Um siðblindu

Nanna Briem

Hvað er siðblinda?

• Siðblinda er persónuleikaröskun• Tíðni: 0,5 – 1% (1500-3000 á Íslandi?)• Ein alvarlegasta persónuleikaröskunin

Einkenni siðblindu

Greiningartækið PCL (psychopathy check list)

20 dæmigerð einkenni siðblindu

Robert Hare

Tilfinningalíf:• Yfirborðskennt tilfinningalíf• Skortur á eftirsjá og sektarkennd• Kaldlyndi/skortur á samhyggð (empatíu)• Tekur ekki ábyrgð á eigin hegðun

Samskipti við aðra:• Tungulipur/yfirborðskenndir persónutöfrar• Stórmennskuhugmyndir• Lygalaupur• Slóttugur/”manipulerandi”

Samskipti við aðra:• Tungulipur/yfirborðskenndir persónutöfrar• Stórmennskuhugmyndir• Lygalaupur• Slóttugur/”manipulerandi”

Lífsstíll• Spennufíkill/leiðist auðveldlega• Sníkjudýr• Skortur á raunsæjum langtímamarkmiðum• Hvatvísi• Ábyrgðarleysi

Lífsstíll• Spennufíkill/leiðist auðveldlega• Sníkjudýr• Skortur á raunsæjum langtímamarkmiðum• Hvatvísi• Ábyrgðarleysi

Andfélagsleg hegðun• Léleg sjálfsstjórn• Afbrot á unglingsárum• Hegðunarvandamál í æsku• Brot á skilorði• Fjölskrúðugur afbrotaferill

Andfélagsleg hegðun• Léleg sjálfsstjórn• Afbrot á unglingsárum• Hegðunarvandamál í æsku• Brot á skilorði• Fjölskrúðugur afbrotaferill

Psychopathy check listFAKTOR 1Tilfinningalíf• Skortur á eftirsjá og

sektarkennd• Yfirborðskennt tilfinningalíf• Kaldlyndur/skortur á samhyggð• Tekur ekki ábyrgð á eigin hegðun Samskipti• Tungulipurð/yfirborðskenndir

persónutöfrar• Stórmennskuhugmyndir• Lygalaupur• Slóttugur/manipulerandi

FAKTOR 2Lífsstíll• Spennufíkill/leiðist auðveldlega• Sníkjudýr• Skortur á raunsæjum langtímamarkmiðum• Hvatvísi• ÁbyrgðarleysiAndfélagsleg hegðun• Léleg sjálfsstjórnun• Afbrot á unglingsárum• Hegðunarvandamál í æsku• Brot á skilorði• Fjölskrúðugur afbrotaferill2 auka einkenni:• Lauslæti• Mörg skammtímasambönd

PCL frh.

• 20 atriða matslisti• 0-1-2 stig fyrir hvert atriði (max 40)• Róf frá 0-40 • Siðblindir með >/= 30 (25 á Norðurl)

Faktor 1 vs Faktor 2F1• Samskipti• Tilfinningalíf

F2• Andfélagsleg hegðun og

lífsstíll

Kjarnaeinkenni siðblindu

Stöðug allt lífið

Dregur úr með aldri

Klassíski (stig alls staðar)Bráði (F2>F1)Manipúlatífi (F1>F2)

PCL að lokum

• Fjöldi einkenna og styrkur þeirra skiptir máli til að fá greininguna

• Siðblindur einstaklingur er alltaf siðblindur, ekki bara stundum

Afhverju er siðblindur siðblindur?TILGÁTA:

Sumir ífangelsi fyrir ofbeldislausa glæpi

Restin utan fangelsis-múranna

Margir siðblindir eru ekki ofbeldisfullir afbrotamenn

Stór hópur ífangelsi vegna ofbeldis

Hvar?

Utan fangelsismúranna?

Í samfélaginu

“Eðlileg” framhlið vegna greindar, bakgrunns, félagslegra hæfileika...

Ekki ástríkir og hlýir ástvinir eða tryggir vinir og kollegar

Alls staðar í samfélaginu – í öllum stéttum og störfum ...læknar, málaliðar, lögfræðingar, stjórnmálamenn...

Samfélagsleg rándýr: valda öðrum miklum þjáningum

Robert Hare

“Corporate psychopaths”

Faktor 1 > F

aktor 2 (+ gr

eind)

•Siðblindir þrífast í mörgum fyrirtækjum

•Siðblindir ístjórnunarstöðum?

Paul Babiak

� Snakes in suits

Hvernig má það vera?

1. Nota persónutöfra og blekkja siggegnum ráðningarferlið

2. Sum einkennieftirsóknarverð eðatekin í misgripum fyrirleiðtogahæfileika

3.Viðskiptaheimurinn ídag berskjaldaðri

Eftirsóknarverð einkenni

• Leitað að ákveðnum einkennum siðblindu sem talin eru geta gagnast fyrirtækinu– Áhættusækni, kaldlyndi, samviskuleysi, manipulation

• Stundum meðvitað leitað að þeim• Stundum tekin í misgripum fyrir stjórnunarhæfileika

• Litið framhjá göllum (meðan gengur vel)

Hvernig má það vera?

1. Nota persónutöfra og blekkja siggegnum ráðningarferlið

2. Sum einkennieftirsóknarverð eðatekin í misgripum fyrirleiðtogahæfileika

3.Viðskiptaheimurinn ídag berskjaldaðri

Breyttur heimur

Áður: þunglamaleg fyrirtæki, stöðugleiki á kostnað nýsköpunar etc.

�Krafa um meiri hraða

�Hraði og nýsköpun á kostnaðregluverks, eftirlits og stöðugleika

Nýr heimur: hæfir betur siðblindum1. Hratt, áhættusamt umhverfi er örvandi2. Færri reglur � meira frelsi3. Auðveldara að komast í valdamiklar

stöður4. Umhverfi þar sem

arðbærar aðgerðir eru verðlaunaðar sama hvernig þær eru

Siðblindir í fyrirtækjum frh.Breyttur heimur � siðblindir sækja frekar þangað

og endast þar í meiri mæli en áður

• Siðblindur hefur bara tryggð við sjálfan sig

• Siðblindur hefur enga tryggð við fyrirtækið

• Skemma út frá sér

– Flest dæmi um siðblinda innan fyrirtækja fara hljóðlega

Hvað geta fyrirtækin gert?

• B-scan• Vanda til ráðningarviðtala

• Vanda til stöðuhækkana• Skima fyrir siðblindu?

Er hægt að lækna siðblindu?

– Siðblinda er ekki sjúkdómur – eða hvað?

–Meiri bjartsýni ríkir í dag um meðferð–Þar til góð meðferð er til: öflugt réttarkerfi best.

Er “hrunið” allt siðblindum að kenna?

• 8. bindi skýrslunnar: Hulda Þórisdóttir

SIÐBLINDA OG LÖGBROT• Greinileg tengsl milli siðblindu og ofbeldis

• 20% fanga m. siðblindu

• Siðblinda spáir fyrir um ofbeldi, endurtekningu glæpa, útkomu meðferðar– Tvöfalt-fjórfalt meiri líkur

á endurtekningu glæps– 80% fremja nýjan ofbeldisfullan

glæp innan 6 ára eftir afplánun

DOWNSSHIPMAN

BUNDY

GACY

Siðblindir morðingjar• Kaldrifjuð morð, úr kaldlyndum og útsmognum huga

• Algjör skortur á samhyggð • Sjá ekki aðra sem hugsandi tilfinningaverur

Hvorki geðlæknisfræðilega nélagalega geðveikir

Hvítflibbaglæpir• Skilgreining:

misnotkun á mikilvægri valdastöðu til ólögmæts ávinnings

• Kosta samfélagið meira en allir aðrir glæpir samanlagt

• Gullnámur fyrir siðblinda:– Nóg af tækifærum– Arðbærir, líkur

á að náist í lágmarki, refsinginsmávægileg.

Hvað er persónuleikaröskun?

• Persónuleiki:Tilfinningar, hugsanir og hegðun sem ráða því hvernig við upplifum heiminn og hegðum okkur

• Persónuleikaröskun:Þegar einkenni persónuleikans trufla aðra og trufla aðlögun að umhverfinu.