คู่มือเวชปฏิบัติ · 2019-03-26 · 1.1...

คมอเวชปฏบต การดแลรกษาผปวยดวยศาสตรการแพทยแผน

ไทยและแพทยทางเลอก

คณะกรรมการพฒนาแนวทางเวชปฏบต การดแลรกษาผปวยดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและแพทย

ทางเลอก Service plan สาขาแพทยแผนไทยฯ เขตสขภาพท 10

บรรณาธการหนงสอ

ชอหนงสอ : แนวทางเวชปฏบตการดแลรกษาผปวยดวยศาสตรการแพทยแผนไทย ทปรกษา : 1. นพ.ปฐมพงศ ปรโปรง ประธาน Sp. แพทยแผนไทย เขต 10 คณะผจดท า : 1. นายแพทยช านาญ สมรมตร ผอ านวยการโรงพยาบาลยางชมนอย 2. นายวเชยร ชนะชย เภสชกรช านาญการ สสจ.ยโสธร 3. นส.ดวงใจ ปวงสข แพทยแผนไทยปฏบตการ 4. นางอมรา ศรศร แพทยแผนไทยปฏบตการ 5. นางนยม สาระไทย พยาบาลวชาชพช านาญการ 6. นส.เพญพร จนทะเสน สสจ.ศรษะเกษ 7. นส.กนตฤทย มาลย แพทยแผนไทย 8. นส.ภาวนา โสภาล เภสชกรช านาญการ รพ.ขญหาญ 9. นส.ณชชา ถรเตชสทธ แพทยแผนไทย 10. นายธาน สขไชย แพทยแผนไทยปฏบตการ จดท าโดย : คณะกรรมการพฒนาแนวทางเวชปฏบตการดแลรกษาผปวยดวยศาสตรการแพทยแผน

ไทยและแพทยทางเลอก Service plan สาขาแพทยแผนไทยฯ เขตสขภาพท 10 งบประมาณ : สนบสนนงบประมาณโดย : พมพครงท 1 : วน จ านวนทพมพ : ลขสทธ : จดพมพโดย :

ค าน า คมอแนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและเลมน มวตถประสงคแพทย

ทางเลอกเลมน เพอเปนแนวทางในการน าไปใชในการดแลสขภาพผปวยดวยการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก ในสถานบรการสาธารณะสขของรฐ โดยบคลากรแพทยแผนไทยและสาธารณสขสามารถน ามาใชเปนแนวทางในการใหบรการตรวจ วนจฉย รกษาโรคในเบองตนโดยใชศาสตรการแพทยแผนไทย อาทเชน โรคไมเกรน โรคอมพฤกษ อมพาต โรครดสดวงทวาร โรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน อาการทองอด ทองเฟอ โรคขอเขาเสอม โดยประกอบดวยเนอหาในสวนของหลกการ ความหายของโรค ผงการใหบรการ การคดกรองโรค และการดแลรกษาดวยวธทางการแพทยแผนไทย ทงการนวด ประคบสมนไพร การจายยาสมนไพร และอนๆ เพอใชเปนแนวทางแกแพทยแผนไทยและผทสนใจศกษา รวมถงรายการยาสมนไพรทเทยบเคยงยาแผนปจจบนเพอใชเปนแนวทางในการเชอมโยงกบสหวชาชพอนๆในระบบสาธารณสข ซงเปนแนวทางทเปนประโยชนตอการด าเนนงานดานการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกในสถานบรการสาธารณสขของรฐและเพอสรางมาตรฐานจดยน ขอบเขตการใหบรการของวชาชพดานการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก ขอขอบพระคณคณะกรรมการคณะกรรมการพฒนาแนวทางเวชปฏบตการดแลรกษาผปวยดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก Service plan สาขาแพทยแผนไทยฯ และคณะกรรมการ Service planสาขาแพทยแผนไทยฯ เขตสขภาพท 10 ทไดรวบรวมการจดท าคมอแนวทางเวชปฏบตฯเลมนเพอมงหวงการน าความรเวชปฏบตไปใชในการปฏบตงานไดอยางเหมาะสม

คณะผจดท า

สารบญ

ค าน า .......................................................................................................................................... บรรณาธการ ............................................................................................................................... สารบญ ....................................................................................................................................... นยามการการจดบรการแพทยแผนไทย. ...................................................................................... 1 แนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยโรคอมพฤกษ อมพาต ............................................................... 6 แนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยโรคไมเกรน ........................................................................... 13 แนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยโรคขอเขาเสอม ..................................................................... 20 แนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยอาการทองอด ทองเฟอ ......................................................... 29 แนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยโรครดสดวงทวาร .................................................................. 35 แนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยอาการทองเสย .......................................................................... 41 แนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน ............................................ 46 แนวทางการเทยบเคยงยาสมนไพรกบยาแผนปจจบน ................................................................ 55 แนวทางเวชปฏบตการบนทกรหสวนจฉยโรค ICD10 ................................................................ 70 แหลงขอมลอางอง .................................................................................................................. 72 ค าสงคณะกรรมการจดท า ....................................................................................................... 73

1

คมอเวชปฏบตการดแลผปวยดวยศาสตรการแพทยแผนไทยฯ Service plan เขตสขภาพท 10

นยาม

การจดบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจร การจดบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจรหมายถง การจดบรการดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแผนกผปวยนอก หรอหนวยบรการดานหนาของโรงพยาบาล ทมการเชอมโยง และสะดวกในการปรกษา สงตอ กบแพทยแผนปจจบนอยาเหมาะสม ในโรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป หรอโรงพยาบาลชมชนทมความพรอม เชนโรงพยาบาลการแพทยแผนไทย โดยใหบรการรกษาโรคทวไป หรอเฉพาะโรค ซงในเบองตนรกษาเฉพาะโรคน ารองใหบรการรกษาโรคทโดดเดน 4 โรค ไดแก โรคหลอดเลอดสมอง โรคไมเกรน โรคขอเขาเสอม โรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน(ในทนหมายถงโรคจมกอกเสบการภมแพ)ทงนถาหากโรงพยาบาลใดมศกยภาพและความพรอมสามารถด าเนนการโรคอนๆไดตามความเหมาะสม การจดบรการดงกลาว ประกอบดวย การแพทยแผนไทย ตามพระราชบญญตวชาชพการแพทยแผนไทย พ.ศ.2556 หมายถง กระบวนการทางการแพทยเกยวกบการตรวจ วนจฉย บ าบด รกษา หรอปองกนโรค หรอการสงเสรมฟนฟสขภาพของมนษย การผดงครรภ การนวดไทย และใหความหมายรวมถง การเตรยมการผลตยาแผนไทย และการประดษฐอปกรณและเครองมอทางการแพทย ทงนโดยอาศยความรหรอต าราทไดถายทอดและพฒนาสบตอกนมาโดยผประกอบวชาชพทางการแพทยแผนไทย หรอผประกอบวชาชพแพทยแผนไทยประยกต ไดแก

1.1 เวชกรรมไทย หมายถง การตรวจ การวนจฉยการบ าบด การรกษา การปองกนโรค การสงเสรมฟนฟสขภาพรวมถงการผดงครรภไทย เภสชกรรมไทย และการนวดไทย ทงนดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย 1.2 เภสชกรรมไทย หมายถง การกระท าในการเตรยมยา การผลตยา การประดษฐยา การเลอกสรรยา การควบคม และการประกนคณภาพยา การปรงและการจายยาตามใบสงยาของผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยหรอผประกอบวชาชพแพทยแผนไทยประยกต และจดจ าหนายยาตามกฎหมาวาดวยยา ทงนดวยกรมวธการแพทยแผนไทย 1.3 ผดงครรภไทย หมายถง การตรวจ การวนจฉยการบ าบด การรกษา การปองกนโรค การสงเสรมสขภาพหญงมครรภ การปองกนความผดปกตในระยะตงครรภและระยะคลอด การท าคลอด การดแล การสงเสรม และการฟนฟมารดาและทารกระยะหลงคลอด ทงนดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย

1.4 นวดไทย หมายถง การตรวจ การวนจฉยการบ าบด การรกษา การปองกนโรค การสงเสรมสขภาพโดยใชองคความรเกยวกบศลปะการนวดไทย ทงนดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย

2. การแพทยทางเลอก 2.1 การแพทยแผนจน ตามพระราชบญญตการประกอบโรคศลปะ(ฉบบท 4) พ.ศ.2556

การแพทยแผนจน หมายถง การกระท าตอมนษย หรอมงหมายจะกระท าตอมนษยเกยวกบการตรวจโรค การวนจฉยโรค การบ าบด การรกษาการปองกน การสงเสรม และการฟนฟสขภาพ โดยใชความรแบบการแพทยแผนจน โดยกจกรรมในการจดบรการครบวงจร เนนเรองฝงเขม โดยผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนจน และผประกอบโรคศลปะสาขาเวชกรรมทผานการอบรมหลกสตรฝงเขม (๓ เดอน) ทกระทรงสาธารณสขรบรอง

2.2 การแพทยทางเลอกอนๆหมายถงการบ าบดรกษาเสรมการแพทยแผนปจจบนและการแพทย อนๆ โดยผประกอบวชาชพทางการแพทย และการสาธารณสข และผานการอบรมในหลกสตรทกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกรบรอง เชน สมาธบ าบด

2


นยาม การจดบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจร 1. แนวทางการจดบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจร

1. มคลนกบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจรทใหการรกษาโรคทวไป 2. มคลนกบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจรทใหการรกษาเฉพาะโรค ใน

เบองตน น ารองใหบรการรกษาโรคทโดดเดน 4 โรคไดแก โรคหลอดเลอดสมอง โรคไมเกรน โรคขอเขาเสอม โรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน(ในทนหมายถงโรคจมกอกเสบการภมแพ)ซงโรงพยาบาลตองการจดบรการอยางนอย 1 โรค หรอโรงพยาบาลทมความพรอม กสามารถเปดใหบรการครบทง 4 โรคกจกรรมทควรมในคลนกเฉพาะโรค เชน

2.1. ใหบรการซกประวต ตรวจรางการ วนจฉย สงการรกษา และใหบรการทางการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก

2.2. ใหค าแนะน ารายบคคล เกยวกบการปฏบตตวเฉพาะโรค 2.3. ใหสขศกษารายกลมแกผปวยและญาต โดยการใหความร สอน สาธต ปรบพฤตกรรม

สขภาพตางๆใหเหมาะสมกบโรคทเปนโดยทมสวชาชพ 2.4. จดกจกรรมกลม เพอใหผปวยและญาต แลกเปลยนความร ประสบการณ และ

เสรมสรางก าลงใจแกกน 2.5. การรบและสงตอขอมลระหวางหนวยบรการ(ตามระบบสงตอ) เพอวางแผนการดแล

ผปวยตอเนอง และการตดตามเยยมบาน เปนตน 3. ก าหนดวน เวลาใหบรการอยางชดเจน ตามบรบทของโรงพยาบาล ควรจดบรการคลนกเฉพาะโรคใหสอดคลองกบวนทมการจดบรการแพทยแผนปจจบน เพอความสะดวกในการขอรบค าปรกษา หรอสงตอระหวาแพทยแผนปจจบน แพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก ทงประชาสมพนธใหผรบบรการ และเจาหนาททเกยวของทราบโดยทวถง หมายเหต1. การจดคลนกบรการการแพทยแผนไทยแลแพทยทางเลอกแบบครบวงจรนน ใหจดตามบรบทของโรงพยาบาล โดยสามารถบรณาการรวมกนในคลนกเดมทมการจดบรการอยแลว หรอผสมผสานกบคลนกการแพทยแผนไทยคขนาน โดยไมตองจดตงคลนกขนมาใหม

2. ผมารบบรการไมจ าเปนตองไดรบบรการครบทกศาสตร การรบบรการในแตละศาสตรขนกบ ดลยพนจของแพทยผรกษา หากเหนสมควรตองรบบรการศาสตรอนๆเพมเตม แพทยในศาสตรนนๆ จะพจารณาสงตอระหวางแพทยแผนไทย/แพทยแผนจน/แพทยทางเลอก/แพทยแผนปจจบน ตามความเหมาะสม 2. ผรบบรการมดงน

2.1 ผรบบรการทผานการคดกรองโดยพยาบาลคดกรองหรอเจาหนาทผรบผดขอบงานคดกรองใตพยาบาลวชาชพทแผนกผปวยนอก

2.2 ผรบบรการทสงปรกษาจากแพทยแผนปจจบน 2.3 ผรบบรการทตองการมาตรวจรกษาทแผนกแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกดวยความสมคร

ใจ

3


นยาม 3. ผใหบรการในแตละสาขาประกอบดวยบคลากร ดงน

3.1 การแพทยแผนไทย บคลากรทเกยวของ ประกอบดวย 3.1.1 แพทยแผนปจจบน เปนทปรกษางานแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก 3.1.2 แพทยแผนไทยซงไดรบใบประกอบวชาชพประเภทเวชกรรมไทย หรอสาขาการแพทย

แผนไทยประยกตท าหนาทในการตรวจวนจฉย และสงการรกษาดวยการแพทยแผนไทย ตรวจรกษาโรคทวไปและเฉพาะโรคครอบคลมทงดานเวชกรรมไทย เภสชกรรมไทย ผดงครรภไทย และการนวดไทย ทหองตรวจแผนกผปวยนอกของโรงพยาบาลโดยมขอบเขตความรบผดชอบดงน

1) ซกประวต ตรวจรางกาย วนจฉย สงการรกษา และใหบรการทางการแพทยแผนไทย ท หองตรวจโรคแผนกผปวยนอก หรอคลนกแพทยแผนไทยตามบรบทของโรงพยาบาล

2) ดแล ก ากบ ตดตาม และประเมนผลการปฏบตงานของผชวยแพทยแผนไทย ใหเปนไปตามมาตรฐานวชาชพ

3) ปรกษา/รบ/สงตอผปวย ระหวางแพทยแผนไทยกบแพทยแผนปจจบน และแพทยทางเลอก 3.2 พยาบาลคดกรองผปวยนอกมหนาทคดกรองผปวยประเมนอาการ และอาการแสดงเบองตน โดย

ใชแนวทางการคดกรองการใหบรการแพทยแผนไทยคขนานแผนกผปวยนอกในโรงพยาบาลรฐเปนเกณฑเพอสงผปวยเขารบการตรวจรกษา

3.3 ผชวยแพทยแผนไทย มหนาทปฏบตงานดานการนวดไทย การผดงครรภไทย และงานอนๆทไดรบมอบหมาย ภายใตการก ากบดแลของแพทยแผนไทย

3.4 บคลากรอนๆขนกบภาระงาน และการมอบหมายของหวหนาหนวยบรการ 3.5 การแพทยแผนจน บคลากรทเกยวของ ประกอบดวย 3..5.1 แพทยแผนจนซงไดรบใบประกอบการแพทยแผนจน หรอผประกอบโรคศลปะสาขาเวชกรรม

ทผานการอบรมหลกสตรฝงเขม ทกระทรวงสาธารณสขรบรอง โดยมบทบาทหนาทในการใหค าปรกษา ตรวจวนจฉย สงการรกษา และใหบรการฝงเขมทหองตรวจโรคแผนกผปวยนอกของโรงพยาบาล หรอสถานททโรงพยาบาลจดเตรยมไวให

3.5.2 พยาบาลวชาชพมหนาทคดกรองผปวยทวไป โดยประเมนอาการ และอาการแสดงเบองตนโดยเปนกลมอาการทอยในขอบเขตความสามารถของแพทยแผนจน และไมใชภาวะฉกเฉนทางการแพทย เพอสงผปวนเขาตรวจรกษา

3.5.3 บคลากรอนๆ ขนกบภาระงาน และการมอบหมายของหวหนาหนวยบรการ 3.6 แพทยทางเลอก บคลากรทเกยวของ ประกอบดวย

บคลากรดานการแพทย และการสาธารณสข ทมความรความสามารถในการบรการดานการแพทยทางเลอกทผานการอบรมทกระทรวงรบรอง

4


นยาม 4. มาตรฐานการจดบรการ

4.1 การแพทยแผนไทย มาตรฐานดานสถานท/เครองมอเครองใช/สงแวดลอม/การควบคมคณภาพ ยดตามมาตรฐานโรงพยาบาลสงเสรมสนบสนนการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก(รพ.สส.พท.)

4.2 การแพทยแผนจน มาตรฐานการจดบรการเปนไปตามบรบทของแตละสถานบรการโดยยดตามมาตรฐานการประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนจน(มาตรฐาน 2 ดานการบรหารจดการ และการบรการ) มาตรฐาน ๒ ดานการบรหารจดการ และการบรการ การบรการจดการ และการบรการทางการแพทยแผนจน เปนการบรการทางการแพทยเฉพาะทาง ทตองอาศยหลงการและแนวทางการตรวจวนจฉย การจ าแนกโรค และกรจ าแนกกลมอาการและภาวะโรค การบ าบดรกษาและฟนฟสมรรถภาพ ดวยการใชยาสมนไพรจน ฝงเขม รมยา และเทคนควธอนๆ ตามหลกการแพทยแผนจน อนประกอบดวย การบ าบดรกษาทางอายรกรรมภายใน อายรกรรมภายนอก แผนกกมาร แผนกนารเวช แผนกโสต ศอ นาสก แผนกผวหนง การบ าบดรกษาดานบรษเวช การบ าบดรกษาดานระบบประสาท แผนกฝงเขม แผนกนวดทยหนา และแผนกอนๆ การปองกนและสงเสรมสขภาพ การพฒนาความรของผประกอบโรคศลปะ การศกษาคนควาและวจย การประชาสมพนธ และการเผยแพรขอมลขาวสร ตามองคความรของศาสตรการแพทยแผนจนอยางถกตอง เชอถอได และมความเทยงตรงนน จะตองมการก าหนดแนวทางการบรหารจดการและการบรการโดยใชแนวทางการจดบรการฝงเขมในสถานบรการสาธารณสขของ รฐ ของสถาบนการแพทยไทย-จน กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกก าหนด

4.3 การแพทยทางเลอก มาตรฐานดานสถานท/เครองมอเครองใช/สงแวดลอม/การควบคมคณภาพ เปนไปตามบรบทของแตละสถานบรการ 5. ขนตอนการใหบรการ

5.1 ผปวยมาโรงพยาบาล 5.1.1 ผปวยทวไป เจาหนาทหองบตร หรอเจาหนาททไดรบมอบหมายสงผปวยเขารบการคดกรองตามระบบการคดกรองของโรงพยาบาล 5.1.2 กรณผปวยมาตามนดคลนกเฉพาะโรค เจาหนาทหองบตร หรอเจาหนาททไดรบมอบหมายสงผปวยเขารบการคดกรองตามระบบการคดกรองของโรงพยาบาลโดยไมตองผานการตรวจจากคลนกทวไป

5.2 การคดแยกผปวย การคดแยกผปวยเปนการคดแยกอาการ และสญญาณชพเบองตนวามภาวะฉกเฉนดานการแพทย หรอภาวะคกคามตอชวตหรอไม ตามระบบ Triage ของโรงพยาบาล โดยเจาหนาททางการพยาบาลภายใตการก ากบดแลของพยาบาลวชาชพ

5


นยาม วธการรกษาและขอบเขตโรคเบองตนทสามารถรกษาดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก 1. การแพทยแผนไทย 1.1 วธการรกษา

1.1.1 การใชยาแผนไทย เชน 1. ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต 2. ยาสามญประจ าบานแผนโบราณ 3. ยาแผนไทยทอยในเภสชต าหรบของโรงพยาบาล 4. ยาปรงส าหรบผปวยเฉพาะราย

1.1.2 การนวดไทย 1.1.3 การประคบสมนไพร

1.1.4 การอบไอน าสมนไพร 1.1.5 การทบหมอเกลอ 1.1.6 อนๆ ตามดลยพนจการแพทยแผนไทย

2. โรค/อาการทสามารถใหการรกษาได ไดแก 2.1 โรคและอาการทางระบบทางเดนหายใจ อาการไอ เจบคอ มเสมหะ อาการหวด คดจมก มน ามกใสๆ หรอแพอาการ อาการไข 2.2 โรคและอาการของระบบโครงสรางกลามเนอและกระดก อาการปวดเมอกลามเนอ เคลดขดยอก ฟกช า ขอเขาเสอม กลมอาการทเกดจากการของท างาน(office syndrome) 2.3 โรคและอาการของระบบอวยวะสบพนธ เชนโรคบรษและสตร โลหตสตร สตรหลงคลอดมน านมนอย น าคาวปลาไหลไมสะดวก สตรมอาการปวดประจ าเดอน ประจ าเดอนมา

ไม สม าเสมอ ตกขาวไมไดเกดจาการตดเชอ เปนตน 2.4 โรคและอาการทางระบบไหลเวยนโลหต พะอดพะอม คลนไส อาเจยน หนามด ตาลาย สวงสวาย (อาการทรสกใจหวว วงงเวยน ตาพราคลาย

จะ เปนลม)ออนเพลย นอนไมหลบ กนอาหารไมได ซดจากโลหตจาง 2.5 โรคและอาการทางระบบผวหนง อาการผด ผน คน แมลงสตวกดตอย เรม งสวด กลาก เกลอน น ากดเทา เชอราทผวหนง แผล ฝ ลมพษ แผลในปาก สะเกดเงน อสกอใส เปนตน 2.6 โรคและอาการทางระบบทางเดนอาหาร อาการทองอด ทองเฟอ ทองผก ทองเสย รดสดวง แผลในกระเพาะอาหาร คลนไส อาเจยน เปนตน 2.7 โรคและอาการทางระบบทางเดนปสสาวะ

ปสสาวะกระปดกระปรอย ปสสาวะแสบขด ปสสาวะไมสด เปนตน

6


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต

ใช

ไมใช

ไมใช

ไมใช

ผปวยลมอมพฤกษ ลมอมพาต (Post Stroke)

สงตอแพทย

แผนปจจบน (2)

ตรวจประเมน (3) วางแผนการรกษา

การรกษาและฟนฟสภาพดวยการแพทยแผนไทย (4) หตถบ าบด ยาสมนไพร

อบสมนไพร

ค าแนะน า

การรกษาดวยการแพทยทางเลอกและอนๆ

วางแผนการรกษาตอเนอง 2 สปดาห หรอผปวยชวยเหลอตนเองได ประเมนผล ทก 1 สปดาห

ดขน

ประเมนผล 1 สปดาห

ดขน สงตอทม COC ฟนฟตอเนอง 6 เดอน

ตดตามประเมนผลการรกษา (2 เดอนแรก ประเมน ทก 1 สปดาห

ตอไป ประเมนทก 1 เดอน) จ าหนาย

ผานเกณฑคดกรอง ไมมภาวะแทรกซอน (1)

ใช

ใช

ใช

ใช

7


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต ค าจ ากดความโรค

การแพทยแผนปจจบน อาการทางคลนกทเกดขนทนทโดย มอาการท างานผดปกตของระบบประสาทเฉพาะท เชน อาการออนแรงหรอชาทใบหนาและแขนขา กลนล าบาก พดไมชด เหนภาพซอน ไมนอยกวา 24 ชวโมง หรอท าใหเสยชวต โดยมสาเหตจากหลอดเลอดสมองเทานน

การแพทยแผนไทย อมพฤกษ (Paralysis) อมพาต (Paralysis) เปนกลมอาการทเกยวของกบความผดปกตในการควบคม

การเคลอนไหวของรางกาย ซงเกดขนไดจากหลายสาเหต เชน เกดจากหลอดเลอดในสมองตบ อดตน หรอแตก หรอเกดจากสมองไขสนหลง หรอเสนประสาทไดรบบาดเจบ หรอมการอกเสบ เปนตน ในทางการแพทยแผนไทยไดมการระบสมฏฐานไววา เกดจากลมอโธคมาวาตา และลมอทธงคมาวาตา พดระคนกน (แพทยศาสตรสงเคราะห, 2542: 546)

อมพฤกษ เปนภาวะทไมสามารถควบคมการเคลอนไหวของรางกายไดบางสวน ท าใหเคลอนไหวไดไมตรงตามทศทางทตองการ

- อมพฤกษ ชอเสนซงเปนศนยกลางของรางกายอยดานหนาทอง(ต ากวาสะดอ) / อาการทอวยวะ บางสวน เชน แขน ขาออนแรง

- ลมอมพฤกษ ลมทท าใหเกดอาการเคลอนไหวไมได โดยกระดกไมเคลอน อมพาต เปนภาวะทไมสามารถควบคมการเคลอนไหวของรางกายไดเลย ท าใหเคลอนไหวไมไดทงกรณ

อมพฤกษ และอมพาตอาจมกลามเนอออนแรงหรอไมมแรง ออนเหลวหรอแขงเกรง และอาจสญเสยการรบความรสกทรางกายบางสวนหรอไมมความรสกเลย ตาอาจปดไมสนท ปากเบยวอาจพดไมชดหรอพดไมได

- อมพาต อาการกลามเนอเสอม หรอเสยหนาทไปเนองจากโรคของประสาท( ระบบลม) หรอโรค ของกลามเนอ(ปถว) / อาการทอวยวะบางสวน เชน แขน ขา ตายไป กระดกไมได

- ลมอมพาต ลมทท าใหเคลอนไหวไมได และมอาการกระดกเคลอน ลมจบเอากนกบถงไปถงราวขาง จบเอาหวใจ แลวใหซมมน แลวขนไปราวบาทงสองขาง ขนไปจบเอาตนลน เจรจาไมไดชดแล การตรวจประเมน (1) เกณฑการคดกรอง 1. ผปวย Post Stroke ทมไมมอาการแทรกซอน (พรอมท าการฟนฟ) 2. ผปวยอมพฤกษ อมพาต ทยงมอาการแขนขาชา ออนแรง ปากเบยว ลนกระดางคางแขง พดไมชด ระยะเวลาด าเนนโรคไมเกน 3 เดอน 3. ไมมอาการแทรกซอน เชน

- ความดนโลหต > 160/90 หรอ < 90/60 มลลเมตรปรอท - มไข > 37.5 องศาเซลเซยส - มอาการหอบ หายใจล าบาก หนาซด รมฝปากเขยว หนาเขยว ชก - ชพจร > 100 หรอ < 60 ครง/นาท - มภาวะตดเชอ

3. ผปวยทรบประทานยา Warfarin จะตองไมมรอยฟกช า ภาวะเลอดออกตามไรฟน ถายเปนเลอด และมคา INR อยในชวง 2.0 – 3.0

8


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต 4. กรณ ผปวยทมระยะเวลาการด าเนนโรค มากกวา 1 ป และอยากเขารบการรกษา ผปวยตองเขาใจ

และยอมรบผลการรกษาฟนฟสภาพ(ทไมเทากน) จงสามารถเขารบการรกษา

(2) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน

1. มอาการของโรคหลอดเลอดสมองทก าเรบขน เชน ความดนโลหตสงขน มอาการซม ออนเพลย จตใจหดห

กนไมได นอนไมหลบ เปนตน 2. มอาการแทรกซอนทางระบบประสาท เชน ชก อาเจยนพง ควบคมการขบถายไมได ไข ≥ 38 องศา

เซลเซยส หอบ หายใจล าบาก หนาซด รมฝปากเขยว หนาเขยว ชพจรเบา 3. มภาวะกลามเนอหวใจตายเฉยบพลน (Acute Myocardial infraction) 4. มภาวะหอบหดทตองไดรบการรกษาดวย On Oxygen และ/หรอ พนยา

(3) การตรวจประเมนทางการแพทยแผนไทย

ขอมล เหตผล ลกษณะทวไป : ดลกษณะทผปวยมาพบแพทย รปราง สผว สงเกตอรยาบถ การยน เดน นง นอน การพลกตว การหยบจบสงของ การกลน การเคยว การพด การหลบตา การหายใจ

เพอประเมนธาตปจจบนของผปวย (ปกตลกษณะ)

จบชพจร : ทขอมอและหลงเทาเปรยบเทยบดานซายและขวา

เพอประเมนก าลงเลอดและลมของผปวย และตรวจดวาวาตะ ปตตะ เสมหะ มการก าเรบ หยอน พการอยางไร

การตรวจ : ด ฟง คล า เคาะ 1. ทดสอบความตงแขง ออนนม และความรอนเยนของเสน โดยการกด คล า 2. ทดสอบการรบความรสกของรางกาย โดยการกด ลบ สมผส 3. การตรวจรางการทางหตถเวชกรรมแผนไทย เชน ทดสอบแรงถบ การเคลอนไหวและก าลงของแขน ขา มอ เทา และใบหนา

เพอประเมนวามอาการแขงตงของทองมากนอยเพยงใด คล าดภาวะลมอนในทอง คล าดความรอนวาสม าเสมอหรอไม ฟงการเคลอนไหวของล าไส ประเมนภาวะทองผก เพอใชในการวางแผนการรกษา ไดแก การตงต ารบยา และการนวดรกษา เพอประเมนก าลงของลม

ทดสอบความสามารถในการเคลอนไหว/ก าลง : 1. ประเมน Motor power 2. การวดระดบความเจบปวดโดยใช Pain score

เพอประเมนการตงของกลามเนอ ส าหรบใชในการวางแผนการรกษา ไดแก การตงต ารบยา และการนวดรกษา

9


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต (3) การซกประวตและวเคราะหทางการแพทยแผนไทย

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน : ดจากวน เดอนปเกดของผปวย ปกตลกษณะ : ดจากลกษณะเมอผปวยมาพบแพทย

เพอใชในการวเคราะหวาธาตปจจบนของผปวยมความผดปกตไปจากธาตเจาเรอนเดมอยางไร

อตสมฏฐาน : เมอเรมมอาการ และเมอมาพบแพทย

เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวามการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม

กาลสมฏฐาน : เมอเรมมอาการ และเมอมาพบแพทย

เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวามการก าเรบของโรคสมพนธกบเวลาทเกดโรคหรอไม

อายสมฏฐาน : วาอยในวยใด ตรงกบสมฏฐานใด

เปนปจจยสงเสรมในการเกดโรคของผปวย

ประเทศสมฏฐาน : ภมล าเนา และทอยปจจบน

เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวามการก าเรบของโรคสมพนธกบถนทอยหรอไม

มลเหตการเกดโรค เพอใชในการวเคราะหสาเหตวามการก าเรบ หยอน พการของธาตใดทกอใหเกดโรค และเพอใชในการใหค าแนะน าในการปรบพฤตกรรมใหเหมาะสมกบโรค

(4) การวางแผนการรกษา 1. หตถบ าบด

การนวดฟนฟสภาพ 1. กรณทผปวยเปนอมพาต ใหนวดสมผสเพอกระตนความรสก ดวยการลบ การบบ การจบตามแขนขาเบาๆ หรอการกดคลงดวยน ามนไปตามแขนขาเพอคลายเสนหรอใชการประคบสมนไพรกระตนความรสก และท าใหการไหลเวยนของเลอดดขน ควรใหก าลงใจเพอใหผปวยรวมมอในการฟนฟ 2. เมอผปวยเรมตอบสนองตอความรสกเจบปวดและความรอนไดดขน สามารถกระดกนวมอนวเทาไดบาง ใหท าการนวดฟนฟในทานอนหงายกอน โดยนวดแนวพนฐานสวนขา แขน บา คอ ศรษะ และใบหนา ควรนวดขาและแขนขางทปกตกอน แลวจงนวดขาและแขนขางทไมปกต 3. เมอผปวยสามารถพลกตะแคงตวไดเองใหนวดในทานอนตะแคงเพมขน โดยการนวดแนวพนฐานหลง เนนจดทปนเอว และเกลยวขางทงสอง 4. เมอผปวยสามารถลกนงได ใหนวดในทานงเพมขนโดยการนวดแนวพนฐานหลง สะบก บา คอ ศรษะ และใบหนา โดยการนวดขางทปกตกอน แลวจงนวดดานทไมปกตเชนกน 5. ผนวดอาจเนนการกดจดเพอแกไขความผดปรกตทเฉพาะเจาะจงบางอยาง เชน ในกรณทพดไมชดใหกดเสนสมนา ในกรณตาปดไมสนทใหกดจดใตตาและหางตา ในกรณทมเถาดานหรอพรรดกใหนวดทองรวมดวย เปนตน 6. การประคบสมนไพรรวมกบการนวดสวนตางๆ ของรางกาย จะชวยใหฟนฟไดดขน

10


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต ระยะเวลาและความถ 1. กรณทผปวยยงไมตอบสนองกบการกระตนความรสก (Motor power 0-2) นวดฟนฟดวยน าหนกเบา

(นวดสมผส) วนละ 1 ครง ครงละไมนอยกวา 60 นาท รวมกบการประคบสมนไพร ตดตอกน 3 วน แลวประเมนผล 2. กรณทผปวยตอบสนองดวยการมความรสกบาง สามารถกระดกนวมอได (Motor power 2-3) นวดฟนฟวนเวนวน หรอ สปดาหละไมนอยกวา 3 ครง ครงละไมนอยกวา 60 นาท รวมกบการประคบสมนไพร แลวประเมนผล

3. กรณทผปวยสามารถชวยเหลอตวเองไดบาง (Motor power 3-5) ควรนวดพนฟสปดาหละ 2 ครง ครงละไมนอยกวา 60 นาท รวมกบการประคบสมนไพร ตดตอกนประมาณ 2 เดอน หรอจนกวาผปวยจะสามารถฟนฟดวยตนเอง โดยใหค าแนะน าแกผปวยและญาตในการนวดฟนฟตนเอง และการออกกายบรหารดวยตนเองทบานจนกวาจะสามารถฟนฟไดดวยตวเอง

ขอควรระวงในการนวด

1. วดความดนโลหตกอนและหลงใหบรการทกครง 2. ผปวยความดนโลหตมากกวา140 100/ มม.ปรอท งดเปดประตลม 3. ผปวยทรบยา warfarin ใหนวดผอนคลายงดเปดประตลมและตองมการฟงเสยงหวใจของผปวยทก

ราย 4. หามท าการดดขอตอ หามดงหวไหล หามกระตกหวเขาขางทเปนโดยเดดขาด 5. หามนวดในทาทตองพบขอตอของผปวย เชน ทาทตองพบขอเขา ทาทตองพบขอสะโพก 6. การประคบสมนไพรตองวางลกประคบทมความรอนทพอเหมาะ ระวงอยาใชลกประคบทรอนเกนไป

หรอวางลกประคบนานเกนไป เพราะอาจเกดแผลพพองเนองจากผปวยไมมปฏกรยาตอบสนองกบความรอนเนองจากสญเสยการรบความรสก

7. กรณผปวยทมปญหาเกยวกบลมเลอด และหลอดเลอดด าอกเสบ หรอกรณทผปวยทเคยไดรบการสวนสายยางเพอถางหลอดเลอดทหวใจ หามนวดบรเวณทเปน และควรใหอยใตการก ากบของแพทยแผนไทยอยางใกลชด

1. การจายยาสมนไพร 1. ยากน แบงการรกษาออกเปน 3 ชวง ไดแก ชวงตน ชวงกลาง และชวงปลาย

1. ชวงตน (Motor power 0 -2) จะรกษาผปวยโดยการใหยาทมรส "สขมเยน" เพราะในชวงแรกๆของรายทเปนโรคหลอดเลอด

สมองจะมภาวะของความดนโลหตสง การใหยารสสขมเยน จะเปนการปรบลมใหการเดนของลมเบาลง โดยจะใหยารสสขมควบคกบการนวดฟนฟ แตถาหากผปวยยงมภาวะของความดนสงจะตองงดการนวด แตยงคงใหกนยาตามปกตและคอยสงเกตอาการจนกวาความดนจะลดลง อาจเพมยาสขมรอนตามสภาพผปวยแตละราย

- ยารสสขมเยนทใชในผปวย ไดแก จตรารมณ หอมเทพจตร - รสสขมรอน ไดแก ยาหอมนวโกฐ - กรณผปวยมปญหาทองผกตองแกไขปญหาทองผกกอน

11


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต ตวอยางยาสมนไพรรกษาอาการทองผก

1. ธรณสณฑฆาต แบบลกลอน ขนาดรบประทาน 3-5 เมด กอนนอน ธรณสณฑฆาต แบบแคปซล ขนาดรบประทาน 3 เมด กอนนอน 2. ชาชงชมเหดเทศ รบประทานครงละ 1ซองเลก(3g) ผสมน าอน 120 มล.แชนาน 3 นาท ดมกอนนอน 3. ชาเนอในฝกคณ น าเนอในฝกคณมา 15g ตมในน าเดอด 15 นาท กรองเอาแตน า น ามาผสมกบดเกลอ 3g ดมกอนนอน 4. ยาตมพรหมภกตร รบประทาน ครงละ 150-120มล.(ปรมาณยาทใหในครงแรกควรจะใหปรมาณ อยท 150มล. เมอผปวยมการขบถายทคลองขน ควรลดปรมาณลงเปน 120มล. ดมกอนนอน)

2. ชวงกลาง (Motor power 2 -3) เปนระยะทผปวยเรมมพฒนาการ สามารถกระดกนวมอ นวเทาหรอพอทจะขยบแขนขาไดบาง ซง

ใ น ร ะ ย ะ น จ ะ เ น น ย า ร ส ส ข ม อ อ ก ร อ น เ ป น ห ล ก เ พ อ ช ว ย ก ร ะ ต น ธ า ต ไ ฟ เ ส ร ม ธ า ต ไ ฟ รสยาทใชในระยะทสอง ยารสสขมรอน ชวยปรบลมและบ ารงเสนเอน ไดแก ยาหอมนวโกฐ ยาหอมอนทรจกร ยาสหสธารา เถาวลยเปรยง

3. ชวงปลาย(Motor power 3 - 5) ระยะนจะเปนระยะทผปวยมการพฒนาทดขน สามารถทจะยนได ท ากจวตรประจ าวนดวยตวเองไดมาก

ขน เชน การใสเสอ การแปรงฟน ลางหนา หวผม พด-คย ตอบโตสอสารไดดขน หรอในบางรายเรมทจะฝกเดนสามารถพยงน าหนกตวเองได จะเนนรกษาดวยยารสรอนสขมเพอปรบลมและบ ารงธาตใหบรบรณ โดยต ารบทใชจะม สหสธารา เบญจกล หรอยาตมแกลมอมพฤกษ ขอหามและขอระวงการใชยา

- กรณทผปวยมอาการของความดนโลหตสง ตองระวงการใชยาทมรสรอน / เผดรอน /รสเบอเมา หรอรสฝาดจด - ในบางรายอาจตองใชยาส าหรบโรคทเปนเฉพาะ เชน ความดนโลหต เบาหวาน โรคหวใจ โรค

ทางสมองและอนๆ รวมกบยาแกอมพฤกษ อมพาต - ในต ารบยาทใชหากมเกลอหรอยาทรสเคมจด ตองระวงการใช (ในผทมปญหาของปหกงหรอไต

หรอมผลตอหวใจ) ขอควรระวงในการใชยาเฉพาะ

ยาสหสธารา สรรพคณ : ชวยกระจายลม แกอาการชาปลายมอ กระตนธาตไฟ รสยา : รสรอน ขอควรระวง : หามใชในผปวยโรคหลอดเลอดสมองทมภาวะของความดนโลหตสงอย เพราะรสยาทรอนจะไปกระตนลม จงท าใหความดนโลหตไมลดลง

12


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต ยาเบญจกล

สรรพคณ : บ ารงธาต ปรบธาต กระตนใหอยากอาหาร รสยา : รสรอน ขอควรระวง : หามใชในผปวยโรคหลอดเลอดสมองทมภาวะของความดนโลหตสงอย เพราะรสยาทรอนจะไปกระตนลม จงท าใหความดนโลหตไมลดลง การประเมนผลกอนการรกษาและฟนฟสภาพ

1. ประเมนความสามารถในการปฏบตกจวตรประจ าวนของผปวย 2. ประเมน Motor power ในการตรวจจะท าการตรวจทง 4 ระยางค

- เกรด/ระดบ 0 = กลามเนอเปนอมพาต/แขนหรอขาไมมการเคลอนไหวเลย - เกรด/ระดบ 1 = กลามเนอไมมแรงหดตวแตใยกลามเนอหดตวได /มการเคลอนไหวปลายนวมอ-เทาไดเลกนอย - เกรด/ระดบ 2 = กลามเนอมแรงทจะเคลอนไหวแนวราบกบพน - เกรด/ระดบ 3 = แขนหรอขาสามารถยกได แตตานแรงทกดไวไมได - เกรด/ระดบ 4 = แขนหรอขาสามารถยกได แตตานแรงทกดไดนอยกวาปกต - เกรด/ระดบ 5 = แขนหรอขามก าลงปกต

หมายเหต : 1. ใชแบบประเมนการปฏบตกจวตรประจ าวนผปวยโรคหลอดเลอดสมอง ดชนบารเธล (The Barthel Activity of Daily Living Index) ในการบนทกประวตและอาการผปวยรวมดวย

2. ตวอยางแบบประเมน Motor power

อางอง: จากหนงสอแนวทางเวชปฏบตของกรมพฒนาการแพทยแผนไทยฯ

13


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน

ใช

ไมใช

ผปวยมอาการของโรคไมเกรน (1)

คลนกบรการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกครบวงจร

สงตอ แพทยแผนปจจบน (3)

ไมใช

การแพทยแผนไทย หรอ การแพทยแผนจน

และ/หรอการแพทยทางเลอก

-การตรวจวนจฉย (4) - การรกษาและฟนฟสภาพ (5) - ค าแนะน าในการปฏบตตว (6) - ประเมนผลและตดตามการ รกษา (7)

ใช

ดขน

ผานเกณฑการคดกรอง (2)

แนวทางเวชปฏบตการดแลรกษาผปวยโรคไมเกรน

ตรวจรกษาตอเนองจนความถและความรนแรงลดลง

14


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน (1) ค าจ ากดความโรค

โรคไมเกรน การแพทยแผนปจจบน โรคไมเกรน เปนกลมอาการปวดศรษะเรอรง เปนๆ หายๆ อาจจะมรอาการคลนไสอาเจยน กลวแสง

กลวเสยง โดยมปจจยทางพนธกรรมและสงแวดลอม การวนจฉยใชอาการทางคลนก โดยใชเกณฑ ICHD-II (2nd edition of International Classification of Headache Disorder )

การแพทยแผนไทย ทางการแพทยแผนไทยโรคไมเกรนเขาไดกบ ลมปะกงหรอลมตะกง เกดเนองจาการตดขดของลมอทธงค

มาวาตา(ลมเบองสง) ทพดจากปลายเทาขนไปศรษะ สงผลใหการไหลเวยนของเลอด ลม เดนไมสะดวก ท าใหมอาการปวดศรษะ ปวดเบาตา ปวดกระบอกตา ปวดขมบ อาจมอาการคลนไสอาเจยนรวมดวย

(2) เกณฑคดกรองทรบผปวยเขารกษา 1.ผปวยตองมลกษณะ อาการปวดศรษะ 2 ใน 4 ขอตอไปน คอ

1) ปวดศรษะขางเดยว 2) ปวดตบๆ ตามจงหวะชพจร 3) ปวดปานกลางถงรนแรง 4) อาการมากขนหากเคลอนไหวออกแรง 2. อาจจะมอาการคลนไสอาเจยน กลวแสง หรอกลวเสยง 3. ไมมไข อณหภมนอยกวา 38 องศาเซลเซยส 4. ความดนโลหต SBP 90-140 mmHg และ DBP 60-9- mmHg 5. ชพจร 60-100 ครง/นาท 6. ไมมประวตอบตเหตทางศรษะ

หมายเหต อาการทตองนกถงกลมโรคทมพยาธสภาพในสมองซงควรสงผปวยพบแพทยแผนปจจบนทนท มดงตอไปน

1. ปวดศรษะเฉยบพลน ทนททนใด และรนแรงมาก เชน Subarachnoid hemorrhage 2. ปวดรนแรงมาก หรออาการเปนมากขนเรอยๆ chronic progressive headache) เชน ปวดถขน

รนแรงขน 3. มอาการและอาการแสดงของการมความดนในกะโหลกศรษะสง (sign of increase intracranial

pressure) เชนคลนไสอาเจยนพง ตาพรามว papilledema 4. ตรวจพบความผดปกตทางระบบประสาทเฉพาะท (focal neurological deficit) เชน ปากเบยว

ออนแรง ชา เดนเซ cranial never palsy 5. พบวามอาการอนๆรวมดวย เชนสมองเสอม ชก ซมสบสน 6. ปวดครงแรกเมออาย >50 ป (ไมเคยปวดเปนๆหายๆ มากอน) 7. มโรคประจ าตวอนรวมดวย เชน มะเรง โรคเลอด (bleeding disorder)

15


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน (3) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน 1. มอาการปวดตอเนองมากกวา 72 ชม. 2. มอาการเรองรงนานกวา 1 สปดาห 3. มอาการภาวะสมองขาดเลอด เชน มความผดปกตทางการมองเหน อาการออนแรงของนวมอ มอ หรอทงแขนและขา มความบกพรองทางการพดชวคราว 4. มอาการแทรกซอนทางระบบประสาท เชน ชก ซมลง อาเจยนพง ควบคมการขบถายไมได เปนตน 5. อณหภม ≥38 องศาเซลเซยส 6. ความดนโลหต SBP ≥ 160 มลลเมตรปรอท หรอ DBP ≥100 มลลเมตรปรอท หลงจากนอนพกแลว 30 นาท 7. ชพจร < 60 ครง/นาท หรอ > 100 ครง/นาท หรอคล าแลวชพจรเบากวาปกต

8. มภาวะแทรกซอนอนตามดลยพนจของแพทยผดแล (4) การตรวจวนจฉย

การแพทยแผนไทย 1. การซกประวต

การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในโรคไมเกรน ตองถามอาการและอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว โดยค านกถงชวงเวลา ฤดกาล ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนตองวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางดงตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหธาตเจาเรอนปจจบนของผปวย

- เนองจากโรคไมเกรน มกเกดในกลมของผทมธาตไฟ/ธาตลมเปนเจาเรอน จะกระท าโทษทรนแรงขน

ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฏฐานการเกดโรค ลมปะกง (ลมตะกง) เกดจากการไหลเวยนของเลอดไปเลยงสมองไมเพยงพอ อาจสมพนธวาโยธาต (ธาตลม) ไดแก ลมอทธงคมาวาตาพการ ท าใหมอาการปวดศรษะ

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดทเรมมอาการเจบปวย มการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม

- เนองจากฤดรอน(คมหนตฤด) เปนสมฏฐานของธาตไฟ และฤดฝน (วสนตฤด) เปนสมฏฐานของธาตลมทจะกระท าใหอาการของโรคไมเกรนรนแรงขน

กาลสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาชวงเวลาใดมอาการเจบปวย หรอการก าเรบของโรคสมพนธกบเวลาหรอไม

- ชวงเวลา 10.00 – 14.00 น. และ 22.00 - 02.00 น. เปนชวงทธาตไฟ (ปตตะ) กระท าโทษ และชวงเวลา 14.00 – 18.00 น. และ 02.00 - 06.00 น. เปนชวงทธาตลม (วาตะ) กระท าโทษ สงผลใหโรคไมเกรนก าเรบรนแรงขน

16


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน ขอมล เหตผล

อายสมฏฐาน อายเปนปจจยสงเสรมในการเกดโรคของผปวย - ชวงอาย16 – 30 ป เปนชวงอายทปตตะเปนเจาสมฏฐานและชวงเวลา

30 ป ถงสนอายไขเปนชวงทวาตะเปนสมฏฐาน สงผลใหรนแรงขน ประเทศสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลกมความสมพนธกบ

ความเจบปวย - ผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบทสง เนนเขา (ประเทศรอน) ม

ปตตะเปนสมฏฐานหลกและผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบน าฝน โคลนตม (ประเทศเยน) มวาตะเปนสมฏฐานหลกท าใหโรคไมเกรนก าเรบ

มลเหตกาลเกดโรค 8 ประการ

เพอใชในการวเคราะหสาเหตวามการก าเรบ หยอน พการของธาตใดทกอใหเกดโรค และเพอใหค าแนะน าในการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสม

- มลเหตทเปนปจจยการกอโรค ไดแก อาหารใหโทษ เชน การรบประทานอาหารรสเยนโดยเฉพาะในชวงมประจ าเดอน การกระทบรอน-เยน การท างานเกนก าลง การใชอรยาบถและทาทางทไมถกตอง การเพงสายตามากเกนไป กอใหเกดความตงเครยด สงผลใหเกดอาการปวดศรษะได

2. การตรวจรางกาย

2.1 การตรวจจบชพจรบรเวณขอ จะพบวาชพจรเตนเรวและแรง ซงเปนลกษณะของวาตะและปตตะ 2.2 การตรวจทางหตถเวช

1. กมหนา วธการตรวจ :ใหผปวยกมหนาคางชดอกโดยผนวดอยดานขางของผปวย สงเกตดองศาการกมหนาจากนนผนวดเลอนตวไปดานหลงของผปวย ตรวจดลกษณะการแขงเกรงของกลามเนอบาและปกสะบก ผนวดใชหลงมอองดความรอนบรเวณตนคอทงสองขาง ตรวจแนวกระดกตนคอรวมถงแนวกระดกสนหลง ปญหาทพบ :มอาการจงบาและตนคอรวมดวย

2. เงยหนา วธการตรวจ :ใหผปวยเงยหนามองเพดาน โดยผนวดนงคกเขาอยดานขางของผปวย โดยสงเกตองศาการเงยหนา ปญหาทพบ :มอาการตงบาและตนคอ

3. เอยงหชดไหลซาย – ขวา วธการตรวจ :ใหผปวยเอยงห ชดไหลซายและขวา โดยใหผปวยยกไหลชวยไดเลกนอย ผนวดสงเกตดองศาของการเอยงคอ ปญหาทพบ :มอาการตงกลามเนอทบา

4. การคล ากลามเนอ กระดกตนคอและความรอน วธการตรวจ: ใหผปวยนงตวตรง ผนวดอยดานหลง ใชมอทงสองขางของผนวดคล ากลามเนอบาตนคอ ของผปวยดวยแรงทเทากนพรอมกนทงสองขาง ใชมอขางหนงจบกระดกตนคอโดยใช

17


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน นวหวแมมอและนวชจบกระดกตนคอ ตงแตกระดกคอขอท 1 ถงกระดกอกขอท 1 เพอสงเกตแนวกระดกตนคอวาสม าเสมอหรอไม (ภาวะเสอมของกระดกตนคอ) และใชหลงมอองความรอนของบาทงสองขาง

ปญหาทพบ: พบการแขงเกรงของกลามเนอบา หรออาจจะมแนวกระดกตนคอผดปกตซงเกดจากความเสอมของกระดกตนคอ แตไมพบความรอน (5) การรกษาและฟนฟสภาพ การแพทยแผนไทย

1. การรกษาดวยหตถเวช โรคลมปะกง 1. นวดพนฐานบา ขางทเปน 2. นวดบงคบสญญาณ 5 หลง ขางทเปน 3. นวดสญญาณ 1,2 และ 5 ศรษะดานหลง 4. นวดสญญาณ 4 หวไหล ขางทเปน โรคลมปะกง มอาการอาเจยนรวมดวย 1. นวดพนฐานบา 2 ขาง 2. บงคบสญญาณ 5 หลง ขางทเปน 3. พนฐานโคงคอ 2 ขาง 4. สญญาณ 4 หวไหล 2ขาง 5. สญญาณ 1-5 ศรษะดานหลง 6. กดบงคบจดจอมประสาท 7. สญญาณ 1-5 ศรษะดานหนา 8. นอนหงายเปดประตลม 2 ขาง 9. พนฐานหลง ขน-ลง 10. สญญาณ 1,2,3 หลง 11. สญญาณ 1,2,3 ขานอก 12. สญญาณ 1,2 ขาใน 13. พนฐานทอง ทาแหวก – นาบ 14. สญญาณ 1-5 ทอง (ระมดระวงในการนวด ผนวดตองมความเชยวชาญ)

2. การประคบสมนไพร การประคบสมนไพรเปนวธการรกษาแบบไทย ซงน ามาใชควบคกบการนวดไทย โดยมากมกจะ

ใชหลงจากการนวดเสรจเรยบรอยแลว ความรอนจากลกประคบซงมตวยาสมนไพรท าใหซมผานผวหนง ชวยบรรเทาอาการปวด ลดอาการบวม อกเสบของกลามเนอ ชวยใหเนอเยอ พงผด ยดตวออก ลดอาการตดขดของขอตอ และเพมการไหลเวยนเลอด ไมควรประคบบรเวณทมการอกเสบหรอบวมในชวง 24 ชวโมงแรก

18


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน 3. การอบสมนไพร

ใชสตรการอบแบบทวไป เพอท าใหการไหลเวยนเลอดเพมขน บรรเทาลดอาการปวดศรษะ ท าใหรสกสดชน แจมใส ผอนคลายความเครยด

4. การรกษาดวยยาสมนไพร อาการปวดศรษะเกดเพราะธาตลมพการ(อทธงคมาวาตา และอโธคมาวาตการ) ท าใหระบบ

เลอดลมในรางกายเดนไมสะดวก หลงการรกษาควรใชต ารบยาสมนไพรกลมยาหอม เพราะเปนยาทมรสสขมหอมหรอรสสขมรอน มสรรพคณในการกระจายเลอดลม แกกองลมละเอยด ชวยบรรเทาอาการปวดศรษะ วงเวยนศรษะ หนามอ เปนตน

ต ารบยา อาการ/สรรพคณ

ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง

ยาหอมทพยโอสถ (วงเวยน)

รสสขมหอม แกลมวงเวยน

ชนดผง รบประทานครงละ 1 – 1.4 กร ม ละลายน ากระสายยา เมอมอาการ ทก 3 – 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง

-ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในก ล ม ส า ร ก น เ ล อ ด เ ป น ล ม(anticoagulant)และยาตานการจบตวของเกรดเลอด (antiplatelets) -ควรระว งการ ใช ย าอย า งต อ เ น อ งโดยเฉพาะอยางยงในผปวยท มความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดการสะสมของการบรและเกดพษได -ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

ยาหอมเทพจตร (วงเวยน บ ารงหวใจ)

รสสขมหอม แกลมกองละเอยดไดแก อาการหนามด ตาลาย สวงสวาย (อาการทรสกใจหวว วงเวยน คลนไสตาพรา จะเปนลม) ใจสน และบ ารงดวงจตใหชมชน

ชนดผง รบประทานครงละ 1 – 14 กรม ลายน าสก เมอมอาการ ทก 3 – 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ชนดเมด รบประทานครงละ 1 – 14 กรม เมอมอาการทก 3 – 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง

-ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกรดเลอด (antiplatelets) -ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดการสะสมของการบรและเกดพษได -ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

19


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง

ยาหอมนวโกศ (วงเวยน อาเจยน)

รสสขมรอน แกลมวงเวยน ค ล น เ ห ย นอาเจยน

ชนดผง รบประทานครงละ 1 – 2 กรม ลายน ากระสาย เมอมอาการ ทก 3 – 4 ช ว โมง ไมควรเกนวนละ 3 ครงน ากระสายยาทใช -กรณ แ ก ล ม ว ง เ ว ยน คลนเหยนอาเจยน (ลมจ ก แ น น ใ น อ ก ) ใ นผ ส ง อ า ย ใ ช ล ก ผ ก ช (15กรม) หรอเทยนด า (15กรม ) ต ม เปนน ากระสายยา ชนดเมด รบประทานครงละ 1-2 กรม ทก 3-4 ชวโมง เมอมอาการไมควรเกนวนละ 3 ครง

ขอหามใช -หามใชในผหญงตงครรภและผทมไข ค าเตอน -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และย า ต า น ก า ร จ บ ต ว ข อ ง เ ก ร ด เ ล อ ด(antiplatelets) -ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

ยาหอมอนทจกร (ขบลม คลน เหยนอาเจยน)

รสสขม แกคลนเหยนอาเจยน

ชนดผง รบประทานครงละ 1 – 2 กรม ลายน ากระสายยา ทก 3 – 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง น ากระสายยาทใช ใชน าลกผกชเทยนด า ถาไมมใชน าสก ชนดเมด รบประทานครงละ 1 -2 กรม ทก 3-4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง

ขอหามใช - หามใชในผหญงตงครรภและผทมไข ค าเตอน - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาต านการจบตวของเกรด เลอด (antiplatelets) -ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

2. ยาต ารบปรงเฉพาะราย การใชยาตามภมปญญาการแพทยแผนไทยและการแพทยพนบาน ทมอยต าราหรอในทองถนทมการใชตอกนมา โดยพจารณาอาการของผปวยแตละราย ตามดลพนจของแพทยแผนไทย

20


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม


แนวทางเวชปฏบตการรกษาดแลรกษาผปวยโรคขอเขาเสอม

ผปวยมอาการของโรคขอเขาเสอม (1)

ผานเกณฑการคดกรอง (2)

คลนกบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกครบวงจร

ดขน

ตรวจรกษาตอเนองจนผปวยมอาการปวดลดลง และด ารงชวตไดดขน

การแพทยแผนไทย

- การตรวจวนจฉย (4) - การรกษาและพนฟสภาพ (5) - ค าแนะน าการปฏบตตว (6) - ประเมนผลและตดตามการรกษา (7)

ไมใช

ใช

ไมใช

ใช

21


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม (1) ค าจ ากดความ

โรคขอเขาเสอม การแพทยแผนปจจบน

โรคขอเขาเสอม หรอ osteoarthritis of knee คอโรคทมการเสอมของขอเขา ต าแหนงทมการเปลยนแปลงอยางชดเจน คอ ทกระดกผวขอ (articular cartilage) ชนดทมเยอบ (diarthrodial joint) โดยพบการท าลายของกระดกออนผวขอ และกระดกบรเวณใกลเคยง เชน ขอบกระดกในขอ (subchondral bone) หนาตวขนมการเปลยนแปลงของน าไขขอ ท าใหการหลอลนลดลง มกพบในผอาย โดยลกษณะทางคลนกทส าคญ คอ อาการปวด มลกษณะปวดตอๆ ทวๆ ไปบรเวณขอเขา ไมสามารถระบต าแหนงปวดไดชดเจน และมกปวดเรอรงอาการปวดจะมากขนเมอมการใชงานหรอลงน าหนกลงบนเขา และจะทเลาลงเมอพกการใชงาน เมอการด าเนนโรครนแรงขนอาจท าใหมอาการปวดตลอดเวลา แมในชวงเวลากลางคนรวมดวย ขอฝด (stiffness) จะมการฝดของขอในชวงเชาหรอหลงจากพกการใชขอนานๆ แตมกไมเกน 30 นาท ขอบวมและผดรป (swelling and deformity) อาจพบขาโกง (bow leg) หรอขอเขาฉง(Knock knee) สญเสยการเคลอนไหวและการท างาน เชน ผปวยมอาการเดนไมสะดวก มเสยงดงกรอบแกรบ (crepitus) ในขอเขาขณะเคลอนไหว การแพทยแผนไทย โรคขอเขาเสอมทางการแพทยแผนไทยจดอยในโรคลมชนดหนง คอลมจบโปงเขา หมายถง เปนโรคลมทท าใหขอตอหลวม มน าในขอ ขดในขอ แบงออกเปน 2 ชนด ดงน 1) ลมจบโปงน าเขา คอ ลมจบโปงชนดหนง มการอกเสบรนแรงของขอเขา ท าใหมอาการปวด บวม แดง รอน และอาจมไขรวมดวย 2) ลมจบโปงแหงเขา คอ ลมจบโปงชนดหนง มการอกเสบเรอรงของขอเขา ท าใหมอาการปวด บวมบรเวณขอเลกนอย (2) เกณฑคดกรองทรบผปวยเขารกษา

1) มอาการปวดตอๆ บรเวณขอเขา 2) มเสยงดงกรอบแกรบ (crepitus) ในขอเขาขณะเคลอนไหว 3) ขอฝดตอนเชานานนอยกวา 30 นาท และมขอจ ากดในการเคลอนไหวขอเขา 4) อายไมนอยกวา 40 ป 5) ตามดลยพนจของแพทย

(3) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน 1) มการอกเสบเฉยบพลน บรเวณขอเขา ไดแก อาการปวด บวม แดง หรอรอน 2) ตรวจพบกอนบรเวณขอเขา 3) ตรวจพบการฉกขาดของผวหนง กลามเนอ หรอเสนเอน บรเวณขอเขา 4) ตรวจพบโรค/ภาวะ ความผดปกตของขอจากสาเหตอน เชน เกาต รมาตอยด เปนตน หรอตามดลยพนจของแพทย

22


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม (4) การตรวจวนจฉย

การแพทยแผนไทย 1. การซกประวต

การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในโรคขอเขาเสอม ตองถามอาการและอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว โดยค านงถงชวงเวลา ฤดกาล ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางดงตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหวาธาตเจาเรอนของผปวย

- โรคขอเขาเสอม มกเกดในกลมของผปวยทเปนเตโชธาต(ธาตไฟ) และวาโยธาต(ธาตลม) เปนเจาเรอน ซงจะกระท าโทษทรนแรงกวาผทมธาตเจาเรอนอนๆ

ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฏฐานการเกดโรค - โรคขอเขาเสอม มกมอาการปวดเขา ซงเกดจากธาตไฟหยอนเปนอนดบแรก หลงจากนน ธาตลมเกดพการตามมา ท าใหการไหลเวยนโลหตไมสะดวกในบรเวณขอเขา เกดการคงคางของธาตลมบรเวณเขา ท าใหมงสง (กลามเนอ) นหาร (เสนเอน) ลสกา(ไขขอ)พการ คอ มอาการปวดตง ขด ในบรเวณหวเขา

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดทเรมมอาการเจบปวย มอาการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม - เนองจากฤดรอน (คมหนตฤด) เปนสมฏฐานของเตโชธาต(ธาตไฟ)และฤดฝน (วสนตฤด) เปนสมฏฐานของวาโยธาต (ธาตลม) ทจะกระท าใหอาการโรคขอเขาเสอมมความรนแรงขน

อายสมฏฐาน. เพอดอายของผปวยซงอาจเปนปจจยสงเสรมใหเกดโรค - ชวงอาย 10-32ป พกดปตตะเปนสมฏฐานเตโชธาตเรมมความเสอมและชวงอาย 32 ปถงสนอายขยพกดวาตะเปนสมฏฐานของวาโยธาตเรมมอาการก าเรบซงทงสองสมฏฐานมความสมพนธกนสงผลใหมโรคมอาการรนแรงขน

ประเทศสมฏฐาน เพอใชรวมประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลกมความสมพนธกบอาการเจบปวยหรอไม - ผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบทเปนทสงเนนเขา (ประเทศรอน)เตโชธาต (ธาตไฟ) และผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบทเปนน าฝน โคลนตม (ประเทศเยน) วาโยธาต (ธาตลม) กระท าโทษท าใหโรคก าเรบมากขน

มลเหตการเกดโรค ๘ ประการ

เพอใหทราบสาเหตและความสมพนธของโรคซงอาจจะท าใหโรคก าเรบมากขน ปจจยเสยงทท าใหเกดภาวะขอเขาเสอมคอ - อาหารผปวยทมขอเขาเสอมมอาหารหลายอยางทแสลงกบโรค ไดแก ขาวเหนยวหนอไมเครองในสตว เหลาเบยรหากบรโภคมากเกนไปอาจมผลตอการหายของโรคไดนอกจากนอาหารทมรสหวานมากไปจะท าใหลมในเสนอทาก าเรบสงผลท าใหมอาการปวดขดในเขาได

23


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม ขอมล เหตผล

- อรยาบถการยนการเดนการนงยองๆ เปนเวลานานการเดนขน-ลงบนไดบอยๆการยกของหนกผดทาทางลกยนอยางรวดเรว นงเกาอเตยนงพบเพยบนงขดสมาธเปนตนท าใหเสนเอนเปลยนไปจากปกตท าใหเกดโรคได - การกระทบรอน-เยนหากกระทบความรอนมากๆจะท าใหปตตะก าเรบ มอาการบวมแดงรอนมากขนหากกระทบหรอสมผสอากาศเยนหรอแมกระทงการรบประทานอาหารรสเยนมากเกนไป จะท าใหวาตะหยอน เพมความปวดขดในขอเขามากขน - ท าการเกนก าลงกายรวมถงการออกก าลงกายหกโหมหรอรนแรงมากเกนไปยอมท าใหอวยวะนอยใหญเคลอนไหวผดปกตกลามเนอเสนเอนตางๆเกดการตงตวแขงเกรงยอมน ามาสภาวะขอเขาเสอมไดหรอแมกระทงผทเปนภาวะขอเขาเสอมแลวหากตองท าการเกนกวาก าลงของตนกยอมสงผลตอการหายจากโรคไดเชนกน

2. การตรวจรางกาย 2.1 การตรวจรางกายทวไปตามแนวทางการแพทยแผนปจจบนโดยดสภาพทวไปเชนสผวความรอนคล าดจดเจบการบวมเปนตน 2.2 การตรวจรางกายทางหตถเวช 1) การวดสนเทา

วธการตรวจ : ใหผปวยนอนหงายเหยยดขาตรงผตรวจนงคกเขาอยดานขางของผปวยใชมอดานบนจบขอเทาผปวยชดกนใชมอทอยดานลางดนปลายฝาเทาขนแลวพดตรวจสงเกตดต าแหนงสนเทาของผปวย ปญหาทพบ : สนเทาขางทเปนจะสน 2) ตรวจสภาพความโกงของเขา วธการตรวจ : ผปวยนอนหงายเหยยดขาตรงพดตรวจนงคกเขาอยดานขางของผปวยใชมอดนปลายฝาเทาขนใหสดมอดานบนของผตรวจสอดใตเขาเพอตรวจสภาพความโกงของเขาทงสองขาง ปญหาทพบ : พบชองวางใตเขาขางทเปนมากกวาอกขางหนง 3) เขยอนขอเขาและการคลอนสะบาเขา วธการตรวจ : ผปวยนอนหงาย เหยยดขาตรงพดตรวจนงคกเขาอยดานขางของผปวยใชมอขางหนงจบสะบาเขาดานบน และมออกขางหนงจบขอเขาดานลางท าการยกขอเขาขน-ลงและใชมอของผตรวจดานปลายเทาของผปวย (มอดานนอก)จบลกสะบาของเขาขางทเปนยกสะบาเขาไป-มาเพอคลอนสะบาเขา ปญหาทพบ : พบมความฝด การเคลอนไหวของสะบาเขาขางทเปนเกดการยดตด(สะบาเจา)หรอเคลอนไหวไดนอยกวาขางปกตและมเสยงดงกรอบแกรบ (หนปนเกาะ) ภายในขอเขา 4) วดองศาเขา วธการตรวจ : พดตรวจนงคกเขาดานขางของผปวยจบขาของผปวยงอขนดนใหสนเทาเขาไปชดกนยอยแลวจบขาผปวยดนขนใหสนเทาแตะบรเวณต าแหนงหวตะคาก (แงกระดกเชงกรานใตบนเอว)ท าทงสองขาง ปญหาทพบ : งอเขาเอาสนเทาชดกนยอยและชดต าแหนงหวตะคากขางทเปนพบวางอไมไดองศาและมอาการเจบเสยวภายในขอเขา

24


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม 5) การตรวจสอบสภาพขอเขา วธการตรวจ : ใหผปวยนอนหงายล าตวตรงพดตรวจนงคกเขาดานขางผปวยตรงกบต าแหนงของเขาขางทเปนผตรวจสงเกตลกษณะทวไปของเขาขางทเปนเชน การอกเสบ ปญหาทพบ : พบวาบางสวนของเขาขางทเปนมอาการบวมไมแดงในบรเวณทบวมมความรอนเลกนอย 6) การทาปนแดงบรเวณเขา - ถาเปนโรคจบโปงน าเขาปนแดงจะมลกษณะเงาเยมทบรเวณจดเจบ - ถาเปนโรคจบโปงแหงเขาปนแดงจะแหงสม าเสมอตามธรรมชาต

(5) การรกษาและฟนฟสภาพ

การแพทยแผนไทย 1. การรกษาโดยการนวดไทย

เนองจากโรคขอเขาเสอม เกดจากธาตไฟหยอน (ชรนคค) สงผลใหธาตลมพการ (องคมงคานสารวาตา) มอาการปวดขดในขอเขา ท าใหขอเขาฝด เคลอนไหวไมสะดวก การรกษาโดยการนวดเปนการชวยกระตนการไหลเวยนเลอดใหดขน ชวยลดอาการดงกลาว

สตรการนวด จบโปงน า 1. นวดพนฐานขา เปดประตลม 2. นวดสญญาณ 1-3 เขา ทานงพบเพยบ 3. นวดสญญาณ 1-4 ขาดานนอก เนนสญญาณ 4 หามเขยอนขอเขา 4. นวดสญญาณ 1-4 ขาดานใน เนนสญญาณ 3,4 หามเขยอนขอเขา สตรการนวด จบโปงแหง 1. นวดพนฐานขา เปดประตลม 2. นวดสญญาณ 1-3 เขา ทาไขวมอ 3. นวดสญญาณ 1-4 ขาดานนอก เนนสญญาณ 4 เขยอนขอเขา 4. นวดสญญาณ 1-4 ขาดานใน เนนสญญาณ 3,4 หามเขยอนขอเขา

2. การประคบสมนไพร ประคบหลงจากการนวดเสรจแลว ความรอนจากลกประคบซงมตวยาสมนไพรจะซมผานผวหนง ชวยบรรเทาอาการปวดเมอย ลดอาการบวม อกเสบและอาการเกรงของกลามเนอ เสนเอน ขอตอ ลดอาการตดขดและชวยเพมการไหลเวยนเลอดในบรเวณขอเขา ไมควรประคบบรเวณทมอาการอกเสบหรอบวมใน 24 ชวโมงแรก

3. การรกษาดวยยาสมนไพร หลกการรกษาทส าคญ คอการปรบสมดลของธาตลมในรางกาย โดยการจายยาทมรสรอนสขม เพอกระตน

เลอดลมบรเวณเขา และไมใหธาตลมมการคงคางบรเวณเขามากเกนไป ไมควรจายยาทมรสรอนมากเกนไปในผปวยทมอาการบวม แดง รอน รวมดวย เนองจากเปนการกระตนใหธาตไฟก าเรบ อาจท าใหมอาการอกเสบมากขนได ยาทใชจงควรเปนยาทมรสสขมรวมดวย

25


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม การรกษาภาวะขอเขาเสอมโดยใชยาสมนไพรแบงเปน 2 สวน คอ

1) การใชยาในบญชยาหลกแหงชาต ขอบงใชยาในบญชยาหลกแหงชาตทปรากฏในฉลากยา อาจไมเฉพาะเจาะจงวาใชรกษาอาการปวดหรอ

บรรเทาอาการอกเสบของกลามเนอทเกดจากภาวะขอเขาเสอม แตเนองจากสารสกดหรอต ารบยานนๆ มสรรพคณในการบรรเทาอาการปวดและตานการอกเสบในทนจงน ามาเปนขอบงใชในการรกษาโรคและอาการขอเขาเสอม ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2558 ทแนะน าใหใชในการรกษาโรคขอเขาเสอม มดงตารางตอไปน

ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง

ยาเถาวลยเปรยง (แกปวดกลามเนอ)

รสเบอเอยน บรรเทาอาการปวดกลามเนอ ลดการอ ก เ ส บ ข อ งกลามเนอ

รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ3 ครง หลงอาหารทนท

ขอหามใช -หามใชในหญงตงครรภ

ขอควรระวง -ควรระวงการใชในผปวยเปนแผลในกระเพาะอาหาร/ล าไส เลกสวนตน เนองจากเถาวลยออกฤทธคลายยาแกปวดกลมยาตานการอกเสบท ไม ใช ส เ ต ย ร อ ย ด (Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drogs; NSAIDS) -อาจท าใหเกดอาการระคายเคองระบบทางเดนอาหาร อาการไมพงประสงค ปวดทอง ทองผก ปสสาวะบอย คอแหง ใจสน

ยาผสมเถาวลยเปรยง (แกปวดกลามเนอ)

รสมนรอน เมาเบอ บรรเทาอาการปวดเมอยตามรางกาย

รบประทานครงละ 900 มลลกรม – 1.5 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหารทนท

ขอหามใชและขอควรระวง -เหมอนยาเถาวลยเปรยง

ยาผสมโคคลาน (แกปวดกลามเนอ)

รสขมเมาเบอ บรรเทาอาการปวดเมอยตามรางกาย

รบประทานครงละ 1กรม ชงน ารอนประมาณ 120-200 มลลลตร วนละ 3 ครงกอนอาหาร ชนดตม น าตวยาทงหมดมาเตมใหน าทวมตวยา ตมน าเคยว สามสวนเหลอหนงสวน ดมครงละ 120-200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร

ไมมขอมล

26



ต ารบยา อาการ/

สรรพคณ ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง

ยาสหสธารา (แกเสน มนชา)

รส เ ผ ด ร อน ขบลมในเสน แกโรคลมกองหยาบ

รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม ว น ล ะ 3 ค ร ง กอนอาหาร

ขอหามใช : หามใชในหญงตงครรภ และผทมไข ขอควรระวง -ควรระวงการบรโภคในผปวยโรคความดนโลหตสง โรคหวใจ ผปวยแผลในกระเพาะอาหาร/ล าไสเลกสวนตน และกรดไหลยอน เนองจากเปนต ารบยารสรอน -ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากเกดอาการสะสมของการบรและอาจเกดพษได - ควรระวงการใชรวมกบยาphenytoin,propranolol,theophylline และrifampicin เนองจากต ารบนมพรกไทยในปรมาณสง อาการไมพงประสงค รอนทอง แสบทอง คลนไส คอแหง ผนผนคน

ยากษยเสน (แกคลายกลามเนอ)

รสรอน เมาเบอหอม บรรเทาอาการปวดหลง ปวดเอว ปวดเมอยตามรางกาย

รบประทานครงละ 750 มลลกรม -1 กรม วนละ 4 ครง กอนอาหารและกอนนอน

ขอหามใช:หามใชในหญงตงครรภ หญงใหนมบตร และเดก ขอควรระวง -ควรระวงการใชยาในผปวยทแพเกสรดอกไม -ควรระวงการรบประทาน รวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (antiplatelets) -ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบไตเนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษไดอาการไมพงประสงค แสบรอนยอดอก

27



ต ารบยา อาการ/สรรพคณ

ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง

ยาธรณสณฑะฆาต (แกคลายกลามเนอ ระบาย)

รสเผดรอน ปรา เมาเบอเปรยว( ชวยใหลมทค งคาง ตามเสนและเสมหะทผดปกตถกขบออกไป ลดอ า ก า ร ป ว ดบรเวณเสนเอนกลามเนอ และข อ ต อ ) แกกษยเสนเถาดาน

ชนดผงรบประทานครงละ 500 mg ถง 1 กรม ละลายน าสกหรอผสมน าผ ง ปนเปนลกกลอน วนละ 1 คร งก อนอาหารเช าหร อก อนนอนช น ด เ ม ด ช น ดลกกลอน และชนดแคปซล รบประทานค ร ง ล ะ 500 มลลกรมถง 1กรมวนล ะ 1 ค ร ง ก อ นอาหารเชาหรอกอนนอน

ขอหามใช : หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตร และเดก ขอควรระวง- ควรระวงการรบประทานรวมกบ ย า ใ น ก ล ม ส า ร ก น เ ล อ ด เ ป น ล ม (anticoagulants) และยาตาน การจบตวของเกลดเลอด (antipletelets) -ควรระวงการใช ยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ค ว ร ร ะ ว ง ก า ร ใ ช ร ว ม ก บ ย า phenytoin,propranolol,theophylline และ rifampicin เน องจากต ารบนมพรกไทยในปรมาณสง ควรระวงการใชในผปวยสงอาย

ยาประคบ (แกคลายกลามเนอ)

ประคบเพอลดอาการปวด และชวยคลายกลามเนอ เอนและขอ กระตนหรอเพมการไหลเวยนโลหต

น ายาประคบไปนง แลวใชประคบ ขณะยงอน วนละ 1-2 ครง ลกประคบ 1 ลกสามารถใชได 3-4 ครง โดยหลงการใชแลวผงใหแหง กอนน าไปแชตเยน

ขอหาม - หามประคบบรเวณทมบาดแผล -หามประคบเมอเกดการอกเสบเฉยบพลน หรอมอาการอกเสบ บวม แดง รอนในชวง 24 ชวโมงแรกเนองจากจะท าใหอกเสบบวมมากขน และอาจมเลอดออกตามมาได โดยควรประคบหลง 24 ชวโมง ขอควรระวง - ไมควรใชลกประคบทรอนเกนไป โดยเฉพาะบรเวณผวหนงทเคยเปนแผลมากอนหรอบรเวณทมกระดกยน และตองระวงเปนพษในผปวยโรคเบาหวาน อมพาต เดกและผสงอาย เพราะมกมความรสกในการรบรและตอบสนองชา อาจท าใหผดหนงไหมพองไดงาย - หลงจากการประคบสมนไพรเสรจใหมๆ ไมควรอาบน าทนทเพราะเปนการลางตวยาจากผดหนง และรางกายยงไมสามารถปรบตวไดทนท (จากรอนเปนเยนทนททนใด)อาจท าใหเกดเปนไขได -ควรระวงการใชในผทแพสวนประกอบในยาประคบ

28



การพอกเขา เปนการน าสมนไพรทมสรรพคณชวยลดการอกเสบของขอเขาทหาไดงายจากทองถน น ามาพอกทงไวชวในระยะเวลาหนง เพอบรรเทาอาการปวดเขา

ขนตอนการท ายาพอกดดพษ เฉพาะสตรจากเอกสารการสอนชดวชา เวชกรรมแผนไทย สาขาวทยาศาสตรส ขภาพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช เลม 1 หนา 325 (ซงทางกลมท 4 ไดเลอกสาธตสตรยาพอกน)

1. ยาทใชเปนยาพอก มสวนประกอบ คอ กมน าเจดยอด ยอดตะขบเจดยอด ดองดงหวขวาน ขง กระเทยมพรกไทย 2. น าสมนไพรทเตรยมไวทงหมด ใสพอเขากนหมอ น าไปตงไฟ คนไปเรอยๆ ใหเกรยม 3. พอสกเกรยมดแลว น ามาต าหรอบดใหละเอยด 4. น าสมนไพรทละเอยดแลว เคลากบสรา 5. น าสมนไพรทเคลากบสราใสลงไปในส าล แลวกลบดาน น าดานทมสมนไพรพอกบรเวณทเปน เชน เขา

6. รอจนผปวยรสกไมเยน ประมาณ 10-15 นาท (แอลกอฮอลระเหยออกหมด) แลวกน าออกได หมายเหต : การน าไปพอกเชนนจะชวยถอนพษอาการอกเสบตามขอตางๆ ทมอาการ ปวด บวมแดง รอน เชน โรคเกาท โรงจบโปง

29


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ

ไมใชสงตอ

แพทยแผนปจจบน (3)

ผปวยอาการทองอดทองเฟอ (1)

ผปวยมอาการของโรคทองอดทองเฟอ (1)ผปวยมอาการของโรคขอเขาเสอม

คลนกบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

ผานเกณฑการคดกรอง (2) (2)

ใช

ใช

ใช

ไมใช

ไมใช

การแพทยแผนไทยการแพทยแผนไทย

- การตรวจวนจฉย (4) - การรกษาและการฟนฟ (5) - ค าแนะน าและการปฏบตตว (6) - ประเมนผลและตดตามการรกษา (7)

ดขนดขน

สนสดการรกษาตรวจรกษาตอเนองจนผปวยมอาการปวดลดลง

และด ารงชวตไดดขน

30


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ (1) ค าจ ากดความโรค

อาการทองอดทองเฟอ การแพทยแผนปจจบน

ทางการแพทยแผนปจจบน คอ อาการไมสบายทองตรงบรเวณยอดอกหรอใตลนป ทเกดขนระหวางหรอหลงกนอาหาร โดยมอาการอยางใดอยางหนง หรอหลายอยางรวมๆกน เชน จกเสยด แนนทอง ทองอด ทองเฟอ มลมในทอง เรอบอย แสบทอง เรอเปรยว คลนไสหรออาเจยนเลกนอย อาการจะเปนเฉพาะบรเวณระดบเหนอสะดอ จะไมมอาการปวดทองใตสะดอ และไมมความผดปกตเกยวกบการขบถายรวมดวย อาการนพบไดเกอบทกคนทงเดกและผใหญ บางรายเปนครงคราว บางรายอาจเปนๆหายๆ เรอรง อาจมสาเหตไดหลากหลาย ตงแตเลกนอยจนถงโรคท รนแรง และความผดปกต (พยาธสภาพ) อาจอยทงในและนอกกระเพาะอาหารและส าไส

การแพทยแผนไทย

ทางการแพทยแผนไทยไมไดกลาวถงอาการทองอดทองเฟอโดยตรง อาการทองอดทองเฟอเปนอาการทบงบอกวามธาตลม โดยเฉพาะลมโกฏฐาสยาวาตาพการ (ก าเรบ) อาการทพบโดยท วไปคอ ปวดทอง จกเสยดแนนเฟอ จกอก พะอดพะอม อาจมเรอหรอผายลมบอย หากเรอหรอผายลมไมออก ผปวยจะรสกอดอดและไมสบายทองมากยงขน เหตทท าใหธาตลมก าเรบหรอพการ มกเปนผลจากภาวะธาตทงสเสยสมดล คอธาตดน น า ลม ไฟ ธาตใดธาตหนงหรอหลายธาตก าเรบ หยอน พการ แลวสงผลใหธาตลมก าเรบมากขน เกดอาการทองอดทองเฟอ เชน การรบประทานอาหารใหมๆ (อทรยง) หากเปนอาหารประเภททยอยยาก หรอไมยอย อนเนองมาจากไฟปรณามคค (ไฟยอยอาหาร) มก าลงไมพอ ท าใหธาตลมก าเรบขนจงท าใหเกดอาการทองอดทองเฟอ

(2) เกณฑคดกรองทรบผปวยเขารกษา 1. ผปวยมอาการปวดทอง จกแนนทอง ทองอดทองเฟอ เรอ 2. มอาการปวดแสบเวลาหวหรอหลงรบประทานอาหารอมใหมๆ 3. คล าไมพบกอนในทอง

(3) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน 1. ในคนสงอาย เชน อายเกน 40 ป เพงจะเรมมอาการทองอดทองเฟอ เกดขนในชวงเวลาสน ๆ

เนองจาก พบวามะเรงของกระเพาะอาหาร หรอตบ มกจะพบในคนอายเกนกวา 40 ป 2. ในคนทมอาการทองอดรวมกบมน าหนกลด 3. มอาการซด ถายอจจาระด า 4. มอาเจยนตดตอกน หรอกลนอาหารไมได 5. ตวเหลอง ตาเหลอง หรอมกอนในทอง 6. ปวดทองมาก 7. ทองอดแนนทองมาก 8. การขบถายอจจาระเปลยนแปลงไป

31


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ (4) การตรวจวนจฉย

การแพทยแผนไทย 1. การซกประวต การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในกลมอาการทองอดทองเฟอ ตองถาม

อาการและอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว ดงนนตองค านงถงชวงเวลา อาย อาหารทรบประทาน ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนตองวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางดงตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหธาตเจาเรอนของผปวย ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฏฐานการเกดโรค อาการทองอดทองเฟอ มกมอาการปวดทอง

จกเสยดแนนทอง ทองอด ทองเฟอ บางรายอาจมอาการเรอรวมดวย ซงสมพนธกบเตโชธาต (ธาตไฟ) ไดแก ไฟปรณามคค (ไฟยอยอาหาร) วาโยธาต (ธาตลม) ไดแก ลมโกฏฐาสยาวาตา (ลมพดในล าไส ในกระเพาะอาการ) ลมอทธงคมาวาตา (ลมพดขนเบองบน) ปถวธาต (ธาตดน) ไดแก กรสง (อาหารเกา) อทรยง (อาหารใหม)

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดเรมมการเจบปวย และอาการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม

อายสมฏฐาน เพอดอายของผปวย ซงอาจเปนปจจยสงเสรมใหเกดโรค กาลสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาชวงเวลาใดมอาการเจบปวย หรอ

การก าเรบของโรค มความสมพนธกบเวลาหรอไม ประเทศสมฏฐาน เพอใชรวมประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลก มความสมพนธกบ

อาการเจบปวยหรอไม มลเหตการณเกดโรค 8 ประการ

เพอใหทราบสาเหตและความสมพนธของโรค ซงอาจท าใหโรคก าเรบมากขน เชน การรบประทานอาหารรสจด การอดขาว อดน า เปนตน

2) การตรวจรางกาย

1) การประเมนลกษณะทวไป - ดสหนาผปวยไมสดชน

2) การตรวจ : ด คล า เคาะ ฟง - เคาะทองแลวเกดเสยงโปรงของลมในทอง (เชน Bowel sound)

32


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ (5) การรกษาและการฟนฟ

การแพทยแผนไทย 1. รกษาดวยยาสมนไพร

1.1 ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2559 ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง

ขมนชน (แกทองอด จก)

รสฝาดหวานเอยน บรรเทาอาการแนนจกเสยด ทองอด ทองเฟอ

ร บ ป ร ะ ท า น ค ร ง ล ะ 500 มลลกรม - 1 กรม วนละ 4 ครง หลงอาหารและกอนนอน

ขอหามใช หามใชกบผททอน าดอดตน หรอผทไวตอยาน ขอควรระวง – ควรระวงการใชกบผปวยโรคนวในถงน าด หญงตงครรภ และเดก - ควรระวงการใชยานรวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานการจบ ตวของเกลดเลอด (antiplatelets) ยาทกระบวนการเมแทบอลซม ผานเอนไซม Cytochrome P450 ยารกษาโรคมะเรงบางชนด เชน doxorubicin, chlormethine, cyclophosphamide และ camptothecin เนองจาก curcumin อาจมผลตานฤทธยา ดงกลาว

ขง (แกทองอด จก) รสหวานเผดรอน - บ ร ร เ ท า อ า ก า รทองอด ขบลม แนนจกเสยด - ปองกนและบรรเทาอาการคลนไส อาเจยน ทมสาเหตจากการเมาร ถ เ ม า เ ร อ แ ล ะปองกนอาการคลนไส อ า เ จ ย น ห ล ง ก า รผาตด

รบประทานวนละ 2 – 4 กรม ขอควรระวง - ควรระวงการใชยานรวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานก า รจ บ ต ว ขอ ง เ กล ด เ ล อ ด (antiplatelets) - ควรระวงการใชกบผปวยโรคนวในถงน าด - ไมแนะน าใหรบประทานในเดกอายต ากวา 6 ขวบ อาการไมพงประสงค อาการแสบรอนบรเวณทางเดนอาหาร อาการระคายเคองบรเวณปากและคอ

33


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ ต ารบยา อาการ/

สรรพคณ ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง

ยาธาตอบเชย (ขบลม แนน เฟอ)

รสฝาดหวาน ขบลม บรรเทาอาการท อ งอ ด ทองเฟอ

รบประทานครงละ 15 - 30 มลลลตร วนละ 3 ครง หลงอาหาร

ขอควรระวง ควรระวงการใ ช ย า อ ย า ง ต อ เ น อ ง โดย เฉพาะอย า งย ง ในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได

ยาธาตบรรจบ ( แ ก ท อ ง อ ด ร ะ บ า ย แ กท อ ง เ ส ย ไ ม ต ดเชอ)

รสสขมรอน บรรเทาอาการทองอด ทองเฟอ

ชนดผง - ผใหญ รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน ากระสายยา วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ - เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม ละลายน ากระสายยา วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ น ากระสายยาทใช กรณแกทองอด ทองเฟอ - ใชกระเทยม 3 กลบ ทบชงน ารอนหรอใชใบกะเพราตมเปนน ากระสายยา ถาหาน ากระสายยาไม ได ให ใชน าสกแทน ชนดแคปซ ล แล ะชน ด ล ก กลอน - ผ ใ หญ รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ - เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ

ขอหามใช -หามใชในหญงตงครรภ และผทมไข ขอควรระวง - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และ ยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางย ง ใ น ผ ป ว ย ท ม ค ว า มผ ด ป ก ต ข อ ง ต บ ไ ต เนองจาก

ยาหอมนวโกศ (แกวงเวยน ขบลม)

รสสขมรอน บรรเทาอาการทองอดทองเฟอ ขบลม

ชนดผง รบประทานคร งละ 1 - 2 กรม ละลายน ากระสาย เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควร เกนวนละ 3 ครง น ากระสายยาท ใช - กรณแกลมวงเวยน คลนเหยน อาเจยน (ลมจกแนนในอก) ในผสงอาย ใชน าลกผกชหรอเทยนด าตมเปนน ากระสายยา

ขอหามใช หามใชในหญงตงครรภ และผทมไข ขอควรระวง - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และ ยาต านการจ บต ว ของเ ก ล ด เ ล อ ด (antiplatelets)

34


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง

- กรณแกลมปลายไข หลงจากฟนไขแลวย งมอาการ เชน คลนเหยน วงเวยน เบออาหาร ทองอด ออนเพลย ใชกานสะเดา ลกกระดอม และเถาบอระเพด ตมเปนน ากระสายยา ถาหาน ากระสายยาไมไดใหใชน าสกแทน

- ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

ยาหอมอทรจกร (ขบลม)

รสสขมรอน แกลมบาดทะจต แกคลนเหยนอาเจยน และแกลมจกเสยด

ชนดผง รบประทานครงละ 1 – 2 กรม ละลายน ากระสายยา ทก 3 – 4 ชวโมง ไมควรเกน วนละ 3 ครง น ากระสายยาทใช - กรณแกลมบาดทะจต ใชน าดอกมะล - กรณแกคลนเหยนอาเจยน ใชน าลกผกชเทยนด าตม ถาไมมใชน าสก - กรณแกลมจกเสยด ใชน าขงตมชนดเมด รบประทานครงล ะ 1 - 2 ก ร ม ท ก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง

ข อ ห า ม ใ ช ห า ม ใ ช ใ น ห ญ งตงครรภ ขอควรระวง - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมส า ร ก น เ ล อ ด เ ป น ล ม (anticoagulant) และ ยาตานก า ร จ บ ต ว ข อ ง เ ก ล ด เ ล อ ด (antiplatelets) - ควรระวงการใชกบผปวยทมประวตแพเกสรดอกไม

(7) การประเมนและตดตามผลการรกษา 1. ตดตามผลการรกษาโดยนดเพอประเมนอาการและอาการแสดงตามเกณฑการรกษา เพอดวาอาการดขนหรอไม โดยการซกประวตทสมพนธกบอาการของโรค เชน อาการปวดทอง แนนทอง ทองอดทองเฟอ รวมถงความถลดลงหรอไม

35


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร

หมายเหต ๑. แนะน าใหผปวยกลบมาตรวจซ าภายใน ๗ วน หรอมากอนถามอาการผดปกตจากการใชยา ๒. ระยะท ๑ และ ๒ สะดวกตอการรกษาทางแพทยแผนไทย โดยการจายยาสมนไพร และการใหค าแนะน าในการปฏบตตว * อางองผงการรกษา เอกสารแนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทย จงหวดสกลนคร

ซกประวตและตรวจรางกายเพอคดกรองผปวย ๑. เบออาหาร น าหนกลด ผอมลง ๒. เลอดออกมากจนวงเวยน เวลา ลกขน ๓. ปวดมากบรเวณรอบทวารหนก ๔. มไข > ๓๗.๕°C ๕. ตรวจพบซด ๖. ตรวจทางทวารพบกอนแขง ขรขระ

ไมมขอใดขอหนง

แผนภมแนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยในโรครดสดวงทวาร

ใหค าแนะนะ

มขอใดขอหนง

ให ยาผสมเพชรสงฆาต(แคปซล) รบประทานครงละ ๒ แคปซล วนละ ๓ ครง หลงอาหารทนท หรอ ยา รดสดวงมหากาฬ(แคปซล)รบประทานครงละ ๒ แคปซล วนละ ๓ ครง หลงอาหารทนท หรอ ยาอนตามดลยพนจของแพทยแผนไทยผตรวจรกษา

ระยะท ๑ อยขางใน จะถายเปนเลอดสแดง จะไมมอาการเจบ ถามเพมวา หวนมๆ ระยะท ๒ โผลออกมา อจจาระเสรจ แลวหบเขาเอง ระยะท ๓ โผลออกมา มอดนแลวเขา ระยะท ๔ โผล ออกมา มอดนแลวไมเขา ระยะท ๕ มเลอกออก เปนแผล

ใหการรกษาดวยยาแพทยแผนไทย

- ยาผสมเพชรสงฆาต

- ยารดสดวงมหากาฬ

36


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร ความหมายของโรค โรครดสดวงทวารหนก มาจากค าสองค าประสมกน คอค าวา "รดสดวง" + "ทวารหนก" ค าวา "รดสดวง" จะหมายถง สงผดปกตทเปนตง หรอเนอยนออกมาจากรางกาย นยมใชเรยกโรครดสดวง ทเกดขนททวารหนกเปนสวนใหญ โรครดสดวงของทวารหนกเปนหนงในรดสดวงมหากาฬ ๔ จ าพวกจ าพวกหนงขนในคอ จ าพวกหนงขนในอก จ าพวกหนงขนในทวาร จ าพวกหนงขนในล าไส กลาวไวในคมภรมหาโชตรตน “ลกษณะอาการ เมอตงขนนน ตงขนเปนกองเปนหมกบประมาณ ๙,๑๐ เมด ๆ เทาถวเขยว เมอสกนนแตกออกเปนบพโพโลหตระคนกน แลวเลอนเขาหากน ใหบานออกสณฐานดงดอกบก เปนบพโพโลหตไหลซมอย ไมรกวาฝปลวกและฝหวคว าเพราะวาบรวารนนตงเปนเมด ขนตามล าไสตลอดถงล าคอ ใหปากคอนนเปอยกนเผดกนรอนมได” โรครดสดวงทวารหรอ Hemorrhoidsเปนโรคทพบวามคนไขเปนจ านวนมาก พบไดในเพศหญงและเพศชาย โดยปกตอาการในระยะแรกจะไมรนแรงมกเปนๆ หายๆ กลาวคอเปนโรคทสามารถหายไดเองในระยะแรก แตบางคนอาจมการด าเนนของโรคมากขนเรอยๆซงโดยปกตแลวคนทมการด าเนนของโรคมากขนจะมจ านวนไมมากนกและ มกกนเวลานานหลายปกอนจะถงระดบทรนแรงจนกระทงตองท าการรกษาโดยการผาตดคอ โรคทมลกษณะหลอดเลอดด าทไสตรง โปงพองหรอขอด ท าใหมอาการเจบๆ คนๆ ในระยะแรกและจะเพมเปนอาการเจบปวดในระยะหลง โรคนมอาการทส าคญ คอ เลอดออกขณะหรอหลงอจจาระ เนองจากเมอหลอดเลอด โปงพองมากขน การโปงพองนจะท าใหการเสยดสระหวางอจจาระกบเสนเลอดทโปงพองมมากขนท าใหเกดการแตกแยกเปนแผล และเลอด ออกขณะและหลงถายอจจาระไดโรครดสดวงทวารแบงออกเปน 2 ชนดคอ 1. โรครดสดวงทวารภายใน (Internal Hemorrhoids) เกดจากการทผนงตอนบนของชองทวารหนกม Internal Hemorrhoids Plexus ตอกบ Superior Hemorrhoidal Vein เกดการโปงพองซงโรครดสดวงทวารชนดนมความเจบปวดไมมาก เนองจากบรเวณทเกดเปนชนใตเยอเมอก ไมมสนประสาทรบความรสกปวด

2. โรครดสดวงทวารภายนอก (External Hemorrhoids) เกดจากชองทวารหนกสวนใกลปากทวารหนก ซงม External Hemorrhoids Plexus ผวหนงรอบทวารหนกเกดการโปงพองมรปรางตางๆ กนออกไป เชน เดอยไก กลบมะเฟอง กลบมะไฟ เมดขาวโพด บานทะโร เปนตนซงผวหนงรอบทวารหนกมเสนประสาทรบความความรสกปวด ดงนนผทเปนโรครดสดวงทวารภายนอกจะรสกเจบปวดมาก โรครดสดวงทวาร สามารถแบงความรนแรงของอาการและการโผลออกของรดสดวงทวาร เนอเยอทอยใต dentate line ยดออกเปนตงเนอ รดสดวงภายในแบงตามความรนแรงเปน ระยะ คอ

ระยะท 1 รดสดวงอยเหนอ dentate line และไมยนออกมานอกขอบทวาร ระยะท 2 รดสดวงยนออกมานอกขอบทวาร ขณะถายอจจาระและเลอนกลบเขาไปในทวารหนกหลงถายอจจาระ ระยะท 3 รดสดวงยนออกนอกขอบทวาร ขณะถายอจจาระ และหลงถายอจจาระตองดนกลบเขาไปในทวารหนก ระยะท 4 รดสดวงยนออกนอกทวารหนกตลอดเวลา รดสดวงทวารภายในและภายนอกจะเกดรวมกนไดบอยครง การดแลรกษาพจารณาจากชนด และ ความ

รนแรงของโรค ทงนการรกษามงเพอบรรเทาอาการ และไมจ าเปนตองขจดหวรดสดวงทวารทมอยทงหมด

37


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร สาเหตทท าใหเกดโรครดสดวงทวาร 1. ทองผกเรอรงซงเปนสาเหตหลกทท าใหเกดโรคนมากกวาสาเหตอนๆ

2. อาหารทไมเหมาะสม ทองเสยเรอรงท าใหเกดการอกเสบของกลามเนอรอบทวารหนก 3. ภาวะตงครรภสามารถหายเองไดหลงจากทคลอดบตรแลว 4. พนธกรรม 5. ความชรา

ผทเสยงสงตอการเกดรดสดวงทวาร 1. ทองผก การนงแชนานๆ รวมทงนงถายอจจาระนานๆ ท าใหตองเบงอจจาระเปนประจ า แรงเบงจะเพมความดน และ/หรอการบาดเจบในกลมเนอเยอหลอดเลอด สงผลใหหลอดเลอดโปงพอง หรอหลอดเลอดขอดไดงาย 2. ทองเสยเรอรง การอจจาระบอยๆจะเพมความดน และ/หรอการบาดเจบตอกลมเนอเยอหลอดเลอด เชนกน 3. อาย ผสงอายจะมการเสอมของเนอเยอตางๆรอบหลอดเลอด รวมทงของกลมเนอเยอหลอดเลอด หลอดเลอดจงโปงพองไดงาย 4. การตงครรภ เพราะน าหนกของครรภจะกดทบลงบนกลมเนอเยอหลอดเลอด จงเกดหลอดเลอดบวมพองไดงาย 5. โรคอวนและน าหนกตวเกน สงผลใหเพมแรงดนในชองทองและในองเชงกรานสงขน เชนเดยวกบในหญงตงครรภ 6. การมเพศสมพนธทางทวารหนก จงเกดการกดเบยดทบ/บาดเจบตอกลมเนอเยอหลอดเลอดสวนนเรอรง จงมเลอดคงในหลอดเลอด เกดโปงพองไดงาย 7. โรคแตก าเนดทไมมลนปดเปด (Valve) ในหลอดเลอดด าในเนอเยอหลอดเลอดซงชวยในการไหลเวยนเลอด จงเกดภาวะเลอดคงในหลอดเลอด จงเกดหลอดเลอดโปงพองงาย 8. อาจจากพนธกรรม เพราะพบโรคไดสงกวา เมอครอบครวมประวตเปนโรครดสดวงทวาร

อาการของโรครดสดวงทวาร 1. มกอนเนอปลนจากภายในขณะเบงถายอจจาระ และยบกลบเขาไปเมอหยดเบง เมอเปนมากตองดน

จง จะกลบเขาไป และขนสดทายอาจยอยอยภายนอกตลอดเวลา 2. มเลอดแดงสดหยดออกมา หรอพงออกมาขณะเบงถาย หรอหลงถายอจจาระจ านวนแตละครงไมมากนก ไมมอาการปวด หรอแสบขอบทวาร หรอพบเลอดบนกระดาษช าระ เลอดทออกจะไมปนกบอจจาระไมมมก และมกหยดไดเอง อาการเหลานจะเปนๆหายๆ 3. เมอเปนมาก หลอดเลอดจะบวมมาก รวมทงเนอเยอเกยวพนรอบหลอดเลอดจะบวมออกมาถงปากทวารหนก เหนเปนกอนเนอนม ปลนโผลออกมานอกทวารหนก ซงในภาวะเชนน จะกออาการเจบปวดได 4. นอกจากอาการดงกลาวแลวผปวยบางรายอาจจะมอาการคนรอบทวารหนก อาจจะมาดวยอาการมมกหลงจากถายอจาระ

4. เมอมลมเลอดเกดในรดสดวงทโปงพองจะกออาการปวด เจบ บวม และกออาการระคายเคองบรเวณรอบปากทวารหนก และอาการคน แตมกไมคอยพบมเลอดออกจากตงเนอน

38


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร หลกการวนจฉยทส าคญ

1. คอ การแยกโรคออกจากโรคอน ๆเชนโรคมะเรงล าไสใหญ มะเรงทวารหนก 2. ตรวจดขอบทวารหนก สวนใหญจะปกต หรอ อาจเหนรดสดวงทวารหนกยนออกมา 3. การตรวจทวารหนกดวยนวมอ (PR) ไมชวยวนจฉยรดสดวงทวารหนก แตชวยตรวจแยกโรคอน ๆ ทมอาการคลายรดสดวงทวารหนก โดยเฉพาะกอนหรอแผลบรเวณทวารหนกหรอภายใน rectum 4. การตรวจดวยสองดทวารหนก anoscope จะตรวจพบหวรดสดวงภายในไดชดเจน ควรท าเสมอเพอการวนจฉยโรคทแนนอน 5. การตรวจดวยสองดวยกลอง sigmoidoscope ควรท าในรายทมอายมาก และจ าเปนตองท าถามประวตขบถายผดปกตเรอรง หรอถายเปนมก ปนเลอด หรอคล ากอนไดภายในทวารหนก 6. การสงตรวจดวยสวนส x-ray ล าไสใหญ barium enema หรอการสองกลองดล าไสใหญ colonoscopy ใชตรวจในกรณทอาการไมชดเจนวาเปนโรคอะไรหรอมอาการอน ๆ รวมทงตรวจในผปวยสงอาย 7. การตรวจรางกายตามปกต

อาการทตอง Consult แพทยทกครงหากมอาการดงตอไปน 1. น าหนกลงชดเจน 2. ระบบขบถายผดปกต เชนทองผกสลบกบทองผก 3. มการเปลยนแปลงของสอจาระ 4. อจาระมเลอดปน

5. พบมกในอจาระ จดมงหมาย รดสดวงมทวารม พกดสมฏฐาน หรอทตงทแรกเกดของโรคในแผนไทยมอย ๓ อยาง คอ ปตตะ วาตะ และเสมหะ กลาวคอ เปนการคงของเสมหะ (เลอด) ทบรเวณคถทวารทเกดจากคถเสมหะหยอน ท าใหกรสะ(อาหารเกาหรออจจาระ)แหงแขง วาตะคอลมในล าไสไมสามารถขบดนกรสะออกมาได จงตองออกแรงเบง หลอดเลอดจงโปงพอง เมอมการเสยดสกเกดความรอน ท าใหเลอดทคงอยนนขนเขาอก ยากตอการกระจายกลบ เมอมการการอกเสบ กมอาการปวด (อาการของวาตะถกปดกน) บวม (เสมหะคง) แดงรอน (ปตตะก าเรบ) ขอบงช แนวทางเวชปฏบตนครอบคลมโรคหรออาการหรออาการแสดงตอไปน

การแพทยแผนไทย รดสดวงทวารเปนโรคทมลกษณะรอนแหงชน คอ มการก าเรบทงธาตลม ธาตน า และธาตไฟ หรอปตตะเปนหลก การดแลระบบยอยอาหารเปนหวใจทส าคญทสด และดเหมอนวาขมนชน จะเปนสมนไพรทชวยยอยโดยไมไปกระทบตอธาตใด ทงยงมฤทธลดการอกเสบ ฝาดสมานชวยใหเนอเยอกระชบขนและยงชวยฆาเชอโรคโดยสามารถใชไดทงการกนและการทา นอกจากน "เพชรสงฆาต"ยงมฤทธลดการอกเสบและชวยท าใหกลามเนอกระชบขนเชนกนใชเปนยากน นอกจากการใชสมนไพรพนฐานแลว ยงตองดสาเหตเกดก าเรบของรดสดวง อกดวย ตวอยางเชน

เกดจากการก าเรบของธาตลม มกเปนในผสงอาย มลกษณะแหงและเยนรดสดวงไมอกเสบไมมเลอดออกจะมอาการปวดไมเฉพาะทหวรดสดวง แตจะปวดหลง ปวดทอง ปวดกระเพาะปสสาวะ มอารมณทแปรปรวน เครยดวตกกงวล โดยทวไปหวในลกษณะนตองใชสมนไพรทมความชมชนหลอลน เชน งา แมงลก กระเจยบมอญ เมดในมะมวง เปนตน

39


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร เกดจากการก าเรบของธาตไฟ มกเกดจากการกนอาหารรสจด จะมอาการอกเสบ มเลอดออกทหว

รดสดวง รสกรอนวบวาบตามตว มกโกรธ ขโมโหอาหารหมกดอง ตากแดดมาก เสยน ามาก กนน านอย ดงนนควรงดอาหารทอด อาหารมน อาหารทมคณสมบตรอน เชน มนฝรง มะเขอ มะเขอเทศ พรก โดยเฉพาะในชวงทเลอดออก และควรกนผกสดใหมากๆ สมนไพรทควรใชเปนสมนไพรทมฤทธเยน เชน บวบก ยานาง ไผ ผกบงจนเปนตน เกดจากการก าเรบของธาตน า มกเกดในคนท างานทไมคอยไดเคลอนไหว นงเปนประจ าหวรดสดวงจะนมไมอกเสบไมมเลอดออกโผลออกมามาก มมกปนมากบอจาระ จงตองงดอาหารทจะไปเพมมกหรอเมอกมนรางกาย เชน นม ผลตภณฑจากนม โดยใหรบประทานสมนไพรทมฤทธรอน เชน พรกไทย ขง ดปล เหงอกปลาหมอ อคคทวาร ตนกระเจยบแดง ทงหาขาวเยนเหนอขาวเยนใต วธปองกนไมใหเกดโรครดสดวงทวาร

1. ระวงอยาใหทองผก ดงนน ควรปรบพฤตกรรมเรองอาหารกนอาหารทมกาก เชน ผกผลไม อาหาร มเครองเทศทชวยยอย มการถายอจจาระทด 2.รกษาสขภาพรางกายใหแขงแรงสมบรณโดยการออกก าลงกายเปนกจวตรประจ าวนจะท าใหระบบขบถายท างานเปนปกตมอารมณและจตใจทด 3. ควรดมน าสะอาดอยางนอยวนละ 6-8 แกว เพอท าใหอจจาระมลกษณะนมขน ท าใหงายตอการขบถายและเปนการลดการเสยดสกบเสนเลอดทบรเวณทวารหนก

บคลากรผตรวจประเมนและสงการรกษา ไดแก ๔.๑ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพเวชกรรม (แพทยแผนปจจบน) ๔.๒ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย

๔.๒.๑ ประเภทเวชกรรมไทย ๔.๒.๒ ประเภทเภสชกรรมไทย

๔.๓ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประยกต หมายเหต ในชวง พ.ศ.๒๕๕๖-๒๕๖๐ หากยงไมมบคคลดงกลาวในรพ.สต. บคคลซงไดรบมอบหมายใหประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยหรอสาขาการแพทยแผนไทยประยกต ตามระเบยบกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. ๒๕๔๕ สามารถตรวจประเมนและสงการรกษาได

บคลากรผใหบรการ ไดแก ๕.๑ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย

๕.๑.๑ ประเภทเวชกรรมไทย ๕.๑.๒ ประเภทเภสชกรรมไทย (ท าการประกอบโรคศลปะเฉพาะประเภทของตน)

๕.๒ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประยกต ๕.๓ ผไดรบการอบรมหลกสตรการแพทยแผนไทยของกระทรวงสาธารณสขหรอหลกสตรทไดรบการรบรองจากคณะกรรมการวชาชพสาขาการแพทยแผนไทยหรอสาขาการแพทยแผนไทยประยกตตามระเบยบกระทรวงสาธารณสข พ.ศ.๒๕๔๕ ทสามารถใหบรการนวด เพอการรกษาพยาบาล การฟนฟสภาพได (กระท าภายใตขอบเขตทก าหนดไว)

40


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร กจกรรมการดแลผปวย จายยาสมนไพร 1. ยาในบญชยาหลกแหงชาต เชน ยาผสมเพชรสงฆาต ยารดสดวงมหากาฬ ชมเหดเทศ ฯลฯ 2. ยาในเภสชต ารบโรงพยาบาล 3. ยาปรงเฉพาะราย

4. ยาชะ แช หรอเหนบยา ตามกรรมวธ ขอหาม ขอควรระวง งดหรอหลกเลยงอาหารแสลง

1. ควรหลกเลยงเครองดมแอลกอฮอลและคาเฟอน เชน สรา เบยร ไวน กาแฟ ชา น าอดลม เพราะจะท าใหรางกายขาดน า อจจาระแขง และถายล าบากขน 2. ไมควรกลนอจจาระเปนเวลานาน หลกเลยงการนงอจจาระเปนเวลานาน ๆ อยางนงอานหนงสอหรอเลนมอถอไปดวย ควรหลกเลยงการขดถบรเวณทวารหนกอยางรนแรง

การใหค าแนะน า บคลากรผตรวจประเมนและสงการรกษาควรใหค าแนะน าการปฏบตตนทวไปตามหลกการแพทยแผนไทยและตามหลกธรรมานามย ระบบปฏบตทสมบรณแบบในการสรางเสรมสขภาพโดยวธธรรมชาต ใหความส าคญตอเหตปจจยทกอยางทมผลกระทบตอสขภาพและการมอายยนอยางเปนองครวม ไดแก กาย จต และ กรรม (ในทนหมายถง พฤตกรรม) กายานามย หมายถงการดแลใหเกดอนามยของกาย กายทอยเฉยจะลาและเสอมโทรม ตองใหกายไดรบการกระตนทพอเหมาะ เพอใหไดผลดทสดแตเสยงอนตรายนอยทสด จตตานามย หมายถง การดแลใหเกดอนามยของจต มนษยทกคนมจตเปนนายมกายเปนบาว จตเปนตวก าหนด ก ากบ หรอควบคมพฤตกรรมของกาย ทงการพดและการกระท า ดงนนสงทส าคญทไมยงหยอนหรอส าคญยงกวาการพฒนากาย กคอการพฒนาจตใหมอนามยหรอใหเปนจตทสมบรณ จตทสมบรณ ประกอบดวยภาวะ ๓ ประการ คณภาพ เชน คณธรรม ความเมตตา กรณาความเออเฟอเผอแผ ความซอสตย สรรถภาพ เชน ความเขมแขงมนคง ความเพยรพยายาม ความมงมน สตและสมาธ สขภาพ เชน ความสข ความปตอมใจ ความราเรงเบกบาน ความผองใส จตจะสมบรณไดตองไดรบการพฒนา การพฒนาจตหรอจตภาวนา เปนการสรางพนฐานของจตใหมนคงหรอใหมความตงมนแหงจต ซงนยมเรยกวาสมาธ แลวพฒนาตอไปจนเกดปญญา หรอการรเทาทนสงตางๆ ตามความเปนจรง การฝกใหมสมาธ มกใชวธใหจตจดจออยกบสงใดสงหนง เชน การพจารณาลมหายใจเขา-ออก หรออรยาบถ เปนตน ชวตานามย หมายถง การดแลการใชชวตหรอการด าเนนชวตตามหลกอนามย ไดแก การรกษาความสะอาดของรางกาย ทอยอาศย การบรโภคอาหารครบถวนถกตอง การใชชวตใกลชดธรรมชาตและการละเวนสงทไมควรเสพ เชน การดมสรา การสบบหร ยาเสพตด การประเมนผลการรกษา : อาการลดลง หากบคลากรผตรวจประเมนและสงการรกษาพจารณาเหนวามความจ าเปน อาจพจารณาจายยาจากสมนไพรใหกบผรบบรการได กรณสงจายยาจากสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต จะไดรบงบคาบรการเพมเตมจากกองทนแพทยแผนไทย ในสวนสนบสนนการใชยาจากสมนไพรในบญชยาแหงชาต การเบกจายเปนไปตามเงอนไขและแนวทางท ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตก าหนด

41


7. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองเสย

ไมใช

ใช สงตอแพทยแผนไทย

ใช

ไมใช

หลกการรกษา (5)

- การจายยาสมนไพร - การท าหตถการ - ค าแนะน าและการปฏบตตว

ดขน

ตดตามอาการ สนสดการรกษา

อาการทองเสย ชนดไมตดเชอ (1)

พยาบาลคดกรองผปวย (2)

ซกประวต ตรวจรางกาย เพอคนหาสมฏฐาน (4)

ผานเกณฑการคดกรอง สงตอ

แพทยแผนปจจบน (3)

42


7. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองเสย (1) ค าจ ากดความโรค

นยามการแพทยแผนปจจบน โรคอจจาระรวงเฉยบพลน ไมตดเชอ หมายถง ภาวะทมอจจาระเหลวกวาปกตตงแต 3 ครงตอวน หรอถายอจจาระเปนน า 1 ครง โดยมอาการไมนานกวา 2 สปดาห โรคอจจาระรวงเฉยบพลนอาจเกดจากสารพษของเชอโรค เชอโรค และสาเหตอน ๆ

การแพทยแผนไทย อาการทองเสย หมายถง อาการถายเหลวเปนน ามากกวา 3 ครง/วน หรอถายเปนมกปนเลอดมากกวา 1 ครง/วน ซงทางการแพทยแผนไทยไดจดอาการกลมโรคอจาระธาต ในคมภรแพทยแผนไทยตางๆ เชน คมภรธาตบรรจบ “อจจาระธาตทง 4 ประการ ซงจะวปรตดวยพษ เปนระหวางแหงมหาสนนบาต นอกจากหาสนนบาตทงหลายตางๆมปฐมสนนบาตเปนตน มตตยสนนบาตเปนทสด แลลกษณะธาตนนคอ สอจจาระด า แดง ขาว เขยวกด เปนเมอก เปลวไต มโลหตแลหาโลหตมไดกด มารยาทไปวนละ 2ครง 3 ครง 4 ครง 5 ครง 7 ครง 8 ครง เวลากลางวน กางคนกด แตจะลงดงอตสารวรรค แลลามกนนหามได” ในคมภรฉนทศาสตรกลาวไว คอ “ต าราปวงประการแปด บอกใหแพทยพงร พจารณาโดยกรยา ไขมมาตางๆกน อยาส าคญวาปศาจ เพราะเหตธาตตองส าแดง ทานใหแบงเปนส ตามคมภรอภธรรม คอ ดนน า ลมไฟ” ธาตดนพการ เชน อาหารใหม(อทรยง)ทรบประทาน เปนอาหารไมสะอาด บดเนา อาหารหมกดอง หรออาหารทไมเคยรบประทานมากอนหรอไมถกธาต อนตคณง(ไสนอย)และอนตง(ไสใหญ)มความพการจากการถกกระทบชอกซ า อาจท าใหทองเสยได ธาตนาพการ เชน คถเสมหะ (ธาตน าทประจ าอยคถทวาร)อาจก าเรบขนจากการทผปวยรบประทานยาและอาการทมรสเคมจด เปรยวจด เผดจด จะเปนตวกระตนใหคถเสมหะก าเรบขน ท าใหเกดอาการทองเสยได ธาตลมพการ เชน การนวดบรเวณหลงและทอง เปนการรกกระตนการท างานของโกฏฐาสยาวาตา (ลมในไส)และกจฉยาวาตา (ลมพดในทองนอกล าไส)ซงลมสองประการนพดรวมกนจะท าใหเกดการถายอจาระ บางรายอาจทองเสยได ธาตไฟพการ เชน การรบประทานยาและอาหารรสเผดรอนมากไป จนท าใหปรณามคค (ไฟยอยอาหาร)ก าเรบขนท าใหเกดความรอนในระบบทางเดนอาหาร สงผลกระตนใหธาตลมโกฐาสยาวาตาและกจฉยาวาตาก าเรบขนท าใหเกดทองเสยได แพทยผใหการบ าบดรกษาจะตองซกประวตและตรวงรางกาย เพอใหไดขอมลประกอบการวนจฉยอาการทองเสย เชน อาการของผปวย ลกษณะและกลนของอจจาระ(คมภรธาตบรรจบ) ซงเปนสงทบงบอกถงความพการของธาตได (2) เกณฑคดกรองทรบผปวยเขารกษา

1. มอาการถายเหลว ตงแต 3 ครง/วน ไมมมก มเลอดปน ไมมอาเจยน วงเวยนศรษะ ซด (3) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน

1. ทองเสยนานเกนมากกวา 7 วน 2. มไขสง > 38 องศาเซลเซยส สญญาณชพผดปกต SBP < 90 mmHg 3. มอาการซด ถายอจจาระด า ถายเปนมกเลอดปน 4. มอาเจยนตดตอกน หรอกลนอาหารไมได 5. ปากแหง ซด วงเวยนศรษะ 6. อายนอยกวา 6 ป

43


7. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองเสย

(4) การตรวจวนจฉย (เกดไดจากหลายสมฏฐาน หรอหลายสาเหต อางองคมภรฉนทศาสตร) การแพทยแผนไทย 1. การซกประวต การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในกลมอาการทองเสย ตองถามอาการ

และอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว ดงนนตองค านงถงชวงเวลา อาย อาหารทรบประทาน ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนตองวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางดงตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหธาตเจาเรอนของผปวย ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฏฐานการเกดโรค อาการทองอดทองเฟอ มกมอาการปวดทอง จก

เสยดแนนทอง ทองอด ทองเฟอ บางรายอาจมอาการเรอรวมดวย ซงสมพนธกบเตโชธาต (ธาตไฟ) ไดแก ไฟปรณามคค (ไฟยอยอาหาร) วาโยธาต (ธาตลม) ไดแก ลมโกฏฐาสยาวาตา (ลมพดในล าไส ในกระเพาะอาการ) ลมอทธงคมาวาตา (ลมพดขนเบองบน) ปถวธาต (ธาตดน) ไดแก กรสง (อาหารเกา) อทรยง (อาหารใหม)

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดเรมมการเจบปวย และอาการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม

อายสมฏฐาน เพอดอายของผปวย ซงอาจเปนปจจยสงเสรมใหเกดโรค กาลสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาชวงเวลาใดมอาการเจบปวย หรอการ

ก าเรบของโรค มความสมพนธกบเวลาหรอไม ประเทศสมฏฐาน เพอใชรวมประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลก มความสมพนธกบอาการ

เจบปวยหรอไม มการเปลยนทอยอาจท าใหธาตในรางกายตองพการแปรปรวนไป เชน คนทเคยอยภาคเหนอ มสมฏฐานธาตไฟเปนเจาเรอน ครนมาอยอยภาคกลางทมสมฏฐานธาตลมเปนเจาเรอน กท าใหเกดอาการทองเสยหรอถายเหลวไดเนองจากอาหาร อากาศ สงแวดลอมเปลยนแปลง สงผลกระทบตอธาตภายใน

มลเหตการณเกดโรค 8 ประการ

เพอใหทราบสาเหตและความสมพนธของโรค ซงอาจท าใหโรคก าเรบมากขน เชน การรบประทานอาหารรสจด การอดขาว อดน า เปนตน

การตรวจรางกาย

1) การประเมนลกษณะทวไป - ประเมนความออนเพลยของผปวย สงเกตสหนา ทาทาง ลกษณะทวไป สญญาณชพ หากผปวยมอาการออนเพลยจะตรวจพบลกษณะชพจรเตาแผว เบา เรว ดสหนาผปวยไมสดชน

2) การตรวจ : ด คล า เคาะ ฟง - เคาะทองแลวเกดเสยงโปรงของลมในทอง (เชน Bowel sound)

44


7. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ

(5) หลกการรกษา การแพทยแผนไทย

อาการทองเสยแมจะเกดจากสมฏฐานหรอกลไกทตางกน แตโดยรวมแลวอาการทองเสยจะสงผลกระทบตอธาตทง 4 ทกๆธาตกลาวคอ อาการเกาหรออจจาระนนมสวนประกอบของทเปนของแขง คอ ธาตดน สวนทเปนของเหลว คอธาตน า สวนทเปนธาตลมทท าใหถายและลมผายปนออกมากบอจจาระคอ ธาตลม และความรอนของอจจาระ คอ ธาตไฟ ดงนนการถายอจจาระรงหนงอาจจะท าใหเกดรายการเสยสมดลของธาตทง 4 ไปพรอมๆกน หากมอาการอาเจยนรวมดวยจะเรยกวา สนนบาตคลองสอง ดงนนการรกษาจงจ าเปนตองปรบสมดลของธาตทง 4 แตหากเลอกบรรเทาอาการทองเสยโดยการหยดถายกสามารถท าไดแตผปวยอาจมอาการรสกไมสบายตว เกดภาวะอานๆตามมา เชน อาการอดอด พะอดพะอม ปวดมวนไมสบายทอง โดยมแนวทางการรกษา ดงน

1. การรกษาดวยการจายยาสมนไพร 2. การท าหตถการ 3. การใหค าแนะน า

1. การรกษาดวยการจายยาสมนไพร การบรรเทาอากาทองเสยโดยการท าใหหยดถายตองใชยาสมนไพรรสฝาดสมาน(ยาปดธาต)บรรเทาอาการทองเสย เชน ยาเหลองปดสมทร สวนการบรรเทาอาการ โดยการปรบธาตหรอการใชยาธาต สวนใหญมกใชยาต ารบนอกจากยารสฝาดทชวยแกโรคบด ทองรวง อจาระธาตพการ คมธาตแลว ยงมสมนไพรทชวยขบลม บ ารงธาต แกอาการออนเพลย ระบายออนๆ เชน ยาธาตบรรจบ ยามนทธาต หากมอาการวงเวยน ออนเพลยรวมดวย อาจจายยาหอมเทพจตร ยาหอมอนทรจกร ยาหอมนวโกฏรวมดวยกได

ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง ยาธาตบรรจบ บรรเทาอาการอจารธาต

พการ ทองเสยชนดท ไมเกดจากการตดเชอ เชน อจาระไมเปนมก หรอมเลอดปน

ชนดผง ผใหญ รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน ากระสายยา วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม ละลายน ากระสายยา วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ น ากระสายยาทใช - กรณบรรเทาอาการอจจาระธาตพการ ทองเสยชนดทไมเกดจากการตดเชอ ใช เปลอกแคหรอเปลอกสะเดา หรอเปลอกลกทบทมตม แทรกกบน าปนใสเปนน า กระสายยา - ถาหาน ากระสายยาไมไดใหใชน าสก

ในกรณทองเสยชนดทไมเกดจากการตดเชอ ใชไมเกน 1 วน หากอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย หามใชในหญงตงครรภ หามใชในผมไข ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ

45


ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด/วธใช ขอหาม/ขอควรระวง ยาธาตบรรจบ บรรเทาอาการอจารธาต

พการ ทองเสยชนดท ไมเกดจากการตดเชอ เชน อจาระไมเปนมก หรอมเลอดปน

แทน ชนดแคปซลและชนดลกกลอน ผใหญ รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ

ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ในกรณทองเสยชนดทไมเกดจากการตดเชอ ใชไมเกน 1 วน หากอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย

การท าหตถการ เชน การนวดไทยแบบราชส านก การประคบสมนไพร ชวยใหเลอดลมในรางกายไหลเวยนด ปรบสมดลของธาตทงสในรางกาย ชวยบรรเทาอาการออนเพลยเมอยลาจากอาการทองเสยได แตไมสามารถชวยหยดถายได สวนการอบสมนไพรไมควรเนองจากยงท าใหผปวยออนเพลยมากขน การใหค าแนะน า แนะน าตามอาการทพบ เชน หากมอาการออนเพลย ใหนอนพกผอน รบประทานยาหอม หากมภาวะขาดน ากใหดมน าเกลอแรมากๆหรอพบแพทยเพอใหน าเกลอ 6. การประเมนและตดตามผลการรกษา ตดตามผลการรกษาโดยนดเพอประเมนอาการและอาการแสดงตามเกณฑการรกษา เพอดวาอาการดขนหรอไม โดยการซกประวตทสมพนธกบอาการของโรค เชน ความถการถาย ลกษณะอจารระ อาการอนๆ

46


8. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน

แนวทางเวชปฏบตการดแลรกษาผปวยโรคภมแพลมหายใจสวนตน (Allergic rhinitis)

การแพทยแผนไทย หรอการแพทยทางเลอก

การแพทยแผนไทย หรอการแพทยทางเลอก - การตรวจวนจฉย (4) - การรกษาและการฟนฟสภาพ (5) - ค าแนะน าและการปฏบตตว (6) - ประเมนผลและตดตามการรกษา (7)

สนสดการรกษา

ใช


ไมใช

ผปวยอาการของโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน (1)

คลนกบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

Consult

ใช

ผานเกณฑการคดกรอง

(2)

ไมใช ดขน

47


8. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน (1) ค าจ ากดความโรค

โรคภมแพทางเดนหวใจสวนตน การแพทยแผนปจจบน

ทางการแพทยแผนปจจบน คอ โรคจมกอกเสบจากภมแพ หมายถงโรคทมความผดปกตของระบบภมคมกนของรางกายชนดทมอาการแสดงทางจมก เกดหลงจากไดรบสารกอภมแพเขาไป แลวเกดการอกเสบของเยอจมกท าใหเกดอาการคน น ามกไหล จาม และคดจมก ตงแตนอยจนไปถงมาก

การแพทยแผนไทย ทางการแพทยแผนไทยไมไดกลาวถงโรคภมแพโดยตรง แตมกลมอาการทเกยวกบระบบศอเสมหะ ซงมกมอาการคนจมก จาม คดจมก ไมมไข และมความสมพนธกบการเปลยนแปลงของอากาศ กระทบรอน กระทบเยน กลนควนบหรและน าหมอ สมผสเกสรดอกไม ขนสตว ฝน ไรฝน เปนตน ท าใหมอาการศอเสมหะก าเรบ และสงฆาบนกาพการ โดยเฉพาะในตอนเชา สวนใหญมกเรยกอาการเหลานวา หวดแพอากาศ

(2) เกณฑคดกรองเขารบการรกษา 1. ผปวยมอาการทางจมก ไดแก คนจมก จาม คดจมกและมน ามกสใส 2. มอาการนอยกวา 4 วนตอสปดาหหรอมอาการตดตอกนนอยกวา 4 สปดาห 3. ไมมไข หายใจปกต

(3) เกณฑการสงตอแพทยแผนปจจบน 1.เหนอยหอบ หายใจล าบาก หรอมภาวะพรองออกซเจน 2.อณหภม ≥ 38 องศาเซลเซยส 3.เลอดก าเดาไหล 4.หายใจทางจมกไมได น ามกสเหลอง/เขยวขน หออ ปวดห หน าหนวก ปวดบรเวณหนาผากและโหนกแกม 5.พบภาวะแทรกซอน เชน ปวดศรษะอยางรนแรง หรออาการอนๆ ตามดลยพนจของแพทยผท าการรกษา

48


8. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน (4) การตรวจวนจฉย

การแพทยแผนไทย 1.การซกประวต การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน ตองถาม

อาการและอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว ดงนนตองค านงถงชวงเวลา ฤดกาล ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนตองวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหวาธาตเจาเรอนของผปวย

- โรคภมแพทางเดนหวใจสวนตน มกเกดในกลมของผทมอาโปธาต(ธาตน า) เปนเจาเรอน จะกระท าโทษทรนแรงกวาผทมธาตเจาเรอนอนๆ

ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฐานการเกดโรค อาการภมแพทางเดนหายใจสวนตน มกมน ามก จามบอยๆ คดจมก และคนจมก อาจสมพนธกบอาโปธาต (ธาตน า) ไดแกสงฆานกาพการ มอาการน ามกไหลท าใหหายใจมาสะดวก อาการแสดงทางศอเสมหะ ท าใหมเสมหะในล าคอถงจมก (ศอเสลด)

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดทเรมมอาการเจบปวย มอาการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม -เนองจากฤดหนาว (เหมนตฤด) พกดเสมหะ เปนสมฏฐานของอาโปธาต (ธาตน า) ทจะกระท าใหอาการของโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตนมความรนแรงขน

อายสมฏฐาน เพอดอายของผปวย ซงอาจเปนปจจยสงเสรมใหเกดโรค -ชวงอายแรกเกด – 16 ป พกดเสมหะ เปนชวงอายทเสมหะเปนเจาสมฏฐาน สงผลใหอาการรนแรงขน

กาลสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาชวงเวลาใดมอาการเจบปวย หรอการก าเรบของโรค มความสมพนธกบเวลาหรอไม -ชวงเวลา 06.00 – 10.00 น. และ 18.00 – 22.00 น. เปนชวงทอาธาต(ธาตน า) พกดเสมหะ กระท าโทษ สงผลใหโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตนมอาการก าเรบ

ประเทศสมฏฐาน เพอใชรวมประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลก มความสมพนธกบอาการเจบปวยหรอไม -ผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบทเปนน าเคม มโคลนตมขนแฉะ เชน ชายทะเล (ประเทศหนาว) อาโปธาต (ธาตน า) พกดเสมหะกระท าโทษ ท าใหโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตนก าเรบมากขน

มลเหตการณเกดโรค 8 ประการ

เพอใหทราบสาเหตความส าพนธของโรคซงอาจจะท าใหโรคก าเรบมากขน เชน กระทบรอน-เยน การอดนอน ท างานเกนก าลง พกผอนไมเพยงพอ เปนตน

49


8. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน 2.ตรวจรางกาย

1) การประเมนลกษณะทวไป - ดสหนาผปวยไมสดชน

- อาจพบผวหนงใตขอบตามสคล า 2) การตรวจ : ด คล า เคาะ ฟง

- ด พบน ามกสใส อาจมเยอจมกบวมแดงเลกนอย - คล า /สมผส บรเวณหนาผาก ไมพบความรอน - เคาะ บรเวณหนาผาก หวควและโหนกแกมทงสองขาง ไมเจบ - ฟง ปอด ไมพบความผดปกต

(5) การรกษาและฟนฟ การแพทยแผนไทย 1.การรกษาดวยยาสมนไพร

อาการจมกอกเสบจากภมแพ มกมน ามก จามบอยๆ คดจมก และคนจมก เปนอาการทางอาโปธาต (ธาตน า) ต ารบยาทใชมกเปนกลมยารสรอนเปนหลก

1.1 ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2558 ทใชในการรกษาโรคดงตารางตอไปน ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด วธใช ขอหาม ขอควรระวง

ยาแกหวดปราบชมพทวป (ยาแกแพอากาศ ภมแพ)

รสรอน บรรเทาอาการหวดในระยะแรก และอาการเนองจากอาการแพอากาศ

รบประทานคร งละ 750 มลลกรม – 1.5 กรม วนละ 4 ครง

ขอหาม - ห า ม ใ ช เ ม อ พ บภ า ว ะ แ ท ร ก ซ อ น จ า กภาวการณแพอากาศ เชนไซนสอกเสบ หรอตดเชอจากแบคทรเรยซงอาจจะมอาการเจบบรเวณไซนส ไขสง น ามกและเสมหะเขยว -หามในหญงตงครรภ ผทมไข เดก

ยาลดไขประสะเปราะใหญ (ยาลดไข)

รสรอนสขม ถอนพษไขตาลซางส าหรบเดก -หมายเหตตวยาหลกในต ารบนคอเปราะหอม ซงมรสรอน หอม เผดเลกนอย มสรรพคณ ขบลมในล าไสใหผายเรอ ชวยกระจายเลอดล ม ใ ห เ ด น ส ะ ด ว ก บรรเทา

ชนดผงและชนดเมด เดกอาย 1 – 5 ขวบ รบประทานครงละ 500 มลลกรม -1 กรม ละลายน ากระสายยา ทก 3 – 4 ชวโมง น ากระสายยาทใชคอ น าดอกไมเทศ หรอน าสก ชนดเมดและชนดแคปซล เดก อาย 6 – 12 ป

ขอควรระวง -ควรระวงในการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant)และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) -ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละออกเกสรดอกไม -ไมแนะน าใหใชผทสงสยวาเปนไขเลอดออกเนองจากอาจบดบง

50


8. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน

ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด วธใช ขอหาม ขอควรระวง ยาลดไขประสะเปราะใหญ (ยาลดไข)

อาการหวด รบประทานครงละ 1 กรม ทก 3-4 ชวโมง

อาการไขเลอดออก -หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดขนควรปรกษาแพทย

ยาแกไขยาประสะจนทนแดง (ยาลดไข)

แกไขตวรอน (ไขพษ) แกรอนในกระหายน า

ชนดผงผใหญ ครง ๑ กรม เดก อาย ๖ – ๑๒ ป รบประทานครงละ ๕๐๐ มลลกรม ละลายน ากระสายทก 3-4 ชวโมง

-ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละออกเกสรดอกไม - ไมแนะน าใหใชในผปวยทสงสยวาเปนไขเลอดออกเนองจากยาลดไขบงอาการไขเลอดออก

ยาบรรเทาอาการไขจนทนลลา (ยาลดไข)

รสขม สขมหอม รอน บรรเทาอาการไขตวรอน ไขเปลยนฤด

ชนดผง ผใหญ รบประทานครงละ 1 -2 กรม ละลายน าสกทก 3 – 4 ช ว โมง เม อมอาการ เ ด ก อ า ย 6 -12 ป รบประทานคร งละ 500 มลลกรม – 1 กรม

ขอควรระวง - ไมแนะน าใหใชผทสงสยวาเปนไขเลอดออกเนองจากอาจบดบงอาการ ไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย

ยาแกไข แกรอนใน มะระขนก (ยาแกรอนใน)

แกไข แกรอนใน เจรญอาหาร

ชนดชง รบประทานครงละ ๑ – ๒ กรม ชงน ารอนประมาณ ๑๒๐ – ๒๐๐ มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร ชนดแคปซล รบประทานครงละ ๒ แคปซล วนละ 3 ครง กอน กอนอาหาร

-ไมแนะน าใหใชผทสงสยวาเปนไขเลอดออกเนองจากอาจบดบงอาการไขเลอดออก -หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย - ควรระวงการใชยา รวมกบยาลดน าตาลในเลอดชนดรบประทาน หมายเหต หามใชในเดกหรอในหญงใหนมบตรเนองจากมรายงานวาท าใหระดบน าตาลในเลอด ลดลงอยางมากจนเกดอาการชกในเดกได

51


8. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน ต ารบยา อาการ/สรรพคณ ขนาด วธใช ขอหาม ขอควรระวง

ยาบรรเทาอาการไขเขยวหอม (ยาแกรอนใน)

1.บรรเทาอาการไข รอยใน กระหายน า 2. แกพษหด พษอสกอใส (บรรเทาอาการไขจากหดและอสกอใส)

ชนดผง ผใหญ รบประทานครงละ1 กรม เดกอาย 6 – 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม ละลายน ากระสายยาทก 4 -6 ชวโมง เมอมอาการ

ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม -ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เพราะอาจบดบงอาการของไขเลอดออก -หากใชยาเปนเวลาเกน 3 วน แลว อาการไมดขนควรไปปรกษาแพทย หมายเหต น าช ากระสายยาทใช -กรณบรรเทาอาการไข รอนใน กระหายน า ใชน าสก หรอน าดอกมะลเปนน า กระสายยา -กรณแกพษหด พษอสกอใส ละลายน ารากผกชตมเปนน ากระสายยา ทงรบประทานและชโลม

ยาบรรเทาอาการไขหาราก (ยาลดไข)

บรรเทาอาการไข ชนดผง ผใหญ รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม เดก อาย 6-12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ละลายน าสกวนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ ชนดเมดและชนดแคปซล ผใหญ รบประทานอาหารครงละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 – 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครงกอนอาหารเมอมอาการ

-ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออกเนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก -หากใชยาเปนเวลาเกน 3 วน แลวอาการไมดขนควรปรกษาแพทย - ไมแนะน าใหใชในหญงทมไขทบระดหรอไขระหวางมประจ าเดอน

52



ยาบรรเทาอาการไอ ขบเสมหะตรผลา (ยาขบเสมหะ)

รสเปรยว ฝาด หวาน บรรเทาอาการไอ ขบเสมหะ

ชนดชง รบประทานครงละ 1 – 2 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 – 200 มลลลตร ทงไว 3 – 5 นาท ดมในขณะยงอน เมอมอาการไอ ทก 4 ชวโมง ชนดเมด ชนดลกกลอน และชนดแคปซล รบประทานครงละ 300 – 600 มลลกรม เมอมอาการไอ วนละ 3 -4 ครง

ขอควรระวง -ควรระวงการใชในผปวยททองเสยงาย อาการไมพงประสงค -ทองเสย

ยาอมละลายเสมหะมะแวง (ยาแกไอ ละลายเสมหะ)

แกไอ ละลายเสมหะ ผใหญ รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม เมอมอาการ เดก อาย 6-12 ป รบประทานครงละ 200 – 400 มลลกรม เมอมอาการละลายน ามะนาวแทรกเกลอรบประทานหรอใชอม

-ไมควรใชตดตอกนนานเกน 15 วนหากอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย -ในผปวยทตองการใชเกลอไมควรใชน ามะนาวแทรกเกลอ

ยาแกไอมะขามปอม (ยาแกไอ ขบเสมหะ)

บรรเทาอาการไอ ขบเสมหะ

จบเมอมอาการไอ ทก 4 ชวโมง

-ควรระวงการใชในผปวยททองเสยงายเนองจากมะขามปอมมฤทธเปนยาระบาย -ผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได

ยาแกไอ ขบเสมหะยาอ ามฤควาท (ยาแกไอ ขบเสมหะ)


ผใหญ รบประทานครงละ 2 ชอนชา ละลายน ากระสายยา เมอมอาการ (ละลายน ามะนาวแทรกเกลอ ใชจบหรอกวาดคอ)

ในผปวยทตองจ ากดการใชเกลอ ไมคอยใชน ามะนาวแทรกเกลอ

53



ยาบรรเทาอาการ หวดเจบคอฟาทลายโจร (ยาแกหวด เจบคอ)

-บรรเทาอาการเจบคอ -บรรเทาอาการของโรค (Common Cold) เชน เจบคอ ปวดเมอยตามกลามเนอ

ผใหญ รบประทานครงละ 2 แคปซล วนละ 4 ครง หลงอาหารและกอนนอน เดก อาย 6-12 ป รบประทานครงละ 1 แคปซล วนละ 4 ครง หลงอาหารและ กอนนอน

-หากใชตดตอกนเปนเวลานาน อาจท าใหแขนขามอาการออนแรง -หากใชฟาทลายโจรตดตอกน 3 วน แลวไมหาย หรอ มอาการรนแรงขนระหวางใชยาควรหยดใชและพบแพทย -ควรระวงการใชรวมใชรวมกบยาทกระบวนการเมทาบอลซม ผ าน เอน ไชม Cytochrome P450 ( CYP) เ น อ ง จ า กฟ าทลายโจรมฤทธยบยงเอนไซม CYP1A2 , CYP2C9 แ ล ะ CYP3A4 - อาจท าใหเกดอาการผดปกตของทางเดนอาหาร เชน ปวดทอง ทองเดน คลนไส เบออาหาร วงเวยนศรษะ ใจสน และอาจเกดลมพษได

1.2 ยาปรงเฉพาะราย เปนการใชยาตามภมปญญาการแพทยแผนไทยและการแพทยพนบาน ทมอยในต าราหรอในทองถนทม

การใชตอกนมา โดยพจารณาตามอาการและการวนจฉยโรคของผปวยแตละราย ดงน ต ารบ/สมนไพร วธใช เหตผล

ใบกระเพราแดง (แกคดจมกน ามกไหล)

ต าคนเอาน าผสมกบน าผง เกลอ (เหลาโรง 3-5 หยด ) รบประทานวนละครงตดตอกน 1-2 สปดาห

ท าใหทางเดนหายใจสะดวกเพมความอบอนใหกบรางกาย

ขง + กระเทยม +หอมแดง (แกคดจมกน ามกไหล ขบเสมหะ)

น าสมนไพรสดทง 3 ชนด โขลกรวมกนคนเอาน าผสมน าผ งแระน ามะนาวเลกนอย ดมวนละ 2 ครง เชา – กอนนอน ตดตอกน 1- 2 สปดาห

ท าใหทางเดนหายใจสะดวก บรรเทาอาการคดจมก ขบเสมหะ

วานหอมแดง หรอหวหอมแดง วานหอมแดงหรอหวหอมแดงสด 1-2 หว ทบพอแหลก หอดวยผาขาวบางวางไวบนต าแหน งกระหมอมหรอหนาผาก

ท าใหทางเดนหายใจสะดวก บรรเทาอาการน ามกไหล

54


8. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน ต ารบ/สมนไพร วธใช เหตผล

วานหอมแดง + เปราะหอม วานหอมแดงและเปราะหอมสด 1-2 หว ทบพอแหลก หอดวยผาขาวบางวางไวบนต าแหนงกระหมอมหรอหนาผาก

ท าใหทางเดนหายใจสะดวก บรรเทาอาการน ามกไหล

*หมายเหต การใชยาปรงเฉพาะราย สดสวน ปรมาณ ขนกบดลยพนจของแพทย 2.การอบสมนไพร เพอบรรเทาอาการคดจมก ชวยใหหายใจโลง โดยใชสตรการอบสมนไพรแบบทวไป สามารถเพมหรอลดสดสวนสมนไพรในกลมทมสารส าคญออกฤทธเปนน ามนหอมระเหย ชวยใหหายใจสะดวก ไดแก วานหอมแดง เปราะหอม หอม ผวมะกรด และ กลมทมสาระส าคญในการตานฮสตามน ไดแก ไพล ทงนใหเหมาะกบอาการของผปวยแตละรายและขนอยกบดลยพนจของแพทย สตรยาสมสมนไพรในครวเรอน ไพล ขมน ใบมะกรด ตะไครบาน หอมแดง เปลอกมะนาว ใบโหระพา ฯลฯ (6) ค าแนะน าในการปฏบตตวเพอการสงเสรม ปองกน และฟนฟสภาพ

1.งดอาหารแสดง หลกเลยงน าเยน ผก ผลไม และอาหารรสเยน หานจด มนจด ขมจด เพราะจะกระตนใหเสมหะก าเรบมากขน 2.หลกเลยงพฤตกรรมทกอใหเกดโรค เชน การกระทบรอน-กระทบเยน การท างานเกนก าลง พกผอนไมเพยงพอ เปนตน 3.หลกเลยงปจจยหรอสงกระตน เชนขนสตว ฝนละออง ควน เกสรดอกไม ไรฝน เปนตน 4.รกษารางกายใหอบอนเสมอ เชน สวมใสเสอผาทปดคอทหนาอกใหอบอน 5.ควรดมน าอนเพอเพมความอบอนของรางกาย หรอสมนไพรทมรสรอนสขม เชน น าขง กระเพรา เพอลดเสมหะและท าใหระบบทางเดนหายใจสะดวก 6.รบประทานอาหารทบ ารงช ไดแกเหดตากแหง พทรา เนอแกะ วอลนท ฮวยซว(Chinese yam ) และชวงทอาการควรรบประทานอาหารทมรสรอน ท าใหเหงอออก ชวยในการกระจายของชปอด เชน ขง ผกช ตนหอม และดมน าพทราจนใสน าตาลทรายแดงเลกนอยเปนประจ ากเปนอกวธหนงในการชวยปองกนและบรรเทาอาการของโรคนได 7.ไมควรอาบน าหรอสระผมดวยน าเยนเกนไปหรออาบน าตอนดกโดยเฉพาะเวลาทอากาศเยน 8.บรหารรางกายดวยทาฤๅษดดตน เชนทาเทพพนม นอนหงายผายปอด ด ารงกายอายยนเพอเปนการฝกลมหายใจ เปนตน

(7) การประเมนและตดตามผลการรกษา ตดตามผลการรกษาโดยนดเพอประเมนอาการและอาการแสดงตามเกณฑการรกษา เพอดวาอาการดขนหรอไม โดยการซกประวตทสมพนธกบอาการของโรค เชน น ามก คดจมก จาม รวมถงความถลดลงหรอไม เมอรกษาดวยการแพทยแผนไทยภายใน 2 สปดาหแลวอาการไมดขน ใหแพทยประเมนเพอท าการสงตอผปวยอยางถกตอง

55


9. แนวทางเวชปฏบตการจายยาสมนไพรเทยบเคยงยาแผนปจจบน

ดขน

ดขน

จายยาสมนไพร

ผานการคดกรองตามแนวเวชปฏบตจายยาสมนไพรโดย - แพทยแผนไทยประยกต มใบประกอบโรคศลปะแพทยแผนไทยประยกต - แพทยแผนไทย มใบประกอบโรคศลปะเวชกรรมไทย

ผปวยมารบบรการแพทยแผนไทย(ยาสมนไพร)

ยาแผนไทยประเภทท 1

รายการยาทอยในบญชยาหลก

แหงชาต

ยาแผนไทยประเภทท 2 รายการทเปนยาสามญประจ าบานแผนโบราณตามประกาศกระทรวง

สาธารณสข

ยาแผนไทยประเภทท 3 รายการยาทอยในเภสชต ารบ

โรงพยาบาล

ยาแผนไทยประเภทท 4 รายการยาท

สถานพยาบาลปรงส าหรบผปวยเฉพาะราย

นดตดตามอาการ

สนสดการรกษา

ไมดขน รกษาตอเนอง/สงปรกษาแพทยแผน

ปจจบน

ประเมนผลการรกษา

56



ท ยาสมนไพร (Herbs)

สรรพคณ(properties)

วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม (Usage)

เทยงเคยงยาแผนปจจบน (compare)

1 ย า ข ม น ช น ED (ทองอด จก แนน)

อาหารไมยอย กรดไหลยอน ทองอด จก แนน

2 cap. วนละ 3-4 ครง หลงอาหาร ขอควรระวง: - ควรระวงการใชกบผปวยโรคนวในถงน าด - ควรระวงการใชกบหญงต งครรภ - ควรระวงการใชกบเดก เนองจากยงไมมขอมลดานประสทธผลและความปลอดภย - ควรระวงการใชยาน รวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาน รวมกบยาทกระบวนการเมแทบอลซม ผานเอนไซม Cytochrome P450 (CYP 450) เนองจากสาร curcumin ยบย ง CYP 3A4, CYP 1A2 แตกระตนเอนไซม CYP 2A6 - ควรระว งการใช ร วมกบยารกษาโรคมะเร งบางชนด เชน doxorubicin, chlormethine, cyclophosphamide และ camptothecin เนองจาก curcumin อาจมผลตานฤทธยาดงกลาว

1. Diagest® (อาหารไมยอย) 2. Simethicone 80 mg.(ขบลม จก ทองอด) 3. Mixt carminative (ขบลม จก แนน) 4. Ranitidine150 mg.(ลดกรด แตไมรกษาไหลยอน)

5. Omeprazole20 mg (ลดกรดรกษากรดไหลยอน)

6. Antacid gel (เคลอบกระเพาะ แสบรอนอก)

2 ยาธาตอบเชย ED (ทองอด ขบลม)

ทองอด จก แนน 1-2 ชอนโตะ 3 เวลา หลงอาหาร ขอควรระวง: ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได

1. Mixt carminative (ขบลม จก แนน)

3 ยาเบญจกล ED (ขบลม บ ารงธาต)

ทองอด อาหารไมยอย บ ารงธาต

ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน รบประทานครงละ 800 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหาร หามใชในหญงต งครรภ ผทมไข และเดกเลก - ไมควรใชยาน ในฤดรอน จะสงผลใหไฟธาตก าเรบ - ไมควรรบประทานตดตอกนนานเกน 7 วน

1. Simethicone 80mg. (ขบลม จก ทองอด) 2. Sodamint tab® 300 mg.(ลดกรด ขบลม) 3. Mixt carminative (ขบลม จก แนน) 4. Diagest® (อาหารไมยอย)

4 ยาขง ED (ทองอด ทองเฟอ)

ขบลม ทองอด ทองเฟอ - บรรเทาอาการทองอด ขบลม แนนจกเสยด รบประทานวนละ 2 – 4 กรม - ปองกนและบรรเทาอาการคลนไส อาเจยนจากการเมารถ เมาเรอ รบประทานวนละ 1 – 2 กรม กอนเดนทาง 30 นาท – 1 ชวโมง หรอเมอมอาการ - ปองกนอาการคลนไส อาเจยน หลงการผาตด รบประทานครงละ 1 กรม กอนการผาตด 1 ชวโมง

1. Simethicone 5 mg.(ขบลม จก แนน)

2. Sodamint tab® 300 mg.(ลดกรด ขบลม)


57







5 ยาธาตบรรจบ ED (ทองอด ทองเสยไมตดเข อ)

ทองอด ทองเฟอ อาหารไมยอย ถายอจจาระยาก เปนกอนเลกๆกลนเหมน ทองเสยไมตดเชอ

ชนดลกกลอนและชนดแคปซล ผใหญ : รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ ขอหามใช: หามใชในหญงต งครรภ และผทมไข ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได อาการไมพงประสงค: ในสตรต ารบไดตดไครเครอออก เนองจากมขอมลงานวจยบงช วาไครเครอทใชและมการจ าหนายในทองตลาด เปนพชในสกล Aristolochia ซงพชในสกล Aristolochia มรายงานพบวากอใหเกดความเปนพษตอไต (nephrotoxicity) และเมอป ค.ศ. 2002 องคการอนามยโลกไดประกาศใหพชสกล Aristolochia เปนสารกอมะเรงในมนษย

1. Simethicone80 mg. (ขบลม จก ทองอด)


3. Loperamide 2 mg. (ยาระงบการถาย)

6 ยาฟาทะลายโจร ED (เจบคอ ไอ ทองเสยไมตดเช อ)

แกปวด ลดไข แกหวด ลดน ามก

รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 2 กรม วนละ 4 ครง หลงอาหารและกอนนอน ขอหามใช: หามใชในผทมอาการแพฟาทะลายโจร หญงต งครรภและใหนมบตร เนองจากอาจท าใหเกดทารกวรปได ขอควรระวง: - หากใชยาน ตดตอกนเปนเวลานาน อาจท าใหแขนขามอาการชาหรอออนแรง - หากใชฟาทะลายโจรตดตอกน 3 วน แลวไมหาย หรอ มอาการรนแรงข นระหวางใชยาควรหยดใชและพบแพทย - ควรระวงการใชยาน รวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants),ยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาน รวมกบยาลดความดนเลอดเพราะอาจเสรมฤทธกนได - ควรระวงการใชยาน รวมกบยาทกระบวนการเมแทบอลซม ผานเอนไซม Cytochrome P450 (CYP 450) เนองจากฟาทะลายโจรมฤทธยบย งเอนไซม CYP 1A2, CYP 2C9 และ CYP 3A4

1. Paracetamol (แกปวดลดไข) 2. Actifed Syrup® (คดจมก)

58







7 ยาปราบชมพทวป ED ( ห ว ด ค ด จม ก แพอากาศ)

ใชใน Case allergic Rhinitis,Case Asthma ,Allergic bronchitis

รบประทานครงละ 750 มลลกรม – 1.5 กรม วนละ 4 ครง กอนอาหารและกอนนอน ขอหามใช: - หามใชเมอพบภาวะแทรกซอนจากการแพอากาศ เชน ไซนสอกเสบ การตดเช อแบคทเรยทมอาการเจบบรเวณไซนส ไขสง น ามกและเสมหะเขยว เปนตน - หามใชในหญงต งครรภ ผทมไข เดก ขอควรระวง: - ควรระวงการใชกบผปวยโรคความดนเลอดสง โรคหวใจ โรคแผลเปอยเพปตก และโรคกรดไหลยอน เนองจากเปนต ารบยารสรอน - ควรระวงการใชยาเกนขนาดในผปวยทมความผดปกตของตบ ไตหรอทางเดนปสสาวะ เนองจากอาจเกดพษจากการบร - ควรระวงการใชยาน รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากต ารบน มพรกไทยในปรมาณสง อาการไมพงประสงค: แสบรอนยอดอก

1.ยากลม Antihistamine (แกแพ) 1.1 Chlorpheniramine(CPM)(แกแพ ลดน ามก)

1.2 Loratadine(แกแพ ลดน ามก งวงนอยกวา CPM)

8 ยาจนทนลลา ED (ปวดศรษะ ลดไข)

แกไข ตวรอน ปวดศรษะ ชนดแคปซลและชนดเมด ผใหญ:รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ

1. Paracetamol (แกปวดลดไข)

9 ยาประสะมะแวง ED (ระคายเสมหะ ชมคอ)

ไอ ระคาย คอ ชนดเมดและชนดลกกลอน ละลายน ามะนาวแทรกเกลอรบประทาน หรอใชอม ผใหญ : รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 200 - 400 มลลกรม เมอมอาการ ขอควรระวง: - ไมควรใชตดตอกนนานเกน 15 วน หากอาการไมดข น ควรปรกษาแพทย - ในผปวยทตองจ ากดการใชเกลอ ไมควรใชน ามะนาวแทรกเกลอ

1.Strepil® (ยาอมแกเจบคอ) 2. Bromhexine, Acetylcysteine (ละลายเสมหะ) 3. Dextromethorphan (กดการไอ)

59







10 ยาแกไอผสมมะขามปอม ED (ขบเสมหะ ไอ)

1. ไอ มเสมหะ 2. ขบเสมหะ

จบเมอมอาการไอ ทก 4 ชวโมง ขอหามใช: ผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได ขอควรระวง: ควรระวงการใชในผปวยททองเสยงาย เนองจากมะขามปอมมฤทธเปนยาระบาย

1. Brown mixture® (กดการไอ มสวนผสม codeine) 2. Dextromethorphan (กดการไอ)

11 ยาอ ามฤควาท ED (แกเจบคอ ไอ)


ชนดลกกลอน ผใหญ : รบประทานคร งละ 1 กรม เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานคร งละ 500 มลลกรม เมอมอาการ ขอควรระวง: ไมควรใชน ามะนาวแทรกเกลอ กบผปวยทตองจ ากดการใชเกลอ ขอมลเพมเตมอนๆ: ในสตรต ารบไดตดไครเครอออก เนองจากมขอมลงานวจยบงช วาไครเครอทใชและมการจ าหนายในทองตลาด เปนพชในสกล Aristolochia ซงพชในสกล Aristolochia มรายงานพบวากอใหเกดความเปนพษตอไต (nephrotoxicity) และเมอป ค.ศ. 2002 องคการอนามยโลกไดประกาศใหพชสกล Aristolochia เปนสารกอมะเรงในมนษย

1. Guiafenesin (ขบเสมหะ)

12 ตรผลา ED (ละลายเสมหะ)

แกไข ชมคอ ขบเสมหะ ชนดชง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 – 200 มลลลตร ทงไว 3 - 5 นาท ดมในขณะยงอน เมอมอาการไอ ทก 4 ชวโมง ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน รบประทานครงละ 300 - 600 มลลกรม เมอมอาการไอ วนละ 3 - 4 ครง ขอควรระวง: ควรระวงการใชในผปวยททองเสยงาย อาการไมพงประสงค: ทองเสย

1.M.tussis®/Brown mixture® (กดการไอ มสวนผสม codeine)

60







13 ยาหอมเนาวโกศ ED (ขบลม แกลมปลายไข)

1. วงเวยนศรษะ 2. คลนเหยนอาเจยน

ชนดผง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายน ากระสาย เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง น ากระสายยาทใช • กรณ แกลมวงเวยน คลนเหยน อาเจยน (ลมจกแนนในอก) ในผสงอาย ใชน าลกผกช (15 กรม) หรอเทยนด า (15 กรม) ตมเปนน ากระสายยา • กรณแกลมปลายไข (หลงจากฟนไขแลวยงมอาการเชน คลนเหยน วงเวยน เบออาหาร ทองอด ออนเพลย) ใชกานสะเดา (33 กาน หรอ 15 กรม) ลกกระดอม (7 ลก หรอ 15 กรม) และเถาบอระเพด (7 องคล หรอ 15 กรม) ตมเปนน ากระสายยา • ถาหาน ากระสายยาไมได ใหใชน าสกแทน ชนดเมด รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ ไมควรเกนวนละ 3 ครง ขอหามใช: หามใชในหญงต งครรภ และผทมไข ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม ขอมลเพมเตมอนๆ: ในสตรต ารบไดตดไครเครอออก เนองจากมขอมลงานวจยบงช วาไครเครอทใชและมการจ าหนายในทองตลาด เปนพชในสกล Aristolochia ซงพชในสกล Aristolochia มรายงานพบวากอใหเกดความเปนพษตอไต (nephrotoxicity) และเมอป ค.ศ. 2002 องคการอนามยโลกไดประกาศใหพชสกล Aristolochia เปนสารกอมะเรงในมนษย

1. Dimenhydrinate (แกวงเวยน) 2. Cinnarizine (แกวงเวยน การไหลเวยนโลหต)

61







14 ยาหอมเทพจตร ED (วงเวยน นอนไมหลบ)

1. วงเวยนศรษะ บ ารงหวใจ (แกลมกองละเอยด ไดแก อ า ก า ร ห น า ม ด ต า ล า ย สวงสวาย (อาการทรสกใจหวววงเวยน คลนไส ตาพราจะเปนลม) ใจสน และบ ารงดวงจตใหชมชน)

ขนาดและวธใช: ชนดผง: รบประทานครงละ 1 - 1.4 กรม ละลายน าสก เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ชนดเมด : รบประทานครงละ 1 - 1.4 กรม เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

1.Dimenhydrinate (แกวงเวยน)

15 ยาหอมอนทรจกร ED (คลนไส อาเจยน วงเวยน จกแนนทอง)

1. แกลมบาดทะจต 2. แกคลนเหยนอาเจยน 3. แกลมจกเสยด

ชนดผง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายน ากระสายยา ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกน วนละ 3 ครง น ากระสายยาทใช • กรณแกลมบาดทะจต ใชน าดอกมะล • กรณแกคลนเหยนอาเจยน ใชน าลกผกช เทยนด าตม ถาไมมใชน าสก • กรณแกลมจกเสยด ใชน าขงตม ชนดเมด : รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ขอหามใช: หามใชในหญงต งครรภ ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชกบผปวยทมประวตแพเกสรดอกไม

1. Dimenhydrinate (แกวงเวยน) 2. Simethicone80mg (ขบลม จก ทองอด) ขอมลเพมเตมอนๆ: ในสตรต ารบไดตดไครเครอออก เนองจากมขอมลงานวจยบงช วาไครเครอทใชและมการจ าหนายในทองตลาด เปนพชในสกล Aristolochia ซงพชในสกล Aristolochia มรายงานพบวากอใหเกดความเปนพษตอไต (nephrotoxicity) และเม อป ค .ศ . 2002 อ ง ค ก า ร อ น า ม ย โ ล ก ไ ด ป ร ะ ก า ศ ใ ห พ ช ส ก ล Aristolochia เปนสารกอมะเรงในมนษย

62







16 เถาวลยเปรยง ED (แกปวดกลามเน อ)

บร ร เท าอ าก า ร ป ว ดกลามเนอ ลดการอกเสบของกลามเนอ

รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหารทนท ขอหามใช:หามใชในหญงตงครรภ ขอควรระวง: - ควรระวงการใชในผปวยโรคแผลเปอยเพปตก เนองจากเถาวลยเปรยงออกฤทธคลายยาแกปวดกลมยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอยด (Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs: NSAIDs) - อาจท าใหเกดการระคายเคองระบบทางเดนอาหาร อาการไมพงประสงค: ปวดทอง ทองผก ปสสาวะบอย คอแหง ใจสน

1.Tolperisone (คลายกลามเน อ) 2. Paracetamol+Orphenadrine (Norgesic®แกปวด และคลายกลามเน อ) 2. NSIADs (Diclofenac (แกปวด))

17 สหสธารา ED (คลายเสน ชาปลายมอปลายเทา)

1. ขบลมในเสน แกโรคลมกองหยาบ 2. ชา ปลายมอ ปลายเทา

รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอหามใช: หามใชกบหญงตงครรภ และผทมไข ขอควรระวง: - ควรระวงการบรโภคในผปวยโรคความดนเลอดสง โรคหวใจ ผปวยโรคแผลเปอยเพปตก และกรดไหลยอน เนองจากเปนต ารบยารสรอน - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากต ารบนมพรกไทยในปรมาณสง อาการไมพงประสงค: รอนทอง แสบทอง คลนไส คอแหง ผนคน

1. Diclofenac (แกปวด) 2. Vitamin B complex (บ ารงรางกาย) 3. Vitamin B 1,6,12 (บ ารงรางกาย แกชาปลายมอปลายเทา )

18 เจลพรก ED (แกปวดขอ)

แกปวดขอ ทาบรเวณทปวด 3 - 4 ครง ตอวน ขอหามใช: หามใชในผปวยทแพ capsaicin, หามสมผสบรเวณตา,ระวงอยาทาเจลบรเวณผวทบอบบางหรอบรเวณผวหนงทแตก เนองจากท าใหเกดอาการระคายเคอง ขอควรระวง: การใชรวมกบยารกษาโรคหวใจ กลม angiotensin-converting enzyme inhibitor (ACE inhibitor) อาจท าใหเกดอาการไอเพมขน,อาจเพมการดดซมของยาโรคหอบหด คอ theophylline ชนดออกฤทธเนนนาน,ควรระวงเมอใชเจลพรกรวมกบยากลมตอไปน • Angiotensin converting enzyme inhibitors • Anticoagulants • Antiplatelet agents, • Barbiturates

1.Diclofenac gel (แกปวด)

63







• Low molecular weight heparins • Theophylline • Thrombolytic agents อาการไมพงประสงค: ผวหนงแดง ปวด และแสบรอน ขอมลเพมเตมอนๆ: สาร capsaicin เปนสารทไดจากการสกดผลพรกแหง

19 ยาขผงไพล ED คลายกลามเนอ เคลด ขด ยอก

ทาและถเบา ๆ บรเวณทมอาการวนละ 2 - 3 ครง ขอหามใช: - หามทาบรเวณขอบตาและเน อเยอออน - หามทาบรเวณผวหนงทมบาดแผลหรอมแผลเปด

1.Analgesic balm

20 ยาน ามนไพล ED

21 ยาประคบสมนไพร ED

ประคบเพอลดอาการปวด ชวยคลายกลามเนอ เอน และขอ

น ายาประคบไปนง แลวใชประคบ ขณะยงอน วนละ 1 - 2 ครง ลกประคบ 1 ลกสามารถใชได 3 - 4 ครงโดยหลงจากใชแลวผงใหแหง กอนน าไปแชตเยน ขอหามใช: - หามประคบบรเวณทมบาดแผล - หามประคบเมอเกดการอกเสบเฉยบพลน เชน ขอเทาแพลง หรอมอาการอกเสบ บวม แดง รอน ในชวง 24 ชวโมงแรก เนองจากจะท าใหมอาการอกเสบบวมมากข น และอาจมเลอดออกมากตามมาได โดยควรประคบหลงเกดอาการ 24 ชวโมง ขอควรระวง: - ไมควรใชลกประคบทรอนเกนไป โดยเฉพาะบรเวณผวหนงทเคยเปนแผลมากอนหรอบรเวณทมกระดกยน และตองระวงเปนพเศษในผปวยโรคเบาหวาน อมพาต เดก และผสงอาย เพราะมกมความรสกในการรบรและตอบสนองชา อาจท าใหผวหนงไหมพองไดงาย - หลงจากประคบสมนไพรเสรจใหม ๆ ไมควรอาบน าทนท เพราะเปนการลางตวยาจากผวหนง และรางกายยงไมสามารถปรบตวไดทน (จากรอนเปนเยนทนททนใด) อาจท าใหเกดเปนไขได - ควรระวงการใชในผทแพสวนประกอบในยาประคบ ขอมลเพมเตมอนๆ: 1) ยาประคบสมนไพรสด ผลตจากสมนไพรสด (เกบไดประมาณ 3 วน) น าหนกไมนอยกวา ลกละ 400 กรม 2) ยาประคบสมนไพรแหง ผลตจากสมนไพรแหง (เกบไดประมาณ 2 ป) น าหนกไมนอยกวา ลกละ 200 กรม

1.Analgesic balm

64







22 ยาชมเหดเทศ ED (ระบาย ทองผก)

บรรเทาอาการทองผก ชนดชง: รบประทานครงละ 3 – 6 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 - 200 มลลลตร นาน 10 นาท วนละ 1 ครง กอนนอน ชนดแคปซล: รบประทานครงละ 3 – 6 กรม วนละ 1 ครง กอนนอน ขอหามใช: ผปวยทมภาวะทางเดนอาหารอดตน (gastrointestinal obstruction) หรอปวดทองโดยไมทราบสาเหต ขอควรระวง: - ควรระวงการใชในเดกอายต ากวา 12 ป หรอในผปวย inflammatory bowel disease - การรบประทานยาในขนาดสงอาจท าใหเกดไตอกเสบ (nephritis) - ไมควรใชตดตอกนเปนระยะเวลานาน เพราะจะท าใหทองเสย ซงสงผลใหมการสญเสยน าและเกลอแรมากเกนไปโดยเฉพาะโพแทสเซยม และท าใหล าไสใหญชนตอยา ถาไมใชยาจะไมถาย - ควรระวงการใชในหญงต งครรภและหญงใหนมบตร อาการไมพงประสงค:อาจท าใหเกดอาการปวดมวนทอง เนองจากการบบตวของล าไสใหญ

1. Bisacodyl (ยาระบายชนด Stimulants laxative)

23 ยาผสมเพชรสงฆาต ED (แกปวดรดสดวง)

บรรเทาอาการรดสดวงทวารหนก

รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหารทนท ขอควรระวง: ควรระวงการใชยาในหญงต งครรภและหญงใหนมบตร อาการไมพงประสงค: ทองเสย ทองเสย มวนทอง

1.Draflon®,Sidual®, Proctosedyl®

24 ยารดสดวงมหากาฬ ED (ระบาย แกรดสดวงทวารหนก)

บรรเทาอาการรดสดวงทวารหนก

รบประทานครงละ 800 มลลกรม - 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาในหญงต งครรภและใหนมบตร

25 ธรณสณฑฆาต ED (แกเสน ระบาย)

แกกษยเสน ชนดผง รบประทานครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม ละลายน าสกหรอผสมน าผงปนเปนลกกลอนวนละ 1 ครง กอนอาหารเชาหรอกอนนอน ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน รบประทานครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม วนละ 1 ครง กอนอาหารเชาหรอกอนนอน ขอหามใช:หามใชกบหญงต งครรภ ผทมไข และเดก ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และ ยาตานการจบ

1.Bisacodyl (ยาระบายชนด Stimulants laxative) 2. Milk of Magnesia(ระบายออนๆSaline laxative)

65







26 ธรณสณฑฆาต ED แกกษยเสน ตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากต ารบน มพรกไทยในปรมาณสง - ควรระวงการใชในผสงอาย

27 ยาชงกระเจยบแดง ED (ขดเบา ลดความดนฯ)

ขบปสสาวะ แกขดเบา รบประทาน ครงละ 2 – 3 กรม ชงน ารอน 120 – 200 มลลลตร วนละ 3 ครง หลงอาหาร ขอควรระวง:กระเจยบแดงอาจท าใหเกดอาการทองเสยได เนองจากมฤทธเปนยาระบาย อาการไมพงประสงค: อาจมอาการปวดมวนทองได ขอมลเพมเตมอนๆ: - ควรหลกเลยงการกนกระเจยบแดงตดตอกนเปนเวลานาน เนองจากผลการศกษา ในสตวทดลองพบวา ท าใหเกดพษตอเซลลของอณฑะและตวอสจได - ควรหลกเลยงการกนกระเจยบแดงตดตอกนเปนเวลานานในสตรมครรภและสตรใหนมบตร เนองจากผลการศกษาในหน (rat) พบวาอาจท าใหลกหนเขาสวยเจรญพนธชาลง - สวนทใชของกระเจยบแดง ไดจากสวนกลบเล ยง

1. HCTZ 5 mg.(ลดความดนโลหต) 2. Gemfibrozil 300 mg.(ลดระดบไขมนในเลอด) 3. Simvastatin 10 mg.(ลดระดบไขมนในเลอด)

28 ยาชงหญาหนวดแมวED (ขบปสสาวะ ขบนม)

ขบปสสาวะ แกขดเบา ขบนวขนาดเลก

รบประทานครงละ 2 - 3 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 - 200 มลลลตร ดมวนละ 2 - 3 ครง ขอหามใช: หามใชในผปวยทมการท างานของหวใจและ/หรอไตบกพรอง ขอควรระวง: - ควรระวงการใชในผปวยทตองจ ากดปรมาณโพแทสเซยม เชน ผทเปนโรคหวใจ เนองจากยาหญาหนวดแมวมปรมาณโพแทสเซยมสง - ควรระวงการใชรวมกบยาลดน าตาลในเลอดชนดรบประทาน (Oral hypoglycemic agents) หรอรวมกบการฉดอนสลน เพราะอาจท าใหเกดการเสรมฤทธกนได

1.Amiloride (ขบปสสาวะ ลดความดนโลหต) 2. Furosemide (ขบปสสาวะ ลดบวมในโรคไต)

66







29 รางจด ED (รอนใน ขบสารพษ ถอนพษ)

ลดระดบสารเคมตกคางในเลอด ถอนพษไข แกรอนใน

แกไข รอนใน : ชนดผง : รบประทานครงละ 2 - 3 กรม ชงน ารอน 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร หรอเมอมอาการ ชนดแคปซล: รบประทานครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร กรณถอนพษเบอเมา : รบประทานครงละ 2 – 3 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร หรอเมอมอาการ ค าเตอน - ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วนแลว อาการไมดข น ควรปรกษาแพทย - ควรระวงการใชในผปวยเบาหวาน เพราะอาจเกดภาวะน าตาลในเลอดต า - ควรระวงการใชในผปวยทตองใชยาอนอยางตอเนองเพราะยารางจด อาจเรงการขบยาเหลาน นออกจากรางกาย ท าใหประสทธผลของยาลดลง

-

30 ยาชงดอกค าฝอย NED

ลดระดบไขมนในเลอด(Dyslipidemia)

ชนดผง : รบประทานครงละ 2 - 3 กรม ชงน ารอน 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร หรอเมอมอาการ

1.Gemfibrozil 300 mg. 2.Simvastatin 10 mg.

31 ยาเขยวหอม ED (แกรอนใน ตวรอน)

1. บรรเทาอาการไขรอนในกระหายน า 2. แกพษหด อสกอใส (บรรเทาอาการไขจากหดและอสกอใส)

ชนดผง ผใหญ: รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน ากระสายยา ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 – 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม ละลายน ากระสายยา ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ น ากระสายยาทใช • กรณบรรเทาอาการไข รอนในกระหายน า ใชน าสก หรอน าดอกมะล เปนน ากระสายยา • กรณแกพษหด พษอสกอใส ละลายน ารากผกชตม เปนน ากระสายยาท งรบประทาน และชโลม หมายเหต การชโลมใชยาผงละลายน า 1 ตอ 3 แลวชโลม (ประพรม) ทวตามตวบรเวณทตมใสยงไมแตก

1.Paracetamol 500 mg.

67







32 ยาเขยวหอม ED

แ ก ไ ข แ ก ร อ น ใ น อสกอใส

ชนดเมด ผใหญ: รบประทานคร งละ 1 กรม ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานคร งละ 500 มลลกรม ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ ค าเตอน - ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม - ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดข น ควรปรกษาแพทย


33 ยาจนทนลลา ED (ปวดศรษะ ลดไข))

บรรเทาอาการไขตวรอน ไขเปลยนฤด

ชนดผง ผใหญ : รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายน าสก ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ เดกอาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ละลายน าสก ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ ชนดแคปซลและชนดเมด ผใหญ : รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ ค าเตอน - ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดข น ควรปรกษาแพทย


34 ยาหาราก (แกไข) ED (กระทงพษไข)

บรรเทาอาการไข ชนดผง ผใหญ : รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ

1.Paracetamol 500 mg. 2. Calamine lotion

68







35 ยาหาราก (แกไข) ED บรรเทาอาการไข แกคน ชนดแคปซลและชนดเมด ผใหญ: รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง กอน อาหาร เมอมอาการ ** ใชผงยาหารากทาแกผนคนได ค าเตอน - ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย - ไมแนะน าใหใชในหญงทมไขทบระดหรอไขระหวางมประจ าเดอน

1.Paracetamol 500 mg. 2. Calamine lotion

36 ยาพญายอ ED

1. ยาครม บรรเทาอาการของ เรมและงสวด 2. สารละลาย (ส าหรบปายปาก ) ร กษาแผลในปาก (aphthous ulcer) แผลจากการฉายรงสและเคมบ าบด 3. ยาโลชน บรรเทาอาการ ผดผนคน ลมพษ ตมคน 4. ยาขผง บรรเทาอาการอกเสบ ปวด บวมจากแมลงกดตอย 5. ย าท ง เ จ อ ร บ ร ร เ ท าอาการของเรม และงสวด

ทาบรเวณทมอาการ วนละ 5 ครง 1. Acyclovir cream (ยาทาแกเรม) 2. 3. Calamine lotion (แกผน คน) 4. Analgesic balm (คลายกลามเน อ) 5. Acyclovir cream (ยาทาแกเรม)

37 ยาเลอดงาม ED บร ร เท าอ าก า ร ป ว ดประจ า เดอน ช วยใหประจ าเดอนมาเปนปกต แกมตกด

ชนดผง : รบประทานครงละ 1 – 2 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร ชนดแคปซล : รบประทานครงละ 1 – 2 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอหามใช : หามใชในหญงตกเลอดหลงคลอด หญงต งครรภ และผทมไข ค าเตอน : ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได

69







38

ประสะไพล ED 1.ปวดทองประจ าเดอน ในกรณทมอาการปวดประจ าเดอนเปนประจ า ใหรบประทานยา กอนมประจ าเดอน 2 - 3 วนไปจนถงวนแรกและวนทสองทมประจ าเดอน ชนดผง: รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน : รบประทานครงละ 1 กรมวนละ 3 ครง กอนอาหาร

1.Mefenamic acid500 mg.(แกปวดประจ าเดอน) 2. Paracetamol 500 mg. (แกปวด)

2. ประจ าเดอนไมสม าเสมอ ชนดผง: รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร เปนเวลา 3 - 5 วน เมอระดมา ใหหยดรบประทาน ชนดแคปซล ชนดเมด ชนดลกกลอน: รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เปนเวลา 3 - 5 วน เมอระดมา ใหหยดรบประทาน

-

3. ขบน าคาวปลา ชนดผง: รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร ใหรบประทานจนกวาน าคาวปลาจะหมด แตไมเกน 15 วน ชนดลกกลอน ชนดเมด และชนดแคปซล: รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ใหรบประทานจนกวาน าคาวปลาจะหมด แตไมเกน 15 วน ขอหามใช - หามใชในหญงตกเลอดหลงคลอด หญงต งครรภ และผทมไข - หามรบประทานในหญงทมระดมากกวาปกต เพราะจะท าใหมการขบระดออกมามากข น ค าเตอน - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - กรณระดมาไมสม าเสมอหรอมานอยกวาปกต ไมควรใชตดตอกนนานเกน 1 เดอน - กรณขบน าคาวปลาในหญงหลงคลอดบตร ไมควรใชตดตอกนนานเกน 15 วน

-

39 ยากลวย ED รกษาแผลในกระเพาะอาหาร บรรเทาอาการทองเสยชนดทไมเกดจากการตดเชอ เชน อจจาระไมเปนมก หรอมเลอดปน

รบประทานครงละ 10 กรม ชงน ารอน 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร ค าเตอน - ไมควรใชในคนททองผก - การรบประทานตดตอกนนาน ๆ อาจท าใหทองอดได อาการไมพงประสงค : ทองอด

1. ORS 2. lomperamide (ระงบการถาย)


70

10. รหสแนวทางการวนจฉยโรค ICD 10

ล าดบ โรค/อาการ รหสเทยบ ICD 10 แผนปจจบน รหสเทยบ ICD 10 แผนไทย 1 โรคอจจาระรวงเฉยบพลน

ไมตดเชอ A00.0, A00.1, A00.9,A02.0, A03.0,A03.1,A03.2,A03.3,A03.8,A03.9 A04.0,A04.1,A04.2,A04.3,A04.4,A04.5,A04.6,A04.7,A04.8,A04.9 A05.0,A05.3,A05.4,A05.9, A08.0,A08.1,A08.2,A08.3,A08.4,A08.5 A09,A09.0,A09.9, K52.1,K52.8,K52.9

u69.80

2 โรค อมพฤกษ อมพาต G81.0,G81.1,G8.19 G82.0,G82.1,G82.2,G82.3,G82.4,G82.5

U61.1(0,1,2,3,4,5,8,9)

3 โรค ขอเขาเสอม M17.0,M17.1,M17.2,M17.3,M17.4,M17.5,M17.9

U57.53,U71.4(1,2),U57.50,U58.44

4 โรค ไมเกรน G43.0,G43.1,G43.2,G43.3,G43.8,G43.9,G44.2

U61.2

5 โรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน/ไขหวด common cold

J00 J01.0 J01.1 J01.2 J01.3 J01.4 J01.8 J01.9 J02.0 J02.9 J03.0 J03.8 J03.9 J04.0 J04.1 J04.2 J05.0 J05.1 J06.0 J06.8 J06.9 J10.1 J11.1 J20.0 J20.1 J20.2 J20.3 J20.4 J20.5 J20.6 J20.7 J20.8 J20.9 J21.0 J21.8 J21.9 H65.0 H65.1 H65.9 H66.0 H66.4 H66.9 H67.0 H67.1 H67.8 H72.0 H72.1 H72.2 H72.8 H72.9

U56.10,U56.0 U65.30

6 โรค ทองอด ทองเฟอ K30 u66.80 7 โรครดสดวงทวารหนก I84.0 I84.1 I84.2 I84.3

I84.4 I84.5 I84.6 I84.7 I84.8 I84.9

U68.0

8 ลมปลายปตคาต ส.1 หลง M54.96 U 57.31 ๙ ลมปลายปตคาต ส.3 หลง M54.96 U 57.32


71

10. รหสแนวทางการวนจฉยโรค ICD 10

ล าดบ โรค/อาการ รหสเทยบ ICD 10 แผนปจจบน รหสเทยบ ICD 10 แผนไทย 10 ลมปลายปตคาต ส.4 หลง M 7911 U 5733 11 ลมปลายปตคาต ส.5 หลง M 7911 U 5734 12 ลมปลายปตคาตบา M62.60, M62.61 U 5720 13 คอตกหมอน M 62.68 U 71.80 14 ลมปลายปตคาตขอมอ G 56.0 U 57.24 15 ลมปลายปตคาตขอศอก M 77.11 U 57.23 16 ลมปลายปตคาตขา M 62.66 U 57.26 17 ลมปลายปตคาตแขน M 79.12 U 57.22 18 ลมปลายปตคาตสนเทา M 72.2 U 57.27 19 นวไกปน M 65.3 U 71.28 20 จบโปงน า M 13.1, M 13.99 U 57.50 21 ยอกเดยว M 62.69 U 75.10 22 ยอกค M 62.60 U 75.11 23 หวไหลตด M 75.0 U 71.00 24 ตะครว R 25.2 U 71.74 25 ทองผก K 59.0 U 69.84 26 ดานเลอด N 94.4 U 51.6 27 ฟนฟหลงคลอด Z 39.2 U 50.3 28 เวยนศรษะ R 42 U61.32 29 ปวดประจ าเดอน N 94.0 U51.6 30 ปสสาวะขด R 30.0 U67.0

เรม B00 U70.7 แมลงกดตอย S 80.82, S90.82, S70.82,s50.82,

S40.82, S60.82 U70.60

แผลถกความรอน T30.0 U70.61 ตดบหร F17.2 - ถอนพษ X49.0 - แผลในปาก K 12.0 U65.7


72

เอกสารอางอง

สรเกยรต อาชานานภาพ. (2551). ต าราการตรวจรกษาโรคทวไป เลม 1 แนวทางการตรวจรกษาโรคและ การใชยา. โฮลสตก พบลชชง. (พมพครงท 5). กรงเทพฯ. สรเกยรต อาชานานภาพ. (2551). ต าราการตรวจรกษาโรคทวไป เลม 2 350 โรคกบการดแลรกษาและ การปองกน. หมอชาวบาน. (พมพครงท 4 (ฉบบปรบปรง)). กรงเทพฯ. กลมงานสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร สถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทย

แผนไทยและแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข คมอแนวทางการคดกรองการใหบรการแพทยแผนไทยคขนานแผนกผปวยนอกในโรงพยาบาลรฐ [หนงสอ]. - นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2558. - เลมท 1.

สมศกด นวลแกวและคณะแนวทางการตรวจวนจฉยโรคดวยวธการทางแพทยแผนไทยประยกต แนวทางการ ตรวจและวนจฉยโรคดวยวธการทางแพทยแผนไทยประยกต [หนงสอ] / บ.ก. สมศกด นวลแกว. - กรงเทพฯ : , 2557.

ไชยยา สนท. (2553). ทองอด ทองเฟอ จกเสยดแนนทอง. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://snit-blogtoknow.blogspot.com/2010/10/blog-post.html

ศศประภา บญญพสฎฐ. (2553). ทองอด.... อาหารไมยอย (ตอนท 1). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/articledetail.asp?id=690

อาการแนนทอง อาหารไมยอย. (2556). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://thaiyinyang.blogspot.com/2012/12/dyspepsia-dyspepsia-indigestion.html

Siamhealth.net บทความสขภาพ [ออนไลน]. - 22 ธนวาคม 2559. – http://siamhealth.net/publichtml/Disease/GI/hemorroid.html#.WGEP-9KLS01.

ส านกยากลมนโยบายแหงชาตดานยา กระทรวงสาธารณสข จ.นนทบร บญชยาหลกแหงชาต [ออนไลน]. – 22 ธนวาคม 2559. - http://drug.fda.moph.go.th:81/nlem.in.th.

Kuptniratsaikul V, Rattanachaiyanont M. Validation of a Modified Thai version of the Western Ontario and McMaster (WOMAC) Osteoarthritis Index for Knee. Osteoarthritis ClinRheumatol 2007; 26: 1641-5.

Nicholus Bellamy. WOMAC Osteoarthritis Index.User guide VIII 2007: 71-3.

http://thaiyinyang.blogspot.com/2012/12/dyspepsia-dyspepsia-indigestion.html

http://siamhealth.net/public


73

คณะกรรมการพฒนาแนวทางเวชปฏบต การดแลรกษาผปวยดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก Service plan สาขา

แพทยแผนไทยฯ เขตสขภาพท 10

คณะผจดท า : 1. นายแพทยช านาญ สมรมตร ผอ านวยการโรงพยาบาลยางชมนอย 2. นายวเชยร ชนะชย เภสชกรช านาญการ 3. นส.ดวงใจ ปวงสข แพทยแผนไทยปฏบตการ 4. นางอมรา ศรศร แพทยแผนไทยปฏบตการ 5. นางนยม สาระไทย พยาบาลวชาชพช านาญการ 6. นส.เพญพร จนทะเสน สสจ.ศรษะเกษ 7. นส.กนตฤทย มาลย แพทยแผนไทย 8. นส.ภาวนา โสภาล เภสชกรช านาญการ 9. นส.ณชชา ถรเตชสทธ แพทยแผนไทย 10. นายธาน สขไชย แพทยแผนไทยปฏบตการ จดท าโดย : คณะกรรมการพฒนาแนวทางเวชปฏบตการดแลรกษาผปวยดวยศาสตรการแพทยแผน

ไทยและแพทยทางเลอก Service plan สาขาแพทยแผนไทยฯ เขตสขภาพท 10

คู่มือเวชปฏิบัติ · 2019-03-26 · 1.1...

Documents