พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย THE ALMS-FOOD OFFERING BEHAVIOR OF TEENAGERS

IN BURIRAM MUNICIPALITY

นางสาวบญรตน อตสาห วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๖๐

พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

นางสาวบญรตน อตสาห

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๐

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

The Alms-food Offering Behavior of Teenagers in Buriram Municipality

Miss Boonyarat Utsa

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of

Master of Arts (Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University C.E. 2017

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

ชอวทยานพนธ : พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยผวจย : นางสาวบญรตน อตสาห ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : ดร.บรรพต แคไธสง, พธ.บ.(พระพทธศาสนา), M.A.(Philosophy), Ph.D.(Philosophy)

: พระครวนยธรอ านาจ พลปญโญ, ดร., ศศ.บ.(ปรชญา) ศน.ม.(พระพทธศาสนาและปรชญา), ศน.ด.(พระพทธศาสนาและปรชญา)

วนส าเรจการศกษา : ๑๖ มนาคม ๒๕๖๑

บทคดยอ

วทยานพนธเรองน “พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย” มวตถประสงค ๑) เพอศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ๒) เพอศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ๓) เพอหาแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย เปนการวจยแบบผสมวธระหวางการวจยเชงปรมาณและวจยเชงคณภาพ การเกบรวบรวมขอมลเชงปรมาณใชแบบสอบถามจากกลมตวอยาง คอ วยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย และเกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพใชแบบสนทนากลม วเคราะหขอมลเชงปรมาณใชสถต การหาคาความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และการวเคราะหการถดถอยเชงซอน สวนการวเคราะหขอมลเชงคณภาพใชการวเคราะหเนอหาและการสรางขอสรปแบบอปนย ผลการวจยพบวา ๑. การท าบญตกบาตรจะสมบรณไดตองมองคประกอบทส า คญคอ ๑) ตองเตรยมใจใหพรอม ขอนถอวาส าคญมาก เพราะบญทแทจรงนนอยทใจของผถวาย ทานแนะน าใหรกษาเจตนาใหบรสทธทง ๓ ขณะ คอ กอนถวาย ตงใจเสยสละอยางแทจรง ขณะถวาย กมใจเลอมใส ถวายดวยความเคารพ หลงจากถวายแลว ตองยนดในทานของตวเองจตใจเบกบานเมอนกถงทานทตนเองไดถวายไปแลว ๒) ผรบ คอ พระภกษสามเณร เปนผส ารวมระวง มขอวตรปฏบตท ดงามตามพระธรรมวนย ใฝศกษาเลาเรยน พระพทธพจน ทรงจ า น ามาบอกกลาว สงสอนได และเปนผประพฤตปฏบตเพอบรรเทาราคะ โทสะ โมหะ จนสามารถละขาดไดอยางสนเชง ๓) สงของทถวาย จะตองไดมาดวยวธทสจรต ไมเบยดเบยนผอนใหเดอดรอน และทส าคญคอสงนนตองเหมาะสมแกพระภกษสามเณรดวย

๒. การศกษาพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ผวจยไดศกษา ๓ ดานคอ ดานความศรทธาในพระพทธศาสนา ดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตรและดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร ผลการศกษาพบวา พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวมอยในระดบมากโดยมคาสงสดคอดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร (คาเฉลย =๔.๒๕) รองลงมาคอดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตร (คาเฉลย = ๓.๙๗) และคาต าสดคอ ความศรทธาในพระพทธศาสนา (คาเฉลย = ๓.๕๔)

ข

๓. แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยคอ ๑) แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนา ๒) แนวทางการเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา ๓) แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระสงฆ ๔) แนวทางเสรมสรางความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ ๕) แนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตรพบวาบดา มารดาควรปลกฝงใหวยรนเขาวดท าบญตงแตเดก เพอใหเกดความรกและศรทธาในพระพทธศาสนา โรงเรยนควรมกจกรรมทตกบาตในวนพระและวนส าคญทางศาสนาเพอทครและนกเรยนจะไดท าบญและเปนแบบอยางใหกบวยรนในการท าบญตกบาตร วนส าคญทางศาสนา พระสงฆควรทจะใหความรเกยวกบการท าบญตกบาตร การถวายสงฆทานเพอใหเกดความเขาใจรวมกน การใหความรโดยมพระสงฆเปนแกนน าในการเผยแผพระพทธศาสนาควรท างานในเชงรกคอการเขาไปสงสอนธรรมกบวยร นแบบบรณาการในโรงเรยนและชมชน โดยมวธการสงสอนทหลากหลายและน าสอมลตมเดยในการเผยแพรขาวสารดานทดของพระสงฆอยางทวถงและเปนระบบแบบแผนโดยความรวมมอของชมชน

ค

Thesis Title : The Alms-food Offering Behavior of Teenagers in Buriram Municipality Researcher : Miss Boonyarat Utsa Degree : Master of Arts (Buddhist Studies) Thesis Supervisory Committees : Dr.Banpot Khathaisong, B.A.(Buddhism), M.A.(Philosophy), Ph.D.(Philosophy) : Phrakruwinaithon Amnat Palapanyo,Dr., Pali III, B.A.(Philosophy), M.A. (Buddhism & Philosophy), Ph.D.(Buddhism & Philosophy) Date of Graduation : March 16, 2018

Abstract

This thesis “The Alms-food Offering Behavior of Teenagers in Buriram Municipality” have the three objectives ; 1) to study of concept of charity by offer food in Buddhism, 2) to study of level of charity by alms-food offering of teenager in Buriram municipality, 3) to survey of application in promotion of behavior in charity by alms-food offering of teenager in Buriram municipality. The research is mixed method between quantitative and qualitative research. The collection of quantitative datum used questionnaire from example group as teenager in Buriram municipality. The collection of qualitative datum used group discussion. The analysis of quantitative datum used statics, frequency, percentage, average, standard deviation and analysis of complex regression. While the analysis of qualitative datum used the analysis of content and produce deductive conclusion. The result of research found that : 1.The alms-food offering will complete, it must consist the important factors namely : 1) to prepare of mind : it is very importance because the true merit is in offered mind. We should preserve motivation purely in three steps namely: 1) Before alms-food offering ; one should scarify really. 2) The moment of alms-food offering ; one should have devotion and offer with respect. 3) After alms-food offering : one should please in own charity, mind should joyous when rethink offered charity. 2. Receiver as monks and novice are composed person, have a good practice according to Dhamma-vinayas, interest in learning of Buddha’s teaching, remember and present, teaching and practice for reduce greed, angry and delusion until destroy all absolutely. 3. The offered material ; we must get it purely manner, do not violate other afflicted and the importance is suitable things for monks and novice.

ง

2. In a study of behavior in alms-food offering of teenager in Buriram municipality, researcher have study in three dimensions namely ; belief in Buddhism, belief about the alms-food offering and behavior in alms-food offering. The result of research found that behavior in alms-food offering of teenage in Buriram municipality mostly is in high level. The absolute point is behavior in alms-food offering (average = 4.25). Secondary point is belief on the alms-food offering (average = 3.97), and the low point is faith in Buddhism (average = 3.54).

3. The applications in promotion of behavior in alms-food offering of teenage in Buriram municipality are : 1) the promotion of faith in Buddhism, 2) the establishment of confidence in the doctrine of Buddhism, 3) the establishment of faith in Buddhist monks, 4) the establishment of understanding in practical way of monks, 5) the establishment of understanding in alms-food offering. We found that parent should cultivate teenage go to temple and charity in young age for the growing of love and faith in Buddhism. The school should have activities as alms-food offering in full moon day and religious important days. Accordingly, teacher will make merit and be model for teenager in alms-food offering. The monks should give knowledge about alms-food offering and alms-food offering to the Order for understanding together. The giving of knowledge which the monks play main role in propagation of Buddhism should be active working such as teaching of Dhamma to teenager integrative in school and community. There are many techniques of teaching and bring the multimedia in spreading of good communication of the order widely and systematically by cooperation of community.

จ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธเลมน ส าเรจลงดวยดเพราะไดรบความอนเคราะหจ ากคณาจารยและผ มพระคณหลายฝาย ผวจยขอขอบพระคณทานผมสวนเกยวของทไดใหความชวยเหลอในการท ากา รวจยในครงนมา ณ โอกาสน

กราบขอบพระคณพระศรปรยตตธาดา รองเจาคณะจงหวดบรรมยและผอ านวยการวทยาลยสงฆบรรมย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พระมหาดนยพชร คมภรปญโญ รองคณบดบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ประธานกรรมก ารสอบปองกนวทยานพนธ และอาจารยทปรกษาทงสองทาน คอ ดร.บรรพต แคไธสง ประธานกรรมการควบคมวทยานพนธและพระครวนยธรอ านาจ พลปญโญ กรรมการควบคมวทยานพนธ ทกรณาใหค าแนะน าปรกษาและตรวจสอบแกไขขอบกพรองวทยานพนธเลมน ขอขอบพระคณอาจารยทกทานทไดสละเวลาอนมคาใหค าแนะน า และตรวจสอบแกไขขอบกพรองตางๆ คอยชวยเหลอและอนเคราะหแกผวจยดวยตลอดมา ขอขอบพระคณคณะกรรมการสอบวทยานพนธ ทไดกรณาใหค าแนะน าและขอเสนอแนะทเปนประโยชน ขอขอบพระคณอาจารยทกๆ ทานทไดประสทธประสาทศลปวทยา ใหเกดความร แนวคดสรางสรรค และประสบการณตางๆ ในขณะศกษาอยในสถาบนน รวมทงเจาหนาทหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนาทกๆ ทาน ทไดอ านวยความสะดวกในการสบคนขอมลส าหรบการท างานวทยานพนธในครงน ขอขอบคณผใหขอมลส าคญทเสยสละเวลาใหขอมลและใหความอนเคราะหชวยเหลอดวยด

งานวจยเลมนจะมไมไดถาขาดการสนบสนนจากครอบครวอตสาหทกทานทใหการชวยเหลอในทกเรอง พรอมทงใหก าลงใจดวยดมาโดยตลอด

วทยานพนธเลมนจะส าเรจไมไดถาขาด ดร.ธนนตชย พฒนะสงห ท เมตตาใหความชวยเหลออกทงยงใหค าปรกษาและชวยเหลอจนวทยานพนธเลมนส า เรจไปดวยดผวจยขอขอบคณเปนอยางยง คณความดและประโยชนจากการท าวทยานพนธน ขอนอมถวายบชาพระคณบดามารดา พระคณครอปชฌายอาจารย ผประสทธประสาทวชาความรมาตงแตเยาววยจนถงปจจบน ตลอดจนกลยาณมตรและญาตพนองทกคนทคอยใหก าลงใจมาตงแตตนจนส าเรจการศกษา

นางสาวบญรตน อตสาห

๑๗ มนาคม ๒๕๖๐

ญ

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ

อกษรยอแทนช อคมภร ตาม ทปรากฏในว ทยา นพนธฉ บบ น ผว จย อาง อง จาก

พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก อรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา และพระไตรปฎกและอรรถกถาแปลฉบบมหามกฏราชวทยาลย

ก. รปแบบการอางองพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และอรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา จะขนตนดวยอกษรยอชอคมภรแลวตามดวยเลม /ขอ/หนา ตวอยางเชน อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๔๐/๒๐๓.หมายถง องคตตรนกาย ตกนบาต พระไตรปฎกเลมท ๒๐ ขอท ๔๐ หนาท ๒๐๓ ดงน

พระวนยปฎก

ค ายอ ชอคมภร ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย) ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย) ว.จ. (ไทย) = วนยปฎก จฬวรรค (ภาษาไทย) ว.ป. (ไทย) = วนยปฎก ปรวารวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ส.ส.. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ส. น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค (ภาษาไทย) อง.ทก (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย) ข.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ (ภาษาไทย) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ (ภาษาไทย) ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย) ข.ชา.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย มหานบาตชาดก (ภาษาไทย) ข.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย มหานทเทส (ภาษาไทย) ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

ฉ

สารบญ

เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย บทคดยอภาษาองกฤษ กตตกรรมประกาศ สารบญ สารบญตาราง ค าอธบายสญลกษณและค ายอ

ก ค

จ ฉ ซ ญ

บทท ๑ บทน า

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๑.๓ ปญหาของการวจย

๓ ๓

๑.๔ ขอบเขตการวจย ๓ ๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๔ ๑.๖ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๔

บทท ๒ เอกสารและงานวจยทเกยวของ ๖

๒.๑ แนวคดทเกยวของกบการบณฑบาตในพระพทธศาสนา ๗ ๒.๑.๑ ความหมายของการบณฑบาตในพระพทธศาสนา ๒.๑.๒ ความส าคญของการบณฑบาต ๒.๑.๓ วฒนธรรมการบณฑบาตของพระสงฆในพระพทธศาสนา

๗ ๙ ๑๐

๒.๒ แนวคดทฤษฎเกยวกบวยรน ๒.๒.๑ ความหมายของวยรน ๒.๒.๒ เกณฑการแบงชวงอายของวยรน ๒.๒.๓ ลกษณะของวยรน ๒.๒.๔ พฒนาการดานตางๆ ของวยรน ๒.๒.๕ องคประกอบทมอทธพลตอวยรน ๒.๒.๖ พฤตกรรมและความตองการของวยรน

๒.๓ แนวคดทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมการท าบญตกบาตร ๒.๓.๑ ความหมายของบญ ๒.๓.๒ ความหมายตามค าอธบายของนกวชาการทางพระพทธศาสนา ๒.๓.๓ ความส าคญของบญ ๒.๓.๔ ประเภทของบญ ๒.๓.๕ ลกษณะของบญ

๒๐ ๒๐ ๒๑ ๒๓ ๒๓ ๒๕ ๒๘ ๓๐ ๓๐ ๓๒ ๓๔ ๓๗ ๓๙

ช

๒.๓.๖ ประโยชนแหงการบ าเพญบญ ๒.๓.๗ พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรน

๔๒ ๕๒

๒.๔ ทบทวนเอกสารงานวจยทเกยวของ ๒.๕ กรอบแนวคดในการวจย

๕๓ ๕๘

บทท ๓ วธด าเนนการวจย ๕๙

๓.๑ ระยะท ๑ ศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ๓.๒ ระยะท ๒ ศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขต

เทศบาลจงหวดบรรมย ๓.๓ ระยะท ๓ แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขต

เทศบาลจงหวดบรรมย

๕๙

๖๐

๖๔

บทท ๔ ผลการวเคราะหขอมล ๖๕ ๔.๑ ผลการวเคราะหขอมลระยะท ๑ ศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรใน

พระพทธศาสนา

๖๕ ๔.๒ ผลการวเคราะหขอมลระยะท ๒ ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของ

วยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

๖๖ ๔.๓ ผลการวเคราะหขอมลระยะท ๓ แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตก

บาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ๔.๔ องคความรทไดจากงานวจย

๗๒ ๗๗

บทท ๕ สรปผล อภปรายผลและขอเสนอแนะ ๘๖ ๕.๑ สรปผลการวจย

๕.๒ อภปรายผล ๕.๓ ขอเสนอแนะ

๘๖ ๘๙ ๙๑

บรรณานกรม ๙๓ ภาคผนวก ๙๗ ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการวจย

ภาคผนวก ข การตรวจสอบคณภาพเครองมอโดยการตรวจสอบคาความเชอมน ภาคผนวก ค รายชอผเชยวชาญและผทรงคณวฒ ภาคผนวก ง แบบบนทกการสนทนากลม ภาคผนวก จ หนงสอราชการ

๙๘ ๙๘

๑๐๔ ๑๐๗ ๑๑๒

ประวตผวจย ๑๒๕

ซ

สารบญตาราง

ตารางท หนา ตารางท ๔.๑ จ านวนและรอยละของขอมลทวไป ๖๗ ตารางท ๔.๒ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบความศรทธาในพระพทธศาสนา

ของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ๖๙ ตารางท ๔.๓ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบความเชอเกยวกบการท าบญ

ตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ๗๐ ตารางท ๔.๔ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตร

ของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ๗๑ ตารางท ๔.๕ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตร

ของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวม ๗๒

บทท ๑

บทน า ๑.๒ ความเปนมาและความส าคญของปญหา

การท าบญใหทานในสงคมไทย นน มมาทกยคทกสมย เพราะคนไทยไดรบอทธพลจากหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาทวา การใหทานจะท าใหเกดความร ารวยทงในชาตนและชาตหนา เมอตายไปกจะไดไปเกดในสวรรค หรอถงพรอมซงมนษยสมบต สวรรคสมบต และนพพานสมบต ความเชอเหลาน ลวนเกดจากหลกค าสอนทางพระพทธศาสนาทงสน๑ ยงไปกวานน การใหทานยงเปนการก าจดความโลภ ซงจะเหนไดจากอปนสยของคนไทย เมอตนเชามากน าอาหารมาใสบาตรใหกบพระภกษ สามเณร เปนภาพทเหนกนอยทวไป การใหทานนน ถอวาเปนการท าความดเบองตนของชาวพทธกวาได การใหทานยอมไดอานสงส และสงผลดงามแกผ ใหทาน การใหทานโดยทวไปคอการใหเพอความอนเคราะหแกผขาดแคลนทสมควรอนเคราะห เพอสงเคราะหผทควรสงเคราะห เปนการผกมตรภาพไมตร หรอเพอบชาผทควรบชา เปนการบชาครหรอตอบแทนคณ หรอเปนการบ าเพญในบญเขต คอการท าทานแบบถวายแกพระภกษสงฆ และเปนการบ ารงพระศาสนาอยางแทจรง ส าหรบการใสบาตร นน จะมพระภกษสงฆมาบณฑบาต ค าวา บณฑบาต หมายถง การน าอาหารใสลงในบาตรของพระภกษ ในภาษาไทยใชในความหมายวา พระทไปบณฑบาต คอ ไปรบอาหารทเขาจะใสลงในบาตร๒ การบณฑบาตน จงเกยวของกบพระภกษสงฆโดยตรง เปนเครองมอหนนชวตและเปนกศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนามาตราบเทาทกวนน ในสมยพทธกาล มพระภกษสงฆชอวา อสสชเถระ เดนบณฑบาตในกรงราชคฤห มอรยาบถทงดงาม กาวไป ถอยกลบ แลเหลยว คแขน เหยยดแขน นาเลอมใส มน ยนตาทอดลง ขณะนน อปตสสมาณพ เหนแลวเกดความเลอมใสศรทธาเปนอยางยง จงตามไปและสนทนากบพระเถระวา “อนทรยของทานผองใส ผวพรรณบรสทธผดผอง ทานบวชเฉพาะใคร ใครเปนศาสดาของทาน หรอทานชอบใจในธรรมของใคร”๓ เปนการเอากรยาทางกายเดนบณฑบาตและเปนสอในการเผยแผพระพทธศาสนา อปตสสมาณพเหนอาการส ารวมแลวกมจตนอมศรทธาในพระอสสชเถระ นอกจากน บณฑบาตยงเปนเครองมอหนนชวต และเปนกศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา ๔ ในพระวนยปฎก มหาวรรค เลมท ๔ เรอง ทรงอนญาตใหบอกนสสย ๔ พระพทธเจาทรงใหโอวาทพระสงฆผบวชใหมวา “บรรพชาอาศยโภชนะ คอ ค าขาวอนหาไดดวยปลแขง เธอพงท าอตสาหะในสง

๑ บญม แทนแกว, ประวตศาสตรตางๆ และปรชญาธรรม , (กรง เทพมหานคร : โอเดยนสโตร,

๒๕๔๖), หนา ๒๒. ๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท๑๒,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๑๘๒. ๓ ธรรมสภา, อสตมหาเถระสาวก, (กรงเทพมหานคร : พมพทสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๑), หนา ๓๐. ๔ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๘๒.

๒

นนตลอดชวต”๕ ถอวาเปนเรองส าคญอยางยงส าหรบพระภกษสงฆ เพราะวาการบณฑบาตนนเปนการปฏบตตามพระวนย พระพทธเจาทรงมอบบาตรเอาไวใหเปนเครองมอส า หรบเลยงชพของพระภกษสงฆ เพอตองการใหเกดการปฏสมพนธกนระหวางพระภกษกบชาวบาน โดยชาวบานถวายปจจย ๔ สวนพระภกษกใหธรรมะเปนการตอบแทน การบณฑบาตเปนหนาท และเปนกจวตรประจ าวนของพระสงฆทพงปฏบต ในครงพทธกาล เวลาทพระพทธเจาสนทนาธรรมกบภก ษอาคนตกะมกจะตรสถามวา “ภกษทงหลาย พวกเธอสบายด เปนอยด พวกเธอเปนผพรอมเพรยงกน ด รวมใจกน ไมทะเลาะกน อยจ าพรรษาเปนผาสก และบณฑบาตดอยหรอ” สงน เปนพทธประเพณท ดงาม ซงชใหเหนวา เรองการบณฑบาตนมความส าคญตอพระสงฆ เพราะเปนการฝกหดพฒนาตน และตองมพละก าลงความเปนอยทเหมาะสม โดยอาศยอาหารจากการบณฑบาตทเพยงพอ หรอท เรยกวา อาหารสปปายะ ทพระพทธเจาเลงเหนความส าคญของอาหารบณฑบาตวา เปนสงจ า เปนส าหรบการการชพของภกษสงฆ๖ การท าบญตกบาตรในอดตมความส าคญตอสงคมไทยมาชานาน เพราะวดเปนสถาบนทางสงคมทมความส าคญตอสงคมไทย เปนแหลงอบรมใหความร เปนศนยรวมในการประกอบพธกรรมตาง ๆ ทางพระพทธศาสนา วดกบชมชนจงมความสมพนธกนอยางใกลชด เพราะชาวบานและวดตองพงพาอาศยซงกนและกน อาจกลาวไดวาตงแตเกดจนตายชาวบานมความเกยวของอย กบวด๗ ในสงคมไทยยคปจจบน มความเจรญดานเทคโนโลย และมความเจรญทางดานวตถมาก แตดานจตใจเสอมถอยลงจากศลธรรม ท าใหการด าเนนชวตเกดปญหาตาง ๆ และเกดความเครยด

ประชาชนในเทศบาลเมองจงหวดบรรมย กเปนสงคมเมองทตองท างานแขงขนกน จงท าใหไมมเวลาไปท าบญทวด และวยรนกไมเขาใจในกจวตรของพระสงฆ ประกอบกบในปจจบนมขาวสารเกยวกบพระสงฆในดานลบท าใหเกดวกฤตศรทธา จงเปนเหตท าใหวยรนทไมมศรทธาอยแลว กไมมศรทธาทจะไปท าบญตกบาตร และทมศรทธาอยแลวกมศรทธาเสอมถอยลง จนท าใหจ านวนการท าบญตกบาตรของวยรนลดลง๘

ดวยเหตผลดงกลาว ท าใหผวจยสนใจทจะศกษา “พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย” เพอศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา เพอหาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย และหาแนวทางสงเสรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย เพอสบทอดและรกษาไว ซงประเพณอนดงามของพระพทธศาสนาตอไป

๕ ว. มหา. (ไทย) ๔/๑๘๒/๑๙๗. ๖ พระสรยนต ทสสนโย (นอยสงวน), “การศกษาวเคราะหบณฑบาตในฐานะเปนเครองมอหนนชวต

และกศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต , ( บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา ๒.

๗ เสถยร โกเศศ, ชวตชาวไทยสมยกอน, (กรงเทพมหานคร : ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๑๐), หนา ๑๓๕. ๘ ธนนตชย พฒนะสงห, “อทธพลของความสมพนธในครอบครวทสงผลตอสขภาวะทางปญญาของ

วยรน, ดษฎนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาพทธจตวทยา, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๖๐), หนา ๓๐.

๓

๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑. เพอศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ๒. เพอศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ๓. เพอหาแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวด

บรรมย

๑.๓ ปญหาของการวจย ๑. พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย เปนอยางไร ๒. พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย อยในระดบใด ๓. แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

เปนอยางไร ๑.๔. ขอบเขตการวจย

การวจยครงน เปนการวจยแบบผสมวธ (Mixed Medthod Reseaech) วธการเชงคณภาพเพอขยายผลการวจยเชงปรมาณ โดยมวธการดงน

๑) ขอบเขตการวจยดานเนอหาเอกสาร ๑. เอกสารชนปฐมภม (Primary Source) คอ พระไตรปฏกภาษาไทย ฉบบมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๓๙ ๒. เอกสารชนทตยภม (Secondary Source) คอ เอกสาร หรอ งานวจยท

เกยวของและบทความตางๆทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศในบางสวนทเกยวของเชน หนงสอ งานวจย บทความ และวทยานพนธ รวมทงเอกสารจากสออนเตอรเนต

๒) ขอบเขตการวจยภาคสนาม (Field Research) มขอบเขต ดงน ๑. สอบถามพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวด

บรรมยโดยมประชาการและกลมตวอยางดงน ประชากรทศกษา ไดแกบาน ชาวพทธวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย จ านวน

๑๗๙,๒๔๘ คน๙ กลมตวอยาง ไดแก ชาวพทธวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย จ านวน ๓๘๔ คน

โดยการสมอยางงายดวยตารางของ Krejcie and Morgan๑๐ ตวแปรทศกษาไดแก ตวแปรตน ไดแก เพศ อาย ระดบผลการเรยน จ านวนเพอนสนท จ านวนพนองใน

ครอบครวรวมทงตวเรา ปจจบนอาศยอยกบ รายไดครอบครว (ตอเดอน) การเขารวมกจกรรมทางศาสนา

๙ วกพเดย, อ าเภอเมองจงหวดบรรมย, แหลงทมา (ออนไลน) : https://th.wikipedia.org (๒๐ กรกฎาคม ๒๕๕๙).

๑๐ Krejcie and Morgan, อางใน สภาพ ฤทธบ ารง , “ภาวะผน าเชงสรางสรรคของ ผบรหารสถานศกษาทสงผลตอความมประสทธผล ของโรงเรยน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษาเขต ๓๐”, วทยานพนธปรญญา ครศาสตรมหาบณฑต,(บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๕๖).

๔

ตวแปรตาม ไดแก พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ๓ ดานคอ ดานความศรทธาในพระพทธศาสนา ดานความเชอในการท าบญตกบาตรและดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร

๒. สนทนากลมเพอหาแนวทางการสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย

พฤตกรรมการท าบญตกบาตรหมายถงพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลบรรมย ม ๓ ดาน คอ

๑. ดานความศรทธาในพระพทธศาสนาหมายถงมความศรทธาในพระพทธศาสนา มความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา มความศรทธาในพระสงฆ มความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ เชอในหลกค าสอนของพระพทธศาสนาทวาท าดไดด ท าชวไดชวเชอวา ผลของทาน รสกมความโชคดทไดนบถอพระพทธศาสนา เชอวาพระสงฆจะท าใหขาพเจาไดใกลชดกบหลกค าสอนของพระพทธศาสนาเชอวาพระสงฆเปนเนอนาบญควรแกการถวายความเคารพ เชอวาพระสงฆเปนผปฏบตดปฏบตชอบตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

๒. ดานความเชอในการท าบญตกบาตรหมายถงเชอในผลทไดจากการท าบญตกบาตร เชอวาการท าบญตกบาตรเปนการสบทอดพระศาสนา เชอวาการท าบญตกบาตรของพระสงฆเปนการชวยโปรดสตว เหนวาการท าบญตกบาตรเปนการสงสมบญ เหนวาการท าบญตกบาตรท าใหจตใจเบกบาน รสกมความสขเมอไดท าบญตกบาตร

๓. ดานพฤตกรรมการท าบญตกหมายถง การเตรยมอาหารส าหรบตกบาตรอยา งสขลกษณะแตงกายสภาพเพอรอตกบาตรใหพระสงฆ น าอาหารมารอตกบาตรอยางสม าเสมอ กอนทจะตกบาตรขาพเจาตงใจถวายดวยความศรทธา ขณะตกบาตรขาพเจามความส ารวม ท าบญตกบาตรดวยความเคารพในพระสงฆ ท าบญตกบาตรเพราะเหนวาการท าบญตกบาตรเปนประเพณทนยมกนมา

วยรน หมายถง วยรนทเปนชาวพทธวยรนทอาศยอยในเขตเทศบาลจงหวดบรรมมย

๑.๖ ประโยชนทไดรบจากการวจย

๑.๖.๑ ประโยชนทไดจากการวจยโดยตรง ๑. ไดเขาใจแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ๒. ทราบระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวด

บรรมย ๓. ไดเขาใจแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาล

จงหวดบรรมย ๑.๖.๒ ประโยชนทไดจากการวจยโดยออม

๑. เปนขอมลสารสนเทศเกยวกบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

๕

๒. เปนแนวทางการสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

๓ ผลการศกษาเกยวกบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย เปนประโยชนในหนวยงานทเกยวของในการก าหนดนโยบาย

บทท ๒

แนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ

เอกสารและงานวจยทเกยวของ ผวจยไดศกษาประเดนตางคอเอกสารทเกยวของการบณฑบาตในพระพทธศาสนา แนวคดทฤษฎเกยวกบวยรน แนวคดทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมการท าบญตกบาตร ผวจยไดศกษาประเดนคอ

๒.๑ แนวคดทเกยวของกบการบณฑบาตในพระพทธศาสนา ๒.๑.๑ ความหมายของการบณฑบาตในพระพทธศาสนา ๒.๑.๒ ความส าคญของการบณฑบาต ๒.๑.๓ วฒนธรรมการบณฑบาตของพระสงฆในพระพทธศาสนา

๒.๒ แนวคดทฤษฎเกยวกบวยรน ๒.๒.๑ ความหมายของวยรน ๒.๒.๒ เกณฑการแบงชวงอายของวยรน ๒.๒.๓ ลกษณะของวยรน ๒.๒.๔ พฒนาการดานตางๆ ของวยรน ๒.๒.๕ องคประกอบทมอทธพลตอวยรน ๒.๒.๖ พฤตกรรมและความตองการของวยรน

๒.๓ แนวคดทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมการท าบญตกบาตร ๒.๓.๑ ความหมายของบญ ๒.๓.๒ ความหมายตามค าอธบายของนกวชาการทางพระพทธศาสนา ๒.๓.๓ ความส าคญของบญ ๒.๓.๔ ประเภทของบญ ๒.๓.๕ ลกษณะของบญ ๒.๓.๖ ประโยชนแหงการบ าเพญบญ ๒.๓.๗ พฤตกรรมการท าบญตกบาตร

๒.๔ ทบทวนเอกสารงานวจยทเกยวของ ๒.๕ กรอบแนวคดในการวจย

มรายละเอยด ดงน

๗

๒.๑ แนวคดทเกยวของกบการบณฑบาตในพระพทธศาสนา ๒.๑.๑ ความหมายของการบณฑบาตในพระพทธศาสนา ค าวา บณฑบาต ในทางพระพทธศาสนานนมความหมายกวางขวาง สามารถอธบายได

หลายอยาง หลายแง ขนอยกบวาจะน าไปอธบายในแงไหน บรบทไหน ในการศกษาครงนจงไดแยกอธบายความหมายของค าวา บณฑบาต ออกเปนเปน ๓ ความหมายดวยกน คอ ความหมายตาม ค าศพท ความหมายทคนทวไปเขาใจ และความหมายทใหในส านวนพด ดงตอไปน

๑. ความหมายตามค าศพท ค าวา บณฑบาต มาจากภาษาบาล คอ ปณฑปาต ซงเปนศพททมาจากสองค ารวมกน

แปลวา อาหารทใสลงในบาตรพระ, อาหารถวายพระ, รบอาหารทเขาใสลงในบาตร๑ พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ไดใหความหมายของค าวาบณฑบาต

แปลวาอาหาร (ใชส าหรบพระภกษสามเณร)เชน รบบณฑบาต มาจากภาษาบาลวาปณฑปาต แปลวากอนขาวทตก๒

พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา ไทย-องกฤษ องกฤษ-ไทย ไดใหความหมายของค าวาบณฑบาต ต ามศพทแปลวา การตกแหงกอนขาว อาหารทใสลงไปในบาตรของพระ๓

พจนานกรมไทย ฉบบพสดาร ไดใหความหมายของค าวาบณฑบาตแปลวารบของใสบาตรกอนขาวทตกไป๔

พระธรรมปฎก ไดใหความหมายของค าวา บณฑบาต หมายถง อาหารทใสลงในบาตรพระ อาหารถวายพระ๕

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) ไดใหความหมายของค าวา บณฑบาต หมายถงการตกลงแหงกอนขาว เปนค า เรยกกอนขาวทเขาใสลงในภาชนะทรองรบ เชน บาตร เปนตน๖

พ.อ.ปน มทกนต ไดใหความหมายของค าวา บณฑบาต แปลวา รบของใสบาตร๗ ๒. ความหมายทคนทวไปเขาใจ

๑ พระธรรมปฎก(ป.อ. ปยตโต) , พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท , พมพครง ท ๘ ,

(กรงเทพมหานคร :โรงพมพมห าจฬาลงกรณร าชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๓๗. ๒ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรง เทพมหานคร: นาน

มบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนา ๖๒๖. ๓ สชพ ปญญานภาพ, พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา ไทย-องกฤษ องกฤษ -ไทย, พมพครง ท ๘ ,

(กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๑๒๕. ๔ สมพร เจรญพงศ, พจนานกรมไทยฉบบพศดาร, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภาและสถาบนบนลอ

ธรรม,๒๕๔๘), หนา ๒๘๔. ๕ พระธรรมปฎก(ป.อ. ปยตโต) , พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท , พมพครง ท ๘ ,

(กรงเทพมหานคร :โรงพมพมห าจฬาลงกรณร าชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๓๗, ๖ พระธรรมกตตวง ศ (ทองด สรเตโช ) ,พจนานกรมเ พอการศกษาพทธ ศาสน ชด ค าวด ,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง; ๒๕๔๘ ) , หนา ๔๖๓. ๗ ปน มทกนต, ประมวลศพท ๖ ศาสนา, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : บรษทสารมวลชนจ ากด,

๒๕๓๔) หนา ๑๔๙.

๘

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒ ไดใหความหมายของค าวา บณฑบาต หมายถง กรยาทพระภกษสามเณรรบของทเขาน ามาใสบาตร๘

พระธรรมปฎก ไดใหความหมายของค าวา บณฑบาต ภาษาไทยใชในความหมายวารบของใสบาตร เชนทวา พระไปบณฑบาต คอ ไปรบอาหารทเขาจะใสลงในบาตร๙

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ) ไดใหความหมายของค าวา บณฑบาต ในค าวดหมายถง อาหารส าหรบถวายพระซงเปนปจจยหนงใน ๔ ส าหรบพระสงฆจะถวายโดยใสบาตรหรอใสภาชนะอนใดกเรยกเหมอนกน๑๐

ปน มทกนตกลาววา บณฑบาต หมายถง การทภกษสามเณรไปรบอาหารทเขาถวายโดยบาตรกได เชน ใชวา “พระออกไปบณฑบาตกนแตเชา ยงไมกลบจากบณฑบาตเลย” มกเขยนผดวาบณฑบาตโดยอาจเขาใจวาเปนค าเดยวกบ บาตร ซงออกเสยงเหมอนกน๑๑

สชพ ปญญานภาพ ไดใหความหมายของการทพระบณฑบาต หมายความวา เดนเพอรบการ ใสบาตร หรอเดนเพอรบอาหารทชาวบานถวาย๑๒

โดยทวไปค านหมายถงกจวตรของพระภกษสามเณร โดยการออกเดนถอบาตรเพอรบการถวายภตตาหารหรอสงของจากชาวบานในเวลาเชา เรยกวา การออกบณฑบาต ซงพระพทธเจาทรงมพทธานญาต เอาไววาการบณฑบาต เปนกจวตรของพระภกษสามเณรพงปฏบต โดยมการประพฤตปฏบตกนมาตงแตสมยพทธกาล พระพทธองคทรงสรรเสรญวาการบณฑบาตเปนกจวตรอนประเสรฐเรยกวา “ การโปรดสตว ” การออกบณฑบาตจงถอวาเปนการเผยและพระพทธศาสนาอกทางหนงดวย

๓. บาตรเปนบรขารในฐานะปจจย ๔ ค าวา “ปจจย” หมายถง เหตเปนทางใหเกดผลทมความหมายในสวนปจจย ๔๑๓ เปนชอ

สาธารณ แก จวร, บาตร, เสนาสนะ, และเภสช ของภกษในพระพทธศาสนา ในสวนนจะขยายความค าวา “บาตร” เทานน

ค าวา “บาตร” หมายถง ภาชนะชนดหนงส าหรบภกษสามเณรใชรบอาหารบณฑบาต๑๔ บาตรเปนบรขารทส าคญของภกษทตองน าตดตวไปดวย จะขาดไมไดจ าเปนตองมบาตรใชรบอาหารเลยงชพเมอยอนประวตการใชบาตร เรมมการใชมากอนสมยพทธกาล อยางเชนการน า ผลน าเตา, เมลดมะมวงหมพานต ขนาดใหญทแหง เอาเมลดออก ดนเผา กะโหลกผ เปนตนของนกบวชสนยาส ทตดกานออกและใชเชอกรอยเปนหวงส าหรบใชถอ หรอหว หรออาจจะคลองทบาดวยกไดเพอใชรบ

๘ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน, พ.ศ. ๒๕๔๒, หนา ๖๒๖. ๙ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๓๗. ๑๐ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชด ค าวด, หนา ๔๖๓. ๑๑ ปน มทกนต, ประมวลศพท ๖ ศาสนา, หนา ๑๔๙. ๑๒ สชพ ปญญานภาพ, พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา ไทย- องกฤษ องกฤษ - ไทย, หนา ๑๒๔. ๑๓ ราชบณฑตยสถาน , พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ , พมพครง ท ๑ ,

(กรงเทพมหานคร : พมพทบรษทนานมบคสพบลเคชน, ๒๕๔๖) หนา ๖๘๖. ๑๔ เรองเดยวกน หนา ๓๒.

๙

อาหาร แตอาหารสวนใหญจะเปนอาหารสด ทจะตองน ามาประกอบในการหงตมเองแทนทจะเปนอาหารทสก๑๕

ส าหรบก ารใชบาตรในพระพทธศาสนา ภกษผด ารงตนเปนนกบวช เปนผเวนประกอบอาชพอน มชวตทตองอาศยผอน เพราะค าวา “ภกษ” แปลตามรปศพทวา ผขอ มปกตของการขอตามอยางพระอรยะ คอไมออกปากขอ เพยงแตยนนงอย ดวยภกขาจารวตรเทานน นเปนอาการขอของพระอรยะทงหล าย บาตรทนบวาเปนใบแรกในพทธประวต ททาวฆฏการมหาพรหมถวายบรขาร ซงมบาตรรวมอยดวยถวายตอพระองค

๒.๑.๒ ความส าคญของการบณฑบาต การบณฑบาตมความส าคญอยางยงตอการด ารงชวตของพระภกษสามเณรพระพทธองค

ทรงตรสใหพระภกษสามเณรเปนอยดวยอาหารบณฑบาตทชาวบานเขาถวายเพราะฉะนน การออกบณฑบาตจงเปนวถการด ารงชวตทเหมาะสมส าหรบบรรพชต จงมความส าคญในฐานะทเปนเปนกรณยกจของบรรพชต ทพงประพฤตปฏบตเปนกจวตรประจ าวนเพอการด ารงชพ สรางอตตโยชน ปรตถประโยชน และประโยชนทงสองฝาย ตามพทธานญาตพระพทธเจาในอดตทก ๆ พระองคกประพฤตปฏบตกจวตรขอบณฑบาตน เชนเดยวกนไมวาจะเปนพระทปงกรพทธเจ า พระโกณฑญญพทธเจา พระมงคลพทธเจา พระสมนพทธเจา โสภตพทธเจา เปนตน ทรงถอปฏบตสบตอกนมา ตางกด ารงชวตดวยอาศยอาหารทผ อนถวาย เพอสรางประโยชนสข เกอกลเเกสรรพสตวทงปวง การบณฑบาตจง มความส าคญในฐานะท เปนพทธวงศพระสมม าสมพทธเจ าผ เปนถงศาสดา กใหความส าคญกบการบณฑบาตในฐานะเปนพทธกจ คอกจทพระองคปฏบตเปนกจวตรประจ า วน ไมวาพระพทธองคจะเสดจไปประทบ ณ แหงหนต าบลใดกมไดทรงละกจขอบณฑบาตน การเสดจออกบณฑบาตของพระพทธองคนนมประโยชนมากมาย ทรงถอวาการบณฑบาตเปนการโปรดสตว ชวยใหชาวบานไดมโอกาสบ าเพญทาน ไดฟงธรรมการบณฑบาตมความส าคญในฐานะทเปนอาชวปรสทธ กลาวคอเปนอาชพทบรสทธส าหรบนกบวช ผละบานเรอน ไมเกยวของดวยบานเรอนแลว พระภกษสงฆตองไมด ารงชวตดวยการประกอบอาชพดจชาวบาน ดวยการหลอกลวงหรอดวยอาการอนใดทไมเออเฟอตอพระธรรมวนย มความเปนอยทเรยบงาย ไมฟมเฟอย สนโดษดวยปจจย ๔ มงกระท า กจอยางสงคอการฝกจตใหหลดพนจากกเลสทงปวง นอกจากนการบณฑบาตยงมความส าคญในฐานะทเปนธดงควตร อนเปนการฝกหด พฒนาทางจต ไดแก การสมาทานองคแหงผถอเทยวบณฑบาตเปนวตร สมาทานองคแหงผถอเทยวบณฑบาตไปตามล า ดบเปนวตร สมาทานองคแหงผถอนงฉน ณ อาสนะเดยวเปนวตร สมาทานองคแหงผถอฉนเฉพาะในบาตรเปนวตร สมาทานองคแหงผถอหามภตทถวายภายหลงเปนวตร เปนตนเพอความเปนอยอยางสมถะ เรยบงาย มกนอย สนโดษ เกอกลตอการประพฤตปฏบตธรรมอยางไร กตาม ถงแมวาการบณฑบาตจะมความส าคญในหลายๆ ดานดงทไดกลาวมาแตการบณฑบาตกเปนวตรปฏบตของพระภกษสามเณร ไมใชเปนศล ไมใชเปนขอบงคบ ฉะนน พระพทธองคจงทรงอนญาตใหพระภกษสามเณรสามารถรบนมนตได การรบนมนตไปฉน

๑๕ พระวจตร ฐานตตโร (เกดไผลอม), “วเคราะหการใชบรขารของพระภกษในพระพทธศาสนา” ,

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑). หนา ๓๓.

๑๐

อาหารทบานของคฤหสถกเรยกวา การรบบณฑบาต ตางกนแตไมไดอมบาตรออกไปเดนตามบานของคนนนคนนเทานน๑๖

๒.๑.๓ วฒนธรรมการบณฑบาตของพระสงฆในพระพทธศาสนา ๑. อาหารบณฑบาตทควรรบตามพทธานญาต

พระพทธองคทรงมพทธานญาตใหพระภกษสงฆสามารถรบอาหารบณฑบาตประเภทเนอได ดงมเนอความปรากฏในพระไตรปฎกอนวาดวย หมอชวกไดเขาไปกราบทลถามพระพทธเจาวา มคนกลาววาคนทงหลายฆาสตวเพอน า มาถวายพระพทธองค พระองครอยกยงฉนอาหารนน ค ากลาวเหลานเปนจรงหรอไม พระผมพระภาคตรสวา ชวก ชนเหลาใดกลาวอยางนวา “ชนทงหลายฆาสตวเจาะจงถวายสมณโคดม พระสมณโคดมกทราบการนน แตกยงเสวยเนอทเขาฆาเจาะจงพระองค ท เขาอาศยพระองคท า ” ชนเหลานนไมเชอวาพดตรงตามทเรากลาวไว แตเชอวากลาวตเราดวยค า เทจทไมมอย เรากลาวเนอทภกษไมควรฉนไวดวยเหต ๓ ประการ คอ

๑) เนอทตนเหน ๒) เนอทตนไดยน ๓) เนอทตนสงสย

เรากลาวเนอทภกษควรฉนไวดวยเหต ๓ ประการ คอ ๑) เนอทตนไมเหน ๒) เนอทตนไมไดยน ๓) เนอทตนไมสงสย๑๗

ทงนมไดหมายความวาพระพทธองคสงเสรมสนบสนนใหมการฆาสตว หรอน า อาหารทเปนเนอมาถวายพระภกษสงฆ แตเพราะเหตวา พระภกษสงฆนนมวถชวตท เนองดวยผ อน อาศยอาหารทชาวบานเขาถวาย เมอชาวบานเขากนอาหารอยางไร เขากน าอาหารอยางนนมาถวาย จะเหนไดวา แมเพยงแคนกสงสยวาเนอนนชาวบานเขาฆาเพอน ามาถวายพระภกษ หากพระภกษขนฉนเขาไปกถอวาเปนอาบต ปรบอาบตทกค าทฉนอาหารทพระภกษสามารถรบไดนอกจากเนอแลวกยงม อาหารทท าดวยแปงทกชนดรวมถงพวกผกทงหลายดวย ดงปรากฏในพระวนยปฎก เภสชชขนธกะ โรชมลลวตถ วาดวยเจามลละชอไรชะถวายผกกาดสดและของฉนของท า ดวยแป ง ดงความวาพระผ มพระภาครบสงกบพระภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตผกสดทกชนด และของฉนท าดวยแปงทกชนด๑๘

นอกจากน อาหารจ าพวกน านมกสามารถรบไดเชนกน ไมวาจะเปนปญจโครส คอ นมสด นมเปรยว เปรยง เนยขน และเนยใส พระพทธองคกทรงอนญาตใหพระภกษสามารถรบไดดงปรากฏในพระวนยปฎก เภสชชขนธกะ วาดวยทรงอนญาตปญจโครส เปนตน ความวา เมณฑกคหบดไดทราบขาววา “พระผมพระภาคเจาเสดจไปทองคตตราปะพรอมกบภกษสงฆหมใหญจ านวน ๑,๒๕๐ รป” ล าดบนน คหบดสงคนเลยงโค ๑,๒๕๐ คนไปวา “ทานทงหลายพวกทานจงชวยกนจบแมโคนม ๑๖ พระราชญาณวสฐ และคณะ, รวบรวมและเรยบเรยง, “คมอการศกษาสมมาปฏบตไตรสกขา” พมพ ครง ท ๕ , (นครปฐม : บรษท เพชรเกษมพรนตง กรป จ า กด , ๒๕๕๓), หนา๔๙ -๕๐.

๑๗ ว.ม.(ไทย) ๕/๓๐๒/๑๓๖. ๑๘ ว.ม.(ไทย) ๕/๒๙๙/๑๒๗-๑๒๙.

๑๑

คนละตวแลวยนใกลภกษรปละคนๆ เราจะเลยงพระดวยนมสดรดใหมทยงอน” แลวน าของเคยวของฉนอนประณตและน านมสดทเพงรดดวยตนเอง ประเคนภกษสงฆมพระพทธเจาทรงเปนประธานดวยตนเองกระทงอมหน าภกษทงหลายย าเกรงอยจงไมยอมรบประเคนน านมสดพระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย พวกเธอจงรบประเคนฉนเถด”เมณฑกคหบด ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ในหนทางกนดารอตคดน า อตคดอาหาร ภกษไมมเสบยงเดนทางไปตองล าบาก ขอประทานวโรกาสเถด พระพทธเจาขา พระองคทรงอนญาตเสบยงเดนทางแกภกษดวยเถด พระพทธเจาขา”พระผพระภาครบสงกบภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตโครส ๕ ชนด คอนมสด นมเปรยว เปรยง เนยขน และเนยใส๑๙

ในเวลาวกาลไปแลวนน พระภกษไมสามารถรบประทานอาหารจ าพวกของขบเคยวไดแตหากศรทธาญาตโยมปรารถนาทจะถวายอาหารแดพระภกษสามเณรกสามารถวายได แตตองเปนอาหารจ าพวกน า พระพทธองคทรงอนญาตน าอฏฐบาน คอน าผลไมคนทง ๘ ชนด ความวาพระผ มพระภาคทรงรบสงกบพระภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตน าอฏฐบาน คอ

๑. น ามะมวง ๒. น าหวา ๓. น ากลวยมเมลด ๔. น ากลวยไมมเมลด ๕. น ามะซาง ๖. น าลกจนทรหรอองน ๗. น าเหงาบว ๘. น ามะปรางหรอลนจ๒๐

นอกจากนกมอนบญญตเพมเตมอก คอ น าผลไมทกชนด เวนน า ตมเมลดขาวเปลอก น าใบไมทกชนด เวนน าผกดอง น าดอกไมทกชนด เวนน าดอกมะซาง และน า ออยสด ดงปรากฏในพระวนยปฎก เภสชชขนธกะ เกณยชฏลวตถ วาดวยเกณยชฏลถวายน า อฏฐบาน ความวาภกษทงหลาย เราอนญาตน าผลไมทกชนด เวนน าตมเมลดขาวเปลอก ภกษทงหลาย เราอนญาตน าใบไมทกชนด เวนน าผกดองภกษทงหลาย เราอนญาตน าดอกไมทกชนด เวนน าดอกมะซาง ภกษทงหลายเราอนญาตน าออยสด๒๑

เมอครงทกรงราชคฤหเกดขาวยากหมากแพง ประชาชนไมสามารถจะจดสงฆภตถวายแกพระภกษสงฆได แตปรารถนาทจะถวายภตอยางอนแทน จงกราบทลใหพระพทธเจาทรงทราบพระพทธองคจงทรงอนญาตภตตางๆ ดงความวา สมยนน กรงราชคฤหเกดขาวยากหมากแพง ประชาชนไมสามารถจะจดสงฆภตแตปรารถนาจะจดอทเทสภต นมนตนภต สลากภต ปกขกภต อโปสถกภต ปาฏปทกภต พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตสงฆภต อทเทสภต นมนตนภต สลากภต ปกขกภต อโปสถกภต ปาฏปทกภต”๒๒ (ค าวา สงฆภต หมายถงภตตาหารทถวายสงฆทวไป อทเทสภต หมายถง ภตตาหารทเจาะจงถวายเฉพาะตว นมนตนภต หมายถง ภตตาหารในทนมนต สลากภต หมายถง ภตตาหารทถวายโดยฉลากปกขกภต หมายถง ภตตาหารทถวายประจ า ปกข อโปสถกภต หมายถง ภตตาหารทถวายประจ าวนอโบสถ ปาฎปทกภต หมายถง ภตตาหารทถวายประจ าวนปาฏบทคอวนแรม ๑ ค า ) เมอพระภกษสามเณรเปนไข ไมสบาย พระพทธองคทรงอนญาต

๑๙ ว.ม.(ไทย) ๕/๓๐๐/๑๒๙-๑๓๑. ๒๐ ว.ม.(ไทย) ๕/๓๐๐/๑๓๒. ๒๑ ว.ม.(ไทย) ๕/๓๐๐/๑๒๙-๑๓๑. ๒๒ ว.จ.(ไทย) ๗/๓๒๕/๑๕๔.

๑๒

ภตตาหารทเปนยา ส าหรบรกษาไข เชน น าขาวใส น าตมถวเขยว น าตนเนอ๒๓ แตเมอยามปกตอาหารเหลาน พระพทธองคทรงหาม หรอภกษเปนไขพระถกอมนษยเขาสง พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตเนอดบ เลอดสด ในเมอมโรคอมนษยเขาสง๒๔

หากมสงใดทพระพทธเจาไมไดบญญตเปนสกขาบทเอาไว กใหพระสงฆใชหลกมหาปเทส ๔ ในการตดสนวา สงนนขจดอยในมหาปเทสขอไหน แลวพจารณาดวาควรหรอไมควร ดงพทธพจนความวา

๑) ภกษทงหลาย สงใดเราไมไดหามไววา “สงนไมควร” ถาสงนนอนโลมเขากบสงทไมควร ขดกบสงทควร สงนนไมควร (เชน ธญชาต ๗ อยาง คอ ขาวสาล ขาวเจา หญากบแก ขาวละมาน ขาวเหนยว ขาวฟาง เปนสงททรงหามฉนในเวลาตงแตเทยงวนจนถงอรณขนวนใหม สวนมหาผล ๙ อยาง คอ ตาล มะพราว ผลขนน ขนน ส าปะลอ บวบ ฟกเขยว แตงกวา แตงโม ฟกทอง รวมทงอปรณณชาตทงหมด เชน ถว เขยว ถวราชมาส งา พชผกทกนหลงภตตาหาร แมจะไมไดทรงหามไว แตอนโลมเขากบธญชาต ๗ อยาง เพราะฉะนน จงทรงหามฉนในเวลาตงแตเทยงวน จนถงอรณขนวนใหม

๒) ภกษทงหลาย สงใดเราไมไดหามไววา “สงนไมควร” ถาสงนนอนโลมเขากบสงทควร ขดกบสงทไมควร สงนนควร (พระผมพระภาคทรงอนญาตน าอฏฐบาน สวนน าดมทนบเนองในน าอฏฐบาน ๘ ชนดนน เชน น าหวาย น าผลมะงว น าตนเลบเงยว และน าผลไมเลกเปนตน แมจะไมทรงอนญาตไวแตอนโลมเขากบน าอฏฐบาน เพราะฉะนน จงเปนอนอนญาตดวย

๓) ภกษทงหลาย สงใดเราไมไดอนญาตไววา “สงนควร” ถาสงนนอนโลมเขากบสงทไมควร ขดกบสงทควร สงนนไมควร

๔. ภกษทงหลาย สงใดเราไมไดอนญาตไววา “สงนควร” ถาสงนนอนโลมเขากบสงทควร ขดกบสงทไมควร สงนนควร๓๙

๒. บคคลทพระสงฆไมควรรบอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงบญญตหามไมใหพระภกษสงฆรบอาหารจากมอภกษณ ทงน กเพอ

อนเคราะหภกษณไมใหไดรบความล าบากจากการใหทาน จนตนเองตองอด เพราะมเหต เกดขน จงท าใหพระพทธองคตองบญญตเปนสกขาบท หามไมใหพระภกษสงฆกระท า โดยปรบอาบตปาฏ เทสนยะแกพระภกษทรบอาหารบณฑบาตมาจากมอนางภกษณ ดงเรองนวานางภกษณรปหนงไปเทยวบณฑบาตไดแลว ขากลบเหนพระภกษรปหนง จงบอกถวายอาหารทไดมา ภกษนนกรบจนหมด นางจงอดอาหารเพราะหมดเวลาทจะเขาไปบณฑบาตอกแลววนท ๒ วนท ๓ กเปนเชนน จนเวลาหลกรถเศรษฐนางถงกบหมดแรงลมลง พระผมพระภาคเจาทรงบญญตสกขาบท ดงปรากฏในพระวนยปฎก สกขาบทท๑แหงปาฏเทศนยะความวา ภกษใดรบของเคยวหรอฉนดวยมอตนเอง จากมอของภกษณผไมใชญาต ผเขาไปในละแวกบาน เคยวหรอฉน ภกษนนพงแสดงคนวา “ทาน กระผมตองธรรมคอ ปาฏเทสนยะ เปนธรรมทนาต าหน ไมเปนสปปายะ กระผมขอแสดงคอธรรมนน”๒๕

๒๓ ว.ม.(ไทย) ๕/๒๖๙/๖๒-๖๓. ๒๔ ว.ม.(ไทย) ๕/๒๖๔/๔๙. ๒๕ ว.มหา.(ไทย) ๒/๕๕๒-๕๕๓/๖๒๗-๖๒๙.

๑๓

พระพทธองคทรงบญญตหามไมใหพระภกษสงฆรบอาหารบณฑบาตจากสกลทสงฆสมมตวาเปนเสขะ ทงนกเพราะวาบคคลเหลานมความศรทธาเลอมใสอยางแรงกลา ไมวาจะอะไรยอมสละไดหมดแมกระทงวาตวเองจะอดกตาม ดงความวาในสมยนน สกลบางสกลเลอมใสทงเปนสกลเจรญดวยศรทธา แตเสอมลาภ ( เปนสกลพระอรยบคคล) บคคลเหลานยอมสละของเคยวของกนทเกดขนทงหมดแกภกษทงหลาย บางครงตวเองถงอด คนทงหลายพากนตเตยนภกษวารบไมรจกประมาณ พระผมพระภาคจงทรงอนญาตใหสงฆสวดประกาศสมมตสกลนน วาเปนสกลของพระเสขะ แลวทรงบญญตหามเขาไปรบของเคยวของฉนในสกลทสงฆสมมตวาเปนเสขะ ดวยมอของตน มาเคยวและฉน ทรงปรบอาบตปาฏเทสนยะแกผภกษผลวงละเมด ดงปรากฏใน สกขาบทท ๓ แหงปาฏเทสนยะ ความวาภกษใดรบของเคยวหรอของฉน ในตระกลทไดรบสมมตเปนเสขะเชนนนดวยมอตนเอง แลวเคยวหรอฉน ภกษนนพงแสดงคนวา “ทาน กระผมตองธรรม คอปาฏเทสนยะเปนธรรมทนาต าหน ไมเปนสปปายะ กระผมขอแสดงคนธรรมนน”๒๖ ๓. ประมาณในการรบอาหารบณฑบาต ในการรบอาหารบณฑบาตนน ทรงบญญตไมใหพระภกษสามเณรรบอาหารเกน ๓ บาตร ในทนนๆ เมอไดมาแลวใหน ามาแบงปนกน จะไดไมใหชาวบานเดอดรอน โดยมเรองตนเหตดงน สมยนน พอคาเกวยนกลมหนงตองการจะเดนทางจากกรงราชคฤหถ ภกษผถอเทยวบณฑบาตเปนวตรรปหนงเขาไปบณฑบาตถงหมเกวยน อบาสกคนหนงไดใหถวายขาวต แกภกษรปนน ภกษรปนนไดออกไปบอกภกษรปอน อบาสกไดถวายขาวตแกภกษรปนน ภกษรปนนไดออกไปบอกภกษรปอน อบาสกกไดถวายขาวตแมแกภกษรปนนจนกระทงเสบยงทจดเตรยมไวหมดสนไป ครงนน อบาสกนนไดกลาวถวายกบพวกพอคาดงนวา “วนน พวกทานโปรดรอกอน เสบยงทจดเตรยมไวกระผมถวายพระคณเจาทงหลายไปแลว กระผมจะจดเตรยมเสบยง”พวกพอคาเกวยนกลาววา “ทานครบ พวกเราไมสามารถรอได พอคาเกวยนออกเดนทางแลว”ไปไดแลว เมออบาสกจดเตรยมเสบยงเสรจแลวเดนทางไปภายหลงจงถกพวกโจรปลนพวกพอคาพากนต าหน ประณาม โพนทะนาวา “ไฉนพระสมณะเชอสายศากยะบตรจงรบโดยไมรจกประมาณ อบาสกคนนซงเมอถวายเสบยงแกพระสมณะเชอสายศากยบตรเหลานแลวเดนทางไปภายหลงไดถกโจรปลน” พระผมพระภาคจงทรงบญญตสกขาบท ความวาทายกน าขนมหรอขาวต มาปวารณาภกษผเขาไปถงตระกล ภกษผตองการพงรบไดเตม๒ – ๓ บาตร ถารบเกนกวานน ตองอาบตปาจตตย ครนรบเตม ๒ – ๓ บาตรแลเมอน าออกจากทนนแลวพงแบงปนกบภกษทงหลาย นเปนการท าทสมควรในเรองนน๒๗

พระวนยปฎกโภชนวรรค กาณมาตสกขาบท มบญญตปรบอาบตแกพระภกษทลวงละเมด ดงน ภกษรบขนมเตม ๒-๓ บาตร แลวรบเกนกวานน ตองอาบต ๒ อยาง คอ

๑) ก าลงรบ ตองอาบตทกกฎ เพราะพยายาม ๒) เมอรบแลว ตองอาบตปาจตตย๒๘

๒๖ ว.มหา.(ไทย) ๒/๕๖๒-๕๖๓/๖๓๕-๖๓๖. ๒๗ ว.มหา.(ไทย) ๒/๒๓๑-๒๓๒/๓๘๘-๓๙๐. ๒๘ ว.ป.(ไทย) ๘/๑๖๘/๑๔๑-๑๔๓.

๑๔

พระพทธองคทรงบญญตเอาไวใหพระภกษสามเณรรบอาหารบณฑบาตใหพอเหมาะกนทงขาวแกงและกบ ดงความในสกขาบทท ๙ แหงเสขยกณฑ ขมภตกวรรค บญญตวาภกษ พงท าความส าเหนยกวา เราจกรบบณฑบาตพอเหมาะกบแกง๒๙

พระพทธองคไมทรงอนญาตใหพระภกษรบบณฑบาตจนอาหารลนขอบบาตร เพราะถอวาเปนการไมรจกประมาณ มองดแลวไมเหมาะสม ไมเปนไปเพอสนโดษ ดเหมอนเปนคนมกมากจงทรงบญญตเอาไวในพระวนยปฎก เสขยกณฑ ขมภตกวรรค สกขาบทท ๑๐ ความวาภกษ พงท าความส าเหนยกวา เราจกรบบณฑบาตเสมอขอบปากบาตร๓๐

พระภกษสามเณรจะตองรจกปราณในการรบอาหารบณฑบาตทชาวบานถวาย ดงทพระพทธเจาตรสสอนไว ความวาภกษรจกประมาณโดยการรบ คอ แมเมอทายกถวายนอย ภกษกรบเพอความเอนดตระกล เพอการรกษาตระกล เพอการอนเคราะหตระกล แมเมอทายกถวายมาก ภกษกรบบณฑบาตพอบรหารทอง ภกษชอวารจกประมาณโดยการรบ เปนอยางน๓๑

พระพทธองคทรงบญญตเกยวกบการรบประทานอาหารบณฑบาตเอาไว ไมวาจะเปนเรองอาหารชนดใดบางทสามารถรบได อาหารชนดใดททรงหามเอาไว บคคลทพระสงฆไมควรรบอาหารบณฑบาตมใครบาง และทรงบญญตใหพระภกษสามเณรรจกประมาณในการรบอาหารบณฑบาต รบใหพอเหมาะแกความตองการของรางกายทจะเปนอยไดภายในวนหนง ไมรบใหมาก เกนความจ าเปน ทงนกเพอเปนการอนเคราะหพระวนย และยงเปนการอนเคราะหตระกลอกดวย

๔. บทบญญตเกยวกบการแบงปนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตใหพระภกษสงฆสามารถน าอาหารบณฑบาตมาแบงปนกนได

ตามความเหมาะสม และไมเปนการขดกบพระธรรมวนยทพระพทธองคทรงบญญตเอาไว ในการแบงปนอาหารบณฑบาตนน ผวจยไดแยกประเดนในการศกษาออกเปนบทบญญตททรงอนญาตและบทบญญตททรงหาม ดงมรายละเอยดตอไปน

๔.๑ บทบญญตททรงอนญาต บทบญญตเกยวกบการแบงปนอาหารบณฑบาต มปรากฏในพระไตรปฎก ตงแตสมย

ตนพทธกาล เมอครงทพระพทธองคเสดจไปโปรดปญจวคคย ในคราวนนไดมการแบงหนาทโดยใหภกษ ๓ รปออกไปบณฑบาต แลวภกษอก ๒ รป กอยฟงธรรมของพระผมพระภาคเจาสลบสบเปลยนกน วนตอมาเมอภกษ ๒ รปออกบณฑบาต ภกษท เหลอ ๓ รปกอย ฟงธรรม โดยภกษทออกไปบณฑบาตเมอไดอาหารมากจะน ามาแบงปนกน ดงความในพระวนยปฎกวาเรากลาวสอนภกษ ๒ รป ภกษ ๓ รป กเทยวบณฑบาต เราทง ๖ ฉนบณฑบาตทภกษ ๓ รปน ามา เรากลาวสอนภกษ ๓ รป ภกษ ๒ รป กเทยวบณฑบาต เราทง ๖ ฉนบณฑบาตทภกษ ๒ รป น ามา๓๒

หากพระภกษสงฆมของเคยวของฉนเหลอมาก พระพทธองคทรงอนญาตใหน า ไปแจกจายแกบคคลตางๆ ได ดงปรากฏเนอความตอไปน พระสงฆมของเคยวเหลอเฟอ ทานพระอานนทจงกราบทลพระผมพระภาคใหทรงทราบพระผมพระภาคตรสวา “อานนท ถาเชนนนเธอจง

๒๙ ว.มหา.(ไทย) ๒/๖๐๔/๖๗๘. ๓๐ ว.มหา.(ไทย) ๒/๖๐๕/๖๘๐. ๓๑ ข.ม.(ไทย) ๒๙/๒๐๖/๖๐๑. ๓๒ ม.ม.(ไทย) ๑๒/๒๘๖/๓๑๓.

๑๕

แจกขนมเปนทานแกพวกคนกนเดน” สมยนน ภกษทงหลายมอามสมากพระผ มพระภาคเจารบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหถวายแกสงฆ”อามสกยงมเหลอเฟอพระผ มพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหถวายของสวนบคคลได”ภกษทงหลายเกบอามสไวมากพระผ มพระภาคตรสรบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษณทงหลายรบอามสทภกษทงหลายเกบไวมาบรโภคได”สมยนน ภกษณทงหลายมอามสมากพระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหถวายแกสงฆ”อามสกยงเหลอเฟอพระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหถวายเปนของสวนบคคลได”ภกษณทงหลายเกบอามสไวมากพระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษทงหลายรบอามสทภกษณทงหลายเกบไวมาฉนได”๓๓

ในพระวนยปฎก อปชฌายวตตกถา วาดวยวตรปฏบตในพระอปชฌาย ไดกลาวเอาไววาพระภกษสามเณรเมอบณฑบาตไดมาแลว สามารถน าอาหารบณฑบาตนนแบงใหกบพระอปชฌายได ดงความวา สทธวหารกพงประพฤตชอบในอปชฌาย วธประพฤตชอบในอปชฌายนนมดงนสทธวหารกพงลกขนแตเชาตร... ถาขาวตมม พงลางภาชนะใสขาวตมเขาไปถวายเมอพระอปชฌายฉนขาวตมเสรจ พงถวายน า ถาบณฑบาตม และอปชฌายตองการจะฉน พงถวายน า แลวนอมบณฑบาตเขาไปถวาย น าน าฉนมาถวาย เมออปชฌายฉนเสรจแลว พงถวายน า รบบาตรมาถออยางรดมดระวง ไมใหครด ลางแลวเชดใหสะเดดนา ผงแดดครหนง ไมพงผงแดดทงไวทแดด๓๔

พระพทธองคทรงอนญาตใหพระภกษสามเณร สามารถน าอาหารทบณฑบาตไดมาแบงปนใหกบพอแมได หมายความวา พระภกษสามเณรสามารถบณฑบาตเลยงพอแมได พระองคทรงตรสวา “ชอบยงนก พราหมณ ทานท าดงนเชอวาไดท ากจทควรท าแท ดวยวาผใดแสวงหาภกษาโดยธรรมไดมาแลวเลยงมารดาบดา ผนนยอมประสบบญเปนอนมาก”๓๕ ดงมเรองทปรากฏในอรรถกถา ชาดก ภาค ๒ พาหรนทานวรรณา ความวาบตรเศรษฐคนหนง ในกรงสาวตถ ฟงเทศนของพระศาสดาแลวไดบรรพชาอปสมบท จนเวลาผานไปทรพยสมบตของบดามารดารอยหรอลงจนเทยวขอทาน อาศยฝาเรอนของผอนอย ในวนรงขน ทานถอสลากยาคและสลากภตอนถงแลวแกตน เขาไปบาน ถอเอาขาวยาคและภตใหแกบดามารดา จ าเดมแตนน กปรนนบต (มารดาบดา) เนองนตย ทานถกความกงวลในการบ ารงบดามารดาจนซบผอม ภกษทงหลายพบเขากตเตยนกราบทลพระพทธเจาพระพทธเจาทรงประทานสาธการ ๓ ครง แลวตรสวา เธอตงอยในทางทเราด า เนนแลว แมเราเมอประพฤตบพพจรยา กเลยงบดามารดาแลว๓๖

๔.๒ บทบญญตททรงหาม แมอาหารทไดมาจากการบณฑบาตสามารถน ามาแบงปนใหแกกนละกนไดกตาม แตก

มพทธบญญตบางขอททรงหามไมใหเอาอาหารบณฑบาตไดมาน าไปแจกใหแกบคคลบางคน บางพวก ตวอยางเชน พวกอเจลกปรพาชก เปนตน ความวาครนนน พระสงฆมของเคยวฉนอยางเหลอเฟอ พระอานนทจงไดเขาไปทลถามพระพทธองควาจะท าอยางไรด พระพทธองคตรสใหน า ไปแจกแกพวกคนกนเดนพระอานนทจดพวกคนกนเดนใหนงตามล าดบ แจกขนมใหคนละชน แจกขนมใหปรพาชกา

๓๓ ว.จ.(ไทย) ๗/๔๒๑/๓๔๓-๓๔๔. ๓๔ ว.จ.(ไทย) ๗/๓๗๖/๒๔๔-๒๕๐. ๓๕ ส .ส.(ไทย) ๑๕/๒๐๕/๒๙๗. ๓๖ ข.ชา.ทก.อ.(ไทย) ๖๓/๑๗๑-๑๗๓.

๑๖

คนหนง ๒ ชนดวยส าคญวาเปนชนเดยวพวกปรพาชกาทอยใกลๆไดกลาวกบปรพาชกานนดงนวา “สมณะรปนนเปนครกของเธอหรอ” ปรพาชกานนตอบวา “สมณะรปนนไมใชครกของดฉน ทานแจกให ๒ ชนดวยส าคญวาเปนชนเดยว” แมครงท ๒.. แมครงท ๓ ทานพระอานนทกแจกขนมใหปรพาชกานน ๒ ชน พวกปรพาชกาเหลานนไดเถยงกนวา “เปนครก ไมใชครก” พระพทธองคจงทรงบญญตสกขาบท ความวา“ภกษใดใหของเคยวหรอของแกอเจลก ปรพาชกหรอปรพาชกาดวยมอตน ตองอาบตปาจตตย”๓๗

พระพทธองคทรงปรบอาบตภกษทใหของเคยวหรอของฉนแกอเจลกปรพาชกหรอปรพาชกาดวยมอตน วาตองอาบต ๒ อยาง คอ

๑) ก าลงให ตองอาบตทกกฎ เพราะพยายาม ๒) เมอใหแลว ตองอาบต ปาจตตย๓๘

เมอพระพทธองคทรงบญญตหามไมใหพระภกษใหอาหารแกพวกเดยรถย เพราะวาภกษรปหนงคลกขาวกบเนยใสกอนใหญใหแกอาชวก ผ ตองการตเตยนพระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรมและพระสงฆ ดงมปรากฏในพระวนยปฎก อเจลกวรรค อเจลกสกขาบท อนวาดวยนกบวชเปลอย ความวา อาชวกคนหนงไดเขาไปททเลยงอาหาร ภกษรปหนงคลกขาวกบเนยใสจ านวนมากไดแจกขาวกอนใหญแกอาชวกนน อาชวกนนไดถอกอนขาวนนไป อาชวกอกคนหนงไดกลาวกบอาชวกนนดงนวา “ทานไดกอนขาวมาจากทไหน” อาชวกนนตอบวา “ขาพเจาไดมาจากทเลยงอาหารของคหบดโลนสมณโคดม” พวกอบาสกไดยนอาชวกเหลานนสนทนากน ไดกราบทลพระผ มพระภาคดงนวา “พระพทธเจาขา พวกเดยรถยเหลานตองการตเตยนพระพทธ ตองการตเตยนพระธรรม ตองการตเตยนพระสงฆ ขอประทานวโรกาสเถดพระพทธเจาขา ขาพระคณเจาทงหลายโปรดอยาใหสงของแกพวกเดยรถยดวยมอตนเองเลย” พระพทธองคทรงบญญตสกขาบท ความวา“ภกษใดใหของเคยวหรอของฉนแกอเจลก ปรพาชกหรอปรพาชกาดวยมอตนตองอาบตปาจตตย”๓๙

นอกจากน พระพทธองคยงทรงบญญตหามไมใหนางภกษณใหของเคยวของฉนดวยมอของตนเองแกชาวบาน ปรพาชก และปรพาชกา ผตองการตเตยนพระพทธ ตเตยนพระธรรม และตเตยนพระสงฆ หากภกษณรปใดใหทรงปรบอาบต ดงปรากฏใน ปาจตตยกณฑ จตตาคารวรรคสกขาบทท ๖ ความวาภกษณใหของเคยวหรอของฉนดวยมอตนแกชาวบาน แกปรพาชกหรอปรพาชกาตองอาบต ๒ อยาง คอ

๑) ก าลงให ตองอาบตทกกฎ เพราะพยายาม ๒) เมอใหแลว ตองอาบต ปาจตตย๔๐

คนทงหลายไดน าอามสมาถวายแกพระภกษและภกษณจ านวนมาก พระภกษและภกษณจงน าไปถวายแกผอน คนทงหลายรเขาจงต าหน ประณามวาท า ไมจงเอาของทตนถวายไปใหผอนท าเหมอนกบวาพวกตนไมรจกการใหทาน ดงความวา สมยนน คนทงหลายถวายอามสแกภกษทงหลาย ภกษทงหลายใหอามสและภกษณทงหลาย คนทงหลายจงต าหน ประณาม โพนทะนาวา

๓๗ ว.มหา.(ไทย) ๒/๒๖๙-๒๗๐/๔๑๘-๔๒๐. ๓๘ ว.ป.(ไทย) ๘/๑๖๙/๑๔๓. ๓๙ ว.มหา.(ไทย) ๒/๒๗๐/๔๒๐. ๔๐ ว.ป.(ไทย) ๘/๒๓๕/๒๙๘.

๑๗

“ไฉนอามสทเขาถวายใหตนฉน พวกพระคณเจาจงใหแกผ อนเลา พวกเราไมรจกใหทานเองหรอ ” ภกษทงหลายจงน าเรองนไปกราบทลพระผมพระภาคเจาใหทรงทราบพระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย อามสทเขาใหตนฉน ภกษไมพงใหแกผอน รปใดให ตองอาบตทกกฎ ” สมยนน ชาวบานถวายอามสแกภกษณทงหลาย ภกษณทงหลายจงถวายแกภกษทงหลาย คนทงหลายจงต าหน ประณาม โพนทะนาวา “ไฉนอามสทเขาถวายใหตนฉน ภกษณจงใหแกผอนเลา พวกเราไมรจกใหทานเองหรอ” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย อามสทเขาใหตนฉน ภกษณไมพงใหแกผ อนรปใดให ตองอาบตทกกฎ”๔๑

นอกจากน ในสกขาบทท ๖ จตตาคารวรรค ปาจตตยกณฑ ปรากฏเรองของนางถลลนนทาภกษณใหของเคยวของบรโภคดวยมอของตนแกนกแสดงเพอใหเขาสรรเสรญตนในทชมชนพระพทธองคจงทรงหามไมใหนางภกษณใหของกนแกคฤหสถ นกบวชชายหญงกตามดวยมอของตน ดงความวา นางถลลนนทาภกษณ ใหของเคยวของบรโภคดวยมอของตนแกนกแสดงละครบาง นกกระโดดบาง นกเลนกลบาง นกเลนกลองบาง เพอใหเขาสรรเสรญตนในทชมชนพวกนนกพากนสรรเสรญตางๆ มผตเตยนพระผมพระภาคจงทรงบญญตสกขาบท ปรบอาบตปาจตตยแกนางภกษณผใหของเคยวของบรโภคดวยมอของตนแกคฤหสถกตาม แกนกบวชชายกตาม หญงกตาม๔๒

พระพทธองคทรงบญญตเกยวกบการแบงปนอาหารบณฑบาตเอาไว ทงนกเพอตองการใหพระภกษสามเณรมความเออเฟอเผอแผ รจกแบงปน อนเคราะหชาวบาน อนเคราะหพระวนย ททรงหามกเพราะวาคนเหลานนตองการตเตยนพระรตนตรย ไมประสงคดกบพระสงฆ

๕. บทบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตร ในพระไตรปฎกไดกลาวถงพระจรยาวตรของพระพทธเจา เกยวกบการดแลรกษาบาตร

อนเปนแบบอยางทดของพระภกษสามเณร ในการประพฤตใหสมกบเปนพทธบตร เพอจะไดยงความศรทธาเลอมใสใหเกดแกอบาสกอบาสกาและผทพบเหน ดงความวา เมอทรงรบน าลางบาตร ไมทรงชบาตรลงรบ ไมทรงยนบาตรคอยรบ ไมทรงแกวงบาตรคอยรบ ทรงรบน า ลางบาตรไมนอยนกไมมากนก ไมทรงลางดงขลกๆไมทรงลางบาตดวยวธหมน ไมทรงวางบาตรทพน ทรงลางบนพระหตถเ มอทรงลางพระหตถกเปนอนทรงลางบาตร เมอทรงลางบาตรกเปนอนลางพระหตถ ทรงเทน าลางบาตรไมไกลนก ไมใกลนก และทรงเทน าลางบาตรไมใหน ากระเซน๔๓

บาตรถอวาเปนบรขารทส าคญอยางหนง เปนเครองมอในการยงชพของพระภกษสามเณรจงจ าเปนตองมการดแลรกษาเปนอยางด ตองใหความเคารพ ใหความส า คญ โดยการปฏบตใหถกตองตรงตามทพระพทธองคทรงบญญตไว ดงความวา สมยนน ภกษทงหลายใชบาตรรองรบเศษอาหารบาง กางบาง น าบวนปากบาง คนทงหลายต าหน ประณาม โพนทะนาวา “พวกพระสมณะเชอสายศากยบตรเหลานฉนในภาชนะทตวเองใชเปนกระโถน” พระผมพระภาคเจาตรสรบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงใชบาตรรองรบเศษอาหาร กางหรอน าบวนปาก รปใดใช ตองอาบตทกฏ ภกษทงหลายเราอนญาตใหใชกระโถน”๔๔

๔๑ ว.จ.(ไทย) ๗/๔๒๑/๓๔๓-๓๔๔. ๔๒ ม.ม.(ไทย) ๑๓/๓๘๗/๔๗๙. ๔๓ ม.ม.(ไทย) ๑๓/๓๘๗/๔๗๙. ๔๔ ว.ป. (ไทย) ๗/๒๕๕/ ๒๔.

๑๘

บทบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตรนน มกลาวเอาไวในพระวนยปฎก ดงนสมยนน ภกษทงหลายเกบบาตรไวทงทยงไมแหง บาตรเหมนอบพระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงเกบบาตรไวทงทยงไมแหง รปใดเกบไว ตองอาบตทกกฎ ภกษทงหลาย เราอนญาตใหเอาบาตรผงแดดกอนแลวจงคอยเกบ” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงเอาบาตรผงแดดทงทยงมน ารปใดเอาผง ตองอาบตทกกฎ ภกษทงหลาย เราอนญาตใหเชดบาตรเสยกอนแลวคอยผงแดดเกบไว” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงวางบาตรเอาไวในทรอน รปใดเอาผง ตองอาบตทกกฎ ภกษทงหลาย เราอนญาตใหเอาบาตรผงแดดไวในทรอนสกชวครแลวจงคอยเกบ” ภกษทงหลายวางบาตรจ านวนมากทไมมเชงรองไวในทแจง บาตรถกพายพดกลงตกแตก พระผ มพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตทวางบาตร” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงวางบาตรไวทรมดงไม รปใดวาง ตองอาบตทกกฎ” พระผ มพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงวางบาตรไวทรมดงไมเลกนอกฝา รปใดวาง ตองอาบตทกกฎ” สมยนน ภกษทงหลายคว าบาตรไวทพนดน ขอบบาตรสกหรอ พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหใชหญารอง” หญาทรองถกปลวกกด พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหใชทอนผารอง” ทอนผารองถกปลวกกด พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตชนวางบาตร” พระผ มพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหใชหมอปากกวางเกบบาตร” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตใหใชถลกบาตร” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตสายโยกเปนดายถก” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงแขวนบาตรไว รปใดแขวนไวตองอาบตทกกฎ” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงเกบบาตรไวบนเตยง รปใดเกบไว ตองอาบตทกกฎ” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงเกบบาตรไวบนตง รปใดเกบไว ตองอาบตทกกฎ” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษไมพงวางบาตรไวบนตก รปใดบางไว ตองอาบตทกกฎ” พระผมพระภาครบสงวา “ภกษไมพงเกบบาตรไวบนกลด รปใดเกบไว ตองอาบตทกกฎ”๔๕ พระผมพระภาครบสงวา “ภกษไมพงถอบาตรผลกบานประตเขาไป รปใดผลกตองอาบตทกกฎ”๔๖

เมอพระภกษรปใดมรณภาพลง บาตรและจวรของภกษรปนน ใหตกเปนของสงฆ หากมภกษรปใดพยาบาลภกษผเปนไขกอนทานมรณภาพ พระพทธองคทรงอนญาตใหมอบบาตและจวรแกภกษผพยาบาลไขนน เพราะถอวาทานเปนผมอปการะมากกบภกษทเปนไข ดงปรากฏในจวรขนธกะ มตสนตกกถา วาดวยการใหบรขารของภกษมรณภาพแกผพยาบาลไข ความวาพระผ มพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย เมอภกษมรณภาพ สงฆเปนเจาของบาตรและจวร แตภกษผพยาบาลภกษไขเปนผมอปการะมาก ภกษทงหลาย เราอนญาตใหสงฆมอบไตรจวรและบาตรแกภกษผพยาบาลภกษไข”๔๗ หากสามเณรมรณภาพ กใหปฏบตเหมอนกบภกษมรณภาพ๔๘

พระพทธองคทรงบญญตสกขาบทเกยวกบการดแลรกษาบาตรเอาไว กเพราะวา ในสมยพทธกาล โดยมากแลวบาตรจะท ามาจากดน จงงายแกการแตก พระภกษสามเณรจงจ า เปนตองระมดระวงดแลรกษาเปนอยางด การระมดระวงดแลรกษาบาตรดงกลาวกเปนการฝ กหดพฒนาให

๔๕ ว.ป.(ไทย) ๘/๒๔๕/๒๐-๒๓. ๔๖ ว.ป.(ไทย) ๘/๒๕๕/๒๓-๒๔. ๔๗ ว.ป.(ไทย) ๕/๓๖๗/๒๔๓-๒๔๕. ๔๘ ว.ป.(ไทย) ๕/๓๖๘/๒๔๔-๒๔๕.

๑๙

พระภกษสามเณรมความรอบคอบ มความรบผดชอบ ฝกจตใหมสต มความอดทน อนเปนการเกอกลตอการปฏบตธรรมของพระภกษสามเณร

สรปไดวา บทบญญตเกยวกบการบณฑบาต สรปไดวา พระพทธองคทรงบญญตใหพระภกษสามเณรนงหมใหเรยบรอย เปนปรมณฑล คอ ใหนงสงบ โดยดานบนจะตองปดสะดอดานลางจะอยตรงกลางระหวางแขง สวนการหมจวร ตองหมคลมใหเรยบรอย ไมเปดไหล ชายจวรดานลางตองไมกวดพน โดยทา ชายจวรทง ๒ ขางใหเสมอกนเวลาออกไปบณฑบาต และทรงอนญาตใหใชประคดเอวเพอกนไมใหผาทนงหลด บทบญญตเกยวกบการโคจรบณฑบาต พระพทธองคทรงบญญตหามไมใหพระภกษ สามเณรเขาไปบณฑบาตยงสถานททเรยกวา อโคจร หมายถง สถานททไมเหมาะสมแกบรรพชตเสยงตอการเสยหายทจะเกดขน เชน รานขายสรา ทอยของหญงขายบรการ บอนกอนพนน เปนตนสถานทใดเสยงตอการต าหน ตเตยนและโพนทะนาของชาวบาน ลวนเปนทอโคจรทงสนลกษณะการโคจรบณฑบาต จะตองมความส ารวม ระวง คมครองทวารทง ๖ สายตามองทอดลงเบองต าสตสมปชญญะอยทกขณะแหงการกาว เดนบณฑบาต

บทบญญตเกยวกบกรยามารยาทในการ รบบณฑบาต พระพทธองคทรงบญญตใหพระภกษสามเณรรบบณฑบาตดวยความเคารพ ใหความส า คญในบาตรขณะรบบณฑบาต ใหรจกประมาณในการรบอาหาร ไมรบจนลนขอบบาตร ใหรบพอเหมาะกนทงขาวแกงและกบ ใหเพยงพอแกความตองการของรางกายทจะเปนอยไดภายในวนหนง

บทบญญตเกยวกบการรบอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตเนอทประกอบดวยเหต ๓ ประการ คอ เนอทตนไมเหน เนอทตนไมไดยน และเนอทตนไมสงสยอาหารท ท า ดวยแปงทกชนด ผกสดทกชนด อาหารจ าพวกน านม น าผลไมคน ทรงหามไมใหพระภกษรบอาหารจากมอของภกษณทไมใชญาต ผเขาไปในละแวกบาน จากสกลทสงฆสมมตวาเปนเสขะทรงก าหนดไมใหพระภกษสามเณรรบอาหารมากเกน ๓ บาตรในทนนๆ แลวใหน ามาแบงปนกนใหรจกประมาณโดยการรบ คอ รบพออมทอง รบเพอความเอนด เพอการรกษา เพอการอนเคราะหตระกล

บทบญญตเกยวกบการแบงปนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตใหพระภกษสามเณรน าอาหารบณฑบาตมาแบงปนกนได แบงปนใหกบพระอปชฌายได น า ไปแจกแกพวกคนกนเดนได ถวายแกสงฆได ใหเปนของสวนบคคลได ใหภกษณได และทรงบญญตหามไมใหพระภกษสามเณรภกษณใหของเคยวหรอของฉนแกอเจลกปรพาชกปรพาชกาดวยมอของตน หามไมใหแกนกแสดงละคร นกฟอน เปนตน เพอใหเขาสรรเสรญคน หามไมใหของเคยวของบรโภคดวยมอของตนแกคฤหสถ แกนกบวชชาย นกบวชหญง

บทบญญตเกยวกบการฉนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงหามการฉนปรมปรโภชนะ เมอบอกเลกแลวหามเคยวหรอฉนอาหารอก หามไมใหพระภกษฉนอาหารในเวลาวกาลหามฉนอาหารทยงไมมผถวาย หามฉนอาหารทเกบไวคางคน ทรงบทบญญตเกยวกบกรยามารยาทในการฉนอาหารบณฑบาต เอาไวในเสขยกณฑมากมาย เชน ฉนบณฑบาตโดยเคารพ ฉนบณฑบาตพอเหมาะกบแกง ไมท าค าขาวใหใหญเกน ไมฉนท าเสยงดงจบๆ เปนตน ทงนกเพอตองการฝกใหมสตสมปชญญะอยตลอดเวลา และเปนการรกษาสขภาพอนามยดวย

บทบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตร บาตรเครองมอทใชในการด า รงชพของพระภกษสามเณร จงตองมการดแลรกษาเปนอยางด เพอเปนการฝกหดพฒนาจตใหมสตสมปชญญะอย

๒๐

ตลอดเวลา ทรงบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตรเอาไว ไมใหใชบาตรรองรบเศษอาหาร ใหเชดบาตรเสยกอนแลวจงคอยผงแดดเกบไว ใหผงแดดสกชวครแลวจงคอยเกบ ทรงอนญาตทวางบาตรไมพงวางบาตรไวทรมดงไม ทรงอนญาตใหใชถลกบาตร ไมพงแขวนบาตรไว ไมพงเกบบาตรไวบนเตยง ไมพงวางบาตรไวบนตก ไมพงเกบบาตรไวบนกลด ทรงอนญาตใหพระภกษสามารถใชบาตรครองไดเพยงใบเดยว หากมรอยซอมไมเกน ๕ แหงหามออกปากขอบาตรใบใหม ไมใหท าการสะสมบาตร ๒.๒ แนวคดทฤษฎเกยวกบวยรน

๒.๒.๑ ความหมายของวยรน ค าวา วยรน ตรงกบภาษาองกฤษวา Adolescence มาจากภาษาลาตนวา Adolescer

หมายวา To Grow in to Maturity แปลวาวา การเจรญเตบโตสวฒภาวะหรอเปนวยทพฒนามาจากสภาวะความเปนผใหญ๔๙

โครว ใหความหมายของวยรนวา การเจรญเตบโตอนเปนระยะหวเลยวหวตอระหวางวยเดกกบวยผใหญ เดกจะพฒนามาจากการพงพงผใหญไปสความเปนอสระอยางเหนไดชดในทกๆ ดาน และการทเดกจะบรรลถงขนวฒภาวะนนมใชเจรญเตบโตแตเพยงดานรางกายอยางเดยวเทานน ทางดานจตใจกเจรญเปนเงาตามไปดวยนนคอตองมการพฒนาการทง ๔ ดาน ไปพรอมๆ กน ไดแก ดานรางกาย อารมณ สงคมและสตปญญา๕๐

แบลรและโจนส ใหค าจ ากดความของวยรนวาเปนชวงชวตของแตละบคคล ซงอยระหวางวยเดกและวยผใหญ ทงนขนอยกบวฒนธรรมของสงคม ฐานะทางเศรษฐกจและสงคมเชน เดกทมาจากชนชนกลางเปนวยรนนานกวาเดกทมาจากครอบครวทฐานะเศรษฐกจและสงคมต า การยางเขาสวยรนของเดกชายและเดกหญงไมพรอมกนโดยปกตเดกหญงจะเขาสวยรนกอนเดกชาย ๑ – ๒ ป การเขาสระยะวยรนนน เดกจะเกดพฒนาการในดานตางๆ ไดแก พฒนาดานรางกาย ทางอารมณ จตใจและสงคม๕๑

ฮอลล กลาววา วยรนเปนวยพายบแคม เปนวยของการกระท าท เหมอนเดกและเหมอนผใหญดวย ระยะเวลาของวยรนเปนระยะเวลาทเรมตงแตวยเดกตอนปลายจนยางเขาสวยผใหญ ในชวงเวลาดงกลาวอาจจะมการกระท าทแสดงออกถงความเปนเดกอยหลายอยาง แมวาจะเปนเวลาทเดกเจรญเตบโตขนเรอยๆ กตาม วยรนเปนวยทไมควรไดรบการปฏบตเยยงเดกแตกยงไมพรอมในการปฏบตเยยงผใหญ ชวงเวลาระหวางเดกและผใหญจงเรยกวาวยรน๕๒

๔๙ Herlock, E.B., Adolescence Development, (New York: Mc Graw – Hill Kogakuka

Company, 1973). P. 391. ๕๐ Crow, Lester Donald, Education in The Secondary School, ( New York: America.

,1961). P. 113. ๕๑ Blair ;&Jones, Psychology of Adolescence for Teacher , (New York: Mc Millin

Company, 1964). P. 1 - 2. ๕๒ Hall, Psychology of adolescence , (New York: Holt, Rinchit and Winston , 1964) .

P.55.

๒๑

ศรเรอน แกวกงวาล กลาววาวยรนเปนวยทมพฒนาการลกษณะเดนในดานตางๆ ทกดาน เชน รางกาย อารมณ สงคม และสตปญญา มการเปลยนแปลงอยางรวดเรวมาก และเหนไดชดเจน วยรนมความแตกตางจากวยอนๆ เพราะมการเปลยนแปลงมากในทกดาน๕๓

นภาพร สงขกระแส กลาวว าวย รนเปนวยท เปล ยนแปลงจากเดกไปสวยผใหญ มพฒนาการเจรญเตบโตดานรางกายและพฒนาการทางเพศ เดกหญงตงแตเรมมประจ าเดอนครงแรกและเดกชายเมอเรมมการผลตเซลลสบพนธ๕๔

สรปไดวา วยรน คอ ภาวการณเจรญเตบโตเปนระยะหวเลยวหวตอระหวางวยเดกกบวยผใหญ มพฒนาการทเดนชดทง ๔ ดานคอดานรางกาย อารมณ สงคม และสตปญญา เดกผหญงจะเขาสกระบวนการเปนวยรนกอนเดกชาย ๑ – ๒ ป ในขณะเดยวกนดงจะเหนไดจากเดกหญงตงแตเรมมประจ าเดอนครงแรกและเดกชายเมอเรมมการผลตเซลลสบพนธ

๒.๒.๒ เกณฑการแบงชวงอายของวยรน เกณฑการแบงชวงอายของวยรน มนกวชาการแบงเกณฑอายไว ดงน ศรเรอน แกวกงวาล กลาววาชวงอายของวยรนเรมตงแต ๑๒ – ๒๕ ป โดยใหเหตผลวา

เนองจากเดกทกวนนตองอยในสถาบนการศกษานานขน การเปนผใหญทพงพาตนเองไดทางเศรษฐกจตองยดระยะเวลาออกไป อกทงรปแบบชวตสมยใหม ท าใหเดกมวฒภาวะทางจตใจ ( maturity) ชากวายคสมยทผานมา ในชวงยาวของความเปนวยรน อาจแบงชวงเวลาเปน ๓ ระยะ โดยใชเกณฑความเปนเดกและผใหญตดสน ดงน ชวง ๑๒ – ๑๕ ป เปนชวงวยแรกรน ยงมพฤตกรรมคอนไปทางเดกอยมาก ชวงอาย ๑๖ – ๑๗ ป เปนระยะวยรนตอนกลาง มพฤตกรรมก า กงระหวางเดกกบผใหญ ชวงอาย ๑๘ – ๒๕ ป เปนระยะวยรนตอนปลาย กระบวนพฤตกรรมคอนไปทางผใหญ๕๕

สชา จนทรเอม กลาววา วยรนมล าดบขนในการพฒนาซงแบงไดเปน ๓ ระยะ ดงน ๑. วยรนตอนตน (Early Adolescence) อาย ๑๓ – ๑๕ ป ซงเปนระยะทรางกายเรมม

การเจรญเตบโตทางเพศอยางสมบรณทงในเดกหญงและเดกชาย ส าหรบเดกหญงนนแสดงใหเหนความเจรญของรางกายเตมทกคอ การมประจ าเดอนครงแรก สวนเดกชายนนไมมลกษณะบงชดเชนเดกผหญง แตเราสงเกตไดจากการหลงอสจในครงแรก การมขนตามอวยวะเพศ น า เสยงทพดยงเปลยนเปนหาวขน และมลกษณะทเรยกวา แตกพาน สวนเดกหญงนอกจากการมประจ าเดอน สดสวนตางๆ ของรางกายกเปลยนแปลงไป

๒. วยรนตอนกลาง (Middle Adolescence) อาย ๑๕ – ๑๘ ป มการเปลยนแปลงทงในดานรางกาย จตใจ และความนกคด การเจรญเตบโตในระยะเวลาน มลกษณะคอยเปนคอยไป ใน

๕๓ ศรเ รอน แกวกงวาล , จตวทยาพฒนการช วตทกชวงวย , (กรง เ ทพมหานคร : โรงพม พ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๕), หนา ๓๒๙. ๕๔ นภาพร สงขกระแส, ผลการเตรยมมารดาเ รองเพศศกษาตอความ ร เจตคต และการสอน

เพศศกษาบตรสาววยรนตอนตน, วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, ( บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๖), หนา ๘.

๕๕ ศรเ รอน แกวกงวาล, จตวทยาพฒนการชวตทกชวงวย , (กรง เทพมหานคร: โรงพม พมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๕), หนา ๓๒๙.

๒๒

รางกายแมวาลกษณะการเปลยนแปลงทางรางกายเปนสงปกตของเดกทกคน แตการเปลยน แปลงทางจตใจของเดกแตละคนไมเหมอนกน

๓. วยรนตอนปลาย (Late Adolescence) อาย ๑๘ – ๒๑ ในระยะนพฒนาการของวยรนเรมเขาสวฒภาวะอยางสมบรณ ซงมกมพฒนาการดานจตใจมากกวาดานรางกายโดยเฉพาะดานเกยวกบความนกคดและปรชญาชวต เดกวยน มกพยาย ามปรบปรงรางกา ยของตนใหเขากบสภาพแวดลอมมากยงขนและพยายามตดสนใจแกปญหาตางๆ กอใหเกดความมนใจในตนเอง๕๖

กระทรวงศกษาธการ กลาววา เดกวยรนอายระหวาง ๑๕ -๑๘ ป มลกษณะทางรางกายทเจรญเตบโตเตมท เรมมพฒนาการทางเพศ ลกษณะทางอารมณ ตองการความอสระมากขนจงมกขดแยงกบบดา มารดาอยเสมอ ท าใหเกดชองวางระหวางวย มการแสดงออกทแขงกราวเปนการเปลยนจากวยเดกสวยผใหญ ท าตามกลมเพอน มความขดแยงกบผใหญมากขน๕๗

สรปไดวา การแบงชวงอายวยรนนนแบงไดเปนชวงอาย ๑๒ -๑๕ ป เปนชวงวยแรกรน ยงมพฤตกรรมคอนไปทางเดกอยมาก ชวงอาย ๑๖ – ๑๗ เปนระยะวยรนตอนกลาง มพฤตกรรมก า กงระหวางเดกและผใหญ ชวงอาย ๑๘ – ๒๕ ป เปนระยะวยรนตอนปลาย กระบวนพฤตกรรมคอนไปทางผใหญ

๒.๒.๓ ลกษณะของวยรน โดยทวไปในชวงวยรนเดกจะรสกสบสนทางอารมณมากกวาวยทผานมา เพราะสาเหต

เกยวพนซบซอนหลายประการดวยกนคอ ๑. เปนชวงเปลยนวย เปนระยะหวเลยวหวตอของชวต เปนระยะทเดกเรยนท าบทบาท

อยางผใหญ ในดานความประพฤต ความปรารถนาในชวต ความรบผดชอบ นสยใจคอ แตเน องจากเปนระยะแรกเรมเดกจงมความสบสนลงเลใจ ไมแนใจ ไมทราบวาทถกทควรนนควรจะเปนเชนไร

๒. รางกายเตบโตเปนชายหนมหญงสาวเตมท ตองวางตวในสงคมกบเพอนรวมวย เพอนตางเพศ และเพอนตางวยในแนวใหม การวางตวอยางถกตองนนกระท าไมไดงายๆ ตองอาศยเวลาบาง ในระยะทปรบตวไมไดเดกจะมความรสกสบสนในใจเมอยางเขาสวยรน

๓. เดกจะตองเลอกอาชพเพอเตรยมตวส าหรบประกอบอาชพตอไปในระยะวยผใหญการเลอกอาชพเปนเรองทส าคญตอชวตจตใจ อารมณ ความตองการของเดก และบคคลทเกยวข องทงทบาน โรงเรยน และกลมเพอน ความสบสนใจเกดงายเพราะเดกอยภายใตความบบบงคบ ขอจ ากดของระบบการศกษา สตปญญา ฐานะเศรษฐกจของครอบครว ความนยมของทองถน โรงเรยนและสงคมสวนรวม และยงไมทราบแนในความถนด ความสนใจ ความตองการ และบคลกภาพของตวเอง

๔. สภาพปจจบนของสงคมเปนสาเหตใหญซงพอแยกขอยอยไดวา ๑) สงคมเปลยนแปลงงายและรวดเรว เดกปรบตวตามไมทนเพราะยงมความชดเจน

ในโลกและชวตไมเพยงพอ

๕๖ สชา จนทรเอม, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพไทยวฒนาพานช, ๒๕๔๐) , หนา

๔๖. ๕๗ กระทรวงศกษาธการ, ชดการศกษาดวยตนเอง: การแนะแนวกบการศกษาขนพนฐาน ฉบบท ๒

ครสถานศกษาขนพนฐานกบการแนะแนว, (กรงเทพมหานคร: องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ, ๒๕๔๖) , หนา ๕๘.

๒๓

๒) สภาพเศรษฐกจในสงคมปจจบนท าใหเดกตองใชเวลาฝกฝนอาชพนานขน ไมมโอกาสเปนผใหญและประกอบกจกรรมของชวตอยางผใหญสมใจปรารถนา ตองเกบกดความรสกเชนนไว การเกบกดหนกหนวงขนเมอผสงอายกวาเหมาเอาวาหนมสาววยรนทก าลงศกษาอยไมวาระดบใดกตามยงอยในฐานะเหมอนเดก

๓) เดกวยรนสมยปจจบนจ านวนไมนอยตองออกจากความคมครองของพอแม ตองชวยตวเองเรวขน บางคนอาจยงไมพรอมส าหรบการออกจากความคมครองของพอแม จงตกไปเปนเหยอของผหวงเอาประโยชนจากเดกโดยปราศจากความหวงด

๔) ครอบครวมขนาดเลกลง ความอบอนใจมนอยกวาครอบครวใหญสาเหตความสบสนทางอารมณของวยรนยงมอกมาก เดกทแกไขความสบสนทางอารมณไมไดจะกลายเปนวยรนท มปญหา๕๘

สรปไดวา ลกษณะของวยรนเปนวยหวเลยวหวตอของชวต เดกจะเรมเรยนท าบทบาทแบบผใหญ แตเปนระยะแรกเรมเดกจงมความรสกสบสน และมการเปลยนแปลงทางดานรางกายคอนขางชดเจน ตองปรบตวเขากบเพอนตางวย เพอนตางเพศ และเพอนรวมวยเดยวกน การท าตวใหถกตองเหมาะสมนนกระท าไดไมงายนกตองอาศยเวลา จงกลาวไดวาลกษณะของวยรนคอภาวการณเปลยนแปลงและเจรญเตบโตในทกๆ ดาน

๒.๒.๔ พฒนาการดานตางๆ ของวยรน วยรนเปนชวงของการเปลยนวย เปนระยะหวเลยวหวตอทเปลยนจากความเปนเดกไปสความเปนผใหญ และถานบการเรมตนของความเปนวยรนตามลกษณะพฒนาการ สงท เหนไดชดเจนวาชวงวยรนเรมตนแลวกคอการเปลยนแปลงภายนอกและภายในรางกาย พรอมกบการเปลยนแป ลงลกษณะทางกายกมการเปลยนแปลงในลกษณะพฒนาการดานอนๆ ดวย๕๙ ๒.๒.๒.๑ พฒนาการทางดานรางกายจะเปนในดานของความงอกงาม เจรญเตบโตถงขดสมบรณเพอท าหนาทไดอยางเตมท การเจรญเตบโตมทงสวนภายนอก เชน สวนสง น าหนก สดสวนของรางกาย เปนตน สวนการเจรญเตบโตภายใน เชน โครงกระดกแขงแรงขน การท างานของตอมบางชนด เชน ตอมพทอทาร (pituitary gland) คอตอมใตสมอง จะมฮอรโมนทคอยท าหนาทควบคมการเจรญเตบโตของรงไขและอณฑะ และควบคมการตกไข (ovulation) ของเพศหญง สงเกตเหนไดจากเดกหญงจะเรมเปนสาว มหนาอก มประจ าเดอน มการเปลยนแปลงรปรางเปนทรวดทรง เดกชายจะเรมมหนวด มการฝนเปยก เสยงแตก รางกายจะมกลามเนอทแขงแรง ทงสองเพศนจะมสว มกลนตว และขนขนในทลบ มรางกายทสงใหญอยางรวดเรว การเปลยนแปลงทางรางกายอยางรวดเรว บางครงเดกปรบตวไมทนจะท าใหเกดความรสกอดอด กงวลเกยวกบสดสวน อวยวะตางๆ ของรางกายตนเอง อาจเหนไดจากการมพฤตกรรมซมซาม เกงกางเพราะแขนขายดยาวเรว จนกะระยะตางๆ ไมถกตอง๖๐ ๒.๒.๒.๒ พฒนาการทางดานจตใจวยรนจะเรมมความคดอานทลกซงมากยงขน เรมสงเกตตนเอง ครอบครว เพอน และสงคมสงแวดลอมมากขน จงท าใหวยรนมเอกลกษณเฉพาะตนเอง

๕๘ ศรเรอน แกวกงวาล, จตวทยาพฒนการชวตทกชวงวย, หนา ๓๓๖ – ๓๓๙. ๕๙ ศรเรอน แกวกงวาน, จตวทยาพฒนาการชวตทกชวงวย, พมพครงท ๘, (กรงเทพฯ: ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๕). หนา ๑๓. ๖๐ วราภรณ ตระกลสฤษด. จตวทยาการปรบตว, หนา ๔.

๒๔

คอมความรวาตนเองมความเปนหนงทแตกตางไปจากคนอนในสงตอไปน รปรางและเอกลกษณลกษณะดลกษณะดอยของตนเอง ความชอบ ความถนด ความพงพอใจทางเพศ เอกลกษณของวยรนจะพฒนาไดดเมอไดเรยนรเกยวกบกลมเพอน และไดรบการสนบสนนจากพอแม มความตองการเปนอสระทจ ะคดทจะท าอะไรดวยตน เองหรอ กบกลม เพอนมา กขน มความรส กอดอดคบของในกฎระเบยบตางๆ ทงทบานและทโรงเรยน มความตองการเปนทยอมรบ ชนชม จากเพอนวยเดยวกน จงท าใหเกดการเลยนแบบตางๆ ในกลมเพอใหเกดการยอมรบซงกนและกน มความอยากรอยากลอง เนองมาจากความตองการหาเอกลกษณของตนเอง๖๑ และแสวงหาสงทท าใหเขามความรสกท ดตอตนเองได เชน กจกรรมกลมกฬา งานอดเรก ความสมพนธกบเพอนตรงขามหรอยาเสพตด เมอลองแลวรสกเหมาะกบตนเองกจะท าสงนนซ าๆ ถาท าแลวไมพอใจจะเลกไปเอง การลองในสงอนตรายจะมมากนอยไมเทากนขนอยกบการรจกยบยงใจตนเอง และการตระหนกในโทษหรอขอเสยในส งทจะลอง สวนในดานความมอดมคต วยรนจะเรมแยกแยะความด ความชว ขอด ขอเสย ของบคคลและเรองราวตางๆ ไดดมมโนธรรมทถกตอง๖๒ ๒.๒.๒.๓ พฒนาการทางดานอารมณส บเนองมาจากการเปลยนแปลงและกา รเจรญเตบโตทางรางกายทงภายในและภายนอก กระทบกระเทอนแบบแผนอารมณของวยรน อารมณทเกดขนกบเดกวยรนนนมทกประเภท เชน รก ชอบ โกรธ เกลยด อจฉา รษยา ฯลฯ ไมวาจะเปนอารมณประเภทใดจะมการเปลยนแปลงทางอารมณงาย สบสน ออนไหว และขาดการควบคมการแสดงออกทางอารมณของตนเองมความเขมของอารมณสง ไมมนคง ระดบความเขมของอารมณขนอยกบบคลกภาพดงเดม และสงเราทท าใหเกดอารมณของวยรน มนกจตวทยาเรยก ลกษณะการแสดงออกทางอารมณของวยรนวา เปนแบบพายบแคม ( storm and stress) ซงหมายถง อารมณทเปลยนแปลงงาย รนแรง ออนไหว สามารถเปลยนแปลงอารมณหนงไปเปนอกอารมณหนงไดอยางรวดเรว๖๓ เมอลกษณะอารมณของวยรนเปนเชนน บคคลตางวยจงตองใชความอดทนสงเพอจะเขาใจและสรางสมพนธภาพกบพวกเขาซงอาจท าใหเกดชองวางระหวางวย ( generation gap) และเนองจากวยรนเขากบบคคลอนไดยาก วยรนจงเกาะกลมกนไดดเปนพเศษกวาวยอนๆ เพราะเขาใจและยอมรบกนไดงาย ๒.๒.๒.๔ พฒนาการทางดานสงคมความสมพนธของวยรนกบพอแมจะเรมหางกนมากขนแตความสมพนธกบเพอนจะเรมมากขนเรอยๆ และจะมสงสดในระยะตอนกลางของวยรน วยรนจะเรมสนใจเพศตรงขาม คบเพอนทถกใจมกจกรรมท ารวมกน ไดฝกทกษะทางสงคม คนหาเอกลกษณของตนเอง ไดรบการยอมรบจากเพอน ไดรบการยอมรบเขากลม ซงจะท าใหตนเองรสกวามความส าคญ วยนจงมเพอนสนททสามารถปรกษาและเลยนแบบพฤตกรรมซงกนและกน กา รคบเพอนรวมวยเปนพฤตกรรมทางสงคมทส าคญยงตอจตใจของวยรน แตการคบเพอนมทงประโยชนและ

๖๑ Steinberg, L. Adolescence. 4

th ed. USA: McGraw-Hill. 1999, pp.55.

๖๒ พนม เกตมาน. พฒนาการวยรน. สาขาวชาจตเวชเดกและวยรน ภาควชาจตเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร ศรราชพยาบาล. ๒๕๕๐. [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.psyclin.co.th/new_page_57.htm, [๑๐ มกราคม ๒๕๕๘].

๖๓ Steinberg, L. Adolescence. 2nd ed. Boston, (MA: McGraw-Hill, 1996). อางใน พรธร บณยรตพนธ และคณะ, หนา ๘-๙.

๒๕

โทษ เพอนอาจเปนผประคบประคองจตใจในยามทกขรอน ชแนะสงมประโยชน ในทางตรงกนขามเพอนกอาจชกน าไปในทางเสอมถอย ผเปนอาชญากรวยรนมากมายในแทบทกปร ะเทศสวนมากมสาเหตมาจากเพอนชกจง เชน เกเร ตดยาเสพตด๖๔ ๒.๒.๒.๕ การพฒนาทางดานสตปญญาวยนจะมการพฒนาของสตปญญาอยางมาก โดยความคดจะลกซงเปนนามธรรมมากขน มการใชเหตผล รวบรวมขอมล วเคราะห สงเคราะห และประเมนไดอยางดคลายกบความคดของผใหญมากขน แตความคดของวยรนจะไมมนคง บางครงมความคดเหมอนเดก บางครงมความคดเหมอนผใหญ ซงขนอย กบการเปลยนแปลงทางอารมณของวยรนดวย การเรยนรของวยนสามารถทจะเรยนรไดมากมาย และจะเรยนรไดดเมอสภาพอารมณสงบ มความอยากรอยากเหน และไดเรยนรในแบบทตนเองมสวนรวมในการคดและการกระท าดวย๖๕ ดงนน การเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนหลายประการในวยรนทงดานรางกาย อารมณ ความรสกนกคด และความสมพนธกบผอนและสงคม ท าใหวยรนมพฤตกรรมทเปนไปเพอการแสวงหาประสบการณทแปลกใหมทจะชวยสรางความเขาใจตนเอง และสถานการณตางๆ ใหมากยงขน โดยปกตวยรนจะมพฤตกรรมทเปนพฒนาการตามวย คอ ความพยายามทจะท าสงตางๆ ใหส าเรจดวยตนเอง ความตองการอสระ เปนตวของตวเอง การเขากลมเพอน หรอความอยากลองเพอช วยใหตนเองเกดความเขาใจในปรากฏการณตางๆ และดวยกระบวนการพฒนาการตามวยทเปนไป สรปวา วยรนมการเปลยนแปลงมากในดานรางกาย, เชน จตใจ อารมณ และวถชวต รวมทงปจจยตางๆ ทอาจเกยวของกบการดมสราของวยรน คอความรสกอยากเสยง อยากทดลอง เปนพฤตกรรมจากสมองทอยในชวงพฒนาการของวยรน จงมแนวโนมท มพฤตกรรมหนหนพลนแลนและเขาไปทดลองสถานการณใหมและสมเสยง เชน การดมสรา และพฤตกรรมทรนแรงมากขน รวมทงมการบรโภคเครองดมแอลกอฮอล วยรนจะมอตราการดมสราอยางหนก ( binge drinking) มากกวาผใหญ เนองจากสมองของวยรนท เรมดมยงไมไดรบผลกระทบทรนแรงจากกา รดมสรา ในขณะทสมองกมความไวตอฤทธดานบวกของสรามากกวาผใหญ

๒.๒.๕ องคประกอบทมอทธพลตอวยรน พฒนาการของวยรน อาจมลกษณะบางอยางคลายกน เชนการเปลยนแปลงทางดานรางกาย และจตใจ แตในขณะเดยวกนสภาพแวดลอม กมสวนส าคญทท าใหวยรนมความแตกตางกน๖๖ ดงนน ในการศกษาเกยวกบวยรน นอกจากจะศกษาโดยตรงทตววยรนเองแลว การศกษาบรบทแวดลอมทส าคญตอพฒนาการ และลกษณะนสยของวยรนก เปนสงจ าเปนทควรศกษาประกอบไปพรอมกน ดวยเหตผลน สเตนเบรก ( Steinberg, 1996) จงเสนอใหศกษาบรบทแวดลอมทส า คญ ๔ ประการ ทมอทธพลตอวยรนอนไดแก

๖๔ ศรเรอน แกวกงวาน, จตวทยาพฒนาการชวตทกชวงวย, หนา ๑๓. ๖๕ Steinberg, L. Adolescence. 2nd ed. Boston, (MA: McGraw-Hill, 1996). อางใน พรธร

บณยรตพนธ และคณะ, หนา ๙. ๖๖ UNFPA, 2005, อางใน พรธร บณยรตพนธ และคณะ, “โครงการจดท าขอเสนอแนะเชงนโยบาย

การลดผลกระทบทางสงคม จากสถานการณสรากบเยาวชนไทยในอนาคต กรณศกษาจงหวดพษณโลก”, รายงานฉบบสมบรณ, ศนยวจยปญหาสรา ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.), ๒๕๕๕, หนา ๙.

๒๖

๑) วยรนกบครอบครว ครอบครวเปนสถาบนพนฐานทเปนหลกส าคญทสดของสงคม เปนรากฐานของการพฒนาสงคม ท าหนาทหลอหลอมและขดเกลาความเปนมนษยใหแกสมาชกในครอบครว ดวยการอบรมเลยงดพรอมทงปลกฝงคณธรรม จรยธรรม คานยม และถายทอดวฒนธรรมใหแกสมาชกครอบครว เพอใหรจกหนาทความรบผดชอบ และเปนก าลงส าคญในการพฒนาสงคม๖๗ ดงนนในการแกปญหาวยรน หนทางหนง ทสามารถเปนไปไดคอ การเรมแกปญหาของครอบครวกอน และเมอครอบครวมปญหานอยลง ปญหาของวยรนกจะลดนอยลงตามไปดวย ในปจจบนครอบครวในสงคมไทย มแนวโนมทจะมขนาดลดลงจากครอบครวขยายกลายมาเปนครอบครวเดยว หรอเปนครอบครวทขาดพอหรอแม เนองมาจากปญหาการหยารางทเพมมากขน โดยผลกระทบของการหยาราง จะปรากฏในพฤตกรรมทางสงคมของวยร น เชน วยรนท เตบโตขน ภายในครอบครวทความสมพนธไมดมแนวโนมทจะไมสามารถสรางความสมพนธทดในครอบครวใหมของตน เนองจากขาดตนแบบของครอบครวทอบอน ครอบครวทขาดความอบอน พอแมขาดการดแลเอาใจใส และขาดความรบผดชอบจะสรางปญหาใหแกลก โดยเฉพาะอยางยงกบลกทอยในวยรน ดงนน เพอเปนการชวยลดปญหาสงคม ทมพนฐานมาจากปญหาครอบครว พอแมจงควรวางตวเปนเพอนทดของลก หลกเลยงการโตเถยงกนตอหนาลก อบรมสงสอนลกโดยมความเมตตาเปนพนฐานเม อลกยางเขาสวยรน ความสมพนธระหวางพอแมและลกจะเรมหางเหนขนเรอยๆ เนองจากวยรนตองการเปนอสระ พอแมควรหาโอกาสพดคยกบลกในเรองตางๆ เชนการวางตวในสงคมการเคารพในสทธของผ อน การคบเพอน และการรจกคณคาของเงน หรออบรมสงสอนโดยยดหลกของเหตผล และใชการแนะน าแทนการออกค าสง ๒) วยรนกบโรงเรยน โรงเรยนจะเรมมอทธพลตอการพฒนาการและบคลกภาพของวยรน นบตงแตความสมพนธกบเพอนและคร อาจารย ความรสกทางบวกทมตอโรงเรยนยอมดกวาความรสกทางลบ เพราะเปนการปรบตวเพออยในสงคมอยางมความสข วยรนจะอยในสงแวดลอมทางโรงเรยนมากกวาสงแวดลอมทางบานหรอทอน ๆ โรงเรยนจงเปรยบเสมอนบานหลงทสองของวยรน ๖๘ เปนสถานททเดกมโอกาส ไดพบเพอนรนเดยวกนไดเรยนรสงใหมๆ ทงทเปนวชาความร และเปนประสบการณชวต เดกจะไดเรยนรการใชชวตรวมกบผอน การท างานเปนหมคณะ ความรบผดชอบงานตางๆ ตามทไดรบมอบหมาย การชวยเหลอเกอกลกน ความมน าใจ เรยนรบทบาทการเปนผใหและผรบ รจกสทธและหนาทของตนเองและผอนและยงไดเรยนร ความสมพนธกบเพอนตางเพศ โดยสงตางๆ ท เดกเรยนรในโรงเรยนจะชวยใหเดกพฒนาไปสการมวฒภาวะทางสงคม เมอเปนวยรน ซงเปนรากฐานของการใชชวตในสงคมเมอโตขนเปนผใหญภายในโรงเรยน บคคลทมความส าคญตอวยรนเปนอยางมากคอ คร หนาทของครโดยทวไปคอ การถายทอดวชาความรใหแกลกศษย พรอมทงสงสอนใหเปนพลเมองท ด ม

๖๗ ธรนนท วรรณศร และสมบต ประทกษกลวงศา, การพฒนาสมพนธภาพวยรน และผสงอายใน

ครอบครวของชมชน โพรงมะเดอ, วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท , ปท ๘ ฉบบท ๑ (มกราคม -มนาคม ๒๕๕๙), หนา ๑๐๓.

๖๘ โรงเรยนพษณโลกพทยาคม, อทธพลและความคาดหวงของสงคมทมตอการเปลยนแปลงของวยรน, ม.ป.ป., หนา ๓๒.

๒๗

ความรบผดชอบตอสงคม ครเปนบคคลทจะสรางใหเดกมวฒภาวะทสมบรณ จากการศกษาของ พรพมล เจยมนาคนทร๖๙ พบวา เดกวยรน คอ อนาคตของชาต ทตองการเวลาในการ เอาใจใสดแลจากครเปนพเศษมากกวาในวยอนๆ เดกจะมความเชอถอและไววางใจตอครมาก แตในบางครงปญหาทเกดขนภายในหองเรยน เชน เดกหนเรยน หรอไมปฏบตตามกฎระเบยบอาจมสาเหตมาจากตวเดกหรอตวคร ปญหาตางๆ ทเกดจากตวคร เชน ครสอนไมด ครไมมความยตธรรม ครไมสนใจและไมใหความส าคญกบเดก และครเจาอารมณ เหลาน ลวนเปนสาเหตทท าใหเดกมพฤตกรรมเปนปญหาได ดงนนครทสอนเดกวยรนจะตองมความรความเขาใจ ในจตวทยาวยรนจงจะสามารถควบคมพฤตกรรมของเดกได นอกเหนอจากความสามารถในการสอน คณสมบตทส าคญประการหนงของครคอ การมอารมณขน เพราะจะชวยระบายความเครยด และสรางบรรยากาศการเรยนใหเกดความสนกสนาน ท าใหเดกอยากเรยนมากขน ดงมค ากลาวทวา “ครทดทสด คอ ครทหวเราะสนกสนานไปกบเดก สวนครทเลวทสด คอ ครทหวเราะเยาะเดก” ๓) วยรนกบเพอน วยรนกบกลมเพอน ถอเปนสงทคกน การคบเพอนมความส าคญมากส าหรบวยรน กลมเพอนจะมอทธพลตอทศนคต และพฤตกรรมของวยรนเปนอยางมาก วยรนมกจะเลอกเพอนทมรสนยมตรงกน มทศนคตคลายคลงกน และมขนาดของรางกายเทาๆ กน๗๐ โดยเดกชายจะรวมกลมกบเดกชายดวยกนกอน ในท านองเดยวกน เดกหญงกจะรวมกลม และมกจกรรมตาง ๆรวมกน ๗๑ จากนนเมอยางเขาสวยรนเดกจะเรมมความรสก อยากคบเพอนตางเพศบาง ลกษณะการคบเพอนของวยรนจะมการเปลยนแปลงไปเมอวยรนเตบโตขน ซง Grimder ไดแบงขนตอนการพฒนาการเปนกลมของวยรนไวดงน ขนท ๑ การพฒนาการของกลมวยรนชาย-หญง เปนแบบอสระตอกน ขนท ๒ มการรวมกลมอยางมโครงสราง โดยมการแยกเพศของกลมชายและกลมหญงแมวาจะรวมอยในกลมเดยวกน ขนท ๓ การปฏสมพนธของวยรนชายหญงมลกษณะเปนกลมยอยหลายกลมและแตละกลมยงคงมความสมพนธตอกน หมายถง มลกษณะของการจบคแตยงอยภายในกลม ขนท ๔ เรมแบงแยกจากคทอยในกลมมาเปนคเดยว การเขากลมของวยรนนน เกดจากวยรนมความกงวลใจ ในการเปลยนแปลงของรปรางท าใหเกดความไมมนใจ จงตองการการยอมรบจากสงคมและกลมเพอน วยรนตองการใหเพอนยอมรบตนเขาเปนสมา ชกของกลม โดยอาจท ากจกร รมรวมกน แตงกายแบบเดยวกน พดจาโดยใชภาษาระดบเดยวกน การเขากลมจะชวยใหวยรนมความเชอมนในตนเอง มสงคมกวางขวางขน และยงชวยใหเขาใจชวตมากขน เมอไดเหนปญหาของผอนความสมพนธในครอบครว กมความเกยวของกบการคบเพอนของวยรน ในครอบครวทไมอบอน วยรนจ าเปนตองรวมกลมกบเพอนเพอหาเครองยด

๖๙ พรธร บณยรตพนธ และคณะ, โครงการจดท าขอเสนอแนะเชงนโยบายการลดผลกระทบทางสงคม

จากสถานการณสรากบเยาวชนไทยในอนาคต กรณศกษาจงหวดพษณโลก, รายงานฉบบสมบรณ, ศนยวจยปญหาสรา: ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.), ๒๕๕๕, หนา ๑๐.

๗๐ สชา จนทนเอม และสรางค จนทนเอม, จตวทยาในหองเรยน, (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๒๑). ๗๑ Steinberg, L., Adolescence (4th ed.), USA: McGraw – Hill, 1999, P. 11.

๒๘

เหนยวจตใจ อาศยความเขาใจและความอบอนจากเพอน มาเปนสงทดแทนความรกจากครอบครว โดยวยรนจะยอมท าตามเพอนทกอยางซงเปนเรองทนากงวล หากกลมเพอนมพฤตกรรมเกเร สรางความเดอดรอนใหผอนกอาจท าใหหลงท าในสงทผด และสญสนอนาคตได ๔) วยรนกบกจกรรม ตามธรรมชาตของวยรนนน วยรนเปนวยทมความอยากรอยากเหน อยากทดลองสงใหมๆ ทตนสนใจ ทงในเรอ งหลกการและแนวคดตางๆ เร องททาทาย รวมถงเรองเรนล บ นอกจากน วยรนยงมความพยายามทจะปรบปรงตนเอง แกไขขอบกพรองของตน และมความมงมน ในงานทรบผดชอบ วยรนจงมกใชเวลาวาง ในการตอบสนองความตองการเหลานน ทางเลอกของวยรนในการใชเวลาวางอาจเปนไปในทางทเกดประโยชน หรอเกดโทษตอตววยรนเอง หรอตอสงคม พรพมล เจยมนาคนทร๗๒ กลาววา กจกรรมบนเทงทวยรนเลอกปฏบตนน เกดขนจากเหตผลเพยงขอเดยว นนคอเพอใหรางกายผอนคลายความตงเครยด และความกดดนทเกดขนในโรงเรยน หรอจากงานทไดรบมอบหมายจากทางบาน กจกรรมนนทนาการตางๆ ทวยรนสนใจ มกจะเกยวของกบความถนดของตววยรนเอง ซงกจกรรมเหลานมประโยชนตอพฒนาการทง ๔ ดานของวยรน อนไดแก ทางรางกาย อารมณ สงคมและสตปญญา การท างานพเศษหรอการท ากจกรรมนนทนาการของวยรนอาจเกดผลกระทบตอการเรยน หรอเกดผลเสยตอตวของวยรนเองได หากวยรนไมรจกการจดสรรเวลาทเหมาะสม หรอมการเขาไปยงเกยวกบยาเสพตด สงผดกฎหมาย หรอคบเพอนทไมด ซงจะท าใหเกดปญหาสงคมตางๆ ตามมาดงทปรากฏเปนขาวบอยครง ๒.๒.๖ พฤตกรรมและความตองการของวยรน ๒.๒.๖.๑ พฤตกรรมวยรน เดกและวยรน เปนวยทก าลงเจรญเตบโต อยากรอยากเหน ชอบเลยนแบบและแสดงออก มอารมณรนแรง ไมคอยมความยบยงชงใจ ออนความรและดอยประสบการณ จงอาจหลงผด หรอถกชกจงไปในทางทผดไดงาย โดยเฉพาะวยรน เปนวยเปลยนจากเดกสผ ใหญ นบเปนวยหวเลยวหวตอของชวตคออาจเสยคนเสยอนาคตไดงายกวาชวงอายในวยอน ซงนกจตวทยาทมชอเสยงคอG.Stanley Hall ผไดรบการยกยองวาเปนบดาแหงวชาวยรน กลาววา “วยรน เปนวยแหงพาย (Stormand

Stress) เปนวยทมความตองการและอารมณรนแรง มพลงมาก เนองจากรางกายและจตใจเปลยน จากเดกมาเปนผใหญ อารมณจงแปรปรวนและจตใจไมปกต เกดความขดแยงภายในจตใจ ถาอยในสภาพแวดลอมทไมดเดกและวยรนเหลานกจะมพฤตกรรมเบยงเบน และน าไปสการกระท าผดไดงาย พฤตกรรมเบยงเบน (Delinquency) คอความประพฤตทออกนอกลนอกทางไปจากท านองคลองธรรมทด (บรรทดฐาน) ของสงคม ซงถาท าสะสมนานเขากจะท าใหกออาชญากรรมไดในทสด ๒.๒.๖.๒ ความตองการของวยรน ตองการของมนษยโดยเฉพาะของวยรนมกจะขนอย กบคานยมทแตละคนยดถอ และสวนใหญกมกจะยดถอคานยมในกลมทตนเขารวมดวย กลมมอทธพลมากตอความตองการของวยรน ดงนน ความตองการทเปนจรงกคอความตองการของตนเองบวกกบความตองการของสงคม

๗๒ พรธร บณยรตพนธ และคณะ, โครงการจดท าขอเสนอแนะเชงนโยบายการลดผลกระทบทางสงคม จากสถานการณสรากบเยาวชนไทยในอนาคต กรณศกษาจงหวดพษณโลก, รายงานฉบบสมบรณ, หนา ๑๑.

๒๙

อนทจรงความตองการของวยรนคลายกบความตองการของมนษยโดยทวๆ ไปในสงคมคอ ตองการความมนคง ตองการการยอมรบ ตองการประสบการณใหมๆ ฯลฯ แตในทนจะสรปความตองการออกเปนขอ ๆ เพองายตอการเขาใจ คอ ๑) ตองการความรก ความรกในทนมหลายแบบคอ รกพอแมญาตพนอง รกเพอน รกพวกพอง ในขณะเดยวกนอยากใหเพอนรก รกตวเอง อยากด อยากมความส าเรจ รกเพอนตางเพศ ซงเปนความรกแบบหนมสาว ฯลฯ ๒) ตองการความสนกสนานเพลดเพลน ซงสวนมากมกจะออกมาในรปของกจกรรมกฬาหรอการบนเทง ๓) ตองการความเปนอสระ ความตองการนจะรนแรงมากในวยน เพราะเปนวยทอยระหวางวยเดกกบวยผใหญ จงอยากจะแสดงออกซงความเปนตวของตวเอง ฉะนน จงไมชอบใหผใหญมากาวกายในชวตของตน ไมชอบใหใครสอน คอยชวยเหลอ บางคนจงท าอะไรโดยผใหญไมร ไมเหน ๔) ตองการไดรบการยกยอง ตองการมชอเสยง วยนเปนวยทอยากใหสงคมยอมรบหรอชมเชยหรออยากเดน อยากดง เชน อยากเปนนกกฬา ทเกง เปนขวญใจ เปนตน หรออาจจะออกมาในแงเทดทนนกกฬาดาวประจ าคณะ หรอมหาวทยาลย หรอไมกตงชมรมตางๆ เพอแสดงใหสงคมไดรวาเขาไดพยายามท าดทสดแลว ๕) มอดมคตสง วยรนยงอยในวยทเรยนรทางทฤษฎและยงไมเคยออกไปประสบกบสภาพความเปนจรง จงละเลยมองขามความเปนจรงไปบาง คอ เปนพวกอดมคตนยม ( Idealist) มากกวามงไปในทางปฏบตไดจรง ๆ (Pragmatist) ซงบางครงกตกเปนเครองมอของผท มอ านาจ มอทธพล มบารม แสวงหาประโยชนได เพราะวยรนมกจะเปนพวกทมอดมคตแรงกลา มความกลาเสยง และมพลงผลกดนสง เชอคนงาย โดยไมคดวามนษยในโลกอาจมวธการลกซง มลกษณะไปในทางไมสจรตและอาจแสวงหาผลประโยชนสวนตวได จดออนส าคญของวยรนอกประการหนง คอ ถามความเชอแลวมกจะเชออยางจรงจง แตในขณะเดยวกนกมความระแวงไมยอมเชออะไรงายๆ นอกจากจะมหลกฐานมาอางองใหเชอถอ และถาเชอแลวเกดไมเปนจรงจะเปลยนความเชออยางรวดเรว เพราะเปนวยทชอบวรบรษ คอ เชดชทงคนกลาจรงและคนกลาไมจรง ๖) มความสนใจเรองเพศและเพอนตางเพศ เปนวยท ตองการความร คว ามเขาใจทางเพศอยางถกตอง ถาถกกดกนจะแสดงออกทางออมโดยการปดบง และพดคยเฉพาะในกลมเพศเดยวกนหาความรจากการไดยนไดฟงคนอนพด ซงอาจถกบางผดบาง หรอไมกอานจากหนงสอเรองเพศหนมสาวมกจะชอบด ๗) ตองการการรวมกลม เพอนมความส าคญมาก เปนวยทอยากใหเพอนยอมรบเพราะฉะนนจงพยายามท าตามเพอน แมบางครงจะขดกบความรสกสวนตวกตาม เชน เพอนชวนเดนขบวนแมไมอยากเดนกเดนดวย เพราะกลวเพอนจะไมรกหรอวาไมมสปรต หรอไมกไมกลาขดใจเพอน เปนตน ๘) ตองการการยอมรบจากผใหญ คอ อยากใหผใหญยอมรบบางวามความสามารถหรอมประโยชนตอสงคม เพราะฉะนนผใหญไมควรจะเพกเฉย ควรใหวยรนชวยรบผดชอบในกจกรรมบางอยาง จะชวยใหวยรนรจกความรบผดชอบ เปนตวของตวเองหรอชวยตวเองไดมากขน

๓๐

๙) ตองการแบบอยางทด วยรนในปจจบนแมจะชอบความอสระ กยงอยากไดค าแนะน าจากผใหญทด ผใหญจะตองเปนปชนยบคคลทด วยรน จงจะมแนวโนมท ดได ผใหญจะตองคอยน าทางคอยตกเตอนเมอท าผดและใหรางวลเมอท าด ๑๐) ตองการความปลอดภยและความมนคง คอ อยากไดหลกประกนวาถาหากท าในสงทดแลวจะไมถกลงโทษหรอเปนทพอใจของผใหญ เพราะในสายตาของผใหญสงทวยรนคดวาดแลว ๑๑) ตองการประสบการณใหมๆ ความตองการนอาจจะรนแรง และหาความพอใจโดยทางใดทางหนงใหจนได ซงผใหญบางคนกมกจะกดกนหามไมใหหนมสาวร บความสนกสนานเพลดเพลน ทงๆ ทไมกอใหเกดอนตรายแตอยางใด เชน อยากแตงกายแปลกๆ ตามสมยนยม อยากมเพอนตางเพศ เปนตน ผลทตดตามมา คอ เกดการซอนเรน หลอกลวง และในทสดอาจจะเกดการเสอมเสยเพราะเปนวยทมความรกกบความเกลยดใกลกนมาก ๒.๓ แนวคดทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมการท าบญตกบาตร

๒.๓.๑ ความหมายของบญ ค าวา “บญ” (ปญญ) มความหมายปรากฏในพระสตรตาง ๆ ดงน บญ คอ เครองช าระสนดาน๗๓ หมายถง เครองช าระลางท าจตใจใหสะอาดบรสทธดวยการ

การช าระลางท ตนเหตของควา มชว (อกศกรรม) จงจะสงผล ให เกดบญ ดงมพระพทธพจนว า “อรยมรรคมองค ๘ เปนเครองก าจด ช าระ ลาง และซกฟอกกเลสทกชนด... ทจรตทกทาง... ความกระวนกระวายทกอยาง... ความเรารอนทกสถาน... ความเดอดรอนทกประการและซกฟอก อกสลาภสงขารทกประเภท”๗๔

บญ คอ กรรมด (กศลกรรม) หมายถง การกระท าทด๗๕ หรอกระท าทประกอบดวยเจตนาทางกาย วาจา ใจทด จงเปนเหตใหเกดกรรมด ดงมพระพทธพจนวา

บคคลท ากรรมใดทางกาย ทางวาจา หรอทางใจ กรรมนนแลเปนสมบตของเขา ทงเขาจะน ากรรมนนไปได อนงกรรมนนยอมตดตามเขาไป ดจเงาตดตามตวไป ฉะนน เพรา ะฉะนน บคคลควรท ากรรมด สะสมไวเปนสมบตในโลกหนา เพราะบญเปนทพงของสตวทงหลายในโลกหนา๗๖

บญ คอ ความสข๗๗ หมายถง ความสขทประกอบดวยทางกาย (กายกสข) และทางใจ (เจตสกสข) เปนธรรมทนาปรารถนาประการหนงของมนษย ดงมพระพทธพจนวา “สขทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ หาไดยากในโลก”๗๘

๗๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท , (ช าระเพมเตม

ชวงท ๑/เสรม), พมพครงท ๑๔, (กรงเทพมหานคร : ธนธชการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๑๘๒. ๗๔ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๒๑/๙๒-๙๔. ๗๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔. ๗๖ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๓๑/๑๕๙-๑๖๐. ๗๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๕๒. ๗๘ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๔๓/๖๗-๖๙. (ธรรมทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ หาไดยากในโลก ม ๕

ประการ คอ ๑. อาย ๒. วรรณะ ๓. สข ๔. ยศ และ ๕. สวรรค)

๓๑

ดงนน บญ ตามความหมายดงกลาวมาจงมงเอาผล คอ ความสข ความเจรญทงทางรางกายจตอนกอใหเกดความผองใส สงบ และเกดความพอใจทจะกระท าความดใหสงยง ๆ ขนไป ดงมพระพทธพจนวา

หากบคคลท าบญ กควรท าบญนนบอย ๆ ควรท าความพอใจในบญนน เพราะการสงสมบญน าสขมาให๗๙... ผท าบญไว ยอมบนเทงใจในโลกน ตายไปแลวกยงบนเทงใจในโลกหนา ชอวาบนเทงใจในโลกทงสอง เขายอมบนเทงรนเรงใจเพราะเหนกรรมทบรสทธของตน๘๐... บคคลอยาส าคญวาบญเลกนอยคงจกไมมาถง แมหมอน ายงเตมดวยน าทตกลงมาทละหยาด ๆ ได ฉนใด คนมปญญา เมอสงสมบญแททละเกทละนอย กเตมดวยบญได ฉนนน ๘๑... ทานทบคคลใหแลวนนยอมมผลคอความสข ทยงมไดให ยอมไมมผลอยางนน โจรยงปลนเอาไปได พระราชายงรบเอาไปได ไฟยงไหมไดหรอสญหายไปได๘๒... ผใดใฝหาความสขเพอตน แตกลบใหทอนไมท ารายสตว ทงหลายผรกสข ผนนตายไปแลวยอมไมไดรบความสขเลย สวนผใดใฝหาความสขเพอตน ไมใชทอนไมท ารายสตวทงหายผรกสข ผนนตายไปแลวยอมไดรบความสข๘๓... บคคลเมอพจารณาเหนภยนในความตาย ควรท าบญทน าสขมาให๘๔

อนง บญอาจหมายถงสงเหลาน คอ ๑.หมายถง ผลบญ คอ ผลของกศลหรอผลของความด ดงมพระพทธพจนวา “บญนยอม

เจรญขนไดอยางน เพราะการสมาทานกศลธรรมเปนเหต”๘๕ ๒. หมายถง ความประพฤตสจรตในระดบกามาวจรและรปา วจร ดงมพระพทธพจนวา

“บรษบคคลนตกอยในอวชชา ถาสงขารทเปนบญปรงแตง วญญาณกประกอบดวยบญ ”๘๖ (เทากบปญญาภสงขาร)

๓. หมายถง ภพทเกดขนซงเปนสคตพเศษ คอ วญญาณทเขาถงบญ ดงมพระพทธพจนวา “พราหมณผมงบญ ควรบชาจดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล แกเหลาชนผไมมตณหา เปนเหตใหเกดภพใหม ในโลกไหน ๆ คอในโลกนหรอโลกอน”๘๗

๔. หมายถง กศลเจตนา เชนในค าวา บญกรยาวตถ๘๘ (เทากบกศลกรรม) ๕. หมายถง กสลาภสงขาร เปนเหตใหเกดในโลกธาต ๓* อยางใดอยางหนง ตรสเรยกวา

บญ๘๙

๗๙ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๑๘/๖๘. ๘๐ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๖/๒๙. ๘๑ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๒๒/๖๙. ๘๒ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๔๑/๕๗. ๘๓ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๓๑-๑๓๒/๗๓., ข.อ. (ไทย) ๒๕/๑๓/๑๙๓. ๘๔ อง.ทก. (บาล) ๒๐/๕๒/๙๗., อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๕๒/๒๑๔. ๘๕ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๘๐/๖๐. ๘๖ ส .น. (ไทย) ๑๖/๕๑/๑๐๑. ๘๗ ข.ส. (ไทย) ๒๕/๕๐๒/๖๑๔. ๘๘ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๖๐/๔๑๕. * โลกธาต ๓ ไดแก กามธาต รปธาต และอรปธาต ๘๙ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๒๕/๑๐๘.

๓๒

๖. หมายถง กศลธรรมในภมทงสาม เชนในค าวา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายอยากลวบญเลย ค าวา บญน เปนชอของความสข”๙๐ ขอนตรงกบค าวาโลกยกศลนนเอง

สรปไดวา บญ คอ เครองช าระจตใจใหสะอาดบรสทธ เปนกรรมด (กศลกรรม) หรอการกระท าทประกอบดวยเจตนาทางกาย วาจา ใจท ด ไมกอใหเกดความเดอดรอนทงตนเองและผ อน สงผลใหบคคลมความสขสมบรณทงทางรางกายและจตใจ จ ากดสงเศราหมองทเรยกวา กเลส ดงนน การหมนบ าเพญบญจงเปนการชวยลดละเลกความโลภ ความเหนแกตว ความมใจคบแคบ ตระหนถเหนยว หวงแหน ยดตดลมหลงในวตถสงของ อนเปนสาเหตหนงของความทกขใหออกไปจากใจ ท าใหใจเปนอสระ พรอมจะกาวตอไปในคณความดอยางอนหรอเปดชองใหน าเอาคณสมบตอนดงามอน ๆ มาใสเพมเตมแกชวต เปนการยกระดบจตใจใหสงขน ขณะเดยวกน บญกเปนส งทท าใหเกดภาวะนาบชา บคคลทหมนบ าเพญบญมกเปนคนนาบชา เพราะเปนบคคลผ มคณธรรม มความด บญจงท าใหเกดภาวะนาบชาแกผทบ าเพญบญ และเมอไดท าบญแลว จตใจกอมเอบเปนสขทประณตลกซงขนไป เปนความสขทยงยนยาวนาน และเปนความสขท สงบประณต เพราะการไดบ าเพญบญมาดแลวจงสงผลใหมความสขตลอดถงสงผลใหไปสพระนพพานอนเปนจดหมายสงสดในพระพทธศาสนาได

๒.๓.๒ ความหมายตามค าอธบายของนกวชาการทางพระพทธศาสนา สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโธ) ไดกลาวไววา “บญ” หมายถง กรรมทท า ดวย

เจตนาดมจตสะอาดผองใส ผลลพธจะออกมาเปนความสขทานเรยกวา บญ ใจจะเปนผสง ใหเกดการกระท าทางกายและทางวาจา การแสดงออกทางกายและทางวาจาทเปนบญ เรยกวา กายสจรต วจสจรต๙๑

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาวไววา “บญ” คอ เครองช าระสนดานความด กรรมด ความประพฤตชอบทางกายวาจาและใจ กศลกรรม ความสข และกศลธรรม๙๒

พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข) ไดกลาวไววา “บญ” มความหมายทส าคญอย ตรงทตรงกนขามกบบาป ดงนน โดยหลกทวไปจงถอวา บญเปนเครองช าระบาป เมอช าระบาปไดกท าใหสบายใจ เพราะฉะนน เมอกลาวโดยผล บญกเปนชอของความสข ความสบายใจ ความพอใจ ความอมใจนนเอง ความสบายใจหรอความสขนมอยเปนชนๆ และส าคญอยทวาจรงหรอไมจรง ถาเปน บญจรง ตองเปนการท าลายสงทเรยกวา ตวก-ของก จงจะเปนบญจรงไมเปนบญปลอม๙๓

พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธเถร) ไดกลาวไววา “บญ” มความหมายอย ๔ ประการ คอ (๑) แปลวา ช าระ หมายความวา ช าระกาย ช าระวาจา และช าระใจใหสะอาด ดจสบฟอกผาใหสะอาด (๒) แปลวา เตม หมายความวา ผปฏบตตองเตมใจท า และยงใจของผท าใหเตมเปยมไปดวยความด (๓) แปลวา กรอง หมายความวา กรองกเลสชนหยาบขนกลาง ขนละเอยดทง

๙๐ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖๒/๑๒๐., ข.อต. (ไทย) ๒๕/๒๒/๓๖๖. ๙๑ สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร) , มงคลยอดชวต ฉบบสมบรณ , (กรง เทพมหานคร :

ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๓๙), หนา ๘๖. ๙๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๘๒. ๙๓ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข), บญยงกวาบญ, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา , ๒๕๔๓) ,

หนา ๒๑.

๓๓

ตามสวนสดของบญ และ (๔) แปลวา ความสข หมายความวา บญนนเปนเหตใหเกดความสข ทงภพนและภพหนา๙๔

พระเทพสทธกว (พจตร ฐตวณโณ) ไดกลาวไววา “บญ” มความหมายอย ๓ ลกษณะ คอ (๑) บญ หมายถง สภาพของจต หรอคณภาพของจตใจทผองใส (๒) บญ หมายถง ความสข ความเจรญ และ (๓) บญ หมายถง การท าความด เชน การใหทาน รกษาศล เปนตน๙๕

สชพ ปญญานภาพ ไดกลาวไววา “บญ” เมอกลาวโดยสภาพ ไดแก คณชาตทช าระสนดานใหผองใส กลาวโดยเหต ไดแก การท าความด กลาวโดยผล ไดแก ความสข๙๖

พ.อ. ปน มทกนต ไดกลาวไววา “บญ” ตามความหมายของพระพทธศาสนา หมายถงอาการทจตดขนเจรญขน พฒนาการไปในทางทด แตความดของจตนน สวนใหญกคอความบรสทธสะอาด อกอยางหนง ค าวา “บญ” หรอ “ปญญะ” แปลวา ขาว สะอาด ผดผอง การกระท าทเรยกวาการท าบญ กตองเปนการกรท าทท าใหจตเปลยนแปลงสภาพไปในทางทดขนนนเอง๙๗

สทธวงศ พงศไพบลย ไดกลาวไววา “บญ” แปลวา เครองช าระ พระพทธศาสนาหมายเอากศล ความด ความงาม เพราะสงเหลานเปนเครองช าระจตใจใหบรสทธ ปราศจากอาสวกเลส ดงนน วธทจะท าใหไดบญตามหลกพระพทธศาสนาจงอยทตองละเวนชวท าความดและท าจตใจใหบรสทธ๙๘

วศน อนทสระ ไดกลาวไววา “บญ” วาโดยสวนเหต ไดแกสงทช าระจตใจใหสะอาด วาโดยสวนผล ไดแกความสข ดงทพระพทธเจาตรสวา “ภกษทงหลาย ทานทงหลาย อยากลวตอบญเลย เพราะค าวา บญนเปนชอของความสข”๙๙

ประยร ดษบานพงศ ไดกลาวไววา “บญ” มาจากศพทภาษาบาลวา “ปญญ” ค าวา “ปญญะ” น แปลวา ช าระจตใจใหสะอาดบรสทธ เหมอนกบเราน าสบหรอผงซกฟอกไปซกฟอกเสอผาใหสะอาดฉนใด การช าระจตใจกฉนนน๑๐๐

ธ. ธรรมศร (นามแผง) ไดนยามค าวา “บญ” ไวในหนงสออานสงส ๑๐๘ ดงน

๙๔ พระธรรมธรราชม หามน ( โชดก ญาณสทธเถ ร) , มงคล ๓๘ ประการ , พมพครง ท ๙ ,

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสมปชญญะ, ๒๕๔๘), หนา ๔๗. ๙๕ พระเทพสทธกว (พจตร ฐตวณโณ) , โทษของกาม , (กรง เทพมหานคร : โรงพมพ ชวนพมพ ,

๒๕๔๐), หนา ๔๕. ๙๖ สชพ ปญญานภาพ, พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา, พมพค รงท ๖ , (กรง เทพมหานคร :

มหามกฏราวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๑๒๕-๑๒๖. ๙๗ ปน มทกนต, พ.อ., ประมวลศพท ๖ ทาง, (กรงเทพมหานคร : บรษท สารมวลชน, ๒๕๓๔), หนา

๑๕๐. ๙๘ สทธวงศ พงศไพบลย, พทธศาสน, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนา พานช,

๒๕๑๙), หนา ๑๑๐. ๙๙ วศน อนทสระ, สาระส าคญแหงมงคล ๓๘, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพบรรณาคาร, ๒๕๓๐) ,

หนา๖๕. ๑๐๐ ประยร ดษฐานพงศ, พ.ต.อ., ท าบญอยางไรจงจะไดบญ, (กรงเทพมหานคร : ไพลน , ๒๕๔๗) ,

หนา ๒๐-๒๑.

๓๔

๑.หมายความวา ช าระ คอ ช าระกายใหสะอาดดวยไมฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม ช าระปากใหสะอาดดวยการไมพดเทจ ไมพดสอเสยด ไมพดเพอเจอ ช าระใจใหสะอาดดวยไมคดโลภอยากไดของผอน ไมคดประทษรายผอน ไมคดเหนผดไปจากธรรม

๒. หมายความวา เตม คอ ท าใจใหเตมดวยการท า การพด การคดทสจรตหรอทเรยกวาความด

๓. หมายความวา กรอง คอ กรองกเลสอยางหยาบทแสดงออกมาใหปรากฏแกตาผ อน เชน ความโกรธออกเสย กรองกเลสอยางกลาง เชน ความพอใจในกามคณ คอ หลงผดในรป เสยง กลน รส สมผสออกเสย และกรองกเลสอยางละเอยดทเรยกวาอาสวะ ซงหมกดองอยในใจออกเสย

๔. หมายเอาเหตใหเกดความสข คอ สขกายเพราะไมตองถกจ าจอง ไมตองถกตใหรางกายบอบช า ไมตองถกฆา สขใจเพราะไมตองสะดงกลวความผดจะตามมาสนอง

สขภาพทช าระใหเกดความสะอาด – กรองกเลสออกจากใจ – ท าใจใหเตมดวยความด – เหตใหเกดความสข ทง ๔ ประการนคอ บญ๑๐๑

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ไดกลาวไววา “บญ” คอการกระท าความดตามหลกค าสอนในศาสนา ความด คณงามความด๑๐๒

พจนานกรม บาล – ไทย ฉบบภมพโลภกข ไดกลาวไววา “บญ” ศพทบาลวา ปญญ แปลวาวา กรรมด ความด กศล๑๐๓

ปทานกรมบาล – ไทย องกฤษ – สนสกฤต ไดกลาวไววา “บญ” หรอ ปญญะ หมายถง กศลกรรมหรอธรรมชาตอนช าระ๑๐๔

สรปไดวา บญ คอ เครองชะ กาย วาจา และใจ ใหสะอาดบรสทธจากกเลสหรอเครองเศราหมองทงหาย เปนกรรมด (กศลกรรม) อนประกอบดวยเจตนาบรสทธ สงผลใหเกดความสขความเจรญ ทงทางดานรางกายและจตใจ

๒.๓.๓ ความส าคญของบญ บญมความส าคญตอการด าเนนชวตของมนษย เพราะบญเปนเครองช าระลางจตใจให

สะอาดบรสทธจากเครองเศราหมองทงหลาย เปรยบเหมอนน าสะอาดช าระลางสงโสโครกใหสะอาด สงผลใหจตใจมคณภาพดขน สะอาดบรสทธ ตงมนไมหวนไหว มเจตนากระท า แตกรรมอนดงาม และเปนประโยชน ดงทสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงนพนธเรองความส าคญของบญไวหลายประการ ดงน

๑๐๑ ธ. ธรรมศร (นามแฝง), อานสงค ๑๐๘ กณฑ, (กรงเทพมหานคร : เลยง เซยงจงเจรญ , มปป.) ,

หนา ๕๒๗-๕๒๘. ๑๐๒ ราชบณฑตสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรง เทพมหานคร : นาม

มบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนา ๖๓๐. ๑๐๓ พจนานกรม บาล – ไทย ฉบบภมพโลภกข, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : มลน ธภมพโล

ภกข, ๒๕๔๗), หนา ๑๘๗. ๑๐๔ กรมพระจนทบรนฤนาท, ปทานกรมบาล-ไทย-องกฤษ-สนสกฤต, (กรงเทพมหานคร :มหามกฏ

ราชวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๘๐.

๓๕

บญ ๒ นน คอ (๑) กศลมล ไดแก อโลภะ อโทสะ อโมหะ (๒) กศล ไดแก ทาน ศล ภาวนา อธบายวา ชนผไมโลภแลวยอมบรจาคทาน ไมดร ายจงอาจรกษาศล ไมหลงแลวยอมเจรญภาวนา

บญ ๓ นน คอ (๑) เปนกายกรรม วจกรรม มโนกรรม (๒) เปนกายสจรต วจสจรต มโนสจรต (๓) เปนบญกรยาวตถ คอ ฐานส าหรบท าบญ ไดแก ทาน ศล ภาวนา

บญ ๔ นน คอ (๑) บญ อนเปนภมของสามญสตวผเสพกาม (กามาวจร) (๒) บญ อนเปนภมของทานผไดฌานมอรปฌานเปนอารมณ (อรปาวจร) (๔) บญ อนเปนภมของพระอรยะบคคล (โลกตตระ)

บญในพระคาถาน หมายเอาบญอนเปนสวนโลกยะ ไมถงโลกตตระ กลาวโดยเฉพาะทรงเจาะจงเอาบญเปนกามาวจร บคคลผตงใจท าบญจรง ๆ ยอมไมมงผลภายนอก เชน ลาภ ยศ และสรรเสรญ ยอมอมใจดวยผลภายใน กลาวคอ ความรสกวาไดท าความดไว๑๐๕

ดงนน บญจงเปนเครองช าระลางจตใจใหสะอาดบรสทธ เปนเครองเกอหนนกนและกน เพราะเมอบคคลไดท าบญแลว ยอมเบกบานใจแจมใส ไมเดอดรอน จตจงเกดสมาธ ยอ มไดรบความสข บญจงเจรญขนได

นอกจากน พระมหาภาสกร คณตตโร ยงไดกลาวถงความส าคญของบญทบคคลทงหลายไดท าไวแลว ยอมมความปรารถนาถงผลประโยชนอย ๓ ประการ คอ (๑) ท าบญเพอผลในชาตนและชาตหนา (๒) ท าบญเพอไปสความหลดพน และ (๓) ท าบญเพออทศแกผตาย๑๐๖ โดยผวจยไดน ามาอธบายขยายความเพมเตมมสาระส าคญ ดงน

๑.ท าบญเพอความสขในชาตนและชาตหนา การท าบญเพอใหไดมความสข ถอเปนความหวงของมนษยทกคน ท ตองแสวงหามา

ประกอบกบการด าเนนชวต โดยไมสรางความเดอดรอนใหแกตนเองและผ อน ซงความสขของมนษยในทางพระพทธศาสนามกลาวไว ๔ ประการ คอ

๑.อตถสข (สขเกดจากความมทรพย) ๒. โภคสข (สขเกดจากการใชจายทรพย) ๓. อานณยสข (สขเกดจากความไมเปนหน) ๔. อนวชชสข (สขเกดจากความประพฤตทไมมโทษ)๑๐๗

๑๐๕ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, สารานกรมพระพทธศาสนาประมวลจาก

พระนพนธ, (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๙), หนา ๒๖๓-๒๖๔. ๑๐๖ ดรายละเอยดใน พระมหาภาสกร คณตตโร, “การศกษาวเคราะหเรองบญในพระพทธศาสนา” ,

วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๑๘ -๒๑.

๑๐๗ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๒/๑๐๕. * อรยทรพย ม ๗ ประการ คอ ๑. สทธาธนะ (ทรพยคอศรทธา) ๒. สลธนะ (ทรพยคอศล) ๓. หรธนะ

(ทรพยคอหร) ๔. โอตตปปธนะ (ทรพยคอโอตตปปะ) ๕. สตธนะ (ทรพยคอสตะ) ๖. จาคธนะ (ทรพยคอจาคะ) ๗. ปญญาธนะ (ทรพยคอปญญา) (ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๓๐/๓๓๑.)

๓๖

ดงนน ค าสอนของพระพทธศาสนาจงเนนสอนใหกระท าแตความด (กศลกรรม) เพอใหไดรบประโยชนสขตอการด าเนนชวต หมายถง การปฏบตตนใหมงมนตอการท าบญ อยางสม าเสมอ เชน การใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา มความส ารวมกาย วาจา และใจ ฝกตนใหเหนถงคณคาและความส าคญของบญอยเสมอ เพราะบญทไดท านนเปนทรพยภายในอนประเสรฐ หรอเรยกวา “อรยทรพย”* ทใคร ๆ กขโมยหรอแยงชงเอาไปไมได เมอผใดไดท าบญอยางสมบรณดแลว บญกยอมสงผลใหผนนไดรบประโยชนสข ทงในชาตนและชาตหนา ดงมพระพทธพจนตรสกบกฎมพคนหนงวา

ขมทรพยทผใดจะเปนสตรกตาม เปนบรษกตาม ฝงไวดแลว ดวยทาน ศล สญญมะ และทมะ** ขมทรพยนชอวาฝงไวดแลว คนอนขนเอาไปไมได จะตดตามคนฝงตลอดไป บรรดาทรพยสมบตทเขาจ าตองละไป เขาพาไปไดเฉพาะขมทรพยนเทานน ขมทรพยนไมทวไปแกคนเหลา อน ทงโจรกลกเอาไปไมได ผมปญญาควรท าแตบญทจะเปนขมทรพยตดตามตนตลอดไป ความมผวพรรณงดงาม ความมเสยงไพเราะความมทรวดทรงสมสวน ความมรปสวย ความเปนใหญ ความมบรวาร ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน บคคลอาศยมตตสมปทา ประกอบความเพยรโดยแยบคาย กจะเปนผช านาญในวชชาและวมตต ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน ปฏสมภทา วโมกข สาวกบารมปจเจกโพธ และพทธภม ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน บญสมปทานมประโยชนมาก อยางน เพราะฉะนน บณฑตผ เปนปราชญ จงสรรเสรญภาวะแหงบญทท าไวแลว๑๐๘

๒.ท าบญเพอความหลดพน การท าบญเพอความหลดพน ถอเปนประโยชนอยางยง (พระนพพาน) อนจะสงผลให

ผกระท าไดรบประโยชนสขอยางแทจรง ซงผหวงความหลดพนตองอาศยบญเปนเหมอนเรอขามไปสฝง หมายความวา การท าบญในเบองตน ตองอาศยการใหทาน ร กษาศล และเจรญภาวนาอยางสม าเสมอ เพอยกระดบจตใจใหสงขน ใหพนจากอ านาจของกเลสทงหลาย นนคอ ความโลภ ความโกรธ และความหลง เพราะการใหทานเปนการก าจดกเลสอยางกลางและการเจรญภาวนาเปนการก าจดกเลสอยางละเอยด นนคอการฝกปญญา มองใหเหนถงคณและโทษในสงทงหลาย จงจะสงผลใหผกระท าไดรบประโยชนสขแหงความหลดพนอยางแทจรง ดงมพระพทธพจนตรสไวในนธกณฑสตรวา “สมบตของมนษยกด ความยนดในเทวโลกกด สมบต คอนพพานกด ทงหมดจะไดดวย ขมทรพยน”๑๐๙

นอกจากน การท าบญใหทานของบคคลทงหลาย กยงมสวนตอความปรารถนา เพอความหลดพนไดเชนกน ดงมค ากลาวไวในบทกรวดน าวา

ดวยการท าบญน และดวยการอทศสวนบญน ขอใหขาพเจาไดบรรลพระนพพาน ซงตดขาดตณหาและอปาทาน โดยงาย โดยเรวเถด กวาจะลถงนพพาน บรรดาสงเลวรายทงหลายเหลาใดทมอยในสนดานของขาพเจา ขอใหบรรดาสงเลวรายทงหลายเหลานน จงสญสนไปทกๆ ขณะดวยเถด

** สญญมะ หมายถง การหามจตมใหตกไปในอารมณตางๆ ค านเปนชอของสมาธและอนทรยสงวร ทมะ หมายถง การฝกตน ไดแก การเขาไประงบกเลส ค านเปนชอของปญญา

๑๐๘ ข.ข (ไทย) ๒๕/๘/๑๘-๒๐. ๑๐๙ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๓/๑๙.

๓๗

ขาพเจาไปเกดในภพใดๆ ขอใหมจตใจซอตรง มสตปญญา มความเพยรขดเกลากเลส และขอใหศตรหมมารทงหลาย จงอยาไดโอกาสท าการรบกวน ในเวลาขาพเจาท าความเพยรเลย๑๑๐

๓. ท าบญเพออทศใหแกผตาย ในสงคมไทยปจจบนน มระเบยบพธกรรมทางพระพทธศาสนาทนยมปฏบตตอการท าบญ

เพออทศใหแกผตาย เชน การท าบญสวดศพ การท าบญครบรอบ ๗ วนบาง ๑๐๐ วนบาง หลงจากวนตาย การบญเพออทศใหแกผตายน ไดมการกลาวแลวถงผลทานทมการอทศไปใหสตวผตายไปแลววาเปรตทงหลายเหลานนไดบรโภคอาหารหรอไม มความปลาบปลมยนดหรอไม ดงมพระพทธพจนตรสไวในตโรกฑฑสตรวา

ในเปตวสยนน ไมมกสกรรม (การท าไรไถนา) ไมมโครกขกรรม (การเลยงววไวขาย) ไมมพาณชกรรม (การคาขาย) เชนนน การแลกเปลยนซอขายดวยเงน กไมมผทตายไปเกดเปนเปรตในเปตวสยนน ด ารงชพดวยผลทานทพวกญาตอทศใหจากมนษยโลกน น าฝนทตกลงมาในทดอนยอมไหลไปสทลม ฉนใด ทานททายกอทศใหจากมนษยโลกน ยอมส าเรจผลแนนอนแกพวกเปรต ฉนนนเหมอนกน หวงน าทเตมยอมยงสมทรสาครใหเตมเปยม ฉนใด ทานททายกอทศใหจากมนษยโลกน ยอมส าเรจแกเปรตทงหลาย ฉนนนเหมอนกน กลบตรเมอระลกถงอปการะทญาตผละไปแลว (เปรต) เคยท าไวในกาลกอนวา ผนนไดใหสงนแกเรา ไดท าสงนแกเรา ไดเปนญาต มตร และสหายของเรา กควรถวายทกษณาทานอทศใหแกญาตผละไปแลวการรองไห ความเศราโศก หรอความร าไหคร าครวญอยางอนใด ใครๆ ไมควรท าเลย เพราะการรองให เปนตนนน ไมเปนประโยชนแกญาตผลวงลบไปแลว ญาตทงหลายกยงคงสภาพอยอยางนน๑๑๑

สรปไดวา บญมความส าคญตอการด าเนนชวตของมนษยเปนอยางยง เพราะบญเปนเครองช าระจตใจใหสะอาดบรสทธจากเครองเศราหมองทงหลาย เปนอาหารหลอเลยงจตใจ ใหชมชน ยกระดบจตใจสงขน ลดความเหนแกตว ท าใหมความรกความเมตตาเออเฟอเผอแผ แกก นและกน สรางกศลกรรมทดงามตางๆ ออกมาทงทางกาย วาจา และใจ อนสงผลน าไปสจดหมายทดได ดงมพระพทธพจนวา “ผท าบญไว ยอมเพลดเพลนใจในโลกน ตายไปแลวกยงเพลดเพลนใจในโลกหนา ชอวาเพลดเพลนใจในโลกทงสอง เขายอมเพลดเพลนใจวา เราไดท าบญไว แลว ครนไปสสคต เขายงเพลดเพลนใจมากขน”๑๑๒ ดงนน บคคลทหมนบ าเพญบญอยางสม าเสมอ ดวยการใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา อยางบรบรณดแลว ยอมไดรบความสขความเจรญไดในชาตน และเมอตายไปยอมไปสสคตภพภมทด อนเปนประโยชนสขในชาตหนา ตลอดถงการไดประโยชนอยางยง (พระนพพาน) อนเปนจดมงหมายสงสดนนนนเอง

๒.๓.๔ ประเภทของบญ การท าบญในพระพทธศาสนา ถอวามสวนตอการท าประโยชนใหแกบคคลทงหลาย เชน

สงเคราะหเกอกล เสยสละแบงปน ลดความเหนแกตว เสยสละผลประโยชนสวนตนเพอป ระโยชนสวนรวม เพออทศสวนกศลใหกบผลวงลกไปแลว เพอบชาผ มคณ เพอเปนปจจยใหบรรลมรรคผล

๑๑๐ ธนต อยโพธ, อานภาพประปรตต, พมพครง ท ๕ , (กรง เทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗), หนา ๑๗๖.

๑๑๑ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๖-๘/๑๖. ๑๑๒ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๘/๒๙.

๓๘

นพพา น เปนตน ซงขนอย กบผ ท าบญจะมควา มประสงคอยา งไร ดงน น การท า บญในทา งพระพทธศาสนา จงมวธการท าบญโดยการใชหลกของ “บญกรยาวตถ” คอ ทตงแหงการท าบญ หรอหลกการท าความด”๑๑๓ ซงบญกรยาวตถเมอกลาวโดยยอม ๓ ประการ คอ

๑.ทานมย บญทส าเรจดวยการใหทาน ๒. สลมย บญทส าเรจดวยการรกษาศล ๓. ภาวนามย บญทส าเรจดวยการเจรญภาวนา๑๑๔ แตเมอกลาวโดยขยายความแลวม ๑๐ ประการ คอ ๑.ทานมย บญส าเรจดวยการใหทาน ๒. สลมย บญทส าเรจดวยการรกษาศล ๓. ภาวนามย บญส าเรจดวยการเจรญภาวนา ๔. อปจายนมย บญส าเรจดวยการประพฤตถอมตนแกผใหญ

๕. เวยยาวจจมย บญส าเรจดวยการขวนขวาย ในกจทชอบ ๖. ปตตทานมย บญส าเรจดวยการใหสวนบญ ๗. ปตตานโมทนามย บญส าเรจดวยการอนโมทนาสวนบญ ๘. ธมมเทสนามย บญส าเรจดวยการแสดงธรรม ๙. ธมมสวนมย บญส าเรจดวยการฟงธรรม ๑๐. ทฏฐชกมม การท าความเหนใหตรง๑๑๕

จากการแยกประเภทของบญตามหลกของบญกรยาวตถ ๑๐ ดงกลาวน จะใหเหนวาบญกรยาวตถ ๓ ปรากฏในพระไตรปฎก แตบญกรยาวตถ ๑๐ ปรากฏในคมภรรนหลง ๆ เชน อรรถถาทฑนกาย และอภธมมตถสงคหะ เปนตน การไดขยายบญกรยาวตถออกเปน ๑๐ อยาง กเพอใหพทธศาสนกชนไดรจกและเขาใจหลกการท าบญในพระพทธศาสนาใหชดเจนมากยงขน

ในคมภรอรรถกถาจารย ไดกลาวถงบญกรยาวตถทง ๗ ขอหลงนน สามารถรวมเขาไดกบบญกรยาวตถ ๓ ประการขางตน๑๑๖ คอ

บญกรยาวตถ ขอ (๔) อปจายนมย และขอ (๕) เวยยาวจจมย สงเคราะหเขาในศลมย เพราะจดเขาในลกษณะของความเรยบรอย

บญกรยาวตถ ขอ (๖) ปตตทานมย และขอ (๗) ปตตานโมทนามย สงเคราะหเขาในทานมย เพราะจดเขาลกษณะการให

๑๑๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม , พมพครง ท

๑๘, (กรงเทพมหานคร : เพมทรพยการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๙๓. ๑๑๔ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๓๐๕/๑๙๕., ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๙. ๑๑๕ ท.ปา.อ. (ไทย) ๓/๒/๓๑๔., ข.อต.อ. (ไทย) ๑/๔/๓๙๐., สมงคลวลาสน นาม ทฆนกายฏฐกถา

ปาฏกวคควณนา (ตตโย ภาโค), (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๓๐๖. ๑๑๖ ท.ปา.อ. (ไทย) ๓/๒/๓๑๔., ข.อต.อ. (ไทย) ๑/๔/๓๙๐., อภธมมตถสงคหบาลและอภธมมตถวภา

วนฎกา ฉบบแปลเปนไทย, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๒๒๕, ๒๒๙ -๒๓๑.

๓๙

บญกรยาวตถ ขอ (๘) ธมมสสวนมย ขอ (๙) ธมมเทสนามย สงเคราะหเขาใน ภาวนามย เพราะจดเขาในลกษณะของการอบรมจต

บญกรยาวตถ ขอ (๑๐) ทฏฐชกมม สงเคราะหเขาในบญกรยาวตถทง ๓ อยาง ดงนน การท าบญตามหลกของบญกรยาวตถ ๓ จงมหลกปฏบตทคลอบคลมถงบญ

กรยาวตถ ๑๐ ดวย ซงชใหเหนวา หลกค าสอนทางพระพทธศาสนามขอบเขตแหงการท าบญไวบรบรณดแลว โดยมหลกปฏบตทส าคญเปนบทพนฐาน คอ การใหทาน สอนใหรจกการเสยสละและละความเหนแกตว การรกษาศล สอนใหมความประพฤตตนดวยการส ารวมกาย วาจา และการเจรญภาวนา สอนใหรจกการฝกจตใจ หรอการขดเกลาจตใจใหสะอาดบรสทธจากเครองเศราหมองทงหลาย โดยการใชสตปญญาพจารณาในสงทเปนประโยชนและดงาม จงจะสงผลใหผท าบญไดรบอานสงสหรอประโยชนทควรจะไดรบอยางครบถวนบรบรณ

๒.๓.๕ ลกษณะของบญ การท าบญ ถอเปนการท ากรรมด (กศลกรรม) โดยการปฏบตตนทางกาย วาจา และ ใจท

ด บญกยอมสงผลใหผปฏบตไดรบความสข ดงนน ลกษณะของบญจ งมความส าคญตอการปฏบตตนเพอใหไดรบความสข หมายความวา ลกษณะของบญ เปนเรองของนามธรรมทสงผลใหจตใจมความสขเปนผลตอบรบออกมา ดงมพระพทธพจนวา

ภกษทงหลาย พวกทานอยากลวบญเลย ค าวาบญน เปนชอของความสข๑๑๗ ควรท าบญทน าสขมาให๑๑๘ หากบคคลท าบญ กควรท าบญนนบอย ๆ ควรท าความพอใจในบญนน เพราะการสงสมบญน าสขมาให๑๑๙ ผหวงประโยชนสข ควรฝกฝนบ าเพญบญนเทานน ทใหผลเลศตดตอกนไป มสขเปนก าไร๑๒๐

นอกจากน หลวงเทพดรณานศษฏ (ทว ธรมธช) ไดกลาวไววา ลกษณะ หรอคณสมบตของบญมอย ๓ ค า คอ (๑) กลปยาณะ (๒) กสละ และ (๓) สภะ๑๒๑ มสาระส าคญ ดงน

๑.กลยาณะ หมายถง กรรมอนมโทษไปปราศ กรรมไมมโทษ กรรมอนบณฑตพงนบ ความด ความงาม๑๒๒ ดงนน บญจงจดเปนกลยาณธรรมอนดในพระพทธศาสนา เพราะเปนกรรมทกอใหเกดสงทดงาม สงผลใหบคคลผกระท ามคณธรรม และคณสมบตทพงประสงค นาเคารพนบถอ

๒. กสละ หรอ กศล หมายถง ฉลาด ช านาญ สบาย เออหรอเกอกล เหมาะ ดงาม เปนบญ คลองแคลว ตดโรคหรอตดสงเลวรายทนารงเกยจ (เปนค าทใชแทนความหมายของบญไดในบางแง โดยกศลใหในแงของการกระท าคอกรรมกได มองลกลงไปถงตวสภาวธรรมกได สวนบญมกเลง

๑๑๗ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖๒/๑๒๐., ข.อต. (ไทย) ๒๕/๒๒/๓๖๖. ๑๑๘ อง.ทก. (บาล) ๒๐/๕๒/๙๗., อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๕๒/๒๑๔. ๑๑๙ ข.ธ. (บาล) ๒๕/๑๙/๓๐., ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๑๘/๖๘. ๑๒๐ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๖๐/๔๑๕. ๑๒๑ หลวงเทพดรณานศษฏ (ทว ธรมธช), ธาตปปทปกา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๑๘), หนา ๒๔๓. ๑๒๒ ประยทธ หลงสมบญ, พจนานกรมมคธ – ไทย, (กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, มปป.) , หนา

๑๗๙.

๔๐

แตในแงกรรมคอการกระท า)๑๒๓ กศลเปนธรรมทบคคลควรยดถอปฏบตเพอประโยชนและความสขแกตน ดงทพระพทธเจาตรสแกชาวเกสปตตนคมวา

เมอใด ทานทงหลายพงรดวยตนเองเทานนวา ธรรมเหลานเปนกศล ธรรมเหลานไมมโทษ ธรรมเหลานผรสรรเสรญ ธรรมเหลานทบคคลถอปฏบตบรบรณแลวยอมเปนไปเพอเกอกล เพอสข เมอนน ทานทงหลายควรเขาถง (ธรรมเหลานน) อยเพราะอาศยค าท เรากลาวไวนน เราจงกลาวไวเชนนน๑๒๔

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาวไววา ลกษณะหรอคณสมบตของความเปนกศลนน สามารถแยกได ๔ ค า คอ

(๑) อาโรคยะ แปลวา ความไมมโรค คอสภาพจตทไมมโรค อยางทนยมเรยกกนบดนวาสขภาพจต หมายถงสภาวะหรอองคประกอบทเกอกลตอสขภาพจต ท าใหจตไมปวยไข ไมถกบบคน ไมกระสบกระสาย เปนจตแขงแรง คลองแคลว สบาย ใชงานไดดเปนตน (๒) อนวชชะ แปลวา ไมมโทษ หรอไรต าหน แสดงถงภาวะทจตสมบรณ ไมบกพรอง ไมเสยหายหรอไมมของเสย ไมมวหมอง ไมขนมว สะอาดเกลยงเกลา เอยมออง ผองแผว เปนตน (๓) โกศลสมภต แปลวา เกดจากปญญาหรอเกดจากความฉลาด หมายถง ภาวะทจตประกอบอย ดวยปญญาหรอมคณสมบตตางๆ ซงเกดจากความรความเขาใจ สวาง มองเหน หรอรเทาทนความเปนจรงสอดคลองกบหลกทวากศลธรรมมโยนโสมนสการ คอความรจกคดแยบคายหรอรจกท าใจอยางฉลาดเปนปทฏฐาน (๔) สขวบาก แปลวา มสขเปนวบาก คอเปนสภาพทท าใหมความสข เมอกศลธรรมเกดขนในใจ ยอมเกดความสขสบายคลองใจในทนทนนเอง ไมตองรอวาจะมผลตอบแทนภายนอกหรอไม เหมอนกบวารางกายแขงแรงไมมโรคเบยดเบยน (อโรค) ไมมสงสกปรกเสยหาย ไมมมลทนหรอของทเปนพษภยมาพองพาน (อนวชชะ) และรตววาอยในทมนคงถกตองเหมาะสม (โกศลสมภต) ถงจะไมไดเสพเสวยสงใดพเศษออกไป กยอมมความสบาย ไดเสวยความสขอยแลวในตว

นอกจากความหมายทง ๔ นแลว คมภรบางแหงยงไดแสดงคณสมบตของกศลไวอก ๓ ค า คอ เฉกะ แปลวา “ฉลาด” มความหมายวา กศลเปนภาวะทฉลาดประกอบดวยปญญา เขมะ หรอเกษม ในภาษาไทย มความหมายวา ปลอดโปรง มนคงปลอดภย และนททรถะ แปลวา ไมมความกระวน กระวาย๑๒๕

๓. สภะ หมายถง ความงาม ความชอบใจ โชคด เจรญ เปนทชอบใจ๑๒๖ ค าวาความงามนใชแสดงความหมาย ๒ แง คอ ประการแรก หมายถง ความงามทางรปกายกได เชน มพระพทธพจนตรสไวในเวสสนดรชาดกวา “พระนางมทรผมความงามทวสรรพางคกาย๑๒๗ ซงอาจกลาวไดวาความงามของรปกายทงหมดนน เปนผลของกรรมทเคยสรางไวในอดต ดงในมงคลสตรว า “การไดสรางบญไวในปางกอน”๑๒๘ จงจะสงผลใหไดรบความสข ดงมพระพทธพจนวา “ผท ตองการความสขอนเปน

๑๒๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, หนา ๒๔๖, ๒๕๓. ๑๒๔ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๖๒., ๑๒๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, หนา ๒๔๖-๒๔๗. ๑๒๖ ประยทธ หลงสมบญ, พจนานกรมมคธ - ไทย, หนา ๗๕๙. ๑๒๗ ข.ชา.ม. (ไทย) ๒๘/๑๘๕๘/๔๗๖. ๑๒๘ ข.ข. (ไทย) ๒๕/๕/๗., ข.สตต. (ไทย) ๒๕/๒๖๓/๕๖๒.

๔๑

ของมนษยตลอดกาลนาน และปรารถนาความสขอนเปนทพย หรอปรารถนาความงาม อนเปนของมนษย จงควรถวายขาวตม”๑๒๙ และประการทสอง หมายถง ความงามทางจตใจหร อท เออตอการพฒนาจตใหดงามกได ดงทเกนยพราหมณกลาวไววา “การฟงพระสทธรรมเปนเหตน าสขมาให ”๑๓๐ ซงเปนความงามทสงผลไปสจตใจ ดงนนบคคลทหมนบ าเพญบญอย เสมอจงมพฤตกรรมทดงามทางกาย วาจา ใจ และดวยการม ภาพลกษณอนดงามน จงกลายเปนทเคารพรกของบคคลอนไปดวย

จะเหนไดวา ค าวา “ความสข” กบค าวา “บญ” จงเปนค าทมความหมายเดยวกน ซงเกดจากการบ าเพญบญ นนคอคณงามความดตาง ๆ อนไดแก บญกรยาวตถ ดงกลาวแลว ซงสงผลตอบแทนเปนความสขได (มสขเปนก าไร) และเรองความสขน ในพระพทธศาสนามกลาวไวอยางมากมาย ดงมปรากฏในคมภรองคตตรนกาย ทกนบาต ไดจ าแนกระดบความสขไวเปนคๆ หลายประเภท เชน สขของคฤหสถกบสขของบรรพชต กามสขกบเนกขมมสข สขท มอาสวะกบสขทไมมอาสวะ สขของพระอรยะกบสขของผไมใชอรยะ๑๓๑ เปนตน แตเมอกลาวถง ลกษณะของความสขทเกยวกบบญน จงมพระพทธพจนตรสไวใหพจารณา ๒ อยาง คอ “สขท องอามส และสขทไมองอามส”๑๓๒ โดยพระพทธเจาตรสสรรเสรญสขทไมองอามสเปนเลศกวา

หลกค า สอนทางพระพทธศาสนา ถอว าควา มสขเปนเรอ งทส า คญ ส งเกตไดจา กพระพทธเจากทรงเนนสอนใหบคคลทงหลายปฏบตเพอใหบรรลถงความสข และใหยอมรบความสขตามทเปนจรง พระองคไมทรงสอนใหมงหวงผลตอบแทนเปนความสขท เจอดวยอามส คอ กามคณหรอกามสข เชน โชคลาภ ยศ เกยรต อ านาจ บรวาร และการไปเกดในสวรรค เปนตน๑๓๓ แตพระองคพระองคทรงเนนสอนใหปฏบตตนเพอช าระกเลสหรออกศลทงหลายออกไปจากใจใหหมดสนไป จงจะท าใหผปฏบตไดรบประโยชนแหงความดงามทงหลาย สามารถด าเนนชวตอยไดอยางสงบสข ไมมการสรางความเดอดรอนใหกบตนเองและผอน รจกชวยเหลอเกอกลซงกนและกน ดงนน การมงมนตอการฝกตนดวยการช าระกาย วาจา และใจใหสะอาดจากอกศลกรรมทงหลายได ยอมไดพบประโยชนสขอยางแทจรง นนคอ การไดบรรลมรรคผลนพพาน อนเปนเปาหมายสงสดตามหลกค าสอนทางพระพทธศาสนานนเอง ดงมพระพทธพจนตรสไวในอตตทณฑสตตนทเทสวา

บณฑตทงหลายยอมไมใหทาน เพราะเหตแหงสขอนกออปธเพอภพใหม แตบณฑตเหลานนยอมใหทานเพอความหมดสนอปธ เพอนพพานอนไมมภพใหม

บณฑตทงหลายยอมไมเจรญฌาน เพราะเหตแหงสขอนกออปธเพอภพใหม แตบณฑตเหลานนยอมเจรญฌานเพอความหมดสนอปธ เพอนพพานอนไมมภพใหม

๑๒๙ ว.ม. (ไทย) ๕/๒๘๒/๘๙. ๑๓๐ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๒๗๔/๖๑๙. ๑๓๑ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๖๕-๗๗/๑๐๒-๑๐๕. ๑๓๒ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๖๙/๑๐๓. (สขทองอามส หมายถง สขอาศยเหยอลอ เปนสขทท าใ หใจเศรา

หมอง ท าใหสตวอยในวงจรแหงวฏฏะ สขทไมองอามส หมายถง สขทไมตองอาศยเหยอลอ เปนสขทไมท าใจใหเศราหมองพนจากวงจรแหงวฏฏะ)

๑๓๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, หนา ๑,๐๕๖.

๔๒

บณฑตเหลานน มใจมงนพพาน มจตโนมไปในนพพานนน มจตนอมไปในนพพานนนใหทาน บณฑตเหลานนยอมเปนผมนพพานเปนเบองหนา เหมอนแมน าไหลลงสทะเล ฉะนน๑๓๔

ดงนน ลกษณะของบญจงมผลเปนความสขอยางแทจรง นนคอ ความสขกาย และความสขใจ แตในทนตองพจารณาดทจตใจของบคคลทบ าเพญบญเปนอนดบแรก เพราะเมอบญใหผลกยอมใหผลทางใจกอน หมายความวา เมอผใดท าบญแลว ผลบญยอมท าใหผนนมความปลาบปลมใจ เอบอมใจ มความแชมชน มความสขใจ สงเหลานเปนความรสกภายในจตใจ บางครงกแสดงออกทางกาย มการยมแยมใหปรากฏ เปนตน สวนความรสกภายในจตนน ตองประสบดวยตนเองเทานนจงรสกได เหมอนกบการรบประทานอาหาร แมตนจะบอกผอนวาอาหารนมรสด หรอรสอรอยอยางไรกตาม ผอนกไมทราบความรสกของผบอกได นอกจากเขาจะรบประทานอาหารนนดวยตนเอง จงจะทราบความรสกไดวาอาหารมรสดแคไหนมรสอรอยเพยงใด การมความสขจากการบ าเพญบญน กเชนเดยวกน บคคลทท าบญยอมจะทราบดวยใจของตนวามความสขเพยงใด และเมอหวนระลกถงบญทตนท าเมอใด จตใจกมความเอบอม มความสขใจเมอนน การทบคคลมความเอบอมใจอนเกดจากการบ าเพญบญนเอง จงเรยกบญวา เปนชอของความสข หมายถงผลหรอวบากทนาปรารถนาของกศลกรรมคอการท าความด ดงนน จงชใหเหนวา ผลของบญคอความดทใหผลเปนความสขท เกดจากความบรสทธใจ เพราะการบ าเพญบญคอความดโดยตรง มงช าระฟอกลางจตใจใหบรสทธสะอาดจากความโลภ ความโกรธ และความหลง ซงเปนตนเหตแหงอกศลกรรมทงหลายดงกลาวมาแลว น เรยกวาบ าเพญบญเพอใหไดบญ หรอท าความดเพอใหไดความด เปนความส ขทบรสทธในปจจบน ซงบญจงเปนขมทรพยทสามารถตดตามบคคลผท าบญมาดแลว ใหไปสสมปรายภพเบองหนาได ตามอ านาจแหงบญกศลทไดท าไว นนเอง

สรปไดวา ลกษณะของบญ เปนกรรมอนดงาม ไมมโทษ เพราะบญเปนนามธรรมทสงผลใหจตใจกระท าแตสงทดงามอนจะกอใหเกดความสขได เมอบคคลใดไดการบ าเพญบญอยางสม าเสมอ บญกจะสงผลใหมความสขยงๆ ขนไป โดยปกตทวไปแลว เมอบคคลใดมใจนอมไปในการท าบญ กยอมมความปรารถนาทจะสงสมบญไวใหมาก เรยกวาเปนการพอกพนบญหรอเปนการเสรมบญบารมใหแกตนเอง เพอปรารถนาใหตนมความสขมากยงขนไป เพราะการสงสมบญน าสขมาใหทงโลกนและโลกหนาได สวนบคคลใดทไมพยายามพอกพนบญกศล มความประมาทบรโภคแตบญเกาของตน เมอบญทตนเคยท าไวหมดสนไป กตองประสบกบความทกขยาก มความล าบาก ซงเปนสงทไ มมใครปรารถนา นนคอ ความเสอมจากโภคสมบตและบรวารสมบต ปราศจากความสขโดยสนเชง

๒.๓.๖ ประโยชนแหงการบ าเพญบญ บคคลผหมนบ าเพญบญอยางสม าเสมอ ถอวาไดสรางความดไดกบตนเองไวอยางมากมาย

จงสมควรทจะไดรบอานสงสหรอผลประโยชนอนดงามตอบรบ ซงอานสงสหรอผลประโยชนอนดงามทจะพงไดรบมหลายประการ ดงน

๑. ประโยชนในปจจบน ค าวา “ประโยชนในปจจบน” หรอเรยกวา “ทฏฐธมมกตถสงวตตนกธรรม” หมายถง

ประโยชนสขสามญทมองเหนกนในชาตน๑๓๕ เปนสงทมความส าคญและจ าเปนตอการด ารงชวตของ

๑๓๔ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๑๗๗/๕๐๖-๕๐๗. ๑๓๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๓๐.

๔๓

มนษย เพอความรมเยนเปนสข สงนน ๆ จงเปนประโยชนทกอยาง ดงทสมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน) ไดกลาวไววา ความสขทบคคลทงหลายนนปรารถนาไว ไดแก

(๑) ทรพย หรอโภคทรพย (๒) ศลปวทยา (๓) ยศ บรวาร และเกยรต (๔) ไมตรการประกอบอาชพ และ (๕) ผาสก การประกอบการงานทกอยาง ถารางกายมความผาสก คอมความแขงแรง ไมมโรคจงจะเปนอปการะใหไดประโยชนทพงจะไดทกอยาง ดงมพระพทธพจนวา “อาโรคยปรมา ลาภา แปลวา ความไมมโรคเปนลาภอยางยง”๑๓๖

ดงนน ทรพย ศลปวทยา ยศ ไมตร และความผาสก จงมความจ าเปนอยางยงซงบคคลทงหลายแสวงหามานน กเพอใชในการประกอบการด ารงชวตในประโยชนปจจบนนนเอง๑๓๗

อยางไรกตาม สงตางๆ ทอ านวยประโยชนสขใหแกบคคลทงหลายนน จะเกดขนไดตองอาศยเหตปจจยในแตละอยางมาเกอกลกน ซงทางพระพทธศาสนามหลกธรรมใหบคคลทงหลายน าไปปฏบตตอการด าเนนชวต เพอใหไดรบประโยชนในปจจบนน ดงมพระพทธพจนวา “ธรรมทเปนไปเพอเกอกลในภพน เพอสขในภพนแกกลบตร” ม ๔ ประการ คอ

๑. อฏฐานสมปทา (ความถงพรอมดวยความหมน) ๒. อารกขสมปทา (ความถงพรอมดวยการรกษา) ๓. กลยาณมตตตา (ความเปนผมมตรด) ๔. สมชวตา (ความเปนอยเหมาะสม)๑๓๘ ๑. อฏฐานสมปทา (ถงพรอมดวยความหมน) คอ ขยนหมนเพยรในการปฏบตหนาท การ

งาน ประกอบอาชพอนสจรต มความช านาญ รจกใชปญญาสอดสอง ตรวจตราหาอบายวธ สามารถจดด าเนนการใหไดผลด

๒. อารกขสมปทา (ถงพรอมดวยการรกษา) คอ รจกคมครองเกบรกษาโภคทรพย และผลงานอนตนไดท าไวดวยความขยนหมนเพยร โดยชอบธรรม ดวยก าลงงานของตนไมใหเปนอนตรายหรอเสอมเสย

๓. กลยาณมตตตา (คบคนดเปนมตร) คอ รจกก าหนดบคคลในถนทอาศย เลอกเสวนาส าเหนยกศกษาเยยงอยางทานผทรงคณมศรทธา ศล จาคะ ปญญา

๔. สมชวตา (มความเปนอยเหมาะสม) คอ รจกก าหนดรายไดและรายจายเลยงชวตแตพอด มใหฝดเคองหรอฟมฟาย ใหรายไดเหนอรายจาย มประหยดเกบไว๑๓๙

อนง การด าเนนชวตทจะใหมความสขบรบรณนน บคคลทงหลายไมพงหมกมนในสงท เปนอบายมขทงหลาย เพราะเปนทางแหงความเสอมเสยตอการด าเนนชวตเปนอยางมาก ดงมพระพทธพจนตรสไวในทฆชานสตรวา ทางแหงความเสอมม ๔ ประการ คอ

(๑) เปนนกเลงหญง (๒) เปนนกเลงสรา (๓) เปนนกเลงการพนน และ (๔) เปนผ มมตรชว มสหายชว มเพอนชว เปรยบเหมอนสระน าใหญมทางไหลเขา ๔ ทาง มทางไหลออก ๔ ทาง บรษพง

๑๓๖ ข.ธ. (บาล) ๒๕/๒๕/๔๒., ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๒๐๔/๙๖., ๑๓๗ สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน) , บญเปนหลกใหญของโลก , (กรง เทพมหานคร :

ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๔๓), หนา ๖๖. ๑๓๘ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๕๔/๓๔๐-๓๔๒. ๑๓๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๑๖.

๔๔

ปดทางไหลเขา เปดทางไหลออกของสระน านน และฝนกมไดตกตองตามฤดกาล เมอเปนเชนน สระน าใหญนนกเหอดแหงไป ไมเพมปรมาณขนเลยฉนใด โภคทรพยท เกดขนโดยชอบอยางน กฉนนนเหมอนกน๑๔๐

ดงนน การด าเนนชวตของมนษยทกคนจงตองมหลกศลธรรมอนดงามเปนพนฐานตอการปฏบตตน เพอใหอยในกฎระเบยบของสงคมไดอยางมความสงบสข โดยไมสรางความเดอดรอนให กบตนเองและผอน เมอบคคลใดสามารถปฏบตตามไดครบสมบรณ ยอมไดพบความสขแนนอน

สรปไดวา ประโยชนในปจจบนทบคคลทงหลายตองการ ไดแก ทรพย ศลปวทยายศ บรวาร เกยรต ไมตร การประกอบอาชพ และความผาสก โดยทพระพทธศาสนาเนนสอนใหมหลกธรรมตอการด าเนนชวตทดตอตนเองและผ อน เพอใหเหนถงความเปนจรงของชวตเรองโลกธรรม* เพราะเปนสงทมนษยทกคนตองประสบพบเจออยเสมอ คอ ลาภ ยศ สรรเสรญและสข ซงเปนสงทมคาตอการด าเนนชวตทกคน เชน มคณภาพชวตทด เศรษฐกจทด และการยอมรบท ดจากสงคมรอบขาง ทสดกเพอใหคนเรารจกเหนอกเหนใจกน ชวยเหลอเกอกลกนผท เดอดรอนกไดรบการดแลเอาใจใส ไมถกทอดทง มชวตอยรวมกนได เปนสงคมทมความสข เพราะคนเราในโลกตองเรยนรทจะอยรวมกน รจกเอออาทรตอกน จะอยแบบตวใครตวมนไมได ความปรารถนาตางๆ เหลานจงเปนสงทส าคญทท าใหบคคลทงหลายแสวงหามาในปจจบนน ดงนน การแสวงหาทรพยสมบตและเหตปจจยทงหลายดงกลาวแลว จงตองมหลกธรรมเปนองคประกอบตอการด าเนนชวตทด นนคอ การประพฤตปฏบตตนตามหลกศลธรรมใหครบบรบรณ จงจะสงผลใหชวตมความสขความเจรญ เหนผลประโยชนในปจจบนนได ตลอดถงไดมโอกาสสรางบญสรางกศลเพมบารมใหกบตนเองไวในภพปจจบนนดวย

๒. ประโยชนภายหนา ค าวา “ประโยชนภายหนา” หรอเรยกวา “สมปรายกตถสงวตตนกธรรม” หมายถงธรรม

ทเปนประโยชนเบองหนา ธรรมทเปนเหตใหสมหมาย หรอหลกธรรมอนอ านวยประโยชนสขขนสงขนไป๑๔๑เปนหลกธรรมทส าคญทางพระพทธศาสนา ท เนนสอนใหบคคลทงหลายปฏบตตามอย เสมอ เพอใหไดรบประโยชนสขในภายหนา ดงทพระพทธพจนวา “ธรรมทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ หาไดยากในโลก” ม ๔ ประการ คอ

๑. สทธาสมปทา (ความถงพรอมดวยศรทธา) ๒. สลสมปทา (ความถงพรอมดวยศล) ๓. จาคสมปทา (ความถงพรอมดวยการเสยสละ) ๔. ปญญาสมปทา (ความถงพรอมดวยปญญา)๑๔๒ นอกจากน สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน) ไดอธบายเพมเตมไววาประโยชนภาย

หนา หมายถง ประโยชนจะพงไดในอนาคต ประโยชนแผไปถงคนอนกได หมายถงความดกได แตกม

๑๔๐ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๕๔/๓๔๒-๓๔๓. * โลกธรรม ม ๘ ประการ คอ ๑. ไดลาภ ๒. เสอมลาภ ๓. ไดยศ ๔. เสอมยศ ๕. นนทา ๖. สรรเสรญ

๗. สข และ ๘. ทกข. (อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๕/๒๐๒., ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๓๗/๓๔๘.) ๑๔๑ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม , หนา ๑๔๖ -

๑๔๗. ๑๔๒ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๑/๑๐๑-๑๐๓.

๔๕

ความหมายรวมๆ กน ทง ๒ คอ ความดทใหเกดประโยชนสขทงแกตนเองและแกคนอน ตงแตบดนสบไปจนถงภายหนา โดยมหลกปฏบตทส าคญ ๔ ประการ คอ

๑. สทธาสมปทา (ถงพรอมดวยศรทธา) คอ เชอสงทควรเชอ คอเชอวาเรองความดความชว เชน ท าดไดด ท าชวไดชว เปนตน ส าหรบทางพระพทธศาสนาคอ เชอการตรสรของพระพทธเจา และเชอหลกกรรมตามพระพทธเจาไดสงสอนไว

๒. สลสมปทา (ถงพรอมดวยศล) คอ รกษากาย วาจาเรยบรอยด ไมมโทษ เพราะงดเวนจากโทษนนๆ เมอมศรทธาในหลกของกรรมดงกลาวแลว กยอมเวนจากความชวไดตามความเชอของตน

๓. จาคสมปทา (ถงพรอมดวยการบรจาค) คอ สละให เปนการเฉลยสขใหแกผ อน ไดแก การบ าเพญประโยชนใหแกผอน ซงเปนการท าความดอยางหนง

๔. ปญญาสมปทา (ถงพรอมดวยปญญา) คอ รจกบาป บญ คณ โทษ หรอความดความชว ประโยชน มใชประโยชน เปนตน ปญญาท าใหรจกเปรยบเทยบวาอะไรเปนอะไร และใหร คณคาของบญหรอคณความด ท าใหรจกเลอกเชนในสงทควรเชอ และท าใหรจกเลอกเวนการทควรเวน เลอกประพฤตการทควรประพฤต๑๔๓

จะเหนไดวา ประโยชนภายหนา จะเกดขนไดตองอาศยการบ าเพญบญอนส าคญไวในชาตปจจบน เมอบคคลใดหมนบ าเพญบญอยเสมอ ยอมมเหตปจจยใหเกดผลบญ ทเรยกวา “ปพเพกตปญ ตา” คอ “ความเปนผมบญทไดกระท าไวในกาลกอน” หรอเรยกวา “วาสนา” หมายถง บญทสงสมไวนานแลว๑๔๔ ดงนน การไดบ าเพญบญกศลอยางสม าเสมอ ยอมไดชอวาไดสงสมบญมาดแลว อานสงสแหงบญยอมอ านวยประโยชนใหผบ าเพญบญไดไปสสมปรายภพทดตอไป

๓. ประโยชนอยางยง ค าวา “ประโยชนอยางยง” หรอเรยกวา “ปรมตถะ” คอ พระนพพาน๑๔๕ เปนการได

ประโยชนอนสงสดตามหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา นนคอความพนทกข เพราะเปนประโยชนทเกอกลใหเกดความสขอยางยง โดยไมจ ากดกาลเวลาวาเปนปจจบนหรอภายหนาดงมเรองเกยวกบประวตของพระพทธเจาเมอยงมไดเสดจออกผนวช กลาวไววา

เจาชายสทธตถะ ประทบอยในกรงกบลพสด ไดทรงบรบรณดวยประโยชนปจจบนและประโยชนภายหนา คอ ทรงมทรพยบรบรณ มวชาความรเปนอยางเยยม เปนตน อนนบวา ประโยชนปจจบนและประโยชนภายหนา ทรงประกอบดวยคณงามความด แตทรงเหนวาประโยชนดงกลาวเกยวกบกาลเวลาอยเสมอ กาลเวลายอมลวงและเลอนกนไปเรอยๆ ไป ชวตพรอมกบประโยชนทงหลายกลวงไปเรอย ๆ ฉะนน จงทรงเสดจออกคนหาประโยชนทยงใหญกวานน ซ งพนจากปจจบนและภายหนา ไมอยในอ านาจแหงความหมนเวยนเปลยนแปลง ซงจะใหเกดความสขทแทจรง ในทสดกไดทรงพบประโยชนทยงใหญเชนนน คอ พระองคไดตรสรพระธรรม เรยกวา วชชา คอ รแจง ถอนพระองคออกจากทกขของโลกไดทงหมดเรยกวา วมตต คอ ความหลดพนจากกองกเลสและทกขทงสน นคอประโยชนทยงใหญทพระพทธเจาไดทรงประสบมา ตามประวตพระพทธศาสนาวา ในชน

๑๔๓ สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน), บญเปนหลกใหญของโลก, หนา ๗๗-๗๘. ๑๔๔ ปน มทกนต, พ.อ., มงคลชวต, (กรงเทพมหานคร : คลงวทยา, ๒๕๐๒), หนา ๑๖๙. ๑๔๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๐๔.

๔๖

แรกพระพทธเจาทรงสอนประโยชนอยางยงโดยมาก เพราะทรงมงจะประกาศกอตงพระพทธศาสนาอนเกยวแกบรรพชตคอนกบวช เพราะโดยปกตนกบวชยอมออกบวชดวยมงประโยชนอยางยง แตตอมา เมอพระพทธศาสนาถงชาวบานกทรงสอนผอนลงมาถงประโยชนปจจบนและประโยชนภายหนา เพราะชาวบานยอมมงประโยชนทง ๒ ดงกลาวแลว นบวาเปนประโยชนทางโลก ฉะนนพระพทธศาสนาจงสอนประโยชนครบทง ๓ เหมอนอยางเปนแหลงศกษาแหงใหญ มทงปฐมศกษา มธยมศกษา และอดมศกษา ครบทกสาขาทกแผนก อาจทจะปฏบตใหบงเกดประโยชนไดอยางครบถวนบรบรณ๑๔๖

ฉะนน การบ าเพญประโยชนของพระพทธเจาจงถอเปนแบบอยางแหงการบ าเพญบญทด จนท าใหพระองคไดบรรลผลประโยชนอนยงใหญ คอ ตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาเพอยงประโยชนแกบคคลทงหลาย มารบไปปฏบตเพอใหไดประโยชนอยางยงตามพระองค จงจะเรยกวา ไดบ าเพญบญทเปนสาระแทจรงของชวต เชน การรแจงสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง ร เทาทนคตธรรมดาของโลกและสงขารธรรม ไมตกเปนทาสของโลกและชวต มจตเปนอสระปลอดโปรงและผองใส ไมหวนไหวไปกบความผนผวนปรวนแปรของชวต หรอการพลดพรากจากสงอนเปนทรกในชวต ไมถกบบคนโดยความยดมนของตนเอง สงบเยน สวางไสวโดยสมบรณ

การไดบ าเพญบญอยางสม าเสมอนน บญยอมสะสมไวในใจและสามารถปรงแตงใจใหมคณภาพดขน คอ ตงมนไมหวนไหว บรสทธผดผ อง สวางไสว โปรงโลง ไมอดอด อมเอบ ไ มกระสบกระสาย ชมชนเบาสบาย ผอนคลายไมตงเครยด นมนวลควรแกการงาน ดงนน บญจงสงผลใหผกระท ามคณภาพชวตทดขนได ดงทพระมหาภาสกร คณตตโร ไดกลาวไววา บญทบคคลไดกระท าเกดขนแลว ยอมสงผลหรออานสงสใหแกผกระท าได ๔ ระดบ คอ

๑. ระดบจตใจ เปนบญทเกดผลทนท ม ๒ ประการ ไดแก (๑) สขภาพทางใจดขนคอใจเยอกเยน ตงมน ไมหวนไหวตอค ายกยอหรอต าหนตเตยน ปลอดโปรง เบาสบาย เปนสข และ (๒) สมรรถภาพของใจดขน คอเปนใจทสะอาดผองใส ใชคดเรองราวตางๆไดรวดเรว วองไว ลกซง กวางไกล รอบคอบ เปนระเบยบ และตดสนใจ ไดฉบพลนถกตองไมลงเล

๒. ระดบบคลกภาพ บคคลทใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา อยางสม าเสมอ จะท าใหมใจทสงบ แชมชน เบกบาน ชมเยน นอนหลบสบาย ไมมความกงวลหมนหมองหนาตาผวพรรณจงผองใส ใจเปยมไปดวยบญ ไมคดโลภอยากไดของใคร ไมคดสรางความเดอดรอนใหใคร มแตคดชวยเหลอเขา จงมความมนใจในตวเอง มความองอาจสงางามอยในตว ไปถงไหนกสามารถวางตว ไดพอเหมาะพอด บคลกภาพยอมดขนเปนล าดบ

๓. ระดบวถชวต วถชวตของคนเรา เกดจากการสรปผลบญและผลบาปทเราไดท ามาตงแตภพชาตกอนๆ จนถงภพชาตปจจบน เปนผลของบญระดบจตใจและระดบบคลกภาพรวมกน ชกน าใหเราไดรบสงทนาปรารถนา ตอบสนองมาจากภายนอก เชน ไดรบลาภ ยศ สรรเสรญ สข แตการทเราท าด แลววถชวตของเราจะดเตมทหรอไมนนยงขนอยกบบญเกาหรอบาปในอดตทเราเคยท าไวดวย เรองการใหผลของบญและบาปจงเปนเรองทสลบซบซอน เชนบางครงขณะทเรา ตงใจท าควา มด

๑๔๖ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๗๖/๒๙๙-๓๐๐., ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๓๖/๔๐๕-๔๐๗., สมเดจพระญาณสงวร

(เจรญ สวฑฒโน), บญเปนหลกใหญของโลก, หนา ๘๒-๘๔.

๔๗

อย แตผลบาปในอดตตามมาทน ท าใหถกใสรายปายส หรอประสบเคราะหกรรม บางคนจงเขาใจผด คดวาท าดแลวไมไดด ท าใหหมดก าลงใจในการท าความด

แทจรงแลว ทเปนเชนนกเพราะในขณะนน ผลบาปทเราเคยท าในอดตก าลงสงผลอยแตบญทก าลงท าอยในปจจบนยอมไมไรผล เมอเราตงใจท าบญตอไปโดยไมยอทอ และไมท าบาปนนอก เคราะหกรรมนนยอมหมดสนไป และไดรบผลของบญคอความสขความส าเรจไดอยางเตมเมดเตมหนวยในทสด

๔. ระดบสงคม เมอเราท าความดมาแลวอยางเตมท ไมวาจะไปอยสงคมใด บญกจะสงผลใหเปนบคคลทสงคมยอมรบนบถอ ไดเปนผน าของสงคมนน และจะเปนผชกน าสมาชกในสงคมใหท าความดตามอยาง ท าใหเกดความสงบรมเยน และความเจรญกาวหนาขนในสงคมนนๆ โดยล าดบ๑๔๗

จะเหนไดวา ผลของบญทบคคลไดบ าเพญไวดแลว ยอมหลงไหลไปรวมอยทผบ าเพญน น เหมอนแมน านอยใหญทงหลายยอมไหลลงไปรวมอยในมหาสมทร ดงทพระมหาเอกรนทร เอกนโร ไดกลาวไววา อานสงสของบญนมลกษณะอย ๔ ประการ คอ (๑) อานภาพ (๒) อภนหาร (๓) สรสมบต และ (๔) วาสนา๑๔๘ โดยมสาระส าคญดงน

๑. อานภาพ บญฤทธทสงเสรมผบ าเพญใหเปนทนยมนบถอของมวลชน โดยจงใจมวลชนเมอไดพบเหนผมบญ กใหเกดความชนชมนยมนบถอ ดงมพระพทธพจนวา “ญาตมตร และผ มใจดทงหลาย เหนคนท จากบาน ไปนาน กลบจากทไกลมาถ งโดยสว สดภาพ ยอมยนดวามาแล ว เชนเดยวกนนน บญทงหลาย ยอมตอนรบคนทท าบญไว ซงจากโลกนไปสโลกหนา เหมอนญาตตอนรบญาตผเปนทรกทกลบมาบาน ฉะนน”๑๔๙

๒. อภนหาร อ านาจของบญสามารถเชดชผบ าเพญขนเปนอจฉรยะบคคล บนดาลใหมผคนปรบมอใหหรอยกนวใหวา เปนคนมน าหนก นาเคารพย าเกรง สมควรแกการบชายกยอง อ านาจบญนนบเปนอทธพลจงใจคนใหชนชมยนด ดงมพระพทธพจนวา “คนมศรทธาสมบรณดวยศล เพยบพรอมดวยยศและโภคทรพย จะไปสถนใด ๆ ยอมไดรบการบชาในถนนน ๆ”๑๕๐

๓. ศรสมบต สมบตคอ มงขวญสงาราศดเดนเปนพเศษ ทเกดแตบญ เปนเสน หดงดดจตใจคนใหเขาหาผมบญ เพราะศรสมบตนคอยสนบสนนผมบญใหเปนขมทรพย คอ เปนทไหลมาเทมาแหงทรพย จากทางบกทางน าและทางอากาศ ดงมพระพทธพจนวา “สรเปนบอเกดแหงโภคทรพยทงหลาย”๑๕๑ ตรงกนขาม ผไมมบญรวบรวมทรพยไว หรอไดรบสวนแบงจากพอแม หรอคนอน กไมอาจรกษาไวได ศรสมบตจะหาทรพยนน หนจากเขาไปรวมอยทมบญ ดงมพระพทธพจนวา “ผไมมบญ

๑๔๗ พระมหาภาสกร คณตตโร, “การศกษาวเคราะหเรองบญในพระพทธศาสนา” , วทยานพนธศา

สนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๗๔-๗๕. ๑๔๘ พระมหาเอกนรนทร เอกนโร, “การศกษาเชงวเคราะหเรองบญในพทธปรชญาเถรวาทและปรชญา

ครสตนกายโรมนคาทอลก”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๑๔๘-๑๔๙.

๑๔๙ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๒๑๙-๒๒๐/๑๐๑. ๑๕๐ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๐๓/๑๒๗. ๑๕๑ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๗๙/๘๕.

๔๘

จะมศลปะหรอไมมศลปะกตามท ขวนขวายรวบรวมทรพยใดไวเปนจ านวนมาก ทรพยนนผ มบญยอมไดใชสอย”๑๕๒

๔. วาสนา เปนกรยาทจตใจอยแรมนานกบสงใดสงหนง จนคนเคยตดสนดานสบตอมา เรยกวา วาสนา สวนกรยาทจตใจอยแรมนานกบความด จนคนเคยตดสนดานดสบตอมา เรยกวา บญวาสนา คนมบญวาสนา แมเกดในถนทไมเจรญ บญวาสนากจะชวยสงใหไปอยในถนท เจรญ มการศกษาด มต าแหนงหนาทการงานด เพราะอานสงสของบญทไดกระท าไวจงสงเสรมใหเปนบคคลทมบญวาสนาดได เหมอนค าโบราณวา “ชางเผอกเกดในปาตองจากปาไปเปนราชพาหนะอยในเมองหลวง” ดงมตวอยางเชน

นางสามาวด ชาวเมองภทวด เดมเปนเดกหญงชอสามา ครงหนงพอแมพานางไปเมองโกสมพ บงเอญพอแมทงสองตายไป ตกเปนก าพรา แตบญวาสนาสงใหมตกฏมพรบเลยงเปนลก เธอเปนคนฉลาดท ารวกนโรงทานใหมชองเขาทางออกทาง จงไดรบสมญานามวาสามาวด เมอโฆสกเศรษฐทราบวาเธอเปนคนดกรบเอาเปนลกของตน ตอมาบญวาสนาสงขนเปนอครมเหสของพระเจาอเทน๑๕๓

ดวยเหตน บคคลทมบญ จงไดชอวา ภพพบคคล* เพราะเปนบคคลทไดเกดมามความสมบรณพรอม ดาน อตตสมบต คอ มอวยวะครบ ๓๒ ประการ ไดแก มตา ห จมก ลน ปาก คว คาง ผวพรรณ มอ และเทา เปนตน ลวนแตประณต สะอาด งดงาม นาทศนา มปญญาสมบตคอ ความเฉลยวฉลาด อาจหาญ มอายสมบต ทยงยนยาวนาน และมโภคสมบตอนบรบรณ เมอบญเกามก าลงมาก ยอมสงผลใหบญใหมมก าลงเพมขนได ซงอาจสงผลใหส าเรจมรรคผลนพพานได สวนบคคลทไมมบญ ยอมไดชอวา อภพพบคคล** หรอเกดมาขาดอตตสมบต เปนคนมอวยวะไมครบ ๓๒ ประการ หรอมตา ห จมก ลน ปาก คว คาง ผวพรรณ มอ และเทา เปนตน ไมสมประกอบหรอพการ เปนตน ขาดปญญาสมบต คอ เปนคนโง ใบบา เสยสต ปญญาออน เปนตน ขาดอายสมบต คอ เกดมามอายสน หรอมโรครมเราอยเสมอ ขาดโภคสมบต คอ เกดมาในตระกลอดอยาก ยากจนถงกบขอทานเขากน ประกอบอาชพกไมรงเรอง หรอคาขายกขาดทน จะพงพาอาศยบญบารมผ อน กไมไดผล เรยกไดวา ไรญาตขาดมตร จงนบไดวาเปนบคคลทเกดมาแลวไมมความสข หรอเปนคนอาภพนนเอง

ดงนน การไดเกดมาเปนภพพบคคล จงถอไดวาเปนบคคลทมบญมากอนแลว นนคอ การไดบ าเพญบญมาถกตองและสมบรณดแลว บญนนยอมเกดผลด มคณคา มอานสงสหรอมประโยชนตอบคคลทไดกระท าไวแลวนนเอง ดงมพระพทธพจนตรสไวในนธกณฑสตรวา

ขมทรพยทผใดจะเปนสตรกตาม เปนบรษกตาม ฝงไวดแล ดวยทาน ศล สญญมะ และทมะ... ในพระเจดย พระสงฆ บคคล แขกทมาหาในมารดา บดา หรอพชาย... ขมทรพยนชอวาฝงไวดแลว คนอนขนเอาไปไมได จะตดตามคนฝงตลอดไป บรรดาทรพยสมบตท เขาจ าตองละไป เขาพาไปไดเฉพาะขมทรพยนเทานน…..ขมทรพยนไมทวไปแกคนเหลา อน ทงโจรกลกเอาไปไมได ผ มปญญา

๑๕๒ ช.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๑๐๐/๑๔๓. ๑๕๓ เอก.ทก.อ. (ไทย) ๑/๒/๑๑๒-๑๑๕. * ภพพบคคล คอ บคคลผควรตรสรมรรคผล หรอบคคลทควรบรรลธรรมพเศษได * อภพพบคคล คอ ผทมอปนสยบารมยงไมสมบรณ แมจะพากเพยรสก เพยงไร กไมอาจทจะรธรรม

พเศษในชาตนนไดเลย แตกจะเปนนสยปจจยตอไปใน ภายภาคหนา เปรยบบคคลจ าพวกนวา เหมอนดอกบวทยงไมทนจะไดโผลพนเปอก ตมขนมาดวยซ าไป รงแตจะเปนอาหารของเตาปลา

๔๙

ควรท าแตบญทจะเปนขมทรพยตดตามตนตลอดไป …..ขมทรพยนใหผลอนนาปรารถนาทกประการ แกเทวดา และมนษย คอเทวดาและมนษยปรารถนาผลใดๆ …..ความมผวพรรณงดงาม ความมเสยงไพเราะ ความมทรวดทรงสมสวน ความมรปสวย ความเปนใหญ ความมบรวาร …..ความเปนพระราชาในประเทศ ความเปนอสระ ความสขของความเปนพระเจาจกรพรรดอนนาพอใจ และแมความเปนเทวราชของเทวดาในหมเทพ …..สมบตของมนษยกด ความยนดในเทวโลกกด สมบตคอนพพานกด ….. บคคลอาศยมตตสมปทา ประกอบความเพยรโดยแยบคาย กจะเปนผช านาญในวชชา และวมตต …..ปฏสมภทา วโมกข สาวกบารม ปจเจกโพธ และพทธภม ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน …..บญสมปทานมประโยชนมากอยางน เพราะฉะนน บณฑตผเปนปราชญ จงสรรเสรญภาวะแหงบญทท าไวแลว๑๕๔

นอกจากน ในมงคลสตร กไดกลาวถงอานสงสของบญทสงผลใหไดรบประโยชนไวหลายประการ คอ

๑.บญเปนตนเหตของความสขทกอยาง (สขาน นทาน ) ๒. บญเปนรากเหงาของสมบตทงปวง (สมปตตน มล ) ๓. บญเปนทตงอาศยของโภคะทงปวง (โภคาน ปตฏฐา) ๔. บญเปนเครองปองกนส าหรบบคคลผเดนทางในวฏฏสงสาร (วสมคตสส ตาณ ) ๕. ทพงอาศยเชนเดยวกบบญไมม (ทานสทโส อวสสโย) ๖. บญเปนเชนกบทอยของราชสห (สหาสนสทส ) ๗. บญเปนเชนกบพนแผนดน เพราะเปนทพงพาอาศย (มหาปฐวสทส ) ๘. บญเปนเชนกบเชอก เพราะเปนเครองยดเหนยวของใจ (รชชสทส ) ๙. บญเปนเชนกบเรอ เพราะพาขามโอฆสงสาร (นาวาสทส ) ๑๐. บญเปนเชนกบบคคลผแกลวกลาในสงคราม (สงคามสโร) ๑๑. บญเปนเชนกบพระนครทบคคลตกแตงดแลว (สสงขตนคร ) ๑๒.บญเปนเชนกบดอกปทม เพราะหอม ไมเปรอะเปอนดวยของสกปรก (ปทมสทส ) ๑๓. บญเปนเชนกบไฟ เพราะเผาบาปใหหมดไปจากขนธสนดาน (อคคสทส ) ๑๔.บญเปนเชนอรสพษ เพราะตดบาปออกทง (อาสวสสทส ) ๑๕. บญเปนเชนกบราชสห เพราะท าใหองอาจกลาหาญ (สหสทส ) ๑๖. บญเปนเชนกบโคอสภราช เพราะประเสรฐวเศษสด (เสตวภสทส ) ๑๗.บญเปนเชนกบพญาชาง เพราะมก าลงมาก (หตถสทส ) ๑๘. บญเปนเชนกบมาวลาหก ตวประเสรฐ เพราะพาขามวฏฏสงสารไดอยางรวดเรว ดจ

มาอสดร ซงมฝเทาด ฉะนน (วลาหอสสราชสทส ) ๑๙. บญเปนหนทางทนกปราชญไดเดนไปแลว (คตมคค ) ๒๐. บญเปนวงศของพระพทธเจาทกๆ พระองค (พทธว ส )๑๕๕

๑๕๔ ข.ข (ไทย) ๒๕/๘/๑๗-๑๙. ๑๕๕ ท.ม.อ. (บาล) ๒/๑๑๐-๑๑๑., ท.ม.อ. (ไทย) ๒/๑/๑๕๒-๑๕๓., พระธรรมธรราชมหามน (โ ชดก

ญาณสทธเถร), มงคล ๓๘ ประการ, หนา ๕๐-๕๒.

๕๐

ดวยอานสงสของบญดงกลาวน ชใหเหนวา การบ าเพญบญ ยอมสงผลใหไดรบประโยชนสขอนยงใหญไพศาล ดงมตวอยางกลาวไววา

ในปญกรยาวตถสตร สตรวาดวยการบ าเพญบญหรอหลกการท าบญ พระพทธเจาไดตรสถงบคคลทไปเกดเปนเทวดาในชนตาง ๆ และเหตทท าใหด ารงต าแหนงเปนผปกครองสวรรคชนนนๆ วา “ภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกนท าบญกรยาวตถทส าเรจดวยทานนดหนอย ท าบญกรยาวตถทส าเรจดวยศลนดหนอย และไมจดแจงบญกรยาวตถทส าเรจดวยภาวนาเลย หลงจากตายแลว เขายอมเขาถงความเปนผโชครายในมนษย”๑๕๖

ค าวา ผโชครายในมนษย (มนสสโทภคย ) หมายความวา ถาเกดเปนมนษยกคอนขางจะตกยาก และล าบาก เพราะใหทานนดเดยว รกษาศลนดเดยว สวนการเจรญภาวนาไมเคยท า ถาเกดเปนมนษย กเปนมนษยทตกยากและล าบาก นนเอง

พระพทธเจาตรสวา “บคคลบางคนในโลกนท าบญกรยาวตถทส าเรจดวยทานพอประมาณ ท าบญกรยาวตถทส าเรจดวยศลพอประมาณ แตไมจดแจงบญกรยาวตถทส า เรจดวยภาวนาเลย หลงจากตายแลว เขายอมเขาถงความเปนผโชคดในมนษย”๑๕๗

ค าวา ผโชคดในมนษย (มนสสโสภคย ) หมายความวา เกดเปนมนษยท มโภคทรพยสมบต ไมเกดมาล าบาก เพราะใหทานพอประมาณ และรกษาศลกพอประมาณ คอ ไมนอย ไมมากเกนไป จงไดเกดเปนมนษยในชนดขน มความสขความเจรญพอประมาณ

พระพทธเจาตรสอกวา บคคลบางคนในโลกนท าบญกรยาวตถทส าเรจดวยทานมประมาณยง ท าบญกรยาวตถท

ส าเรจดวยศลมประมาณยง แตไมจดแจงบญกรยาวตถทส าเรจดวยภาวนาเลยหลงจากตายแลว เขายอมเกดรวมกบเทวดาชนจาตมหาราช.....ชนดาวดงส.....ชนยามา.....ชนดสต.....ชนนมมานรด.....ชนปรนมมตวสวตด…..ภกษทงหลาย ทาวมหาราชทง ๔ ในชนนน.....ทาวสกกะจอมเทพในชนดาวดงส.....ทาวสยามเทพบตรในชนยามานน.....ทาวสนดสตในชนดสตนน.....ทาวสนมมตเทพบตรในชนนมมานรดนน.....ทาววสวตดเทพบตรในชนปรนมมตวสวตดนน.....ท าบญกรยาวตถทส า เรจดวยทานใหยงขนท าบญกรยาวตถทส าเรจดวยศลใหยงขน ยอมครอบง าเทวดาชนจาตมหาราช.....ชนดาวดงส.....ชนยามา.....ชนดสต.....ชนนมมานรด.....ชนปรนมมตวสวตด…..ไดโดยฐานะ ๑๐ ประการ คอ อายทเปนทพย วรรณะทเปนทพย สขทเปนทพย ยศทเปนทพย อธปไตยทเปนทพย รปท เปนทพย เสยงทเปนทพย กลนท เปนทพย รสทเปนทพย โผฏฐพพะทเปนทพย ภกษทงหลาย บญกรยาวตถ ๓ ประการนแล๑๕๘

พระสตรดงกลาวน แสดงใหเหนวา อานสงสของบญกศลทบคคลกระท าไวแลวยอมสงผลใหไปบงเกดเปนเทพบนสวรรคชนตาง ๆ ได ตามแตอ านาจแหงบญกศลนน ๆ นนเอง

หากพจารณาจากวธการบ าเพญบญและอานสงสทผบ าเพญบญไดรบแลว แสดงใหเหนวา พฤตกรรมการบ าเพญบญของแตละบคคลมระดบไมเทากน แมวาจะมวธกระท าเหมอนกนกตาม ทงน

๑๕๖ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๓๖/๒๙๔. ๑๕๗ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๓๖/๒๙๕. ๑๕๘ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๓๖/๒๙๕-๒๙๖. * รสหวาน ๔ ชนด คอ เนยใส เนยขน น าผง น าออย.

๕๑

ขนอยกบความศรทธาและเจตนาแขงกลาทปลกเราใจใหบ าเพญบญ ผทมเจตนาแรงกลากใหทานมาก รกษาศลอยางเครงครด และบ าเพญภาวนาอยางตอเนอง ดงมตวอยางอบาสกในสมยพทธกา ล ทไดกระท าไวเปนแบบอยางแลว ดงน

อนาถบณฑกเศรษฐ ไดถวายนตยภตแกพระสงฆจ านวน ๒,๐๐๐ รป ท เรอนของตนเปนประจ าทกวน รวมไปถงถวายภตตาหารและเภสช ๕ ปานะ ๘ แกพระพทธเจาเปนประจ าทกวน วนละ ๒ ครง ตลอดถงไดบรจาคทรพยสรางวดไวในพระพทธศาสนา โดยสรางพระเชตวนมหาวหารสนทรพยรวมเปนจ านวน ๕๔ โกฏ นอกจากน อนาถบณฑกเศรษฐยงไดบ าเพญทานอยางไมขาดตกบกพรอง และไดรกษาศล ๕ อยางเครงครดบรบรณอกดวย เนองจากไดบรรลมรรคผลส าเรจเปนพระโสดาบนแลว แตกไมเคยละเลยการรกษาศลอโบสถตามวาระ ด งปรากฏวาอนาถบณฑกเศรษฐ พรอมทงครอบครวและคนในปกครองทกคนตางพากนรกษาศลอโบสถเปนประจ า แมเดกเลกทยงดมนมอย กใหบวนปาก ใหใสของมรสหวาน ๔ ชนด* ลงในปาก ท าใหเปนผรกษาอโบสถแลว๑๕๙

และยงมอบาสกคนอนๆ กท าในลกษณะเดยวกน โดยอาศยความศรท ธาเปนประการส าคญ สวนอบาสกทไดบรรลมรรคผลนนกม เชน เปนพระอนาคามแลว กถอวา เปนผรกษาศลอโบสถอยตามปกตโดยไมไดสมาทานไวกอน เพราะศลอโบสถของทานจะส าเรจสมบรณดวยมรรค นนเอง ดงมตวอยางทปรากฏในขททกนกาย ธรรมบทวา

ฉตตปาณ เปนผทรงพระไตรปฎก เปนอนาคาม อบาสกนน เปนผรกษาอโบสถแตเชาตร ไดไปยงทบ ารงของพระศาสดา จรงอย ชอวาอโบสถกรรม หามแกอรยสาวกผ เปนอนาคามทงหลาย ดวยสามารถแหงการสมาทานไม พรหมจรรยและการบรโภคภตครงเดยวของอรยสาวกผ เปนอนาคามเหลานน มาแลวโดยมรรคนนแหละ เพราะเหตนนแล พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "มหาบพตร ชางหมอชอฆฏการแลเปนผบรโภคภตครงเดยว มปกตประพฤตพรหมจรรย มศล มกลยาณธรรม” โดยปกตทเดยว ทานอนาคามทงหลาย เปนผบรโภคภตครงเดยว และมปกตประพฤตพรหมจรรยอย างนน อบาสกแมนน กเปนผรกษาอโบสถอยางนนเหมอนกน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวนงฟงธรรมกถา๑๖๐

ดงนน ประโยชนแหงการบ าเพญบญ จงเปนสงทส าคญอยางมาก ซงบคคลทงหลายควรทจะหมนขวนขวายสรางไวอยเสมอ เพราะการใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนาเปนเหตแหงความดงามทสงผลใหบคคลทงหลายไดรบแตสงดงาม นนคอ อานสงสผลบญยอมสงผลใหมแตความสขความเจรญในชาตน และเมอลวงลบไปแลว กไดรบประโยชนท ดในสมปรายภพเบองหนา ตลอดถงไดรบประโยชนอยางยง (นพพาน) หรอการไดบรรลมรรคผลอนกาวไปสความพนทกขไดนนเอง

จากการศกษาดงกลาวมาน สรปไดวา ค าสอนเรองบญและประโยชนแหงการบ าเพญบญในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท มหลกการทส าคญ คอ บญเปนเครองช าระกายวาจา และใจใหสะอาดบรสทธจากอกศลกรรมทงหลาย เปนกรรมด (กศลกรรม) อนจะสงผลใหเกดความสขความเจรญรงเรองในการด าเนนชวต นนคอ บญทไดบ าเพญไวแลวนน ยอมมอานสงส ทอ านวยผลใหผบ าเพญไดรบประโยชนในปจจบนและประโยชนภายหนา ตลอดถงประโยชนอยางยง (นพพาน) ดวยเหตน การบ าเพญบญจงเปนสงทส าคญตอบคคลทงหลายทควรศกษาและน าไปปฏบตตามใหถกตอง

๑๕๙ ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒/๑/๑๐-๑๑, ๒๗๖., อง.เอก.อ. (ไทย) ๑/๑/๒๕. ๑๖๐ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๒๘๘/๓๔๕., ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒/๒/๖๖.

๕๒

โดยยดหลกการปฏบตตามหลกของบญกรยาวตถเทานน จงจะเปนประโยชนไดจรง ดงนน การบ าเพญบญจงตองอาศยการกระท าอยางสม าเสมอ ไมควรประมาทตอบญทท าในแตละครง เพราะเมอผใดไดบ าเพญบญไวดแลว ยงถอไดวา เปนแบบอยางทดเพอใหแกบคคลรนหลงไดปฏบตตาม นนคอการสรางความรความเขาใจทถกตอง จงควรแกการยกยอง นาเคารพ เปนตน และบญทกระท าไปนนยอมสงผลใหไดรบความสขความเจรญอยางแนนอน

๒.๓.๗ พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรน การท าบญตกบาตร เปนการท าบญทชาวพทธทวไปรจกและปฏบตมากกวาการท าบญ

ประเภทอน ๆ การตกบาตรนน ยงถอวาเปนการท าบญประจ าวนของชาวพทธ และชาวพทธไทยเชอวา การออกบณฑบาตของพระสงฆเปนการชวยโปรดสตวทอยในอบายภม เชน เปรตวสย ใหไดรบสวนบญ ดวยเหตผลทางจรยธรรม ในการท าบญตกบาตรนน พอสรปไดดงน

๑. เปนการสงสมบญในแตละวน เพราะการสงสมเปนเหตน าความสขมาให ๒. เปนการเรมตนวนใหมดวยการท าบญท าใหจตใจแจมใส เพอใหมก าลงใจทเขมแขง

เพราะผทไมมบญเกอหนนอยในใจ ยอมพายแพตอบาปไดงาย ๓. เปนการท าทพงคอบญใหแกตนเองในอนาคต ๔. เปนการชวยรกษาพทธประเพณ เพราะพระพทธเจาทงหลายในอดต และทจะมาตรสร

ในอนาคต ดวนแตด ารงพระชนมชพดวยอาหารบณฑบาต ๕. เปนการชวยสบทอดพระพทธศาสนา เพราะพระสงฆเปนผศกษา ปฏบตพระธรรมว นย

แลวน ามาสงสอนใหประชาชน ไดรบรสแหงพระธรรมดวย อกทงยงด ารงตนเปนตวอยางดานความประพฤต ดงามของสงคม ฉะนน ชาวพทธควรท าบญตกบาตรเปนประจ าทกวน เพอเปนการสงสมบญใหแกตนเองทจะตองน าไป ดจเสบยงเดนทาง ในการทองเทยวเวยนเกดและเวยนตา ยอยในวฏฏสงสาร อนไมปรากฏเบองตนและทสด และบญทสงสมไวน จะชวยเกอกลใหพนจากทกขทงปวงได

อนง ประโยชนสวนรวมทจะเกดขน คอ เปนการสบทอดอายพระพทธศาสนา เพระพระสงฆซงเปนผน าของพทธบรษท ทเปนฐานก าลงส าคญแหงกองทพธรรมนน ท านด ารงชพอยไดดวยปจจยทคฤหสถจดถวาย ทานจงสามารถมก าลงกาย ก าลงใจทจะศกษาพระพทธพจน คอ พระไตรปฎก ใหเขาใจ ทรงจ า น ามาประพฤตปฏบต และกลาวสอนมวลมนษยได การท าบญตกบาตรจะสมบรณไดตองมองคประกอบทส าคญดงน

๑. ตองเตรยมใจใหพรอม ขอนถอวาส าคญมาก เพราะบญทแทจรงนนอยทใจของผถวาย ทานแนะน าใหรกษาเจตนาใหบรสทธทง ๓ ขณะ คอ

๑.๑ กอนถวาย ตงใจเสยสละอยางแทจรง ๑.๒ ขณะถวาย กมใจเลอมใส ถวายดวยความเคารพ ๑.๓ หลงจากถวายแลว ตองยนดในทานของตวเองจตใจเบกบานเมอน กถงทานท

ตนเองไดถวายไปแลว การท าใจใหไดทง ๓ ขณะดงกลาวน นบวายากมาก เพราะมเหตปจจยหลายอยางทอาจ

ท าใหจตใจของเราเศราหมองในขณะใดขณะหนงได

๕๓

๒. ผรบ คอ พระภกษสามเณร เปนผส ารวมระวง มขอวตรปฏบตท ดงามตามพระธรรมวนย ใฝศกษาเลาเรยน พระพทธพจน ทรงจ า น ามาบอกกลาว สงสอนได และเปนผประพฤตปฏบตเพอบรรเทาราคะ โทสะ โมหะ จนสามารถละขาดไดอยางสนเชง

๓.สงของทถวาย จะตองไดมาดวยวธทสจรต ไมเบดเบยนผ อนใหเดอดรอน และทส า คญคอสงนนตองเหมาะสมแกพระภกษสามเณรดวย

๔. ท าบญตกบาตรใหหมนอธษฐาน เมอองคประกอบ ๓ อยางขางตนบรบรณ สงทจะตองท ากอนตกบาตร คอ "การอธษฐาน"

การอธษฐานนนบวาเปนสงทส าคญยง เพราะจะท าใหบญของเราหนกแนน กอใหเกดความเชอมนมากขน และยงท าใหเราทราบเปาหมายในการท าบญดวย นอกจากน การอธษฐานยงสามารถสรางพลงขนในจตใจใหมากขน เปนการสงสมก าลงแหงความบากบน อดทน เพอเปนพนฐานทส า คญ ใหเรากาวไปสสงทปรารถนาได การอธษฐานในขณะทบ าเพญบญนน ผลบญยอมหนนสงใหส าเรจตามทปรารถนาไว ถงแมจะขนอยกบเวลาและโอกาสบางกตาม แตความดทท าไวยอมไมเสยหายไปแนนอน

ฉะนน กอนตกบาตร ควรอธษฐานโดยนงหรอยนกได แลวแตสถานทจะอ านวย ยกส งของทจะถวายขนเสมอหนาผาก แลวอธษฐานตามทตองการทชอบธรรม เปนภาษาใดกได จะวาในใจหรอออกเสยงเบา ๆ กได จากนนจงถวายอาหารบณฑบาตดวยความเคารพ ถามดอกไมธปเทยนใหถวายหลงจากทถวายอาหารบณฑบาตเสรจแลว ถาเปนสตรใหวางดอกไมธปเทยนไวบนฝาบาตร เมอพระทานปดบาตรแลว

ค าอธษฐานกอนตกบาตร ตามหลกค าสอนในพระพทธศาสนา มเปนหมายเพอใหมนษยปลดเปลองตนเองจากทกข

มจตใจเปนอสระเหนอทกขทกอยาง (พระนพพาน) หลกการด าเนนชวตของชาวพทธนนตองสอดคลองกบเปาหมายดงกลาว ซงพระโบราณาจารยทานจงบญญตค า อธษฐานทเปนสากลนยมไววา

อทง ทานง สละวนตานง ภกขนง นยยาเทม สทนนง วะตะ เม ทานง นพพานะปจจะโย โหต อะนาคะเต กาเล ฯ ขาพเจาขอนอมถวายทานนแดพระสงฆผมศล ขอทานทขาพเจาถวายดแลว จงเปนเหตใหถงพระนพพาน ในอนาคตกาล เบองหนาโนนเทอญ ฯ

อกบทหนงเปนค าอธษฐานถงพระสงฆรตนะ วา นตถ เม สะระณง อญญง , สงโฆ เม สะระณง วะรง, เอเตนะ สงจะวชเชนะ, โสตถ เม โหต สพพะทา ฯ ท พงอนของขาพเจาไมม พระสงฆเปนทพงอนประเสรฐของขาพเจา ดวยค าสตย น ขอความสวสดจงมแกขาพเจาในกาลทกเมอ เทอญฯ ๒.๔ ทบทวนเอกสารงานวจยทเกยวของ

๒.๔.๑. เอกสารทเกยวของ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาวเอาไวในหนงสอ สอนนาค-สอนฑต ชวตพระ-ชวต

พทธ วาวธการรกษาพระพทธศาสนาทดทสดกคอ การบวชเขามาประพฤตปฏบตตนตามหลกธรรมค าสงสอน ใหพระธรรมและพระวนยเขามาอยในชวตจตใจของตน พระอปชฌายกจะบอกบรขารทจ าเปนส าหรบเลยงชพ วาการบรรพชานตองอาศยอาหารจากชาวบานโดยการบณฑบาตและการตอบ

๕๔

แทนบญคณของพอแมดวย โดยตงใจประพฤตปฏบตใหดทสด พอแมเหนลกชายนงหมผาเหลองส ารวมระวงเรยบรอยมาบณฑบาตกมความปตอมใจ๑๖๑

พทธทาสภกข ไดกลาวเอาไวในหนงสอ ค าสอนส าหรบผบวชใหม วาพระภกษจะตองมชวตอยดวยการพจารณา คอ ปจจเวกขณ บรรพชานอาศยการบณฑบาต พดถงกจวตร ๑๐ ประการอนมบณฑบาตเปนขอแรก วามความมงหมาย อยางไร มเจตนารมณถงการไมหงขาวกน แมแตสะสมอาหารไวกไมได เปนตน๑๖๒

วเชยร มผลกจ และสรย มผลกจ กลาวไวในหนงสอพทธกจ ๔๕ พรรษา กลาวถงพทธกจทพระพทธเจาทรงบ าเพญตลอดระยะเวลา ๔๕ ป นน ในแตพรรษาประทบอย ณ ทใด ทรงแสดงธรรมโปรดบคคลใด ทรงบญญตสกขาบทเรองใด ทรงปฏบตตนอยางไร ทรงเสดจไปยงหมบานคามนคมนอยใหญเพอโปรดสรรพสตวโลกใหพนจากทกข แมพระพทธเจาจะเปนศาสดาเอกของโลกกตาม แตกทรงปฏบตเยยงภกษโดยทวไป คอในเวลาเชากเสดจออกบณฑบาตเปนกจวตรประจ าวน เพอประโยชนสขแกชนทงหลาย๑๖๓

จ านงค ทองประเสรฐ ไดกลาวเอาไวในหนงสอ พระพทธศาสนากบสงคมและการเมองว าอาหารเปนปจจยทส าคญอยางทสดของชวต ถาหากไมมอาหารกไมสามารถด ารงชวตอยได เรองอาหารมความสมพนธเกยวของกบความสขหรอศลธรรมในสงคม ตราบใดททองของประชาชนยงวางอย ยงมความหวโหยอย จะใหคนมศลธรรมเปนไปไมได พระพทธเจาไมใหเทศนาสอนแกคนทก าลงหว เพราะคนทก าลงหวนนสมาธไมม แตกไมไดใหกนอาหารอยางฟมเฟอย ทรงสอนใหพจารณากอนฉน วาทฉนไปนนไมใชเพอมวเมา ไมใชเพอเลน แตวาเพอยงชวตใหเปนไปทจะท าประโยชนใหแกสงคมตอไปเทานน๑๖๔

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) กลาวไวในหนงสอ สอนนาค- สอนฑต ชวตพระ ชวตชาวพทธ วานอกจากอปชฌายอาจารยแลว กยงตองอาศยวตถปจจย ๔ เพอเปนเครองเลยงชพมฉะนนกจะไมมก าลงเลาเรยนศกษา ปจจยส าหรบเลยงชพของพระภกษ คอ อาหาร อาหารส าหรบพระภกษ เปนอาหารทตองอาศยผอนเขามศรทธาแลวถวายจงจะฉนได จะไปหาหรอท าเอง โดยเทยวประกอบอาชพ หรอแมแตไปเกบผลไมตกหลนกนเองกไมได ตองใหปากทองขนอยกบประชาชน และประพฤตตนใหนาศรทธาเลอมใส อาหารทชาวบานถวายเรยกวา บณฑบาต จงตองใชล าแขงของตวเองเด นไป เขาศรทธากใสบาตรให ตอมามผศรทธานา มาถวายถงวดพระพทธเจากอนญาตเพราะเขาถวายดวยศรทธา เรยกวาเปนอดเรกลาภ๑๖๕

๑๖๑พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), สอนนาค-สอนฑด ชวตพระ-ชวตชาวพทธ, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : บรษทสหธรรมกจ ากด, ๒๕๔๒), หนา ๑๕.

๑๖๒ พทธทาสภกข, ค าสอนส าหรบผบวชใหม, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๔๓), หนา๕๒-๕๖.

๑๖๓วเชยร มผลกจ สรย มผลกจ รวบรวมและเรยบเรยง, พระพทธกจ ๔๕ พรรษา, (กรงเทพมหานคร: บรษทคอมฟอรม จ ากด, ๒๕๔๓), หนา ๓๔.

๑๖๔ จ านงค ทองประเสรฐ, พระพทธศาสนากบสงคมและการเมอง, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : บรษทตนออแกรมมจ ากด, ๒๕๓๙), หนา ๑๐๓.

๑๖๕พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), สอนนาค – สอนฑตชวตพระ ชวตชาวพทธ, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : พมพทบรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๔๒), หนา ๔๒-๔๓.

๕๕

สมทรง ปญญฤทธ ไดกลาวเอาไวในหนงสอ มารยาทชาวพทธ วาชาวพทธควรปฏบตตอกนดวยมารยาททดงามถกตองทงทางกายวาจาและใจ ไดบอกวธการจดภตตาหารถวายพระสงฆการถวายปจจยเครองไทยธรรม พธกรรมกบชาวพทธ การใสบาตร การกรวดน า อนโมทนา และการแผเมตตา เปนตน การท าบญใสบาตรพระสงฆนน นบวาเปนสวนหนงทจะด ารงพระพทธศาสนาไวใหยงยน ทงยงเปนการสรางบารมใหมากขนเฉพาะตนอกดวย อยางไรกด การท าบญตกบาตรนน จะตองใหถกวธดวย มฉะนนจะกลบเปนการท าลายพระพทธศาสนาเสยเองพระพทธเจาทรงสอนวา สมณะจะตองเปนผไมโลภ ไมสะสม๑๖๖

สรปไดวาการบณฑบาตถอวาเปนกจวตรของพระสงฆท ต องปฏบตอย เปนประจ า นอกจากนยงเปนกศโลบายในการเผยแผพระธรรมค าสงสอนของพระพทธองคไปดวย เพราะการเดนบณฑบาตเปนการสงบกาย สงบใจ ส ารวมระวงอนทรยทง ๖ และไดสงเคราะหอนเคราะหประชาชนทตองการไดบญกศลไปในตว

๑.๔.๒. งานวจยทเกยวของ ศศวรรณ ก าลงเสรมสน ไดศกษาวจยเรองพทธกระบวนทศนในการด าเนนชวตยค

บรโภคนยมจากการศกษาพบวา สงคมไทยมชวตทอดมดวยปญญา พงพาตนเองได อยางมความสข ความพอด มภมคมกน รเทาทนการเปลยนแปลง ทงนอกรอบตว และภายในจตใจของตนไดอยางชดเจน ไมยดเอาการบรโภคนยมมาเปนจดหมาย แตอาศยเคร องมอ เพอยงชวตของตนใหอยไดทงกายและจต ทามกลางกระแสโลกบรโภคนยม คนไทยตองปรบเปลยนวธคดมาสพทธกระบวนทศน โดย การน าเอาหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนามาประยกตใช อยางจรงจง จนสามารถฝงรากลกลงไปในจตตน จนเปนนสยใฝด มสมมาทฏฐ เพอเปนแกนน าในการขบเคลอนวถทงดาน ศล สมาธ และปญญา โดยอาศยปจจยสองดาน คอ การคบกบกลยาณมตรและการคดอยางถกวธโดยโยนโสมนสการ มการบรหารทรพยทหามาไดโดยสจรต และพจารณาถงคณคาแทกอนใชสอยปจจย ๔ ดวยการบรโภคอยางมสต ตามหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา โดยม มตตญญตา ความเปนผรจกประมาณในการบรโภคอาหาร มความเปนอยอยางพอเพยง มความสนโดษ พอใจในสงทตนม และยนดในสงทตนได ตามสมควรแกเพศ วย ฐานะทเปนอยนน๑๖๗

พระมหาวฒนา ปญญาทโป (ค าเคน) ไดศกษาวจยเรองศกษาเรองการบรหา รจดการปจจย ๔ ของพระสงฆทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา กลาวไววา การถอเทยวบณฑบาตเปนวตร มสวนชวยใหศล บรสทธไดงายเพราะการเทยวบณฑบาตยอมไดอาหารทนบวาบรสทธ คอไมตองแสวงหาจากการประจบคฤหสถ หรอประกอบเดรจฉานวชาท านายทายทก ดดวง บอกใบ ท าการซอ

๑๖๖ สมทรง ปญญฤทธ, มารยาทชาวพทธ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๓๙), หนา

๑๓๙. ๑๖๗ศศวรรณ ก าลงเสรมสน, “พทธกระบวนทศนในการด าเนนชวตยคบรโภคนยม”,วทยานพนธพทธ

ศาสตรดษฎบณฑต,(บณฑตวทยาลย : วทยาลยมหาจฬาลงกรณาราชวทยาลย,๒๕๕๐),หนา ๕๖.

๕๖

ขายเปนตน อกทงยงชวยใหไดสงเคราะหผคนทหวงบญกศลตามบานตางๆ ถงทอย เปนการเปดโอกาสใหคนทกคนมสทธท าบญไดเทาเทยมกน๑๖๘

พระสรยนต ทสสนโย (นอยสงวน) ไดศกษาวจยเรองการศกษาวเคราะห บณฑบาตในฐานะเปนเครองมอหนนชวตและกศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา ผลการศกษาพบวา บณฑบาต หมายถง การตกลงแหงกอนขาว อาหารทใสลงในบาตรของพระสงฆ มความส าคญเปนอยางยง เพราะเปนวถในการด ารงชวตความเปนอยของพระสงฆ สามเณรนนขนอย กบอาหารบณฑบาต การบณฑบาตจงมความส าคญในฐานะเปนกรณยกจ คอ กจทพระภกษสามเณรพงกระท าเปนกจวตรประจ าวน เปนพทธวงศ คอ พระพทธเจาทงหลายในอดต ตางกมวถชวตทอาศยอาหารบณฑบาตจากผอนเลยงชพ เปนพทธกจ คอ กจทพระพทธเจาทรงปฏบตเปนประจ าทกวน เพอโปรดสรรพสตว เปนการเลยงชพทบรสทธส าหรบบรรพชต และการสมาทานบณฑบาตเปนวตร จดเปนธดงคทชวยขดเกลากเลสใหลดนอยลง บาตรเปนบรขารในปจจยส บาตรมกอนพทธกาลโดยใชผลน าเตา หรอเมลดมะมวงหมพานตขนาดใหญทแหง ดนเผากะโหลกผ เปนตน ของนกบวชสนยาส เพอใชรบอาหาร ทาวฆฏการมหาพรหมถวายบรขารตอพระพทธองค มบาตรอย ดวยเปนใบแรกในพระพทธศาสนา วฒนธรรมในการบณฑบาตของพระสงฆนน คอ การบณฑบาตทเปนกจวตรประจ าวนของพระสงฆ สามเณร จงเปนระเบยบประเพณทดงามของชาวพทธทตอนเชา ตนขนมาไดท าบญใหทานเปนวฒนธรรมทดงามอยางพทธ และวฒนธรรมของพระสงฆ สามเณร กอนออกบณฑบาตจะตองตรวจตราความเรยบรอย มความวา ภกษผเทยวบณฑบาต เมอจะเขาหมบาน พงนงหมใหเรยบรอย และปฏบตตนตามเสขยวตร คอ การนงหมใหไดปรมณฑลอยานงผาแบบโจงกระเบน นงปลอยชายเหมอนงวงชาง เหมอนหางปลา นงปลอยชายสแฉก คลายยกกลบตาลตงรอย หากนงเปนเชนนน ทรงปรบอาบตทกกฎผทลวงละเมด มบทบญญตในสถานททไมใหเขาไปบณฑบาต เรยกวาท อโคจร ทเปนตองหามและกรยามารยาทจะตองส ารวมระวง เพอจะยงความศรทธาใหเลอมใสเกดแกอบาสก อบาสกา และเออเฟอตอพระวนย การรบอาหารบณฑบาตกรบแตพอด และพงส าเหนยกวา เราจกรบบณฑบาตดวยความเคารพ รบอาหารตามพทธานญาต และฉนอาหารดวยความเคารพ ไมดหมนด แคลนอาหารทรบมาจากญาตโยม เปนการฝกพฒนาตน บณฑบาตในฐานะเปนกศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา มจดมงหมายในการเผยแผอย ๓ ดาน คอ ๑) ดานอตตประโยชน ไดแกประโยชนตอภกษสามเณรเองม ๔ ประการ คอ (๑) เพอการด ารงชพ (๒) เพอพฒนากาย ใหแขงแรง และใหมกายสงบส ารวมมความสงางาม (๓) เพอพฒนาจต คอ เกอหนนพฒนาจตใหมสมาธ มสตสมปชญญะและมความสนโดษ (๔) เพอพฒนาปญญา คอ ร คณคาอาหาร ละการสะสม และรจกปลอยวาง ๒) ดานปรตถประโยชน คอ ประโยชนท เกดขนแกผ อน ม ๒ ประการ (๑) เพอแสดงธรรมโปรดชาวบาน เปนหนาทเปนการอนเคราะหชาวบานใหมความรใน การด าเนนชวต (๒) เพอสงเสรมชาวบานบ าเพญบญ ใหทานลดความตระหน เพอความสขในปจจบน และกอบญเพมกศลในภพหนา ๓) ดานศาสนประโยชน ไดแก ประโยชนในทางศาสนาม ๒ ประการ คอ (๑) เพอสบทอดพระวนย โดยการประพฤต ปฏบตตามสกขาบทททรงบญญตเอาไว เพอความส ารวมและความผาสก

๑๖๘ พระมหาวฒนา ปญญาทโป (ค าเคน), “ ศกษาเรองการบรหารปจจย ๔ ของพระสงฆทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา” , วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาพระพทธศาสนา, Zบณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๗๙.

๕๗

ของหมสงฆ (๒) เพอการเผยแผพระพทธศาสนา เพราะการบณฑบาตเปนการออกประกาศพระศาสนาทงทางตรงทางออม มโอกาสแสดงธรรมใหประชาชน ละการท าชว ตงอยในความด ท าจตใหบรสทธผองใส๑๖๙

พระครโพธชยธรรม (บปผาสงข) ไดศกษาวจยเรองการศกษาเปรยบเทยบการใหทานสมยพทธกาลกบการใหทานของชาวต าบลนาเลง อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ผลการศกษาพบวา แรงจงใจในการใหทานในคมภรพระพทธศาสนา เชน เหนคนอนล าบาก จงใหเพออนเคราะหเขา ใหเขามความเปนอยทสบายใหเพอบชาคณ เปนการไดตอบแทนคณงามความดของบพการชน ใหเพราะเชอวาอานสงสของชาวทานท าใหไดทพยสมบต ทเปนดานลบเชน ใหเพราะหวงความมชอเสยง สวนแรงจงใจของชาวต าบลนาเลงคอปรารถนาไดไปเกดในสวรรค หวงตอบแทนบญคณพระศาสนา เชอวาการการใหทานท าใหมโชคลาภ ร ารวย และตองการชวยเหลอมนษยผเดอดรอน โดยสรปคอ ใหเพราะแรงจงใจดานลบและดานบวก และใหเพราะถกความปรารถนาสมบตในชาตปจจบนกระตน ความปรารถนาสมบตในชาตหนากระตน๑๗๐

ศนกานต ศรมณและคณะ ไดศกษาวจยเรองปจจยท มความสมพนธตอพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆและพฤตกรรมการถวายภ ตตาหารของประชา ชนในเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร พบวา พฤตกรรมการถวายภตตาหารของประชาชนในเขตภาษเจรญนนมมการรบรประโยชนของอาหารทตกบาตรหรอถวายแดพระภกษสงฆของประชาชนอยในระดบปานกลาง ทงโดยรวม และแยกรายดาน ไดแกดานอาหาร และดานเครองดม จากการวจยพบวา ปจจยดานการรบรประโยชนของอาหารทตกหรอถวายแดพระภกษสงฆของประชาชน ประเภทของอาหารท ตกบาตร ทศนคตตอการท าบญ ระดบการศกษาของประชาชน, และอายของประชาชน มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆใน เขตภาษเจรญ ปจจยดงกลาวสามารถรวมท านายพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆ ไดรอยละ ๒๒.๘ ทงนพบวาปจจยทสามารถรวมอธบายไดอยางมนยส าคญทางสถต คอ การรบรประโยชนของอาหารทตกบาตรหรอถวายแดพระภกษสงฆของประชาชน, ประเภทของอาหารตกบาตร, การรบรอปสรรคของพระภกษสงฆ และการรบรประโยชนของการปฏบตของพระภกษสงฆ การวจยนมขอเสนอแนะใหเจาหนาทสาธารณสขและทกภาคสวนในชมชนควรสงเสรมความรหรอจดโปรแกรมเกยวกบประโยชนของอาหารท ตกบาตรหรอถวายแดพระภกษสงฆใหแกประชาชนและควรสงเสรมใหพระภกษสงฆมการรบรประโยชนของอาหารเพมขน๑๗๑

๑๖๙ พระสรยนต ทสสนโย (นอยสงวน) “การศกษาวเคราะห บณฑบาตในฐานะเปนเครองมอหนนชวต

และกศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา ก.

๑๗๐ พระครโพธชยธรรม (บปผาสงข), “การศกษาเปรยบเทยบการใหทานสมยพทธกาลกบการใหทานของชาวต าบลนาเลง อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด” , วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณพต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕), หนา ข.

๑๗๑ ศนกานต ศรมณและคณะ, “ปจจยทมความสมพนธตอพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆและพฤตกรรมการถวายภตตาหารของประชาชนในเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร”, รายงานวจย, (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, ๒๕๕๖), หนา ก – ข.

๕๘

จากการทบทวนเอกสารและงานวจยสรปไดวา การบณฑบาตเปนวถในการด ารงชวตความเปนอยของพระสงฆ สามเณรนนขนอยกบอาหารบณฑบาต การบณฑบาตจงมความส าคญในฐานะเปนกร ณยกจ คอ กจทพร ะภกษสามเณรพงก ระท าเปนกจ วตรปร ะจ าว น เปน พทธวงศ คอ พระพทธเจาทงหลายในอดต ตางกมวถชวตทอาศยอาหารบณฑบาตจากผอนเลยงชพ เปนพทธกจ คอ กจทพระพทธเจาทรงปฏบตเปนประจ าทกวน เพอโปรดสรรพสตว เปนการเลยงชพทบรสทธส าหรบบรรพชต และการสมาทานบณฑบาตเปนวตร จดเปนธดงคทชวยขดเกลากเลสใหลดนอยลง บาตรเปนบรขารในปจจย และเปนการเผยแผพระพทธศาสนา โดยมความเชอวาเพออนเคราะหเขา ใหเขามความเปนอยทสบายใหเพอบชาคณ เปนการไดตอบแทนคณงามความดของบพการชน ใหเพราะเชอวาอานสงสของชาวทานท าใหไดทพยสมบต ท เปนดานลบเชน ใหเพราะหวงความมชอเสยง สวนแรงจงใจของชาวต าบลนาเลงคอปรารถนาไดไปเกดในสวรรค หวงตอบแทนบญคณพระศาสนา เชอวาการการใหทานท าใหมโชคลาภ ร ารวย และตองการชวยเหลอมนษยผเดอดรอน โดยสรปคอ ใหเพราะแรงจงใจดานลบและดานบวก และใหเพราะถกความปรารถนาสมบตในชาตปจจบนกระตน ความปรารถนาสมบตในชาตหนากระตน ๒.๕ กรอบแนวคดในการวจย

ปจจยดานบคคล

พฤตกรรมการท าบญตก

บาตร

ความศรทธาในพระพทธศาสนา

ความเชอในการท าบญตกบาตร

พฤตกรรมในการท าบญตกบาตร

เพศ

อาย

ระดบผลการเรยน

จ านวนพนอง

ปจจบนอยกบ

รายไดตอเดอน

การเขารวมกจกรรมทางศาสนา

บทท ๓

วธด าเนนการวจย การวจยคร งนมวตถประสงค ๑) เพอศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ๒) เพอศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย และ ๓) เพอหาแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย มขนตอน คอ (๑) ก าหนดประเดนในการคนควาใหสอดคลองกบวตถประสงคของการวจยและปญหาการวจยทตองการทราบ (๒) ก าหนดฐานขอมลทใชในการศกษา อนประกอบดวยฐานขอมลทไดจากแหลงปฐมภม (Primary Source) คอ คมภรพระไตรปฎก อรรถกถาหรอฎกา ชนรองลงมา และแหลงขอมลทตยภม (Secondary Source) ไดแก หนงสอเอกสาร บทความวทยานพนธและสารบรรณอนๆ ทเกยวของ (๓) สงเคราะหขอมล โดยการลดทอนขอมล เลอกหาจดทเกยวของกบตวแปรทตองการศกษาเทานน ตรวจสอบขอมลใหมความถกตอง จากขอมลทไดมาจากแหลงตางๆ ซงจะด าเนนการเกบรวบรวมขอมลในประเดนเดยวกน แลวน ามาวเคราะหขอมลเพอใหไดมาซงองคความรใหมจากการกลนกรองจดระบบขอมล ดวยการจ าแนก และแปลความโดยวเคราะหผลตามวตถประสงคของการวจยเปนส าคญ โดยในการวจยครงน ผวจยไดออกแบบดวยวธวจยแบบผสมวธ (Mixed Methods Research) ดวยวธการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพ และไดก าหนดระยะการศกษาเปน ๓ ระยะ ดงน ๓.๑ ระยะท ๑ ศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา

เปนการออกแบบการวจยโดยใชวธการศกษาเชงคณภาพประกอบดวย การศกษาเอกสารงานวจยทเกยวของ โดยมขนตอน ดงน

ขนท ๑ แนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ก. วธการศกษา วธการศกษาเกยวกบแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนาใน

พระไตรปฎก อรรถกถา และแนวคดของนกปราชญทางพระพทธศาสนา ทปรากฏในพระไตรปฎก อรรถกถา และคมภรอนๆ และศกษาเอกสาร บทความ หรองานวจยทเกยวของ โดยศกษาจากแหลงขอมลและหองสมดตาง ๆ เชน หองสมดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หอสมดแหงชาต และหองสมดมหาวทยาลยขอนแกน เปนตน และจากต ารา วารสาร บทความ และเวบไซตทนาเชอถอ

๖๐

ข. วธการวเคราะห ผวจยจะท าการวเคราะห ความหมาย ความเปนมา และหลกธรรมตาง ๆ ทเกยวของ

ดวยการวเคราะหตความและอธบายขยายความขอมลจากเอกสารตาง ๆ ทผวจยเหนวานาจะมการอธบายเพมเตมหรอขยายความเพอทจะใหเกดความชดเจนมากยงขน

ค. ผลทไดรบ จะท าใหทราบกรอบความหมาย และความเปนมาทเกยวกบแนวคดทฤษฎการ

ท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ทงจากพระไตรปฎก คมภรอนๆ และต าราวชาการ และภาคปฏบตของผวจยในทกๆ มตวา ประเดนใดทเกยวของ เพอทจะวเคราะห และน าไปสการเขาใจถงกระบวนการในทกขนตอนของแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา เพอเปนฐานความรหรอกรอบแนวคดในการศกษาในวตถประสงคตอไป ๓.๒ ระยะท ๒ ศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ผวจยใชการศกษาดวยวธการเชงปรมาณ (Quantitative Research) เพอตอบวตถประสงคขอท ๒ เพอศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยโดยการสรางแบบวดระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยจากการศกษาเอกสารทเกยวของ และกรอบการนยามความหมายเชงปฏบต เพอสรางแบบสอบถามทสามารถตอบวตถประสงคและค าถามการวจย แสดงรายละเอยดของการด าเนนการวจยไดดงน

๑. ประชากรและกลมตวอยาง ๑. สอบถามพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยโดยม

ประชาการและกลมตวอยาง ดงน ประชากรทศกษา ไดแก บานชาวพทธวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย จ านวน

๑๗๙,๒๔๘ คน๑ กลมตวอยาง ไดแก ชาวพทธวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย จ านวน ๓๘๔ คน โดย

การสมตวอยางดวยตารางของ Krejcie and Morgan๒ ตวแปรทศกษา ไดแก วธการสม การไดมาซงกลมตวอยางของการวจยครงน ใชวธการสมแบบ ๒ ขนตอน (two-

stage random sampling) โดยการใชวธการสมวยรน โดยใชวธสมอยางงาย (Simple random sampling) ตามสดสวนของประชากรทไดจากการก าหนดขนาดของกลมตวอยางตามระเบยบวธวจย

๑ วกพเดย, อ าเภอเมองจงหวดบรรมย, แหลงทมา (ออนไลน) : https://th.wikipedia.org (๒๐

กรกฎาคม ๒๕๕๙). ๒ Krejcie and Morgan, อางใน สภาพ ฤทธบ ารง, “ภาวะผน าเชงสรางสรรคของผบรหาร

สถานศกษาทสงผลตอความมประสทธผล ของโรงเรยน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษาเขต ๓๐”, วทยานพนธปรญญา ครศาสตรมหาบณฑต,(บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๕๖).

๖๑

ตวแปรตน ไดแก เพศ อาย ระดบผลการเรยน จ านวนเพอนสนท จ านวนพนองในครอบครวรวมทงตวเอง ปจจบนอาศยอยกบ ? รายไดครอบครว (ตอเดอน) การเขารวมกจกรรมทางศาสนา

ตวแปรตาม ไดแก พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ๓ ดานคอ ดานความศรทธาในพระพทธศาสนา ดานความเชอในการท าบญตกบาตรและดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร ๒.๒ เครองมอทใชในการวจย ผวจยสรางเครองมอจากแหลงขอมลในการน ามาใชก าหนดนยามเชงปฏบตการ จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ เพอใหเกดความเขาใจในกรอบแนวคดทฤษฎตางๆ ทเกยวของ แลวน ามาก าหนดกรอบแนวคดในการวดตวแปรและสอบถามความคดเหนจากอาจารยทปรกษาเพอใชเปนแนวทางในการสรางแบบสอบถาม การจดท ารางแบบสอบถาม ผวจยด าเนนการสรางแบบสอบถามและพจารณาวาขอค าถามแตละขอเปนตวแทนพฤตกรรมทตองการวดหรอไม จากนนกปรบปรงแกไขเปนแบบสอบถามฉบบราง ทผวจยสรางขน จ านวน ๑ ฉบบ เปน ๒ ตอน ประกอบดวย ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ประกอบดวย

๑. เพศ ชาย หญง ๒. อาย ……………… ป ๓. ระดบผลการเรยน คะแนนเฉลยสะสมต ากวา ๒.๐๐ คะแนนเฉลยสะสมอยระหวาง

๒.๐๐ – ๒.๙๙ คะแนนเฉลยสะสมสงกวา ๓.๐๐ ๔. จ านวนพนองในครอบครวรวมทงตวเอง ๑ คน ๒ คน ๓ คน มากกวา ๓ คน ๕. ปจจบนอาศยอยกบ บดา – มารดา ป – ยา ตา – ยาย ป – ยา ตา – ยาย อยหอพก ๖. รายไดครอบครว (ตอเดอน) .................................................................. ๗. การเขารวมกจกรรมทางศาสนา ไมเคยเลยในชวง ๑ ปทผานมา บางเดอนหรอทกวนส าคญทาง

ศาสนา นอยกวา ๔ ครงตอเดอน มากกวา ๔ ครงตอเดอน หรอทก

วนพระ

๖๒

ตอนท ๒ ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยจ านวน ๓๐ ขอ ในการก าหนดระดบการใหคะแนนของแบบสอบถามตอนท ๒ น เปนแบบมาตรประมาณคา (Rating scale) ๕ ระดบ คอ เหนดวยมากทสด เหนดวยมาก เหนดวยปานกลาง เหนดวยนอย เหนดวยนอยทสด โดยมเกณฑการใหคะแนนดงน ๕ หมายถง เหนดวยมากทสด ๔ หมายถง เหนดวยมาก ๓ หมายถง เหนดวยปานกลาง ๒ หมายถง เหนดวยนอย ๑ หมายถง เหนดวยนอยทสด๓ การตรวจสอบคณภาพเครองมอ ผวจย ไดน าเครองมอทปรบปรงแลวไปใหผทรงคณวฒตรวจสอบความตรงเชงเนอหา จ านวน ๕ ทานไดแก

๑. ในการตรวจสอบความตรงเชงเนอหา (Content Validity) โดยมผทรงคณวฒดานจตวทยา ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา เปนผพจารณาตรวจสอบและใหความคดเหนแลวน ามาแกไขใหเหมาะสมเพอตรวจสอบคณภาพของเครองมอในดานความตรงเชงเนอหา (Content Validity) ความครอบคลมของค าถามและความเปนปรนย (Objectivity) พจารณาความชดเจนของภาษาและขอค าถาม รวมทงตรวจสอบวา ขอค าถามแตละขอเปนตวแทนพฤตกรรมทตองการวดหรอไม การรายงานผลการตรวจสอบ ไดแก ชอเรองการวจย วตถประสงค กรอบแนวคด นยามเชงปฏบตการและตวบงช จ านวน ๕ ทาน คอ

๑. พระครสนทรวรบณฑต, ดร. อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว

๒. ดร.ธนนตชย พฒนะสงห อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว

๓. พระมหาอภสทธ วรโย, ป.ธ.๙ อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว

๔. อาจารยสทธวทย วลยรด , ป.ธ.๙ อาจารยประจ าหลกสตรสาขาวชาการสอนภาษาองกฤษ

๕. ดร.วรตน ภทองเงน อาจารยประจ าหลกสตรสาขาวชาการสอนภาษาองกฤษ โดยมการก าหนดการใหคะแนนของผทรงคณวฒ ดงน +๑ แทน ขอค าถามทมความสอดคลองกบนยามทใชในการวจย ๐ แทน ไมแนใจวาขอค าถามมความสอดคลองกบนยามทใชในการวจยหรอไม -๑ แทน ขอค าถามทไมสอดคลองกบนยามทใชในการวจย

๓

ชตระ ระบอบ และคณะ, ระเบยบวธวจย, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑต, ๒๕๕๒), หนา ๑๐๘.

๖๓

จากนน น าขอค าถามทงหมดไปหาคณภาพของขอค าถาม โดยการหาคาดชนความสอดคลองระหวางค าถามรายขอกบจดประสงคทตองการวดตามความคดเหนของผทรงคณวฒ หรอ IOC (Index of item objective congruence) โดยเลอกขอค าถามทมคา IOC ตงแต ๐.๕ ขนไป ทดลองใชแบบสอบถาม ผวจย ไดน าเครองมอทไดปรบปรงแกไขแลวไปทดลองใชกบประชากรทไมใชกลมตวอยาง เพอประเมนแบบสอบถามดานความชดเจนของขอความ ภาษาทใชความครอบคลมของแบบสอบถาม และความเหมาะสมของรปแบบเพออ านวยความสะดวกแกผตอบกบวยรนทไมใชกลมตวอยาง จ านวน ๓๐ คน คอวยรนในเขตเทศบาลอ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร เพอชวยในการพจารณาวาการวดนนไดผลแนนอน สม าเสมอ คงเสนคงวา (Consistency) โดยการตรวจสอบความเทยงแบบวดความสอดคลองภายใน (Internal Consistency Reliability) ตามสตรสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha Coefficient : α) ส าหรบในการประเมนความเทยงของเครองมอครงนคาสมประสทธแอลฟาท .๘๙ มคามากกวา ๐.๗๐ แสดงวาแบบสอบถามมความเชอมนคอนขางสง เมอไดด าเนนการวเคราะหคาสมประสทธความเทยงตรงแลว กจะน าผลการวเคราะหมาเปนขอมลในการพจารณาปรบปรงแกไข และจดท าเปนแบบสอบถามฉบบสมบรณทเหมาะสม ๒.๓ การเกบรวบรวมขอมล ผวจย ไดด าเนนการศกษาโดยการตดตอขอแจกแบบสอบถามเพอน าไปใชจรงกบกลมตวอยาง คอวยรนในเทศบาลจงหวดบรรมย ผวจยแจกแบบสอบถามดวยตนเองและไดชแจงขอมลในการเกบรวบรวมขอมลอยางละเอยด จ านวน ๓๘๔ ชด ไดคาสมประสทธแอลฟาท .๘๗ ซงเมอแจกแบบสอบถามไปแลวมอตราการตอบกลบของแบบสอบถามรอยละ ๑๐๐ แลวน าขอมลทไดมาวเคราะหเพอน าเสนอตอไป ๒.๔ การวเคราะหขอมล ผวจยไดท าการวเคราะหขอมลการวจยครงน ประมวลผลขอมลโดยใชโปรแกรมส าเรจรปเพอการวจยทางสงคมศาสตร ดงน ๑) ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม วเคราะหโดยการหาคาความถ (Frequency) และคารอยละ (Percentage) ๒) ขอมลเกยวกบระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย คาความถ (Frequency) และคารอยละ (Percentage) หาคาเฉลย (Mean) และคาสวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation) ๓) เกณฑการแปลผลคาเฉลย ดงน เกณฑทใชแปลผลขอค าถามทไดจากการประเมนผล ดงน คาเฉลย ๔.๕๑ – ๕.๐๐ แปลวา เหนดวยมากทสด คาเฉลย ๓.๕๑ – ๔.๕๐ แปลวา เหนดวยมาก คาเฉลย ๒.๕๑ – ๓.๕๐ แปลวา เหนดวยปานกลาง คาเฉลย ๑.๕๑ – ๒.๕๐ แปลวา เหนดวยนอย

๖๔

คาเฉลย ๑.๐๐ – ๑.๕๐ แปลวา เหนดวยนอยทสด๔ ๓.๓ ระยะท ๓ แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ระยะท ๓ แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยเพอตอบค าถามวตถประสงคขอ ๓ เพอน าเสนอแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยใชวธการสนทนากลม (Focus Group Discussion) โดยน าระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย มเฉลยนอยสด คอ ความศรทธาในพระพทธศาสนา วยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย มคาเฉลย ๓.๕๔ อยในระดบปานกลาง ผวจย จงไดท าจากการสนทนากลม (Focus Group Discussion) เพอหาแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวม ๕ ประเดน คอ

๑. แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนา ๒. แนวทางเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา ๓. แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระสงฆ ๔. แนวทางเสรมสรางความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ ๕. แนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตร

โดยมผทรงคณวฒ ๖ รป/คน คอ ๑. พระครสนทรวรบณฑต, ดร. อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการ

สอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว ๒. ดร.ธนนตชย พฒนะสงห อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอน

พระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว ๓. พระมหาอภสทธ วรโย, ป.ธ.๙ อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชา

การสอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว ๔. อาจารยสทธวทย วลยรด, ป.ธ.๙ อาจารยประจ าหลกสตรสาขาวชาการสอน

ภาษาองกฤษ ๕. ดร.วรตน ภทองเงน ผเชยวชาญดานพระพทธศาสนาอาจารยประจ าหลกสตร

สาขาวชาการสอนภาษาองกฤษ ๖. อาจารยโฆษต คมทว อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอน

พระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล คอ ประเดนทใชในการสนทนากลมเกยวกบแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย และวเคราะหขอมลดวยการวเคราะหเนอหาและการสรางสรปแบบอปนย

๔ บญชม ศรสะอาด, การวจยเบองตน, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร : สวรยาสาสน, ๒๕๔๕),

หนา ๙๙.

บทท ๔

ผลการวเคราะหขอมล

การวจย เรอง พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย มวตถประสงค คอ ๑) เพอศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ๒) เพอศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยและ ๓) เพอหาแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ผวจย ไดวเคราะหขอมลและน าเสนอผลการวเคราะหขอมล ดงน ๔.๑ ผลการวเคราะหขอมลระยะท ๑ ศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา

การท าบญตกบาตร เปนการท าบญทชาวพทธทวไปรจกและปฏบตมากกวาการท าบญประเภทอนๆ การตกบาตรนน ยงถอวาเปนการท าบญประจ าวนของชาวพทธ และชาวพทธไทยเชอวา การออกบณฑบาตของพระสงฆ เปนการชวยโปรดสตวทอยในอบายภม เชน เปรตวสย ใหไดรบสวนบญ ดวยเหตผลทางจรยธรรม ในการท าบญตกบาตรนน พอสรปได คอ ๑) เปนการสงสมบญในแตละวน เพราะการสงสมเปนเหตน าความสขมาให๒) เปนการเรมตนวนใหมดวยการท าบญท าใหจตใจแจมใส เพอใหมก าลงใจทเขมแขง เพราะผทไมมบญเกอหนนอยในใจ ยอมพายแพตอบาปไดงาย ๓) เปนการท าท พงคอบญใหแกตนเองในอนาคต ๔) เปนการชวยรกษาพทธประเพณ เพราะพระพทธเจาทงหลายในอดต และทจะมาตรสรในอนาคต ลวนแตด ารงพระชนมชพดวยอาหารบณฑบาต ๕) เปนการชวยสบทอดพระพทธศาสนา เพราะพระสงฆเปนผศกษา ปฏบตพระธรรมวนย แลวน ามาสงสอนใหประชาชน ไดรบรสแหงพระธรรมดวย อกทงยงด ารงตนเปนตวอยางดานความประพฤตดงามของสงคม ฉะนน ชาวพทธควรท าบญตกบาตรเปนประจ าทกวน เพอเปนการสงสมบญใหแกตนเองทจะตองน าไป ดจเสบยงเดนทางในการทองเทยว เวยนเกด และเวยนตายอยใน วฏฏสงสาร อนไมปรากฏเบองตนและทสด และบญทสงสมไวน จะชวยเกอกลใหพนจากทกขทงปวงได

การท าบญตกบาตรจะสมบรณไดตองมองคประกอบทส าคญ คอ ๑) ตองเตรยมใจใหพรอม ขอนถอวาส าคญมาก เพราะบญทแทจรงนนอยทใจของผถวาย ทานแนะน าใหรกษาเจตนาใหบรสทธทง ๓ ขณะ คอกอนถวายตงใจเสยสละอยางแทจรงขณะถวาย กมใจเลอมใส ถวายดวยความเคารพ หลงจากถวายแลว ตองยนดในทานของตวเองจตใจเบกบานเมอนกถงทานทตนเองไดถวายไปแลว การท าใจใหไดทง ๓ ขณะดงกลาวน นบวายากมาก เพราะมเหตปจจยหลายอยางทอาจท าใหจตใจของเราเศราหมองในขณะใดขณะหนงได ๒) ผรบ คอ พระภกษสามเณร เปนผส ารวมระวง มขอวตรปฏบตทดงามตามพระธรรมวนย ใฝศกษาเลาเรยน พระพทธพจน ทรงจ า น ามาบอกกลาว สงสอนได และเปนผประพฤตปฏบตเพอบรรเทาราคะ โทสะ โมหะ จนสามารถละขาดไดอยางสนเชง ๓)

๖๖

สงของทถวาย จะตองไดมาดวยวธทสจรต ไมเบยดเบยนผอนใหเดอดรอน และทส าคญคอสงนนตองเหมาะสมแกพระภกษสามเณรดวย

เมอองคประกอบ ๓ อยางขางตนบรบรณ สงทจะตองท ากอนตกบาตร คอ "การอธษฐาน" การอธษฐานนนบวาเปนสงทส าคญยง เพราะจะท าใหบญของเราหนกแนน กอใหเกดความเชอมนมากขน และยงท าใหเราทราบเปาหมายในการท าบญดวย นอกจากน การอธษฐานยงสามารถสรางพลงขนในจตใจใหมากขน เปนการสงสมก าลงแหงความบากบน อดทน เพอเปนพนฐานทส าคญ ใหเรากาวไปสสงทปรารถนาได การอธษฐานในขณะทบ าเพญบญนน ผลบญยอมหนนสงใหส าเรจต ามทปรารถนาไว ถงแมจะขนอยกบเวลาและโอกาสบางกตาม แตความดทท าไวยอมไมเสยหายไปแนนอน ฉะนน กอนตกบาตร ควรอธษฐานโดยนงหรอยนกได แลวแตสถานทจะอ านวย ยกส งของทจะถวายขนเสมอหนาผาก แลวอธษฐานตามทตองการทชอบธรรม เปนภาษาใดกได จะวาในใจหรอออกเสยงเบา ๆ กได จากนน จงถวายอาหารบณฑบาตดวยความเคารพ ถามดอกไมธปเทยนใหถวายหลงจากทถวายอาหารบณฑบาตเสรจแลว ถาเปนสตรใหวางดอกไมธปเทยนไวบนฝาบาตร เมอพระปดบาตรแลว

๔.๒ ผลการวเคราะหขอมลระยะท ๒ ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ใชการศกษาดวยวธการเชงปรมาณ (Quantitative Research) เพอตอบวตถประสงคขอท ๒ เพอศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยโดยการสรางแบบวดระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย จากการศกษาเอกสารทเกยวของ และกรอบการนยามความหมายเชงปฏบต เ พอสรางแบบสอบถามทสามารถตอบวตถประสงคและค าถามการวจย ผลการวเคราะหมขอมล ดงน

๖๗

ตารางท ๔.๑ จ านวนและรอยละของขอมลทวไป

ขอมลทวไป จ านวน (N= ๓๘๔ คน) รอยละ

เพศ ชาย ๑๖๒ ๔๒.๑๙ หญง ๒๒๒ ๕๗.๘๑ รวม ๓๘๔ ๑๐๐ อาย ๑๒ – ๑๔ ป ๘๔ ๒๑.๘๘ ๑๕– ๑๗ ป ๒๔๕ ๖๓.๘๐ ๑๘ – ๒๐ ป ๕๕ ๑๔.๓๒ รวม ๓๘๔ ๑๐๐ ระดบผลการเรยน คะแนนเฉลยสะสมต ากวา ๒.๐๐ ๓๐ ๗.๘๑ คะแนนเฉลยสะสมอยระหวาง ๒.๐๐ – ๒.๙๙ ๒๐๖ ๕๓.๖๕ คะแนนเฉลยสะสมสงกวา ๓.๐๐ ๑๔๘ ๓๘.๕๔ รวม ๓๘๔ ๑๐๐ จ านวนเพอนสนท ไมมเพอนสนท ๗ ๑.๘๒ ๑ คน ๒๔ ๖.๒๕ ๒ คน ๔๓ ๑๑.๒๐ ๓ คน ๙๐ ๒๓.๔๔ มากกวา ๓ คน ๒๒๐ ๕๗.๒๙ รวม ๓๘๔ ๑๐๐ จ านวนพนองในครอบครวรวมทงตวเรา ๑ คน ๔๘ ๑๒.๕ ๒ คน ๑๗๓ ๔๕.๐๕ ๓ คน ๑๐๐ ๒๖.๐๔ มากกวา ๓ คน ๖๓ ๑๖.๔๑ รวม ๓๘๔ ๑๐๐

๖๘

ขอมลทวไป จ านวน

(N= ๓๘๔ คน) รอยละ

ปจจบนอาศยอยกบ บดา – มารดา ๒๖๓ ๖๘.๔๙ ป – ยา ตา – ยาย ๖๒ ๑๖.๑๕ ญาต ๑๙ ๔.๙๕ อยหอพก ๔๐ ๑๐.๔๒ รวม ๓๘๔ ๑๐๐ รายไดของครอบครว (ตอเดอน) นอยกวา ๕,๐๐๐ บาท ๔๓ ๑๑.๒๐ ๕,๐๐๑ – ๑๐,๐๐๐ บาท ๑๔๘ ๓๘.๕๔ ๑๐,๐๐๑ – ๑๕,๐๐๐ บาท ๙๘ ๒๕.๕๒ ๑๕,๐๐๑ – ๒๐,๐๐๐ บาท ๔๙ ๑๒.๗๖ มากกวา ๒๐,๐๐๑ บาท ๔๖ ๑๑.๙๘

รวม ๓๘๔ ๑๐๐ การเขารวมกจกรรมทางศาสนา ไมเคยเลยในชวง ๑ ปทผานมา ๙ ๒.๓๔ บางเดอนหรอทกวนส าคญทางศาสนา ๒๒๐ ๕๗.๒๙ นอยกวา ๔ ครงตอเดอน ๘๗ ๒๒.๖๖ มากกวา ๔ ครงตอเดอน หรอทกวนพระ ๖๘ ๑๗.๗๑ รวม ๓๘๔ ๑๐๐

จากตารางท ๔.๑ พบวา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญเปนเพศหญง คดเปนรอยละ

๖๘.๒๒ โดยมอายระหวาง ๑๕ - ๑๗ ปคดเปนรอยละ ๖๓.๘๐ มระดบผลการเรยนคะแนนเฉลยสะสมอยระหวาง ๒.๐๐ - ๒.๙๙ คดเปนรอยละ ๕๓.๖๕ สวนมากจะมเพอนสนทมากกวา ๓ คนคดเปนรอยละ ๕๗.๒๙ มพนอง ๒ คน คดเปนรอยละ ๔๕.๐๕ อาศยอยกบบดา – มารดา คดเปน รอยละ ๖๘.๔๙ รายไดเฉลยอยระหวาง ๕๐๐๑ - ๑๐,๐๐๐ บาทคดเปนรอยละ ๓๘.๕๔ การเขารวมกจกรรมทางศาสนา บางเดอนหรอทกวนส าคญทางศาสนา คดเปนรอยละ ๕๗.๒๙

๖๙

๒. การวเคราะหระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ตารางท ๔.๒ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบความศรทธาในพระพทธศาสนาวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ขอ ค าถามความศรทธาในพระพทธศาสนา N Mean SD ระดบ

๑ ขาพเจามความศรทธาในพระพทธศาสนา ๓๘๔ ๒.๓๔ ๐.๖๒๘ นอย

๒ ขาพเจามความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา ๓๘๔ ๓.๓๔ ๐.๕๙๔

ปานกลาง

๓ ขาพเจามความศรทธาในพระสงฆ ๓๘๔ ๒.๓๙ ๐.๕๙๒ นอย

๔ ขาพเจามความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ

๓๘๔

๔.๓๕ ๐.๖๓๒ มาก

๕ ข า พ เ จ า เ ช อ ใ น ห ล ก ค า ส อ น ข อ งพระพทธศาสนาทวาท าดไดด ท าชวไดชว

๓๘๔

๔.๒๙ ๐.๔๘๑ มาก

๖ ขาพเจาเชอวาการทานจะใหชวยใหสมหวงในสงทปรารถนา

๓๘๔

๓.๓๙ ๐.๕๘๘ ปานกลาง

๗ ข าพ เ จ า ร ส ก ม ค ว าม โ ชคด ท ไ ด น บ ถ อพระพทธศาสนา

๓๘๔

๓.๙๖ ๐.๖๖๔ มาก

๘ ขาพเจาเชอวาพระสงฆจะท าใหขาพเจาไดใกลชดกบหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

๓๘๔

๔.๔๓ ๐.๖๐๓ มาก

๙ ขาพเจาเชอวาพระสงฆเปนเนอนาบญควรแกการถวายความเคารพ

๓๘๔

๓.๕๘ ๐.๖๐๗ มาก

๑๐ ขาพเจาเชอวาพระสงฆเปนผปฏบตดปฏบตชอบตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

๓๘๔

๓.๓๒ ๐.๕๐๗ ปานกลาง

รวม ๓๘๔

๓.๕๔ ๐.๕๙๐ จากตารางท ๔.๒ พบวา ระดบความศรทธาในพระพทธศาสนา วยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยพบวาความศรทธาในพระพทธศาสนาอยในระดบมาก(คาเฉลย = ๓.๕๔)เมอจ าแนกเปนรายดานจะเหนไดวาดานทมคาสงสดคอขาพเจาเชอวาพระสงฆจะท าใหขาพเจาไดใกลชดกบหลกค าสอนของพระพทธศาสนา (คาเฉลย = ๔.๔๓) รองลงมาคอขาพเจามความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ (คาเฉลย =๔.๓๕) ดานทมคาต าสดคอขาพเจามความศรทธาในพระพทธศาสนา (คาเฉลย = ๒.๓๔)

๗๐

ตารางท ๔.๓ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ขอ ค าถามความเชอเรองการตกบาตร N Mean S.D. ระดบ

๑ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรเปนการท าบญทท าใหไดไปสวรรค ๓๘๔ ๓.๓๕ ๐.๖๖๖ มาก

๒ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรเปนการอทศสวนกศลแกญาตทลวงลบไปแลว

๓๘๔ ๔.๔๔ ๐.๖๒๑ มาก

๓ ขาพเจาเชอวาการตกบาตรชวยรกษาประเพณของชาวพทธ

๓๘๔ ๔.๔๗ ๐.๕๘๗ มาก

๔ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรจะท าใหขาพเจาพบกบความสข

๓๘๔ ๒.๓๘ ๐.๕๗๒ นอย

๕ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรเปนการสบทอดพระศาสนา

๓๘๔ ๔.๓๓ ๐.๖๓๑ มาก

๖ ขาพเจาการท าบญตกบาตรเปนการท าบญทไดกศลมาก

๓๘๔ ๔.๒๙ ๐.๕๔๙ มาก

๗ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรของพระสงฆเปนการชวยโปรดสตว

๓๘๔ ๔.๒๘ ๐.๖๘๕ มาก

๘ ขาพเหนวาการท าบญตกบาตรเปนการสงสมบญ ๓๘๔ ๔.๓๙ ๐.๕๘๘ มาก

๙ ขาพเจาเหนวาการท าบญตกบาตรท าใหจตใจเบกบาน

๓๘๔ ๔.๔๕ ๐.๕๘๗ มาก

๑๐ ขาพเจารสกมความสขเมอไดท าบญตกบาตร ๓๘๔ ๔.๒๔ ๐.๕๙๘ มาก

รวม ๓๘๔ ๓.๙๗ ๐.๖๒๐ มาก

จากตารางท ๔.๓ พบวา ระดบความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตรของวยรนในเขต

เทศบาลจงหวดบรรมย อยในระดบมาก โดยดานทมคาสงสด คอ ผวจย เชอวาการตกบาตรชวยรกษาประเพณของชาวพทธ (คาเฉลย = ๔.๔๗) รองลงมา คอ ผวจย เหนวาการท าบญตกบาตรท าใหจตใจเบกบาน (คาเฉลย = ๔.๔๕) และคาต าสด คอ ผวจย เชอวาการท าบญตกบาตรจะท าใหพบกบความสข (คาเฉลย = ๒.๓๘)

๗๑

ตารางท ๔.๔ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ขอ ค าถามพฤตกรรมการท าบญตกบาตร N Mean SD ระดบ

๑ ขาพเจาจะเตรยมอาหารส าหรบตกบาตรอยางถกสขลกษณะ ๓๘๔ ๔.๔๙ ๐.๖๒๘ มาก

๒ ขาพเจ าแต งกายสภาพเ พอรอตกบาตรพระสงฆ ๓๘๔ ๔.๓๔ ๐.๕๙๔ มาก

๓ ขาพเจาจะน าอาหารมารอตกบาตรอยางสม าเสมอ ๓๘๔ ๔.๓๙ ๐.๕๙๒ มาก

๔ กอนทจะตกบาตรขาพเจาตงใจถวายดวยความศรทธา ๓๘๔ ๔.๓๕ ๐.๖๓๒ มาก

๕ ขณะตกบาตรขาพเจามความส ารวม ๓๘๔ ๔.๒๙ ๐.๔๘๑ มาก

๖ ขาพเจาท าบญตกบาตรดวยความเคารพในพระสงฆ ๓๘๔ ๔.๓๙ ๐.๕๘๘ มาก

๗ เมอตกบาตรเสรจแลวขาพเจาแสดงความเคารพพระสงฆดวยการไหว ๓๘๔ ๓.๙๙ ๐.๖๖๔ มาก

๘ ขาพเจาท าบญตกบาตรอยางสม าเสมอ ๓๘๔ ๓.๔๓ ๐.๖๐๓ มาก

๙ เมอมโอกาสขาพเจามกชวนญาตมตรไปท าบญตกบาตรเสมอ ๓๘๔ ๔.๕๘ ๐.๖๐๗ มากทสด

๑๐ ขาพเจาท าบญตกบาตรเพราะเหนวาการท าบญตกบาตรเปนการท าความด ๓๘๔ ๔.๓๒ ๐.๕๐๗ มาก

รวม ๓๘๔ ๔.๒๕ ๐.๕๙๐ มาก

จากตาราง ๔.๔ พบวา ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาล

จงหวดบรรมย อยในระดบมาก โดยมคาสงสดคอเมอมโอกาสขาพเจามกจะชวนญาตมตรไปท าบญตกบาตรเสมอ (คาเฉลย = ๔.๕๘) รองลงมาคอขาพเจาจะเตรยมอาหารส าหรบตกบาตรอยางสขลกษณะ (คาเฉลย = ๔.๔๙) และคาต าสดคอ ขาพเจาจะท าบญตกบาตรอยางสม าเสมอ (คาเฉลย = ๓.๓๔)

๗๒

ตารางท ๔.๕ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวม

พฤตกรรมการท าบญตกบาตร Mean SD ระดบ

ความศรทธาในพระพทธศาสนา ๓.๕๔ ๐.๕๙

ปานกลาง

ความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตร ๓.๙๗ ๐.๖๒

มาก

พฤตกรรมการท าบญตกบาตร ๔.๒๕ ๐.๕๙

มาก จากตารางท ๔.๖ พบวาระดบระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวมอยในระดบมากโดยมคาสงสดคอดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร (คาเฉลย =๔.๒๕) รองลงมาคอดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตร (คาเฉลย = ๓.๙๗) และคาต าสดคอ ความศรทธาในพระพทธศาสนา (คาเฉลย = ๓.๕๔) ๔.๓ ผลการวเคราะหขอมลระยะท ๓ แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ระยะท ๓ แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยเพอตอบค าถามวตถประสงคขอ ๓ เพอน าเสนอแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยใชวธการสนทนากลม (Focus Group Discussion) โดยน าระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยมเฉลยนอยสดคอความศรทธาในพระพทธศาสนา วยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย มคาเฉลย๓.๕๔ อยในระดบมาก ผวจยจงไดท าจากการสนทนากลม (Focus Group Discussion) เพอหาแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวม ๕ ประเดนคอ

๑. แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนา ๒. แนวทางเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา ๓. แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระสงฆ ๔. แนวทางเสรมสรางความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ ๕. แนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตร

โดยมผทรงคณวฒ ๖ รป/คนคอ ๑. พระครสนทรวรบณฑต, ดร. ผทรงคณวฒดานจตวทยา ๒. ดร.ธนนตชย พฒนะสงห ผทรงคณวฒดานจตวทยา ๓. พระมหาอภสทธ วรโย, ป.ธ.๙ ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา ๔. อาจารยสทธวทย วลยรด, ป.ธ.๙ ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา ๕. ดร.วรตน ภทองเงน ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา

๗๓

๖. อาจารยโฆษต คมทว มรายละเอยด ดงน

๑. แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนา แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนาพบวาการใหความรโดยมพระสงฆ

ซงเปนแกนน าในการเผยแผพระพทธศาสนา ควรท างานในเชงรก คอการเขาไปสงสอนธรรมกบวยรนแบบบรณาการในโรงเรยนและชมชน ดงปรากฏในการสนทนากลม ดงน

ศรทธานจดเปนธรรมเบองตน ในอนทจะท าใหบคคล ไดประกอบคณงามความด เปนบญกศลขนมา และสทธาทจะเกดขนไดนน ยอมตองอาศยวตถอนเปนทตงแหงความเชอ ไดแก พระรตนตรย ผลของกรรม เปนตน๑

ศรทธานน เมอเกดขนยอมท าใหเกดความผองใส ไมขนมว สามารถด าเนนไปจนเขาถงปตไดเหตอนเปนทตงแหงความเลอมใสศรทธา ไดแก รปปปมาณ เลอมใสศรทธาเพราะเหนรปสมบตสวยงาม ลขปปมาณ เลอมใสศรทธาเพราะเหนความประพฤตเรยบรอยเครงในธรรมวนย โฆสปปมาณ เลอมใสศรทธาเพราะไดฟงเสยงอนไพเราะ ธมมปปมาณ เลอมใสศรทธาเพราะไดสดบฟงธรรมของผทฉลาดในการแสดง๒

ศรทธาตามแบบค าสอนของพระพทธเจามสองแบบ สองระดบ คอ ระดบปถชน ผทเปนพทธบรษท เปนอบาสกอบาสกา ทยงไมไดเปนพระอรยเจา กจะมศรทธาแบบหนง ขนทสองกคอศรทธาระดบพระอรยเจา คอ พระโสดาบน ศรทธาทเปนระดบพระอรยเจา ระดบพระโสดาบนน เปนศรทธาทสมบรณบรบรณเตมทแลว แตสมาธและปญญา และหลกธรรมอนๆ ยงไมเตมท๓

ศรทธาความเชอ มบอเกดจากสาเหตใหญ ๆ อย ๔ ประการ ดงไดแสดงมาบคคลบางคนอาศยเพยงการไดเหนรปหรอสดบเสยงจากผ อนกเชอ บคคลบางคนยงไมเชอในทนทแตจะเชอหลงจากไดคดตรตรองดวยตนเองเปนอยางดแลว และบางคนแมสดบมาจากคนอนกยงไมเชอ แมคดตรตรองดวยตนเองเปนอยางดแลวกยงไมเชอ แตจะเชอกตอเมอไดปฏบตทดลองดผลทเกดขนเปนเชนไร จงจะยอมเชอตอผลทปรากฏ ซงบคคลประเภทหลงน เปนบคคลทไมเชองาย มศรทธาตงอยบนฐานของปญญาอยางแทจรง เพราะยงไมไดพสจน ทดลองความรทตนไดสดบรบฟงมา หรอไดคดคนดวยตนเอง จนรดวยใจ รดวยปญญา กจะยงไมเชอในทนท๔

การทจะสงเสรมใหเกดความศรทธาในพระพทธศาสนาในวยรนนน พระสงฆซงเปนแกนน าในการเผยแผพระพทธศาสนา ควรท างานในเชงรก คอการเขาไปสงสอนธรรมกบวยรนแบบ บรณาการในโรงเรยนและชมชน”๕

๑ สนทนากลม อาจารยสทธวทย วลยรด, ป.ธ.๙ ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม

๒๕๖๐. ๒สนทนากลม ดร.วรตน ภทองเงน ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๓สนทนากลม พระมหาอภสทธ วรโย, ป.ธ.๙ ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม

๒๕๖๐. ๔สนทนากลม อาจารยโฆษต คมทว ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๕สนทนากลม ดร.ธนนตชย พฒนะสงห, ผทรงคณวฒดานจตวทยา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐.

๗๔

จากสนทนากลมแนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนาในพระธรรมวนยไดก าหนดชดเจน คอ พระพทธองคทรงบญญตใหพระภกษสามเณรนงหมใหเรยบรอย เปนปรมณฑล คอ ใหนงสงบ โดยดานบนจะตองปดสะดอดานลางจะอยตรงกลางระหวางแขง สวนการหมจวร ตองหมคลมใหเรยบรอย ไมเปดไหล ชายจวรดานลางตองไมกวดพน โดยทา ชายจวรทง ๒ ขางใหเสมอกนเวลาออกไปบณฑบาต และทรงอนญาตใหใชประคดเอวเพอกนไมใหผาทนงหลด บทบญญตเกยวกบการโคจรบณฑบาต พระพทธองคทรงบญญตหามไมใหพระภกษ สามเณรเขาไปบณฑบาตยงสถานททเรยกวา อโคจร หมายถง สถานททไมเหมาะสมแกบรรพชตเสยงตอการเสยหายทจะเกดขน เชน รานขายสรา ทอยของหญงขายบรการ บอนกอนพนน เปนตน สถานทใดเสยงตอการต าหน ตเตยนและโพนทะนาของชาวบาน ลวนเปนทอโคจรทงสน ลกษณะการโคจรบณฑบาต จะตองมความส ารวม ระวง คมครองทวารทง ๖ สายตามองทอดลงเบองต า สตสมปชญญะอยทกขณะแหงการกาวเดนบณฑบาต

บทบญญตเกยวกบกรยามารยาทในการรบบณฑบาต พระพทธองคทรงบญญตใหพระภกษสามเณรรบบณฑบาตดวยความเคารพ ใหความส าคญในบาตรขณะรบบณฑบาต ใหรจกประมาณในการรบอาหาร ไมรบจนลนขอบบาตร ใหรบพอเหมาะทงขาวแกงและกบ ใหเพยงพอแกความตองการของรางกายทจะเปนอยไดภายในวนหนง

บทบญญตเกยวกบการรบอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตเนอทประกอบดวยเหต ๓ ประการ คอ เนอทตนไมเหน เนอทตนไมไดยน และเนอทตนไมสงสย อาหารทท าดวยแปงทกชนด ผกสดทกชนด อาหารจ าพวกน านม น าผลไมคน ทรงหามไมใหพระภกษรบอาหารจากมอของภกษณทไมใชญาต ผเขาไปในละแวกบาน จากสกลทสงฆสมมตวาเปนเสขะ ทรงก าหนดไมใหพระภกษสามเณรรบอาหารมากเกน ๓ บาตร ในทนนๆ แลวใหน ามาแบงปนกนใหรจกประมาณโดยการรบ คอ รบพออมทอง รบเพอความเอนด เพอการรกษา เพอการอนเคราะหตระกล

บทบญญตเกยวกบการแบงปนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตใหพระภกษสามเณรน าอาหารบณฑบาตมาแบงปนกนได แบงปนใหกบพระอปชฌายได น าไปแจกแกพวกคนกนเดนได ถวายแกสงฆได ใหเปนของสวนบคคลได ใหภกษณได และทรงบญญตหามไมใหพระภกษสามเณรภกษณใหของเคยวหรอของฉนแกอเจลกปรพาชก ปรพาชกาดวยมอของตน หามไมใหแกนกแสดงละคร นกฟอน เปนตน เพอใหเขาสรรเสรญคน หามไมใหของเคยวของบรโภคดวยมอของตนแกคฤหสถ แกนกบวชชาย นกบวชหญง

บทบญญตเกยวกบการฉนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงหามการฉนปรมปรโภชนะ เมอบอกเลกแลวหามเคยวหรอฉนอาหารอก หามไมใหพระภกษฉนอาหารในเวลาวกาล หามฉนอาหารทยงไมมผถวาย หามฉนอาหารทเกบไวคางคน ทรงบทบญญตเกยวกบกรยามารยาทในการฉนอาหารบณฑบาตเอาไวในเสขยวตรมาก เชน ฉนบณฑบาตโดยเคารพ ฉนบณฑบาตพอเหมาะกบแกง ไมท าค าขาวใหใหญเกน ไมฉนท าเสยงดงจบๆ เปนตน ทงน กเพอตองการฝกใหมสตสมปชญญะอยตลอดเวลา และเปนการรกษาสขภาพอนามยดวย

บทบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตร บาตรเครองมอทใชในการด ารงชพของพระภกษสามเณร จงตองมการดแลรกษาเปนอยางด เพอเปนการฝกหดพฒนาจตใหมสตสมปชญญะอยตลอดเวลา ทรงบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตรเอาไว ไมใหใชบาตรรองรบเศษอาหาร ใหเชด

๗๕

บาตรเสยกอนแลว จงคอยผงแดดเกบไว ใหผงแดดสกชวครแลวจงคอยเกบ ทรงอนญาตทวางบาตรไมพงวางบาตรไวทรมดงไม ทรงอนญาตใหใชถลกบาตร ไมพงแขวนบาตรไว ไมพงเกบบาตรไวบนเตยง ไมพงวางบาตรไวบนตก ไมพงเกบบาตรไวบนกลด ทรงอนญาตใหพระภกษสามารถใชบาตรครองไดเพยงใบเดยว หากมรอยซอมไมเกน ๕ แหงหามออกปากขอบาตรใบใหม ไมใหท าการสะสมบาตรเพอใหพทธศาสนกชนเกดความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา

๒. แนวทางเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา แนวทางการเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนาพบวาการให

การศกษาอบรมในพระธรรมค าสอนของพระพทธศาสนา เชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา เกดจากทงปจจยภายในและภายนอก ไดแก ปจจยภายนอก คอสงแวดลอมภายนอก ทมอทธพลตอการด าเนนชวต เชนบคคลตาง ๆ รอบขาง มพอแม ครอาจารย เพอน ตลอดจนบคคลอน ๆ เรยกวาปรโตโฆสะ ทมส วนตอการพฒนาช วตของบคคล ตลอดจนถงสถาบนทางส งคม เชนสถาบนการศกษา มแหลงความรทด เปนตน ปจจยภายใน คอการคดตรตรองพจารณาใครครวญดวยตวเอง ในสงตาง ๆ เพอใหเขาใจตอปรากฏการณหรอสภาวะนนตามความเปนจรง การคดลกษณะนเรยกวาโยนโสมนสการ ไดแก การคดในใจแยบคาย คดเปนระบบและน ามาฝกฝนปฏบต ดงปรากฎในการสนทนากลม ดงน

“การทวยรนจะมความเชอมนกดวยการเรยนธรรมะ ศกษาธรรมะ เพราะธรรมะนเปนสงทพระพทธเจาทรงตรสร เมอศกษาเรยนรแลวกเชอมนวาเปนอยางนน เชอวาท าดไดดท าชวไดชว ความเชอมนในปญญาตรสรของพระพทธเจา คอเชอมนในหลกธรรมทพระองคเอามาสอน เพราะหลกธรรมทพระองคทรงน ามาสอนนน เปนหลกธรรมทตรสรดวยปญญาแลวเอามาบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย และท าใหงายๆ เมอฟงแลวกมศรทธาในหลกธรรมค าสอน โดยเชอมนวามาจากการตรสรของพระพทธเจา๖

เรยนธรรมะหมวดโนนหมวดน แลวกมนใจวาเปนอยางนนแหละ โลกนเปนทกขเรากเชอ นเรยกวามนใจหรอศรทธาในปญญาตรสรของพระพทธเจานนเอง เรยกตามชอกวา ตถาคตโพธศรทธามค าสอนเปนทางสายกลางทงในแงของความคดและในทางปฏบต ในทางความคดเชน คนเรามกจะมความคดเอยงสดไปดานใดดานหนง และดวนสรปตามความคดของตนเอง พระพทธศาสนามองเปนทางสายกลาง โดยมองทเหตปจจย เชน เรองชวตหลงตายบางกมความคดวา ตายแลวตองเกดแนนอน บางกวาตายแลวสญไปเลย แตพทธศาสนาไมมองสดโตงไปดานใดดานหนง แตมองวา แลวแตเหตปจจย เชน พระอรหนตไดสรางเหตปจจยทเรยกวานพพานแลวกไมตองเกด สวนคนทยงไมบรรลนพพานยงตองเกดอก เปนตน สวนในทางปฏบตกมงความพอด เชน การกนอาหาร กกนใหพอด ไมกนจนอมเกนไป หรอกนเพยงนอยนดจนรางกายทกขทรมาน แตกนใหพอดทรางกายตองการ ใหรางกายด ารงชพอยได๗

แนวทางเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนาเกดจากทงปจจยภายในและภายนอก ไดแก ปจจยภายนอก คอ สงแวดลอมภายนอก ทมอทธพลตอการด าเนนชวต

๖สนทนากลม พระครสนทรวรบณฑต, ดร. ผทรงคณวฒดานจตวทยา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๗สนทนากลม อาจารยสทธวทย วลยรด, ป.ธ.๙ ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม

๒๕๖๐.

๗๖

เชน บคคลตาง ๆ รอบขาง ม พอแม ครอาจารย เพอน ตลอดจนบคคลอน ๆ เรยกวา ปรโตโฆสะ ทมสวนตอการพฒนาชวตของบคคล ตลอดจนถงสถาบนทางสงคม เชนสถาบนการศกษา มแหลงความรทด เปนตนปจจยภายใน คอ การคดตรตรองพจารณาใครครวญดวยตวเอง ในสงตาง ๆ เพอใหเขาใจตอปรากฏการณหรอสภาวะนนตามความเปนจรง การคดลกษณะนเรยกวา โยนโสมนสการ ไดแกการคดในใจแยบคาย คดเปนระบบ๘

การศกษาเรยนร การฝกฝนปฏบตเพอเปลยนผานชวตทเดอดรอนวนวาย ไปสชวตทสขสงบเยน ซงจะใหประโยชนสข อนเปนผลทเนองมากจากการปฏบตของมนษยเองเปนตน ดงนนคนทจะเดนบนทางสายน ตองมความสนใจในการศกษาเรยนรชวตทละเอยดลกซง และเชอมนในความเพยรทจะปฏบตแกปญหาดวยตนเอง และมความหวง มความสขกบการไดรบผลแหงการปฏบต”๙

จากการสนทนากลมตรงกบหลกค าสอนเพราะค าสอนของพระพทธศาสนาจงเนนสอนใหกระท าแตความด (กศลกรรม) เพอใหไดรบประโยชนสขตอการด าเนนชวต หมายถง การปฏบตตนใหมงมนตอการท าบญ อยางสม าเสมอ เชน การใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา มความส ารวมกาย วาจา และใจ ฝกตนใหเหนถงคณคาและความส าคญของบญอยเสมอ เพราะบญทไดท านนเปนทรพยภายในอนประเสรฐ หรอเรยกวา “อรยทรพย”* ทใคร ๆ กขโมยหรอแยงชงเอาไปไมได เมอผใดไดท าบญอยางสมบรณดแลว บญกยอมสงผลใหผนนไดรบประโยชนสข ทงในชาตนและชาตหนา ดงมพระพทธพจนตรสกบกฎมพคนหนงวา

ขมทรพยทผใดจะเปนสตรกตาม เปนบรษกตาม ฝงไวดแลว ดวยทาน ศล สญญมะ และ ทมะ** ขมทรพยนชอวาฝงไวดแลว คนอนขนเอาไปไมได จะตดตามคนฝงตลอดไป บรรดาทรพยสมบตทเขาจ าตองละไป เขาพาไปไดเฉพาะขมทรพยนเทานน ขมทรพยนไมทวไปแกคนเหลาอน ทงโจรกลกเอาไปไมได ผมปญญาควรท าแตบญทจะเปนขมทรพยตดตามตนตลอดไป ความมผวพรรณงดงาม ความมเสยงไพเราะความมทรวดทรงสมสวน ความมรปสวย ความเปนใหญ ความมบรวาร ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน บคคลอาศย มตตสมปทา ประกอบความเพยรโดยแยบคาย กจะเปนผช านาญในวชชาและวมตต ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน ปฏสมภทา วโมกข สาวกบารมปจเจกโพธ และพทธภม ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน บญสมปทานมประโยชนมาก อยางน เพราะฉะนน บณฑตผเปนปราชญ จงสรรเสรญภาวะแหงบญทท าไวแลว๑๐

จากการสนทนากลมการท าบญในพระพทธศาสนา ถอวามสวนตอการท าประโยชนใหแกบคคลทงหลาย เชน สงเคราะหเกอกล เสยสละแบงปน ลดความเหนแกตว เสยสละผลประโยชนสวนตนเพอประโยชนสวนรวม เพออทศสวนกศลใหกบผลวงลกไปแลว เพอบชาผมคณ เพอเปนปจจยใหบรรลมรรคผลนพพาน เปนตน ซงขนอยกบผท าบญจะมความประสงคอยางไร ดงนน การท าบญ

๘สนทนากลม ดร.ธนนตชย พฒนะสงห, ผทรงคณวฒดานจตวทยา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๙สนทนากลม อาจารยโฆษต คมทว ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ** สญญมะ หมายถง การหามจตมใหตกไปในอารมณตางๆ ค านเปนชอของสมาธและอนทรยสงวร

ทมะ หมายถง การฝกตน ไดแก การเขาไประงบกเลส ค านเปนชอของปญญา ๑๐ข.ข (ไทย) ๒๕/๘/๑๘-๒๐.

๗๗

ในทางพระพทธศาสนา จงมวธการท าบญโดยการใชหลกของ “บญกรยาวตถ” คอ ทตงแหงการท าบญ หรอหลกการท าความด”๑๑ ซงบญกรยาวตถเมอกลาวโดยยอม ๓ ประการ คอ

๑.ทานมย บญทส าเรจดวยการใหทาน ๒. สลมย บญทส าเรจดวยการรกษาศล ๓. ภาวนามย บญทส าเรจดวยการเจรญภาวนา๑๒ แตเมอกลาวโดยขยายความแลวม ๑๐ ประการ คอ ๑.ทานมย บญส าเรจดวยการใหทาน ๒. สลมย บญทส าเรจดวยการรกษาศล ๓. ภาวนามย บญส าเรจดวยการเจรญภาวนา ๔. อปจายนมย บญส าเรจดวยการประพฤตถอมตนแกผใหญ

๕. เวยยาวจจมย บญส าเรจดวยการขวนขวาย ในกจทชอบ ๖. ปตตทานมย บญส าเรจดวยการใหสวนบญ ๗. ปตตานโมทนามย บญส าเรจดวยการอนโมทนาสวนบญ ๘. ธมมเทสนามย บญส าเรจดวยการแสดงธรรม ๙. ธมมสวนมย บญส าเรจดวยการฟงธรรม ๑๐. ทฏฐชกมม การท าความเหนใหตรง๑๓

จากการแยกประเภทของบญตามหลกของบญกรยาวตถ ๑๐ ดงกลาวน จะใหเหนวาบญกรยาวตถ ๓ ปรากฏในพระไตรปฎก แตบญกรยาวตถ ๑๐ ปรากฏในคมภรรนหลง ๆ เชน อรรถกถา ทฆนกาย และอภธมมตถสงคหะ เปนตน การไดขยายบญกรยาวตถออกเปน ๑๐ อยาง กเพอใหพทธศาสนกชนไดรจกและเขาใจหลกการท าบญในพระพทธศาสนาใหชดเจนมากยงขน

ในคมภรอรรถกถาจารย ไดกลาวถงบญกรยาวตถทง ๗ ขอหลงนน สามารถรวมเขาไดกบบญกรยาวตถ ๓ ประการขางตน๑๔ คอ

บญกรยาวตถ ขอ (๔) อปจายนมย และขอ (๕) เวยยาวจจมย สงเคราะหเขาในศลมย เพราะจดเขาในลกษณะของความเรยบรอย

บญกรยาวตถ ขอ (๖) ปตตทานมย และขอ (๗) ปตตานโมทนามย สงเคราะหเขาในทานมย เพราะจดเขาลกษณะการให

บญกรยาวตถ ขอ (๘) ธมมสสวนมย ขอ (๙) ธมมเทสนามย สงเคราะหเขาใน ภาวนามย เพราะจดเขาในลกษณะของการอบรมจต

๑๑พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๑๘,

(กรงเทพมหานคร : เพมทรพยการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๙๓. ๑๒ท.ปา. (บาล) ๑๑/๓๐๕/๑๙๕., ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๙. ๑๓ท.ปา.อ. (ไทย) ๓/๒/๓๑๔., ข.อต.อ. (ไทย) ๑/๔/๓๙๐., สมงคลวลาสน นาม ทฆนกายฏฐกถา

ปาฏกวคควณนา (ตตโย ภาโค), (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๓๐๖. ๑๔ท.ปา.อ. (ไทย) ๓/๒/๓๑๔., ข.อต.อ. (ไทย) ๑/๔/๓๙๐., อภธมมตถสงคหบาลและอภธมมตถวภา

วนฎกา ฉบบแปลเปนไทย, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๒๒๕, ๒๒๙-๒๓๑.

๗๘

บญกรยาวตถ ขอ (๑๐) ทฏฐชกมม สงเคราะหเขาในบญกรยาวตถทง ๓ อยาง ดงนน การท าบญตามหลกของบญกรยาวตถ ๓ จงมหลกปฏบตทคลอบคลมถงบญกรยา

วตถ ๑๐ ดวย ซงชใหเหนวา หลกค าสอนทางพระพทธศาสนามขอบเขตแหงการท าบญไวบรบรณดแลว โดยมหลกปฏบตทส าคญเปนบทพนฐาน คอ การใหทาน สอนใหรจกการเสยสละและละความเหนแกตว การรกษาศล สอนใหมความประพฤตตนดวยการส ารวมกาย วาจา และการเจรญภาวนา สอนใหรจกการฝกจตใจ หรอการขดเกลาจตใจใหสะอาดบรสทธจากเครองเศราหมองทงหลาย โดยการใชสตปญญาพจารณาในสงทเปนประโยชนและดงาม จงจะสงผลใหผท าบญไดรบอานสงสหรอประโยชนทควรจะไดรบอยางครบถวนบรบรณ

๓. แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระสงฆ แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระสงฆพบวาการสรางความตระหนกและปลกฝงให

วยรนมศรทธา มศล เชอกรรม มงกรรม มศรทธาโดยพระสงฆควรมวธการในการอบรมสงสอนและเขาถงวยรน มวธการสงสอนทหลากหลายและน าสอมลตเมยมาใหใหเกดประโยชนสงสดตอการเผยแผหลกธรรมค าสอน พระสงฆควรเผยแผพระพทธศาสนาในแบบเชงรกคอการใหบาน วด โรงเรยนมสวนเออตอกนคอทงบาน วด โรงเรยนมสวนสนบสนนซงกนและกน ดงปรากฎในการสนทนากลมคอ

“สรางความตระหนกและปลกฝงใหวยรนมศรทธา มศล เชอกรรม มงกรรม มศรทธาเขามาเกยวของ มศรทธาเขามาเปนตวน าอย แมคนทจะประพฤตปฏบตเพอทจะไดทรพยสมบตหรอไดสงทดงามตามตองการ ไดความสขในอนาคต กตองมทรพย ทรพยทเปนดานนามธรรม คณงามความดทงหลายกเรมตนทศรทธา ทรพยคอศรทธา สทธาสมปทา ความถงพรอมดวยศรทธา ศรทธากเปนขอแรกทงนนเลย ทงๆ ททางพทธนเปนศาสนาแหงปญญา แตศรทธากมาเปนขอแรกๆ อยเสมอ พระสงฆกควรทจะรกษาและประพฤตปฏบตตามพระธรรมวนย๑๕

พระสงฆควรมวธการในการอบรมสงสอนและเขาถงวยรน มวธการสงสอนทหลากหลายและน าสอมลตเมยมาใหใหเกดประโยชนสงสดตอการเผยแผหลกธรรมค าสอน๑๖

พระสงฆควรเผยแผพระพทธศาสนาในแบบเชงรกคอการใหบาน วด โรงเรยนมสวนเออตอกนคอทงบาน วด โรงเรยนมสวนสนบสนนซงกนและกน”๑๗

จากการสนทนากลมหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา ถอวาความสขเปนเรองทส าคญ สงเกตไดจากพระพทธเจากทรงเนนสอนใหบคคลทงหลายปฏบตเพอใหบรรลถงความสข และใหยอมรบความสขตามทเปนจรง พระองคไมทรงสอนใหมงหวงผลตอบแทนเปนความสขทเจอดวยอามส คอ กามคณหรอกามสข เชน โชคลาภ ยศ เกยรต อ านาจ บรวาร และการไปเกดในสวรรค เปนตน๑๘ แตพระองคทรงเนนสอนใหปฏบตตนเพอช าระกเลสหรออกศลทงหลายออกไปจากใจใหหมดสนไป จงจะท าใหผปฏบตไดรบประโยชนแหงความดงามทงหลาย สามารถด าเนนชวตอยไดอยางสงบสข ไมมการสรางความเดอดรอนใหกบตนเองและผอน รจกชวยเหลอเกอกลซงกนและกน ดงนน การมงมนตอการฝกตนดวยการช าระกาย วาจา และใจใหสะอาดจากอกศลกรรมทงหลายได ยอมไดพบ

๑๕สนทนากลม พระครสนทรวรบณฑต, ดร. ผทรงคณวฒดานจตวทยา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๑๖สนทนากลม ดร.ธนนตชย พฒนะสงห, ผทรงคณวฒดานจตวทยา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๑๗สนทนากลม ดร.วรตน ภทองเงน ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๑๘พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, หนา ๑,๐๕๖.

๗๙

ประโยชนสขอยางแทจรง นนคอ การไดบรรลมรรคผลนพพาน อนเปนเปาหมายสงสดตามหลกค าสอนทางพระพทธศาสนานนเอง ดงมพระพทธพจนตรสไวในอตตทณฑสตตนทเทสวา

บณฑตทงหลายยอมไมใหทาน เพราะเหตแหงสขอนกออปธเพอภพใหม แตบณฑตเหลานนยอมใหทานเพอความหมดสนอปธ เพอนพพานอนไมมภพใหม

บณฑตทงหลายยอมไมเจรญฌาน เพราะเหตแหงสขอนกออปธเพอภพใหม แตบณฑตเหลานนยอมเจรญฌานเพอความหมดสนอปธ เพอนพพานอนไมมภพใหม

บณฑตเหลานน มใจมงนพพาน มจตโนมไปในนพพานนน มจตนอมไปในนพพานนนใหทาน บณฑตเหลานนยอมเปนผมนพพานเปนเบองหนา เหมอนแมน าไหลลงสทะเล ฉะนน๑๙

ดงนน ลกษณะของบญจงมผลเปนความสขอยางแทจรง นนคอ ความสขกาย และความสขใจ แตในทนตองพจารณาดทจตใจของบคคลทบ าเพญบญเปนอนดบแรก เพราะเมอบญใหผลกยอมใหผลทางใจกอน หมายความวา เมอผใดท าบญแลว ผลบญยอมท าใหผนนมความปลาบปลมใจ เอบอมใจ มความแชมชน มความสขใจ สงเหลานเปนความรสกภายในจตใจ บางครงกแสดงออกทางกาย มการยมแยมใหปรากฏ เปนตน สวนความรสกภายในจตนน ตองประสบดวยตนเองเทานนจงรสกได เหมอนกบการรบประทานอาหาร แมตนจะบอกผอนวาอาหารนมรสด หรอรสอรอยอยางไรกตาม ผอนกไมทราบความรสกของผบอกได นอกจากเขาจะรบประทานอาหารนนดวยตนเอง จงจะทราบความรสกไดวาอาหารมรสดแคไหนมรสอรอยเพยงใด การมความสขจากการบ าเพญบญนกเชนเดยวกน บคคลทท าบญยอมจะทราบดวยใจของตนวามความสขเพยงใด และเมอระลกถงบญทตนท าเมอใด จตใจกมความเอบอม มความสขใจเมอนน การทบคคลมความเอบอมใจอนเกดจากการบ าเพญบญนเอง จงเรยกบญวา เปนชอของความสข หมายถงผลหรอวบากทนาปรารถนาของกศลกรรมคอการท าความด ดงนน จงชใหเหนวา ผลของบญคอความดทใหผลเปนความสขทเกดจากความบรสทธใจ เพราะการบ าเพญบญคอความดโดยตรง มงช าระฟอกลางจตใจใหบรสทธสะอาดจากความโลภ ความโกรธ และความหลง ซงเปนตนเหตแหงอกศลกรรมทงหลายดงกลาวมาแลว นเรยกวาบ าเพญบญเพอใหไดบญ หรอท าความดเพอใหไดความด เปนความสขทบรสทธในปจจบน ซงบญจงเปนขมทรพยทสามารถตดตามบคคลผท าบญมาดแลว ใหไปสสมปรายภพเบองหนาได ตามอ านาจแหงบญกศลทไดท าไว นนเอง สรปไดวา ลกษณะของบญ เปนกรรมอนดงาม ไมมโทษ เพราะบญเปนนามธรรมทสงผลใหจตใจกระท าแตสงทดงามอนจะกอใหเกดความสขได เมอบคคลใดไดการบ าเพญบญอยางสม าเสมอ บญกจะสงผลใหมความสขยงๆ ขนไป โดยปกตทวไปแลว เมอบคคลใดมใจนอมไปในการท าบญ กยอมมความปรารถนาทจะสงสมบญไวใหมาก เรยกวาเปนการพอกพนบญหรอเปนการเสรมบญบารมใหแกตนเอง เพอปรารถนาใหตนมความสขมากยงขนไป เพราะการสงสมบญน าสขมาใหทงโลกนและโลกหนาได สวนบคคลใดทไมพยายามพอกพนบญกศล มความประมาทบรโภคแตบญเกาของตน เมอบญทตนเคยท าไวหมดสนไป กตองประสบกบความทกขยาก มความล าบาก ซงเปนสงทไมมใครปรารถนา นนคอ ความเสอมจากโภคสมบตและบรวารสมบต ปราศจากความสขโดยสนเชง

๑๙ข.ม. (ไทย) ๒๙/๑๗๗/๕๐๖-๕๐๗.

๘๐

๔. แนวทางเสรมสรางความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ แนวทางเสรมสรางความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆพบวาการทจะท าใหวยรนเกด

ความเขาใจในวตรปฏบตนนควรทจะใหคณะสงฆมมาตรการในการสอดสองดแลพฤตกรรมพระสงฆใหเปนไปตามพระธรรมวนยใหเปนระบบควรมการจดใหเรยนธรรมศกษาในโรงเรยนอยางเปนรปธรรม มการเสรมแรงในดานนอยางเปนรปธรรมและเชงประจกษ ควรมชองทางในการเผยแพรขาวสารดานทดของพระสงฆอยางทวถงและเปนระบบแบบแผนโดยความรวมมอของชมชนดงปรากฎในการสนทนากลมคอ

“ชาวพทธจ านวนไมนอยทเรมมองวาพระสงฆทเครงครดและนาศรทธาในปจจบนมนอยลง บางเหนวาพระสงฆในปจจบนมขาวทเสอมเสยปรากฏใหเหนบอยๆ ดงนนการทจะท าใหวยรนเกดความเขาใจในวตรปฏบตนนควรทจะใหคณะสงฆมมาตรการในการสอดสองดแลพฤตกรรมพระสงฆใหเปนไปตามพระธรรมวนยใหเปนระบบ๒๐

ควรมการจดใหเรยนธรรมศกษาในโรงเรยนอยางเปนรปธรรม มการเสรมแรงในดานนอยางเปนรปธรรมและเชงประจกษ๒๑

ควรมชองทางในการเผยแพรขาวสารดานทดของพระสงฆอยางทวถงและเปนระบบแบบแผนโดยความรวมมอของชมชน”๒๒

จากการสนทนากลมแนวทางการเสรมสรางความเขาใจในพระพทธศาสนา การบณฑบาตมความส าคญอยางยงตอการด ารงชวตของพระภกษสามเณร พระพทธองคทรงตรสใหพระภกษสามเณรเปนอยดวยอาหารบณฑบาตทชาวบานเขาถวาย เพราะฉะนน การออกบณฑบาตจงเปนวถการด ารงชวตทเหมาะสมส าหรบบรรพชต จงมความส าคญในฐานะทเปนเปนกรณยกจของบรรพชต ทพงประพฤตปฏบตเปนกจวตรประจ าวนเพอการด ารงชพ สร างอตตโยชน ปรตถประโยชน และประโยชนทงสองฝาย ตามพทธานญาตพระพทธเจาในอดตทก ๆ พระองคกประพฤตปฏบตกจวตรขอบณฑบาตนเชนเดยวกน ไมวาจะเปนพระทปงกรพทธเจา พระโกณฑญญพทธเจา พระมงคลพทธเจา พระสมนพทธเจา โสภตพทธเจา เปนตน ทรงถอปฏบตสบตอกนมา ตางกด ารงชวตดวยอาศยอาหารทผอนถวาย เพอสรางประโยชนสข เกอกลเเกสรรพสตวทงปวง การบณฑบาตจงมความส าคญในฐานะทเปนพทธวงศพระสมมาสมพทธเจาผเปนถงศาสดา กใหความส าคญกบการบณฑบาตในฐานะเปนพทธกจ คอกจทพระองคปฏบตเปนกจวตรประจ าวน ไมวาพระพทธองคจะเสดจไปประทบ ณ แหงหนต าบลใดกมไดทรงละกจขอบณฑบาตน การเสดจออกบณฑบาตของพระพทธองคนนมประโยชนมากมาย ทรงถอวาการบณฑบาตเปนการโปรดสตว ชวยใหชาวบานไดมโอกาสบ าเพญทาน ไดฟงธรรมการบณฑบาตมความส าคญในฐานะทเปนอาชวปรสทธ กลาวคอเปนอาชพทบรสทธส าหรบนกบวช ผละบานเรอน ไมเกยวของดวยบานเรอนแลว พระภกษสงฆตองไมด ารงชวตดวยการประกอบอาชพดจชาวบาน ดวยการหลอกลวงหรอดวยอาการอนใดทไมเออเฟอตอพระธรรมวนย มความ

๒๐สนทนากลม อาจารยโฆษต คมทว ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๒๑สนทนากลม ดร.ธนนตชย พฒนะสงห, ผทรงคณวฒดานจตวทยา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๒๒สนทนากลม พระมหาอภสทธ วรโย, ปธ.๙ ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม

๒๕๖๐.

๘๑

เปนอยทเรยบงาย ไมฟมเฟอย สนโดษดวยปจจย ๔ มงกระท ากจอยางสงคอการฝกจตใหหลดพนจากกเลสทงปวง นอกจากนการบณฑบาตยงมความส าคญในฐานะทเปนธดงควตร อนเปนการฝกหด พฒนาทางจต ไดแก การสมาทานองคแหงผถอเทยวบณฑบาตเปนวตร สมาทานองคแหงผถอเท ยวบณฑบาตไปตามล าดบเปนวตร สมาทานองคแหงผถอนงฉน ณ อาสนะเดยวเปนวตร สมาทานองคแหงผถอฉนเฉพาะในบาตรเปนวตร สมาทานองคแหงผถอหามภตทถวายภายหลงเปนวตร เปนตนเพอความเปนอยอยางสมถะ เรยบงาย มกนอย สนโดษ เกอกลตอการประพฤตปฏบตธรรม อยางไรกตาม ถงแมวาการบณฑบาตจะมความส าคญในหลายๆ ดาน ดงทไดกลาวมา แตการบณฑบาตกเปนวตรปฏบตของพระภกษสามเณร ไมใชเปนศล ไมใชเปนขอบงคบ ฉะนน พระพทธองคจงทรงอนญาตใหพระภกษสามเณรสามารถรบนมนตได การรบนมนตไปฉนอาหารทบานของคฤหสถกเรยกวา การรบบณฑบาต ตางกนแตไมไดอมบาตรออกไปเดนตามบานของคนนนคนนเทานน๒๓

๕. แนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตร แนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตรพบวาบดา มารดาควรปลกฝงให

วยรนเขาวดท าบญตงแตเดก เพอใหเกดความรกและศรทธาในพระพทธศาสนา โรงเรยนควรมกจกรรมทตกบาตในวนพระและวนส าคญทางศาสนาเพอทครและนกเรยนจะไดท าบญและเปนแบบอยางใหกบวยรนในการท าบญตกบาตร วนส าคญทางศาสนากมกจะพากนไปท าบญตกบาตรทวด แตบางคราวเชนในเทศกาลปใหม และตรษสงกรานต จะมการชมนมตามททก าหนดไว เชน ในโรงเรยน ในสถาบน หรอในบรเวณใดบรเวณหนงแลวแตจะนดหมายกน นอกจากนยงมการตกบาตรทมชอเฉพาะอก เชน ตกบาตรเทโว ตกบาตรขาวสาร ตกบาตรดอกไมธปเทยน พระสงฆควรทจะใหความรเกยวกบการท าบญตกบาตร การถวายสงฆทานเพอใหเกดความเขาใจรวมกนดงปรากฎในการสนทนากลมดงน

“บดา มารดาควรปลกฝงใหวยรนเขาวดท าบญตงแตเดก เพอใหเกดความรกและศรทธาในพระพทธศาสนา๒๔

โรงเรยนควรมกจกรรมทตกบาตในวนพระและวนส าคญทางศาสนาเพอทครและนกเรยนจะไดท าบญและเปนแบบอยางใหกบวยรนในการท าบญตกบาตร๒๕

วนส าคญทางศาสนากมกจะพากนไปท าบญตกบาตรทวด แตบางคราวเชนในเทศกาลปใหม และตรษสงกรานต จะมการชมนมตามททก าหนดไว เชน สนามหลวง พทธมณฑล ในโรงเรยน ในสถาบน หรอในบรเวณใดบรเวณหนงแลวแตจะนดหมายกน นอกจากน ยงมการตกบาตรทมชอเฉพาะอก เชน ตกบาตรเทโว ตกบาตรขาวสาร ตกบาตรดอกไมธปเทยน๒๖

พระสงฆควรทจะใหความรเกยวกบการท าบญตกบาตร การถวายสงฆทานเพอใหเกดความเขาใจรวมกน”๒๗

๒๓พระราชญาณวสฐ และคณะ, รวบรวมและเรยบเรยง, “คมอการศกษาสมมาปฏบตไตรสกขา”พมพ

ครงท ๕, (นครปฐม : พมพท บรษท เพชรเกษม พรนตง กรป จ า กด นครปฐม, ๒๕๕๓), หนา๔๙ -๕๐. ๒๔สนทนากลม ดร.ธนนตชย พฒนะสงห, ผทรงคณวฒดานจตวทยา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๒๕สนทนากลม พระครสนทรวรบณฑต, ดร. ผทรงคณวฒดานจตวทยา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๒๖สนทนากลม อาจารยโฆษต คมทว ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐. ๒๗สนทนากลม ดร.วรตน ภทองเงน ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนา, วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๖๐.

๘๒

จากการสนทนากลมแนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตร คอการท าความเขาใจในบททบญญตทเกยวกบการบณฑบาตของพระภกษ ซงพระพทธองคทรงบญญตใหพระภกษสามเณรนงหมใหเรยบรอย เปนปรมณฑล คอ ใหนงสงบ โดยดานบนจะตองปดสะดอดานลางจะอยตรงกลางระหวางแขง สวนการหมจวร ตองหมคลมใหเรยบรอย ไมเปดไหล ชายจวรดานลางตองไมกวดพน โดยทา ชายจวรทง ๒ ขางใหเสมอกนเวลาออกไปบณฑบาต และทรงอนญาตใหใชประคดเอวเพอกนไมใหผาทนงหลด บทบญญตเกยวกบการโคจรบณฑบาต พระพทธองคทรงบญญตหามไมใหพระภกษ สามเณรเขาไปบณฑบาตยงสถานททเรยกวา อโคจร หมายถง สถานททไมเหมาะสมแกบรรพชตเสยงตอการเสยหายทจะเกดขน เชน รานขายสรา ทอยของหญงขายบรการ บอนกอนพนน เปนตนสถานทใดเสยงตอการต าหน ตเตยนและโพนทะนาของชาวบาน ลวนเปนทอโคจรทงสนลกษณะการโคจรบณฑบาต จะตองมความส ารวม ระวง คมครองทวารทง ๖ สายตามองทอดลงเบองต าสตสมปชญญะอยทกขณะแหงการกาว เดนบณฑบาต

บทบญญตเกยวกบกรยามารยาทในการรบบณฑบาต พระพทธองคทร งบญญตใหพระภกษสามเณรรบบณฑบาตดวยความเคารพ ใหความส าคญในบาตรขณะรบบณฑบาต ใหรจกประมาณในการรบอาหาร ไมรบจนลนขอบบาตร ใหรบพอเหมาะกนทงขาวแกงและกบ ใหเพยงพอแกความตองการของรางกายทจะเปนอยไดภายในวนหนง

บทบญญตเกยวกบการรบอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตเนอทประกอบดวยเหต ๓ ประการ คอ เนอทตนไมเหน เนอทตนไมไดยน และเนอทตนไมสงสยอาหารทท าดวยแปงทกชนด ผกสดทกชนด อาหารจ าพวกน านม น าผลไมคน ทรงหามไมใหพระภกษรบอาหารจากมอของภกษณทไมใชญาต ผเขาไปในละแวกบาน จากสกลทสงฆสมมตวาเปนเสขะทรงก าหนดไมใหพระภกษสามเณรรบอาหารมากเกน ๓ บาตรในทนนๆ แลวใหน ามาแบงปนกนใหรจกประมาณโดยการรบ คอ รบพออมทอง รบเพอความเอนด เพอการรกษา เพอการอนเคราะหตระกล

บทบญญตเกยวกบการแบงปนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตใหพระภกษสามเณรน าอาหารบณฑบาตมาแบงปนกนได แบงปนใหกบพระอปชฌายได น าไปแจกแกพวกคนกนเดนได ถวายแกสงฆได ใหเปนของสวนบคคลได ใหภกษณได และทรงบญญตหามไมใหพระภกษสามเณรภกษณใหของเคยวหรอของฉนแกอเจลกปรพาชกปรพาชกาดวยมอของตน หามไมใหแกนกแสดงละคร นกฟอน เปนตน เพอใหเขาสรรเสรญคน หามไมใหของเคยวของบรโภคดวยมอของตนแกคฤหสถ แกนกบวชชาย นกบวชหญง

บทบญญตเกยวกบการฉนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงหามการฉนปรมปรโภชนะ เมอบอกเลกแลวหามเคยวหรอฉนอาหารอก หามไมใหพระภกษฉนอาหารในเวลาวกาลหามฉนอาหารทยงไมมผถวาย หามฉนอาหารทเกบไวคางคน ทรงบทบญญตเกยวกบกรยามารยาทในการฉนอาหารบณฑบาต เอาไวในเสขยวตรมากมาย เชน ฉนบณฑบาตโดยเคารพ ฉนบณฑบาตพอเหมาะกบแกง ไมท าค าขาวใหใหญเกน ไมฉนท าเสยงดงจบๆ เปนตน ทงนกเพอตองการฝกใหมสตสมปชญญะอยตลอดเวลา และเปนการรกษาสขภาพอนามยดวย

บทบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตร บาตรเครองมอทใชในการด ารงชพของพระภกษสามเณร จงตองมการดแลรกษาเปนอยางด เพอเปนการฝกหดพฒนาจตใหมสตสมปชญญะอยตลอดเวลา ทรงบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตรเอาไว ไมใหใชบาตรรองรบเศษอาหาร ใหเชด

๘๓

บาตรเสยกอนแลวจงคอยผงแดดเกบไว ใหผงแดดสกชวครแลวจงคอยเกบ ทรงอนญาตทวางบาตรไมพงวางบาตรไวทรมดงไม ทรงอนญาตใหใชถลกบาตร ไมพงแขวนบาตรไว ไมพงเกบบาตรไวบนเตยง ไมพงวางบาตรไวบนตก ไมพงเกบบาตรไวบนกลด ทรงอนญาตใหพระภกษสามารถใชบาตรครองไดเพยงใบเดยว หากมรอยซอมไมเกน ๕ แหงหามออกปากขอบาตรใบใหม ไมใหท าการสะสมบาตร ๔.๔ องคความรทไดจากงานวจย

การบณฑบาตมความส าคญอยางยงตอการด ารงชวตของพระภกษสามเณร พระพทธองค ทรงตรสใหพระภกษสามเณรเปนอยดวยอาหารบณฑบาตทชาวบานเขาถวายเพราะฉะนน การออกบณฑบาตจงเปนวถการด ารงชวตทเหมาะสมส าหรบบรรพชต จงมความส าคญในฐานะทเปนกรณยกจของบรรพชต ทพงประพฤตปฏบตเปนกจวตรประจ าวนเพอการด ารงชพ สรางอตตประโยชน ปรตถประโยชน และประโยชนทงสองฝาย ตามพทธานญาตของพระพทธเจาในอดตทกๆ พระองค กประพฤตปฏบตกจวตร ขอบณฑบาตนบทบญญตเกยวกบการบณฑบาต สรปไดวา พระพทธองคทรงบญญตใหพระภกษสามเณรนงหมใหเรยบรอย เปนปรมณฑล คอ ใหนงสงบ โดยดานบนจะตองปดสะดอดานลางจะอยตรงกลางระหวางแขง สวนการหมจวร ตองหมคลมใหเรยบรอย ไมเปดไหล ชายจวรดานลางตองไมกวดพน โดยท าชายจวรทง ๒ ขางใหเสมอกนเวลาออกไปบณฑบาต และทรงอนญาตใหใชประคดเอวเพอกนไมใหผาทนงหลด บทบญญตเกยวกบการโคจรบณฑบาต พระพทธองคทรงบญญตหามไมใหพระภกษ สามเณรเขาไปบณฑบาตยงสถานท ทเรยกวา อโคจร หมายถง สถานททไมเหมาะสมแกบรรพชตเสยงตอการเสยหายทจะเกดขน เชน รานขายสรา ทอยของหญงขายบรการ บอนกอนพนน เปนตน สถานทใดเสยงตอการต าหนตเตยนและโพนทะนาของชาวบาน ลวนเปนท อโคจรทงสน ลกษณะการโคจรบณฑบาต จะตองมความส ารวมระวง คมครองทวารทง ๖ สายตามองทอดลงเบองต า มสตสมปชญญะอยทกขณะแหงการกาวเดนบณฑบาต

บทบญญตเกยวกบกรยามารยาทในการรบบณฑบาต พระพทธองคทรงบญญตใหพระภกษสามเณรรบบณฑบาตดวยความเคารพ ใหความส าคญในบาตรขณะรบบณฑบาต ใหรจกประมาณในการรบอาหาร ไมรบจนลนขอบบาตร ใหรบพอเหมาะกนทงขาวแกงและกบ ใหเพยงพอแกความตองการของรางกายทจะเปนอยไดภายในวนหนง

บทบญญตเกยวกบการรบอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตเนอทประกอบดวยเหต ๓ ประการ คอ เนอทตนไมเหน เนอทตนไมไดยน และเนอทตนไมสงสยอาหารทท าดวยแปงทกชนด ผกสดทกชนด อาหารจ าพวกน านม น าผลไมคน ทรงหามไมใหพระภกษรบอาหารจากมอของภกษณทไมใชญาต ผเขาไปในละแวกบาน จากสกลทสงฆสมมตวาเปนเสขะทรงก าหนดไมใหพระภกษสามเณรรบอาหารมากเกน ๓ บาตรในทนนๆ แลวใหน ามาแบงปนกนใหรจกประมาณโดยการรบ คอ รบพออมทอง รบเพอความเอนด เพอการรกษา เพอการอนเคราะหตระกล

บทบญญตเกยวกบการแบงปนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงอนญาตใหพระภกษสามเณรน าอาหารบณฑบาตมาแบงปนกนได แบงปนใหกบพระอปชฌายได น าไปแจกแกพวกคนกนเดนได ถวายแกสงฆได ใหเปนของสวนบคคลได ใหภกษณได และทรงบญญตหามไมใหพระภกษสามเณรภกษณใหของเคยวหรอของฉนแกอเจลกปรพาชกปรพาชกาดวยมอของตน หามไมใหแก

๘๔

นกแสดงละคร นกฟอน เปนตน เพอใหเขาสรรเสรญคน หามไมใหของเคยวของบรโภคดวยมอของตนแกคฤหสถ แกนกบวชชาย นกบวชหญง

บทบญญตเกยวกบการฉนอาหารบณฑบาต พระพทธองคทรงหามการฉนปรมปรโภชนะ เมอบอกเลกแลวหามเคยวหรอฉนอาหารอก หามไมใหพระภกษฉนอาหารในเวลาวกาลหามฉนอาหารทยงไมมผถวาย หามฉนอาหารทเกบไวคางคน ทรงบทบญญตเกยวกบกรยามารยาทในการฉนอาหารบณฑบาต เอาไวในเสขยวตรมากมาย เชน ฉนบณฑบาตโดยเคารพ ฉนบณฑบาตพอเหมาะกบแกง ไมท าค าขาวใหใหญเกน ไมฉนท าเสยงดงจบๆ เปนตน ทงนกเพอตองการฝกใหมสตสมปชญญะอยตลอดเวลา และเปนการรกษาสขภาพอนามยดวย

บทบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตร บาตรเครองมอทใชในการด ารงชพของพระภกษสามเณร จงตองมการดแลรกษาเปนอยางด เพอเปนการฝกหดพฒนาจตใหมสตสมปชญญะอยตลอดเวลา ทรงบญญตเกยวกบการดแลรกษาบาตรเอาไว ไมใหใชบาตรรองรบเศษอาหาร ใหเชดบาตรเสยกอนแลวจงคอยผงแดดเกบไว ใหผงแดดสกชวครแลวจงคอยเกบ ทรงอนญาตทวางบาตรไมพงวางบาตรไวทรมดงไม ทรงอนญาตใหใชถลกบาตร ไมพงแขวนบาตรไว ไมพงเกบบาตรไวบนเตยง ไมพงวางบาตรไวบนตก ไมพงเกบบาตรไวบนกลด ทรงอนญาตใหพระภกษสามารถใชบาตรครองไดเพยงใบเดยว หากมรอยซอมไมเกน ๕ แหงหามออกปากขอบาตรใบใหม ไมใหท าการสะสมบาตร

ตามธรรมชาตของวยรนนน วยรนเปนวยทมความอยากรอยากเหน อยากทดลองสงใหมๆ ทตนสนใจ ทงในเรองหลกการและแนวคดตางๆ เรองททาทาย รวมถงเรองเรนลบ นอกจากน วยรนยงมความพยายามทจะปรบปรงตนเอง แกไขขอบกพรองของตน และมความมงมน ในงานทรบผดชอบ วยรนจงมกใชเวลาวาง ในการตอบสนองความตองการเหลานน ทางเลอกของวยรนในการใชเวลาวางอาจเปนไปในทางทเกดประโยชน หรอเกดโทษตอตววยรนเอง หรอตอสงคม พรพมล เจยมนาคนทร กลาววา กจกรรมบนเทงทวยรนเลอกปฏบตนน เกดขนจากเหตผลเพยงขอเดยว นนคอเพอใหรางกายผอนคลายความตงเครยด และความกดดนทเกดขนในโรงเรยน หรอจากงานทไดรบมอบหมายจากทางบาน กจกรรมนนทนาการตางๆ ทวยรนสนใจ มกจะเกยวของกบความถนดของตววยรนเอง ซงกจกรรมเหลานมประโยชนตอพฒนาการทง ๔ ดานของวยรน อนไดแก ทางรางกาย อารมณ สงคมและสตปญญา การท างานพเศษหรอการท ากจกรรมนนทนาการของวยรนอาจเกดผลกระทบตอการเรยน หรอเกดผลเสยตอตวของวยรนเองได หากวยรนไมรจกการจดสรรเวลาทเหมาะสม หรอมการเขาไปยงเกยวกบยาเสพตด สงผดกฎหมาย หรอคบเพอนทไมด ซงจะท าใหเกดปญหาสงคมตางๆ ตามมาดงทปรากฏเปนขาวบอยครง

การท าบญตกบาตร เปนการท าบญทชาวพทธทวไปรจกและปฏบตมากกวาการท าบญประเภทอนๆ การตกบาตรนน ยงถอวาเปนการท าบญประจ าวนของชาวพทธ และชาวพทธไทยเชอวา การออกบณฑบาตของพระสงฆเปนการชวยโปรดสตวทอยในอบายภม เชน เปรตวสย ใหไดรบสวนบญ ดวยเหตผลทางจรยธรรม การท าบญตกบาตรจะสมบรณไดตองมองคประกอบทส าคญคอ ๑) ตองเตรยมใจใหพรอม มเจตนาใหบรสทธทง ๓ ขณะ คอ กอนถวาย ตงใจเสยสละอยางแทจรง ขณะถวาย กมใจเลอมใส ถวายดวยความเคารพ หลงจากถวายแลว ตองยนดในทานของตวเองจตใจเบกบานเมอนกถงทานทตนเองไดถวายไปแลว การท าใจใหไดทง ๓ ขณะดงกลาวน นบวายากมาก เพราะมเหตปจจยหลายอยางทอาจท าใหจตใจของเราเศราหมองในขณะใดขณะหนงได ๒) ผรบ คอ พระภกษ

๘๕

สามเณร เปนผส ารวมระวง มขอวตรปฏบตทดงามตามพระธรรมวนย ใฝศกษาเลาเรยน ๓) สงของทถวาย จะตองไดมาดวยวธทสจรต ไมเบยดเบยนผอนท าใหเขาไดรบความเดอดรอน และทส าคญคอสงนนตองเหมาะสมแกพระภกษสามเณรดวย

การทจะเสรมสรางพฤตกรรมการท าบญตกบาตร นน ควรปลกฝงใหวยรนเขาวดท าบญตงแตเดก เพอใหเกดความรกและศรทธาในพระพทธศาสนา โรงเรยนควรมกจกรรมทตกบาตในวนพระและวนส าคญทางศาสนา เพอทครและนกเรยนจะไดท าบญและเปนแบบอยางใหกบวยรน ในการท าบญตกบาตร วนส าคญทางศาสนากมกจะพากนไปท าบญตกบาตรทวด แตบางคราว เชน ในเทศกาลปใหม และตรษสงกรานต จะมการชมนมตามททก าหนดไว เชน ในโรงเรยน สถาบน หรอในบรเวณใดบรเวณหนงแลวแตจะนดหมายกน นอกจากน ยงมการตกบาตรทมชอเฉพาะอก เชน ตกบาตรเทโว ตกบาตรขาวสาร ตกบาตรดอกไมธปเทยน พระสงฆควรทจะใหความรเกยวกบการท าบญตกบาตร การถวายสงฆทานเพอใหเกดความเขาใจรวมกน

บทท ๕

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจย เรอง “พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย” มวตถประสงค คอ ๑) เพอศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา ๒) เพอศกษาระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย และ ๓) เพอหาแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ซงมขนตอน คอ (๑) ก าหนดประเดนในการคนควาใหสอดคลองกบวตถประสงคของการวจยและปญหาการวจยทตองการทราบ (๒) ก าหนดฐานขอมลทใชในการศกษา อนประกอบดวยฐานขอมลทไดจากแหลงปฐมภม (Primary Source) คอ คมภรพระไตรปฎก อรรถกถาหรอฎกา ชนรองลงมา และแหลงขอมลทตยภม (Secondary Source) ไดแก หนงสอเอกสาร บทความวทยานพนธและสารบรรณอนๆ ทเกยวของ (๓) สงเคราะหขอมล โดยการลดทอนขอมล เลอกหาจดทเกยวของกบตวแปรทตองการศกษาเทานน ตรวจสอบขอมลใหมความถกตอง จากขอมลทไดมาจากแหลงตางๆ ซงจะด าเนนการ เกบรวบรวมขอมลในประเดนเดยวกน แลวน ามาวเคราะหขอมลเพอใหไดมาซงองคความรใหมจากการกลนกรองจดระบบขอมล ดวยการจ าแนก และแปลความโดยวเคราะหผล ตามวตถประสงคของการวจยเปนส าคญ เพอใหไดปจจยทสงเสรมความผาสกทางจตวญญาณและแนวทางเสรมสรางความผาสกทางจตวญญาณของผสงอายตามหลกพทธจตวทยาในจงหวดบรรมย โดยในการวจยครงน ผวจยไดออกแบบดวยวธวจยแบบผสมวธ (Mixed Methods Research) คอ วธการวจยเชงปรมาณและวจยเชงคณภาพ และไดก าหนดระยะการศกษาเปน ๓ ระยะ สรปผลการวจย ดงน ๕.๑ สรปผลการวจย การศกษาวจยเรองพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย สรปผลตามวตถประสงค ดงน

๑. ศกษาแนวคดทฤษฎการท าบญตกบาตรในพระพทธศาสนา การท าบญตกบาตร เปนการท าบญทชาวพทธทวไปรจกและปฏบตมากกวาการท าบญ

ประเภทอนๆ การตกบาตรนน ยงถอวาเปนการท าบญประจ าวนของชาวพทธ และชาวพทธไทยเชอวา การออกบณฑบาตของพระสงฆเปนการชวยโปรดสตวทอยในอบายภม เชน เปรตวสย ใหไดรบสวนบญ ดวยเหตผลทางจรยธรรม ในการท าบญตกบาตรนน พอสรปได คอ ๑) เปนการสงสมบญในแตละวน เพราะการสงสมเปนเหตน าความสขมาให ๒) เปนการเรมตนวนใหมดวยการท าบญท าใหจตใจแจมใส เพอใหมก าลงใจทเขมแขง เพราะผทไมมบญ เกอหนนอยในใจ ยอมพายแพตอบาปไดงาย ๓) เปนการท าท พงคอบญใหแกตนเองในอนาคต ๔) เปนการชวยรกษาพทธประเพณ เพราะพระพทธเจาทงหลายในอดต และทจะมาตรสรในอนาคต ดวนแตด ารงพระชนมชพดวยอาหารบณฑบาต ๕) เปนการชวยสบทอดพระพทธศาสนา เพราะพระสงฆเปนผศกษา ปฏบตพระธรรมวนย

๘๗

แลวน ามาสงสอนใหประชาชน ไดรบรสแหงพระธรรมดวย อกทงยงด ารงตนเปนตวอยางดานความประพฤต ดงามของสงคม ฉะนน ชาวพทธควรท าบญตกบาตรเปนประจ าทกวน เพอเปนการสงสมบญใหแกตนเองทจะตองน าไป ดจเสบยงเดนทาง ในการทองเทยวเวยนเ กดและเวยนตายอยใน วฏฏสงสาร อนไมปรากฏเบองตนและทสด และบญทสงสมไวน จะชวยเกอกลใหพนจากทกขทงปวงได

การท าบญตกบาตรจะสมบรณไดตองมองคประกอบทส าคญ คอ ๑) ตองเตรยมใจใหพรอม ขอนถอวาส าคญมาก เพราะบญทแทจรงนนอยทใจของผถวาย ทานแนะน าใหรกษาเจตนาใหบรสทธทง ๓ ขณะ คอ กอนถวาย ตงใจเสยสละอยางแทจรง ขณะถวาย กม ใจเลอมใส ถวายดวยความเคารพ หลงจากถวายแลว ตองยนดในทานของตวเองจตใจเบกบานเมอนกถงทานทตนเองไดถวายไปแลว การท าใจใหไดทง ๓ ขณะดงกลาวน นบวายากมาก เพราะมเหตปจจยหลายอยางทอาจท าใหจตใจของเราเศราหมองในขณะใดขณะหนงได ๒) ผรบ คอ พระภกษสามเณร เปนผส ารวมระวง มขอวตรปฏบตทดงามตามพระธรรมวนย ใฝศกษาเลาเรยน พระพทธพจน ทรงจ า น ามาบอกกลาว สงสอนได และเปนผประพฤตปฏบตเพอบรรเทาราคะ โทสะ โมหะ จนสามารถละขาดไดอยางสนเชง ๓) สงของทถวาย จะตองไดมาดวยวธทสจรต ไมเบยดเบยนผอนใหเดอดรอน และทส าคญคอสงนนตองเหมาะสมแกพระภกษสามเณรดวย เมอองคประกอบ ๓ อยางขางตนบรบรณ สงทจะตองท ากอนตกบาตร คอ "การอธษฐาน" การอธษฐานนนบวาเปนสงทส าคญยง เพราะจะท าใหบญของเราหนกแนน กอใหเกดความเชอมนมากขน และยงท าใหเราทราบเปาหมายในการท าบญดวย นอกจากน การอธษฐานยงสามารถสรางพลงขนในจตใจใหมากขน เปนการสงสมก าลงแหงความบากบน อดทน เพอเปนพนฐานทส าคญ ใหเรากาวไปสสงทปรารถนาได การอธษฐานในขณะทบ าเพญบญนน ผลบญยอมหนนสงใหส าเรจตามทปรารถนาไว ถงแมจะขนอยกบเวลาและโอกาสบางกตาม แตความดทท าไวยอมไมเสยหายไปแนนอน ฉะนน กอนตกบาตร ควรอธษฐานโดยนงหรอยนกได แลวแตสถานทจะอ านวย ยกสงของทจะถวายขนเสมอหนาผาก แลวอธษฐานตามทตองการทชอบธรรม เปนภาษาใดกได จะวาในใจหรอออกเสยงเบา ๆ กได จากนน จงถวายอาหารบณฑบาตดวยความเคารพ ถามดอกไมธปเทยนใหถวายหลงจากทถวายอาหารบณฑบาตเสรจแลว ถาเปนสตรใหวางดอกไมธปเทยนไวบนฝาบาตร เมอพระปดบาตรแลว

๒. ศกษาระดบระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

การศกษาพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ผ วจยไดศกษา ๓ ดานคอ ดานความศรทธาในพระพทธศาสนา ดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตรและดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร ผลการศกษาพบวา ระดบระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวมอยในระดบมากโดยมคาสงสดคอดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร (คาเฉลย =๔.๒๕) รองลงมาคอดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตร (คาเฉลย = ๓.๙๗) และคาต าสดคอ ความศรทธาในพระพทธศาสนา (คาเฉลย = ๓.๕๔) เมอแยกเปนรายดานพบวา

๘๘

๑. ดานความศรทธาในพระพทธศาสนา วยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย พบวาความศรทธาในพระพทธศาสนาอยในระดบมาก (คาเฉลย = ๓.๕๔) เมอจ าแนกเปนรายดานจะเหนไดวาดานทมคาสงสดคอขาพเจาเชอวาพระสงฆจะท าใหขาพเจาไดใกลชดกบหลกค าสอนของพระพทธศาสนา (คาเฉลย = ๔.๔๓) รองลงมาคอขาพเจามความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ (คาเฉลย =๔.๓๕) ดานทมคาต าสดคอขาพเจามความศรทธาในพระพทธศาสนา (คาเฉลย = ๒.๓๔)

๒. ดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยอยในระดบมาก โดยดานทมคาสงสดคอขาพเจาเชอวาการตกบาตรชวยรกษาประเพณของชาวพทธ (คาเฉลย = ๔.๔๗) รองลงมาคอขาพเจาเหนวาการท าบญตกบาตรท าใหจตใจเบกบาน (คาเฉลย = ๔.๔๕) และคาต าสดคอ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรเปนการท าบญทท าใหไดไปสวรรค (คาเฉลย = ๓.๓๕)

๓. ดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยอยในระดบมาก โดยมคาสงสดคอเมอมโอกาสขาพเจามกจะชวนญาตมตรไปท าบญตกบาตรเสมอ (คาเฉลย = ๔.๕๘) รองลงมาคอขาพเจาจะเตรยมอาหารส าหรบตกบาตรอยางสขลกษณะ (คาเฉลย = ๔.๔๙) และคาต าสดคอ ขาพเจาจะท าบญตกบาตรอยางสม าเสมอ (คาเฉลย = ๓.๓๔)

๓. แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย มดงนคอ

๑)แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนาพบวาการใหความรโดยมพระสงฆซงเปนแกนน าในการเผยแผพระพทธศาสนาควรท างานในเชงรกคอการเขาไปสงสอนธรรมกบวยรนแบบบรณาการในโรงเรยนและชมชน

๒) แนวทางการเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนาพบวาการใหการศกษาอบรมในพระธรรมค าสอนของพระพทธศาสนา เช อมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา เกดจากทงปจจยภายในและภายนอก ไดแก ปจจยภายนอก คอสงแวดลอมภายนอก ทมอทธพลตอการด าเนนชวต เชน บคคลตาง ๆ รอบขาง ม พอแม ครอาจารย เพอน ตลอดจนบคคลอน ๆ เรยกวา ปรโตโฆสะ ทมสวนตอการพฒนาชวตของบคคล ตลอดจนถงสถาบนทางสงคม เชนสถาบนการศกษา มแหลงความรทด เปนตน ปจจยภายใน คอการคดตรตรองพจารณาใครครวญดวยตวเอง ในสงตาง ๆ เพอใหเขาใจตอปรากฏการณหรอสภาวะนนตามความเปนจรง การคดลกษณะนเรยกวา โยนโสมนสการ ไดแก การคดในใจแยบคาย คดเปนระบบและน ามาฝกฝนปฏบต

๓) แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระสงฆพบวาการสรางความตระหนกและปลกฝงใหวยรนมศรทธา มศล เชอกรรม มงกรรม มศรทธาโดยพระสงฆควรมวธการในการอบรมสงสอนและเขาถงวยรน มวธการสงสอนทหลากหลายโดยผานสอมลตมเดย ท าใหเกดประโยชนสงสดตอการเผยแผหลกธรรมค าสอน พระสงฆควรเผยแผพระพทธศาสนาในแบบเชงรกคอการใหบาน วด โรงเรยนมสวนเออตอกนคอทงบาน วด โรงเรยนมสวนสนบสนนซงกนและกน

๔) แนวทางเสรมสรางความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆพบวาการทจะท าใหวยรนเกดความเขาใจในวตรปฏบตนน ควรทจะใหคณะสงฆมมาตรการในการสอดสองดแลพฤตกรรม

๘๙

พระสงฆใหเปนไปตามพระธรรมวนยใหเปนระบบ ควรมการจดใหเรยนธรรมศกษาในโรงเรยนอยางเปนรปธรรม มการเสรมแรงในดานนอยางเปนรปธรรมและเชงประจกษ ควรมชองทางในการเผยแพรขาวสารดานทดของพระสงฆอยางทวถงและเปนระบบแบบแผนโดยความรวมมอของชมชน

๕) แนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตรพบวาบดา มารดาควรปลกฝงใหวยรนเขาวดท าบญตงแตเดก เพอใหเกดความรกและศรทธาในพระพทธศาสนา โรงเรยนควรมกจกรรมทตกบาตในวนพระและวนส าคญทางศาสนาเพอทครและนกเรยนจะไดท าบญและเปนแบบอยางใหกบวยรนในการท าบญตกบาตร วนส าคญทางศาสนากมกจะพากนไปท าบญตกบาตรทวด แตบางคราวเชนในเทศกาลปใหม และตรษสงกรานต จะมการชมนมตามททก าหนดไว เชน ในโรงเรยน ในสถาบน หรอในบรเวณใดบรเวณหนงแลวแตจะนดหมายกน นอกจากนยงมการตกบาตรทมชอเฉพาะอก เชน ตกบาตรเทโว ตกบาตรขาวสาร ตกบาตรดอกไมธปเทยน พระสงฆควรทจะใหความรเกยวกบการท าบญตกบาตร การถวายสงฆทานเพอใหเกดความเขาใจรวมกน

๕.๒ อภปรายผล

การท าบญตกบาตร เปนการท าบญทชาวพทธทวไปรจกและปฏบตมากกวาการท าบญประเภทอนๆ การตกบาตรนน ยงถอวาเปนการท าบญประจ าวนของชาวพทธ และชาวพทธไทยเชอวา การออกบณฑบาตของพระสงฆเปนการชวยโปรดสตวทอยในอบายภม เชน เปรตวสย ใหได รบสวนบญ ดวยเหตผลทางจรยธรรม การท าบญตกบาตรจะสมบรณไดตองมองคประกอบทส าคญคอ ๑) ตองเตรยมใจใหพรอม มเจตนาใหบรสทธทง ๓ ขณะ คอ กอนถวาย ตงใจเสยสละอยางแทจรง ขณะถวาย กมใจเลอมใส ถวายดวยความเคารพ หลงจากถวายแลว ตองยนดในทานของตวเองจตใจเบกบานเมอนกถงทานทตนเองไดถวายไปแลว การท าใจใหไดทง ๓ ขณะดงกลาวน นบวายากมาก เพราะมเหตปจจยหลายอยางทอาจท าใหจตใจของเราเศราหมองในขณะใดขณะหนงได ๒) ผรบ คอ พระภกษสามเณร เปนผส ารวมระวง มขอวตรปฏบตทดงามตามพระธรรมวนย ใฝศกษาเลาเรยน พระ ๓) สงของทถวาย จะตองไดมาดวยวธทสจรต ไมเบยดเบยนผอนใหเดอดรอน และทส าคญคอสงนนตองเหมาะสมแกพระภกษสามเณรดวย สอดคลองกบพระสรยนตทสสนโย (นอยสงวน) วจย เรองการศกษาว เคราะห บณฑบาตในฐานะเปนเครองมอหนนชวตและกศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา ผลการศกษาพบวา บณฑบาต หมายถง การตกลงแหงกอนขาว อาหารทใสลงในบาตรของพระสงฆ มความส าคญเปนอยางยง เพราะเปนวถในการด ารงชวตความเปนอยของพระสงฆ สามเณรนนขนอยกบอาหารบณฑบาต การบณฑบาตจงมความส าคญในฐานะเปนกรณยกจ คอ กจทพระภกษสามเณรพงกระท าเปนกจวตรประจ าวน เปนพทธวงศ คอ พระพทธเจาทงหลายในอดต ตางกมวถชวตทอาศยอาหารบณฑบาตจากผอนเลยงชพ เปนพทธกจ คอ กจทพระพทธเจาทรงปฏบตเปนประจ าทกวน เพอโปรดสรรพสตว เปนการเลยงชพทบรสทธส าหรบบรรพชต และการสมาทานบณฑบาตเปนวตร จดเปนธดงคทชวยขดเกลากเลสใหลดนอยลง บาตรเปนบรขารในปจจยส บาตรมกอนพทธกาลโดยใชผลน าเตา หรอเมลดมะมวงหมพานตขนาดใหญทแหง ดนเผากะโหลกผ เปนต น ของนกบวชสนยาส เพอใชรบอาหาร ทาวฆฏการมหาพรหมถวายบรขารตอพระพทธองค มบาตรอยดวยเปนใบแรกในพระพทธศาสนา วฒนธรรมในการบณฑบาตของพระสงฆ นน คอ การบณฑบาตทเปนกจวตรประจ าวนของพระสงฆ สามเณร จงเปนระเบยบประเพณทดงามของชาวพทธทตอนเชาตน

๙๐

ขนมาไดท าบญใหทานเปนวฒนธรรมทดงามอยางพทธ และวฒนธรรมของพระสงฆ สามเณร กอนออกบณฑบาตจะตองตรวจตราความเรยบรอย มความวา ภกษผเทยวบณฑบาต เมอจะเขาหมบาน พงนงหมใหเรยบรอย และปฏบตตนตามเสขยวตร คอ การนงหมใหไดปรมณฑลอยาน งผาแบบโจงกระเบน นงปลอยชายเหมอนงวงชาง เหมอนหางปลา นงปลอยชายสแฉก คลายยกกลบตาลตงรอย หากนงเปนเชนนน ทรงปรบอาบตทกกฎผทลวงละเมด มบทบญญตในสถานททไมใหเขาไปบณฑบาต เรยกวาท อโคจร ทเปนตองหามและกรยามารยาทจะตองส ารวมระวง เพอจะยงความศรทธาใหเลอมใสเกดแกอบาสก อบาสกา และเออเฟอตอพระวนย การรบอาหารบณฑบาตกรบแตพอด และพงส าเหนยกวา เราจกรบบณฑบาตดวยความเคารพ รบอาหารตามพทธานญาต และฉนอาหารดวยความเคารพ ไมดหมนด แคลนอาหารทรบมาจากญาตโยม เปนการฝกพฒนาตน บณฑบาตในฐานะเปนกศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา มจดมงหมายในการเผยแผอย ๓ ดาน คอ ๑) ดานอตตประโยชน ไดแกประโยชนตอภกษสามเณรเองม ๔ ประการ คอ (๑) เพอการด ารงชพ (๒) เพอพฒนากาย ใหแขงแรง และใหมกายสงบส ารวมมความสงางาม (๓) เพอพฒนาจต คอ เกอหนนพฒนาจตใหมสมาธ มสตสมปชญญะและมความสนโดษ (๔) เพอพฒนาปญญา คอ รคณคาอาหาร ละการสะสม และรจกปลอยวาง ๒) ดานปรตถประโยชน คอ ประโยชนทเกดขนแกผอน ม ๒ ประการ (๑) เพอแสดงธรรมโปรดชาวบาน เปนหนาทเปนการอนเคราะหชาวบานใหมความรในการด าเนนชวต (๒) เพอสงเสรมชาวบานบ าเพญบญ ใหทานลดความตระหน เพอความสขในปจจบน และกอบญเพมกศลในภพหนา ๓) ดานศาสนประโยชน ไดแก ประโยชนในทางศาสนาม ๒ ประการ คอ (๑) เพอสบทอดพระวนย โดยการประพฤต ปฏบตตามสกขาบทททรงบญญตเอาไว เพอความส ารวมและความผาสกของหมสงฆ (๒) เพอการเผยแผพระพทธศาสนา เพราะการบณฑบาตเปนการออกประกาศพระศาสนาทงทางตรงทางออม มโอกาสแสดงธรรมใหประชาชนละการท าชว ตงอยในความด ท าจตใหบรสทธผองใส๑ พระมหาวฒนา ปญญาทโป (ค าเคน) วจยเรอง ศกษาเรองการบรหารจดการปจจย ๔ ของพระสงฆทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา กลาวไววา การถอเทยวบณฑบาตเปนวตร มสวนชวยใหศลบรสทธไดงาย เพราะการเทยวบณฑบาตยอมไดอาหารทนบวาบรสทธ คอไมตองแสวงหาจากการประจบคฤหสถ หรอประกอบเดรจฉานวชาท านายทายทก ดดวง บอกใบ ท าการซอขาย เปนตน อกทงยงชวยใหไดสงเคราะหผคนทหวงบญกศลตามบานตางๆ ถงทอย เปนการเปดโอกาสใหคนทกคนมสทธท าบญไดเทาเทยมกน

ระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวมอยในระดบมากโดยมคาสงสด คอดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร (คาเฉลย =๔.๒๕) รองลงมาคอดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตร (คาเฉลย = ๓.๙๗) และคาต าสดคอ ความศรทธาในพระพทธศาสนา (คาเฉลย = ๓.๕๔) ทดานความศรทธาในพระพทธศาสนามคานอยเนองจากปจจบน

๑พระสรยนตทสสนโย (นอยสงวน) “การศกษาวเคราะห บณฑบาตในฐานะเปนเครองมอหนนชวตและ

กศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา ก.

๙๑

มขาวสารทเกยวกบการประพฤตปฏบตทเหมาะสม ดงนน ควรทจะไดรบการแกไขอยางเปนระบบ๒ มความสอดคลองกบ ศนกานต ศรมณและคณะ ไดศกษาปจจยทมความสมพนธตอพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆ และพฤตกรรมการถวายภตตาหารของประชาชนในเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร พบวา พฤตกรรมการถวายภตตาหารของประชาชนในเขตภาษเจรญ นน มการรบรประโยชนของอาหารทตกบาตร หรอถวายแดพระภกษสงฆของประชาชนอย ในระดบปานกลาง ทงโดยรวม และแยกรายดาน ไดแกดานอาหาร และดานเครองดม จากการวจยพบวา ปจจยดานการรบรประโยชนของอาหารทตกหรอถวายแดพระภกษสงฆของประชาชน ประเภทของอาหารทตกบาตร ทศนคตตอการท าบญ ระดบการศกษาของประชาชน , และอายของประชาชน (r =.๐๖๗) มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆในเขตภาษเจรญ ปจจยดงกลาวสามารถรวมท านายพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆ ไดรอยละ ๒๒.๘ ทงน พบวาปจจยทสามารถรวมอธบายไดอยางมนยส าคญทางสถต คอ การรบรประโยชนของอาหารทตกบาตรหรอถวายแดพระภกษสงฆของประชาชน, ประเภทของอาหารตกบาตร, การรบรอปสรรคของพระภกษสงฆ และการรบรประโยชนของการปฏบตของพระภกษสงฆ การวจยน มขอเสนอแนะใหเจาหนาทสาธารณสขและทกภาคสวนในชมชน ควรสงเสรมความรหรอจดโปรแกรมเกยวกบประโยชนของอาหารทตกบาตรหรอถวายแดพระภกษสงฆใหแกประชาชน และควรสงเสรมใหพระภกษสงฆมการรบรประโยชนของอาหารเพมขน๓

แนวทางการจะเสรมสรางพฤตกรรมการท าบญตกบาตรนนควรปลกฝงใหวยรนเขาวดท าบญตงแตเดก เพอใหเกดความรกและศรทธาในพระพทธศาสนา โรงเรยนควรมกจกรรมทตกบาตในวนพระและวนส าคญทางศาสนา เพอทครและนกเรยนจะไดท าบญ และเปนแบบอยางใหกบวยรนในการท าบญตกบาตร วนส าคญทางศาสนากมกจะพากนไปท าบญตกบาตรทวด แตบางคราว เชน ในเทศกาลปใหม และตรษสงกรานต จะมการชมนมตามททก าหนดไว เชน ในโรงเรยน ในสถาบน หรอในบรเวณใดบรเวณหนงแลวแตจะนดหมายกน นอกจากนยงมการตกบาตรทมชอเฉพาะอก เชน ตกบาตรเทโว ตกบาตรขาวสาร ตกบาตรดอกไมธปเทยน พระสงฆควรทจะใหความรเกยวกบการท าบญตกบาตร การถวายสงฆทานเพอใหเกดความเขาใจรวมกน ๕.๓ ขอเสนอแนะ

๕.๓.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย ๑.วยรนควรมการท ากจกรรมในการท าบญตกบาตรรวมกบครอบครวอยางสม าเสมอ ๒.พระสงฆควรมการสงเสรมการท าบญตกบาตรของวยรนดวยการขอความรวมมอกบ

สถานศกษา ชมชน โดยการท ากจกรรมวยรน วยใสรวมใจใสบาตร

๒พระมหาวฒนา ปญญาทโป (ค าเคน), “ ศกษาเรองการบรหารปจจย ๔ ของพระสงฆทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาพระพทธศาสนา , บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๗๙.

๓ศนกานต ศรมณและคณะ, “ปจจยทมความสมพนธตอพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆและพฤตกรรมการถวายภตตาหารของประชาชนในเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร”, รายงานวจย, (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, ๒๕๕๖), หนา ก – ข.

๙๒

๓. เทศบาลควรก าหนดนโยบายในการสงเสรมการท าบญตกบาตรวนพระรวมกบชมชน ๕.๓.๒ ขอเสนอแนะเชงปฏบตการ

ความศรทธาในพระพทธศาสนาของวยรนเทศบาลจงหวดบรรมย อยในระดบปานกลางจงมขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช คอ พระสงฆและโรงเรยนควรมสวนรวมอยางเปนระบบในการปลกฝงความศรทธาในพระพทธศาสนาแกวยรนในจงหวดบรรมย

แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย คอพระสงฆควรสรางความตระหนกและปลกฝงใหวยรนมศรทธา มศล เชอกรรม มงกรรม โดยพระสงฆควรมการอบรมสงสอนและเขาถงวยรนหลายวธการ โดยผานสอมลตมเดยท าใหเกดประโยชนสงสดตอการเผยแผหลกธรรมค าสอน พระสงฆควรเผยแผพระพทธศาสนาในแบบเชงรก คอการใหบาน วด โรงเรยนมสวนเออตอกน คอ ทงบาน วด และโรงเรยนมสวนสนบสนนกน ๕.๓.๓ ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป ๑. เปรยบเทยบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยทมตวแปรตางกน ๒. ความสมพนธพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยทมตวแปรตางกน ๓. ปจจยทสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

บรรณานกรม ๑. ภาษาไทย :

ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. ข. ขอมลทตยภม (๑) หนงสอ :

กรมพระจนทบรนฤนาท.ปทานกรมบาล-ไทย-องกฤษ-สนสกฤต. กรงเทพมหานคร:มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

กระทรวงศกษาธการ. ชดการศกษาดวยตนเอง: การแนะแนวกบการศกษาขนพนฐาน ฉบบท ๒ ครสถานศกษาขนพนฐานกบการแนะแนว. กรงเทพมหานคร: องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ, ๒๕๔๖.

จ านงค ทองประเสรฐ.พระพทธศาสนากบสงคมและการเมอง.พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: บรษทตนออแกรมมจ ากด, ๒๕๓๙. ชตระ ระบอบ และคณะ.ระเบยบวธวจย. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลย ธรกจบณฑต ,

๒๕๕๒. ธ. ธรรมศร (นามแฝง). อานสงค ๑๐๘ กณฑ. กรงเทพมหานคร: เลยงเซยงจงเจรญ,มปป.. ธนต อยโพธ.อานภาพประปรตต, พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๓๗. ธรรมสภา.อสตมหาเถระสาวก. กรงเทพมหานคร: พมพทสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๑. บญชม ศรสะอาด.การวจยเบองตน. พมพครงท ๗. กรงเทพมหานคร: สวรยาสาสน, ๒๕๔๕. ประยทธ หลงสมบญ.พจนานกรมมคธ – ไทย. กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ,มปป.. ประยร ดษฐานพงศ.พ.ต.อ..ท าบญอยางไรจงจะไดบญ.กรงเทพมหานคร: ไพลน, ๒๕๔๗. ปน มทกนต.พ.อ..ประมวลศพท ๖ ทาง. กรงเทพมหานคร: บรษท สารมวลชน, ๒๕๓๔. ______.มงคลชวต, (กรงเทพมหานคร: คลงวทยา, ๒๕๐๒), หนา ๑๖๙. ______.ประมวลศพท ๖ ศาสนา.พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: บรษทสารมวลชนจ ากด,

๒๕๓๔.

พระเทพสทธกว (พจตร ฐตวณโณ).โทษของกาม. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ ชวนพมพ, ๒๕๔๐. พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข).บญยงกวาบญ. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๓. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ) . พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชด ค าวด .

กรงเทพมหานคร: โรงพมพเลยงเชยง,๒๕๔๘. พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธเถร). มงคล ๓๘ ประการ. พมพครงท ๙.กรงเทพมหานคร:

ส านกพมพสมปชญญะ, ๒๕๔๘.

๙๔

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) .สอนนาค – สอนฑตชวตพระ ชวตชาวพทธ . พมพครงท ๒.กรงเทพมหานคร : พมพทบรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๔๒.

______.พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท.พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาจฬาลงกรณร าชวทยาลย, ๒๕๔๐.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต).พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๑๘.กรงเทพมหานคร: เพมทรพยการพมพ, ๒๕๕๓.

______.พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท (ช าระเพมเตม ชวงท ๑/เสรม). พมพครงท ๑๔.กรงเทพมหานคร : ธนธชการพมพ, ๒๕๕๓.

______.พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท.พมพครงท๑๒. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑.

พระราชญาณวสฐ และคณะ. รวบรวมและเรยบเรยง.“คมอการศกษาสมมาปฏบตไตรสกขา”.พมพครงท ๕. นครปฐม: พมพท บรษท เพชรเกษม พรนตง กรป จ ากด นครปฐม, ๒๕๕๓.

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต).พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท .พมพครงท ๓.กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๘.

พทธทาสภกข. ค าสอนส าหรบผบวชใหม. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพธรรมสภา , ๒๕๔๓.ราชบณฑตยสถาน.พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒.กรงเทพมหานคร: นานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖.

วศน อนทสระ.สาระส าคญแหงมงคล ๓๘. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพบรรณาคาร, ๒๕๓๐. วเชยร มผลกจ สรย มผลกจ รวบรวมและเรยบเรยง . พระพทธกจ ๔๕ พรรษา. กรงเทพมหานคร:

บรษทคอมฟอรม จ ากด, ๒๕๔๓. ศรเรอน แกวกงวาน.จตวทยาพฒนาการชวตทกชวงวย.พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๕. สชา จนทรเอม.จตวทยาทวไป. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพไทยวฒนาพานช, ๒๕๔๐. สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน).บญเปนหลกใหญของโลก. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและ

สถาบนบนลอธรรม, ๒๕๔๓. สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร).มงคลยอดชวต ฉบบสมบรณ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ

ธรรมสภา, ๒๕๓๙. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. สารานกรมพระพทธศาสนาประมวลจากพระ

นพนธ. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๙. สมทรง ปญญฤทธ. มารยาทชาวพทธ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๓๙. สมพร เจรญพงศ. พจนานกรมไทยฉบบพสดาร. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภาและสถาบนบนลอ

ธรรม,๒๕๔๘. สชา จนทนเอม และสรางค จนทนเอม.จตวทยาในหองเรยน. กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร , ๒๕๒๑. สชพ ปญญานภาพ.พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร: มหามกฏ

ราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

๙๕

______.พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา ไทย -องกฤษ องกฤษ -ไทย . พมพคร งท ๘ .กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

สทธวงศ พงศไพบลย.พทธศาสน.พมพครงท ๒.กรงเทพมหานคร: ส านกพมพไทยวฒนา พานช , ๒๕๑๙. เสถยร โกเศศ.ชวตชาวไทยสมยกอน. กรงเทพมหานคร: ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๑๐. หลวงเทพดรณานศษฏ (ทว ธรมธช).ธาตปปทปกา. พมพครงท ๔.กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาม

กฏราชวทยาลย, ๒๕๑๘.

(๒) วทยานพนธ/รายงานวจย ธรนนทวรรณศร และสมบต ประทกษกลวงศา. การพฒนาสมพนธภาพวยรน และผสงอายใน

ครอบครวของชมชน โพรงมะเดอ.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท. ปท ๘. ฉบบท ๑.มกราคม-มนาคม ๒๕๕๙.

นภาพร สงขกระแส. ผลการเตรยมมารดาเรองเพศศกษาตอความร เจตคต และการสอนเพศศกษาบตรสาวว ยร นตอนตน . วทยานพนธปรญญามหาบณฑต . บณฑตวทยาล ย : มหาวทยาลยเชยงใหม ๒๕๔๖.

พระครโพธชยธรรม (บปผาสงข). “การศกษาเปรยบเทยบการใหทานสมยพทธกาลกบการใหทานของชาวต าบลนาเลง อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต.บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕.

พระมหาเอกนรนทร เอกนโร. “การศกษาเชงวเคราะหเรองบญในพทธปรชญาเถรวาทและปรชญาครสตนกายโรมนคาทอลก”.วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖.

พระมหาภาสกร คณตตโร. “การศกษาวเคราะหเรองบญในพระพทธศาสนา”วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

พระมหาวฒนา ปญญาทโป (ค าเคน). “ ศกษาเรองการบรหารปจจย ๔ ของพระสงฆทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา”.วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาพระพทธศาสนา. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒.

พระมหาสมชาย สรจนโท (หาชานนท)”พทธธรรมเพอการพฒนาคณภาพชวตตามแนวทางของพระเทพวรคณ (สมาน มเสโธ)”.วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗.

พระวจตร ฐานตตโร (เกดไผลอม). “วเคราะหการใชบรขารของพระภกษในพระพทธศาสนา”.วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑.

พระสรยนตทสสนโย (นอยสงวน). “การศกษาวเคราะหบณฑบาตในฐานะเปนเครองมอหนนชวตและ กศโลบายในการเผยแผพระพทธศาสนา”.วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑต วทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

๙๖

พรธร บณยรตพนธ และคณะ. “โครงการจดท าขอเสนอแนะเชงนโยบายการลดผลกระทบทางสงคมจากสถานการณสรากบเยาวชนไทยในอนาคต กรณศกษาจงหวดพษณโลก”. รายงานฉบบสมบรณ.ศนยวจยปญหาสรา ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.), ๒๕๕๕, .

ศนกานต ศรมณและคณะ. “ปจจยทมความสมพนธตอพฤตกรรมการบรโภคของพระภกษสงฆและพฤตกรรมการถวายภตตาหารของประชาชนในเขตภาษเจรญ กรงเทพมหานคร”.รายงานวจย.ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, ๒๕๕๖.

ศศวรรณ ก าลงเสรมสน. “พทธกระบวนทศนในการด าเนนชวตยคบรโภคนยม”. วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย: วทยาลยมหาจฬาลงกรณาราชวทยาลย,๒๕๕๐.

สภาพ ฤทธบ ารง. “ภาวะผน าเชงสรางสรรคของผบรหารสถานศกษาทสงผลตอความมประสทธผลของโรงเรยน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษาเขต ๓๐”.วทยานพนธปรญญา ครศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๕๖.

(๓) ออนไลน

พนม เกตมาน. พฒนาการวยรน. สาขาวชาจตเวชเดกและวยรน ภาควชาจตเวชศาสตร คณะแ พ ท ย ศ า ส ต ร ศ ร ร า ช พ ย า บ า ล . ๒ ๕ ๕ ๐ [ อ อ น ไ ล น ] . แ ห ล ง ท ม า :http://www.psyclin.co.th/new_page_57.htm, [๑๐ มกราคม ๒๕๕๘].

วกพเดย. อ าเภอเมองจงหวดบรรมย. แหลงทมา (ออนไลน) : https://th.wikipedia.org (๒๐ กรกฎาคม ๒๕๕๙).

(๔) หนงสอภาษาองกฤษ

Blair ;&Jones.Psychology of Adolescence for Teacher. New York: Mc Millin Company, 1964. Crow. Lester Donald.Education in The Secondary School. New York: America. ,1961. Hall.Psychology of adolescence. New York: Holt, Rinchit and Winston , 1964. Herlock.E.B..Adolescence Development. New York: Mc Graw– Hill Kogakuka Company, 1973.

ภาคผนวก

๙๘

ภาคผนวก ก.

เครองมอทใชในการวจย

๙๙

แบบสอบถามเพอการวจยเรอง พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ค าชแจงแบบสอบถามนมวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยแบบสอบถามชดนแบงออกเปน ๓ ตอน ดงตอไปน ตอนท ๑ ขอมลสถานภาพทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท ๒ พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ตอนท ๓ เปนขอคดเหนหรอขอเสนอแนะพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยเปนค าถามปลายเปด (Open ended) ผวจย ขอความรวมมอจากทานไดโปรดตอบแบบสอบถามทกขอตามความเปนจรง ค าตอบของทานจะเกบไวเปนความลบ โดยจะใชประโยชนตอการวจยเทานน ขอขอบพระคณเปนอยางสงมา ณ โอกาสน

๑๐๐

ตอนท ๑ ขอมลสถานภาพทวไปของผตอบแบบสอบถาม ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย ลงใน หนาขอความทตรงกบสภาพทเปนจรงของทาน ๑. เพศ ชาย หญง ๒. อาย ……………… ป ๓. ระดบผลการเรยน คะแนนเฉลยสะสมต ากวา ๒.๐๐ คะแนนเฉลยสะสมอยระหวาง ๒.๐๐ – ๒.๙๙ คะแนนเฉลยสะสมสงกวา ๓.๐๐ ๔. จ านวนพนองในครอบครวรวมทงตวเรา ๑ คน ๒ คน ๓ คน มากกวา ๓ คน ๕. ปจจบนอาศยอยกบ บดา – มารดา ป – ยา ตา – ยาย ป – ยา ตา – ยาย อยหอพก ๖. รายไดครอบครว (ตอเดอน) .................................................................. ๗. การเขารวมกจกรรมทางศาสนา ไมเคยเลยในชวง ๑ ปทผานมา บางเดอนหรอทกวนส าคญทางศาสนา นอยกวา ๔ ครงตอเดอน มากกวา ๔ ครงตอเดอน หรอทกวนพระ

๑๐๑

ตอนท ๒ พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ค าชแจง แบบสอบถามเพอการศกษาน จดท าขนโดยมวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยลกษณะแบบสอบถามเปนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) ๕ ระดบ คอ มากทสด มาก ปานกลาง นอย และนอยทสด ขอใหพจารณาวา พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมยอยในระดบใด โปรดท าเครองหมาย ลงในชองระดบการความคดเหนทเปนจรงและตรงกบความคดเหนของทาน โดยมเกณฑในการพจารณาดงน ๕ หมายถง มความคดเหนในระดบ มากทสด ๔ หมายถง มความคดเหนในระดบ มาก ๓ หมายถง มความคดเหนในระดบ ปานกลาง

๒ หมายถง มความคดเหนในระดบ นอย ๑ หมายถง มความคดเหนในระดบนอยทสด

ตวอยางการตอบแบบสอบถาม ขอ ท

ขอค าถาม

ระดบความคดเหน

มากท

สด(๕

มาก

ปานก

ลาง

นอย

นอยท

สด

๑ ขาพเจามความศรทธาในพระพทธศาสนา

จากตวอยางแสดงวา ขาพเจามความศรทธาในพระพทธศาสนาในระดบมาก

๑๐๒

ขอ ท

ขอค าถาม

ระดบความคดเหน

มากท

สด

มาก

ปานก

ลาง

นอย

นอยท

สด

๑

ดานความศรทธาในพระพทธศาสนา วยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ขาพเจามความศรทธาในพระพทธศาสนา

๒ ขาพเจามความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

๓ ขาพเจามความศรทธาในพระสงฆ

๔ ขาพเจามความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ

๕ ขาพเจาเชอในหลกค าสอนของพระพทธศาสนาทวาท าดไดด ท าชวไดชว

๖ ขาพเจาเชอวาการทานจะใหชวยใหสมหวงในสงทปรารถนา

๗ ขาพเจารสกมความโชคดทไดนบถอพระพทธศาสนา ๘ ขาพเจาเชอวาพระสงฆจะท าใหขาพเจาไดใกลชดกบหลกค าสอน

ของพระพทธศาสนา

๙ ขาพเจาเชอวาพระสงฆเปนเนอนาบญควรแกการถวายความเคารพ

๑๐ ขาพเจาเชอวาพระสงฆเปนผปฏบตดปฏบตชอบตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

๑

ดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรเปนการท าบญทท าใหไดไปสวรรค

๒ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรเปนการอทศสวนกศลแกญาตทลวงลบไปแลว

๓ ขาพเจาเชอวาการตกบาตรชวยรกษาประเพณของชาวพทธ

๔ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรจะท าใหขาพเจาพบกบความสข ๕ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรเปนการสบทอดพระศาสนา ๖ ขาพเจาการท าบญตกบาตรเปนการท าบญทไดกศลมาก ๗ ขาพเจาเชอวาการท าบญตกบาตรของพระสงฆเปนการชวยโปรด

สตว

๘ ขาพเหนวาการท าบญตกบาตรเปนการสงสมบญ ๙ ขาพเจาเหนวาการท าบญตกบาตรท าใหจตใจเบกบาน

๑๐ ขาพเจารสกมความสขเมอไดท าบญตกบาตร

๑๐๓

ขอ ท

ขอค าถาม

ระดบความคดเหน

มากท

สด

มาก

ปานก

ลาง

นอย

นอยท

สด

๑

ดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

ขาพเจาจะเตรยมอาหารส าหรบตกบาตรอยางถกสขลกษณะ

๒ ขาพเจาแตงกายสภาพเพอรอตกบาตรพระสงฆ ๓ ขาพเจาจะน าอาหารมารอตกบาตรอยางสม าเสมอ ๔ กอนทจะตกบาตรขาพเจาตงใจถวายดวยความศรทธา ๕ ขณะตกบาตรขาพเจามความส ารวม

๖ ขาพเจาท าบญตกบาตรดวยความเคารพในพระสงฆ ๗ เมอตกบาตรเสรจแลวขาพเจาแสดงความเคารพพระสงฆดวยการ

ไหว

๘ ขาพเจาท าบญตกบาตรอยางสม าเสมอ ๙ เมอมโอกาสขาพเจามกชวนญาตมตรไปท าบญตกบาตรเสมอ

๑๐ ขาพเจาท าบญตกบาตรเพราะเหนวาการท าบญตกบาตรเปนการกระท าความด

ตอนท ๓ ขอคดเหนหรอขอเสนอแนะเพมเตมเกยวกบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย ...............…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………............................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ภาคผนวก ข การตรวจสอบคณภาพเครองมอโดยการตรวจสอบคาความเชอมน

๑๐๕

การตรวจสอบคณภาพเครองมอโดยการตรวจสอบคาความเชอมน (Reliability) ของแบบสอบถาม

การตรวจสอบความเทยง (Reliability) ของแบบสอบถาม ผวจยน าแบบสอบถามทมความตรงมาปรบปรงแกไข ตามทอาจารยทปรกษาและผเชยวชาญ ไดเสนอไปแลวนน ไปทดลองใช (Try Out) กบวยรนทไมใชกลมตวอยาง จ านวน ๓๐ คน เพอหาคาความเทยง โดยใชสตรคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach) ดงตารางตอไปน แสดงคาความเทยงของแบบสอบถามการวจย

แบบสอบถามการวจย คาความเทยง

ดานความศรทธาในพระพทธศาสนา .๘๗ ดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตร .๘๙ ดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร .๙๐ รวม .๘๙ จากตาราง พบวา คาสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach) ของแบบสอบถามกลมทดลองใชมคามากกวา ๐.๗๐ แสดงวาแบบสอบถามมความเชอมนคอนขางสง

การตรวจสอบความเทยง (Reliability) ของแบบสอบถามภายหลงจากน าแบบสอบถามไปใชกบกลมตวอยาง

แบบสอบถามการวจย คาความเทยง

ดานความศรทธาในพระพทธศาสนา .๘๗ ดานความเชอเกยวกบการท าบญตกบาตร .๘๙ ดานพฤตกรรมการท าบญตกบาตร .๘๕ รวม .๘๙

ภาคผนวก ค

รายชอผตรวจสอบเครองมอและผทรงคณวฒในการสนทนกลม

๑๐๕

รายชอผตรวจสอบเครองมอวจย

ผเชยวชาญเครองมอจ านวน ๕ ทานคอ ๑. พระครสนทรวรบณฑต, ดร. อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอน

พระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว ๒. ดร.ธนนตชย พฒนะสงห อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอน

พระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว ๓. พระมหาอภสทธ วรโย, ปธ.๙ อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการ

สอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว ๔. อาจารยสทธวทย วลยรด , ปธ.๙ อาจารยประจ าหลกสตรสาขาวชาการสอน

ภาษาองกฤษ ๕. ดร.วรตน ภทองเงน ผเชยวชาญดานพระพทธศาสนาอาจารยประจ าหลกสตรสาขาวชา

การสอนภาษาองกฤษ

๑๐๖

รายชอผทรงคณวฒในการสนทนากลม ผทรงคณวฒ ๖ รป/คน คอ

๑. พระครสนทรวรบณฑต, ดร. อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว

๒. ดร. ธนนตชย พฒนะสงห อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว

๓. พระมหาอภสทธ วรโย, ป.ธ.๙ อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว

๔. อาจารยสทธวทย วลยรด, ป.ธ.๙ อาจารยประจ าหลกสตรสาขาวชาการสอนภาษาองกฤษ

๕. ดร.วรตน ภทองเงน ผเชยวชาญดานพระพทธศาสนาอาจารยประจ าหลกสตรสาขาวชาการสอนภาษาองกฤษ

๖. อาจารยโฆษต คมทว อาจารยประจ าและรบผดชอบหลกสตรสาขาวชาการสอนพระพทธศาสนาและจตวทยาแนะแนว

ภาคผนวก ง

แบบบนทกการสนทนากลม

๑๐๘

ประเดนการสนทนากลมผทรงคณวฒ

แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย เพอตอบ

ค าถามวตถประสงคขอ ๓ เพอน าเสนอแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยใชวธการสนทนากลม (Focus Group Discussion) โดยน าระดบพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย มเฉลยนอยสด คอ ความศรทธาในพระพทธศาสนา วยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย มคาเฉลย ๓.๕๔ อยในระดบปานกลาง ผวจย จงไดท าการสนทนากลม (Focus Group Discussion) เพอหาแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โดยรวม ๕ ประเดน คอ

๑. แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนา ๒. แนวทางเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา ๓. แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระสงฆ ๔. แนวทางเสรมสรางความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ ๕. แนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตร

โดยมผทรงคณวฒ ๖ รป/คนคอ ๑. พระครสนทรวรบณฑต, ดร. ผเชยวชาญดานจตวทยา ๒. อาจารยธนนตชย พฒนะสงห ผเชยวชาญดานจตวทยา ๓. พระมหาอภสทธ วรโย, ป.ธ.๙ ผเชยวชาญดานพระพทธศาสนา ๔. อาจารยสทธวทย วลยรด,ป.ธ.๙ ผเชยวชาญดานพระพทธศาสนา ๕. ดร.วรตน ภทองเงน ผเชยวชาญดานพระพทธศาสนา ๖. อาจารยโฆษต คมทว ผเชยวชาญดานพระพทธศาสนา

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล คอ ประเดนทใชในการสนทนากลมเกยวกบแนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย และวเคราะหขอมลดวยการวเคราะหเนอหาและการสรางสรปแบบอปนย

เอกสารประกอบการสนทนากลม (Focus Group Discussion)

พฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย

๑๐๙

บนทกการสนทนากลม ประเดนท ๑ แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระพทธศาสนา ............................................................................................................................. ................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................................... ......................... ................................................................................................................................ ................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................... ..................................... ................................................................................................................................. ......................................... ......................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ..................................... .......................................................................................... ................................................................................ ประเดนท ๒ แนวทางเสรมสรางความเชอมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา ......................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................... .................................................

๑๑๐

............................................................................................................................. .................................................

........................................................................... ...........................................................

............................................................................................................................. .............................................

ประเดนท ๓ แนวทางเสรมสรางความศรทธาในพระสงฆ ............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................ ......... ประเดนท ๔ แนวทางเสรมสรางความเขาใจในวตรปฏบตของพระสงฆ ............................................................................................................................. ......................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. ......... ประเดนท ๕ แนวทางเสรมสรางความเขาใจในการท าบญตกบาตร .................................................................................................................................................... ................................................................................................................................... .....................................................................

๑๑๑

............................................................................................................................. .................................................

.......................................................................................................................................... ....................................

............................................................................................... ...............................................................................

............................................................................................................................. .................................................

............................................................................................................................. ................................................ หมายเหต

๑. แนวทางสงเสรมพฤตกรรมการท าบญตกบาตรของวยรนในเขตเทศบาลจงหวดบรรมย โปรดพจารณาแนวทางดงกลาวอกครงหนง ใน ๔ ประเดนดงตอไปน

๑.๑ ความชดเจนครอบคลม ๑.๒ ความเหมาะสมและเปนไปไดในการด าเนนงานจรง ๑.๓ สงทควรเพมเตม ๑.๔ ขอเสนอแนะเพอการปรบปรงแกไข

๒. ปฏบตเชนเดยวกนกบขอ ๑ จนครบทง ๕ ดาน

ภาคผนวก จ

หนงสอขอความอนเคราะหเปนผเชยวชาญและผทรงคณวฒ

๑๑๓

๑๑๔

๑๑๕

๑๑๖

๑๑๗

๑๑๘

๑๑๙

๑๒๐

๑๒๑

๑๒๒

๑๒๓

๑๒๔

๑๒๕

ประวตผวจย ชอ-สกล : นางสาวบญรตน อตสาห วน เดอน ปเกด : วนองคารท ๖ เดอน กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๑๖ ภมล าเนา : บานเลขท ๗๑ หมท ๓ บานมวงนอย ต าบลสระขด

อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๓๒๑๙๐ ชอบดา : นายเขยว อตสาห ชอมารดา : นางสมบต อตสาห วฒการศกษา : ส าเรจชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานมวงนอย

ต าบลสระขด อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๓๒๑๙๐

: ส าเรจชนมธยมตน-ปลาย (ม. ๓- ม. ๖) ศนยการศกษาตามอธยาศย อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๓๒๑๙๐ : พธ.บ. (ครศาสตร) สาขาวชาการสอน พระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาลยสงฆบรรมย

หนาทการงาน : ปจจบนเปนเจาหนาทนกจดการงานทวไป วทยาลยสงฆบรรมย ต าบลเสมด อ าเภอเมอง จงหวดบรรมย ๓๑๐๐๐

ทอยปจจบน : บานเลขท ๗๑ หมท ๓ ต าบลสระขด อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๓๒๑๙๐ ปทเขาศกษา : พ.ศ. ๒๕๕๙ ปทส าเรจศกษา : ๑๖ มนาคม พ.ศ.๒๕๖๑