در روستایی ریزی برنامه ایران

بخش : اول

چارچوب نظری

2

:اولفصل

ریزی برنامه اهمیت و مفاهیم و تعاریفایران روستایی

3

روستایی ریزی برنامه ضرورت و اهمیتایران در

از دراقتصاد همواره روستانشینی و روستا ما کشورکه بوده برخوردار اهمیتی سرنوشت چنان گفت میتوان

بستگی روستاها سرنوشت به تاریخ از دوره هر در کشوراست . داشته

به ای وزنه سیاسی و اجتماعی لحاظ از هم روستاییانلحاظ از هم و اند میامده تعیین حساب نقش اقتصادی

در را مردم تغذیه روستاها تولیدات داشتند ای کنندهعهده به روستا و به شهر تولیدات این مازاد و اند داشته

میشده صادر کشور از خارج به صادراتی اقالم صورت.است

4

برخوردار خود سابق اولویت از ریزیها برنامه ر د کشاورزی و روستاعمده دلیل سه به ای گردد اختصار به میکند توجیه را اولویت این که

است زیر :قرار

5

6

غذایی . 1 مواد بر افزون روز تقاضایسالهای حدود از ایران از 1330جمعیت و گذاشت رشد به رو تدریجا

سال 19حدود در نفر حدود 1335میلیون سال 7/33به در 1355میلیونحدود سال 8/55به در نفر شدن 1370میلیون برابر سه یعنی رسید

فاصله در مواد 30جمعیت بیشتر تقاضای و مصرف معنای به سالاست . غذایی

این به نتواند است کشاورزی تولیدات اصلی مرکز فعال که روستا اگرکه این جای به نفت فروش از آمده دست به ارز بگوید پاسخ تقاضا

به دد گر کشاورزی و صنایع نیاز مورد آالت ماشین ورود صرفمیرسد خارج از غذایی مواد ورود . مصرف

7 صنعت .2 رشد زمینه عنوان به کشاورزی خام مواد اهمیت

بخش رشد حقیقت درصنعت از مهمی

خام مواد به کشورمانو دارد بستگی کشاورزیمواد این کافی تولید بدون

دچار صنایع از بعضیمیگردد اختالل و اشکال – نساجی چون صنایعی – کفاشی و چرمسازیو غذایی صنایع و کاغذ

. اند جمله این از غیره

در 3. گیاهی و کشاورزی های فرآورده نقش : کشور صادرات

8

فهرست از را نفت اگرحذف کشور صادراتکه میابیم در نماییم

% 90حدود این سال در 1365صادرات

و ایلی اجتماعات درو میشده تولید روستاییاین با نحوی به یاارتباط در اجتماعاتاین قطعا استو بودهنقش صادراتی اقالمارزی موازنه در مهمی

میکند کشوربازی .

زندگی سطح بین بیشتر تعادل و اجتماعی عدالت تعمیم نظر ازهدایت و زمین در جمعیت مطلوب توزیع برای روستا و شهر دربیشتر چه هر اتکایی خود منظور به محیط سازی مساعد و رشدجایگاه روستایی جامعه توسعه کشاورزی اساسی محصوالت در – و کشور اجتماعی اقتصادی توسعه ریزی برنامه در را مهمی

است داده اختصاص خود به سرزمین .آمایشاز 550حدودا بیش در روستایی جامعه جمعیت و هزار 60 مرکز

اند . روستايي سکونتگاه شده توزیع

9

روستایی جامعه ویژگیهای ایران

از . 1   گروه آن شامل کتاب سرتاسر در ما بحث در روستایی جامعهپنج از کمتر جمعیتی مراکز و ها محدوده در که میگردد ها سکونتگاه

سال در جامعه این اند گزیده سکنی نفر از % 43شامل 1370هزار ( حدود کشور ( 24جمعیت روستاههای در که است نفر میلیون

حدود ) از ( 65متعدد بیش میکنند زندگی جمعیت کم و پراکنده هزارحدود % 36 از 44یا کمتر جمعیتی آبادی است .500هزار داشته نفر

10

یا . 2 کمی علت به اخیر سالهای در روستایی جامعه از مهاجرت رونداشتغال به د خ ،نبود و بوده باال روستاها در رفاهی امکانات و مات

. در امکانات نامتناسب تمرکز است رآمده د متعارف غیر صورتیطبیعی رشد از نیمی از بیش جذب و مهاجرت تشدید در شهرها

است . داشته اساسی سهم روستایی جمعیتباال . 3 و محصوالت قیمت بودن پایین علت به ایران روستاییان درآمد

به سطح واحد در محصول میزان بودن پایین همچنین و ضایعات بودننیست کافی مرفه نسبتا زندگی یک برای و کم کلی و .طور کیفیت

یا نبود علت به روستایی جامعه در و روستاها سطح در رفاه کمیت – آشامیدنی آب وبهداشت آموزش مانند اجتماعی خدمات کمبود – روی و است نامناسب ارتباطی وراههای برق و فنی خدمات سالمدر ایران روستاههای در رفاه از برخورداری زندگی کیفیت رفته هم

دارد . قرار پایینی سطح در شهری زندگی با مقایسه مقام

11

و. 4 ناآگاه و مسوول غیر و ریزی برنامه مکانیسم بودن نامشخصجامعه در محلی نیازهای ویزگیهاو به دولتی مدیریت بودن توجه بی

شدید وابستگیهای ایجاد و سنتی مدیریت رفتن بین از باعث روستاییاست . شده مرکزی دولت اقدامات و تصمیمات به

درسطح   .5 فاحش فقروتفاوتهای ایران روستایی درجامعهبه ودسترسی رفاه از برخورداری ومیزان درامد زندگی

. میخورد چشم به خدماتجامعه .6 در جمعیتی مراکز یافته تکامل نظام و شدید پراکندگی

و کشاورزی نوین اقتصاد با منطقی ارتباطی که روستاییشه جامعه با هماهنگ و ندارد رسانیدن ،نیست ريروستایی

دیگر – – خدمات آوردن وجود به و اجتماعی اداری فنی است عوامل نموده مشکل روستایی جامعه در را پیشرفت .

12

جامعه در بندی منطقه کلی مبانیایران روستایی

اساس بر سرزمین آمایش پایه حد در و کلی نگرش دریکو پراکندگی آنها در جمعیت تراکم روستاها نظیر هایی پدیده

یکدیگر – از عواملی فواصلشان و شهرها با روستاها رابطهمنطقه نوع چهار طبیعی قابلیتهای و اقلیمی شرایط همچون

است تشخیص قابل کشور رسطح . د

13

, فضاهای بندیهای تقسیم سرزمین آمایش پایه طرح دراست زیر قرار به توسعه نظر از : روستایی

تر .  1 یافته توسعه مناطق , تراکم انسانی منابع نظر از قوی بالفعل و بالقوه قابلیت دارای

. هستند , اقتصادی و طبیعی منابع و زیربناها روستاها و جمعیتتوسعه . 2 به رو مناطق

قابلیت دارای حدی تا و مالحظه قابل بالقوه قابلیتهای دارایانسانی – منابع نظر از روستاها – بالفعل و جمعیت زیربناها تراکم

مناطق با خوب نسبت به ارتباط و اقتصادی و طبیعی منابع وهستند تر یافته .توسعه

14

توسعه . 3 قابلیت دارای ای حاشیه مناطق– انسانی منابع نظر از بالفعل و بالقوه قابلیت تراکم دارای

نسبت – جمعیت – که اقتصادی و طبیعی منابع و زیربناها روستامراکز با مناطق این ارتباط میباشد ضعیفتر فوق منطقه به

میباشد ضعیف نسبتا .توسعه

ای . 4 حاشیه مناطقبرای محدود قابلیت با

توسعه محدودیت با

رو روبه قابلیتهاعدم و هستند

و اقتصادی تعادلهایمحیطی زیست

مناطق این وضعیتمیکشاند بحران به راکلیه در اشتغال زمینهکم اقتصادی بخشهای

است .

15

بر روستایی چهارگانه مناطق توسعه استراتژیاولویت :حسب

تر .1 یافته توسعه مناطق توسعه

2.. ( به رو مناطق مستعد اما شده داشته نگه عقب نواحی تقویتتوسعه قابلیت دارای ای حاشیه مناطق و ( توسعه

در .3 محدود قابلیت با ای حاشیه منابع حفظممکن . حد

16

تر _1 یافته توسعه مناطق آمایش استراتژی .روستایی

تولید    - بر بیشتر تاکید با کشاورزی فعالیتهای تمام توسعه بر تاکیداساسی محصوالت

-   – فعالیتهای و دستی صنایع کشاورزی به پیوسته صنایع استقرارمحلی فرا بازارهای یا مواد این از کننده استفاده ساده صنایع و معدنی

محلی بازار با عمومی صنایع ایجاد - , شهر است مرکز بردو متکی مناطق این خدماتی سازماندهی

( و 25تا 10کوچک جمعیت نفر شهر رهزار نفر 10تا 2وستا هزارجمعیت(

17

به . 2 رو مناطق آمایش استراتژیروستایی توسعه

تلفیق       -  - بر بیشتر تاکید با کشاورزی فعالیتهای تمام توسعه بر تاکیدو دامداری و بیشتر زراعت چه هر کردن فشرده و دیم کشت اصالح

آبی . راراضی د کشتفعالیتهای – -      - و دستی صنایع کشاورزی به پیوسته صنایع استقرار

ساده صنایع و فرا معدنی بازار با همگی مواد این از کننده استفادهمحلی بازار با عمومی صنایع ایجاد و محلی

کوچک : - شهر است مرکز برسه مبکی مناطق این خدماتی سازماندهیشهر– – حدود ) روستا جمعیت با مرکزی نفر 2000تا 500روستاهای

)

18

دارای . ای حاشیه مناطق آمایش استراتژیتوسعه 3 قابلیت .

دیم .      -   - کشت اصالح و دامداری و زراعت تلفیق بر تاکیدفعالیتهای -        - و دستی صنایع و کشاورزی به پیوسته صنایع استقرار

ساده صنایع و محلی . معدنی فرا بازارهای با مواد این از کننده استفاده-        - : شهر است مرکز برسه متکی مناطق این خدماتی سازماندهی

شهر – روستا از ) و کوچک بیش جمعیت با مرکزی نفر ( 500روستاهای 

19

محدود . 4 قابلیت با ای حاشیه مناطق آمایش استراتژیتوسعه برای

-  . وسودآور متنوع کشاورزی بیشتربرمحصوالت تاکید-  – فعالیتهای و دستی صنایع کشاورزی به پیوسته استقرارصنایع

فرا بازارهای با مواد این از کننده استفاده ساده صنایع و معدنیمحلی .

-  : است مرکز نوع بریک متکی مناطق این خدماتی سازماندهیاز) بیش نفر (1000باجمعیتی

20

جامعه عشایری

مراتع و منابع با منطبق عشایری جمعیت از متناسبی حد حفظ اوالعرضه طریق از کوچرو بر عشایر زیست شرایط بهبود و عشایریواسکان جذب ثانیا آنان کوچ درمسیر وثابت ر سیا ت خدماحفظ با روستایی مراکز به مهاجرعشایری مازاد جمعیت تدریجی

به غالب دامداری فعالیت نان.آ عنوان

21

جامعه آمایش استراتژیعشایری

ییالق مناطق در-    . نیاز مورد حد در رسانی خدماتبه     - مربوط های فعالیت استقرار برای مناسب های ایجادزمینه

دامداری.-    . عشایری مهاجرین اسکان برای مناسب های زمینه ایجاد

قشالقی مناطق :درکافی _ 2_1 آب دارای قشالقی مناطقتوسعه - به رو مناطق استراتژی مشابه مدت بلند امایش استراتژی

بود خواهد روستاییآب _ 2_2 کمبود با قشالقی مناطقمناطق - استراتژی مشابه مناطق این مدت بلند آمایش استراتژی

. بود خواهد روستایی ای حاشیه

22

فصل :دوم

ریزی برنامه مضمونی مبانیروستایی:

23

در . روستایی ریزی برنامه مفهوم ایران

میشود مطرح اساسی بسیار پرسش : چند؟   .1 است ریزی برنامه به نیازی چهدر    .2 و چگونه روستایی ریزی برنامه و چیست ریزی برنامه

؟ میگیرد جای آن کجایدر  .3 صورتی چه به و است نیاز مورد روستایی ریزی برنامه چرا

؟ میاید " " " , " در :" ؟ مقیاسی چه در ؟ فعالیتهایی چه تر ساده عبارت به

" , " ", " " , " ؟ " " ای هزینه چه با ؟ نیرویی چه با ؟ ابزاری باچه کجا. " پذیرد انجام باید ؟ مدتی چه در و وقت چه در

24

؟ _ .1 کرد ریزی برنامه باید چرا

به " جامعه اجتماعی محرکه نیرو اساسیترین از یکی را ریزی برنامهاست روانشناسانه برداشتی آوردن .حساب

به میشد اداره آزاد بازار سیاست اصول با که ای جامعه از تحولروزمره زندگی های ازجنبه بسیاری در دولت دخالت که ای جامعه

است بوده سریع بسیار شده پذیرفته مختلف درجات به . آن

ریزی برنامه؟ چیست

متوالی عمل تعدادی شامل عمومی ریزی برنامه اصلی خصوصیاتاند شده طراحی آینده مسایل حل برای که است گام به گام . و

25

می که است گام به گام و پی در پی فرایند یک ریزی برنامه تمامکرد تقسیم زیر شرح به مرحله چند به کلی حالت یک در را آن :توان

مساله         - شناساییپذیرتر         - سنجش و خاصتر هدفهای و کلی هدفهای بندی فرمول

مساله به مربوطاحتمالی         - محدودیتهای شناساییآینده         - وضعیت بینی پیشجایگزین         - اقدامات سلسله یک ارزیابی و ایجادبیانیه    - هر بتواند خود عام شکل در که ترجیحی ای برنامه تولید

یا مشی . خط برگیرد در مشخص برنامه یک عالوه یه را راهبردی

26

ريزي فریدمن " برنامه زبان از "

و " اجتماعی مسایل به اندیشیدن روش یک اساسا ریزی برنامهاست , , آینده سوی به عمدتا ریزی برنامه گیری جهت است اقتصادیبرای و بوده مربوط جمعی تصمیمهای و هدفها میان ارتباط به عمیقاهای شیوه این که جا هر میکند تالش برنامه و مشی خط بودن جامعدر ریزی برنامه که دارد وجود استنباط این شد با رفته کار به تفکر

است انجام ."حال

27

برنامه زنجیره در روستا جایگاه ریزی

برنامه کلی چارچوب این در ریزی برنامه انواع از ای گسترده تنوعدارد وجود .ریزی

کالبدی ریزی برنامه میان تفاوت تفاوت ترین بنیادی شاید و نخستینب است رو اقتصادی ریزی کالبد. نامه ریزی ریزی , يبرنامه برنامه

ارتباطات ) , , زمین کاربری است روستایی حوزه یک ی ساختارکالبدروستا (. در غیره و عمومی رفاهی و زیربنایی تجهیزات و تاسیسات

طریق از کالبدی ریزی برنامه از بیش اقتصادی ریزی برنامه . ریزی برنامه میکند عمل خصوصی بخش کلی طور به و روستاییانبعد ریزی برنامه پایین سطح در که است روستایی منطقه یک برای

فرمول . فرایند روستایی ریزی برنامه میگیرد جای شهرستان ازفعالیتهای نظام در اقتصادی و اجتماعی هدفهای توضیح و بندیاسکانی . عمده مراکز تجهیز رو این از است غیرشهری مناطق

تغییرات پذیرای و دارند تحول قابلیت که نقاطی ویژه به روستاییهستند زیزبنایی گذاریهای سرمایه جذب و ضروری ،ساختاری

. است

28

واقع , , در کالبدی و اجتماعی اقتصادی ساختهای زیر ایجادجامعه پویای توسعه روند و مسیر تجهیز عمده محورهای

است . روستاییاست . زیر شرح به جامعه تحول روند بر ساخت زیر اثرات

میگذارند .  1 تاثیر روستایی تولید بر مستقیم طور به ساختها زیرکشاورزی   2 غیر فعالیتهای تنوع و اشتغال ایجاد به زیرساختها

میکند . کمکمینماید   3 یاری اقتصادی بخشهای رشد نرخ افزایش به زیرساختها.

29

شرح به زیرساختها کلی بندی زیر طبقهاست

؛ ( کالبدی ساختهای زیر الف : شامل

ارتباطات    .1 و ونقل حملکشاورزی    .2

) اجتماعی زیرساختهای ب :شامل

درمان    .1 و بهداشتپرورش    .2 و آموزشمسکن    .3

شامل( نهادی زیرساختهای :جتسهیل را وکالبدی اجتماعی و اقتصادی مناسب کارکرد که نهادهایی . میکند

30

توسعه برنامه هدفهای اقتصادی

است زیر قرار به آن اجزای :عناصرو

ساختها : , ,    .1 زیر برنامه اجرای مکانی و فضایی بعد فضایی بعدمیشود , . شامل را وهوا آب خاک جمله از مواد و منابع

2.     , : و محیطی زیست فضایی بعد با باید زمان عامل زمانی بعداجرای فرایند که شود هماهنگ و ترکیب ای گونه به جامعه ارزشهای

دهد . رخ صحیح و مناسب زمان در روستایی ریزی برنامه3.     : در آن ارزشهای و زیستی محیط حفظ محیطی زیست عامل

دارد . بسیار اهمیت تخریبها و آلودگیها انواع برابرتوسعه :     .4 طرحهای صحیح اجرا و ریزی برنامه برای ارزشها عامل

, , , و سیاسی اقتصادی اجتماعی ارزشهای همواره باید روستایی. شود گرفته نظر در روستایی جامعه مذهبی

 

31

فصل :سوم

در روستایی ریزی برنامهایران

32

در روستایی ریزی برنامه ضرورتایران

آن هنوز ای ناحیه و ای منطقه قبیل از ریزیهایی برنامه تنها نه واقع دراین بلکه نگرفته قرار توجه مورد ما کشور در شاید و باید که چناناحساس بیشتری شدت با روستایی ریزی برنامه مورد در موضوع

میشود .ندیده روستا ریزان برنامه این از برخی نظر به مکانهایی ،روستاها

این با را خود زندگی خاص شرایط روستانشینان و هستند طبیعیبرنامه تنها نه قبیل این از دالیلی به و اند داده تطبیق طبیعی امکاناتطور آن بلکه نشده پذیرفته عمال موارد از بسیاری در روستایی ریزی . به است نیافته را خود خاص روشهای و فنها و ها رویه هنوز باید که

اجتماعی تفاوتهای روستایی ،اقتصادی،سبب جوامع طبیعی و فرهنگیروستای جوامع برای ریزی برنامه ثابت چارچوب هرگونه به يتعیین

نیست پذیر امکان .آسانی

33

وجود دلیل به شهر طرف به روستایی جمعیت جذب و جلبو شهرها در رفاهی عدم – آفات – امکانات درآمد بودن پایین

کشاورزی وتخصص فنی امکانات , مهارت وجود روستاها دربه روستاها در آن فقدان و شهرها در درمانی و آموزشی

امکانات دارای که شهری اقتصادی مراکز و اجتماعی مختلفمشکالت شهرها طرف به روستاها سوی از مهاجرت هستند

شهرها ) ( در آن تراکم و جمعیت به ،افزایش مربوط مشکالتشهرها , . ناموزون توسعه مسکن

34

توسعه و روستاییان و روستا روستایی

یعنی :روستاییان

جامعه - هر انسانی نیروی تامین منشاسرزمین       - هر آبادانی و سازندگی عامالن

طبیعی-   نامالیمات با مبارزه در ناپذیر خستگی مولدان

یعنی : روستا

برای  - انسانی تشکلهای اصیل کانونملی توسعه

ملی - اقتصاد نظام در تولید بنیانی واحداستقالل   وتامین موجودیت بقای های پایگاه یعنی روستاها

کشور هر اقتصادی

35

یعنی : روستایی توسعه

جوامع         - - اعضای همیاری و خودیاری در سازنده های اندیشه رشدروستایی

مولدان -      - دسترس در عوامل و موجود منابع از بهینه برداری بهرهروستایی جامعه

و -      - روستایی جوامع در اجتماعی نهادهای و تعاونی تشکلهای گسترشروستاییان خود توسط به آنها یعنی : اداره روستا توسعه

م اقدام و پیگیر تالش و ها اندیشه بهسازی صبلوغ برای روستاییان ممانهخودآموزی طریق از خویش همیاری .، جامعه و خودیاری

36

روستایی توسعه مستلزم

آموزش - مدت کوتاه و مدت بلند ریزیهای برنامهدولتی - خدمات ارایه در آن آثار محو و تبعیض رفع

روستایی جوامع بهعنوان - به کشاورزی فعالیتهای به بخشیدن رونق

مردم غالب اشتغالرونق - ایجاد در تالش و گذاری سرمایه گسترش

روستایی جوامع در       اقتصادی

37

جایگاه و ایران در ریزی برنامه نظام ویژگیهاینظام این در روستا

ویژگی 50تجربه دو ایران کشور در ریزی برنامه سالهاست داشته همراه به خود با محوری و :اساسی

بخشی    .1 و اقتصادی ریزی برنامهمتمرکز    .2 ریزی برنامه نظام 

38

را ایران در ریزی برنامه نظام ویژگیهایکرد خالصه زیر شرح به :میتوان

بخشی    .1 و اقتصادی ریزی برنانمه حاکمیتبر ریزی برنامه کمی و اقتصادی بعد کشور ریزی برنامه نظام در

دارد . تام برتری آن ای منطقه و اجتماعی ابعاداقتصادی    .2 رشد اهمیت

نرخ به حصول راه در تالش وت قعالیتها بودن اقتصادی ضابطه , هدفهای اقتصادی مختلف بخشهای تولیدات زمینه در باالتر رشد

میدهد تشکیل را .برنامهبلند    .3 های برنامه به مدت میان و مدت کوتاه های برنامه رجحان

مدت تا میشود سبب ریزیها برنامه در کمی های جنبه به دادن ترجیحنظر مد مدت میان و کوتاه در اقتصادی رشد و موفقیت به دستیابی

گیرد .قرار

39

و   1 ریزی برنامه مراجع میان اختیارات و وظایف بودن بخشی اجرایی

در موجود وظایف بندی وتقسیم وزارتخانه عملکرد وسیع دامنهچارچوب در بیشتر کشور ریزی برنامه ونظام بودجه و برنامه سازمان

است بخشی ریزی . برنامه

پایین ) (   2 به باال از ریزی برنامه مرکزی قدرتهای حفظو " " مرکز بیشتر چه هر شدن قدرتمند طریق از ملی وحدت حفظ

شدت" " به را کشور اداری نظام جامعه امور اداره در مداری مرکزاست نموده . متمرکز

متمرکز ,   .3 نیمه اجرای متمرکز گیری تصمیم

40

روستایی   1 مناطق بودن هویت بیناشناخته " – " روستایی محلی مقوله کشور ریزی برنامه نظام در

ندارد ) – ( جایگاهی روستایی محلی ریزی برنامه فرآیند و .ماندهمحلی    .2 نهادهای فقدان

) ( و محلی شوراهای مردم منتخب محلی نهادهای وجود عدممناطق ویژه به ای منطقه توسعه پارچه یک سازمانهای فقدان , پدیده بر پافشاری و تاکید مدلول نخست کشور در روستایی . شدن سپرده فراموشی به عامل بزرگترین دوم است اقتصادی

میباشد کشور ریزی برنامه نظام در روستایی .مناطق

41

نمایانگر ایران در ریزی برنامه نظام ویژگی دهمیباشد آن مداری مرکز . خصوصیات

برنامه - بر مدت میان و مدت کوتاه های برنامه رجحانمدت بلند ریزیهای

اقتصادی         - رشد اهمیتبرنامه         - میان اختیارها و وظایف تقسیم بودن بخشی

اجرایی و ریزیمرکزی         - قدرتهای حفظاداری         - نسبی زدایی تمرکزمتمرکز         - نیمه اجرای و متمرکز گیری تصمیمها         - منطقه بودن هویت بیمحلی         - نهادهای فقدانمرکز         - از تبعیت 

42

توسعه در آن نامطلوب اثرات و گرایی تمرکز پیامدایران روستاهای

آمدن وجود به سوم جهان کشورهای در مداری تمرکز پیامدهای ازاست کشورها این در انگلی بزرگ خیلی .شهرهای یک تنها توسعه

میشود . تمام کشور همه ماندگی عقب و ویرانی قیمت شهربه

میبلعد. .1 را کشور یک های سرمایهمیکشد .   .2 خود سوی به را مهاجرتی بزرگ مسیرهایست .   .3 باال بسیار شهرها سایر با مقایسه در مصرف میزانتوسعه    .4 کشور در مناطق سایر پیشرفت و

43

در ریزی برنامه گردشکار و سازماندهیایران

سازماندهی نظر از کشور ریزی برنامه حاضرنظام حال درمیباشد زیر اجزای از . متشکل

رهبری     -  شورای یا رهبرنگهبان         - شورایاسالمی         - شورای مجلسوزیران         - هیاتاقتصاد         - شورایبودجه         - و برنامه سازمانو         - اقتصادی امور وزارت

دارایی بانکی         - نظام

44

اجرایی         - دستگاههایمشترک         - های کمیته

ریزی برنامهاسالمی         - شوراهای

کشور

45

ریزی         برنامه مشمول جامعهروستایی

در    .1 که را روستایی عمده مراکز ساکنین باید روستایی ریزی برنامهبگیرد . بر در شده مشخص ریزی برنامه اولویت

برنامه    .2 هدف مشمول گروههایمحروم    .3 گروههای

46

های برنامه موفقیت شرایط روستایی

1.    : کار به محلی ذیربط نهادهای مجموعه نهادها و موسساتشود . گرفته

عمومی    .2 مشارکت3.    : و موفقیت دقیق ارزیابی اطالعات و دانش بازخورد

وضعف ) .( قوت نقاط برنامه حال و گذشته شکست

47

روستایی ریزی برنامه مشکالت و مسایلایران در

 

برنامه فضای به مربوط مشکالت و مسایلریزی

مجموعه    .1 در روستایی ریزی برنامه ضرورت پذیرش عدمکشور سیاسی مدیریت

توسعه    .2 اساسی راهبردهای و کلی هدفهای نبودن مشخصفرهنگی و اجتماعی اقتصادی

کشور –    .3 اجتماعی سیاسی کلی فضای بین سازگاری فقدانمالکیت حدود با ارتباط در

و    .4 درجه لحاظ به برنامه مالکیت حدود نبودن مشخصبودن ارشادی یا اجباری میزان

روابط. 5 و جهانی اقتصاد در کشور جایگاه بودن نامشخصالمللی بین

48

تنظیم و تهیه در مشکالت و مسایل برنامه

علت .1 به ریزی برنامه برای الزم فنی و اداری توان فقدانموجود مشکالت

مدت. 2 دراز برنامه تصویب اصلی مرجع نبودن مشخصدر. ) ( 3 سرزمین آمایش فضایی ریزی برنامه بینی پیش عدم

ناظر مقررات و قوانیناقتصاد. , 4 شورای وظایف و نقش جایگاه در ابهام وجودمدت. 5 میان عمرانی برنامه دقیق محتوای نبودن مشخصبرنامه. 6 در ای منطقه ریزی برنامه جایگاه نبودن مشخص

مدت میان های

49

با. 7 اسالمی شوراهای تشکیالت نظام بین ما ارگانیک پیوند فقدانکشور ریزی برنامه نظام

برنامه. 8 مختلف مراحل در مردم مشارکت محوه نبودن مشخصای منطقه ریزیهای

فرآیند .9 با کشور آماری نظام و دستگاهها ارتباط نبودن مشخصریز برنامه

شورای .10 مصوب ریزی برنامه نظام بین هماهنگی فقدانتاسیس قوانین با اقتصاد

ها وزارتخانه

50

وقانون  .11 ها وزارتخانه تاسیس قوانین بین هماهنگی فقدان. بخشی های برنامه وتدوین تهیه مسوولیت درزمینه وبودجه برنامه

اسالمی     - شوراهای و دولتی دستگاههای سهم بودن نامشخص. برنامه وتهیه اطالعات ارایه در

های     - برنامه کننده تصویب مجامع اداری و فنی صالحیت عدمای منطقه و بخشی

پیش     - سطوح از بعضی در ریزی برنامه اجرایی امکان عدمشده بینی

ریزی      - برنامه مرکزی دستگاه سهم و نقش نمودن محدودکشور

مسیرهای  .12 طراحی جهت در بخشی جامع مطالعات فقدانبخشی توسعه عمده

دستگاههای در بخشی ریزی برنامه مناسب سازماندهی فقدان اجرا

51

در  .11 بخشی ریزی برنامه مناسب سازماندهی فقداناجرایی دستگاههای

پنجساله   .12 عمرانی برنامه در طرح جایگاه بودن نامشخصطرح  .13 تصویب برای مناسب مکانیزمهای فقداناز   .14 انتفاعی طرحهای تشخیص ضابطه نبودن مشخص

غیرانتفاعیاتکای  .15 علت به توسعه برای الزم منابع نبودن بینی پیش قابل

شدیدهای .16 برنامه تدوین و تهیه برای الزم مکانیزمهای فقدان

ارزی تفصیلی 

52

و , نظارت دراجرا مشکالت و مسایلبرنامه تصحیح

اجرایی. 1 توان با شده تدوین های برنامه تناسب عدماقتصادی وظرفیت

کشورسطوح .2 در ای برنامه ازنظم تبعیت فرهنگی مبانی ضعف

مختلفبرنامه . 3 اجرای الزمبرای فنی توان کمبودواجرایی .4 فنی مناسب سازمان و نظام فقدانعمرانی. 5 های برنامه اجرای در مردم فعال مشارکت عدم

و. 6 ها برنامه عملیات ای طبقه بین کافی تطابق عدم

دولتی تشکیالتموجود. 7 نظارتی سیستم در نارسایی8 , و. نظارتی گزارشهای اعتبارات تخصیص بین ناپیوستگی

عملکرد ها گزارشهای برنامهسیستم . 9 اجرای عدم و تنبیه و تشویق مکانیزمهای ناکفایی

ارزیابی 

53

فصل :چهارم

روستایی توسعه روشهای و دیدگاههای بر مروریایران در

54

قطبهای توسعه

خدمات که بودند روستایی نواحی در خدماتی مراکز قطبها اینبین جمعیتی نیاز ساخت 20000تا 10000مورد فراهم را .نفر

 

مورد. 1 خدمات است قرار که باشد روستاهایی مرکز در باید . کند تامین را نیازآنان

خانوار )   .2 پنجاه باید کم .250دست ) باشند ساکن آن در نفر3.    , سرعت با دیگر روستاهای با مقایسه در آن جمعیت

. باشد یافته افزایش بیشتریدامداری    .4 و کشاورزی توسعه برای نسبی استعداد از باید

. باشد برخوردارتسهیالت برخی غیر باید و ارتباطات و بانکی تسهیالت قبیل از

55

چشم به بسیاری ضعف نقاط نیز طرح این در: میخورد

سایر    .1 با ارتباط بدون پیشنهادی خدماتی مراکز ظاهرااند شده گرفته نظر در مسایل

مراکز    .2 این که است آن از وسیعتر خدماتی مراکز قلمرودر ای عمده فواید روستایی جمعیت اعظم بخش برای بتوانند

باشند داشته برمعطوف    .3 اجتماعی خدمات به بیشتر خدماتی مراکز مفهوم

در مستقیما روستاها اقتصاد مبانی تقویت مفهوم این در استاست نشده گرفته نظر

معین    .4 نتوانستیم آوردیم عمل به که کوششهایی رغم بهکه ساخت خواهند هماهنگ را فعالیتهایی دستگاههایی چه کنیم

شد خواهند ایجاد منتخب خدماتی مراکز در

56

بر    .1 ظاهرا میشوند تدارک خدماتی مراکز در که خدماتی سطحاست نشده معین نیز معدمابی بررسی گونه هیچ اساس

روستاها    .2 دوباره بندی گروهدوباره بندی گروه طرح اولی دارند وجود نیز دیگر طرح دو

زراعی سهامی شرکتهای طرح دیگری و منفرد کوچک روستاهایاست .

بتل بررسی گروه را نخست ظاهرا Battell طرح و کرده پیشنهادسهامی شرکتهای طرح از جزیی که مواردی در جز است نشده اجرا

است میداده تشکیل را زراعینیست بینانه واقع ظاهرا طرح .این

منابع که است دلیل این به است کم کوچک روستاهای جمعیت اگرمیکند تکافو را کم جمعیت همان فقط روستاها .این

است زیانبخش احتماال مردم جایی جابه نیز منابع کاربرد نظرگاه .از

57

بتل " " گروه ریزی برنامه دیدگاه بر مروریایران در

برنامه " مطالعات اطلس پیشنهادی ای منطقه شمای گزارش این " و ها برنامه تعدادی و میبرد کار به را ای منطقه و شهری ریزیهر در باید که میکند پیشنهاد را اقتصادی بخشهای به مربوط طرحهای

شوند . پیاده گانه یازده مناطق کالن از یککه تحلیلی روشهای و مقداری تکنیکهای آخرین بتل برسسی درشده گرفته کار به میسازند معقول و مشخص را بررسی های توصیه

.اندمبانی از یکی تنها عنوان به میتوان را گزارش این های یافته این بنابر

کاربرد به ای منطقه ریزی برنامه .متعدد

58

شمار انگشت کوششهای ایرن در ای منطقه بررسیهای رزمینه د " کاربرد راه از حمصی محمد است آمده عمل به نیز دیگزی

به ایران سرشماری های داده مورد در متغیره چند 9تکنیکهایبر در را کشور از نیمس آن منطقه سه که شده تقسیم منطقه " به و اند استفاده قابل منابع فاقد افتاده عقب مناطق این میگیردهدفهای بیشتر مناطق این در دولت گذاری سرمایه دلیل همینسرمایه کارایی افزایش به مربوط هدفهای تا میکند تعقیب را رفاهی

را ."گذاریها

59

ریزی برنامه کار به مختلف دالیل به ایشان پیشنهادی مناطق : مناطق از عبارتند دالیل این مهمترین آید نمی ای منطقه

منظوری به که هستند مناطقی ممکن حالت بهترین در پیشنهادیمیسازند فراهم نهد می اختیارشان در نامساعد طبیعت که . خاص

که سرانه درآمد و ای منطقه تولید ازنظر مناطق میان تفاوتهایبهره قابل و شده شناخته منابع غیرعادالنه توزیع نتیجه سویی ازگذشته های برنامه و سیاستها حاصل دیگر سوی از و برداری . نظر از مناطق تفاوت حقیقت در اند مالحظه قابل بسیار است , وپرورش آموزش چون اجتماعی تسهیالت و جمعیت توزیع

است . زیاد بسیار تسهیالت و بهداشت

60

در روستایی ریزی برنامه تاریخچه ایران

تاریخی ادوار زندگی ،درتمام سرمایه اصلیترین منشا ، کشاورزیاقتصادی بزرگ ، قدرت زمینداران ثروت منبع و شهرها تجاری

) به ، فیودالها) ارتشها تغذیه و مالیات سرچشمه و فرمانروایانمیرفت .شمار

در ) نفت جمله از دیگر درآمدهای به خزانه اتصال از قبل اواخر اینحداقل ( 2500مدت اخذ عمده منبع روستایی و زراعی تولید سال

بود . کشور درآمد پایگاه تنها مختلف صورت به عوارض و مالیاتمثابه به مباشران و داران اجاره یا اربابان همراه زمیندار حاکم طبقه

پیوسته هم به ازاراضی ، مجموعه برداری بهره های و ، شیوه تهیهکشاورزی تولید برای الزم های نهاده کشت ، توزیع نوع خرید ، تعیین

روستاها و امور بقیه و کشاورزی محصوالت شیوه ، فروش حتیروستاها اجتماعی شرایط و میکر مناسبات سازماندهی د.ننرا

61

های       برنامه در روستایی عمران جایگاهکشور عمرانی

سال در کشور عمرانی ریزی برنامه گام نخستین واقع ه 1316درشد. . برداشته کشور اقتصادی شورای مجمع تشکیل با ش

سال براساس 1325در که آمد وجود به برنامه کمیته نام به هیاتیمدت برای ای برنامه ها وزارتخانه . 7طرحهای کنند تهیه ل سا

وجود به ایران در اقتصادی ریزی برنامه هسته اولین ترتیب بدینماه مرداد در آن تعقیب در و عالی 1325آمد هیات نام به مجمعی

عمرانی . برنامه شد تشکیل ریزی در 7برنامه و تنظیم را اول له ساماه رساند 1327بهمن مجلس تصویب .به

62

عمرانی برنامه در ) 7روستا اول -1327سالهدیدگاههای (1334 که نداشت وجود روستایی عمران برای معینی بخش

. برای شده تعیین اهداف میگرفت بر در را زراعی توسعه اجرایینیافت دست وجه هیچ به کشاورزی .توسعه

دوم ) ساله هفت عمرانی برنامه در (1341-1334روستا

بایر " اراضی و دهات عمران به مزبور برنامه فعالیت ازبندهای یکیحوزه" . " " در دهیار بنام پیشه چند ماموران و بود یافته اختصاص

معموال که کارشناسان " 80فعالیت " عمرانی حوزه یک بود دهبه . عمرانی های حوزه تعداد دوم برنامه در میشد تعداد 48نامیده و

. 1919دهیاران جانبه همه وسلطه مالکی بزرگی نظام رسید نفردیوانساالری های شیوه اجرای و کارایی ضعف و روستاها بر مالکاناساسی تنگنای و مانع مالکان بزرگ با سیستم این تداخل باالخص و

میرفت . شمار به زمانی برهه این در دهات آبادی و عمران برای

63

( سوم عمرانی برنامه در -1341روستا1346)

قانون و ارضی اصالحات قانون اجرای با آن اجرای و تدویندهات عمران و اجتماعی امور اصالح و ده انجمنهای تشکیل

داشت تقارنامور اصالح و ده انجمنهای تشکیل اهداف فقدان دلیل به

عمران و اجتماعیگذاری عدم سرمایه قلت و روستایی رعمران د مشخص اهداف

نداد انجام روستایی عمران رمقوله د مهمی .کارمنظقه دو بین موجود عمیق شکاف روشنی به نابرابر توزیع اینمیلیونها مهاجرت مشوق خود این میدهد نشان را روستا و شهرجذب و ارضی اصالحات اثرات معلول میشد شهرها به روستاییدر مخصوصا و شهری مناطق در عمرانی اعتبارات شدن

است تهران آن راس در و بزرگ .شهرهای

64

روستاها به عمرانی منابع از خاصی فصل عمرانی برنامه درسهدر قاعدتا و پراکنده نحوی به شده انجام اقدامات و نیافت اختصاص

بود شده داده اختصاص اعتبارات .چارچوبچهارم )  عمرانی برنامه در (1351-1347روستا

و اهداف از چهارم عمرانی برنامه در روستایی عمران . الگوی و هدف بود برخوردار مشخصتری نسبتا سیاسیتهایعمران بر که تاکیدی همه با چهارم برنامه در نظر مورد توسعه

بود کشاورزی کردن ورها کشور کردن صنعتی داشت .روستاهافیزیکی بعد به محدود روستایی توسعه و عمران برنامه این در

شد تاسیسات از ای ایجادپاره به منحصر و دهات .عمران

65

چهارم عمرانی برنامه عملکرد کشور

) زیر روستاهای )250الف جمعیت ( 50نفر و طرح هیچ خانوارنشد گذاشته اجرا مورد به ای .پروژه

) دارای روستاهای سازی 999تا 250ب سالم پروژه جمعیت نفریافت , اختصاص روستایی راه و کالسه سه یا دو مدرسه .آب

دارای ( روستاهای گروه برای طرحهای 1000-2999 ج جمعیت نفرآب کشی توسعه ،لوله قابل مدارس اث ،ایجاد راههای احد

. بود شده گرفته نظر در حمام احداث و روستاییاز ( د بیش جمعیت نظر 3000با در با آب کشی لوله طرحهای نفر

آینده در آن توسعه آینده ، گرفتن در راهنمایی و ابتدایی ، مدرسه , روستایی هنرستان راهنمایی و ابتدایی راه ، برق ،مدرسه و حمام

روستایی.

66

( پنجم عمرانی برنامه در -56روستا1352)

امور فصل در عمده اهداف از یکی روستاها به خدمات گسترش . زیر گذاریهای سرمایه متعادل نا توزیع همچنین شد تلقی اجتماعی

بین ، بنایی فاصله کاهش منظور به رفاهی تسهیالت و خدماتآینده شهرهای ریزی پی روستا و کشور، شهر

جمعیت کثریت ا ساختن مند بهره وباالخر دهات شمار بی تعداداین عمده اهداف از یکی فوق وتسهیالت خدمات از روستایی

میرفت شمار به برنامهشد بندی رده زیر صورت به کشور روستاهای :و

شهرکها    .1دهستان    .2 مراکزدهات    .3

67

عمران های حوزه ایجاد روستایی

از    .1 عبارت کمی هدفعمرانی 1180ایجاد حوزه

هر    .2 توزیع ، کیفی هدفبه اعتبارات بیشتر چهگذاری سرمایه منظور

رفاه به رسیدن و زیربناییو پراکنده دهات تقلیل وهای حوزه در آنها جذب

روستایی 

68

تا   آغاز از روستایی عمران های برنامه تحلیلاسالمی انقالب پیروزی

روستایی عمرانقبل شرایط در

در ازانقالببا مقایسه

روز که شهرهارونق بر روز به

آنها آبادی ومیشد افزوده

کند بسیارمیان بودودراین

روستاییان ازحداقل

ضروری امکاناتبودند بهره .بی

69

70

منابع و نهفته قابلیتهای از اقدامات این تمامی رهاوردروست در ، اموجود نشده ای بایسته و شایسته استفاده

استفاده بال یا رفته هدر به تواناییها از باالیی بسیار سهماست . مانده

عمرانی های برنانمه ناتوانیهای و ضعفها بروز پی دربرنامه گام اولین عنوان به مکانی ریزی برنامه روش ، روستاییبرنامه سازمان به میسرا ، پی ، آر ، توسط ای منطقه ریزی " . برنامه میسرا پیشنهادی برنامه ویژگی مهمترین شد پیشنهاد " یک از عمرانی خدمات با اقتصاد و تولید پیوستگی مکانی ریزیبا مراتب سلسله مختلف سطوح در فعالیتها تمرکز و طرف

بود غیرمتمرکز .گرایش 

پیروزی از بعد روستایی عمران های برنامهاسالمی انقالب

از بعد روستایی عمران قوانین اجرای و تصویباسالمی انقالب

احیای و واگذاری قانون الیحه اراضی

از زدایی محرومیت برای ایران اسالمی جمهوری اقدام اولینواگذاری نفره هفت هیاتهای مرکزی ستاد تاسیس روستایی جامعه

روستاییان . کردن دار زمین برای ضرورت است اراضی احیایو . " " " موات اراضی احیای اسالمی انقالب پیروزی از پس فقیردر " که بود ای عمده مسایل از یکی زمین مالکیت تکلیف تعیین

گرفت قرار دولت کار . دستور

71

چهار به اراضی احیای و واگذاری قانونی الیحه ی ماده اساس برشدند تقسیم : بخش

مرتع    .1 و موات اراضیصالح    .2 دادگاه که شرکتها یا افراد توسط شده آباد اراضی

است داده حکم آنها استرداد به اسالمیبوده    .3 دایر قبال که بایر قبلی اراضی رژیم مالکهای حسب بر

است میشده شمرده موسسات یا اشخاص ملکدایر    .4 اراضی

72

عمران و سازندگی جهاد روستایی

انقالب از پس روستاها آبادی و عمران مسیر در حرکت دومینسازندگی جهاد قانون . اسالمی

اقتصادی – توسعه های برنامه در روستایی عمرانفرهنگ و ياجتماعی

در – فرهنگی و اجتماعی اقتصادی توسعه برنامه مرداد 26اولینسال شد . 1362ماه تقدیم اسالمی شورای مجلس به تصویب برای

هر . نیامد در اجرا ومورد نرسید اسالمی شورای مجلس تصویب بهکشید . درازا به مدتی دیگر برنامه تدوین چند

73

هفت هیاتهای ، اسالمی انقالب مسکن بنیاد چون نهادهاییمراکز ، سازندگی جهاد وزارت ، اراضی واگذاری نفرهرا روستاها عمران امور از بخشی یک هر کشاورزی خدمات

گرفتند عهده . بر

74

– فرهنگی و اجتماعی اقتصادی توسعه اول پنجساله برنامه (1368-1372)

جنبی طور به مختلف فصول در روستایی عمران برنامه دراین . اهرمهای با و میکند پیشتازی شهر است گرفته قرار توجه موردبیش و کم نیز االن و بوده شهرنشینان دست در همیشه که قدرت

اجتماعی و ،اقتصادی سیاسی ساختار در که نقشی و استو شهری عمران اعتبارات توزیع در باز دارد کشور فرهنگی

را خود روستا بر شهر پیشتازی ، عمرانی اعتبارات کل از روستایی. میدهد – نشان تبدیل اجتماعی اقتصادی توسعه اول برنامه وجوه ترین مثبت

تا است سودآور و نوین کشاورزی به سنتی کشاورزی بخشکشاورزی بخش در تولید عوامل از بهینه برداری بهره امکان

شود .فراهم

75

بخش :دوم

چهارچوب در عملی روستایی ریزی برنامه در روشها

ایرانریزی برنامه در کمی روشهای کاربرد بر ای مقدمه

ایران در روستایی

76

فصل :ششم

در روستایی ریزی برنامه روشهای ایران

77

در عمومی خدمات ضوابط و مفاهیمایران روستاهای

الزم روستایی خدمات مراکز تعیین روشهای زمینه در بحث از قبلاعم . طور به روستایی ریزان برنامه رشته میدانیم این دانشجویان و

باشند آشنا روستایی خدمات استانداردهای و مفاهیم اخص طور بهاست روستا کدام در خدمت کدام تعیین اصلی . مساله

78

در عمومی خدمات تعریف روستاها

یا و دولت خود که هستند خدمتهای ، عمومی خدماتدر را عمومی نفع که نیازهایی برآوردن برای او نظر زیر

اند گونه دو بر و میگیرند صورت دارند :براداری         - عمومی خدمات

ص - و تجاری عمومی نعتیخدمات

79

 

خدمات انواع عمومی

بندی طبقه زیر صورت به را خدمات بری الین :مینماید

خصوصی ) –    .1 دانشگاههای ثروتمندان وبژه اجتماعی خدماتگالریها – – ( ها فرودگاه ها کتابخانه

2.    – عمومی تفریحات نظیر فقرا ویژه اجتماعی خدماتعمومی بهداشتی های کلینیک

نظیر –    .3 اقتصادی اجتماعی ساختهای زیر به مربوط خدماتپلیس – – – ها جاده فرودگاهها فاضالب و آبرسانی سیستمهای

نشانی آتش وتنظیر    .4 میشود منجر زندگی کیفیت افزایش به ک خدماتی

روشنایی – – – رفاهی امکانات و پارکها بیمارستانها مدارسارایه    .5 خصوصی و دولتی بخش سوی از متفقا که خدماتی

سازی – – مسکن تفریحات بهداشتی مراقبتهای نظیر میشوند

80

دو به را روستاها امکانات وت خدمات سازندگی جهاد وزارتمیکند تقسیم :دسته

امکانات ( الف رفاهی

بوده   .1 روستا هر اولیه احتیاجات از که تاسیساتیکه .  2 میشوند احداث روستاها از بعضی در که که تاسیساتی

قرارگیرند دیگر روستاهای و روستا خود استفاده مورد

اقتصادی ( ب امکانات 

81

خدمات انواع روستایی

روستایی راه        -فرهنگی         - و آموزشی خدماتدرمانی         - و بهداشتی خدماتآشامیدنی         - آبانرژی         -ارتباطی         - خدماترفاهی         - خدماتاعتباری         - خدماتپشتیبانی         - و تولیدی خدماتحمایتی         - و هدایتی خدمات 

82

خدمات نرمهای و استانداردها ، ضوابطایران روستاهای در عمومی

83

تاسیسات فرهنگی

84 اداری تاسیسات

85 تجاری تاسیسات

اجتماعی و تفریحی 86تاسیسات

تاسیسات و انبارها صنعتی

87

خدمات زیربنایی

ارتباطی راههای شبکهشهری    .1 بین آسفالته راههایروستایی    .2 بین آسفالته راههایدو    .3 درجه روستایی راههای یا و شوسه راههایدرجه    .4 روستایی راههای یا و رو ماشین خاکی راههای

سه

88

جهاد وزارت به مربوط ضوابط سازندگی

جمعیت ( الفمنطقه ( اجتماعی و اقتصادی اوضاع ب

اسکا سازمان توسط شده ارایه ) پ ضوابطESCAP )

اقلیمی    .1 وضعیتراه    .2 پوشش نوعطرح    .3 سرعت و عرض

89

قابل زیر نکات راه عرض با ارتباط درهستند ذکر

نگهداری. 1 هزینهاسکاه    .2 آن در متراکمی جمعیت که زراعی حاصلخیز مناطق در

شود گرفته نظر در باید عرض حداقل است .یافته

1.    ( : از راهها این حریم شهری بین آسفالته تا 45راههای متراست .(300 متغیر متر

حریم :    .2 دارای راهها این یک درجه روستایی متر 12 /5راههایجاده محور به . 7بستر نسبت میباشد آسفالت پوشش با متر

به :    .3 نسب راهها این حریم شوسه دو درجه روستایی راههایجاده است 5/12محور مترآن بستر میباشد 6و آسفالت پوشش بدون .متر

راهها :    .4 این حریم رو ماشین خاکی سه درجه روستایی راههایجاده محور به نسبت آنها 5/12نیز بستر و .میباشد 5/5متر

 

90

آب شبکه آشامیدنی

جهاد وزارت به مربوط ضوابط سازندگی

زیر الف ( عمومی 20آبادیهای برداشت شیر صورت به خانواربین ب ( شیر 50تا 20روستاهای صورت به شبکه احداث ، خانوارآبرسانی ج ( مجتمع طرحهای قالب در آبرسانی مساله به جامع نگرشی

منازل داخل تاباالی د ( خانوار 50روستاهای

91

اسکاپ سازمان توسط شده ارایه ضوابط (ESCAP )

روستاهای در عمومی برداشت شیر صورت به کشی لوله بدون سیستم1 نفر 2000زیر .

روستاهای در عمومی برداشت شیر صورت به کشی لوله سیستمر 2000باالی 2 نف .

روستاهای در خصوصی برداشت شیرهای صورت به کشی لوله سیستم3 مرکزی .

92

برق شبکه

باالی روستاهای خانوار 50کلیهزیر روستاهای خانوار 50کلیه

 

عبارت روستاها بندی اولویت در موثر عوامل از : اند

جمعیت    .1نیرو    .2 انتقال به نزدیکیمنطقه    .3 طبیعی وضعیتاقتصادی    .4 پتانسیلهای از مندی بهره

بالقوه

93

) خانه الف بهداشت

مراکز. 1 مختلف 1500الی 60احداث خدمات دارای نفرانتظامی و تجاری زیربنایی

موردنظر. 2 خدمات روستای دارای باید االمکان حتیباشند . انتظامی و تجاری زیربنایی مختلف

94

و ( بهداشتی مرکز ب درمانی

در. 1 بایستی مراکز اینبه که روستاهایی

تحت به قادر راحتیبودن پوشش

اطراف روستاهایشوند . احداث هستندبرای .2 الزم جمعیت

مراکز این 5000احداثست 7500تا نفرا .

95

فصل :هفتم

( خدمات مراکز تعیین مرکزی مکان روشروستایی(

96

مکانی ریزی برنامه؟ چیست

. . است ای مجموعه مکانی ریزی برنامه میسرا پ ر دیگاه ازو ساخت ایجاد در فنون و ، روشها ، ها رویه ، مفاهیم از

مطلوب . مکانی تشکیالتتخصیص که عملیاتی از است عبارت مکانی ریزی برنامه

میکند تعیین را نواحی و اماکن در :که بطوري منابع

واقتصادی    .1 اجتماعی بازده حد باالترین بخشی گذاری سرمایهتمامی    .2 ردستزس د اجتماعی تسهیالت و تولیدی فعالیتهای

دارند نیاز بدان که اشخاصرفاه    .3 و درآمد میزان نظر از نواحی و مردم بین که تفاوتهایی

است موجودارزشهای ، مکانی ساختهای تحلیل و تجریه مکانی ریزی برنامه

نیا گرفتن نظر در با آنها یی ایجاد زکارآ و ای منطقه و اقتصادی هایشده ریخته طرح توسعه هدفهای تامین برای ساختمانی تغییرات

میباشد .

97

خدمات مراکز تعیین روشهای روستایی

مکان نظریه مرکزی

مرکزیت . 1 شاخص عنوان به جمعیتنهادی . 2 سنج میزان روشکارکردی . 3 روش

روش . 4 از استفده با مراکز بندی وزن روش مرکزیت

مجاورت . 5 نزدیکترین آماری روشمتغیرها . 6 تحلیل و تجزیه روش

98

جاذبه نظریه ای

با مستقیم نسبتی دارای جمعیتی مرکز دو متقابل تاثیرات / بین فاصله با معکوس نسبتی و مراکز این حجم وسعت

.آنهاستحجم / به مربوط ارقام از میتوان مرکز هر حجم وسعت مقدار

گرفت کمک مصرف و درآمد ، اشتغال ، جمعیتمراکز بین فاصله دادن نشان با میتوان رااین

، کیلومتز با فاصلهنقل و حمل هزینه یا ، سفر زمان

فر هزینه کرد صو استفاده رفته دست از .تهای

99

جریانها    .1 آنالیز2.    : با مستقیمی نسبت مراکز بین جاذبه آن در ها جاذبه آنالیز

– نسبت و جمعیتی مراکز اجتماعی اقتصادی فعالیتهای و جمعیتدارد . نواحی میان فاصله مجذور با معکوسی

ای ( جاذبه مدل الفجاذبه : ( ب مدلهای کاربرد موارد از یکی یاب مکان پتانسیلی مدل

جهت منطقه یک روستاهای یا مناطق میان اولویتها تعیین ، ایاست خدماتی یا عمرانی فعالیتهای .استقرار

100

: جمعیت با نقطه دو بین اقتصادی رابطه متقابل تاثیر تئوریمعکوس نسبت آنها بین فاصله وبا ، مستقیم نسبت آنها در موجود

.دارد 

: مراکز عملکردی حوزه تعیین برای جدایی نقطه فاصله تیوریمیشود استفاده بزرگ روستایی مراکز یا .شهری

101

خدمات مراکز تعیین عملی روشهای روستایی

شاخص عنوان به جمعیت مرکزیت

102

میشود محدود آن از استفاده باشد داشته محاسنی چنانچه روش اینزیر موارد :به

دارند .. 1 عمودی وابستگی که خدماتی از دسته آنرند .2 دا افقی وابستگی که خدمات از دسته . آن

در بلکه جغرافیایی خصوصیات در تنها نه یکنواختی حالت یکباشد . داشته وجود نیز منطقه اجتماعی اقتصادی ویژگیهای

103

بزرگتر روستاهای در که افرادی به عمد روی از و آگاهی بابیشتری اهمیت میکنند زندگی شهرها یا میدهیم. و

مرکز ثفل روش جمعیت

104

کارکردی روش

دارد مردم مختلف نیازهای به جوابگویی در که نقشی اندازه بهمیدارد دریافت مثبت های نمره میدهد اریه که خدماتی تعداد .وت

105

این محاسن روش

کارگیری به و استفاده حداکثرو خدمات یا تاسیسات از

گردید خواهد موجود .امکانات

روش این معایب

امتیازات    .1 بودن اختیاریو    .2 تاسیسات واحد نبودن همگن

مثال مختلف رشته دو در کارکردهاو آموزش و درمان و بهداشت

واحد نبودن برابر صورت در پرورشنمونه امتیازآنهابرای

106

مراکز ریزی برنامه ترسیمی روشخدماتی

دایره روش ای

: شهرستان موجود نقشه از رونوشت ده کم دست اول مرحلهتقریبا جهات تمام در که ترتیبی به مطالعه سکونتگاه 500تحت

در آن قطب تقریبی فاصله با شهرستان مرزهای حدود از خارجکنید . تهیه شود شامل را جهات هر

107

108

هر دقیق محلسکونتگاهی

آخرین کهآن جمعیت

از 500بیشباشد نفر

ارزش با بسیار . است

به : نقشه در شده ذکر سکونتگاههای تمام از فهرستی دوم مرحلهکند تهیه جمعیتشان آخرین .ترتیب

109

موسسات خدمات فهرست جدولروستاها در

و - آموزشی موسسات فرهنگی

کودک مهد دبستانراهنمایی مدرسه

دبیرستاندینی علوم مدرسهای حرفه مدرسه

سوادآموزی نهضت آموزشیار کتابخانهمسجد

110

و- بهداشتی موسساتدرمانی

حمامدرمانی بهداشتی مرکز

داروخانهبهداشت خانه

پزشکدندانساز و تجربی دندانپزشک

روستایی مامای و بهیار بهداشتیار

بهورزدامپزشکی تکنسین و دامپزشک

شده تصفیه کشی لوله آببرق

111

و- سیاسی موسسات اداری

روستایی اسالمی شورایسازندگی جهاد دفترروستایی خدمات مرکزبسیج مقاومت پایگاه

112

موسسات - ارتباطی

پست صندوقروستایی دفترپست یا پست نمایندگیتلگراف آهن راه ایستگاهاتوبوس ایستگاه

113

و - بازرگانی ، تولیدی کارگاههای خدماتی

آرد آسیایتعاونی فروشگاه

بانککشاورزی آالت ماشین تعمیرگاه

دو و سیکلت موتور و اتومبیل تعمیرگاه چرخه

کشاورزی های فرآورده صنایعبنزین پمپروستایی بازار

فروشی خردهفروشی عمده

انبار 

114

سوم :مرحله

. برای ارزش با اطالعات اکثر کنید تهیه نمونه طبق کار جدول یکشد خواهد قید جدول این در خدماتی مرکز .طرح

115

مرحله :چهارم

برای که سفری فاصله خداکثر برای را استاندارد باالترین اولکنید تعیین میرسد نظر به معقول شهرستان سطح در ریزی برنامه

.پنجم :مرحله

ستون ردیفهای تکمیل به خانه 1حال که ترتیب بدین بپردازید

دوم خانه با داشته اول فاصله عدد دو یا عدد به چهار و باشدتا همین ) ترتیب مراکزی چنین اگر هجده یا و بیست فواصل

برسد ( باشد .موجود 26-22-18-16-14-12-10-8-6-4-2

116

مرحله :ششم

ستون های خانه ارقام تعیین راه در بعدی ستون 2مراحل سپس و3 " عنوان تحت کار نقشه یک از بااستفاده پایینتر ردیفهای برای

سفر فاصله برای خدماتی مرکز " X طرح یک هر براین کیلومتر . کار جدول فهرست هر در ردیف یازده اگر میشود برداشتهداد . تشکیل باید عنوان این تحت کار نقشه یازده باشد وجودداشته

مرحله کنید :هفتم قسمت وجهی به خطوطی بارسم را شهرستان این حال

الصا محل به قکه شدند رسم قبال که را دوایری قسمتهای تاممرکز نزدیکترین به شهرستان در سکونتگاهها تمام که ترتیبی

شماره تم شکل به مثال برای کند وصل هم با شوند توجه 2صل .کنید

117

هشتم :مرحله

ستون های خانه رقم زیر 3حال ترتیب به میتوان راکرد :تعیین

قرار ( مطالعه مورد ناحیه در واقع در که شده جدا نواحی آن الفکنید تعیین را دارند

قرار ( ب نواحی چنین از یک هر محدوده در که سکونتگاههایی تمامجمعیتشان با را جدول دارند در آورید 18که در فهرست به شده قید

.کنید .( ج جمع نواحی این از کدام هر رادر کل جمعیت

) قید د نزولی ترتیب به خدماتی جمعیت کل با را کدام هر مراکزکنید .

کنید .( ه تعیین را خدماتی ناحیه متوسط جمعیت

118

مرحله :نهم

ستونهای یک ردیف های خانه ارقام که این از به 3و 2پسبپردازید دو ردیف به آمد . دست

119

مرحله :دهم

فرایند اینهر برای را

از یکردیفهای

پایینتر کار جدول

تکرار .کنید

120

دورافتاده سکونتگاههای محل خدماتی تعیین مرکز طرح

121

122

روش تنصیفی

رشد خدماتی (grouwth point) نقطه مرکز سطح باالترینخدمات مرکز ، روستایی

( service center) قرار بندی طبقه این تحت که روستاهاییرا الزم شرایط فاصله یا و جمعیت استانداردهای نظر از نگیرند

ندارند آنها در فعالیتها و خدمات اکثر دادن قرار . جهت

روش : 2و 1مراحل دوم و اول مراحل همان مراحل اینهستند ای دایره

: 3مرحله در را مکانها یا مکان مهمترینکنید پیدا شهرستان

از : 4مرحله خارج یا داخل دیگری مکانهای جهات تمام در. کنید جستجو ببشتر یا برابر اهمیتی با شهرستان محدوده

123

5مرحله که آنها همسایگی در مکانهایی تا مراکز مهمترین این از خطوطی

.(ii) در کنید رسم شد مشخص فوقا

6مرحله

خطوطی : تنصیف نقطه در و کرده تنصیف را خطوط اینکنی رسم دقایم n

به حنا : 7مرحله قایم منصفهای این اتصال از که داخل در ای یهیا ) مرکز مهمترین طریق از که را ای ناحیه حدودتقریبی میاید دستوجود ( بعدی پایینتر سطوح رمراکز د که کاالهایی و خدمات با مرکزمراکز طریق از دیگر نواحی میدهند تشکیل ، میشود خدمت ندارد

میشوند . خدمت دیگر

124

مکانهایی :8مرحله ناحیه این مرزی خط اطراف ناحیه درکنید مشخص را هستند منطقه این در محلی اهمیت دارای .که

میان : 9مرحله ازمراکز مکانها این

را بعدی پایینتز سطحبه که ترتیبی به

صورت به طورتقریبیاطراف در یکنواختمرزی منطقه این

انتخاب باشند پراکندهکنید .

125

انتخاب : را ناحیه از خارج و داخل رشد نقاط اول مرحله .کنید

مرزهای : منطقه در را خدماتی مراکز دوم مرحلهرشد نقاط .بین

ریزی برنامه :نمونهA

مراکز نمونه این دربرروی مکمل

بین مرزهای بعدهایشده بنا رشد نقاط

اند

126

127

مراکز گزینش خدماتی

128خدماتی مراکز مختلط –گزینش ریزی برنامه

129 طرح محتوای در تسهیالت محل تعیین

A

طرح

طرح

B

130

طرح

C

131

هشتم : فصل

مجموعه یک برای فیزیکی ریزی برنامه روش روستایی

132

هدف

جانبه همه توسعه روند در فیزیکی توسعه طرح تعیین و تدویناست روستایی .مناطق

مناطق فیزیکی توسعه طراحی روستایی

پیشنهاد و روستایی مناطق برای الزم خدمات نوع و سطح تعیینمراکز برای جامع طرح تهیه همچنین و آن مناسب توزیع نظام

دارند قرار طرحها گونه این تهیه اولویت بار طبیعتا که . دهستان

133

خدمات

, اجتماعی اقتصادی توسعه مدیریت خدمات بخش مهم وظیفهاست فرهنگی .و

اجتماعی    .1 خدمات 

, شامل فرهنگ , و عالی آموزش ای حرفه و فنی پرورش و آموزشو عمومی بخش توسط ارایه قابل درمان و بهداشت هنر و

خصوصی.اداری. 2 و اجتماعی تامین خدمات 

دولتی موسسات و ادارات توسط ارایه قابل خدمات شامل , ) عمرانی) خدمات دولتی اداری خدمات مانند اجرایی دستگاههای

قضایی, خدمات و انتظامی و تامینی خدمات .دولتی

134

رفاهی . خدمات 

( , و جهانگردی توریستی خدمات اجتماعی های بیمه شامل, , استراحت( سرگرمی تفریحی و زیارتی و و ,ایرانگردی پارک

. اینها مانندبازرگانی . خدمات 

, , بانکداری خارجی و داخلی بازرگانی به مربوط خدمات شامل ) نیازمردم ... ) مورد خدمات و کاال توزیع نقل و حمل ترابری .بیمه

135

برتر 5 . خدمات , و درمانی خدمات پژوهش و عالی آموزش شامل

.تخصصیروستا. 6 فیزیکی توسعه طرح در خدمات توزیع نظام

ارایه در فراوانی مشکالت بروز سبب خود خودی به پراکندگی وضعآنها به حدود خدمات تعداد از 7000گردیده بیش جمعیتی با 20روستا

است ساخته ناممکن آنها تک تک به را نیاز مورد خدمات ارایه خانوارپهنه در و روستاها بین در خدمات توزیع از خاصی نظام رو این ازخدمات توزیع ای منطقه نظام آن و آید می الزم سرزمین

آن. پوشش تحت حوزه مقیاس به توجه با نیاز مورد خدمات استخاصی مراکز در و شود گرفته نظر در روستاها از بیشتری تعداد برایمستقر میباشد دارا را توسعه و رشد امکانات بقیه از بیشتر که آنها از

گردد .

136

منطقه و روستایی معین جغرافیایی محدوده در روستاها از ای مجموعه منطقه هر

میباشد مشخص منطقه مرکز یک .یا

مرکز جامع طرح دهستان

اجتماعی و اقتصادی اوضاع تاثیر تحت روستاها فیزیکی قالبکه آنجا از است گرفته شکل گذشته سالیان در آنها بر حاکماساسی تحوالت دستخوش خود جدید قالب در دهستان مراکز

شد خواهند شان اجتماعی و اقتصادی اوضاع .در

137

زیر موارد شامل دهستان مرکز جامع طرح :است

موجود . 11 وضع اصالحمرور      1.1     و عبور شبکه اصالحتاسیساتی     1.2     های شبکه اصالحغیرآن ) (      1.3     و مسکن واحد تک اصالح

138

پیش به توجه با دهستان مرکز گسترش شکل و جهت تعیینساله 10بینی

شامل : ساختی زیر های شبکه طرح

دهستان. 1 مرکز ارتباط راههایخارج با

ارتباطات ( } الفداخلی. 2 خیابانهای و معابر

دهستان

برق. 1 انتقال شبکهتاسیسات ( آب. 2 } ب انتقال شبکه

فاضالب. 3 از استفاده و دفع سیستم

139

خدماتی    فضاهای از اعم مسکونی غیر فضاهای سایر یابی مکانغیره– و صنعتی

 

ضوابط طراحی

میدهیم قرار مطالعه مورد بخش دو در را طراحی .ضوابطعناصر    - مثابه به عوامل طرح مرحله در طراحی ضوابط اول بخش

بهینه عملکرد تعیین و مجموعه در آنها وظیفه و عملکرد نظر ازمثابه   - به عوامل طرح مرحله در طراحی ضوابط دوم بخش

آنها ساخت و ترکیب نظر از ها مجموعه

140

فیزیکی توسعه طرح اهداف روستا

هستند بیان قابل فیزیکی توسعه طرح محدوده در که جهاتیاز : عبارتند

) منظور به روستایی مناطق در خدمات مناسب توزیع الفبهینه دهی بهره

روستا ب( کالبدی تغییرات و فیزیکی رشد سازماندهیکار انجام مراحل

طراحی : اول مرحلهسطح در خدماتی های شبکه استقرار نحوه طراحی

طراحی و روستایی فیزیکی مناطق شکل و کالبد مطلوب وضعا. روستا

141

دوم اجرا :مرحله

مناطق و روستاها هدایت برای ریزی برنامه ، شده طراحی جهات به روستایی

142

میباشد زیر مقاطع شامل الذکر فوق . مراحل

اول : مرحله

 طراحی ضوابط تدوین

مربوطه دستورالعملهای های تدوین پروژه طراحینظر مورد

نیاز مورد انسانی نیروی تامین 

143

مرحله : دوم

اجرایی تشکیالت طرح تهیهالزم اعتبارات تامین

اجرا مرحله شروعنیاز مورد انسانی نیروی تامین

قانونی تنگناهای رفع

144

فصل : نهم

روستا یک مشخص نیاز برای ریزی برنامه روش

راه ، ریزی برق برنامه و آب ،روستایی

145

راه ریزی برنامه روستایی

و راه نقش ، زیربنایی خدمات مهمترین از یکی عنوان به روستاییمینماید . ایفا کشور روستایی توسعه در ای ویژه جایگاه

راههای ( بندی اولویت الف روستایی

مورد اقتصادی و اجتماعی بعد دو در عامل ده رابطه این درمجموعا . میگیرند قرار تعلق 100بررسی فوق عوامل به امتیاز

که گیرد دارد 40می اقتصادی عوامل به امتیاز .

146

از عبارتند دهگانه :عوامل

روستا    .1 در ساکن خانوار تعدادخانه    .2 شامل روستا در آموزشی و درمانی خدمات

. , , , , , مسجد , آموزشگاه برق آب حمام درمانگاه بهداشتبیشترین    .3 که محلی به نسبت آبادی موجود ارتباطی جاده نوع

, . رو جیپ مالرو راه که از اعم گیرد می صورت بدانجا آمد و رفت. باشد رو اتومبیل یا خاکی

محصوالت ,    .4 شامل باغات و آبی دیم زمینهای کشت زیر سطحاستراتژیک.

147

5 .. ) ( روستا در سنتی ویا صنعتی طیور و دام تعداد.6. روستا در عسل زنبور پرورش کندوی تعداد7 .. روستا در صنعتی کارگاههای تعداد8 .. گلیم , , دار قالی دار دستی صنایع کارگاههای تعداد.9. روستا در معادن تعداد

شیالت 10.د 17مجموعا می تشکیل را . ندهفاکتور

148

فاکتورهای( از یک هر نمره به 17ب داده Pi گانه نشانمیشوند.

149

طراحی( و مطالعه اولویت تعیین ج محور

روستایی( راههای حریم د

روستایی - راههای بندی دسته

یک( درجه روستایی راه الفراه( دو ب درجه روستایی

سه( درجه روستایی راه ج

آشامیدنی    آب شبکه

150

, به مربوط موارد و ضوابط معیارها خصوص در نکاتیآبرسانی:

مشروب آب منابع

سطحی( آب منابع الفزمینی( زیر آب منابع ب

شور( آب منابع ج 

151

شبکه : ترتیب

روزانه مصرف حداکثر .ضریبآب منبع حجم تعیین .نحوه

آشامیدنی آب سرانه .مصرفسبز فضای .مصارفطیور و دام .مصارف

 

152

روستاها به آبرسانی مختلف :مراحل 

گزینه    .1 انتخاب و آب مختلف منابع شناسایی. مختلف های

قطر    .2 و مسیر مراحل این در آب انتقال. شوند می تعیین مسیر لوله

3.    . اجرایی های نقشه تهیه 

153

برق شبکه

اولویت : در موثر عواملبندی

جمعیت   .1نیرو    .2 انتقال شبکه به نزدیکیمنطقه    .3 طبیعی وضعیتو    .4 بالقوه پتانسیلهای از مندی بهره

بالفعل 

154

ط مربو ذیل عوامل به اجرایی اولویتهای .است

اعتبارات( الف 

تدارکات( ب 

یاری( خود میزان ج 

155

پروژه امتیاز 

از پروژه امتیاز محاسبه استفاده 17جهت ذیل شرح به عاملشود :می

خانوار    .1 تعدادعمومی    .2 خدماتروستاییان    .3 درآمد منابعدستی    .4 صنایعو    .5 چاه پمپ موتورهای تعداد

رودخانهتجاری    .6 امکاناتبافی    .7 گلیم و قالی

156

سنتی. 8 دامصنعتی .9 دامروستا. 10 در موجود کارگاههای

موجود. 11 عادنآبی. 12 کشت زیر حدیم. 13 کشت زیر حآبی. 14س باغات طحدیم. 15 باغات طحکشاورزی .16 آالت ماشین گاه تعمیرکشاورزی .17 آب چاههای

ی – = هزینه پروژه کل ی هزینه مردم یاری خود میزان پروژه

157

فصل :دهم

توسعه در سازندگی جهاد نقشایران روستایی

158

159 گر جهاد شخص به روستاییان گرایش

160 گوتمن طیف اساس بر جهاد به روستاییان گرایش

سال تا تاسیس بدو از عملکرد1367

 

آب . رسانی

مهندسی و فاضالببهداشت

روستایی راه بهسازی

رسانی برق

نیروگاههای کوچک

161

162 جهاد وزارت عملکرد

163 جلگه روستای بهسازی طرح