การศกษาความสมพนธไทยและญป นสมยอยธยา - รตนโกสนทร กอนสงครามโลกครงท 2 จากหลกฐานทางโบราณคด

โดย นางสาวศรเพญ วรปสส

การคนควาอสระนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร

ภาควชาโบราณคด บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2553 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

การศกษาความสมพนธไทยและญป นสมยอยธยา - รตนโกสนทร กอนสงครามโลกครงท 2 จากหลกฐานทางโบราณคด

โดย นางสาวศรเพญ วรปสส

การคนควาอสระนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร

ภาควชาโบราณคด บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2553 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

A STUDY ON THAI - NIPPON RELATIONSHIP DURING AYUTTHAYA – RATTANAKOSIN PERIODS PRIOR TO THE SECOND WORLD WAR FROM ARCHAEOLOGICAL

EVIDENCE

By Siripen Vorapassu

An Independent Study Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree MASTER OF ARTS

Department of Archaeology Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY 2010

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหการคนควาอสระเรอง “การศกษาความสมพนธไทยและญปนสมยอยธยา-รตนโกสนทร กอนสงครามโลกครงท 2 จากหลกฐานทางโบราณคด” เสนอโดย นางสาวศรเพญ วรปสส เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร

……........................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาการคนควาอสระ ผชวยศาสตราจารยมยร วระประเสรฐ คณะกรรมการตรวจสอบการคนควาอสระ .................................................... ประธานกรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.จรสสา คชาชวะ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ผชวยศาสตราจารยมยร วระประเสรฐ) ............/......................../..............

ง

49101219 : สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร ค าส าคญ : ความสมพนธไทย-ญปน/สมยกรงศรอยธยา/สมยรตนโกสนทร

ศรเพญ วรปสส : การศกษาความสมพนธไทยและญปนสมยอยธยา-รตนโกสนทร กอนสงครามโลกครงท 2 จากหลกฐานทางโบราณคด. อาจารยทปรกษาการคนควาอสระ : ผศ.มยร วระประเสรฐ. 89 หนา.

เอกสารฉบบน มจดมงหมายในการศกษา ความสมพนธไทยและญปนสมยอยธยา - รตนโกสนทร กอนสงครามโลกครงท 2 จากหลกฐานทางโบราณคด ทสามารถสรปไดถงพฒนาการความสมพนธระหวางไทยและญปน สมยอยธยา และรตนโกสนทร กอนสงครามโลกครงท 2 โดยการวเคราะหหลกฐานทางโบราณคด และหลกฐานประเภทเอกสาร ดงน

สมยอยธยา สนนษฐานวาความสมพนธระหวางไทย (อยธยา ) และญปนเรมตนจากความสมพนธแบบการคาบรรณาการ เชนเดยวกบความสมพนธระหวางไทยกบชาตอนๆใ นภมภาคเอเชยตะวนออก ไมวาจะเปน จน เกาหล หรอรวกว จนกระทงรชกาลของสมเดจพระนเรศวร กองทหารอาสาญปนไดเขามามบทบาทในการศก สงคราม กอนทความสมพนธระหวางสองอาณาจกรจะเจรญรงเรองสงสดในสมยของสมเดจพระเจาทรงธรรม ซงหมายถงความสมพนธทแนนแฟนนอกเหนอจากการเปนรฐคคา แบบบรรณาการ อยางไรกตามความสมพนธดงกลาวลดระดบลงเหลอเพยงคคาธรรมดา อยางชดเจนตงแตสมยสมเดจพระเจาปราสาททองเปนตนมา ส าหรบหลกฐานทางโบราณคด ประเภทวตถ ทสนบสนนขอสรปดงกลาว คอ เครองถวยฮเซน ซงเปนหลกฐานสวนใหญทมาจากการขดคน โดยสามารถก าหนดอายสมยได ราวพทธศตวรรษท 21-23

ตอมาสมยรตนโกสนทร ความสมพนธระหวางไทยและญปน ไดหยดชะงกลง จนกระทงมการรอฟนความสมพนธดงกลาวอกครง ดวย หนงสอปฏญาณวาดวยทางพระราชไมตรแลการคาข ายในระหวางประเทศสยามกบประเทศญปน ใน ป พ.ศ. 2430 (ค.ศ. 1887) ความสมพนธในชวงเวลาน แตกตางจากสมยอยธยา กลาวคอ ไทยด าเนนนโยบายกบประเทศญปน เทยบเทากบการเจรญสมพนธไมตรกบชาตตะวนตก เนองจากในเวลานน ญปนมความเจรญกาวหนาในหลากหลา ยดาน จนสามารถเทยบเคยงไดกบประเทศมหาอ านาจตะวนตก ทงทเพงมการปฏรปประเทศเพอรบวทยาการจากชาตตะวนตก เพยงไมกป ดงนนไทยจงมทปรกษา หรอผเชยวชาญจากญปนรวมกบชาวตะวนตก ทเขามาชวยพฒนาประเทศในดานตาง ๆ ส าหรบในดานของหลกฐานทา งโบราณคด ประเภทวตถ ในสมยนไมปรากฏชดเจนนก หากแตมเอกสารประเภทภาพถาย เกา หรอบนทกจากหนวยงานตาง ๆ ในขณะนน แสดงใหเหนลกษณะของความสมพนธไดเปนอยางด ภาควชาโบราณคด บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2553 ลายมอชอนกศกษา........................................ ลายมอชออาจารยทปรกษาการคนควาอสระ ........................................

จ

49101219 : MAJOR : HISTORICAL ARCHAEOLOGY KEY WORD : THAI-NIHON RELATIONSHIP, AYUTTHAYA-BANGKOK PRIOR TO THE

SECOND WORLD WAR SIRIPEN VORAPASSU : A STUDY ON THAI - NIPPON RELATIONSHIP DURING AYUTTHAYA - RATTANAKOSIN PERIODS PRIOR TO THE SECOND WORLD WAR FROM ARCHAEOLOGICAL EVIDENCE. INDEPENDENT STUDY ADVISOR : ASST.PROF.MAYURIE VERAPRESERT. 89 pp. The study can be summarized as the development of relations between Thailand and Japan, Ayutthaya and Rattanakosin. Before World War 2, the analysis of archaeological evidence document type. And the following types of objects. Ayutthaya period (beginning around the 20th century or 14th century), assume that the relationship between Thailand (Ayutthaya) and Japan, starting from the trade relationship is present As to the relationship between Thailand and other nations. In East Asia. Whether it is Chinese, Korean or Ryukyu until the reign of King Naresuan. Japanese troops have volunteered to play a role in the war. Before the relationship between the kingdom will prosper most in the reign of King Song Tham. This means the relationship outside of government partners, a tribute, however, these relationships reduce down to just plain parties. Clearly since King Prasat Thong onwards. Archaeological evidence for the object type that supports the conclusion that the signature Hizen wares. Most of the evidence from excavations The modern age can be determined. Around 21-23 century. Rattanakosin Period (around 2112-2480 BE) after the loss of Ayudhya (BE 2310) the relationship between Thailand and Japan. A breakdown in communications. Until the restore the relationship with the book again at the Declaration on the diplomatic relations after the trade between Siam and Japan in the year 2430 (AD 1887) the relationship during this period. Different from the Ayutthaya period. That is the policy of Thailand and Japan. Equivalent to develop friendly relations with western nations. Because at that time. Japan is making progress in many aspects. And comparable to Western countries. Just a few years. Therefore, the Thai consultant. Or experts from Japan with westerners. To help the developing countries in various fields In terms of types of objects in the archaeological evidence today does not appear clear. If a classified document, but old photos. Or notes from other agencies at that time. Demonstrate the nature of the relationship as well. Department of Archaeology Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2010

Student's signature ........................................ Independent Study Advisor's signature .......................................................

ฉ

กตตกรรมประกาศ เอกสารการคนควาอสระฉบบน เสรจสมบรณไดเนองมาจากความอนเคราะหจาก

หลายทาน ขอขอบคณ คณาจารยคณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากรทกทาน ทใหการศกษา

อบรมเปนอยางด มาโดยตลอด ขอขอบคณ ผชวยศาสตราจารยมยร วระประเสรฐ อาจารยผควบคมเ อกสารการคนควา

อสระ และอาจารยทปรกษา ทกรณาใหค าปรกษา ชแนะในทกขนตอน เปนอยางด ตลอดการศกษา ขอขอบคณ รนพ รนนอง คณะโบราณคดทกคน ส าหรบน าใจและความชวยเหลอ ทก

อยาง เสมอมา ขอโทษทไมสามารถเขยนชอทกๆคนลงไปได ขอบคณ เพอน ศษยเกาคณะโบราณคด รนท 45 ทก ๆ คน ทแสดงใหเหนถง

ประสบการณ ความทรงจ า และมตรภาพทมมากวา 10 ป ทมรวมกน ซงเปนก าลงส าคญทท าใหทกอยางผานพนไปไดดวยด 関ジャ二∞へ、皆さんは私の大切な人、大切な仲間、８人は私の力、夢は本当だか

らいつかまたね,心から、本当にありがとう、 ピーカーンへ、は任意の単語には、任意のものよりもしていると言って、僕は君を

愛して、ずっとありがとう。

ขอบคณ แม พอ และนองชาย ส าหรบความรก และแรงสนบสนนทกอยางในชวต ตลอดมาและตลอดไป

ช

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย ................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ .............................................................................................................. จ กตตกรรมประกาศ .................................................................................................................... ฉ สารบญตาราง ........................................................................................................................... ฌ สารบญภาพ .............................................................................................................................. ญ บทท

1 บทน า ............................................................................................................................ 1 ทมาและความส าคญของปญหา ............................................................................. 1 วตถประสงคของการศกษา.................................................................................... 6 ประโยชนของการศกษา ........................................................................................ 6 ขอบเขตของการศกษา ........................................................................................... 6 ขนตอนของการศกษา ............................................................................................ 7 วธการศกษา ........................................................................................................... 7 ขอจ ากดในการศกษา ............................................................................................. 7

2 หลกฐานประเภทเอกสารทเกยวของกบความสมพนธระหวางไทยและญปน ตงแต สมยกรงศรอยธยา - รตนโกสนทร ชวงกอนสงครามโลกครงท 2 ................................ 8

เอกสารในชวงกรงศรอยธยา พ.ศ. 1931 – 2310 (ค.ศ. 1388 - 1767) ...................... 8 เอกสารในชวง พ.ศ. 2430 - 2482 (ค.ศ. 1887 - กอน ค.ศ. 1939) .......................... 15 เอกสารอน ๆ ......................................................................................................... 27

3 หลกฐานประเภทโบราณวตถทเกยวของกบความสมพนธ ไทยและญปนตงแตสมย อยธยา - รตนโกสนทรชวงกอนสงครามโลกครงท 2 .................................................. 29

หลกฐานประเภทโบราณวตถ ................................................................................ 29 โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทจงหวดพระนครศรอยธยา ...................... 29 โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทจงหวดนครศรธรรมราช .......................... 48 โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทจงหวดลพบร.......................................... 50 โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทจงหวดพษณโลก .................................... 51 โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทกรงเทพมหานคร .................................... 52

ซ

บทท หนา หลกฐานประเภทโบราณวตถทไมทราบทมา ........................................................ 54 หลกฐานประเภทภาพถายเกา ................................................................................ 56

4 บทวเคราะห ................................................................................................................ 61 หลกฐานประเภทเอกสาร ....................................................................................... 61 หลกฐานประเภทโบราณวตถ ................................................................................ 64

5 บทสรป ....................................................................................................................... 78 ขอเสนอแนะส าหรบการศกษา .............................................................................. 84 บรรณานกรม ............................................................................................................................ 85

ประวตผวจย ............................................................................................................................. 89

ฌ

สารบญตาราง ตารางท หนา

1 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวงการตางประเทศในรชกาลพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว............................................................................... 19

2 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวงเกษตราธการในรชกาลพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว............................................................................... 20

3 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวงศกษาธการในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ........................................................................................................ 21

4 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวงนครบาลในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ........................................................................................................ 21

5 ตวอยางบนทกเอกสารเบดเตลดในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว 22 6 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวงการตางประเทศในรชกาลพระบาทสมเดจพระ

มงกฎเกลาเจาอยหว ....................................................................................... 22 7 ตวอยางบนทกเอกสารเบดเตลดในรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว . 23 8 ตวอยางบนทกเอกสารเบดเตลดในรชกาลพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ..... 23 9 แสดงการเปรยบเทยบรปแบบภาชนะดนเผาฮเซนทพบในประเทศไทย .................. 67

10 แสดงการเปรยบเทยบรปแบบดาบญปน หรอดาบซามไรทพบในประเทศไทย ........ 75

ญ

สารบญภาพ ภาพท หนา

1 พระราชสาสนท โยชกาวา โทชฮาร และอชอ โยเนะโอะ ระบไวในหนงสอ ความสมพนธไทย – ญปน 600 ป วา เปนพระราชสาสนของกษตรยอยธยา ทไดแปลเปนภาษาจนกอนถวายแกกษตรยแหงอาณาจกรรวกว .................... 10

2 แผนทกรงศรอยธยาในจดหมายเหตเดอ ลา ลแบร หมบานญปนตงอยรมแมน านอก เกาะเมอง ........................................................................................................ 14

3 หนงสอปฏญญาวาดวยทางพระราชไมตรแลการคาขายในระหวางประเทศสยาม กบประเทศญปน ........................................................................................... 16

4 บางสวนของหนงสอสญญาทางพระราชไมตรทางการคาขายแลการเดนเรอ ระหวางกรงสยามกบกรงญปน ฉบบภาษาไทย ............................................. 17

5 บางสวนของหนงสอสญญาทางพระราชไมตรทางการคาขายแลการเดนเรอใน ระหวางกรงสยามกบกรงญปน ...................................................................... 18

6 การท าสนธสญญาทางพระราชไมตรทางการคาขายแลการเดนเรอในระหวาง กรงสยามกบกรงญปน โดยนายอนางาค มนจโร (นงซาย) และสมเดจ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาเทววงศวโรปการ (นงขวา) เปนตวแทน แตละประเทศ ................................................................................................ 18

7 พระยาฤทธรงครณเฉท (ซาย) อครราชทตไทยคนแรก ประจ าประเทศญปน และ นายอนางาค มนจโร (ขวา) อครราชทตญปนคนแรกประจ าประเทศไทย...... 19

8 ขอความทลงโฆษณาการฉายภาพยนตร โดยคณะภาพยนตรญปนในหนงสอพมพบางกอกไทมส ฉบบวนท 1 ธนวาคม พ.ศ. 2447 ........................................... 25

9 รายงานขาวการฉายภาพยนตรญปนทงานวดเบญจมบพตร โดยคณะภาพยนตร ญปนในหนงสอพมพบางกอกไทมส ฉบบวนท 22 ธนวาคม พ.ศ. 2447 ....... 25

10 ใบปลวของโรงภาพยนตรญปน ภายหลงจากไดรบพระบรมราชานญาตใหใชตรา แผนดน และไดเปลยนโรงหนงญปนหลวง (Royal Japanese Cinematograph) .... 26

11 โฆษณาในหนงสอพมพบางกอกไตมส ฉบบวนท 22 สงหาคม พ.ศ. 2451 แสดงถง การแขงขนกนทางธรกจโรงภาพยนตร ซงเปนสาเหตส าคญทท าใหโรง ภาพยนตรญปนตองปดกจการลงใน พ.ศ. 2459............................................. 26

12 หนงสอพมพ ยามาโตะ ............................................................................................ 27

ฎ

ภาพท หนา 13 ตวอยางเหรยญ Kanei Tsuho ................................................................................... 30 14 เศษภาชนะดนเผาญปน ขดคนพบทวดแมนางปลม ................................................. 31 15 ภาชนะดนเผาประเภทคาราทส ขดพบทพระราชวงจนทรเกษม (จงหวด

พระนครศรอยธยา) ......................................................................................... 31 16 เครองถวยญปนตกแตงดวยรปลอก ขดคนพบทวดโคกพระยา ................................ 32 17 เศษภาชนะดนเผา ประเภทคาราทส เคลอบสน าตาล ขดรองใตเคลอบ ทขดคนพบ

ทวดกระซาย .................................................................................................. 33 18 ภาชนะดนเผาทขดพบทวดเจายา หนงในโบราณสถานกลมคลองสระบว ............... 34 19 เศษภาชนะดนเผาญปน ลวดลายคลายเครองถวยฮเซน ทไดจากการขดคนท

วดพระงาม..................................................................................................... 35 20 เศษภาชนะดนเผาแบบญปนทขดพบทวดแค ........................................................... 36 21 เศษภาชะดนเผาเนอแกรง เขยนสน าเงนใตเคลอบ ทขดพบบรเวณวดโพธเผอก ...... 37 22 เครองเคลอบทพบจากการขดแตง ณ วดหลวงชกรด ............................................... 37 23 เครองถวยญปน ทขดพบจากพระราชวงหลวง ........................................................ 38 24 มก ซาไก (Miki Sakae) ในอยธยา............................................................................ 41 25 ขอมลการขดคนพบหมบานญปนในอยธยา พ.ศ. 2476 ใชขอมลจากสมดบนทก

ของ อาจารยฮกาชอนนะ................................................................................ 42 26 เศยรพระพทธรปทไดจากการขดคนเมอป พ.ศ. 2479 (ค.ศ. 1933) (บน) จดแสดงอย

ภายในอาคารขายของทระลก (ลาง) ในหมบานญปน จงหวดพระนครศรอยธยา . 43 27 บรรยากาศ การจดแสดงและพนทโดยรอบของหมบานญปน ................................. 44 28 ภาพกองทหารอาสาญปนในกรงศรอยธยา สวมเสอ ปดทายกระบวน สมดภาพ

ทคดลอกจากจตรกรรมฝาผนง วดยม ............................................................ 45 29 ภาพยามาดะ นางามาสะ บนปกหนงสอเรอง Samurai of Siam ............................... 47 30 ภาพเขยนเรอส าเภาญปนทยามาดะ นางามาสะ ถวายใหศาลเจาอะซะมะ ในเมอง

ชสโอกะ เมอป พ.ศ. 2169 ............................................................................. 47 31 กระปกดนเผาใสชา (ซาย) และคนฑมพวยเปนกระเปาะเลกๆ ทรงเฟอง (ขวา)

ขดคนพบทบรเวณจงหวดนครศรธรรมราช .................................................. 48 32 ผงเมองนครศรธรรมราช วาดเมอ พ.ศ. 2229 ........................................................... 49 33 ผงเมองของจงหวดนครศรธรรมราชในปจจบน ...................................................... 49

ฏ

ภาพท หนา 34 พบเศษภาชนะดนเผาญปน ทรงชามเคลอบใส ไมระบอายสมย ขดคนพบทบรเวณ

พพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณ (พระนารายณราชนเวศน) .... 50 35 เศษภาชนะดนเผาญปน ประเภทคาราทส ทขดพบในบรเวณบานหลวงรบราชทต

หรอบานวไชยเยนทร .................................................................................... 51 36 เศษภาชนะดนเผาญปน ลายอกษรญปนในแนวตง พบในบรเวณพระราชวง

จนทรเกษม จงหวดพษณโลก ........................................................................ 52 37 เครองถวยญปนทขดพบในบรเวณพระราชวงสราญรมย ......................................... 53 38 ตวอยางเครองถวยญปนทขดพบในบรเวณ ธนาคารแหงประเทศไทย ..................... 53 39 พระแสงดาบญปนฝกทองค าลายสลก ส าหรบพระราชทานประกอบพระอสรยยศ

พระองคเจา ฝายหนาในพระราชพธโสกนต ปจจบนจดแสดงอยท ศาลา เครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณและเหรยญกษาปณ ....................... 55

40 พระแสงดาบญปนฝกหมทองค า เปนพระแสงดาบแบบญปน ลกษณะพระแสง เปนฝกท าดวยทองเกลยง ดามถกดวยไหมทองค า ปจจบนจดแสดงอยท ศาลาเครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณและเหรยญกษาปณ .............. 55

41 พระแสงดาบญปนฝกทองค าลงยาประดบเพชร ปจจบนจดแสดงอยท ศาลา เครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณและเหรยญกษาปณ .......................... 56

42 ตราไปรษณยากรชดกาชาด ผลตโดยหาง เค.โอยามา (ภาพขาวด า) ซงเปนกจการ ของชาวญปนในประเทศไทย ........................................................................ 57

43 ซาคาเอะ มก (ขวา) ผเชยวชาญดานการลงรก ไดเขามารบราชการในโรงเรยนศลปะ .. 57 44 อาจารยเททส ยาซย (กลาง) ถายรวมกบนกเรยนโรงเรยนราชน .............................. 58 45 ชางไหมชาวญปน ทเขามารบราชการในกรมชางไหมของไทย ............................... 58 46 สมาคมญปน-ไทย ในกรงเทพฯ สนนษฐานวาตงขนกอนเกดสงครามโลกครงท 2 . 59 47 หางย ยามากจ กจการของชาวญปน ......................................................................... 59 48 เครองราชอสรยาภรณจากประเทศในแถบเอเชยตะวนออก รวมทงเครองราช

อสรยาภรณจากประเทศญปน (ตรงกลาง) ปจจบนจดแสดงอยทศาลาเครอง ราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณ และเหรยญกษาปณ ............................... 60

49 เจาชายฟชม ฮโรยาส (Prince Fushimi Hiroyasu) .................................................... 82 50 พระบรมฉายาลกษณของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว และพระบาท

สมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงพระแสงดาบญปนในพระหตถ ................. 83

ฐ

ภาพท หนา 51 วดนทไทจ (Nittaiji)................................................................................................. 83

1

บทท 1 บทน า

ทมาและความส าคญของปญหา

ในป พ .ศ. 2550 ทผานมาเปนปครบรอบการสถาปนาทางการทตระหวาง ไทย- ญปน ครบรอบ 120 ป นบตงแตการลงนามใน “ปฏญญาวาดวยทางพระราชไมตรและการคาระหวางสยามและญปน” เมอวนท 26 กนยายน พ .ศ. 2430 ซงหากจะนบยอนกนจรง ๆ แลว ความสมพนธระหวาง ไทย-ญปนนน ด าเนนมากวา 600 ป นบตงแตครงกรงศรอยธยา และเปนการเรมตนดวยการตดตอกนในลกษณะทางการคา หลกฐานเอกสารทเกาแกทสดทกลาวถงการตดตอระหวาง กรงศรอยธยา และอาณาจกรรวกว (ปจจบน คอ เกาะโอกนาวะ ซงอยทางใตสดของประเทศญปน ) คอ ประวตศาสตรเกาหล ทกลาวถงการเดนทางของลกเรอสยามมาถวายเครองราชบรรณาการแกกษตรยเกาหล ในป พ .ศ. 1931 ภายหลงการเดนทางไปเยอนรวก วกอนหนา และในป พ .ศ. 1947 พระราชพงศาวดารราชวงศหมง กลาวถงส าเภาอยธยาทลอยมาตดฝงในแถบมณฑลฮกเกยน

ส าหรบหลกฐานเอกสารทเปนรปธรรมและชดเจนทสดทบนทกการตดตอระหวาง กรงศรอยธยาและอาณาจกรรวกว คอ เรคไดโฮอน (Rekidai Hoan) ซงกลาวไววา ระหวาง พ.ศ. 1968 – 2113 อาณาจกรรวกวไดสงส าเภามายงเอเชยอาคเนย และจ านวนกวาหนงในสามของส าเภาทสงมาทงหมดไดเขามาคาขายกบกรงศรอยธยา

เอกสารส าคญทแสดงถงความสมพนธทางการคาอกฉบบคอ “ใบเบกรองประทบตราแดง” ซงเปนเอกสารอน ญาตในการคากบตางชาต และเปนการบนทกเรองของ เรอส า เภาทเดนทางไปตางประเทศของรฐบาลญปน การออกใบเบกรองเรมตงแต พ.ศ. 2147 กระทง พ.ศ. 21791

สวนหลกฐานเอกสารของไทย อาท ประชมพงศาวดาร ภาคท 20 จดหมายเหตเรองทางไมตรระหวางกรงศรอยธยากบกรงญปน พระราชพงศาวดาร ฉบบหลวงประเสร ฐอกษรนต ฉบบพนจนทนมาศ (เจม ) ฉบบพระพนรตน ฉบบสมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส ฉบบ พระราชหตถเลขา พระจกรพรรดพงศ (จาด) ตลอดจนค าใหการชาวกรงเกา กลาววาชาวญปนไดเดนทางมาพ านกอยทประเทศไทยตงแตกอนเสยกรงครงแรกเมอ พ .ศ. 2112 ซงสวนใหญเปนพอค า

1กลชล กลนกรอง, “ประวตความเปนมาหมบานญปน,” สยามอารยะ, 3, 35 (มกราคม 2539) : 17.

2

มาตงถนฐานท าการคาอยในกรงศรอยธยา และทภาคใต คอปตตานและนครศรธรรมราช ซงเปนเมองทาส าคญในสมยนน2

ในชวงทสมเดจพระนเ รศวรทรงท าสงครามกชาตในเมองไทย ทางญปนเกดสงครามกลางเมอง มผลท าใหซามไรและครตศาสนกชนอพยพมาตงถนฐานมากขนจนขยายตวเปนชมชน มซามไรบางสวนทเขาเปนทหารอาสาและราชองครกษ

ตอมาในสมยของสมเดจพระเอกาทศรถ พวกโรนนทรอดชวตจากสงครามเซกงาฮารา และจากการสรบทปราสาทโอซากา เปนสงครามครงส าคญกอนการสถาปนาระบบโชกนในญปน (ชวงพ.ศ. 2157 ตรงกบสมยสมเดจพระเอกาทศรถ) ไดโดยสารส าเภาญปนซงก าลงจะเดนทางไปคาขายทชมพทวป ไดแวะ และพ านกอย ทสยาม จงท าใหทราบไดวา บรรดาชาวญปนทพ านกอย ในอยธยา บางพวกเปนผเชยวชาญดานการรบทพจบศก 3 อกทงยงปรากฏวาทางราชส านกอยธยายงไดสงคณะทตไปเยอนญปน ในป พ.ศ. 2159 อกดวย4

ตอมาในสมยสมเดจพระเจาทรงธรรม ปรากฏหลกฐานเกยวกบหวหนาชมชนชาวญปนทไดรบราชการชนสงในราชส านก คอ นางามาสะ ยามาดะ หลกฐานเหลาน ไดแก จดหมายเหตตางแดน ทมการบนทกการท างานของพระ (นกายเซน ) ซงท าหนาทรบผดชอบการอ อกใบเบกรองประทบตราแดง โดยกลาวถงย ามาดะวา “ยามาดะ นนซาเอมอง คนห ามเกยวของโอคโบะ จเอมอง ไดไปสยาม เวลานมขาววารบราชการอยทนน” หนงสอเลมเดยวกนนยงรวบรวมจดหมายทยามาดะสงไปยงโดอ โทชคะส ขนนางญปน ราวพ.ศ. 21645

อชอ โยเนะ โอะ และโยชกาวะ โทชฮารใหความเหนไวในหนงสอเรอง “ความสมพนธไทย- ญปน ๖๐๐ ป ตอนท 3 ต านาน ยามาดะ นางามาสะ เรองจรงหรอองนยาย ” วา ยามาดะคงเดนทางมาถงอยธยาราว พ.ศ. 2155 และไดรบการ แตงตงเปน ขนไชยสนทร ใน พ.ศ. 2164 เลอนฐานะเปนหลวงไชยสนทรใน พ.ศ. 2169 และออกญาเสนาภมข เจากรมอาสาญปนใน พ.ศ. 2171 ถอ

2พงศธดา เกษมสน, “บทบาทของชาวญปนตอการเมองภายในอยธยาชวงกลาง,” วารสารไทย-

ญป นศกษา, (มกราคม 2528) : 73. 3กลชล กลนกรอง, “ประวตความเปนมาหมบานญปน,” สยามอารยะ, 16-26. 4พงศธดา เกษมสน, “บทบาทของชาวญปนตอการเมองภายในอยธยาชวงกลาง,” วารสารไทย-ญป น

ศกษา, 73. 5ป. บนนาค, “ยามาดา เรองจรงหรอองนยาย? กบขอประวตศาสตรทยงสบสน...?,” สยามอารยะ, 3,

35 (มกราคม 2539) : 18.

3

ไดวาเปนผทมความสามารถเปน ทงนกรบ นกธรกจ นกการเมอง และเปนผม อทธพลผหนง ใน สมยนน6

นอกจากน ยงปรากฏวาราชส านกอยธยาไดสงคณะทตไปเยอนญปน ในป พ.ศ. 2166, 21697

ส าหรบชมชน หรอหมบานญปนนน ไมพบเอกสารฉบบใด ทระบถงความเปนมาของชมชนดงกลาว หากแตมการกลาวถงในเอกสารการเผยแพรศาสนาครสตเลมหนงวา อช กาวา จเฮอ ผเขารต ไดลภยจากการนบถอศาสนาทนางาซาก และ เขามาพ านกในอยธยา ซงสอดคลอ งกบค าใหการของบาทหลวง แอนโทนโอ คารทม ทกลาววาเคยประกอบพธศลมหาสนทแกครสเตยนชาวญปนกวา 400 คน ในอยธยา เมอ พ.ศ. 21708

นอกจากน อวาโอะ เซออช สนนษฐานวา จ านวนชาวญปนในขณะนนจากการศกษาเอกสารฮอลนดารวมสมยพบวา ในหมบานญปนมคนอาศยอยางมากทสดประมาณ 1,000-1,500 คน และด ารงชวตดวยการคาขาย อกทง ขอมลจากบนทกประจ าวนของคลงสนคาฮอลนดา ปรากฏวามชาวญปนจ านวนไมนอยทเปนลกจางรายวน รบจางฟอกหนงหรอท างานประเภทบรรจสนคาทคลงสนคาฮอลนดา ซงตงอยเหนอหมบานญปน เปนตน9

สวนอาณาเขต ของหมบาน ฮงาออนนะ คนจงท าการส ารวจตามต าแหนงทปรากฏในแผนทพบวาหมบานญปนมอาณาบรเวณจากตะวนออกถงตะวนตกกวางประมาณ 2 โจ (ประมาณ 480 หลา) จากเหนอถงใตยาวประมาณ 5 โจ (ประมาณ 1200 หลา)

ตอมาในสมยสมเดจพระเชษฐาธ ราช ในป พ .ศ.2172 ราชส านกอยธยาสงคณะทตไปเยอนญปนอกครง10

สมยสมเดจพระเจาปราสาททอง พระองค ทรงสงใหกองทหารเขาจโจมเผาหมบานญปน หลงจากนางามาสะ ยามาดะหรอออกญาเสนาภมขจบชวตลงทนครศรธรรมราช แต “บนทก

6วชตวงศ ณ ปอมเพชร, “พระยามหธรมนปกรณโกศลคณ (ดร.โทคจ มาซาโอะ) นกกฎหมายชาว

ญปน กรรมการศาลฎกาของไทยในสมยรชกาลท 5 และรชกาลท 6,” ศลปวฒนธรรม, 26, 6 (2548) : 116-127. 7พงศธดา เกษมสน, “บทบาทของชาวญปนตอการเมองภายในอยธยาชวงกลาง,” วารสารไทย-ญป น

ศกษา, 73. 8กลชล กลนกรอง, “ประวตความเปนมาหมบานญปน,” สยามอารยะ, 18. 9อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร, ความสมพนธไทย-ญป น 600 ป (กรงเทพมหานคร:

มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 46. 10พงศธดา เกษมสน, “บทบาทของชาวญปนตอการเมองภายในอยธยาชวงกลาง,” วารสารไทย-

ญป นศกษา, 73.

4

ปตตาเวย ” ซงลงวนท 5 ธนวาคม พ.ศ. 2174 (ค.ศ. 1631) กลาวไว “ถงแมวาหมบานญปนจะถกท าลายลง แตกมการฟนตวขนอยางรวดเรว ” ตอมาในป พ.ศ. 2176 รายงานจากคลงสนคาในอยธยาไปยงคลงสนคาในเมองนางาซาก ความวา “ชาวญปนจ านวนมากไดรบพระบรมราชานญาตใหอาศยในอยธยาอกครงหน ง ไดเรมท าการคาหนงกวางอก และกลายเปนค แขงทางการคาตวฉกาจของฮอลนดา” เมอพจารณาจากหลกฐานตาง ๆ เกยวกบการฟนตวของหมบานญปนแลว พบวา เมอถง พ .ศ. 2180 สนนษฐานวามชาวญปนอาศยในหมบานญปนประมาณ 300-400 คน แตในเวลาตอมาเม อรฐบาลญปนใชนโยบายปดประเทศหามชาวญปนเดนทางเขา- ออก จงไมมชาวญปนเดนทางมาพ านกอยในหมบานทอยธยาอกตอไป สวนชาวญปนทอยทอยธยาเองไมสามารถสงส าเภาสนคาไปทญปนไดอก ดงนนจงมชาวญปนเปลยนวถชวตไปเปนลกจางใหแกฮอลนดาบาง11

หมบานญปนทกรงศรอยธยาปรากฏชดเจนบนแผนทของชาวยโรปซงมาเยอนหมบานญปนหลงจากทยคแหงความรงเรองเพงจะผานพนไป แผนทโบราณ นแทรกอยในหนงสอ “จดหมายเหตลาลแบร ” ซงแตงขนในป พ .ศ. 2234 (ตรงกบสมยสมเดจพระเพทราชา ) ของ ซมอง เดอ ลาลแบร (Simon de la Loubere) ราชทตฝรงเศสซงพระเจาหลยสท 14 ทรงสงมาเจรญสมพนธไมตรกบอยธยาเมอ พ .ศ. 2230 (ตรงกบสมย สมเดจพระนารายณ ) แผนทโบราณนระบต าแหนงหมบานญปน โดยใชค าวา JAPPONOIS ซงตรงกบบรเวณทสนนษฐานว าเคยเปนทตงของหมบานญปน ดงนนจงสามารถยนยนขอเทจจรงทวา “หมบานญปน” ตงอยทางดานตะวนออกเฉยงใตนอกเกาะเมองอยธยา ฉะนนเวลาส าเภาทแลนมาจากปากน าเจาพระยาตรงมายงราชธานจะพบชมชนแรกคอหมบานญปนกบหมบานโปรตเกส12

นอกจา กน ยงปรากฏ บนทกตางชาต ทสนนษฐ านวาเปนหลกฐาน ฉบบสดทายทกลาวถงชาวญปนในอยธยาคอ บนทกของอเลกซานเดอร แฮมมงตน ในป พ .ศ. 2262 (ตรงกบสมยสมเดจพระเจาอยหวทายสระ) มเนอหาเกยวกบ มาร เดอกมารภรรยาของคอนสแตนตน ฟอลคอน หรอพระยาว ไชยเยนทร มเชอสายญปน รบต าแหนง เปนหวหนาวเศษหองเครอง และภายหลงจากพระยาวไชยเยนทรเสยชวตนางกไดลภยกลบมาอยทหมบานญปน13

จากขอความขางตนแสดงใหเหนวา ตลอดระยะเวลากวา 30 ปทไทย - ญปนมสมพนธกนในสมยอยธยา ฐานะทางสงคมของชาวญปนในชวงเวลาดงกลาวถอวาชดเจน และมความส าคญตอสงคมอยธยา จากหลกฐานทปรากฏไมวาจะเปนทตงของหมบาน หรอต าแหนงของหวหนา

11อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร, ความสมพนธไทย-ญป น 600 ป, 54. 12ซมอง เดอ ลา ลแบร, จดหมายเหตลาลแบรฉบบสมบรณ: ราชอาณาจกรสยาม, แปลโดย สนต ท.

โกมลบตร (พระนคร : กาวหนา, 2510), 21 . 13อชอ โยเนะโอะ, โยขกาวะ โทชฮาร, ความสมพนธไทย-ญป น 600 ป, 55.

5

หมบานชาวญปนทรบใชทางราชส านกไทย ความสมพนธระหวางไทย - ญปน ในชวงแรกนนยตลงอยางชดเจนในรชกาลสมเดจพระเจาปราสาททอง จากสาเหตโดยสรป คอ เกดการเปลยนรชกาลในอยธยา เนองจากหวหนาหมบานไดรบความไววางพระราชหฤทยจากรชกาลกอน ซงแนนอนวาในรชกาลใหมยอมไมเปนทไววางพระราชหฤทย จนเกดการเผาท าลายหมบานขนครงหนง และถงแมวาจะมการฟนฟชมชนหรอหมบานญปนขนอกครง แตเนองจากนโยบายการปดประเทศของรฐบาลญปนในป พ.ศ. 218214 ท าใหความสมพนธระหวางญปน และนานาประเทศจบลงโดยปรยาย จนกระทง ป พ.ศ. 2396 พลเรอจตวา แมทธว ซ เพอรร แหงสหรฐอเมรกา น ากองเรอ 4 ล าเขามาในอาวโตเกยว พลเรอจตวาแมทธวกลบมาอกครงในปถดมา และประสบความส าเรจในการชกจงใหญปนลงนามในสนธสญญาสมพนธไมตรกบประเทศสหรฐอเมรกา

ตอมาในปเดยวกนนนเอง ญปนไดลงนามในสนธสญญาท านองเดยวกนกบประเทศรสเซย องกฤษ และเนเธอรแลนด ดงนนจงเปนการเปดประเทศญ ปนอกครงหนง 4 ปตอมาสนธสญญาเหลานไดถกเปลยนเปนสนธสญญาทางการคา และญปนไดลงนามในสนธสญญาท านองเดยวกนนกบประเทศฝรงเศสดวย15

ญปนและไทยเปดสมพนธไมตรระหวางประเทศเปนครงท 2 ในป พ.ศ. 2430 การเปดความสมพนธในครงนมผลใ หเกด “ปฏญญาวาดวยทางพระราชไมตรและการคาขายในระหวางประเทศสยามกบประเทศญปน” และไดมการแลกเปลยนคณะทตของทงสองประเทศใน พ .ศ. 2441 ความสมพนธดงกลาวมผลใหเกดการจดตงองคกรญปนใ นประเทศไทยในรป “สมาคม ” ขนเชนเดยวกบทจดตงสมาคมเชนเดยวกนนในตางประเทศ ในชวงทศวรรษ 2400 เปนตนมา นบตงแตการสถาปนาความสมพนธระหวาง ไทย - ญปน อนตรงกบรชสมยของพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว และจกรพรรดเมจ จนถงปจจบน ญปนไดเขามามบทบาทในไทยหลายตอหลายดาน ทงรฐศาสตร สงคม และเศรษฐกจ คอ

ป พ.ศ. 2440 มการแลกเปลยนอครราชทตระหวางสองประเทศเปนครงแรก ตอมาอกสามป พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯ พระราชทานพระบรมสารรกธาตทไดรบจากรฐบาลองกฤษในประเทศอนเดยบางสวนแกญปน และในป พ.ศ. 2445 สมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ เจาฟามหาวชราวธ (ตอมาคอ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ) เสดจพระราชด าเนนเยอน

14สเจน กรรพฤทธ, “รอยไทยในแดนซากระ และ 620 ปความสมพนธไทย-ญปน,” สารคด 24, 279

(2551) : 142-182. 15wikipediathai, ประวตศาสตรญป น, [ออนไลน], เขาถงเมอ 16 ตลาคม 2553, เขาถงไดจาก

http://www.askasia.org/teachers/essays/essay.php?no=131/

6

ประเทศญปน ซงทรงศกษาดงานดานการศกษาและทรงน ามาปรบปรงระบบการศกษาในประเทศ ดงทปรากฏเปนโรงเรยนราชน

เหตการณส าคญอกประการทแสดงถงความสมพนธระหวางสองประเทศ คอ การเสดจพระราชด าเนนเยอน ประเทศญปนอยางเปนทางการของ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ใน พ.ศ. 2474

สถานการณความสมพนธระหวางไทยและญปนภายหลงการท าสนธสญญาทางการคา ในป พ.ศ. 2430 เปนตนมา พฒนาไปในทางทดและราบรนมาโดยตลอด จนกระทงมการเปลยนแปลงครงใหญในชวงสภาวะของสงครามโลกครงท 2 เปนตนมา ซงชวงเวลาตงแตเรมตนความสมพนธระหวางไทย- ญปน ในสมยกรงศรอยธยาเปนตนมา จนกระทงถงกอนสงครามโลกครงท 2 เปนชวงเวลาทผศกษามความสน ใจ เนองจากการเกบขอมลเบองตนของการศกษาพบวาเรองราวของความสมพนธระหวางไทยและญปนนน มหลกฐานทางเอกสารทงของไทยและตางประเทศ ทงตะวนออก และตะวนออกบนทกไวอยางชดเจน นอกจากนยงได การศกษาในแงประวตศาสตรหลายชน หากแตยงขาดการศกษาหลกฐานทางดานโบราณคด ซงเปนหลกฐานทมความส าคญ อยางยง เนองจาก เปนหลกฐาน ทท าใหเหนภาพรวมของความสมพนธ ระหวางไทย - ญปนใหเหน เปนรปธรรม และสมบรณยงขน

วตถประสงคของการศกษา

เพอ ศกษาหลกฐานทางโบราณคด โดยเฉพาะในประเทศไทย ทแสดงถง พฒนาการ ความสมพนธไทยและ ญปน ตงแตกรงศรอยธยา - รตนโกสนทร ชวงกอนสงครามโลกครงท 2 (ประมาณ พ.ศ. 2112 - 2480)

ประโยชนของการศกษา

ท าใหเขาใจถงความเปนมา พฒนาการและภาพรวมของความสมพนธไทยและญปน ตงแตชวงสมยกรงศรอยธยา - รตนโกสนทร ชวงกอนสงครามโลกครงท 2 จากการใชทงหลกฐานโบราณคดประเภทเอกสาร และประเภทโบราณวตถ มาศกษารวมกน

ขอบเขตของการศกษา

มงเนนศกษา หลกฐานทางโบราณ คด โดยเฉพาะหลกฐานทปรากฎในประเทศไทย ทเกยวของกบความสมพนธระหวางไทยแ ละญปน ตงแตสมยกรงศรอยธยา – รตนโกสนทร ชวงกอนสงครามโลกครงท 2 (ประมาณ พ.ศ. 2112-2480)

7

ขนตอนของการศกษา 1. รวบรวมขอมลจากเอกสารทางดานประวตศาสตร โบราณคด ประวตศาสตรศลปะ

ตลอดจนการส ารวจ ขดคน ขดแตง ฯลฯ 2. ศกษาขอมล 3. วเคราะหขอมลจากการศกษา 4. เชอมโยงและสงเคราะหขอมล 5. สรปผลการศกษา น าเสนอขอมล

วธการศกษา 1. รวบรวมขอมลประเภทเอกสาร ทงทางประวตศาสตรและโบราณคด เพอตรวจสอบ

และเปรยบเทยบขอมล 2. เกบขอมลจากแหลงโบราณคด เชน หมบานญปน และเขตจงหวดพระนครศรอยธยา

ตลอดจนพพธภณฑทมโบราณวตถ อนเกยวของกบความสมพนธไทยและญปนจดแสดง 3. วเคราะหและเชอมโยงหลกฐานเอกสารและหลกฐานประเภทวตถเขาดวยกน

ขอจ ากดในการศกษา เปนทนาเสยดายทไมพบขอมลการขดคนทางโบราณคดของหมบานญปน จ งหวด

พระนครศรอยธยา อนเปนแหลงขอมลและหลกฐานทางโบราณคด ทเกยวของโดยตรงกบความสมพนธระหวางไทยและญปน ในสมยกรงศรอยธยา ดงนนจงตองใชขอมลจากการขดคนในบรเวณทสนนษฐานวามความเกยวของกบความสมพนธดงกลาว อาทเชน ในเขตจงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดพษณโลก จงหวดนครศรธรรมราช และจงหวดลพบร

ส าหรบหลกฐาน ในสวนของ สมยรตนโกสนทร จนถงกอนสงครามโลกครงท 2 นอกจาก เอกสารทางการทต และภาพถายเกา แลว ยงปรากฏ หลกฐานหลายชนทจดแสดงในพพธภณฑ หากแตไมทราบทมาทชดเจน

8

บทท 2

หลกฐานประเภทเอกสารทเกยวของกบความสมพนธระหวางไทยและญป น ตงแตสมยกรงศรอยธยา - รตนโกสนทร ชวงกอนสงครามโลกครงท 2

หลกฐานเอกสารทางประวตศาสตรทกลาวถงความสมพนธระหวางไทยและญปนนน

ถกรวบรวมและกลาวถงอยางมากมาย เนองจากในทางประวตศาสตรมการศกษาถงเรองนกนอยางกวางขวาง ซงเอกสารทถกน ามาใชนนมทงภาษาไทย และภาษาตางประเทศ ทงทกลาวถงความสมพนธทางตรงและทางออม โดยสามารถแบงอายสมยได ดงน เอกสารในชวงกรงศรอยธยา พ.ศ. 1931 – 2310 (ค.ศ. 1388 - 1767)1 และเอกสารในชวง ปพ .ศ. 2430 - 2482 (ค.ศ. 1887 - กอน ค.ศ. 1939)2

หลกฐานเอกสารทมเนอหากลาวถงความสมพนธระหวางไทยและญปน ในสมยอยธยา เนอหาในหลกฐานเอกสารภาษาตางประเทศทกลาวถงความสมพนธระหวางไทยและ

ญปนมความเกาแกกวาเนอห าเอกสารภาษาไทย และโดยมากเปนเอกสารชนตน ซงมเนอหาสงเขปดงน

เอกสารในชวงกรงศรอยธยา พ.ศ. 1931 – 2310 (ค.ศ. 1388 - 1767)

ประวตศาสตรเกาหล กลาวถง ลกเรอสยาม 8 คน ทน าเครองราชบรรณาการจาก กรงศรอยธยามาถวายกษตรยเกาหล ในป พ .ศ. 1931 (หรอ ค .ศ. 1388 ) ตรงกบรช สมยสมเดจ พระราเมศวร (ครงท 2) ในสมยกรงศรอยธยา รวมสมยกบพระเจาชาง แหงราชวงศโกเรยว (Chang of Goryeo Dynasty) โดยกอนหนานนลกเรอสยามไดแวะพกทญปนเปนเวลาหนงป3

1ตรงกบสมยอยธยา ชวงปลายรชกาลของสมเดจพระบรมราชาธราชท 1 (ขนหลวงพระงว ) -

สมเดจพระเจาทองลน และสมเดจพระราเมศวร (ครงท 2) – รชกาลของสมเดจพร ะทนงสรยาสนอมรนทร (พระเจาเอกทศน)

2นบแตปทมการลงนามใน “หนงสอปฏญาณวาดวยทางพระราชไมตรแลการคาขายในระหวางประเทศสยามกบญปน” จนถงกอนสงครามโลกครงท 2

3อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร , ความสมพนธไทย- ญป น 600 ป (กรงเทพม หานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 9.

9

พงศาวดารราชวงศหมง เปนเอกสารทมบนทกถงการตอนรบส าเภาอยธยาทก าลงจะเดนทางไปอาณาจกรรวกว ในป พ.ศ. 1947 (หรอ ค.ศ. 1404)4 ตรงกบรชสมยสมเดจพระรามราชาธราช ในสมยกรงศรอยธยา รวมสมยกบพระจกรพรรดหยงเลอ แหงราชวงศหมง (Yongle Emperor of Ming Dynasty) พระราชพงศาวดารราชวงศหมงท าใหทราบถงความสมพนธระหวางไทยกบอาณาจกรรวกว5

เรคไดโฮอน (Rekidaihoan /歴代頬案)6 เปนเอกสารทมอายตงแต พ .ศ. 1967-2410 หรอ ค .ศ. 1424- 1867ตรงกบรช สมยสมเดจพ ระบรมราชาธราช (เจาสามพระยา ) - รชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เปนบนทกขอมลทางการทตของอาณาจกรรวกวทมตออาณาจกรตาง ๆ จากบนทกพบวา อาณาจกรรวกวสงส าเภากวา 58 ล า มายงกรงศรอยธยาเปนประจ าทกป ปละ 1 - 3 ล า ตงแตป พ.ศ.1968 (ค.ศ. 1425) จนกระทง พ.ศ. 2113 (ค.ศ. 1570) อนเปนปสดทายทอาณาจกรรวกวสงเรอมายงอยธยา

4เรองเดยวกน. 5ปจจบนคอเกาะโอกนาวา (Okinawa) เปนเขตปกครองหนงของญปนอยางเปนทางการเมอ พ .ศ.

2422 (ค.ศ.1879) 6“The Rekidai Hoan : Documents of the Ryukyu Kingdom,” (A published translation from

Japanese by the Editorial Office of Rekidai Hoan, Okinawa Archives, Okinawa Prefectural Board of Education, March 2003) kyotoreview [ออนไลน], เขาถงเมอ 16 ตลาคม 2553, เขาถงไดจากhttp://kyotoreview.cseas.kyoto-u.ac.jp/issue/issue2/article_231.html

10

ภาพท 1 พระราชสาสนท โยชกาวา โทชฮาร และอชอ โยเนะโอะ ระบไวในหนงสอความสมพนธ

ไทย – ญปน 600 ป วา เปนพระราชสาสนของกษตรยอยธยา ท ไดแปลเปนภาษาจนกอนถวายแกกษตรยแหงอาณาจกรรวกว

ทมา: อชอ โยเนะโอะและโยขกาวะ โทชฮาร , ความสมพนธไทย- ญปน 600, (กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 22.

รายงานของสเปน กลาวถงเรอบรรทกสนคาประเภทอาวธของญ ปน ทมปลายทางยงอยธยา ถกพายพดเสยหายจงเขาเทยบทาทเมองมะนลา ในป พ .ศ.2132 (ค.ศ.1589)7 ตรงกบรชกาลของสมเดจพระมหาธรรมราชา รวมสมยกบสมยของโชกนโทโยโทม ฮเดโยช (Toyotomi Hideyoshi /豊臣 秀吉)

หนงสอประทบตราแดง (Red-Seal) หรอ ใบน ารอง เอกสารส าคญทเปนเสมอนกญแจเปดประตสความสมพนธอยางเปนทางการระหวางสองประเทศ เอกสารดงกลาวเปน หนงสออนญาต ใหมการเดนเรอจากญปนเพอไปท าการคากบตางชาต ทเรมมใชในสมยของโชกนโตคกาวา

7อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร, ความสมพนธไทย-ญป น 600 ป, 35.

11

อเอยาส (Tokugawa Ieyasu/徳川家)8 ซงเปนรฐบาลโชกน ทปกครองญปนตงแต ป พ .ศ. 2146-2148 (ค.ศ. 1603-1605) ตรงกบรชกาลของสมเดจพระนเรศวร

ประชมพงศาวดาร ภาคท 20 วาดวยเรองทางพระราชไมตรระหวางไทยกบญปน บนทกการเรมตนความสมพนธระหวางสองประเทศเรมขนเมอ พ .ศ. 2149 (ค.ศ. 1606)9 ตรงกบรชกาลของสมเดจพระเอกาทศรถ จากนนเปนตนมาญปนและไทยกมพระราชสาสนตอบโตกนหลายฉบบ มรายละเอยดโดยสงเขป ดงน “...เมอ พ .ศ.2152 (ค.ศ.1609) ญปนไดมสาสนเจรญทางพระราชไมตรมายงประเทศสยามหลายฉบบ และประเทศสยามกไดแตงทตเชญพระราชสาสน พรอมดวยเค รองราชบรรณาการไปเจรญทางพระราชไมตรตอประเทศญปนเปนการตอบแทนดวย นบแตนนมาการคาขายระหวางประเทศทงสอง นกด าเนนไปอยางราบรนปราศจากอปสรรคใดๆ จนถงคราวทญปนปดสนคาตางประเทศมใหเขาประเทศของตนในทสด ...” (ญปนมนโยบายปดประเทศในป พ.ศ. 2182 หรอ ค .ศ. 1639 ) โดยจ ากดความสมพนธทางการคาเฉพาะกบจนและโปรตเกส ส าหรบในสวนของ เครองราชบรรณาการทปรากฏในอกษรสาสนจากทางญปนสงมายงราชส านกอยธยา มดงน

อกษรสาสนของโชกนอเยยสสถวายพระเจากรงสยาม (สมเดจพระเอกาทศรถ ) มรายการเครองราชบรรณาการเปนเกราะ 3 ส ารบ ส ารบละ 3 ชน และดาบญปนอยางยาว 10 เลม

อกษรสาสนโชกนถงพระเจากรงสยาม (โชกนมนาโมโต อเยยสส – สมเดจพระเอกาทศรถ) มบญชเครองราชบรรณาการเปน ปนคาบศลา 50 กระบอก เกราะ 1 ส ารบ ดาบ 1 เลม และกนหยน 1 เลม (ดาบสองคมส าหรบพก หรอเหนบเอว)

อกษรสาสนโชกนมนาโมโต หเดทาดะ ตอบพระราชสาสนพระเจากรงสยาม (สมเดจ พระเจาทรงธรรม ) มรายชอเครองบรรณาการดงน โตมร (อาวธส าหรบซด หรอหอกซด มปลอกรปใบโพธสวมอย) 2 อน เสอ 30 ตว และมามอาน และบงเหยนพรอม 2 มา

อกษรสาสนโชกนถวายพระเจากรงสยาม (โชกนมนาโมโต อเยมส – คาบเกยวระหวางสมเดจพระเชษฐาธราช สมเดจพระอาทตยวงศ และตนรชกาลของสมเดจพระเจาปราสาททอง) มรายการเครองราชบรรณาการดงน ฉากทอง 1 ค เกราะ 3 ส ารบ มาฝเทา 3 มา มเครอง และอานพรอม และมาฝเทาอก 2 มา มเครองและอานพรอม

8wikipedia, Red Seal Ships, [ออนไลน], เขาถงเมอ 16 ตลาคม 2553, เขาถงไดจาก

http://en.wikipedia.org/wiki/Red_seal_ships 9เออเนสต ซาเตา, “เรองพระราชไมตรระหวางไทยกบญปน,” ประชมพงศาวดาร ภาคท 20

(พระนคร: องคการคาครสภา, 2507), 62-241.

12

เอกสารการคาของ บรษทอนเดยตะวนออก (The Dutch East India Company หรอ Vereenigde Oost-Indische Compagnie[VOC]) บรษทการคานประเทศฮอลนดาท กอตงขน ในป พ.ศ. 2145 (ค.ศ.1602 ) เอกสารของบรษทใหท งรายละเอยดของการด าเนนการในฐานะพอคา คนกลางระหวางทงญปนกบไทย รายการสนคาททงสองอาณาจกรท าการคาแลกเปลยนกน ตลอดจนการรายงานสถานการณส าคญภายในอยธยาทอาจสงผลตอการคาของบรษท มตวอยางรายการสนคาททางบรษทน าเขาจากไทย ในป พ.ศ. 2183 (ค.ศ. 1640) มหนงกวาง 75,090 แผน ไมฝาง 400,000 ชง ดบก 47,400 ชง หนงปลา 43,378 แผน เปนตน10

พระราชพงศาวดาร ของไทยฉบบตาง ๆ อาท ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต ฉบบพนจนทนมาศ (เจม ) ฉบบพระพนรตน ฉบบสมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส ฉบบพระราชหตถเลขา พระจกรพรรดพงศ (จาด) ตลอดจนค าใหการชาวกรงเกา หรอ จดหมายเหตวน วลต มการกลาวถงญปนอยบาง โดยมากค าวา “ญปน” ปรากฏเปนครงแรกในเอกสารของไทยนน เปนรชกาลของสมเดจพระนเรศวร ในฐานะกองทหารอาสาในสงครามยทธหตถกบ สมเดจ พระมหาอปราช ตอมาในรชกาลของสมเดจพระเจาทรงธรรม ซงในรชกาลนบทบาทของชาวญปนเดนชดทสด โดยไดมการขออาสารบราชการในกองอาสาอยภายใตบงคบบญชาของพระยาเสนาภมข หรอออกญาเสนาภมข (อกฐานะหนงเปนต าแหนงหวหนาหมบานญปนในกรงศรอยธย า) แมวามชาวญปนไดบกเขาจบกมพระองค เนองจากสาเหตความไมพอใจในการคาส าเภา แตกไดรบการอภยโทษ และปลอยตวไป

จดหมายเหตลาลแบร จดหมายเหตการณเดนทางสประเทศสยามของบาทหลวงตาชารด และจดหมายเหตรายวนการเดนทางไปสประเทศสยามในป ค .ศ. 1685 และ1686 (พ.ศ. 2228-2229 ซงบนทกโดยบาทหลวงเดอ ชวซย ) ทงสามชน เปนเอกสารระบทตงของหมบานญปนไวอยางชดเจน11 นอกจากน ยงกลาวถงสนคาพเศษจากญปนทน ามาใชตอนรบแขกบาน แขกเมองในรชกาลของสมเดจพระนารายณอกดวยในสวนของแผนท หมบานญปน หรอชมชนชาวญปนในกรงศรอยธยานน ตงอยทางตะวนออกเฉยงใตนอกเกาะเมอง ใกลกบหมบานโปรตเกส ฮอลนดา และองกฤษ สนนษฐานวาหมบานญปนเปนรปเปนรางขนใน ป พ .ศ. 2159 (ค.ศ. 1616)12 กลาวคอเปนชวงทการคาขายระหวางสองอาณาจกรมความร งเรองขนเปนอยางมาก โดยสนคาทญปนน าเขาจากไทยเปนสนคาประเภทของปา เชน ไมฝาง ไมกฤษณา และหนงกวาง ในปรมาณสง จงจ าเปนตองมผช านาญ

10ปยดา ชลวร, “ฮราโดะ: ตามรอยความสมพนธไทย – ญปน ค.ศ. 1400 – 1720,” ศลปวฒนธรรม,

31, 10 (สงหาคม 2553) : 39. 11ตรงกบป พ.ศ. 2230-2231 (ค.ศ. 1687-1688) 12ตรงกบรชสมยสมเดจพระเอกาทศรถ

13

ในการจดเตรยมสนคาดงกลาว สอดคลองกบเอกสารของบรษทอนเดยตะวนออกของฮอลนดา ทระบไววาชาวญปนเปนผ จดการสนคา โดยเฉพาะหนงกวางทตองการผทมความช านาญในการลาและถนอมใหสามารถอยไดคงทนทสด ดงนนการขยายชมชนของชาวญปนจนถงระดบหมบานจงนาจะสอดคลองกบการขยายตวทางการคาระหวางสองอาณาจกรอกดวย

นอกจากน ชอของ ออกญาเสนาภมข หรอยามาด ะ นางามาสะ (Yamada Nagamasa/ 山田長政) ในฐานะหวหนาหมบานญปนแสดงถงการ “มอย” ของสถานทดงกลาว อยางนอยนาจะเปนชวง ป พ .ศ. 2163 (ค.ศ.1620) หรออาจจะกอนหนานน และเนองจากหมบานหรอชมชนชาวญปนเปนชมชนชาวครสต จงมบนทกประวตการเผยแพร ครสตศาสนากลาวถงชาวญปนทลภยจากนางาซากมายงอยธยา เนองจากรฐบาลโชกนมนโยบายกวาดลางครสตศาสนา รวมทงมบนทกการประกอบพธรบศลมหาสนทใหแกชาวญปนในอยธยาอกดวย กอนหนาความสมพนธดงกลาวจะลดลงใน ป พ .ศ. 2179 (ค.ศ. 1636)13 หมบานญปนถกเผาท าลาย ภายหลงการเสยชวตของยามาดะ นางามาสะ (พ.ศ. 2173 หรอ ค.ศ. 1630) ถงแมจะมการฟนฟหมบานขนใหมอกครง แตกไมสามารถสรางความรงเรองไดเทากบชวงระยะเวลากอนถกเผา และเนองจากรฐบาลโชกนของญปนไดด าเนนนโยบายปดประเทศ หามไมให ชาวญปนเขาหรอออกประเทศอยางถาวรในป พ .ศ. 2182 (ค.ศ. 1639)14 ซงอาจจะมการตดตอกนระหวางสองอาณาจกรอยบาง อยางไรกตามการยนยนถงสถานทตงของหมบานญปนจากหลกฐานเอกสาร จงเปนหนาทของหลกฐานทางโบราณวตถ ซงจะขอกลาวถงในบทตอไป

13ตรงกบรชสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง และโชกนโตคกาวา อเอมทส (Tokugawa Iemitsu/

徳川家光) 14ตรงกบรชสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง

14

ภาพท 2 แผนทกรงศรอยธยาในจดหมายเหตเดอ ลา ลแบร หมบานญปนตงอยรมแมน านอกเกาะเมอง (ลกศรสแดงช)

ทมา: ธวชชย ตงศรวานช, กรงศรอยธยาในแผนทฝรง (กรงเทพมหานคร : มตชน, 2549), 86.

หนงสอโกจราน (Tocharian or Tokharian)15 กลาวถ งส าเภาจากกรงศรอยธยาทถก

สงไปคาขายในญปน รวม 6 ครง คอ รชกาลสมเดจ พระนารายณ 2 ครง คอ พ .ศ. 2223 และ 2230 (ค.ศ. 1680 และ 1687) รชกาลสมเดจพระเพทราชา 1 ครง คอ พ .ศ. 2236 (ค.ศ. 1693) รชกาลสมเดจพระเจาทายสระ 2 ครง คอ พ.ศ. 2259 และ 2261 (ค.ศ. 1716 และ 1718) และรชกาลสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ 1 ครง คอ พ.ศ. 2288 (ค.ศ. 1745)16 ซงเปนเหตการณทเกดขนภายหลงจากระดบความสมพนธระหวางทงสองประเทศลดระดบลง

เอกสารอนๆ ซงไมไดกลาวถงความสมพนธระหวางไทยและญปนโดยตรง แตเปนเอกสารทแสดงถงอทธพลของความสมพนธ ไดแก

15Tocharians เปนกลมชนทอาศยอยบรเวณทแองทารม (Tarim Basin) ภาษาทใชคอ Tocharian อย

ในกลม Indo-European บรเวณดงกลาวเปนสวนหนงของเสนทางสายไหม (Silk Road) จงปรากฏวากลมชนนมการตดตอกบจน เปอรเซย อนเดย และเตรก จงไดรบอทธพลทางวฒนธรรมจากชนชาตท กลาวมา โดยเฉพาะทางพทธศาสนา

16เออเนสต ซาเตา, “เรองพระราชไมตรระหวางไทยกบญปน,” ประชมพงศาวดาร ภาคท 20, 70.

15

ความสมพนธระหวางไทยและญปน ลดระดบลงเนองจากปญหาปจจยภายในของทงสองประเทศเปนหลก กลาวคอ การเปลยนแปลงราชวงศจากราชวงศสโขทย เปนราชวงศปราสาททอง ของกรงศรอยธยา และนโยบายปดตวเองจากโลกภายนอกของญ ปน(ป พ.ศ. 2180 หรอ ค.ศ. 1637) ท าใหการสงส าเภาจากกรงศรอยธยาเพอการคา ตองอาศยจนและฮอลนดาเปนตวกลางแทน เปนเชนนอยจนกระทง ป พ.ศ. 2310 (ค.ศ. 1767) อนเปนปทเสยกรงศรอยธยา เอกสารในชวง พ.ศ. 2430 - 2482 (ค.ศ. 1887 - กอน ค.ศ. 1939)17

หนงสอปฏญญาวาดวยทางพระราชไมตรแลการคาขายในระหวางประเทศสยามกบประเทศญปน ใน ป พ.ศ. 2430 (ค.ศ. 1887) และ หนงสอสญญาทางพระราชไมตร ทางคาขายแลการเดนเรอ ในระหวางกรงสยามกบกรงญปน รตนโกสนทรศก 116 ใน ป พ .ศ. 2440 (ค.ศ. 1897 ) จากนโยบายการปดประเทศโดยถาวร ทหามไมใหชาวญปนเขาหรอออกนอกประเทศโดยเดดขาด และชมชนหรอหมบานญปนภายในกรงศรอยธยาถกท าลายอนเนองมาจากสาเหตทางการเมองภายใน ประกอบกบเหตการณเสยกรงศรอยธยา ในป พ .ศ. 2310 (ค.ศ. 1767) ความสมพนธระหวางสองอาณาจกรจงหางหายไปโดยปรยาย กอนทจะมการรอฟนความสมพนธขนมาใหม ทามกลางกระแสการลาอาณานคมของชาตตะวนตก ทแพรหลายไปทวทกภมภาค ทางญปนเองกไดรบการกดดนอยางหนกจากชาตตะวนตกอยางอเมรกา ดวยการยกกองทพเรอบงคบใหญปนเปดประเทศ และลงนามในสนธสญญา ทกอใหเกดความเสยเปรยบแกญปน ในป พ .ศ.2401 (ค.ศ. 1858) จนน าไปสการปฎรปเมจ 18 หรอการปรบปรงประเทศใหมความเจรญทดเทยมชาตตะวนตก โดยรบวทยาการตะวนตกเขามาปรบใช ส าหรบราชอาณาจกรไทย ภายใตการปกครองของราชวงศจกร ในรชกาลของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระองคและคณะเสนาบด เกดความกงวลเนองจากวกฤตการณดงกลาว จงศกษาขอมลเพอระดมความคดใหไทยรอดพนจากการลาอาณานคม เวลานน พระวรวงศเธอ พระองคเจาปฤษฎางคปรกษากบพระเจานองยาเธอ พระองคเจากฤษดา ภนหาร กรมพระนเรศรวรฤทธ พระองคเจาโสณบณฑต พระองคเจาสวสดโสภณ และขาราชการผใหญในสถานทต ไดขอตกลงกนวาจะทลเกลาฯ ถวายความเหนดงกลาว จากทง 4 พระองค และขาราชการชนผใหญอก 7 คน อนเปนทมาของค าเสนอใหปฏรปการเมองการปกค รอง ใหเปนตาม

17เปนหลกฐานเอกสารทมเนอหากลาวถง ญปน หลงสมยอยธยาจนถงกอนสงครามโลกครงท 2

ซงมการจดบนทกตงแตรชกาลของพระบาทสมเดจพร ะจลจอมเกลาเจาอยหว เปนตนมา โดยแยกประเภทเปนเอกสารของกระทรวงตาง ๆ อาท กระทรวงการตางประเทศ กระทรวงยตธรรม

18Meiji Restoration ตรงกบป พ .ศ. 2411-2455 (ค.ศ. 1868-1912) ซงตรงกบปลายรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว - พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

16

อยางการปฏรปเมจ จนกระทงน าไปสหนงสอสญญาฉบบแรก และอก 9 ปตอมา ญปนถงไดแตงตง นายอนางาค มนจโร (Inagaki Manjiro/稲垣満次郎) ใหเปนอครราชทตประจ าประทศไทย คนแรก ความสมพนธจงมความกาวหนาขนตามล าดบ

ภาพท 3 หนงสอปฏญญาวาดวยทางพระราชไมตรแลการคาขายในระหวางประเทศสยามกบ

ประเทศญปน ทมา: อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร , ความสมพนธไทย- ญปน 600 ป (กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 103.

17

ภาพท 4 บางสวนของหนงสอสญญาทางพระราชไมตรทางการคาขายแลการเดนเรอระหวาง

กรงสยามกบกรงญปน ฉบบภาษาไทย ทมา: อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร, ความสมพนธไทย-ญปน 600 ป (กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 104 และ107.

18

ภาพท 5 บางสวนของหนงสอสญญาทางพระราชไมตรทางการคาขายแลการเดนเรอในระหวางกรง

สยามกบกรงญปน ทมา: อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร, ความสมพนธไทย-ญปน 600 ป (กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 106.

ภาพท 6 การท าสนธสญญาทางพระราชไมตรทางการคาขายแลการเดนเรอในระหวางกรงสยามกบ

กรงญปน โดยนายอนางาค มนจโร (นงซาย) และสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา เทววงศวโรปการ (นงขวา) เปนตวแทนแตละประเทศ

ทมา: “ความสมพนธไทย-ญปน,” เจแปน เวรลด นะอะน, 11, 60 (ธนวาคม 2550) : 92.

19

ภาพท 7 พระยาฤทธรงครณเฉท (ซาย) อครราชทตไทยคนแรก ประจ าประเทศญปน และนายอนางาค มนจโร (ขวา) อครราชทตญปนคนแรกประจ าประเทศไทย

ทมา: “ความสมพนธไทย-ญปน,” เจแปน เวรลด นะอะน, 11, 60 (ธนวาคม 2550) : 93.

จากการศกษาพบวาในสวนของหลกฐานเอกสารชวงหลงจากกรงศรอยธยาเปนตนมา จนกระทงกอนสงครามโลกครงทสอง นอกเหนอจากหนงสอสนธสญญาตาง ๆ ดงเชน 2 ฉบบขางตนแลว รายละเอยดของคว ามสมพนธระหวางสองประเทศ ไดรบการจดเปนบนทกในเอกสารราชการกระทรวงตางๆ19 ทงสน โดยมการบนทกเปนหวขอเหตการณ ไลตามล าดบระยะเวลา อาท

ตารางท 1 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวงการตางประเทศในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

เรอง เวลา พระราชสาสนมไปถงสมเดจพระเจามตสหโต (Emperor Mutsuhito) เรองตงพระยาภาสกรวงศ เปนผแทนพระองค และสงเครองราชอสรยาภรณไปพระราชทาน

ร.ศ. 106 (22 ธนวาคม พ.ศ. 2430)

พระราชสาสนมไปถงสมเดจพระเจามตสหโต (Emperor Mutsuhito) เรอง สมเดจพระเจ านองยาเธอ เจาฟาภาณรงสสวางวงศ กรมพระภาณพนธวงศวรเดชจะเสดจประเทศญปน

ร.ศ. 109 (26 มถนายน พ.ศ. 2433)

19ทมา: หอจดหมายเหตแหงชาต.

20

ตารางท 1 (ตอ)

เรอง เวลา พระเจากรงญปน แลสมเดจ พระนางเจากรงญปนใหทตน าสงของมาทลเกลาฯถวาย

ร.ศ. 116 (1-9 มถนายน พ.ศ. 2440)

ราชทตญปนทลเกลาฯถวาย กงงา และถวายไชยมงคลในเวลาเสดจกลบจากยโรป

ร.ศ. 116 (18-21 ธนวาคม พ.ศ. 2440)

พระราชโทรเลขมไปพระราชทานพรวนเกดแหง สมเดจพระเจามตสหโต (Emperor Mutsuhito) เปนครงแรก

ร.ศ. 117 (16 กนยายน พ.ศ. 2441)

รายงานพระยาฤทธรงค วาดวยการศกษาในประเทศญปน ร.ศ. 119 (12 เมษายน พ.ศ. 2443) รายงานพระยาฤทธรงค เกยวกบการคาของประเทศญปน ร.ศ. 120 (17 กรกฎาคม พ.ศ. 2444) สมเดจพระบรมโอรสาธราช เสดจประพาสเมองญปน ร.ศ. 121 (25 มกราคม - 17 กมภาพนธ

2445) พระราชทาน เหรยญรตนาภรณแกภรรยาราชทตญปน (อนาคาด)20

ร.ศ. 122 (6 เมษายน – 20 สงหาคม พ.ศ. 2446)

หมอมาเซา ชาวญปนเปนทปรกษากฎหมาย กระทรวงยตธรรม21

ร.ศ. 124-127 (10 เมษายน พ.ศ. 2446 – 2 กนยายน พ.ศ. 2451)

สงรบบนนพรตชางเผอกมงกฎ รวม 3 อยาง จากหางเมองญปน ร.ศ. 127 (20 สงหาคม พ.ศ. 2451) พระราชทานไมสกไปท าวหารวดนเซนย ประเทศญปน ร.ศ. 128-129 (24 กมภาพนธ พ.ศ.

2452 – 31 มกราคม พ.ศ. 2453) สงสายสะพายส าหรบตรามหาปรมาภรณ พระรตนานกจ ลอนดอน 10 หลา จาก หางคากาสชมายา เมองญปน

ร.ศ. 130 ( 15-27 ตลาคม พ.ศ. 2454)

20 Inagaki Eiko ภรรยาของ Inagaki Manjiro อครราชทตญปนประจ าประเทศไทยคนแรก โดยเขา

มาประจ าทไทยตงแต พ.ศ. 2440-2448 (ค.ศ. 1897-1905) 21หมอมาเซา หรอ Tokijo Masao เปนทปรกษาทางกฎหมายใหกระทรวงยตธรรมขอ งไทย ตงแต

พ.ศ. 2441-2456 (ค.ศ. 1898-1913)

21

ตารางท 2 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวงเกษตราธการ ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

เรอง เวลา

พระองคเพญ22 รายงานเรอง นายโทยามา23 เรองท าไหม ร.ศ. 120-122 (พ.ศ. 2444 – 2446) ตารางท 3 ตวอยางบนทกเ อกสารกระทรวง ศกษาธการ ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว

เรอง เวลา รายงานของขนวรการโกศล เรองการตรวจโรงเรยนในประเทศญปน

ร.ศ. 106 (กมภาพนธ – มนาคม พ .ศ. 2430)

ทตญปนเขามารบพระสารรกธาต และขอตนโพธ ร.ศ. 118 – 119 (5 ธนวาคม พ.ศ. 2442 – 9 กรกฏาคม พ.ศ. 2443)

ญปนขอแบงพระสารรกธาต ร.ศ. 118 – 119 (พ.ศ. 2442 – 2443) ญปนจะเขามารบพระสารรกธาต ร.ศ. 119 (19 – 23 มถนายน พ .ศ.

2443) พระราชทานพระไตรปฎกแกญปน ร.ศ. 119 (21 มถนายน – 20 กรกฎาคม

พ.ศ. 2443) ตารางท 4 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวง นครบาล ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว

เรอง เวลา กรมหลวงเทวะวงษ 24 แจงนามต าแหนงเจาพนกงานราชทตญปน

ร.ศ. 116 (18 มถนายน พ.ศ. 2440)

22พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาเพญพฒนพงศ กรมหมนพไชยมหนทโรดม 23Dr.Toyama Kametaro เปนรองศาสตราจารยจากมหาวทยาลยโตเกยว ซงไทยวาจางใหมาเปน

ผเชยวชาญ และทปรกษาทางดานการเลยงไหม 24สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาเทวะวงศวโรปการ

22

ตารางท 5 ตวอยางบนทกเอกสารเบดเตลดในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

เรอง เวลา พพธภณฑเมองญปน ร.ศ. 118 (26 พฤษภาคม – 2 มถนายน

พ.ศ. 2442) ญปนทจางมาเปนชางไหม นายโทยามา นายโยโกตะ นายนชมะ นายทาคาโนะ นายโฮซาอยะ นายนาคาชมา และนายอสกะ25

ร.ศ. 119 - 129 (15 มนาคม – พ.ศ. 2443 – 16 กรกฎาคม พ.ศ. 2453)

พพธภณฑเมองญปน ร.ศ. 120 – 121 (26 พฤษภาคม พ .ศ. 2444 – 14 มกราคม พ.ศ. 2445)

รฐบาลญปนจะมการแสดงพพธภณฑส าหรบสตวน า ณ นางาซาก

ร.ศ. 126 (พ.ศ. 2450)

ตารางท 6 ตวอยางบนทกเอกสารกระทรวงการตางประเทศในรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา

เจาอยหว

เรอง เวลา นายมาไซ ซโนมา เลขานการกงสลญปน ประจ ากรงเทพ ถงแกกรรม

12 มกราคม พ.ศ. 2454

เจาชายฮโรยาส ฟชม เสดจฯรวมพระราชพธบรมราชาภเษก ปลายเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2454 การแสดงนทรรศการในตางประเทศ พพธภณฑทกรง โตเกยว

5 มนาคม พ .ศ. 2454 – 1 ธนวาคม พ.ศ. 2458

สมเดจพระจกรพรรด มตสหโต สวรรคต และตงองคใหม 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2455 – 6 ตลาคม พ.ศ. 2458

เรอรบโมกาม (ญปน) เขาสยาม 16 มถนายน พ.ศ. 2457 – 3 กรกฎาคม พ.ศ. 2467

หนงสอพมพญปนลงขาวพระราชด ารส แกกองทหารทกลบจากยโรป

11 – 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2462

25Toyama Kametaro, Yokota Hyonosuke, Mishima Toshitsura, Takano Yosojiro, Hosoya

Zensuke, Nagashima Yasutaro และ Isuka

23

ตารางท 6 (ตอ)

เรอง เวลา ญปนขอมหนสวนกจการเดนเรอในอาวสยาม 2 – 3 กนยายน พ.ศ. 2462 พระยามหธรมนปกรณโกศลคณ (โตกจ มาเซา ) อครราชทตญปน ถงแกกรรม

12 สงหาคม – 5 ตลาคม พ.ศ. 2464

นายอวาตะ ฟจยามา สมาชกแหงสภาบรรดาศกดญปน เขามาดการคาขาย

4 – 24 กนยายน พ.ศ. 2468

ตารางท 7 ตวอยางบนทกเอกสารเบดเตลดในรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

เรอง เวลา สมเดจเจาฟา กรมขนสงขลานครนทรฯ เสดจญปน ระหวางเสดจฯ ไทย – อเมรกา

26 กรกฎาคม – 5 กนยายน พ.ศ. 2459

ตารางท 8 ตวอยางบนทกเอกสารเบดเตลดในรชกาลพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

เรอง เวลา เบดเสรจ คราวเสดจอเมรกาและญปน พ.ศ. 2473 – 2474

ประกาศโฆษณาและการรายงานขาวคณะฉายภาพยนตรญปนใน หนงสอพมพรายวน “บางกอกไตมส ” เรมตงแตฉบบประจ าวนท 1 ธนวาคม พ .ศ. 2447 จากนนในหนงสอพมพฉบบเดยวกน ประจ าวนท 8 ธนวาคม พ .ศ. 2447 รายงานถงการฉายภาพยนตรของคณะญปนรอบ ปฐมทศน ส าหรบคณะญปนทปรากฏในหนงสอพมพบางกอกไทมส หรอบา งกอกไตมสนน โดม สขวงศไดใหความเหนไวในบทความ “เรองของหนงญปน ”26 วา “...ยงไมพบหลกฐานทระบอยางแนชดวา นกฉายภาพยนตรเรชาวญปนทเขามาสสยามครงนเปนใคร มาจากไหน พบแตหลกฐานอางองในชนหลง คอจากผใชนามปากกาวา “สมจน” (Shamujin) ซงเขยนบทความเรอง “ญปนเกยวกบสยาม ” (Japan and Siam) ลงตพมพทงในภาษาไทยและภาษาองกฤษ ใน

26โดม สขวงศ, “เรองของหนงญปน,” ศลปากร, 28, 5 (พฤศจกายน 2527) : 70-94.

24

หนงสอพมพรายวน “บางกอกไตมส ” ฉบบตางๆระหวางเดอนเมษายน – พฤษภาคม 2463 โดยตอนหนงไดอางวา ชาวญปนชอ เค. วฒนาเบ (K. Watanabe) เปนผน าภาพยนตรเขามาเผยแพรสชาวสยามเปนรายแรก ... ” การจดฉายภาพยนตรครงนนเปนในลกษณะของการฉายชวคราว จากบทความฉบบเดยวกนนกลาววาหลงจากการฉายตงแต วนท 7 – 16 ธนวาคม พ .ศ. 2447 ทบรเวณเวงวดตก ซงถอวาเปนเขตเศรษฐกจทส าคญในสมยนน

จากนนคณะฉายภาพยนตรชาวญปนยงไดไปออกโรงทงานวดเบญจมบพตรประจ าปนนอกดวย โดยไดยกขอความจากหนงสอพมพ บางกอกไตมส ฉบบวนท 22 ธนวาคม ปเดยวกน ดงน “...ภาพยนตรทไดเลน ณ งานวดดสตคราวน ไดมผคนพอใจดตรงยปนกบร สเซยรบกนโดยมาก ทงคาทนงกราคาเพยง 2 สลงเทานน จบเลนเรองแปลกกวาทเคยไดเลนทหลงตกแถวถนนเยาวราชหลายอยาง ดงแจงอยในโปรแกรมนนแลว ...” หลงจากนนกไมพบหลกฐานวาคณะภาพยนตรดงกลาวไปจดการแสดงทไหนอก กระทง ป พ .ศ. 2448 เดอนธนวาคม คณะภาพยนตรชาวญปนกลบมาอกครง และจดสถานทฉายภาพยนตรถาวรในบรเวณเดมทเคยไดตงโรงภาพยนตรชวคราว คอ แถบวดตก ประตสามยอดนนเอง กจการเปนไปอยางราบรน และไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตใหประดบตราแผนดน และเปลยนชอเปน โรงหนงญป นหลวง (Royal Japanese Cinematograph) ในป พ.ศ. 2453 แตเนองจากมการแขงขนทางธรกจสง โรงภาพยนตรญปนจงไดปดตวลงในป พ.ศ. 2459

25

ภาพท 8 ขอความทลงโฆษณาการฉายภาพยนตร โดยคณะภาพยนตรญปนในหนงสอพมพบางกอก

ไทมส ฉบบวนท 1 ธนวาคม พ.ศ. 2447 ทมา: โดม สขวงศ, “เรองของหนงญปน,” ศลปากร, 28, 5 (พฤศจกายน 2527) : 73.

ภาพท 9 รายงานขาวการฉายภาพยนตรญปนทงานวดเบญจมบพตร โดยคณะภาพยนตรญปนใน

หนงสอพมพบางกอกไทมส ฉบบวนท 22 ธนวาคม พ.ศ. 2447 ทมา: โดม สขวงศ, “เรองของหนงญปน,” ศลปากร, 28, 5 (พฤศจกายน 2527) : 73.

26

ภาพท 10 ใบปลวของโรงภาพยนตรญปน ภายหลงจากไดรบพระบรมราชานญาตใหใชตราแผนดน

และไดเปลยนโรงหนงญปนหลวง (Royal Japanese Cinematograph) ทมา: โดม สขวงศ, “เรองของหนงญปน,” ศลปากร, 28, 5 (พฤศจกายน 2527) : 66.

ภาพท 11 โฆษณาในหนงสอพมพบางกอกไตมส ฉบบวนท 22 สงหาคม พ .ศ. 2451 แสดงถงการ

แขงขนกนทางธรกจโรงภาพยนตร ซงเปนสาเหตส าคญทท าใหโรงภาพยนตรญปนตองปดกจการลงใน พ.ศ. 2459

ทมา: โดม สขวงศ, “เรองของหนงญปน,” ศลปากร, 28, 5 (พฤศจกายน 2527) : 83.

27

เอกสารอน ๆ หนงสอพมพยามาโตะ หนงสอพมพญปน ฉบบภาษาไทย ฉบบแรกออกวางจ าหนายเมอ พ.ศ. 2464 โดยนาย มยาคาวะ อวาจ เจาของบรษทโอยามะ เนอหาภายในหนงสอพมพโดยมากกลาวพาดพงถงบคคลทเปนขาราชการระดบสง จงถกสงใหปดตวลงในอก 3 ปตอมา27

ภาพท 12 หนงสอพมพ ยามาโตะ ทมา: “ความสมพนธไทย-ญปน,” เจแปน เวรลด นะอะน 12, 68 (สงหาคม 2551) : 93.

27“ความสมพนธไทย-ญปน,” เจแปน เวรลด นะอะน 12, 68 (สงหาคม 2551) : 92.

28

หลกฐานประเภทเอกสารในสมยอยธยานน ท าใหสนนษฐานถงความเปนมา หรอจดเรมตนการตดตอระหวางไทยและญปน ไดวา การตดตอสมพนธระหวางทงสองประเทศนาจะเรมตนขนกอน ปพ .ศ. 1931 (ค.ศ. 1388) และเปนความสมพนธทางการคาแบบบรรณาการ สวนหลกฐานเอกสารในชวงหลง คอ ตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเป นตนมา มการบนทกอยางชดเจนวา ไทยและญปนตกลงท าหนงสอปฏญญาวาดวยพระราชไมตรแลการคาขายในระหวางประเทศสยามกบญปน ใน ป พ .ศ. 2430 (ค.ศ. 1887 ) ซงถอเปนการเปดความสมพนธอยางเปนทางการ หลงการปฏวตเมจ ตลอดจนเอกสารจากกระทรวงหรอหนวยงานราชกา รตาง ๆ ของไทยทระบวน เวลา ของเหตการณทเกยวของกบความสมพนธของทงสองประเทศไวอยางชดเจน

29

บทท 3 หลกฐานประเภทโบราณวตถทเกยวของกบความสมพนธ ไทยและญปน

ตงแตสมยอยธยา - รตนโกสนทรชวงกอนสงครามโลกครงท 2

จากเอกสาร ประชมพงศาวดาร ภาคท 20 จดหมายเหตเรองทางไมตรระหวาง กรงศรอยธยากบกรงญปน โดย เซอร เออเนสต ซาเต า ความสมพนธไทย- ญปน 600 ป โดย อชอ โยเนะโอะ และ โยชกาวาะ โทชฮาร เอกสารการคาของ บรษทอนเดยตะวนออก (The Dutch East India Company หรอ Vereenigde Oost-Indische Compagnie [VOC]) จดหมายเหตลาลแบร จดหมายเหตการณเดนทางสประเทศสยามของบาทหล วงตาชารด และจดหมายเหตรายวนการเดนทางไปสประเทศสยามในป ค .ศ. 1685 และ1686 (พ.ศ. 2228- 2229 ซงบนทกโดยบาทหลวงเดอ ชวซย ) ตลอดจน พระราชพงศาวดาร ของไทยฉบบตางๆ อาท เชน ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต ฉบบพนจนทนมาศ (เจม ) ฉบบพระพนรตน ฉบบ สมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส ฉบบพระราชหตถเลขา พระจกรพรรดพงศ (จาด) ตลอดจนค าใหการชาวกรงเกา ทกลาวถงในบททผานมา ท าใหไดทราบถงรายการเครองบรรณาการ และสนคาน าเขาจากญปน ของอยธยา ซงเปนดชนส าคญในการสบคนหลกฐานประเภทโบร าณวตถ ทจะสงเสรมความหนกแนนของหลกฐานประเภทเอกสาร และทส าคญยงไปกวานน หลกฐานดงกลาวจะชวยใหเหนล าดบความสมพนธ และพฒนาการของความสมพนธระหวางสองประเทศไดอยางชดเจนยงขนอกดวย หลกฐานประเภทโบราณวตถ ดงนน ผศกษาจงเลอกศกษา รายงานการขดคน ขดแตง และโบราณวตถทขดคนไดจากพนททหลกฐานเอกสารระบวามรองรอย หรอมความเก ยวของกบชาวญปน ตลอดจนชมช น ชาวญปน ไดแก โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทจงหวดพระนครศรอยธยา

จงหวดพระนครศรอยธยา : พนทท ชมชนชาวญปน หรอหมบานญปนตงอย เปนระยะเวลากวา 150 ป (พ.ศ. 2159-2310 หรอ ค.ศ. 1616-1767) สนนษฐานวา นอกจาก หมบานญปนแลว ในบรเวณกรงศรอยธยา หรอจงหวดพระนครศรอยธยาในปจจบน นาจะมหลกฐานทเกยวข องกบชาวญปนหลงเหลออย จากรายงานการขดคนตางๆ แสดงใหเหนถงการพบหลกฐาน ดงตวอยางตอไปน

30

1. รายงานเบองตน การขดแตงโบราณสถานบานนกบญเปโตร (โบสถของคณะโดมนกน ) โครงการปรบปรงหมบานโปรตเกส หนวยศลปากรท 1 กองโบราณคด กรมศลปากร และมลนธ กล เบงเกยน ประเทศโปรต เกส (พฤศจกายน พ .ศ. 2527) ระบวาพบ เหรยญกษาปณญปน ท าจากทองแดง เสนผานศนยกลาง 2.5 เซนตเมตร ดานหนามตวอกษร 4 ตว ดานหลงเรยบ สนนษฐานวาผลตราว พ .ศ. 2159-2312 คลายเหรยญอแปะของจน เรยกวา Kanei Tsuho เปนทนาเสยดายทในรายงานฉบบน ไมมภาพของเหรยญกษาปณดงกลาว1

ภาพท 13 ตวอยางเหรยญ Kanei Tsuho ทมา: Bob Reis, “JAPAN, pre-modern coins,” anythinganywhere [ออนไลน], เขาถงเมอ 15 ธนวาคม

2553, เขาถงไดจาก http://www.anythinganywhere.com/commerce/coins/coinpics/jap-cash.html 2. รายงานการขดคน ขดแตง และบรณะวดแมนางปลม ต าบลหวรอ อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา โดย หางหนสวนจ ากด พรอนนท กอสราง ปงบประมาณ 2544 กลาวถงการพบเศษภาชนะดนเผา ญปน แตไมระบชนด หรอประเภท ตลอดจนอายสมย2

1กรมศลปากร, “รายงานเบองตน การขดแตงโบราณสถานบานนกบญเปโตร (โบสถของคณะ

โดมนกน),” ใน โครงการปรบปรงหมบานโปรตเกส (พระนครศรอยธยา: หนวยศลปากรท 1 กองโบราณคด กรมศลปากร และมลนธกล เบงเกยน ประเทศโปรตเกส, 2527), 62.

2หางหนสวนจ ากดพรอนนทกอสราง, “รายงานการขดคน ขดแตง และบรณะวดแมนางปลม ต าบล หวรอ อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดพรอนนทกอสราง, 2544), 26, (อดส าเนา).

31

ภาพท 14 เศษภาชนะดนเผาญปน ขดคนพบทวดแมนางปลม 3. รายงานการขดคนทางโบราณคด ดานทศตะวนออกเฉยงใตของ พระราชวงจนทรเกษม ต าบลหวรอ อ าเภอพระนครศรอย ธยา จงหวดพระนค รศรอยธยา โดย รงษ อวมทอง และคณะ ปงบประมาณ 2546 ไดพบเศษภาชะดนเผา จากแหลงเตาญปน 4 ชน (ไมปรากฏภาพในรายงานการขดคน) และภาชนะดนเผาประเภทคาราทส ทรงชาม เคลอบสน าตาล ขดรองใตเคลอบ ก าหนดอายสมยราวพทธศตวรรษท 223

ภาพท 15 ภาชนะดนเผาประเภทคาราทส ขดพบทพระราชวงจนทรเกษม (จงหวดพระนครศรอยธยา)

3รงษ อวมทอง และคณะ, “การขดคนทางโบราณคด ดานทศตะวนออกเฉยงใตของ พระราชวง

จนทรเกษม ต าบลหวรอ อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (ม.ป.ท., 2546), 63-64, (อดส าเนา).

32

4. รายงานการขดแตงโบราณสถาน วดโคกพระยา ต าบลภเขาทอง อ าเภอพระครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา โดย หางหนสวนจ ากด ปราณรกษ ปงบประมาณ 25414 พบเศษภาชนะดนเผาญปนทตกแตงดวยการใชรปลอก อายราวพทธศตวรรษท 25 จ านวน 9 ชน

ภาพท 16 เครองถวยญปนตกแตงดวยรปลอก ขดคนพบทวดโคกพระยา ทมา: หางหนสวนจ ากดปราณรกษ, “รายงานการขดแตงโบราณสถาน วดโคกพระยา ต าบลภเขาทอง อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดปราณรกษ, 2541), 172-173, (อดส าเนา). 5. รายงานการขดแตง และขดคนทางโบราณคด โบราณสถานวดกระซาย ต าบลปากกราน อ าเภอพระนครศรอย ธยา จงหวดพระนครศรอยธยา โดย สรเชษฐ กงทองและคณะ ปงบประมาณ 2544 พบเศษภาชนะดนเผา ญปน ประ เภทคาราทส ทรงชามเคลอบสน าตาล ขดรองใตเคลอบ อายราวพทธศตวรรษท 225

4หางหนสวนจ ากดปราณรกษ, “รายงานการขดแตงโบราณสถาน วดโคกพระยา ต าบลภเขาทอง อ าเภอ

พระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดปราณรกษ, 2541), 172-173, (อดส าเนา).

5สรเชษฐ กงทอง และคณะ, “รายงานการขดแตง และขดคนทางโบราณคด โบราณสถานวด กระซาย ต าบลปากกราน อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (ม.ป.ท., 2544), 59-60, (อดส าเนา).

33

ภาพท 17 เศษภาชนะดนเผา ประเภทคาราทส เคลอบสน าตาล ขดรองใตเคลอบ ทขดคนพบทวด

กระซาย ทมา: สรเชษฐ กงทอง และคณะ, “รายงานการขดแตง และขดคนทางโบราณคด โบราณสถานวดกระซาย ต าบลปากกราน อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (ม.ป.ท., 2544), 59 - 60, (อดส าเนา). 6. รายงานการขดคน และขดแตงทางโบราณคด มณฑปวดกล าง ต าบลนครหลวง อ าเภอนครหลวง จงหวดพระนครศรอยธยา โดย หางหนสวนจ ากด พทธกร ปงบประมาณ 2551 พบเศษภาชนะดนเผาลายครามจากแหลงเตาในญปน (?) 3 ชน ไมมการก าหนดอายสมย (ไมปรากฏภาพ)6 7. รายงานวดเจายา โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอ การบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว โดยบรษทมรดกโลก จ ากด ป งบประมาณ 2542 7 พบกาน าชาเตมใบ เขยนลาย ใตเคลอบ กระปกเตมใบ เขยนลายใตเคลอบ เศษภาชนะดนเผาประเภท คาราทส และเศษภาชนะ ลายคราม ส าหรบเศษภาชนะดนเผาประเภทคาราทส มอายสมยราวพทธศตวรรษท 21-22 นอกนนอายราวพทธศตวรรษท 22-23

6หางหนสวนจ ากดพทธกร, “รายงานการขดคน และขดแตงทางโบราณคด มณฑปวดกลาง ต าบล

นครหลวง อ าเภอนครหลวง จงหวดพระนครศรอยธยา,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดพทธกร, 2551), 36 - 37, (อดส าเนา).

7บรษท มรดกโลก จ ากด, “รายงานวดเจายา โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว,” (กรงเทพมหานคร: บรษท มรดกโลก จ ากด, 2542), 69 - 70, (อดส าเนา).

34

ภาพท 18 ภาชนะดนเผาทขดพบทวดเจายา หนงในโบราณสถานกลมคลองสระบว ทมา: บรษท มรดกโลก จ ากด , “รายงานวดเจายา โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว,” (กรงเทพมหานคร : บรษท มรดกโลก จ ากด , 2542), 69-70, (อดส าเนา). 8. รายงานวดพระงาม โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว โดยบรษทมรดกโลก จ ากด ป งบประมาณ 2542 พบเศษภาชนะดนเผา ญปน ลวดลายคลาย เครองถวยฮเซน ทพบจากการส ารวจแมน าเจา พระยา บรเวณหนา พระราชวง จนทรเกษม ลกษณะเขยนลายใตเคลอบ อายราวพทธศตวรรษท 22-238

8บรษท มรดกโลก จ ากด, “รายงานวดพระงาม โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะ

โบราณสถานกลมคลองสระบว,” (กรงเทพมหานคร: บรษท มรดกโลก จ ากด, 2542), 45, (อดส าเนา).

35

ภาพท 19 เศษภาชนะดนเผาญปน ลวดลายคลายเครองถวยฮเซน ทไดจากการขดคนทวดพระงาม ทมา: บรษท มรดกโลก จ ากด, “รายงานวดพระงาม โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว,” (กรงเทพมหานคร: บรษท มรดกโลก จ ากด, 2542), 45, (อดส าเนา). 9. โครงการขดคน ขดแตงโบราณสถานหมบานโปรตเกส (โบสถคณะเยซอท ) ต าบล ส าเภาลม อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา โดยหางหนสวนจ ากด ดบเบลย เอ อาร คอนสตรกชน ปงบประมาณ 2551 พบเศษภาชนะดนเผาญปน ประเภทคาราทส อายราวพทธศตวรรษท 15-179(ไมปรากฏภาพในรายงานการขดคน) 10. รายงานวดแค โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว โดย บรษทมรดกโลก จ ากด ป งบประมาณ 2542 พบเศษภาชนะดนเผาทสนนษฐานวาผลตในญปน ไดแก เศษภาชนะดนเผาเขยนลายสน าเงนใตเคลอบ แบบฮเซน อายสมยราวพ.ศ. 2203 - 2213 (พทธศตวรรษท 22 - 23) และเศษภาชนะดนเผา แบบคาคเอมอน อายสมยราวพทธศตวรรษท 2310

9หางหนสวนจ ากด ดบเบลย เอ อาร คอนสตรกชน, “โครงการขดคน ขดแตงโบราณสถานหมบานโปรตเกส (โบสถคณะเยซอท) ต าบลส าเภาลม อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ดบเบลย เอ อาร คอนสตรกชน, 2551), 86, (อดส าเนา).

10บรษท มรดกโลก จ ากด, “รายงานวดแค โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว,” (กรงเทพมหานคร: บรษท มรดกโลก จ ากด, 2542), 109, (อดส าเนา).

36

ภาพท 20 เศษภาชนะดนเผาแบบญปนทขดพบทวดแค ทมา: บรษท มรดกโลก จ ากด, “รายงานวดแค โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว,” (กรงเทพมหานคร: บรษท มรดกโลก จ ากด, 2542), 109, (อดส าเนา). 11. รายงาน วดโพธเผอก (AY’03: WPP) ต าบลประตชย อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอย ธยา โดยศภชย นวการพศทธ ป งบประมาณ 2546 พบเศษภาชนะดนเผาเนอแกรง เขยนสน าเงนใตเคลอบ สนนษฐานวาเปนเครองถวยญปน ไมระบอายสมย11

11ศภชย นวการพศทธ, “รายงานวดโพธเผอก (AY’03: WPP) ต าบลประตชย อ าเภอ

พระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (ม.ป.ท., 2546), 93, (อดส าเนา).

37

ภาพท 21 เศษภาชะดนเผาเนอแกรง เขยนสน าเงนใตเคลอบ ทขดพบบรเวณวดโพธเผอก ทมา: ศภชย นวการพศทธ, “รายงานวดโพธเผอก (AY’03: WPP) ต าบลประตชย อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (ม.ป.ท., 2546), 93, (อดส าเนา).

12. รายงานกา รขดแตง และออกแบบเพอการบรณะ วดหลวงชกรด ต าบลประตชย อ าเภอพระนครศรอย ธยา จงหวดพระนครศรอยธยา โดย หางหนสวนจ า กด บรพคด ปงบประมาณ 2540 พบเครองเ คลอบจากญปน ทงแบบทตกแตง โดยเขยนสน าเงนใตเคลอบสเดยว และหลายส อายสมยราวพทธศตวรรษท 22 - 2412

ภาพท 22 เครองเคลอบทพบจากการขดแตง ณ วดหลวงชกรด ทมา: หางหนสวนจ ากดบรพคด , “รายงานการข ดแตง และออกแบบเพอการบรณะ วดหลวงชกรด ต าบลประตชย อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา ,” (กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจ ากดบรพคด, 2540), 62, (อดส าเนา).

12 หางหนสวนจ ากด บรพคด, “รายงานการขดแตง และออกแบบเพอการบรณะ วดหลวงชกรด

ต าบลประตชย อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด บรพคด, 2540), 62, (อดส าเนา).

38

13. รายงานการขดแตงโบราณสถาน พระราชวงหลวง ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพ ระนครศรอยธยา โดย หางหนสวนจ าก ด ปราณรกษ ปงบประมาณ 2540 พบจานเขยนลายสน าเงนใตเคลอบ เลยบแบบจน อายราวพทธศตวรรษท 23 และเศษภาชนะเขยนลายสน าเงนใตเคลอบ ใชเทคนคพมพลาย อายราวพทธศตวรรษท 25 (?)

ภาพท 23 เครองถวยญปน ทขดพบจากพระราชวงหลวง ส าหรบหมบานญปน ปรากฏหลกฐาน เอกสารหลายฉบบท ชชดวาหมบาน ญปนมอยจรง อกทงแผนทจากจดหมายเหตเดอลาลแบร และเอกสารทางประวตศาสตร ฉบบอน ๆ กบงชถงทตงทชดเจนของหมบาน ได จงมความเปนไปไดอยางสง ทหากมการด าเนนการทางโบราณคดในบรเวณดงกลาว แลวจะพบรองรอยหลกฐานการอยอาศย หรอการใชพนท ดงเชน การขดคนทางโบราณคดทชมชนชาวตางชาตทอยใกลเคยงกน ทหมบานโปรตเกส และหมบานฮอลนดา

39

หลงจากทผศกษาไดพยายามสบคนทางโบราณคด กลบไมพบข อมลการขดคน ณ บรเวณหมบานญปน ทเปนการด าเนนงานทางดานโบราณคด โดยหนวยงานของไทยเลย พบเพยงขอมลจาก เอกสารสรปการสมมนาวชาการ 120 ป ความสมพนธการทตไทย- ญปน : เอเชยตะวนออกกบอษาคเนย (2430-2550) หวขอ หมบานญปนในอยธยา : วนวาน ว นน วนหนา ใหรายละเอยดของการขดคนหมบานญปน โดย คณ มาเอดะ ย อาสาสมครชาวญปนดานการทองเทยว องคการความรวมมอระหวางประเทศของญปน (ไจกา JICA) ซงเรยบเรยงจาก หนงสอเรอง “Shamu Raosu Annan Sankoku Tanken Jikki” โดย Iwamoto Chitsuna ไวดงน “...ปรากฏวา ไดพบวาบนทกของพระยาโบราณราชธานนทร ซงส ารวจอยธยาตงแตสมยรชกาลท 5 พบวา เรอนของคนญปนคงจะเปนเครองไม จงไมพบรากฐานอฐ ...การขดคนหมบานญป น ชวงเวลานนเปนชวงป 2476 /1933 ... ในปจจบนมอนสรณหมบานญ ปน เขยนไววา อยธยา- นฮอนจนช- โน- เอโตะ (Ayutthaya Nihonjinchou-no-ato) ในอนสรณเขยนอธบายประวตศาสตรของชาวญปนทเคยพ านกอย ทจงหวดพระนครศรอยธยาในสมยกรงศรอยธยา แลวสดทายเขาเขยนไววา ในป 2478 /1935 สมาคมไทย- ญปน ไดตงขนในก รงเทพฯ ตามหลกฐานทสมาคมพบจากเอกสารเกาๆ ของบรษทอนเดยตะวนออกของฮอลนดา (Dutch East India) ท าใหทราบถงแหลงทตงของหมบานชาวญปนในอยธยาอยางแนนอน และสมาคมไดหาทางจนไดกรรมสทธทดน 7 ไร เพออนรกษและปรบปรงใหเปนอนสรณแหงหมบาน ญปนเดม ...กอนทจะศกษาแผนทเกานน เคยมอาจารยชาวญปน 2 คน เขาไดคนพบหมบานญปน ...เหตผลทชาวญปนอยากขดหมบานญปนในอยธยาเหตผลทใหญทสดในสมยนน คอกอนสงครามโลกครงท 2 ชาวญปนทกคนเคารพและชอบยามาดะ นากามาสะ...คณมก ซาไก (Mr.Miki Sakae) เขาเรยนจบจากมหาวทยาลยศลปากรแหงโตเกยว และพ านกอย ทสยาม ท างานทกรมศลปากร เปนชางศลปากร ตงแตป 2454/1911 มาจนอกเกอบ 30ป...เขาพยายามคนควาขอมลทเกยวของและชกชวนชาวญปนทมาเทยวสยาม หรอชาวญปนทพ านกอย ในกรงเทพฯ ใหเดนทางไปเทยวอยธยาทกครง เพอท าใหชาวญปนสนใจการคนหาหมบานชาวญปนในอดต

...ดร.ฮกาชอนนะ คนจน (Higachionna Kanjun) ซงเปนนกประวตศาสตรทสนใจประวตศาสตรประเทศญปน โดยเฉพาะอยางยง ประวตศาสตรของรวกวหรอโอกนาว าในปจจบน ...เรมตงแตวนท 27 เมษายน ป 2476/1933 อาจารยฮกาชอนนะกไดรบอนญาตจากกรมศลปากร และไดรบการชวยเหลออ านวยความสะดวกจากสถานทตญปน

ผรวมดวย 4 คน กคอ คณมก ซาไก- คณฮดากะ โตชโอะ (Mr.Hidaka Toshio) คณ ฟซอ ชนซย (Mr. Fuzii Shinsui) คณมซชมะ กกโอะ (Mr. Mizushima Kikuo) เปนชาวญปนทพ านกอยในกรงเทพฯ แลวมชางควบคมจ านวน 42 คนเปนคนจนกบคนไทย ... ชวงแรกคณะผขดคนหมบานญปนไดขดคนวดเกาชอวดสง แตชอเกาเขยน วดสงปากน า ไดพบเศยรพระพทธรป 44 องค

40

และพระพทธรปองคเลก 21 องค...ทตงของวดสงกบหมบานญปน หางกนประมาณ 50 เมตร...แลวจนถงวนท 3 กยงไมบรรลเปาหมายทคาดไว แลววนท 4 ไดขดพบรองรอยต าหนกทท าจากอฐ ...ขอสรปวา บรเวณวดสงกเจอเศยรพระพทธรป และบรเวณหมบานญปนใน ปจจบน ความกวาง 1 ใน 4 ของพนทปจจบนน ระบวาพบโซเหลก มด โมหน กระทะ เหรยญอนนม เรอนโบราณ ชนสวนดาบและเสอเกราะ และพระโพธสตว ...อาจารยฮกาชอนนะเขยนไววา รปปนเจาแมกวนอม ...พระโพธสตว (ทรงแบบเตาซาซมะ) และหนกลม ตองเอามาจาก ญปนแนนอน จากรองรอยต าหนกอฐทหาพบ ซงหางจากแมน าเจาพระยาประมาณ 15 เมตร ...หลงจากการคนพบหมบานญปนแลว ป 2476/1933 คณะทตญปนไดเดนทางมาถงกรงเทพฯ และไดบรจาคเงนและขอซอพนทบรเวณการขดพบ ...หลงจากสงครามโลกครงท 2 สวนใหญของ พลเรอนชาวญปนกกลบญปนแลว และสมาคมไทย - ญปน ซงเปนเจาของพนทกหยดกจกรรม เพราะฉะนนหมบานญปนจงรกราง ...การขดพบหมบานญปนเมอประมาณ 70 ปทแลว ไดพบของทงหมดประมาณ 200 ชน แต ดร .ฮกาชอนนะ คนจนเอาของทกสงทกอยางกลบไปญปน แลวเขาบอกวา จะไปแสดงทพพธภณฑแหงชาตทอเอโนะ แตชวงนนเปนชวงสงครามโลกครงท 2 พอสงครามยตลง ทกคนกไมมใครทราบวาสงของเหลานนหายไปไหน คณนชโน จนจโรกเลยอยากร จงตามไปหาทญปน สามารถตามหาเศยรพระพทธรปคนมาได 2 เศยร แตของอนๆ เอาคนมาไมได และปจจบนนเศยรพระพทธรปทง 2 เศยรกวางแสดงทรานขายของในบรเวณหมบานญปน”13

13กาญจน ละอองศร, “หมบานญปนในอยธยา: วนวาน วนน วนหนา,” เอกสารสรปการสมมนา

วชาการ 120 ป ความสมพนธการทตไทย – ญป น: เอเชยตะวนออกกบอษาคเนย (2430 - 2550) (กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2551), 159 - 189.

41

ภาพท 24 มก ซาไก (Miki Sakae) ในอยธยา ทมา: กาญจน ละอองศร, “หมบานญปนในอยธยา: วนวาน วนน วนหนา ,” เอกสารสรปการสมมนาวชาการ 120 ป ความสมพนธการทตไทย – ญปน: เอเชยตะวนออกกบอษาคเนย (2430 - 2550) (กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2551), 182.

42

ภาพท 25 ขอมลการขดคนพบหมบานญปนในอยธยา พ .ศ. 2476 ใชขอมลจากสมดบนทก ของ

อาจารยฮกาชอนนะ ทมา: กาญจน ละอองศร, “หมบานญปนในอยธยา: วนวาน วนน วนหนา ,” เอกสารสรปการสมมนาวชาการ 120 ป ความสมพนธการทตไทย – ญปน: เอเชยตะวนออกกบอษาคเนย (2430 - 2550) (กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2551), 187.

43

ภาพท 26 เศยรพระพทธรปทไดจากการขดคนเมอป พ .ศ. 2479 (ค.ศ. 1933 ) (บน) จดแสดงอย

ภายในอาคารขายของทระลก (ลาง) ในหมบานญปน จงหวดพระนครศรอยธยา

44

ภาพท 27 บรรยากาศ การจดแสดงและพนทโดยรอบของหมบานญปน

45

หลกฐานส าคญอกชน ทแสดงถงบทบาทและหนาทของชาวญปนในกรงศรอยธยา นนคอ ภาพกองทหารอาสาญปน ในกระบวนเสด จถวายผาพระก ฐน ในภาพแสดงถงกองทหารอาสาชาวญปน ปดทายกระบวนเสดจพยหยาตราทางสถลมารค เพอถวายผาพระก ฐน เมอป พ.ศ. 2228 สมยสมเดจพระนารายณ เหลากองอาสาญปนสวมเสอทบสาบ สเขยว เหลอง และขาว มลวดลายเสนโคงทงตว สาบเสอกนสเหลอง - แดง มผาคาดเอวคาดทบวตถทรงยาว สนนษฐานว าเปนดาบญปน หรอดาบซามไร เดมเปนภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดยม ตอมา พระยาโบราณราชธานนทร (พร เดชะคปต) เมอครงยงเปนหลวงอนรกษภเบศร ผรกษากรงเกา ใหพนเทยงกบนายแข ชางเขยน คดลอกภาพจตรกรรมนลงในสมดภาพอยธยาพพธภณฑ เมอพ.ศ. 2440 เพราะเหนวาช ารดหลดลอกไปมาก จากนนใน ป พ.ศ. 2461 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชา นภาพ โปรดให ขนประสทธจตรกรรม (อย ทรงพนธ ) จ าลองภาพ เรยกวา สมดรปภาพจ าลองจากวดยมกรงเกา ซงเปนหนงสอสมดไทยขาว ขนาดกวาง 14 เซนตเมตร ยาว 68.5 เซนตเมตร โดยกรมศลปากรจดพมพเผยแพรครงนเพอเปนการฉลองความสมพนธไทย และฝรงเศส ในป พ.ศ. 2530 ภาพดงกลาวถอ เปนหลกฐานส าคญ ทสนบสนนหลกฐานเอกสารทกลาวถงกองอาสาญปน ชมชนชาวญปน หรอกระทงบทบาทของชาวญปนคนส าคญอยาง ยามาดะ นางามาสะ

ภาพท 28 ภาพกองทหารอาสาญปนในกรงศรอยธยา สวมเสอ ปดทายกระบวน สมดภาพทคดลอกจากจตรกรรมฝาผนง วดยม

ทมา: กรมศลปากร หอสมดแหงชาต, กระบวนพระยหยาตราทางสถลมารค สมยสมเดจพระนารายณมหาราช, พมพครงท 2 (กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร, 2544).

46

ชอของยามาดะ นางามาสะ ถกกลาวถงเพยงเลกนอยในเอกสารของไทย แตในเอกสารตางชาต อดตหวหน าหมบานญปน ทเคยเปนถงออกญาเสนาภมข ในรชกาลของสมเดจพระเจาทรงธรรมถกกลาวถงอยางมชวตชวา โดยเฉพาะในมมมองของชาวญปนเอง ยามาดะ นางามาสะ เปนวร บรษ ดงทปรากฏในนทรรศการ ประวตศาสตรความสมพนธไทย- ญปน เนองในโอกาส เฉลมฉลอง 120 ป ความสมพนธทางการทตไทย- ญปน ณ ศนยศกษาประวตศาสตรอยธยา ดงน “...ยามาดะ นางามาสะ เปนชาวญปนทเ ดนทางเขามายงประเทศไทยในสมยอยธยา ปจจบนชอนกยงคงคนหกนอย ในชวงยคของยามาดะ นางะมาซะ ดเหมอนจะเปนยคทองของหมบานญป นในสมยอยธยา เขาด ารงต าแหนงหวหนาหมบานญปนนานถง 10 ป คอ ระหวางพ .ศ. 2163 - 2173 เวลานนเปนยคทความสมพนธระหวางไทยและญปนพฒนามากทสดทงในดานการคาขาย และราชการ ประมาณกนวามคนญปนในอยธยาสมยนนถง 1,000-1,500 คน อาจมคนท นบถอครสตศาสนา 400 คน และอาจมทหารอาสาญปนถง 800 คน ยามาดะ นางามาสะ เดนทางมาประเท ศไทยเมอใดนนไมทราบแนชด ... มการบนทกเรองราวของพระนกายเซนซงมหนาทรบผดชอบในการรางใบเบกรองประทบตราแดง จดหมายเหตนไดบนทกไววา ยามาดะ นนซาเอมอง คนหามเกยวของโอคโบะ จเอมอง ไดไปสยาม เวลานขาววารบราชการอย ทนน ...ครงหนงเขาเคยเปนคนหามเกยวใหแก โอคโบะ จเอมอง ทาดาซะ ไดเมยวผพ านกอย ทปราสาททานมะส แหงแควนซนช ... “หนงสอตดตอกบตางประเทศ ” มใจความวาพระมหากษตรยอยธยา ทรงเหนชอบดวยทยามาดะ นางามาสะ จะไดเปนหวหนาชาวญปน ไดพระราชทานยศและราชทนนามเปนขนชยศร ...นอกจากนเอกสารฮอลนดาไดกลาววา ยามาดะ นางามาสะ ไดเปนออกญาเสนาภมข ... เมอ พ .ศ. 2171 ... เขาเปนพอคาทด ารงต าแหนงเปนหวหนาหมบานญปนทกรงศรอยธยา หมบานญปนนเปนศนยกลางการตดตอคาขายระหวางอยธยากบญปน ขณะเดยวกนเขากยงเปนพอคาคนกลางทสงสนคาจากอยธยาไปขายยงตางประเทศ...ยามาดะ นางามาสะ ไดรบต าแหนงหวหนา “ทหา รอาชพ ” เลากนวาเขามทหารในบงคบบญชาประมาณ 800 คน ในขณะทรบราชการ เขาไดชวยปราบกบฏหลายครง ดวยบทบาทเชนนกอใหเกดโศกนาฏกรรมขน หลงจากการสวรรคตของพระเจาทรงธรรม ...ขณะทออกญากลาโหม ลกพลกนองผมจตใจมกใหญใฝสงของพระเจาทรงธรรม ซงก าลงหาโอกาสชงบลลงกนน ทางภาคใตของไทย เมองนครศรธรรมราชกถกเมองปตตานเขาโจมต และในตอนนน ยามาดะ นางามาสะ ไดรบแตงตงใหไปปกครองเมองนครศรธรรมราช และประสบความส าเรจทางการเมอง ...ทางออกญากลาโหมกไดปลงพระชนม พระเจาอทตยวงศ...และไดสถาปนาตนเองเปนกษตรยมพระนามวา พระเจาปราสาททอง หลงจากนน

47

ยามาดะ นางามาสะ กไดจบชวตลงทเมองนครศรธรรมราช สวนสาเหตการตายนนไมปรากฏแนชด แตพดกนวา เขาตายดวยยาพษ”14

ภาพท 29 ภาพยามาดะ นางามาสะ บนปกหนงสอเรอง Samurai of Siam

ภาพท 30 ภาพเขยนเรอส าเภาญปนทยามาดะ นางามาสะ ถวายใหศาลเจาอะซะมะ ในเมองชสโอกะ

เมอป พ.ศ. 2169 ทมา: “ความสมพนธไทย-ญปน,” เจแปน เวรลด นะอะน, 12, 63 (มนาคม 2551) : 93.

14“ความสมพนธไทย-ญปน,” เจแปน เวรลด นะอะน, 12, 63 (มนาคม 2551) : 93.

48

ถงแมวารายงานการขดคนทางโบราณคด ในบรเวณหม บานญปนจะเปนเอกสารสาบสญ แตเคยมการส ารวจในแมน าเจาพระยา ในบรเวณต าบลเกาะเรยน อนเปนทตงของหมบานญปน พบเครองถวยฮเซน สวนใหญเปนชามลายครามขนาดตางๆ มอายสมยประมาณพทธศตวรรษท 2315

โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทจงหวดนครศรธรรมราช จงหวดนครศรธรรมร าช : เปนทตงของสถานการคา บรษทอนเดยตะวนออก ของประเทศฮอลนดา (V.O.C.) ซงมบทบาทในฐานะเปนพอคาคนกลางคนส าคญในการคาระหวางไทย - ญปน โดยเฉพาะภายหลงจากทญปนปดประเทศแลว นอกจากเปนทตงของสถานการคาของฮอลนดาแลว ยงเปนทตงของชม ชนชาวญปนท มความส าคญรองลงมาจากกรงศรอยธยา จากเอกสารทางประวตศาสตร เมอคราวทยามาดะ นางามาสะ ถกลดบทบาท ในกรงศรอยธยาลง เขาถกสงมาเปนเจาเมองนครศรธรรมราช จนเมอยามาดะเสยชวตลง บตรชายกเปนผรบหนาทตอ นนแสดงถงบทบาทของชาวญปนในพนทดงกลาว ในพนทจงหวดนครศรธรรมราชนพบเครองถวยญปน ทมลกษณะพเศษคอ ขวดใสชา อายราวพทธศตวรรษท 22 - 23 นอกจากนพบภาชนะดนเผาญปน ประเภทคาราทส และฮเซน แบบ อารตะ อกชนทโดดเดน คอ คนฑมพวยเปนกระเปาะเลกๆ ทรงเฟอง16

ภาพท 31 กระปกดนเผาใสชา (ซาย) และคนฑมพวยเปนกระเปาะเลกๆ ทรงเฟอง (ขวา) ขดคนพบทบรเวณจงหวดนครศรธรรมราช

ทมา: ศจพรรณ ศรกลยา , “การคาเครองถวยระหวางอยธยากบญปน ใ นชวงพทธศตวรรษท 21-23 ตอนตน,” (สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร , 2547), 95 และ 103.

15ณฏฐภทร จนทวช, “ความสมพนธทางการคาระหวางญปนกบดนแดนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต และประเทศไทย,” เครองถวยญปน (กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร, 2540), 151.

16เรองเดยวกน.

49

ขอสงเกตเกยวกบขอมลการขดคนทางโบราณคด จงหวดนครศรธรรมราช คอ ในปจจบนย งไมปรากฏขอมล หรอรายงานการข ดคนทระบถงทตงของสถานการคาฮอลนดา และชมชนชาวญปน (ซงสนนษฐานวา นาจะเปนชมช นทมความส าคญรองลงมาจากหมบานญปน ในกรงศรอยธยา เหนไดจากท ออกญาเสนาภมข หรอยามาดะ นางามาสะ ถกสงมาเปนเจาเมองทน และเมอเขาเสยชวตลง บตรชายกยงสบทอดต าแหนงนตอ ) โบราณวตถประเภทเครองถวย หรอภาชนะดนเผาญปน ทคนพบทนมลกษณะพเศษ (ภาพท 28) ตวผงเมองนครศรธรรมราชในปจจบน แทบไมแตกตางจากเมอ 400 ปกอน จงนาจะด าเนนการศกษาทางโบราณคด เพอเปนประโยชนตอไป

ภาพท 32 ผงเมองนครศรธรรมราช วาดเมอ พ.ศ. 2229 ทมา: ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท 11 นครศรธรรมราช.

ภาพท 33 ผงเมองของจงหวดนครศรธรรมราชในปจจบน ทมา: การทองเทยวแหงประเทศไทย.

50

โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทจงหวดลพบร จงหวดลพบร : เปนทตงของพระนารายณราชนเวศน และบานหลวงรบราชทต (บาน วไชย เยนทร ) ถอเปนพนททมความส าคญรองลงมาจากกรงศรอยธยา ในรชกาลของสมเดจพระนารายณ เนองจากเปน สมย ทมความเจรญทางการตางประทศสงสด จากหลกฐานทางเอกสารประเภทจดหมายเหตและบนทกรายวนของชาวตางชาต ไมวาจะเปน บาทหลวงตาชารด หรอ บาทหลวงเดอชวซย ระบวา สมเดจพระนารายณทรงนยมพระราชทา นของขวญ ทเปนงานฝมอจากญปนแกชาวตางชาตอยเสมอ นอกจากน ทาวทองกบมา (มาร กมาร) ภรรยาของพระยาว ไชยเยนทร(ฟอลคอน) มเชอสายญปน ดงนนจงมหลกฐานโบราณวตถ ดงน 1. รายงานการด าเนนงานปรบปรง พพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณ ปรบปรงอาคารหมตกพระประเทยบ 1 หลง ขดแตงและบรณะเสรมความมนคงอาคารสบสองทองพระคลง สญญาจางเลขท 1/2547 โดย หางหนสวนจ ากด สรศกดกอสราง พบเศษภาชนะ ดนเผาญปน ทรงชามเคลอบใส ไมระบอายสมย17

ภาพท 34 พบเศษภาชนะ ดนเผาญปน ทรงชามเคลอบใส ไมระบอายสมย ขดคนพบทบรเวณ พพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณ (พระนารายณราชนเวศน)

ทมา : หางหนสวนจ ากดสรศกดกอสราง, “รายงานการด าเนนงานปรบปรง พพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณ ปรบปรงอาคารหมตกพระประเทยบ 1 หลง ขดแตงและบรณะเสรมความมนคงอาคารสบสองทองพระคลง สญญาจางเลขท 1/2547,” (กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจ ากดสรศกดกอสราง, 2547), 45, (อดส าเนา).

17หางหนสวนจ ากดสรศกดกอสราง, “รายงานการด าเนนงานปรบปรง พพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณ ปรบปรงอาคารหมตกพระประเทยบ 1 หลง ขดแตงและบรณะเสรมความมนคงอาคารสบสองทองพระคลง สญญาจางเลขท 1/2547,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดสรศกดกอสราง, 2547), 45, (อดส าเนา).

51

2. จากการขดคนทบานหล วงรบราชทต หรอบานว ไชเยนทร พบเศษภาชนะดนเผาญปน ประเภทคาราทส18

ภาพท 35 เศษภาชนะดนเผาญปน ประเภ ทคาราทส ทขดพบในบรเวณบานหลว งรบราชทต หรอ

บานวไชยเยนทร ทมา: กรมศลปากร, เครองถวย: จากการขดคนทเมองลพบร พ .ศ. 2529 – 2530 (กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร, 2532), 200.

โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทจงหวดพษณโลก จงหวดพษณโลก : จากพระราชพงศาวดารทผศกษากลาวถงในบททแลว กองอาสาญปน หรอกองทหารญปนปรากฏขน ครงแรกในการศกระหวางไทยและพมา โดยรบราชการเปนทหารอาสาของ สมเดจพระนเรศวร ซงเปนรชกาลทมการศกโดยตลอด พษณโลก เองถอเปนเมองส าคญในการศกกบทางเหนอ นอกจากนทนยงมพระราชวงจนทรเกษม ซงถอวาเปนพระราชนเวศ นส าคญ แหงทสองของสมเดจพระนเรศวรฯ โดยตลอดรชกาลเชนเดยวกน และทพระราชวง จนทรเกษมนเองทพบหลกฐาน ดงน 1. รายงานการด าเนนการทางโ บราณดค โบราณสถานพระราช วงจนทรเกษม จงหวดพษณโลก โดยหางหนสวนจ ากด สามเพชร พบภาชนะดนเผาจ านวนหนง ซงมลกษณะทไดรบ

18กรมศลปากร, เครองถวย: จากการขดคนทเมองลพบร พ.ศ. 2529 – 2530 (กรงเทพมหานคร:

กรมศลปากร, 2532), 20.

52

อทธพลจากเครองลายครามจน สมยราชวงศหมง แตของญปนจะมความหนากวา มน าหนกมากกวา ชนนเปนลวดลายอกษรญปน ในแนวตง19

ภาพท 36 เศษภาชนะดนเผาญปน ลายอกษรญปนในแนวตง พบในบรเวณพระราชวงจนทร เกษม จงหวดพษณโลก

ทมา: หางหนสวนจ ากดสามเพชร , “รายงานการด าเนนการทาง โบราณคด โบราณสถานพระราช วงจนทรเกษม จงหวดพษณโลก,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดสามเพชร, ม.ป.ป.), 46, (อดส าเนา).

โบราณวตถทไดจากขดคนในพนทกรงเทพมหานคร กรงเทพมหานคร : หลงจากการสถาปนาความสมพนธระหวางไทยและญปน ดวย หนงสอปฏญญาณวาดวยทางพระราชไมตรแลการคาขายในระหวางประเทศสยามกบประเทศญปน ใน ป พ.ศ. 2430 (ค.ศ. 1887 ) เปนตนมา บทบาทของชาวญปนในไทยกไดเดนชดขนเรอย โดยเฉพาะบทบาทในหนวยงานสวนกลางทส าคญ ตางๆ เชน กระทรวงยตธรรม กรมชางไหม เปนตน ในสวนของการขดคนทางโบราณคดพบรองรอยหลกฐานทเกยวของกบญปน ดงน 1. รายงานการขดแตงทางโบราณคด ภายในพระราชวงสราญรมย โดย สรกล วรยารมย ปงบประมาณ 2547 พบภาชนะดนเผาเนอแกรง ประเภทถวย มลวดลายเขยนสรปดอกไม ลกษณะการวางลาย ท าใหสนนษฐานไดวาเปนเครองถวยญปน20

19หางหนสวนจ ากดสามเพชร, “รายงานการด าเนนการทางโบราณคด โบราณสถานพระราชวงจนทรเกษม จงหวดพษณโลก,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดสามเพชร, ม.ป.ป.), 46, (อดส าเนา).

20สรกล วรยารมย, “รายงานการขดแตงทางโบราณคด ภายในพระราชวงสราญรมย,” (ม.ป.ท., 2547), 123, (อดส าเนา).

53

ภาพท 37 เครองถวยญปนทขดพบในบรเวณพระราชวงสราญรมย ทมา: สรกล วรยารมย, “รายงานการขดแตงทางโบราณคด ภายในพระราชวงสราญรมย ,” (ม.ป.ท., 2547), 123, (อดส าเนา). 2. รายงานการด าเนนงานขดตรวจทางโบราณคด โครงการกอสราง ส านกงานใหญ หลงใหม ธนาคารแหงประเทศไทย โดยหางหนสวนจ ากด พรอนนทกอสราง ปงบประมาณ 2545 พบเครองถวยญปนจ านวนเลกนอย ตกแตงดวยการพมพลายสน าเงนใตเคลอบ21

ภาพท 38 ตวอยางเครองถวยญปนทขดพบในบรเวณ ธนาคารแหงประเทศไทย ทมา : หางหนสวนจ ากด พรอนนทกอสราง , “รายงานการด าเนนงานขดตรวจทางโบราณคด โครงการกอสราง ส าน กงานใหญ หลงใหม ธนาคารแหงประเทศไทย ,” (กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจ ากดพรอนนทกอสราง, 2545), 58, (อดส าเนา).

21หางหนสวนจ ากดพรอนนทกอสราง, “รายงานการด าเนนงานขดตรวจทางโบราณคด โครงการกอสราง ส านกงานใหญ หลงใหม ธนาคารแหงประเทศไทย,” (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดพรอนนทกอสราง, 2545), 58, (อดส าเนา).

54

จากหลกฐานประเภทวตถ ทกลาวมา พบวา สวนมากเปนหลกฐานประเภทภาชนะดนเผา ทมอายระหวางพทธศตวรรษท 21 – 24 ภาชนะดงกลาว เปนกลมเคร องถวย ฮเซน ทงรปแบบ คาราทส คาคเอมอน และอมารหรออารตะ (ชนดคนรนเดะ ) กลมเครองถวยฮเซนนผลตจากจงหวดฮเซน มการเรมตนมาตงแตพทธศตวรรษท 21 อกราวรอยปตอมาไดพฒนาขนจนกลายเปนอตสาหกรรมสงออกไปยงตางประเทศ 22 โดยเครองถวยดงก ลาวพบแทบทกภมภาคของไทย นอกเหนอจากทผศกษากลาวถง ขางตน อาทเชน เชยงใหม หรอสราษฏรธาน เปนตน ซงอาจเปนไปไดวาเครองถวยญปนเหลาน กระจายไปตามชมชนชาวจน ทมบทบาทเปนพอคาคนกลางในการคาระหวาง ไทย- ญปน ภายหลงจากการด าเนนนโยบาย ปดประเทศของญปน ผศกษาจงเลอกเฉพาะบรเวณทหลกฐานเอกสารกลาวถงวามความเกยวของกบชาวญปนในไทย ไดแก พระนครศรอยธยา นครศรธรรมราช ลพบร และกรงเทพมหานคร หลกฐานประเภทโบราณวตถทไมทราบทมา

ดาบญปน ทจดแสดงตามพพธภณฑทส าคญข องไทย โดยมากไมทราบถงทมาอยางชดเจน มดงตอไปน

1. พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร จดแสดงดาบญปน รวม 4 เลม เปนดาบยาว 3 เลม และดาบสน 1 เลม

2. พพธภณฑสถานแหงชาต รามค าแหง จงหวดสโขทย จดแสดง ดาบญปน ประเภทดาบยาว 1 เลม เดมเปนของเจาพระยาสรสหวสษฐศกด (เชย กลยาณมตร) ซงไดรบพระราชทานจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 5

3. พพธภณฑอาวธโบราณ ในพระบรมมหาราชวง จดแสดงดาบญปน รวม 27 เลม เปนดาบยาว 19 เลม ดาบสน 7 เลม และดาบยาวพเศษ 1 เลม

4. หมบานญปน จงหวดพร ะนครศรอยธยา จดแสดงดาบญปน 2 เลม เปนดาบยาว 1 เลม และดาบสน 1 เลม

5. ศาลาเครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณ และเหรยญกษาปณในพระบรมมหาราชวง จดแสดงดาบญปนประเภท ดาบยาว ทมความพเศษตางจากดาบญปนทกลาวขางตน คอ ดาบญปนซง ถกใชในหมราชวงศ มการประดบตกแตงดวยทองค า และอญมณ จ านวนทงสน 3 เลม ไดแก พระแสงดาบญปนฝกทองค าลายสลก ส าหรบพระราชทานประกอบ พระอสรยยศพระองคเจาฝายหนาในพระราชพธโสกนต 1 เลม พระแสงดาบญปนฝกหมทองค าเปน

22ศจพรรณ ศรกลยา, “การคาเครองถวยระหวางอยธยากบญปน ในชวงพทธศตวรรษท 21-23 ตอนตน,” (สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547), 35.

55

พระแสงดาบแบบญปน ลกษณะในพระแสงเปนฝกท าดวยทองค าเกลยง ดามถกดวยไหมทองค า 1 เลม และพระแสงดาบญปนฝกทองค าลงยาประดบเพชร 1 เลม

ภาพท 39 พระแสงดาบญปนฝกทองค าลายสลก ส าหรบพระราชทาน ประกอบพระอสรยยศ

พระองคเจา ฝายหนาในพระราชพธโสกนต ปจจบนจดแสดงอยท ศาลาเครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณและเหรยญกษาปณ

ภาพท 40 พระแสงดาบญปนฝกหมทองค า เปนพระแสงดาบแบบญปน ลกษณะพระแสงเปนฝกท า

ดวยทองเกลยง ดามถกดวยไหมทองค า ปจจบนจดแสดงอ ยท ศาลาเครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณและเหรยญกษาปณ

56

ภาพท 41 พระแสงด าบญปนฝกทองค าลงยาประดบเพชร ปจจบนจดแสดงอยท ศาลาเครองราช อสรยยศ เครองราชอสรยาภรณและเหรยญกษาปณ

หลกฐานประเภทภาพถายเกา เปนหลกฐานทมภายหลงจากการลงนามใน หนงสอปฏญญาวาดวยทางพระราชไมตรแลการคาขาย ระหวางปร ะเทศสยามกบประเทศญปน ใน ป พ .ศ. 2430 (ค.ศ. 1887) ของทงสองประเทศ ภาพถายเหลานไดแสดงถงผลจากการตดตอสมพนธ ซงเปนบทบาทของชาวญปนทมตอไทยในดานตางๆ เชน ดานเศรษฐกจ ดานการศกษา การเกษตร และอตสาหกรรม เปนตน

57

ภาพท 42 ตราไปรษณยากรชดกาชาด ผลตโดยหาง เค.โอยามา (ภาพขาวด า) ซงเปนกจการของชาวญปนในประเทศไทย

ทมา: การสอสารแหงประเทศไทย, 110 ป ตราไปรษณยกรไทย (กรงเทพมหานคร: ฉลองรตน, 2536).

ภาพท 43 ซาคาเอะ มก (ขวา) ผเชยวชาญดานการลงรก ไดเขามารบราชการในโรงเรยนศลปะ ทมา: “ความสมพนธไทย-ญปน,” เจแปน เวรลด นะอะน, 12, 66 (มถนายน 2551), 92.

58

ภาพท 44 อาจารยเททส ยาซย (กลาง) ถายรวมกบนกเรยนโรงเรยนราชน ทมา: อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร , ความสมพนธไทย- ญปน 600 ป (กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 138.

ภาพท 45 ชางไหมชาวญปน ทเขามารบราชการในกรมชางไหมของไทย ทมา: อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร , ความสมพนธไทย- ญปน 600 ป (กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 156.

59

ภาพท 46 สมาคมญปน-ไทย ในกรงเทพฯ สนนษฐานวาตงขนกอนเกดสงครามโลกครงท 2 ทมา: อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร , ความสมพนธไทย- ญปน 600 ป (กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 210.

ภาพท 47 หางย ยามากจ กจการของชาวญปน ทมา: อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร , ความสมพนธไทย- ญปน 600 ป (กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542), 200.

60

ภาพท 48 เครองราชอสรยาภรณจากประเทศในแถบเอเชยตะวนออก รวมทงเครองราชอสรยาภรณจาก

ประเทศญปน (ตรงกลาง) ปจจบนจดแสดงอยทศาลาเครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณ และเหรยญกษาปณ

61

บทท 4 บทวเคราะห

หลกฐานประเภทเอกสาร หลกฐานประเภทเอกสารทกลาวถงการตดตอสมพ นธกนระหวางไทยและญปนนน สามารถสนนษฐานถง ระยะเวลาของการเรมตนตดตอสมพนธจากประวตศาสตรเกาหล ทกลาวถงการตอนรบลกเรอสยาม 8 คน ทเดนทางจากพ านกอย ทเกาะญปนเปนเวลา 1 ป คาด วาความสมพนธระหวางไทยและญปน นาจะเรมขน กอน ปพ.ศ. 1931 (ค.ศ. 1388) เพราะการเดนทางไปครงนนดจะเปนการเดนทางทมการวางเสนทาง และก าหนดระยะเวลาไวเปนอยางด เปรยบเทยบไดกบการเดนทางของส าเภาการคาจากอยธยา ไปยงญปนในระยะตอมา ทใชเวลาเตรยมสนคาประมาณ 1 ป เพอรอรอบของลมมรสม

จดสงเกตทนาสนใจอกประการ คอ ไทยนาจะเรมตดตอกบญปน และอาณาจกรรวกวในระยะเวลาไลเลยกน โดยเปนการตดตอในลกษณะของความสมพนธแบบบรรณาการ (จากเรคไดโฮอน) ซงเปนอทธพลของจน อาณาจกรทยงใหญทสดในบรเวณนน แตการตดตอระหวางไทย กบรวกว โดดเดนกวา ไทยกบญปน เนองจาก ลกษณะทางภมศาสตร ของรวกว ทสามารถวางตวเปนพอคาคนกลางไ ดสะดวก ในการน าสนคาจากทงจนและญปน มาคาขายกบดนแดนแถบเอเชยอาคเนย กระทงญปนมความเขมแขงขนภายหลงจากสงครามกลางเมอง รฐบาลโชกนเขามาบรหารประเทศอยางเตมตว จากความเปนปกแผนนท าใหญปน กเรมแผอ านาจเหนออาณาจกรรวกว ความสมพนธระหวางอยธยากบ รวกว จงกลายเปนสวนหนงของการตางประเทศของญ ปนไปโดยปรยาย ความสมพนธระหวางไทยและญปน เรมชดเจนและเปนทางการในสมยโชกนโทคคาวา อเอยะส (พ.ศ. 2146-2148 หรอ ค.ศ. 1603-1605) เมอรฐบาลโชกนของญปนก าหนด ใหเรอส าเภาทจะท าการคาขายกบตางชาต ตองมตราประทบแดง หรอหนงสออนญาต โดยมหนวยงานจดบ นทกรายละเอยดของเรอ ตาง ๆ ทออกจากญปน ตงแตสนคา เรอยไปจนถงจดหมายปลายทางของเรอ ประกอบกบผลจากสงครามกลางเมองท าใหเกดสภาวะไรหลกแหลงของนกรบฝายทแพสงคราม จงมการออกเดนทางเพอแสวงหาแหลงพกพงใหม

นอกจากน ยงเปนชวงเวลาทครสตชน ในญปนถกตอตาน ทงนกรบทแพสงคราม และคนนอกศาสนา จงพากนหลงไหลเขาสดนแดนใหม ในขณะนน เหตการณบานเมองของกรงศรอยธยา

62

ไมมนคงนก ภายหลงจากการเสยอสรภาพแกพมา สมเดจพระนเรศวรมหาราชจ าเปนจะตองท าการศก เพอสรางความมนคงใหแกปร ะเทศ นบวาเปนจงหวะทเหมาะสมส าหรบนกรบไรสงกด ทจะเขามาเปนกองทหารอาสาในทพสมเดจพระนเรศวร ยงการศก ชวยใหบานเมองมนคงมากเทาไร ความมนคงของสถานภาพชาวญปนในกรงศรอยธยากจะมมากขนเปนเงาตามตว ในขณะทความสมพนธระหวางรฐยงคงเปนไปในลกษณะการคาแบบบรรณาการดงเดม

บทบาทของกองอาสาญปนปรากฏชดเจนในสมยของสมเดจพระนเรศวร ซงทรงเปนพระมหากษตรยในราชวงศสโขทย (พระรวง ) กองอาสาญปนจงมความผกพนกบราชวงศน และสงผลดตอความสมพนธระดบประเทศอกดวย เหนไดจากพระราชสาสนททงสองราชอ าณาจกรมตอกนอยางสม าเสมอ ตงแตรชสมยของสมเดจพระเอกาทศรถ จนถงสมยพระเจาทรงธรรม

ในสมยนเองอาจกลาวไดวาเปนยคทองของชาวญปนในกรงศรอยธยา หวหนาหมบานชาวญปนอยาง ยามาดะ นางามาสะ ไดรบพระราชทานยศเปนถงออกญา หรอพระยาเสนาภมข มทหารในอาณตรวม 800 คน เนองจากมความดความชอบทชวยทางราชการปราบกบฏ ทงทตอนตนรชกาล มเหต การณเกดความเขาใจผด จนมชาวญปนกลมหนงบกเขาจบสมเดจพระเจาทรงธรรม แตพระองคกไมไดทรงเอาโทษ สวนดานการคา ญปนเปนลกคารายใหญทอดหนนสนคาจากปาของไทย ไดแก หนงกวาง ไมฝาง ไมกฤษณา ดบก ฯลฯ ในขณะทสนคาน าเขาจากญปนมายงไทย หรออยธยานน มทงอาหารทะเลแหง ผาไหม ภาชนะดนเผา สวนยทโธปกรณ เชน ดาบญปน และเสอเกราะ ซงเปนสงของบรรณาการ ทจะไดรบเฉพาะขาราชการช นผใหญ หรอพระบรมวงศานวงศเทานน

อยางไรกตาม ความสมพนธ ดงกลาวเปลยนแปลงไป เมอสมเดจพระเจาทรงธรรมสวรรคต พระราชอ านาจถกสงตอยงพระราชโอรสทงสองพระองค กอนจะถกยดอ านาจโดยออกญากลาโหม (ตอมาคอ สมเดจพระเจาปราสาททอง ) ราชอาณาจกรอยธยาจงเปล ยนไปอยภายใตการปกครองของราชวงศปราสาททอง การปฏรปฐานอ านาจของราชวงศเดม จงตามมา หมบานญปนถกเผา ออกญาเสนาภมขถกสงใหไปปกครองเมองนครศรธรรมราช ถอวาเปนการเตอนใหผสนบสนนอ านาจเกา ไดรสกถงอ านาจใหม แมจะมการฟนฟหมบ านญปนข นมาใหม แตความสมพนธระหวางชาวญ ปนในกรงศรอยธยากบราชส านกก ไมแนนแฟนดงเดม เชอวาในระยะนนตางฝายตางมความหวาดระแวงตอกน โดยเฉพาะเมอออกญาเสนาภมขเสยชวตลงดวยสาเหตทคลมเครอ สงผลส าคญตอความสมพนธทเคยเป นการคาแบบบรรณาการ มความแนบแนนระหวางราชส านก ความแนบแนนกลดนอยลง โดยทางญปนไดด าเนนนโยบายปดประเทศ แลวยงอนญาตใหเพยงจนและฮอลนดาเทานน ทสามารถเขาไปท าการคาภายในประเทศญปนได ทางไทยเองแมวาจะมความพยายามฟนฟความสมพนธ ดวยการสงราชทตไปยงญปนหลายต อหลายครง ในรชกา ล

63

สมเดจพระเจาปราสาททอง กลบไดรบการปฏเสธทกครง นกวชาการหลายทานสนนษฐานวา ทางญปนไมสามารถยอมรบการปลงพระชนม เพอขนมาเปนกษตรยสามญ เชน พระเจาปราสาททอง ได ในกรณดงกลาว ผศกษาสนนษฐานวา เนองมาจากความเชอขนบธร รมเนยมของชาวญปน ซงถอวาสถาบนกษตรย หรอสมเดจพระจกรพรรด เปนผสบเชอสายมาจากพระนางอะมะระเทราส (Amaterasu) เทพเจาแหงดวงอาทตย แมรฐบาลโชกน จะท าหนาทปกครอง หรอบรหารประเทศ แตส าหรบสถาบนกษตรย หรอต าแหนงสมเดจพระจกรพรรด เปน ต าแหนงทชาวญปนจะไมแตะตอง ตงแตสมยประวตศาสตรเปนตนมา ญปน จงมราชวงศเดยวไมเคยเปลยน แปลง ดงนน การขนครองราชสมบตของพระเจาปราสาททองนน จงอาจท าใหญปนไมพอใจนนเอง

ถงแมวาตงแตสมยพระเจาปราสาททองเปนตนมา ความสมพนธ ทางการคา แบบบรรณาการระหวางไทยและญปนทเคยมมาตงแตเรมตน จะเปลยนเปนความสมพนธในลกษณะคคาเพยงอยางเดยว แตเนองจากมฮอลนดาและจนทท าหนาทพอคาคนกลางไดเปนอยางด การเปลยนแปลงนจงแทบไมมผลตอระบบเศรษฐกจของกรงศรอยธยา เหนไดจากรายการส นคาสงออกจากไทยของบรษทอนเดยตะวนออกของฮอลนดา ในสมยพระเจาปราสาททอง ทมปรมาณสนคาสงออกเปนจ านวนมหาศาล ไมวาจะเปนหนงกวาง ไมฝาง หนงปลากระเบน หนงโคและกระบอ เปนตน ถงกระนน ราชส านกอยธยากยงไมละความพยายามทจะตดตอโดยตรงกบทางญปน จากหนงสอทโกจราน บนทกวามส าเภาจากอยธยาในรชกาลสมเดจพระนารายณ สมเดจพระเพทราชา สมเดจพระเจาทายสระ และสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ รวม 6 ครงเดนทางไปคาขายทญปน แตท าไดเพยงเทยบทา เพราะรฐบาลญปนอนญาตใหเฉพาะลกเรอชาวจนขนฝงเทานน ความสมพนธจงด าเนนมาเชนนจนกระทงกรงศรอยธยาลมสลายลงเมอ ป พ.ศ. 2310

หลงจากกรงศรอยธยาลมสลายลงในป พ .ศ. 2310 เศรษฐกจระหวางไทยกบนานาประเทศกหยดชะงกลงชวคราว เนองจากผน าตองท านบ ารง เพอสรางความเขมแขงใหกบบานเมองเปนการภายใ นกอน เมอกรงธนบรเปนรปเปนรางขน กไดมการตดตอคาขายกบจนเปนหลก (ประเทศญปน ยงคงด าเนนนโยบายปดประเทศอย ) ครนสมยรตนโกสนทร ชาตตะวนตกเรมเขามามบทบาทในสงคมโลก ทงดานเศรษฐกจ และการปกครอง โดยการแผลทธอาณานคม สนธสญญาเบอรน และสนธสญญาบาวรง กเปนผลมาจากเหตการณดงกลาว ครนถงรชสมยพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว ชาตตะวนตกรกคบยงขน ทางญปนเองตองเปดประเทศ เพราะถกเรอรบจากอเมรกากดดน จากเหตการณดงกลาวน าไปสการปฏรปเมจ (พ.ศ. 2411) ญปนมความรดหนาในทกดาน กลาวไดวา ญปนใชเวลาเพยงไมกป ในการพฒนาประเทศใหเปนประเทศอตสาหกรรม ดานสงคมวฒนธรรมมการปรบเอาวทยาการจากตะวนตกเขามาพฒนา ทางรฐบาลไทยเหนตวอยางในการพฒนาประเทศจนประสบความส าเรจของญปน จนเปนทยอมร บชาตตะวนตก ซงนาจะเปน

64

ประโยชนมหาศาลกบไทย หากมการเจรญสมพนธไมตรกบญปน ดงนน หนงสอปฏญญาณวาดวยทางพระราชไมตรแลการคาขายในระหวางประเทศสยามกบประเทศญปน ใน ป พ .ศ. 2430 (ค.ศ. 1887 ) จงเกดขน ตามดวยการพฒนาดานตาง ๆ ของไทย อนเปนผล มาจากความสมพนธอนดระหวางไทยและญปน โดยนอกจากหลกฐานประเภท บนทกของหนวยงานตาง ๆ (หอจดหมายเหตแหงชาต ) ตงแตรชกาลของพระบาทสมเดจพระ จลจอมเกลา เจาอยหว จนถงปลายรชกาลของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว แลว บนทกราชกจจานเบกษา ในรชกาลท 5 อาท เชน เรอง ก าหนดพระยาภาสกรวงศไปยปน 1 เรอง ส าเนาพระราชสาสนไปเมองยปน 2 และเรอง พกดคาค าโทรเลขฯ 3 และประวตความเปนมาของหนวยงานทมตนก าเนด หรอ ความเกยวของกบความสมพนธครงน อาท มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 4 โรงเรยนราชน 5 ไดชวยท าให เหนพฒนาการของความสมพนธไดอยางชดเจนยง ขน โดยเฉพาะอยางยงเมอน าเอาหลกฐานประเภทโบราณวตถเขามาประกอบ

หลกฐานประเภทโบราณวตถ

หลกฐานทางโบราณคดทไดจากการส ารวจ ขดคน หรอขดแตง ในบรเวณทสนนษฐานวามความเกยวของชาวญป นในสมยกรงศรอยธยา พบหลกฐานประเภทเครองถวยฮเซนมากทสด สนนษฐานวาสนคาน าเขาชนดอน ๆ เชน ผาไหม พด หรอฉากญปน นนมวสดทไมคงทน สวนของบรรณาการ เชน ดาบญปน หรอเกราะ อนเปนของขวญเฉพาะราชส านก แล ะในหมขาราชการระดบสง ไมใชของใชใ นชวตประจ าวนเชนภาชนะดนเผา หากยงหลงเหลออย กนาจะเปนของ ตกทอดภายในครอบครว ดงนน หลกฐานวตถทพบมากจากการด าเนนงานทางโบราณคด จงเปนเครองถวยชาม หรอภาชนะดน เผาประเภทฮเซน ทเปนสนคาสงส าคญของญปน สอดคลองกบรปแบบทเปนตวก าหนดอายสมยของเครองถวย หรอภาชนะดนเผา ซงก าหนดอายสมยโดยเฉลย ไดราวพทธศตวรรษท 21 – 23 สอดคลองกบขอมลของหลกฐานทางเอกสารสมยอยธยา

1ราชกจจานเบกษารชกาลท 5 เลม 4 (กรงเทพมหานคร: กระทรวงการตางประเทศ, 2549), 304-

305. 2เรองเดยวกน, 307-308. 3ราชกจจานเบกษารชกาลท 5 เลม 6 (กรงเทพมหานคร: กระทรวงการตางประเทศ, 2549), 25. 4มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 50 ป มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร, 2546), 33-34. 5โรงเรยนราชน, ประวตความเปนมา [ออนไลน], เขาถงเมอ 15 ธนวาคม 2553, เขาถงไดจาก

http://www.rajini.ac.th/school/history.html

65

ฮเซน เปนชอของจงหวดทอยปลายตะวนตกสดของญปน ใกลกบประเทศจน และคาบสมทรเกาหล เปนแหลงผลตเครองปนดนเ ผาแบบเคลอบ ในพทธศตวรรษท 21 ซงตอมา ไดพฒนาการผลต เปน เครองเคลอบ ในพทธศตวรรษท 22 เครองถวย หรอภาชนะดนเผาฮเซน มรปแบบตาง ๆ ดงน

1. คาราทส (Karatsu Ware) เปนเครองถวยเนอหยาบทมทรายผสมกบเหลกอยมาก น าเคลอบทใชทาเปนน าเคลอบขเถา หรอเคลอบสสนมเหลก

2. อารตะหรอ อมาร (Arita Ware or Imari Ware) สามารถแบงเปน 4 ประเภทยอย ดงน 2.1 โซะมซเกะ (Somutsuke) เปนเครองลายคราม เขยนลวดลายนก ดอกไม และสตว 2.2 ซนไซ (Sansai) เปนเครองถวย 3 ส พนผวเครอ งถวยสขาว เขยนสน าเงนใตเคลอบ เขยนสแดงบนเคลอบ และเนนลวดลายดวยสทอง 2.3 นชคเดะ (Nishikide) เปนเครองถวยทใชสหลากหลายส เลยนแบบเครองถวย 5 สของจนในสมยราชวงศหมงตอนปลาย- ชงตอนตน เขยนสน าเงนใตเคลอบ เขยนสแดง เขยว เหลอง มวงบนเคลอบ 2.4 คนรนเดะ (Kinrande) เปนเครองถวยเขยนลวดลายสทองบนพนสแดง

3. นาเบะชมะ (Nabeshima Ware) เปนภาชนะดนเผาประเภท เครองลายคราม เครองเคลอบเซลาดอน และเครองถวยสนาเบะ ไดแก สน าเงน สแดง สเขยวออน สเหลองออน และสมวง แตเครองถวยชนดนผลตเพอเปนของขวญสงคา ไมใชผลตเพอเปนสนคา

4. คาคเอมอน (Kakiemon Ware) เปนเครองถวย หรอภาชนะดนเผาทมลวดลายอยาง งาย ๆ เขยนลงบนพนท หนงในสาม หรอครงหนง ของภาชนะ ตวภาชนะเคลอบสขาวงาชาง เขยนสบนเคลอบ ดวยสแดงสม สน าเงนออน และสมวง และบางครงใชสทองเนนลวดลาย ขอบปากภาชนะเคลอบสแดง หรอสน าตาลแดง

ในชดเครองถวยฮเซน มเครองถวยประเภทคาราทส อารตะ และคาคเอมอน เปนเครองถวยสงออกไปยงยโรป และแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ราวพทธศตวรรษท 22 - 23 โดยมบรษทอนเดยตะวนออก ของฮอลนดา ท าหนาทเปน พอคาคนกลาง 6 ในจ านวนหลกฐานทพบมหลกฐานหนงชนทนาสนใจคอ เหรยญกษาปณ ทองแดง จากการขดแตงบานโปรตเกส แตนาเสยดายทในรายงานการขดแตงไมมภาพถายบนทกไว จงไมสามารถศกษารปแบบทแทจรง เพอตรวจสอบอายสมยทแนนอนได และเนองจากภาชนะดนเผา หรอเศษภาชนะดนเผา ประเภทเครองถวยญปนทได

6ศจพรรณ ศรกลยา, “การคาเครองถวยระหวางอยธยากบญปน ในชวงพทธศตวรรษท 21-23 ตอนตน,” (สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547), 35.

66

จากการขดคนนน โดยมากแทบทกชนไมความสมบรณ ผศกษาจงน ามาเทยบเคยงกบชนสมบรณ ดงน

ตารางท 9 แสดงการเปรยบเทยบรปแบบภาชนะดนเผาฮเซนทพบในประเทศไทย

แหลงโบราณคด

ภาชนะดนเผาฮเซน

หมายเหต *

คาราทส Karatsu

Ware

อารตะ/อมาร Arita Ware/Imari

Ware

นาเบะชมะ Nabeshima

Ware

คาคเอมอน Kakiemon

Ware

เศษภาชนะ ชนดอน ๆ

พระนครศรอยธยา √ - - √ √

บานนกบญเปโตร - - - - - -

วดแมนางปลม - - - -

พระราชวงจนทรเกษม

- - - -

วดโคกพระยา

- - - -

*

เศษภาชนะดนเผาญปนทตกแตงดวยการใชรปลอก

ตารางท 9 (ตอ)

แหลงโบราณคด

ภาชนะดนเผาฮเซน

หมายเหต *

คาราทส Karatsu

Ware

อารตะ/อมาร Arita Ware/Imari

Ware

นาเบะชมะ Nabeshima

Ware

คาคเอมอน Kakiemon

Ware

เศษภาชนะ ชนดอน ๆ

วดกระซาย

- - - -

มณฑปวดกลาง

- - - - √ *

เปนเศษภาชนะดนเผาลายครามจากแหลงเตาในญปน (?) ไมปรากฏภาพ

วดเจายา

- - -

*

เศษภาชนะลายคราม กา และกระปก เตมใบเขยนลายใตเคลอบ

วดพระงาม - - - -

*

เปนเครองถวย ฮเซน แตไมไดระบวาเปนชนดใด

ตารางท 9 (ตอ)

แหลงโบราณคด

ภาชนะดนเผาฮเซน

หมายเหต *

คาราทส Karatsu

Ware

อารตะ/อมาร Arita Ware/Imari

Ware

นาเบะชมะ Nabeshima

Ware

คาคเอมอน Kakiemon

Ware

เศษภาชนะ ชนดอน ๆ

หมบานโปรตเกส (โบสถคณะเยซอท)

√ - - - - ไมปรากฏภาพในรายงานการขดคน

วดแค

- - - *

เปนเครองถวยฮเซน เขยนลายสน าเงนใตเคลอบ

วดโพธเผอก

- - - - *

เศษภาชนะดนเผาเน อแกรงเขยน สน าเงนใตเคลอบ สนนษฐานวาเปนเครองถวยญปน

วดหลวงชกรด

- - - - *

เครองเคลอบจากญปน

ตารางท 9 (ตอ)

แหลงโบราณคด

ภาชนะดนเผาฮเซน

หมายเหต *

คาราทส Karatsu

Ware

อารตะ/อมาร Arita Ware/Imari

Ware

นาเบะชมะ Nabeshima

Ware

คาคเอมอน Kakiemon

Ware

เศษภาชนะ ชนดอน ๆ

พระราชวงหลวง

- - - -

*

จานเขยนลายสน าเงนใตเคลอบแบบจน และเศษภาชนะเขยนลายสน าเงนใตเคลอบ ใชเทคนคพมพลาย

นครศรธรรมราช

√* √* - - **

* ไมปรากฏภาพ **เครองถวยญปนล กษณะพเศษ (ขวดใสชา และคนฑ)

ตารางท 9 (ตอ)

แหลงโบราณคด

ภาชนะดนเผาฮเซน

หมายเหต *

คาราทส Karatsu

Ware

อารตะ/อมาร Arita Ware/Imari

Ware

นาเบะชมะ Nabeshima

Ware

คาคเอมอน Kakiemon

Ware

เศษภาชนะ ชนดอน ๆ

ลพบร √ - - - √ พพธภณฑสถานแหงชาต

สมเดจพระนารายณ - - - - *

*เศษภาชนะดนเผาญปน ทรงชามเคลอบใส

บานหลวงรบราชทต หรอบานวไชเยนทร

- - - -

พษณโลก - - - - √

พระราชวงจนทรเกษม

- - - -

*

* เศษภาชนะดนเผาอทธพลเครองลายครามจน ลวดลายอกษรญปนในแนวตง

ตารางท 9 (ตอ)

แหลงโบราณคด

ภาชนะดนเผาฮเซน

หมายเหต *

คาราทส Karatsu

Ware

อารตะ/อมาร Arita Ware/Imari

Ware

นาเบะชมะ Nabeshima

Ware

คาคเอมอน Kakiemon

Ware

เศษภาชนะ ชนดอน ๆ

กรงเทพมหานคร - - - - √ พระราชวงสราญรมย

- - - - *

* ภาชนะดนเผาเนอแกรง ประเภทถวย ลายเขยนส รปดอกไมสนนษฐานว าเปนเครองถวยญปน

ส านกงานใหญ หลงใหม ธนาคารแหงประเทศไทย - - - -

*

* เครองถวยญปนพมพลายสน าเงนใตเคลอบ

73

อยางไรกด ถงแมวาหลกฐานประเภทโบราณวตถทไดจากการขดคน สวนมากจะเปนหลกฐานประเภทเครองถวย หรอภาชนะดนเผา แตดาบญปนทจดแสดงในพพธภณฑตาง ๆนน กเปนหลกฐานทมองขามไมได เพราะถงแมวาดาบเหลานจะไมไดจากการด าเนนงานทางโบราณคด หรอทราบทมาอยางแนชด แตรปแบบของดาบทมเอกลกษณ ไดแสดงถงอทธพลของความสมพนธระหวางไทยและญปน

ดาบญปน หรอดาบซามไรนน เรมพฒนาขนเปนเอกลกษณของญปนในสมยนาระ (ประมาณ พ .ศ. 1193-1336) แตรปแบบของดาบคงลกษณะอทธพลจากดาบจนอย คอ ใ บดาบตรง ตอมาในสมยเฮอน (ประมาณ พ .ศ. 1337-1728) จงเรมมรปแบบโคง ทฝกมหวงไวรอยเชอกคลองเอว ความยาวตงแต 24 นวขนไป เรยกวา ดาบตาจ (Tachi) เมอเขาสยคคามาคระ ญปน เรมรบศกจากราชวงศหยวนของจน ดาบซงถอเปนอาวธส าคญ จงมการพฒ นาเทคนคการตดาบเพอใหเกดความคงทนอยางสงสด โดยดาบทไดรบการพฒนานเรยกวา ดาบคาตานะ (Katana) โดยอาจรวมอยในชดทเรยกวา ไดโช เพราะนอกจากดาบยาว (คาตานะ ) แลว ยงมดาบสนคกน คอ ดาบวาคซาช (Wakizashi) อกดวย

ตอมาสมยมโรมาจ (ประมาณ พ .ศ. 1935-2020) สงครามกลางเมองของญปนปะทขน จงมการดดแปลงอน ๆ เขามาใชรวมกบดาบ เชน หอก และปนไฟ หรอกระทงดาบซามไรเอง กไดรบการดดแปลงใหสามารถตอสระยะไกลได เพอสกบหอก และการตอสบนหลงมา ดาบโนดาจ (Nodachi) จงเกดขน จดประสงคเพ อใชตดขามา หนาทของดาบซามไร จงมไวเพอบงบอกสถานะทางสงคม นอกเหนอจากการเปนอาวธปองกนตว โดยผทมสทธครอบครองดาบอยางถกตอง และเปดเผยคอ ชนชนนกรบหรอซามไร เทานน ครนสงครามกลางเมองสงบลง บานเมองเปนปกแผน ปกครองโดยรฐบาลทหารโชกน ในสมยเอโดะ (ประมาณ พ .ศ. 2146-2410) มการออกกฎหมายการครอบครอง หรอพกพาซามไรอยางเปนทางการ นนแสดงวา ดาบซามไร เปนสญลกษณของชนชนทางสงคมอยางชดเจน ในระบอบการปกครองแบบศกดนาของญปน เมอเขาสสมยใหม หรอสมยเมจ (ประมาณ พ .ศ. 2411- 2454 ) ดาบไดกลายเปนสญลกษณทหามพกพา ไมไดมบทบาทเปนอาวธดงเดม ดงนนจงกลายเปนของสะสมไปโดยปรยาย อยางไรกตาม บทบาทของดาบไดกลบมาอกครงในสมยสงครามโลกครงท 2 มการผลตดาบซามไรทเรยกวา ดาบกนโต (Gunto) เพอใหทหารญปนใชควบคกบอาวธปน ดาบชนดนไมประณตเทากบดาบซามไรในอดต เนองจากผลตในรปแบบของ

74

อตสาหกรรม จดเดนคอหวงทองเหลองทฝกดาบใชรอยกบเขมขด รวมทงตวลอค หรอสลกระหวางดามกบปลอกดาบ7

ตาราง ท 10 แสดงใหเหน ถงรปแบบของดาบญปน หรอดาบซามไรทจดแสดงในพพธภณฑตาง ๆ ในประเทศไทย

7ธระนนท วชยดษฐ, “การศกษาดาบญปนจากหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคดในสมยอยธยา

(ชวงพทธศตวรรษท 18-23),” รายงานประกอบการศกษารายวชาสมมนาโบราณคดอยธยา สาขาโบราณคดสมยประวตศาสตร คณะโบราณคด, 2551).

ตารางท 10 แสดงการเปรยบเทยบรปแบบดาบญปน หรอดาบซามไรทพบในประเทศไทย

สถานทจดแสดง

ประเภทดาบ

หมายเหต

ดาบตาจ (Tachi)

ดาบคาตานะ (Katana)

ดาบวาคซาช (Wakizashi)

ดาบโนดาจ (Nodachi)

ดาบกนโต (Gunto)

ภาพ

พพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร - √ √ - -

-

พพธภณฑสถานแหงชาตรามค าแหง จงหวดสโขทย

- √ - - - - -

พพธภณฑอาวธโบราณ ในพระบรมมหาราชวง - √ √ √ -

-

ตารางท 10 (ตอ)

สถานทจดแสดง

ประเภทดาบ

หมายเหต

ดาบตาจ (Tachi)

ดาบคาตานะ (Katana)

ดาบวาคซาช (Wakizashi)

ดาบโนดาจ (Nodachi)

ดาบกนโต (Gunto)

ภาพ

หมบานญปน จงหวด พระนครศรอยธยา - √ √ - -

-

ศาลาเครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณ และเหรยญกษาปณ พระบรมมหาราชวง

- √ - - -

ทกชนประดบตกแตงดวยทองค า และอญมณ

77

การวเคราะหความสมพนธระหวางไทย-ญปน จากหลกฐานเอกสารมความชดเจนและนาเชอถอมากยงขนเมอมหลกฐานประเภทโบราณวตถ และหลกฐานอน ๆ ประกอบ ซงชวยใหมองเหนพฒนาการของความสมพนธดงกลาวในแงมมตาง ๆ ดงทจะสรปในบทตอไป

78

บทท 5 บทสรป

จากหลกฐานเอกสารทางประวตศาสตร พบวา ความสมพนธระหวางไทย- ญปน เรมตนขนตงแตกอน พ .ศ. 1931 (ค.ศ. 1388) ดงปรากฏใน เอกสารประวตศาสตรของ เกาหล ททงสองชนชาตมลกษณะความสมพนธทางการคาในรปแบบบรรณาการระดบรฐตอรฐ ซงในชวงแรกนนมอาณาจกรรวกวเปนเสมอนตวกลาง หรอพอคาคนกลาง หลงจากนนไมนานเมอรฐบาลโชกนมอ านาจเขมแขง ทางญปนและไทยจงมการตดตอกนโดยตรง โดยม ประเทศฮอลนดา และจน เขามาเกยวของบางประปราย กอนททงสองประเทศนจะเขามามบทบาทเตมตวอกคร ง เมอทางญปนด าเนนนโยบายปดประเทศ และด าเนนไปเชนนจนกระทงเสยกรงศรอยธยาครงท 2 อยางไรกตาม นนเปนเพยงความสมพนธภายนอก ทมความสมพนธภายใน ชวยสนบสนนใหความสมพนธแนนแฟนมากขน จรงอยทระหวางไทยและญปน มผลประโยชนทางการคารวมกนเปนหลก แตดวยลกษณะของสนคาสงออกของไทย ไปญปน ทงหมดเปนของปา และทรพยากรธรรมชาต ทตองอาศยการจดการ โดยเชยวชาญเฉพาะทาง เชน หนงกวาง หนงสตว เพอใหเกดความเสยหายตอสนคานอยทสด ชาวญปนจงเขามาตงชมชนเพอจดระบบการ จดการทดโดยเฉพาะ ประกอบกบเหตการณภายในของทางญปนเอง ท าใหเกดการอพยพมาตงถนฐานของชาวญปนในกรงศรอยธยา อยางกวางขวาง และเมอการคาเปนไปอยางราบรน ชมชนเกดความเขมแขง สงผลใหชาวญปนเขาไปมบทบาทในราชส านกอยธยา ตงแตรช สมยสมเดจพระนเรศวรเปนตนมา มารงเรองสงสดในสมยสมเดจพระเจาทรงธรรม กอนจะถกจ ากด และลดบทบาทลงในสมยพระเจาปราสาททอง ซงไปพองกบนโยบายปดประเทศ ท าใหบทบาทของญปนในราชส านก และสงคมอยธยาลดลงดวยโดยปรยาย ในทางการคาเองมฮอลนดา และจนเขามาชวยเปนตวกลาง ซงแมภายหลง (เชน สมยสมเดจพระนารายณ และสมเดจพระเ พทราชา ) จะมความพยายามรอฟนความสมพนธระหวางรฐตอรฐโดยตรง ระหวางราชส านกไทย กบราชส าน กญปน แตกไมเปนผล จนกระทงเสยกรงครงท 2 ไปในทสด ตอมาในสมยรตนโกสนทร ลทธการลาอาณานคมของชาตตะวนตก เปนปจจยส าคญทท าให ความสมพนธ ระหวางไทย และญปน มโอกาสกลบมารอฟน ขนอกครง ตงแต ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เมอราว พ.ศ. 2430 ซงในครงน ความสมพนธของทงสองประเทศ มมตทหลากหลายดานยงขน ดงน

79

ดานการตางประเทศ : การทญปนตกลงเจรญสมพนธไมตรกบไทย เปนสวนหนงของการสถาปนาความสมพนธกบประเทศใน ดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใต ของรฐบาลเมจ นอกจากการด าเนนงานของภาครฐแลว ญปนยงสนบสนนภาคเอกชนใหมการกอตงสมาคมเอเชย เพอท าการศกษาเกยวกบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซง อนางาค มนจโร อครราชทตญปนคนแรกประจ าประเทศไทย เคยด ารงต าแหนงผอ านวยการของสมาคมน เคยแสดงความเหนแกทางสมาคม ฯ วา ญปนควรเขามาใหความชวยเหลอในการแกปญหาตาง ๆ ของสยาม (ไทย) ทงนเพอความมนคงของประเทศในเอเชย ประจวบเหมาะกบการด าเนนนโยบายของไทย ทตองการพฒนาประเทศในดานตาง ๆ ใหเปนทยอมรบในประชาคมโลก ซงเปนหนทางรอดส าคญจากการลาอาณานคมของชาตตะวนตก การเจรญสมพนธไมตรระหวางไทยและญปน สงเสรมใหการตางประเทศของทงสองประเทศเจรญกาว หนาขนอยางเหนชด ในป พ .ศ. 2450 ญปนเปนชนชาตเอเชยเพยงชาตเดยวท ท าหนาทเปนทปรกษาในงานราชการ นอกนนเปนทปรกษาชาวตะวนตกทงสน รฐบาลไทยจางชาวตางชาตมาเปนทปรกษาเพอความเจรญกาวหนาแกบานเมองนน เปนการด าเนนงานเพอถวงดลอ านาจของประเทศมหาอ านาจตะวนตก ทตองการลาอาณานคม คณะทปรกษากวารอยละ 90 เปนชาตตะวนตก มเพยงญปนประเทศเดยวทเปนเอเชย นนยอมแสดงใหเหนวา ประเทศญปนมความนาเชอถอในสายตาโลก ดานอตสาหกรรม : ชาวตางชาตทรฐบาลไทยจางเพอใหมาเ ปนทปรกษา ลวนแลวแตมความช านาญในแตละดานแตกตางกนไป ส าหรบคณะทปรกษาชาวญปน นน มทงผเชยวชาญดานไหมรวมอยดวย ตงแตสมยอยธยา ไทยสงผาไหมจากญปนเปนสนคาน าเขา แสดง ใหเหนถงความช านาญในการผลตผาไหมทมมายาวนาน จนสามารถท าใหผาไหมของญปนผลตไดมากพอทจะเปนระบบอตสาหกรรม เพอการสงออก ส าหรบไทยเอง ถงแมจะมการทอผาไหมมานาน แตยงไมกาวหนาถงระดบอตสาหกรรม เพอเปนยกระดบและพฒนาอาชพทอผาไหม รฐบาลไทยจงท าการวาจางชาวญปนเขามา พรอมกบการตง กรมชางไหม (พ.ศ. 2445) ซงชาวญปนทมความเชยวชาญดงกลาว ไดรวมสรางโรงทดลองเลยงไหม โรงเลยงไหม ตลอดจนเปดสอนใหแกชาวไทย อยางไรกตาม ในป พ.ศ. 2455 เมอเหนวางานอตสาหกรรมผาไหม ไมไดผลเทาทควร กรมชางไหมจงถกยบลง มเพยงโรงเรยนเลยงไหม ทเหลออย ซงป จจบนโรงเรยนเลยงไหมน ไดพฒนามาเปนมหาวทยาลย เกษตรศาสตร ดานนตศาสตร: รฐบาลไทยรบ ดอกเตอรมาซาโอะ โทคจ มาเปนทปรกษาทางกฎหมายสมยใหม ตามค าแนะน าของรฐบาลญปนในป พ .ศ. 2440 ผลงานของทปรกษาทา นน คอ การรางกฏหมายอาญา ซงส งผลตอการแก ไขสนธสญญาระหวางไทยกบนานาชาต ทไทยตกเปนฝายเสยเปรยบ โดยเฉพาะในเรองของสทธสภาพนอกอาณาเขต นอกจากน ดอกเตอรมาซาโอะ ยงมสวน

80

ส าคญในการรางกฏหมายแพ งและพาณชย กอนจะลาออกจากการเปนทปรกษาดานกฏหมายของไทยและกลบญปน ในป พ .ศ.2456 โดยกอนหนานนสองป ดอกเตอรมาซาโอะไดรบพระราชทานบรรดาศกดเปนพระยามหธรมนปกรณโกศลกล ซงถอเปน ขนนางชาวญปนคนทสองทไดรบพระราชทานบรรดาศกด ในต าแหนง “พระยา” ตอจาก ยามาดะ นางามาสะ หรอออกญาเสนาภมข จนในป พ.ศ.2463 พระยามหธรมนปกรณโกศลกล ไดกลบมาอกครงในฐานะอครราชทตญปนผมอ านาจเตม ประจ าประเทศไทย ในป หลงจากนน อกเพยงหนงป ทานกไดเสยชวตลง อยางสวบ ทประเทศไทย ดานการทหาร : จากความส าเรจของกองทพเรอญปนทเอาชนะกองทพเรอรสเซย ในสงครามญปน- รสเซย ป พ.ศ. 2448 (ค.ศ. 1905) ท าใหรฐบาลไทยสนใจในกจการกองทพเรอของญปน ไดมการสงตอเรอรบจากญปน โดยเฉพาะในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทมาการตอเรอรบถง 2 ล า คอ เรอหลวงเสอค ารณสนธ และเรอพระทนงมหาจกร ดานการศกษา: เมอคราวทพระบาทเสดจพระม งกฎเกลาเจาอยหวยงด ารงพระ อสรยยศเปนสมเดจพระบรมโอราสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร ไดเสดจฯ แวะประเทศญปน ระหวางการเสดจฯ นวตพระนคร หลงจากส าเรจการศกษาทประเทศองกฤษ เมอป พ .ศ. 2445 ทนนเองสม เดจพระบรมโอรสาธราชฯ ทรงสงเก ตการณดานการศกษาของสตร ดงนนในป พ .ศ. 2446 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ จงโปรดเกลาฯ ใหสตรญปน ไดแก เททส ยาซย (Tetsu Yasui) นาคาจมา โทช (Nakajima Toshi) และคาวาโนะ คโยะ (Kawano Kiyo) มาวางรากฐานการศกษาส าหรบกลสตร และสอนทโรงเรยนราชน ในขณะเดยวกนทางไทยสงนกเรยนชาย - หญง ไปศกษาการเรอนและวชาชพทญปนดวย อกทงซาคาเอะ มค (Sakae Miki) ชางศลปกรรมในพระบรมมหาราชวง ซงภายหลงไดรบต าแหนงครในโรงเรยนศล ปากร (ปจจบน คอ มหาวทยาลยศลปากร ) และตอมาใน พ .ศ. 2478 รฐบาลญปนสงผชวยศาสตราจารยอโต โจจ (Ito Choji) มาสอนวชาเศรษฐศาสตร ทมหาวทยาลยธรรมศาสตร กลวนเปนความสมพนธทางการศกษาทรฐบาลญปนเออเฟอตอไทยมาโดยตลอด ดานศลปวฒนธรรม : รฐบาลญปนสงโอยามา เคนคช (Oyama Kenkishi) จตรกร ชมาซาค เซนโรค (Shimazaki Senroku) และ คนโนะสเกะ อโต (Kinnosuke Ito) ชางแกะสลก ตามทกระทรวงธรรมการมหนงสอไปถง รฐบาลญปน นอกจากนยงมการวาจางนาย ซาคาเอะ มค (Sakae Miki) ในฐานะผเช ยวชาญดานลงรกปดทอง ซงเปนอกศาสตรทมชางฝมอญปนมความเชยวชาญเปนอยางมาก

81

ดานสาธารณสข : มนายแพทยชาวญปน 2 คนเขามาประจ าอยทโรงพยาบาลศรราช ไดแก ฟจอ เคนอจ (Fujii Kenichi) ในป พ.ศ. 2445 และโอชเงะ ยาเทจ (Oshige Yateji) ในป พ.ศ. 2449 นอกจากการพฒนาในภาครฐ หลงการฟนฟความสมพนธในป พ .ศ. 2430 เปนตนมา ภาคเอกชนพบวา มชาวญปนอพยพมาอาศยทไทย ทงทอพยพมาเพอกจการการคา และอพยพมาแสวงหาดนแดนใหม มเปนจ านวนมาก อาท รานคาเบดเตลด รานถายรป รานตวแทนสนคาน าเ ขาและสงออก เปนตน กลาวไดวา ความสมพนธระหวางไทยและญปนครงน เปนความสมพนธทหลากหลายมต สบเนองมาจากปจจยภายนอกทตองตอสกบกระแสการลาอาณานคมของชาตตะวนตก การผนกก าลงกนภายในประเทศแถบเอเชย ซงในขณะนนกลาวไดวาไทยและญปน เปนสองประเทศทรอดพนจากการตกเปนเมองขนของชาตตะวนตก และยงเปนสองประเทศทมพระมหากษตรยเปนประมข ความสมพนธของทงสองประเทศในเวลานจงเปนไปในแบบทพงพาอาศยกนทกทางเทาทจะท าได โดยหวงผลใหเกดความเจรญรงเรองเพยงพอทจะหลดพนจากลท ธการลาอาณานคม ซงแตกตางกบลกษณะความสมพนธในสมยกรงศรอยธยาทเรมตนแบบการคาบรรณาการ และจบลงในลกษณะของการคาเพยงอยางเดยว โดยมประโยชนอนๆ เชน กองทหารอาสาญปนเปนผลพลอยได ถงแมวาหลกฐานประเภทโบราณวตถในสมยรตนโกสนทรจะไมมความ ชดเจน แตบนทกของกระทรวงตาง ๆ ตลอดจนภาพถายเกา ไดแสดงใหเหนถงความสมพนธทมอยางแนนแฟนในทกระดบระหวางไทยกบญปน โดยเฉพาะการใหความส าคญแกความสมพนธนโดยนยยะทางรฐศาสตร โดยหลกฐานทสบทอดมาถง สมยรตนโกสนทร ทแสดงถงในนยยะดงกลา ว คอ ดาบญปน ในสมยอยธยา ดาบญปนเปนเครองบรรณาการ ผทไดรบคอขนนาง ขาราชการชนสงขนไปจนถงระดบราชวงศ การมดาบญปนในครอบครอง ยอมหมายถง การเปนบคคลส าคญในสงคม สวนในญปนเอง ผทมสทธพกพาดาบ คอ ซามไร หรอชนชนนกรบเทาน น (ในญปนแบงออกเปน 4 ชนชน ไดแก นกรบ ชาวนา ชางฝมอ และพอคา ) ถอวาเปนกลมคนทไดรบเกยรตอยางสงสด การทรฐบาลโชกน สงดาบมาของบรรณาการ นนยอมแสดงถงความเคารพ แลใหเกยรตอยางสงสดแกทางราชส านกอยธยาดวยเชนเดยวกน ผศกษาเชอวาความหมายหรอสญลกษณดงกลาวไดถายทอดส ราชส านกไทย ดงเหนไดจากในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ดาบญปนหรอ พระแสงดาบญปน เปนหนงในเครองยศทพระราชทานแกเจานายฝายชาย ชนเจาฟา และพระมหาอปราช หรอสมเดจพระบรมโอรสาธราช ภายห ลงพระราชพธ โสกนต หรอเกศากนตแลว ในชวงเวลาดงกลาวไทยและญปนเพงมการรอฟนความสมพนธตอกน ซงถอวาเปนการด าเนนนโยบายกระชบความสมพนธระหวางชาตเอเชยดวยกน

82

ในรชกาลเดยวกนนรฐบาลองกฤษทลเก ลาฯ ถวายพระบรมสารรกธาต จากอนเดย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงทรงแบงพระบรมสารรกธาตน พระราชทานไปยงญปนพรอมกบไมสกเพอสรางวดส าหรบประดษฐาน วดดงกลาวจงมชอเปนทระลกถงความสมพนธวา นทไทจ (Nittaiji , Ni คอ Nihon หรอญปน Tai คอ Thai) นบวาไทยใหความส าคญแกญปน เทยบเทากบชาต มหาอ านาจตะวนตก หรอกระทงการเสดจพระราชด าเนนประเทศญปนของสมเดจพระบรมโอรสาธราช (รชกาลท 6) เพอทรงศกษาดงานดานตาง ๆ ในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว การใหความส าคญดงกลาวยงคงปรากฏอย ดงในพระ ราชพธบรมราชาภเษกของรชกาลท 6 เจาชายฟชม ฮโรยาส (Prince Fushimi Hiroyasu) เปนเจานายชนสงจากเอเชยพระองคเดยวทไดเขารวมพระราชพธน อกทงยงปรากฏ พระบรมฉายาลกษณของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ขณะทรงถอพระแสงดาบญปนในพระหตถดวย เชนเดยวกน กบพระบรมฉายาลกษณของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวกปรากฏพระแสงดาบญปนในพระหตถเชนกน นอกจากนพระองคยงเปนพระมหากษตรยไทยพระองคแรก ทเสดจพระราชด าเนนเยอนประเทศญปนอยางเปนทางการ นนแสดงถงการยอมรบ ยกยองในความสมพนธดงกลาวทยงด าเนนเรอยมา แมภายหลงไทยจะเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธไตยแตความสมพนธระหวางรฐตอรฐกยงทวความส าคญมากขน กอนจะเกดการเปลยนแปลงครงส าคญหลงสงครามครงท 2

ภาพท 49 เจาชายฟชม ฮโรยาส (Prince Fushimi Hiroyasu) ทมา : wikipediathai, Prince Fushimi Hiroyasu , [ออนไลน], เขาถงเมอ 8 ตลาคม 2553, เขาถงไดจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Prince_Fushimi_Hiroyasu

83

ภาพท 50 พระบรมฉายาล กษณของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว และพระบาทสมเดจ

พระปกเกลาเจาอยหว ทรงพระแสงดาบญปนในพระหตถ ทมา: สมาคมมตรภาพญปน- ไทย, สมดราชบร พ .ศ. 2468 (กรงเทพมหานคร : สมาคมมตรภาพญปน-ไทย, 2550).

ภาพท 48 วดนทไทจ (Nittaiji) ทมา : วดนทไทจ, [ออนไลน], เขาถงเมอ 22 ธนวาคม 2553, เขาถงไดจาก http://travel.webshots.com/photo/2722291020096767222nseeIR

84

ขอเสนอแนะส าหรบการศกษา ถาหากในบรเวณทระบวาเ คยเปนชมชนชาวญปน ทงในกรงศรอยธยา และ

นครศรธรรมราช มการด าเนนทางโบราณคด ขอมลทไดจากการด าเนนงานนาจะท าใหเหน หรอเตมเตมเรองราวความสมพนธระหวางสองประเทศไดดยงขน

85

บรรณานกรม ภาษาไทย กรมศลปากร. เครองถวย: จากการขดคนทเมองลพบร พ.ศ. 2529 – 2530. กรงเทพมหานคร: กรม

ศลปากร, 2532. __________. “รายงานเบองตน การขดแตงโบราณสถานบานนกบญเปโตร (โบสถของคณะ

โดมนกน).” ใน โครงการปรบปรงหมบานโปรตเกส, 62. พระนครศรอยธยา: หนวยศลปากรท 1 กองโบราณคด กรมศลปากร และมลนธกล เบงเกยน ประเทศโปรตเกส, 2527.

กาญจน ละอองศร. “หมบานญปนในอยธยา: วนวาน วนน วนหนา.” ใน เอกสารสรปการสมมนาวชาการ 120 ป ความสมพนธการทตไทย – ญป น: เอเชยตะวนออกกบอษาคเนย (2430 - 2550), 159-189. กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2551.

กลชล กลนกรอง. “ประวตความเปนมาหมบานญปน.” สยามอารยะ. 3. (มกราคม 2539) : 17. “ความสมพนธไทย-ญปน.” เจแปน เวรลด นะอะน. 11, 60. (ธนวาคม 2550) : 92-93. ณฏฐภทร จนทวช. “ความสมพนธทางการคาระหวางญปนกบดนแดนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

และประเทศไทย.” ใน เครองถวยญป น, 151. กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร, 2540. โดม สขวงศ. “เรองของหนงญปน.” ศลปากร. 28, 5. (พฤศจกายน 2527) : 66-94. ธวชชย ตงศรวานช. กรงศรอยธยาในแผนทฝรง. กรงเทพมหานคร : มตชน, 2549. ธระนนท วชยดษฐ. “การศกษาดาบญปนจากหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคดในสมยอยธยา

(ชวงพทธศตวรรษท 18-23).” รายงานประจ ารายวชาสมมนาโบราณคดอยธยา สาขาโบราณคดสมยประวตศาสตร คณะโบราณคด, 2551, (อดส าเนา).

บรษท มรดกโลก จ ากด. “รายงานวดแค โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว.” กรงเทพมหานคร: บรษท มรดกโลก จ ากด, 2542, (อดส าเนา).

__________. “รายงานวดเจายา โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว.” กรงเทพมหานคร: บรษท มรดกโลก จ ากด, 2542, (อดส าเนา).

__________. “รายงานวดพระงาม โครงการขดแตง ขดคน และออกแบบเพอการบรณะโบราณสถานกลมคลองสระบว.” กรงเทพมหานคร: บรษท มรดกโลก จ ากด, 2542, (อดส าเนา).

86

ป. บนนาค. “ยามาดา เรองจรงหรอองนยาย? กบขอประวตศาสตรทยงสบสน...?.” สยามอารยะ. 3, 35. (มกราคม 2539) : 18.

ปยดา ชลวร. “ฮราโดะ: ตามรอยความสมพนธไทย – ญปน ค.ศ. 1400 – 1720.” ศลปวฒนธรรม. 31, 10. (สงหาคม 2553) : 39.

พงศธดา เกษมสน. “บทบาทของชาวญปนตอการเมองภายในอยธยาชวงกลาง.” วารสารไทย-ญปนศกษา. (มกราคม 2528) : 73.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 50 ป มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลย เกษตรศาสตร, 2546.

รงษ อวมทอง และคณะ. “การขดคนทางโบราณคด ดานทศตะวนออกเฉยงใตของ พระราชวงจนทรเกษม ต าบลหวรอ อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา .” ม.ป.ท., 2546, (อดส าเนา).

ราชกจจานเบกษารชกาลท 5 เลม 4. กรงเทพมหานคร: กระทรวงการตางประเทศ, 2549. ราชกจจานเบกษารชกาลท 5 เลม 6. กรงเทพมหานคร: กระทรวงการตางประเทศ, 2549. โรงเรยนราชน. ประวตความเปนมา. [ออนไลน]. เขาถงเมอ 15 ธนวาคม 2553. เขาถงไดจาก

http://www.rajini.ac.th/school/history.html ลา ลแบร, ซมอง เดอ. จดหมายเหตลาลแบรฉบบสมบรณ: ราชอาณาจกรสยาม. แปลโดย สนต ท.

โกมลบตร. พระนคร : กาวหนา, 2510. วดนทไทจ. [ออนไลน]. เขาถงเมอ 22 ธนวาคม 2553. เขาถงไดจาก

http://travel.webshots.com/photo/2722291020096767222nseeIR วชตวงศ ณ ปอมเพชร. “พระยามหธรมนปกรณโกศลคณ (ดร.โทคจ มาซาโอะ) นกกฎหมายชาว

ญปน กรรมการศาลฎกาของไทยในสมยรชกาลท 5 และรชกาลท 6.” ศลปวฒนธรรม. 26, 6. (2548) : 116-127.

ศจพรรณ ศรกลยา. “การคาเครองถวยระหวางอยธยากบญปน ในชวงพทธศตวรรษท 21-23 ตอนตน.” สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547.

ศภชย นวการพศทธ. “รายงานวดโพธเผอก (AY’03: WPP) ต าบลประตชย อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา.” ม.ป.ท., 2546, (อดส าเนา).

สมาคมมตรภาพญปน-ไทย. สมดราชบร พ.ศ. 2468. กรงเทพมหานคร: สมาคมมตรภาพญปน-ไทย, 2550.

87

สรกล วรยารมย. “รายงานการขดแตงทางโบราณคด ภายในพระราชวงสราญรมย.” ม.ป.ท., 2547, (อดส าเนา).

สเจน กรรพฤทธ. “รอยไทยในแดนซากระ และ 620 ปความสมพนธไทย-ญปน.” สารคด. 24, 279. (2551) : 142-182.

สรเชษฐ กงทอง และคณะ. “รายงานการขดแตง และขดคนทางโบราณคด โบราณสถานวด กระซาย ต าบลปากกราน อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา .” ม.ป.ท., 2544, (อดส าเนา).

หางหนสวนจ ากด ดบเบลย เอ อาร คอนสตรกชน. “โครงการขดคน ขดแตงโบราณสถานหมบานโปรตเกส (โบสถคณะเยซอท) ต าบลส าเภาลม อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา.” กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ดบเบลย เอ อาร คอนสตรกชน, 2551, (อดส าเนา).

หางหนสวนจ ากดบรพคด. “รายงานการขดแตง และออกแบบเพอการบรณะ วดหลวงชกรด ต าบลประตชย อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา .” กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดบรพคด, 2540, (อดส าเนา).

หางหนสวนจ ากดปราณรกษ. “รายงานการขดแตงโบราณสถาน วดโคกพระยา ต าบลภเขาทอง อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา.” กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดปราณรกษ, 2541, (อดส าเนา).

หางหนสวนจ ากดพรอนนทกอสราง. “รายงานการขดคน ขดแตง และบรณะวดแมนางปลม ต าบล หวรอ อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา.” กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดพรอนนทกอสราง, 2544, (อดส าเนา).

__________. “รายงานการด าเนนงานขดตรวจทางโบราณคด โครงการกอสราง ส านกงานใหญ หลงใหม ธนาคารแหงประเทศไทย.” กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดพรอนนทกอสราง, 2545, (อดส าเนา).

หางหนสวนจ ากดพทธกร. “รายงานการขดคน และขดแตงทางโบราณคด มณฑปวดกลาง ต าบลนครหลวง อ าเภอนครหลวง จงหวดพระนครศรอยธยา .” กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดพทธกร, 2551, (อดส าเนา).

หางหนสวนจ ากดสามเพชร. “รายงานการด าเนนการทางโบราณคด โบราณสถานพระราชวง จนทรเกษม จงหวดพษณโลก.” กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดสามเพชร, ม.ป.ป., (อดส าเนา)

88

หางหนสวนจ ากดสรศกดกอสราง. “รายงานการด าเนนงานปรบปรง พพธภณฑสถานแหงชาต สมเดจพระนารายณ ปรบปรงอาคารหมตกพระประเทยบ 1 หลง ขดแตงและบรณะเสรมความมนคงอาคารสบสองทองพระคลง สญญาจางเลขท 1/2547.” กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากดสรศกดกอสราง, 2547, (อดส าเนา).

อชอ โยเนะโอะ และโยขกาวะ โทชฮาร. ความสมพนธไทย-ญปน 600 ป. กรงเทพมหานคร : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2542.

เออเนสต ซาเตา. “เรองพระราชไมตรระหวางไทยกบญปน.” ประชมพงศาวดาร ภาคท 20. พระนคร: องคการคาครสภา, 2507.

ภาษาตางประเทศ Bob Reis. “JAPAN, pre-modern coins.” Anythinganywhere. [Online]. Accessed 15 December

2010, Available from http://www.anythinganywhere.com/commerce/coins/coinpics/jap-cash.html

“The Rekidai Hoan : Documents of the Ryukyu Kingdom.” (A published translation from Japanese by the Editorial Office of Rekidai Hoan, Okinawa Archives, Okinawa Prefectural Board of Education, March 2003). Kyotoreview. [Online]. Accessed 16 October 2010. Available from http://kyotoreview.cseas.kyoto-u.ac.jp/issue/ issue2/article_231.html

Wikipedia. Red Seal Ships. [Online]. Accessed 16 October 2010, Available from http://en.wikipedia.org/wiki/Red_seal_ships

Wikipediathai. ประวตศาสตรญปน. เขาถงเมอ 16 ตลาคม 2553. เขาถงไดจาก http://www.askasia.org/teachers/essays/essay.php?no=131/

Wikipediathai. Prince Fushimi Hiroyasu [Online]. Accessed 8 October 2010. Available from http://en.wikipedia.org/wiki/Prince_Fushimi_Hiroyasu

89

ประวตผวจย ชอ-สกล นางสาวศรเพญ วรปสส วนเดอนปเกด 30 กรกฎาคม 2523 ประวตการศกษา

พ.ศ.2546 ศลปศาสตรบณฑต (โบราณคด) เกยรตนยมอนดบ 2 มหาวทยาลยศลปากร พ.ศ.2549 ศกษาตอระดบบณฑตศกษา ศลปศาสตร มหาบณฑต (โบราณคดสมย

ประวตศาสตร) คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร