วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการสอนสงคมศกษา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

การพฒนาผลสมฤทธ วชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

DEVELOPMENT OF LEARNING ACHIEVEMENT ON THE SUBJECT

OF BUDDHIST FOR THE 2ND

SECONDARY SCHOOL STUDENTS OF

BANPANG SAWAN SCHOOL, PANG SAWAN SUB-DISTRICT,

CHUMTABONG NAKHON SAWAN PROVINCE.

พระจราย อตตโม (มลมาก)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการสอนสงคมศกษา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

พระจราย อตตโม (มลมาก)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of

Master of Arts Teaching Social Studies

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University C.E. 2018

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

Development of Learning Achievement on the Subject of Buddhist for the 2nd

Secondary School Students of Banpang Sawan School, Pang Sawan

Sub-district, Chumtabong Nakhon Sawan Province.

Phrajirayu Uttamo (Moolmak)

ก

ชอวทยานพนธ : การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

ผวจย : พระจราย อตตโม (มลมาก) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (การสอนสงคมศกษา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : รศ. ดร.สมชย ศรนอก พธ.บ. (ภาษาองกฤษ), พธ.ม. (พระพทธศาสนา),

พธ.ด. (พระพทธศาสนา) : ดร. นเวศน วงศสวรรณ พธ.บ. (สงคมศกษา), M.A. (Linguistics),

Ph.D. Social Science, (Buddhist Studies) วนส าเรจการศกษา : ๑๑ มนาคม ๒๕๖๒

บทคดยอ การวจยเรองการศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยน

ชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค” เปนการวจยเชงคณภาพแบบทดลอง (Experimental Research) ซงผวจยด าเนนการส ารวจตามแบบทดลองกลมเดยว ทดสอบกอนเรยนและทดสอบหลงเรยน (One Group Pretest – Posttest Design) โดยมวตถประสงคของการวจย ไดแก ๑) เพอพฒนาผลสมฤทธในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ๒) เพอเปรยบเทยบผลสมฤทธ ในวชาพระพทธศาสนาของ นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค กอนเรยนและหลงเรยน

ผลการวจยพบวา ๑. ผลสมฤทธของกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา

ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคาเทากบ ๐.๕๗ แสดงวา ผเรยนมพฒนาการ ความกาวหนาในการเรยนร เพราะมคะแนนทดสอบเพมขน

๒. ประสทธภาพกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ พบวา แบบทดสอบกอนเรยนร โดยรวม คะแนน ๕๒๑ คาเฉลยอยท ๑๗.๓๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๔.๖๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๑,๒๐๐ คดเปนรอยละ ๔๓.๔๒

๓. แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนมากทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๑ (พระพทธเจา) โดยคะแนน ๑๓๙ คาเฉลยอยท ๔.๖๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๓๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๖.๓๓

ข

Thesis Title : Development of Learning Achievement on the Subject of

Buddhist for the 2nd Secondary School Students of

Banpang Sawan School, Pang Sawan Sub-district,

Chumtabong Nakhon Sawan Province..

Researcher : Phrajirayu Uttamo (Moolmak)

Degree : Master of Arts (Teaching Social Studies)

Thesis Supervisory Committee

: Assoc.Prof. Dr. Somchai Srinok B.A. (English), M.A.

(Buddhist Studies), Ph.D. (Social Science)

: Dr. Niwes Wongsuwan B.A. (Teaching Social Studies), M.A. (Linguistics), Ph.D. Social Science, (Buddhist Studies)

Date of Graduation : March 11, 2019

Abstract The research was studied the achieve development of Buddhist subject for

students’ grade VIII Banpangsawan school, Pangsaqwan Sub-district, Chumtabong

Nakornsawan province. It was an experiment research which researcher had done

with pretest and posttest by One Group Pretest – Posttest Design by means had the

objectives were: 1. to success development of Buddhist subject for students’ grade

VIII Banpangsawan School, Pangsaqwan Sub-district, Chumtabong Nakornsawan

province. 2. To comparison achieve development of Buddhist subject for students’

grade VIII Banpangsawan School, Pangsaqwan Sub-district, Chumtabong

Nakornsawan province both before and after learning.

The results of research were found as follows:

1. The achievement process management of Itthibada 4 along by the

substance of social religion learning and culture for students’ grade VIII had average

as 0.57. It means learners were had for advance learning development cause of

increase points from test.

2. The efficiency of process management of Itthibada 4 along by the

substance of social religion learning and culture for students’ grade VIII found that

before test by overall had points as 521 then by significant as 17.37 then standard

deviation as 4.63 from points before test all total 1,200 and declare percentage as

43.42

ค

3. The planning before test had the most points as namely lesson plan

number 3 (Buddha) by means point as 139 by average as 4.63 and standard deviation

as 1.33 from point of all before learning as 3.00 and declare percentage as 46.33

ง

กตตกรรมประกาศ

งานวจยเรอง การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ส าเรจลลวงไปไดดวยด กเนองดวยไดรบการชวยเหลอสนบสนนเออเฟอเกอกล เมตตานเคราะห จากทานผทรงคณวฒและผเชยวชาญทงหลาย ขอขอบคณ พระราชสตาภรณ รศ.ดร. คณบดคณะครศาสตร และคณาจารยในภาควชาทกรป/คน ผวจยขอขอบคณและอนโมทนาขอบคณทกทานมา ณ โอกาสน

ขอเจรญพรขอบคณ รองศาสตราจารย ดร. สมชย ศรนอก, ดร.นเวศน วงศสวรรณ ทไดเมตตา กรณาเสยสละเวลาอนมคาชวยตรวจความถกตองทงดานภาษา เนอหา ระเบยบวธ และเครองมอทใชในการด าเนนการวจยทงใหขอเสนอแนะ และใหการแนะน าตงแตเรมตนจ าส าเรจลลวงไปไดดวยด ขอขอบคณคณะกรรมการผทรงคณวฒในการสอบปองกนววทยานพนธในครงน ซงประกอบดวย รศ.ดร. สทธพงษ ศรวชย ประธานกรรมการ, ผศ.ดร. สมปอง สวรรณภม กรรมการผทรงคณวฒ, รศ.ดร. สมชย ศรนอก กรรมการ, ผศ. ดร. ชวาล ศรวฒน กรรมการ, ดร. นเวศน วงศสวรรณ กรรมการและเลขานการ ทใหค าแนะน าในการสอบครงผวจยของขอบคณและขออนโมทนา

ขอกราบขอบคณพระอาจารยทกรป และเจรญพรคณาจารยคณะครศาสตรทกทานตลอดจนเจาหนาททกคน ทไดใหความรประสทธประสาทวทยาการ และประสบการณ รวมถงใหความเมตตาเออเฟอ ถายทอดความรความเขาใจ และเปนก าลงใจใหแกผวจยตลอดมา คณความด การท าประโยชนใดๆ อนเกดจากวทยานพนธน ผวจยขอมอบบชาเปนกตเวทตาคณแดมารดา บดา ญาตกาสายโลหต มตรสหายผเปนทรก เพอนสหธรรมกรวมชนเรยนทงบรรพชตและคฤหสถ ทงทเปนก าลงใจและใหการสนบสนนในทกๆเรองรวมทงผมอปการคณทกทาน

พระจราย อตตโม (มลมาก) ๑๐ มนาคม ๒๕๖๒

จ

สารบญ

เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก

บทคดยอภาษาองกฤษ ข

กตตกรรมประกาศ ค

สารบญ ง

สารบญตาราง ช

สารบญภาพ ซ

บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๔ ๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๔ ๑.๔ ขอบเขตของการวจย ๔ ๑.๕ สมมตฐานของการวจย ๕ ๑.๖ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๖ ๑.๗ ประโยชนทไดรบ ๖

บทท ๒ เอกสารงานวจยทเกยวของ ๘ ๒.๑ แนวคดและทฤษฎเกยวกบการจดการการเรยนร ๘ ๒.๒ การจดการเรยนรตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๕๑ ๔๒ ๒.๓ หลกสตรกลมสาระสงคมศกษา ศาสนา และวฒนาธรรม พ.ศ. ๒๕๕๑ ๔๔ ๒.๔ ความเปนมาของวชาพระพทธศาสนา ๔๙ ๒.๕ ประวตโรงเรยนบานปางสวรรค ๕๒ ๒.๖ งานวจยทเกยวของ ๕๓ ๒.๗ กราบแนวคดในการวจย ๕๙

บทท ๓ วธด าเนนการวจย ๖๐ ๓.๑ กลมประชากรในการวจย ๖๐ ๓.๒ ขนตอนการสรางและหาคณภาพเครองมอทใชในการวจย ๖๐ ๓.๓ เครองมอทใชในการวจย ๖๒ ๓.๔ วธการเกบรวบรวมขอมล ๖๓ ๓.๕ การวเคราะหขอมล ๖๔ ๓.๖ สถตทใชในการวเคราะหขอมล ๖๔

ฉ

บทท ๔ ผลการวเคราะหขอมล ๖๖

๔.๑ ผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔ ๖๗ ๔.๒ ประสทธภาพกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔ ๖๘ ๔.๓ เปรยบเทยบผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนรแบบอทธ ๔ ๗๑ ๔.๔ องคความรทไดจากการวจย ๗๔

บทท ๕ สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ ๗๕

๕.๑ สรปการวจย ๗๕ ๕.๒ อภปรายผลกาวจย ๗๗ ๕๓ ขอเสนอแนะ ๘๒

บรรณานกรรม ๗๖

ภาคผนวก ๘๘

ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการวจย ๘๐ - แผนการจดการเรยน - แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

ภาคผนวก ข หนงสอเชญผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอ ๙๗ ภาคผนวก ค ประมวลภาคปฏบตทดลองงานวจย

ภาพนกเรยนทดสอบความรกอนเรยนและหลงเรยน ๑๐๓

ประวตผวจย ๑๑๐

ช

สารบญตาราง

ตารางท

หนา

ตารางท ๑ ผลสมฤทธของกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระ

การเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา

ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ๖๗

ตารางท ๒ ประสทธภาพกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระ

การเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา

ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ๖๘

ตารางท ๓ การวเคราะหความตางของผลสมฤทธกอนเรยนและหลงเรยนสาระ

การเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา

ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ๗๑

ตารางท ๔ การเปรยบเทยบผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระ

การเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา

ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ กอนเรยนและหลงเรยน ๗๓

ซ

สารบญตารางภาพ

ตารางท หนา

ตารางภาพท ๑ กรอบแนวคดในการวจย ๕๙

ตารางภาพท ๒ องคความรทไดจากการวจย ๖๖

ตารางภาพท ๓ ภาพประกอบองคความรในการวจย ๖๗

ฌ

ค ำอธบำยสญลกษณและอกษรยอ

อกษรยอในวทยานพนธน อางจากพระไตรปฎก ฉบบภาษาไทยของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ โดยไดกลาวถงแหลงทมา / เลม / ขอ / และหนา ตามล าดบ เชน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๑๙๖ หมายถง ทฆนกาย ปาฏกวรรค พระไตรปฎกภาษาไทย เลมท ๑๑ ขอท ๓๐๕ หนา ๑๙๖

พระสตตนปฎก

ค ำยอ ชอคมภร ภำษำ ท.ปา. (บาล) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏววรรค (ภาษาบาล) อภ.ว. (บาล) = อภธรรมปฎก วภงค อฏฐกถา (ภาษาบาล) อง.สตตกก (บาล) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตกกนบาต (ภาษาบาล) ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) อง.สตตกก (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.ปญจก. (ไทย) = สตตนตปฎก ปญจกนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย)

บทท ๑

บทน ำ

๑.๑ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ สภาพของสถานการณสงคมไทยในปจจบนชใหเหนประเดนปญหาวกฤตอนนาเปนหวง

จากการ พฒนาทขาดความสมดล โดยมงสรางความเจรญทางเศรษฐกจอยางรวดเรวท าใหบคคลและสงคม รวมทง โครงสรางและกลไกการบรหารและการจดการตางๆ ปรบตวตามไมทนเกดความไมสมดลระหวางการ พฒนาทางวตถกบการพฒนาทางจตใจ 1 กอใหเกดปญหานานปการ โดยเฉพาะตอเดกและเยาวชนในวย เรยน ปญหาทส าคญทพบมากคอ การละเมดศล ๕ ในประเดนตางๆ เชน การท ารายกนจนถงแกชวตหรอ การเบยดเบยนกน การฉอราษฎรบงหลวง การลวงละเมดทางเพศ การไมมความซอสตยตอกน และการ ดมสราหรอเสพยาเสพตด เปนตน จากการศกษา พบวา รากเหงาแหงปญหาทแทจรงคอการทนกเรยน ขาดการกลอมเกลาจตใจและปลกฝงในเรองศลธรรม จรยธรรม จนท าใหความส านกตอหนาท ความรสก ผดชอบชวด การใชสตพจารณายงคด ลดนอยถอยลงและแสดงออกมาเปนพฤตกรรมภายนอกทไม เหมาะสมกบสภาพแวดลอมรอบตวของนกเรยนทยยง สงเสรม ชกจงและโนมนาวอยางตอเนองดวย รปแบบทมการพฒนาอยางหลากหลาย ท าใหยากตอการควบคม ปองกน และแกไขปญหานกเรยน ใหสมฤทธผลไดภายใตการเปลยนแปลงในยคโลกาภวฒน เวนแตนกเรยนจะถกจดระเบยบทางความคด จนม จตใจทใฝดและมพลงใจทเขมแขงมคณธรรมและจรยธรรมเปนภมคมกนเหตปจจยในทางเสอมทจะเขามา ทาลายคณภาพชวตทดงามไดดวยหลกธรรมทางศาสนา2

จงกลาวไดวา สภาพสงคมไทยในปจจบนอกสถานการณหนง มการปรบเปลยนรปแบบสงคมสราง กลวธในการด าเนนชวต รวมทงระบบการศกษา ใหซบซอนเพมขนโดยกระบวนการดงกลาวน าผคนใน สงคมใหด าเนนชวตไปตามระบบสงคมใหญ และท าใหระบบสงคมยอยตองปรบประยกตตนเองอยเสมอ เพอใหเทาทนตอการเปลยนแปลง และใน การเปลยนแปลงนน ไดน าเอาระบบระเบยบทางสงคมไทยขาด หายไปดวย ท าใหเราเกดปญหาการพฒนา ทปราศจากการเขาถงความเปนสงคมไทย ความเจรญกาวหนา ทางวทยาการและเทคโนโลย มบทบาทและสงผลกระทบตอสงคมไทยเปนอยางมาก จากการทสงคมมการ พฒนาไปอยางรวดเรว มความเจรญทางดานวตถและความเจรญทางดานจตใจแตไมสมดลกนจงกอใหเกด ปญหาทางสงคม ท าใหประเทศชาตมการพฒนา

1 ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงช าต, พระรำชบญญตกำรศกษำแหงช ำต พ.ศ. ๒๕๔๒ และแกไขเพมเตม (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๔๕. กรงเทพมหานคร : ส านกง านคระกรรมการการศกษาแหงช าต, ๒๕๔๕, หนา ๓๕.

2 รตนะ บวสนธ. “เอกสำรประกอบกำรบรรยำยกำรประเมนโครงกำร/กำรวจยเชงปรมำณ”, (ขอนแกน: คณะ ศกษาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๕๓), (อดส าเนา).

๒

ลาชา และไมพฒนาเทาทควร รวมทงระบบการศกษา ซงเปนสงส าคญตอการตอบสนองของเยาวชน การทประเทศจะพฒนา หรอมความเจรญกาวหนามากนอย เพยงใดจะตองอาศยเงอนไขส าคญหลายประการ คณภาพของคนหรอประชากรของประเทศนนนบวา ส าคญยงโดยเฉพาะคณภาพของคนดานความมระเบยบวนย

ดงนน วนยจงเปนเรองคณธรรมส าคญ ทตองปลกฝงกนมาตงแตเดก รวมทงในการประยกต จดการเรยนร ซงตองมวนยประกอบบงคบใชไปดวย เพราะวนย นอกจากจะท าใหสงคมมความเปน ระเบยบเรยบรอย มความเจรญกาวหนาแลว คนทมวนยกบตนเองดมกเปนคนทประสบการณความส าเรจ ทงการเรยน การงาน และการด ารงชวต การสงเสรมใหเดกมวนยในตนเองนนชวยใหเดกมพฤตกรรมท เหมาะสม การมวนยในตนเองตอการศกษาไทย จงเปนปจจยส าคญในการพฒนาอปนสยของเดกและ ความมวนยในตนเอง จะเปนพนฐานของบคคลในการควบคมตนเองใหมวนยทางสงคมตอไป 3

การจะพฒนาคนใหเปนผมคณธรรมและจรยธรรมนนตองเรมตงแตเดก เพราะเดกจะตองเตบโต เปนผใหญและดารงชวตอยในสงคมตอไป จากสภาพการณทางสงคมโลกทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวมผลทาใหการศกษาตองพฒนาและ เปล ยนแปลงตามไปดวย รฐบาลโดยกระทรวงศกษาธการจงไดก าหนดนโยบาย การปฏรปการศกษาของ กระทรวงศกษาธ การ ซงจดมงหมายของการศกษาเพอสรางบคคลแหงการเรยนร องคการแหงการเรยนร และสงคมแหงการเรยนรใหเกดขน ใหถงจดหมายสงสดทก าหนดไว คอ เพอใหประชาชนมศกยภาพในการ พฒนาตนเอง ใหมคณภาพชวตทดขน และพฒนาประเทศใหสามารถอยในสงคมโลกไดอยางมความสข ๔ การจดการเรยนรเปนกระบวนการส าคญในการนาหลกสตรสการปฏบต

หลกสตรแกนกลาง การศกษาขนพนฐานเปนหลกสตรทมมาตรฐานการเรยนรสมรรถนะส าคญและคณลกษณะอนพงประสงค ของผเรยน เปนเปาหมายสาหรบพฒนาเดกและเยาวชนในการพฒนาผเรยนใหมคณสมบตตามเปาหมาย หลกสตรผสอนพยายามคดสรรกระบวนการเรยนรจดการเรยนรโดยชวยใหผเรยนเรยนรผานสาระท ก าหนดไวในหลกสตร ๘ กลมสาระการเรยนรรวมทงปลกฝงเสรมสรางคณลกษณะอนพงประสงคพฒนา ทกษะตางๆ อนเปนสมรรถนะส าคญใหผเรยน 4

บรรลตามเปาหมาย พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๒ แกไขเพมเตม (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๔๕ และ (ฉบบท ๓) พ.ศ. ๒๕๕๓ หมวดท ๔ มาตรา ๒๒ การจดการศกษาตองยดหลกวาผเรยนทกคนมความสามารถเรยนรและ พฒนาตนเองได และถอวาผเรยนมความส าคญท สด ความรเรองเกยวกบตนเองและความสมพนธของตนเอง กบสงคม ไดแก ครอบครว ชมชน ชาต และสงคมโลก รวมถงความรเกยวกบประวตศาสตรความเปนมาของ สงคมไทย รวมทงความรความเขาใจและประสบการณความรเกยวกบศาสนา ศลปะ วฒนธรรม การกฬา ภมปญญาไทย และการ

3 สขข ดสงคราม, “สภาพปจจบน ปญหาและความตองการเทคโนโลยและนวตกรรมทาง การศกษา

ในโรงเรยนขยาย โอกาสทางการศกษา สงกดสานกงานคณะกรรมการ การประถมศกษาแหงชาต เขตการศกษา ๑๐”, วทยำนพนธปรญญำมหำบณฑต, (คณะศกษาศาสตร: มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๔๑), หนา ๑.

4 สชา จนทรเอม, “เดกกบกำรสรำงระเบยบวนย”,วารสารแนะแนว, ปท ๒ (กรกฎาคม-กนยายน ๒๕๑๑):

๓

ประยกตใช ภมปญญา ความร และภาษา เนนการใชภาษาไทยอยางถกตอง การจดการศกษาตาม หลกสตรการศกษาขนพนฐานและ

ดงนน ผวจยจงจ าเปนตองศกษาท าความเขาใจในกระบวนการเรยนรตางๆ เพอใหสามารถเลอกใชในการจดกระบวนการเรยนรได อยางมประสทธภาพ ผสอนตองศกษาหลกสตรสถานศกษาใหเขาใจถงมาตรฐานการเรยนร ตวชวด สมรรถนะส าคญ ของผเรยน คณลกษณะอนพงประสงค และสาระการเรยนรทเหมาะสมกบผเรยน แลวจงพจารณา ออกแบบการจดการเรยนร โดยเลอกใชวธสอนและเทคนคการสอน สอ / แหลงเรยนร การวดและ ประเมนผล เพอใหผเรยนไดพฒนาเตมตามศกยภาพและบรรลตามเปาหมายทก าหนด 5

การจดการเรยนการสอนกลมสาระการเรยนร สงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม การอยรวมกน ในสงคมไทยและ สงคมโลกอยางสนตสข การเปนพลเมองด ศรทธาในหลกธรรมของศาสนา การเหน คณคาของทรพยากรและสงแวดลอม ความรกชาต และภมใจในความเปนไทยสภาพปญหาการจดการ เรยนการสอนของกลมสาระสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม พบวาครผสอนเปนผมบทบาทส าคญ อยางยง จงตองรจกน าวธการสอน หรอเทคนคการสอนทหลากหลายมาใชในการเรยนการสอน ในการจด กระบวนการเรยนรตองจดเนอหาสาระและกจกรรมใหสอดคลองกบความสนใจ และความถนดของผเรยน ค านงถงความแตกตางระหวางบคคล และจะตองรวธการฝกผเรยนใหมทกษะการคด การจดการ การเผชญ สถานการณ และการประยกตความรมาใช จากผลสมฤทธทางการเรยน ผลของคะแนนสอบในรายวชาตางๆ

ในการสงเกตของผวจย ในฐานะผสอน และจากการสอบถามครชนมธยมศกษาปท ๒ พบวาเดกนกเรยนยงมคะแนนทต าขาดความ รบผดชอบในหลายๆดานดวยกน ไดแก การเขาเรยนไมตรงเวลา การน างานอนทไมเกยวของกบการเรยนขนมาท าขณะครสอน สงงานไมทนภายในเวลาทก าหนด ชอบพดคยกนเวลาครสอน การไมตดตามงาน และแกไขงานใหถกตอง พฤตกรรมเหลานสงผลกระทบตอนกเรยน ท าใหนกเรยนมผลสมฤทธทางการเรยนต า ไมประสบผลส าเรจในการเรยน และท าใหเกดปญหาตามมา ไมวาจะเปนปญหาตอตนเอง คอ เรยนไมบรรลผลส าเรจตามทมงหวงเอาไว และยงเปนปญหาในครอบครวอกดวย จงควรปลกฝงและ สนบสนนใหนกเรยนมความรบผดชอบสงขน ในการทดลองวจยเหนวาหลกธรรมทางพทธศาสนา สามารถน ามาการจดการเรยนร ดวยการพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ จ านวน ๕ ดาน ไดแก ๑. ดานสาระการเรยนร ๒. ดานกระบวนการจดการเรยนร ๓. ดานการใชสอการเรยนร ๔. ดานการจดกจกรรมการเรยนร ๕. ดานการวดและประเมนผลการเรยนร ของนกเรยนชน มธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค

ดวยเหตผลดงกลาวขางตน ผวจยจงมความสนใจประสงคทจะศกษาการพฒนาผลสมฤทธในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค เพอศกษาแนว

5 หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช ๒๕๕๒, ความสมพนธของการพฒนาคณภาพ

ผเรยนตาม หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน, [ออนไลน], แหลงทมา: www.kannarat .ac. th, [๒๕ สงหาคม ๒๕๖๑].

๔

ทางการขยายพฒนาแรงจงใจในการเรยนของนกเรยน ใหมการพฒนาในการเรยนมากขน และประสบผลส าเรจในชวต ตอไป

๑.๒ วตถประสงคของกำรวจย ๑.๒.๑ เพอพฒนาผลสมฤทธในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒

โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ๑.๒.๒ เพอเปรยบเทยบผลสมฤทธ ในวชาพระพทธศาสนาของ นกเรยนชนมธยมศกษาป

ท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค กอนเรยนและหลงเรยน

๑.๓ ปญหำทตองกำรทรำบ ๑.๓.๑ กระบวนการเรยนรในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒

โรงเรยนบานปาง สวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค เปนอยางไร ๑.๓.๒ ผลสมฤทธการเรยนรในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒

โรงเรยน บานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค กอนเรยนและหลงเรยนเปนอยางไร

๑.๔. ขอบเขตของกำรวจย ๑.๔.๑ ขอบเขตดำนประชำกรและกลมตวอยำง

๑) กลมประชากรทใชในการวจยครงนไดแก นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบาน ปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค จ านวนทงหมด ๖๓ คน

๒) กลมตวอยางทใชในการวจยครงนไดแก นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ หอง ๒/๑ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค จ านวน ๓๐ คน ไดมาโดย วธการเลอกแบบเจาะจง

๑.๔.๒ ขอบเขตดำนเนอหำ เนอหาทใชในการวจยครงนไดแก กลมสาระการเรยนร สงคมศกษา ศาสนาและ

วฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา พฒนาผลผลสมฤทธและเปรยบเทยบทางการเรยน รายวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ หอง ๒/๑ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

๑.๔.๓ ขอบเขตดำนระยะเวลำ ระยะเวลาทใชในการวจยไดแก ภาคการศกษาท ๒ ปการศกษา ๒๕๖๑

๑.๔.๔ ขอบเขตดำนสถำนท การวจยในครงน ผวจยไดก าหนดขอบเขตดานสถานทเพอท าการทดลองในการวจย

คอ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ๑.๔.๕ ขอบเขตดำนตวแปร

๑) ตวแปรตน (Independent Variable) ไดแก พฒนาการการเรยนในรายวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปาง สวรรค อ าเภอ

๕

ชมตาบง จงหวดนครสวรรค แลวน าไปจดท าแผนการจดการเรยนร จ านวน ๔ หนวยการ เรยนร โดยใชรปแบบการจดการเรยนรตามหลกอทธบาท ๔ คอ

(๑) ขนก าหนดปญหาตามหลกฉนทะ คอ ความพงพอใจในการจดการเรยนร (๒) ขนวเคราะหสาเหตของปญหาตามหลกวรยะ คอ ความขยนหมนเพยรในการ

จดการเรยนร (๓) ขนแกปญหาตามหลกจตใจ คอ ความแนวแน มใจจดจอในการจดการเรยนร (๔) ขนก าหนดวธการแกปญหาและสรปตามหลกวมงสา คอ ไตรตรองพจารณาใน

การจดการ เรยนร ๒) ตวแปรตำม (Dependent Variable) ไดแก ผลเปรยบเทยบทางการเรยนใน

รายวชาพระพทธศาสนา กอนและหลงเรยนในรายวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ซงผลเปรยบเทยบทางการเรยนนไดจากการท าแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยนทผวจยไดออกแบบทดสอบ ทงหมดจ านวน ๓๐ ขอ แลวน าผลทไดจากการท าแบบทดสอบทงกอนเรยนและหลงเรยนไปเปรยบเทยบ กน

๑.๕ สมมตฐำนของกำรวจย ผลเปร ยบเทยบทางการ เร ยนของนก เร ยนจากการ พฒนาผลสมฤทธ ในว ชา

พระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค หลงเรยนสงกวากอนเรยน

๑.๖ นยำมศพทเฉพำะทใชในกำรวจย การวจยครงน ผวจยไดนยามศพททใชในการวจย ดงน กำรพฒนำ หมายถง องคความรทเกดจากการพฒนาผลสมฤทธ วชาพระพทธศาสนา

ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค การเปลยนแปลงพฤตกรรมซงเปนผลมาจากประสบการณ ทนกเรยนมปฏสมพนธกบสงแวดลอมหรอจากการฝกหด รวมทงการเปลยนแปลงความรของผเรยน การเปลยนแปลงทมการกระท าใหเกดขน หรอมการวางแผนก าหนดทศทางไวลวงหนา โดยการเปลยนแปลงนตองเปนไปในทศทางทดขน ถาเปลยนแปลงไปในทางทไมดกไมเรยกวาการพฒนาตามพจนานกรมราชบณฑตยสถาน การพฒนา หมายถง การท าใหเจรญ ซงตรงกบภาษาองกฤษวา “Development” แปลวา การเปลยนแปลงทละเลกละนอย โดยผานล าดบขนตางๆ ไปสล าดบทสามารถขยายตวขน เตบโตขน มการปรบปรงใหดขนและเหมาะสมไปกวาเดม

ผลสมฤทธ หมายถง ความสามารถหรอผลส าเรจทไดรบจากกจกรรมการเรยนการสอนเปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมและประสบการณเรยนรทางดานพทธพสย จตพสย และทกษะพสย และยงไดจ าแนกผลสมฤทธทางการเรยนไวตามลกษณะของวตถประสงคของการเรยนการสอนทแตกตางกน

กำรพฒนำผลสมฤทธ หมายถง การเปลยนแปลงทางสงคมทเกอกลใหเกดองคความรแกผเรยน ทมผลมาจากการเปลยนสภาพทางสงคมโดยรวม เพอปรบเปลยนใหมการเรยนรทดขนแกสงคมทก ๆ ดาน

๖

วชำพระพทธศำสนำ หมายถง รายวชาทบรรจในหลกสตรกลมสารสงคมศกษา ตามหลกสตร แกนกลางของกระทรวงศกษาธการ ส าหรบกลมผเรยน ระดบมธยมศกษาตอนตน

นกเรยน หมายถง นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ซงมจ านวน ๒ หอง ในโรงเรยนปางสวรรค ต าบล ปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

โรงเรยน หมายถง สถานทการศกษา คอ โรงเรยนปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ส านกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษานครสวรรคเขต ๒

๑.๗ ประโยชนทไดรบ ๑.๗.๑ ไดทราบการพฒนาการจดการเรยนรตามหลกอทธบาท ๔ ของนกเรยนชน

มธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ๑.๗.๒ ไดทราบเปรยบเทยบผลสมฤทธของการจดการเรยนรตามหลกอทธบาท ๔ ในวชา

พระพทธศาสนาของ นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค กอนเรยนและหลงเรยน

๗.๓ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค มผลงานการพฒนาผลสมฤทธเปนความส าเรจในดานการเรยนการสอน

บทท ๒

ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยเรอง การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒

โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ในครงนผวจย ไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ เพอประกอบการด าเนนงานวจยโดยไดเรยงล าดบเนอหาดงน

๒.๑ แนวคดและทฤษฎทเกยวกบการจดการเรยนร ๒.๑.๑ แนวคดพทธวธการสอน ๒.๑.๒ พทธวธการสรางแรงจงใจ ๒.๑.๓ วธการใชวาจาเพอการจงใจในพทธวธการสอน

๒.๑.๔ แนวคดเกยวกบการจดการเรยนร ๒.๒ การจดการเรยนรตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๖๑ ๒.๓ หลกสตรกลมสาระสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม พ.ศ. ๒๕๖๑ ๒.๔ ความเปนมาของวชาพระพทธศาสนา ๒.๕ ประวตโรงเรยนบานปางสวรรค ๒.๖ งานวจยทเกยวของ ๒.๗ กรอบแนวคดการวจย

๒.๑ แนวคดและทฤษฎทเกยวกบการจดการเรยนร

๒.๑.๑ แนวคดพทธวธการสอน เมอน ายกแลวผลงานและพระจรยาของพระพทธเจามาพจารณาแลว จะมองเหนแนวทางการบ าเพญพทธกจทส าคญหลายอยาง เชน ทรงลมลางความเชอถองมงายในเรองพธกรรมอนเหลวไหลตางๆ โดยเฉพาะการบชายญ ดวยการสอนย าถงผลเสยหายและความไรผลของพธกรรมเหลานนท ท าใหคนเหนแกตว แลวกลบทรงสอนย าหลกการใหทาน เสยสละ สงเคราะหในสงคมยกเลกระบบความเชอถอระบบวรรณะ ตงคณะสงฆรบคนทกวรรณะใหเขาสความเสมอภาคกนซงเปนเรองนาศกษาวาพระพทธองคทรงท าอยางไร ทรงใหสทธแกสตรทจะไดรบประโยชนจากพทธธรรม ทรงสงสอนพทธธรรมดวยภาษาสามญทประชาชนใช ๑ ทรงปฏเสธโดยสนเชงทจะท าเวลาใหสญเสยไป

๑ ดรายละเอยดใน. วนย. มหา. (บาล) ๗/ ๑๘๑/ ๗๐.

๘

กบการถกเถยงปญหาทเกยวกบการเกงความจรงทางปรชญา สงทรดวยค าพดทรงแนะน าดวยค าพด สงทรดวยการเหน ทรงใหเขาด ทรงสอนพทธธรรมโดยปรยายตางๆ เปนอนมาก มค าสอนหลายระดบ ทงส าหรบผครองเรอน ผด ารงชวตอยในสงคม ผสละเรอนแลว ทงค าสอนเพอประโยชนทางวตถ และเพอประโยชนลกซงทางจตใจ ซงหากมใชมหาบรษแลวการกระท าอยางนจะเกดขนมไดเลย ๒

การสอนนนการเรมตนเปนจดส าคญมากอยางหนงการเรมตนทดมสวนชวยใหการสอนส าเรจผลดเปนอยางมากอยางนอยกเปนเครองดงความสนใจ และน าเขาสเนอหาไดพระพทธเจามวธเรมตนทนาสนใจมาก โดยปกตพระองคจะไมทรงเรมสอนดวยการเขาสเนอธรรมทเดยว แตจะทรงเรมสนทนากบผทรงพบหรอผมาเขาเฝาดวยเรองทเขารเขาใจด หรอสนใจอย เชน พบพราหมณกสนทนาเรองไตรเพท หรอเรองธรรมของพราหมณ เมอทรงสนทนากบควานชาง กทรงเรมตนวธฝกชาง พบชาวนากสนทนาเรองท านา บางททรงจจดสนใจ หรอเหมอน สะกดใหสะดงเปนการปลกเราความสนใจ เชน เมอเทศนโปรดชฎลผบชาไฟ ทรงเรมตนดวยค าวา “อะไรๆรอนลกเปนไฟไปหมดแลว” ตอจากนนจงถามและอธบายตอไปวาอะไรรอน อะไรลกเปนไฟ น าเขาสธรรมะ บางทกใชเรองทเขาสนใจหรอทเขารนนเอง เปนขอสนทนาไปโดยตลอดแตแทรกความหมายทางธรรมเขาไว ๓

วธการตอบปญหา การสนทนา การชแนะ การสรางแรงจงใจ การสรางก าลงใจ และการอบรมสงสอนของพระพทธเจามหลายแบบอยาง ดงตวอยางจากหนงสอพทธวธในการสอน ของทานพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ๔ พอสรปไดดงนแบบสากจฉา หรอแบบสนทนา ทรงใชกบผทยง

ไมเลอมใสศรทธา ยงไมรไมเขาใจหลกธรรม พระพทธเจาจะทรงเปนผถามน าเขาสความเขาใจธรรม และทรงสงเสรมใหสาวกสนทนาธรรมกน แบบบรรยาย ทรงใชแสดงธรรมประจ าวน ทมผฟงเปนจ านวนมากซงเปนผมพนความรความเขาใจเลอมไสศรทธาอยแลว และทกคนจะรสกวาพระพทธองคตรสกบตนโดยเฉพาะซงเปนความมหศจรรยอยางหนงของพระพทธเจา แบบตอบปญหา มทงผสงสยในขอธรรม ถามเพราะตองการรค าสอน ถามเพอเทยบเคยงกบค าสอนในลทธของตน ผทจะมาลองภมมาขมมาปราบใหจนหรอใหไดรบความอบอาย ในการตอบพระพทธองคทรงสอนใหพจารณาดลกษณะของปญหา และใชวธตอบใหเหมาะสมกน พรอมทงใหค านงถงเหตแหงปญหาดวยแบบวางกฎขอบงคบ เมอมเหตภกษกระท าผด จนมผน าความกราบทลพระพทธเจา พระองคจะเรยกประชมสงฆ ตรสสอบสวนหาความจรง พรอมทงต าหนชโทษในการท าความผดและประโยชนในการท าใหถกตอง

๒ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ , พมพครงท ๖

กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๗-๘ ๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหานคร:

สหธรรมกจ ากด, ๒๕๔๙), หนา ๔๑. ๕ ส . ข. (ไทย) ๑๗/๑๔๗/๒๑๖. ๔ เรองเดยวกน, หนา ๔๖–๕๐.

๙

และทรงแสดงธรรม กถาทสมควรเหมาะสมกบเรองนน แลวทรงบญญตสขาบท ตรสใหสงฆทราบถงวตถประสงค โดยความเหนพรอมกนของสงฆ ในทามกลางสงฆ และโดยรบทราบรวมกนของสงฆ ในบางคราวพระองคทรงรอคอยใหอนทรยของพระสาวกบางทานแกกลาพอเสยกอนแลวจงทรงแสดงธรรม จะเรยกวาทรงรอคอยความพรอมกได เชน ททรงรอคอยอนทรยของพระวกกลเปนเวลาหลายเดอนเพยงเพอจะตรสพระวาจาวา “ดกอนวกกล จะมประโยชนอะไรดวยราง กายทเปอยเนาซงเธอตามดอย วกกล! ผใดเหนธรรม ผนนเหนเรา ผใดเหนเรา ผนนเหนธรรม” ๕ เพราะฉะนนจงเหนไดวาดวยวธอนชาญฉลาดและมประโยชนแกผฟงนเอง จงทรงสามารถตงพทธศาสนาจกรขนทามกลางศาสดาเจาลทธทงหลายในสมยนนซงลวนแตตอตานเปนปฏปกษตอค าสอนของพระองค เสมอนดอกบวโผลขนทามกลางหนามและโคลนตม ๒.๑.๒ พทธวธการสรางแรงจงใจ การวจยครงนผวจยไดพยายามศกษาวธการตางๆ ทพระพทธเจาทรงใชในการดงคนเขาหาพทธธรรม เพอน ามาเปรยบเทยบกบหลกจตวทยา “เรองแรงจงใจ” ในวทยาการสมยปจจบนซงพอจะยกตวอยางบางสวนทรวบรวมจากพระไตรปฎกไดดงน ๑. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบปญจวคคย ปญจวคคยไดเกดความรสกไมพอใจทเหนพระพทธองคทรงกลบมาเสวยอาหารอก จงพากนหนมาอยทปาอสปตนมฤคทายวนเมอพระพทธองคตรสรแลว ดวยพระมหากรณาจงเสดจมาแสดงธรรม ใหกบปญจวคคยทง ๕ ปญจวคคย เหนพระพทธเจาเสดจมาแตไกล กนดหมายกนไมใหลกตอนรบ ไมใหท าการอภวาทแตใหปอาสนะไว ถาทรงประสงคจะนงกนง แตถาไมทรงประสงคกแลวไป แตครนพระพทธเจาเสดจมาถงตางกลมกตกาทตงกนไว พากนลกขนรบและอภวาทกราบไหว และน าน าลางพระบาทตงรองพระบาท ผาเชดพระบาทมาคอยปฏบต พระพทธเจาไดเสดจประทบบนอาสนะ ทรงลางพระบาทแลวพวกภกษปญจวคคยกพากนเรยกพระองคดวยถอยค าตเสมอ คอเรยกพระองควาอาวโส พระพทธเจาทรงตรสหาม และไดตรสวา ตถาคตมากเพอจะแสดงอมตธรรมใหทานทงหลายฟง เมอทานทงหลายตงใจฟงและปฏบตโดยชอบกจะเกดความรจนเขาถงทสดแหงทกขได ภกษปญจวคคยกราบทลคดคาน วา เมอทรงบ าเพญทกรกรยายงไมไดตรสร เมอทรงเลกเสยจะตรสรไดอยางไร พระพทธเจากยงตรสยนยนเชนนน และภกษปญจวคคยกคงคดคานเชนนนถง ๓ ครง พระพทธองคจงทรงสรางแรง จงใจโดยตรสใหระลกวา “ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอยงจ าไดหรอวาถอยค าเชนนเราไดเคยพดแลวในปางกอนแตกาลน” ๖ พวกภกษปญจวคคยกระลกไดวา พระองคไมเคยตรสวาจาเชนน จงไดยนยอมเพอฟงธรรมพระ พทธเจาเมอทรงเหนวาพวกภกษปญจวคคยมความพรอมตงใจทจะฟงธรรมของพระองคแลว จงไดทรงแสดง ปฐมเทศนา ๗ เปนครงแรกททรงแสดงธรรมมผฟงแค ๕ คนเทานนจะเหนไดวาตอนแรกภกษปญจวคคยไมมความมนใจในพระพทธองค โดยการแสดงอากปกรยาตางๆ ในการตอน รบ เมอพระพทธองคจะแสดงธรรม แมวาพระพทธองคจะตรสยนยนถง ๓ ครงแลวกตาม ภกษปญจวคคยกคดคานทง ๓ ครง แตเมอพระองคตรสวา แตกอนนเราเคยตรสวาจาเชนนหรอไม เปนการกระตก

๕ ดรายระเอยดใน. ส . ข. (ไทย) ๑๗/๑๔๗/๒๑๖. ๖ ดรายระเอยดใน. วนย. มหา. (ไทย) ๔/๑๒/๔๓. ๗ ดรายละเอยดใน วนย. มหา. (ไทย) ๔/๑๗–๒๓/๑๓–๑๗.

๑๐

เตอนใจสรางแรงจงใจใหเกดความพรอมในการทจะเรยนร ถงแมจะไมมนใจในตอนแรก แตความศรทธาและความนบถอในพระพทธองคยงคงอยสงเกตไดในขณะใหการตอนรบ เกดการท าผดขอตกลงทนดหมายกนไว พระพทธองคทรงใชความนบถอและความเชอถอทปญจวคคยไดประสบพบเหนเมอครงยงอยกบพระองคมาสรางแรงจงใจจงเปนสาเหตใหการแสดงปฐมเทศนา ประสบส าเรจหมนวงลอกงจกรพระพทธศาสนาจนถงทกวนน พระพทธองคทรงใชบคลก ภาพของพระองคเองเปนตวสรางแรงจงใจ ๒. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบยสะกลบตรกบครอบครวและสหาย ๘ ยสะเปนบตรเศรษฐในกรงพาราณส มารดาบดาหวงแหนรกษาเปนอยางด จนถงสรางปราสาทใหอยใน ๓ ฤด คนวนหนงยสะกลบตรนนไดรบความบ าเรอใหเปนสขดวยดนตรตางๆ บนปราสาททมแตสตรลวน ไดหลบไปกอน สตรทงหลายผบ าเรอหลบภายหลง แตยสะกลบตรไดตนขนกอนและไดเหนอาการตางๆ ของสตรผนอนหลบ ประดจดงซากศพ กเกดความเบอหนายจนถงอทานขนวา ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ แลวกลงจากปราสาทเดนไปออกประตเมองพาราณสตรงไปยงปาอสปตนมฤคทายวน แลวกเดนบนไปอยางนน ในขณะนนพระพทธเจาก าลงเสดจเดนจงกรมอย ทรงไดยนเสยงยสะกลบตรบนไปอยางนน ตรสขนวา “ทนไมขดของ ทนไมวนวาย” ยสะกลบตรไดฟงกมความยนดวา ทนไมขดของไมวนวายกนงลง พระพทธเจากตรส อนปพพกถาและอรยสจ ๔ จบแลว ยสะกลบตรกเกดดวงตาเหนธรรมในการสรางแรงจงใจใหกบยสะกลบตรทก าลงเบอหนายจากการเหนภาพดจปาชาผดบของหญงบรวารทงหลาย ขณะทตวเองก าลงเบอหนายสดๆ อยนนกไมรวาจะจดการกบตวเองอยางไร พระพทธองคทรงใช ค าพดน ากอน คอ ทนไมวนวาย ทนไมขดของ มาเถดยสะ นงลงเราจะแสดงธรรมแกเธอ ท าใหยสะกลบตรเหนทางมความราเรงบนเทงใจ ๙ เมอพรอมแลวพระองคจงแสดง อนปพพกถา ในการสรางความพรอมเพอจงใจเขาหาอรยสจ ๔ ตลอดจนบดามารดาภรรยาเกาและสหายของยสะกลบตรอก ๕๕ คน จนทกคนดวงตาเหนธรรม เปนผลใหเกด พระอรหนตเพมขนอก ๕๕ องค และอบาสก อบาสกาเกดขนเปนครงแรกในพระพทธศาสนา ซงจะอธบายอนปพพกถาในตอนสรปทายบทตอไป พระพทธองคทรงใชค าตรสในการสรางความพรอมกอนแลวจงทรงใชอนปพพกถาเปนตวสรางแรงจงใจ ตอยสะและญาตพรอมทงสหายทงหลาย ๓. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบภททวคคย ๑๐ ขณะพระพทธเจาเสดจไปต าบลอรเวลา ไดแวะพก ณ โคนตนไมขางทางในปาแหงหนง ไดทรงพบกบ ภททวคคยกมาร มจ านวน ๓๐ คน ซงมาเทยวเลนกนพรอมภรรยาของตน แตสหายคนหนงไมมภรรยา กน าเอาหญงโสเภณมา เมอเผลอหญงโสเภณกลกเอาหอเครองประดบหนไป พากนเทยวตามหา ไดเหนพระพทธเจาประทบนงอย ณ โคนไมตนหนงจงเขาไปเฝาพระพทธเจา และไดทลถามพระพทธเจาวา เหนหญงบางไหม พระผมพระภาคเจาทรงยอนถามวา พวกเธอจะตองการอะไรกบผหญง เลา การแสวงหาผหญงหรอแสวงหาตนนนอยางไหนเปนความดของพวกเธอ ภททวคคยจงตอบวาการแสวงหาตนเปนความดของพวกขาพเจา พระพทธองคจงตรสใหนงลง แลวแสดงธรรม อนปพพกถา แกพวกเขา เมอพระองคทราบวาพวกเขา

๘ ดรายละเอยดใน วนย. มหา. (ไทย) ๔/๒๕–๓๑/๖๒–๗๑. ๙ ดรายละเอยดใน วนย. มหา. (ไทย) ๔/๒๕/๖๓. ๑๐ ดรายละเอยดใน วนย. มหา. (ไทย) ๔/๒๕/๖๓.

๑๑

มจตสงบ มจตออน มจตปลอดจากนวรณ มจตเบกบาน มจตผองใสแลว จงทรงแสดงอรยสจ ๔ คอ ภททวคคยไดดวงตาเหนธรรม สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดาสงนนทงมวลมความดบเปนธรรมดา ไดเกดแกพวกเขาในการจงใจแกภททวคคยนพระพทธเจาทรงใชค าถามทกระตกใจกอน คอ การตามหาผหญงหรอการตามหาตวเองอยางไหนดกวากน เพราะทกคนก าลงวนวายอยกบการตามหาหญงโสเพณทเอาหอเครองประดบไป จตใจจงยงไมพรอม เมอพระพทธองคถามจงท าใหฉกคด และตอบวาการตามหาตวเองดกวา เมอเหนวาพรอมแลวพระพทธองคจงชวนใหนงลง และไดสรางแรงจงใจครงทสองโดยตรสแสดงอนปพพกถา ตอดวงอรยสจ ๔ จนภททวคคยทงหมดดวงตาเหนธรรม และทลขออปสมบท พระพทธองคทรงใชค าพดกระตกใจกอนเมอพรอมแลวจงทรงใชอนปพพกถาสรางแรงจงใจแกภททวคคย ๔. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบชฎล ๓ พนองและบรวาร ๑๑ พระบรมศาสดาไดเสดจจารกจากปาอสปตนมฤคทายวน ต าบลอรเวลาเสนานคม มงจะเสดจไปโปรดชฎล ๑,๐๐๐ คนมหวหนาอย ๓ คน ชอ อรเวลกสสปะมบรวาร ๕๐๐ คน ตงส านกอยต าบลหนง นองคนทสองมชอวา นท กสสปะ มบรวาร ๓๐๐ คน นองคนสดทองชอวา คยากสสปะ มบรวาร ๒๐๐ คน พระพทธเจา ไดเสดจไปยงส านกของอรเวลกสสปะกอนอรเวลกสสปะนนส าคญตนวาเปนพระอรหนต จงเปนบคคลทมทฏฐมานะสงมาก ๑๒ พระพทธองคจงทรงใชอทธปาฏหารย คอแสดงฤทธตางๆ อาเทสนาปาฏหารย แสดงวธดกใจตางๆ ในการเตรยมความพรอมเพอทจะสรางแรงจงใจ จนอรเวลกสสปะคลายจากความส าคญผดนน และทลขออปสมบท พระพทธเจากตรสใหไปบอกบรวารเสยกอน เมอบอกบรวารๆ เหนชอบดวย จงพรอมกนน าเครองส าหรบชฎลบรขารลอยทงน าจนหมด แลวทลขออปสมบท พระพทธเจาทรงอนญาต ฝายนทกสสปะและคยากสสปะ เหนบรขารของพชายและบรวารลอยน ามาคดวาเกดอนตรายแกพและคณะกตามกนมา เหนพและคณะอปสมบทเปนพระ ภกษ กพากนลอยบรขารชฎลของตนทลขออปสมบท พระพทธเจาทรงอนญาต จงเปนอนวาชฎลรวม ๑,๐๐๐ คน ไดอปสมบทเปนภกษในพระพทธศาสนา การสรางแรงจงใจใหกบชฎล ๓ พนอง พระพทธเจาทรงเรมตนทอรเวลกสสปะกอนจะเหนไดวาอรเวลกสสปะเปนพใหญสด มบรวารมากทสด เปนผน าในหมชฎล และมทฏฐมานะอยางแรงกลา เพราะส าคญตนวาเปนพระอรหนต และเขาใจวาพระพทธเจาไมไดเปนพระอรหนต พระพทธเจาทรงสรางแรงจงใจดวยปาฏหารย ๓ โดยเรมทอทธปาฏหารย การแสดงฤทธใหเปนอศจรรย และอาเทศนาปาฏหารย การทายใจตางๆ จนอรเวลกสสปะหมดทฏฐมานะทลขออปสมบท เปนเหตใหนองทงสองและบรวารทงหมดขออปสมบทตาม เมอเตรยมการขนแรกเสรจแลวพระพทธเจาจงใช อนสาสนปาฏหารย ค าสอนทเปนจรงสอนใหเหนจรง น าไปปฏบตไดผลสมจรง เปนอศจรรย พระพทธเจาทรงน าพระ ภกษสงฆคณะใหมทงพนรป เสดจไปยงต าบล คยาสสะและ ณ ต าบลน พระองคไดทรงแสดง อาทตตปรยายสตร พระองคทรงเรมพระสตรดวยพระด ารสวา สพพ ภกขเว อาทตต แปลวาภกษทงหลาย สงทงปวงลกเปนไฟหมดแลว ชฎลทงหลายเปนผบชาไฟ มชวตเกยวของกบไฟมาโดยตลอด ประสบ การณ และความคดค านงตางๆ กพวพนอยกบเรองบชาไฟ แม

๑๑ ดรายละเอยดใน วนย. มหา. (ไทย) ๔/๓๗–๕๔/๘๗–๑๐๔. ๑๒ ดรายละเอยดใน วนย. มหา. (ไทย). ๔/๓๗–๕๑/๔๕–๖๐

๑๒

เลกบชาไฟแลว เรองพธกรรม กจวตร ทเกยวกบไฟกยงคงอยในความทรงจ า เมอพระพทธเจาตรสเรองเกยวกบไฟ ทลกไหมเผาผลาญ กเปนทสนใจ เปนการสรางแรงจงใจชฎลใหเพลนคดไปตามกระแสธรรมเทศนาไดงาย ผลจากการเทศนาพระสตรนท าใหเกดพระอรหนตขนในโลกอก ๑,๐๐๐ องค พระพทธองคทรงใชปาฏหารย ๓ และการตรสเรองไฟเปนตวสรางแรงจงใจกบชฎลทงหมด ๕. พทธวธการสรางแรงจงใจใหกบพระเจาพมพสารและบรวาร ๑๒ นหต ๑๓ พระพทธเจาไดเสดจมงสกรงราชคฤห เพอทรงเปลองปฏญญาททรงใหไวแกพระเจาพมพสาร อกอยางหนง เพอทรงประดษฐานพระพทธศาสนาในทเจรญกอน พระเจาพมพสารพรอมดวยพราหมณคหบดชาวมคธ ๑๒ นหต ๑๔ เสดจเขาเฝาพระพทธเจา ครนถงจงถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลวประทบนง ณ ทควรสวนขางหนง สวนพราหมณคหบดชาวมคธ ๑๒ นหต บางพวกถวายบงคมพระพทธเจา บางพวกไดทลปราศรยกบพระพทธเจา บางพวกยกมอไหวไปทางพระพทธเจาบางพวกประกาศชอและตระกล บางพวกนงนงอย พราหมณและคหบดชาวมคธ ๑๒ นหตนนไดมความสงสยวา ทานใดระหวางองคสมเดจพระพทธเจากบอรเวลกสสปใครเปนอาจารยใคร พระพทธองคจงลบความสงสยนนโดยตรสถามอรเวลกสสปะ วาเหตใดจงเลกบชาไฟ อรเวลกสสปะ จงบอกสาเหตทงหมดแลวเขามาแสดงความเคารพพระพทธเจาพรอมกบประกาศวาพระพทธองคเปนพระศาสดาของทาน และทานเปนศษยของพระพทธเจา พราหมณคหบดชาวมคธทงหมดจงเขาใจ พระพทธเจาจง ทรงแสดงอนปพพกถา กอน เมอทรงทราบวา พวกเขามจตสงบมจตออนมจตปลอดจากนวรณ มจตเบกบาน มจตผองใสแลว จงทรงแสดงพระธรรมเทศนาคออรยสจ ๔ พราหมณคหบดชาวมคธ ๑๑ นหต ซงมพระเจาพมพสารเปนประมข ไดดวงตาเหนธรรม พราหมณคหบดอก ๑ นหต แสดงตนเปนอบาสก การสรางความพรอมใหเกดขนกบพระเจาพมพสารและบรวารทง ๑๒ นหตนน พระพทธองคทรงอาศยพระอรเวลกสสปะ เพราะกอนทพระอรเวลกสสปะจะมาอปสมบทในพระพทธ ศาสนานน ไดเปนอาจารยและเจาส านกทใหญมากแหงหนงในแควนมคธ มผนบถอมาก มบรวารมากพราหมณและคหบดทง ๑๒ นหต จงมความลงเลสงสยวาระหวางพระพทธเจา ๑๕ กบพระอรเวลกสสปะ ใครเปนศาสดาของใคร เมอพระพทธเจาถามพระอรเวลกสสปะ และอร เวลกสสปะไดทลตอบพรอมทงแสดงความเคารพ และประกาศตนเปนสาวกของพระพทธเจา ท าใหพราหมณคหบดชาวมคธทงหมดคลายความเคลอบแคลงสงสย และเกดแรงจงใจมความศรทธาในพระ พทธเจามากขน เพราะขนาดศาสดาใหญอยางพระอรเวลกสสปะยงเปนสาวก จตใจจงพรอมทจะฟงธรรมทพระพทธเจาจะแสดงตอไป คอ อนปพพกถา ผลของการแสดงธรรมครงนท าใหพระเจา พมพสารสมปฏญญา ๕ อยาง และพราหมณคหบดไดดวงตาเหนธรรมถง ๑๑นหต และอก ๑ นหต ไดประกาศตนเปนอบาสก การสรางแรงจงใจครงนพระพทธองคทรงใชอรเวลกสสปะเปนตวสรางแรงจงใจ

๑๓ ดรายละเอยดใน วนย. มหา. (บาล) ๔/๖๔/๕๖–๖๓. ๑๔ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๑

(กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๖), หนา ๙๖. ๑๕ สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน), ๔๕ พรรษาของพระพทธเจา (ฉบบรวมเลม), พมพ ครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๔๙

๑๓

๖. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบอปตสสมานพและโกลตะมานพ ๑๖ ทใกลกรง ราชคฤห มหมบานพราหมณอย ๒ หม หวหนาหมบานนนไดเปนสหายสบตอกนมาชานาน และตางกมบตร ชาย ตงชอวา อปตสสะ และ โกลตะ ตามชอหมบาน อปตสสะและโกลตะเมอเตบโตขนตางกไดเลาเรยนศกษาจนไดส าเรจการศกษาตามลทธของตน และไดไปเทยวเตรดวยกนอยเสมอ เชนไดไปเทยวดมหรสพทมอยบนยอดเขาเปนงานประจ าป และกไดเคยเบกบานรนเรงหรอเศรา หรอไดเคยตกรางวลผแสดงไปตามบทบาท ในคราวหนงเกดสงเวชใจไมรสกสนกในการดมหรสพนน ยงเหนคนดหวเราะ รนเรงสนกสนาน กยงสงเวชใจนกวาอกไมชาเทาไรไมเกนรอยปกจะพากนตายไปหมดสน กเลยชวนกนไปบวชเปนปรพาชกในส านกของอาจารยสญชย เมอไดศกษาลทธของอาจารยสญชยแลว กเหนวาไมมสาระแตกไมรวาจะไปพบใครทไหนซงสอนไดดกวา จงพากนตงกตกาไววา ถาใครพบอมตธรรมกอนกใหบอกแกกน ในวนหนง อปตสสะไดพบกบทาน พระอสสช ซงเปนองคหนงในภกษปญจวคคยไดเทยวบณฑบาตอยในกรงราชคฤห เหนอาการของทานเปนทนาเลอมใส (นเปนการสรางแรงจงใจอยางหนงทพระสงฆควรท าใหเกดมากทสด) เกดความสนใจแตเหนวายงไมใชเวลาทจะไตถามจงไดเดนตามทานไป เมอทานบณฑบาตกลบ ฉนเสรจแลวจงเปนโอกาส กเรยนถามทานวาทานบวชอทศใคร ทานชอบใจธรรมของใคร ทานอสสชกตอบวาทานบวชอทศพระพทธเจา ซงเสดจออกผนวชจากศกยสกล พระองคเปนศาสดาของทาน ทานชอบใจในธรรมของพระองค อปตสสะกขอใหทานแสดงธรรมะนนใหฟง ทานอสสชกกลาวตอบวา ทานเพงเขามาบวช ยงไมอาจแสดงใหพสดารกวางขวาง จะแสดงไดกโดยยอ อปตสสะกกลาว ตอบวา แสดงพยญชนะมากแตไมไดเนอความอะไร (เปนขอทสงฆควรตระหนก เพราะเปนตว ลดความสนใจ) กไมเปนประโยชน ขอใหแสดงแตโดยใจความ ทานอสสชกแสดงธรรมะโดยยอใหฟง เปนพระคาถาวา

เย ธมมา เหตปปภวา เยส เหต ตถาคโต เตสญจ โย นโรโธ จ เอว วาท มหาสมโณต

ธรรมเหลาใดมเหตเปนแดนเกด หรอเกดแตเหต พระตถาคตกลาวเหตของธรรมเหลา นน และความดบของธรรมเหลานน พระมหาสมณะมวาทะอยางน ๑๗ อปตสสะ เมอไดฟงกเกดธรรมจกษ คอดวงตาเหนธรรมวาสงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงหมดมความดบเปนธรรมดา ครนแลวอปตสสะกลาทานไปพบโกลตะผสหาย เพราะไดระลกถงสญญาทไดท ากนไว วาใครพบอมตธรรมกอนจงบอกแกกน เมอพบโกลตะกไดกลาวธรรมะนใหโกลตะฟง โกลตะเมอไดฟงแลวกเกดดวงตาเหนธรรมเชนเดยวกน แลวกพากนไปหาสญชยผเปนอาจารย เลาเรองใหฟงแลวกลาวชกชวนอาจารยใหอาจารยไปเฝาพระพทธเจา สญชยผเปนอาจารยกไมยอม เพราะมมานะวาเปนอาจารยเจาลทธอยแลว อปตสสะและโกลตะกลาอาจารย พาเอามาณพทเปนบรวารของตนจ านวน ๒๕๐ คนไปเฝาพระพทธเจา ทลขออปสมบท พระพทธเจากประทานใหอปสมบทดวยวธเอหภกขอปสมปทา ฝายบรวารนนเมอไดอปสมบท แลวกไดบ าเพญเพยรจนส าเรจพระอรหนตทงหมด สวนพระโกลตะ หรอพระโมคคลลานะ ตามชอมารดาวาโมคคลล ทานอปสมบทได ๗ วน ไดไปท าความเพยรอย ณ บานกลลวาลมตตคาม แควนมคธ ในเวลานนพระศาสดาได

๑๖ ดรายละเอยดใน วนย. มหา. ๔/๗๒/๖๔–๗๖ ๑๗ ดรายละเอยดใน. ว. มหา. (ไทย) ๔/๗๒/๖๔–๗๖.

๑๔

ประทบอยในสวนเภสกลาวน ซงเปนทใหเหยอแกเนอ ใกลเมองหลวงแควนภคคะอนชอวาสงสมารคระ พระโมคคลลานะเมอบ าเพญเพยรอย ณ กลลวาล มตตคาม นนไดนงโงกงวงอย พระพทธเจาไดทรงทราบ กเสดจไปประทานพระโอวาท ตรสบอกอบายแกงวงตางๆดงน ๑๘ ๑. เมอมนสการคอท าไวในใจ ซงสญญาคอความก าหนดหมายในขอใด เกดความงวงขน กใหท ามนสการสญญาขอนนใหมากขน ๒. ตรกตรองพจารณาธรรมะทไดฟงไดเรยนมาดวยใจ ๓. ใหสาธยายคอทองบนธรรมะโดยพสดาร ๔. เอามอยอนหทงสองขาง หรอวาลบดวยฝามอ ๕. ลบนยนตาดวยน า เหลยวดทศ แหงนหนาดดาว ๖. มนสการคอท าไวในใจ ซงอาโลกสญญา คอก าหนดความสวางใหมความสวางเหมอนกลางวน อนปรากฏอยในใจ ท าใจใหเปด ไมใหถกหอหม ใหสวาง ๗. จงกรมคอเดนไปมา ส ารวมอนทรยและส ารวมจต ไมคดออกไปภายนอก ๘. กใหนอน ทเรยกวาส าเรจสหะไสยา คอนอนตะแคงเบองขวา ไมคดท าความสขในการนอน และตงสตก าหนดจะตนขน ลกขนวธแกงวงทง ๘ ขอนตรสสอนเปนวธแกเพอเลอกใชขอใดขอหนง จนในทสดเมอไมส าเรจกใหนอนทนท เมอประทานวธแกงวงแลวกไดตรสโอวาทอก ๓ ขอคอ ๘.๑ ไมควรชงวงเขาสกล หมายความวา ไมควรตงมานะวาเราเปนนนเปนน ทเขาตองนบถอ เขาจะตองตอนรบเขาไปสประต เพราะถาหากคนในตระกลเขามการงานมากเขาไมไดใสใจถงกจะท าใหเกดเกอเขนคดไปตางๆ นาๆ เกดความฟงซานจตเลยไมส ารวมจะหางจากสมาธ ๘.๒ ไมพดค าทเปนเหตโตเถยงกน คอผดกน เพราะจะตองพดมาก ท าใหฟงซาน ท าใหจตไมส ารวม และหางจากสมาธไดเชนเดยวกน ๘.๓ พระองคทรงตการคลกคล แตวามใชตไปทกอยาง สรรเสรญกม คอทรงต ไมสรรเสรญ การคลกคลดวยหมชน แตวาทรงสรรเสรญการคลกคลดวยเสนาสนะอนสงด คออยในทนอนทนงอนสงด พระโมคคลลานะ ไดกราบทลถามวา ดวยขอปฏบตเทาไรภกษจงจะชอวาเปนผนอมไปในธรรมะเปนทสนตณหา ส าเรจถงทสด เกษมจากโยคะคอกเลสทเปนเครองประกอบจตไวถงทสด เปนพรหมจารถงทสด ถงสดทางกนจรงๆ เปนผประเสรฐสดแหงเทพและมนษยทงหลาย พระ พทธเจาไดตรสตอบโดยความวา ภกษในพระธรรมวนยน เมอไดสดบวาธรรมทงปวงไมควรยดมน กพจารณาใหทราบชดลกษณะของธรรมทงปวงนน ก าหนดธรรมทงปวงนนวาไมควรยดมนอยาง ไร เมอเสวยเวทนา คอสข ทกข หรอไมใชทกข ไมใชสขอยางใดอยางหนงกใหพจารณาเหนดวยปญญาทประกอบดวยความหนาย ความดบ และความสลดคนไมยดมนไมสะดง จงเปนผดบกเลสเฉพาะตว และจงเปนผรวาชาตนสนแลว อยจบพรหมจรรยแลว กจทควรท าไดท าส าเรจแลว พระโมคคลลานะเมอไดสดบพระพทธานสาสนแลว ไดปฏบตตามกไดส าเรจเปนพระอรหนตในวนนนสวนพระอปตสสะ หรอพระสารบตร ทานเปนบตรของนางสารพราหมณ บวชแลวไดกงเดอน ไดตามเสดจพระพทธเจาไปบนเขาคชฌ

๑๘ สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน), ๔๕ พรรษาของพระพทธเจา,พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๕๔

๑๕

กฏ แขวงกรงราชคฤห ในวนนนพระพทธเจาไดประทบท ถ าชอวา สกรขาตา ในเขาคชฌกฏนนไดมปรพาชกผหนงชอ ทฆนขะ ๑๙ ไดเขาไปยนเฝาทานพระ สารบตรไดนงอยเบองพระปฤษฏางคและถวายงานพดพระพทธเจาอย ปรพาชกนนไดทลถามถง ทฏฐคอความเหนของตนวา สงทงปวงไมควรแกตน ตนไมชอบใจหมดทกสง พระพทธเจาตรสโดยใจความวา ถาอยางนนทฏฐคอความเหนเชนนน กตองไมควรแกปรพาชกนน ปรพาชกกตองไมชอบทฏฐนนเหมอนกน ทฏฐ คอความเหนตางๆ นน เมอสรปลงมเพยง ๓ คอ ๑. เหนวา สงทงปวงควรแกตน ตนชอบใจหมด ๒. เหนวา สงทงปวงไมควรแกตน ตนไมชอบใจทงหมด ๓. เหนวา บรรดาสงทงปวงนน บางสงควรแกตน ตนชอบใจ บางสงไมควรแกตน ตนไมชอบใจทฏฐทง ๓ น ทฏฐท ๑ ใกลตอความยนดพอใจ ทฏฐท ๒ ใกลตอความขดของใจ ทฏฐท ๓ ใกลทง ๒ อยาง คอบางอยางใกลตอความยนดพอใจ บางอยางใกลตอความไมยนดพอใจ ทกๆ ทฏฐเปนเหตใหเจรญกเลสไดทงนน เพราะถาถอมนในทฏฐนนวาเปนจรง ทฏฐอนเปน โมฆะ คอวาเปลาหมด กตองผดจากอก ๒ พวก เมอเปนเชนนกตองววาทกน จะตองพฆาตกน เบยดเบยนกน ผรเมอพจารณาเหนโทษของความยดมนในทฏฐอยางใดอยางหนงดงทกลาวมาแลวน จงไดละทฏฐนน และไมท าทฏฐอนใหเกดขนอก ตอจากนนไดตรสถง กายอนน ซงเปนทประชมมหาภตทง ๔ อนไดแก ดน น า ไฟ ลม ซงมบดามารดาเปนแดนเกด เตบโตขนเพราะการบ ารงดวยอาหารตางๆ เปนกายทจะตองแตกท าลายเปนธรรมดา กควรพจารณาวาเปนของไมเทยง เปนทกขเปนของวางเปลา เปนอนตตา ไมใชตวตนครนแลวไดทรงแสดง เวทนา ๓ คอเมอคนเสวยสขเวทนาเวลาใด เวลานนกยอมไมไดเสวยทกขเวทนา หรออทกขมสขเวทนา เสวยทกขเวทนาเวลาใด ในเวลานนกไมไดเสวยสขเวทนา หรออทกขมสขเวทนา เสวยทกขมสขเวทนาเวลาใด ในเวลานนกไมไดเสวยสขเวทนาหรอทกขเวทนา คอรบเวทนาทละอยางในเวลาหนง เวทนาทง ๓ นนกเปนของไมเทยง เปนของทมการปรงแตง เปนของทอาศยเหตเกดขน มความสนไปเสอมไป คลายไปได จนถงดบไปเปนธรรมดา เมอพจารณาใหเหนความจรงดงนกจะเกด นพพทา วราคะ วมตต และวมตตญาณทสสนะ เหมอนดงทแสดงในอนตตลกขณสตร ๒๐ เมอพระพทธเจาแสดงธรรมนแกทฆนขะปรพาชก ทานพระสารบตรไดนงถวายพดไปพลางฟงไปพลาง และพจารณาตามเหนวา พระพทธเจาไดตรสใหละใหสละคนเพราะความรจรงเหนจรงในธรรมเหลาน เมอพจารณาอยจตกพนอาสวะ เพราะไมยดมนการสรางแรงจงใจใหกบพระโมคคลลานะกบพระสารบตรนน พระพทธเจาทรงแสดงเวทนาในการดงจตใจพระโมคคลลานะและพระสารบตรสธรรม ขนสง ทานพระอครสาวกทงสองนน ทานเปนบตรอยในตระกลทมงคง มความสขมาก เมอมาบวชเขาเลยตองอาศย นสสย ๔ ๒๑ ความไมสบายกจะตองมมากขน เพราะการทจะอยอาศย การทจะนงหม การทจะขบฉนกไมเปนไปตามประสงค จะตองไปบณฑบาตเขามาฉนจรงๆ จะให ถก กบความ

๑๙ ดรายละเอยดใน. ม. ม. ทฆนขสตต (บาล) ๑๓/๒๖๓/๒๖๙

๒๐ ดรายละเอยดใน. วนย. มหา. (ไทย) ๔/๒๔/๒๐–๒๔. ๒๑ ดรายละเอยดใน. วนย. มหา. (ไทย) ๔/๘๗/๑๗๑–๑๗๒.

๑๖

ปรารถนากเปนไปไมได เมอเปนเชนน หากยงตดอย ยงชอบสขเวทนาอย ถงจะมความรความเขาใจอะไรไดแจมแจงพอสมควรแลวกตาม การปฏบตกยงด าเนนไปไมสะดวกพระพทธเจาจงยกเวทนาขนมาเนน เพราะฉะนนเมอปลอยเวทนาคอวาปลอยสขเสยได กเปนอนวาทานไมกงวลอกแลว จงเกดความรความเขาใจธรรมแจมแจงหมด ๒๒ พระพทธองคทรงใชเวทนาในการสรางแรงจงใจพระโมคคลลาและพระสารบตร ๗. พทธวธสรางแรงจงใจพระญาตทมพระเจาสทโธทนะเปนประธาน พระพทธเจาไดเสดจกรงกบลพสด๒๓ สกกชนบท เมอเสดจไปถง พระญาตมพระเจาสทโธทนะเปนประธาน กถวายการตอนรบ และจดใหประทบในทอารามของเจาสกยะองคหนง ชอวานโครธ จงไดเรยกวา นโครธาราม ในชนแรก พระญาตชนผใหญคอผทสงอายกวา ไมยอมถวายบงคม คอการไหว เพราะสกยะวงศเปนผทมมานะแรงมาก ไมยอมแสดงความเคารพแกผ ทมอายออนกวา ทานแสดงวาฝนโบกขรพสไดตก แปลวาฝนทมสแดง พระพทธเจาไดแสดง เวสสนตรชาดก๒๔ ทมความโดยยอวา พระเจาสญชยแหงสวรฐ ไดมพระราชโอรสพระองคหนง ทรงพระนามวาเวสสนดร ประสตแตพระนางผสด พระเวสสนดรนน ครนเมอมพระชนมเจรญขน กไดทรงอภเษกกบพระนางมทร มพระราชโอรสองคหนงพระนามวาชาล พระธดาองคหนงพระนามวากณหา พระเวสสนดรเปนผมพระหทยกวางขวาง ทรงบ าเพญทานอยเสมอ มพระอธยาศยนอมนาวไปในทางบรจาคอยางไมอนและไมหยดยง ไดประทานชางเผอกส าหรบพระนครแกพราหมณชาวกลงครฐไป ชาวเมองจงเกดความไมพอใจ ประชมกนใหพระสญชยเนรเทศพระเวสสนดร พระเจาสญชยกจ าตองปฏบตตามความประสงคของประชาชน เนรเทศพระเวสสนดร ไปพรอมกบพระชายาพระโอรสพระธดา ทง ๔ พระองคไดเสดจไปผนวชเปนฤษอยในปา แตก ยงมพราหมณชชกไปทลขอพระชาลพระกณหา พระเวสสนดรกประทานให ชชกกพากมารกมารทงสองไป แลวยงมพราหมณมาขอนางมทรอก พระเวสสนดรกประทานใหไป แตวาพราหมณทมาขอนางมทรนนวาเปนพราหมณพระอนทรแปลงมา ขอแลวกถวายคนไว ฝายชชกพาพระชาลพระกณหาไปเฝาพระเจาสญชย พระเจาสญชยกทรงรบเอาทงสองพระองคไว และพระราชทานทรพยเปนการแลกเปลยนพระราชนดดา และพระเจาสญชยกทรงพาพระราชนดดาออกไปรบพระเวสสนดรและพระนางมทรเสดจกลบพระนคร พระญาตทอาวโสกวาเมอไดฟงและไดเหนพระพทธจรยาตางๆ ในทสดกไดถวายบงคมดวยกนทงหมด ในการสรางแรงจงใจพระญาตทอาวโส กวาและเปนผทมมานะแรงมาก พระองคทรงใชชาดกเรองพระเวสสนดรมาเปนตวสรางแรงจงใจ จะเหนไดวาในเรองพระเวสสนดรนนกลาวถงทานหรอการให ซงเปนการใหดวยความบรสทธใจ ใหดวยความเตมใจ ใหโดยไมหวงผลตอบแทนใดๆ ใหในสงทใหยาก๒๕ ใหโดยไมหวนเกรงปญหาใดๆ ผทใหในระดบนไดตองเปนผมจตใจเมตตาสง ไมม

๒๒ สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน), ๔๕ พรรษาของพระพทธเจา,พมพครงท ๓, (กรงเทพ

มหานคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๕๙. ๒๓ ดรายละเอยดใน. ธมมปท. ๖/๓๑–๓๔. ๒๔ ดรายละเอยดใน. ข. ชา. (ไทย) ๒๘/๓๖๕/๑๐๔๕, ชาดก. ๑๐/๓๑๕ ๒๕ เสฐยรพงษ วรรณปก, บางแงมมเกยวกบพระพทธองค, (กรงเทพมหานคร: อมรนทร บค เซน เตอร, ๒๕๔๔),หนา ๔๗–๕๕.

๑๗

ความเหนแกตว ไมมทฏฐมานะ เรองทสองกคอ เมอเกดความผดพลาดขนพระเวสสนดรกยอมรบผดโดยไมมขอแมใดๆ พระองคทรง ยอมล าบากลดตวเองลงมาเปนนกบวชธรรมดา อยปากนผลไมตางๆ เปนอาหาร เปนการสอน พระประยรญาต ของพระองคทางออมประกอบกบกรยาอาการทนาเลอมใสของพระองค ท าใหพระญาตอาวโสทงหลายยอมรบ และแสดงความเคารพในเวลาตอมานนเอง ในเรองนพระพทธองคใชชาดกเรองทานและการไมถอทฏฐของพระเวสสนดรเปนตวสรางแรงจงใจกบพระประยรญาตของพระองค ๘. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบพระราหล๒๖ วนหนงพระผมพระภาคเสดจมา ณ ทอยของสามเณรราหล สามเณรมองเหนแลวปลาดอาสนะและจดน าลางพระบาทไว พระผมพระภาคลางพระบาทแลวทรงเหลอน าไวในภาชนะหนอยหนง เมอสามเณรถวายบงคมนงสามเณรราหลทลวาเหนพระเจาขา จงตรสวา คนทพดเทจทงทรอย กมคณธรรมของสมณะเหลออยนอยเหมอนอยางนน เสรจแลวทรงเทน านนทงเสย ตรสถามวา เธอเหนเราเทน าหนอยหนงทงไปแลวไหม สามเณรราหลทลวา เหนพระเจาขา จงตรสวา คนทไมมความละอายในการกลาวเทจทงทรอย กเปนผเทคณธรรมของสมณะออกทงเสยเหมอนอยางนน แลวทรงคว าภาชนะลง ตรสถามวา เธอเหน ภาชนะนคว าลงแลวไหม สามเณรราหลทลวา เหนพระเจาขา จงตรสวา คนทไมมความละอายในการพดเทจทงทรอย คณธรรมของสมณะของเขากชอวาคว าไปแลว เหมอนอยางนนแลวทรงหงายภาชนะขน ตรสถามวา เธอเหนภาชนะนวางเปลาไหม สามเณรราหลทลวา เหนพระเจาขา จงตรสวา คนทไมมความละอายในการพดเทจทงทรอยคณธรรมของสมณะของเขากวางเปลา เหมอนอยางนน พระองคทรงตรสเลาเรองชางตนทเขาสสนามรบ ในอาการตางๆ และสดทายพระองคตรสถามวา ราหล แวนมประโยชนอยางไร สามเณรราหลทลตอบวา มประโยชนส าหรบสองด พระเจาขา ทรงตรสวา อนนนเหมอนกนราหล บคคลควรพจารณาเสยกอน จงกระท ากรรมดวย กาย วาจา และใจ สงทพระพทธเจาทรงใชในการสรางแรงจงใจใหกบพระราหลซงเปนสามเณรมพระชนม ๗ พรรษา๒๗ พระองคทรงใชอปกรณการสอน คอน าและภาชนะทพระองคใชลางพระบาทพระองคทรงแสดงเปนขนๆ เพอใหเดกอาย ๗ ขวบเขาใจงายๆ ในการใหเหนโทษของการพดมสาสงเปรยบเทยบทเปนนามธรรม พระองคกทรงใชสงทพระราหลทานเคยเหนเคยสมผสมาแลว ไมวาจะเปนชางตนหรอแวนตา ท าใหพระราหลนกตามไดถกตองและเหนภาพทพระองคอธบายอยางแจมชดเกดความเขาใจอยางชดเจน และสามารถน าสการปฏบตไดอยางถกตอง พระพทธองคทรงใชอปกรณการสอนทงายๆ และสงทเดกอาย ๗ ขวบ เหนอยจนชนตามาเปนตวสรางแรงจงใจพระราหล ๙. พทธวธการสรางแรงจงใจใหกบองคลมาล ๒๘ พระพทธองคไดสรางแรงจงใจใหกบโจรองคลมาลตงแตแรกพบทเดยว เพราะพระพทธองคเสดจมาพระองคเดยว ซงทางทจะผานปาทโจรองคลมาลอยนนไมมใครกลาไปคนเดยวและเมอโจรองคลมาลคดจะปลงพระชนม พระพทธเจาทานกใช อทธาภสงขาร (การปรงแตงฤทธขนทนใด, การบนดาลดวยฤทธ) ๒๙ ท าใหโจรองคลมาลวงตามไม

๒๖ ดรายละเอยดใน. จฬราหโลวาทสตร, ม. ม. (ไทย) ๑๓/๑๒๕–๑๒๙ ๒๗ ดรายละเอยดใน. อ. อมพลฏฐกราหโลวาทสตร, ม. ม. (ไทย) ๑๗/ ๒๗๒. ๒๘ ดรายละเอยดใน. ม. ม. (ไทย) ๑๓/๕๒๔/๔๗๙. ๒๙ พระธรรมปฎก (ป. อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๑,

๑๘

ทน ทงๆ ทองคลมาลมพละก าลงมาก เปนการสรางแรงจงใจใหกบโจรองคลมาลครงทสอง และเมอพระองคตรสวา เราหยดแลว องคลมาล ทานเลาจงหยดเถดเปนการสรางแรงจงใจครงทสาม จนเปนเหตใหโจรองคลมาลตองหยดขอฟงค าอธบาย ซงพระพทธองคกทรงตรสจตรงจดใหสะดงใจวา เราวางอาชญาในสรรพสตวไดแลว จงชอวาหยดแลวในกาลทกเมอ สวนทานไมส ารวมในสตวทงหลาย เพราะฉะนนเราจงชอวาหยดแลว ทานยงไมหยดจนท าใหโจรองคลมาลดวงตาเหนธรรม และทลขอบรรพชา พระพทธองคทรงสรางความประหลาดใจทงการเขาไปเจอ การใชอทธาภสงขาร และค าพดเปนตวสรางแรงจงใจองคลมาล ๑๐. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบพระจฬปนถก ๓๐ ในสมยพทธกาล มพระเถระรปหนงชอ มหาปนถก ไดน าเอานองชายชอจฬปนถกมาบวชดวยครนบวชแลว พชายกมอบหมายใหทองจ าคาถาหรอค าฉนทบทหนงมความยาวเพยง ๔ บาทเทานน แตพระจฬปนถก กทองจ าไมได แมเวลาจะลวงเลยไป ๔ เดอนแลวกตาม พระมหาปนถกเหนวานองชายจะไปไมไหวแน กเลยขบไลใหลาสกขาออกไปเปนคฤหสถเสย พระจฬปนถกจ าตองไปทงทยงไมอยากสก จงเดนรองไหเพอจะไปสก พระพทธเจาทอดพระเนตรเหนเขาทรงถามทราบเรองราวแลวจงพาพระจฬปนถกเขาไปในพระคนธกฏ ทรงบอกใหพระจฬปนถกนงลง ประทานผาขาวใหผนหนงแลวทรงใหเอามอลบผาขาวนนไปมา พรอมกบทองวา รโชหรณ โดยไมตองคดอะไรทงสน เมอพระจฬปนถกทองไปลบไป จตกเปนสมาธมความสวาง สะอาด สงบ เปนลกษณะ เมอถงเวลาอนเหมาะสมความรระดบวชชญาณกเกดขน จนบรรลพระอรหนต พระพทธองคทรงใชอปกรณ คอผาขาวและค าภาวนาในการสรางแรงจงใจใหกบพระจฬปนถก ๑๑. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบนางกสาโคตม ๓๑ มลกสะใภเศรษฐคนหนงชอวากสา โคตม ซงมบตรคนเดยว ตอมาบตรของนางไดตายลงโดยปจจบนทนดวน นางเสยอกเสยใจจนมสตวปลาสไปบาง ดวยความรกและอาลยในบตร นางจงไมยอมเอาศพไปฝงหรอเผาอมลกตระเวนไปตามหมบาน เพอหายาชบลกนางใหฟน เปนทนาเวทนาส าหรบบางคนแตกเปนทนาขบขนส าหรบบางคน นางจะไดยนแตค าวา ไมม จากทกบานเรอน บางแหงยงขบไสไลสงนางเสยอก เวลาผานไปหลายวนจนศพลกของนางขนอด นางกยงอมตอไป วนหนงนางไดพบอบาสกคนหนง ซงไดแนะน าใหไปขอยาจากพระพทธเจา นางรบไปยงวดพระเชตวนทนท เมอนางออกปากขอยา พระพทธองคกตรสวา ยามแน นางดใจอยางลนพนทไดยนค าวา ม เปนครงแรกนางทลถามวายานนประกอบดวยอะไรบาง พระพทธองคทรงตรสวา ประกอบดวยเมลดพนธผกกาด นางดใจยงขนเพราะเมลดพนธผกกาดเปนของหางาย ขณะนางจะรบไปหาเมลดพนธผกกาดนนเอง พระพทธองคกตรสวา ใหไปหาเมลดพนธผกกาดจากบานเรอนทไมเคยมคนตายนางออกตระเวนขอเมลดพนธผกกาดจากชาวบานอกครงหนง แตเดนจนเหนอยออนกหาไมไดเพราะทกบานลวนแตเคยมคนตายทงสน ในทสดแสงสวางกเกดขนในดวงจตของนางวา ความตายเปนของธรรมดา คนในโลกทกคนตองตาย ในโลกนมคนตายมากกวาคนเปน ลก

(กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๓๕๕. ๓๐ แสง จนทรงาม, วธสอนของพระพทธเจา, (กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐),

หนา ๔๐–๔๑. ๓๔ เรองเดยวกน, หนา ๔๒–๔๓. ๓๑ เรองเดยวกน, หนา ๔๒–๔๓.

๑๙

ของนางกไมมสทธพเศษอะไร เขากเปนไปตามกฎอนเทยงธรรมแหงจกรวาล ท าใหเกดความรสกใหมขนมานางจงน าศพลกไปฝงแลวกลบไปเขาเฝาพระพทธเจา ตอมากไดบรรลพระอรหนตผล พระพทธองคทรงสรางแรงจงใจใหกบนางกสาโคตม เรมตงแตสรางก าลงใจเมอตรสบอกนางวายามแน และใหนางเขาใจไปตามกระบวนการของประสบการณทนางพบเหนเองอยางแจมแจง ๑๒. พทธวธสรางแรงจงใจใหกบพระนนทะ ๓๒ คราวหนง พระนนทะซงเปนพระญาตสนทของพระองค มความกระสนอยากสก เพราะหวลนกถงค าสงของคนรกทสงไวตงแตวนทพระศาสนดาทรงพาออกบวชวา ขอพระลกเจาพงดวนเสดจกลบมา เมอพระพทธเจาทรงทราบจงรบสงใหพระนนทะเขาเฝา แลวทรงพาไปดนางอปสร ๕๐๐ บนสวรรคชนดาวดงส ผมรปรางสวยสะคราญ เมอเทยบกบนางสากยานผเปนคนรกในโลกมนษยแลว กสวยกวาหลายรอยเทา พระนนทะไดหลงรกนางอปสร พระพทธองคจงทรงใหค ารบรองวา ถาพระนนทะประพฤตพรหมจรรยจะใหนางอปสรเหลานน พระนนทะกตกลง เมอขาวนนแพรสะพดออกไปเพอพระภกษพากนลอเลยนพระนนทะวา เปนลกจางรบจางประพฤตพรหมจรรยพระนนทะเกดความละอายใจจงหลกไปปฏบตธรรมอยคนเดยว ในทสด กไดบรรลพระอรหนตผล พระพทธองคทรงใชความอยากของพระนนทะเปนสงสรางแรงจงใจ โดยเสนอสงทดกวาสวยกวาใหเกดความสนใจ ใชสงแวดลอมและสภาวะจตใจทเกดความละอายของพระนนทะเองเปนสงสรางแรงจงใจในล าดบตอมา ผวจยไดยกตวอยางโดยสรปมาเพยง ๑๒ เรองพอเปนแนวทางจะเหนไดวา พระพทธองคมวธการหลากหลายวธในการดงบคคลตางๆ เขาหาธรรม ตงแตความศรทธาในบคลกของพระองค ค าตรสทกระตกใจ ปฏหารย ๓ เรองทผฟงรอยแลว ใชผน าในชมชนนนๆ ใชอปนสยหรอความเคยชนของผฟง ใชนทานชาดก หรออปกรณงายๆ และทส าคญคอ อนปพพกถา ท าใหเหนการสรางแรงจงใจแบบตางๆ ของพระพทธเจา ซงยงมพระสตรตางๆ อกมากมายในพระไตรปฎกทแสดงใหเหนพทธวธการสอนของพระพทธองค อนแสดงใหเหนถงพทธคณ คอปญญาซงท าใหส าเรจพทธภาวะ ความเปนประโยชนตนและความถงพรอมดวยประโยชนตน เปนตน และความกรณา ซงใหส าเรจพทธกจ ความเปนผเปนทพงของโลก และการปฏบตเพอประโยชนแกผอน เปนตน ๒.๑.๓ วธการใชวาจาเพอการจงใจในพทธวธการสอน พระพทธเจาทรงเปนตนแบบการใชวาจาทงหมดในพระไตรปฎกในรปแบบ นวงสตถศาสน การใชวาจาของพระพทธองคจงมความชดเจน เนอหาด สรางสรรคประโยชนแกทกฝายการใชวาจาทสรางสรรคนน เปนจดเรมตนแหงความสขความเจรญของครอบครว ซงสามารถสงผลในทางเดยวกนตอสงคมและประเทศชาต นบเปนสงคมแหงอารยะ สงคมทมแตกศลประโยชน ๓๓ ดงพทธพจนทวา ค าพดทมประโยชนค าเดยว คนฟงแลวสงบระงบได ยอมดกวาค าพดทไรประโยชนตงพนค า ลกษณะค าตรสของพระพทธองคในพระสตรทพอรวบรวมไดมดงนในอภยราชกมารสตร ไดกลาวถงเกณฑในการตรสวาจาของพระพทธเจา โดยพระผมพระภาคเจาตรสกบอภยราชกมารดงนราชกมาร ตถาคตรวาจาทไมจรง ไมแทไมประกอบดวยประโยชนและวาจานนไมเปนทรก ไมเปนทชอบใจของ

๓๒ เรองเดยวกน, หนา ๔๒–๔๓. ๓๓ ธนชกร กรตเสถยร, “ศกษาการใชวาจาสรางสรรคในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๔๙.

๒๐

คนอน ตถาคตไมกลาววาจานน วาจาทจรงแท แตไมประกอบ ดวยประโยชน และวาจานนไมเปนทรก ไมเปนทชอบใจของคนอน ตถาคตไมกลาววาจานนวาจาทจรง ทแท และประกอบดวยประโยชน แตวาจานนไมเปนทรก ไมเปนทชอบใจของคนอน ในขอนน ตถาคตรกาลทจะกลาววาจาทไมจรง ไมแท ไมประกอบดวยประโยชน แตวาจานนเปนทรก เปนทชอบใจของคนอน ตถาคตไมกลาววาจานนวาจาทจรง ทแท ไมประกอบดวยประโยชน แตวาจานนเปนทรก เปนทชอบใจของคนอน ตถาคตไมกลาววาจานนวาจาทจรง ทแท ทประกอบดวยประโยชน และวาจานนเปนทรก เปนทชอบใจของคนอน ในขอนน ตถาคตรกาลทจะกลาว ขอนนเพราะเหตไร เพราะตถาคตมความเอนดในหมสตวทงหลาย๓๔ ในมธปณฑกสตร ทณฑปาณศากยะ ไดทลถามพระผมพระภาคเจาวาพระองคมปกตกลาวอยางไร บอกอยางไร พระพทธองคตรสตอบวา ผมอาย บคคลมปกตกลาวอยางใดจงไมโตเถยงกบใครๆ ในโลก พรอมทงเทวโลกมารโลก พรหมโลก ในหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยแลว ด ารงอยในโลก...เรามปกตกลาวอยางนน บอกอยางนนโดยประการนน๓๕ ถอยค าทโตเถยงกนกอใหเกดทกข และการท ารายโตตอบกนจะมาถง ในมหาสญญตสตร พระพทธเจ าตรสถงเรองทไมควรสนทนาและเรองทควรสนทนากนอยางมสตสมปชญญะ เพอท าใหจตสงบระงบไมเกดความฟงซานดงนเราจกไมพดเรองเหนปานน คอ เรองพระราชา เรองโจร เรองมหาอ ามาตยเรองกองทพ เรองภย เรองการรบ เรองขาว เรองน า เรองผา เรองทนอน เรองพวงดอกไม เรองของหอม เรองญาต เรองยาน เรองบาน เรองนคม เรองเมองเรองชนบท เรองสตร เรองบรษ เรองคนกลาหาญเรองตรอก เรองทาน า เรองคนทลวงลบไปแลว เรองเบดเตลด เรองโลก เรองทะเล เรองความเจรญและความเสอม ซงเปนของเลวทราม เปนของชาวบาน เปนปถชน ไมใชของอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน ไมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอคลายก าหนดเพอดบเพอสงบระงบ เพอรยง เพอตรสร เพอนพพาน... เราจกพดเรองเหนปานน คอ เรองความมกนอย เรองความสนโดษ เรองความสงด เรองความไมคลกคลเรอการปรารภความเพยร เรองศล เรองสมาธ เรองปญญา เรองวมตตเรองวมตตญาณทสสนะในองคตตรนกาย จตกกนบาต โยธาชววรรค พระผมพระภาคเจาตรสกบวสการพราหมณ ถงสงทควรกลาวหรอไมนน มไดขนอยกบการรบรความจรงทาง ตา จมก ลน กาย ใจแตขนอยกบวา เมอกลาวถงสงทรเหนนนแลว อกศลธรรมเสอมลง และกศลธรรมเจรญขนหรอไมดงน พราหมณ เราไมกลาววา ทกสงทไดเหนเปนสงทควรกลาว และไมกลาววา ทกสงทไดเหนเปนสงทไมควรกลาว เราไมกลาววา ทกสงทไดฟงเปนสงท ควรกลาว และเราไมกลาววา ทกสงทไดฟงเปนสงทไมควรกลาว เราไมกลาววา ทกสงทไดทราบเปนสงทควรกลาว และไมกลาววา ทกสงทไดทราบเปนสง ทไมควรกลาว เราไมกลาววา ทกสงทรแจงเปนสงทควรกลาว และไมกลาววา ทกสงทรแจงเปนสงทไมควรกลาว เมอบคคลกลาวถงสงใดทไดฟง...สงใดทไดทราบ...สงใดทรแจง อกศลธรรมเจรญขนกศลธรรมเสอมไป เรากลาววา...สงทไดฟง. ..สงทไดทราบ...สงทรแจงเชนน เปนสงไมควรกลาว แตเมอบคคลกลาวถงสงใดทไดฟง...สงใดทไดทราบ...สงใดทรแจง อกศลธรรมเสอมไป กศล

๓๔ ดรายละเอยดใน. ม. ม.(ไทย) ๑๒/๑๙๙/๒๐๙. ๓๕ ดรายละเอยดใน. ม. ม. (ไทย) ๑๒/๑๙๙/๒๐๙.

๒๑

ธรรมเจรญขน เรากลาววา สงทไดฟง...สงทไดทราบ...สงทรแจงเชนน เปนสงทควรกล าว๓๖ เรองหลกการปฏบตและการใชวาจาของพระพทธเจานน ในมหาโควนทสตร ทาวสกกะไดกลาวยนยนกบพวกเทพชนดาวดงสและสนงกมารพรหมวาพระผมพระภาคพระองคนน ทรงปกตตรสอยางไรกทรงท าอยางนน ทรงมปกตท าอยางไรกตรสอยางนน จงชอวาเปนผทรงมปกตตรสอยางไรกทรงท าอยางนน ทรงมปกตท าอยางไรกตรสอยางนน เราไมเคยเหนพระศาสดาผประกอบดวยองคคณแมเชนน ผทรงปฏบตธรรมสมควรแกธรรม อยางนในอดตเลย ถงในบดนเรากไมเหน (ใครอน) นอกจากพระผมพระภาคเจาพระองคนน ๓๗ พระพทธเจานนมปกตกลาววาจาสรางสรรคทเปนความจรงประกอบดวยกศลประโยชนเทานน พระองคมองวา สจจะเทานนเปนรสทดกวารสทงหลาย แตการพดความจรงนน กตองใชความระมดระวงวา พดไปแลวเปนประโยชนหรอไมเปนประโยชน กศลธรรมเจรญขน อกศลธรรมเสอมลงหรอไม ถงกระนนแมจะเปนประโยชน พระองคกยงรกาล รเวลา กลาวคอทรงรจกเลอกเวลาทเหมาะสมในการพดแตละครง ๓๘ วภชวาท ๓๙ วภชวาท นนเปนการพดหรอคดอยางมเงอนไข มองหลายแงไมมองอะไรแงเดยวแลวตขลมไปหมด เพราะความเปนจรงแลว ในโลกยวสยนเกอบจะไมมอะไรทเปนจรงอยางไมมเงอนไข ในเงอนไขหนง เปนอยางหนง ตดสนไดอยางหนง พอเปลยนเงอนไขกเปนเสยอกอยางหนง ตองตดสนอกอยางหนง จงตองมองความจรงหลายแง เชนเดกคนหนงหนโรงเรยนกลบบาน มองในแงขาดเรยนครอาจตดสนใจวา เดกคนนไมด ไมเอาใจใสตอการเรยนแตปรากฏวาแมของเขาปวยเปนอมพาต เดกตองกลบมาชวยเหลอแม ปอนขาวเชดตวใหแม พอเหนแงนเขา ทกคนกตองตดสนใจวาเดกเปนคนด มความกตญญเสยสละ ยงมเรองอนๆอกมากในสงคมซงเรามกมองในแงเดยวแลงตดสนไปแงเดยว อาจผดพลาดไดมาก พระพทธองคทรงเรยกพระองควา วภชชวาท แปลวา ผกลาวจ าแนก ผแยกแยะพด เปนคณบทคอค าแสดงคณลกษณะอยางหนงของพระพทธเจา หมายความวา ทรงแสดงธรรมแยกแยะแจกแจงออกไปใหเหนวา สงทงหลายเกดจากสวนประกอบยอยๆ มาประชมกนเขาอยางไร เชน แยกแยะกระจายนามรปออกเปนขนธ ๕ อายตนะ ๑๒ เปนตน สงทงหลายมดานทเปนคณและดานทเปนโทษอยางไรเรองนนๆ มขอจรงเทจอะไรบาง การกระท านนๆ มแงถกแงผดแงดแงไมดประการใด เพอใหผฟงเขาใจสงนนเรองนนชดเจน มองเหนสงทงหลายตามทเปนจรงไมมองอยางตคลมหรอเหนแตดานเดยวแลวยดตดในทฏฐตางๆ อนท าใหไมเขาใจความจรงแทตามสภาวะ๔๐ สรปไดวา วธการใชวาจาเพอการจงใจในพทธวธการสอน ดวยเหตผลทกลาวมาน การใชวาจาของพระพทธเจาจงมพลงมากมายมหาศาลการใชวาจาของพระพทธองคแตละครงจงส าเรจสมประสงค และเกดประโยชนตอผฟงและสงคมในสมยพทธกาลอยางกวางใหญไพศาล มผลมาจนกระทงจวบจนปจจบนน

๓๖ ดรายละเอยดใน. ม. ม.ไทย) ๑๓/๑๙๙/๒๑๐. ๓๗ ดรายละเอยดใน. ม. ม.ไทย) ๑๓/๑๙๙/๒๑๐. ๓๘ ดรายละเอยดใน. ม. ม.ไทย) ๑๔/๒๐๐/๒๑๑. ๓๙ ดรายละเอยดใน. ม. ม. (ไทย) ๑๔/๒๐๐/๒๑๑. ๔๐ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๑

(กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๖), หนา ๒๓๓

๒๒

องคประกอบทพระพทธเจาทรงสรางแรงจงใจจนประสบความสาเรจ พระพทธเจามคณสมบตทชวยใหการสรางแรงจงใจประสบความส าเรจ ตามแนวพระพทธคณ ๓ ประการ และตองตามพระบาลอภธานปปทมกาสจ คาถา คอ สงคาโร กรโณ วราพ- ภตหสส ภยานภา สนโต พรจฉ รททาน นว นาฏย รสา อเม. บทรก บทโศก บทหาญ บทอศจรรย บทตลก บทนากลว บทละหอย บทเกลยด บทแคน ๑. บคลกภาพ พระพทธเจาทรงมพระลกษณะทงดานความสงางามแหงพระวรกายพระสรเสยงทโนมน าจตใจ และพระบคลกลกษณะอนควรแกการศรทธาประสาทะทกประการ เชน

๑) ทรงมพระสรเสยงไพเราะ และตรสพระวาจาสภาพสละสลวย อยางค าชมของจงกพราหมณทวา พระสมณโคดม มพระวาจาไพเราะ รจกตรสถอยค าไดงดงาม มพระวาจาสภาพ สละสลวย ไมมโทษ ยงผฟงใหเขาใจเนอความไดชดแจง และค าของอตรมาณพทวา พระสรเสยงทเปลงกองจากพระโอษฐนนประกอบดวยคณลกษณะ ๘ ประการ คอ แจมใส๑ ชดเจน ๑ นมนวล ๑ ชวนฟง ๑ กลมกลอม ๑ ไมพรา ๑ ซง ๑ กงวาน ๑ ๒) ทรงมพระมหาบรษลกษณะ ๓๒ ประการ และอนพยญชนะ ๘๐ ประการ มพระวรกายสงางาม ดงจงกพราหมณทชมพระองควา “พระสมณโคดม มพระรปงาม นาด นาเลอมใสมพระฉววรรณผดผอง ยงนก พระวรรณะและพระสรระดจดงพรหม นาดชมนกหนา

๓) ทรงมพระอากปกรยามารยาททกอยางทงดงามนาเลอมใส เรมแตสมบตผดและมารยาทอนเปนทยอมรบของสงคม ตลอดจนพระบคลกลกษณะทเปนเสนหทกประการ พรอมไปดวยความองอาจ ความสงางาม ความสงบเยอกเยน การแสดงธรรมของพระองค นอกจากแจมแจงดวยสจธรรมแลว ยงกอใหเกดความรสกเพลดเพลนสขใจ ชวนใหอยากฟงอยากใกลชดพระองคอยไมวายอยางค าชมของบคคลตางๆ เชน ททานปงคยาน มองเหนสารประโยชนอนใด จงเลอมใสพระสมณโคดมถงเพยงน ทานผเจรญ เปรยบเหมอนบรษผอมในรสอนเลศแลว ยอมไมปรารถนารสอนๆ ทเลวฉนใด บคคลฟงธรรมของพระสมณโคดมพระองคนน

โดยลกษณะใดๆจะโดยสตตะ โดยเคยยะ โดยไวยากรณ หรอโดยอพภตธรรมกด ยอมไมปรารถนาวาทะของสมณะเปนอนมากเหลาอนโดยลกษณะนนๆ เลยฉนนน เปรยบเหมอนบรษผหวและออนเพลย มาไดรวงน าผง กลมรส ยอมไดรสแทแสนชมชน ฉนใด บคคลฟงธรรมของทานพระโคดมพระองคนน...ยอมไดรบความดใจ ปลาบปลมใจ ฉนนนเปรยบเหมอนบรษ ไดไมจนทนเปนจนทนเหลองหรอจนทนแดง จะสดกลนตรงทใด ราก ล าตน หรอยอด กลนหอมสนทเปนกลนแท ฉนใด บคคลฟงธรรมของพระโคดมพระองคนน...กยอมปราโมทย ไดความโสมนส ฉนนนเปรยบเหมอนบรษอาพาธ เจบปวด เปนไขหนกนายแพทยผฉลาดพงบ าบดอาพาธเขาไดฉบไว ฉนใด บคคลฟงธรรมของทานพระโคดมพระองคนน แลว...ความโศกเศรา ปรเทวนาการ ความทกขโทมนส และความคบแคนใจของเขายอมหมดไป ฉนนนเปรยบเหมอน สระใหญมน าใส เยน จดสนท นาเจรญใจ มทาราบเรยบนารนรมย บรษผรอนดวยแสงแดด ถกแดดแผดเผา เหนดเหนอย หวกระหายเดนมาถง เขาลงไปอาบ ดม ในสระน านน พงระงบความกระวนกระวาย ความเหนดเหนอย และความเรารอนทงปวงได ฉนใด บคคลฟงธรรมของทานพระโคดมพระองคนนแลง...ความกระวนกระวายความเหนดเหนอยและความเรารอนของเขากยอมระงบไปไดหมดสน ฉนนน ชนทงหลายททานพระโคดม ทรงชแจงใหเหนแจงให

๒๓

สมาทาน ใหอาจหาญใหราเรงดวยธรรมมกถาแลว เมอลกไปจากทนงกยงเหลยวหลงกลบมามอง ดวยไมอยากจะละจากไป

สรปไดวา บคลกภาพของพระพทธองคทรงดพรอมสงสดทกอยางทมนษยพงมไดท าใหสรางศรทธากบผพบเมอไดเหนพระวรกายสงางามของพระองคเหนพระอากปกรยางดงามฟงสรเสยงอนไพเราะจนบรรลจดประสงคทกครง ๒. คณธรรม แสดงตามแนวพทธคณ ๓ คอ ก. พระปญญาคณ ของยกมาแสดง ๒ อยาง คอ ทศพลญาณ และปฏสมภทา ๑) ทศพลญาณ ๔๑ คอ พระญาณอนเปนก าลงของพระตถาคตทท าใหพระองคสามารถบนลอสหนาท ประกาศพระศาสนาไดมนคง ๑.๑ ฐานาฐานญาณ ปรชาหยงรฐานะ และอฐานะ คอหยงรกฎธรรมชาตทเกยวกบขอบเขต และขดขนของสงทงหลายวาอะไรเปนไปได และอะไรเปนไปไดแคไหนเพยงไร โดเฉพาะในแงความสมพนธระหวางเหตกบผล และกฎเกณฑทางจรยธรรมทเกยวกบสมรรถวสยของบคคลซงจะไดรบผลกรรมทดและชวตางๆ กน ๑.๒ กรรมวปากญาณ ปรชาหยงรผลของกรรม สามารถก าหนดแยกการใหผลอยางสลบซบซอนระหวางกรรมดกบกรรมชวทสมพนธกบปจจยแวดลอมตางๆมองเหนรายละเอยดและความสมพนธภายในกระบวนการการกอผลของกรรมอยางชดเจน ๑.๓ สพพตถคามนปฏปทาญาณ ปรชาหยงรขอปฏบตทจะน าไปสคตทงปวง (คอสสคตทคตหรอพนจากคต) หรอปรชาหยงรขอปฏบตทจะน าไปสอรรถประโยชนทงปวง (จะเปนทฏฐธมมกตถะ หรอสมปรายกตถะ หรอปรมตถะกตาม) รวาเมอตองการเขาสจดหมายใด จะตองท าอะไรบาง มรายละเอยดวธปฏบตอยางไร ๑.๔ นานาธาตญาณ ปรชาหยงรสภาวะของโลกอนประกอบดวยธาตตางๆ เปนอเนก รสภาวะของธรรมชาตทงฝายอปาทนนกสงขาร และอนปาทนนกสงขาร เชนเรองชวต กทราบองคประกอบตางๆ สภาวะขององคประกอบเหลานน พรอมทงหนาทของมนเชนการปฏบตหนาทของขนธ อายตนะและธาตตางๆ ในกระบวนการรบรเปนตน ๑.๕ นานาธมตตกญาณ ปรชาหยงรอธมต (คอรอธยาศยความโนมเอยง แนวความสนใจ ฯลฯ) ของสตวทงหลายทเปนไปตางๆ กน ๑.๖ อนทรยปโรปรยตตญาณ ปรชาหยงรความยงและความหยอนแหงอนทรยขอสตวทงหลาย รวาสตวนนๆ มแนวความคด ความร ความเขาใจ แคไหนเพยงใด มกเลสมากกเลสนอย มอนทรยออนหรอแกกลาสอนงายหรอสอนยากมความพรอมทจะเขาสการตรสรหรอไม ๑.๗ ฌานาทสงกเลสาทญาณ ปรชาหยงรเหตทจะท าใหฌานวโมกข และสมาบตเสอมหรอเจรญ คลองแคลวจดเจนหรอกาวหนายงขนไป ๑.๘ ปพเพนวาสานสสต ปรชาหยงรระลกชาตภพในหนหลงได

๔๑ ดรายละเอยดใน. ม. ม. (บาล) ๑๒/๑๖๖, อง. ทสก. (บาล) ๒๔/๒๑, อภ. ว. (บาล) ๓๕/๘๓๙–

๘๔๘, วภงค. อ. (บาล) ๕๒๐,๕๕๐–๖๐๗.

๒๔

๑.๙ จตปปาตญาณ ปรชาหยงรจตและอบตทงหลายอนเปนไปตามกรรม ๑.๑๐ อาสวกขยญาณ ปรชาหยงรความสนไปแหงอาสวะทงหลาย

๒) ปฏสมภทา ๔๒ คอ ปญญาแตกฉานในดานตางๆ มทวไปทงในพระมหาสาวกทงหลาย

ดวย ดงน ๒.๑ อรรถปฏสมภทา ความเขาใจแจมแจงในความหมายของถอยค าหรอขอธรรม ตางๆ สามารถอธบายแยกแยะออกไปโดยพสดาร แมไดเหนเหตใดๆ กสามารถคดเชอมโยงแยกแยะกระจายความคดออกไปลวงรถงผลตางๆ ทจะเกดขนได แปลสนๆวาปญญาแตกฉานในอรรถ ๒.๒ ธรรมปฏสมภทา ความเขาใจแจมแจงในถอยค าหรอขอธรรมตางๆ สามารถจบใจความค าอธบายโดยพสดาร มาตงเปนกระทหรอหวขอได เมอมองเหนผลตางๆ ทปรากฏขนกสามารถสบสาวกลบไปหาสาเหตไดแปลสนๆ วาปญญาแตกฉานในธรรม ๒.๒ ธรรมปฏสมภทา ความเขาใจแจมแจงในถอยค าหรอขอธรรมตางๆ สามารถจบใจความค าอธบายโดยพสดาร มาตงเปนกระทหรอหวขอได เมอมองเหนผลตางๆ ทปรากฏขนกสามารถสบสาวกลบไปหาสาเหตไดแปลสนๆ วาปญญาแตกฉานในธรรม ๒.๓ นรตตปฏสมภทา ความรแตกฉานในภาษา รภาษาตางๆและรจกใชถอยค าชแจงแสดงอรรถและธรรม ใหคนอนเขาใจและเหนตามได แปลสนๆ วาปญญาแตกฉานในนรกต ๒.๔ ปฏภาณปฏสมภทา ความมไหวพรบ สามารถเขาใจคดเหตผลไดเหมาะสมทนการ และมความรความเขาใจชดในความรตางๆ วามแหลงทมา มประโยชนอยางไร สามารถเชอมโยงความรทงหลายเขาดวยกนสรางความคดและเหตผลขนใหมได แปลสนๆ วา ปญญาแตกฉานในปฏภาณ ข. พระวสทธคณ ความบรสทธเปนพระคณส าคญยงเชนกน ในการทจะท าใหประชาชนเชอถอแลเลอมใสในพระพทธเจา มองไดจากลกษณะตางๆ ดงน ๑. พระองคเองเปนผบรสทธหลดพนจากอาสวะกเลสทงปวง ไมกระท าความชวทงทางกาย ทางวาจา ทางใจ ไมมเหตทใครจะยกขนมาต าหนได ๒. ทรงท าไดอยางทสอน คอสอนเขาอยางไร พระองคเองกทรงประพฤตอยางนนดวย อยางพทธพจนทวา ตถาคตพดอยางใดท าอยางนน จงเปนตวอยางทดและใหประชาชนเกดความเชอมนในคณคาของค าสอนได ๓. ทรงมความบรสทธพระทยในการสอน ทรงสอนผอนดวยมงหวงประโยชนแกเขาฝายเดยว ไมมพระทยเคลอบแฝงดวยความหวงผลประโยชนสวนตน หรออามสตอบแทนใดๆ มงใหบคคลหรอหมคนทอยตรงหนาไดรบผลประโยชนสงสดอยางแทจรงพระวสทธคณเหลานเปนผลเกดเองจากการตรสร จะเหนไดจากค าสรรเสรญของบคคลตางๆ ในสมยพทธกาล เชน ดกรนาคตะ ขออยาใหเราตองของเกยวกบยศเลย และขออยาใหยศมาของเกยวกบเราดวยบคคลผใดไมไดโดยงายซงความสขอนเกดจากเนกขมมความสขอนเกดจากวเวก ความสขอนเกดจากความสงบ ความสขอนเกดจากการตรสร เหมอนอยางทเราไดบคคลผนนจงจะยนดความสขแบบอาจม ความสขทเกดจากการหลบ และ

๔๒ ดรายละเอยดใน. อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๑๗๒/๒๑๖, ข. ปฏ. (บาล) ๓๑/๒๖๘/๑๗๕, อภ.ว. (บาล) ๓๕/๗๘๔/๔๐๐

๒๕

ความสขทเกดจากลาภสกการะและสรรเสรญ ๔๓ จากค ากลาวของพระสารบตรวา ทานทงหลาย พระตถาคตมกายสมาจาร วจสมาจาร มโนสมาจารบรสทธ พระตถาคตมไดมความประพฤตชวทางกาย ทางวาจา ทางใจ ทพระองคจะตองปกปดรกษาไว โดยตงพระทยวา ขอคนอนๆ อยาไดรถงความประพฤตชวทางกายทางวาจา ทางใจของเราเลย ๔๔ ดกอนโมคคลลานะ เราเปนผมศลบรสทธ จงปฏญาณไดวาเปนผมศลบรสทธศลของเราบรสทธ ผองแผว ไมเศราหมอง บรรดาสาวกไมตองคอยรกษาเราโดยศล และเรากไมตองคอยคดหวงใหสาวกชวยรกษาเราโดยศล เรามอาชวะบรสทธ มธรรมเทศนาบรสทธ...ไมตองคดใหสาวกชวยรกษา ๔๕ ค. พระกรณาคณ อาศยพระมหากรณาธคณ พระพทธเจาจงไดเสดจออกประกาศศาสนา โปรดสรรพสตว ท าใหพระคณ ๒ อยางแรกคอพระปญญาคณ และพระวสทธคณเปนทปรากฏ และเปนประโยชนตอชาวโลกอยางแทจรง เสดจไปชวยเหลอแนะน าสงสอนมนษยทงทเปนกลมและทเปนรายบคคล โดยไมเหนแกความเหนอยยากล าบากของพระองคเอง พระมหากรณาธคณเหลาน พงเหนตามค าสรรเสรญและคณธรรมอนๆ ทแสดงออกความกรณาทแสดงออกอยางไดผลดนน ตองอาศยอเบกขา และสตสมปชญญะเข าประกอบดวย ในกรณตางๆ และในกรณนนๆ จะตองเขาใจความหมายของอเบกขาใหถกตองดวยนอกจากน ความกรณาทแสดงออกในทางการอบรมสงสอน ยอมเปนสวนประกอบส าคญใหเกดคณลกษณะผสอนทเรยกวา องคคณของกลยาณมตรองคคณของกลยาณมตร ซงม ๗ ประการดงตอไปน ๑. ปโย – นารก (ในฐานะทวางใจและสนทสนม) ๒. คร – นาเคารพ (ในฐานะใหเกดความรสกอบอนใจ เปนทพงไดและปลอดภย) ๓. ภาวนโย – นายกยอง (ในฐานะทรงคณคอความรและภมปญญาแทจรง) ๔. วตตา – รจกพด (คอยใหค าแนะน าวากลาวตกเตอน เปนทปรกษาทด) ๕. วจนกขโม – อดทนตอถอยค า (พรอมทจะรบฟงค าซกถามตางๆ อยเสมอและสามารถรบฟงไดดวยความอดทนไมเบอ) ๖. คมภรญจ กถ กตตา – (กลาวชแจงแถลงเรองตางๆ ทลกซงได) ๗. โน จฏฐาเน นโยชเย – (ไมชกจงไปในทางเสอมเสย) ๔๖ ในทางพระพทธศาสนาถอวา ความสมพนธของผสอนทมตอผเรยนนน อยในฐานเปนกลยาณมตร คอเปนผชวยเหลอแนะน าผเรยนใหด าเนนกาวหนาไปในมรรคาแหงการฝกอบรมองคคณทง ๗ น เปนคณลกษณะทผสอนหรอครผมความกรณาโดยทวไปจะมได ไมจ ากดเฉพาะพระพทธเจาเทานนการจงใจเพอเขาสธรรมะ หรอ ลลาการสอนของพระพทธเจาแตละครง แมเปนเพยงธรรมกถาหรอการสนทนาทวไป โดยไมมจดมงหมายอะไรเปนพเศษกจะด าเนนไปอยางส าเรจผลดเพราะมองคประกอบทเปนคณลกษณะ ๔ ประการ ๔๗

๔๓ ดรายละเอยดใน. อง. ฉกก. (บาล) ๒๒/๓๑๓. ๔๔ ดรายละเอยดใน. ท. ปา. (บาล) ๑๑/๒๒๘. ๔๕ ดรายละเอยดใน. อง. ปญจก. (บาล) ๒๒/๑๐๐ ๔๖ ดรายละเอยดใน. อง. สตตก (บาล) ๒๓/๓๔. ๔๗ ดรายละเอยดใน. ท. ส. (บาล) ๙/๑๙๘/๑๖๑

๒๖

๑. สนทสสนา ชแจงใหเหนชด คอจะสอนอะไรกชแจงจ าแนกแยกแยะอธบายและแสดงเหตผลอยางชดเจน จนผฟงเขาใจแจมแจงเหนจรงเหนจง เหมอนจงมอไปเหนกบตา ๒. สมาทปนา ชวนใหอยากรบเอาไปปฏบต คอสงใดทควรปฏบตหรอหดท า กแนะน าหรอบรรยายใหซาบซงในคณคา มองเหนความส าคญทจะตองฝกฝนบ าเพญจนใจยอมรบอยากลงมอท าหรอน าไปปฏบต ๓. สมตเตชนา เราใจใหอาจหาญแกลวกลา คอปลกเราใจกระตอรอรนเกดความอสาหะมก าลงใจแขงขน มนใจจะท าใหส าเรจลงไดสงานไมหวนระยอไมกลวเหนอยยาก ๔. สมปหงสนา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง คอบ ารงจตใจใหแชมชนเบกบาน โดยชใหเหนผลดหรอคณประโยชนทจะไดรบและทางทจะกาวหนาบรรลผลส าเรจยงขนไป ท าใหผฟงมความราเรงเบกบานใจอรรถกถาชแจงเพมเตมวา ขอ ๑. ปลดเปลองความโงเขลาหรอความมอมว ๒. ปลดเปลองความประมาท ๓. ปลดเปลองความเกยจคราน ๔. สมฤทธผลการปฏบต สรปสนๆ วา ชใหชด ชวนใหปฏบต เราใหกลา ปลกใหราเรง หรอ แจมแจง จงใจ แกลวกลา ราเรง พระมหากรณาธคณของพระพทธเจา ทพระองคทรงอนเคราะหชาวโลกนนแสดงออกในพทธกจประจ าวนหรอกจวตรประจ าวนของพระองค ซงเหนไดชดวา วนเวลาทผานไปแตละวนนนเปนไปเพอประโยชนของคนอนๆ ทงนน และใหเหนการรจกท างานของพระมหาบรษพทธกจประจ าวนแบงเปน ๕ อยางดงน ๑. ปเรภตตกจ พทธกจเชาหรอภาคกอนอาหาร ไดแกทรงตนพระบรรทมแตเชา เสดจออกบณฑบาต เสวยแลว ทรงแสดงธรรมโปรดประชาชนในทนนๆ เสดจกลบพระวหารรอใหพระสงฆฉนเสรจแลว เสดจเขาพระคนธกฎ ๒. ปจฉาภตตกจ พทธกจภาคบายหรอหลงอาหาร ระยะท ๑ เสดจออกจากพระคนธกฎ ทรงโอวาทพระภกษสงฆ เสรจแลวพระสงฆแยกยายกนไปปฏบตธรรมในทตางๆพระองคเสดจเขาพระคนธกฎอาจทรงบรรทมเลกนอยแลวถงระยะท ๒ ทรงพจารณาตรวจดความเปนไปของสตวโลก ระยะท ๓ ประชาชนในถนนนมาประชมในธรรมสภา ทรงโปรดแสดงธรรม ๓. ปรมยามกจ พระพทธกจท ๑ (ของราตร) หลงจากพทธกจภาคกลางวนแลวทรงสนานแลวปลกพระองคเงยบๆ พกหนง จากนนพระภกษสงฆมาเฝา ทลถามปญหาบาง ขอกรรมฐานบาง ขอใหทรงแสดงธรรมบาง ทรงใชเวลาตลอดยามแรกนสนองความตองการของพระสงฆ ๔. มชฌมยามกจ พทธกจในมชฌมยาม เมอพระสงฆแยกยายไปแลวทรงใชเวลาทเหลออยตอบปญหาพวกเทพทงหลายทมาเขาเฝา ๕. ปจฉมยามกจ พทธกจในปจฉมยาม ทรงแบงเปน ๓ ระยะ ระยะแรก เสดจด าเนนจงกรมเพอใหพระวรกายไดผอนคลาย ระยะท ๒ เสดจเขาพระคนธกฎ ทรงบรรทมสหไสยาสนอยางมพระสตสมปชญญะ ระยะท ๓ เสดจประทบนงพจารณาสอดสองเลอกสรรวา ในวนตอไปมบคคลผใดทควรเสดจไปโปรดโดยเฉพาะเปนพเศษเมอทรงก าหนดพระทยไวแลว กเสดจไปโปรดในภาคพทธกจท ๑ คอ ปเรภตตกจ ๔๘

๔๘ ดรายละเอยดใน. ท. ม. อ. (บาล) ๑/๖๑, ส . อ. (บาล) ๑/๒๘๕, อง. อ. (บาล) ๑/๖๖.

๒๗

การทรงใหความสนพระทยชวยเหลอโปรดบคคลผสมควร เปนเฉพาะบคคลๆ เชนนผไดรบการโปรดอาจเปนคนชนสง ชนต า เปนเดก เปนผใหญไดทงสน เชนเสดจไปโปรดเดกชายมฏฐกณฑลทก าลงนอนเจบหนก๔๙ เสดจไปโปรดสงคาลกมาณพผไหวทศนอกจากนพระองคยงทรงเอาพระทยใสในความเปนอย ทกข สข ของพระภกษสงฆทวไป เชนเสดจไปเยยมภกษปวยและพยาบาลภกษปวยไขทไมมคนพยาบาลดวยพระองคเอง ๕๐ ความกรณาเชนนเปนเหตน าความเลอมใสศรทธา เปนประโยชนในการสอน ทรงสอนคนไดโดยไมตองใชอ านาจบงคบ ไมตองใชการลงโทษและทรงไดรบความเคารพบชาสงสดดวยความจรงใจ

สรปคณสมบตทพระองคทพระองคทรงใชในการสอน ๑. ทรงสอนสงทจรง และเปนประโยชนแกผฟง ๒. ทรงรและเขาใจในสงทสอนอยางถองแทสมบรณ ๓. ทรงสอนดวยเมตตา มงประโยชนแกผรบค าสอนเปนทตง ๔. ทรงท าไดจรงอยางทสอน เปนตวอยางทด ๕. ทรงมบคลกภาพโนมนาวจตใจใหเขาใกลชดสนทสนมและพงพอใจไดความสข ๖. ทรงมหลกการสอนและวธสอนทยอดเยยม ๕๑

๑. สอทพระพทธองคทรงนามาใช การใชอปกรณการสอนของพระพทธองคทรงน าสงตาง ๆ รอบตวตามธรรมชาตพบเหนอยทวไปในชวตประจ าวนเปนสอในการสอน เชน ในครงประทบอยทปาสสปวนใกลเมองโกสมพ๕๒ พระองคทรงสอนพระภกษทงหลายโดยใชใบประดเปนอปกรณ ทรงหยบใบประดมาก ามอแลวถามพระภกษทงหลายวา ใบไมในปากบในพระหตถทไหนมากกวากน ฯลฯ หรอทรงใชการเทน าทละนอยๆ และใชแวนตา เปรยบเทยบจากรปธรรมไปสนามธรรมใหพระราหลซงตอนนนอาย ๗ ขวบเขาใจได๕๓ และททรงใชผาขาวประทานใหทานจฬปนถก ลบไปมาเพอสรางแรงจงใจในการเขาสธรรมะตามภมธรรมของผเรยนจนทานจฬปนถกบรรลธรรมได ๕๔ ๒. การอปมาหรอการเปรยบเทยบเพอสอใหเขาใจ พระพทธองคทรงน าสงทอยตามธรรมชาตซงเปนรปธรรมมาเปรยบเทยบกบสงทเปนนามธรรม จนเกดความเขาใจอยางลกซงเปนทอศจรรยยง เชนทพระพทธองคทรงน าความแก ความเจบ ความตายไปอปมากบสงตาง ๆ ดงน “เปรยบเสมอนวา ภเขาใหญศลาลวนสงจดฟา กลงเขามารอบดาน ทงสทศ บดขยสตวทงหลายเสย ฉนใด ความแกและความตาย กครอบง าสตวทงหลายฉนนน” ๕๕ “ความตายความเจบไขและความ

๔๙ ธมมปทฏฐกถาภาค ๑. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหากฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๓๗-๓๙. ๕๐ ดรายละเอยดใน ส .ข.(บาล) ๑๗/๒๑๕-๒๑๘, วนย.(บาล) ๕/๑๖๖ ๕๑ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธวธในการสอน,พมพครงท ๑๑ (กรงเทพมหานคร : สหธรรมกจ ากด, ๒๕๔๙), หนา ๑๐–๓๒ ๕๒ ดรายละเอยดใน. ส .ม. (บาล) ๑๙/ ๑๗๑๒-๓/ ๕๔๘-๙๑. ๕๓ ดรายละเอยดใน. ม.ม. (ไทย) ๑๓/๑๒๕-๑ ๕๔ แสง จนทรงาม, วธสอนของพระพทธเจา, (กรงเทพมหานคร ; มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐) หนา ๔๐-๔๑ ๕๕ ดรายละเอยดใน. ส .ส.(บาล)๑๕/๔๑๕/๑๔๘.

๒๘

แก เปนเหมอนไฟ ๓ กอง ทคอยไลตาม, ก าลงทจะรบมอไดกไมม แรงทจะวงหนกไมพอฯ ๕๖ “อายของมนษยทงหลายนอย สตบรษพงดหมนอายทนอยนน,พงประพฤตเหมอนดงถกไฟไหมศรษะฯ” ๕๗ “รปอปมาเหมอนฟมฟองแมน า เวทนาอปมาเหมอนฟองน าฝน สญญาอปมาเหมอนพยบแดด สงขารอปมาเหมอนตนกลวย วญญาณอปมาเหมอนมายากล ฯ” ๕๘ “ทงเดก ทงผใหญ ทงบณฑต ทงคนม ทงคนจน ลวนเดนหนาไปหาความตาย ทงหมด ภาชนะดนทชางปนหมอท าแลว ทงเลกและใหญ ทงดบและสก ลวนมความแตกท าลายเปนทสดฉนใด ชวตของสตวทงหลายกมความตายเปนทสด ฉนนนฯ” ๕๙ “แทจรงชายหรอหญงกตาม ถงยงหนมยงสาวกตายได . ใครเลาจะพงวางใจในชวตวา เรายงหนมยงสาวอย วนคนเคลอนคลอย อายกนอยเขาลงทกท เหมอนอายปลาในทน างวด .ความเปนหนมเปนสาวจะเปนหลกอะไรได” ๖๐ สรปไดวา หลกการทงหมดของพระพทธองคนสามรถน ามาประยกตในการสรางแรงจงใจส าหรบการเผยแผธรรม การชกจงคนเขาปฏบตธรรม ในการเรยนการสอน เพอใหเขาถงธรรมะในสงคมไทยปจจบนไดอยางประเสรฐทสด เพราะสงคมทมธรรมะเปนสงคมทมรากฐานแขงแกรงเปนสงคมไรทกขโทษ เปนสงคมสะอาด และเปนสงคมแหงความละอายเกรงกลวตอความชว กลาวไดวา ผลการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของไดขอสรป ดงน ๑. สภาพการสอน คอ สภาพแวดลอมภายในสถานศกษา ทางกายภาพ เชน หองเรยน หองสมด หองโสตทศนปกรณ และทางชวภาพ เชน บคลกภาพของเพอน ความสมพนธระหวางอาจารยและนกเรยน นกศกษา ๒. พทธวธการสอน คอ ลลาในการสอนของพระพทธองคเพอใหเกดความ แจมแจง จงใจ แกลวกลา และ ราเรงฯ,ฯ ๓. รปแบบวทยาการการสอน คอ การจดเนอหาสาระ ฝกทกษะกระบวนการคด การจดการ และการเผชญหนาสถานการณ ฯลฯ ๔. การประยกตทฤษฎการสอน คอ การวเคราะหและสงเคราะหระหวางพทธวธการสอน และทฤษฎหลกการทางตะวนตก ๒.๑.๔ แนวคดเกยวกบการจดการเรยนร

๒.๑.๔.๑ ทฤษฎการเรยนรและการประยกตสการสอน ทฤษฎการเรยนรสรางขนจากพนฐานความเชอเกยวกบธรรมชาตของการเรยนร เชน ทฤษฎในกลมพฤตกรรมนยมซงนยามการเรยนรวา เปนการเปลยนแปลงพฤตกรรม กจะเนนองคประกอบทมตอการเปลยนแปลงพฤตกรรม สวนทฤษฎกลมพทธนยมทนยามการเรยนรวา เปนกระบวนการคดหรอการพฒนาทางสตปญญา กจะเนนทกระบวนการคดอยางมคณภาพ ดงนนในการน าเสนอทฤษฎการเรยนรตาง ๆ ทคดสรรวามบทบาทตอการประยกตสการออกแบบการเรยนการสอนทจะกลาวถงในทนกจะกลาวถงองคประกอบ

๕๖ ดรายละเอยดใน. ข.เถร. (บาล) ๒๖/๓๕๙/๓๓๕. ๕๗ ดรายละเอยดใน. ข.ม. (บาล) ๑๙/๔๙/๕๑. ๕๘ ดรายละเอยดใน. ส .ข. (บาล) ๑๗/๒๔๗/๑๗๔. ๕๙ ดรายละเอยดใน. ท.ม. (บาล) ๑๐/๑๐๘/๑๔๑. ๖๐ ดรายละเอยดใน. ข.ชา. (บาล) ๒๘/๔๓๗-๔๔๑/๑๖๓-๕

๒๙

ของการเรยนร กฎหรอหลกการพนฐานในการเรยนรของทฤษฎนนและการประยกตสการออกแบบการเรยนการสอน ๖๑

Thorndike เปนผคนพบกฎการเรยนรจากการเชอมโยงระหวางสงเราและการตอบสนองโดยการกระท าอยางมเปาหมาย จากผลงานการทดลองจบแมวใสกรงทมสลกประตปดไวใหแมวหาทางออกจากกรงเพอกนอาหาร โดยแมวจะตองหาทางถอดสลกประตใหไดจงจะไดกนอาหาร ซงจากการทดลองพบวา ในระยะแรกแมวใชวธลองถกลองผด (Trial and error) และคนพบวธถอดสลกประตโดยบงเอญท าใหประตเปดและออกมากนอาหารได การทดลองในครงตอ ๆ มา แมวใชเวลานอยลงในการหาทางออกมากนอาหารได การทดลองนท าใหสามารถตงกฎการเรยนรทส าคญดงน

1) กฎแหงผล (Law of effect) พฤตกรรมการตอบสนองตอสงเราใดทไดรบผลทท าใหผเรยนพงพอใจ ผเรยนจะกระท าพฤตกรรมนนซ า ๆ อกหรอเรยนรตอไป แตถาไมไดรบผลทพงพอใจผเรยนกจะเลกท าพฤตกรรมนน

2) กฎแหงความพรอม (Law of readiness) การเรยนรจะเกดขนไดดถาผเรยนอยในภาวะทมความพรอมทงรางกายและจตใจ การบงคบหรอฝนใจจะท าใหหงดหงดไมเกดการเรยนร

3) กฎแหงการฝกหด (Law of exercise) การเรยนรจะคงทน หรอตดทนนานถาไดรบการฝกหดหรอกระท าซ าบอย ๆ ๖๒

ทฤษฎการเรยนรของธอรนไดคเนนความเชอมโยงของสงเราและการตอบสนอง หากผลทตามมา หลงปฎบตเปนสงทนาพอใจความเชอมโยงของสงเราและการตอบสนองกจะแนนแฟนมากยงขนการประยกตสการสอน ทฤษฎการเรยนรของธอรนไดคประยกตไปใชในการเรยนการสอนไดดงน

1) การก าหนดจดประสงคการเรยนรเปนพฤตกรรมทชดเจน เฉพาะเจาะจงซงท าให สามารถวดผลประเมนผลไดวาเกดการเรยนรหรอไม โดยสงเกตจากพฤตกรรมทเกดขน และแจงใหผ เรยนทราบพฤตกรรมทคาดหวง

2) กอนเรยนควรส ารวจวาผเรยนมความพรอมดานรางกาย จตใจและมความรพนฐานเดม ทพรอมในการเรยนรหรอไม เพอหาแนวทางในการเตรยมความพรอมใหกบผเรยน

3) ควรจดกจกรรมการเรยนรทใหผเรยนเรยนรผานการลงมอปฏบต การเผชญสถาน การณปญหาซงเปดโอกาสใหผเรยนไดลองถกลองผด เพอหาทางแกปญหาดวยตนเอง ซงจะท าใหผเรยนเกดความภาคภมใจเมอคนพบวธการแกปญหาได

4) ควรศกษาวาอะไรคอรางวลหรอผลทผเรยนพงพอใจ เพอใชเปนสงเราใหผเรยนอยากเรยนรหรอแสดงพฤตกรรมนนซ าอก

5) ควรใหผเรยนไดฝกฝนสงทเรยนรแลวอยางสม าเสมอเพอใหเกดทกษะในสงนน ๒.๑.๔.๒ ทฤษฎการวางเงอนไขแบบปฏบตการ (Operant conditioning theory)

ของสกนเนอร (Skinner)

๖๑ ทฤษฎการเ รยนรและการประยกตส การสอน, (ออนไลน ) , แหลงทมา :

https://sites.google.com/ (สบคนเมอ ๒๘ ธนวาคม ๒๕๖๑). ๖๒ Thorndike, ทฤษฎการเรยนรและการประยกตสการสอน , (ออนไลน), แหลงทมา :

https://sites.google.com/ (1997, p. 24) (สบคนเมอ ๒๘ ธนวาคม ๒๕๖๑)

๓๐

Skinner, cited in Gredler เปนผทใหนยามการเรยนรวา คอการเปลยนแปลงพฤตกรรมทเปนผลอนเกดจากการตอบสนองตอสงเรา ทฤษฎการวางเงอนไขแบบปฏบตการของสกนเนอร เปนทฤษฎการเรยนรทอธบายการเรยนรวาเกดจากการวางเงอนไขของสงเราซงผเรยนตองลงมอกระท าหรอปฏบตเพอหาทางแกปญหาจงจะไดรบผลทพงพอใจ ถามการเรยนรเกดขนจะสงเกตไดวามการตอบสนองเพมขน เมอไมมการเรยนรอตราการตอบสนองจะลดลง การเรยนรจงตความวาเปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมหรอเทยบไดกบการตอบสนองนนเอง การตอบสนองนนวดไดจากอตรา/ความถของการตอบสนอง ดงนนองคประกอบในการเรยนรของสกนเนอรจงประกอบดวย สงเราทมการวางเงอนไข การตอบสนองของผเรยน และผลทตามมา ๖๓

สกนเนอร ไดท าการทดลองกบหนและนกโดยการวางเงอนไขแบบปฏบตการในลกษณะตางๆ ทมผลตอพฤตกรรม โดยสกนเนอรสนใจการเสรมแรง (Reinforcement) ทมผลตอการแสดงพฤตกรรม ท าใหเกดขอสรปส าคญในการเรยนรวา การกระท าใด ๆ ถาไดรบการเสรมแรงมแนวโนมทจะกระท าซ าอก สวนการกระท าใดทไมมการเสรมแรงมแนวโนมวาความถของการกระท าจะลดลงและหายไปในทสดการเสรมแรงของสกนเนอร แบงได 2 ประเภท ไดแก

1) การเสรมแรงแบบปฐมภม (Primary reinforcement) คอ สงเราทสามารถท าใหความถ ของการแสดงพฤตกรรมเพมขนโดยไมตองอาศยการฝกฝน ซงเปนสงเราตามธรรมชาต เชน อาหาร ทอยอาศย เปนตน

2) การเสรมแรงแบบวางเงอนไขหรอการเสรมแรงทตยภม (Conditioned or secondary Reinforcement) คอ สงเราทท าใหพฤตกรรมเขมแขงขน การเสรมแรงแบบวางเงอนไขแบงได ดงน

(1) การเสรมแรงทางบวก (Positive reinforcement) คอ การใหสงเราทกอใหเกดผลทาง บวกแกพฤตกรรม ท าใหความถของพฤตกรรมเพมขนหรอมการผลตซ าของพฤตกรรม เชน การทผเรยนสงงานครบตามก าหนด เมอไดรบค าชมเชยจากผสอน ท าใหผเรยนสงงานครบตามก าหนดอก

(2) การเสรมแรงทางลบ (Negative reinforcement) คอ การลดหรอการถอนสงเราทกอ ใหเกดผลทไมพงพอใจ ท าใหเกดพฤตกรรมทพงประสงคเพมขน เชน เสยงดงและหองเรยนทรอนอบอาวเปนสงเราทท าใหนกเรยนหงดหงด ไมสนใจเรยน เมอตดเครองปรบอากาศท าใหนกเรยนมความตงใจเรยนมากขน หรอ นกเรยนรบออกจากบานแตเชาเพอหลกเลยงรถตดท าใหมาถงโรงเรยนทนเวลา เปนตน

ตามแนวคดของสกนเนอร การเสรมแรงทางบวกจงเปรยบไดกบรางวล ส าหรบการลงโทษ หมายถง การหยดใหการเสรมแรงทางบวก เชน ไมอนญาตใหนกเรยนเลนเกมคอมพวเตอรซงเปนสงท นกเรยนชอบ หรอเพมการเสรมแรงทางลบ เชน ใหนกเรยนคดไทย 50 จบ เปนตน จากการศกษาของสกนเนอรเรองผลของการลงโทษไดขอสรปวา

1) การลงโทษชวยยบยงหรอลดการแสดงพฤตกรรมทไม พงประสงคเพยงชวคราว ซงไมสามารถแกปญหาอยางถาวร

2) การลงโทษท าใหเกดการตอบโตทางอารมณทไมพงปรารถนา เชน ความคบของใจ ความโกรธและความรสกผด

๖๓ Skinner, cited in Gredler.ทฤษฎการเรยนรและการประยกตสการสอน , (ออนไลน), แหลงทมา: https://sites.google.com/ (1997, p. 74-79) (สบคนเมอ ๒๘ ธนวาคม ๒๕๖๑)

๓๑

3) การลงโทษไมไดชวยใหเกดพฤตกรรมทพงประสงค เชน การลงโทษนกเรยนทใชไวยากรณผดในการพด ไมไดชวยใหนกเรยนเรยนรการพดทถกตอง

ในการปรบพฤตกรรม สกนเนอรเสนอแนะใหหลกเลยงเงอนไขทท าใหตองมการลงโทษไปใหการเสรมแรงกบพฤตกรรมทตรงขามกบพฤตกรรมทไมพงประสงค เชน เมอไมตองการใหนกเรยนแสดงพฤตกรรมการแขงขน กใหรางวลกบพฤตกรรมการรวมมอ เปนตน ส าหรบการเรยนรพฤตกรรมใหม ผเรยนจะเรยนรไดเรวขนเมอไดรบการเสรมแรงทกครงทตอบสนองไดถกตอง เมอผเรยนเรยนรพฤต กรรมใหมแลว ควรใหการเสรมแรงเปนครงคราวเพอไมใหนกเรยนคาดหวงรางวลทกครงการ ประยกตสการสอน

ทฤษฎการเรยนรการวางเงอนไขแบบปฏบตการของสกนเนอร ประยกตไปใชในการเรยนการสอน ไดดงน

1) ควรวเคราะหการเรยนรออกเปนพฤตกรรมยอย ๆ ทเชอมโยงสมพนธกนตามล าดบจากพนฐานไปสขนทซบซอนขน โดยน าเสนอสงเราการเรยนรไปตามล าดบขนและจดใหมการเสรมแรงหรอรางวลทผเรยนพอใจเมอแสดงพฤตกรรมการเรยนรทผสอนตองการใหเกดขนในแตละขนเพอใหผเรยนอยากเรยนรในขนตอไป สอการสอนทพฒนาขนจากหลกการสอนนคอ บทเรยนแบบโปรแกรม บทเรยนส าเรจรป และบทเรยนคอมพวเตอรชวยสอน เปนตน

2) การเรยนทไดผลดคอ การเรยนเปนรายบคคล ซงผเรยนเปนผกระท าดวยตนเองและปรบพฤตกรรมไปตามผลการเรยนรทเกดขนโดยครใชรางวล หรอการเสรมแรงเปนกลไกในการสงเสรมการแสดงพฤตกรรม

3) ใชการเสรมแรงในการปรบพฤตกรรมของผเรยนแทนการลงโทษ โดยใหรางวลทผเรยนพงพอใจเปนแรงเสรมส าหรบพฤตกรรมทตองการใหเกดขน หรอใหรางวลหรอการเสรมแรงส าหรบพฤตกรรมทตรงขามกบพฤตกรรมทไมตองการใหกระท า

๒.๑.๔.๓ ทฤษฎเกสตลต (gestalt theory) ค าวา “Gestalt” เปนค าศพทในภาษาเยอรมน หมายถง รปรางหรอรปแบบ (Form or

pattern) ทงทเปนสวนยอยและสวนทงหมด นกทฤษฎในกลมนศกษาวามนษยรบรสงทเหนอยางไรและเขาใจความสมพนธของสวนทงหมดกบสวนยอยทประกอบกนเปนสวนทงหมดอยางไร นอกจากนยงเชอวา บคคลแตละคนตอบสนอง/รบร ตอเหตการณทเกดขนในลกษณะทเปนสถานการณเดยวกนมากกวาการรบรแยกกนเปนแตละเหตการณ แนวความคดหลกของทฤษฎนคอ สวนรวมมใชเปนเพยงผลรวมของสวนยอย สวนรวมเปนสงทมากกวาผลรวมของสวนยอย (The whole is more than the sum of the parts) ๖๔

นกจตวทยาเกสตลต ไดอธบายการเรยนรวาเกดจากการรบรและการหยงเหน และสรางกฎการจดระเบยบการรบร (The laws of perceptual organization) เพออธบายการรบรของมนษย ดงน

๖๔ ทศนา แขมมณ, ศาสตรการสอน: องคความรเพอการจดกระบวนการเรยนรทมประสทธภาพ. พมพครงท ๓.

กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๗. หนา 60)

๓๒

1. กฎแหงความสมพนธ (Related laws) เปนกฎทอธบายการรบรของมนษยทมตอองคประกอบยอยทเปนสมาชกของสวนรวมหรอสวนทงหมด โดยตงกฎการรบร 4 กฎ ไดแก

1) กฎของความใกลเคยง (Proximity) ชวาองคประกอบทใกลเคยงกนของสงใดสงหนง มแนวโนมทจะรบรเปนกลมเดยวกน

2) กฎของความเหมอน (Similarity) อธบายวา สงทมลกษณะคลายกน เชน ส หรอรปราง ทคลายกนมแนวโนมทจะถกจดเขากลมเดยวกน

3) กฎแหงความสมบรณ (Closure) สมองมแนวโนมทจะรบรภาพของสงทไมสมบรณใหเปนรปทสมบรณโดยอาศยประสบการณเดม เพราะภาพปดมความแนนอน ผเรยนจงมแนวโนมทจะมองภาพเปดราวกบเปนภาพปด

4) กฎแหงความชดเจน (Simplicity) บคคลรบรสงเราเปนภาพรวมมากกวาการมองสวนยอยทแฝงอยในภาพรวมนน

2. การหยงเหน (Insight) หมายถง การเกดความคดแวบขนมาอยางฉบพลนทนทในขณะท ประสบปญหา ท าใหมองเหนแนวทางในการแกปญหาอยางเปนขนเปนตอนจนสามารถแกปญหาได

ผทพฒนาแนวคดการหยงเหน คอ โคเลอร ในการทดลองทท ากบลงชมแปนซ โดยใหลงอยในหองกวางทมกลวยแขวนอย และมกงไมแหงวางอยมมหองทงทอนยาว ทอนสน หลงจากทลงไดพยายามหาวธทจะควากลวยมากนดวยวธตาง ๆ หลากหลายวธ โดยฉบพลนทนใดลงเกดความคดในการน าไมทมอยมาตอกนและสามารถสอยกลวยมากนได ซงโคเลอรอธบายวา การทลงมองเหนทอนไมเปนเครองมอในการแกปญหานน แสดงวาลงเกดการจดระเบยบใหมของการรบรท าใหมองเหนแนวทางหรอความคดทน าไปสการแกปญหาได และเรยกพฤตกรรมทเกดขนนวาการหยงเหน โคเลอรยงกลาววาการหยงเหนไมใชพฤตกรรมแบบขนตอนเดยว อาจมขนตอนในการด านนการมากกวา 2 ขนขนไป ๖๕

การประยกตสการสอน ทฤษฎเกสตลตประยกตไปใชในการเรยนการสอนได ดงน 1) ในการสอนควรเสนอภาพรวมใหผเรยนเหนกอนเสนอภาพยอย 2) การจดระเบยบสงเราทตองการใหผเรยนเกดการเรยนรไดด ควรจดสงทเหมอนกนหรอ

คลายคลงกนไวเปนกลมเดยวกน 3) ในการสอน ครไมจ าเปนตองเสยเวลาเสนอเนอหาทงหมดทสมบรณ ครสามารถเสนอ

เนอหาแตเพยงบางสวนได 4) การเสนอบทเรยนหรอเนอหาควรจดใหมความตอเนองกนจะชวยใหผเรยนเกดการเรยน

รไดดและเรว 5) ควรสงเสรมใหผเรยนมประสบการณทหลากหลาย กวางขวางเพอใหผเรยนสามารถน าประสบการณเหลานนไปใชในการแกปญหาแบบหยงเหนได

6) ในการแกปญหา ควรใหผเรยนไดฝกมองปญหาทกแงมม ใชความคดอยางมเหตผลในการแกปญหา ไมมองปญหาโดยมอคต ๖๖

๖๕ Kohler, cited in Gredler, 1997, p. 38 ๖๖ การประยกตสการสอน ทฤษฎเกสตลตประยกตไปใชในการเรยนการสอนได ดงน (ทศนา

๓๓

๒.๑.๔.๔ ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญา (Cognitive development theory) ผทไดรบการกลาวถงในฐานะนกทฤษฎพฒนาการทางสตปญญา ไดแก เพยเจต (Piaget) และไวกอทสก (Vygotsky) ทงสองทานอธบายพฒนาการทางสตปญญาของมนษยแตกตางกน ดงน

1. พฒนาการทางสตปญญาของเพยเจต เพยเจต อธบายพฒนาการทางสตปญญาของบคคลวา คอ การพฒนาการคดเชงตรรกะหรอการคดเชงเหตผลตงแตเดกจนถงผใหญ ชวงการเปลยนแปลงของการใหเหตผลจากรปแบบหนงไปสการใหเหตผลในอกรปแบบหนงของบคคลนนจะเปนไปตามล าดบขนตอนแนนอนส าหรบทกคน การเปลยนแปลงนกคอพฒนาการทางสตปญญา ซงจะ เรวหรอชาแตกตางกนในแตละบคคล ขนกบสงแวดลอมทางกายภาพ วฒภาวะ อทธพลทางสงคม และกระบวนการคดของแตละคน เพยเจตแบงพฒนาการทางสตปญญาหรอการเรยนรของเดกตามชวงวย เปน 4 ขนตอน ไดแก ๖๗

1) ขนรบรทางประสาทสมผส (Sensorimotor period) เรมตงแตแรกเกด-2 ป เปนชวง ททารกเรยนรโลกผานการกระท าและรบรขอมลจากการสมผส ทารกจะใชปฏกรยาแบบสะทอน (Reflexes) ซงตดตวมาแตเกด ในการโตตอบทนทตอสงเราในระยะแรก และคอย ๆ พฒนาเปนการเคลอนทอยางตงใจและมการวางแผน จนสามารถควบคมการเคลอนไหวตาง ๆ เชน การเดน การวงตามทตองการได การกระท าเชนนมจดมงหมายเพอส ารวจและสรางความรความเขาใจตอโลกรอบตวเดก ในชวงแรกของพฒนาการเดกเลก ๆ จะรบรและสนใจเฉพาะวตถทจบตองไดและสามารถมองเหนในขณะนน ยงไมสามารถแยกตวเองออกจากสงแวดลอม แตเมอถงตอนปลายของชวงพฒนาการ เดกเรมรจกการแยกตนเองออกจากสงของและสงแวดลอม คอรวาของยงคงอยทเดมแมวาจะมองไมเหน ในชวงนเดกเรมเขาใจเหตผลในเรองเวลา สถานท และมความสามารถในการสรางตวแทนของความคด

2) ขนกอนปฏบตการ (Preoperational period) อาย 2-7 ป เปนขนทเดกเรมกาวจาก การกระท าสการคด หรอการกระท าจากภายใน กอนขนนโครงสรางความคดของเดก (Schema) ยงผกอยทการกระท า หมายถงเดกยงไมสามารถระลกถงอดต การคดลวงหนาหรอการท านาย เนองจากการจ าไดหรอการคดลวงหนาไดนนเดกตองสามารถสรางสญลกษณขนในโครงสรางความคด ความ สามารถในการคดโดยใชสญลกษณยงเปนงานทยากส าหรบเดกในวยน อยางไรกด เดกในวยนจะม พฒนาการทางภาษาอยางรวดเรว สามารถใชภาษาในการสอความหมายและเรมมพฒนาการทางความร ความเขาใจ และความหมายของสญลกษณ หรอเรยนรผานจนตนาการไดโดยเรมมการเลนเลยนแบบ เปนขนเรมตนของการใชเหตผล กลาวคอ การรบรและการคดแกปญหามงในสงทตนเองเหนเปนสวนใหญ มองอะไรเพยงดานเดยวโดยยงขาดความเขาใจเรองความคงทของสาร และไมสามารถคดยอนกลบได มการทดลองทยนยนการคดของเดกในวยนคอ เมอน าเอาภาชนะขนาดเดยว กน 2 ใบ ใสน าใหมระดบเทากนมาใหด นกเรยนสามารถบอกไดวา น าในภาชนะทงสองเทากน แตเมอน าน าในอกภาชนะหนงไปใสในภาชนะทมรปทรงสงกวา นกเรยนจะตอบวา น าในภาชนะทรงเดมและภาชนะทรงสงไมเทากน จะเหนวาค าตอบของเดกมจดสนใจพงไปยงระดบของน าทเหนมากกวาความ

แขมมณ, 2555, หนา 62) ๖๗ ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญา เพยเจต (Piaget) และ Gredler, 1997, p. 217)

๓๔

เขาใจในการเปลยนแปลงของภาชนะทใสน าทมความสมพนธกบระดบของน า กลาวโดยสรป เดกในวยนยงไมสามารถใหเหตผลของการเปลยนแปลงหรอคดวเคราะหจ าแนกความแตกตางของสงตาง ๆ ไดดวยหลกเหตผล

3) ขนปฏบตการอยางเปนรปธรรม (Concrete operational period) อาย 7-11 ป เดกในวยนสามารถคดอยางมเหตผล ลกษณะส าคญของการคดในขนนกคอ การรบรความคงทของโลกกายภาพอยางเปนเหตเปนผล โดยมความเขาใจวาวตถไมวาจะเปลยนภาชนะบรรจ เปลยนรปรางหรอเปลยนทวางกตาม แตยงคงมลกษณะพนฐานเดม และเขาใจวาการเปลยนแปลงเหลานสามารถเปลยนกลบคนได พฒนาการทสมบรณในขนน คอ เปนวยทเดกพฒนาความสามารถในการจดประเภทของสงของโดยพจารณาจากคณลกษณะเดยวของวตถ เชน ถาใหนกเรยนจดกลมปากกาทมสและรปรางแตกตางกน นกเรยนสามารถจดกลมปากกาทมรปรางตางกนได ในวยนนกเรยนมความเข าใจการจดล าดบ สรางล าดบไดอยางมเหตผล เชน เรยงล าดบสงของจากนอยไปมาก หรอเรยงล าดบจากสงไปต า เปนตน สามารถคดยอนกลบและสรางความสมพนธเชอมโยงใหมได จงเปนขนทนกเรยนสามารถพฒนาการคดอยางเปนระบบและเปนตรรกะ แตยงตองการอปกรณทเปนรปธรรมชวยในการคด

4) ขนการคดอยางเปนเหตผล (Formal operational period) อาย 12 ป ขนไป จนถงวยผใหญ พฒนาการทางสตปญญาของเดกไมไดมาถงในขนนทกคน การเรยนรในขนกอนหนานยงคงมอทธพลอย เปนขนพฒนาจากการคดเชงรปธรรมสการคดเชงนามธรรม เปนขนทผเรยนสามารถสรางความคดเชงเหตและผลเพออธบายและแกปญหาทพบ สามารถสรางสมมตฐานและทฤษฎแบบนกวทยาศาสตร

อนง การจดการเรยนรใด ๆ ครผสอนถอวามบทบาทส าคญในฐานะทเปนผสอนหรอ ผจดการเรยนรเพอท าใหผเรยนมคณสมบต และบรรลตามเปาหมายของการจดการศกษา ผสอนจงจ าเปนตองท า ความเขาใจกบความรพนฐานเกยวกบหลกการ ดงมนกคดแนวคดและทฤษฎทเกยวกบการจดการเรยนรทนาสนใจศกษาประกอบ ดงน

กาญจนา คณารกษ ไดกลาวไววา การจดการเรยนรเปนการศกษาผเรยนเปนรายบคคล โดยพจารณาจากปรชาญาณทางสตปญญา วฒภาวะทางอารมณ ปรชาญาณทางความอดทน วรยะ พฒนาการและศกยภาพตางๆ วธการเรยนรของผเรยนแตละคน ความสนใจความถนด สภาพความเปนอย และครอบครว ปญหาขอจ ากด ตลอดถงความตองการในการพฒนา เพอใหผเรยนไดพฒนาตามธรรมชาต และเตมศกยภาพ โดยการจดการเรยนรทสนององครวมของชวตดวยการบรณาการเชอมโยงกบชวตจรง ของผเรยน ๖๘

สวทย มลคาและอรทย มลคา กลาวไววา การจดการเรยนร เ พอพฒนาคณธรรม จรยธรรมและคานยม เปนกระบวนการเรยนรทมงพฒนาผเรยนใหมความร ความเขาใจในบทบาทหนาทของตน ทพงปฏบตตอผอนและสงคมโดยรวมทอยในปทสถานของสงคม อนจะสงผลตอ ความสงบสขและ ความเจรญของตนเองครอบครวและสงคม ๖๙

๖๘ กาญจนา คณารกษ, การออกแบบการเรยนการสอน, พมพครงท ๓, (นครปฐม: คณะศกษาศาสตร

มหาวทยาลยศลปกร, ๒๕๕๒), หนา ๓๔๑. ๖๙ สวทย มลคาและอรทย มลค า .

๓๕

Hills กลาวไววา การจดการเรยนร คอกระบวนการใหการศกษาแกผเรยน ซงตอง อาศยปฎสมพนธระหวางผสอนกบผเรยน ๗๐

โกมล ไพศาล กลาวไววา การจดการเรยนรครมบทบาทส าคญในฐานะทเปนผสอนหรอ ผจดการเรยนรเพอท าใหผเรยนมคณสมบต ตามเปาหมายของการจดการศกษา ผสอนจงจ าเปนตองท า ความเขาใจกบความรพนฐานเกยวกบหลกการ จดการเรยนการสอนตาม พรบ. การศกษาแหงชาต และ หลกการเรยนการสอน จนสามารถจดการเรยนรได อยางมประสทธภาพ ๗๑

ธนวฒน ธตธนานนท กลาวไววา การเรยนการสอน เปนการจดประสบการณ โดยใช กจกรรมในรปแบบตางๆ เพอใหผเรยนเกดการเรยนรและบรรลตามจดมงหมายทก าหนด การเรยนการ สอนจะมประสทธภาพผสอนจะตองจดท าแผนการเรยนเปนอยางด และด าเนนการ ตามแผนการเรยนรท ก าหนดไว ๗๒

๒.๑.๒ ทฤษฎเกยวกบการจดการเรยนร ในการเรยนรมทฤษฎส าคญๆ อย ๔ ขอใหญ คอ ๑) ทฤษฎความสมพนธ (Association or Associations Theories)

๒. ทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social Learning Theory) ๓. ทฤษฎการรคดและทฤษฎสนาม (Cognitive or Field Theory) ๔. ทฤษฎการเรยนรตามแนวพทธศาสตร (Buddhist Learning Theory) ดวงเดอน ศาสตรภทร ทฤษฎความสมพนธ เอดเวรด ธอรนไดค (Edward Thorndike)

(Association or Associations Theories) ไดตงกฎตางๆ ในการเรยนรไวเปนหลก ๓ กฎ คอ ๑) กฎแหงผล (Law of Effect) กฎนวาดวยการใหรางวลและความหวงจะชวย สงเสรม

การแสดงพฤตกรรมเชนนนใหเกดขน ๒) กฎแหงการฝกหด (Law of Exercise) กฎแหงการใชและการไมให พฤตกรรม ใดทมสง

เราจะตอบสนองมากยงขนและพฤตกรรมใดไมมสงเราการตอบสนองกคอยๆลดลง ๓) กฎแหงความพรอม (Law of Readiness) เมอพรอมทจะท าอะไรและท าลงไป ยอม

กอใหเกดความพอใจตามมา ในทางตรงกนขามถาไมพอใจท าอะไรกเกดความไมสบายใจหรอ ไมพอใจ Albert Bandura ทฤษฎการเรยนรทางสงคม มนษยเรยนรได ผานการสงเกตตวแบบ เขาเชอวาการศกษาพฤตกรรมของมนษยนนตองวเคราะหเงอนไขและสงเราของพฤตกรรมซงเปนตวแสดง การเสรมแรงในเงอนไขนนๆ การเรยนรผานตวแบบ (Learning through modeling) ๗๓

พฤตกรรมมนษย อาจเกดขนจากการเรยนแบบ ในกระบวนการสงเกตเพอการเลยนแบบตวแบบน ๔ กระบวนการ คอ

๗๐ Hills, Dictionary of education, (London: Routledge & Kegan Payi, 1982), p 266. ๗๑ โกมล ไพศาล, การจดการเรยนรทผเรยนเปนผสรางความรเองในรายวชา คณตศาสตรวเคราะห,

(กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ๒๕๕๔), หนา ๑๐. ๗๒ ธนวฒน ธตธนานนท, เอกสารประกอบการสอนรายวชา การวดและประเมนผลการศกษา ,

(กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา, ๒๕๕๖), หนา ๑๙. ๗๓ ดวงเดอน ศาสตรภทร, “จตวทยาและจตวทยาพฒนาการ”, สารานกรมศกษาศาสตร, ฉบบรวม

เฉพาะ เรอง อนดบ ๕ (มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ: ส านกพมพพฒนาศกษา, ๒๕๔๗), หนา ๑๐๘-๑๑๖.

๓๖

๑) กระบวนการความตงใจ (Attentional process) ไดแก การตงใจสงเกต เพอให ไดรบการเรยนรทถกตอง เพราะคนเราไมสามารถเกดการเรยนแบบจากการสงเกตได ถาขาดความตงใจ สงเกต ตวแบบ และกจกรรมของตวแบบ เพราะจะทาใหไมสามารถเกดแบบแผน ในการเลยนแบบตวแบบได

๒) กระบวนการจ า (Memory process) ไดแก การจากจกรรม หรอขอมลขาวสาร ทเลยนแบบ ทงนเพอการนากลบคนมาและใชตอไป การเรยนรโดยการสงเกตซงประกอบดวยการ วาด ภาพในใจ และค าพด การเรยนรจากการสงเกตทดนน ผสงเกตตองทบทวนดแบบอยางพฤตกรรมของตว แบบอยางมระบบ แลวจงลอกเลยนพฤตกรรมใหถกตองจงจะเกดการเรยนร

๓) กระบวนการเรยนแบบ (Imitative process) คอ การทผสงเกตสามารถ ใช ขอมลขาวสารเปนสงชน าในการกระทาหรอลอกเลยนแบบตามพฤตกรรมของตวแบบ พฤตกรรมท แสดงออกสามารถแยกตามกระบวนการเรยนร ความเขาใจ ในการตอบสนองตามพนฐานขอมล ท ปอนกลบ ไดแก การเลยนแบบลกษณะตาง ๆ เชน การวายน า ตกอลฟ นน จะตองเปนไปในลกษณะการ เรยนรแกไขไปทกๆ วน

๔) กระบวนการจงใจ (Motivational process) ผสงเกตไมจ าเปนตองแสดง พฤตกรรมทกอยางทตองเรยนรเสมอไป ดงนนการจงใจใหเกดการเรยนรจงมบทบาททส าคญ ในการเรยน แบบจากการสงเกตจะเลยนแบบพฤตกรรมทใหผลดกบเขามากกวาทจะเลยนแบบพฤตกรรม ทใหโทษ และมแนวโนมทจะเลยนแบบพฤตกรรมทเขาพอใจ มากกวาพฤตกรรมทเขาทาแลวไมสบายใจ๑๒

วรวทย วศนสรากร ทฤษฎการเรยนรตามแนวทางพทธศาสนา เปนการเรยนรตามแนว การสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา มหลกการสอน ๔ ประการ คอ ๑) สนทสสนา ชแจงใหผฟงเขาใจแจมแจง ชดเจน เหนจรง ๒) สมาทปนา พดใหผฟงเหนวาเรองทฟงนนเปนจรง หรอดจรง ๓) สมตเตชนา ปลกเราใจ กระตอรอรนทจะปฏบตตามใหประสบความส าเรจ ๔) สมปหงสนา สรางบรรยายกาศใหเออตอผเรยน ๗๔

พศษฐ ตนฑวณช ทฤษฎการเรยนร (Bloom's Taxonomy) ไดแบงเปน ๖ ระดบ ดงน ๑) ความรทเกดจากความจ า (Knowledge) ซงเปนระดบลางสด ๒) ความเขาใจ (Comprehend) ๓) การประยกต (Application) ๔) การวเคราะห (Analysis) สามารถแกปญหา ตรวจสอบได ๕) การสงเคราะห (Synthesis) สามารถนาสวนตาง ๆ มาประกอบเปนรปแบบใหม ไดให

แตกตางจากรปเดม เนนโครงสรางใหม ๖) การประเมนคา (Evaluation) วดไดและตดสนไดวาอะไรถกหรอผด ประกอบการ

ตดสนใจบนพนฐาน ของเหตผลและเกณฑทแนชด ๗๕

๗๔ วรวทย วศนสรากร. “พทธศาสนการเรยนร”, วารสารสารานกรมศกษาศาสตรมหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ , ปท ๕ ฉบบท ๒๖ (เมษายน ๒๕๔๕): ๒๙๒

๗๕ พศษฐ ตนฑวณช, “แนวคดการจดการพฤตกรรมการเรยนรตามวตถประสงคการจดการศกษา ดานพทธพสย ตามแนวคดของบลมและคณะปรบปรง”, วารสารมหาวทยาลยราชภฎลาปาง, ปท ๓ ฉบบท ๒ (ตลาคม-มนาคม ๒๕๕๘): ๑๖.

๓๗

ทศนา แขมมณ ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญา เพยเจต (Piaget) ไดอธบายถง การเรยนร ของเดกเปนไปตามพฒนาการทางสตปญญา ซงเปนไปตามวย เปนล าดบขนพฒนาการ เปนไปตามธรรมชาต เพยเจตเนนความเขาใจธรรมชาตและพฒนาการของเดกมากกวากระตนเดก ใหมพฒนาการทเรวขน ๗๖

สรปไดวา การจดการเรยนร หมายถง การเตรยมตว การวางแผนงาน ส าหรบครเพอทจะสอน ผเรยนใหเกดการเรยนรตามวตถประสงค และสามารถพฒนาตนเองตามวฒภาวะ เกดการเปลยนแปลง ตนเองไปในทางทด เพราะนกเรยนเปนกลไกส าหรบในการพฒนาหมชมชนแตละแหง เปนทตองการของ ประเทศชาตและสงคม ตามหลกการเรยนรกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรมได อยางมประสทธภาพ

๒.๒ การจดการเรยนรตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๕๑

การจดการเรยนรตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๕๑ แนวคดการจดการ เรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๕๑ ถอวาเปนความ พยายามทจะท าการปฏรปการศกษาครงส าคญ ซงด าเนนการจดทาขนดวยความรวมมอจากหลายฝาย ไม วาจะเปนฝายการเมอง ฝายขาราชการ คร อาจารย บคคลทเกยวของตลอดจนประชาชน องคกรและ สถาบนตางๆ ทการศกษามปญหาประมวลองคความรตางๆ ทงภายในและภายนอกประเทศ มการระดม ผร นกปราชญมาชวยกนคดชวยกนสรางเปาหมายของการศกษาไทย พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๕๑ เปนกฎหมายทก าหนดขนเพอแกไขหรอ แกปญหาทางการศกษาและถอไดวาเปนเครองมอส าคญในการปฏรปการศกษาโดยเฉพาะดานท ๖ ดานกระบวนการเรยนร ปรากฏตาม มาตรา ๒๒ การจดการศกษาตองยดหลกวาผเรยนทก คนมความสามารถเรยนร พฒนาตนเองได และถอวาผเรยนมความส าคญทสด กระบวนการจดการศกษา ตองสงเสรมใหผเรย นสามารถพฒนาตามธรรมชาตและเตมตามศกยภาพ ๗๗

มาตรา ๒๔ การจดกระบวนการเรยนร ใหสถานศกษาและหนวยงานทเกยวของด าเนนการ ดงน

๒.๒.๑ จดเนอหาสาระและกจกรรมใหสอดคลองกบความสนใจและความถนดของผเรยนโดย ค านงถงความแตกตางระหวางบคคล

๒.๒.๒ ฝกทกษะ กระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณและการประยกตความร มาใชเพอปองกนและแกไขปญหา

๒.๒.๓ การจดกจกรรมใหผเรยนไดเรยนรจากประสบการณจรง ฝกการปฏบตใหคดได คดเปน ท าเปน รกการอาน และเกดการใฝรอยางตอเนอง

๗๖ ทศนา แขมมณ, ศาสตรการสอน: องคความรเพอการจดกระบวนการเรยนรทมประสทธภาพ, พมพ

ครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๖๔. ๗๗ ประนอม บญนธประเสรฐ, ส านกสงเสรมวชาการและงานทะเบยน .คมอการจดการเรยนรทเนน

ผเรยน เปนสาคญ, (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม, ๒๕๖๐), หนา ๘.

๓๘

๒.๒.๔ จดการเรยนการสอนโดยผสมผสานสาระความรดานตางๆอยางไดสดสวนสมดลกน รวมทงปลกฝงคณธรรม คานยมทดงามและคณลกษณะอนพงประสงคไวในทกวชา

๒.๒.๕ สงเสรมสนบสนนใหครสามารถจดบรรยากาศ สภาพแวดลอมสอการเรยน และอ านวย ความสะดวกเพอใหเกดการเรยนรและมความรอบร รวมทงสามารถใชการวจยเปนสวนหนงของ กระบวนการจดการเรยนร ทงนครและผเรยนอาจเรยนรไปพรอมกน จากสอการเรยนการสอน

๒.๒.๖ จดการเรยนรใหเกดขนไดทกเวลา ทกสถานทมการประสานความรวมมอกบบดา มารดา ผปกครอง และบคคลในชมชนทกฝายเพอรวมกนพฒนาผเรยนตามศกยภาพ มาตรา ๒๕ รฐตองเรงสงเสรมการด าเนนงาน และการจดตงแหลงการเรยนรตลอดชวตทก รปแบบ ไดแก หองสมดประชาชน พพธภณฑ หอศลป สวนสตว สวนสาธารณะ สวนพฤกษศาสตรอทยาน วทยาศาสตรและเทคโนโลย ศนยการกฬาและนนทนาการ แหลงขอมล และแหลงการเรยนรอนอยาง พอเพยงและมประสทธภาพ

๓๙

๒.๓ หลกสตรกลมสาระสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม พ.ศ. ๒๕๕๑

หลกสตรการศกษาขนพนฐานพทธศกราช พ.ศ. ๒๕๕๑ ไดกลาวถงหลกการจดมงหมายและ การจดหลกสตร และการจดการเรยนซงมรายละเอยดดงตอไปน

๒.๓.๑ หลกการ (๑) เปนการศกษาความเปนเอกภาพของชาต มงเนนความเปนไทยควบคความเปน สากล (๒) เปนการศกษาเพอปวงชนประชาชนทกคนจะไดรบการศกษาอยางเสมอภาค และเทา

เทยมกน โดยสงคมมสวนรวมในการจดการศกษา (๓) สงเสรมใหผเรยนไดพฒนาและเรยนรไดดวยตนเองอยางตอเนองตลอดชวตโดย ถอวา

ผเรยนมความส าคญทสดสามารถพฒนาตามธรรมชาตและเตมศกยภาพ (๔) หลกสตรทมโครงสรางยดหยนทงดานสาระเวลาและการจดการเรยนรสนองตอ ความ

ตองการของผเรยน ชมชน สงคมและประเทศชาต (๕) เปนหลกสตรทจดการศกษาไดทกรปแบบครอบคลมทกเปาหมายสามารถเทยบ โอน

ผลการเรยนร และประสบการณจากการศกษาทกรปแบบ (๖) เปนหลกสตรใหมความสอดคลองตอการเปลยนแปลงทางสงคมเศรษฐกจ การเมอง

การปกครองและความเจรญทางดานวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม (๗) เปนหลกสตรทใหทกคนมสวนรวมในการจดการศกษา ๒.๓.๒ จดหมาย หลกสตรการศกษาขนพนฐานมงพฒนาคนไทยใหเปนมนษยทสมบรณ เปนคนด มปญญา

มความสขอยบนพนฐานของความเปนไทยมศกยภาพในการศกษาตอและประกอบ อาชพ จงก าหนดจดหมายซงถอเปนมาตรฐานการเรยนรใหผเรยนเกดคณลกษณะอนพงประสงคตอไปน

(๑) เหนคณคาของตนเอง มวนยในตนเอง ปฏบตตนตามหลกธรรมของ พระพทธศาสนา หรอศาสนาอนทตนนบถอมคณธรรม จรยธรรมและคานยมทพงประสงค

(๒) ความคดสรางสรรค ใฝร ใฝเรยน รกการอาน รกการเขยนและรกการคนควา ม ความรอนเปนสากล รเทาทนการเปลยนแปลงและความเจรญกาวหนาทางวทยาการมทกษะและศกยภาพใน การจดการ การสอสาร และการใชเทคโนโลยปรบวธคดวธการทางานใหเหมาะสมกบสถานการณ

(๓) มทกษะกระบวนการ โดยเฉพาะทางคณตศาสตร วทยาศาสตร ทกษะการคด การ สรางปญหา และทกษะในการดาเนนชวต

(๔) รกการออกกาลงกาย ดแลตนเองใหมสขภาพ และบคลกภาพทด (๕) มประสทธภาพในการผลตและการบรโภค มคานยมเปนผผลตมากกวาผบรโภค (๖) เขาใจในประวตศาสตรของชาตไทย ภมใจในความเปนไทย เปนพลเมองด ยดมนใน

วถชวตและการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (๗) มจตส านกในการอนรกษภาษาไทย ศลปะ วฒนธรรม ประเพณ กฬา ภมปญญา ไทย

ทรพยากรธรรมชาต และพฒนาสงแวดลอม (๘) รกประเทศชาต และทองถน มงท าประโยชนและสรางสงทดงามในสงคม ๒.๓.๓ วสยทศน

๔๐

(๑) กลมสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม เปนศาสตรบรณาการทมงใหเยาวชน เปนผมการศกษาพรอมทจะเปนผน าเปนผมสวนรวมและเปนพลเมองทมความรบผดชอบ

(๒) น าความรจากอดตมาสรางความเขาใจในมรดกทางวฒนธรรมของประเทศเพอ การตดสนใจเปนพลเมองด

(๓) น าความร เกยวกบโลกของเรามาสรางความเขาใจในกระบวนการ กอเกด สภาพแวดลอมของมนษยเพอการตดสนใจในการดารงชวตในสงคม

(๔) น าความรเรองการเมองการปกครองมาตดสนใจเกยวกบการปกครองชมชน ทองถน และประเทศชาต

(๕) น าความรเรองการผลต การแจกจายและการบรโภคสนคา และการบรการมา ตดสนใจในการใชทรพยากรทมอยจากดในการด ารงชวต และประกอบอาชพและการอยในสงคม

(๖) น าความรเกยวกบคณคาของจรยธรรมศาสนามาตดสนใจในการประพฤตปฏบต ตนและการอยรวมกบผอน

(๗) น าวธทางสงคมศาสตรมาคนหาคาตอบเกยวกบประเดนปญหาในสงคมและ ก าหนดแนวทางประพฤตปฏบตทสรางสรรคตอสวนรวม

๒.๓.๔ เยาวชนจาเปนตองศกษาสาระการเรยนรกลมสงคมศกษา ศาสนา และ วฒนธรรม

เพอใหเขาใจโลกทซบซอน สามารถปกครองดแลตนเอง รบผดชอบ เอาใจใสตอสงคม และสงแวดลอมของโลกไดดงนนตลอดระยะเวลาของการศกษาขนพนฐาน

(๑) ควรแสดงใหเหนวาผเรยนกลมสงคมศกษา ศาสนา วฒนธรรม ไดใชความร อยางมความหมายเพอการตดสนใจการส ารวจตรวจสอบการสบคนการสรางสรรคสงตางๆ และน าทาง ตนเองและผอนเชอมโยงความรทเรยนรสโลกแหงความเปนจรงในชวตได

(๒) กลมสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรมไดบรณาการสรรพความร กระบวนการ และปจจยตางๆ เพอการเรยนรตามเปาหมายของทองถนและประเทศชาตการเรยนการสอน ตองใชขอมลความรทงในระดบทองถนประเทศชาต และระดบโลกเชอมโยงเขาดวยกน

(๓) ผเรยนไดอภปรายประเดนปญหารวมสมยรวมกบเพอนและผใหญสามารถ แสดงจดยนในคานยมจรยธรรมของตนอยางเปดเผยและจรงใจขณะเดยวกนกรบฟงเหตผลของผอนท แตกตางจากตนอยางตงใจ

(๔) การเรยนการสอนเปนบรรยากาศของการสงเสรมการคดขนสงในประเดน หวขอทลกซงทาทายผสอนปฏบตตอผเรยนทจะใหผเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนอยางม ความหมาย ใหผเรยนไดรบการประเมนทเนนการน าความรมาประยกตใชทกรายวชา

(๕) กลมสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม มการจดเตรยมโครงการทสอดคลอง กบภาพความเปนจรงของสงคมทใหผเรยนไดน าสงทเรยนไปใชจรงในการด าเนนชวต

๔๑

๒ .๓ .๕ โครงสรางหลกสตร กลมสาระการเรยนร สงคมศกษา และวฒนธรรม มธยมศกษาตอนตน ๗๘ รายวชาพนฐาน รหสวชา วชา ชวโมง หนวยกต ส ๒๑๑๐๓ พระพทธศาสนา ๑ ๒๐ ๐.๕ ส ๒๑๑๐๖ พระพทธศาสนา ๒ ๒๐ ๐.๕ ส ๒๒๑๐๓ พระพทธศาสนา ๓ ๒๐ ๐.๕ ส ๒๒๑๐๖ พระพทธศาสนา ๔ ๒๐ ๐.๕ ส ๒๓๑๐๓ พระพทธศาสนา ๕ ๒๐ ๐.๕ ส ๒๓๑๐๖ พระพทธศาสนา ๖ ๒๐ ๐.๕ หลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑: สาระการเรยนรสงคมศกษาศาสนาและวฒนธรรม ๗๙ เปนการจดการศกษาขนพนฐานใหสอดคลองกบสภาพความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมและความเจรญกาวหนาทางวทยาการ เพอสรางคนไทยใหเปนคนดมปญญามความสข และมความเปนคนไทย โดยจดการศกษามงเนนความส าคญทงดานความร ความคด ความสามารถ คณธรรม กระบวนการเรยนร และความรบผดชอบตอสงคม สถานศกษามบทบาทในการจดกระบวนการเรยนรทมงเนนการฝกทกษะกระบวนการคด การจดการเผชญสถานการณ และการประยกตความรมาใชปองกนและแกไขปญหาการจดกจกรรมใหผเรยนไดเรยนรจากประสบการณจรง ฝกปฏบตใหคดเปนท าเปน รกการอานและเกดการใฝรอยางตอเนองผสมผสานสาระความรดานตาง ๆ อยางไดสดสวนสมดลกน วสยทศน หลกสตรแกนกลางการศกษาพนฐานมงพฒนาผเรยนทกคนซง เปนก าลงของชาตใหเปนมนษยทมความสมดลทงดานรางกายความรคณธรรมมจตส านกในความเปนพลเมองไทยและเปนพลเมองโลกยดมนในการปกครองตามระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรง เปนประมขมความรและทกษะพนฐานรวมทงเจตคตทจ าเปนตอการศกษาตอการประกอบอาชพและการศกษาตลอดชวตโดยมงเนนผเรยนเปนส าคญบนพนฐานความเชอวาทกคนสามารถเรยนรและพฒนาตนเองไดเตมตามศกยภาพ หลกการ หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานมหลกการทส าคญ ดงน

๗๘ กระทรวงศกษาธการ .โครงสรางหลกสตร กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนา

ธ ร ร ม ห ล ก ส ต ร ม ธ ย ม ศ ก ษ า ต อ น ต น . ( อ อ น ไ ล น ) , แ ห ล ง ท ม า : www.pkw.ac.th/pkw/documents/first/social.doc (๖ มกราคม ๒๕๖๒)

๗๙ กระทรวงศกษาธการ .หลกสตรการศกษาขนพนฐานพทธศกราช ๒๕๕๑. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๕๑, หนา ๙

๔๒

๑) เปนหลกสตรการศกษาเพอความเปนเอกภาพของชาตมจดหมายและมาตรฐานการเรยนรเปนเปาหมายส าหรบพฒนาเดกและเยาวชนใหมความรทกษะเจตคตและคณธรรมพนฐานของความเปนไทยควบคกบความเปนสากล ๒) เปนหลกสตรการศกษาเพอปวงชนทประชาชนทกคนมโอกาสไดรบการศกษาอยางเสมอภาคและมคณภาพ ๓) เปนหลกสตาการศกษาทสนองการกระจายอ านาจใหสงคมมสวนรวมในการจดการศกษาใหสอดคลองกบสภาพและความตองการของทองถน ๔) เปนหลกสตรการศกษาทมโครงสรางยดหยนทงดานสาระการเรยนรเวลาและการจดการเรยนร ๕) เปนหลกสตรการศกษาทเนนผเรยนเปนส าคญ ๖) เปนหลกสตรการศกษาส าหรบการศกษาในระบบนอกระบบและตามอธยาศยครอบคลมทกกลมเปาหมายสามารถเทยบโอนผลการเรยนรและประสบการณ จดมงหมาย หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานมงพฒนาผเรยนใหเปนคนดมปญญามความสขมศกยภาพในการศกษาตอและประกอบอาชพจงก าหนดเปนจดหมายเพอใหเกดกบผเรยนเมอจบการศกษาขนพนฐานดงน ๑) มคณธรรมจรยธรรมและคานยมทพงประสงคเหนคณคาของตนเองมวนยและปฏบตตนตามหลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอยดหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ๒) มความรความสามารถในการสอสารการคดแกปญหาการใชเทคโนโลยและมทกษะชวต ๓) มสขภาพกายและสขภาพจตทดมความสขนสยและรกการออกก าลงกาย ๔) มความรกชาตมจตส านกในความเปนพลเมองไทยและพลโลกยดในวถชวตและการปกครองตามระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ๕) มจตส านกในการอนรกษวฒนธรรมและภมปญญาไทยการอนรกษและพฒนาสงแวดลอมมจตสาธารณะทงท าประโยชนและสงทดงามในสงคมในสงคมและอยรวมกนในสงคมอยางมความสข สมรรถนะสาคญของผเรยนและคณลกษณะอนพงประสงค ในการพฒนาผเรยนตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานมงเนนพฒนาผเรยนใหมคณภาพมาตรฐานทก าหนดซงจะชวยใหผเรยนเกดสมรรถนะส าคญและคณลกษณะอนพงประสงค ดงน ๑) สมรรถนะส าคญของผเรยน หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน มงใหผเรยนเกดสมรรถนะส าคญ ๕ ประการ ดงน

- ความสามารถในการสอสารเปนความสามารถในการรบและสงสารมวฒนธรรมในการใชภาษาการถายทอดความคดความรความเขาใจความรสกทศนะของตนเองเพอแรกเปลยนขอมลขาวสารและประสบการณอนจะเปนประโยชนตอการพฒนาตนและสงคมรวมทงการเจรจาตอรองเพอขจดและลดปญหาความขดแยงตางๆการเลอกรบ

๔๓

หรอไมรบขอมลขาวสารดวยหลกเหตผลและความถกตองตลอดจนการเลอกใชวธการสอสารทมประสทธภาพโดยค านงถงผลกระทบทมตอตนเองและสงคม

- ความสามารถในการคดเปนความสามารถในการคดวเคราะหการคดสงเคราะหการคดอยางสรางสรรคการคดอยางมวจารณญาณและการคดเปนระบบเพอน าไปสการสรางองคความรหรอสารสนเทศเพอการตดสนใจเกยวกบตนเองและสงคมไดอยางเหมาะสม

- ความสามารถในการแกปญหาและอปสรรคตางๆทเผชญไดอยางถกตองเหมาะสมบนพนฐานของหลกเหตผลคณธรรมและขอมลสารสนเทศเขาใจความสมพนธและการเปลยนแปลงของเหตการณตางๆในสงคมแสวงหาความรประยกตความรมาใชในการปองกนและแกไขปญหาและมการตดสนใจทมประสทธภาพโดยค านงถงผลกระทบทเกดขนตอตนเองและสงคมและสงแวดลอม

- ความสามารถในการใชทกษะชวตเปนความสามารถในการน ากระบวนการตางๆไปใชในการด าเนนชวตประจ าวนการเรยนรดวยตนเองการเรยนรอยางตอเนองการท างานและการอยรวมกนในสงคมการสรางเสรมความสมพนธอนดระหวางบคคลการจดการปญหาและความขดแยงตางๆอยางเหมาะสมการปรบตวใหทนกบการเปลยนแปลงของสงคมและสภาพแวดลอมและการรจกหลกเลยงพฤตกรรมไมพงประสงคทสงผงกระทบตอตนเองและผอน

- ความสามารถในการใชเทคโนโลยเปนความสามารถในการเลอกและใชเทคโนโลยคานตางๆ และมทกษะกระบวนการทางเทคโนโลยเพอการพฒนาตนเองและสงคมในดานการเรยนรการสอสารการท างานการแกปญหาอยางสรางสรรคถกตองเหมาะสมและมคณธรรม

๒) คณลกษณะอนพงประสงค หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน มงพฒนาผเรยนใหมคณลกษณะอนพงประสงค

เพอใหสามารถอยรวมกบผอนในสงคมไดอยางมความสข ในฐานะเปนพลเมองไทยและพลโลก ดงน - รกชาต ศาสน กษตรย - ซอสตยสจรต - มวนย - ใฝเรยนร - อยอยางพอเพยง - มงมนในการท างาน - รกความเปนไทย - มจตสาธารณะ

๒.๔ ความเปนมาของวชาพระพทธศาสนา

พฒนาการของหลกสตรการเรยนรวชาพระพทธศาสนา กระทรวงธรรมการไดก าหนดใหม “วชาจรรยา” เปนครงแรกในหลกสตรทกชน เมอ พ.ศ. ๒๔๔๕ โดยใหความส าคญเปนอนดบแรก เพอ

๔๔

กลอมเกลานสยใจคอของกลบตรกลธดาในสมยนน และถอเปนนโยบายใหความส าคญเปนอนดบแรกกบ วชานมาตลอด จนถง พ.ศ. ๒๔๗๕ ซงเปนชวงเปลยนแปลงการปกครองของประเทศมาเปนระบอบ ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ไดมการปรบปรงหลกสตร วชาจรรยากมสวนปรบปรง ตามไปดวย โดยขยายออกไปเปนหนาทพลเมองและศลธรรม เนอหาของวชาพระพทธและจรยธรรมจะม ลกษณะเปนจรยธรรมสากลมากขน ทงนเพอใหสอดคลองกบระบบการปกครองแบบประชาธปไตยของ ประชาชน อยางไรกตามการปรบปรงหลกสตรในหวงเวลาตอมากหนกลบมาใหความส าคญโดยเพมเนอหา สาระของศาสนาและจรยธรรมนขนอก เนองจากเยาวชนมปญหาดานศลธรรมมากขน ในการประกาศใชหลกสตรมธยมศกษาตอนตน พทธศกราช ๒๕๒๑ และหลกสตรมธยมศกษา ตอนปลาย พทธศกราช ๒๕๒๔ วชาศลธรรมถกบรณาการอยในวชาบงคบและวชาเลอก ตอมากระทรวงศกษาธการไดประกาศเพมเตมเนอหาในหลกสตรสงคมศกษาระดบมธยมศกษา โดยประกาศใหใชในปการศกษา ๒๕๒๖ ส าหรบมธยมศกษาตอนตน ปการศกษา ๒๕๒๗ ประกาศเพมเตมเพมรายวชาเลอกใน ระดบมธยมศกษาตอนปลายกระทรวงศกษาธการม ค าสงท วก ๑๑๙๓/๒๕๓๔ เรอง ปรบปรงค าอธบายใน หลกสตรประถมศกษา พทธศกราช ๒๕๒๑ (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓)

สวนทเกยวกบพระพทธศาสนา ในกลมสรางเสรมประสบการณชวตและกลมสรางเสรมลกษณะนสย ใหโรงเรยนทอยในโครงการโรงเรยน รวมพฒนาการใชหลกสตรจดการเรยนการสอนตามเนอหาทปรบปรงใหมรอมกนทกชน ตงแตป การศกษา ๒๕๓๕ ส าหรบโรงเรยนประถมศกษาทวไปจดการเรยนการสอนในชนปะถมศกษาปท ๑-๒ ตง แตปการศกษา ๒๕๓๕ สวนชนประถมศกษาปท ๓-๖ ให จดการเรยนการสอนเนอหาทปรบปรงใหมในปการศกษาถดไป ปละ ๑ ชนตามล าดบ ซงจะ ครบทกชนในปการศกษา ๒๕๓๙ โดยสอดคลองกบค าสงกระทรวงศกษาธการท วก ๖๑๑/๒๕๓๓ เรอง ใหใชหลกสตรประถมศกษา พทธศกราช ๒๕๒๑ (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓)

การปรบปรงหลกสตร พระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษาตอนตน และมธยมศกษาตอนปลาย (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓) กระทรวงศกษาธการไดใหความเหนชอบใหกรมวชาการด าเนนการปรบปรงหลกสตรทกระดบ และมค าสงใหโรงเรยนรวมพฒนาหลกสตรทงระดบประถมศกษาและมธยมศกษา น าหลกสตรฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓ ใหใชเปนการน ารองกอนในปการศกษา ๒๕๓๓ ทกชน และใหโรงเรยนทวประเทศใชในป การศกษา ๒๕๕๓๔ โดยมผลบงคบใชปละชนในแตละระดบตามค าสงกระทรวงศกษาธการ ท วก ๖๑๑ และ ๖๑๒ และ ๖๑๓/๒๕๓๓ นน หลงจากทหลกสตรไดน าไปชวระยะหนงแลว ไดมค าถาม ขอสงเกตจาก องคกร บคลากรทหวงดตอพระพทธศาสนาวา การปรบปรงหลกสตรครงนไดตดทอนวชาพระพทธศาสนา ใหลดนอยลงไปทงคาบวชา และเนอหา กรมวชาการจงขอความเหนชอบจากกระทรวงศกษาธการ ดงน

๑. ระดบประถมศกษา เพมเนอหาสาระและเวลาเรยนในกลมสรางเสรมประสบการณชวตและกลมสรางเสรมลกษณะ นสยดงน กลมสรางเสรมประสบการณชวต (สปช.) ปรบหนวยยอยท ๓ ของหนวยท ๔ จาก “ศาสนาใน ประเทศไทย” เปน “พระพทธศาสนา” ก าหนดใหเรยน ๖๐ คาบ ตลอดไปทกชน กลมสรางเสรมลกษณะนสย (สลน. ) ให เปลยนค าวา “จรยศกษา” เปน“พระพทธศาสนา” (ภาคศลธรรม) และก าหนดใหเรยน ๑๘๐ คาบ ตลอดไปทกชน

๔๕

๒. ระดบมธยมศกษาตอนตน เพมวชา “พระพทธศาสนา” เปนวชาเลอกเสรกลมวชาสงคมศกษา ก าหนดใหเรยน ๒ คาบ/ สปดาห/ภาคเรยน ได๑ หนวยการเรยน รวม ๘๐ คาบ/ปทงยงก าหนดใหนกเรยนทนบถอพระพทธศาสนา ทกคนตองเรยน

๓. ระดบมธยมศกษาตอนปลาย เพมคาบเวลาเรยนวชาพระพทธศาสนาเปน ๒ คาบ/สปดาห/ภาคเรยน และปรบปรงเนอหา พระพทธศาสนาใหมใหสอดคลองกบคาบเวลาทเพมขน ยงคงก าหนดใหนกเรยนทนบถอพระพทธศาสนา ทกคนตองเรยน ๓๐ สรปไดวา ในการจดท ารายละเอยดสาระการเรยนรพระพทธศาสนาในหลกสตรการศกษาขน พนฐาน พ.ศ. ๒๕๔๔ ประกอบดวยมาตรฐาน ๓ ขอ ซงเทยบไดกบไตรสกขา อธสลสกขา อธจตตสกขา อธปญญาสกขา ดงนเราอาจกลาวไดวาการจดการเรยนการสอนหรอการจดการเรยนรสาระการเรยนร พระพทธศาสนาทจะใหไดมาตรฐานทงสามขอตองเปนการจดการศกษาตามหลกไตรสกขาการจดท า รายละเอยดเนอหาสาระวชาพระพทธศาสนาในหลกสตรใหมมงแกไขขอดอยทพบในหลกสตรเดมและใน ขณะเดยวกนกใหไดมาตรฐานการเรยนรทงสามขอทเกยวของกบการจดการเรยนร คณะกรรมการไดน า หวขอทง ๙ มาวเคราะหจดระบบใหมเพอแสดงใหเหนความสมพนธเชอมโยงระหวางหวขอเหลานน มงจะ ไดเปนประโยชนส าหรบการเรยนแบบบรณาการภายในเนอหาสาระพระพทธศาสนาดวยกน ดงนน เราจง คงหวขอส าคญในหลกสตรเดมไวแลวน ามาจดกรอบความคดใหมเพอใหเหนความเชอมโยงกนเปนระบบ ๘๐

๒.๔.๑ ขอบขายรายวชาพระพทธศาสนาส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรคในภาคกลางศกษาท ๒ /๒๕๖๑ มดงน

๑) สาระทหามาเพม เรองทสอน…พระรตนตรย พระพทธศาสนามององคประกอบส าคญ ๓ ประการ คอ พระรตนตรย ซงแปลวา แกวอนประเสรฐ ๓ ดวง อนไดแก พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

พระพทธ หมายถง องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาผซงทรงเปนศาสดา ของศาสนา ทวา เปนศาสดากหมาย ความวา เปนผทรงคนพบสจธรรมโดยการ ตรสร เองและสอนใหผอนรตาม

พระธรรม หมายถง ค าสงสอนของพระพทธเจาทงทเปนค าอธบายเกยวกบความเปนจรง ของชวตมนษย และ เปนค าสงสอนใหมนษยประพฤตดตอกน

พระสงฆ หมายถง หมสาวกทปฏบตตามค าสอนของพระพทธเจา และ เผยแผค าสอนใหแกคนทวไป

พระพทธเจามคณลกษณะ ๙ ประการ เรยกวา พทธคณ ๙ ธรรมมคณลกษณะ ๖ ประการเรยกวาธรรมคณ ๖ พระสงฆมคณลกษณะ ๙ ประการเรยกวา สงฆคณ ๙ ซงในทนจะกลาวถงธรรมคณ ๖ ดงน

๑. สวากขาโต ภควตา ธมโม พระธรรมเปนค าสอนอนพระผมพระภาคเจาตรสไวดแลว เปนความจรงแท เปนหลกครองชวตอนประเสรฐ

๘๐ กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ‚ การจดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา‚ (กรงเทพมหานคร:

ธรรมสภา‚ ๒๕๔๕), หนา ๗-๙.

๔๖

๒. สนทฏฐโก พระธรรมนผปฏบตตามจะเหนไดดวยตนเอง ไมตองเชอค าผอน ผทมไดปฏบตนน แมจะมไครมาบอกและอธบายใหฟงกไมอาจเหนได

๓. อกาลโก ไมเนองดวยกาลเวลา ไมขนอยกบเวลา ปฏบตตามไดพรอมบรบรณเมอใดกเหนผลเมอนน เปนจรงตลอดเวลา ไมเปลยนแปลง ไปตามกาลสมย สงทเนองดวยเวลาเปนสงทมเกด มเปลยนแปลง มดบไปตามเวลา แตพระธรรมเปนจรงอยเสมอเปนนจ

๔. เอหปสสโก ควรเรยกใหด คอ พระธรรมเปนค าสอนทควรจะเชญใหไครๆ มาด มาพสจน มาตรวจสอบ เพราะเปนของทจรงตลอดเวลา

๕. โอปนยโก ควรนอมเขามา คอ เปนสงทควรนอม เขาไวในใจ เพอยดถอเปนหลกปฏบตในชวต จะไดบรรลถงความหลดพน

๖. ปจจตตง เวทตพโพ วญญห คอ วญญชน ไดแก นกปราชญ รไดเฉพาะตน คอ พระธรรมนเปนสงทวญญชนจะรได และการรไดนนเปนของเฉพาะตนตองปฏบตตามจงจะร ท าแทนกนไมได แบงปนใหกนไมได ตองประจกษดวยตนเอง

สงฆคณ ๙ คณของพระสงฆ (หมายถง สาวกสงฆหรออรยสงฆ) ม ๙ ประการดงน ๑. สปฏปนโน เปนผปฏบตด ๒. อชปฏปนโน เปนผปฏบตตรง ๓. ญายปฏปนโน เปนผปฏบตถกทาง ๔. สามจปฏปนโน เปนผปฏบตสมควร ๕. อาหเนยโย เปนผควรแกของค านบ ๖. ปาหเนยโย เปนผควรแกการตอนรบ ๗. ทกขเณยโย เปนผควรแกของท าบญ ๘. อญชลกรณโย เปนผควรแกการกราบไหว ๙. อนตตร ปญญกเขตต โลกสส เปนเนอนาบญอนยอดเยยมของโลก

๒) เรองทสอน อรยสจ ๔ อรยสจ ๔ คอ ความจรงอนประเสรฐ ๔ ประการ อนเปนหลกค าสอนส าคญของ

พระพทธศาสนา มดงน ๑. ทกข คอ ความจรงวาดวยความทกข ๒. สมทย คอ ความจรงวาดวยเหตเกดแหงทกข ๓. นโรธ คอ ความจรงวาดวยความดบทกข ๔. มรรค คอ ความจรงวาดวยทางแหงความดบทกข

๒.๕ ประวตโรงเรยนบานปางสวรรค

โรงเรยนบานปางสวรรค กอตงเมอวนท 26 กนยายน 2520 ณ พนทหมท 2 ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค สงกดส านกงานคณะกรรมการศกษาขนพนฐาน โดยเปนสาขาของโรงเรยนบานหนองจก ปการศกษา 2524 เปดสอนตงแตชนประถมศกษาปท 1- 6 ปการศกษา 2526 เปดเปนโรงเรยนเอกเทศชอโรงเรยนบานปางสวรรค

๔๗

ปการศกษา 2529 เปดสอนชนเดกเลกถงชนประถมศกษาปท 6 ปการศกษา 2532 เปดสอนชนมธยมศกษาปท 1 เปนสาขาของโรงเรยนบานคลองน าโจน ปการศกษา 2539 ไดรบอนมตเปนโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาเปดสอนตงแตชนปฐมวยถงระดบชนมธยมศกษาตอนตน ปการศกษา 2546 ไดรบอนมตเปนโรงเรยนในฝน ปการศกษา 2548 ไดรบอนมตเปนโรงเรยนแกนน าพการเรยนรวม ปการศกษา 2548 วนท 27 กมภาพนธ 2549 ไดรบการรบรองเปนโรงเรยนตนแบบโรงเรยนในฝน ปการศกษา 2549 วนท 2 -4 สงหาคม 2549 ไดรบการประเมนคณภาพภายนอกรอบท 2 ปการศกษา 2550 ไดรบการรบรองการประเมนคณภาพภายนอกสถานศกษาระดบการศกษาขนพนฐานและการศกษาปฐมวย รอบท 2 ปการศกษา 2552 ไดรบการพจารณาใหเปนโรงเรยนตนแบบ ทรปลกปญญา ระดบภาคกลาง/ภาคตะวนออก ปการศกษา 2552 ไดรบการพจารณาใหเปนโรงเรยนแกนน าเดกไทยท าไดสาธารณสข ปการศกษา 2553 ไดรบรางวลพระราชทานในโครงการคดเลอกนกเรยน นกศกษา และสถานศกษา เพอรบรางวลพระราชทาน ระดบประถมศกษาขนาดกลาง ปการศกษา 2554 ไดรบการรบรองการประเมนคณภาพภายนอกสถานศกษาระดบการศกษาขนพนฐานและการศกษาปฐมวย รอบท 3 ปการศกษา 2555 ไดรบรางวลโรงเรยนตนแบบการจดการเรยนรการสหกรณ ศนยการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงสนองพระราชด ารพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ปจจบน มนายธานนท บญพทธ รกษาการในต าแหนงผอ านวยการ มครทงหมด ๑๙ คน (ชาย ๗ คน มหญง ๑๒ คน)

๒.๖ งานวจยทเกยวของ

๒.๖.๑ งานวจยในประเทศ พระชยสฤษด นรสสโร (ไตรรตน) ไดวจยเรองการพฒนาผลสมฤทธการสอนวชา

พระพทธศาสนา ในโรงเรยนมธยมวดดาวคนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร ผลการวจยพบวา ๑) การจดการเรยนการสอน วชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมวดดาวคนอง สรปรวมทกดาน พบวา ในภาพรวมสภาพการจดการ เรยนการสอนอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา ทกดานมระดบการจดการเรยนการสอน อยในระดบสง โดยดานทมระดบการจดการเรยนการสอนสงสดไดแก ดานการวดและการประเมนผลการ เรยนร รองลงมา คอดานกระบวนการเรยนร ดานสอการ เรยนรและขอทมคาเฉลยต าสด ไดแก ดาน กจกรรมการเรยนร ๒) ปญหาและอปสรรค ในการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน มธยม วดดาวคนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร จากปญหาและอปสรรคในดานกระบวนการเรยนร คอ ผเรยน เกดการเรยนรนอยเนองจากครใชวธการสอนทไมคอยเปนระบบ ในกระบวนการเรยน ขาดแรงจงใจ ใน ดานสอการเรยนร ไมมการน าสอเทคโนโลยมา

๔๘

ใชประโยชนเทาทควร ในดานกจกรรมการเรยนรเปน กจกรรมทสงเสรมการเรยนรของนกเรยนอยในระดบนอยสวนมากมเพยงการเรยนรในหองเรยนเทานน และในดาน การวดและประเมนผลการเรยนร การวดผลและประเมนผลเปนเพยงบางสวนของเนอหาวชา เทานน การทดสอบเนอหาวชามความยากเกนไป ๓) แนวทางการจดการเรยนการสอนวชา พระพทธศาสนา ในโรงเรยนมธยม วดดาวคะนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร พบวา ดานกระบวนการ เรยนร ครควรใสใจในการสอนใหมากขนและควรจดการเรยนการสอนทนาตนเตนและดงดดใหผเรยน สนใจ ดานสอการเรยนร ควรมการเรยนการสอนททนสมย ดานกจกรรมการเรยนร ควรมกจกรรม ทชวยสงเสรม การเรยนรของนกเรยนเพมขน และดานการวดและประเมนผลการเรยนร ควรม การวดผลและ ประเมนผลใหครอบคลมเนอหาวชา และควรออกขอสอบซงเหมาะสมกบพนฐานความรของนกเรยน ๘๑

พระปลดสาธต อมโร (จนดารอง) ไดวจยเรอง ศกษาการพฒนาผลสมฤทธการสอนวชา พระพทธศาสนาในโรงเรยน ประถมศกษาปท ๖ เขตบางคอแหลม สงกดกรงเทพมหานคร ผลวจยพบวา ๑) การจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน ประถมศกษาปท ๖เขตบางคอแหลม สงกด กรงเทพมหานคร ทกดาน อยในระดบมาก รายขอเมอเรยงจากนอยไปหามาก ทกดานอยในระดบมาก คอ ดานกระบวนการเรยนร ดานกจกรรม ดานการวดและประเมนผลการเรยนร ดานสอ ตามล าดบ ๒) ปญหาและอปสรรคในการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน ประถมศกษาปท ๖ เขต บางคอแหลม สงกดกรงเทพมหานคร พบวา ปญหาและอปสรรคในดานกระบวนการเรยนร คอ ผเรยน เกดการเรยนรนอย เนองจากวธสอนของครไมเปนระบบ ดานส อการเรยนร พบวา ไมมการน าสอ เทคโนโลยมาใชประโยชนเทาทควร ดานกจกรรม พบวา กจกรรม ในการสงเสรมอยในระดบนอย ดานการ วดและประเมนผลการเรยนร พบวา วดผลและประเมนผลเนนทเนอหาวชาเทานน การทดสอบเนอหาของ วชายากเกนไป ๓) แนวทางการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน ประถมศกษาปท ๖ เขตบางคอแหลม สงกดกรงเทพมหานคร พบวา กระบวนการเรยนรครควรใหความใสใจมากขน และควร จดการเรยนการสอนใหดงดดความสนใจ ดานสอการเรยนร ควรมสอททนสมย ดานกจกรรม ควรม กจกรรมทชวยสงเสรมนกเรยนเพมมากขน ดานวดและประเมนผล ควรมการวดและประเมนผลให ครอบคลมเนอหาวชา ขอสอบเหมาะสม กบพนฐานของเดก ๘๒

ปรชา ปรชาโน (แสงราม) ไดท าการวจยเรอง การศกษาการพฒนาการเรยนการสอนวชา พระพทธศาสนาในสถานศกษา : กรณศกษาโรงเรยนสตรวดระฆง เขตบางกอกน อย กรงเทพมหานครผล การศกษาพบวา ๑) ดานกจกรรมการเรยนการสอน โดยรวมอยในระดบนอย ๒) ดานสอการเรยนการสอน โดยรวมอยในระดบนอย เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา ระดบปญหาอยในระดบปานกลาง คอ มงบประมาณในการจดหาวสดอปกรณและสอการสอน เชน รปภาพวดทศน มวน

๘๑ พระชยสฤษด นรสสโร (ไตรรตน),“การจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน มธยมวด ดาวคนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร,” วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬา ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา ๘๒. ๓๔

๘๒ พระปลดสาธต อมโร (จนดารอง) “ศกษาการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ในโรงเรยนประถมศกษาปท ๖ เขตบางคอแหลม สงกดกรงเทพมหานคร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๕๘), หนา ๖๕. ๓๕

๔๙

เทปบนทกเสยง อยางพอเพยง และมเพยงเรองใชบทความสน ๆ ทเกยวกบการ ท าบญในวนส าคญทางพทธศาสนา เพอใหนกเรยนเกดความศรทธา มระดบปญหาอยในระดบมาก ๓) ดานการวดและประเมนผลโดยรวมอยในระดบนอย เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา อยในระดบนอยในทกขอ ดงนน จากการศกษาผลงานวจยเกยวกบการจดการเรยนร สวนใหญมงศกษาวธการจดการ เรยนรของกลมนกเรยน คมอในการใชสอน เนอหาตามหลกสตร ประสทธภาพในการ จดการเรยนร กระบวนการในการจดการเรยนร ผลสมฤทธทไดจากการจดการเรยนร จากกลมสาระการเรยนรสงคม ศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ในรายวชาพระพทธศาสนา ในการประยกตดวยหลกอทธบาท ๔ ไดแก ฉนทะ วรยะ จตตะ และวมงสา ในทางพระพทธศาสนา เพอหาวธสงเสรมและพฒนาหาแนวทางในการ จดการเรยนรใหมประสทธภาพ ๘๓

พนดา สนสวรรณ และคณะ ไดท าการศกษาสภาพการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ตามหลกสตรพทธศกราช ๒๕๒๔ ของครผสอนในระดบมธยมศกษาตอนตน เขตการศกษาท ๘ พบวา ในดานการจดกจกรรมการเรยนการสอน มปญหามากเนองจากครไมมพนความร และขาดประสบการณ ใชวธการสอนแบบบรรยายแตขาดการอธบายใหนกเรยนไดเขาใจอยางกระจางได ไมสามารถท าการวดผลและประเมนผลดานจตพสยได ๘๔

พทกษ ลนาลาด ไดศกษาเรอง วเคราะหปญหาการพฒนาผลสมฤทธการสอนวชาพระพทธศาสนาในปจจบน พบวา ปญหาการเรยนการสอนพระพทธศาสนาในปจจบน ปญหาและอปสรรคสวนใหญมทศนคตหรอความรสกทไมด เพราะครผสอนถายทอดไมด จงท าใหรสกเบอหนายและไมอยากทจะเรยน ดงนน จงสามารถสรปประเดนปญหาและอปสรรคได ดงน

๑. ครขาดเทคนคและวการในการสอน และสอนแบบบรรยายมากเกนไป จงท าใหใหนกเรยนรสกเบอและมทศนะคตทไมดตอวชาพระพทธศาสนา

๒. ครใชสอในการสอนนอยเกนไปหรอแทบไมไดใชสอในการสอนเลย ๘๕ ประภา ตลานนท ไดศกษาความพงพอใจตอสภาพการพฒนาผลสมฤทธการเรยนการสอน ของนกศกษาทางไกลสายสามญ ระดบมธยมศกษาตอนตน ในอ าเภอชายแดน ของจงหวดสระแกว ซงไดจ าแนกผลการศกษาออกเปน ๓ ดาน คอ ดานวธการเรยน ดานสมพนธภาพกบครประจ ากลม แลดานกจกรรมการพบกลม ผลการศกษาพบวา ๘๖

๘๓ ปรชา ปรชาโน (แสงราม), “การศกษาปญหาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในสถานศกษา:

กรณศกษาโรงเรยนสตรวดระฆง เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร”, วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๗๗-๗๘.

๘๔ พนดา สนสวรรณ และคณะ “สภาพกาเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ตามหลกสตรพทธศกราช ๒๕๒๔ ของครผสอนในระดบมธยมศกษาตอนตน เขตการศกษาท ๘ “ วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต” (สาขาการสอนสงคมศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม ๒๕๔๖)

๘๕ พทกษ ลนาลาด “วเคราะหปญหาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในปจจบน”, พทธศาสนศกษา, ปท ๑๓ ฉบบท ๓ (กนยายน-ธนวาคม ๒๕๔๙): หนา ๗๒

๘๖ ประภา ตลานนท. ความพงพอใจตอสภาพการเรยนการสอน ของนกศกษาทางไกลสายสามญระดบมธยมศกษาตอนตน ในอ าเภอชายแดน ของจงหวดสระแกว. วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต.สาขาวชาการศกษาผใหญ บณฑตวทยาลย,มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร. พ.ศ. ๒๕๔๐. หนา ๘๙.

๕๐

๑. ความพงพอใจโดยรวมทง ๓ ดาน อยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายดาน พบวา ดานสมพนธภาพกบครประจ ากลม และดานกจกรรมการพบกลม มคาเฉลยอยในระดบมาก สวนดานวธเรยน มคาเฉลยอยในระดบปานกลาง ๒. ความพงพอใจเปนรายขอ พบวา ขอทมความเฉลยสง ๑๐ อนดบแรก ไดแก ครประจ ากลมใหความเปนกนเอง, ชวยใหค าแนะน าและแกปญหาในการลงทะเบยนเรยน , ใหค าปรกษาดานการเรยน, ท าหนาทประชาสมพนธเกยวกบการศกษาทางไกลไดด , การไดพบครประจ ากลมเปนกจกรรมการเรยนทด, การเรยนทางไกลท าใหมความรบผดชอบตอตนเองและสงคม, ครประจ ากลมใชภาษาและกรยาทาทางทเหมาะสม, มการเตรยมความพรอมในการพบกลม, มความตรงตอเวลา และ กจกรรมการพบกลมท าใหมมนษยสมพนธดขน จนตนา จรยานนท สรปผลการวจยถงความพงพอใจของนกเรยนตอการพฒนาผลสมฤทธการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาโดยพระสงฆ วา ๘๗ ความพงพอใจของนกเรยนในดานเนอหาวชา เกยวเนองดวยทงปรยตและปฏบตโดยเฉพาะอยางยงวชาการบรหารจตเจรญปญญา เชน การเดนจงกรม และวปสสนากรรมฐานนนเปนวชาทตองปฏบต ผทจะอธบายเนอหาวชาใหเปนรปธรรมไดนน จะตองเปนผทมประสบการณมาเปนเวลานานหลายป จงจะปฏบตไดถกตอง หรออธบายสงทเปนนามธรรมใหเปนรปธรรมใหนกเรยนไดเขาใจ ไมเบอหนาย สงเหลานเปนเรองไมงายส าหรบครฆราวาสหรอแมพระภกษผขาดประสบการณทางการศกษาทดพอ ดงนน พระภกษผปฏบตดปฏบตชอบ จงสามารถถายทอดประสบการณททานไดประพฤตปฏบตไดดกวาผสอนทเปนฆราวาสยกตวอยางเชน เรองตาง ๆ ทเปนนทานชาดก ซงมอยหลายเรอง ครฆราวาสไมสามารถทจะถายทอดไดดเทากบพระสงฆ นทานชาดกนจะท าใหเดกสามารถสรางจนตนาการและสะสมเรองราวไว เมอเจอปญหาในแบบของนทานชาดกกสามารถน ามาแกปญหาได เชน เรองพระมหาชนก ซงไดแสดงถงบารมของผมความเพยรพยายามอยางสงสด หรอเรองนกแขกเตาเลยงพอแม ซงแสดงถงความกตญญ พระราตร สรจนโท (ศรราชา) ๘๘ ไดศกษาทศนคตของครและนกเรยนทมตอพระภกษผสอนในโรงเรยนเขตธนบรสงกดส านกงานเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร เขต ๓ ซงจากการวจยพบวา ๑. ทศนคตของครทมตอพระภกษผสอนในโรงเรยนเขตธนบร โดยพจารณารายดาน พบวา อยในระดบมากทง ๗ ดาน เรยงล าดบจากมากไปหานอยคอ ดานบคลกภาพ , ดานการเตรยมการสอน, ดานการด าเนนการสอน, ดานการใชวธการสอน, ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน, ดานการวดผลและประเมนผล, ดานการใชสอและอปกรณในการสอน ตามล าดบ

๘๗ จนตนา จรยานนท. ความพงพอใจของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนปลายทมตอพระสงฆผสอน

วชาพระพทธศาสนา ในเขตกรงเทพมหานคร.วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาพระพทธ ศาสนา, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๙, หนา ๑๕๘ – ๑๕๙.

๘๘ พระราตร สรจนโท (ศรราชา). ทศนคตของครและนกเรยนทมตอพระภกษผสอนในโรงเรยนเขตธนบร สงกดส านงานเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร เขต ๓.วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต.สาขาวชาการบรหารการศกษา.คณะครศาสตร. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พ.ศ. ๒๕๕๔, บทคดยอ.

๕๑

๒. ทศนคตของนกเรยน ทมตอพระภกษผสอนในโรงเรยนเขตธนบร โดยพจารณารายดาน พบวา อยในระดบมากทง ๗ ดาน เรยงล าดบจากมากไปหานอยคอ ดานบคลก ภาพ , ดานการเตรยมการสอน, ดานการด าเนนการสอน, ดานการใชวธการสอน, ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน, ดานการวดผลและประเมนผล, ดานการใชสอและอปกรณในการสอน ตามล าดบ ๓. ผลการเปรยบเทยบ ทศนคตของครและนกเรยน ทมตอพระภกษผสอนในโรงเรยนเขตธนบร ซงจ าแนกตาม เพศ การศกษา ของครและการศกษาทางธรรมของนกเรยน พบวา ไมแตกตางกน เมอจ าแนกตาม อาย และ การศกษาทางโลกของนกเรยน พบวา แตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๐๕ ๔. ผลการเปรยบเทยบ ทศนคตของครและนกเรยน ทมตอพระภกษผสอนในโรงเรยนเขตธนบร พบวา ในภาพรวม แตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐ง๐๕ เมอพจารณาเปนรายดานพบวา ครกบนกเรยนมทศนคตไมแตกตางกน ๑ ดาน คอ ดานบคลกภาพ และแตกตางกน ๖ ดาน คอ ดานการเตรยมการสอน, ดานการด าเนนการสอน, ดานการใชวธการสอน, ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน, ดานการวดผลและประเมนผล, ดานการใชสอและอปกรณในการสอน โดยนกเรยนมทศนคตในระดบสงกวาครทง ๖ ดาน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๐๕ บญญต คมภย ไดศกษาพฤตกรรมการสอนของครทมตอการพฒนาผลสมฤทธ ศกษากรณโรงเรยนลาดทพรสพทยาคม กรมสามญศกษากระทรวงศกษาธการ พบวา พฤตกรรมการสอนของครตามความคดเหนของนกเรยนโดยภาพรวมแลวอยในระดบมาก เพอพจารณาแตละรายการยอย ๘๙ พบวา ๑. พฤตกรรมการสอนของครเชงบวกทมคาเฉลยเลขคณตสง ๓ ล าดบ คอ ครผสอนแตงกายถกตองตามทโรงเรยนก าหนด, ครผสอนวางตวเปนแบบอยางทดแกนกเรยน , นกเรยนชอบครผสอน, สวนพฤตกรรมการสอนของครมคาเฉลยเลขคณตต า มเพยง ๑ รายการ คอ ครผสอนเชญบคคลภายนอกมาบรรยายหรอสอนนกเรยน ๒. พฤตกรรมการสอนของครเชงลบทมคาเฉลยเลขคณตสงสด คอ ในการเรยนวชาน ครผสอนเนน ทฤษฎมากกวาการใหนกเรยนปฏบต และ พฤตกรรมการสอนของครทมคาเฉลยเลขคณตต าสด คอ ครผสอนมกน างานอนเขามาท าดวยในชวโมงสอน ครวญศร ประยงค ไดวจยเรอง “วเคราะหปญหาการสอนวชาพระพทธศาสนาระดบมธยมศกษาปท ๒ ตามความคดเหนของครผสอนวชาพระพทธศาสนา ในเขตกรงเทพมหานคร ผลการวจยพบวา โดยภาพรวมครผสอนวชาพระพทธศาสนามระดบความคดเหนเกยวกบปญหา การสอนวชาพระพทธศาสนาวา มปญหาพอสมควร จาการทดสอบสมมตฐานพบวา อาย ประสบการณ ในการสอนวชาพระพทธศาสนา จ านวนคาบทสอนวชาพระพทธศาสนาตอสปดาห และการฝกอบรมมผลตอความคดเหนเกยวกบปญหาการสอนวชาพระพทธศาสนา ขอเสนอแนะจากกลมตวอยาง คอ ควรมคมอใหครผสอนทกคน และมการอบรมหรอสมมนาเพอใหครผสอนมการพฒนา

๘๙ บญญต คมภย.พฤตกรรมการสอนของคร, ศกษากรณโรงเรยนลาดทพรสพทยาคม กรมสามญศกษากระทรวงศกษาธการ.วทยานพนธการศกษามหาบณฑต.สาขาวชาการบรหารการศกษา. คณะศกษาศาสตร. มหาวทยาลยนเรศวร. พ.ศ. ๒๕๔๑, บทคดยอ.

๕๒

ตนเองใหดขน และผวจยไดเสนอโครงการฝกอบรมหลกสตรการผลตสอเพอการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ๒.๓.๒ งานวจยตางประเทศ Randall ไดท าการวจยเรอง การพฒนาผลสมฤทธ ความพงพอใจของหวหนางานในการปฏบตงานโครงการศกษาคร พบวา ปจจยในการจงใจมความสมพนธอยางใกลชดกบความพงพอใจปจจยสขอนามยมความสมพนธอยางใกลชดกบความไมพงพอใจ ปจจยจงใจสงผลในความส าเรจของงาน ลกษณะของปจจยสขอนามย ไดแก นโยบายเพอนรวมงาน ความรความสามารถในงานของผบรหาร ความสมพนธกบผบรหาร เงอนไขของงาน Caldron ไดศกษาเกยวกบการพฒนาผลสมฤทธคณลกษณะของครทสอนไดดเยยมในทศนะของนกเรยน เพอนครและผบรหารโรงเรยน ในวทยาลยชมชนในเมองลอสแองจลส ผลการศกษาพบวานกเรยน คร และผบรหารโรงเรยนมความเหนตรงกน โดยเฉพาะในสวนทเกยวกบคณภาพหรอคณลกษณะทด ๓ ลกษณะ คอ ลกษณะการสอนทด ลกษณะเกยวกบบคลกภาพทด ลกษณะเกยวกบอาชพคร และไมพบความแตกตางระหวางความคดเหนของทงสามกลม

สรปไดวา การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนานน มงเนนสาระการเรยนรเพอใหผเรยนไดรบรในสาระพระพทธศาสนาอยางถกตอง เพอใหผเรยนมเจตคตและคานยมทด ทพงประสงค มทกษะในการคด และทส าคญสามารถน าเอาหลกธรรมทเรยนรไปใชในชวตประจ าวนไดอยางแทจรง และเพอใหเกดการพฒนาแกผเรยนกาวหนาไปในทางทด แตถงกระนนการเรยนสาระพระพทธศาสนากยงพบวา การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา ในสถานศกษาตาง ๆ ยงประสบปญหาคลายคลงกน คอ ยงขาดบคลากรทมความเชยวชาญในการด าเนนการเรยนการสอนและการจดท าสอในการสอนอยางเพยงพอ สอทท าการสอนบางอยางยงไมทนสมย

๒.๗ กรอบแนวคดในทางการวจย

การศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค” ในครงน ผวจยไดก าหนดกรอบแนวคดในการวจย ซงมรายละเอยด ดงน

ตวแปรตน (Independent Variable) คอ สถานภาพสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ไดแก เพศ อาย สถานภาพทางครอบครว หรอทเปนปจจยท าใหเกดเหต ตวแปรตาม (Dependent Variable) คอ กรอบทศนคต การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา ม ๕ ดาน ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค โดยแผนภมท ๒.๑ มรายละเอยด ดงน

๕๓

แผนภมท ๑ กรอบแนวคดทางการวจย

ตวแปรตน

(Independent Variable)

ตวแปรตาม

(Dependent Variable)

ปจจยพนฐานของนกเรยน

๑. เพศ

๒. อาย ๓. สถานภาพทางครอบครว

การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา ม ๕ ดาน

๑. ดานสาระการเรยนร (หลกสตร) ๒. ดานกระบวนการจดการเรยนร ๓. ดานการใชสอการเรยนร ๔. ดานการจดกจกรรมการเรยนร ๕. ดานการวดและประเมนผลการ เรยนร

บทท ๓

วธด ำเนนกำรวจย

การวจย เรอง การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ผวจยไดด าเนนการตามขนตอนของ การวจย โดยศกษาเกยวกบ รปแบบการวจย กลมประชากรในการวจย เครองมอทใชในการวจย การสราง เครองมอในการวจย การทดสอบเครองมอทางการวจย การวเคราะห ขอมล และการน าเสนอขอมล และสถตทใชในการวจย ซงเรยงตามล าดบ รปแบบการวจยเปนเชงทดลอง (Experimental Research) ซงไดวางแผนการด าเนนการวจยแบบหนงกลม ทดสอบกอน – ทดสอบหลง E T๑ X T๒ (One Group Pretest – Posttest Design) ดงน

E หมายถง กลมทใชในการทดลอง T๑ หมายถง การทดสอบกอนเรยน X หมายถง การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา T๒ หมายถง การทดสอบหลงเรยน

๓.๑ กลมประชำกรในกำรวจย

๓.๑.๑ กลมประชำกรทใชในกำรวจยครงน ไดแก นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค จ านวนทงหมด ๖๓ คน

๓.๑.๒ กลมตวอยำงทใชในกำรวจยครงน ไดแก นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ หอง ๒/๑ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค จ านวน ๓๐ คน ซงไดมาโดยวธการเลอกแบบเจาะจง

๓.๒ ขนตอนกำรสรำงและหำคณภำพเครองมอทใชในกำรวจย

ในวชาพระพทธศาสนา เรองพทธประวต ม จ านวน ๔ ชวโมง สปดาหละ ๒ ชวโมง แบงเปนขอสอบ ๔ ชด ชดละ ๑๐ – ๑๕ ขอ ในการทดสอบกอน เรยนและหลงเรยน การสรางเครองมอทใชในการวจย มดงน

๑) ศกษาหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ และหลกสตรสถาน ศกษาในกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ม.๒ เพอ คดเลอกเนอหามาจดท าแผนการจดการเรยนร

๒) ผวจยไดน าการพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ตามหลกพทธวธการสอน มาใชในการ จดกจกรรมการเรยนการสอนตามขนตอน ดงน

ขนตอนท ๑ ก าหนดความสนใจใฝร ความรกพอใจในสงทเรยนของผเรยน และผลของการ กระท าความมงมนในสงทกระท าในการจดการเรยนร

๕๔

ขนตอนท ๒ วเคราะหสาเหตของผเรยนทมความขยนหมนเพยร ตอความรสกท ตองการเรยนรใหส าเรจ โดยไมยอทอตออปสรรคใด ๆ ในการจดการเรยนรทเกดขน

ขนตอนท ๓ ขนแกปญหา ความมงมนในการเรยนดวยความแนวแน จดจอในสงนน เมอมสงใดมารบกวนกไมสามารถทจะละทงการเรยนนนได ดวยเหนวาการจดการเรยนรนนมความส าคญตอตนเอง ผอน ตลอดรวมถงสภาพแวดลอมดวย

ขนตอนท ๔ ขนก าหนดวธการแกปญหา นกเรยนวเคราะห และสรปขอมลทางเลอก หรอวธแกปญหาในการพจารณาใครครวญและการคนหาและแกไขขอบกพรองในการเรยน โดยไดมการทดลองและหาแนวทางใหมๆ เพอน ามาใชในการพฒนา สงเสรมใหการเรยนมประสทธภาพ และบรรลเปาหมายไดอยางสมบรณเรยบรอย

๓) วเคราะหความสมพนธระหวางหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานและหลกสตร สถานศกษา กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ม.๒

๔) ก าหนดแผนการจดการเรยนร ซงประกอบดวยขนตอน ๕ ดาน คอ ดานสาระการเรยนร, ดานกระบวนการจดการเรยนร, ดานการใชสอการเรยนร, ดานการจดกจกรรมการเรยนร, ดานการวดและประเมนผลการเรยนร,

๕) สรางแผนการจดการเรยนร เพอการพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชา พระพทธ ศาสนา ม.๒ จ านวน ๔ หนวยการเรยนร รวมเวลาทงหมดจ านวน ๔ ชวโมง

๖) สรางแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน ๔ ชด ชดละ ๑๐ - ๑๕ ขอ ในแตละหนวยเรยนร

๗) น ากระบวนการการพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ แบบทดสอบกอนเรยนหลงเรยน และแผนการจดการเรยนร แผนการจดการเรยนรทผวจยไดท า ใหอาจารยทปรกษาวทยานพนธตรวจสอบ ความถกตอง ใหค าแนะน า แลวน ามาปรบปรงแกไข

๘) น าแผนการจดการเรยนรทไดปรบปรงแกไขแลว เสนอตอผเชยวชาญเพอตรวจสอบ ความถกตอง สอดคลองกบวตถประสงคขงการวจย เนอหาและภาษาทใช ตลอดถงกจกรรมการเรยนรท เหมาะสมกบวยของผเรยน

๙) ประเมนความสอดคลองของแผนการจดการเรยนรดวยดชนความสอดคลอง (IOC) ๑๐) ใหผเชยวชาญตรวจสอบความสอดคลองของวตถประสงคการวจยเนอหาและภาษา ทใช ตลอดจนการด าเนนกจกรรม เพอน าขอเสนอแนะมาปรบปรงแกไข โดยการประเมนความสอดคลอง ของแผนการจดการเรยนร การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ เพอพฒนาการเรยนรเรอง รายวชาพระพทธศาสนา ทเรยกวาคา IOC ไดแก คาเฉลยโดยรวมของแผนการจดการเรยนรทง ๕ หนวยการเรยนร

๑๑) น ากระบวนการพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา กอนเรยนหลงเรยน และแผนการจดการเรยนรทผานการปรบปรงแกไขแลว ไปทดลองใชกบนกเรยนท ก าลงศกษาอยใน ระดบชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๖๑ จ านวน ๓๐ คน เพอทราบขอบกพรองและปรบปรงแกไขตอไป

๕๕

๑๒) น ากระบวนการจดการเรยนรท พฒนาผลสมฤทธวชาพระพท ธศาสนา ตาม แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน และแผนการจดการเรยนรทไดปรบปรงแกไขหลงจากทดลองแลว ใหอาจารยทปรกษาวทยานพนธ ตรวจสอบพจารณากอนน าไปใชจรง

๓.๓ เครองมอทใชในกำรวจย

เครองมอทใชในการวจยครงน ไดแก แบบสอบถามทผวจยสรางขนเอง โดยด าเนนการโดยมรายละเอยด ดงน ตอนท ๑ แบบสอบถามเกยวกบ การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ประกอบดวย เพศ อาย สถานภาพทางครอบครว

ตอนท ๒ แบบสอบถามเกยวกบ การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ กอนเรยนและหลงเรยน ตามสาระ ๕ ดาน ไดแก ดานสาระกาเรยนร ดานกระบวนการจดการเรยนร ดานการใชสอการเรยนร ดานการจดกจกรรมการเรยนร และดานการวดและประเมนผลการเรยนร

ลกษณะแบบสอบถามเปนแบบประเมนคา (Ratting Scales) ตามแนวคดของลเครท (Liker) ๑ ม ๕ ระดบ ไดดงน

๕ หมายถง ทานไดปฏบตตามมากทสด ๔ หมายถง ทานไดปฏบตตามมาก ๓ หมายถง ทานไดปฏบตตามปานกลาง ๒ หมายถง ทานไดปฏบตตามนอย

๑ หมายถง ทานไดปฏบตตามนอยทสด วเคราะหขอมลดาน การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษา

ปท ๒ โดยก าหนดเกณฑหาคาของเบสท ค านวณคาเฉลยการใหคะแนน ๒ ดงน คอ คาเฉลยเทากบ ๔.๕๑ – ๕.๐๐ หมายถง มคะแนนเทากบ มากทสด คาเฉลยเทากบ ๓..๕๑ – ๔.๕๐ หมายถง มคะแนนเทากบ มาก คาเฉลยเทากบ ๒..๕๑ – ๓.๕๐ หมายถง มคะแนนเทากบ ปานกลาง คาเฉลยเทากบ ๑.๕๑ – ๒.๐๐ หมายถง มคะแนนเทากบ นอย คาเฉลยเทากบ ๑.๐๐ – ๑.๕๐ หมายถง มคะแนนเทากบ นอยทสด ตอนท ๓ เปนแบบสอบถามแบปลายเปด (Open-Ended) เปนแบบสอบถามทเปดโอกาส

ใหผตอบแบบสอบถามแสดงความคดเหนอยางอสระ เปนแบบสอบถามเกยวกบปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะเกยวกบ การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

สวนการหาคณภาพเครองมอ โดยผวจยไดน าไปทดสอบ (Pre-test) ตามขนตอนมรายละเอยด ดงน

๑ Best and Jame V.Kahn. Research in Education. (7th ed) Boston: Allyn and BACON. 1993) P. 246

๒ Ibid, P. 247

๕๖

๑. การทดสอบความเทยงตรง (Validity โดยน าเอาแบบสอบถามไปขอค าปรกษาจากผเชยวชาญ เพอชวยพจารณาตรวจสอบความถกตอง และครอบคลมถงเนอหาทตองการศกษาในครงน มจ านวน ๕ ไดแก

๑) รองศาสตราจารย ดร. สทธพงษ ศรวชย อาจารยประจ าภาควชาบรหารการศกษา คณะครศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒) รองศาสตราจารย ดร. สพรต บญออน อาจารยประจ าสาขาวชาสงคมศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตนครสวรรค

๓) พระศรสทธพงษ, ดร. ป.ธ.๙ อาจารยประจ าสาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตนครสวรรค

๔) นายอรญ คนธมาศน ผอ านวยการช านาญการ โรงเรยนบานทงทอง จงหวดพจตร ๕) นายธานนท บญพทธ ผอ านวยการโรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค

อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ๒. น าแบบสอบถามทไดปรบปรงแลวไปหาความเชอมน (Reliability) จากนนน าแบบสอบถามไปทดสอบกอนใชจรง (Pre-test) กบกลมตวอยางกลมเดยวกน จ านวน ๓๐ คน ตอจากนนน ามาตรวจใหคะแนน หาคาสมประสทธแอลฟาของความเชอมน ตามวธการของ ครอน บาค (Cronbach’s Alpha coefficient) โดยการใชโปรแกรมส าเรจรปทางสถต ทงน ไดคาสมประสทธแอลฟาของความเชอมน เทากบ ๐.๘๑

๓. น าแบบสอบถามมาปรบปรงแกไขใหสมบรณแลวน าไปเกบรวบรวมขอมลจรงตอไป

๓.๔ วธกำรเกบรวบรวมขอมล

การวจยในครงนผวจยไดด าเนนการเกบรวบรวมขอมล ดงน ๑) ประสานงานกบโรงเรยนทผวจยใชในการเกบรวบรวมขอมลในการวจยครงน คอ

โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ๒) ปฐมนเทศและชแจงบทบาทนกเรยน ๓) ด าเนนการทดสอบกอนเรยนเรอง รายวชาพระพทธศาสนา ม.๒ ทงหนวยโดย

แบบทดสอบเปนแบบปรนย จ านวน ๓๐ ขอ แลวด าเนนการสอนเรอง รายวชาพระพทธศาสนา ม.๒ โดยใช วธการสอนตามหลกอทธบาท ๔ จ านวน ๔ หนวยการเรยนร รวมเวลาทงหมด ๔ ชวโมง ดงน

หนวยการเรยนรท ๑ พระพทธ จ านวน ๒ ชวโมง หนวยการเรยนรท ๒ พระธรรม จ านวน ๒ ชวโมง หนวยการเรยนรท ๓ พระสงฆ จ านวน ๒ ชวโมง หนวยการเรยนรท ๔ การปฏบตเปนชาวพทธทด จ านวน ๒ ชวโมง

๔) ท าแบบทดสอบหลงเรยนเพอวดผลสมฤทธทางการเรยน เมอสนสดการจดการเรยนร ครบทง ๔ หนวยการเรยนร โดยใชแบบวดผลสมฤทธทางการเรยนแบบปรนย จ านวน ๓๐ ขอ แลวตรวจ ใหคะแนนเพอเปรยบเทยบผลสมฤทธทางการเรยนกอนเรยนและหลงเรยนตอไป

๕๗

๓.๕ กำรวเครำะหขอมล

๓.๕.๑ วเคราะหหาพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา โดยการหา คาเฉลยจากการประเมน สงเกตพฤตกรรมนกเรยนรายกลม จากการประเมนสงเกตพฤตกรรมนกเรยน รายบคคล การท าแบบ ฝกหดในแตละแผน (๘๐ ตวแรก) กบการท าแบบทดสอบวดผลสมฤทธทางการ เรยนหลงเรยน (๘๐ ตวหลง) ของการจดการเรยนรตามหลกพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา โดยก าหนดคาเฉลยรอยละ ๘๐ ขน ไปของการท าแบบทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยน ถอวามประสทธภาพตามเกณฑทก าหนดไว

๓.๕.๒ วเคราะหคาดชนประสทธผลของแผนการจดการเรยนรโดยน าคะแนนจากการท าแบบ ทดสอบกอนเรยนและหลงเรยนมาเปรยบเทยบ เพอศกษาพฒนาการของการจดการเรยนรตามผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา

๓.๕.๓ การวเคราะหขอมลจากการวดผลสมฤทธทางการเรยน น าคะแนนทไดมาวเคราะห โดยใช คาเฉลย ( ) คาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) และเปรยบเทยบผลสมฤทธทางการเรยนกอนเรยน และหลงเรยนดวยการสอนตามแผนพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนา โดยใช t-test

๓.๖ สถตทใชในกำรวเครำะหขอมล

๓.๖.๑ น าแบบสอบถามทไดกลบคนมาทงหมดแลวตรวจสอบความสมบรณ ๓.๖.๒ น าคะแนนทไดจาการวเคราะหโปรดแกรมส าเรจรปของ (Windows) เพอใชการวเคราะหหาคาสถตตามจดมงหมายและสมมตฐานทตงไว ๑) หาความถ (Frequency) หาคารอยละ (Percentage) ๒) หาคาเฉลย (Mean) และคาสวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) ๓ ๓) หาคา T-test และ F-test ๔

๓.๖.๓ สถตทใชในการวเคราะหขอมลประชากร ๑) สถตพรรณนา (Descriptive Statistics) ใชในการอธบายลกษณะทวไปของกลมตว

อยาง และขอเสนอแนะ คอ ความถ (Frequency) รอยละ (Percentage) คาเฉลย (Mean) และคาสวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation)

๒) สถตอนมาน (Inferential) เพอการเปรยบเทยบการพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธ ศาสนา จ าแนกตามขอมลทวไปเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม สถตทใช คอ T-test และ F-test

๓ บญชม ศรสะอาด .กำรวจยเบองตน. พมพครงท ๒, กรงเทพมหานคร : สวรยาสาสน จ ากด,

๒๕๓๗, หนา ๙๙-๑๐๐. ๔ ธานนทร ศลปจาร .การวจยและวเคราะหขอมลทางสถต. กรงเทพมหานคร : บสซแสนอารแอนดด,

๒๕๕๒, หนา ๑๗๒.

บทท ๔

ผลการวจย

การศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ” เปนการวจยเชงคณภาพแบบทดลอง (Experimentalai Research) ซงผวจยด าเนนการส ารวจตามแบบทดลองกลมเดยว ทดสอบกอนเรยนและทดสอบหลงเรยน (One Group Pretest – Posttest Design) โดยมวตถประสงคของการวจย ไดแก ๑) เพอพฒนาผลสมฤทธในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ๒) เพอเปรยบเทยบผลสมฤทธ ในวชาพระพทธศาสนาของ นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค กอนเรยนและหลงเรยน

ในการศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค” มสญลกษณทใชในการน าเสนอผลการวเคราะหขอมลดงน

N แทน จ านวนนกเรยน (กลมทใชในการทดลอง) แทน คาเฉลย (Mean) S.D. แทน สวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) E๑ แทน การทดสอบกอนเรยน E๒ แทน การทดสอบหลงเรยน t แทน แทนสถตทดสอบทใชพจารณาใน t – distribution p - Valve แทน ระดบนยส าคญทางสถต * แทน คามนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๕

เครองมอทใชในการศกษาวจยครงนประกอบไปดวย แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน ในวชาพระพทธศาสนา (พระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ และการปฏบตเปนชาวพทธทด) แบงเปนขอสอบ ๔ ชด ซงผวจยไดด าเนนการทดลองจดการเรยนรและวเคราะหขอมลเพอน าเสนอผลการวเคราะหขอมลตามล าดบดงน

๑) ผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔ ๒) ประสทธภาพกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔ ๓) เปรยบเทยบผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนรแบบอทธบาท ๔ ๔) องคความรทไดจากวจย

๕๙

๔.๑ ผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔ การศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชน

มธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ” ด าเนนการวเคราะหผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔ ดงน

วเคราะหการพฒนาผลสมฤทธของกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชา พระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โดยใชสตรวเคราะหดชนผลสมฤทธกระบวนการเรยนร (E.I.) ซงมตารางการวเคราะหดงน ตารางท ๔.๑ ผลสมฤทธของกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคม

ศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒

(N = ๓๐)

E.I. = ผลรวมคะแนนทดสอบหลงเรยน – ผลรวมคะแนนทดสอบกอนเรยน (จ านวนนกเรยน x คะแนนเตม) - ผลรวมคะแนนทดสอบกอนเรยน

= ๙๐๘ – ๕๒๑

(๓๐ x ๔๐) - ๕๒๑

= ๓๘๗

๑,๒๐๐ – ๕๒๑

= ๓๘๗ ๖๗๙

= ๐.๕๗

จากตารางท ๔.๑ พบวา ผลสมฤทธของกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคาเทากบ ๐.๕๗ แสดงวา ผเรยนมพฒนาการ ความกาวหนาในการเรยนร เพราะมคะแนนทดสอบเพมขน

๖๐

๔.๒ ประสทธภาพกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔ การศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชน

มธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ” ด าเนนการวเคราะหประสทธภาพกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔ ดงน

ตารางท ๔.๒ ประสทธภาพกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒

(N = ๓๐)

เลขท (นกเรยน)

คะแนนแบบทดสอบความร รวม

ท ๑ ท ๒ ท ๓ ท ๔ กอน หลง กอน หลง กอน หลง กอน หลง กอน หลง

๑ ๖ ๑๐ ๓ ๗ ๕ ๘ ๔ ๙ ๑๘ ๓๔ ๒ ๕ ๙ ๕ ๘ ๖ ๑๐ ๔ ๖ ๒๐ ๓๓ ๓ ๔ ๘ ๖ ๑๐ ๔ ๙ ๓ ๕ ๑๗ ๓๒ ๔ ๓ ๖ ๒ ๖ ๓ ๗ ๔ ๘ ๑๒ ๒๗ ๕ ๓ ๖ ๔ ๙ ๒ ๘ ๔ ๗ ๑๓ ๓๐ ๖ ๖ ๙ ๕ ๗ ๘ ๑๐ ๗ ๙ ๒๖ ๓๕ ๗ ๔ ๘ ๓ ๖ ๕ ๙ ๓ ๗ ๑๕ ๓๐ ๘ ๕ ๗ ๒ ๕ ๓ ๖ ๓ ๕ ๑๓ ๒๓ ๙ ๖ ๑๐ ๔ ๖ ๗ ๑๐ ๕ ๙ ๒๒ ๓๕

๑๐ ๖ ๘ ๕ ๗ ๖ ๘ ๕ ๙ ๒๒ ๓๒ ๑๑ ๕ ๗ ๓ ๗ ๓ ๗ ๒ ๗ ๑๓ ๒๘ ๑๒ ๔ ๗ ๔ ๘ ๕ ๘ ๓ ๘ ๑๖ ๓๑ ๑๓ ๕ ๘ ๖ ๙ ๕ ๙ ๔ ๙ ๒๐ ๓๕ ๑๔ ๖ ๙ ๓ ๕ ๔ ๘ ๓ ๘ ๑๖ ๓๐ ๑๕ ๕ ๘ ๕ ๗ ๔ ๗ ๓ ๘ ๑๗ ๓๐ ๑๖ ๓ ๖ ๖ ๘ ๓ ๖ ๔ ๗ ๑๖ ๒๗ ๑๗ ๗ ๑๐ ๖ ๙ ๘ ๑๐ ๙ ๑๐ ๓๐ ๓๙ ๑๘ ๓ ๖ ๓ ๕ ๒ ๕ ๔ ๗ ๑๒ ๒๓ ๑๙ ๒ ๕ ๓ ๙ ๓ ๕ ๔ ๗ ๑๒ ๒๖ ๒๐ ๓ ๖ ๒ ๗ ๓ ๗ ๓ ๘ ๑๑ ๒๘

๖๑

เลขท (นกเรยน)

คะแนนแบบทดสอบความร รวม

ท ๑ ท ๒ ท ๓ ท ๔ กอน หลง กอน หลง กอน หลง กอน หลง กอน หลง

๒๑ ๖ ๘ ๕ ๘ ๔ ๗ ๕ ๙ ๒๐ ๓๒ ๒๒ ๓ ๗ ๓ ๖ ๔ ๕ ๕ ๘ ๑๕ ๒๖ ๒๓ ๕ ๘ ๔ ๗ ๓ ๗ ๕ ๗ ๑๗ ๒๙ ๒๔ ๖ ๑๐ ๕ ๙ ๕ ๘ ๔ ๘ ๒๐ ๓๕ ๒๕ ๓ ๖ ๓ ๔ ๔ ๙ ๓ ๗ ๑๓ ๒๖ ๒๖ ๔ ๘ ๒ ๕ ๕ ๘ ๓ ๘ ๑๔ ๒๙ ๒๗ ๔ ๘ ๕ ๔ ๓ ๗ ๔ ๘ ๑๖ ๒๗ ๒๘ ๖ ๙ ๕ ๘ ๗ ๑๐ ๘ ๑๐ ๒๖ ๓๗ ๒๙ ๖ ๙ ๕ ๘ ๔ ๗ ๕ ๗ ๒๐ ๓๑ ๓๐ ๕ ๘ ๕ ๖ ๕ ๖ ๔ ๘ ๑๙ ๒๘ รวม ๑๓๙ ๒๓๔ ๑๒๒ ๒๑๐ ๑๓๓ ๒๓๑ ๑๒๗ ๒๓๓ ๕๒๑ ๙๐๘

๔.๖๓ ๗.๘๐ ๔.๐๗ ๗.๐๐ ๔.๔๓ ๗.๗๐ ๔.๒๓ ๗.๗๗ ๑๗.๓๗

๓๐.๒๗ S.D. ๑.๓๓ ๑.๔๐ ๑.๓๑ ๑.๖๐ ๑.๖๑ ๑.๕๓ ๑.๕๒ ๑.๒๒ ๔.๖๓ ๓.๙๖

รอยละ ๔๖.๓๓ ๗๘.๐๐ ๔๐.๖๗ ๗๐.๐๐ ๔๔.๓๓ ๗๗.๐๐ ๔๒.๓๓ ๗๗.๖๗ ๔๓.๔๒ ๗๕.๖๗

ประสทธภาพการเรยนร E๑ = ๔๓.๔

E๒ = ๗๕.๖

จากตารางท ๔.๒ ประสทธภาพกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ พบวา แบบทดสอบกอนเรยนร โดยรวม คะแนน ๕๒๑ คาเฉลยอยท ๑๗.๓๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๔.๖๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๑,๒๐๐ คดเปนรอยละ ๔๓.๔๒

แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนมากทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๑ (พระพทธเจา) โดยคะแนน ๑๓๙ คาเฉลยอยท ๔.๖๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๓๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๖.๓๓

แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนรองมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๓ (พระสงฆ) โดยคะแนน ๑๓๓ คาเฉลยอยท ๔.๔๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๖๑ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๔.๓๓

๖๒

แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนถดมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๔ (การปฏบตเปนชาวพทธทด) โดยคะแนน ๑๒๗ คาเฉลยอยท ๔.๒๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๕๒ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๒.๓๓

แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนนอยทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๒(พระธรรม) โดยคะแนน ๑๒๒ คาเฉลยอยท ๔.๐๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๓๑ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๐.๖๗

แบบทดสอบหลงเรยนร โดยรวม คะแนน ๙๐๘ คาเฉลยอยท ๓๐.๒๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๓.๙๖ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๑,๒๐๐ คดเปนรอยละ ๗๕.๖๗

แบบทดสอบหลงเรยนร ทนกเรยนไดคะแนนมากทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๑(พระพทธเจา) โดยคะแนน ๒๓๔ คาเฉลยอยท ๗.๘๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๔๐ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๘.๐๐

แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนรองมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๔(การปฏบตเปนชาวพทธทด) โดยคะแนน ๒๓๓ คาเฉลยอยท ๗.๗๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๒๒ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๗.๖๗

แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนถดมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๓ (พระสงฆ) โดยคะแนน ๒๓๑ คาเฉลยอยท ๗.๗๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๕๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๗.๐๐

แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนนอยทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๒(พระธรรม) โดยคะแนน ๒๑๐ คาเฉลยอยท ๗.๐๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๖๐ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๐.๐๐

๔.๓ เปรยบเทยบผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนรแบบอทธบาท ๔ การศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชน

มธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค” ด าเนนการวเคราะหเปรยบเทยบผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนรแบบอทธบาท ๔ ดงน

ตอนท ๑ การวเคราะหความตางของผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ รายบคคล โดยการน าคะแนนการท าแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยนรมาวเคราะหผลดงทปรากฏตามตารางท ๔.๓ ตารางท ๔.๓ การวเคราะหความตางของผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนร สาระการเรยนร

สงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒

๖๓

(N = ๓๐)

คนท ผลสมฤทธทางการเรยน

ความตาง รอยละ กอนการเรยนร (๔๐ คะแนน)

หลงการเรยนร (๔๐ คะแนน)

๑ ๑๘ ๓๔ ๑๖ ๔๐.๐๐ ๒ ๒๐ ๓๓ ๑๓ ๓๒.๕๐

๓ ๑๗ ๓๒ ๑๕ ๓๗.๕๐ ๔ ๑๒ ๒๗ ๑๕ ๓๗.๕๐ ๕ ๑๓ ๓๐ ๑๗ ๔๒.๕๐ ๖ ๒๖ ๓๕ ๙ ๒๒.๕๐ ๗ ๑๕ ๓๐ ๑๕ ๓๗.๕๐ ๘ ๑๓ ๒๓ ๑๐ ๒๕.๐๐ ๙ ๒๒ ๓๕ ๑๓ ๓๒.๕๐

๑๐ ๒๒ ๓๒ ๑๐ ๒๕.๐๐ ๑๑ ๑๓ ๒๘ ๑๕ ๓๗.๕๐ ๑๒ ๑๖ ๓๑ ๑๕ ๓๗.๕๐ ๑๓ ๒๐ ๓๕ ๑๕ ๓๗.๕๐ ๑๔ ๑๖ ๓๐ ๑๔ ๓๕.๐๐ ๑๕ ๑๗ ๓๐ ๑๓ ๓๒.๕๐ ๑๖ ๑๖ ๒๗ ๑๑ ๒๗.๕๐ ๑๗ ๓๐ ๓๙ ๙ ๒๒.๕๐ ๑๘ ๑๒ ๒๓ ๑๑ ๒๗.๕๐ ๑๙ ๑๒ ๒๖ ๑๔ ๓๕.๐๐ ๒๐ ๑๑ ๒๘ ๑๗ ๔๒.๕๐ ๒๑ ๒๐ ๓๒ ๑๒ ๓๐.๐๐ ๒๒ ๑๕ ๒๖ ๑๑ ๒๗.๕๐ ๒๓ ๑๗ ๒๙ ๑๒ ๓๐.๐๐ ๒๔ ๒๐ ๓๕ ๑๕ ๓๗.๕๐ ๒๕ ๑๓ ๒๖ ๑๓ ๓๒.๕๐ ๒๖ ๑๔ ๒๙ ๑๕ ๓๗.๕๐ ๒๗ ๑๖ ๒๗ ๑๑ ๒๗.๕๐

๖๔

คนท ผลสมฤทธทางการเรยน

ความตาง รอยละ กอนการเรยนร (๔๐ คะแนน)

หลงการเรยนร (๔๐ คะแนน)

๒๘ ๒๖ ๓๗ ๑๑ ๒๗.๕๐ ๒๙ ๒๐ ๓๑ ๑๑ ๒๗.๕๐ ๓๐ ๑๙ ๒๘ ๙ ๒๒.๕๐ รวม ๕๒๑ ๙๐๘ ๓๘๗ -

๑๗.๓๗ ๓๐.๒๗ ๑๒.๙๐ ๓๒.๒๕ S.D. ๔.๖๓ ๓.๙๖ ๒.๔๐ ๕.๙๙

รอยละ ๔๓.๔๒ ๗๕.๖๗ ๓๒.๒๕ ๕๙.๕๕

จากตารางท ๔.๓ การวเคราะหความตางของผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ วเคราะหไดดงน

คะแนนแบบทดสอบความรกอนการเรยนรของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคะแนน ๕๒๑ คาเฉลยอยท ๑๗.๓๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๔.๖๓ จากคะแนนทงหมด ๑,๒๐๐ คะแนน คดเปนรอยละ ๔๓.๔๒

คะแนนแบบทดสอบความรหลงการเรยนรของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคะแนน ๙๐๘ คาเฉลยอยท ๓๐.๒๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๓.๙๖ จากคะแนนทงหมด ๑,๒๐๐ คะแนน คดเปนรอยละ ๗๕.๖๗

ความตางของผลสมฤทธกอนและหลงการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โดยรวมตางกน ๓๘๗ คะแนน คาเฉลยอยท ๑๒.๙๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๒.๔๐ เมอพจารณาเปนรายบคคลแลวโดยรวมแลวนนมพฒนาการ ความกาวหนาตอการเรยนรแบบอทธบาท ๔ คดเปนรอยละ ๕๙.๕๕ ซงนนหมายความวา นกเรยนตอบสนองตอกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔ เพราะมความแตกตางกนระหวางกอนเรยนและหลงเรยน

ตอนท ๒ การวเคราะหความตางของผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ กอนและหลงเรยนร

การทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยนของนกเรยนแบบทดสอบจ านวน ๔๐ ขอ คะแนนเตม ๔๐ คะแนน ท าการหาคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน และเปรยบเทยบคะแนนเฉลยของนกเรยน กอนและหลงการเรยนร โดยใช t – test (Dependent Samples) ดงตามตารางท ๔.๔

๖๕

ตารางท ๔.๔ การเปรยบเทยบผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ กอนเรยนรและหลงเรยนร

แบบทดสอบ N คะแนน S.D. t p

กอนเรยน ๓๐ ๕๒๑ ๙

๐๘

๑๗.๓๗ ๔.๖๓ ๒๙.๔๗๐ .๐๐๐* หลงเรยน ๓๐ ๙๐๘ ๓๐.๒๗ ๓.๙๖

* มนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๕ จากตารางท ๔.๔ การเปรยบเทยบผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการ

เรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ กอนเรยนรและหลงเรยนร พบวา การทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยนรของนกเรยนดวยแบบทดสอบจ านวน ๔๐ ขอ คะแนนเตม คะแนน ด าเนนการหาคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน และเปรยบเทยบคะแนนเฉลยของนกเรยน กอนและหลงการเรยนร มผลส าสมฤทธทางการเรยนรหลงการเรยนรสงกอนการเรยนรอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๕

๔.๔ องคความรทไดจากวจย จากการศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชน

มธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค” ไดองคความรจากการวจยดงน

ผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ผเรยนมพฒนาการเรยนรดตอกระบวนการเรยนร ในดานทกษะ พฤตกรรม และความรทไดรบ ซงกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔ เปนการพฒนาผเรยนใหเกดการเปลยนแปลงทางความรส านกคด ตามวตถประสงคการเรยนรไดเปนอยางด ซงองครดงกลาวสรปเปนแผนภาพความคดขององคความรทไดรบจากการวจยดงน

๖๖

แผนภาพแสดงองคความรทไดรบจากการวจย

การจดการเรยนร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา

สงเคราะหเนอหาสกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔

สรางแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยนร

น าแบบทดสอบสการทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

ปรบปรงกระบวนการสอนใหเปนไปตามเกณฑมาตรฐาน

ผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท ๔

แผนภาพท ๔.๑ องคความรทไดรบจากการวจย

๖๗

องคความรทไดจากการวจยสรปเปน Mapping ดงน

ภาพประกอบองคความรในการวจย

การจดการเรยนร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม

รายวชาพระพทธศาสนา

สงเคราะหเนอหาสกระบวนการเรยนรแบบอทธ

บาท๔

น าแบบทดสอบสการทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

ปรบปรงกระบวนการสอนใหเปนไปตามเกณฑมาตรฐาน

การพฒนาผลสมฤทธการเรยนรแบบอทธบาท๔

บทท ๕

สรป อภปรายผลการวจยและขอเสนอแนะ

การศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ” เปนการวจยเชงคณภาพแบบทดลอง (Experimental Research) ซงผวจยด าเนนการส ารวจตามแบบทดลองกลมเดยว ทดสอบกอนเรยนและทดสอบหลงเรยน (One Group Pretest – Posttest Design) โดยมวตถประสงคของการวจย ไดแก

๑) เพอพฒนาผลสมฤทธในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

๒) เพอเปรยบเทยบผลสมฤทธ ในวชาพระพทธศาสนาของ นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค กอนเรยนและหลงเรยน

ดวยวธการสอนแบบพฒนาผลสมฤทธของผเรยนกอนและหลงเรยน ผวจยน าเสนอ สรปอภปรายผลและขอเสนอแนะจากการวจยตามล าดบดงน

๕.๑ สรปผลการวจย ๕.๒ อภปรายผลการวจย ๕.๓ ขอเสนอแนะ

๕.๑ สรปผลการวจย จากการศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชน

มธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ” ผวจยไดสรปผลของการวจยไดดงน

๕.๑.๑ ผลสมฤทธของเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

ผลสมฤทธของกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคาเทากบ ๐.๕๗ แสดงวา ผเรยนมพฒนาการ ความกาวหนาในการเรยนร เพราะมคะแนนทดสอบเพมขน

๕.๑.๒ ประสทธภาพกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ของน กเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

๖๙

แบบทดสอบกอนเรยนร โดยรวม คะแนน ๕๒๑ คาเฉลยอยท ๑๗.๓๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๔.๖๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๑,๒๐๐ คดเปนรอยละ ๔๓.๔๒

แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนมากทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๑ (พระพทธเจา) โดยคะแนน ๑๓๙ คาเฉลยอยท ๔.๖๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๓๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๖.๓๓

แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนรองมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๓ (พระสงฆ) โดยคะแนน ๑๓๓ คาเฉลยอยท ๔.๔๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๖๑ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๔.๓๓

แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนถดมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๔ (การปฏบตเปนชาวพทธทด) โดยคะแนน ๑๒๗ คาเฉลยอยท ๔.๒๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๕๒ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๒.๓๓

แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนนอยทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๒(พระธรรม) โดยคะแนน ๑๒๒ คาเฉลยอยท ๔.๐๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๓๑ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๐.๖๗

แบบทดสอบหลงเรยนร โดยรวม คะแนน ๙๐๘ คาเฉลยอยท ๓๐.๒๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๓.๙๖ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๑,๒๐๐ คดเปนรอยละ ๗๕.๖๗

แบบทดสอบหลงเรยนร ทนกเรยนไดคะแนนมากทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๑(พระพทธเจา) โดยคะแนน ๒๓๔ คาเฉลยอยท ๗.๘๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๔๐ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๘.๐๐

แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนรองมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๔(การปฏบตเปนชาวพทธทด) โดยคะแนน ๒๓๓ คาเฉลยอยท ๗.๗๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๒๒ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๗.๖๗

แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนถดมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๓ (พระสงฆ) โดยคะแนน ๒๓๑ คาเฉลยอยท ๗.๗๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๕๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๗.๐๐

แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนนอยทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๒(พระธรรม) โดยคะแนน ๒๑๐ คาเฉลยอยท ๗.๐๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๖๐ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๐.๐๐

๕.๑.๓ เปรยบเทยบผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

การวเคราะหความตางของผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ วเคราะหไดดงน

๗๐

คะแนนแบบทดสอบความรกอนการเรยนรของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคะแนน ๕๒๑ คาเฉลยอยท ๑๗.๓๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๔.๖๓ จากคะแนนทงหมด ๑,๒๐๐ คะแนน คดเปนรอยละ ๔๓.๔๒

คะแนนแบบทดสอบความรหลงการเรยนรของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคะแนน ๙๐๘ คาเฉลยอยท ๓๐.๒๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๓.๙๖ จากคะแนนทงหมด ๑,๒๐๐ คะแนน คดเปนรอยละ ๗๕.๖๗

ความตางของผลสมฤทธกอนและหลงการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โดยรวมตางกน ๓๘๗ คะแนน คาเฉลยอยท ๑๒.๙๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๒.๔๐ เมอพจารณาเปนรายบคคลแลวโดยรวมแลวนนมพฒนาการ ความกาวหนาตอการเรยนรแบบอทธบาท ๔ คดเปนรอยละ ๕๙.๕๕ ซงนนหมายความวา นกเรยนตอบสนองตอกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔ เพราะมความแตกตางกนระหวางกอนเรยนและหลงเรยน

การวเคราะหความตางของผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ กอนและหลงเรยนร

การทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยนของนกเรยนแบบทดสอบจ านวน ๔๐ ขอ คะแนนเตม ๔๐ คะแนน ท าการหาคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน และเปรยบเทยบคะแนนเฉลยของนกเรยน กอนและหลงการเรยนร โดยใช t – test (Dependent Samples)

พบวา การทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยนรของนกเรยนดวยแบบทดสอบจ านวน ๔๐ ขอ คะแนนเตม คะแนน ด าเนนการหาคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน และเปร ยบเทยบคะแนนเฉลยของนกเรยน กอนและหลงการเรยนร มผลส าสมฤทธทางการเรยนรหลงการเรยนรสงกอนการเรยนรอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๕

๕.๒ อภปรายผลการวจย จาการศกษา “การพฒนาผลสมฤทธในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาป

ท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ” มประเดนอภปรายผลการวจยดงน

๕.๒.๑ ผลสมฤทธของกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

ผลสมฤทธของกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคาเทากบ ๐.๕๗ แสดงวา ผเรยนมพฒนาการ ความกาวหนาในการเรยนร เพราะมคะแนนทดสอบเพมขน ทงนอาจเปนเพราะวา นกเรยนตองไดรบการเรยนรทเหมาะสมกบตนเอง เพอใหเกดความเหมาะสมกบวย ซงสอดคลองกบงานวจยของ พระปลดสาธต อมโร (จนดารอง) ไดวจยเรอง ศกษาการจดการเรยนการสอนวชา พระพทธศาสนาในโรงเรยน ประถมศกษาปท ๖ เขตบางคอแหลม สงกด

๗๑

กรงเทพมหานคร ผลวจยพบวา ๑) การจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน ประถมศกษาปท ๖เขตบางคอแหลม สงกด กรงเทพมหานคร ทกดาน อยในระดบมาก รายขอเมอเรยงจากนอยไปหามาก ทกดานอยในระดบมาก คอ ดานกระบวนการเรยนร ดานกจกรรม ดานการวดและประเมนผลการเรยนร ดานสอ ตามล าดบ ๒) ปญหาและอปสรรคในการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน ประถมศกษาปท ๖ เขต บางคอแหลม สงกดกรงเทพมหานคร พบวา ปญหาและอปสรรคในดานกระบวนการเรยนร คอ ผเรยน เกดการเรยนรนอย เนองจากวธสอนของครไมเปนระบบ ดานสอการเรยนร พบวา ไมมการน าสอ เทคโนโลยมาใชประโยชนเทาทควร ดานกจกรรม พบวา กจกรรม ในการสงเสรมอยในระดบนอย ดานการ วดและประเมนผลการเรยนร พบวา วดผลและประเมนผลเนนทเนอหาวชาเทานน การทดสอบเนอหาของ วชายากเกนไป ๓) แนวทางการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน ประถมศกษาปท ๖ เขตบางคอแหลม สงกดกรงเทพมหานคร พบวา กระบวนการเรยนรครควรใหความใสใจมากขน และควร จดการเรยนการสอนใหดงดดความสนใจ ดานสอการเรยนร ควรมสอททนสมย ดานกจกรรม ควรม กจกรรมทชวยสงเสรมนกเรยนเพมมากขน ดานวดและประเมนผล ควรมการวดและประเมนผลให ครอบคลมเนอหาวชา ขอสอบเหมาะสมกบพนฐานของเดก1

๕.๒.๒ ประสทธภาพกระบวนการจดการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

คะแนนจากการท าแบบทดสอบกอนเรยนร โดยรวม คะแนน ๕๒๑ คาเฉลยอยท ๑๗.๓๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๔.๖๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๑,๒๐๐ คดเปนรอยละ ๔๓.๔๒ แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนมากทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๑ (พระพทธเจา) โดยคะแนน ๑๓๙ คาเฉลยอยท ๔.๖๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๓๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๖.๓๓ แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนรองมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๓ (พระสงฆ) โดยคะแนน ๑๓๓ คาเฉลยอยท ๔.๔๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๖๑ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๔.๓๓ แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนถดมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๔ (การปฏบตเปนชาวพทธทด) โดยคะแนน ๑๒๗ คาเฉลยอยท ๔.๒๓ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๕๒ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๒.๓๓ แบบทดสอบกอนเรยนรทนกเรยนไดคะแนนนอยทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๒ (พระธรรม) โดยคะแนน ๑๒๒ คาเฉลยอยท ๔.๐๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๓๑ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๔๐.๖๗ ทงนอาจเปนเพราะนกเรยนมความรหรอความสนใจในเรองเฉพาะทตอนสนใจเทานน อาจมบางคนทไมไดสนใจจงท าใหเกดความไมเขาใจ ซงสอดคลองกบงานวจยของ พระชยสฤษด นรสสโร (ไตรรตน) ไดวจยเรองการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ในโรงเรยนมธยมวดดาวคนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร ผลการวจยพบวา ๑) การ

1 พระปลดสาธต อมโร (จนดารอง) “ศกษาการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ในโรงเรยนประถมศกษาปท ๖ เขตบางคอแหลม สงกดกรงเทพมหานคร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๕๘), หนา ๖๕. ๓๕

๗๒

จดการเรยนการสอน วชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมวดดาวคนอง สรปรวมทกดาน พบวา ในภาพรวมสภาพการจดการ เรยนการสอนอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา ทกดานมระดบการจดการเรยนการสอน อยในระดบสง โดยดานทมระดบการจดการเรยนการสอนสงสดไดแก ดานการวดและการประเมนผลการ เรยนร รองลงมา คอดานกระบวนการเรยนร ดานสอการเรยนรและขอทมคาเฉลยต าสด ไดแก ดาน กจกรรมการเรยนร ๒) ปญหาและอปสรรค ในการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน มธยม วดดาวคนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร จากปญหาและอปสรรคในดานกระบวนการเรยนร คอ ผเรยน เกดการเรยนรนอยเนองจากครใชวธการสอนทไมคอยเปนระบบ ในกระบวนการเรยน ขาดแรงจงใจ ใน ดานสอการเรยนร ไมมการน าสอเทคโนโลยมาใชประโยชนเทาทควร ในดานกจกรรมการเรยนรเปน กจกรรมทสงเสรมการเรยนรของนกเรยนอยในระดบนอยสวนมากมเพยงการเรยนรในหองเรยนเทานน และในดาน การวดและประเมนผลการเรยนร การวดผลและประเมนผลเปนเพยงบางสวนของเนอหาวชา เทานน การทดสอบเนอหาวชามความยากเกนไป ๓) แนวทางการจดการเรยนการสอนวชา พระพทธศาสนา ในโรงเรยนมธยม วดดาวคะนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร พบวา ดานกระบวนการ เรยนร ครควรใสใจในการสอนใหมากขนและควรจดการเรยนการสอนทนาตนเตนและดงดดใหผเรยน สนใจ ดานสอการเรยนร ควรมการเรยนการสอนททนสมย ดานกจกรรมการเรยนร ควรมกจกรรม ทชวยสงเสรม การเรยนรของนกเรยนเพมขน และดานการวดและประเมนผลการเรยนร ควรม การวดผลและ ประเมนผลใหครอบคลมเนอหาวชา และควรออกขอสอบซงเหมาะสมกบพนฐานความรของนกเรยน2 คะแนนจากการท าแบบทดสอบหลงเรยนร โดยรวม คะแนน ๙๐๘ คาเฉลยอยท ๓๐.๒๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๓.๙๖ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๑,๒๐๐ คดเปนรอยละ ๗๕.๖๗ แบบทดสอบหลงเรยนร ทนกเรยนไดคะแนนมากทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๑ (พระพทธเจา) โดยคะแนน ๒๓๔ คาเฉลยอยท ๗.๘๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๔๐ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๘.๐๐ แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนรองมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๔ (การปฏบตเปนชาวพทธทด) โดยคะแนน ๒๓๓ คาเฉลยอยท ๗.๗๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๒๒ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๗.๖๗ แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนถดมา ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๓ (พระสงฆ) โดยคะแนน ๒๓๑ คาเฉลยอยท ๗.๗๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๕๓ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๗.๐๐ แบบทดสอบหลงเรยนรทนกเรยนไดคะแนนนอยทสด ไดแก แบบทดสอบการเรยนรท ๒ (พระธรรม) โดยคะแนน ๒๑๐ คาเฉลยอยท ๗.๐๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๑.๖๐ จากคะแนนของแบบทดสอบกอนเรยนทงหมด ๓๐๐ คดเปนรอยละ ๗๐.๐๐ ทงนอาจเปนเพราะเมอนกเรยนไดเกดการเรยนรโดยใชหลกอทธบาท ๔ โดยหลกฉนทะ ความพอใจ เมอนกเรยนเกดความพอใจแลวกจะเกดความพยายามตามมาและกจะเกดการใชปญญาพจารณา หมนขยนทบทวนกจะเกดความรความเขาใจยงขนได ซงสอดคลองกบงานวจยของ ปรชา ปรชาโน (แสงราม) ไดท าการวจยเรอง การศกษาปญหาการเรยนการสอนวชา

2 พระชยสฤษด นรสสโร (ไตรรตน),“การจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน มธยม

วด ดาวคนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร,” วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬา ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา ๘๒. ๓๔

๗๓

พระพทธศาสนาในสถานศกษา : กรณศกษาโรงเรยนสตรวดระฆง เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานครผล การศกษาพบวา ๑) ดานกจกรรมการเรยนการสอน โดยรวมอยในระดบนอย ๒) ดานสอการเรยนการสอน โดยรวมอยในระดบนอย เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา ระดบปญหาอยในระดบปานกลาง คอ มงบประมาณในการจดหาวสดอปกรณและสอการสอน เชน รปภาพวดทศน มวนเทปบนทกเสยง อยางพอเพยง และมเพยงเรองใชบทความสน ๆ ทเกยวกบการ ท าบญในวนส าคญทางพทธศาสนา เพอใหนกเรยนเกดความศรทธา มระดบปญหาอยในระดบมาก ๓) ดานการวดและประเมนผลโดยรวมอยในระดบนอย เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา อยในระดบนอยในทกขอ ดงนน จากการศกษาผลงานวจยเกยวกบการจดการเรยนร สวนใหญมงศกษาวธการจดการ เรยนรของกลมนกเรยน คมอในการใชสอน เนอหาตามหลกสตร ประสทธภาพในการ จดการเรยนร กระบวนการในการจดการเรยนร ผลสมฤทธทไดจากการจดการเรยนร จากกลมสาระการเรยนรสงคม ศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ในรายวชาพระพทธศาสนา ในการประยกตดวยหลกอทธบาท ๔ ไดแก ฉนทะ วรยะ จตตะ และวมงสา ในทางพระพทธศาสนา เ พอหาวธสงเสรมและพฒนาหาแนวทางในการ จดการเรยนร ใหมประสทธภาพ3

๕.๒.๓ เปรยบเทยบผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

การทดสอบผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนร สาระการเรยนรส งคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ วเคราะหไดดงน คะแนนแบบทดสอบความรกอนการเรยนรของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคะแนน ๕๒๑ คาเฉลยอยท ๑๗.๓๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๔.๖๓ จากคะแนนทงหมด ๑,๒๐๐ คะแนน คดเปนรอยละ ๔๓.๔๒ คะแนนแบบทดสอบความรหลงการเรยนรของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ มคะแนน ๙๐๘ คาเฉลยอยท ๓๐.๒๗ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๓.๙๖ จากคะแนนทงหมด ๑,๒๐๐ คะแนน คดเปนรอยละ ๗๕.๖๗ ความตางของผลสมฤทธกอนและหลงการเรยนรแบบอทธบาท ๔ สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โดยรวมตางกน ๓๘๗ คะแนน คาเฉลยอยท ๑๒.๙๐ สวนเบยงเบนมาตรฐานอยท ๒.๔๐ เมอพจารณาเปนรายบคคลแลวโดยรวมแลวนนมพฒนาการ ความกาวหนาตอการเรยนรแบบอทธบาท ๔ คดเปนรอยละ ๕๙.๕๕ ซงนนหมายความวานกเรยนตอบสนองตอกระบวนการเรยนรแบบอทธบาท ๔ เพราะมความแตกตางกนระหวางกอนเรยนและหลงเรยน ทงนอาจเปนเพราะนกเรยนไมไดมความรความเขาใจเรองของพระรตนตรยและชาวพทธ หรออาจจะรไมตรงกบทตองท าการทดสอบ ดงนนจงควรมการใหความรนกเรยนเสมอ เพอใหเกดการพฒนาและความกาวหนา ซงสอดคลองกบงานวจยของ จนตนา จรยานนท สรปผลการวจยถงความพงพอใจของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาโดยพระสงฆ พบวา ความพงพอใจของนกเรยนในดานเนอหาวชา เกยวเนองดวยทงปรยตและปฏบตโดยเฉพาะอยางยงวชาการบรหารจตเจรญปญญา เชน การเดนจงกรม และ

3 ปรชา ปรชาโน (แสงราม), “การศกษาปญหาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในสถานศกษา :

กรณศกษาโรงเรยนสตรวดระฆง เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร”, วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๗๗-๗๘.

๗๔

วปสสนากรรมฐานนนเปนวชาทตองปฏบต ผทจะอธบายเนอหาวชาใหเปนรปธรรมไดนน จะตองเปนผทมประสบการณมาเปนเวลานานหลายป จงจะปฏบตไดถกตอง หรออธบายสงทเปนนามธรรมใหเปนรปธรรมใหนกเรยนไดเขาใจ ไมเบอหนาย สงเหลานเปนเรองไมงายส าหรบครฆราวาสหรอแมพระภกษผขาดประสบการณทางการศกษาทดพอ ดงนน พระภกษผปฏบตดปฏบตชอบ จงสามารถถายทอดประสบการณททานไดประพฤตปฏบตไดดกวาผสอนทเปนฆราวาสยกตวอยางเชน เรองตาง ๆ ทเปนนทานชาดก ซงมอยหลายเรอง ครฆราวาสไมสามารถทจะถายทอดไดดเทากบพระสงฆ นทานชาดกนจะท าใหเดกสามารถสรางจนตนาการและสะสมเรองราวไว เมอเจอปญหาในแบบของนทานชาดกกสามารถน ามาแกปญหาได เชน เรองพระมหาชนก ซงไดแสดงถงบารมของผมความเพยรพยายามอยางสงสด หรอเรองนกแขกเตาเลยงพอแม ซงแสดงถงความกตญญ4 การวเคราะหความตางของผลสมฤทธกอนเรยนรและหลงเรยนร สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม รายวชาพระพทธศาสนา ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ กอนและหลงเรยนร การทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยนของนกเรยนแบบทดสอบจ านวน ๔๐ ขอ คะแนนเตม ๔๐ คะแนน ท าการหาคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน และเปรยบเทยบคะแนนเฉลยของนกเรยน กอนและหลงการเรยนร โดยใช t – test (Dependent Samples) พบวา การทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยนรของนกเรยนดวยแบบทดสอบจ านวน ๔๐ ขอ คะแนนเตม คะแนน ด าเนนการหาคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน และเปรยบเทยบคะแนนเฉลยของนกเรยน กอนและหลงการเรยนร มผลส าสมฤทธทางการเรยนรหลงการเรยนรสงกอนการเรยนรอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๕ ทงนอาจเปนเพราะวา นกเรยนตองมครหรอผสอนทเปนผเชยวชาญในการสอนเดก เพอจะไดเขาใจนกเรยนตามวย ดวยความเหมาะสมกบอายดวย ซงสอดคลองกบงานวจยของ พทกษ ลนาลาด ไดศกษาเรอง วเคราะหปญหาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในปจจบน พบวา ปญหาการเรยนการสอนพระพทธศาสนาในปจจบน ปญหาและอปสรรคสวนใหญมทศนคตหรอความรสกทไมด เพราะครผสอนถายทอดไมด จงท าใหรสกเบอหนายและไมอยากทจะเรยน ดงนน จงสามารถสรปประเดนปญหาและอปสรรคได ดงน ๑. ครขาดเทคนคและวการในการสอน และสอนแบบบรรยายมากเกนไป จงท าใหใหนกเรยนรสกเบอและมทศนะคตทไมดตอวชาพระพทธศาสนา ๒. ครใชสอในการสอนนอยเกนไปหรอแทบไมไดใชสอในการสอนเลย5

๕.๒.๔ ผลการทดสอบสมมตฐานของการวจย ผลเปรยบเทยบทางการเรยนรกอนเรยนและหลงเรยนรของนกเรยนจากการพฒนา

ผลสมฤทธในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค หลงเรยนสงกวากอนเรยน ซงสอดคลองกบงานวจยของ ครวญศร ประยงค ไดวจยเรอง “วเคราะหปญหาการสอนวชาพระพทธศาสนาระดบมธยมศกษาปท ๒ ตามความคดเหนของครผสอนวชาพระพทธศาสนา ในเขตกรงเทพมหานคร

4 จนตนา จรยานนท. ความพงพอใจของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนปลายทมตอพระสงฆผสอนวชา

พระพทธศาสนา ในเขตกรงเทพมหานคร.วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาพระพทธ ศาสนา, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๙, หนา ๑๕๘ – ๑๕๙.

5 พทกษ ลนาลาด “วเคราะหปญหาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในปจจบน”, พทธศาสนศกษา, ปท ๑๓ ฉบบท ๓ (กนยายน-ธนวาคม ๒๕๔๙) : หนา ๗๒

๗๕

ผลการวจยพบวา โดยภาพรวมครผสอนวชาพระพทธศาสนามระดบความคดเหนเกยวกบปญหา การสอนวชาพระพทธศาสนาวา มปญหาพอสมควร จาการทดสอบสมมตฐานพบวา อาย ประสบการณ ในการสอนวชาพระพทธศาสนา จ านวนคาบทสอนวชาพระพทธศาสนาตอสปดาห และการฝกอบรมมผลตอความคดเหนเกยวกบปญหาการสอนวชาพระพทธศาสนา ขอเสนอแนะจากกลมตวอยาง คอ ควรมคมอใหครผสอนทกคน และมการอบรมหรอสมมนาเพอใหครผสอนมการพฒนาตนเองใหดขน และผวจยไดเสนอโครงการฝกอบรมหลกสตรการผลตสอเพอการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา

๕.๓ ขอเสนอแนะ

จากการศกษาวจยเรอง “การพฒนาผลสมฤทธในวชาพระพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ” ผวจยมขอเสนอแนะดงน

๕.๓.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย ภาครฐและเอกชนควรมนโยบายสงเสรมและสนบสนนการท าวจยเกยวกบการพฒนา

ผลสมฤทธวชาพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

๕.๓.๒ ขอเสนอแนะตอการน าไปใช ๑) การจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาทดควรทจดท าเปนคมอทครสงคมศกษา

สามารถจะน าไปใชประโยชนไดอยางแทจรงโดยเฉพาะการเสนอแนวทางการน าพทธวธและกระบวนการคดแบบอทธบาท ๔ ไปใชในการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาไดอยางมประสทธภาพ

๒) การจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนานนสามารถใชเปนคมอเพอจดการเรยนการสอนในสาระท ๑ ศาสนา ศลธรรม จรยธรรมในกลมสาระการเรยนรสงคมศกษาศาสนาและวฒนธรรมตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช ๒๕๕๑ โดยเฉพาะในสวนของวชาพระพทธศาสนาใหกบผเรยนในทกระดบชนทงระดบประถมศกษาและมธยมศกษาทกชนป

๓) ผสอนในกลมสาระการเรยนรอนๆ สามารถนาแนวคดและรายละเอยดในประมวลสาระ การจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา โดยเฉพาะวธสอนทเนนพทธวธและกระบวนการคดทเนนการคดแบบอทธบาท ๔ ไปประยกตใชในการจดการเรยนการสอนในกลมสาระการเรยนรทครผสอนรบผดชอบอย

๕.๓.๓ ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป ๑) ควรน าแนวทางในการจดการเรยนร โดยใชหลกธรรมตางๆ มาประยกตใหมากขนเพอ

ทดลอง เ พอจะได เปนแนวทางการพฒนารปแบบการเรยนการสอนโดยมงใหนกเรยนเกดความกาวหนาและพฒนาการทางกายและจตใจ

๒) ควรมการเปรยบเทยบกลมทดลองในแตละหลกธรรมอนๆ เขามาเพอหาความเหมาะสมแตละสถานการณกบหลกธรรม

๗๖

๓) ควรมการจดการเรยนรเพอปลกฝง คณธรรมจรยธรรมใหแกนกเรยน ใหนกเรยนเหนความส าคญของความสงบสขอยางแทจรง

บรรณานกรม

๑.ภาษาไทย ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

________ .พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐. ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ. การจดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา‚

๒๕๔๕. กาญจนา คณารกษ. การออกแบบการเรยนการสอน. พมพครงท ๓. นครปฐม: คณะศกษาศาสตรมหาวทยาลย

ศลปกร, ๒๕๕๒. โกมล ไพศาล. การจดการเรยนรทผเรยนเปนผสรางความรเองในรายวชา คณตศาสตรวเคราะห. กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา, ๒๕๕๔. ดวงเดอน พนธมนาวน. การบรหารงานบคคลแผนใหม. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพาณช, ๒๕๔๔. ดวงเดอน ศาสตรภทร. “จตวทยาและจตวทยาพฒนาการ”. สารานกรมศกษาศาสตร. ฉบบรวมเฉพาะเรอง

อนดบ ๕ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ: ส านกพมพพฒนาศกษา, ๒๕๔๗. ทศนา แขมมณ. ศาสตรการสอน : องคความรเพอการจดกระบวนการเรยนรทมประสทธภาพ. พมพครงท ๓.

กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๗. ธนวฒน ธตธนานนท. เอกสารประกอบการสอนรายวชา การวดและประเมนผลการศกษา. กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา, ๒๕๕๖. ธานนทร ศลปจาร .การวจยและวเคราะหขอมลทางสถต. กรงเทพมหานคร : บสซแสนอารแอนดด,

๒๕๕๒, ประนอม บญนธประเสร. ส านกสงเสรมวชาการและงานทะเบยน คมอการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ.

กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม, ๒๕๖๐. ปน มทกนต พ.อ. ปฏบตตามธรรมะประสบความส าเรจ. กรงเทพมหานคร: มงคลสาร. ๒๕๓๙. พงษพนธ พงษโสภา. พฤตกรรมกลม. กรงเทพมหานคร: พฒนาศกษา. ๒๕๔๒. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหานคร :

สหธรรมกจ ากด, ๒๕๔๙), พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พทธธรรม. พมพครงท ๖. ฉบบปรบปรงและขยายความ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๓๘. _________.พทธธรรม. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. _________.ธรรมะกบการท างาน. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: สขภาพใจ, ๒๕๔๓.

๗๗

พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต). “อทธปาทกถา” พทธจกร. กรงเพทมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ไพฑรย สนลารตน. ความรคคณธรรม. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, ๒๕๔๒.

ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๒ และทแกไขเพมเตม (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๔๕. กรงเทพมหานคร: สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, ๒๕๔๕.

สทธพงษ ศรวชย. “หลกการบรหารการศกษาตามแนวพทธศาสตร”. สารนพนธพทธศาสตรบณฑต. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐.

สวทย มลคาและอรทย มลคา. ๒๐วธการจดการเรยนร. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร: โรงพมพภาพพมพ, ๒๕๕๓.

สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน), ๔๕ พรรษาของพระพทธเจา (ฉบบรวมเลม), พมพครงท ๓, กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๙, เสฐยรพงษ วรรณปก, บางแงมมเกยวกบพระพทธองค, กรงเทพมหานคร : อมรนทร บคเซนเตอร, ๒๕๔๔, แสง จนทรงาม, วธสอนของพระพทธเจา, กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐, (๒) วทยานพนธ จนตนา จรยานนท. ความพงพอใจของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนปลายทมตอพระสงฆผสอนวชา

พระพทธศาสนา ในเขตกรงเทพมหานคร.วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาพระพทธ ศาสนา, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๙,

ธนชกร กรตเสถยร, “ศกษาการใชวาจาสรางสรรคในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๐,

บญญต คมภย .พฤตกรรมการสอนของคร, ศกษากรณโรงเรยนลาดทพรสพทยาคม กรมสามญศกษา กระทรวงศกษาธการ.วทยานพนธการศกษามหาบณฑต.สาขาวชาการบรหารการศกษา. คณะศกษาศาสตร. มหาวทยาลยนเรศวร. พ.ศ. ๒๕๔๑,

บญชม ศรสะอาด .การวจยเบองตน. พมพครงท ๒, กรงเทพมหานคร : สวรยาสาสน จ ากด, ๒๕๓๗, ปรชา ปรชาโน (แสงราม). “การศกษาปญหาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในสถานศกษา : กรณศกษา

โรงเรยนสตรวดระฆง เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร”. วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

ประภา ตลานนท. ความพงพอใจตอสภาพการเรยนการสอน ของนกศกษาทางไกลสายสามญระดบมธยมศกษาตอนตน ในอ าเภอชายแดน ของจงหวดสระแกว. วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต.สาขาวชาการศกษาผใหญ บณฑตวทยาลย,มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร. พ.ศ. ๒๕๔๐.

๗๘

พระครสงฆรกษวนย ปาสาทโก (วงษสเทพ). “การจดการเรยนการสอนของครส านกเรยน พระปรยตธรรมแผนกธรรม เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๕๖.

พระเลอน อมโร (สงหเจรญ). “การจดกจกรรมการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา โรงเรยนวดบางนานอก เขตบางนา กรงเทพมหานคร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

พระชยสฤษด นรสสโร (ไตรรตน),“การจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน มธยมวดดาวคนอง เขตธนบร กรงเทพมหานคร,” วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

พระปลดสาธต อมโร (จนดารอง) “ศกษาการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ในโรงเรยนประถมศกษาปท ๖ เขตบางคอแหลม สงกดกรงเทพมหานคร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘.

พระมหาสมคด โครธา. การใชอทธบาท ๔ ในการเรยนของพระนสตมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ปรญญานพนธ การบรหารการศกษา. (การอดมศกษา). บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๔๗.

พระราตร สรจนโท (ศรราชา). ทศนคตของครและนกเรยนทมตอพระภกษผสอนในโรงเรยนเขตธนบร สงกดส านงานเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร เขต ๓.วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต.สาขาวชาการบรหารการศกษา.คณะครศาสตร. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พ.ศ. ๒๕๕๔,

พนดา สนสวรรณ และคณะ “สภาพกาเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ตามหลกสตรพทธศกราช ๒๕๒๔ ของครผสอนในระดบมธยมศกษาตอนตน เขตการศกษาท ๘ “ วทยานพนธ

ศกษา ศาสตรมหาบณฑต” สาขาการสอนสงคมศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม ๒๕๔๖

พทกษ ลนาลาด “วเคราะหปญหาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในปจจบน”, พทธศาสน ศกษา, ปท ๑๓ ฉบบท ๓ (กนยายน-ธนวาคม ๒๕๔๙)

(๓) วารสารวชาการ/บทความ วรวทย วศนสรากร. “พทธศาสนการเรยนร”. วารสารสารานกรมศกษาศาสตร กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศร

นครนทรวโรฒ, ๒๕๔๕. พศษฐ ตนฑวณช. “แนวคดการจดการพฤตกรรมการเรยนรตามวตถประสงคการจดการศกษา ดานพทธ

พสยตามแนวคดของบลมและคณะปรบปรง”. วารสารมหาวทยาลยราชภฎลาปาง. ปท ๓ ฉบบท ๒ ตลาคม-มนาคม ๒๕๕๘.

๒. ภาษาองกฤษ Hills. Dictionary of education. London: Routledge & Kegan Payi, 1982. Applewhite,R.B. Organizational Behavior. New York: Prentice-Hall, 1964

๗๙

Beauchamp,George A. A curriculum theory. New Delhi: Enrage Publishing House. 1975 Buriel, R. Teacher-student interaction and their relationship to student

Achievement: A Comparison of Angle American and Mexican American children, Journal of Educational Psychology, 1983. Borquist, L. C. Job Satisfaction of administrators in a public subrubari school.

Dissertation Abstracts international, 1987. Camball, P.B. The implication of multiple perspectives on power of organization Development. Journal of Applied Behavioral science, 1989. Caldron L. A. Characteristics of the excellent teacher as perceived by student, Los

Angeles Community College. Dissertation Abstracts International, 49(9): 2512- A ; march, 1989.

Collmer, J. A. correlation study of principal leadership styles and teacher’ job satisfaction. Dissertation Abstracts International, 1990.

ภาคผนวก ก เครองมอทใชในงานวจย

- แผนการจดการเรยนร - แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

๘๑

แผนจดการเรยนรรายชวโมง (๑)

กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท ๒ หนวยการเรยนรท ๑ : พระพทธเจา เรอง ประวตพทธสาวก เวลาเรยน ๒ ชวโมง ภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๖๑ โรงเรยนบานปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ผสอน พระจราย อตตโม (มลมาก)

......................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร/ตวชวด มาตรฐานการเรยนร ส ๑.๑ รและเขาใจประวต ความส าคญ ศาสดา หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนเองนบถอและศาสนาอน มศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข ตวชวด

๑. อธบายการเผยแผพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอสประเทศเพอนบาน ๒. วเคราะหความส าคญของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอทชวยเสรมสรางความเขาใจอนด

กบประเทศเพอนบาน ๓. วเคราะหความส าคญของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอในฐานะทเปนรากฐานของ

วฒนธรรม เอกลกษณของชาตและมรดกของชาต ๔. อภปรายความส าคญของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอกบการพฒนาชมชนและการจด

ระเบยบสงคม ๕. เคราะหพทธประวตหรอประวตศาสดาของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

๒. จดประสงคการเรยนรสตวชวด ๑. การปฏบตตนอยางเหมาะสมตอบคคลตาง ๆ ตามหลกศาสนาท าใหอยรวม กนไดอยางสนตสข

ความมมรรยาทแสดงคณภาพชวตทด ๒. เขารวมศาสนพธดวยความเตมใจและปฏบตตามไดถกตองท าใหเกดความสข ๓. ปฏบตตนไดถกตองในวนส าคญทางศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด เปนความกตญญตอศาสนา

๓. สาระส าคญ ประวตพทธสาวกคอ ประวตของพระพทธเจาศาสดาของพระพทธศาสนา การศกษาพทธประวตในเรองการปลงอายสงขาร ปจฉมสาวก ปรนพพาน การถวายพระเพลงการแจกพระบรมสารรกธาตและประวตพทธสาวก พระราธเถระ ท าใหเราไดขอคดคณธรรม และแบบอยางทสามารถน าไปเปนแนวทางในการประพฤตปฏบตตนได ๔. สาระการเรยนร เขาใจวาสาวกของพระพทธเจาผประพฤตด ปฏบตชอบ และควรยดถอเปนแบบอยางในการด าเนนชวต ๕. เครองมอในการทดสอบนกเรยน

๑. แบบทดสอบกอนเรยนเรองพระพทธเจา ๒. แบบทดสอบหลงเรยนเรองพระพทธเจา

๘๒

บนทกหลงการสอน ๑. ผลการจดการเรยนร .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๒. ปญหา/อปสรรค ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๓. ขอเสนอแนะ/แนวทางการแกไข ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ลงชอ........................................................

(พระจราย อตตโม) ............./............../.............

๘๓

แบบทดสอบความรท ๑ เรองพระพทธเจา แบบทดสอบวดผลสมฤทธ กอนเรยน/หลงเรยน

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกกากบาทหนาขอทถกเพยงขอเดยว ๑. บคคลในขอใดทคอพระบดา และพระมารดาของเจาชายสทธตถะ

ก. พระเจาพมพสาร พระนางเรวด ข. พระเจาอโศกมหาราช พระนางพมพา ค. พระเจาพรหมทต พระนางสชาดา ง. พระเจาสทโธทนะ พระนางสรมหามายา

๒. สถานทใดเปนทประสตของพระพทธเจา ก. ใตตนสาละ ข. ใตตนไทร ค. ใตตนโพธ ง. ใตตนรงค

๓. อะไรเปนมลเหตแหงการตดสนพระทยออกผนวช ก. ความเบอหนาย ข. ความสขสวนพระองค ค. เทวทตทง ๔ ง. ราชสมบต

๔. การคนหาความจรงโดยวธทรมานตนของเจาชายสทธตถะ เรยกวาอะไร ก. ทกกรกรยา ข. ภาวนากรยา ค. สมถะกรยา ง. การบ าเพญเพยร

๕. ธรรมททรงแสดงครงแรกเรยกวาอะไร ก. พรหมวหาร ๔ ข. อทธบาท ๔ ค. กศลกรรม ง. ธมมจกกปวตนสตร

๖. เจาชายสทธตถะทรงชนะพญามารไดดวยบารมสงใด ก. บารม ๕ ประการ ข. บารม ๑๐ ประการ ค. ทศพธราชธรรม ง. กศลธรรม

๗. เจาชายสทธตถะทรงบรรลในขนปฏจจสมปบาทคอธรรมทอาศยกนและกนเกดขนเปนเหตและเปนผลเนองกนเหมอนลกโซจนตรสรธรรมใด

๘๔

ก. มรรค ๘ ข. อรยสจ ค. อทธบาท ง. พรหมวหาร

๘. ขอใดมใชความจรงอนประเสรฐทพระพทธเจาทรงตรสร ก. กรรม ข. สมทย ค. นโรธ ง. มรรค

๙. พระพทธเจาบรรลอาสวกขยญาณ คอ ก. ความรทแทจรง ข. ความรเปนเหตสนอาสวกเลส ค. ความเพยรพยายาม ง. ความดบทกข

๑๐. พระพทธเจาทรงเปรยบคนทฉลาดมากเหมอนสงใด ก. ดอกกหลาบ ข. ดอกราตร ค. ดอกชงโค ง. ดอกบวทพนน า

๘๕

แผนจดการเรยนรรายชวโมง (๒)

กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท ๒ หนวยการเรยนรท ๒ : พระธรรม เรอง พระธรรม (ธรรมะ) เวลาเรยน ๒ ชวโมง ภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๖๑ โรงเรยนบานปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ผสอน พระจราย อตตโม (มลมาก)

......................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร/ตวชวด มาตรฐานการเรยนร ส ๑.๑ รและเขาใจประวต ความส าคญ ศาสดา หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนเองนบถอและศาสนาอน มศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข ตวชวด

อธบาย วเคราะหความส าคญของค าสอนของพระพทธเจา หรอพระรตนตรยคอพระธรรม วามความส าคญตอตนเองกบสงคม ในการอยรวมกนไดอยางไร และสามารถประยกตใชในชวตประจ าวน สามารถน าไปแกไข ปฏบตประพฤตใหเกดประโยชนตอตนและผอนได ๒. จดประสงคการเรยนรสตวชวด

๑. การปฏบตตนอยางเหมาะสมตอบคคลตาง ๆ ตามหลกศาสนาท าใหอยรวม กนไดอยางสนตสข ความมมรรยาทแสดงคณภาพชวตทด

๒. เขารวมศาสนพธดวยความเตมใจและปฏบตตามไดถกตองท าใหเกดความสข ๓. ปฏบตตนไดถกตองในวนส าคญทางศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด เปนความกตญญตอศาสนา

๓. สาระส าคญ พระธรรม หมายถงธรรมะซงพระพทธเจาทรงคนพบและน าออกเผยแผ หรอค าสอนของพระพทธเจา เกยวกบความจรงตามธรรมชาตของทกขและวธการดบทกข ธรรมะของพระพทธเจานนแตเรมสบทอดกนดวยวธทองจ าแบบปากตอปาก เรยกวา "มขปาฐะ" สมยตอมาจงไดมการบนทกไวเปนลายลกษณอกษร คมภรทบนทกพระธรรมของพระพทธเจานน เรยกวา พระไตรปฎก และยงมคมภรอนๆ ทแตงภายหลงเพอขยายความอก ไดแก อรรถกถา ฎกา อนฎกา ตามล าดบ

ธรรมทพระพทธเจาทรงคนพบนน เปนสงทมอยแตเดมแลว ไมไดเกดขนพรอมพระพทธองค แตทรงเปนผคนพบแลวน ามาประกาศ อาจพอกลาวไดวาการเรยนรพระธรรม กคอการเรยนรธรรมดาโลก และเรยนรสงทเปนปกตทมบอเกดทมาวามาอยางไร เปนไปไดอยางไร ๔. สาระการเรยนร เขาใจวา พระธรรมหรอธรรมะนนสงใด มประโยชนอยางไร มความส าคญอยางไร สามารถน าไปประยกตใชไดในชวตประจ าวนของตนเอง ผอน ไมวาจะเปนญาตสนทมตรสหาย และในสงคมได ๕. เครองมอในการทดสอบนกเรยน

๑. แบบทดสอบกอนเรยนเรองพระธรรม ๒. แบบทดสอบหลงเรยนเรองพระธรรม

๘๖

บนทกหลงการสอน ๑. ผลการจดการเรยนร .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๒. ปญหา/อปสรรค ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๓. ขอเสนอแนะ/แนวทางการแกไข ..................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ลงชอ........................................................

(พระจราย อตตโม) ............./............../.............

๘๗

แบบทดสอบความรท ๒ เรองพระธรรม แบบทดสอบวดผลสมฤทธ กอนเรยน/หลงเรยน

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกกากบาทหนาขอทถกเพยงขอเดยว ๑. ขอใดคอประโยชนของการประพฤตธรรม ทส าคญทสด ?

ก. มความสงบสข ข. เปนผไมประมาท ค. ไมกอเวร ง. เปนผน าศาสนาใหเจรญ

๒. สปปรสธรรมมความหมายตามนยตรงตามขอใด ? ก. ธรรมทท าใหเปนคนด ข. ธรรมส าหรบมวลชน ค. ธรรมทเปนแนวทางชวต ง. ธรรมทท าใหพนทกข

๓. ขอใดทเปนสาเหตใหเกดทกข ทส าคญทสด ? ก. ความยากจน ข. ความรอน หนาว ค. ความเจบปวย ง. ความอยาก

๔. การฟงธรรมตามกาล กอใหเกดประโยชนในขอใดทส าคญทสด ? ก. ไดฟงในสงทไมเคยไดฟงมากอน ข. มความรแจมแจงขน ค. แกขอสงสยได ง. ไดแนวทางประพฤตปฏบตตนไดอยางถกตอง

๕. บทพระธรรมคณทกลาววา “สวากขาโต ภควตา ธมโม” มความหมายตรงกบขอใด ก. พระธรรมนผปฏบตตามจะเหนไดดวยตนเอง ข. พระธรรมเปนค าสอนทพสจนได เพราะเปนของทจรง ค. พระธรรมเปนค าสอนทควรนอมน าใจเพอยดถอเปนหลกปฏบต

ง. พระธรรมเปนค าสอนอนพระผมพระภาคเจาตรสไวดแลว เปนความจรงแท เปนหลกครองชวตอน ประเสรฐ

๖. ขอใดหมายถง “แกวอนประเสรฐ 3 ดวง” ก. ศล ทาน ภาวนา ข. ศล สมาธ ปญญา ค. พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ง. ละความชว ประพฤตด ท าจตใจใหบรสทธ ๗. บคคลประเภทเนยยะ ตองใชวธการใดถงจะสามารถเขาใจในสจธรรมได

๘๘

ก. เพยงไดฟงธรรมแลวกสามารถเขาใจไดทนท ข. เมอไดฟงธรรม ไมวาจะพากเพยรเทาใดกไมสามารถเขาใจได ค. เมอไดฟงธรรมแลว ถาไดจ าแนกขยายความออกไปกสามารถเขาใจได ง. เมอไดฟงธรรมแลว หากเอาใจใส พากเพยร ตรตรอง สอบถาม กสามารถเขาใจในธรรมได

๘. การท าบญคอการท าใหเกดความสขความเจรญ ซงสมพนธกบขอใด ก. เหตของบญ ข. ผลของบญ ค. ภาวะทางจตใจ ง. บคลกภาพทางกาย

๙. “กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก ” มความสมพนธกบขอใด ก. ท าดไดด ท าชวไดชว ข. ร าไมดโทษปโทษกลอง ค. ความดไมมขาย อยากไดตองท าเอง ง. คบคนพาล พาลไปหาผด คบบณฑต บณฑตพาไปหาผล

๑๐. ค ากลาวทวา “ไมยกตนขมทาน” สมพนธกบหลกปฏบตในการบรรยายธรรมขอใด ก. บรรยายธรรมดวยจตเมตตา ข. อธบายตามเนอหาและหลกการ ค. ชแจงยกเหตผลประกอบใหเขาใจ ง. ไมบรรยายธรรมเพราะเหนแกผลประโยชน

๘๙

แผนจดการเรยนรรายชวโมง (๓)

กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท ๒ หนวยการเรยนรท ๓ : พระสงฆ เรอง ความรทวไปเกยวกบพระสงฆ เวลาเรยน ๒ ชวโมง ภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๖๑ โรงเรยนบานปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ผสอน พระจราย อตตโม (มลมาก)

......................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร/ตวชวด มาตรฐานการเรยนร ส ๑.๑ รและเขาใจประวต ความส าคญ ศาสดา หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนเองนบถอและศาสนาอน มศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข ตวชวด

๑. อธบายการเกดขนของพระรตนตรยได ๒. อภปราย วเคราะหความส าคญของพระสงฆตอชมชนและการจดระเบยบสงคม

๒. จดประสงคการเรยนรสตวชวด ๑. การปฏบตตนอยางเหมาะสมตอบคคลตาง ๆ ตามหลกศาสนาท าใหอยรวม กนไดอยางสนตสข

ความมมรรยาทแสดงคณภาพชวตทด ๒. เขารวมศาสนพธดวยความเตมใจและปฏบตตามไดถกตองท าใหเกดความสข ๓. ปฏบตตนไดถกตองในวนส าคญทางศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด เปนความกตญญตอศาสนา

๓. สาระส าคญ พระสงฆ จดเปนหนงในพระรตนตรย ซงไดแก พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ ภกษรปแรกใน

พระศาสนาของพระโคตมพทธเจาคอพระอญญาโกณฑญญะ พระสงฆเปนสถาบนทางสงคมทส าคญ เปนทมงสนองประโยชนของสงคมเปนส าคญ โดยเปดโอกาสให

คนทกกลมไดเขามาฝกฝนพฒนาตนเอง และน าหลกธรรมมาปฏบตในการด าเนนชวต พระสงฆเปนสาวกของพระพทธเจา เปนองคประกอบส าคญของพระพทธศาสนา พระรตนตรย และ

เปนสาวกผปฏบตธรรมตามหลกค าสอนของประพทธเจา และเผยแผใหพทธศาสนกชน พระสงฆเปนตนแบบของการประพฤตปฏบตหรอเปนบคคลทควรเคารพบชา คอ ตองปฏบตตาม

หลกธรรมค าสอน ซงเปนจดมงหมายของการบวช และมหนาทยดหลกอดประกอบดวยธรรมทเปนไปเพอประโยชนของคนหมมาก คอ มทงการศกษา การเผยแผ และการสงเคราะห ๔. สาระการเรยนร เขาใจวา สาวกของพระพทธเจาผประพฤตด ปฏบตชอบ และควรยดถอเปนแบบอยางในการด าเนนชวต ๕. เครองมอในการทดสอบนกเรยน

๑. แบบทดสอบกอนเรยนเรองพระพทธเจา ๒. แบบทดสอบหลงเรยนเรองพระพทธเจา

๙๐

บนทกหลงการสอน ๑. ผลการจดการเรยนร .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๒. ปญหา/อปสรรค ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๓. ขอเสนอแนะ/แนวทางการแกไข ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ลงชอ........................................................

(พระจราย อตตโม) ............./............../.............

๙๑

แบบทดสอบความรท ๓ เรองพระสงฆ แบบทดสอบวดผลสมฤทธ กอนเรยน/หลงเรยน

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกกากบาทหนาขอทถกเพยงขอเดยว ๑. การ “ปฏบตถกทาง” ของพระสงฆ หมายความวาอยางไร ?

ก. ปฏบตตามทางสายกลาง ข. ปฏบตดวยความซอสตย ค. ปฏบตสมควรแกความเคารพนบถอ ง. ปฏบตตามหลกค าสอนของพระศาสดา

๒. ค าวา “อญชลกรณโย” หมายความวาอยางไร ? ก. เปนผควรค านบ ข. เปนผควรแกการกราบไหว ค. เปนผควรแกการถวายทาน ง. เปนผควรแกการตอนรบ

๓. การเผยแผพระพทธศาสนาของพระสงฆท าไดหลายวธ ยกเวนขอใด ก. การท านายฝน ข. การปาฐกถาธรรม ค. การใชชวตเรยบงาย ง. การฟงเทศน ฟงธรรม ๔. ขณะเดนไปโรงเรยน ถาพระสงฆเดนสวนทางมาควรปฏบตอยางไร ก. เดนกมหนา ไมสบตาทาน ข. หนหลงกลบแลวเดนไปทางอน ค. หลกไปทางซายมอ พรอมยกมอไหวเมอทานเดนผาน ง. หยดเดนแลวยนรอใหทานเดนผานไปกอนจากนนจงยกมอไหว ๕. ขอใดเปนการปฏบตอาสนทานทถกตอง ก. ใชค าแทนพระสงฆวา พระคณเจา ข. ยนในทาเรยบรอยเพอพระสงฆเดนผาน ค. ถาตองนงแถวเดยวกบพระสงฆ ควรนงทางซายมอทานเสมอ ง. ถาตองนงแถวเดยวกบพระสงฆ ควรนงทางขวามอทานเสมอ ๖. พระสงฆรปแรกในพทธศาสนาคอใคร

ก. พระอสสช ข. พระปณณะ ค. พระอญญาโกณฑญญะ ง. พระเจาอโศกมหาราช

๗. พระสงฆก าเนดขนในพระพทธศาสนาครงแรกเมอใด ก. เมอพระพทธเจาตรสรอรยสจ ๔

๙๒

ข. เมอพระพทธเจาบ าเพญทกรกรยา ค. เมอพระพทธเจาอปสมบทใหกบนายยศ ง. เมอพระพทธเจาแสดงธรรมโปรดปญจวคคย

๘. ขอใดเปนวธการสอนประชาชนของพระสงฆทดทสดทางพระพทธศาสนามากทสด ก. แสดงอทธฤทธใหศรทธา ข. ปฏบตดปฏบตชอบเปนตวอยาง ค. ดวยการแสดงธรรมเทศนาประจ า ง. จดงานหารายไดบ ารงพทธศาสนา

๙. ขอใดเปนหนาทโดยตรงพระสงฆ ก. แนะน าสงสอนใหตงอยในความด ข. เปนทปรกษาในสมาคมและศาสนพธ ค. ชวยรกษาผปวยททางโรงพยาบาลรกษาไมได ง. เปนทปรกษาทางดานโหราศาสตรและสะเดาะเคราะห

๑๐. พระสงฆมงท าประโยชนแกสงคมในดานใดทเปนดานทส าคญทสด ก. การปฏบตตนเปนตวอยาง ข. เนนการพฒนาทางดานจตใจของประชาชน ค. เปนผน าในการพฒนาชมชน ง. เปนทพงทางใจเมอเกดความทกข

๙๓

แผนจดการเรยนรรายชวโมง (๔)

กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท ๒ หนวยการเรยนรท ๔ : การปฏบตเปนชาวพทธทด เรอง สงทควรรและมารยาทของชาวพทธ เวลาเรยน ๒ ชวโมง ภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๖๑ โรงเรยนบานปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ผสอน พระจราย อตตโม (มลมาก)

......................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร/ตวชวด มาตรฐานการเรยนร ส ๑.๑ รและเขาใจประวต ความส าคญ ศาสดา หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนเองนบถอและศาสนาอน มศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข ตวชวด

๑. เปนผมความรเขาใจในเรองของการเปนชาวพทธทดได อธบายความส าคญของการปฏบตตนใหเปนชาวพทธได บ าเพญประโยชนใหเกดขนแกตนและผอน

๒. ศกษาและปฏบตตามหนาทหลกของชาวพทธม ๔ ประการ คอ การศกษาหาความร การปฏบตตนตามหลกธรรมและประเพณพธกรรมทางศาสนา การเผยแผพระพทธศาสนา และการปกปองพระพทธศาสนา ๒. จดประสงคการเรยนรสตวชวด

การปฏบตตนอยางเหมาะสมตอบคคลตาง ๆ ตามหลกศาสนาท าใหอยรวม กนไดอยางสนตสข ความมมรรยาทแสดงคณภาพชวตทด เขารวมศาสนพธดวยความเตมใจและปฏบตตามไดถกตองท าใหเกดความสข ปฏบตตนไดถกตองในวนส าคญทางศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด เปนความกตญญตอศาสนา ๓. สาระส าคญ ชาวพทธ คอ ผทเคารพเลอมใสและศรทธาในพระรตนตรย มหนาทในการศกษาและปฏบตตามหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนา ในความเคารพนบถอตอพระรตนตรย เอาใจใสท านบ ารง และบ าเพญประโยชนตอวดและพระสงฆ นอกจากนยงตองปฏบตตนอยางมมารยาท ทถกตองและเหมาะสมตอพระสงฆ และน าแนวทางการปฏบตตนของพระสงฆมาเปนแบบอยางทดงามในการด าเนนชวต ๔. สาระการเรยนร ชาวพทธทดควรใหความสนใจศกษาคนควาหลกธรรมทางพระพทธศาสนา และนอมน าหลกธรรมทไดศกษาแลวมาประยกตใชใหเหมาะสมแกฐานะของตน รวมทงการแสดงความเปนชาวพทธทดดวยการท าบญบ าเพญกศล เขารวมพธกรรมทางพระพทธศาสนาในโอกาสส าคญตาง ๆ ๕. เครองมอในการทดสอบนกเรยน

๑. แบบทดสอบกอนเรยนเรองพระพทธเจา ๒. แบบทดสอบหลงเรยนเรองพระพทธเจา

บนทกหลงการสอน ๑. ผลการจดการเรยนร

๙๔

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................ ๒. ปญหา/อปสรรค ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๓. ขอเสนอแนะ/แนวทางการแกไข ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ลงชอ........................................................

(พระจราย อตตโม) ............./............../.............

๙๕

แบบทดสอบความรท ๔ เรองการปฏบตเปนชาวพทธทด แบบทดสอบวดผลสมฤทธ กอนเรยน/หลงเรยน

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกกากบาทหนาขอทถกเพยงขอเดยว ๑. ค าวา ชาวพทธทดหรอคนด หมายถงคนประเภทใด

ก. คนทมฐานะด ข. คนทมรปรางด ค. คนทมความประพฤตด ง. คนทมฐานะดและรปรางด

๒. เหตผลส าคญทสดทชาวพทธตองศกษาพระธรรมคอขอใด ก. เพอใหรไดตอบได ข. เพอน ามาปฏบตในชวตประจ าวน ค. เพอรและน าไปสอนผอน ง. เพอใชเวลาวางใหเปนประโยชน

๓. เหตใดตองมพธแสดงตนเปนพทธมามกะ ก. เพอเปนการปฏญาณตนวาจะนบถอพระพทธศาสนา ข. เพอเปนการแสวงความรกแกพระพทธศาสนา ค. เพอระลกพระคณของพระพทธศาสนา ง. เพอเผยแผพระพทธศาสนา

๔. ขอใดผดเกยวกบการแสดงตนเปนพทธมามกะ ก. สามารถกระท าไดเพยงครงเดยว ข. ตองมฝายสงฆและฝายผแสดงตน ค. มทงหมด ๓ ขนตอน ง. ถกทกขอ

๕. การเขาคายพทธบตรมวตถประสงคเพออะไร ก. เพอใหเกดความสนกสนาน ข. เพอฝกอบรมดานการศกษา ค. เพอฝกอบรมคณธรรม จรยธรรม ง. เพอสรางผน า

๖. การบรรยายธรรมเพอเผยแผพระพทธศาสนา มแนวทางการบรรยายหลายวธ ยกเวนขอใด ก. บรรยายธรรมในวนส าคญทางพระพทธศาสนา ข. บรรยายธรรมเปรยบเทยบกบศาสนาอน ค. บรรยายธรรมในงานนทรรศการ ง. บรรยายธรรมในหนงสอตางๆ

๗. บคคลทยอมรบนบถอและปฏบตตนตามหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาไมไดรวมถงบคคลในขอใด

๙๖

ก. ภกษ ข. อบาสกา ค. อบาสก ง. ฆราวาส

๘. การแสดงตนเปนพทธมามกะ หมายถง ก. การแสดงตนเปนผยอมรบนบถอพระพทธเจา ข. การแสดงตนของพระพทธเจา ค. การประกาศศาสนา ง. การเขารวมพธทางศาสนา

๙. พธกรรมในขอใด ทปฏบตในทกวนส าคญทางพระพทธศาสนา ก. ท าบญ เวยนเทยน ข. เวยนเทยน ปวารณาตน ค. ท าบญตกบาตร ฟงธรรม ง. ถวายเทยน ถวายผาอาบน าฝน

๑๐. การประเคนของถวายพระสงฆหากเปนผหญงควรปฏบตอยางไร ก. ใหสงตอใหชายกอน ข. วางไวตรงหนาพระสงฆ ค. วางบนผารองรบของ ง. สงใหถงมอพระสงฆ

๙๗

ภาคผนวก ข

หนงสอเชญผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอ

๙๘

๙๙

๑๐๐

๑๐๑

๑๐๒

๑๐๓

ภาคผนวก ค

ประมวลภาพปฏบตทดลองงานวจย

ภาพนกเรยนทดสอบความรกอนเรยนและหลงเรยน

๑๐๔

๑๐๕

๑๐๖

๑๐๗

๑๐๘

๑๐๙

๑๑๐

ประวตผวจย

๑. ชอ-ฉายา-นามสกล : พระจราย อตตโม/มลมาก ๒. ภมล าเนาเดม : บานปางสวรรค เลขท ๑๘๓ หม ๒ ต าบลบานปางสวรรค

ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค ๓. สถานท/หนวยงานทสามารถตดตอได

๓.๑ ทอยปจจบน : วดศรสทธรรมาราม ต าบลลาดยาว อ าเภอลาดยาว จงหวดนครสวรรค ๓.๒ สถานศกษา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตนครสวรรค ตงอย หมท ๖ เลขท ๙๙๙ ถนนพวงทอง ต าบลนครสวรรคออก อ าเภอเมองฯ จงหวดนครสวรรค ๖๐๐๐๐ ๓.๓ E – MAIL : gg0956243580@gmail.com ๔. สถานทบรรพชา/อปสมบท

๔.๑ การอปสมบท : อปสมบท เมอวนท ๑๖ เดอน มนาคม พทธศกราช ๒๕๕๑ ณ วดวงมา ต าบลวงมา อ าเภอลาดยาว จงหวดนครสวรรค

๕. ประวตการศกษา ๕.๑ การศกษาแผนกสามญ :

พ.ศ. ๒๕๔๒ ส าเรจการศกษาประถมศกษาปท ๖ ณ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

พ.ศ. ๒๕๔๕ ส าเรจการศกษามธยมศกษาตอนตน ณ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

พ.ศ. ๒๕๕๔ ส าเรจการศกษามธยมศกษาตอนปลาย ณ โรงเรยนการศกษานอก ระบบและการศกษาตามอธยาศยอ าเภอแมเปน จงหวดนครสวรรค พ.ศ. ๒๕๕๙ ส าเรจการศกษาพทธศาสตรบณฑต คณะครศาสตร สาขาวชา สงคมศกษา จากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตนครสวรรค ตงอย หมท ๖ เลขท ๙๙๙ ถนนพวงทอง ต าบลนครสวรรคออก อ าเภอเมองฯ จงหวดนครสวรรค ๖๐๐๐๐ พ.ศ. ๒๕๖๑ ปจจบนก าลงศกษาหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต คณะครศาสตร สาขาวชาการสอนสงคมศกษา รนท ๓ ณ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ต าบลล าไทร อ าเภอวงนอย จงหวดพระนครศรอยธยา ๑๓๑๗๐

๕.๒ การศกษาแผนกธรรม – บาล : เปรยญธรรม ประโยค ๑-๒ พ.ศ. ๒๕๕๗ สอบไลไดนกธรรมชนเอก สงกดส านกเรยนวดศรไกรลาศ จงหวดนครสวรรค พ.ศ. ๒๕๖๑ สอบไลไดเปรยญธรรมประโยค ๑ - ๒ สงกดส านกเรยน วดศรสทธรรมาราม อ าเภอลาดยาว จงหวดนครสวรรค

๑๑๑

๖. ประวตการท างาน : พ.ศ. ๒๕๕๖ – ๒๕๖๑ เปนครพระสอนศลธรรม ณ โรงเรยนบานปางสวรรค ต าบลปางสวรรค อ าเภอชมตาบง จงหวดนครสวรรค

๗. ความสามารถพเศษ : ฟง พด อาน เขยน โดยการบรรยายธรรมภาษาไทยได ๘. คตประจ าใจ : หมากรกจะเดนยงตองคด หมากชวตจะเดนโดยไมคดไดอยางไร ๙. โทร : ๐๘๖ - ๓๒๗๓๖๕๗