรายมาถมในโครงเจดย จากนนกใชผาขาวหมโครงไมไผ เมอมองจากระยะไกลจะดเหมอนองคเจดยสรางเสรจเรยบรอยแลว ฝายพมาเขาใจวาตนแพจงถอยทพกลบ เจานครนานเหนวาการแขงขนในครงน ชางมสวนส าคญทชวยใหเมองนานไดรบชยชนะ จงสงใหสรางวดขนในบรเวณดงกลาวและสรางองคเจดยของจรงโดยใหป นรอบฐานเจดยเปนรปชางยนค าพระเจดยเพอเปนอนสรณร าลกถงคณความดของชาง (บปผา คณยศยง, ๒๕๔๕: ๑๘๔๖-๑๘๔๘)

อยางไรกตามคตความเชอสถาปตยกรรมแบบชางลอม พฒนาการมาจากเจดยทรงกลมหรอเจดยทรงลงกา ซงสรางประตมากรรมปนป นรปชางประดบรอบฐานเจดยบรเวณทองไม (ณฏฐภทร จนทวช, ๒๕๔๒: ๑๘๙๘-๑๙๑๙) สถาปตยกรรมแบบชางลอมไดรบความนยมมากในสมยสโขทย จงพบวดชางลอมในภาคเหนอและภาคกลางหลายวด ทส าคญและเปนทรจกแพรหลาย เชน วดเชยงมน วดปาแดงหลวง วดพระสงหทเมองเชยงใหม วดชางลอม เมองสโขทย วดชางลอม เมองศรสชนาลย วดชางลอมรอบเมองก าแพงเพชร เปนตน (กรมศลปากร, ๒๕๓๓: ๕๐-๕๒)

คตชางลอมดงกลาวขางตน นาจะมทมาจากคต “ชางโลกบาล” หรอชางอษฎทศของพราหมณ คอชางประจ าทศทง ๘ คอยรกษาเขาพระสเมร เมอพระพทธศาสนารบคตนเขามากไดปรบใหเ ปนชางโลกบาลทคอยค าจน ปกปกรกษาพระพทธศาสนา

ตนก าเนดของชางอฎษทศตามคตพราหมณมวา ขณะทพระนารายณบรรทมอยเหนอเกษยรสมทร ไดอธษฐานใหเกดดอกบวผดจากพระนาภ ดอกบวทผดขนนม ๘ กลบ ๑๗๓ เกสร พระนารายณน าดอกบวไปถวายพระศวะ พระศวะจงแบงกลบดอกบวและเกสรเปนหลายสวน และประทานใหแกเทพองคตางๆ และไดใชกลบดอกบวและเกสรจ านวนหนงสรางชางขน ๔ ตระกล ตามวรรณะของชาวอนเดย เปนชางตามต านานคชลกษณ คอ ตระกลอศวรพงศ ตระกลพรหมพงศ ตระกลวษณพงศ ตระกลอคนพงศ ชางในตระกลพรหมพงศจะมชาง ๘ หมทเรยกวา ชางอฎฐทศเปนชางทยนรกษารอบเขาพระสเมรแปดทศ ไดแก ทศตะวนออก คอ ไอราพต สดงเมฆ ทศตะวนออกเฉยงใต คอ บณฑรก สดงดอกบวขาว ทศใต คอ พราหมณโลหต สดงเลอด ทศตะวนตกเฉยงใต คอ กระมท สดงดอกบวสายแดง ทศตะวนตก คอ อญชน สดงดอกอญชน ทศตะวนตกเฉยงเหนอ คอ บษปทนต สดงหมากสก ทศเหนอ คอ เสาวโภม สดงตองออน ทศตะวนออกเฉยงเหนอ คอ สประดษฐ สดงเมฆสนธยา (ณฏฐภทร จนทวช, ๒๕๔๒: ๑๘๙๘-๑๙๑๙)

นอกจากนยงม ชางอฏฐคช คอชางทประจ าระหวางทศทง ๘ ของเขาพระสเมร หรอทศยอยระหวาง ๘ ทศ เปนชางในตระกลวษณพงศ พระนารายณหรอพระวษณเปนผสรางขน มทงหมด ๘ หม ไดแก สงขทนต มกายสทอง งาเลก เวลาเชารองเสยงเหมอนเสอ เวลาเยนรองเสยงเหมอนไก ดามพหสดนทร มกายสทองแดงหมน ชมลบ เปนชางหกวาง ใบหมาบรรจบกนดานหนา ลบชม เปนชางหกวาง ใบหมาบรรจบกนดานหลง ครบกระจอก เปนชางทมเลบ ๒๐ เลบ สเหมอนแกว พลกสะด า หรอ ทวรต มงาขวางอนงาม สงขทนต มงาขาวเหมอนสสงขโคบตร มกายสเหลอง หางเหมอนโค งางอน รองเสยงเหมอนโค และเชอวาชางตระกลตางๆ เหลานสามารถบนดาลคณไดตางกน ชางตระกลอศวร บนดาลทรพย ชางตระกลพรหมพงศ บนดาลอายและความเจรญ ชางตระกลวษณพงศ บนดาลใหพชพรรณธญญาหารอดมสมบรณ ฝนตกตามฤดกาล ชางอคนพงศ บนดาลใหสตวน าอดมสมบรณ (ณฏฐภทร จนทวช, ๒๕๔๒: ๑๘๙๘-๑๙๑๙)

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

234

[เลอกวนท]

เมอเปรยบเทยบคตชางโลกบาลของพราหมณกบต านานปฐมกปปและปฐมมลมล เหนไดวามคตความเชอทสอดคลองกนอยเรองชางอารกษเขาพระสเมร แตชางในต านานปฐมกปปและปฐมมลมลมเพยงเชอกเดยวคอ ชางมโนศลาซงท าหนาทหนนเขาพระสเมร

บ าเพญ ระวน กลาวถงความหมายของ มโนสลา ไววา “หมายถง ศลาออนทยอยใหละเอยด ประสมเปนสทาสงอนได อกนยหนงวาสารหนแดง นอกจากนมโนสลายงเปนค าเรยกหนลายสแดงๆ อกดวย ” (บ าเพญ ระวน, ๒๕๔๒: ๔๙๙๘) ดงนนชางมโนศลาจงนาจะเปนชางสแดงซงเปนหนงในสชางศภลกษณะ มสตางๆ ๗ ส คอ เหลอง ขาว แดง เขยว ด า มวง คราม (ณฏฐภทร จนทวช, ๒๕๔๒: ๑๘๙๘-๑๙๑๙) อยางไรกตาม ชางมโนศลาไมไดท าหนาทอารกษเขาพระสเมรเทานน ในต านาน ปถมกปอนแภบของไทลอชางมโนศลายงเปนทต งของตนเสาแกนกลางของโลก ทโคนเสาหรอบนหลงชางเปนแผนดนทอยอาศยของมนษย ๔ ทวป ตามต านานเรยกวา เมองลม สวนปลายเสาเปนเมองสวรรคทอยของอนแภบ แสดงใหเหนการผสมผสานระหวางคตชางโลกบาลกบคตโลกศาสตรของกลมชนชาตไทเร องเสาค าฟาซงทงกนทงเชอมตอระหวางโลกมนษยและเมองสวรรค สวนต านานปฐมมลมลของลานนา ชางมโนศลาเปนสงส าคญทท าใหโลกด ารงอยได ลมหายใจของชางมโนศลาเตมไปดวยละอองน าซงรวมตวกนเปนเมฆฝนตกลงมาหลอเลยงโลก เมอปกบยาสงกะสตองการลางโลกกใหชางมโนศลาหยดหายใจ โลกจงขาดน าและเกดไฟไหม ตอเมอไฟลางกปปแลวป

กบยาสงกะสตองการใหเกดมนษยขนใหมกใหชางมโนศลาหายใจเขาออกเปนปกตอกครง วฏจกรในโลกจงเรมด าเนนใหม

ต านานปฐมกปปของอสาน ชางมโนศลาเปนสงทท าใหเกดลมประจ าฤดกาล เพราะยาสงกะสจะคอยหนหนาชางมโนศลาไปยงทศตางๆ ลมหายใจของชางท าใหเกดลมและมรสมพดไปทางทศนน และยงอธบายวาแมน าใหญในโลกทง ๕ สาย คอ คงคา ยมนา อจรวด มห และสรภ ไหลออกจากปากชางมโนศลา แสดงใหเหนวาชางมโนศลาไมไดเปนเพยงอารกษทคอยเฝาระวงรกษาเขาพระสเมรซงเปนแกนกลางของโลกเทานนแตบทบาทของชางมโนศลายงเกยวของกบความอดมสมบรณของโลกโดยตรงดวย

พรหมสามหนา พรหมสามหนาเปนตวละครทปรากฏอยในปถมกปอนแภบของไทลอ ตามเนอเรองกลาววาทาวมหาพรหม

เปนผสข ไคลป นพรหมสามหนาขนมาเพอดแลชนฟาแทนตน หลงจากนนพรหมสามหนาจงป นพรหมสหนาอกทอดหนง พรหมสามหนาไมเพยงปรากฏในต านานปถมกปอนแภบของไทลอเทานน แตยงพบในจตรกรรมฝาผนงในวดลอในสบสองพนนา ในลานนาเองกกลาวถงพรหมสามหนาวาเปนคาถาท าเสนหบทหนง ใชในทางเมตตามหานยม นอกจากนยงเปนเทพเจาองคหนงซงหมายถง “ตรมรต”1 (อดม รงเรองศร, ๒๕๔๒: ๔๒๓๒-๔๒๓๓) และโดยความใกลชดทาง

1 ตรมรตเปนคตในศาสนาพราหมณ สอความถงเทพเจาผยงใหญ ๓ พระองค คอ พระพรหมเปนผสราง พระ

วษณหรอพระนารายณเปนผ รกษา และพระศวะหรอพระอศวรเปนผท าลาย บทบาทหนาทของเทพเจาทง ๓ พระองคนเปนธรรมาธษฐานของสภาวะของโลก อนประกอบดวย การตงขน การด ารงอย และการสลายไป อยางไรกตาม ตรมรตในความหมายขางตนเปนตรมรตในความหมายของศาสนาพราหมณยคใหม องคประกอบของเทพตรมรตเกดการพฒนาและเปลยนแปลงมาตงแตยคพระเวท เดมทตรมรตกอก าเนดมาจากกลมอาทตยเทพในยคพระเวทตอนตน คอ วรณ มตระ และอรยมน ทง ๓ องครวมกนเปนตรมรต ท าหนาทดแลแสงอาทตย แสงจนทร ลม น าและฤดกาลบนโลก ตอมาในยคพระเวท

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

235

[เลอกวนท]

วฒนธรรมระหวางลานนาและสบสองพนนา จงเปนไปไดวาพรหมสามหนาในต านานปถมกปอนแภบอาจหมายถงตรมรตเชนเดยวกบทางลานนา

ในต านานปถมกปอนแภบไมไดใหรายละเอยดของพรหมสามหนาวามบทบาทหนาทเกยวของกบตรมรต

อยางไร กลาวเพยงวาเปนหนงในเทพองคแรกๆ ทเกดขนบนเมองสวรรค แตเทพทมบทบาทหนาทและมก าเนดคลายคลงกบตรมรตในยคพระเวทกลบเปนเทพอนแภบซงเปนอาทเทพและเปนผสรางสรรพสงบนโลก หากแปลตามชอเทพอนแภบควรจะหมายถงพระอนทร โดยเปนพระอนทรทก าเนดจากแภบแดดหรอแสงแดดผสมกบลม ในแงนเทพอนแภบจงเปนเทพทเกยวของกบธรรมชาตโดยตรงเชนเดยวกบกลมอาทตยเทพในยคพระเวท ลกษณะเดนอกประการของเทพอนแภบคอมหงสเปนพาหนะเชนเดยวกบพระพรหมซงเปนตรมรตหลงยคพระเวท เทพอนแภบจงมเปนเทพผสรางทรวมลกษณะของตรมรตทงยคพระเวทตอนตน ยคพระเวทตอนปลายและยคหลงพระเวทไวดวยกน

ระบบปฏทนปหนไท ในต านานปฐมมลมลของลานนากลาวถงยาสงกะสวาเปนผป นสตวตางๆ ๑๒ ชนด คอ หน วว เสอ กระตาย ง

นาค มา แพะ ลง ไก และชาง ก าหนดเปนชอเรยงตามล าดบไดแก ไจ เปา ย เหมา ส ไส สงา เมด สน เรา เสด ไค เมอพวกสตวแสดงกรยาอาการใดๆ ยาสงกะสกกลาวค าพดออกมาค าหนง รวมเปน ๑๐ ค า ไดแก กาบ ดบ รวาย เมง เบก

ตอนปลาย เทพเจาประจ าตรมรตไดเปลยนแปลงไป คอ พระอคนเปนเทพแหงดน พระวายหรอพระอนทรเปนเทพแหงอากาศ และพระสรยะเปนเทพแหงทองฟา (เทวสถาน โบสถพราหมณ, ๒๕๔๖: ๒๖-๓๐)

ภาพ จตรกรรมฝาผนงเรองเวสสนดรชาดก

กณฑกมาร ภายในวดบานแกงแกววงกฎ เมองฮ า เขตสบสองพนนา มณฑลยนนาน ประเทศจน มรปพรหมสามหนากวดแกวงผาบชาการกระท าบตรทานบารมของพระเวสสนดร ในภาพมตวอกษรไทลอเขยนวา “กบทงภยาพรหม ๓ หนา ทานกกวดแกวงผาบชากมแล”

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

236

[เลอกวนท]

กด กด ลวง เตา กา เมอน ารายชอสตวทง ๑๒ ชนดมาจบคกบค า ๑๐ ค า ท าใหเกดเปนระบบปฏทนปหนไทหรอระบบแมมอลกมอซงเปนระบบปฏทนดงเดมของกลมชนชาตไท และเคยใชอยางแพรหลายทงในสบสองพนนาและลานนา มวฏจกร ๑ รอบเทากบ ๖๐ ป (เจย แยนจอง, ๒๕๔๘: ๓๓๖-๓๓๗)

พธสวงเฮอ ในปฐมกปปของอสานกลาวถงพธสวงเฮอไววาเปนสาเหตทท าใหเกดฝนตกในโลกมนษย ดงความวา

ยามเมอเถงระดแลว พระยาแถนพลไพร จงอวนไพรนอยลงหลนชวงเฮอ ในแมน าเฮยกชอคงคา วาโยพลดหอบทะยานเฟอนฟง เปนฝนฟาตกลงมาฮ าทง ทวขาวกลานามงชมเยน

(ปฐมกปป: ๖) ถอดความไดวาพระยาแถนพาไพรพลมาจดพธสวงเฮอในแมน าคงคา และลมไดพดเอาละอองน าทฟงขนจาก

การสวงเฮอ ตกลงมาเปนสายฝนหลอเลยงนาขาว พธสวงเฮอ หรอบญสวงเฮอ คอ ประเพณการแขงเรอของชาวอสาน โดยเฉพาะอยางยงชมชนทต งอยรมแมน า

สายส าคญของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก แมน าโขง แมน ามล และแมน าช ชาวอสานจะจดพธสวงเฮอขนในวนออกพรรษาคอวนเพญของเดอน ๑๑ ของทกป พธ สวงเฮอเปนหนงในประเพณปฏบตตามหลกคองสบส1ซงเปนระบบการปกครองของชาวอสาน เพอบชาพญานาค สงศกดส ทธและอารกษทปกปกษรกษาแมน าและบานเมอง กอใหเกดความสงบเรยบรอยและความอดมสมบรณ ชาวอสานเชอกนวาหากไมประกอบพธสวงเฮอจะท าใหเกดเภทภยขน เชน เกดโรคระบาด ฝนฟาไมตกตองตามฤดกาล เปนตน การอธบายวาแถนท าพธสวงเฮอท าเกดฝนตกในโลกมนษยจงเปนค าอธบายทสอดคลองกบพธกรรมเพอความอดมสมบรณในทองถนและสอดคลองกบบทบาทหนาทของพระยาแถนซงเปนเทพทคอยควบคมฤดกาลและเกยวของกบการบนดาลฝนโดยตรง

๕. บทสรป จากการศกษาวเคราะหต านานปฐมกปปและปฐมมลทง ๓ ส านวนของกลมคนในวฒนธรรมไทย-ไททง ๓ ภมภาค แสดงใหเหนลกษณะโครงเรองทสอดคลองกนซงทกต านานสามารถจ าแนกไดเปน ๖ ชดเหตการณอนแสดงพฒนาการของมนษยนบแตจดเรมตนไปจนถงจดทสมบรณแบบในลกษณะตางๆ ทงความสมบรณแบบดานการปกครอง การเผยแพรพทธศาสนา และความอดมสมบรณดานธญญาหาร นอกจากนต านานปฐมกปปและปฐมมลทง ๓ ฉบบยงอธบายก าเนดโลกและความเปนมาของมนษยโดยผสมผสานความเชอดงเดมกบความเชอทางพทธศาสนาตามคตไตรภมไวดวยกน แสดงใหเหนความพยายามทจะกลนกลายเปนพทธ แตในขณะเดยวกนกยงไมละทงความเชอทองถนโดยผนวกเอาความเชอและพธกรรมส าคญในสงคมมาเปนสวนหนงของค าอธบายปรากฏการณธรรมชาต และดงเทพเจาในทองถนใหเขามามสวนรวมในต านานทงบทบาทผสรางโลก ผสรางความอดมสมบรณ และผสรางองคความร

1 พธบญสวงเฮอปรากฏอยในคองเมองขอท ๑๓ อนก าหนดไววาในชวงออกพรรษาใหจดพธสรงน าเจาชวตและให

วดทอยใกลแมน ามเฮอสวงวดละ ๑ ล า (พระมหาปรชา ปรญญาโณ, ๒๕๒๕: ๑๖๖)

ลกษณะรวมและความสมพนธระหวางวรรณกรรมกบทองถน

ของต านานปฐมกปป/ปฐมมล ฉบบสบสองพนนา

ลานนาและอสาน

วกล มตรพระพนธ วารสารวชาการ มนษยศาสตรและสงคมศาสตร:

237

[เลอกวนท]

บรรณานกรม กรมศลปากร. ๒๕๓๓. วดชางลอม. กรงเทพฯ: กรมศลปากร. เจย แยนจอง. ๒๕๔๘. “คนไท” ไมใช “คนไทย” แตเปนเครอญาตชาตภาษา. กรงเทพฯ: มตชน. ณฏฐภทร จนทวช. ๒๕๔๒. “ชางมงคล”. สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคกลาง เลม ๔: ๑๘๙๘-

๑๙๑๙. ธนต อยโพธ. ๒๕๐๙. พรหมสหนา. กรงเทพฯ: กรมศลปากร. ธนต อยโพธ และคณะ. ๒๕๔๙. พรหมสหนา รวมบทความ. กรงเทพฯ: อมรนทร. เทวสถานโบสถพราหมณ. ๒๕๔๖. พระตรมรต. กรงเทพฯ: เทวสถานโบสถพราหมณ. เทาโคซง. ๒๕๒๘. ปถมกบภมสางโลก. สบสองพนนา: เชอมนวยคชอปานโคงชอ. บญชวย ศรสวสด. ๒๕๔๗. ราชอาณาจกรลาว. กรงเทพฯ: ศยาม. บปผา คณยศยง. ๒๕๔๒. “ชางค าวรวหาร, วด”. สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคเหนอ เลม ๔: ๑๘๙๘-๑๙๑๙. บ าเพญ ระวน. ๒๕๔๒. “มโนสลา, ชาง”. สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคเหนอเลม ๑๐: ๔๙๙๘. ปเตอร สกลลง และศานต ภกดค า. ๒๕๔๕. สยามบาลวรรณกรรม. กรงเทพฯ: Fragile Palm

Leaves Foundation, Lumbini International Research Institute. ปเตอร สกลลง และศานต ภกดค า. ๒๕๔๗. วรรณกรรมบาลและฉบบแปลในภาคกลางและ

ภาคเหนอของสยาม. กรงเทพฯ: Fragile Palm Leaves Foundation, Lumbini International Research Institute.

พระมหาปรชา ปรญญาโณ. ๒๕๒๕. ประเพณโบราณไทยอสาน. [ม.ป.ท.]. พมพ รตนคณศาสน และละมล ศรรตนกล. ปฐมกปป. (เอกสารไมตพมพเผยแพร) สทธลกษณ อ าพนวงศ. ๒๕๓๕. ชางในศลปวฒนธรรมและคตชวตไทย. กรงเทพฯ: ครสภา. สทธลกษณ อ าพนวงศ. ๒๕๓๗. ชางในต านาน พทธประวต และชาดก. กรงเทพฯ: ครสภา. อนาโตล โรเจอร เปลตเยร, ปรวรรตและเรยบเรยง. ๒๕๓๔. ต านานเคาผลานนา ปฐมมลมล.

เชยงใหม: สรวงค. อรณศกด กงมณ. ๒๕๕๑. ตรมรต อภมหาเทพของฮนด. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. อดม รงเรองศร. ๒๕๔๒. “พรหมสามหนา”. สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคเหนอเลม ๑๐: ๔๒๓๒-๔๒๓๓. อดม รงเรองศร. ๒๕๕๐. พจนานกรมลานนา-ไทย ฉบบแมฟาหลวง. เชยงใหม:

มหาวทยาลยเชยงใหม.