การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวด ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

พระมหาเทวประภาส มากคลาย

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต

สาขาการบรหารและพฒนาประชาคมเมองและชนบท มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ

มถนายน 2554

การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวด ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

พระมหาเทวประภาส มากคลาย

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต

สาขาการบรหารและพฒนาประชาคมเมองและชนบท มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ

มถนายน 2554 ลขสทธของมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ

PARTICIPATION OF MONKS, GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS AND PEOPLE IN TEMPLE DEVELOPMENT AS COMMUNITY

LEARNING RESOURCES IN UTTARADIT PROVINCE

PHRAMAHA TEVAPRAPAS MAKKLAY

THIS THESIS IS A PARTIAL FULFILLMENT OF THE REQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF MASTER OF PUBLIC ADMINISTRATION

(URBAN AND RURAL COMMUNITY ADMINISTRATION AND DEVELOPMENT) UTTARADIT RAJABHAT UNIVERSITY

JUNE 2011 COPYRIGHT BELONGS TO UTTARADIT RAJABHAT UNIVERSITY

ก

บทคดยอ

การวจยครงน มวตถประสงคเพอศกษาและเปรยบเทยบระดบการมสวนรวม และแนวทาง

ในการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ จากกลมตวอยาง 943 รป/คน เครองมอทใชเปนแบบสอบถาม (Questionnaire) วเคราะหขอมลโดยใชสถตคารอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน แจกแจงความถ และการหาคาความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) และ content analysis ผลการวจยพบวา

1. ระดบการมสวนรวม 5 ดาน ภาพรวมอยในระดบปานกลาง เมอพจารณารายดาน พบวา ลาดบแรก คอดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรม รองลงมา คอ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการศกษาตามอธยาศยของชมชน

2. ผลการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชนพบวา สถานภาพทแตกตางกน มระดบการมสวนรวมแตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

3. แนวทางการพฒนาการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน พระสงฆควรเปนผนา เปดโอกาสใหทกภาคสวนเขามามสวนรวม ภาครฐควรจดงบประมาณ มการตดตามประเมนผล และมกจกรรมสรางจตสานกการมสวนรวมอยางจรงจงเพอใหวดเปนแหลง

ชอวทยานพนธ : การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

ชอผทาวทยานพนธ : พระมหาเทวประภาส มากคลาย

ชอปรญญา : รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาการบรหารและพฒนาประชาคมเมองและชนบท

คณะกรรมการทปรกษาวทยานพนธ :

รองศาสตราจารยพศมย หาญสมบต ประธานกรรมการ ผชวยศาสตราจารย ดร.ชชภม สชมภ กรรมการ

ข

เรยนรของชมชน และประชาชน ควรเขามาเปนเจาของในกระบวนการจดการแหลงเรยนรในวดในทกระดบ

คาสาคญ : การมสวนรวม, การพฒนาวด, แหลงเรยนรของชมชน

ค

ABSTRACT

This research aimed to study and compare the levels of the participation of monks,

governmental organizations and people in temple development as community learning resources in Uttaradit Province. The sample of the study totaled 943 monks and people. The instrument used was a questionnaire. The data were analyzed using percentage, standard deviation, distribution, one-way ANOVA and content analysis. The results of the study were as follows:

1. Regarding the overall level of participation of monks, governmental organizations and people in temple development as community learning resources in Uttaradit Province, it was rated at a medium level. When each aspect was considered in isolation, the aspects of moral and ethics; community art, culture and tradition; community sports, recreation and health; local wisdom and its application, and and Informal Educational system were rated from high to low respectively.

2. When the level of participation of monks, that of governmental organizations and that of people were compared, it was found that there was a significant difference at the 0.05 level.

3. The guidelines for the participation of monks, governmental organizations and people in temple development as community learning resources in Uttaradit Province were as follows: Monks should be the leaders of this development who encourage participation among all sectors; the governmental sector should allocate budget for the development, follow up and

Thesis title : Participation of Monks, Governmental Organizations and People in Temple Development as Community Learning Resources in Uttaradit Province

Author : Phramaha Tevaprapas Makklay

Degree : Master of Public Administration (Urban and Rural Community Administration and Development)

Thesis advisor and committee :

Associate Professor Pitsamai Harnsombat Chairperson Assistant Professor Dr.Chatpoom Sichompoo Committee

ง

evaluate the development and provide activities that encourage a sense of participation among people; the people should play an important role in managing learning resources in temples.

Keywords : Participation, Temple Development, Community Learning Resources

จ

กตตกรรมประกาศ

การจดทาวทยานพนธฉบบนสาเรจสมบรณลงได ดวยความอนเคราะหอยางดยงจากประธานทปรกษาวทยานพนธ คอ รองศาสตราจารย พศมย หาญสมบต ประธานทปรกษา และ ผชวยศาสตราจารย ดร.ชชภม สชมภ ทไดกรณาสละเวลาในการใหคาปรกษา คาแนะนา ขอคดเหน ตลอดจนการแกไขขอบกพรองตาง ๆ ตลอดขนตอนของการวจย ดวยความเอาใจใสดวยดเสมอมา จนทาใหวทยานพนธฉบบนสาเรจลงไดดวยด

ขอกราบขอบพระคณ พระเมธธรรมาลงการ (ประยทธ ภรทตโต) ผศ.ดร. เจาคณะจงหวดแพร และผอานวยการสานกวชาการ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตแพร พระครโฆสตพทธศาสตร (ธรพนธ วชรญาโณ) ดร. อาจารยประจาคณะพทธศาสตร มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และขอเจรญพรขอบคณ ผชวยศาสตราจารยสทธชย หาญสมบต อธการบดมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ ทไดกรณาใหคาแนะนา และตรวจสอบความเทยงตรงตามเนอหาของแบบสอบถามทใชในการวจยครงน

ขอกราบขอบพระคณพระสงฆาธการและคณะสงฆจงหวดอตรดตถทกรป ขออนโมทนาบญกบผบรหารองคกรภาครฐ และพทธศาสนกชนผตอบแบบสอบถามทกทาน ทไดกรณาใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถามเปนอยางดยง

ขออนโมทนาบญกบคณาจารยมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถทกทาน ทประสทธประสาทวชาความรแกผวจย จนสามารถนาความรมาประยกตใชในการวจยครงน และขออนโมทนาบญกบคณาจารยและผบรหารมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ ทไดเปดโอกาสใหพระภกษสามเณรไดมสทธเขามาศกษาตอในระดบอดมศกษา

ขอกราบขอบพระคณ พอแมครบาอาจารย หลวงพอพระสมหสมชาย จรปโญ เจาอาวาสวดคงตะเภา ผเปนตวแบบอดมคตแหงพระสปฏปนโนผยงความเลอมใส ทาใหผวจยนอมเขามาสในวถแหงสมณเพศ และเปนผใหกาลงใจในการศกษาตลอดจนทนการศกษาทงปวงมาจนถงปจจบน ตลอดถงทกกาลงใจและทกการอปถมภจากบดามารดา คณยาย ญาตมตร สหธรรมก และพทธศาสนกชน ทกทาน

คณคาและประโยชนอนควร อนอาจจะพงมจากวทยานพนธฉบบน ผวจยขอนอมจตมอบถวายเปนพทธบชา และเปนเครองบชาพระคณบพการ พระอปชฌายอาจารย และผมพระคณทกทาน

พระมหาเทวประภาส มากคลาย (วชรญาณเมธ)

ฉ

สารบญ

บทท หนา บทคดยอภาษาไทย………………………………………...………………...…… ก บทคดยอภาษาองกฤษ…………………………………………………….……… ค กตตกรรมประกาศ…………………………………………………………...…… จ สารบญ…………………………………………………………………………… ฉ สารบญตาราง…………………………………………………………………..… ฌ สารบญภาพ….…………………………………………………………………… ฑ สารบญแผนภม…………………………………………………………………… ฒ

1 บทนา ความเปนมาและความสาคญของปญหา…………………………..…………. 1 คาถามของการวจย……………………………………..……………………. 3 วตถประสงคของการวจย……………………………………………………. 3 ขอบเขตของการวจย……………………………………………………...…. 4 นยามศพทเฉพาะ………………………………….…………………………. 5 กรอบแนวคดในการวจย……………………………………………..………. 7

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ แนวคดเกยวกบการมสวนรวม…………………………….…………………. 8 แนวคดเกยวกบบทบาทของวด……………………………………...….……. 39 แนวคดเกยวกบแหลงการเรยนรของชมชนในวด…...………………….……. 55 บรบทของภาคสวนในจงหวดอตรดตถ…………………………...…………. 77 งานวจยทเกยวของ……………………………………………………...……. 93

3 วธดาเนนการวจย ประชากรและกลมตวอยาง……………………………………………..……. 99 เครองมอทใชในการวจย……………………………………………..………. 103 การสรางและตรวจสอบคณภาพเครองมอ……………………………..……. 104

การเกบรวบรวมขอมล……………………………………………………...... 105

ช

สารบญ (ตอ)

บทท หนา การวเคราะหขอมลและสถตทใช………………………………………….…. 106

4 ผลการวเคราะหขอมล ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลและความคดเหนทมตอการ

พฒนาวด ของกลมตวอยาง………………………………………………...… 109 ผลการวเคราะหระดบการมสวนรวม ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนร

ของชมชนในจงหวดอตรดตถ…………………………………………......… 112 ผลการเปรยบเทยบการมสวนรวม ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของ

ชมชนในจงหวดอตรดตถ……………………………………………..… 144 ผลการวเคราะหขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวม ในการพฒนา

วดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ……………………...… 150 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ วตถประสงคของการวจย………………………………………..………...… 154 วธดาเนนการวจย…………………………………………………...……...… 154 เครองมอทใชในการวจย…………………………………………………...… 155 การเกบรวบรวมขอมล……………………………………………...……...… 155 การวเคราะหขอมลและสถตทใช……………………...…………………...… 155 สรปผลการวจย……………………………………………………..……...… 156 อภปรายผล………………………………………………………………...… 159 ขอเสนอแนะ………………………………………………………..……...… 168

บรรณานกรม……………………………………………………………………...…... 170 ภาคผนวก

ภาคผนวก ก รายนามผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอวจย……………...……...… 185 ภาคผนวก ข รายชอและจานวนกลมตวอยาง………………….……………...… 187 ภาคผนวก ค แบบสอบถามเพอการวจย……………………...……………...… 205

ซ

สารบญ (ตอ)

บทท หนา ภาคผนวก ง คาดชนความสอดคลองระหวางขอคาถามกบความมงหมาย

(Index of Item Objective Congruence)………………………………………...… 213

ภาคผนวก จ สาเนาหนงสอราชการ……………………………….…………...… 216 ภาคผนวก ฉ ตวอยางสาเนาหนงสอราชการตอบกลบแบบสอบถาม…………..… 239 ภาคผนวก ช ตารางเปรยบเทยบการมสวนรวมจาแนกรายดาน………………..… 244 ภาคผนวก ซ ประวตผวจย…………………………………………...………...… 254

ฌ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 แสดงจานวนวดในจงหวดอตรดตถ.…………………………………...………. 82 2 แสดงจานวนประชากรและกลมตวอยางของพระสงฆ ในวดในเขตการ

ปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถ จาแนกตามอาเภอทสมได…………………. 101

3 แสดงจานวนประชากรและกลมตวอยางของผบรหารองคกรภาครฐจาแนกตามองคกรในอาเภอในเขตการปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถทสมได...............

102

4 แสดงผลการวเคราะหปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ……………. 109 5 แสดงผลการวเคราะหความคดเหนทวไปทมตอการพฒนาวดของผตอบ

แบบสอบถาม………………………………………………………..…………. 110

6 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา……………………………………………………..………….

112

7 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน………………………………………………………….….

114

8 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน…………………………………………………………………...

115

9 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน……………………….……………….

117

10 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอกระบบของชมชน………………….…..…….………………….………………….……….

118

ญ

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท หนา 11 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปน

แหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา………………....……………………………………………...

120

12 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน……………………………………………………...……………….

122

13 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน…………………………………………………………………………...

123

14 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน………………………….…………….

125

15 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอกระบบของชมชน

126

16 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา…………………………………………………...……………

128

17 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวด ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน…………………………………………………….……….

130

18 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน………………………………………………………………….

131

ฎ

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท หนา 19 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดให

เปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน……………………………….……….

133

20 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอกระบบของชมชน…………………………………………………………………………

134

21 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา………………………..………….

136

22 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน………………………..……………….

138

23 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน………………………………………………….

139

24 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทย และการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน………..………….

141

25 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอกระบบของชมชน……………………………………………..….

142

26 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา……………………………..…….

144

ฏ

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท หนา 27 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน

กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา เปนรายค…………………..…….

144

28 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน………………………………………...

145

29 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน เปนรายค……………………..……….

146

30 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬา นนทนาการและสขภาพชมชน………………………………………………….

146

31 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬา นนทนาการและสขภาพชมชน เปนรายค……………………………………….

147

32 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน……………...…….

147

33 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน เปนรายค…………

148

34 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอกระบบของชมชน ……………………………………………….

148

ฐ

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท หนา 35 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน

กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอกระบบของชมชน เปนรายค………………………………..…….

149

36 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ……………...…….

150

37 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ………………..………….

151

38 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ………...………….

152

ฑ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 แผนทจงหวดอตรดตถ……………………………………………………...…….. 78

ฒ

สารบญแผนภม

ภาพท หนา 1 บนไดการมสวนรวม 8 ขน ของอารนสไตน…………………………………...… 11 2 ระดบการมสวนรวมของประชาชนตามแนวคดของไพโรจน สขสมฤทธ………... 12 3 กรอบแนวคดในการวเคราะหการมสวนรวมของโคเฮน และอพฮอฟ…………..... 13 4 กระบวนการการมสวนรวมในเชงระบบ…………………………………………. 14 5 ระดบขนของความตองการ………………………………………………………. 19 6 แรงผลกดนขนพนฐานในมมมองพระพทธศาสนา………………………………. 20 7 กรอบแนวคดระบบการพฒนาแบบมสวนรวม........................................................ 38

ณ

บทท 1 บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหา ประเทศไทยไดกาวเขาสการพฒนา ภายใตแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ตงแตป พ.ศ. 2504 ซงกอใหเกดความเปลยนแปลงอยางมากมาย ทงในดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2553 : 83) หากแตการพฒนาทกาลงเปนไปอยนน ตางองกระแสการพฒนาเศรษฐกจแบบทนนยมตะวนตก ทเปนการพฒนาในดานวตถ กอใหเกดการเจรญเตบโตทขาดสมดลระหวางวตถกบจตใจ เปนการเนนบรโภคนยมเพยงดานเดยว ทาใหเกดปญหาอนเกดจากกระแสการดนรนปรารถนาความสขจากการเสพบรโภคโดยวธการตาง ๆ กอใหเกดผลเสยจากพฤตกรรมบรโภคนยมเกนขอบเขต ปราศจากความยงยน ซงไดกอใหเกดความเสอมถอยทางดานศลธรรม และจรยธรรมแกผคนในชมชน ทาใหผคนในชมชนเรมเหนหางจากวดมากขน กอใหเกดปญหาสงคมตางๆ ตามมา (พระเทพเวท. 2535 : 17) สงเหลานเปนปญหาสาคญ ทเนองมาจากผลแหงการพฒนาโดยละเลยการควบคมและสรางความเขมแขงทางจตใจและชมชนฐานราก ทาใหสงคมไทยประสบปญหาสงคมมากมาย อนเนองมาจากการพฒนาแบบขาดความสมดลและไมยงยน (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช. 2554 : ออน-ไลน) ปญหาเหลาน ประเวศ วะส (2541 : 40) มองวาเปนผลมาจากการทสงคมมองไมเหนคณคาของการมสวนรวม คอขาดการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคมในการรวมกนพฒนา เหลานเปนเหตหนงททาใหใหภาครฐ เรมหนกลบมามองหลกการพฒนาโดยผานกระบวนการสรางความเขมแขงของชมชน (Sivil Society) ใหเปนรากฐานทมนคงของประเทศ ผานแนวคดเรองความเปนพลเมอง (citizen) (สมพศ สขแสน. 2552 : 2) แทนทแนวคดเรองไพรฟา หรอราษฎร กลายมาเปนประชาชนทกคนมสวนรวมเปนหนสวนสาธารณะ (partnership) ในการพฒนาชมชนสงคมรวมกน ภายใตแนวคดสงคมอยเยนเปนสขรวมกน (Green and Happiness Society) ทยงยน (“ประกาศ เรอง แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550 - 2554)”. 2549 : 12-17) ผานการสงเสรมจตใจโดยใชหลกคณธรรมจรยธรรมตามหลกศาสนาใหแกคนในสงคมในดานตาง ๆ โดยอาศยการมสวนรวมจากองคกรทางพระพทธศาสนาคอวด ผานตวบคคลคอพระสงฆ (สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2548 : 460) ในการใหการเรยนรเพอฟนฟกลอมเกลา

2

จตใจและใหเปนผนาจตสานกหลกของคนในสงคม สรางภมคมกนทางจตใจ ใหคนไทยพรอมรบกบการเปลยนแปลงในทกระดบ

ทงนเพราะวดเปนศนยกลางการเรยนรศลปวทยาการของชมชนมาแตอดต (นรวลค ธรรมนมตโชค. 2550 : 1) การเรยนรโดยอาศยสถาบนศาสนาคอวด ถอเปนกระบวนการสาคญทจะทาใหความรทสบทอดโดยพระสงฆทงในมตดาน ศลธรรมจรรยา วฒนธรรม ศลปะ ประเพณ รวมถงการถายทอดภมปญญา และวทยาการตาง ๆ ไดรบการขดเกลากลนกรองโดยหลกจรยธรรมทางพระพทธศาสนา เพอใหผศกษามความรคคณธรรมตลอดชวต มการพฒนาตนเองทงรางกายและจตใจ นาไปสการพฒนาคนใหเปนมนษยทสมบรณ ทงหมดนลวนสอดรบกบแนวคดการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน ตามความหมายในวรรคแรกแหงมาตรา 23 และ มาตรา 23 (3) แหงพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 (“พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542”. 2542 : 7-8) และสอดรบกบวตถประสงคของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550 - 2554) ท “มงเนนการสรางโอกาสการเรยนรคคณธรรม จรยธรรมอยางตอเนอง ทขบเคลอนดวยการเชอมโยงบทบาทครอบครว สถาบนศาสนาและสถาบนการศกษา” ดงนนการกลบมาใหโอกาสในการพฒนาคนโดยมสถาบนพระพทธศาสนาเขามามสวนในการจดการศกษาดงกลาว นอกจากเปนการตอกยาบทบาททสถาบนพระพทธศาสนาเคยปฏบตมาอยางเขมแขงในอดตแลว ยงเปนการกระตนยาและใหคนไทยหนกลบมาใหความสาคญกบสถาบนพระพทธศาสนาทเปนศนยรวมทางจตใจทสาคญของคนไทยมาชานาน เพอแกไขปญหาการพฒนาของรฐแบบเกาทไมยงยน ทเนนการพฒนามหภาพแบบแยกสวน โดยละเลยเรองจตใจ ทกอใหเกดปญหาสงคมอยางไมสนสดนนเอง

ทาใหในปจจบน การมสวนรวมในการพฒนาในรปแบบ “พหภาค” ในลกษณะประชาสงคมทเขมแขง การพฒนาใหทกภาคสวนเขามามสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ระหวางพระสงฆ องคกรภาครฐ รวมถงประชาชนในชมชน จงเปนกระแสหลกของการพฒนาทควรเกดขน โดยในสวนคณะสงฆเอง (สขม เฉลยทรพย และคณะ. 2550 : 195) แมจะพบวาพระสงฆทวประเทศยงคงมความตองการความรวมมอในการพฒนาวดผานการสนบสนนจากทงองคกรภาครฐ ผนาทองถน และสถาบนการศกษา เพอใหพระสงฆเปนผนาพฒนาสงคม ใหตอบสนองยทธศาสตรในการสงเสรมการพฒนาชมชนของภาครฐ ผานองคกรทางศาสนาและภาคประชาชนในทองถน แตดวยการขาดกระบวนการมสวนรวม ทสามารถสรางจตสานกการเปนเจาของการพฒนาใหวดเปนแหลงศนยรวมการแลกเปลยนเรยนรขมพลงปญญาของชมชนได ทาใหกจกรรมตาง ๆ ยงคงเปนไปในรปแบบตางฝายตางทา เพอตอบสนอง “รฐ” โดยละเลยผลสดทาย (outcome) ทจะเกดขนแก “พลเมอง” ของรฐไป เหลาน ลวนแตสงผลสมฤทธตอกจกรรมและการดาเนนงานตาง ๆ เพอพฒนา

3

ใหวดเปนแหลงเรยนรของชมชนอยางยงยนได ปญหาเหลานจงเปนสาเหตสาคญทผวจย สนใจทจะศกษาเพอทราบการเขามามสวนรวม ทงจากพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ทมตอการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน

งานวจยนไดเลอกพนทศกษาในจงหวดอตรดตถ ดวยสาเหตสาคญคอความหลากหลายทางวฒนธรรมของพนท ทประกอบไปดวยกลมผคนหลากหลายวฒนธรรม ทงกลมคนไทยลานนา ไทยลานชาง และไทยกลาง ทจะมผลเปนการแสดงออกทางกจกรรมพระพทธศาสนาทหลากหลายนาสนใจ (มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ. 2539 : 3 ) เพอจะชวยใหทราบถงการมสวนรวม ตามสภาพความเปนจรง ผานแนวคด ขอเสนอแนะ เพอนาองคความรทไดรบจากงานวจยน ไปปรบใชพฒนาตอยอดการสงเสรมใหใชพลงปญญาของชมชนในการเขามามสวนรวม เพอใหคนในชมชนเขาถง และใหเกดการแลกเปลยนเรยนร ททกฝายตางมสวนรวมคด รวมทา รวมรบผดชอบ และรวมเปนเจาของ (partnership) แหลงการเรยนรและกจกรรมการเรยนรในวด ผานกระบวนการจตสาธารณะเพอสงคม (Public Consciousness) อนจะเปนแนวทางการพฒนาสงคมไทยทยงยนไดอยางมนคงสบไป

คาถามการวจย 1.กกการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปน

แหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ อยในระดบใด 2.กกการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปน

แหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ แตกตางกนหรอไม 3.กกแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการ

พฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ เปนอยางไร

วตถประสงคของการวจย 1.กกเพอศกษาระดบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ 2.กกเพอเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ทจาแนกตามสถานภาพ 3.กกเพอศกษาแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

4

ขอบเขตของการวจย การศกษาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดให

เปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถในครงน ผวจยไดกาหนดขอบเขตการศกษาไว ดงน 1.กกขอบเขตดานเนอหา ประกอบดวย กกกการมสวนรวม ของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวด ใหเปน

แหลงเรยนรของชมชน ใน 5 ดาน ไดแก ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน

2.กกขอบเขตดานประชากร กกก2.1กพระสงฆ คอ พระสงฆนกายเถรวาท แบงระดบตามสถานภาพ คอระดบพระ

สงฆาธการเจาคณะ และพระลกวดทเปนพระสงฆในวดทมทตง หรอมขอบเขตการปฏบตงานคณะสงฆอยในเขตพนทจงหวดอตรดตถ ไดแก พระสงฆผดารงตาแหนงเจาคณะ รองเจาคณะ และพระเลขานการเจาคณะ ทงระดบเจาคณะจงหวด เจาคณะอาเภอ และเจาคณะตาบล รวมทงเจาอาวาส รองเจาอาวาส และรกษาการเจาอาวาส รวมถงพระลกวดในเขตพนทการปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถ ไดตวแทนประชากรจากการสมหากลมตวอยางรวมจานวน 327 รป

กก 2.2กองคกรภาครฐ ประกอบดวย ผบรหารสวนราชการ ทงฝายปกครอง องคกรปกครองสวนทองถน และหนวยงานภาครฐทมภาระนโยบายปฏบตหนาทสนบสนนกจการดานการศกษา สงเสรม ทานบารงศลปวฒนธรรม และกจการพระพทธศาสนา ทมขอบเขตการปฏบตงานอยในเขตพนทจงหวดอตรดตถ ไดแก องคกรปกครองสวนทองถนในจงหวดอตรดตถ มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ สถานศกษาทงระดบประถมและมธยมศกษาในจงหวดอตรดตถ สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยระดบอาเภอในจงหวดอตรดตถ สานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ สานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ สานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ และสถานอนามยในจงหวดอตรดตถ ไดตวแทนประชากรจากการสมหากลมตวอยางรวมจานวน 170 คน

กก 2.3พ ประชาชน ไดแกประชาชนผมสวนไดเสยกบการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน ทอยในเขตพนทจงหวดอตรดตถ ไดตวแทนประชากรจากการสมหากลมตวอยางจากประชาชนทงจงหวดอตรดตถ รวมจานวน 444 คน

5

3.กกขอบเขตดานพนท กกกการศกษาวจยครงน ผวจยกาหนดวดในเขตพนทจงหวดอตรดตถเปนขอบเขตพนทใน

การวจย 4.กกขอบเขตดานตวแปร กกก4.1พ ตวแปรอสระ ไดแก ภาคสวนผเกยวของและมสวนไดเสยกบการมสวนรวมใน

การพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน ประกอบดวย พระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชน

กกก4.2พ ตวแปรตาม ไดแก การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน ใน 5 ดาน นยามศพทเฉพาะ

การมสวนรวม หมายถง การทพระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชน เขามามสวนในการรวมพฒนาวด ทงการรวมคด การรวมตดสนใจ การรวมดาเนนการสนบสนน การรวมรบผลประโยชน หรอการรวมประเมนผล รปแบบใดรปแบบหนง

แหลงการเรยนรของชมชนในวด หมายถง การจดกจกรรมโดยกระบวนการมสวนรวม ผานการปฏบตในรปโครงการหรอกจกรรมในรปแบบตาง ๆ เพอใหวดดารงสถานะเปนแหลงเรยนรของชมชน แบงเปน 5 ดาน ดงน

1.กก ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา หมายถง การทวดมกจกรรมสงเสรมพระพทธศาสนาในรปแบบตาง ๆ คอ การจดกจกรรมในวดในวนธมมสสวนะ วนสาคญทางพระพทธศาสนา วนหยดสดสปดาห การจดอบรมวปสสนากรรมฐาน การจดใหวดเปนทตงของโรงเรยนพระปรยตธรรม ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย ศนยอบรมประชาชนประจาตาบล (อ.ป.ต.) การทวดเปนศนยกลางการอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ รวมถงการทวดมกจกรรมการเผยแผธรรมในรปแบบตาง ๆ เชน การเผยแผธรรมทางหนงสอ วทย อนเตอรเนต เปนตน

2. กกดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน คอ การจดงานบญประเพณในวด การจดใหวดเปนศนยกลางสบคนขอมลทางศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถ การจดตงพพธภณฑทองถน การจดตงศนยวฒนธรรมไทยสายใยชมชน สภาวฒนธรรมของชมชนขนในวด รวมถงการทวดเปดพนทสาธารณะสาหรบการจดกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร หรอรวบรวมองคความรดานศลปวฒนธรรมของทองถนดวย

6

3.กกดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน แบงเปน 1 วดเปนแหลงเรยนรดานกฬานนทนาการของชมชน คอ การจดตงศนยเยาวชนเพอการกฬา โครงการลานวดลานใจลานกฬา การจดใหวดมสวนหยอมและสนามเดกเลน 2 วดเปนแหลงเรยนรดานการทองเทยวของชมชน ไดแกการสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม วฒนธรรม ภมปญญาทองถน และการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด 3 วดเปนแหลงเรยนรดานสขภาพชมชน คอ การทวดเขารวมในโครงการวดสงเสรมสขภาพ วดมศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสข วดมการจดตงศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด วดมการเปดพนทของวดสาหรบการจดกจกรรมเพอสขภาพประชาชน รวมถงการทวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอการจดกจกรรมกฬานนทนาการเพอประโยชนของชมชน

4.กกดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน คอ การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน การใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย การจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพโดยการผลตสนคาและบรการจากภมปญญาของชมชน รวมถงการทวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอรวบรวมองคความรทางภมปญญาและการประยกตใชภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน

5.กกดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน คอ การจดใหวดเปนทตงของศนยการเรยนรชมชน (กศน.) และแหลงทรพยากรทางการศกษาตามอธยาศยอน ๆ คอ การจดใหวดมหองสมด มมหนงสอ และแหลงสบคนขอมลอเลคทรอนกสของชมชน (หองคอมพวเตอร)

ภาคสวน หมายถง นยามตามความหมายบนฐานกระบวนการ “บวรสถาน-รฐ” (บาน-วด-โรงเรยน-สถานอนามย-องคกรภาครฐ) เปนหนวยองคกรทมความสมพนธกนในชมชน ในงานวจยน ไดแบงเปน 3 กลมภาคสวน คอ กลมประชาชน ไดแก ประชาชนในชมชนทชวยเหลอกจการของวด กลมสถาบนศาสนา ไดแก พระสงฆ กลมองคกรภาครฐ ไดแก ผบรหารสถาบนการศกษา ทงโรงเรยนและศนยการเรยนรชมชน รวมถงสถานบรการสาธารณสขขนมลฐาน (สถานอนามย) องคกรปกครองสวนทองถน และองคกรภาครฐอนทเกยวของดวย

พระสงฆ หมายถง พระภกษในพระพทธศาสนานกายเถรวาท ในสงกดฝายมหานกายและธรรมยตกนกายทไดรบการบรรพชาอปสมบทถกตองตามพระวนยและถกตองตามกฎมหาเถรสมาคม ทมทพานกจาพรรษาประจาอยภายในวดในเขตจงหวดอตรดตถ

บทบาทหนาทหลกของพระสงฆ หมายถง กจการทคณะสงฆจะตองทา หรอทจะตองถอเปนธระหนาท เพราะเปนการคณะสงฆและการพระศาสนา หรอเพราะเกยวกบการคณะสงฆและ

7

การพระศาสนา ตามความในพระราชบญญตคณะสงฆ กฎมหาเถรสมาคม กฎ และระเบยบ ขอบงคบอน ใน 6 ดาน คอ ในดานการปกครอง ดานการศาสนศกษา ดานการเผยแผ ดานการศกษาสงเคราะห ดานสาธารณปการ และดานสาธารณะสงเคราะห

พระราชบญญตคณะสงฆ หมายถง พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 และฉบบแกไขเพมเตม อนเปนกฎหมายทใชในการปกครองพระสงฆเถรวาทในประเทศไทยในปจจบน

เขตการปกครองคณะสงฆ หมายถง เขตการปกครองของคณะสงฆตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท 14 (พ.ศ. 2535) วาดวยจานวนและเขตปกครองคณะสงฆสวนภมภาค ออกตามความใน มาตรา 15 ตร มาตรา 20 และมาตรา 21 แหงพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 แบงเปนระดบหน ภาค จงหวด อาเภอ ตาบล และวด ในงานวจยนหมายถงเขตการปกครองคณะสงฆในจงหวดอตรดตถ

กรอบแนวคดในการวจย ตวแปรตน ตวแปรตาม

การมสวนรวม ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน

1. ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา

2. ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน 3. ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน 4. ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญา

ทองถนเพอชมชน 5. ดานการศกษาตามอธยาศยของชมชน

แนวทางการพฒนาการมสวนรวม ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน

พระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ ประชาชน

9

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการวจยเรอง “การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชนในการพฒนา

วดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ” ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎ วรรณกรรม และผลงานวจยทเกยวของเกยวกบเรองทไดศกษา เพอใชเปนแนวทางสาหรบการกาหนดกรอบในการศกษา เพอนาไปสความเขาใจในกระบวนการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนอยางเปนระบบ โดยแบงออกเปน 5 สวน ดงตอไปน

1. แนวคดเกยวกบการมสวนรวม 2. แนวคดเกยวกบบทบาทของวด 3. แนวคดเกยวกบแหลงการเรยนรของชมชนในวด 4. บรบทของภาคสวนในจงหวดอตรดตถ 5. งานวจยทเกยวของ

แนวคดเกยวกบการมสวนรวม ปจจบน การมสวนรวม (Paticipation) ไดรบการยอมรบวาเปนองคประกอบสาคญของ

การพฒนาแนวใหม ทกระตนใหประชาสงคมเกดความเขมแขงภายใตการปกครองในระบอบประชาธปไตย เพราะมจดเนนทการมแนวคดทใหความสาคญกบการใหประชาชนเปนหนสวนสาธารณะ (partnership) ในการพฒนารวมกน ภายใตแนวคดสงคมอยเยนเปนสขรวมกน (Green and Happiness Society) โดยผานกระบวนการจตสาธารณะเพอสงคม (Public Consciousness) เพอใหกระบวนการมสวนรวม เปนรากฐาน และปจจยพนฐานสาคญในการพฒนาประเทศอยางยงยน ดงนนในสวนแรกน ผวจยจงขอนาเสนอความหมาย ขอคดเหน และทศนะวจารณ ของนกวชาการตาง ๆ เพอทาความเขาใจถงความหมาย ระดบ และรปแบบในเบองตนของคาวา “การมสวนรวม” ซงจะรวมไปถง “ทฤษฎ” และ “ความสาคญของการมสวนรวม” เพอการพฒนาในปจจบนและแนวโนมในอนาคต ซงจะสะทอนบรบทของการมสวนของทกภาคสวนสงคมในการรวมกนพฒนาในสงคมไทยในปจจบน เพอนาไปสการกาหนดกรอบ และสรางความเขาใจในการศกษากระบวนการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนครงนอยางเปนระบบตอไป

9

ความหมายของการมสวนรวม สหประชาชาต (United Nations. 1981 : 5) ใหความหมายของการมสวนรวม

(participation) วาหมายถง การสรางโอกาสใหสมาชกทกคนเขามามสวนชวยเหลอและเขามามอทธพลตอกระบวนการดาเนนกจกรรม รวมทงมสวนไดรบประโยชนจากผลอยางเทาเทยมกน

คาสเพอรสน (Kasperson. 1974 : 253) อธบายความหมายของการมสวนรวมไววา “การมสวนรวม คอการทประชาชนจะทาตนเปนผกระทาในกจกรรมทสรางสรรคในกระบวนการพฒนา ซงกอใหเกดผลสองดาน คอ ประชาชนสามารถแสดงบทบาททสรางสรรคได และผลของกจกรรมทประชาชนไดทาไปตองสะทอนกลบสพวกเขาเหลานน”

ยวฒน วฒเมธ (2534 : 67) ไดใหความหมายวา การมสวนรวมของประชาชนนน หมายถงการเปดโอกาสใหประชาชนไดเขามามสวนรวมในการคดรเรม การพจารณาตดสนใจการรวมปฏบตและการรวมรบผดชอบในเรองตาง ๆ อนมผลกระทบมาถงตวประชาชนเอง

ศรเพญ เนองจานงค (2542, 10) ไดใหความหมายของการมสวนรวมวา หมายถงความรวมมอของปจเจกบคคล หรอกลมคนทเหนพองตองกนและเขารวมรบผดชอบ หรอเขารวมกจกรรมทเปนประโยชนตอสงคม เพอดาเนนการพฒนาและเปลยนแปลงไปในทางทตองการดวยความสมครใจ โดยกระทาผานกลมหรอองคกร เพอใหบรรลถงการเปลยนแปลงทพงประสงค

วรรณวไล วรวกโฆษต (2540 : 17 – 18) ไดใหความหมายของการมสวนรวมวา เปนกระบวนการทเกยวของกบบคคล หรอกลมบคคล อาจมความเกยวของทงทางดานจตใจ อารมณ และสงคม ซงจะเปนเหตใหเกดการมสวนรวมในการคดรเรม ตดสนใจ วางแผนปฏบต ตลอดจนตดตามและประเมนผล เพอบรรลถงเปาประสงคเปนสาคญ

สกนธ จนทรกษ (2528 : 155) อธบายความหมายของการมสวนรวมไววา “การมสวนรวมเกดจากแนวความคดสาคญ 3 ประการ คอ ความสนใจและกงวลรวมกน ซงเกดจากความสนใจและความหวงกงวล สวนบคคลซงบงเอญพองตองกน กลายเปนความสนใจและความหวงกงวลรวมกนของสวนรวม ความเดอนรอนและความพงพอใจรวมกน ทมอยตอสถานการณทเปนอยนน ผลกดนใหพงไปสการรวมกลม วางแผน และลงมอกระทารวมกน และการตกลงใจรวมกนทจะเปลยนแปลงกลม หรอชมชนไปในทศทางเดยวกน”

ดจลาห (Douglah, 1970 : 90) มองวาการมสวนรวมเปนคาทมความหมายกวาง และใชในบรบทตางกน นกการศกษาใชคานในการอางองถงการมสวนรวมในเหตการณกจกรรมหรอโครงการทมวตถประสงคเพอการศกษา นกรฐศาสตรใชคานในความหมายการเขารวมกบสถาบนทางการเมองของชมชน นกสงคมวทยาใชในความหมายของการปฏสมพนธกบบคคลอน ๆ สวนกลมอน ๆ ใชคานในความหมายของการมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ

10

ดงท Schiffman และ G & Kanok (2000) กลาววา การมสวนรวมคอการมสวนรวมในการตดสนใจ (Decision Making) และใชการตดสนใจควบคไปกบการปฏบตการ (Implementation) ดวย เชน ในการจดองคกร การกาหนดกจกรรมพฒนา เปนตน การตดสนใจยงมความเกยวของกบประชาชนในเรองของผลประโยชน (Benefits) และการประเมนผล (Evaluation) ในกจกรรมพฒนาดวย

อรพนท สพโชคชย (2538 : 2) กลาวถงการมสวนรวมเชงพฒนาทคานงผมสวนไดเสยไววา “การมสวนรวมในความหมายในเชงการพฒนามกจะหมายความถง การมสวนรวมของสมาชกผมสวนไดสวนเสย (stakeholders) ในการเขามารวมมบทบาทดาเนนงาน”

จากคานยาม การใหความหมายของนกวชาการ องคหนวยงานดงกลาวขางตน แสดงใหเหนวา การมสวนรวม คอการแสดงเจตจานงเสร (Free will) ในทางปฏบต ในการกาหนดวถชวตและอนาคตของตนเอง โดยการไดรบการใหโอกาสในการตดสนใจ กลาวคอการกระจายอานาจหรอไมกตาม ทใหโอกาสแกประชาชนเขามามสวนในการรวมตดสนใจ ในการกาหนดนโยบาย การปฏบต การเปนผมสวนรบผดและชอบในผล และการรวมประเมนปรบปรงแกไข โดยการระดมทงทนทรพยากร ทนมนษย หรอทนทางปญญา จากทงรฐและหรอประชาชน โดยคานงและใหความสาคญถงเจตจานงเสรของผมสวนไดเสยในการมสวนรวม เพอใหผมสวนไดเสยในฐานราก กลาวคอผไดรบผลจากการตดสนใจนโยบาย การจดกระทาของรฐ ผไดรบประโยชนในการพฒนา มสวน เขามารวมอยางจรงจงในกจกรรม ทงโดยการทรฐเปดโอกาสในการมสวนรวม ทงโดยกฎหมาย กฎ ระเบยบ หรออนใด หรอโดยการทประชาชนพยายามเขามามสวนรวมโดยเจตจานงเสร โดยไมมกฎหมาย กฎ ระเบยบ หรออนใด เปดชองกระจายอานาจใหประชาชนเขามามสวนรวมกได เพอเปนการพฒนา การเตมเตมความตองการ หรอสนองตอบตอความจาเปนพนฐานใด ๆ ในชมชน ทยงพรองอยใหเตม โดยมประชาชนทงโดยปจเจก หรอการมสวนรวมของกลม เปนแกนหลกในการพฒนานน ๆ

โดยสรป การมสวนรวมจงเปนกระบวนการทางานรวมกนเพอใหบรรลวตถประสงคอยางใดอยางหนง ดวยเหตนจงทาใหการทางานรวมกนเปนกลม (Teamwork) เปนหวใจของการเสรมสรางพลงทมประสทธภาพในการ และการมสวนรวมจะชวยทาใหผเกยวของหรอผมสวนรวมมความเขาใจในสถานการณและมความรสกรวมเปนเจาของ ซงจะทาใหผมสวนรวมเกดความอทศตนจากภายใน เพอการเปลยนแปลงและการพฒนาชมชนของตนอยางยงยน ซงจะสามารถพจารณาไดจากการศกษาระดบของการมสวนรวม ดงทนกวชาการหลายทานไดกลาวไวแตกตางกน จงขอนาขอคดเหนทางวชาการมานาเสนอดงตอไปน

11

อารนสไตน (Arnstein. 1969 : 216) ไดกลาววาการมสวนรวม มลกษณะเปนบนไดการมสวนรวม (Participation Under) 8 ขน โดยเนนทระดบอานาจการตดสนใจของประชาชน ดงตอไปน

แผนภมท 1 บนไดการมสวนรวม 8 ขน ของอารนสไตน ทมา: Arnstine (1969 : 216)

ธนาภรณ เมทณสดด (2543 : 25) ไดกลาวถงการมสวนรวมในระดบตาง ๆ ดงน 1. ระดบรวมคด คอ รวมในการประชมปรกษาหารอในการวางโครงการวธการดาเนนงาน

การ ตดตาม ตรวจสอบและการดแลรกษา เพอใหกจกรรมโครงการไดผลตามวตถประสงค 2. ระดบรวมตดสนใจ คอ เมอมการประชมปรกษาหารอแลวจะตองรวมกนในการ

ตดสนใจเลอกกจกรรมหรอแนวทางทเหนวาดทสดหรอเหมาะสมทสด

1 ขนควบคมโดยประชาชน (Citizen control)

2 ขนใชอานาจผานตวแทน (delegated Power) ขนเปนหนสวน (partnership)

การมสวนรวมระดบอานาจเปนของประชาชน (Degree of Citizen power)

3

4 ขนปลอบใจ (placation)

5 ขนปรกษา (Consultation) ขนรบฟงขาวสาร (informing)

การมสวนรวมระดบเปนพธ หรอการมสวนรวมเพยงบางสวน (Degree of tokenism or Partial participation) 6

7 ขนบาบดรกษา (Therapy)

8 ขนถกจดกระทา (manipulation)

การมสวนรวมเทยม หรอไมมสวนรวม (pseudo participation or non-participation)

12

3. ระดบรวมปฏบตตามโครงการ คอ เขารวมในการดาเนนงานตามโครงการ เชน รวมออกแรงรวมบรจาคทรพย เปนตน

4. ระดบรวมตดตามและประเมนผลโครงการ คอ เมอโครงการเสรจสนแลว ไดมสวนรวมในการตรวจตราดแลรกษาและประเมนผลประโยชนทเกดขนจากโครงการ

ไพโรจน สขสมฤทธ (2531 : 24-30) ไดเสนอแแนวคดเกยวกบระดบการมสวนรวมของประชาชนไว ใกลเคยงกบแนวคดของอารนสไตนดงกลาวขางตน โดยแบงระดบการมสวนรวมออกเปน 7 ระดบ ระดบ ดงน

7 มโอกาสตดสนใจดวยตนเอง การมสวนรวมในอดมคต 6 มโอกาสเสนอโครงการ การมสวนรวมในระดบสง 5 มโอกาสเสนอความคดเหน การมสวนรวมปานกลาง 4 ถกสมภาษณความตองการ การมสวนรวมปานกลาง 3 ถกชกชวน การมสวนรวมนอย 2 ถกลอ การมสวนรวมนอย 1 ถกบงคบ ไมมสวนรวม

แผนภมท 2 ระดบการมสวนรวมของประชาชนตามแนวคดของไพโรจน สขสมฤทธ ทมา: ไพโรจน สขสมฤทธ (2531 : 24-30)

โคเฮน และ อฟฮอฟ (Cohen & UpHoff. 1977 : 7-26) ไดเสนอแนวคดเกยวกบการมสวน

รวม โดยจาแนกโครงสรางพนฐานของกระบวนการมสวนรวมออกเปน 3 มต และไดนาแนวคดดงกลาวมาสรางกรอบแนวคดในการวเคราะหการมสวนรวม ดงน

13

ขณะเรมตน

ขณะดาเนนการ

ปฏบต การแจกทรพยากร การบรหารและประสานงาน การขอความรวมมอ

ดานวสด

ดานสงคม

ดานตวบคคล

ผอาศยในทองถน ผนาทองถน เจาหนาทรฐ คนตางชาต

พนฐาน การมสวนรวม รปแบบ การมสวนรวม ขอบเขต การมสวนรวม ผลกระทบ การมสวนรวม บ

แผนภมท 3 กรอบแนวคดในการวเคราะหการมสวนรวมของโคเฮน และอพฮอฟ ทมา: Cohen & UpHoff (1980 : 233)

มตในการมสวนรวม (Dimensions)

บรบทของการมสวนรวม (Contexts)

การตดสนใจ

การดาเนนการ เรองของผลประโยชนหรอผลทตามมา

การแจกทรพยากร

การบรหารประสานงาน

การขอความรวมมอ

คณลกษณะของบคคล -เพศ -สถานภาพครอบครว -การศกษา -ระดบชนในสงคม -ระดบรายได -ระยะเวลาทอาศยอย -สถานการณถอครองทดน

แรงกระตน แรงจงใจ องคกร โดยตรง/ออม ระยะเวลา ชวงของกจกรรม การเสรมพลง ปฏสมพนธ

- ความซบซอน ในการใชเทคโนโลย - ทรพยากรทตองการ - สามารถสมผสได - มความเปนไปได - ระยะเวลาทสงผล - สามารถเชอมโยง โครงการ - การเขาถงได ในแงบรการ - การเขามาครอบงา ของฝายบรหาร

- ประสบการณ ปจจยดาน - การรบร ประวตศาสตร - ดานภมศาสตร ปจจยดานกายภาพ - ดานชวภาพ และธรรมชาต

- ดานวฒนธรรม

ผลกระทบตอ การเขาสโครงการ ผลกระทบของ ผลประโยชน

ผลกระทบของ การออกแบบโครงการ

14

การมสวนรวม การมสวนรวม

การมสวนรวม การมสวนรวม

- ขนกาหนดความตองการ - ขนวางแผนการดาเนนงาน

- ขนตดตามประเมนผล

โดยสรปแลว กรอบแนวคดในการพจารณาการมสวนรวมของโคเฮนและอพฮอฟ ดจาก 3 มต คอ พจารณาวากจกรรมการมสวนรวมนนทาอะไรบาง ใครเปนผนา และทาดวยวธการอยางไร นอกจากนยงพจารณาถงบรบทของการมสวนรวมดวย จงนบวา โคเฮนและอพฮอฟ ไดกลาวถงการมสวนรวมไวอยางเปนระบบและครอบคลมเปนอยางมาก ซงหากมองในแงกระบวนการระบบทวไป (general System Theory) จะสามารถสรปไดตามแผนผงดงตอไปน

แผนภมท 4 กระบวนการการมสวนรวมในเชงระบบ ทมา: จากการสงเคราะหของผวจย

จากขอคดเหนของนกวชาการดงกลาว จะเหนไดวาระดบการมสวนรวมตามความคดเหน

ของนกวชาการแตละทานมความแตกตางกนไปตามบรบททนกวชาการแตละทานศกษา อยางไรกตามเมอมองโดยเนอหาแลว ระดบการมสวนรวมของนกวชาการแตละทานตรงกนในประเดนทวา การมสวนรวมในบรบททวไป ยงคงมองในลกษณะทรฐเขามา “เปดโอกาส” ใหประชาชนเขามา “มสวนรวม” ในการบรหารจดการทรพยากรของตน หรอบรหารจดการทรพยากรของรฐ ทถกจดสรรมาเพอการพฒนาชมชนใด ๆ จงมการแบงระดบออกเปนในลกษณะทรฐเขามาจดการกระทากบประชาชน โดยเปดโอกาสมากหรอนอย ตามแตขอเทจจรงเปนกรณ ๆ ไป อยางไรกดในกรณทประชาชนจดการกระทากนเอง และมความเปนหนสวน มสทธตดสนใจโดยแทจรง ยงคงถอเปนลกษณะการมสวนรวมของประชาชนแบบอดมคต ซงจะเหมอนกบระบบบรหารทมโครงสรางองคการแบบแบนราบ (Flat Organizational Structure) ทเนนการกระจายอานาจ และมความยดหยนคลองตวในการพฒนา ทจะทาใหประชาชนสามารถพงตนเองได สามารถแกไขปญหาไดตรงจด ซงสอดคลองกบหลกการในพระพทธศาสนาทใหความสาคญกบการพงตนเอง (พระไตรปฎกฉบบ

ปจจยนาเขา ปจจยนาออก กระบวนการแปรสภาพ

- ขนดาเนนการ - ขนรวมรบผลประโยชน

15

ภาษาไทย เลมท 25 ขอ 22) ซงเปนทปรารถนาในการพฒนาในแนวคดสมยใหมทเนนการสรางความเขมแขงของประชาชนผานกระบวนการมสวนรวมของประชาชนผมองเหนปญหาและเปนผรบผลประโยชนสดทายจากการพฒนาในระดบตาง ๆ ทาใหการพจารณาในขนตอนกระบวนการการมสวนรวมสามารถใชพจารณาวเคราะหไดจากทงระดบและรปแบบของการมสวนรวม

ดวยเหตน ผวจยจงนามาประยกตและสงเคราะหเปนตวแบบสาหรบการศกษาการมสวนรวมทจะศกษาตอไปไดเปน 5 ลกษณะหรอ 5 รปแบบ ดงตอไปน

1. ดานการรวมคด หมายถง การทภาคสวน ไดเขามารวมกนศกษาปญหา สาเหต และความตองการ เพอคดคนหาแนวทางเพอแกไขปญหาหรอสนองตอบความตองการ อนนามาสการตงเปาหมายเพอปฏบตงานรวมกนในการพฒนาชมชนไดอยางเปนรปธรรมในดานใดดานหนง

2. ดานการรวมตดสนใจ หมายถง การทภาคสวน ไดเขามาตดสนใจแสวงหาทางเลอกรวมกน โดยมการรบฟงความคดเหนอยางกวางขวาง ทกภาคสวนมโอกาสในการเสนอแนะแนวทางในการตดสนใจ กอนการนาไปสการตดสนใจทดทสด อนนามาสการปฏบตงานรวมกนในการพฒนาในดานใดดานหนง

3. ดานการรวมดาเนนการสนบสนน หมายถงภาคสวน ไดเขามารวมปฏบตงาน และรวมกนสนบสนนทรพยากร ทงในดานบคลากร เงน สงของ พลงปญญา และการรวมบรหารจดการ ตลอดกระบวนการอยางตอเนอง เพอพฒนาชมชนในดานใดดานหนง

4. ดานการรวมรบผลประโยชน หมายถง การทภาคสวน ผไดเขามาปฏบตงานรวมกน เขามามสวนในการรวมรบประโยชน และมความภาคภมใจ มความรสกเปนเจาของ (partnership) ในผลสมฤทธ (Results) ทเกดขนจากการดาเนนงานในการพฒนาชมชนในดานใดดานหนง

5. ดานการรวมประเมนผล หมายถง การทภาคสวน ผไดเขามาปฏบตงานรวมกน เขามามสวนในการตดตามประเมนผล รบทราบการแลวเสรจของกจกรรม และรวมประชาสมพนธเกยวกบกจกรรมทเปนรปธรรม เพอใหผลสาเรจหรอลมเหลวของการพฒนาชมชนนน ๆ กอใหเกดประโยชนทงแกชมชนของตนและสงคมโดยรวมอยางยงยน

เหตทผวจยเลอกนารปแบบดงกลาวขางตน มาใชเปนแนวทางพนฐานในการกาหนดความหมายของคาวา “กระบวนการมสวนรวม” ทใชในการศกษาครงน เนองจากเปนรปแบบทมเนอหาสาระครอบคลมขนตอนหรอสาระสาคญของการปฏบตงานอยางครบถวน ชดเจน และนาไปประยกตใชไดสะดวกรวมตลอดทงสอดคลองกบวตถประสงคของการศกษาอกดวย

ความหมายและระดบของคาวา การมสวนรวม ทผวจยไดกาหนดไวขางตนน ผวจยไดนาไปใชในทกบทหรอทกสวนทเกยวของ เชน นาไปใชเปนคาจากดความหรอนยามศพทเฉพาะทใชในการศกษาครงน รวมทงนาไปใชใน สรปและอภปรายผลอกดวย

16

ทฤษฎการมสวนรวม ในการพจารณากระบวนการการมสวนรวม มสงหนงทควรทาความเขาใจใหชดเจน คอ

การเขาใจถงทฤษฎการมสวนรวม ซงตองมความเกยวของและสามารถใชพจารณาเปนพนฐานของการศกษาการมสวนรวมไดชดเจนขน ผวจยจงขอนาขอคดเหนของนกวชาการมาไวพจารณาไวเบองตน ดงน

อานาจ อนนตชย (2527 : 126-130) ไดกลาวถงทฤษฎทเกยวของกบกระบวนการเขามามสวนรวมของประชาชน ซงสรปไดเปน 4 ประการ ดงน

1. ทฤษฎการระดมสรางขวญของคนในชาต (nation morale) ขวญ เปนสถานการณทางจตใจทแสดงออกในรปของพฤตกรรมตาง ๆ เชน ความกระตอรอรน ความหวง ความกลา และความเชอมน ในทางตรงกนขามกอาจแสดงออกในรปของความเฉอยชา เฉยเมย ความหวาดระแวง และขาดความเชอมน ความสาคญของขวญในการทางานมมาก คนเรามความตองการทางกายและใจ ถาคนมขวญด ผลการทางานกจะสงตามไปดวย แตขวญไมดผลงานกจะตาไปดวย ทงนขนอยกบความรสกทวาคนอนเหนความสาคญของงานทตนทาอยางไรดวย การสรางขวญใหดตองพยายามสรางทศนคตทดตอผรวมงาน เชน การไมเอารดเอาเปรยบ คอยสารวจปฏกรยา เปนแนวทางแกไขและเปนแนวทางตรวจสอบผปฏบต ดวยการปรบความสมพนธ เชน ใหทราบขอเทจจรงเกยวกบงาน การกาหนดมาตรฐานความดความชอบ เปดโอกาสใหผรวมงานไดแสดงความคดเหน และการใหคาปรกษาหารอ ผรวมงานจะสรางขวญในการทางานไดมาก คนทางานทมขวญดจะเกดมความสานกในการรบผดชอบ อนจะเกดผลดแกหนวยงานทงในสวนทเปนขวญสวนบคคล และขวญของกลม ดงนน จะเหนไดวา ขวญของคนเรา โดยเฉพาะคนมขวญทดนน ยอมเปนปจจยหนงทนาไปสการมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ เชนกน

2. ทฤษฎการสรางความรสกชาตนยม (nationalism) ชาตนยม เปนความรสกเปนตวเองทจะอทศ หรอเนนคานยมเรองผลประโยชนรวมของชาต มความพอใจในชาตของตนพอใจ พอใจในเกยรตภม จงรกภกดผกพนทองถน มกจะเหนชดในการรวมตวของกลม เสรภาพของชาต และคานยมระหวางชาต มความตองการทจะมสวนรวมในการปรบปรงถนฐานดวยความรสกชาตนยม ความมชาตนยมสามารถนามาใชในการมสวนรวมได โดยใหเกดความรสกรกในองคกร พอใจและอทศตว และมความตองการทจะมสวนรวมในการพฒนาองคกรใหบรรลเปาหมายทไดวางไว

3. ทฤษฎการสรางผนา (leadership) ผนา ไดแก ผจดใหความสะดวก นาสนบสนน ชวยเหลอทาใหคนอนคลอยตาม ภาวะผนา เปนปจจยสาคญของการรวมกลม จงใจคนไปยงเปาประสงคประการใดประการหนง ผนาททาใหเกดการเปลยนแปลง เรยกวา ผนาพลวตร คอ เคลอนไหวนาทางานอยเสมอ (dynamic leader) อาจจะเปนผนาทดเรยกวา ผนาปฏธาน (positive

17

leader) คอ ทาแตดานด หรอผนาทางไมด ไมมผลงานสรางสรรค (negative leader) การสรางผนาจะชวยจงใจใหประชาชนหรอผรวมงานทางานดวยความเตมใจ เพอบรรลวตถประสงครวมกน ผนาแบบประชาธปไตย เปนผนาทปรบตวเขากบสถานการณใหมไดงาย มความรบผดชอบ รจกประนประนอม ไมตดสนปญหาขอขดแยงดวยวธรนแรง อดทนตอการวพากษวจารณ รบฟงความคดเหนคนอนทแตกตางจากตน เปดโอกาสใหผรวมงานมสวนรวมคดปรกษาแกปญหา ทางาน และตดตามผลงาน กอใหเกดความรวมมอและรวมใจจากผเกยวของของทกฝายในการทางานมความไววางใจ มสมพนธภาพ มนษยสมพนธ รวมมอ ประสานงานกนอยางใกลชด ไมปลอยเสรเกนควร ผลการใชทฤษฎการสรางผนา จะทาใหเกดการระดมความรวมมอปฏบตงานอยางมขวญ งานมคณภาพ มความคดรเรมสรางสรรค และรวมรบผดชอบ ดงนนการสรางผนาทด ยอมนาไปสการมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ดวยดนนเอง

4. ทฤษฎการใชวธและระบบทางการบรหาร (administration and method) การใชระบบการบรหารในการระดมความรวมมอเปนวธหนงทงาย เพราะใชกฎหมายระเบยบแบบแผนเปนเครองมอในการดาเนนการ แตผลของความรวมมอยงไมมระบบใดทดทสดในเรองของใชระบบการบรหาร เพราะธรรมชาตของคนถาทางานตามความสมครใจอยางตงใจไมมใครบงคบ กจะทางานดวยความรก แตถาไมควบคมเลยกไมเปนไปตามนโยบายและความจาเปนรวมกนของรฐ เพราะการใชระบบบรหารเปนการใหปฏบตตามนโยบายเพอใหบรรลเปาหมายทวางไว

จากแนวทฤษฎดงกลาว จะเหนไดวาทฤษฎทง 4 ดานนสอดคลองกบแนวทางในการพจารณาวเคราะหกระบวนการการมสวนรวมของชมชนอยางยงในทก ๆ ดาน ดงจะเหนไดวาทฤษฎการระดมสรางขวญของคนในชาต (nation morale) สามารถนามาใชสงเสรมกระบวนการมสวนรวมได เพราะสามารถใชแนวคดตามทฤษฎนในการสรางและกาหนดกระบวนการของภาครฐ เพอเปดโอกาสใหแกชมชนในการเขามามสวนรวมในการพฒนา เพราะการใหความสาคญกบการแสดงออกโดยกระบวนการมสวนรวมอยางจรงจง ยอมทาใหประชาชนผเหนปญหา ผมความตองการ ผปรารถนาสมครใจเขามามสวนรวมในกระบวนการมสวนรวม เหนไดวาสงทเขาแสดงออกไปไดรบการตอบสนอง ยอมสรางขวญกาลงใจใหผเขามามสวนรวมได และเปนปจจยอยางหนงทจะสงผลใหการพฒนาในกระบวนการมสวนรวมประสบผลสาเรจ ซงหากกระทาควบคกบทฤษฎการสรางความรสกชาตนยม (nationalism) โดยการสรางอตลกษณทองถน ความรสกรกและหวงแหนชมชน ประชาชนจะเกดความรกองคกรคอชมชนของตน และสามารถเกดขวญกาลงใจทจะเขามาทมเทกาลงความสามารถใหแกองคกรไดอยางมประสทธภาพและบรรลประสทธผลแหงการพฒนาใด ๆ ได และในขณะเดยวกน หากในชมชนหรอในกระบวนการมสวนรวม มผนาทมภาวะผนาทเขมแขง ตามทฤษฎการสรางผนา (leadership) ซงอาจไดมาจากผลของกระบวนการตามทฤษฎการสราง

18

ความรสกชาตนยม (nationalism) หรอ ทฤษฎการระดมสรางขวญของคนในชาต (nation morale) กได โดยผทเปนผนานนมความตงใจแนวแนทจะทาการปรบปรงแกไขหรอพฒนาใด ๆ โดยเปนผประสานกบทกฝายในการดาเนนการตามกระบวนการมสวนรวมไดอยางไมบกพรอง ภายใตทฤษฎการใชวธและระบบทางการบรหาร (administration and method) โดยการใชเครองมอคอกฎระเบยบเปนสาคญ ยอมสามารถสรางความเขาใจ และเกดความสะดวกในการปฏบตงาน การพฒนาตามกระบวนการมสวนรวมกยอมประสบผลสาเรจได

นอกจากน อดนนท บวภกด (2552 : 130) ไดกลาวถง ทฤษฎสองปจจยของ เฮรซเบรก (Hertzberg) หรอทฤษฎการจงใจกบสขวทยาไววา โดยหลกแลวทฤษฎนเชอมโยงกบกระบวนการมสวนรวมได เนองจากทฤษฎนมแนวคดเกยวกบการจงใจใหผปฏบตงานเกดความพงพอใจ เรยกวา ปจจยจงใจ (Motivator Factor) ทเชอวาผปฏบตงานจะไดผลดมประสทธภาพยอมขนอยกบความพงพอใจของผปฏบตงาน ในทางตรงกนขาม หากผปฏบตงานไมพงพอใจในงาน กจะเกดความทอถอยในการทางาน และทาใหผลตผลจากการทางานตกตาลง ซงตองใช ปจจยสขวทยา (Hygiene Factor) มาใชแกไข

ทฤษฎนจงสอดคลองกบแนวทางในการพฒนาการมสวนรวมของชมชน เพราะหากประชาชนเขามามสวนรวมในกจกรรมในขนตอนกระบวนการใด ๆ ประชาชนกจะมความรสกเปนเจาของในกจกรรมนน ๆ ซงยอมสามารถทาใหประสบผลสาเรจในการพฒนาได

นอกจากทฤษฎสองปจจยขางตน สมฤทธ ยศสมศกด (2548 : 205) ไดอธบายถงพฤตกรรมพนฐานของมนษยตามทฤษฎของมาสโลว (Maslow) ทเสนอทฤษฎลาดบขนของความตองการ (Hierarchy of Needs) โดยตงสมมตฐานของการจงใจไว 3 ประการวา

1. มนษยมความตองการอยตลอดเวลา ไมมการสนสด ตราบใดทยงมชวตอย 2. ความตองการทไดรบการตอบสนองแลวจะไมเปนแรงจงใจหรอสงกระตน สาหรบ

พฤตกรรมนนอกตอไป ความตองการทยงไมไดรบการตอบสนองเทานน จงจะมอทธพลตอการจงใจได

3. ความตองการของคนมลกษณะเปนลาดบขน จากตาไปหาสงตามลาดบความสาคญ ในขณะทความตองการขนตาไดรบการสนองตอบแลว ความตองการขนสงกจะตามมา

โดยมาสโลว (Maslow) แบงความตองการของมนษยเปน 5 ขน ดงแผนภมดงน ความตองการประจกษในคณคาของตนเอง (Self-Actualization)

ความตองการการยกยองและยอมรบ (Esteem Needs)

ความตองการทางสงคม (Social Needs)

19

ความตองการความมนคงปลอดภย (Safety Needs)

ความตองการทางกายภาพพนฐาน (Physiological Needs)

แผนภมท 5 ระดบขนของความตองการ ทมา: สมฤทธ ยศสมศกด (2548 : 205-206)

จะเหนไดวา ความตองการดงกลาวขางตนเรมตนจากความตองการในดานพนฐานของ

มนษย คอความตองการทางกายภาพ เชน การมอาหาร มยารกษาโรค มทอยอาศย เปนตน ซงยอมสอดคลองกบกระบวนการมสวนรวมในการพฒนา เพราะเมอประชาชนมความตองการในระดบใด เขากจะยงมความพยายามทจะผลกดนและแสวงหาใหไดมาซงความตองการนน ๆ ผานกระบวนการมสวนรวม และการพฒนาสงคมมนษย กตองพฒนาไปตามลาดบขนตามทฤษฎดงกลาว

อยางไรกตาม ความตองการตามแนวทฤษฎของมาสโลวน มองมนษยวามความตองการพนไปจากพนฐานหรอ Basic Needs กลาวคอเปนการมองมนษยโดยมจดเนนทมนษยทคนมความตองการทะยานอยาก หรอกลาวในทางพระพทธศาสนาคอ มาสโลวมองมนษยในพนฐานทวามนษยมตณหา อปาทาน เปนพนฐาน กระบวนการของมาสโลวจงจบลงสดทายททนนยม และวตถนยม ซงสอดคลองกบมมมองทางพระพทธศาสนาทมองมนษยผยงมกเลสวามความตองการตามแรงผลกดนภายใน 4 ประการ ดงท พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) (2541 : 137-138) อธบายวา “มนษยปถชน เมอประสบสงใดสงหนง หรออยในสถานการณอยางใดอยางหนง จะแปลความหมาย ตดสนสงหรอเหตการณนน พรอมทงคดหมาย ตงเจตจานง แสดงออกซงพฤตกรรม และกระทาการตาง ๆ ตามความโนมเอยง หรอตามแรงผลกดนดงตอไปน

1. ความใฝในการสนองความตองการทางประสาททง 5 (กาม) 2. ความใฝหรอหวงในความมอยคงอยของตวตน การทตวตนจะไดเปนอยางนนอยางน

และการทตนจะดารงอยในภาวะทอยากเปนอยางนนยงยนตลอดไป (ภพ) 3. ความเคยชน ความเชอถอ ความเขาใจ ทฤษฎ แนวความคดอยางใดอยางหนงทสงสมอ

บรมมา และยดถอเชดชไว (ทฏฐ) 4. ความหลง ความไมเขาใจ คอ ความไมตระหนกรและไมกาหนดรความเปนมาเปนไป

เหต ผล ความหมาย คณคา วตถประสงค ตลอดจนความสมพนธของสงตาง ๆ หรอเหตการณทงหลายตามสภาวะโดยธรรมชาตของมนเอง ความหลงผดวามตวตน ทเขาไปกระทาและถกกระทา

20

อวชชา

กบสงตาง ๆ ไมมองเหนความสมพนธทงหลาย ในรปของกระบวนการแหงเหตปจจย คอไมรเหนตามทมนเปน แตรตามทคดวามนเปน หรอคดใหมนเปน (อวชชา)”

จากขอความดงกลาว เปนหลกธรรมในโยคสตร (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 21 ขอท 10) จงเหนไดวาในทางพระพทธศาสนา กไดยอมรบวามนษยโดยทวไปดารงอยโดยแรงผลกดนของความตองการขนพนฐาน (กาม) ความตองการไดรบการยอมรบเพอตอบสนองความยดถอตวตน (ภพ) ความเชอและคานยม (ทฏฐ) ภายใตแรงผลกดนของความไมรเทาทนความเปนจรงของธรรมชาต (อวชชา) หากแตในทางพระพทธศาสนาไมจดความตองการเปนขน ๆ เหมอนกบทฤษฎของมาสโลว หากแตไดยดเอาตวอวชชาเปนใหญ ตามหลกในปฏจจสมปบาท (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 16 ขอท 60) ซงสามารถผลกดนทาใหมนษยเกดความตองการในดานตาง ๆ ไดไมจากด ดงแผนภมตอไปน

แผนภมท 6 แรงผลกดนขนพนฐานในมมมองพระพทธศาสนา ทมา: จากการสงเคราะหของผวจย

จากแผนภมขางตน จงเหนไดวา ในทางพระพทธศาสนา มองถงทมาของความตองการ

จากภายในปจเจกบคคล เพอหาสาเหตและกาจดความตองการในภายใน ใหหลดพนจากการดนรนแสวงหาเชงคณคา แตในทฤษฎของมาสโลว เปนการพยายามทาความเขาใจความจรงของธรรมชาตเชงกายภาพ แตอยางไรกตาม ทงสองแนวคดในขนตนน แสดงใหเหนถงความตองการของมนษยทใหความสาคญกบตนเองและความดนรนทจะเปลยนแปลงไปสในสงทดขนหรอในสงทตนคดวาดขน ซงสอดคลองกบแนวคดการมสวนรวม ทหากผเขามาในกระบวนการมสวนรวมมความตองการจากภายในในอนทจะเปลยนแปลงหรอพฒนา กยอมเปนทคาดหวงไดวาการพฒนาอยางมสวนรวม

ภพ

กาม ทฏฐ

21

นนจะมประสบผลสาเรจได เพราะการเขามามสวนรวมโดยความรสกรวมเปนเจาของในการพฒนานนเอง

แตอยางไรกตาม การมองมนษยโดยทศนะพนฐานวามนษยมความตองการไมสนสด เปนการมองโลกโดยมมมมองทแคบ จงควรทาความเขาใจเพมเตมเกยวกบแนวคดทฤษฎการใหการยอมรบคณคาของปจเจกบคคลในกระบวนการพฒนาสงคมในทางพระพทธศาสนาดวย ดงทพระพทธเจาตรสวา “การอยในอานาจของผอน นาทกขมาให ความเปนอสระทงปวงนาสขมาให” (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 25 ขอท 63) ความในขอนกนความรวมถงการทมนษยตกอยในอานาจของอวชชา หรอความทะยานอยากในเชงลบ เพอตอบสนองความตองการไมมทสนสดของคน ดงนน การทมนษยตกอยในอานาจของอวชชา ตณหา อปาทาน คอความยดมนถอมน และความตองการไมมทสนสด การพฒนาใด ๆ กไมอาจคาดหวงไดวาเปนการพฒนาสงคมทสมบรณไดทงในกายภาพและในแงเชงคณคาภายในจตใจ การพฒนาในมมมองทางพระพทธศาสนาน จงเปนการพฒนาจากมมมองเชงบวกทมงหวงการแกไขปญหาสงคมโดยเคารพสทธของปจเจกบคคล ซงสมพนธกบกระบวนการมสวนรวมดวย โดยในเรองน พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) (2544 : 9) กลาววา “ในทางพระพทธศาสนา ทกคนมสทธเทาเทยมกนโดยธรรมชาต ทจะเขาถงผลสาเรจ แมวาความสามารถจะตางกน แตทกคนกควรไดรบโอกาสเทาเทยมกนทจะสรางผลสาเรจนนตามความสามารถของตน และความสามารถนน กเปนสงทปรบเปลยนเพมพนได จงควรใหทกคนมโอกาสทจะพฒนาความสามารถของตนอยางดทสด และแมวาผลสาเรจทแทจรง ทกคนจะตองทาดวยตวเอง โดยตระหนกในความรบผดชอบของตน ทจะตองขวนขวายพากเพยรอยางเตมท แตทกคนกเปนอปกรณในการชวยตนเองของคนอนได ดงนน หลกอปปมาทธรรม และหลกความมกลยาณมตร จงเปนหลกธรรมทเดนและเปนขอทเนนหนกทงสองอยาง ในฐานะความรบผดชอบตอตนเองฝายหนง กบปจจยภายนอกทจะชวยเสรมอกฝายหนง”

ดวยเหตนในทางพระพทธศาสนา จงอาจกลาวไดวามหลกคาสอนทมงเนนการพฒนาโดยเรมตนจากภายใน กลาวคอ เนนการพฒนาทเรมจากการพฒนาตวปจเจกบคคลใหสมบรณพรอมในเชงบวกกอน กอนทจะเปนผนาการพฒนาสงคมผานกระบวนการมสวนรวมตอไป เพราะพระพทธศาสนาเชอวา การพฒนาทสมบรณและไดผลจรงและยงยนตองเรมมาจากภายใน และในขณะเดยวกน พระพทธศาสนายงเนนหลกยาหลกการเปนผนาพฒนาสงคมโดยถอหลกกลยาณมตร เปนหลกการพฒนาตน ในขณะทกไมลมถงหลกการพฒนาชมชนสงคมไปพรอม ๆ กน งานวจยฉบบนผวจยจงมองการเขามามสวนรวมจากคณลกษณะภายใน 2 คณลกษณะ คอ

1. การเขามามสวนรวมเชงลบ คอการเขามามสวนรวมโดยแรงผลกจากความตองการพนฐานตามมมมองของมาสโลว ทตองการเตมเตมความบกพรองในจตใจหรอชวตของตน

22

2. การเขามามสวนรวมเชงบวก คอ การเขามามสวนรวมโดยแรงผลกดนจากความรบผดชอบตอสงคมจากภายใน (กลยาณมตรธรรม) ทตองการเตมเตมความบกพรองของสงคมอยางใดอยางหนง

ความสาคญของการมสวนรวมเพอการพฒนาในปจจบนและแนวโนมในอนาคต ความสาคญของการมสวนรวมนน อาจมองไดในแงทเปน การคนอานาจ (Empowerment)

ในการพฒนาใหแกประชาชนใหมสวนรวมในการกาหนดอนาคตของตนเอง โดยเฉพาะการสงเสรมสทธและพลงอานาจของพลเมอง ทาใหประชาชนหรอชมชนพฒนาขดความสามารถของตนในการจดการเพอรกษาผลประโยชนของกลม มอานาจตอรอง ควบคมการใชและการกระจายทรพยากรของชมชน อนจะกอใหเกดกระบวนการและโครงสรางทประชาชนในชนบทสามารถแสดงออกซงความสามารถของตน และไดรบประโยชนจากการพฒนา (ปารชาต วลยเสถยร. 2546 : 199) สอดคลองกบ บารง บญปญญา (2527: 317) ทกลาววา “การสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนนน ตองถอวาชาวบานเปนตวหลก (Main actor) ในการแกไขปญหาของเขาเอง องคกรภายนอกเปนเพยงตวเสรมหรอผสนบสนน” การใหความสาคญกบประชาชนในการพฒนาตวเองดวยตวเองจงเปนสงทสาคญไมยงหยอนไปกวาการสงเสรมการมสวนรวมจากองคกรภายนอกผานรปแบบการกระจายอานาจ เชนเดยวกบ สายทพย สคตพนธ (2534 : 92) ทกลาววา “การมสวนรวมของประชาชนในความหมายทลกซงทสด มไดหมายเพยงเมอรฐกาหนดโครงการอะไรขนมาประชาชนกรวมกนทา แตทงนตองอยบนเงอนไขของการเปลยนแปลงการทางานของกลไกการพฒนา การพฒนาโดยรฐมาเปนการพฒนาทประชาชนมบทบาทหลก การมสวนรวมของประชาชน จงหมายถงการคนอานาจในการกาหนดการพฒนาใหแกประชาชน อยางนอยทสดประชาชนตองมสวนรวมในการวางแผนและดาเนนกจกรรมทเกยวของกบสภาพความเปนอย และอนาคตของเขาได” แตอยางไรกด เมอมองในแงขอเทจจรงแลว การมสวนรวมของประชาชนโดยธรรมชาตแลวไมไดขนอยกบกฎหมายใด ๆ มากนก โดยพนฐานแลวเปนเรองของการจดการความสมพนธระหวางรฐกบประชาชน ความสมพนธจะราบรนหรอไมขนอยกบเงอนไขสาคญบางประการ ไดแก ความเขมแขงของภาคประชาชน และทศนะทเปดกวางของภาครฐทมตอการมสวนรวมของประชาชน ฉะนนเงอนไขเชงนโยบายจะมความสาคญมากกวาเงอนไขเชงกฎหมายทจะทาใหการมสวนรวมมนยยะสาคญตอการเปลยนแปลงนโยบายและแกปญหาการพฒนา (ฉนทนา บรรพศรโชต หวนแกว และคณะ. 2547: 174) และจากผลการศกษาการสรางวฒนธรรมธรรมาภบาลในพนทอตสาหกรรมของ มนวภา จภบาล ไดแสดงความคดเหนถงความสาคญของการสรางความแขงแกรงทางจตใจของชมชนวาเปนจดเรมตนในการพฒนาการมสวนรวมไววา (Monwipa Choopiban. 2009 : 42) “หากสามารถสรางความสมพนธบนความพยายามในการแกปญหาและพฒนาสงคมรวมกนแลว ความ

23

ปรารถนาดตอสงคมสวนรวมนาจะเปนความรสกทแขงแกรงทแทรกซมเขาไปในจตใจของคนในชมชน มากพอทจะเกดการกลอมเกลาของสงคม (Socialization) ใหมทศนคตทดและตระหนกถงความสาคญของคณคา และมความปรารถนาทจะดารงชวตอยดวยความรบผดชอบตอสงคมรวมกนโดยไมรตว จนกลายเปนจดเรมตนของการสรางวฒนธรรมธรรมาภบาล” การใหความสาคญในแงจตใจจงเปนอกบรบทหนงทไมอาจมองขามไดในการสงเสรมกระบวนการมสวนรวม

ดวยเหตดงกลาวมาทงหมดน การมสวนรวมจงนบเปนกระบวนการสาคญในสรางระบบประชาธปไตยแบบการมสวนรวม (Paticipatory Democracy) ซงจะเออตอประสทธผลการบรหารราชการแผนดน ทตอบสนองความตองการของประชาชนไดมากทสด ทงในรปของ การมสวนรวมรบร คนหาปญหา เสนอความตองการ กลนกรองผลกระทบนโยบาย รวมไปถงการมสวนเสนอทางเลอกและผลกดนการตดสนใจแกไขปญหาของรฐ ทงในระดบชาตและทองถน เพราะเปาหมายหลกของกระบวนการมสวนรวมคอการพฒนาและอยรวมกนอยางสนตสขของทกภาคสวนในสงคม โดยมงหมายในการสรางความเปนธรรมในการพฒนาทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมใหกบทกภาคสวนในสงคม โดยตงอยบนฐานทมนคงคอการเปนทยอมรบของคนสวนใหญในสงคม

การมองความสาคญของการมสวนรวมในปจจบนและอนาคต เราจงจาเปนตองเรมมองจากอดต ผานพนฐานบรบทดานพฒนาการของกระบวนการมสวนรวมในระบอบประชาธปไตย เพราะอทธพลของการสงเสรมการมสวนรวมในประเทศตาง ๆ รวมถงประเทศไทยในปจจบน ปฏเสธไมไดวาการสงเสรมใหมการมสวนรวมนนเกดขนเพราะความพยายามในการสงเสรมการปกครองแบบประชาธปไตย ซงโดยพนฐานแลว ความสาเรจของการปกครองในระบอบประชาธปไตยน สงทสาคญทสดคอการวางพนฐานจากความเขาใจกระบวนการมสวนรวมโดยแทจรงแกประชาชนผานกระบวนการจดการศกษา การกลอมเกลาใหความรทางประชาธปไตยทถกตองจรงจง และตอเนอง เพราะกระบวนการมสวนรวม เปนการใหความสาคญกบคน “ทกคน” ในรปของกระบวนการพฒนา ททกคนมสทธเขามามสวนในการนาการพฒนาไปดวยกน ดงนนในกระบวนการมสวนรวมในรปแบบตาง ๆ หากกระทาบนพนฐานทประชาชนขาดความรและไมไดรบการพฒนาจตสานกทางประชาธปไตยทดพอ กระบวนการมสวนรวมกอาจประสบความลมเหลวได โดยรฐหรอภายนอกจะเขาไปครอบงาและนาการพฒนาเสยเอง ภายใตชอการมสวนรวม ซงเปนสงทไมพงปรารถนาอยางยงในการจดกระทากระบวนการมสวนรวมในทกระดบ

โดยทวไป การมสวนรวมจะใชในบรบททางการเมอง เพราะพนฐานของการปกครองในระบอบประชาธปไตยคอรปแบบการมสวนรวมผานกระบวนการตาง ๆ ทงในแงการเขามามสวนรวมโดยตรง หรอโดยผานผแทนทางรฐสภา แตโดยรวมแลว ในระบอบประชาธปไตยมงเนนการมสวนรวมทประชาชนทกคนเขามามสวนในการพฒนาตวเอง ดงทอบราฮม ลงคอลน (Abraham

24

Lincoln) กลาวไววา เปนการปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชน (Garry Wills. 1993 : 146) และเพราะการปกครองในรปแบบประชาธปไตย มงเนนทผลประโยชนสงสดแกประชาชน ดงนนประชาชนจงเปนทงจดเรมตน และผรบผลสดทายจากการพฒนา กลาวคอ ประชาชนเปนผมสทธเลอกวถแหงอนาคตของตวเองไดผานกระบวนการมสวนรวมในรปตาง ๆ ซงเปนกระบวนการทตางจากระบบเผดจการ เชน ระบบอานาจจากเบองบน หรอระบบราชาธปไตย หรอระบบเผดจการในรปแบบอน เปนตน

อยางไรกด นอกจากอทธพลจากระบบการเมองแบบประชาธปไตยทสงผลตอการสงเสรมกระบวนการมสวนรวมแลว สงทสาคญไมยงหยอนกนคอ ระบบเศรษฐกจ และพนฐานทางการกลอมเกลาทางวฒนธรรมสงคม ทลวนแลวแตมอทธพลตอสาเหตทบบคนใหประชาชนพยายามเขามามสวนรวมในการพยายามทจะเปลยนแปลงลดความเหลอมลาทางสงคมเศรษฐกจของสงคมของเขาได

เพอทาความเขาใจใหชดเจน ถงกระบวนการมสวนรวมในประเทศไทยทมพฒนาการภายใตบรบทการเมอง เศรษฐกจ และสงคมมายาวนาน ในเรองน ศรพชรา สทธกาจร (2551 : 62-65) ไดอธบายถงพฒนาการของการมสวนรวมในสงคมไทยไว สรปไดวา หลงจากเหตการณการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 และไดนารปแบบระบบการปกครองในระบอบประชาธปไตยมาใชในประเทศไทยในชวงแรกนน กระบวนการมสวนรวมของประชาชนยงคงไมถกนามาใชแตอยางใด เพราะในทางปฏบตจรงในระยะนนและตอมา การตดสนใจระดบชาตยงคงอยในมอขาราชการระดบสง ประชาชนไมมโอกาสมสวนรวมในการบรหารกจการบานเมองอยางแทจรง ทงนเนองจากพนฐานการศกษาของคนไทยยงตา สอมวลชนยงไมมพลง และไมมกลไกการมสวนรวมหรอการตรวจสอบจากประชาชน ทาใหประชาชนสวนใหญไมสนใจในการบรหารบานเมองระดบประเทศ และแมหลงสงครามโลกครงท 2 บทบาทของภาครฐเนนเรองการพฒนาเศรษฐกจมากขน มการพฒนาระบบขาราชการใหเขมแขงเพอรองรบภาระในการพฒนาประเทศ สงผลใหระบบราชการขยายตวและทวความซบซอนขนเรอย ๆ ในขณะทความสมพนธระหวางภาครฐกบประชาชนยงคงหางไกลกน ประกอบกบการทระบบราชการขาดการตรวจสอบจากภายนอก และผปกครองและผใชอานาจยคหลง ๆ มองขามหลกคณธรรมในการปกครองดงเชนทถอปฏบตมาในอดต สงผลใหมการใชอานาจของรฐไปในทางทเปนการละเมดสทธเสรภาพของประชาชน มการทจรตประพฤตมชอบบอยครงขน และจากความบกพรอง ความออนแอ และหยอนประสทธภาพของกลไกดานการบรหารจดการในระดบชาต และระดบองคกรทงในภาครฐและภาคธรกจเอกชน ดวยระบบการตดสนใจและการบรหารจดการทงภาครฐและเอกชนมลกษณะทขาดความโปรงใส บรสทธ ยตธรรม สงผลใหตวระบบเองไมมประสทธภาพ ขณะเดยวกนกเปดโอกาส

25

หรอชองทางใหเกดการฉอฉล ผดจรยธรรมในวชาชพขนได และเพราะประชาชนขาดขอมลขาวสาร ขาดความรความเขาใจเกยวกบสถานการณบานเมองอยางชดเจน จงทาใหไมมโอกาสในการรวมตดสนใจและรวมแกไขปญหาการทจรตประพฤตมชอบทงในภาครฐและเอกชน ซงเกดขนอยางกวางขวางและมการรวมกนทาทจรตอยางเปนกระบวนการ สภาพการณดงกลาวไดสะสมมาเนนนาน เหลานลวนทาใหเปนสาเหตสาคญททาใหประเทศไทยตองประสบกบปญหาวกฤตทางเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 และทาใหสงคมไทยไดรวมมอกนในการสรางระบบบรหารกจการบานเมองและสงคมทดผานกระบวนการมสวนรวม เพอชวยแกวกฤตทงทางเศรษฐกจ และการบรหารกจการบานเมอง และสรางเกราะปองกนไมใหวกฤตเกดขนอกในอนาคต

จากพฒนาการดงกลาวจะเหนไดวา แมการมสวนรวมของภาคประชาชน (People Participation) จะเปนแนวคดทพงไดรบการยอมรบอยางเปนทางการจากภาครฐในระยะหลง แตกไดรบการยอมรบอยางกวางขวางในประเทศไทยอยางรวดเรว จนมการระบชดเจนในโครงสรางนโยบายเปนครงแรกในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 พ.ศ. 2540 (ภาวดา รงส. 2551 : 12) และระบชดเจนในเชงกฎหมายเปนครงแรกในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 56 ถงสทธของบคคลทจะมสวนรวมกบรฐและชมชนในการบารงรกษาและไดรบประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต รวมถงไดรบความคมครองในดานสวสดการและคณภาพชวต (“รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย [พทธศกราช 2540]”. 2540 : 13) ดวยเหตทการมสวนรวม สามารถตอบสนองโจทยในการพฒนาอยางเปนธรรมและยงยน (sustainable development) ได จงทาใหการมสวนรวมไดกลายมาเปนกระบวนการสาคญในการบรหารกจการภาครฐในระยะตอมา ทาใหหลงจากรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 ถกยกเลกและแทนทดวย รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 การมสวนรวมจงถกใหความสาคญอยางยงยวดดงทปรากฏในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 (“รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (พทธศกราช 2550)”. 2550 : 1) ทงในสวนของคาปรารภ และในบทบญญตในรฐธรรมนญหลายมาตรา ดงน การเปดโอกาสใหภาคประชาชนมสวนรวมในการดาเนนการสอมวลชนสาธารณะ ตามมาตรา 47 การเปดโอกาสใหภาคประชาชนมสวนรวมในกระบวนการพจารณาของเจาหนาทของรฐในการปฏบตราชการทางปกครอง ตามมาตรา 58 การเปดโอกาสใหภาคประชาชนไดรบสทธชมชน ตามมาตรา 66 และมาตรา 67 การมสวนรวมของประชาชนตามแนวนโยบายดานการบรหารราชการแผนดน ตามมาตรา 78 การเปดโอกาสใหภาคประชาชนมสวนรวมในการพฒนาสขภาพและการจดบรการสาธารณสข ตามมาตรา 80(2) การมสวนรวมในการจดการศกษาขององคกรปกครองสวนทองถน ชมชนโดยองคการทางศาสนาและเอกชน ตามมาตรา 80 (4) กระบวนการมสวนรวมในแนวนโยบายดานกฎหมายและการยตธรรม ตามมาตรา 81 กระบวนการมสวนรวมในแนวนโยบาย

26

ดานทดน ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม การมสวนรวมทางการเมองโดยตรงของประชาชน ตามมาตรา 163 ถงมาตรา 165 การใหประชาชนในทองถนมสทธมสวนรวมในการบรหารกจการขององคกรปกครองสวนทองถน ตามมาตรา 287 การมสวนรวมของชมชนทองถน ในการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมขององคกรปกครองสวนทองถน ตามมาตรา 290 และโดยเฉพาะอยางยงการมสวนรวมของประชาชนไดถกบญญตไวชดเจนยงในสวนท 10 วาดวยแนวนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชน มใจความตามมาตรา 87 วา รฐตองดาเนนการตามแนวนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชน ดงตอไปน 1.สงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการกาหนดนโยบายและวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมทงในระดบชาตและระดบทองถน 2.สงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการตดสนใจทางการเมองการวางแผนพฒนาทางเศรษฐกจ และสงคม รวมทงการจดทาบรการสาธารณะ 3.สงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการตรวจสอบการใชอานาจรฐทกระดบ ในรปแบบองคกรทางวชาชพหรอตามสาขาอาชพทหลากหลาย หรอรปแบบอน 4.สงเสรมใหประชาชนมความเขมแขงในทางการเมอง และจดใหมกฎหมายจดตงกองทนพฒนาการเมองภาคพลเมองเพอชวยเหลอการดาเนนกจกรรมสาธารณะของชมชน รวมทงสนบสนนการดาเนนการของกลมประชาชนทรวมตวกนในลกษณะเครอขายทกรปแบบใหสามารถแสดงความคดเหนและเสนอความตองการของชมชนในพนท 5.สงเสรมและใหการศกษาแกประชาชนเกยวกบการพฒนาการเมองและการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข รวมทงสงเสรมใหประชาชนไดใชสทธเลอกตงโดยสจรตและเทยงธรรม

จากคานาในเอกสารการประชมประจาป 2553 ของสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เมอวนท 6 สงหาคม พ.ศ. 2553 ณ หองแกรนดไดมอนด บอลรม ศนยแสดงสนคาและการประชม อมแพค เมองทองธาน จ.นนทบร (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2553 : คานา) ไดกลาวไววา “การจดทาแผนพฒนาฯ ประเทศของไทยนบตงแตฉบบแรกเมอป 2504 จนถงฉบบท 10 มววฒนาการมาอยางตอเนองภายใตสถานการณและเงอนไข ตลอดจนบรบทการเปลยนแปลงในมตตางๆ ทงภายในและภายนอกประเทศ โดยเฉพาะในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ทการพฒนาประเทศอยภายใตกระแสโลกาภวตน จงเปนจดเปลยนกระบวนทศนของการวางแผนทยด “คนเปนศนยกลางการพฒนา” ตามแนวพระราชดารส “เศรษฐกจพอเพยง” ม “การพฒนาแบบองครวม” และเรมใหความสาคญกบกระบวนการมสวนรวมของภาคการพฒนา ตอมาในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 และฉบบท 10 ไดนอมนาหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญานาทางในการพฒนาและบรหารประเทศ โดยในชวงเวลาของการจดทาแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ประเทศไทยตองเผชญกบสถานการณทางเศรษฐกจและสงคมทงภายในและภายนอกประเทศ ทเปลยนแปลงอยางรวดเรวและสงผลกระทบตอความเปนอยของ

27

ประชาชนอยางกวางขวางจาเปนตองรวบรวมขอมลและวเคราะหสถานการณตางๆ เพอใชประกอบการจดทาแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ใหสามารถรองรบสถานการณดงกลาวอยางรอบคอบและครบถวน นอกจากนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ไดกาหนดใหรฐตองสงเสรมการมสวนรวมของประชาชน ในการกาหนดนโยบายและวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมทกขนตอน ดวยเหตน สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) จงไดจดทาเอกสาร (ราง) ทศทางแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ขน ภายใตกระบวนการมสวนรวมจากทกภาคสวน ในป พ.ศ. 2553 โดยมงหวงใหแผนฉบบรางนไดรบการยอมรบและนาไปปฏบตจนเกดผลเปนรปธรรม เกดการพฒนาประเทศอยางยงยนตอไป”

การทแนวคดเรองการมสวนรวมของประชาชนปรากฏในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตอยางชดเจนตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 และไดรบการใหความสาคญมากขนตามลาดบในแผนพฒนาฯ ฉบบตอ ๆ มา จนมการบญญตในกฎหมายรฐธรรมนญอยางชดเจนและครอบคลม สะทอนใหเหนถงความสาคญของแนวคดนตอการพฒนาชมชนอยางแทจรง (ภาวดา รงส. 2551 : 12) เพราะการมสวนรวมเปนกระบวนการทผมสวนรวมไดเสยไดมโอกาสแสดงทศนะ แลกเปลยนขอมลและความคดเหนเพอแสวงหาทางเลอกและการตดสนใจตางๆเกยวกบโครงการทเหมาะสมและยอมรบรวมกน ทกฝายทเกยวของจงควรเขารวมในกระบวนการนตงแตเรมตนจนกระทงการตดตามและประเมนผล ทาใหเกดความเขาใจและการเรยนร รบร การปรบเปลยนโครงการรวมกน ซงจะเปนประโยชนตอทกฝาย และดวยการมสวนรวมของประชาชนเนนเรองบทบาทของประชาชนเปนสาคญ กระบวนการมสวนรวมจงตองประกอบไปดวยบทบาทขององคกรภาครฐและเอกชนทเกยวของดวย ดงนนการทรฐสวนกลางทมอานาจทางการเมองไดแสดงเจตนารมณในการกระจายอานาจในการตดสนใจนโยบายมากขน เพอเปดโอกาสใหประชาชนไดมสวนรวมตดสนใจในเรองทมความเกยวของกบตนเองอยางแทจรง ตามบทบญญตในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 จงแสดงใหเหนถงแนวโนมสาคญของภาครฐของประเทศไทยในปจจบน ทแสดงใหเหนวา การพฒนาในระยะตอจากนไป การมสวนรวมของประชาชนเปนสงทสาคญยงในกระบวนการพฒนาทงในปจจบนและอนาคต ดงทนายอภสทธ เวชชาชวะ (2553 : ออน-ไลน) ไดมคากลาวเปดการประชมและปาฐกถาพเศษ "ทศทางการพฒนาประเทศใหเจรญรงเรองอยางยงยนของรฐบาล” ไววา "...สญญาประชาคมใหม (ในแผน 11) เปนเรองของธรรมาภบาลและการสรางคานยมประชาธปไตยทถกตอง... แผนทกแผนจะตองเนนการมสวนรวมของประชาชน ซงไดเนนยากนมาในการจดทาแผนแลว แตตองทาใหมากขนและเปนระบบเพอทจะเปนหลกประกนของความยงยนดวย เพราะในทสด แนวโนมในเรองของกระแส

28

ประชาธปไตยและสทธมนษยชน จะเปนตวทกาหนดความยอมรบและความยงยนของหลายสงหลายอยาง ซงพวกเราทนอยากจะเหนเกดขนในสงคมไทย..."

ความสาคญของการพฒนาวดโดยกระบวนการมสวนรวม การพฒนาคอการกอใหเกดการเปลยนแปลงในทศทางทดขน (better change) การพฒนา

วดจงหมายถงการทาใหวดมการเปลยนแปลงไปในทางทดขน การพฒนาในทนจงหมายถงการทาใหวดในปจจบนทถกลดบทบาทลงอยางมากจากผลของความเปลยนแปลงของสงคม ไปสการเปนวดทสามารถตอบสนองโจทยสาคญของคนในสงคมได กลาวคอ เปนทพงไดทงทางดานจตใจ และในขณะเดยวกนกสามารถสรางการรวมกลมสงคมทมความเออเฟอเผอแผทเขามารวมกนพฒนาวดโดยจตสาธารณะเพอสงคม โดยมวดเปนจดหมายในการพฒนา เพราะวดเปรยบเสมอนศนยกลางของสงคม กระบวนการมสวนรวมจงถอเปนเครองมอสาคญในการพฒนาวด เพราะวดดารงสถานภาพอยกงกลางของสงคม ททกคนรวมเปนเจาของ รวมปฏบต และในขณะเดยวกนทกคนกสามารถรวมรบประโยชนจากการพฒนาวดได ทงนการจะพฒนาวดไดกขนอยกบศกยภาพของแตละวด โดยการนาของพระสงฆและชมชนวาจะสามารถดาเนนการบรหารจดการและพฒนาวดไดเชนไร ผานการบรหารจดการ การรวมกนวางแผนพฒนาอยางมประสทธภาพและตอเนอง ทสามารถสอดคลองตรงตอความตองการและสรางความสมบรณทางจตใจแกคนในชมชนไดอยางแทจรง การทบทวนเอกสารในสวนน จงขอกลาวถงพฒนาการของการพฒนาวดอยางมสวนรวมตงแตสมยพทธกาล ความสาคญของการพฒนาวดอยางมสวนรวมในปจจบนและแนวโนมในอนาคต เพอทาความเขาใจถงกระบวนการมสวนรวม (Participation) ทพระพทธศาสนาใหความสาคญมานบแตสมยพทธกาลทปรากฏอยในรปแบบการบรหารจดการของคณะสงฆตามพระธรรมวนย ซงจะแสดงใหเหนถงความสอดคลองตองกนระหวางหลกการทางพระพทธศาสนา กบแนวทางการมสวนรวมทผวจยตองการนาเสนอในการศกษาครงน เพอความเขาใจและเปนประโยชนในการกาหนดกรอบในการศกษาครงนตอไป

1. ทฤษฎการพฒนาวดตามหลกพระพทธศาสนาโดยกระบวนการมสวนรวม โดยทวไป จากสาเหตทวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาทปฏวตสงคมในสมยโบราณ

กระบวนการปฏรปตาง ๆ จงปรากฏอยในหลกพระธรรมวนยมากมาย สงทเหนไดชดเจนคอกระบวนการปฏวตแนวคดจากการยดตดในการนบถอตวบคคลหรอสงเหนอธรรมชาต มาเปนการมงการปฏบตตนเองใหสมบรณพรอมเพอหลดพนจากกรอบความคดเดมทไมใชทางพนจากทกขได พระพทธศาสนาจงเปนศาสนาทดารงตนเปนศาสนาแหงการพฒนาศกยภาพมนษยตลอดมาจนถงปจจบน เชนเดยวกบแนวทางในการบรหารจดการทพระพทธเจาทรงพจารณาจากความเปนจรง การบรหารจดการ การพฒนาทยงยนจงตองมองทพนฐานของกเลสของคนตามความตองการของคน

29

เพอเปนเครองมอหนงในการกาวขามกเลสไปสจดมงหมายของการพฒนาคอการหลดพนจากความทกขและสงคมมความสขอยางยงยน กระบวนการมสวนรวมจงถกแฝงไวมากมายในหลกพระธรรมวนยในพระพทธศาสนา พระพทธเจายงทรงแสดงหลกธรรมหลายขอ ทแสดงใหเหนถงกระบวนการมสวนรวม แตหลกทสาคญและเปนหลกพนฐานของการมสวนรวมในพระพทธศาสนาคอ หลกพทธบรษท 4 อนไดแก ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ตางเปนผมสวนรวมในการเปนผมภาระหนาทในการรกษาและสบทอดพระพทธศาสนา (พระศรวสทธโกศล. 2546 : 106) ซงผวจยเหนวาหลกพทธบรษท 4 น เปนหลกทแตกตางจากศาสนาอน ๆ ทมกจะฝากการรกษาศาสนาไวกบนกบวชในศาสนา ดงนนการมสวนรวมตามนยในหลกพทธบรษท 4 จงเปนจดเดนหนงของพระพทธศาสนา การมสวนรวมจงสาคญยง ทงในแงของการตรวจสอบซงกนและกนเพอชวยปรบปรงการประพฤตปฏบตใหถกตองตรงตอหลกพระพทธศาสนา อนเปนการปฏบตตนใหด (อตตหตประโยชน) และเมอพทธบรษทปฏบตตนดวยดตามหลกศาสนาแลว ยอมเกอกลแกการสรางประโยชนตอสาธารณะหรอเปนแบบอยางแกการเผยแผพระพทธศาสนาตอไปไดนนเอง (ปรหตประโยชน) อนกลาวคอการดารงตนดวยวนย ทพฒนาตนทงกาย จต และปญญา อนเปนคณสมบตภายในตน และพฒนาสงคมดวยศล ใหสงคมเกดความสงบสขโดยภาพรวม ทงนเพอจดมงหมายคออสรภาพในทางพระพทธศาสนา คอการหลดพนจากการพนธนาการจากกเลส อนเปนกระบวนการพฒนาตนและพฒนาสงคมไปพรอม ๆ กน ผานสอคอกระบวนการพธกรรมและการสรางคานยมทจบตองได เพอใหการพฒนาอยางมสวนรวมตามหลกพระพทธศาสนานกอประโยชนโดยไมจากด

นอกจากน ในพระธรรมวนย พระพทธเจายงทรงวางหลกการมสวนรวมทสาคญไวอกประการหนงคอ หลกอปรหานยธรรม เพอสรางการมสวนรวมและกอใหเกดการพฒนาตนและสงคมอยางตอเนองและยงยน (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 10 ขอท 70) ดงน “ดกรภกษทงหลาย เราจกแสดงอปรหานยธรรมทง 7 แกพวกเธอ พวกเธอจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนทลรบพระดารสของพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาคไดตรสวา 1. ดกรภกษทงหลาย พวกภกษจกหมนประชมกนเนองๆ อยเพยงใด พงหวงไดซงความเจรญอยางเดยว ไมมเสอมเพยงนน ฯ 2. ดกรภกษทงหลาย พวกภกษจกพรอมเพรยงกนประชม จกพรอมเพรยงกนเลกประชม และจกพรอมเพรยงชวยกนทากจทสงฆพงกระทา อยเพยงใด พงหวงไดซงความเจรญอยางเดยว ไมมเสอม เพยงนน ฯ 3. ดกรภกษทงหลาย พวกภกษจกไมบญญตสงทมไดบญญตไวแลว จกไมถอนสงทไดบญญตไวแลว จกสมาทานประพฤตอยในสกขาบททงหลายตามทไดบญญตไวแลว อยเพยงใด พงหวงไดซงความเจรญอยางเดยว ไมมเสอมเพยงนน ฯ 4. ดกรภกษทงหลาย พวกภกษจกสกการะ เคารพ นบถอ บชาภกษผเปนเถระ ผรตตญ บวชนาน เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก และจกเชอฟงถอยคาของทานเหลานนอยเพยงใด พงหวงไดซงความเจรญอยางเดยว ไมมเสอมเพยงนน ฯ 5.

30

ดกรภกษทงหลาย พวกภกษจกไมลอานาจแกตณหาอนจะกอใหเกดภพใหมซงบงเกดขนแลว อยเพยงใด พงหวงไดซงความเจรญอยางเดยว ไมมเสอมเพยงนน ฯ 6. ดกรภกษทงหลาย พวกภกษจกเปนผยนดในเสนาสนะปา อยเพยงใด พงหวงไดซงความเจรญอยางเดยว ไมมเสอม เพยงนน ฯ 7. ดกรภกษทงหลาย พวกภกษจกเขาไปตงสตไวในภายในวา ไฉนหนอ เพอนพรหมจรรยผมศลเปนทรกทยงมไดมา พงมาเถดและทมาแลว พงอยเปนผาสกดงน อยเพยงใด พงหวงไดซงความเจรญอยางเดยว ไมมเสอม เพยงนน ฯ ดกรภกษทงหลาย อปรหานยธรรม ทง 7 น จกตงอยในหมภกษ และหมภกษจกสนใจในอปรหานยธรรม ทง 7 น อยเพยงใด หมภกษพงหวงไดซงความเจรญอยางเดยว ไมมเสอม เพยงนน ฯ”

จากพระพทธพจนดงกลาว แสดงใหเหนถงแนวทางในการพฒนาโดยกระบวนการมสวนรวม ทไมไดมงเนนแตเพยงการบรหารจดการเพอความสาเรจขององคกรเทานน หากแตยงเนนถงความสมบรณพรอมภายในของผเขามามสวนรวมดวย โดยสรป ความหมายของอปรหานยธรรมในแตละขอนน

กกก1.1กตองมการประชมปรกษาหารอกนเปนประจา เพอรวมกนวเคราะหหาปญหาใหเทาทนตอความเปลยนแปลงและความตองการของสงคม โดยการมสวนรวมระดมมนสมองในการพฒนา โดยใหความสาคญและเทาเทยมกนกบทกคนในการรวมความสามารถททกคนมเพอนามาพฒนาวดและคณะสงฆใหมความเจรญ

กกก1.2กการพรอมเพรยงกนประชม หมายถง การมสวนรวมนน ทกฝายตองมความรวมมอรวมใจกน มจตสาธารณะ เสยสละ และอทศตนเพอสวนรวม ในทกขนตอนของกระบวนการ ทงในขนการหาปญหา ตดสนใจนโยบาย การลงมอปฏบตการ ฯลฯ

กกก1.3กไมบญญตสงทบญญตไวแลว หมายถง มการเคารพในกตกา ถอระเบยบขอบงคบเปนสาคญอนใด เพอความเปนระเบยบเรยบรอย และใหการพฒนานนมประสทธภาพ และไมลกลนเปนอนหนงอนเดยวกน

กกก1.4กมการเคารพผทรงความร ผนาในการพฒนา เพราะในกระบวนการบรหารแบบมสวนรวม หากมคนทยดมนถอมนอยกบแนวคดของตวเองโดยไมสนใจเสยงสวนใหญ กอาจจะไมมการเชอฟงและยอมปฏบตตามการสงการของผนาดาเนนงาน ซงจะกอใหเกดความวนวายได

กกก1.5กไมลแกอานาจกเลสตณหา หมายถง นอกจากกระบวนการภายนอกแลว ภายในจตใจของผเขามามสวนรวมในการพฒนาวดทกคนตองมจตสาธารณะ เคารพในความคดเหนของคนอน และในขณะเดยวกนกมคณธรรมกากบในจตใจ ซงจะทาใหสามารถรกษาความเปนระเบยบเรยบรอยและสรางการพฒนาอยางยงยนทตามแนวทฤษฎเศรษฐกจพอเพยง ทไมตงอยบนความอยากตามกระแสดวย

31

กกก1.6กตองมความรกความสงบสนต ไมยนดในความวนวายทะเลาะเบาะแวงจากภายใน ทาใหการพฒนาอยางมสวนรวมดาเนนไปไดอยางไมมปญหาอปสรรค

กกก1.7กยนดรบฟงและนอมรบความคดเหน รวมถงขอตาหนจากผอน แมจะไมไดอยในกระบวนการมสวนรวม และพรอมใจยนดกบทกภาคสวนในการเขามามสวนรวมอยางจรงใจ

นอกจากอปรหานยธรรมทถอเปนแนวหลกของการมสวนรวมตามนยในพระพทธศาสนาแลว พระธรรมปฎก (2541 : 20-26) ไดอธบายสรปถงแนวทางหลกการของการเปนผมสวนรวมในสงคมชาวพทธ อนเปนสงคมอดมคตทมงหวงการเปนสมาชกทดของกลมชมชนและมความสงบสขภายในภายใตการเขามารวมทาหนาทและมความรบผดชอบตอสงคมอยางจรงใจดวยวา

กกก1.1กหลกการเปนคนมคณแกสวนรวม คอสมาชกทดของสงคมจะเปนผชวยสรางสรรคสงคม มธรรม คอหลกความประพฤต ดงน

1.1.1กมหลกพรหมวหาร คอ ธรรมประจาใจของผประเสรฐหรอผมจตใจยงใหญกวางขวางดจพระพรหม 4 อยางคอ มเมตตา คอความรกความปรารถนาด มไมตรจตทด ตองการชวยเหลอใหทกคนประสบประโยชนและความสข มความ กรณา คอความสงสาร อยากชวยเหลอผอนใหพนจากความทกข ใฝใจทจะปลดเปลองบาบดความทกขยากเดอดรอนของคนและสตวทงปวง มมทตา คอความเบกบานพลอยยนด เมอเหนผอนอยดมสข กมใจ แชมชนเบกบาน เมอเหนเขาทาดงามประสบความสาเรจกาวหนายงขนไป กพลอยยนดบนเทงใจดวย พรอมทจะชวยสงเสรมสนบสนน และมอเบกขา คอความมใจเปนกลาง มองตามความเปนจรง ไมเอนเอยง หรอมอคต เปนตน

1.1.2กบาเพญการสงเคราะห คอ ปฏบตตามหลกการสงเคราะห หรอธรรมเครองยดเหนยวใจคน และประสานหมชนไวในสามคค ทเรยกวา สงคหวตถ 4 อยางคอ ทาน คอการให ความเออเฟอเผอแผ เสยสละ แบงปน ชวยเหลอสงเคราะห ดวยปจจยส ทน หรอทรพยสนสงของ ตลอดจนใหความรความเขาใจ และศลปวทยา แกเพอนรวมสงคม ปยวาจา คอ เจรจาออนหวาน พดคาทสภาพ ออนโยนและเปนคาทมประโยชนทผฟงไดฟงแลวชนใจ สบายใจเหนประโยชนในคาพดนน พดใหกาลงใจ เปนตน อตถจรยา คอ การบาเพญตนใหเปนคนมประโยชนตอผอน ไดแก การไมสรางความเดอดรอนใหแกเพอนมนษย และไมนงดดายเมอผอนขอความชวยเหลอ การสนบสนนในสงทเหนวาถกตองดงาม เปนประโยชนตอเพอนมนษยในสงคม และ สมานตตา คอ การปฏบตตนสมาเสมอ ไมถอตว ไมหยงจองหองในเมอไดดมฐานะ ซงไดแก การใหความนบถอเพอนมนษย ผมฐานะศกดศรเทาเทยมกบตน ไมดหมนเหยยดหยามบคคลทดอยกวาตน เปนตน

กกก1.2กหลกการเปนผมสวนรวมทดของหมชน ซงจะชวยใหหมชนอยรวมกนดวยดมธรรม คอหลกความประพฤต ดงน

32

1.2.1กพงตนเองได คอทาตนใหเปนทพงของตนได พรอมทจะรบผดชอบตนเอง ไมทาตวใหเปนปญหาหรอเปนภาระถวงหมคณะ หรอหมญาต ดวนการประพฤตธรรมสาหรบสรางทพงตนเอง เรยกวา นาถกรณธรรม 10 ประการคอ มศล คอประพฤตดมวนย มพหสจจะ คอมการศกษาเลาเรยนมาก มกลยาณมตตตา คอรจกคบคนด มโสวจสสตา คอเปนคนพดงาย ไมกระดางดอรน มกงกรณเยส ทกขตา คอ เอาใจใสชวยเหลอกจการของหมคณะ มธรรมกามตา คอ เปนผใฝศกษาหลกธรรม สงดงามทงหลาย มวรยารมภะ คอมความขยนหมนเพยร ไมเกยจคราน มสนตฏฐ คอ มความรจกพอ ไมโลภมาก มสต คอมสตมนคง มความรสกตวอยตลอดเวลา และมปญญา คอเปนผเขาใจถงเหตผล รดรชว เปนตน

1.2.1กอยรวมในหมดวยด ในดานความสมพนธกบผอนทเปนเพอนรวมงาน รวมกจการ หรอรวมชมชน ตลอดจนพนองรวมครอบครว พงปฏบตหลกการอยรวมกน ทเรยกวา สาราณยธรรม (ธรรมเปนเหตใหระลกถงกน) ม 6 ประการคอ มเมตตากายกรรม ไดแก การเขาไปตงกายกรรมประกอบดวย เมตตา นนคอ การอยดวยกนดวยการกระทาดตอกน ไมเบยดเบยนทารายกน แตมงเนนการสรางความรวมมอกน เพอความผาสขรวมกน เปนตน มเมตตาวจกรรม ไดแก การเขาไปตงวจกรรมประกอบดวยเมตตา คอใชหลกการทต โดยการเจรจาใหเขาใจกน ไมกลาวรายเสยดสกน เปนตน มเมตตามโนธรรม ไดแก การเขาไปตงมโนกรรมประกอบดวยเมตตา คอการไมคดทารายซงกนและกน มความซอสตยเคารพในความคดเหนซงกนและกน มจตเมตตาตอกน เปนตน แบงปนผลประโยชนทไดมาดวยความชอบธรรมแกเพอรวมสงคม ไดแก การแบงปนชวยเหลอซงกนและกน ทงในดานอาหาร เครองอปโภคบรโภคเครองมอการเกษตร ตลอดจนวทยาการความรตางๆ ใหแกเพอนรวมสงคม รวมตลอดถงการรจกใชทรพยากรธรรมชาตรวมกน ไมทาลายระบบนเวศนสงแวดลอมทกอใหเกดผลกระทบมวลมนษย เปนตน รกษาความประพฤต(ศล) เสมอกน ไดแก การอยรวมกนอยางใหเกยรตซงกนและกน มความเสมอภาคกน และ มความเหนรวมกน ไมววาทเพราะมความเหนผดกน ไดแก การอยรวมกน จะตองยอมรบในกฎกตกาทางสงคมทกาหนดไว ไมกระทาตนเสมอนวาเปนการฝาฝนมตของสงคม การไมเอารดเอาเปรยบกนหรอขมเหงกดกนผอน มแตจะสรางความเดอดรอนใหแกตนเองและสงคมทตนอาศยอยดวย

กกก1.3กหลกการเปนผ มสวนรวมในการปกครองทด โดยเฉพาะคนในสงคมประชาธปไตย พงรหลกและปฏบตดงน

3.1.1กรหลกอธปไตย คอ รหลกความเปนใหญทเรยกวา อธปไตย 3 ประการคอ อตตาธปไตย ถอตนเปนใหญ คอ ถอเอาตนเอง ฐานะ ศกดศร เกยรตภม ของตนเปนใหญ ฝายทเปนกศลในดานนคอ การเวนจากการทาความชว มงทาความดดวยการเคารพ ตนเอง โลกาธปไตย ถอโลกเปนใหญ คอ ถอความนยมของชาวโลกเปนใหญ หวนไหวไปตามเสยงนนทา สรรเสรญ เปนตน

33

ฝายทเปนกศลไดแก เวนจากการทาชว มงทาความดดวยการเคารพเสยงของชนหมมาก และ ธรรมาธปไตย ถอธรรมเปนใหญ คอ ถอหลกการ ความจรง ความถกตอง ความดงาม เหตผลเปนใหญ กระทาดวยการคานงถงสงทไดศกษา ไดตรวจสอบขอเทจจรง และยอมรบฟงความคดเหนของผอน การรจก พจารณาอยางถองแท ตามกาลงสตปญญา และมงคดพจารณาดวยความบรสทธใจ เปนไปโดยชอบธรรม และเพอความดงาม ตามหลกโดยทวไปไดแก การรจก เคารพหลกการ กฎ ระเบยบ กตกา และขอบงคบทางสงคมหรอองคกรนน ๆ ดงนนหากเราตองการถอเอาความถกตองเปนใหญ จะตองยดหลกของธรรมาธปไตย โดยมไดถอตนหรอถอโลกเปนใหญ

3.1.2กมสวนในการปกครอง โดยปฏบตตามหลกการมสวนรวมรบผดชอบทจะชวยปองกนความเสอม นาไปสความเจรญรงเรองโดยสวนเดยว ทเรยกวา อปรหานยธรรม คอ หมนประชมกนเนองนตย พรอมเพรยงกนประชม ไมทาตามอาเภอใจตนเอง ให เกยรตผ ร ผ มประสบการณ ใหเกยรตและคมครองสตร เคารพสกการะโบราณสถาน และดแลรกษาผทรงศล

ดวยเหตน โดยหลกการดงกลาวขางตน พระพทธศาสนาจงเรยกไดวาเปนศาสนาทใหความสาคญกบการมสวนรวม ในขณะทมหลกธรรมทแสดงถงการทาใหคนผมามสวนรวมมความพรอมทงดายกายภาพและจตภาพ ซงจะเปนแนวทางการพฒนาอยางมสวนรวมอยางยงยนตามทศนะพระพทธศาสนา ทมงเนนการพฒนาคนอยางสมบรณทงดานกายและจตใจ ทงภายนอกและภายใน การพฒนาใดทไมมองขามทงสองดานนยอมเปนการพฒนาคนและชมชนทสมบรณได และเปนการพฒนาทพงมงหวงไมวาในสงคมใด ในบทนผวจยจงขอนาเสนอหลกการมสวนรวมในการพฒนาวด ทงในอดต ปจจบน และแนวโนมในอนาคต เพอทาความเขาใจและเนนยาถงความสาคญและความสอดคลองของกระบวนการมสวนรวม กบการพฒนาตามหลกพระพทธศาสนา ดงตอไปน

2.กการมสวนรวมในการพฒนาตามพระธรรมวนยในสมยพทธกาล กลาวมาแลวในบทกอน พระพทธเจาทรงอนญาตใหมการสรางวดและทรงตงสงคมสงฆ

ขนมา เพอเปนสถานทสาหรบการบาเพญกจทางปญญาทงปจเจก คอตวพระสงฆเอง และกจทางสงคม คอการเผยแพรสงสอนหลกคาสอนไปแกชมชนรอบวด กลาวคอ พระสงฆไดดาเนนชวตภายในวดโดยไดรบการทานบารงจากชาวบาน ชาวบานมสวนรวมในการพฒนาสงฆตามหลกการทพระพทธเจาทรงกาหนดขนมา พระสงฆจงตองพฒนาตนใหไดกอนแลวจงไปพฒนาผอน ตามหลกทวา “บคคลพงยงตนใหตงอยในคณสมบตอนสมควรเสยกอน แลวพงพราสอนผอนในภายหลง” (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 25 ขอท 22) ดวยเหตนวดในสมยพทธกาลจงไดดาเนนบทบาทตามพระธรรมวนย ผานพระสงฆผปฏบตหนาทภายใตหลกการสาคญโดยสรป (สมทธพล เนตรนมตร. 2554 : ออน-ไลน) ดงน

34

กกก2.1กพระสงฆปฏบตเพอความพนทกข ดวยความเพยรพยายามของตนเอง มใชหวงพงพงเทพเจา

กกก2.2กพระสงฆสงสอนประชาชนใหรจกสจธรรม มไดเปนสอกลางระหวางมนษยกบสวรรค

กกก2.3กพระสงฆเสยสละตอชาวโลก มใชผประกอบอาชพทางพธกรรม กกก2.4กพระสงฆเขามาเปนสมาชกแลวไดเปนพทธบรษทฝายหนง ทยงตองมความ

ผกพนกบสงคม กกก2.5กพระสงฆปฏบตธรรมกสามารถบรรลภาวะอนสงสดได กกก2.6กพระสงฆตองไมละเมดพระธรรมวนยแมเพราะเหตแหงชวต โดยสรป แนวคดในการพฒนาวดตามพระธรรมวนย จงเนนในสองดาน คอการพฒนาคน

และการพฒนาตน พระสงฆและพทธศาสนกชนผรวมสรางวดจงมความรบผดชอบตอพระศาสนา ตอตนเอง และตอชมชนสงคมดวย การสรางวดจงจาเปนตองพจารณาจากความเกอกลแกการปฏบตหนาทดงกลาวของพระสงฆ ซงเปนแบบแผนสบมาจนถงปจจบน

อยางไรกด การจดรปแบบการปกครองคณะสงฆตามพระธรรมวนย มเนอหาสาระทมความคลายคลงกบกระบวนการมสวนรวมในการปกครองในระบอบประชาธปไตย ทเปดโอกาสใหคนทกชนชนเขามามสวนรวมในการพฒนาวดและพระสงฆใหมคณภาพ สามารถปฏบตศาสนกจและดารงตนอยในฐานะของสงคมสงฆในวดไดอยางเทาเทยมกนดวย ดงน

กกก2.1กการรบสมาชกเขามาในองคกรสงฆ ในสมยพทธกาล เปนยคโบราณทยงไมมแนวคดความเทาเทยมกนของคนในสงคม แตพระพทธเจาทรงวางรปแบบสงคมอดมคต โดยการกาหนดใหทกคนผทมาบวชเปนพระสงฆมความเทาเทยมกนตามหลกประชาธปไตย (มรกต สงหแพทย. 2522 : 53) และการมการจดลาดบหนาทกอนหลงของพระสงฆตามระบบคณธรรม คอการนบพรรษา พระสงฆทบวชเขามาและมพรรษายงไมถง 5 จดเปนพระนวกะ มหนาทตองถออยปฏบตกบอปชฌาย เพอรบการอบรมศกษา กลาวคอการเปนพระนวกะ เปนระบบทไวฝกฝนอบรมตนใหมความรทงปรยตและปฏบต เพอพรอมสาหรบการเปนผนาทางจตใจของคนในสงคมตอไปไดอยางมประสทธภาพ และเมอพระสงฆบวชไดพน 5 พรรษา กจะเขาสการเปนนสยมตตกะ คอสามารถอยโดยปราศจากอาจารยคอยกากบได เพราะถอวาไดรบการอบรมมาอยางดแลว และเมอพระสงฆบวชไดพน 10 พรรษา กจะนบเปนพระเถระ สามารถเปนพระอปชฌายรบผเขามาบวชใหมและสงสอนผอนได โดยนยน การนบระบบพรรษาถอเปนระบบคณธรรมของคณะสงฆทสรางความเทาเทยมกนของคนในสงคมสงฆ เพอความเปนระเบยบเรยบรอยของคณะสงฆนนเอง

35

กกก2.2กการวางขอกาหนดแบบแผนตามพระวนยบญญต ซงถอเปนกฎหมายในการปกครองตนของพระสงฆ มกระบวนการตรวจสอบอยางมสวนรวม โดยการกาหนดขอวนยบญญตของพระพทธเจานน คานงถงการมสวนรวมเสนอขอบญญตจากทกฝาย ทงจากพระสงฆ และประชาชนโดยไมจากดศาสนา (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 2 ขอท 354) เพอประโยชนทพระพทธเจาตรสแสดงประโยชนของพระวนยบญญตไวในมหาวภงค (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 1 ขอท 20) วา “ดกรภกษทงหลาย เพราะเหตนนแล เราจกบญญตสกขาบทแกภกษทงหลาย อาศยอานาจ ประโยชน 10 ประการ คอ เพอความรบวาดแหงสงฆ 1 เพอความสาราญแหงสงฆ 1 เพอขมบคคลผเกออยาก 1 เพออยสาราญแหงภกษผมศลเปนทรก 1 เพอปองกนอาสวะอนจะบงเกดใน ปจจบน 1 เพอกาจดอาสวะ อนจกบงเกดในอนาคต 1 เพอความเลอมใสของชมชนทยงไม เลอมใส 1 เพอความเลอมใสยงของชมชนทเลอมใสแลว 1 เพอความตงมนแหงพระสทธรรม 1 เพอถอตามพระวนย 1”

กกก2.3กการบรหารองคกรคณะสงฆ มรปแบบการจดการทเออตอความเปนอยทดของพระสงฆ การบรหารมลกษณะทเปนประชาธปไตย มธรรมาธปไตยเปนฐาน การบรหารจดการองคกรเปนไปเพอประโยชนสาหรบสมาชกของพระสงฆ ถอตามมตของสมาชก สมาชกพระสงฆมพระพทธเจาเปนครตนแบบ พระพทธเจามไดมอานาจเพยงผเดยว แตงตงสมาชกดารงตาแหนงทาหนาทบรหารตามความเหนชอบของสมาชกพระสงฆ สมาชกทกคนมสวนรวมการบรหาร การบรหารมรปแบบตอตานการถอครองอานาจแบบเบดเสรจ แตสอดคลองกบการปกครองทเปนประชาธปไตย ตอตานระบบปกครองแบบเผดจการ (สมทธพล เนตรนมตร. 2553 : ออน-ไลน)

ดวยเหตน การพฒนาวดผานกระบวนการพฒนาโดยพระสงฆในพระพทธศาสนาจงอยภายใตกระบวนการมสวนรวมมานบแตครงพทธกาล ซงถอเปนกระบวนการอดมคตทพระพทธเจาทรงวางไวใหพระสงฆและพทธศาสนกชนปฏบตสบมาจนปจจบนน การศกษาเรองการมสวนรวมของภาคสวนในการพฒนาวดในครงน ผวจยจงนาแนวคดการมสวนรวมตามหลกพระพทธศาสนาไปประยกตใชในการศกษาดวย โดยจะนาไปใชในการสรปและอภปรายผลในบทตอ ๆ ไป

3. ความสาคญของการพฒนาวดอยางมสวนรวมในปจจบนและแนวโนมในอนาคต นบแตความลมเหลวของการพฒนาสงคมไทยซงรบแนวคดแบบทนนยมตะวนตกมาใช

ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 ตงแตป 2504 ซงผคดแผนคอชาวตะวนตกผนยมทนนยมอตสาหกรรม ทาใหการวางรากฐานทางเศรษฐกจไทยในระยะตอมาจากนน ตงอยบนฐานแหงการแขงขนเพอความรารวยโดยไมคานงถงวถชวตสวนใหญของคนไทยทอาศยอยบนพนฐานของกสกรรมและการมสวนรวมแบบจารตผานกระบวนการทางพระพทธศาสนาโดยวดและพระสงฆ ทาใหสงคมไทยเรมเสอมสลาย เกดปญหาสงคมตามมามากมาย ทงนเพราะการมองขาม

36

รากฐานสาคญคอภาคเกษตรกรรมและชมชนมสวนรวมแบบสรางสรรคดงเดมของไทย หนไปมองทอตสาหกรรมทพงพาอาศยเทคโนโลยและแหลงเงนทนจากภายนอก เมอแหลงทนภายนอกเกดปญหา เศรษฐกจไทยกทรดตว เพราะตงอยบนรากฐานทไมมนคง ดงท สเมธ ตนตเวชกล (2550 : 165-166) เคยกลาวไววา “ระบบเศรษฐกจทนนยมโลกจะมปรากฏการณ (Phenomenon) ทเปน วฎจกรปกตคอ การเตบโตแลวทรดตว หรอ ปรากฏการณโตแลวแตก หรอปรากฏการณตว W” ทาใหเมอเศรษฐกจและสงคมโลกภายนอกเกดเหตการณวกฤตการพฒนา เรากไดรบผลกระทบอยางหลกเลยงไมได เพราะตงอยบนฐานรากทไมมนคง

ดงทผวจยกลาวแลวในบทกอน เหตการณทประเทศไทยประสบกบวกฤตเศรษฐกจเมอป 2540 เปนสาเหตสาคญประการหนงททาใหภาครฐและเอกชนเรมหนมามองการพฒนาโดยกระบวนการมสวนรวม และสงเสรมการมสวนรวมอยางจรงจงมาโดยตลอดจนปรากฎอยในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 (“รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (พทธศกราช 2550)”. 2550 : 1) และเปนแนวทางการพฒนาทไดรบการยอมรบอยางกวางขวางทงในภาครฐและเอกชนในปจจบน

และดวยเหตทการมสวนรวม เปนกระบวนการหนงทสามารถนาไปปรบประยกตไดในการพฒนาทกระดบ เชนเดยวกบในการพฒนาวด การนากระบวนการมสวนรวมของภาคสวนไปใช จงสามารถกระทาได แตตองขนอยกบกฎระเบยบ รวมทงคานงถงหลกการทพระพทธเจาทรงวางไววา มงทประโยชนประชาชน คอ พหชนหตายะ พหชนสขายะ โลกานกมปายะ (พระพรหมคณาภรณ. 2552 : 86) คอการกาหนดเปาหมายและแนวทางในการพฒนาวด ตองใหวดสามารถดารงสถานะทตอบสนองความตองการของชมชนอยางรอบดานดวย ดงท เนตรภนศ นาควชระ และคณะ (อางในวนด ยงชยศ. 2539 : 14-15) กลาวถงวตถประสงคของการพฒนาวดโดยสรปไวเปน 5 ดาน ดงน

กกก3.1กเพอเปนศนยกลางในการประดษฐานพระพทธศาสนาในสงคม ทงทเปนชนบทและเมอง ทงนเพอใหพระพทธศาสนาแพรหลายสพลเมองไดทกระดบชนและคนในสงคมไดมโอกาสเขาถงพระพทธศาสนาไดโดยสะดวกและทวถง

กกก3.2กเพอเปนปชนยสถาน อนมความสาคญแกความนบถอและการสกการบชา คอเปนทประดษฐานเจตยานสรณสาคญตาง ๆ เชน พระบรมสารรกธาตแหงองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ซงบรรจอยในสถปบาง ในพระปรางคบาง มพระพทธปฏมากร ซงประดษฐานอยในพระอโบสถบาง ภายในพระวหารบาง และยงมพระธรรมคาสอนซงเขยนหรอจารกเปนลกษณะพระธรรมเจดยมเกบอยในหอพระไตรปฎก สงเหลานลวนเปนเหตจาเปนทจะตองมการกอสรางวดใหเปน

37

สถาปตยกรรมทสวยงาม เพราะมความสาคญในการสงเสรมใหสมกบฐานะปชนยสถานทางพระพทธศาสนาอกดวย

กกก3.3กเพอเปนสถานทพานกแหงคณะสงฆ ผ มหนาทและภาระในการสบตอพระพทธศาสนา และยงไดใชเปนสถานทกระทาสงฆกรรมตาง ๆ ตามประเพณในศาสนา

กกก3.4ก เพอเปนศนยกลางการศกษาพระพทธศาสนา คอการใหการศกษาแกกลบตร ตามประเพณของชนชาวไทย และประการสาคญยงกเพอเปนศนยกลางในการเผยแผอบรมศลธรรมแกประชาชนทงหลายดวย

กกก3.5กเพอเปนศนยกลางในการจดกจกรรมตาง ๆ ของหมบานและชมชน วดถกใชใหเปนประโยชนในกจกรรมตาง ๆ อนแสดงออกทางประเพณ ขนบธรรมเนยมตาง ๆ ซงเกยวของกบพระพทธศาสนา และยงไดเปนสถานทอนคนทงหลายพงแสดงออกทางดานความศรทธาเลอมใสและความเชอดวยการตกแตงประณตวจตรดวยศลปะแขนงตาง ๆ ตามกาลงแหงความศรทธาอนเปนทมงหวงในบญกรยาวตถประการหนง

การพฒนาวดทพงปรารถนาโดยคานงถงลกษณะและวตถประสงคของวดในบรบทสงคมปจจบนอยางรอบดาน จงจะสามารถทาใหการพฒนาประสบความสาเรจได ดวยเหตน สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต จงไดเสนอกรอบแนวคดเปาหมาย และขนตอนแนวทางในการพฒนาวดเพอใหวดมบทบาทในการพฒนาสงคมในดานตาง ๆ ไวหลายลกษณะ (กองพทธศาสนสถาน. 2553 : 6-8) แตอยางไรกตาม จากเปาหมาย แนวทางและขนตอนการพฒนาวดทเสนอโดยสานกงานพระพทธศาสนแหงชาตนน มจดเดนทมมมองและแนวคดในแงการพฒนาวดใหเปนศนยกลางของประชาชน แตทวา ผวจยเหนวาการพฒนาโดยมงไปทการใหวดเปนศนยกลาง แตขาดกระบวนการมสวนรวมการรบฟงความคดเหน การประชาคม การตดสนใจในประเดนนโยบายความตองการจากประชาชน ในทกขนตอน ยอมไมสามารถทาใหวดเปนวดพฒนาอยางยงยนได เพราะประชาชนจะเขามาเพยงในขน “การรวมมอ” ซงเปนการ “ทาตาม” โดยการกาหนดจากคณะกรรมการซงเปนตวแทนของพระสงฆและประชาชนไมกคน และดวยการขาด “ประชาสงคม” “การสานเสวนา” ใหประชาชนเขามามสวนรวมอยางจรงจง ความรสกของประชาชนรอบวดทจะรสกเปน “เจาของ” ในการพฒนา จงเกดขนไดยาก และเมอถงระยะเวลาหนงความเปลยนแปลงในบรบททงจากพระสงฆ คณะกรรมการ หรอภาครฐ อาจทาใหการพฒนาวดทสาเรจแลวตองยตลงได กลายเปนการพฒนาวดทไมยงยนไดในทสด ดงนนการใหประชาชนเขามามสวนรวม ภายในกรอบเปาหมายแนวทางและขนตอนตาง ๆ ดงกลาวขางตน ผานรปประชาสงคม ประชามต ภายใตการมสวนรวมจากประชาชนทกขนตอน ทงในแงการรวมคด รวมตดสนใจนโยบาย การเขามารวมดาเนนการ รวมชวยตดตามประเมนผล จะทาใหประชาชนรสกรวมเปนเจาของและจะเกดความหวงแหนรกษาและพยายาม

38

รวมกนในการปรบเปลยนการพฒนานนใหสอดคลองกบความตองการของชมชนภายใตบรบททเปลยนแปลงไป ซงจะทาใหเกดความยงยนได ภายใตกรอบแนวคดการพฒนาแบบมสวนรวม (อลศรา ชชาต และคณะ. 2538 : 5-6) ทการพฒนาอยางมสวนรวม ตองเรมดวยการตกลงกาหนดปญหา หรอจะตองมภาพของการพฒนาวด (Vision) ทจาเปนตองไดรบการแกไขเปนอนดบแรก ตอมาคอการกาหนดเปาประสงคของการพฒนาวด (Goal) รวมกนของทกภาคสวน ทกระดบทงพระสงฆ ภาครฐทเกยวของ และประชาชน ตอจากนนกกาหนดบทบาทหนาทความรบผดชอบของแตละภาคสวนทเกยวของในแตละระดบของการพฒนา สดทายกตองตกลงกาหนดกลวธแผนงาน / โครงการพฒนา ตามดวยการปฏบตตามแผนหรอโครงการ การตดตามประเมนผล เพอใหทราบผลทเกดขน และสดทายการปรบปรงโครงการทอาจจะตองกระทาตอไป (ประพนธ ปยะรตน. 2543 : 8) ตามแผนภมดงน

แผนภมท 7 กรอบแนวคดระบบการพฒนาแบบมสวนรวม ทมา: ประพนธ ปยะรตน (2543 : 8)

ดวยเหตน แนวทางการพฒนาวดในปจจบน จงจาเปนอยางยงทจะตองปรบบทบาทและ

แนวทางโดยการมสวนรวมของประชาชนมากขน แมรปแบบการปกครองและบรหารวดในปจจบนจะถกกาหนดกรอบโดยกฎหมายทมความเปนเผดจการสง แตเพราะวดเปนของประชาชน ประชาชน

ภาพการพฒนา (Vision)

เปาประสงคการพฒนา (Goal)

บทบาทของภาคสวนทเกยวของ

การตดตามประเมนผล

การปฏบตตามแผน / โครงการ

การระบปญหาและสาเหต

แผน / โครงการแกไขปญหา

การเตรยมดานสงคม

กระบวนการแกปญหา

39

จงควรไดรบสทธเขามามสวนรวมในการพฒนาวด แมในระดบตาสด คอการรวมรบเพยงผลประโยชน จนไปถงในแงการมสวนรวมในการพฒนาวดโดยเขามามสวนรวมอยางเตมรปแบบ ทงนาเสนอนโยบาย ตดสนใจ ดาเนนการ จนถงเปนผนาการพฒนาวดอยางมสวนรวมอยางตอเนอง เพอพฒนาใหวดสามารถตอบสนองความตองการของสงคม เปนทพงดานจตใจ เปนแหลงพกพง เปนสถานศาสนสงเคราะห และการเปนแหลงศกษาศลปะวทยาและอนรกษรกษาศลปวฒนธรรมของชาตไดอยางมประสทธภาพ โดยทกคนมสวนรวมเปนเจาของตอไปไดอยางยงยน

จากขอคดเหนของนกวชาการและการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบการมสวนรวมและแนวคดเกยวกบความสาคญของการพฒนาวดโดยกระบวนการมสวนรวมดงกลาวมาขางตน ผวจยจะนากรอบแนวคดดงกลาวขางตนมาบรณาการกบแนวทางการพฒนาดวยกระบวนการมสวนรวม เพอใชในการกาหนดกรอบในการศกษา สรางแบบสอบถามเพอการวจย และใชในการวเคราะหและอภปรายผลในบทตอ ๆ ไป

แนวคดเกยวกบบทบาทของวด วดในประเทศไทย มบทบาทตอชมชนในหลากหลายดาน และเปนศนยกลางการ

แสดงออกทางอตลกษณของชมชนมาชานาน การทาความเขาใจและทบทวนวรรณกรรมเกยวกบบทบาทของวด เพอเชอมโยงไปสเหตผลททาใหวดเปนแหลงเรยนรของชมชน จงจาเปนอยางยงทจะตองศกษาทงความเปนมา องคประกอบ จากบรบทการบรหารกจการคณะสงฆ ซงจะแสดงใหเหนถงความสาคญของวดในสงคมในปจจบนไดอยางชดเจน และเปนประโยชนยงตอการกาหนดกรอบแนวคด การวเคราะหอภปรายผล ฯลฯ ในบทตอ ๆ ไป ดงตอไปน

องคประกอบของวด ดวยหลกธรรมพนฐานของพระพทธศาสนา อาจกลาวไดวาพระพทธศาสนาเปนศาสนาท

เนนการพฒนาศกยภาพของมนษย เพอเอาชนะความกลวและวตกกงวลจากภายใน ผานกระบวนการปฏบตทมงเหนผลในปจจบน ไมใชในชาตหนาหรอภพหนา ดงนนองคประกอบของวดจงเปนองคประกอบทสาคญ ทนอกจากจะเปนการแสดงถงการมตวตนอยของพระพทธศาสนาแลว ยงเปนกลจกรสาคญในการขบเคลอนกระบวนการพฒนาทมงเนนการเอาชนะจตใจภายใน ผานรปแบบ ศาสนธรรม ขอหามและขออนญาตทพระพทธเจาผเปนศาสดาของพระพทธศาสนาทรงแสดงเอาไวนนเอง

ดงนน เมอพดถงองคประกอบของวด เราจงสามารถมองโดยกรอบแนวคดองคประกอบดานองคกร (Organization or Building) ในศาสนา ซงในการศกษานขอแบงเปน 2 องคประกอบ คอ ศาสนสถาน และศาสนบคคล ศาสนสถานนน คอสถานทประกอบกจทางศาสนา และศาสนบคคล

40

คอบคคลผปฏบตตามคาสอนและจารตพธทางศาสนา ดงนนในการศกษาครงน ผวจยจงขอกลาวถงความเปนมา โครงสรางและหนาทของวดในสงคมไทยปจจบน ซงครอบคลมใน 2 บรบท คอ

1. ศาสนสถาน อนไดแกวดในพระพทธศาสนาเถรวาท และ 2. ศาสนบคคล อนไดแกพระสงฆในพระพทธศาสนากระแสหลกในสงคมไทย กลาวคอ

พระสงฆเถรวาทภายใตการกากบดแลของมหาเถรสมาคม และเพราะการศกษาฉบบนมงไปทการพฒนาใหสถานทคอ “วด” ไดมสถานภาพเปนทพง

ทางจตใจและเปนศนยรวมกจกรรมของชมชน นบแตนไป เมอผวจยพดถงวดจงยอมหมายรวมถงบรบทดานพระสงฆในฐานะตวแทนของวดดวย เพราะพระสงฆเปนผปฏบตหนาทแทนวดทเปนเพยงสถานท ทไมสามารถปฏบตหรอดาเนนกจกรรมอะไรไดหากขาดพระสงฆทอยในวด

ความเปนมาของวด 1.กความเปนมาของวดในอดมคต ในฐานะศนยกลางการพฒนามนษย นบแตพระพทธเจาไดทรงประกาศพระพทธศาสนาในวนขน 15 คา เดอน 8 และสถาปนา

องคกรสงฆขนมาในโลกครบองคประกอบตามนยในพระพทธศาสนา คอมพระพทธเจา พระธรรมคาสงสอน และพระสงฆ โดยสมบรณแลว (ประกาศสานกสงฆนายก เรอง กาหนดพธอาสาฬหบชา. 2501 : 2169) กยงมไดมการสรางศาสนสถานหรอวดสาหรบใหพระสงฆอยประจาแตอยางใด เนองดวยการเผยแพรพระพทธศาสนาในชวงแรก มงทการเผยแพรพระพทธศาสนาโดยการเดนทางจารกใหกวางไกลออกไป ภายใตจานวนพระสงฆทยงมจากด ซงในชวงแรกประกาศพระพทธศาสนามพระสงฆรวมพระพทธเจาดวย เพยง 62 องคเทานน (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 4 ขอท 31) อยางไรกตามในชวงไมกเดอนถดมา หลงจากพระพทธเจาทรงสามารถโปรดเหลาลทธชฎล และไดพระสงฆสาวกเพมนบพนรป (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 4 ขอท 55) พระพทธเจาจงไดพาพระสาวกนบพนไปประทบทปาตนตาล (ลฏฐวน) ไมไกลจากเมองราชคฤห เมอพระเจาพมพสารแหงแควนมคธไดทรงสดบพระธรรมเทศนาแลว ทรงมพระราชศรทธาหฤทยเลอมใส ประกาศพระองคเปนอบาสกในพระพทธศาสนา พระองคจงทรงถวายพระราชอทยานเวฬวนแกพระสงฆ โดยมพระพทธเจาเปนประมข พระพทธเจาทรงรบและมพทธดารสอนญาตวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตอาราม" (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 4 ขอท 63) นบแตนนมาจงเกดมวดขนในพระพทธศาสนา แมแตเดมนนพระสงฆจะพกทโคนไมหรอถา เปนการอยกบธรรมชาตเพอทาความเพยร โดยพระพทธเจาไดทรงยกยองการอยใกลชดกบธรรมชาตไวในภททาลสตร (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 13 ขอท 166) วา “... เธอเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถา ปาชา ปาชฏ ทแจง ลอมฟาง เมอเธอหลกออกอยดวยประการนน...ยอมทาใหแจงชดซงคณวเศษ คอ ความรความเหนของพระอรยะผสามารถยงกวาธรรมของมนษย…” ทวา พทธประสงคในการ

41

อนญาตใหมอารามในพระพทธศาสนานน เพอใหเปนทอยอาศย และประกอบศาสนกจของพระสงฆในพระพทธศาสนา ทาใหมความเหมาะสมในการดารงเพศพรหมจรรย และเพอความเจรญมนคงของพระพทธศาสนา ตอมาแมมการสรางเสนาสนะและสงกอสรางตาง ๆ ถวายพระสงฆ แตกเปนไปเพอใหเกดประโยชนตอการทาสงฆกรรมตาง ๆ การสรางวดถวายไวในพระพทธศาสนานน จดประสงคกเพอใชเปนสถานทพานกของพระสงฆผสละแลวจากการเปนอยอยางคฤหสถ พระสงฆผปรารภความเพยรเพอทาใหแจงซงพระนพพาน วดจงตองเอออานวยตอการประพฤตพรหมจรรยของพระสงฆ และเพอเสรมสรางความเลอมใสศรทธาใหเกดขนกบบคคลทงหลายผไดมาสมผส สภาพแวดลอมของสถานททเรยกวา อาราม หรอวดในสมยพทธกาลนน จงเปนทอยอาศยทพรอมไปดวยสปปายธรรม 4 ประการ รมรน สงบ เงยบ สบายเปนสดสวน เหมาะแกการเปนแหลงเรยนรและปฏบตธรรมเพอบรรลคณเบองสง ทาใหสามารถนอมใจไปเพอละอกศลทเกดขนแลว พยายามมใหอกศลทยงไมเกดไดเกดขน เพอทากศลทยงไมเกดใหเกดม และเพอรกษากศลทเกดขนแลวใหคงอยและเจรญยงขนไปนนเอง

โดยสรป บทบาทวดตามอดมคตม 2 สวนคอ กกก1.1กบทบาทของวดตอพระสงฆ วดเปนทพานกของพระสงฆ พระสงฆมหนาทหลก

ในการปฏบตตนใหงดงามเพอเปนแบบอยางของสงคม ผานกรอบรปแบบตามพระธรรมวนย ซงเปนหนาทปฏบตตามพระวนยจารต เพอเขาถงอธศลสกขา อธจตสกขา และอธปญญาสกขา ตามลาดบ เพอจดมงหมายในพระพทธศาสนาคอการหลดพนจากกองทกข เขาถงสภาวะนพพานอนเปนจดมงหมายสงสดของพทธศาสนา ซงเปนหนาทสาคญโดยเฉพาะอยางยงสาหรบพระสงฆ ดงทกลบตรผประสงคบรรพชาอปสมบทเปนพระสงฆไดเปลงวาจาไวขณะขอบวชวา “สพพทกขนสสรณ นพพานสจฉกรณตถาย” คอ พระสงฆนนบวชเพอทาพระพระนพพานใหแจงนนเอง หรออาจเรยกวา “วดเปนของพระสงฆในแงโลกตรธรรม”

กกก1.2กบทบาทของวดตอชมชน ดวยเหตทธรรมวนยไดกาหนดใหพระสงฆใชชวตเกยวเนองและผกพนกบสงคม พระสงฆจงตองฝากชวตความเปนอยไวกบคฤหสถ เรมจากอาหารบณฑบาต และปจจย 4 ทาใหพระสงฆมหนาททางสงคมเพอทจะชวยเหลอผอนใหพนจากความทกข โดยอาศยความเมตตากรณาของตนซงเกดจากคณธรรมภายในจากการปฏบตตามพระธรรมวนย จงอาจเรยกไดวา “วดเปนของชมชนในแงคณธรรม”

ดวยเหตน วดในสมยพทธกาลจงเปนแบบอยางของวดในอดมคตทพงปรารถนา เพราะวดในสมยพทธกาลมงเนนทการพฒนาอยางยงยนบนกระบวนการพฒนาศกยภาพมนษยภายในใหเปนศนยกลางการพฒนา ซงเปนการพฒนาทเขมแขงและพรอมรบกบการเปลยนแปลงและสามารถตานทานกระแสความเปลยนแปลงของศรทธาได การปฏบตตนตามพระธรรมวนยโดยเครงครดโดย

42

พระสงฆ จงเปนสงทตอบสนองความตองการปรารถนาดานจตใจพนฐานของคนในสงคม คอการเปนทพงทางใจ และหลงจากคนเหลานนไดเขามาศกษาและปฏบตจนสามารถหลดพนจากความปรารถนาทางดานจตใจแลว เขากยอมกลายเปนผทไมจาเปนตอการแสวงหาทพง คอเปนผทสามารถเปนทพงใหกบตวเองได และเชนเดยวกบทเขากจะกลายเปนทพงใหกบคนอนได และนาพาไปสการทสงคมมความสขบนพนฐานของศลธรรมทางศาสนาทมงหวงใหคนในสงคมทกคนมความสขรวมกนนนเอง

อยางไรกด ในระยะหลงพทธกาล วดในพระพทธศาสนาไดปรบบทบาทเพอตอบสนองความตองการทางสงคมในหลากหลายดานมากขนจากสมยพทธกาล เชน เปนสถาบนการศกษา ทนอกจากจะมการสอนหลกธรรมทางพระพทธศาสนาแลว ยงมการสอนในแงปรชญา ตรรกะวพากษ รวมทงเปนแหลงศกษาเผยแพรศลปวทยาการ ทงในแงดนตร นาฏศลป และศลปวฒนธรรมอน ๆ ดงการปรากฏของมหาวทยาลยทางพระพทธศาสนามากมายในระยะหลงในอนทวปอนเดย เชน มหาวทยาลยนาลนทา มหาวทยาลยวกรมศลา (พระพรหมคณาภรณ. 2552 ก : 18-54) รวมถงบทบาทดานการตอบสนองความตองการหรอความชอบธรรมของผปกครองดวย เปนตน

2.กความเปนมาและความสาคญของวดและคณะสงฆในประเทศไทย สาหรบในประเทศไทย พระพทธศาสนาเขามาสดนแดนทเรยกวาประเทศไทยมานานกวา

สองสหสวรรษ จากการมาของสมณทตแหงพระเจาอโศกมหาราช (แสง มนวทร. 2539 : 36) แมนกโบราณคดตางสนนษฐานวาเมองแหงแรกในดนแดนแถบนทยอมรบนกถอพระพทธศาสนาคอเมองตาง ๆ กน บางกลาววาคอนครปฐม เมองหลวงแหงอาณาจกรแหงทวารวดโบราณ (จอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. อางถงใน อารยะหญง ศรณพฤฒ. 2533: 45) บางกลาววาคอเมองสะเทม ในรฐมอญของพมา (พรพรรณ เลาหศรนาถ. 2533 : 65-66) บางกกลาววาคอเมองอทอง ในดนแดนภาคกลางประเทศไทยในปจจบน (สจตต วงศเทศ. 2545 : 42) อยางไรกตาม แมขอสนนษฐานจะตางกนไป แตพระพทธศาสนาและพระสงฆไดกลายเปนตวจกรสาคญในการเออตอการวางรปแบบปกครองรฐรนแรก ๆ ในดนแดนทเปนประเทศไทยในปจจบนมาแตโบราณ ในสมยนน ดนแดนแถบนเปนชวงเปลยนผานกาวกระโดดจากยคสารดเขาสยคประวตศาสตร เปนชวงเรมแรกของการตงบานเมองอาณาจกร เมอผปกครองรบนบถอพระพทธศาสนาและศาสนาฮนด ตางก “สถาปนาตวผปกครองรฐเปนธรรมราชาหรอพระมหากษตรยตามคตศาสนา” (สจตต วงษเทศ. 2549 : 143) ดงในคตมอญ พระมหากษตรยจะมคาวาธรรมราชาตอทาย เปนสงแสดงถงความสงสงในบารมและเปนฐานอานาจในจตสานกของประชาชนทสาคญในการผกโยงและสรางสถาบนกษตรยอนมนคงใหแกผปกครอง ในขณะทสงเสรมพระพทธศาสนาไปดวยกนในฐานะฐานอานาจทางจตใจของสถาบนและของคนในสงคม

43

สถาบนพระพทธศาสนาผานพระสงฆและวดอนเปนศนยกลางการพฒนา จงอาจกลาวไดวาเปนตวเราสาคญททาใหบานเมองโบราณแถบนมการพฒนาจากยคสงคมกสกรรมกอนประวตศาสตร ไปเปนสงคมซบซอนแบบอาณาจกร มตวอกษรใช (อกษรปลลวะซงรบมาจากอนเดย เปนอกษรตระกลเดยวกบอกษรพราหมในจารกพระเจาอโศกมหาราช) มการแบงชนชนทางสงคม แนนอนวาพระสงฆยอมตองอยในสถานะทสงสง ในฐานะผนาพฒนาความความเจรญและสงสอนสบทอดองคความรแกคนในสงคม จากหลกฐานทางประวตศาสตร รฐหรอผปกครองตางกใหความเคารพและยกยองพระธรรมวนยเปนหลก กลาวคอพระสงฆกยงคงดารงองคกรอยดวยพระธรรมวนยทพระพทธเจาทรงวางเอาไว ภายใต “ความสมพนธ 3 เสา” ทไดสมดลกนคอ พระสงฆ ประชาชน และรฐ (ทววฒน ปณฑรกววฒน. 2554. ออน-ไลน) หรอถงแมมการจดองคกรปกครองสงฆโดยฝายรฐ กยงใหความเคารพในพระธรรมวนย กฎหมายทออกมาแกสงฆตางกเปนตวเสรมความหนกแนนของบทลงโทษในพระวนยบญญต ดงเชน “กฎพระสงฆ” (สะกดตามตวสะกดเดม) ในกฎหมายตราสามดวง ทตราโดยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช บงคบใชแกผกระทาตองอาบตปาราชกขนรายแรง ซงนอกจากจะตองสกจากความเปนพระแลว ยงตองถกประหารชวต และหลวงเขารบราชบาทวเฆยนตญาตโยมของผตองอาบตหนกนนอกดวย (กาธร เลยงสจธรรม, บรรณาธการ. 2548 : 361) โดยสรปในชวงกอนมพระราชบญญตคณะสงฆ รฐเขามาจดองคกรสงฆในลกษณะเปนตวเสรมความศกดสทธของพระธรรมวนย ทาใหพระธรรมวนยของพระพทธเจาสามารถเปนไปไดอยางสมบรณเตมท ชวยใหองคกรสงฆดารงสถานะเปนผนาดานปญญาหรอการศกษาในสงคมมาโดยตลอดไดโดยไมถกบงคบหรอจากดสทธจากฝายรฐทมความศรทธาและ “ไวใจ” ในตวบทบญญตแหงพระธรรมวนยของพระพทธเจา โดยทมคตสบมาวา ความเจรญของพระพทธศาสนาคอเครองวดความสงบสขของแผนดน กจการพระพทธศาสนาจงจดเปนพระราชภารกจหลกของพระมหากษตรยผทรงเปนพระเจาแผนดนไทยทกพระองค พระมหากษตรยไทยทกพระองคจงทรงดารงพระราชสถานะเปนอครศาสนปถมภกและเปนพทธมามกะ (“รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550”. 2550 : 1) ทกพระองคทรงมพระราชศรทธาในพระพทธศาสนา คอยสอดสองดแลทานบารงพระพทธศาสนามาโดยตลอด ดงตวอยางในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ปฐมกษตรยแหงกรงรตนโกสนทร พระองคทรงใหความสาคญตอพระพทธศาสนาเปนอยางมาก ดงปรากฏพระบรมราชปณธานของพระองคในพระราชนพนธกลอนเพลงยาวนราศเรองรบพมาททาดนแดง หรอ นราศทาดนแดง ททรงพระราชนพนธขนในป พ.ศ. 2329 ปรากฏความตอนหนงวา (พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช, พระบาทสมเดจพระ. 2510 : 103) “ตงใจจะอปถมภก ยอยกพระพทธศาสนา จะปองกนขอบขณฑสมา รกษาประชาชนแลมนตร” จากการไดรบความอปถมภอยางเขมแขง จากทงสถาบนพระมหากษตรยและประชาชนดงกลาว สถาบน

44

พระพทธศาสนาในรปของพระสงฆและวดจงดารงสถานะศนยกลางการพฒนาสาคญของสงคมไทยทมความโดดเดนมาโดยตลอด ทงในดานศนยกลางของชมชน ศนยการปกครอง สาธารณสงเคราะห รวมถงการใหการศกษาดานศาสนาและอาชพแกประชาชน เพอการพฒนาศกยภาพของคนในสงคมโดยมความรคกบศลธรรมทางพระพทธศาสนาไปพรอม ๆ กนนนเอง

3.กพฒนาการและการปรบบทบาทของคณะสงฆไทยในปจจบน ในระยะชวงรอบศตวรรษทผานมาน ไดเกดความเปลยนแปลง ทถอวาเปนจดเปลยน

สาคญททาใหองคกรสงฆตามพระธรรมวนยตองถกลดบทบาทไปเปนองคกรสงฆทผกโยงกบการปกครองของรฐ อนเรมมาจากการเปลยนแปลงรฐประศาสโนบายของผปกครองในสมยรชกาลท 5 จากนโยบายรวมศนยกลางอานาจของรฐเขาสศนยกลาง ภายใตชอ “มณฑลเทศาภบาล” ในขณะทมการออกพระราชบญญตคณะสงฆฉบบแรก (“พระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ ร.ศ. 121”. 2445 : 214-223) เพอกากบดแล และจดระเบยบการปกครองสงฆใหมหมดทวสงฆมณฑล ใหสามารถตอบสนองและเปนผถายถอดนโยบายและคานยมทสวนกลางสรางขนแกประชาชนได และจากการปฏรปการศกษาในสมยตอมาเปนสาเหตสาคญ ททาใหพระสงฆเรมถกลดบทบาทจากการเปนผนาความรและคนในสงคม ทาใหพระสงฆจาเปนตองมการปรบบทบาทเพอใหสามารถรบไดกบสถานการณทเปลยนไป

ผลประการหนงของการปรบบทบาทของพระสงฆในหวงเวลานน เชน การเนนเปนผนาดานการกลอมเกลาทางจตใจของคนในสงคมตามหลกพระพทธศาสนาขนสมาธและปญญา (ตามหลกไตรสกขา) ดงปรากฏการเกดใหมซงนกคดและสานกเผยแผหลกการปฏบตธรรมตาง ๆ มากมาย เชน สานกพระอาจารยมน ภรทตโต, สานกพทธทาส, สานกธรรมกาย รวมไปถงบทบาทดานการเปนทพงทางจตใจทเนนเฉพาะประโยชนเฉพาะหนา ทมใชหลกการของพระพทธศาสนาและหนาทของพระสงฆ เชน การปลกเสกพระเครอง การบอกใบใหหวย การตงตนเปนหมอดโชคลาง เปนตน โดยสวนใหญบทบาททผดจากหลกการทางพระพทธศาสนาเหลานมกปราศจากการควบคมจากฝายองคกรสงฆและรฐ ทงจากปจจยดานอทธพลแฝงและความลมเหลวในการเปนทพงทางใจขององคกรสงฆกระแสหลก

และจากผลการเปลยนแปลงการปกครองในปพทธศกราช 2475 ทาใหโดยรปแบบพนฐานการปกครองแหงรฐเปลยนแปลงไป โดยอานาจในการบรหาร, การออกกฎหมาย (นตบญญต) และการพพากษาอรรถคด (ตลาการ) ถกแยกออกจากกนตามหลกประชาธปไตยแบบแบงแยกอานาจ (Separation of Powers) โดยมประชาชนเขามารบสนองงานใน 3 องคกรแหงอานาจดงกลาวแทนพระมหากษตรย ทาใหพระสงฆนอกจากตองอยภายใตองคกรตามพระวนยแลว ในฐานะทเปนประชาชนไทย พระสงฆกตองอยภายใตกฎหมายแหงราชอาณาจกรทเปลยนแปลงไป

45

ดวย ดวยสาเหตดงกลาว องคกรสงฆและการบรหารงานภาครฐในประเทศไทยจงมความเปลยนแปลงและพฒนาการหลายอยาง ทงในการจดรปการบรหารกจการภาครฐ การเมอง และสงคม รวมทงมความพยายามในการปรบปรงองคกรสงฆ เพอกากบดแลและควบคมใหกจการพระพทธศาสนาดาเนนไปไดโดยสอดคลองกบการจดรปแบบการปกครองของบานเมองภายใตเหตผลทแตกตางกนไป และเนองจากประเทศไทยไดเปลยนรปแบบการปกครองเขาสระบอบประชาธปไตยสลบกบการปกครองในระบบเผดจการและคณาธปไตยหลายครงในหวงเวลาถดมา ทาใหอานาจในการบรหารกจการบานเมองถกถายโอนไปยงคณะบคคลทไดรบเลอกตงหรอไดเขามามอานาจในหลากหลายวธ สงผลตอการปรบเปลยนรปแบบการปกครองคณะสงฆไทยถงสองครงดวยกน ดงปรากฏการตราพระราชบญญตคณะสงฆ พทธศกราช 2484 (“พระราชบญญตคณะสงฆ พทธศกราช 2484”. 2484 : 1391-1410) ทมรปแบบสอดรบกบการปกครองในระบอบประชาธปไตยของรฐบาลของคนในคณะราษฎร และการตราพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 (“พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505”. 2505 : 29-44) ภายหลงการลมรฐบาลของคนในคณะราษฎรลง ซงอทธพลของพระราชบญญตฉบบ 2505 นยงคงอย และถอเปนหลกการอานาจหนาทสาคญจากฝายบานเมองในการบรหารกจการของคณะสงฆไทยจนถงปจจบน

จากความเปลยนแปลงในชวงกวา 50 ป ทผานมา ประเทศไทยไดยอมรบแนวคดการพฒนาตามแบบทนนยมตะวนตกดงกลาวขางตนมาเปนโมเดลสาคญในการพฒนาประเทศ ประกอบกบไดเกดกระแสโลกาภวตน (Globalization) ททาใหเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรวทงดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตรเทคโนโลย ทาใหวถการดาเนนชวตของประชาชนในประเทศไทยเปลยนไป เกดความลมเหลวทางจตใจของคนในสงคมในภาพรวม จากปญหาอนเนองมาจากการขาดศลธรรมในการดาเนนชวตมากขน (สขม เฉลยทรพย และคณะ. 2550 : คานา) เปนสาเหตสาคญททาใหเกดความพยายามมากมายจากทงภาครฐและองคกรศาสนา ในการแสวงหาความรวมมอซงกนและกนเพอสงเสรมและขดเกลาศลธรรมของคนในสงคมโดยมจดเนนทการปลกฝงหลกการศลธรรมทางทางศาสนา โดยในสวนของพระพทธศาสนา ภาครฐตางใหความสาคญกบพระสงฆในฐานะผนาทางจตใจของสงคมไทยมาตงแตอดตดงกลาวแลว (สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2548 : 460) จากผลดงกลาวทาใหมปรากฏการณความรวมมอของพระสงฆกบองคกรภาครฐโดยตลอด พระสงฆสวนใหญไดรบการสนบสนนจากภาครฐ มการจดองคกรปกครองสงฆ การจดการศกษาคณะสงฆทไดรบงบประมาณสนบสนนจากภาครฐ เชน การยกวทยาลยสงฆทงสองแหงคอ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (“พระราชบญญตมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. 2540”. 2540 : 24) และมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย (“พระราชบญญตมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

46

พ.ศ. 2540”. 2540 : 4) ขนเปนมหาวทยาลยในกากบของรฐบาล รวมไปถงการกอตงสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาตขน (“พระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545”. 2545 : 14-34) เพอสรางความรวมมอและความเขมแขงใหแกองคกรสงฆ มวตถประสงคใหกจการพระพทธศาสนาดาเนนไปได ภายใตความรวมมอของพระสงฆและองคกรภาคราชการ และแมกระทงสถานะของวดและศาสนสมบต กไดรบการคมครองจากรฐโดยพระราชบญญตคณะสงฆ (“พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505”. 2505 : 41) จงอาจกลาวไดวา วดในประเทศไทยไดรบความคมครองดแลอยางดจากรฐ และไดรบการสนบสนนในหลายรปแบบทงตวงบประมาณและความรวมมอมากมาย เพอสงเสรมและแสวงหาความรวมมอซงกนและกน ในการรวมกนพฒนาศลธรรมของคนในสงคมภายใตหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ทงเพอตอบสนองแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ (“รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550”. 2550 : 23) อนเปนการแสดงออกถงความพยายามทจะดาเนนการแกไขปญหาการขาดศลธรรมของคนในสงคมไทยนนเอง

แนวทางการพฒนาบทบาทของวด 1.กแนวทางการพฒนาบทบาทของวดตามพระธรรมวนย กอนพจารณาถงแนวทางการพฒนาบทบาทของวดในปจจบน จาเปนทจะตองทาความ

เขาใจใหชดเจนกอนวา วดและพระสงฆไดถอกาเนดขนเพอดารงบทบาทอะไรในสงคม วดและพระสงฆ (Priest) ในความหมายศาสนาอน มกเปนเพยงสถานทหรอผประกอบพธกรรมเพอสนองตอบศรทธา แตความจรงพระสงฆในพระพทธศาสนานน พระพทธเจาทรงตงพทธศาสนบคคล และอนญาตการมพทธศาสนสถานขนเพอใหเปนองคกรแหงการพฒนามนษย (พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). 2546 : 621) เพอเผยแพรหลกคาสอนทมงการพฒนาจตใจของมนษย ใหสามารถอยรวมกนในสงคมไดอยางมความสข ภายใตหลกธรรมทางศาสนาทมงเนนการพฒนาปญญาเปนทสด

ในพระไตรปฎก ปรากฏหลกฐานทแสดงใหเหนวาพระพทธศาสนา มอดมการณเพอการพฒนา โดยถอเปนหนาทหลกของพระสงฆ ในฐานะทพระพทธเจาทรงสถาปนาขน เพอใหเปนผธารงรกษาและเผยแพรคาสอนทางพระพทธศาสนา ทมรปแบบทเนนทการพฒนาศกยภาพมนษย ดงพทธพจนทมปรากฏใน พระไตรปฎก เลมท 4 พระวนยปฎก เลมท 4 มหาวรรค ภาค 1 (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 4 ขอท 32) วา “พวกเธอจงเทยวจารกไปเพอประโยชนแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกชนเปนอนมาก เพออนเคราะหสตวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทพดาและมนษยทงหลาย แตอยาไดไปทางเดยวกนสองรป เธอทงหลายจงแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด จงประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะบรสทธบรบรณสนเชง”

47

และความในพระไตรปฏก เลมท 11 พระสตตนตปฎก เลมท 3 ทฆนกาย ปาฏกวรรค สงคาลสตร (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 10 ขอท 204) ทพระพทธเจาตรสแสดงถงหนาทของพระสงฆไวอยางชดเจนวา “สมณพราหมณผเปนทศเบองบน... ยอมอนเคราะหกลบตรดวยสถาน 6 คอ หามไมใหทาความชว 1 ใหตงอยในความด 1 อนเคราะหดวยนาใจอนงาม 1 ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง 1 ทาสงทเคยฟงแลวใหแจมแจง 1 บอกทางสวรรคให 1 ฯ”

นอกจากน ยงปรากฏความในพระไตรปฏก เลมท 25 ขททกนกาย (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 25 ขอท 287) แสดงความสมพนธระหวางวดและชาวบานวา “ดกรภกษทงหลาย พราหมณและคฤหบดทงหลายเปนผมอปการะมากแกเธอทงหลาย บารงเธอทงหลายดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะและคลานปจจยเภสชบรขาร แมเธอทงหลายกจงเปนผมอปการะมากแกพราหมณและคฤหบดทงหลาย จงแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด จงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชงแกพราหมณและคฤหบดเหลานนเถด ดกรภกษทงหลาย คฤหสถและบรรพชตทงหลาย ตางอาศยซงกนและกนดวยอานาจอามสทานและธรรมทาน อยประพฤตพรหมจรรยน เพอตองการสลดโอฆะ เพอจะทาซงทสดแหงทกขโดยชอบดวยประการอยางน ฯ คฤหสถและบรรพชตทงหลาย ตางอาศยกนและกนทง 2 ฝาย ยอมยงสทธรรมอนเกษมจากโยคะอยางยอดเยยมใหสาเรจ บรรพชตทงหลายยอมปรารถนาเฉพาะจวร บณฑบาต ทนอน ทนง และคลานปจจย อนเปนเครองบรรเทาเสยซงอนตรายจากคฤหสถทงหลาย สวนคฤหสถทงหลายผอยครองเรอน อาศยพระอรยบคคลผปฏบตชอบแลว เชอถอซงถอยคาของพระอรหนตทงหลาย มปรกตเพงพนจดวยปญญาอนบรสทธด ประพฤตธรรมอนเปนทางไปสสคตในศาสนาน มปรกตเพลดเพลน เปนผใครกามบนเทงอยในเทวโลก ฯ”

ดวยหนาทของวดดงกลาวน ทาใหสามารถเหนไดอยางชดเจนวา หนาทและการมอยของวด เปนไปตามความสมพนธระหวางพระสงฆและชาวบาน ดวยการเนนท “ความเมตตา” เพอการพฒนาศกยภาพทไมถกจากดดวยขอบเขตแหงความเชอและอคต อนจะทาใหการพฒนามนษยโดยพระสงฆ สามารถเปนไปไดอยางมประสทธภาพ เพอใหมนษยเกดการพฒนาอยางสมบรณไดอยางแทจรงทงในดานกายภาพและจตภาพ และโดยการพฒนาในดานจตภาพแก “ชาวบาน” นเอง ทเปนจดเรมตนทจะทาใหวดไดมาซงทรพยากรมนษยทมคณภาพ โดยเฉพาะอยางยง ชาวบานท “มทศนคตเพอมงประโยชนแกพระศาสนา” โดยแทจรงได

นอกจากพระสงฆจะเปนผทาหนาทแทนวด เพอเผยแพรคาสอนเพอการพฒนาศกยภาพมนษยแลว พระสงฆยงเปนตวแทนแหงองคกร “สงฆะ” ทเปนองคกรตวอยางของสงคม และดวยเหตทพระสงฆในประเทศไทยไดดารงตนและดารงบทบาทดงกลาวมาชานาน ภาครฐจงใหความอปถมภแกวดและคณะสงฆไทยอยางเตมทดงกลาวไวขางตน ดงนนบทบาทของวดและพระสงฆ

48

ไทยในการพฒนาสงคม จงอยภายใตบรบทอานาจหนาทการจดโครงสรางทางการปกครองคณะสงฆโดยรฐอยางหลกเลยงมได

2.กแนวทางการพฒนาวดตามกฎหมาย จากความในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 (“พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505”.

2505 : 29) และฉบบแกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 ไดกาหนดบทบาทภารกจของมหาเถรสมาคมและแนวทางการพฒนาวดและคณะสงฆไว ดงปรากฏในมาตรา 15 ตร ทไดกาหนดบทบาท และทศทางการกากบดาเนนงานการปกครองดแลคณะสงฆใหเปนไปในทศทางเดยวกนไว ดงน “มาตรา 15 ตร มหาเถรสมาคมมอานาจหนาท ดงน 1.ปกครองคณะสงฆใหเปนไปโดยเรยบรอยดงาม 2.ปกครองและกาหนดการบรรพชาสามเณร 3.ควบคมและสงเสรมการศาสนศกษา การศาสนาสงเคราะห การเผยแผ การสาธารณปการและการสาธารณสงเคราะหของคณะสงฆ 4.รกษาพระธรรมวนยของพระพทธศาสนา 5.ปฏบตหนาทอนๆ ตามทบญญตไวในพระราชบญญตน หรอกฎหมายอน”

จากนยในพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 จงสรปไดวา รปแบบการบรหารจดการอนถอวาเปนแนวทางการหลกในการพฒนาวดของพระสงฆนนม 6 ดาน คอ ดานการปกครอง ดานศาสนศกษา ดานการศกษาสงเคราะห ดานการเผยแผพระพทธศาสนาดานสาธารณปการ และดานสาธารณสงเคราะห

จากกรอบของการดาเนนบทบาทของพระสงฆทง 6 ดาน ทไดนาเสนอไปแลวนน เปนกรอบการดาเนนบทบาททสาคญ ทคณะสงฆหรอพระสงฆไทยนน จะตองรบเอาแนวทางหรอกรอบทง 6 ดาน นนมาปฏบต และใหถอเปนภาระธระทจกตองดาเนนการสานตอใหเสมอเหมอนกน หรอใหมทศทางเปนอนหนงอนเดยวกน ซงอาจมความแตกตางกนบางในรายละเอยด รปแบบ กจกรรม หรอ โครงการ และยงรวมทงกลยทธในการทางานของแตละทาน แตจะตองมองอาศยกรอบสาคญในการทางาน คอ พระธรรมวนย และคานงถงความพอเหมาะแกสมณสารปเปนสาคญ อนง การดาเนนบทบาทตามภารกจทง 6 ดานนน ใหเปนไปตามตาแหนงหนาททางคณะสงฆประการหนง และใหเปนไปตามความศรทธามน ในอนจะเสยสละบาเพญประโยชนใหเกดแกสงคม/ชมชนของปจเจกสงฆ ประการหนงดวย

3.กแนวทางการพฒนาวดจากบทบาททเปนจรงของวด สบ เน องจากวดไทยนน มความ เ ก ยวโยงกบความ เปนมาทางประว ตศาสตร

พระพทธศาสนาในประเทศไทยดงกลาวขางตนในหวขอกอน วดไทยจงมความสาคญและดารงบทบาทตอชมชนมาชานาน ทนอกจากจะมหนาทในการตอบสนองความตองการทางดานจตใจของคนในสงคมแลว ยงเปนองคกรทสรางเอกลกษณ อตลกษณ และความสมพนธรวมกนของคนใน

49

ชมชน เปนพนทสาธารณะ และสถานศกษาของคนในชมชน เปนศนยกลางในการบรหารปกครอง การถายทอดทงศลธรรมและการศกษาวชาชพแกสงคม ดวยเหตน วดไทยจงดารงบทบาทเปนศนยกลางของชมชนไทยมาชานานนบแตอดตจนถงปจจบน กองพทธศาสนสถาน (2553 :5-6) ไดสรปความสาคญของวดทมตอชมชนไทยไวในเอกสารแนะนาการพฒนาวดของสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ซงถอวาเปนรปแบบโดยทวไปของการดารงบทบาทของวดในสงคมไทย พอสรปไดวา วดเปนทพานกอาศยของพระภกษสามเณร วดเปนทบวชเรยน วดเปนทบาเพญกศลของประชาชนชาวบานโดยรอบวด วดเปนทประชาชน ชาวบานรอบวดไดมารบการปลกฝงศลธรรม และวดเปนศนยกลางสาหรบการประกอบกจกรรมทางสงคมรวมกนของประชาชนชาวบานรอบวดนน อยางไรกด จากความเปลยนแปลงของสงคมโลกาภวฒน วดไทยไดถกลดบทบาทเปนอยางมากจากในอดต ซงสงผลตอแนวโนมแนวทางการพฒนาวดในปจจบนและอนาคต เพอทาความเขาใจถงบทบาทของวดทมตอสงคมไทย ทเคยตอบสนองโจทยคอการตอบและแกไขปญหาพนฐานทางศลธรรมของสงคมได ในขณะเดยวกนกสามารถเขาใจและทราบชดถงแนวทางการดารงบทบาทของวดใหอยในฐานะศนยกลางของชมชนบนความเปลยนแปลงไปไดเชนเดยวกน ผวจยจงขอนาเสนอบทบาทของวดทมตอชมชนทงในอดต ปจจบน และแนวโนมในอนาคต มานาเสนอดงตอไปน

กกก3.1กบทบาทของวดทมตอชมชนในอดต กจกรรมของวดในอดต วดเปนศนยกลางการจดกจกรรมตาง ๆ ของคนในชมชน วดจงม

บทบาททงทางดานศาสนา สงคม เศรษฐกจ การเมอง การศกษา และครอบคลมเกอบทกดานอยางเดนชด เปนศนยกลางในการบรหารกจกรรมตาง ๆ ทงในดานศาสนจกรและอาณาจกร เมอศกษาและพจารณาบทบาททางสงคมและความสมพนธระหวางวดกบชาวบานหรอชมชนจากอดตทผานมาแลว จะพบวาวดในพระพทธศาสนาไดมบทบาทสาคญตอวถชวตของคนไทยหรอชมชนไทยเปนอยางมาก ถงแมวาหนาทอนดบแรกของวด คอการทจะใหผมาบวชเรยนมงสพระนพพาน แตวดกยงมหนาทอน ๆ อกมากมาย ซงแสดงใหเหนถงความสาคญของวดทมตอสงคมไทย กจกรรมของวดในอดตนนพอประมวลสรปไดเปน 10 ดาน (พระเจยน กนทะบตร. 2547 : 26-58) ดงน

3.1.1กวดเปนสถานททชาวบานสงกลบตรมารบใชพระสงฆและรบการฝกอบรมทางศลธรรม ตลอดจนเลาเรยนวชาการตาง ๆ ตามทสอนกนมาในสมยนน วดจงมบทบาทสาคญทางการศกษานบแตสมยโบราณจนถงระยะตนกรงรตนโกสนทร ในยคทรฐยงไมไดจดการศกษาใหแกราษฏรโดยตรง วดจงเปนสถานศกษาทสาคญซงไมอาจมสถาบนเทยบไดในการอบรมทางปญญาแกบคคลทงเดก ผใหญ และคนชรา ทงนเพราะการศกษาของชาตไทยแตเดมมา มศนยกลางทเปนแหลงใหการศกษาอย 2 แหลง คอ วดกบวง แตวงเปนสถานททคนทวไปเขาไมถง จงเปนสถานศกษาทสงวนสาหรบคนจานวนนอย สวนวดนนมแพรหลายไปทวทกทองถน และเปนสถานทเปดทวไป

50

สาหรบทกคน วดจงเปนแหลงใหการศกษาแกประชาชนสวนใหญในรปของประเพณสาคญ คอ ประเพณบวชเรยน ชาวบานถาไมมประเพณบวชเรยนแลวกจะไมมโอกาสไดเรยนหนงสออกตลอดชวต นอกจากบทบาทใหการศกษาโดยตรงแลว การทชาวบานไปปรกษา สนทนา หารอ ฟงเทศน ตลอดจนการจาศล กเปนเรองของการศกษาโดยตรง โดยเฉพาะการศกษาเกยวกบชวตสงคมและการอบรมกรยามารยาท เปนตน

ดงนนวดจงเปนศนยกลางทางการศกษาของชาวบานและชมชน โดยมพระสงฆเปนผดาเนนกจกรรมทางการศกษา นอกจากนน อาคารสถานทภายในวดยงประกอบไปดวยสงกอสรางและศลปวตถตาง ๆ ทเปนอปกรณทางการศกษา และเปนทบนทกเรองราวทางประวตศาสตรและวทยาการตาง ๆ ตลอดจนเปนพพธภณฑสถานสาหรบวฒนธรรมของชาต ซงจะใหการศกษาแกผคนทงหลายไดอยางมประสทธภาพ

3.1.2กวดเปนสถานสงเคราะหบตรหลานชาวบานทยากจนไดมาอาศยเลยงชวตอยและศกษาเลาเรยน ตลอดถงผใหญทยากจนกไดมาอยอาศยเลยงชพได

3.1.3กวดเปนสถานพยาบาลสาหรบรกษาคนเจบปวยตามภมความรของคนสมยนน คอการรกษาดวยสมนไพร ดวยนามนต ดวยการอบ การนวด การเสกเปาดวยเวทมนตคาถา และการทาพธสะเดาะเคราะหไลเสนยดจญไร หรอขบภตผปศาจ เปนตน

3.1.4กวดเปนทพกของคนเดนทาง โดยทวไปวดทกวดจะมศาลาพอจะอนเคราะหผเดนทางใหมทพกแรมได รวมทงใหยมมงหมอน และผาหมโดยไมเสยคาเชา และอาจไดรบประทานอาหารทเหลอจากพระดวย นอกจากนบางวดยงมโรงครวของตนเองเพอจดการอาหารไวรบรองแขก และบอยครงทผทมาอาศยนอนตามวดจะตอบแทนวดดวยการถวายปจจยทาบญ

3.1.5กวดเปนสโมสรทชาวบานมาพบปะสงสรรค พกผอนหยอนใจ หาความรเพมเตม โดยททางวดไดมการจดสภาพของวดใหมความสงบรมรนตามธรรมชาต มตนไม ดอกไม สงปลกสรางทงดงาม สะอาด เปนระเบยบเรยบรอย ทาใหบรรยากาศและสงแวดลอมของวดเปนทรนรมยเหมาะสาหรบผตองการพกผอนหยอนใจ หรอแสวงหาความสงบทางใจ

3.1.6กวดเปนสถานบนเทง ทจดงานเทศกาลและมหรสพตาง ๆ สาหรบชาวบานทงหมด เชน งานกอพระเจดยทรายในวนสงกรานต งานเทศนมหาชาต ฯลฯ และยงเปนทพบปะของคนหนมสาวดวย

3.1.7กวดเปนทไกลเกลยขอพพาท เปนทปรกษาแกปญหาครอบครวและความทกขตาง ๆ ของชาวบานในชมชน โดยคกรณทเกดการขดแยงไมสามารถตกลงกนไดกจะพากนมาหาพระทวด ชวยพจารณาตดสนความให ซงพระมกจะชวยไกลเกลยประนประนอมใหสามคคกน และเมอทานตดสนชขาดอยาไร ชาวบานมกปฏบตตามดวยความเคารพ

51

3.1.8กวดเปนศนยกลางศลปวฒนธรรม ทรวบรวมศลปกรรมตาง ๆ ของชาต ตลอดจนเปนเสมอนพพธภณฑ โดยทวไปวดจะเปนทรวบรวมศลปกรรมในดานตาง ๆ เชน ดานสถาปตยกรรม จตรกรรม ประตมากรรม วรรณกรรม ดรยางคศลป และนาฏศลป เพราะผสรางวดไดพยามยามสรางวดอยางวตร เชน อโบสถ หอไตร วหาร เจดย พระพทธรป ตคมภร ธรรมาสน ภาพแกะสลก และจตรกรรมฝาผนง เปนตน และวดเปรยบเสมอนพพธภณฑสถาน เพราะเปนทเกบของมคาตาง ๆทงทเปนของวดดงเดม และทเปนของชาวบาน ซงมกอทศสงของมคาของตนใหแกวดมาก ดวยถอวาเปนการบญการกศล เปนพทธบชา

3.1.9กวดเปนคลงพสด สาหรบเกบของใชตาง ๆ ซงชาวบานจะไดใชรวมกนเมอมงานทวด หรอขอยมไปใชในคราวมงาน นอกจากนชาวบานทไมมทอยอาศยกวางพอ หรอเกรงวาหากเกบของบางอยางไวทบานของตนแลวจะไมปลอดภย หรอไมเหมาะสมดวย

3.1.10กวดเปนศนยกลางบรหารการปกครอง ทกานนหรอผใหญบาน จะเรยกลกบานมาชมนมบอกแจงกจการตาง ๆ ของชวต เชน พธทาบญเกยวกบการเกด การตาย การบวช เปนตน และพธกรรมเหลานมสวนชวยในการบารงขวญประชาชนอยางมาก เพราะศาสนาในสวนทเปนหลกธรรมคาสอนเปนนามธรรมทมองไมเหน กไดอาศยสวนพธกรรมเปนสอหลกของหลกธรรมคาสอนทแสดงออกใหเหนและปฏบตกนได พธกรรมจงสนองคววามตองการทางจตใจของมนษยไดเปนอยางด พนตรหลวงวจตรวาทการ จงไดกลาวอางถงปจจยสาคญททาใหพระพทธศาสนาไดสบทอดมาจนถงปจจบนกคอ พธกรรม นนเอง

เมอพจารณาจากบทบาทเหลานแลว จะเหนไดวาวดเปนศนยกลางของคนในชมชนมาชานาน เปนทงทรวมจตใจของประชาชน เปนทงศนยรวมทางกจกรรมของประชาชนในดานตาง ๆ เปนทพงทงในดานจตใจและกายภาพ รวมทงพระสงฆทเปนตวแทนของวดตางอยในฐานะผนาทางจตใจทเปนศนยรวมแหงความเคารพนบถอและการรวมมอ

ดงนนกจกรรมของวดทมความสมพนธกบชมชนจงมองได 2 สวน คอ บทบาทของวดโดยกายภาพ และบทบาทของวดผานตวแทนคอพระสงฆ

บทบาทในดานกายภาพ ดวยเหตทวดเปนพนทสาธารณะ วดจงเปนทพบปะสงสรรคของคนในชมชน ดวยการใชวดเปนศนยรวมของชมชนทเปดโอกาสใหทกคนในชมชนมาใชประโยชนรวมกน เชน เปนทพกคนเดนทาง เปนคลงพสด เปนศนยรวมกจกรรมของชาวบานในดานตาง ๆ เปนตน

บทบาทของวดผานตวแทนคอพระสงฆ ทเปนผอาศยอยในวด เปนผนากจกรรมทางศาสนาและมอานาจชนาทางสงคมสงในฐานะนกบวชในศาสนาผปฏบตดปฏบตชอบ ซงอาจดาเนน

52

กจกรรมผานรปแบบการสอนหนงสอ การเผยแผธรรมะในวด หรอการเปนผนาและสนบสนนกจกรรมประเพณของชมชน เปนตน

ดวยเหตน กจกรรมของวดจงมความเกยวของสมพนธกบชมชนมาโดยตลอด เปนตวควบคมยดเหนยวจตใจของคนในสงคม สรางอตลกษณความเปนหนง เปนสถานทประนประนอมและสรางสรรคการพฒนาศกยภาพทงภายในคอการเปนผมศลธรรมอนด และภายนอก คอมวชาความรศลปะวทยาการ ซงไมเพยงแตวดดารงสถานะสาคญในชมชนแลว ในระดบอาณาจกร วดและพระสงฆกมบทบาทตวกลางสาคญในการควบคมทางสงคมระดบชาตดวย ในแงรปธรรม วดเปนการแสดงออกถงวธลดความเหลอมลาทางสงคม โดยวดทางกายภาพนนผสรางสามารถถอดรปแบบมาจากวงหรอของพระราชฐานของพระมหากษตรย เปนการเปดโอกาสในการสรางสรรคศลปะเชงชางในแขนงตาง ๆ อยางไมจากดเฉพาะแตสถาบนผปกครองเทานน และเพราะสงคมพระสงฆมจดเดนทการไมมระบบชนวรรณะ ทกคนในสงคมสงฆสามารถเขาถงและไดรบโอกาสในการพฒนาศกยภาพไดเชนเดยวกนทวอาณาจกร เปนการลดความเหลอมลาทางสงคมผานกระบวนการขดเกลาทางศาสนา เพราะพระสงฆผปฏบตตนดตามหลกศาสนายอมไดรบการเคารพนบถอทงจากชาวบานจนถงพระมหากษตรย บทบาทของวดและพระสงฆในอดตจงมความสาคญไมใชในแงของชมชนเทานน หากแตยงมความสาคญถงในแงระดบอาณาจกรหรอแมกระทงระหวางอาณาจกรกบอาณาจกรไดเชนเดยวกน

กกก3.2กบทบาทของวดทมตอชมชนในปจจบนและแนวโนมในอนาคต แมวาวดและพระสงฆจะดารงบทบาทสาคญตอชมชนสงคมมาชานาน แตทวาในชวงหลง

การพฒนาประเทศโดยเนนระบบทนนยมแบบตะวนตก ในชวงกงศตวรรษทผานมาน ความเจรญกาวหนาของกระแสโลกาภวตน (Globalization) ทาใหสงคมไทยเปลยนแปลงไปในหลายดาน ทาใหชมชนสวนใหญในประเทศไทยทเปนชมชนกสกรรมพนฐาน ไดเปลยนผานไปสสงคมแบบอตสาหกรรม ภายใตกระแสการพฒนาทเนนความเจรญเตบโตทางเทคโนโลยดงในปจจบน ประกอบกบการใหความสาคญกบระบบทนนยม วตถนยม มากกวาระบบคณคาทางจตใจ ทาใหชมชนเรมมความหางเหนออกจากวด ทงดวยการเปลยนแปลงวนหยดราชการและระบบปปฏทนแบบตะวนตก ททาใหวนปฏบตกจกรรมในวดเชนวนพระหรอวนธมมสสวนะ ทเปนวนรวมตวของชาวบานในชมชน เกดความไมสอดคลองกบวถชวตของชมชน และประกอบกบปญหาการพฒนาทเนนวตถดานเดยวทไมยงยน การแยกบทบาทวดออกจากการศกษา การพฒนาของภาครฐทไมมการบรณาการและแสวงหาความรวมมอกนระหวางหนวยงานกบวด ขอเทจจรงจากผลของการจดรปแบบการปกครององคกรคณะสงฆในปจจบนทเนนรปแบบอนรกษนยม จงทาใหวดถกลดบทบาทจากศนยรวมของชมชนไปเปนเพยงสถานทประกอบพธกจกรรมอนเปนเพยงเปลอกนอก

53

ทางศาสนา และบางสวนกลายเปนทางผานของพธกรรมทไรคณคาทางจตใจอนเปนอดมคตตามหลกพระพทธศาสนา ดงทปรากฏทวไปอยในปจจบน

ชองวางระหวางวดกบชมชนทเกดขน ทาใหเปนปญหาทสงผลกระทบตอความมนคงทางจตใจและคณภาพของศลธรรมของคนในสงคมไทยในปจจบน สนธยา พลศร (2547 : 152-156) ไดอธบายทฤษฎเกยวกบการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม ใน 2 ทฤษฎ คอทฤษฎววฒนาการ และทฤษฎความลาหลงทางวฒนธรรม ซงสามารถนามาใชพจารณาความเปลยนแปลงบทบาทของวดไทยทมตอชมชนในปจจบนได สรปความไดดงน

3.2.1กทฤษฎววฒนาการของ ออกสท คองท (August Comte) สาระสาคญของทฤษฎนคอ สงคมมโครงสรางทสาคญ 2 สวน คอ สวนทไมเปลยนแปลงหรอคงท กบสวนทเปลยนแปลงหรอพลวต สวนทเปลยนแปลงนเองททาใหสงคมตองเปลยนแปลงอยตลอดเวลา สงคมไดมววฒนาการจากโครงสรางงายๆ ไปสโครงสรางทสลบซบซอนมากขนอยเสมอ

3.2.2กทฤษฎความลาหลงทางวฒนธรรม (Cultural Lag Theory)ทฤษฎความลาหลงทางวฒนธรรม มชอเรยกอยางอนอก เชน ทฤษฎความลาทางวฒนธรรม ทฤษฎความเฉอยทางวฒนธรรม เปนตนผนาเสนอทฤษฎนคอ วลเลยม เอฟ ออกเบรน (William F. Ogburn) ชาวอเมรกน สาระสาคญของทฤษฎนคอ

กกก3.2.2.1กวฒนธรรมทางวตถ ไดแก วฒนธรรมทเปนแบบอยางการใชสงของ เครองมอ อปกรณ และปจจยตางๆ สาหรบการดารงชวตของมนษย

กก 3.2.2.2กวฒนธรรมทไมใชวตถ ไดแก ความคด ความเชอ พฤตกรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ คานยม อดมการณ หรอบรรทดฐานของสงคม

ทกสงคมมวฒนธรรมทงสองประเภทนเปนของตนเอง และมความแตกตางกนออกไป หรอมความเปนตวของตวเองทางวฒนธรรม ความลาหลงทางวฒนธรรม เกดจากการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมกบความเปลยนแปลงทางสงคมทไมสมดลกน สงคมรบวฒนธรรมจากภายนอก โดยรบวฒนธรรมทางวตถไดเรวกวาวฒนธรรมทไมใชวตถ จงทาใหเกดปญหาความสบสนวนวายและความลมสลายทางศลธรรมและวฒนธรรมขนในสงคม

ดงนนการทาความเขาใจบทบาทของวดและพระสงฆในปจจบน จงจะตองคานงถงหลกทฤษฎการเปลยนแปลงดงกลาว จากขอเทจจรงจะเหนไดชดเจนวา (นธ เอยวศรวงศ. 2554 : ออน-ไลน) ในชวงระยะเวลาทผานมา วดและพระสงฆไทยอยภายใตการพฒนาทเนนรปแบบอนรกษนยมผานองคกรแบบรวมศนยคอมหาเถรสมาคม จงทาใหไมไวตอการพฒนาศกยภาพของพระสงฆใหเทาทนตอการเปลยนแปลงของสงคม ในขณะทสงคมเปลยน กจกรรมหลายสวนถกดงออกไปจากวด เชน บทบาทดานการศกษา การมศาลาประชาคมแยกออกตางหากจากวด ทาใหประโยชนใน

54

รปธรรมเหลานไมเหลอเปนบทบาทของวดและพระสงฆตอไป (เนาวรตน พงษไพบลย. 2520 : 181-185) กลาวคอ เมอสงคมเปลยน ในขณะทวดและพระสงฆไมเปลยน จงทาใหเกดชองวางและความเหนหางระหวางวดและชมชนอยางหลกเลยงไมได

โดยสรป จากแนวทางการพฒนาวดตามพระธรรมวนย แนวทางการพฒนาวดจากบทบาททเปนจรงของวด และโดยเฉพาะอยางยง แนวทางการพฒนาวดตามกฎหมาย ดงกลาวขางตน ตามความในมาตรา 15 ตร แหงพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 (“พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505”. 2505 : 29) ทไดสรปกาหนดบทบาทของวดทพงประสงคในปจจบนเปน 6 ดาน คอ ดานการปกครอง ดานศาสนศกษา ดานการศกษาสงเคราะห ดานการเผยแผพระพทธศาสนา ดานสาธารณปการ และดานสาธารณสงเคราะห จะเปนแนวทางกระแสหลกในการพฒนาวดในปจจบน แตทวา ในความเปนจรง ในกรอบทง 6 ดาน ดงกลาว เมอพจารณาจากจดแขงบนความเปลยนแปลงของสงคมไทยในหลากหลายดาน ปจจบนวดจงควรดารงบทบาทของตนในบรบทใหมของสงคม ในการเปนแหลงเรยนรแกสงคม ใน 2 ดาน ดงน

1.กการมงเปนแหลงเรยนรในแง “โลกตรธรรม” คอ การมงเปนแหลงเรยนรทางศาสนา เพอตอบโจทยดานศาสนา คอการพฒนาศกยภาพของคนจากภายใน อนเปนในแงของจตภาพ เพอความมงคงของจตใจ

2.กการมงเปนแหลงเรยนรในแง “คณธรรม” กลาวคอ การมงเปนแหลงเรยนรทางปญญาในหลากหลายดานของชมชน เชน วฒนธรรม ภมปญญา รวมทงเปนสถานศกษาของคนทกระดบ

โดยเนนกระบวนการมสวนรวมในทกระดบ เพอตอบโจทยใหมของสงคม อนเปนการปรบบทบาทของวดทไดสมดล บนการพฒนาแนวใหมททกภาคสวนกาลงแสวงหาอยในปจจบน เพราะในปจจบน แมบทบาทของวดจะถกลดทอนลง เนองจากความเปลยนแปลงสงคมโดยกระแสโลกาภวตน วดและพระสงฆหรอผใด กไมอาจจะยอนเวลาหรอหยดยงการเปลยนแปลงของกระแสสงคมใหมได การปรบเปลยนบทบาทใหม จงไมใชการเรยกรองความเปนศนยกลางเชนในอดต หากแตตองปรบกระบวนทศนการพฒนาใหมใหพรอมรบกบการเปลยนแปลงทางจตใจของคน ผานกระบวนการปฏรปท “ขบเนน” คณธรรมภายใน ดวยวธคดและกระบวนการรปแบบใหม เชน การพฒนาวดใหมคณคาและสามารถใหทกฝายในชมชนรวมเปนเจาของ ผานกระบวนการมสวนรวม

เพราะอยางไรกตาม ถงแมสงคมในปจจบนจะเปนสงคมขบเนนกเลส แตเรากสามารถนากเลสในสวนนมาขบเนนการพฒนาอยางยงยนได เพราะความปรารถนาการยอมรบทางสงคมตามแนวทฤษฎความตองการของมาสโลว กยงคงมในตวมนษยทกคนอยเสมอ การปลกฝงและขบเนนอตลกษณของชมชนแกคนรนใหม ผานวดและพระสงฆทเปน “ผพทกษอตลกษณทางวฒนธรรมและศลธรรมของสงคมไทย” การสรางการมสวนรวมอยางถกตอง ตรงตอแนวทางการ

55

พฒนาอยางยงยนจากภาคสวนผมสวนเกยวของในการพฒนาวด ยอมสามารถ “ขบเนน” ซง “บทบาท” ทวดและพระสงฆเคยมมาในอดต ใหปรากฏชดเจนขนในอนาคตไดเชนเดยวกน

แนวคดเกยวกบแหลงการเรยนรของชมชนในวด แหลงการเรยนรในวดจะเกดขนไดกดวยอาศยทงปจจยภายนอกและภายในตวบคคล

เพราะแหลงการเรยนรคอแหลงทใหความรแกคน ไมวาในระดบใด และไมวาในรปแบบใด ในระดบชมชนนน แหลงการเรยนรอาจมทมาจากหลายลกษณะ ทงทเปนถาวรวตถ สถานท บคคล หรอกจกรรมประเพณวฒนธรรม เปนการถายทอดความคด คต ความเชอ และภมปญญาสบคคล เพอสรางองคความรแกคนในสงคม ไมวาแหลงการเรยนรนนจะมคาเรยกหรอจะใชคาวาแหลงการเรยนรหรอไมกตาม จากแนวคดพนฐานการสรางองคความรตามนยของพระพทธศาสนา (พระพรหมคณาภรณ. 2549 : 621-624) ชใหเหนวา ปจจยททาใหมนษยเกดการเรยนร ม 2 ประการ คอ ปจจยจากภายนอก และปจจยจากภายใน ปรโตโฆสะ หมายถงการเรยนรทเกดจากการกระตนหรอชกจงจากภายนอก เชน เรยนรจากบคคล ตารา สงแวดลอม สานกเรยน เรยกวาเปนองคประกอบจากภายนอก เปนปจจยทางสงคม เปนวธการแหงศรทธา และโยนโสมนสการ หมายถง การเรยนรทเกดจากภายใน การรจกคด คดเปน รจกพจารณาสงทงหลาย โยนโสนมสการเปนปจจยภายในตวบคคล เปนวธการแหงปญญา

ดงทกลาวไวแลวในหวขอกอน วดไดมบทบาทในการเปนแหลงความรแกคนไทยมาชานาน การพฒนาวดในปจจบนจงควรมกจกรรมการพฒนาตาง ๆ ทตงอยบนบรบททสอดคลองกบความเปนจรงและความตองการของประชาชน เพอการพฒนาคน ทงในแงคณธรรมและโลกตรธรรม ทงภายนอก และภายในจตใจบคคล

ในการศกษานจงไดมงเนนทการพฒนาแหลงการเรยนรทางรปธรรมภายนอก คอการมงเนนในดานกจกรรมทปฏบตจรง ภายใตกระบวนการมสวนรวม ซงจะเปนปจจยพนฐานเครองชวยสนบสนนใหประชาชนผเขามามสวนรวมไดเกดความตระหนกร และเกดการเรยนรจากทงกระบวนการพฒนา ทงในรปแบบของการจดสภาพแวดลอม กจกรรมการเรยนร และปจจยเกอหนนในการพฒนาแหลงการเรยนรดานตาง ๆ ภายในวด ผวจยจงขอทบทวนวรรณกรรมเกยวกบทงความหมาย ประเภทของแหลงการเรยนรในวด รวมถงความสาคญของการพฒนาแหลงการเรยนรในวดดวยกระบวนการมสวนรวม เพอทาความเขาใจและใชสาหรบการกาหนดกรอบแนวคด นยามการวจย ฯลฯ สาหรบการศกษาครงนตอไป ดงน

ความหมายของแหลงการเรยนรของชมชน

56

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (ราชบณฑตยสถาน. 2546 : 1075) ไดใหคาจากดความของคาวา "แหลงวทยาการ" ไววา "เปนแหลงทอย บรเวณศนยรวม หรอบอเกดของความร"

บญเลศ มาแสง (2532 : 29) แหลงวทยาการ คอแหลงรวมของกจกรรมทกระตนเตอนใหเกดความสานกและตระหนกถงความจาเปนทจะตองศกษาหาความรอยตลอดเวลา แหลงความรจะอยทไหน มรปรางหนาตาอยางไรนน ขนอยกบความเหมาะสมสอดคลองกบสภาพความจาเปนในแตละทองถน

นฤมล ตนธสรเศรษฐ (2533 : 12) ใหคาจากดความวา แหลงวทยาการชมชน หมายถง คน สถานท สงของ สภาพแวดลอมตาง ๆ ทชวยใหเกดการเรยนรหรออานวยความสะดวกในการเสาะแสวงหาความรได

ชยยศ อมสวรรณ (2544 : 22) ใหความหมายของแหลงการเรยนรตลอดชวตวาเปนแหลงทบคคลสามารถเรยนรไดตามความสนใจตามศกยภาพและโอกาส ตามความสามารถโดยการเรยนรไดอยางไมเปนทางการ แหลงการเรยนรจงเปนการเรยนตามอธยาศย ซงมอยทวไปในสงคม

สมน อมรววฒน (2544 : 2) ไดใหความเหนเกยวกบแหลงเรยนรของชมชนและธรรมชาตวา ชมชนและธรรมชาตเปนขมทรพยมหาศาลทสามารถคนพบความรไดไมรจกหมด เราเรยนรจากชมชนในเรองตาง ๆ มากมาย เชน ความสมพนธระหวางกลมคนตาง ๆ ในชมชน ประวต ประเพณ พธกรรมของชมชน แหลงเรยนรทางศาสนา วฒนธรรม งานอาชพ การทามาหากนในชมชน เหตการณ ปรากฏการณตาง ๆ ทเกดขนมผลกระทบตอชวตของคนในชมชน เปนตน แหลงเรยนรของชมชนและแหลงเรยนรธรรมชาตดงกลาวน มทงประเภททรฐและประชาชนจดตงขน และประเภททเกดขนแลวตามธรรมชาต

สานกงานเลขาธการสภาการศกษา (2548 : คานา) อธบายวา แหลงการเรยนรตลอดชวต จดเปนแหลงหรอทรวมสาระ ความร อาจเปนสถานท ศนยขอมลขาวสาร สาระความร และบคคลทเออใหเกดการเรยนรตลอดชวต แหลงการเรยนรตลอดชวต มอยทกท ทกเวลา มคณคา นาสนใจ และกระจายอยรอบตว ทกสวนของสงคมสามารถเปนไดทงผใหความรและผรบความร ซงหากมสวนรวมสนบสนนซงกนและกน กสามารถสงผลใหเปนสงคมแหงการเรยนรได

คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม (2554 : ออน-ไลน) ใหความหมายวา แหลงการเรยนรในชมชน คอ

1. สถาบนของชมชนทมอยแลวในวถชวตและการทามาหากนในชมชน เชน วด โบสถ วหาร ศาลาการเปรยญในวด ซงเปนสถานททาบญตามประเพณ ตลาด รานขายของชา ลานนวดขาว โรงงานขนาดเลกในหมบาน ปา หวย หนอง คลอง บง ทชาวบานมาหาอาหาร เกบหนอไม เกบเหด หาปลา ฯลฯ

57

2. สถานทหรอสถาบนทรฐและประชาชนจดตงขน เชน อทยานการศกษาในวดและในชมชน อทยานประวตศาสตร อทยานแหงชาตทางทะเล อทยานแหงชาตในทองถนแถบภเขา ศนยวฒนธรรม ศนยศลปาชพ ศนยเยาวชน ศนยหตกรรมชมชน หอสมด หองสมดประชาชน พพธภณฑสถาน พพธภณฑสถาน พพธภณฑทองถน พพธภณฑพนบาน พพธภณฑธรรมชาตเกยวกบ สตว พช ดน หน แร เปนตน

3. สอเทคโนโลยทมอยในโรงเรยนและชมชน เชน วดทศน ภาพสไลด โปรแกรมสาเรจรป ภาพยนตร หนหรอโมเดลจาลอง ของจรง เปนตน

4. สอเอกสารสงพมพตาง ๆ ทมอยในโรงเรยนและชมชน เชน หนงสอสารานกรม วารสาร ตารายาพนบาน ภาพจตรกรรมฝาผนง ภาพถาย เปนตน

5. บคลากรผทมความรดานตาง ๆ ในชมชน เชน ผนาทางศาสนา เกษตรกร ศลปน หมอพนบาน ผนาชมชน ปราชญชาวบาน เปนตน

ดวยเหตทแหลงการเรยนรมชอเรยกตางกนออกไป เนองจากเปนสงทมความหมายกวางขวาง เชน แหลงสอการสอนชมชน แหลงความร แหลงทรพยากรชมชน แหลงขอมลทองถน แหลงวทยาการในชมชน แตโดยรวมคาเหลานมความหมายใกลเคยงกน ในการศกษาครงนผวจยจงเลอกใชคาวา "แหลงการเรยนรของชมชน" แทนความหมายทงหมดดงกลาวขางตน และจะใชในการศกษาครงนตอไป ภายใตกรอบบรบทของวด ทสามารถจดสภาพแวดลอมหรอกจกรรมใด ๆ ทเออตอการเปนแหลงเรยนรของชมชนในดานตาง ๆ โดยสอดคลองกบสภาพบรบทและความตองการของชมชน และโดยไมขดแยงกบพระธรรมวนย (หลกการในพระพทธศาสนา)

ประเภทแหลงการเรยนรของชมชน ดงกลาวแลวขางตน แหลงการเรยนรของชมชนในวด จะสามารถจดสภาพแวดลอมให

เอออานวยหรอมกจกรรมทสงเสรมการเรยนรไดอยางไร และในแงใดไดบางนน ตองพจารณาจากกรอบแนวคดพนฐานทางพระธรรมวนย บทบาททปรากฏจรง ทสอดคลองกบความตองการของชมชน กลาวคอเมอทงสองสวนนสอดคลองกน วดกสามารถเปนแหลงการเรยนรในเรองนน ๆ และดวยเหตทวดมขอบขายหนาทกวางขวางตามสภาพบรบท แตกตางกนไปตามขอจากดและโอกาสของสภาพแวดลอมพนททวดตงอย การพจารณาวาวดใดจะสามารถจดแหลงการเรยนรอยางใด โดยใคร และเพอใครไดบางนน จงจาเปนตองพจารณาจากแนวคดพนฐานวาดวยประเภทของแหลงเรยนรของนกวชาการโดยทวไปกอน ดงน

สวฒน มทธเมธา (2524 : 66-67) แบงแหลงการเรยนรในชมชนเปน 2 ประเภท คอ

58

1. ทรพยากรธรรมชาต หมายถง สงทเปนธรรมชาตทงหลาย ไดแก ตนไม ปาเขา ภเขา แมนา ทะเล หน หนแร สตวตาง ๆ เปนตน สงตาง ๆ เหลาน มปรากฎอยทวไปในชมชนทกแหง แตละชมชนอาจมแตกตางกนบางตามลกษณะภมประเทศแตละแหง

2.ก ทรพยากรทางสงคมของชมชน ทรพยากรทางสงคมหมายถง บคคล องคกร และการจดการทงปวง ซงเปนประโยชนชวยเหลอบคคล หนวยงานของชมชนในการแกปญหาตาง ๆ ซงประกอบดวย

2.1 บคคลซงเปนสวนสาคญของชมชน ชมชนแตละแหงประกอบไปดวยสมาชกประเภทตาง ๆ แตกตางกนทงเพศ วย ความร ความสามารถ ประสบการณ วถชวต อาชพ

2.2 สง ทมนษยสราง ขนจดทา ขน ไดแก อาคารสถานท เค รองมอเครองใช โบราณวตถ โบราณสถาน บานเรอน ทอยอาศย ตลอดจนททาการของรฐบาลและหนวยงานตาง ๆ

2.3 สงทเปนระเบยบแบบแผน ประเพณ วฒนธรรม การปกครอง การเมอง ระบบเศรษฐกจ ตลอดจนอาชพ ความเปนอยของประชาชน

รชน ตฤษณารมย (2528 : 2) ไดใหความหมายและจาแนกประเภทของแหลงการเรยนรไววา แหลงวทยาการ หมายถงสงตาง ๆ ทมอยทงภายในและภายนอกบรเวณโรงเรยน ซงมคณคาทางการศกษา และอยในขอบเขตความสามารถทโรงเรยนจะนาไปใชประโยชนได ทงนรวมถงบคลผมความชานาญในดานตาง ๆ ในทองถน แหลงวทยาการทจะนาไปใชในการเรยนการสอนประกอบดวย

1.ก แหลงวทยาการประเภทเอกสาร ไดแก 1.1 แหลงวทยาการทรวบรวมสะสมและใหยมเอกสาร เชน หองสมดของสถานศกษา

สถาบน และหนวยงานตาง ๆ แหลงวทยาการประเภทนเปนแหลงวทยาการทสถานศกษาทกแหงจดใหมไว เพอใหผเรยนศกษาคนควา

1.2 แหลงวทยาการทมเอกสารใหเปลา เชน ธนาคาร บรษท สถานกงสล สานกขาวของประเทศตาง ๆ องคการสงเสรมการทองเทยว ศนยวฒนธรรม และหนวยงานราชการตาง ๆ

2.กแหลงวทยาการประเภทสถานท ไดแกสถานทตาง ๆ ทสามารถใชประกอบการเรยนการสอนได เชน วด วง พพธภณฑ โรงงาน ฟารม เปนตน

3.กแหลงวทยาการประเภทบคคล ไดแก บคคลในทองถนทมความรความสามารถและประสบการณทจะถายทอดใหแกผเรยนได เชน เกษตรกร ทนายความ พอคา ขาราชการ ปราชญชาวบาน ชางเทคนค ชางฝมอชาวบาน เปนตน

วาสนา เชาวหา (2533 : 44-45) ไดแบงแหลงการเรยนรของชมชน โดยใชคาวา “วชาชมชน” เปนออกเปน 4 ประเภท ดงน

59

1.กแหลงวชาทเปนบคคล หมายถง ผทมความรความสามารถเปนพเศษในเรองใดเรองหนง และสามารถถายทอดความรแกผอนไดโดยตรง

2.กแหลงวชาทเปนสถานท อาจเปนสถานททมขนตามธรรมชาต เชน ภเขา ทะเล นาตก ฯลฯ หรอสถานทมนษยสรางขนมา เชน โรงงาน สวนสตว ฯลฯ ซงสามารถหาความรไดจากสถานทเหลาน

3.กแหลงวชาทเปนวสดอปกรณ หรอสงมชวตทนามาใชในการเรยนการสอนแลวสามารถทาใหการเรยนรดขน มความหมายขน

4.กแหลงวชาทเปนกจกรรม เชน การละเลนพนเมอง พธ หรอประเพณตาง ๆ ในชมชน จากขอคดเหนของนกวชาการทนาเสนอมาขางตน จะเหนไดวา มการกาหนดประเภทของ

แหลงการเรยนรแตกตางกนไปขนอยกบจดเนนของนกวชาการแตละทาน จากการประมวลขอคดเหนดงกลาวขางตน ผวจยจงขอสรปประเภทของแหลงการเรยนรออกเปน 2 คอ

1.กแหลงการเรยนรโดยสภาพ เชน โรงพยาบาล บรษท วง วด เอกสาร ระเบยบแบบแผน พธกรรม สถานทธรรมชาต นาตก ภเขา ฯลฯ รวมทงตวมนษยเอง หรออนใด ทไมไดจงใจกระทาขนมาเพอใหเปนแหลงการเรยนรโดยตรง แตมสภาพเปนแหลงการเรยนรแกมนษยได ไมวาในแงใดเรองใด

2.กแหลงการเรยนรโดยการจดกระทาของมนษย เชน พพธภณฑ สวนสตว หองสมด ฯลฯ ทจงใจกระทาขนมาเพอใหเปนแหลงการเรยนรของมนษย ไมวาในแงใดเรองใด

ดวยเหตน วดจงนบเปนแหลงการเรยนรประเภทหนง ไมวาจะจากการจดประเภทของนกวชาการทานใด เพราะหนาทของวด ทงในแงหนาทโดยตรงตามพระธรรมวนย หนาทโดยระเบยบกฎหมาย หรอจากบทบาทการปฏบตจรงทปรากฏนน ไดแสดงใหเหนถงศกยภาพของวดในการเปนแหลงเรยนร ทงในแงศลธรรม วฒนธรรม หรออนใด ตามแตบรบทและสภาพแวดลอมของวดจะเอออานวยใหวดนน ๆ สามารถดารงบทบาทในการเปนแหลงเรยนรเรองใด ๆ ได

ประเภทแหลงการเรยนรของชมชนในวดในปจจบน พระมหาเรองเดช ถาวรธมโม (ศรประสม) เสนอแนวคดไวในเอกสารการจดประชมชาว

พทธนานาชาต เนองในวนวสาขบชาโลก (The International Buddhist Conference on the Day of Vesak) เรอง “พระพทธศาสนากบการแกวกฤตการณของโลก” วาดวยการอาศยอยรวมกนอยางสนตของสงคม แบงประเภท “แนวทางการพฒนาวดใหเปนแหลงการเรยนรของชมชนเพอการพฒนาสงคมอยางยงยน” ออกเปน 6 ดาน (2553 : 369-372) คอ

1.กการทวดมการสนบสนนการศกษาตลอดชวตของบคคลในชมชน โดยมการใหบรการทสนองตอบการเรยนรและการพฒนาประชาชนในชมชน

60

2.กการทวดมกจกรรมทนาไปสกระบวนการเพอการแกปญหาชมชน 3.กการทวดมการใหบรการทสงเสรม และพฒนาการเรยนรสารสนเทศใหแกชมชนในวด 4.กการทวดเปนศนยการเรยนรทเกยวของกบศลปะประเพณและวฒนธรรม ตลอดจนภม

ปญญาของชมชน 5.กการทวดมความรนรมยและมชวตชวา มกจกรรมบนเทงทเปดโอกาสใหประชาชนไดม

สวนรวมและไดเรยนรจากสาระบนเทง 6.กการทวดมเครอขายศนยการเรยนรและแหลงการเรยนรเสมอนจรง โดยพระมหาเรองเดช เสนอแนะตอไปอกวา วดตองมการพฒนาแหลงการเรยนรท

เหมาะสมตามภารกจหลก 4 ดานทเกยวของกบการเปนแหลงการเรยนรในวดของมหาเถรสมาคม คอการจดการศาสนศกษา การเผยแผศาสนธรรม การศาสนสงเคราะห และการสาธารณปการ และตองพฒนาแหลงการเรยนรโดยสอดคลองกบพระราชบญญตการศกษาแหงชาต คอ รปแบบการศกษาในระบบ นอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย โดยผสานกบวชาการพระพทธศาสนา แลวนาวชาการนไปเปนแกนกลางของวชาการตาง ๆ ทางโลก เชน การบรหารเชงพทธ เศรษฐศาสตรเชงพทธ การปกครองแนวพทธ เปนตน เพอพฒนาจตใจ และสรางดลยภาพในการดารงชวตของประชาชน

ดวยเหตทงานวจยน มงศกษาการพฒนาวดในดานการเปนแหลงเรยนรของชมชนในแงของการวดและเปรยบเทยบระดบกจกรรมการมสวนรวมของภาคสวนตาง ๆ ดงนน เพอใหสามารถกาหนดกรอบการศกษา และเปนประโยชนตอการสรางนยามศพทเชงปฏบตการสาหรบการศกษาครงนไดตอไปอยางชดเจน ผวจยจงนาแนวคดประเภทแนวทางการพฒนาวดใหเปนแหลงการเรยนรของชมชนเพอการพฒนาสงคมอยางยงยนทง 6 ดาน ดงกลาวขางตนมาพจารณาประกอบกบกรอบแนวทางการจดกจกรรมการพฒนาวดทสอดคลองกบแนวคดวาดวยแหลงเรยนรตามนยในกฎหมายและการกาหนดลกษณะกจกรรมของหนวยงานตาง ๆ ทมความพยายามสงเสรมการพฒนาวด ซงมการกาหนดกรอบประเภทแนวทางการพฒนาแหลงการเรยนรในวดแตกตางกนออกไป ตามวตถประสงคหนวยงานนน ๆ เพอสรปเปนประเภทลกษณะกจกรรมแนวทางการพฒนาแหลงการเรยนรในวดสาหรบการศกษาในครงนไดตอไป ทงน เพราะประเภทแนวทางการพฒนาวดใหเปนแหลงการเรยนรของชมชนเพอการพฒนาสงคมอยางยงยนทง 6 ดาน ดงกลาวขางตน เปนขอบเขตประเภททกวาง ลาบากตอการกาหนดกรอบแนวคด และการนยามศพทเชงปฏบตการใหสอดคลองกบการวจยในครงน ทมงเนนทการศกษาจากกระบวนการกจกรรมการมสวนรวมในวด

และเพอกาหนดประเภทของแหลงการเรยนรของชมชนในวด ใหสอดคลองกบประเภทแนวทางการพฒนาวดใหเปนแหลงการเรยนรของชมชนเพอการพฒนาสงคมอยางยงยนทง 6 ดาน

61

ดงกลาวขางตน และสามารถกาหนดประเภท เพอใชเปนกรอบในการศกษา และสรางนยามศพทเชงปฏบตการสาหรบใชในการวจยในครงนตอไปไดอยางชดเจน ผวจยจงขอเสนอกรอบประเภทแหลงการเรยนรในวด ตามความหมายในพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และกรอบแนวทางการพฒนาวดของหนวยงานตาง ๆ ทเขาในขอบขายการสงเสรมการจดแหลงการเรยนรในวด ตามลาดบ ดงตอไปน

พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ไดวางแนวทางการจดการศกษา ไวในมาตรา 23 (“พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542”. 2542 : 7) ความวา “การจดการศกษา ทงการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ตองเนนความสาคญทงความร คณธรรม กระบวนการเรยนร และบรณาการตามความเหมาะสมของแตละระดบการศกษาในเรองตอไปน... (3) ความรเกยวกบศาสนา ศลปะ วฒนธรรม การกฬา ภมปญญาไทย และการประยกตใชภมปญญา...” พระราชบญญตน ไดระบประเภทการจดการศกษาโดยไมจากดอยกบการศกษาในระบบเทานน ดงนน เมอคานงถงบทบาทของวดในฐานะแหลงการเรยนรของชมชนในหลากหลายดานมานบแตอดต วดจงมบทบาทในการจดการศกษานอกระบบตามนยในพระราชบญญตดงกลาวดวย โดยประเภทแหลงการเรยนรในวดทปรากฎตามนยในมาตรา 23 (3) แหงพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 แบงออกเปน 3 ประเภท คอ แหลงการเรยนรดานศาสนา แหลงการเรยนรดานศลปวฒนธรรมและประเพณ และแหลงการเรยนรดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญา

นอกจากน ตามความในขอ 4 แหงระเบยบมหาเถรสมาคม วาดวยการตงหนวยอบรมประชาชนประจาตาบล พ.ศ. 2546 (สานกงานเลขาธการมหาเถรสมาคม. 2546 : 1-2) ไดกาหนดกรอบแนวทางในการจดใหวดมบทบาทเปนศนยกลางจดการศกษาอบรมเพอการพฒนาชมชน โดยใหหนวยอบรมประชาชนประจาตาบลทตงขนในวด มวตถประสงค เพอจดกจกรรมทสงเสรมและสรางสงทเปนคณประโยชนแกชมชนใน 8 ดาน คอ

1.กศลธรรมและวฒนธรรม 2.กสขภาพอนามย 3.กสมมาชพ 4.กสนตสข

5.กศกษาสงเคราะห 6.กสาธารณสงเคราะห 7.กกตญกตเวทตาธรรม 8.กสามคคธรรม

นอกจากน ในกรอบการพฒนาวดของสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ไดกาหนดแนวทางการจดกจกรรมเพอสนบสนนและสงเสรมการพฒนาวดไว 29 กจกรรม (กองพทธศาสนสถาน. 2553 : 19-63) ดงน

1ก การทาวตรสวดมนต

62

2.กการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน 3.กการจดตงโรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตย 4.กการจดสถานรบเลยงเดกกลางวนและสถานดแลเดกกอนเกณฑ 5.กการจดใหมการถวายความรและฝกอบรมกรรมฐานแกพระภกษสามเณร และ

ประชาชน 6.กการปรบปรงศาสนพธใหมความหมายตรงตามพระธรรมวนย ประหยด เรยบงาย และ

ปราศจากอบายมข 7.กการจดนทรรศการในวด 8.กการจดกจกรรมพเศษในวนสาคญของไทย 9.กการจดประเพณทองถนในวด 10.กการอนรกษและเผยแพรศลปะขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมอนดงามของ

ไทย 11.กการจดตงสถานบนเทงทางธรรมะ สวนหยอม หรอสวนสาธารณะ สนามเดกเลน

และศนยเยาวชนขนในวด 12.กการจดทอานหนงสอ หรอหองสมดของชมชน 13.กการจดใหมการศกษาพระธรรมวนย แกพระภกษ สามเณร และประชาชน 14.กการจดตงคลงปจจยส 15.กการจดระเบยบบรหารผอยอาศยวดใหกอประโยชนแกทกฝาย 16.กการจดศนยพกอาศยยามฉกเฉน การตงโรงทานและทพกอาศยสงเคราะหคนยากจน

อนาถาไรทพง 17.กการจดตงกองทนถาวรหรอมลนธของวด 18.กการจดตงศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสข 19.กการตงศนยขจดอบายมข ศนยบาบดยาเสพตด 20.กการตงศนยอบาสกา 21.กการจดตงศนยปรกษาและฝกอบรมวชาชพ 22. การจดตงศนยปรกษาปญหาชวต 23.กการจดวดเปนศนยแนะนาและประสานงานแกชมชนในการจดตงสหกรณชมชน

ประเภทตาง ๆ 24.กการจดตงศนยประสานงานกลมพลงมวลชน 25.กการจดตงธนาคารเมลดพนธ

63

26.กการจดอทยานการศกษาในวด 27.กกจกรรมลานวด ลานใจ ลานกฬา 28.กการจดบทบาทพระสงฆกบสมนไพร 29.กโครงการสวนสมนไพรในวด และจากกรอบแนวคดการพฒนาโครงการ “ศนยบรณาการวฒนธรรมไทยสายใยชมชน”

ทกระทรวงวฒนธรรมไดจดตงขนในป พ.ศ. 2547 (สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. 2552 : 3-4) เพอใหวดอนเปนศนยกลางของชมชนมาแตอดต ไดกลบมามบทบาทใหม เปนศนยรวมภมปญญาทองถน และสารสนเทศทจาเปนในการดารงชวตอยางมคณภาพของสมาชกในชมชน กระทรวงวฒนธรรมไดกาหนดกรอบในการพฒนาศนยบรณาการวฒนธรรมไทยสายใยชมชน เปน 6 ดาน คอ

1.กดานคลงสมองภมปญญาทองถน สารวจและรวบรวมภมปญญาชาวบาน ปราชญชาวบาน จดทาทาเนยบประวตและผลงานของภมปญญาทกสาขาในชมชนใหเปนระบบ

2.กการสงเสรมอาชพดานศลปะและวฒนธรรม สงเสรมทองถนในการพฒนาผลตภณฑทางวฒนธรรมใหแกชมชนทองถนใหมความเขมแขง เพอสงเสรมคณภาพชวตของประชาชนในชมชน เนนการนาภมปญญาชาวบานและกองทนหมบานมาสรางงาน สรางอาชพใหกบชมชนโดยรวม

3.กการสงเสรมคณธรรมจรยธรรม จดกจกรรมทางศาสนาคณธรรมจรยธรรม จารตประเพณของทองถน เพอบมเพาะและถายทอดสเดก เยาวชนและประชาชน

4.กลานวฒนธรรม สาหรบจดกจกรรมแลกเปลยนเรยนรดานศลปวฒนธรรม การกฬาในทองถน และสงเสรมการจดเวทประชาคมใหชมชน เปนการรวบรวมการจดกจกรรมนนทนาการ ทมงกอใหเกดสขภาพกาย สขภาพจตทสมบรณ แขงแรง ภายใตวฒนธรรมประเพณการละเลนของทองถน

5.กหองสมดชมชน เปนสถานทรวบรวมเรองราวทไดจากการสบคนและจดบนทกเหตการณสาคญของชมชน เปนแหลงคนควาเอกสารขอมล ศนยการศกษานอกระบบโรงเรยน และแหลงขอมลสารสนเทศของชมชน

6.กพพธภณฑพนบาน เปนแหลงรวบรวม และจดแสดงประวตศาสตรชมชน ภมปญญาและมรดกทางวฒนธรรมของทองถน

นอกจากน กระทรวงวฒนธรรม ยงไดกาหนดกรอบแนวคดการดาเนนงานโครงการ “ลานบญ ลานปญญา” เพอสงเสรมใหวดมโครงการและกจกรรมทมความมงหมายทหลากหลาย

64

มากกวามตทางศาสนาแตเพยงอยางเดยว โดยแบงออกเปน 7 ดาน (กรมการศาสนา. 2553 ก : 43-55) ดงน

1.กการสงเสรมและสรางเสรมใหคนในชมชนมความเขาใจในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

2.กการสงเสรมและเสรมสรางใหคนในชมชนมคณธรรมสรางสงคมคณธรรม 3.กการสงเสรมสรางเศรษฐกจเชงสรางสรรคโดยใหเกดการถายทอดเรยนรภมปญญาใน

ชมชน 4.กการสงเสรมใหมการจดกจกรรมทเปนไปตามธรรมชาตซงเปนวถชวตของคนไทยทด

งาม ฟนฟวถชวตดงเดมของชมชน 5.กการสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย 6.กการสงเสรมใหมการสบคนทนทางวฒนธรรม 7.กการสงเสรมการสรางชมชนสมพนธและรกษสงแวดลอม จากกรอบประเภทการพฒนาแหลงการเรยนรในวด ตามความหมายในพระราชบญญต

การศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และกรอบแนวทางการจดกจกรรมการพฒนาวดของหนวยงานตาง ๆ ทเขาในขอบขายประเภทแนวทางการพฒนาวดใหเปนแหลงการเรยนรของชมชนเพอการพฒนาสงคมอยางยงยนทง 6 ดาน ดงกลาวขางตนนน จะเหนวามความแตกตางกนไปตามวตถประสงคและจดเนนของหนวยงานตาง ๆ ทพยายามเขามาสงเสรมการพฒนาวด แตหากพจารณาเนอหาในกรอบประเภทกจกรรมดงกลาวขางตน จะเหนไดวาเนอหาโดยสวนใหญมความคลายคลงกน ทงนเพราะแนวทางในการกาหนดกรอบการพฒนาวดของหนวยงานตาง ๆ นน ไดนามาจากบทบาทจรงของวด และจากบทบาทหนาททถกกาหนดขนจากบทบาทหลกทเกยวของกบการจดแหลงการเรยนรในวด 4 ดานทเกยวของกบการเปนแหลงการเรยนรในวดของมหาเถรสมาคม คอการจดการศาสนศกษา การเผยแผศาสนธรรม การศาสนสงเคราะห และการสาธารณปการ(พระมหาเรองเดช ถาวรธมโม (ศรประสม). 2553 : 369-372) ตามพระราชบญญตคณะสงฆ อนถอเปนธรรมนญสาคญในการจดการวดในปจจบนนนเอง

ดวยเหตน จากการพจารณาประเภทแนวทางการพฒนาวดใหเปนแหลงการเรยนรของชมชนเพอการพฒนาสงคมอยางยงยนทง 6 ดาน ทเสนอโดย พระมหาเรองเดช ถาวรธมโม (ศรประสม ประกอบกบกรอบแนวทางการจดกจกรรมการพฒนาวดของหนวยงานตาง ๆ ดงกลาวขางตน จงสามารถสรปประเภทแนวทางกจกรรมการพฒนาแหลงการเรยนรในวดสาหรบการศกษาในครงนไดเปน 5 ดาน คอ

65

1.กดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา 2. กดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน 3.กดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน 4.กดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน 5.กดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน และเพอใหเขาใจถงความเปนมาและเหตผลทผวจยสรปแนวทางการพฒนาแหลงการ

เรยนรในวดเปน 5 ดาน ดงกลาวขางตนใหชดเจนยงขน ผวจยจงขอเสนอแนวคดในแตละดานโดยคานงถงความสอดคลองตามพระธรรมวนย บทบาทจรงในอดต และบทบาททกาลงเปนอยในปจจบน เพอใหเหนถงความสอดคลอง ความสาคญ และการมอยจรงของแนวคดการจดแหลงการเรยนรของชมชนในวดดานนน ๆ ในบรบทสงคมไทย เพอประโยชนตอการกาหนดกรอบแนวคด นยามศพท สรป และอภปรายผลตอไป ดงน

1.กดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา แหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมในพระพทธศาสนา อาจเรยกอกอยางหนงวา แหลงเรยนร

ศลธรรม เพราะตามทศนะพระพทธศาสนาใชศพทเดมคอ ศลและธรรม ดงปรากฏคาวา พระธรรมและพระวนย หมายความถงพระพทธศาสนา มาตงแตสมยพทธกาล (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 1 ขอท 19) โดยพระธรรมคอความดภายใน หมายถงคณธรรม ตามความหมายปจจบน สวน พระวนย คอการประพฤตตนดทางกายและวาจา หมายถง จรยธรรม (ethics) ตามความหมายในปจจบน (พระพรหมคณาภรณ. 2522 ข : 65) แตในการศกษาครงนขอใชคาวาคณธรรมจรยธรรมแทนคาวาศลธรรมในเนอหาเดม เนองจากคาวาคณธรรมจรยธรรมเปนคาทใชเรยกทวไปแลวในปจจบน

กกก1.1กความสอดคลองตามพระธรรมวนย ดงอธบายขางตน การเปนแหลงเรยนรดานศลธรรมจรรยาตามหลกพระพทธศาสนา

ในวด มมานบแตการอนญาตใหสรางวดในสมยพทธกาล เพราะวดเปนแหลงทอยของพระสงฆผปฏบตดปฏบตชอบ และสงสอนใหผอนรตาม เปนการแบงบทบาทระหวางรฐและวด โดยรฐมงเนนการพฒนามนษยตงแตขนพนฐาน โดยใชวธตงแตอยางหยาบทสดใหบานเมองสงบเรยบรอย มสภาพสงคมทเออตอการพฒนาตนของมนษย แตวดมงเนนการพฒนาคนโดยการเลอกหรอสมครใจทา เพอเปนการเตรยมความพรอมสาหรบการพฒนาทสงยงขนไป (พระพรหมคณาภรณ. 2552 ข : 64) ดวยเหตน วดทปฏบตตนโดยถกตองตามพระธรรมวนยจงสามารถดารงบทบาทสาคญยงในการพฒนาคนได

66

กกก1.2กบทบาทจรงทปรากฏในอดต ดวยเหตทวดมบทบาทสาคญในการพฒนาคนมานบแตแรก เพราะคาวา “วด”

หมายถงการวดจตใจ เมอเขาวด กตองเขามาดในใจของตนวามการพฒนาไปแลวหรอไม และจะพฒนาไดอยางไร (พระพรหมมงคลาจารย. ม.ป.ป. เทปตลบ) วดจงเปนแหลงเรยนร ทงจากในรปของบคคล กจกรรม และสถานท ทเปนตวอยางของสงคมอดมคต เพอฝกฝนอบรมมนษยใหมกรยาวาจาทสมบรณ เปนลกทดของพอแม เปนศษยทดของครอาจารย เปนเพอนทดของเพอน เปนพลเมองทดของชาต (สานกงานเลขาธการสภาการศกษา. 2546 : 13-15) และสามารถพฒนาศกยภาพของตนใหหลดพนจากความทกขในจตใจเปนทสด บทบาทในดานนของวดจงเปนบทบาทหลกทสาคญทสด ถาหากวดขาดบทบาทนไปวดกยอมไมสามารถเรยกวาวดทแทจรงได วดในอดตนนไดปฏบตหนาทขดเกลาทางคณธรรมและจรยธรรมแกคนในสงคม ทงในแงของโลกยะ คออบรมบมนสยหลกคณธรรมจรยธรรมพนฐาน เพอการเปนอยดในโลกอยางปกตสขและมความสขพนฐานทางจตใจตามความหมายในพระพทธศาสนาแกคนในสงคมโดยไมจากดชนชน และเปนทงสถานททเปนตวแทนทางรปธรรมทแสดงออกถงการดารงอยของพระพทธศาสนาดวย และในแงโลกตระ คอการเปนสถานททเอออานวย (สปปายะ) ตอการปฏบตดานปจเจกของพระสงฆเพอใหบรรลจดหมายสงสดในพระศาสนา แตโดยรวมบทบาทของวดในอดตคอการเปนศนยกลาง เปนผขดเกลาคณธรรมจรยธรรมทางสงคมทงระดบตนและระดบสงทางพระพทธศาสนา และบอยครงวดไดถกสรางขนเพอเปนเครองมอของรฐในการควบคมพฤตกรรมประชาชนใหเปนไปในทางเดยวกน (บณฑต บญศร. 2551 : 2-3) ดวย

กกก1.3กบทบาทจรงในปจจบน ในปจจบน จากความเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม ไปสยคโลกาภวตน

โดยเนนการพฒนาอตสาหกรรมและเทคโนโลย เพอการพฒนาใหประเทศไปสความเจรญดานวตถ ในชวง 50 ปทผานมา ทาใหสงคมออนแอ เพราะความลมเหลวของกระบวนการพฒนาทไมสมดลและยงยน จงทาใหเกดชองวางทางสงคม ในขณะทวดกบประชาชนกเกดความเหนหางกนมากยงขน เนองจากสภาพแวดลอมบรบทสงคมทเปลยนไป การปฏรปการศกษา และการปรบตวไมทนของคณะสงฆและภาครฐกระแสหลก และแนวทางการพฒนาอยางมสวนรวมทจะสรางวดใหเปนของชาวบานเชนในอดตไดขาดหายไป ทาใหวดโดยสวนใหญไมสามารถดารงตนเปนผนาการพฒนาคณธรรมจรยธรรมไดเตมทเชนในอดต บทบาทของวดโดยสวนใหญจงถกลดลงเหลอเพยงบทบาทดานพธกรรม และแมจะมความพยายามในการพฒนาบทบาทของวดในการเปนแหลงเรยนรดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา แตกเปนไปในลกษณะทตางฝายตางปฏบต วดกทาสวนวด ชาวบานกทาสวนชาวบาน ขาดการบรณาการแลกเปลยนเรยนรอยางมสวนรวมในรปของ

67

ประชาสงคม ขาดการวเคราะหการทาความเขาใจปญหาความตองการของประชาชนอยางแทจรง เหลานลวนเปนสงทควรปรบปรงและนากระบวนการมสวนรวมมาใชเพอสงเสรมกระบวนการพฒนาการเรยนรโดยวดอยางยงยนอกครง

โดยกจกรรมดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนาทผวจยจะศกษาเพอทราบการมสวนรวมในการพฒนานน เปนการจดกจกรรมโดยกระบวนการมสวนรวม ผานการปฏบตในรปโครงการหรอกจกรรมในรปแบบตาง ๆ โดยในงานวจยนหมายถง การทวดมกจกรรมสงเสรมพระพทธศาสนาในรปแบบตาง ๆ คอ การจดกจกรรมในวดในวนธมมสสวนะ วนสาคญทางพระพทธศาสนา วนหยดสดสปดาห การจดอบรมวปสสนากรรมฐาน การจดใหวดเปนทตงของโรงเรยนพระปรยตธรรม ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย ศนยอบรมประชาชนประจาตาบล (อ.ป.ต.) การทวดเปนศนยกลางการอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ รวมถงการทวดมกจกรรมการเผยแผธรรมในรปแบบตาง ๆ เชน การเผยแผธรรมทางหนงสอ วทย อนเตอรเนต เปนตน

2.กดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ความหมายของคาว า “ศลปวฒนธรรมและประเพณ” นน พจนานกรมฉบบ

ราชบณฑตยสถาน (2546 : 1101) ไดใหคาจากดความของคาวา "ศลปะ" ไววาหมายถง "ฝมอ, ฝมอทางการชาง. การแสดงออกซงอารมณสะเทอนใจใหประจกษเหน” พระราชบญญตวฒนธรรม พทธศกราช 2485 (2585 : 746) ใหความหมายของคาวา “วฒนธรรม” ไววา หมายถง “ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดของประชาชน ทางวทยาการ หมายถง พฤตกรรมและสงทคนในหมผลตสรางขนดวยการ เ ร ยน ร จ ากกนและกน และร วมใชอย ในหมพวกของตน” และพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (ราชบณฑตยสถาน. 2546 : 663) ไดใหคาจากดความของคาวา "ประเพณ" ไววาหมายถง " สงทนยมยดถอประพฤตปฏบตสบ ๆ กนมาจนเปนแบบแผน ขนบธรรมเนยม หรอจารตประเพณ” จากความหมายดงกลาว ศลปวฒนธรรมและประเพณ จงหมายพง ขนบแบบแผนจารตแหงการแสดงออกทางฝมอเชงชาง และลกษณะพฤตกจกรรม วถชวต แบบแผนทแสดงออกถงความเจรญอนเปนอนหนงอนเดยวกนในกลมชนหนง ๆ นนเอง

กกก2.1กความสอดคลองตามพระธรรมวนย ในดานศลปะ วดนนเปนแหลงใหการอบรมพฒนาศกยภาพมนษยตามหลกพระธรรมวนย

แกชมชนมานบแตแรกเรม ทาใหการปรบเปลยนบทบาทจากการเปนศนยกลางทางศาสนาความเชอไปเปนสถานทรวมของกลมชนในทองถนในระยะหลง กยงเปนการเสรมบทบาทใหวดกลายเปนศนยกลางของชมชนในระยะตอมา และดวยเหตทการสรางวดผกตดอยกบความเชอทางศาสนาใน

68

เรองบญกศล และความเชอความศรทธาทพทธศาสนกชนมตอวดอยางแรงกลา อนเนองมาจากการกระทาบทบาทหนาทอยางดของวดและพระสงฆตามพระธรรมวนยใหเกดผลจรงแกศาสนกชนผปฏบต จงทาใหมผศรทธาสรางวดเพอตอบสนองความศรทธาของตนอยางเตมกาลงทรพยตามแบบแผนศลปะของตน ๆ มานบแตพทธกาล (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 7 ขอท 256) ในอรรถกถาอนเปนคมภรอธบายความในพระไตรปฎก ยงมขอความอธบายถงการสรางวดอยางประณตบรรจงดวยแบบแผนศลปะในสมยนนเพอถวายพระพทธเจาไวโดยละเอยดดวย ดวยเหตน วดจงเปนสถานทรวมของงานชางศลปกรรมมาตงแตครงพทธกาล ภายใตขอกาหนดตามพระวนยบญญต เชน “ประมาณในการสรางกฎนนเพยง โดยยาว 12 คบ โดยกวางในรวมใน 7 คบ ดวยคบสคต” (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 1 ขอท 499) เปนตน อยางไรกดขอกาหนดตามพระวนยสาหรบอาคารสวนอน ๆ ในวดนนไมมกาหนดประมาณ จงเปนสาเหตหนงทในชวงตอมาการสรางศาลาวหารหรอโบสถ มกสรางใหมขนาดใหญโต เพอแสดงออกถงความศรทธาตอพระพทธศาสนานนเอง

ในดานวฒนธรรมและประเพณ พระพทธศาสนานนเปนศาสนาทอนโลมตามความเชอแบบแผนประเพณทองถนทไมขดกบหลกการใหญทางพระพทธศาสนา คอละชว ทาด ทาใจใหบรสทธ (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 10 ขอท 54) ดงจะเหนไดจากกรณทมพระภกษขออนญาตแปลพระพทธพจนเปนภาษาพระเวทซงเปนภาษาชนสงในสมยนน หากแตพระพทธเจาทรงเกรงวาจะเปนการจากดการเขาถงพระธรรมคาสงสอน เพราะทรงเหนแกชนทองถนสวนใหญในอนเดยสมยนน จงมพระพทธดารสวา “ดกอนภกษทงหลาย เราตถาคตอนญาตใหเรยนพระพทธพจนดวยภาษาของตน” (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 7 ขอท 180) นอกจากน และในกรณทพระพทธเจาทรงกาหนดวนจาพรรษาในฤดฝนแลว แตพระเจาพมพสารทรงเลอนฤดฝนออกไป พระเจาพมพสารจงเปนกงวลและตรสถามพระพทธเจา พระพทธเจาทรงทราบจงทรงมพระพทธดารสวา “เราอนญาตใหคลอยตามพระราชา” (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 4 ขอท 209) นอกจากนยงมพระวนยอกหลายสวนทคลอยตามประเพณและวฒนธรรมทองถน เชน การไมพรากของเขยว ฯลฯ กลาวคอพระพทธเจาไดทรงวางแบบแผนตามพระธรรมวนยเปนตวอยางใหเหนวา หากประชาชนมประเพณวฒนธรรมใดทไมขดกบพระธรรมวนย พระสงฆกสามารถอนโลมตามคอปฏบตตามได ซงเปนหลกสาคญททาใหพระพทธศาสนาในชวงตอมาเมอเผยแพรออกไปยงภมภาคตาง ๆ บนโลก ไมเขาไป “ทาลาย” วฒนธรรมดงเดม หากแตเขาไปปรบประยกตใหสอดคลองกบพระธรรมวนย เพอใหประเพณวฒนธรรมเหลานนเปนเครองมอในการพฒนาศกยภาพของคน ภายใตจดมงหมายรวมดนของพระพทธศาสนาดงกลาวขางตนนนเอง

69

กกก2.2กบทบาทจรงทปรากฏในอดต ดวยเหตน วดพทธศาสนาในอดต ไมวาในนกายใด และในประเทศใด เมอสามารถ

ตอบสนองความศรทธาของประชาชนได จงกลายเปนสถานทศกษาแหลงเรยนรสาคญทรวบรวมศลปวทยาการเชงชางแขนงตาง ๆ ทปรากฏอยบนศาสนสถาน ถาวรวตถ ศลปวตถภายในวด รวมทงกลายเปนพนทสาธารณะในการแสดงออกถงประเพณวฒนธรรมของคนในชมชน เปนศนยรวมทรกษาและสงตอศลปวฒนธรรมและประเพณ อนแสดงถงอตลกษณของชมชนและแสดงออกถงเอกลกษณของชาตมาชานาน

กกก2.3กบทบาทจรงในปจจบน เชนเดยวกบบทบาทดานการเปนแหลงเรยนรดานคณธรรมจรยธรรม ในบทกอน จาก

ความเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม แนวทางการพฒนาวดอยางมสวนรวมทจะสรางวดใหเปนของชาวบานเชนในอดตไดขาดหายไป และการละเลยการพฒนาการทางศลปวฒนธรรมดงเดมของชาต ทาใหวดสวนใหญเปนเพยงสถานททตอบสนองความตองการดวนทางศลปะ (fast food) ทแขงกระดางและไรคณคาทางศลปะ เปนการพฒนาตามรปแบบทไรการพฒนาดานองคประกอบทางคตธรรมเพอจรยธรรม ในดานวฒนธรรมและประเพณ วดไดถกละทงบทบาทสาคญดานการเปนผนาทางวฒนธรรมแกคนในสงคม กลายไปสวฒนธรรมบรโภคนยม วตถนยม กระแสนยม ความพอเพยงอยางมเหตผลตามคตวฒนธรรมไทยขาดหายไปจากคณคาทางจตใจของคนในสงคมไทย บทบาทของวดโดยสวนใหญจงถกลดลงเหลอเพยงบทบาทดานพธกรรมตามประเพณทกาลงจะเลอนหายไปจากความสาคญในวถชวตของคนในสงคม กลายไปเปนพธกรรมลทธพธทตอบสนองความตองการทางกระแสนยมและบรโภคนยมมกงายเตมขน เชน กรณกระแสจตคาม ซงขดกบหลกกรรมทางพระพทธศาสนา และแมจะมความพยายามในการพฒนาบทบาทของวดในการเปนแหลงเรยนรดานศลปวฒนธรรมและประเพณจากภาครฐ (การมกระทรวงวฒนธรรม) แตกเปนไปในลกษณะทตางฝายตางปฏบต วดกทาสวนวด รฐกทาสวนรฐ ชาวบานกทาสวนชาวบาน ขาดการบรณาการแลกเปลยนเรยนรอยางมสวนรวมในรปของประชาสงคม ขาดการทาความเขาใจวเคราะหปญหาตามความตองการของประชาชนทสอดคลองกบการสรางอตลกษณชมชนเพอการพฒนาอยางยงยนอยางแทจรง เหลานลวนเปนสงทควรปรบปรงนากระบวนการมสวนรวมมาใชเพอสงเสรมกระบวนการพฒนาการเรยนรดานศลปวฒนธรรมและประเพณชมชนโดยวดอยางยงยนอกครง

โดยดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชนทผวจยจะศกษาเพอทราบ การมสวนรวมในการพฒนานน เปนการจดกจกรรมโดยกระบวนการมสวนรวม ผานการปฏบตในรปโครงการหรอกจกรรมในรปแบบตาง ๆ ทงโครงการระยะสนหรอระยะยาว มสถานทตงหรอไม

70

มทตงถาวรกได โดยในงานวจยนหมายถง การจดงานบญประเพณในวด การจดใหวดเปนศนยกลางสบคนขอมลทางศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถ การจดตงพพธภณฑทองถน การจดตงศนยวฒนธรรมไทยสายใยชมชน สภาวฒนธรรมของชมชนขนในวด รวมถงการทวดเปดพนทสาธารณะสาหรบการจดกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร หรอรวบรวมองคความรดานศลปวฒนธรรมของทองถนดวย

3.กดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดวยเหตทวดเปนศนยกลาง เปนพนทสาธารณะของชมชน เปนสถานทแสดงออกถง

ศลปะเชงชางมอเพอแสดงออกถงอตลกษณของชมชน ฯลฯ โดยสวนใหญในอดตวดจงเปนสถานททมพนทมากทสดในชมชน เพอประโยชนในการตอบสนองความตองการของสงคมในรปแบบตาง ๆ มาชานาน การจดสดสวนของวดจงตองมพนทเปดสาหรบมมมองทางสถาปตยกรรม วดจงมลานวดเพอเปดพนทสาหรบมมมองทางสถาปตยกรรม จงทาใหพนทสวนดงกลาวกลายเปนสถานทสาหรบการพกผอนหยอนใจ ออกกาลงกายเพอสขภาพของคนทกเพศทกวย และเปนสถานทจดกจกรรมตาง ๆ ของชมชนดวย

และแมวา ความหมายของคาวา “นนทนาการ” นน พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (ราชบณฑตยสถาน. 2546 : 571) ทไดใหคาจากดความของคาวา "นนทนาการ" ไววาหมายถง "กจกรรมททาตามสมครใจในยามวาง เพอใหเกดความสนกสนามเพลดเพลนและผอนคลายความตงเครยด” จะดขดแยงกบพระวนยบญญตของพระสงฆ แตวดและพระสงฆในฐานะศนยกลางของชมชนกสามารถมบทบาทในการจดใหวดเปนแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชนไดเชนกน ดงทปรากฏในวตถประสงคของหนวยอบรมประชาชนประจาตาบล ตามระเบยบมหาเถรสมาคมวาดวยการตงหนวยอบรมประชาชนประจาตาบล พ.ศ. 2518 วามหวขอดานการใหวดมสวนในการสงเสรมสขภาพอนามยของประชาชน (พระมหาอย นางจนทร. 2551 : 27) นอกจากน กองพทธศาสนสถาน (2553 :32) ยงไดกลาวถงแนวทางการพฒนาวดในดานการจดกฬานนทนาการและสขภาพชมชนในวดวามอกหลายประเภทคอ การจดตงสถานบนเทงทางธรรมะ สวนหยอมหรอสวนสาธารณะ และสนามเดกเลน การจดตงศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสข (กองพทธศาสนสถาน. 2553 : 43) การจดตงศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด (กองพทธศาสนสถาน. 2553 : 45) กจกรรมลานวดลานใจลานกฬา (กองพทธศาสนสถาน. 2553 : 54) และสาหรบในดานนนทนาการการทองเทยวนน พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน) (2553 : 494-497) ไดเสนอแนวคดรปแบบการจดการทองเทยว (นนทนาการ) ในวด ไวเปน 4 ดาน คอ 1 รปแบบและกจกรรมการทองเทยวทเปนลกษณะของการเทยวชมสถาปตยกรรม ประตมากรรม จตรกรรม และการเทยวชมบรเวณวด (เชงวตถธรรม) 2 รปแบบและกจกรรมการทองเทยวทเปนลกษณะของการทองเทยวตาม

71

เทศกาล ประเพณ และวนสาคญทางพระพทธศาสนา (เชงวฒนธรรม) 3 รปแบบและกจกรรมการทองเทยวเพอพฒนาความร (เชงนามธรรมการเรยนร) และ 4 รปแบบและกจกรรมการทองเทยวเชงพระพทธศาสนาในเชงลก ในการศกษาครงนจงใชคาวา “แหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน” เพราะมความหมายครอบคลมในทกดานดงกลาวขางตน

กกก3.1กความสอดคลองตามพระธรรมวนย ในพระธรรมวนย แมจะมขอพระวนยบญญตมากมายของพระสงฆไมใหคะนองกรยา แต

ขอพระวนยดงกลาวกไมเกยวกบบทบาทของวดและพระสงฆในการจดกฬานนทนาการเพอประโยชนของชมชน ใน พระวนยปฎก เลมท 7 จลวรรค ภาค 2 (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 7 ขอท 195) กลาวถงบทบาทของวดโดยพระสงฆในการจดกฬานนทนาการแกชมชนวา พระสงฆกลมฉพพคคยไดจดสวนดอกไมและจดนนทนาการประการตาง ๆ แกชาวบาน แตเนองจากพระสงฆกลมฉพพคคยไดจดไปในทางรนเรงเกนสมควรและลวงละเมดพระวนยบญญตทงฝายอภสมาจารยกาสขาและอาทพรหมจารยกาสกขา พระพทธเจาทรงทราบจงทรงตาหนในขอทลวงละเมดพระวนย แตมไดทรงหามการจดกฬานนทนาการแกชาวบานในประการทพระสงฆจะไมละเมดพระวนยแตประการใด เมอพจารณาจากพระวนยสวนน วดจงไมถกจากดบทบาทในดานนแตประการใด นอกจากนนยงมพระพทธดารสในวนโรปสตรท 7 (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 15 ขอท 145-156) ทสนบสนนบทบาทในสวนน วา "ชนเหลาใดสรางอาราม (สวนไมดอกไมผล) ปลกหมไม (ใชรมเงา) สรางสะพาน และชนเหลาใดใหโรงนาเปนทาน และบอนาทงบานทพกอาศย ชนเหลานนยอมมบญ เจรญในกาลทกเมอทงกลางวนและกลางคน ชนเหลานนตงอยในธรรม สมบรณดวยศล เปนผไปสวรรค"

กกก3.2กบทบาทจรงทปรากฏในอดต ดวยเหตดงกลาว พทธศาสนกชนทตงใจในการบาเพญบญกศล นอกจาการรกษาศลเจรญ

ภาวนาแลว จงมการขวนขวายในการทานบารงวดใหมความสวยงาม เพอประโยชนใชสอยในดานตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงเปนทพกผอนหยอนใจเพอสขภาพของประชาชนดวยนนเอง ดงท จลลดา ภกดภมนทร (2547 : 65) กลาวถงบทบาทของวดในสมยตนรตนโกสนทรไววา “ไมวาจะเปนลกชายราษฎรชาวบาน หรอลกขนนางคหบด แมแตลกเจานาย ตางกเรยนหนงสอกนทวด กบพระอาจารย หรอพระภกษ คอไปเปนลกศษยวดบาง ฝากตวเรยนหนงสอเชาไปเยนกลบบาง ในสมยโบราณผมกาลงทรพยจงมกศรทธาสรางวด ประการหนงเพอเปนทเรยนของลกหลานทงของตนเองและลกชาวบาน อกประการหนงจะไดไวใหลกหลานวงเลน เพราะในสมยโบราณวดมกมพนทกวางขวางรมรน ทงสองประการนเปนผลพลอยไดนอกไปเสยจากการหวงกศลผลบญทมศรทธาในพระศาสนา”

72

กกก3.3กบทบาทจรงในปจจบน ในปจจบน วดสวนใหญในชนบทยงคงบทบาทดานนเปนอยางด จากการสงเสรม

โครงการลานวดลานใจลานกฬา (กรมการศาสนา. 2554 : ออน-ไลน) ของหนวยงานภาครฐ รวมถงในระดบทองถนตาง ๆ ทวประเทศไทย เพอเปดพนทในวดสาหรบการจดกจกรรมนนทนาการและกจกรรมการสงเสรมสขภาพของวด (สานกงานเลขาธการมหาเถรสมาคม. 2547 : 1) แตอยางไรกดกจกรรมโดยสวนใหญมกจะเปนการเขามาอาศยพนทในวด และการบรหารจดการทพระสงฆไมไดมสวนรวม หรอในทางกลบกนพระสงฆรบสนองนโยบายของคณะสงฆโดยการพยายามจดการจดกฬานนทนาการและสขภาพชมชนในวด แตดวยการทไมมกระบวนการการมสวนรวมจากชมชนจงทาใหไมประสบความสาเรจ ดวยเหตทโครงการกจกรรมตาง ๆ เปนไปในลกษณะทตางฝายตางปฏบต วดทาสวนวด รฐทาสวนรฐ ชาวบานทาสวนชาวบาน ขาดการบรณาการแลกเปลยนเรยนรอยางมสวนรวมในรปของประชาสงคม เหลานลวนเปนสงทควรศกษาการนากระบวนการมสวนรวมมาใชเพอสงเสรมกระบวนการพฒนาแหลงการเรยนรดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชนโดยวดอยางยงยนตอไป

โดยดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชนทผวจยจะศกษาเพอทราบการมสวนรวมในการพฒนาในครงนนน แบงเปน 1 วดเปนแหลงเรยนรดานกฬานนทนาการของชมชน คอ การจดตงศนยเยาวชนเพอการกฬา โครงการลานวดลานใจลานกฬา การจดใหวดมสวนหยอมและสนามเดกเลน 2 วดเปนแหลงเรยนรดานการทองเทยวของชมชน ไดแกการสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม วฒนธรรม ภมปญญาทองถน และการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด 3 วดเปนแหลงเรยนรดานสขภาพชมชน คอ การทวดเขารวมในโครงการวดสงเสรมสขภาพ วดมศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสข วดมการจดตงศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด วดมการเปดพนทของวดสาหรบการจดกจกรรมเพอสขภาพประชาชน รวมถงการทวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอการจดกจกรรมกฬานนทนาการเพอประโยชนของชมชน

4. ดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน จากขอมลของศนยกลางขอมลความรแหงชาต (2554 : ออน-ไลน) ไดอธบายความหมาย

ของ คาวา ภมปญญาทองถน (Local Wisdom) วาหมายถง "ความรของชาวบานในทองถน ซงไดมาจากประสบการณ และความเฉลยวฉลาดของชาวบาน รวมทงความรทสงสมมาแตบรรพบรษ สบทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง ระหวางการสบทอดมการปรบ ประยกตและเปลยนแปลง จนอาจเกดเปนความรใหมตามสภาพการณทางสงคมวฒนธรรม และสงแวดลอม ภมปญญาเปนความรทประกอบไปดวยคณธรรม ซงสอดคลองกบวถชวตดงเดมของชาวบานในวถดงเดมนน เชน

73

การทามาหากน การอยรวมกนในชมชน การปฏบตศาสนา พธกรรมและประเพณ" และเนองจากวดเปนศนยกลางของชมชนมานบแตอดต จงเปนทอยทแสดงออกถงภมปญญาทองถนของชมชนในหลากหลายดานมาชานาน เพราะวดเปนศนยรวมในการจดกจกรรมและแสดงออกถงอตลกษณวถชวตของกลมชน ทาใหในปจจบน จากการเปลยนแปลงของเศรษฐกจและสงคม ทาใหเกดความแตกตางระหวางการพฒนาสงคมกบดลยภาพของสงคมในอดตทมวดเปนศนยกลาง วดในปจจบนจงกลายเปนทพานกของภมปญญาโบราณ ทงในดานเอกสาร วตถ และตวบคคล ซงเปนสงทควรสงเสรมใหคนในสงคมใหมการกลบมาเรยนรจากภมปญญาไทยทองถน เพอทาความเขาใจถงความสามารถของบรรพบรษ เกดความภมใจ เกดการสบทอด หวงแหนรกษาอตลกษณของตน และสามารถนาภมปญญาเหลานนมาใชไดในชวตจรง เชน ภมปญญาดานพชพรรณสมนไพร การรกษาโรคพนฐานโดยผทรงภมปญญาทองถน ภมปญญาศลปะปองกนตว ภมปญญาการขบบรรเลงเพลง รวมถงภมปญญาดนตรพนเมอง เปนตน ดงท พลสข จนทรเพญ และคณะ (2553 : 116) กลาวไววา "การจดการความร (ภมปญญาทองถน-Local Wisdom) ไมใชสงใหมของสงคมไทย ตรงกนขามกลบเปนวฒนธรรมทางความรทถกถายทอดสบตอเปนมรดกหยงรากฝงอยในวถชวต จงควรรอฟนกลบมาใชการสรางการรวมกลมชมชนไทยแกไขปญหาวกฤตดวยความรและภมปญญา จนกลบมาเปนสงคมเขมแขงมอตลกษณในความเปนชมชนพงตนเอง มววฒนาการตอเนองสมดลกบสภาพแวดลอม ไมถกแปรเปลยนสนเชงหรอลมสลายเหมอนชมชนสวนใหญในหลายประเทศทวโลก"

กกก4.1กความสอดคลองตามพระธรรมวนย ในสมยพทธกาล แมจะมพระพทธพจนวาดวยมหาศล (ขอไมพงปฏบตสาหรบพระสงฆ

ในพระพทธศาสนา) ในพรหมชาลสตร พระไตรปฎก เลมท 9 ทฆนกาย สลขนธวรรค (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 9 ขอท 25) วา "พระสมณโคดม เวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชา เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ ...ปรงยาสารอก ปรงยาถาย ปรงยาถายโทษเบองบน ปรงยาถายโทษเบองลาง ปรงยาแกปวดศรษะ หงนามนหยอดห ปรงยาตา ปรงยานตถ ปรงยาทากด ปรงยาทาสมาน ปายยาตา ทาการผาตดรกษาเดก ใสยา ชะแผล..." แตเมอพจารณาโดยอนโลมแลว จะเหนวาพระพทธเจาทรงหามในกรณทพระสงฆใชภมปญญาดานการรกษาโรคไปในทางเลยงชพ คอการคาขายแลกเปลยน แตในกรณทพระสงฆผทรงภมปญญาใชภมปญญาของตนไปในทางอนเคราะหเกอกลแกประชาชนโดยไมเปนไปในทางหาเลยงชพ กควรทาได เพราะพระสงฆในสมยพทธกาลนนจาเปนตองใชภมปญญาทองถนในดานตาง ๆ เพอความอยเปนสขของตน ๆ เชน การรกษาโรค หากไมมความรหรอมแตไมสามารถใชไดกยอมไมสามารถดารงอตภาพได ดงจะเหนได

74

จากกรณทพระพทธเจาทรงบารงภกษไข (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 5 ขอท 166) และจากพระพทธพจนใน พระไตรปฎก เลมท 22 พระสตตนตปฎก เลมท 14 องคตตรนกาย ปญจกนบาต ขอ 124 วา “ดกรภกษทงหลาย ภกษผพยาบาลภกษไขประกอบดวยธรรม 5 ประการ ควรเปนผพยาบาลภกษไข ธรรม 5 ประการเปนไฉน คอ ภกษผพยาบาลยอมเปนผสามารถเพอจดยา 1 ทราบสงสบายและไมสบาย นาสงไมสบายออกไป 1 นาสงสบายเขามาให 1 เปนผมเมตตาจตพยาบาล ไมเปนผเพงอามสพยาบาล 1 ไมรงเกยจเพอนาออกซงอจจาระ ปสสาวะ อาเจยน หรอนาลาย 1 เปนผสามารถเพอชแจงใหภกษไขสมาทาน อาจหาญ ราเรง ดวยธรรมกถาโดยกาลอนสมควร 1 ดกรภกษทงหลาย ภกษผพยาบาลภกษไขประกอบดวยธรรม 5 ประการนแล ควรเปนผพยาบาลภกษไข” ดวยเหตน พระสงฆสามารถใชภมปญญาของตนไปในทางอนเคราะหแกพระสงฆดวยกนได และในขณะเดยวกนกสามารถนาไปอนเคราะหแกประชาชนได โดยไมเปนไปในทางหาเลยงชพเชนฆราวาส แตอยางไรกตามในภมปญญาสวนอนทไมสอดคลองกบพระธรรมวนย เชน ภมปญญาศลปะปองกนตว ภมปญญาการขบบรรเลงเพลง รวมถงภมปญญาดนตรพนเมอง วดกสามารถสงเสรมไดในฐานะทเปนศนยกลางกจกรรมของชมชน แตตองไมเปนไปในทางทพระสงฆมาละเลนคะนองดวย

กกก4.2กกบทบาทจรงทปรากฏในอดต ดวยเหตน นบแตโบราณ วดจงเปนแหลงรวมของภมปญญาในหลากหลายดาน วดจง

กลายเปนสถานทศกษาแหลงเรยนรสาคญทรวบรวมภมปญญาแขนงตาง ๆ เปนพนทสาธารณะในการแสดงออกถงภมปญญาของคนในชมชน ตามงานประเพณตาง ๆ เชน งานเทศนมหาชาต งานประจาปของวด เปนศนยรวมทรกษาและสงตอภมปญญา อนแสดงถงอตลกษณของชมชนและแสดงออกถงเอกลกษณของชาตมาชานาน

กกก4.3กกบทบาทจรงในปจจบน จากความเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม ดงกลาวในบทกอน วดไดถกละ

ทงบทบาทสาคญดานการเปนผนาทางภมปญญาแกคนในสงคม บทบาทของวดโดยสวนใหญจงถกลดลง แมจะมบางวดทมพระสงฆผทรงภมปญญา แตดวยการขาดการสงเสรมการมสวนรวมในการอนรกษรกษาสบทอดและสงตอองคความรอยางมสวนรวม ทจะทาใหคนในชมชนเกดความรสกเปนเจาของในองคความร และรวมกนอนรกษรกษาสบทอดและนาองคความรนนมาใชไดดวยตนเอง จงทาใหแหลงภมปญญาในวด ทงในดานเอกสาร วตถ และบคคล ถกละเลยและกาลงจะเลอนหายไปจากความสาคญในวถชวตของคนในสงคม เหลานลวนเปนสงทควรปรบปรงนากระบวนการมสวนรวมมาใชเพอสงเสรมกระบวนการพฒนาการแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชนโดยวดอยางยงยนอกครง

75

โดยดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน ทผวจยจะศกษาเพอทราบการมสวนรวมในการพฒนาในครงนนน เปนการจดกจกรรมโดยกระบวนการมสวนรวม ผานการปฏบตในรปโครงการหรอกจกรรมในรปแบบตาง ๆ โดยในงานวจยนหมายถง การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน การใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย การจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพโดยการผลตสนคาและบรการจากภมปญญาของชมชน รวมถงการทวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอรวบรวมองคความรทางภมปญญาและการประยกตใชภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน

5. ดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน วดเปนศนยกลางของชมชนในแงศนยกลางการจดกจกรรมนานปการ ทงกจกรรมทาง

ศาสนา ประเพณพธกรรมตาง ๆ รวมทงเปนศนยกลางการพบปะของสมาชกในชมชน พระสงฆและฆราวาสผทรงภมปญญาทมารวมกนในวดจงเปนครผสงสอนอบรมคน วดจงไดกลายเปนศนยรวมและมบทบาทสาคญตอการศกษาของคนไทยมาชานาน แมจะมการเปลยนแปลงการศกษาชาตแยกการศกษาออกจากวด วดกควรจะแสวงหาทางฟนฟบทบาทของตนเองแมจะไมใชการกลบเขาไปสระบบ หากแตสรางบทบาทใหม เพอกระตนใหคนในชมชนเกดการแสวงหาความร เพมวทยฐานะทางการศกษา เพอใหวดไดกลบมาทาหนาทเปนศนยการเรยนรของชมชนดงทเคยเปนในอดต ดวยเหตนผวจยจงศกษาการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน เพอใหวดพฒนาเปนแหลงการศกษาตามอธยาศย ตามความหมายในนยามของมาตรา 4 วรรคหนงและวรรคสอง แหงพระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551 (พระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551. 2551 : 2) โดยมการเขามามสวนรวมของทกภาคสวนในการจดใหมโครงสรางพนฐานเพอการเรยนรภายในวด เชน แหลงการเรยนร ศนยการเรยนชมชน (ศรช.) ตามความใน มาตรา 11 (1) แหงพระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551 (พระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551. 2551 : 5)

กกก5.1ก ความสอดคลองตามพระธรรมวนย พระสงฆ มบทบาทกบการศกษามานบแต เ รมแรก ดงพทธพจน ท มปรากฏใน

พระไตรปฎก เลมท 4 พระวนยปฎก เลมท 4 มหาวรรค ภาค 2 (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 4 ขอท 32) วา “พวกเธอจงเทยวจารก เพอประโยชนและความสขแกชนหมมาก เพออนเคราะหโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษย พวกเธออยาไดไปรวมทางเดยวกนสองรป

76

จงแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด จงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะครบบรบรณ บรสทธ สตวทงหลายจาพวกทมธลคอกเลสในจกษนอย มอย เพราะไมไดฟงธรรมยอมเสอม ผรทวถงธรรม จกม” พระพทธพจนบทนทรงแสดงแกพระอรหนตชดแรกจานวน 60 รป ณ ปาอสปตนมฤคทายวน ถอเปนการประกาศจดมงหมายในการประกาศพระศาสนา เพอการพฒนามนษยใหพนจากความเสอมโดยอดมการณเทาเทยมกนในการใหการศกษาแกคนทวไปในสงคมโดยไมจากดชนวรรณะดงการทพระพทธเจาใหใชภาษาพนเมองในการเผยแพรพระศาสนา (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 10 ขอท 54) โดยไมมการจากดชนชนวรรณะ ซงถอเปนเรองสาคญในการแบงแยกการไดรบทรพยากรรวมถงการศกษาของคนในอนเดยสมยนน วดในฐานะทอาศยของพระสงฆจงกลายมาเปนศนยรวมทางการศกษาใหความรคคณธรรมแกสงคม ทาใหหลงพทธกาลไมนาน (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. 2542 : 12-14) วดบางวดททาหนาทในจดนไดดจงไดกลายสภาพมาเปนมหาวทยาลยทางการศกษาของสงฆขนาดใหญในเวลาตอมา

กกก5.2กกบทบาทจรงทปรากฏในอดต ดวยเหตทพระพทธศาสนา ผกผนอยกบการศกษา การศกษาและการใหการศกษาจงถอ

เปนหนาทหลกของพระสงฆ วดในพระพทธศาสนาเมอไปตงอย ณ ทใด กยอมมการใหการศกษาแกกลมชนนน ๆ ดงตวอยางทพระศรปรยตโมล (2554 : ออน-ไลน) กลาวถงในชวงรชสมยของพระเจาอโศกมหาราชแหงประเทศอนเดย ทไดยกยองพระพทธศาสนาใหเปนศาสนาประจาชาต (State Religion) วา พลเมองอนเดยเกอบรอยทงรอย จากเหนอจรดใต ตะวนออกถงตะวนตก ลวนแตเปนชาวพทธ ประชาชนอานออกเขยนไดกวารอยละ 60 เชนเดยวกบในประเทศไทย วดไดมบทบาทสาคญดานการใหการศกษาแกสงคมมานบแตแรกพระพทธศาสนาตงมนอยในดนแดนสวรรณภม

กกก5.3กก บทบาทจรงในปจจบน จวบจนถงสมยรชกาลท 6 หลงการปฏรปการศกษาครงใหญ วดถกลดบทบาทลงจากผนา

ใหการศกษาแกสงคมมาเปนรฐ แตอยางไรกดในปจจบน วดโดยพระสงฆกมความพยายามในการฟนฟบทบาทในดานนอยบางในรปแบบตาง ๆ เชน การตงมหาวทยาลยสงฆ โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญ ซงมทงทประสบความสาเรจและไมประสบความสาเรจ อยางไรกดการศกษาในครงนมงเนนไปทการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ตามความหมายในนยามของมาตรา 4 วรรคหนงและวรรคสอง แหงพระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551 (“พระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551”. 2551 : 1-11) เพราะเปนการศกษาทเปดโอกาสทางการศกษาอยางไมจากด ครอบคลมกบคนในชมชนทกวย โดยมศนยการเรยนรชมชนประจาตาบลเปนสวนสาคญในการใหการศกษาอยางทวถง (กรมการศกษานอกโรงเรยน. 2554 : ออน-ไลน) ซงโดยการมศนยการเรยนรชมชนนเอง

77

ทาใหวดซงเปนสาธารณสถานเพอประโยชนของชมชนในหลายแหงไดถกคดเลอกใหเปนทตงของศนยการเรยนรชมชนประจาตาบล หากแตดวยการทไมมกระบวนการการมสวนรวมจากวดและชมชนในการพฒนาศนยการเรยนรชมชน วดซงควรพฒนาบทบาทในดานนมกไมใหความสาคญกบการมอยของศนยการเรยนรชมชนในวดเทาใดนก ทงดวยไมมนโยบายของคณะสงฆในการสนบสนน และไมไดถกบรรจเปนเหตผลในการขอรบพระราชทานสมณศกดหรออนใด กจกรรมตาง ๆ เชนการประชาสมพนธ การรบรของชมชน รวมถงการพฒนาโครงสรางพนฐานของศนยการเรยนรชมชน จงเปนไปในลกษณะทตางฝายตางปฏบต ขาดการบรณาการเพอการพฒนาอยางจรงจงและอยางมสวนรวมในรปของประชาสงคม เหลานลวนเปนสงทควรศกษาการนากระบวนการมสวนรวมมาใชเพอสงเสรมกระบวนการพฒนาการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชนอยางยงยนตอไป

โดยในการศกษาการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชนครงน หมายถง การจดใหวดเปนทตงของศนยการเรยนรชมชน (กศน.) และแหลงทรพยากรทางการศกษาตามอญยาศยอน ๆ คอ การจดใหวดมหองสมด มมหนงสอ และแหลงสบคนขอมลอเลคทรอนกสของชมชน (หองคอมพวเตอร)

ดวยเหตดงกลาว ผวจยจงไดสรปประเภทการเปนแหลงเรยนรของวดเปน 5 ดาน ดงขางตน เพอนามาใชเปนพนฐานหรอแนวทางหลกในการกาหนดความหมายของแหลงเรยนรใชในการศกษาครงน เนองจากมเนอหาทครอบคลมขอเทจจรงของแหลงเรยนรในวดในปจจบน ซงสะดวกตอการนาไปประยกตใชไดอยางสอดคลองกบวตถประสงคของการศกษาครงน

อนง ประเภทแหลงเรยนรในวดทง 5 ดาน ทผวจยไดกาหนดไวขางตนน ผวจยไดนาไปใชในทกบทหรอทกสวนทเกยวของ เชน นาไปใชเปนคาจากดความหรอนยามศพทเฉพาะทใชในการศกษาครงน รวมทงนาไปใชประกอบการกาหนดกรอบแนวคดของการศกษาดวย

บรบทของภาคสวนในจงหวดอตรดตถ งานวจยนไดเลอกพนทศกษาในจงหวดอตรดตถ ดวยสาเหตสาคญคอความหลากหลาย

ทางวฒนธรรมของพนท ทประกอบไปดวยกลมผคนหลากหลายวฒนธรรม ทงกลมคนไทยลานนา ไทยลานชาง และไทยกลาง (มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ. 2539 : 3) ทจะมผลเปนการแสดงออกทางกจกรรมแหลงการเรยนรทางพระพทธศาสนาในวดทหลากหลายนาสนใจ และเพอทาความเขาใจถงบรบทโดยภาพรวมสาหรบพนททจะศกษาตอไป ผวจยจงขอนาเสนอขอมลพนฐานของจงหวดอตรดตถ และบรบทวด รวมถงบรบทของภาคสวนทเกยวของกบการพฒนาแหลงการเรยนรในวด ดงตอไปน

78

ขอมลพนฐานจงหวดอตรดตถ จงหวดอตรดตถ ตงอยในเขตภาคเหนอตอนลาง (สานกงานสถตจงหวดอตรดตถ. 2554 :

ออน-ไลน) ระหวางละตจดท 17 องศา 37 ลปดา และ 19 องศา 30 ลปดาเหนอ และลองจจดท 100 องศา 05 ลบดา และ 101 องศา 11 ลปดาตะวนออก อยหางจากกรงเทพมหานคร โดยทางรถไฟ 485 กม. และโดยทางรถยนต 491 กม. มเนอทรวมทงสน 7,838.592 ตารางกโลเมตร หรอ 4,899,10 ไร คดเปนรอยละ 4.62 ของพนทภาคเหนอ มอาณาเขตตดตอกบจงหวดใกลเคยงดงน

ภาพท 1 แผนทจงหวดอตรดตถ ทมา: ผวจยปรบปรงจาก วกพเดยภาษาไทย (2554 : ออน-ไลน)

ทศเหนอ ตดกบ จงหวดแพรและจงหวดนาน ทศใต ตดกบ จงหวดพษณโลก ทศตะวนออก ตดกบ จงหวดพษณโลก และจงหวดเลย และสาธารณรฐ

ประชาธปไตยประชาชนลาวโดยเขตชายแดนยาวประมาณ 135 กโลเมตร ทศตะวนตก ตดกบ จงหวดสโขทย

79

จงหวดอตรดตถมสภาพภมประเทศแบงไดเปน 3 ลกษณะ (สานกงานสถตจงหวดอตรดตถ. 2554 : ออน-ไลน) คอ

- ทราบลมแมนา เกด อยบรเวณสองฝงของแมนานาน และลานาสาขาทไหลมาบรรจบกบแมนานาน สภาพพนทสวนใหญคอนขางราบเรยบ มระดบความสงของพนทประมาณ 50-100 เมตรจากระดบนาทะเลอยในเขตอาเภอตรอน อาเภอพชย อาเภอลบแล อาเภอทองแสนขน และบางสวนของอาเภอเมองอตรดตถ

- ทราบระหวางหบเขาและบรเวณลกคลนลอดลาด เปนบรเวณทอยตอเนองจากทราบลมนาทางดานเหนอและดานตะวนออกของจงหวด มความสงระหวาง 100-400 เมตร จากระดบนาทะเลอยในเขตอาเภอทองแสนขน อาเภอลบแล อาเภอนาปาด อาเภอฟากทา อาเภอบานโคก และบางสวนของอาเภอเมองอตรดตถ

- เขตภเขาและทสง เปนภมประเทศทพบมากประมาณครงหนงของพนทจงหวด มความสงของพนทระหวาง 400-1,000 เมตร ในบรเวณดานเหนอและดานตะวนออกของจงหวดโดยเฉพาะในเขตอาเภอบานโคก อาเภอฟากทา อาเภอนาปาด อาเภอทาปลา อาเภอลบแล และบางสวนของอาเภอเมองอตรดตถ สาหรบภมอากาศจดอยในภมอากาศแบบฝนเมองรอนเฉพาะฤด (Tropical climate) โดยมระยะชวงฝนสลบกบชวงอากาศแหงแลงแตกตางกนชดเจนและเนองจากภมประเทศสวนใหญเปนภเขาสงและทสง จงทาใหอากาศรอนจดในฤดรอนและหนาวจดในฤดหนาว ฤดรอนเรมตงแตเดอนมนาคม – พฤษภาคม อณหภมเฉลย 35 องศาเซลเซยส ฤดฝนระหวางเดอนมถนายน – ตลาคม มปรมาณนาฝนเฉลย 1,500 มลลเมตรตอป และฤดหนาวระหวางเดอนพฤศจกายน – กมภาพนธ อณหภมเฉลย 15 – 17 องศาเซลเซยส

การปกครอง จงหวดอตรดตถแบงพนทเพอการบรหารราชการ สวนภมภาคเปน 9 อาเภอ 67 ตาบล

613 หมบานโดยมอาเภอดงน อาเภอเมองอตรดตถ อาเภอตรอน อาเภอทองแสนขน อาเภอทาปลา อาเภอนาปาด อาเภอบานโคก อาเภอพชย อาเภอฟากทา และอาเภอลบแล

ประชากร ในป 2552 จงหวดอตรดตถมประชากรมประชากรทงสน 463,589 คน เปนชาย 228,981

คน เปนหญง 234,608 คน (ขอมล ณ เดอน พฤษภาคม 2552) (สานกงานสถตจงหวดอตรดตถ. 2554 : ออน-ไลน)

ชาตพนธ

80

ประชากรทองถนดงเดมของจงหวด คอชนพนถนสวรรณภม หรอกลมชาตพนธดงเดมในสวรรณภม ผเปนเจาของซากโครงกระดกและเครองมอหนและสารดสมยกอนประวตศาสตร ทคนพบในจงหวด (คณะทางานโครงการอตรดตถเมองนาอย. 2545 : 1) ตอมาพนทตงเมองอตรดตถเปนทางผานสาคญมาตงแตสมยอารยธรรมดองซอน ทาใหมการเคลอนยายผคนมาจากทตาง ๆ มากขน เรอยมาในสมยทวารวดและอาณาจกรขอมดงปรากฏหลกฐานเมองโบราณทเวยงเจาเงาะ จนมาในสมยสโขทยไดมเมองเกดขนมากมาย เชน เมองฝาง เมองทงยง เมองตาชชก และเมองพชย และดวยการเปนเสนทางการคาทางนาทสาคญ ทาใหชาวเมองอตรดตถในสมยโบราณมทมาจากหลายเผาพนธ (หวน พนธพนธ. 2529 : 2-6) แตกลมชาตพนธทมวฒนธรรมสบเนองมาจนปจจบนคอกลมชนไทยเดมหรอคนไทยสบมาตงแตสมยอาณาจกรสโขทยดงเดม และกลมชนลานนา (ไทยวน) ทอพยพจากเชยงแสนมาอาศยอยในแถบอาเภอลบแล ชนสองกลมนตงถนฐานขนเปนเมองอยางมนคงมาตงแตสมยสโขทย

จนสมยตนกรงรตนโกสนทร ไดมการกวาดตอนผคนและการอพยพยายถนฐานของกลมชาตพนธลานชาง (ลาว) จากทงเมองเวยงจนทรและเมองหลวงพระบาง ลงมาตงถนฐานในเขตอาเภอตาง ๆ ของจงหวดมากขน และไดมชาวจนโพนทะเลอพยพยายถนฐานมาตงหลกแหลงทามาคาขายในแถบเมองทามากเปนลาดบ จงทาใหเมองอตรดตถในปจจบนกลายเปนเมองทมกลมชนมากถง 3 วฒนธรรมหลกทอยรวมกนอยางสงบสข (เทวประภาส มากคลาย. 2553 : 46-49)

เนองจากประชาชนในจงหวดอตรดตถ สบเชอสายมาจากคนไทยหลายภาค จงทาใหขนบธรรมเนยมประเพณของทองถนแตกตางกนออกไป (สานกงานสถตจงหวดอตรดตถ. 2554 : ออน-ไลน) เชน

อาเภอนาปาด อาเภอฟากทา อาเภอบานโคก มภาษาพดและขนบธรรมเนยมคลายคนไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอกลมชาตพนธไทยเชอสายลาว (Lao people)

อาเภอลบแล อาเภอเมองตอนเหนอ มภาษาพดและขนบธรรมเนยมประเพณคลายคนไทยภาคเหนอ หรอกลมชาตพนธไทยวน (Thai Yuan)

อาเภอเมองตอนใต อาเภอตรอน อาเภอทองแสนขน และอาเภอพชย มภาษาพดและขนบธรรมเนยมประเพณคลายคนไทยภาคกลาง หรอไทยสยาม (Thai people)

อาเภอเมองบางสวน มกลมชาตพนธคนไทยเชอสายจน (Thai Chinese) ศาสนา การศาสนา ประชากรของจงหวดอตรดตถ นบถอศาสนาพทธ ประมาณรอยละ 99.66

ศาสนาครสต และอสลาม ประมาณรอยละ 0.34 (สานกงานสถตจงหวดอตรดตถ. 2554 : ออน-ไลน) ขอมลวดในจงหวดอตรดตถ

81

เนองดวยวดในจงหวดอตรดตถ มองคประกอบและขอมลทเกยวของมากมาย เชน โครงสรางการปกครองคณะสงฆ การศกษาคณะสงฆ ดงนนในการศกษาครงนผวจยจงขอนาเสนอตงแตการปกครองคณะสงฆ วด บคลากร และสถานศกษาสงฆ รวมถงสถานปฏบตธรรมของคณะสงฆ เพอทาความเขาใจภาพรวมบรบทของคณะสงฆในจงหวดอตรดตถ ซงจะเปนประโยชนในการกาหนดกลมประชากรในการศกษาครงนตอไป ดงน

1.กการปกครองคณะสงฆในจงหวดอตรดตถ วดในจงหวดอตรดตถ (สานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ. 2554 : 3-4) แบงตาม

การปกครองคณะสงฆเปนเขตการปกครองระดบจงหวดอาเภอ เจาคณะตาบล แตละระดบมเจาคณะเปนผปกครองดแล จานวนและเขตปกครองดงกลาวใหเปนไปตามทกาหนดในกฎมหาเถรสมาคม ดงน

กกก1.1กจงหวดเปนเขตปกครองพนทจากดเฉพาะจงหวด เปนการปกครองคณะสงฆสวนภมภาค จานวนและเขตปกครองจงหวด ใหอนโลมตามจานวนและเขตบรหารราชการแหงราชอาณาจกร ปจจบนมพระเทพปรยตวธาน (อานวย จนทสโร) เปนเจาคณะจงหวดอตรดตถมหนาทและอานาจในการปกครองคณะสงฆในเขตจงหวดอตรดตถ

กกก1.2กอาเภอเปนเขตปกครองคณะสงฆ จานวนและเขตปกครองคณะสงฆชนอาเภอนนคณะสงฆเปนผกาหนด โดยกาหนดโดยอนโลมตามเขตบรหารราชการแหงราชอาณาจกรโดยมเจาคณะอาเภอทง 9 อาเภอ คอ อาเภอเมองอตรดตถ อาเภอลบแล อาเภอตรอน อาเภอพชย อาเภอทาปลา อาเภอทองแสนขน อาเภอฟากทา อาเภอนาปาด และอาเภอบานโคก โดยมเจาคณะอาเภอทง 9 อาเภอเปนผปกครองในเขตอาเภอ

กกก1.3กตาบลเปนเขตปกครองคณะสงฆ จานวนและเขตปกครองตาบลนน คณะสงฆเปนผกาหนด กาหนดโดยอนโลมตามตาบลแหงราชอาณาจกรหรอกรณพเศษ ซงมเจาคณะตาบลมหนาทและอานาจปกครองในเขตตาบลนน

คณะสงฆจงหวดอตรดตถมพระภกษเปนผปกครองตามลาดบชน คอ 1 เจาคณะจงหวด 2 เจาคณะอาเภอ 3 เจาคณะตาบล และ 4 เจาอาวาสวด

2.กวดในจงหวดอตรดตถ วดในจงหวดอตรดตถแบงเขตการปกครองคณะสงฆตามอาเภอ จานวน 9 อาเภอ คอ

อาเภอเมอง อาเภอลบแล อาเภอตรอน อาเภอพชย อาเภอบานโคก อาเภอฟากทา อาเภอทาปลา อาเภอนาปาด และอาเภอทองแสนขน (มหานกาย 9 อาเภอ ธรรมยต 1 อาเภอ) โดยมจานวนวดและสานกสงฆ รวม 315 แหง (มหานกาย 308 วด ธรรมยต 4 วด) จาแนกรายอาเภอไดดงน

อาเภอเมองอตรดตถ รวม 78 วด (มหานกาย 77 วด ธรรมยต 1 วด)

82

อาเภอพชย รวม 53 วด (มหานกาย 51 วด ธรรมยต 1 วด) อาเภอตรอน รวม 27 วด (มหานกาย 26 วด ธรรมยต 1 วด) อาเภอลบแล รวม 39 วด (มหานกาย 38 วด ธรรมยต 1 วด) อาเภอทาปลา รวม 38 วด (มหานกาย 38 วด ธรรมยต - วด) อาเภอนาปาด รวม 27 วด (มหานกาย 26 วด ธรรมยต - วด) อาเภอฟากทา รวม 22 วด (มหานกาย 22 วด ธรรมยต - วด) อาเภอบานโคก รวม 7 วด (มหานกาย 7 วด ธรรมยต - วด) อาเภอทองแสนขน รวม 25 วด (มหานกาย 25 วด ธรรมยต - วด)

ตารางท 1 แสดงจานวนวดในจงหวดอตรดตถ

จานวนวดในจงหวดอตรดตถ นกาย ท อาเภอ สานกสงฆ วสงคามสมา รวม

มหานกาย ธรรมยต

1 เมองอตรดตถ 16 63 79 78 1 2 ตรอน 5 22 27 26 1 3 ลบแล 5 34 39 38 1

4 พชย 10 43 53 52 1 5 ทองแสนขน 15 10 25 25 -

6 ทาปลา 18 20 38 38 - 7 นาปาด 15 12 27 27 -

8 ฟากทา 12 11 23 23 - 9 บานโคก 5 3 8 8 -

รวม 101 218 319 315 4 ทมา: ขอมลวดในจงหวดอตรดตถ ขอมล ณ วนท 1 ตลาคม 2553 (สานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ. 2554 : ออน-ไลน)

83

3.กบคลากรทางพทธศาสนาในจงหวดอตรดตถ ในเขตการปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถ ป 2553 มพระภกษ 2,649 รป สามเณร 176 รป รวม 2,825 รป

4.กสถานศกษาสงฆในจงหวดอตรดตถ กกก4.1กโรงเรยนพระปรยตธรรม 4.1.1กแผนกสามญ จานวน 2 แหง 4.1.2กแผนกธรรม จานวน 51 แหง 4.1.3กแผนกบาล จานวน 5 แหง กกก4.2กมหาวทยาลยสงฆ 4.2.1กมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย จานวน 1 แหง 5.กวดสานกปฏบตธรรมในจงหวดอตรดตถ กกก5.1กวดสานกปฏบตธรรมตามมตมหาเถรสมาคม จานวน 1 แหง 5.1.1กสานกปฏบตธรรมประจาจงหวดอตรดตถ แหงท 1 วดเกษมจตตาราม

ตาบลทาอฐ อาเภอเมองอตรดตถ จงหวดอตรดตถ (สานกเลขาธการมหาเถรสมาคม. 2545 : 1-2) หนวยงานภาครฐทเกยวของกบการพฒนาแหลงการเรยนรในวดในจงหวดอตรดตถ หนวยงานภาครฐสวนภมภาคทเกยวของกบการพฒนาแหลงการเรยนรในวดในจงหวด

อตรดตถทจะกลาวถงตอไปน จะนาไปกาหนดในขอบเขตดานประชากรในการศกษาครงนตอไป โดยการพจารณาหนวยงานทจะศกษา ผวจยไดพจารณาจากกรอบประเภทแหลงเรยนรในวด 5 ดาน คอ

1.กดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา 2.กดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน 3.กดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน 4.กดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน 5.กดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน การพจารณาวาหนวยงานภาครฐในสวนภมภาคใดมความเกยวของกบการพฒนาแหลง

เรยนรในวดในดานใดนน ผวจยพจารณาจากอานาจหนาทของหนวยงานนน ๆ ตามกฎหมาย ทงหนวยงานสวนภมภาคและองคกรปกครองสวนทองถน โดยหนวยงานทผวจยพจารณาวาเขาขายหนวยงานภาครฐทมความเกยวของกบการพฒนาแหงการเรยนรในวดนน มจานวน 8 หนวยงาน ดงน

1.กองคกรปกครองสวนทองถนในจงหวดอตรดตถ

84

องคกรปกครองสวนทองถนนน พณสดา สรธรงศร (2554 : ออน-ไลน) อธบายวา หมายถง รฐบาลสวนทองถนทรฐบาลกลางใหอานาจหรอกระจายอานาจไปใหหนวยการปกครองทองถน เปดโอกาสใหประชาชนในทองถนไดมอานาจในการปกครองรวมกนทงหมด หรอเปนบางสวนในการบรหารทองถน ตามหลกการทวา ถาอานาจการปกครองมาจากประชาชนในทองถนแลว รฐบาลของทองถนกยอมเปนรฐบาลของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชน โดยรฐบาลทองถนทไดรบการเลอกตงจากประชาชนในทองถนนน จะมอานาจหนาทในการบรหารจดการบรการสาธารณะตามกฎหมาย เพอประโยชนสขของชมชนในทองถนนน ปจจบนราชการสวนทองถน มอย 5 รปแบบ คอ กรงเทพมหานคร (กทม.) เมองพทยา เทศบาล องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) และองคการบรหารสวนตาบล (อบต.)

บทบาทอานาจหนาทของราชการสวนทองถน โดยหลกจะถกกาหนดโดยกฎหมายจดตงองคกรปกครองสวนทองถนนน เชน พรบ.เทศบาล(2496) พรบ.อบจ.(2498ปรบแก2540) พรบ.ระเบยบบรการราชการกรงเทพมหานคร (2528) พรบ.อบต. (2537) เปนตน นอกจากนยงมกฎหมายอนๆทใหอานาจแกราชการสวนทองถน เชน พรบ.การสาธารณสข (2484 ปรบแก 2535) พรบ.รกษาความสะอาดฯ (2503 ปรบแก 2535) พรบ.สสานฌาปนสถาน (2528) พรบ.ควบคมการฆาและจาหนายเนอสตว (2535) พรบ.สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมฯ (2535) เปนตน

ดงนน การศกษาครงนจะพจารณาจากกฎหมายจดตงและกฎหมายทใหอานาจแกองคกรปกครองสวนทอง ถนดงกลาว โดยจะไมกลาวถงองคกรปกครองสวนทอง ถนประเภท กรงเทพมหานคร และเมองพทยา เนองจากไมอยในขอบขายพนททจะศกษา โดยจะพจารณาจากองคกรปกครองสวนทองถน 3 ประเภทเทานน คอ เทศบาล องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) และองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ตามลาดบ ดงน

1.1กเทศบาล พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 (สานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา. 2554 : ออน-ไลน)

กาหนดหนาทใหเทศบาลตาบลมอานาจตามความในมาตรา 50 แกไขโดยประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 336 ลงวนท 13 ธนวาคม 2515 เทศบาลเมองมอานาจตามความในมาตรา 53 แกไขโดยพระราชบญญตเทศบาล (ฉบบท 7) พ.ศ. 2517 และเทศบาลนครมอานาจตามความในมาตรา 56 มหนาททเกยวของกบการพฒนาแหลงการเรยนรในวดตามความในมาตรา 50 แกไขโดยประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 336 ลงวนท 13 ธนวาคม 2515 ความวา “มาตรา 50 ภายใตบงคบแหงกฎหมาย เทศบาลตาบลมหนาทตองทาในเขตเทศบาลดงตอไปน… (8) บารงศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนดของทองถน (9) หนาทอนตามทกฎหมายบญญตใหเปนหนาทของเทศบาล…” นอกจากน สาหรบเทศบาลนคร ตองพจารณาเพมเตมจากความในมาตรา 57 แหง

85

พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 (ความวาเทศบาลนครอาจจดทากจการอนๆ ตามมาตรา 54) และเทศบาลเมอง ตองพจารณาเพมเตมจากความในมาตรา 54 แหงพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 แกไขโดยพระราชบญญตเทศบาล (ฉบบท 6) พ.ศ. 2511 วา “มาตรา 54 ภายใตบงคบแหงกฎหมาย เทศบาลเมองอาจจดทากจการใดๆ ในเขตเทศบาลดงตอไปน…(9) ใหมและบารงสถานทสาหรบการกฬาและพลศกษา (10) ใหมและบารงสวนสาธารณะ สวนสตวและสถานทพกผอนหยอนใจ…” นอกจากน สาหรบองคกรปกครองสวนทองถนทกประเภท ทง 5 รปแบบ คอ กรงเทพมหานคร (กทม.) เมองพทยา เทศบาล องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) และองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ยงอยภายใตการกาหนดหนาททางการบรหารและการจดการศกษาขององคกรปกครองสวนทองถน ทกาหนดโดยพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ("พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542". 2542 : 12) ความวา “มาตรา 41 องคกรปกครองสวนทองถนมสทธจดการศกษาในระดบใดระดบหนงหรอทกระดบ ตามความพรอม ความเหมาะสม และความตองการภายในทองถน” จากความในมาตรา 41 แหงพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และมาตรา 50 (8) และความใน (9) และ (10) แหงมาตรา 54 แหงพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 และทแกไขเพมเตมดงกลาว แสดงใหเหนถงอานาจหนาทของเทศบาลในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนแบงตามอานาจของเทศบาลแตละประเภท ดงน

เทศบาลตาบล มหนาทเกยวของกบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนใน 4 ดาน คอ ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน

เทศบาลเมองและเทศบาลนคร มหนาทเกยวของกบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนครบทง 5 ดาน คอ ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน

สาหรบในการศกษาครงน คงมเทศบาลประเภททเกยวของอยในขอบเขตทจะศกษาเพยง 2 ประเภท คอ เทศบาลตาบล และเทศบาลเมอง เนองจากขอบเขตพนทศกษาในจงหวดอตรดตถไมมเทศบาลนครแตอยางใด

1.2 กองคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 (สานกงานคณะกรรมการ

กฤษฎกา. 2554 : ออน-ไลน) กาหนดหนาทใหองคการบรหารสวนจงหวด มอานาจตามความใน

86

มาตรา 45 ดงน “มาตรา 45 องคการบรหารสวนจงหวดมอานาจหนาทดาเนนกจการภายในเขตองคการบรหารสวนจงหวด ดงตอไปน… (7 ทว) บารงรกษาศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนดของทองถน…”

จากความในมาตรา 41 แหงพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และความใน (7 ทว) เพมเตมโดยพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด (ฉบบท 2) พ.ศ. 2542 แหงมาตรา 45 แหงพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 แสดงใหเหนถงอานาจหนาทขององคการบรหารสวนจงหวดทเกยวของกบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนใน 4 ดาน คอ ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน

1.3 กองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) พระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 กาหนดหนาทให

องคการบรหารสวนตาบล มอานาจตามความในมาตรา 66 ความวา “...องคการบรหารสวนตาบลมอานาจหนาทในการพฒนาตาบลทงในดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม...” และตามความในมาตรา 67 ความวา “...องคการบรหารสวนตาบล มหนาทตองทาในเขตองคการบรหารสวนตาบล ดงตอไปน... (5) สงเสรมการศกษา ศาสนา และวฒนธรรม...(8) บารงรกษาศลปะ จารตประเพณภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนดของทองถน...” และมสทธจดทากจการตามความในมาตรา 68 ความวา “… องคการบรหารสวนตาบลอาจจดทากจการในเขตองคการบรหารสวนตาบล ดงตอไปน... (4) ใหมและบารงสถานทประชม การกฬา การพกผอนหยอนใจและสวนสาธารณะ...”

จากความในมาตรา 41 แหงพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และความในมาตรา 66 มาตรา 67 (5) มาตรา 68 (4) แหงพระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 และมาตรา 67 (8) แหงพระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 แกไขโดยพระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล (ฉบบท 3) พ.ศ. 2552 แสดงใหเหนถงอานาจหนาทขององคการบรหารสวนตาบลทเกยวของกบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนครบทง 5 ดาน คอ ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน

2.กมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ

87

มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ เปนมหาวทยาลยหลกของจงหวดอตรดตถ มพนทและวทยาเขตครอบคลม 3 จงหวด คอ จงหวดอตรดตถ จงหวดแพร และจงหวดนาน มปรชญาของมหาลย ดงปรากฏในพระราชบญญตยกฐานะเปนมหาวทยาลยราชภฏ ("พระราชบญญตมหาวทยาลยราชภฏ พ.ศ. 2547". 2547 : 2) ดงน “มาตรา 7 ใหมหาวทยาลยเปนสถาบนอดมศกษาเพอการพฒนาทองถนทเสรมสรางพลงปญญาของแผนดน ฟนฟพลงการเรยนร เชดชภมปญญาของทองถน สรางสรรคศลปวทยา เพอความเจรญกาวหนาอยางมนคงและยงยนของปวงชน มสวนรวมในการจดการ การบารงรกษา การใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลและยงยน โดยมวตถประสงคใหการศกษา สงเสรมวชาการและวชาชพชนสง ทาการสอน วจย ใหบรการทางวชาการแกสงคม ปรบปรง ถายทอด และพฒนาเทคโนโลย ทะนบารงศลปะและวฒนธรรม ผลตครและสงเสรมวทยฐานะคร” วตถประสงคของพระราชบญญตยกฐานะเปนมหาวทยาลยราชภฏ ("พระราชบญญตมหาวทยาลยราชภฏ พ.ศ. 2547". 2547 : 24) วา “...โดยมวตถประสงคและภาระหนาทในการสงเสรมการเปนสถาบนอดมศกษาทมงสความเปนเลศทางวชาการบนพนฐานของภมปญญาทองถน ภมปญญาไทยและภมปญญาสากล เพอสรางและพฒนาองคความร สรางบณฑตทมความรคความด สรางสานกในคณคาของวฒนธรรมทองถนและของชาต เสรมสรางความเขมแขงของวชาชพคร ประสานความรวมมอระหวางมหาวทยาลย ชมชนและองคกรอนเพอการพฒนาทองถน ศกษาแสวงหาแนวทางพฒนาเทคโนโลยพนบานและเทคโนโลยสมยใหมใหเหมาะสมกบการดารงชวตและประกอบอาชพของคนในทองถน รวมทงศกษาสงเสรม สบสานโครงการอนเนองมาจากแนวพระราชดาร ทงนโดยคานงถงการมสวนรวมของประชาชนในทองถนและสงคม...”

นอกจากน พระราชบญญตดงกลาวยงคงมหลายสวนทกลาวครอบคลมถงองคประกอบ 5 ดานของการพฒนาแหลงการเรยนรในวด แตโดยสรปแลวจากวตถประสงคและอานาจหนาทในพระราชบญญตดงกลาว มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ สามารถมบทบาทในการมสวนรวมกบภาคสวนตาง ๆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนไดครบทกดาน

3.กสถานศกษาทงระดบประถมและมธยมศกษาในจงหวดอตรดตถ สถานศกษาทจดการศกษารปแบบตามความในมาตรา 15 ทจดการศกษาระดบขนพนฐาน

ตามความในวรรคแรกแหงมาตรา 16 ซงมความเกยวของกบการพฒนาแหลงการเรยนรของชมนในวดตามแนวทางการจดการศกษาตามความในมาตรา 23 แหงพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ("พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542". 2542 : 1-23) ดงน “มาตรา 23 การจดการศกษา ทงการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ตองเนนความสาคญทงความรคณธรรม กระบวนการเรยนรและบรณาการตามความเหมาะสมของแตละระดบการศกษาในเรองตอไปน 1. ความรเรองเกยวกบตนเอง และความสมพนธของตนเองกบสงคม ไดแก

88

ครอบครว ชมชน ชาตและสงคมโลก รวมถงความรเกยวกบประวตศาสตรความเปนมาของสงคมไทยและระบบการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข 2. ความรและทกษะดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย รวมทงความรความเขาใจและประสบการณเรองการจดการ การบารงรกษาและการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลยงยน 3. ความรเกยวกบศาสนา ศลปะ วฒนธรรม การกฬา ภมปญญาไทย และการประยกตใชภมปญญา 4. ความรและทกษะดานคณตศาสตรและดานภาษา เนนการใชภาษาไทยอยางถกตอง 5. ความรและทกษะในการประกอบอาชพและการดารงชวตอยางมความสข”

จากหลกการและแนวทางในพระราชบญญตดงกลาว สถานศกษาทจดการศกษาขนพนฐาน สามารถมบทบาทในการมสวนรวมกบภาคสวนตาง ๆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนได 4 ดาน คอ ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน และดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน

4.กสถานศกษาทจดการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยในสานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวดอตรดตถ (กศน.)

เดมนนการศกษานอกระบบอยในการกากบดแลของกรมการศกษานอกโรงเรยน และมศนยการศกษานอกโรงเรยนจงหวด และอาเภอ กระจายอย ทวประเทศ แตหลงจากมการตราพระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551 ("พระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551". 2551 : 1-11) ทาใหกรมการศกษานอกโรงเรยนเดมไดปรบภารกจมาเปนสานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย โดยในจงหวดอตรดตถมสานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวด (สานกงาน กศน. จงหวด) ระดบอาเภอตาง ๆ มศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยอาเภอ (ศนย กศน. อาเภอ) นอกจากนนยงมศนยการเรยนชมชน (ศรช.) กระจายไปตามตาบลตาง ๆ ทกตาบลดวย (สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวดอตรดตถ. 2554 : ออน-ไลน) โดยหนวยงานนเกยวของโดยตรงกบการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน

5.กสานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ สานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ มภารกจเกยวกบการดาเนนงานสนองงาน

คณะสงฆและรฐโดยการทานบารง สงเสรมกจการพระพทธศาสนา ใหการอปถมภ คมครองและสงเสรมพฒนางานพระพทธศาสนา ดแลรกษาจดการศาสนาสมบต รวมทงใหการสนบสนนสงเสรม

89

พฒนาบคลากรทางศาสนา (สานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ. 2554 : ออน-ไลน) โดยมอานาจหนาทดงตอไปน

5.1 กศกษา วเคราะห และรายงานขอมลสารสนเทศดานพระพทธศาสนา เพอกาหนดนโยบายในระดบจงหวด รวมทงเสนอแนะแนวทางแกไข

5.2 กตดตามและประเมนผลการดาเนนงานตามนโยบาย แผนงาน โครงการของหนวยงานในความดแลของสานกงานพระพทธศาสนาจงหวด รวมทงรายงานผลดาเนนงาน ปญหาและอปสรรคใหหนวยทเกยวของทราบ

5.3กสงเสรม ดแล รกษา และทานบารงศาสนสถานและศาสนวตถทางพระพทธศาสนารวมทงดแล รกษา และจดการวดรางและศาสนสมบตกลางในจงหวด

5.4 กสงเสรมและสนบสนนใหวดเปนศนยกลางการเรยนรและแหลงภมปญญาของชมชนรวมทงสงเสรมใหมศนยกลางในการจดกจกรรมทางพระพทธศาสนาของ จงหวด

5.5 กสงเสรม สนบสนน และประสานงานดานการเผยแผพระพทธศาสนา และดานพระพทธศาสนศกษา รวมทงดแลและควบคมมาตรฐานคณภาพการศกษาของสถานศกษาในสงกดภายใน จงหวดใหผเรยนมความรคคณธรรม และพฒนาบคลากรทางพระพทธศาสนา

5.6กรบสนองงาน ประสานงาน และสนบสนนกจการและการบรหารการปกครองคณะสงฆ ตลอดจนการดาเนนการตามนโยบายและมาตรการในการคมครองพระพทธศาสนา

5.7 กสงเสรมและประสานการดาเนนงาน ในการปฏบตศาสนพธและกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา

5.8กปฏบตงานตามกฎหมายในความรบผดชอบของสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาตซง กาหนดใหเปนอานาจหนาทของผวาราชการจงหวดหรอตามทไดรบมอบหมาย

5.9กปฏบตงานรวมกบหรอสนบสนนการปฏบตงานของหนวยงานอนทเกยวของหรอทไดรบมอบหมาย

จากขอมลของสานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถดงกลาวขางตน แสดงใหเหนถงอานาจหนาทของสานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถทเกยวของกบการพฒนาวดใหเปนแหลงเ รยนรของชมชนครบทง 5 ดาน คอ ดานแหลงเ รยนร คณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน

6.กสานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ

90

สานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ (สานกงานวฒนธรรมจงหวด. 2554 : ออน-ไลน) มอานาจหนาทตามพระราชกฤษฎกาโอนกจการบรหารและอานาจหนาทของสวนราชการใหเปนไปตามพระราชบญญตปรบปรงกระทรวงทบวงกรม พ.ศ. 2545 คาสงกระทรวงวฒนธรรม ท สป. 58/2545 ลงวนท 12 พฤศจกายน พ.ศ. 2545 เรอง การกาหนดใหมหนวยงานภายใน สานกงานปลดกระทรวงวฒนธรรม กาหนดใหมสานกงานวฒนธรรมจงหวด เปนหนวยงานเทยบเทากองในสานกงานปลดกระทรวงวฒนธรรม ปฏบตราชการของกระทรวง ทงในระดบจงหวดและอาเภอ และคาสงกระทรวงวฒนธรรมท 488/2548 ลงวนท 22 ธนวาคม 2548 เรอง มอบหมายใหขาราชการปฏบตราชการในสานกงาน วฒนธรรมจงหวด ใหปฏบตหนาทราชการประจาสานกงานวฒนธรรมจงหวด ประกอบกบกฎกระทรวงแบงสวนราชการสานกงานปลดกระทรวงกระทรวงวฒนธรรม พ.ศ. 2549 ลงวนท 21 มถนายน 2549 ขอ 3. ใหแบงสวนราชการสานกงานปลดกระทรวง สานกงานวฒนธรรมจงหวด เปนราชการบรหารสวนภมภาคปฏบตงานในเขตพนทจงหวด และจากหนาทและความรบผดชอบของหนวยงานสงกดสานกงานวฒนธรรมจงหวดของกลมสงเสรมศาสนาศลปะและวฒนธรรม สานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถมอานาจหนาท (กระทรวงวฒนธรรม. 2554 : ออน-ไลน) ดงตอไปน

6.1กศกษา คนควา วเคราะหงานทางวชาการ เพอสงเสรมการพฒนาองคความรดานศาสนา ศลปะ วฒนธรรม และภมปญญาทองถน

6.2กสงเสรมพฒนาแหลงเรยนรในชมชน 6.3กสงเสรม สนบสนน ธารงรกษาสบทอดการดาเนนการเกยวกบงานพระราชพธ งาน

พระราชกศล งานรฐพธ และงานศาสนาพธในเขตพนทจงหวด 6.4กสงเสรม สนบสนน พฒนา เพอดาเนนการดานคณธรรมจรยธรรมของทกศาสนา

และงานศาสนกสมพนธ เชน โครงการครพระสอนศลธรรมในโรงเรยน และสถาบนการศกษา โครงการคายเยาวชนสมานฉนท เปนตน

6.5กรณรงค สงเสรม พฒนา และสรางคานยมทพงประสงค เพอสรางภมคมกนทางวฒนธรรม

6.6กสรางและพฒนาเครอขายทางศาสนา ศลปะ วฒนธรรม เพอเผยแพรธารงรกษา อนรกษ สบสานศาสนา ศลปะ วฒนธรรม และประเพณ ทงในระดบชาต และระดบทองถน เชน อส.มศ.

6.7กสงเสรม สนบสนน และประสานการดาเนนการของวฒนธรรมทกระดบในเขตพนท

91

6.8กกากบดแล และดาเนนการตามกฎหมายวาดวยโบราณสถาน โบราณวตถศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต

6.9กดาเนนการตามกฎหมายวาดวยสมาคม มลนธ และองคกรทางวฒนธรรมในเขตพนทจงหวด

6.10กสงเสรม และสนบสนนการคมครองทรพยสนทางปญญาดานวฒนธรรม 6.11กดาเนนการดานศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมรวมกบหนวยงานอนในจงหวด

กลมจงหวด และหรอระหวางประเทศ 6.12กปฏบตงานอนๆ ตามทไดรบมอบหมาย จากขอมลของสานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถดงกลาวขางตน แสดงใหเหนถง

อานาจหนาทของสานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถทเกยวของกบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน 3 ดาน คอ ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน และดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน

7.กสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ สานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ (สานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด

อตรดตถ. 2554 : ออน-ไลน) จดตงขนตามพระราชบญญตปรบปรง กระทรวง ทบวง กรม พ.ศ.2545 มผลบงคบใชตงแตวนท 3ตลาคม พ.ศ.2545 สงผลใหศนยพลศกษาและกฬาจงหวดอตรดตถ ปรบเปลยนเปน ศนยการทองเทยวกฬาและนนทนาการจงหวดอตรดตถ ตอมาในป 2547 ไดเปลยนแปลงเปนสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ ภายใตกากบสานกงานปลดกระทรวงการทองเทยวและกฬา กระทรวงการทองเทยวและกฬา จนถงการเปลยนแปลงครงลาสดตงแตเดอนตลาคม 2552 ไดมการลดฐานะสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถลง เปนเขตทองทของสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดสโขทย ซงประกอบดวย 4 จงหวด คอ สโขทย อตรดตถ ตากและกาแพงเพชร ททาการสานกงานปจจบนตงอยท ถนนพาดวาร สนามกฬากลางจงหวดอตรดตถบานหมอนไม ตาบลปาเซา อาเภอเมองอตรดตถ จงหวดอตรดตถ โดยสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถมอานาจหนาทดงน

7.1กประสานงานและปฏบตหนาทในฐานะตวแทนของกระทรวงในสวนภมภาค รวมทงดาเนนการประสาน สงเสรม และสนบสนนการพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยวกฬาและนนทนาการในเขตพนทจงหวดหรอกลมจงหวด

92

7.2กจดทาแผนยทธศาสตรดานการทองเทยวกฬาและนนทนาการของจงหวดหรอกลมจงหวด รวมทงตดตาม ประเมนผล และรายงานสถานการณดานการทองเทยวกฬาและนนทนาการในระดบจงหวดหรอกลมจงหวด

7.3กดาเนนการเกยวกบการปองกนและแกไขปญหาดานการทองเทยวกฬาและนนทนาการในเขตพนทจงหวดหรอกลมจงหวด โดยประสานหรอรวมมอกบหนวยงานอนทเกยวของทงภาครฐและภาคเอกชน

7.4กสงเสรมสนบสนนและใหคาปรกษาแนะนาแกองคกรปกครองสวนทองถน องคกรเครอขายชมชน ประชาชน และหนวยงานอนทดาเนนงานดานการทองเทยวกฬาและนนทนาการในเขตพนทจงหวดหรอกลมจงหวด

7.5กดาเนนการเกยวกบงานเลขานการของคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว 7.6กปฏบตงานตามกฎหมายในความรบผดชอบของกระทรวงซงกาหนดใหเปนอานาจ

หนาทของผวาราชการจงหวดหรอตามทไดรบมอบหมาย 7.7กปฏบตงานรวมกบหรอสนบสนนการปฏบตงานของหนวยงานอนทเกยวของ หรอ

ทไดรบมอบหมาย จากขอมลของสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถดงกลาวขางตน แสดงให

เหนถงอานาจหนาทของสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถทเกยวของกบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนใน 3 ดาน คอ ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน และดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน

8.กสถานอนามยในจงหวดอตรดตถ ศนยสขภาพชมชน หรอสถานอนามย เปนสถานบรการสาธารณสขระดบตนของ

กระทรวงสาธารณสข ตาบลๆ หนงจะมจานวนสถานอนามยประมาณ 1-2 แหง เปนหนวยงานอยใตบงคบบญชาของสาธารณสขอาเภอ โดยมคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอาเภอ (คปสอ.) เปนองคกรประสานงานและสนบสนนการดาเนนงานใหบรรลเปาหมายตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสข ความหมายของสถานอนามยทวไปนน หมายถง สถานอนามยสวนใหญของประเทศ มบทบาทและความรบผดชอบตามทกาหนดไวทงสน 4 ภารกจ ไดแกการบรการสาธารณสขผสมผสาน การสนบสนนงานสาธารณสขมลฐานและพฒนาชมชนบรหารงานวชาการ งานสขศกษา และประชาสมพนธ มกรอบอตรากาลงและอาคารบานพกตลอดจนครภณฑตามทกาหนด (ชมรมสถานอนามยแหงประเทศไทย. 2554 : ออน-ไลน) เพอดาเนนงานดานการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล และการฟนฟสภาพภายใตกรอบกฎหมายสขภาพทไดรบ

93

อนญาตจากนายแพทยสาธารณสขจงหวด ศนยสขภาพชมชนหรอสถานอนามยจงเปนสถานบรการระดบปฐมภมทอยใกลชดประชาชนมากทสด เพอดแลสขภาพประชาชนแบบองครวม ตอเนอง ผสมผสาน ทงในระดบบคคล ครอบครว และชมชน โดยดแลตงแตกอนปวยไปจนถงการดแลเบองตนเมอเจบปวยและหลงเจบปวย ทงดานรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ

และโดยโครงสรางหลกของการสงเสรมสขภาพชมชนนนประกอบดวย บาน วด โรงเรยน สถานอนามย ศนยสขภาพชมชน (ศสช./PCU) องคการบรหารสวนตาบล ศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) (กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. 2546 : 2) ดงนนศนยสขภาพชมชนหรอสถานอนามย จงมความสมพนธ เปนองคประกอบสาคญยงในกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนดานกฬานนทนาการและสขภาพ

หนวยงานภาครฐทง 8 หนวยงานดงกลาวมาขางตน ผวจยจะนาไปใชในการกาหนดขอบเขตดานประชากรและใชในการออกแบบสอบถามเพอการวจย รวมทงนาไปวเคราะหอภปรายผล ฯลฯ ในบทตอ ๆ ไป

งานวจยทเกยวของ พษณ มานะวาร (2552 : 121-123) ไดศกษาแนวคดประชาสงคมในพระพทธศาสนา ผล

การศกษาวจยพบวา แนวคดการจดระเบยบประชาสงคมแนวพทธเรมตนทปฐมบทคอ “การมวนย” เคารพระเบยบ กฎ กตกา ของสงคม เพราะ วนยเปนโครงสรางหลกในวางระบบแบบแผนของชมชนหรอสงคมเพอใหหมมนษยมาอยรวมกน โดยมความเปนอยและความสมพนธทดงาม ทจะไดรบประโยชนจากธรรมรวมกน และมขนตอนโดยเฉพาะ ในการจดระเบยบสงคม เพอใหสอดสอดคลองกบบคคล กลม ชมชน สงคมตาง ๆ ตามความพงพอใจแหงอธยาศยหรอจรตของบคคล 3 ระดบ ไดแก 1 ระดบอตตตถะ คอ มงเนนการบรหารทรพยากรบคคลเปนสาคญ 2 ระดบปรตถะ คอ มงเนนใหบคคลม “จตสานกสาธารณะ” 3 ระดบอภยตถะ คอ มงเนนเรอง “การประสานประโยชน” ประสานและสมพนธประโยชนตนและประโยชนผอนใหเปนอนหนงอนเดยวกน เพอทบคคลและสงคมจะไดเดนไปพรอม ๆ กน ภายใตแนวคดการเรยนรแบบมสวนรวม 4 ประการ ไดแก 1 การรวมคด 2 การรวมทา 3 การรวมรบผดชอบ 4 การรบประโยชนรวมกน อดมคตยดหลกทางสายกลาง “มชฌมาปฏปทา” ม 3 ลกษณะกจกรรม คอ 1 กจกรรมแสวงหา (ผลต) เนนการผลตเพยงปจจย 4 เพอการดารงชพของมนษยเทานน โดยไมทาใหเสยสขภาวะโดยตรงของมนษย และไมเบยดเบยนระบบนเวศ 2 กจกรรมการบรโภค (ใชสอย) เนนการบรโภคคณคาทแทจรง ไมใชคณคาเทยม และตองรจกประมาณในการบรโภคและความพอด 3 กจกรรมสาธารณะประโยชน (สงเคราะห) เนนการสงเคราะหทงทางกาย วาจา และทางใจ กบเพอนมนษยรวมชมชน สงคม และโลก เปาหมาย เนนวา

94

จดหมายของชวตทไมใชเพยงประโยชนสขทางวตถอยางเดยว แตตองประกอบไปดวยประโยชนสขทางจตหรอคณธรรมทางจตใจ หรอความเจรญงอกงามทางปญญา

สขม เฉลยทรพย และคณะ (2550 : 180-197) ไดศกษาบทบาทพระสงฆกบการพฒนาคณธรรมจรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ผลการศกษาสามารถสรปไดวา ปจจยทสงผลตอบทบาทพระสงฆกบการพฒนาคณธรรมจรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง แบงเปน 2 ประเดน 1 ปจจยทสงเสรม คอ ความรวมมอกนทงพระสงฆและพทธศาสนกชน ควรไดรบการสนบสนนจากภาครฐในเรองงบประมาณและนโยบายทชดเจน การไดรบการสนบสนนจากสถานศกษา ความรความสามารถของพระสงฆ เทคนควธการของพระสงฆ ในการเทศนา ความศรทธาทมตอพระสงฆ และการประชาสมพนธของหนวยงานทเกยวของ พทธศาสนกชน เหนวาปจจยทสงเสรมบทบาทพระสงฆสวนใหญอยในระดบมากโดย การประพฤตตนเปนแบบอยางทดในดานศลธรรมจรรยามากทสด รองลงมาคอ สามารถสอนหลกศาสนธรรมทงทางตรงและทางออมได ขยนหมนเพยรพฒนาตนใหรอบรทงทางโลกและทางธรรม มบทบาทเชงรกในการสงสอนดานศลธรรม มประสบการณในการสงเสรมคณธรรมจรยธรรม มความเปนผนาในชมชน ทองถน มสมณศกดสง หรอตาแหนงทางสงฆสง บวชเรยนมานานหลายพรรษา ใหการชวยเหลอ บรรเทาปญหาแกชาวบาน และมบคลกภาพทนาเลอมใสศรทธา และมเพยงประเดนเดยวทอยในระดบปานกลาง คอ มชอเสยงดานอภนหาร การใหโชคลาภ 2 ปจจยทเปนอปสรรค คอการขาดงบประมาณ การขาดความรของพระสงฆ การขาดการทมเทและไมพรอมทจะเสยสละของพระสงฆ สงแวดลอมทางเทคโนโลยสมยใหมและสอตาง ๆ ทดงความสนใจไปจากเรองคณธรรมจรยธรรม และสภาพทางเศรษฐกจ การไมยอมรบของสงคมในหลกคาสอนของพระสงฆ ความไมเขาใจเรองเศรษฐกจพอเพยง การขาดสอประชาสมพนธ และการขาดการสนบสนนจากภาครฐ ผนาทองถนและสถาบนการศกษา พทธศาสนกชน เหนวาปจจยทเปนอปสรรคตอบทบาทพระสงฆมากทสด คอ การขาดความใสใจ สนใจในเรองศาสนา คนไมเขาวด รองลงมาคอ พระสงฆบางรปปฏบตตนไมเหมาะสม การหมดความศรทธาเลอมใสในตวพระสงฆ และไมไดรบการสงเสรมสนบสนนจากภาครฐและหนวยงานตาง ๆ และวธการรปแบบ เนอหาในการสอนไมนาสนใจ

ธนพรรณ ธาน (2545 : 12-13) ไดศกษารปแบบการพฒนาบาน วด และโรงเรยนในการสรางความเขมแขงของชมชนของจงหวดหนองบวลาภ ผลการศกษาสรปไดวา ลกษณะของการทากจกรรมรวมกนจะเปนระบบความสมพนธและประเพณปฏบต 3 ปจจยทมผลตอการทากจกรรมรวมกนระหวางบาน วด และโรงเรยน จากการศกษาพบวามปจจยแรก คอ การมผนาทเขมแขง เอาใจใส เสยสละ ซอสตยสจรต เปนนกพฒนาและกลาตดสนใจ มงมนการพฒนาดวยจตวญญาณ และมงความสาเรจของงานโดยไมสนจวาเปนงานของใคร และปจจยตอมาเกดจากพลงของชมชนทม

95

วฒนธรรมประเพณทยดเหนยวทางดานจตใจ กอใหเกดคณคาของความรวมมอแบบเครอญาต เนนคณคาของการชวยเหลอเกอกลกน 4 การพฒนารปแบบการทากจกรรมรวมกน ระหวางบาน วด และโรงเรยนในพนททดลอง พบวา ตองการการรวมกลมเพอพฒนาเศรษฐกจชมชน การรวมกลมพฒนาอาชพ การตงกลมดนตรกลองยาว การมศนยสขภาพวฒนธรรมประเพณตาง ๆ การนาภมปญญาทองถนมาใช การจดตงศนยขาวสารขอมล การอบรมธรรมะ การอบรมการปองกนโรงเอดส และยาเสพตด การศกษาดงาน และการอบรมการเลอกตงและกฎหมายชาวบาน

นรวลค ธรรมนมตโชค (2550 : 173-174) ไดศกษารปแบบของวดทเหมาะสมกบการเปนแหลงการเรยนรตลอดชวต ผลการวจยไดขอสรปวา แนวคดทฤษฎในการจดวดใหเปนแหลงการเรยนรสมยพทธกาลและวดดเดนในปจจบน คอ การสรางบคคลทมความพรอมสามารถเปนกลยาณมตรเปนปจจยแรกทมความสาคญอนจะนาไปสการจดเตรยมปรโตโฆสะ เพอใหผเรยนเกดโยนโสมนสการ จนเขาสกระบวนการเรยนรตลอดชวตทสามารถพฒนาตนไปสการเปนกลยาณมตรตอตนเอง และผอนไดในทสด โดยในสมยพทธกาลพระพทธเจาทรงใชหลกธรรมวนย และพทธวธการบรหารดแลสงคมสงฆในอารามใหมความสปปายะทง 4 ดาน คอ เสนาสปปายะ บคคลสปปายะ อาหารสปปายะ และธมมสปปายะ สวนวดดเดนในปจจบน ยงคงใชหลกธรรมวนยเปนเครองกากบดแลการพฒนาตนของพระภกษสามเณร รวมกบพระราชบญญตคณะสงฆและกฎมหาเถรสมาคม โดยมเจาอาวาสวดเปนผนาในการกาหนดนโยบาย สรางจตสานกใหเกดความรวมมอในการจดสถานทและกจกรรม ผลการวเคราะหแสดงใหเหนวา รปแบบของวดทเหมาะสมกบการเปนแหลงการเรยนรตลอดชวต จาเปนตองใชการจดการความร (Knowledge Management) เขามามสวนในกระบวนการสรางรปแบบของวดใหเปนไปตามความตองการของพทธบรษทแตละกลม วดตองมลกษณะการวางแผนดานนโยบายทชดเจนแนนอน เพอจดกจกรรมพฒนาคณภาพของพระภกษสามเณรใหเปนผทมคณสมบตพรอมทจะเปนกลยาณมตร กาวทนโลกในยคปจจบนโดยไมทง สมณสารปและสมณสญญา รวมทงการปรบปรงสถานทจดกจกรรม และขอเสนอแนะตาง ๆ ทไดรวบรวมมา สงเหลานถอไดวาเปนเครองชถงความตองการของผใชบรการทวดจะตองใชเปนจดเรมตนในการปรบปรงกระบวนการดาเนนงาน ตลอดจนใชเปนแนวสาหรบกาหนดทศทางในการจดวดใหเปนแหลงการเรยนรตลอดชวตทเหมาะสมของพทธบรษท ทงน เพอความมสวนรวมในการเปนเจาของแหลงการเรยนรอยางแทจรง อนจะกอใหเกดประโยชนตอวด และสงคมโดยรวมอยางยงยน

พระมหาเนตวฒ เคารพปรชญา (2550 : 54) ศกษาความรวมมอของพระสงฆกบองคกรปกครองสวนทองถน: กรณศกษา องคการบรหารสวนตาบลสเทพ อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม จากผลการวจยไดขอเสนอแนะวา พระสงฆตองมความกระตอรอรนแสวงหาองคความรดานการเมอง

96

การปกครองทองถนใหมากขนเพอจะไดมความเขาใจบทบาทภารกจขององคการบรหารสวนตาบลและสงสอนอบรม ใหประชาชนเขาใจและมสวนรวมกบงานพระสงฆ และสรางบคลากรทมความรความสามารถทจะทางานในหนวยอบรมประชาชนประจาตาบลทงสองเขต กระจายงานในหนวยอบรมใหเจาอาวาสแตละวดนาไปปฏบตและทารวมกนใหเปนรปธรรม ขณะเดยวกนองคการบรหารสวนตาบลกควรบรรจงานพระสงฆในแผนพฒนาตาบลอยางตอเนอง เพอใหมความรวมมอกนมากขน

พระมหาพรประสงค พทธจนทร (2552 : 201) ไดศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาวดใหเปนศนยกลางของชมชน พบวา การพฒนาวดใหบรรลถงจดมงหมายดงกลาวไดนน นอกจากวดเองจะตองเรมดาเนนการอยางจรงจง โดยมเจาอาวาสและบคลากรในวดเปนแกนนาแลว ยงจะตองอาศยความรวมมอรวมแรง รวมใจจากประชาชนรอบวด และชมชนอนเปนพนเพทตงวด รวมทงหนวยงานทงภาครฐและเอกชน ระดมการชวยเหลอกนอยางเตมท เพอสนบสนนกจกรรมของวดใหมบทบาทสาคญในการชวยพฒนาจตใจของประชาชน และเปนศนยรวมของความสงบสขใหแกสงคมไดอยางแทจรง นอกจากนแลว การพฒนาวดใหเปนศนยกลางของชมชน ตองพฒนาวดใหประชาชนในชมชนทองถนเกดความรสกวาวดเปนของตน ทาใหเกดความรก ความหวงแหน และชวยกนดแลรกษา รวมทงสรางสภาพวดใหมความหมาย เปนทพกอาศยของพระภกษและสามเณร เปนทบวชเรยนศกษาปฏบตธรรม เปนททาบญบาเพญกศลของประชาชน เปนสถานททประชาชนในละแวกนนไดเขามาหาความสงบทางกายและใจ และเปนศนยกลางสาหรบการทากจกรรมทางสงคมรวมกนของประชาชน สรางความสมพนธระหวางวดกบประชาชนในทองถนใหเกดขน โดยบรเวณวดจะตองสะอาด รมรน มการจดกจกรรมเพอประชาชน มความพรอมทจะใหบรการแกประชาชนในชมชนทมความตองการเขาวดเพอบาเพญกศล ศกษาพระธรรมวนย และหลกธรรมคาสอนของพระพทธศาสนา เพอประชาชนจะไดเหนคณคาและเขาวดมากขน เปนการสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางวดกบประชาชนในทองถน อกทงวดควรเปนแกนนาของประชาชนในชมชนในการตดตอกบหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐและเอกชน ในการรณรงคและการจดกจกรรมเพอการสาธารณปโภค สาธารณปการ ตลอดจนการสงเสรมอาชพ ซงควรใชวดเปนศนยกลางและทาใหประชาชนในชมชนเกดการยอมรบตลอดไปวา วดกบชมชนนน ๆ เปน หนวยงานเดยวกน และคอยใหความชวยเหลอเกอกลซงกนและกน

พระมหาอาคม ปญาธโร (บญยง) (2546 : 205-246) ไดศกษาภาวะผนาของเจาอาวาสและผนาชมชนตอการพฒนาวดเปนศนยกลางชมชน: กรณศกษาวดธรรมยต สรปวา แนวทางการบรหารและการพฒนาวดใหเปนศนยกลางชมชน ดานลกษณะของการพฒนานนพบวา เจาอาวาสวดธรรมยตนกายและผนาชมชน มการพฒนาดานศาสนวตถ / สถานท ทกๆ ดาน ยกเวนการจดตงศนย

97

พฒนาอาชพและการฝมอตางๆ ของชาวชมชนขนภายในวด และการจดตงศนยเดกเลกกอนเกณฑขนภายในวด การพฒนาดานศาสนบคคล / บคลากร พบวาเจาอาวาสวดธรรมยตนกายและผนาชมชนมการพฒนาในทกๆ ดาน แตผนาชมชนมการจดระเบยบการบรหารและการปกครองแกคณะกรรมการชมชนและประชาชนในชมชนของตนเพมเขามาดวยการพฒนาดานศาสนพธ / กจกรรม พบวา เจาอาวาสวดธรรมยตนกายและผนาชมชน มการพฒนาในทกๆ ดานเชนกน แตสงทผนาชมชนไมไดชวยเหลอเจาอาวาสในการพฒนาวดคอ การจดนทรรศการงานวนสาคญตางๆ ทางพระพทธศาสนา และการปรบปรงรปแบบของการประกอบศาสนพธหรอพธกรรมทางศาสนาทเหมาะสมและถกตองแกชาวชมชน สวนแนวทางการบรหารและการพฒนาวดใหเปนศนยกลางชมชน ดานลกษณะของการเรยนรนน พบวา เจาอาวาสและผนาชมชน มการสงเสรมการเรยนรในระบบทตรงกน แตสงทมการสงเสรมนอย คอ การสงเสรมใหมการเรยนการสอนธรรมะในโรงเรยนพระพทธศาสนาวนอาทตยหรอในโรงเรยนตางๆ และการสงเสรมการเรยนพระปรยตธรรมสายสามญแกพระภกษและสามเณร การสงเสรมการเรยนรนอกระบบ พบวา เจาอาวาสและผนาชมชนมการสงเสรมทตรงกน แตสงทมการสงเสรมนอย คอ การสรางศนยเผยแผศลปวฒนธรรมตางๆ ของชาวชมชนขนภายในวด การจดตงศนยฝกและสงเสรมอาชพตางๆ แกชาวชมชนภายในวด การสรางพพธภณฑชมชน การสรางศนยอบรมและปฏบตกรรมฐาน และการสรางศนยตดตอประสานงานกบหนวยงานทงภาครฐและเอกชนแบบถาวรขนในวด

พระมหาอย นางจนทร (2550 : 74-80) ไดศกษาบทบาทในการพฒนาชมชนของหนวยงานอบรมประชาชนประจาตาบลบานแปะ อาเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม พบวา อปสรรคทง 5 ดาน ตามลาดบ ไดแก ดานการสงเคราะหและอนเคราะหประชาชน เชน ไมมการฝกอาชพโดยการรวมกลมเพอแกไขปญหาความยากจนทยงยน และไมไดรบความรวมมอจากภาครฐเทาทควร ดานการเปนศนยรวมพลงในการปองกนหมบานใหเกดสนตสข เชน เยาวชนยงขาดการอบรมดานคณธรรม จรยธรรม และการประสานงานในความรวมมอเรอง ความปลอดภยยงไมจรงจง ดานการเปนศนยรวมความคดทกหมเหลา เชน ประชาชนไมเขาใจบทบาทและหนาท เพราะขาดบคลากรทมความรความสามารถ เปนศนยรวมความคดของประชาชน และขาดการลงพนท เพอทาเขาใจปญหาสาธารณะ ดานการเปนศนยประสานงานระหวางรฐ วด บาน เชน ขาดสถานทประจาศนยรวม และขาดการประสานระหวางกลม และบคคลทเกยวของ และดานการเปนศนยรวมขอมลขาวสาร เชน ขาดศนยรวมขอมล ขาวสาร และขาดการประชาสมพนธแหลงขอมลขาวสาร ประชาชนผตอบแบบสอบถามมความคดเหนตอประเดนตาง ๆ ดงกลาวมาน วาเปนปญหาอปสรรคของหนวยอบรมประชาชนประจาตาบลอยในระดบปานกลางทกดาน

98

พชต คาพลงาม (2548 : 58-66) ไดศกษาบทบาทพระสงฆกบการพฒนาทองถน : กรณศกษาอาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน ผลการวจยพบวาพระสงฆมบทบาทในการพฒนาทองถนในดานสงคมและการศกษา ดานการชวยเหลอสงคมทางดานเศรษฐกจ ดานวฒนธรรม ดานสาธารณสข และดานสงแวดลอม โดยบทบาทการพฒนาทองถนของพระสงฆอาเภอภเวยงทปรากฏเปนรปธรรมในทศนะของชมชนมากทสด คอการเผยแผศลธรรม ซงสอดคลองกบความตองการของชมชนทอยากเหนบทบาทการพฒนาทองถนในอนาคตของพระสงฆอาเภอภเวยงดานศลธรรมมากกวาบทบาทอน เพราะชวตจะดงามมความสข ประเทศชาตจะเจรญรงเรอง สงคมจะรมเยนเปนสขไดดวยการพฒนาทงทางดานวตถและจตใจควบคกนไป

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ ทาใหทราบถงความเปลยนแปลงทางวตถ อตสาหกรรม วทยาศาสตรและเทคโนโลยมความเจรญรดหนาอยางรวดเรว ไดสรางชองวาง ระหวางคนกบ "คณคา" ทเนนการพฒนาแตทางวตถ นามาซงความลมสลายของชมชนทงในระดบเมองและชนบท วดซงอยกงกลาง เปนพยานทแสดงใหเหนถงการประสานระหวางวตถและจตใจ และเปนประจกษพยานของการพฒนาอยางมสวนรวมของชมชนมาแตอดต สวนใหญ "รไมเทากาวไมทนการเปลยนแปลง" วดสวนใหญจงถกละเลย ทอดทง จากคนในสงคม เพราะการมองขามการพฒนาจากภาคสวนตาง ๆ ทปลอยใหเปนหนาทตางฝายตางทา ขาดการกลบมาใชกระบวนการประสานการพฒนาการมสวนรวม ประชาสงคม เพอระดมความคด ระดมสรรพกาลงจากทกภาคสวนในการพฒนาวดใหกลบมาเปนแหลงการเรยนรทบอกใหเหนถงความสมดลระหวางวตถกบจตใจ หรอในศพท "ความรคคณธรรม" เชนในอดต ดงนนการพฒนาในแนวโนมใหม เพอการพฒนาอยางยงยน (Sustainable Development) แมจะไมใชแนวคดใหม แตกควรนากลบมาใชอกครง เพอเปนจดเรมตนของการทาใหสงคมไทยเปนสงคมทมเหตมผล (Rationality) ไมงมงายกบกระแสนยมทไรจดจบ ผานการพฒนาวดรปแบบ “เกามาใชใหม” ทเปดโอกาสใหทกคนทกฝายทกภาคสวนมการรวมคด รวมตดสนใจ รวมวางแผนการพฒนา ลงมอปฏบต รบผล และรวมกนประเมนปรบปรงแกไข ผานกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนทง 5 ดาน สรางความสามคค ความมเหตมผลในชมชน อนจะยงใหชมชนเกดความเขมแขงและมความพรอมรบกบการพฒนาทกระดบ พรอมรบกบความเปลยนแปลงในอนาคต ดวยความรอบคอบ ระมดระวง ดวยสตปญญาของตน เปนการพฒนาททกคนในชมชนมความสมบรณพรอมทงกายและใจ อนเปนการพฒนาอยางยงยนททกสงคมปรารถนา การศกษาครงน ผวจยจงหวงใหเปนจดเรมตนของแนวทางการพฒนาวดรปแบบใหม เพอการพฒนาวด ชมชน และสงคมไทยไดอยางยงยนตอไป

9

บทท 3 ระเบยบวธดาเนนการวจย

การวจยเรอง "การมสวนรวมของพระสงฆองคกรภาครฐและประชาชนในการพฒนาวด

ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ" ผวจยใชระเบยบวธวจยเชงสถต (quantitative research) โดยมวธการดาเนนการวจยในครงน ดงตอไปน

1.กกประชากรและกลมตวอยาง 2.กกเครองมอทใชในการวจย 3.กกการสรางและตรวจสอบคณภาพเครองมอ 4.กกการเกบรวบรวมขอมล 5.กก การวเคราะหขอมลและสถตทใช

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร ประชากรทนามาใชในการวจยครงน จดเปน 3 กลม ไดแก 1.กกพระสงฆ จานวน 2,123 รป 2.กกผบรหารองคกรภาครฐ จานวน 312 คน 3.กกประชาชนในจงหวดอตรดตถ จานวน 464,205 คน กลมตวอยาง ผวจยกาหนดขนาดของกลมตวอยางของพระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชน

จากตารางกาหนดขนาดกลมตวอยางของเครซและมอรแกน (Krejcie and Morgan) (พวงรตน ทวรตน. 2540 : 303) โดยเลอกขนาดระดบความเชอมนทรอยละ 95 เพอทคาสถต (Statistic) ทคานวนไดจากกลมตวอยางจะมคาใกลเคยงประชากรมากทสด การวจยครงนไดกลมตวอยางจานวน 943 รป/คน ดงน

1.กกพระสงฆ จานวน 327 รป 2.กกผบรหารองคกรภาครฐ จานวน 172 คน 3.กกประชาชนวดละ 3 คน จานวน 444 คน และใชวธการสมหาตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi-stage Sampling) โดยมขนตอน

การสม ดงน ขนท 1 การสมตวอยางพระสงฆ กาหนดจานวนขนาดกลมตวอยางตามตารางสาเรจรปของเครซและมอรแกน (Krejcie and

Morgan) ไดขนาดกลมตวอยางพระสงฆ จานวน 327 รป สาหรบพระสงฆทเปนพระสงฆาธการระดบเจาคณะจงหวด และระดบรองเจาคณะจงหวด

ระดบเจาคณะอาเภอ และระดบรองเจาคณะอาเภอ เลขานการเจาคณะ พระสงฆทเปนครใหญโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล และผอานวยการโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญ สมโดยใชวธการสมแบบเจาะจง โดยศกษาจากประชากรทงหมด จานวน 31 รป

สวนพระสงฆาธการระดบเจาอาวาสและพระสงฆลกวด เมอไดจานวนขนาดกลมตวอยางทตองการจานวน 296 รป แลว ใชวธการสมหาตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi-stage Sampling) โดยมขนตอนการสม ดงน

1. สมหาเขตการปกครองคณะสงฆระดบอาเภอในเขตการปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถ จากจานวนทงหมด 9 อาเภอ โดยใชวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) เพอใหสอดคลองกบบรบทวฒนธรรมดงกลาวในบทท 2 ใหเปนตวแทน รอยละ 50 ไดจานวน 5 อาเภอ ไดแก อาเภอเมองอตรดตถ อาเภอลบแล อาเภอพชย อาเภอบานโคก และอาเภอทองแสนขน

3.กกสมหาพระสงฆทเปนพระสงฆาธการระดบเจาอาวาสทอยในวดในเขตการปกครองคณะสงฆระดบอาเภอทสมได โดยใชวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ไดกลมตวอยางพระสงฆทเปนพระสงฆาธการระดบเจาอาวาส 148 รป

4.กกสมหาพระสงฆ ทเปนพระลกวด วดละ 1 รป ทอยในปกครองของพระสงฆาธการระดบเจาอาวาสในวดในเขตการปกครองคณะสงฆระดบอาเภอทสมได โดยใชวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ไดกลมตวอยางพระสงฆทเปนพระลกวด 148 รป

101

ตารางท 2 แสดงจานวนประชากรและกลมตวอยางของพระสงฆ ในวด ในเขตการปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถ จาแนกตามอาเภอทสมได

จานวนกลมตวอยาง ท

อาเภอ ทสมได

จานวนวด (พทธสมา,สานกสงฆ)

จานวนวดทเปนกลมตวอยาง

พระสงฆ(รป)

พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส

พระลกวด

1 เมอง 79 52 647 52 52 2 ลบแล 38 30 263 30 30 3 พชย 52 40 413 40 40 4 บานโคก 6 6 50 6 6 5 ทองแสนขน 25 20 164 20 20

รวม 200 148 1,537 148 148 ทมา: บญชแสดงจานวนพระภกษสามเณรและศษยวด ในเขตปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถ ภาค 5 ประจาป พ.ศ. 2554 (สานกงานเจาคณะจงหวดอตรดตถ. 2554 : 1-75)

ขนท 2 การสมตวอยางผบรหารองคกรภาครฐ กาหนดจานวนขนาดกลมตวอยางตามตารางสาเรจรปของเครซและมอรแกน (Krejcie and

Morgan) ไดขนาดกลมตวอยางผบรหารองคกรภาครฐ จานวน 170 คน สาหรบผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนในจงหวดอตรดตถระดบจงหวดและเทศบาล

เมอง ผบรหารมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ ผบรหารสานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ ผบรหารสานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ ผบรหารสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ ผอานวยการสานกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาอตรดตถ เขต 1 และเขต 2 และผอานวยการสานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวดอตรดตถ สมโดยใชวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) โดยศกษาจากประชากรทงหมด จานวน 9 คน

สวนผบรหารสถานศกษาทจดการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยในสานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวดอตรดตถระดบอาเภอ ศกษาจากสานกงานฯ ประจาอาเภอ 5 อาเภอ ตามอาเภอทสมไดจากขนตอนท 1 ไดจานวนทงหมด 5 คน

102

สาหรบผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนในจงหวดอตรดตถระดบตาบลและเทศบาลตาบล ผบรหารสถานศกษา และผบรหารสถานอนามย สมหากลมตวอยางภายในตาบลทเปนทตงหรอใกลเคยงตาบลทเปนทตงวดทเปนกลมตวอยาง ตามวธการสมหาตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi-stage Sampling) ตามตารางท 2 โดยใชวธสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ไดจานวนรวมทงหมด 172 คน

ตารางท 3 แสดงจานวนประชากรและกลมตวอยางของผบรหารองคกรภาครฐจาแนกตามองคกร ในอาเภอในเขตการปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถ

ท องคกรภาครฐ จานวนทงหมด กลมตวอยาง

1 องคการบรหารสวนจงหวดอตรดตถ 1 1 2 เทศบาลเมองอตรดตถ 1 1 3 มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ 1 1 4 สานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ 1 1 5 สานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ 1 1 6 สานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ 1 1 7 สานกงานเขตพนทการศกษาฯ อตรดตถ เขต 1 1 1 8 สานกงานเขตพนทการศกษาฯ อตรดตถ เขต 2 1 1 9 สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษา

ตามอธยาศยจงหวดอตรดตถ (กศน.จงหวด) 1 1

10 ศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยประจาอาเภอ (กศน.อาเภอ)

5 5

11 เทศบาลตาบล 15 8 12 องคการบรหารสวนตาบล 34 18 13 โรงเรยนระดบประถมและมธยมศกษา 192 96 14 สถานอนามยในจงหวดอตรดตถ 60 36

รวม 315 172

103

ขนท 3 การสมตวอยางประชาชน กาหนดจานวนขนาดกลมตวอยางตามตารางสาเรจรปของเครซและมอรแกน (Krejcie &

Morgan. 1970 : 608) โดยการสมประชาชนในจงหวดอตรดตถ จากพทธศาสนกชนทชวยเหลอกจการของวดและบาเพญกศลในวดทเปนกลมตวอยาง ในเขตการปกครองคณะสงฆระดบอาเภอทสมได 148 วด จานวนวดละ 3 คน โดยใชวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ไดกลมตวอยางของประชาชนทเปนพทธศาสนกชนจานวน 444 คน

เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใช การศกษาครงนเปนการวจยเชงสารวจ (survey research) ซงหมายถง การศกษาหรอการ

วจยทใหความสาคญกบการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม (field research) เปนหลก เพอใหไดขอมลในเชงปรมาณซงมกลมตวอยางเปนจานวนมาก อยางไรกด ในการศกษาครงนยงไดใหความสาคญกบการเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร เชน การรวบรวมขอมลในลกษณะของการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของดวย ในการศกษาครงนจงไดใชแบบสอบถาม (questionnaire) เปนเครองมอเพอใหไดขอมลจากการสมตวอยางภาคสนาม ซงแบงเปน 3 ตอน ดงน

ตอนท 1 ขอมลคณลกษณะทวไปของผตอบแบบสอบถาม ไดแก สถานภาพ เพศ และความคดเหนทมตอการพฒนาวด ลกษณะแบบสอบถามเปนแบบตรวจสอบรายการ (Check list)

ตอนท 2 แบบสอบถามเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ โดยมเนอหาครอบคลม 5 ดาน ไดแก ดานแหลงเรยนรคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานแหลงเรยนรศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานแหลงเรยนรกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานแหลงเรยนรภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการจดใหวดเปนแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน ลกษณะของแบบสอบถามเปนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 5 ระดบ ดงน

คะแนน 5 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ อยในระดบมากทสด

คะแนน 4 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ อยในระดบมาก

คะแนน 3 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ อยในระดบปานกลาง

104

คะแนน 2 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ อยในระดบนอย

คะแนน 1 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ อยในระดบนอยทสด

ตอนท 3 ขอเสนอแนะเพมเตมเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ เปนแบบสอบถามปลายเปด (Opened Questionnaire)

เกณฑการยอมรบ เกณฑการยอมรบความคดเหนของพระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชน

เกยวกบระดบการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ จะพจารณาจากคาเฉลยคาถามแตละขอ หากขอความใดมคาเฉลย “ปานกลาง” ถง “มากทสด” ถอวาพระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชน ยอมรบในขอความนน ๆ โดยไดกาหนดคาเฉลยไว (ยทธ ไกยวรรณ. 2550: 101) ดงน

คะแนน 4.51 – 5.00 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบมากทสด

คะแนน 3.51 – 4.50 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบมาก

คะแนน 2.51 – 3.50 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบปานกลาง

คะแนน 1.51 – 2.50 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบนอย

คะแนน 1.00 – 1.50 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบนอยทสด

การสรางและตรวจสอบคณภาพเครองมอ ในการวจยครงน ผวจยไดใชแบบสอบถามทผวจยจดทาขน เปนเครองมอในการเกบ

รวบรวมขอมล โดยมวธการสรางแบบสอบถาม ดงน 1. ทบทวนวรรณกรรม จากเอกสาร ตารา ทฤษฎตาง ๆ และงานวจยทเกยวของ 2. กาหนดกรอบแนวคดและเนอหา ตามวตถประสงคของการวจย เพอนาไปใชเปนขอมล

ในการสรางแบบสอบถาม

105

3. รางแบบสอบถาม นาเสนออาจารยทปรกษาวทยานพนธเพอพจารณาตรวจสอบความครบถวน ครอบคลม ชดเจน และความถกตอง ทงเนอหา ภาษา และรปแบบ เมอไดรบขอเสนอแนะจากอาจารยทปรกษาแลว นาไปปรบปรงแกไขใหเหมาะสม

4. นาแบบสอบถามทไดรบการปรบปรงแกไขและไดรบความเหนชอบจากอาจารยทปรกษาเรยบรอยแลว ไปใหผเชยวชาญจานวน 5 ทาน ตรวจสอบความถกตองของเนอหาและความสอดคลองกบวตถประสงค โดยการหาดชนความสอดคลองของขอคาถามกบวตถประสงคเชงเนอหา (Index of Item Objective Congruence Index : IOC) (สวมล ตรกานนท. 2548 : 147-148) โดยเลอกขอคาถามทจะใชเกบรวบรวมขอมลเฉพาะขอทมคาดชนความสอดคลอง IOC มากกวา 0.5 (ภาคผนวก ง)

6. นาแบบสอบถามทผานการแกไขปรบปรงตามขอเสนอของผเชยวชาญ และผานความเหนชอบจากอาจารยทปรกษาไปทดลองใช (Try Out) กบกลมตวอยางในอาเภอตรอน จงหวดอตรดตถ ซงเปนอาเภอทไมใชกลมตวอยาง ตามขนตอน ดงน

กกก6.1กทดลองเปนรายบคคล (One by One try - out) กบกลมพระภกษทไมใช พระสงฆาธการ จานวน 3 รป แลวนาแบบสอบถามมาปรบปรง

กกก6.2กทดลองกลมยอย (Small Group try - out) กบกลมพระภกษทไมใช พระสงฆาธการ จานวน 10 รป แลวนาแบบสอบถามมาปรบปรง

กกก6.3กทดลองกลมใหญ (Large Group try - out) กบกลมพระภกษทไมใช พระสงฆาธการ จานวน 30 รป แลวนาแบบสอบถามททดลองใชแลวมาหาคาความเชอมน (Reliability) ของแบบสอบถามทงฉบบ (สวมล ตรกานนท. 2542 : 136) โดยใชสตรหาความเชอมนดวยวธหาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach alpha coefficient) ไดคาความเชอมนของแบบสอบถามเทากบ 0.957 เพอตรวจสอบความเทยงตรงของแบบสอบถาม แลวจงนาไปปรบปรงแกไขใหเหมาะสมกอนนาไปใชกบกลมตวอยางจรงตอไป

การเกบรวบรวมขอมล 1. ผวจยขอหนงสอราชการจากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ ถงเจาคณะ

จงหวดอตรดตถ เจาคณะอาเภอ นายอาเภอ และผอานวยการเขตพนทการศกษาจงหวดอตรดตถทง 2 เขต เพอขอความอนเคราะหการเกบรวบรวมขอมลวจยในพนท

2. สาหรบ พระสงฆาธการระดบเจาคณะจงหวด และระดบรองเจาคณะจงหวด ระดบเจาคณะอาเภอ และระดบรองเจาคณะอาเภอ เลขานการเจาคณะ ครใหญโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล ผอานวยการโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญ นายกองคการบรหารสวนจงหวดอตรดตถ

106

นายกเทศมนตรเมองอตรดตถ อธการบดมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ ผอานวยการสานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยระดบอาเภอ ผอานวยการสานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ ผอานวยการสานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ ผอานวยการสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ ผวจยดาเนนการแจกแบบสอบถามและรบแบบสอบถามกลบคนดวยตนเอง

สาหรบ นายกเทศมนตรเทศบาลตาบล นายกองคการบรหารสวนตาบล ผอานวยการสถานศกษา และหวหนาสถานอนามยในจงหวดอตรดตถ พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส พระลกวด และประชาชนทวไป ผวจยดาเนนการแจกแบบสอบถามและใหสงกลบทางไปรษณย

3. เมอไดรบแบบสอบถามคน ผวจยดาเนนการตรวจสอบความถกตองสมบรณของแบบสอบถามกอนนาไปทาการวเคราะหขอมลตอไป

การวเคราะหขอมลและสถตทใช ผวจยนาแบบสอบถามทไดรบคนทกฉบบมาตรวจสอบหาความสมบรณดาเนนการ

วเคราะหขอมลและคานวนหาคาทางสถต โดยโปรแกรมสาเรจรป SPSS/PC (Statistical Package for the Social Science / Personal Computer) แลวจงนาเสนอในรปตารางประกอบคาบรรยาย ตามขนตอนดงน

ขอมลทไดจากแบบสอบถาม วเคราะหขอมล ดงน 1. ขอมลทวไปเกยวกบสถานภาพของผตอบแบบสอบถาม วเคราะหโดย กกก1.1กการแจกแจงความถ (Frequency) กกก1.2กการหาคารอยละ (Percentage) 2. ขอมลเกยวกบระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชน

ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ วเคราะหโดยใชโปรแกรมสาเรจรป SPSS/PC ดงน

กกก2.1กการหาคาเฉลย ( Xffffff

) กกก2.2กการหาคาเบยงเบนมาตรฐาน S.D. (Standard Deviation) โดยกาหนดเกณฑในการแปลความหมาย (ยทธ ไกยวรรณ. 2550 : 101) ดงน คะแนน 4.51 – 5.00 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของ

ชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบมากทสด คะแนน 3.51 – 4.50 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของ

ชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบมาก

107

คะแนน 2.51 – 3.50 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบปานกลาง

คะแนน 1.51 – 2.50 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบนอย

คะแนน 1.00 – 1.50 หมายถง การมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถอยในระดบนอยทสด

3. เปรยบเทยบความแตกตางของคาเฉลยระหวางประชากรสามกลม โดยใชสถต F-Test ดวยวธการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) โดยกาหนดนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 4. สาหรบแบบสอบถามปลายเปด (Opened Questionnaire) ขอเสนอแนะเพมเตมเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ วเคราะหแนวทางในการพฒนาโดยการจดหมวดหมของคาตอบและนาเสนอเรยงตามลาดบความถ (Frequency)

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมล

การศกษาวจยการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวด

ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ผวจยขอนาเสนอการวเคราะหขอมลโดยแบงออกเปน 4 ตอน ดงน

ตอนท 1 ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลและความคดเหนทมตอการพฒนาวด ของกลมตวอยาง

ตอนท 2 ผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

ตอนท 3 ผลการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวด

ตอนท 4 ผลการวเคราะหขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

ตอนท 1 ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลและความคดเหนทมตอการพฒนาวด ของกลมตวอยาง ขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคล ไดแก สถานภาพของผตอบแบบสอบถาม และเพศ ดง

แสดงในตารางท 4

ตารางท 4 แสดงผลการวเคราะหปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม

ปจจยสวนบคคล จานวน รอยละ 1. สถานภาพ พระสงฆ 296 35.6 ผบรหารองคกรภาครฐ 166 20.0 ประชาชน 369 44.4 รวม 831 100.0

2. เพศ ชาย 576 69.3 หญง 255 30.7 รวม 831 100.0

จากตารางท 4 เมอพจารณาปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม พบวา กลม

ตวอยางสวนใหญมสถานภาพเปนประชาชน จานวน 369 คน คดเปนรอยละ 44.4 รองลงมาคอพระสงฆ จานวน 296 คน คดเปนรอยละ 35.6 และผบรหารองคกรภาครฐ จานวน 166 คน คดเปนรอยละ 20.0

กลมตวอยาง เปนเพศชาย จานวน 576 คน คดเปนรอยละ 69.3 และเพศหญง จานวน 255 คน คดเปนรอยละ 30.7

สวนความคดเหนทวไปทมตอการพฒนาวด ไดแก ความคดเหนเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาวด ความคดเหนเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาวดวาเปนแนวทางการพฒนาวดตามพระธรรมวนย ความคดเหนเกยวกบแนวทางการมสวนรวมในการพฒนาวดทเหมาะสมกบสงคม

110

ปจจบน ความคดเหนทมตอการพฒนาวดในการชวยพฒนาสงคม และความคดเหนวาใครควรมหนาทในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน ดงแสดงในตารางท 5 ตารางท 5 แสดงผลการวเคราะหความคดเหนทวไปทมตอการพฒนาวดของผตอบแบบสอบถาม

ความคดเหนทวไปทมตอการพฒนาวด จานวน รอยละ 1. ทานเคยไดยนและเขาใจเกยวกบ

“การมสวนรวมในการพฒนาวด” หรอไม

เคยไดยนและเขาใจ 667 80.3 เคยไดยน แตไมเขาใจ 137 16.5 ไมเคยไดยนและไมเขาใจ 27 3.2

รวม 831 100 2. ทานเขาใจวา การมสวนรวมในการพฒนาวด เปนแนวทางการ

พฒนาวดตามพระธรรมวนย (หลกพระพทธศาสนา) หรอไม

ใช 780 93.9 ไมใช 13 1.6

รวม 793 95.5 3. ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของคนในชมชนโดยรอบ

วด ทานคดวาการมสวนรวมชนดใดเหมาะสมกบสงคมในปจจบน

มสวนรวมรบผลประโยชน 127 15.3 มสวนรวมเปนเจาของ 704 84.7

รวม 831 100 4. ทานคดวา การททกภาคสวนมารวมกนพฒนาวดใหเปนแหลง

เรยนรของชมชน จะชวยพฒนาสงคมไดมากนอยเพยงใด

ชวยไดอยางมาก 588 70.8 ชวยไดพอสมควร 194 23.3 ชวยไดเลกนอย 47 5.7 ชวยไมไดเลย 2 0.2 รวม 831 100

111

ตาราง 5 (ตอ)

ความคดเหนทวไปทมตอการพฒนาวด จานวน รอยละ 5. ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของคนในชมชนโดยรอบวด

ทานคดวาควรเปนหนาทของใครจงจะเหมาะสม

พระสงฆ 136 16.4 ภาครฐ 92 11.1 ประชาชน 217 26.1

ทกภาคสวน 378 45.5 อน ๆ 8 1.0 รวม 831 100.0

จากตารางท 5 เ มอพจารณาความคดเหนทวไปท มตอการพฒนาวดของผตอบ

แบบสอบถาม พบวา กลมตวอยางเคยไดยนและเขาใจเกยวกบ “การมสวนรวมในการพฒนาวด” จานวน 667 คน คดเปนรอยละ 80.3 เคยไดยน แตไมเขาใจ จานวน 137 คน คดเปนรอยละ 16.5 และไมเคยไดยนและไมเขาใจ จานวน 27 คน คดเปนรอยละ 3.2

กลมตวอยาง มความคดเหนวาการมสวนรวมในการพฒนาวด เปนแนวทางการพฒนาวดตามพระธรรมวนย (หลกพระพทธศาสนา) จานวน 780 คน คดเปนรอยละ 93.9 และไมใช จานวน 13 คน คดเปน รอยละ 1.6

กลมตวอยาง มความคดเหนวาในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของคนในชมชนโดยรอบวด การมสวนรวมชนดเปนเจาของเหมาะสมกบสงคมในปจจบนมากทสด จานวน 704 คน คดเปนรอยละ 84.7 และมสวนรวมรบผลประโยชน จานวน 127 คน คดเปนรอยละ 15.3

กลมตวอยาง มความคดเหนวา การททกภาคสวนมารวมกนพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน จะชวยพฒนาสงคมไดมาก จานวน 588 คน คดเปนรอยละ 70.8 ชวยไดพอสมควร จานวน 194 คน คดเปนรอยละ 23.3 ชวยไดเลกนอย จานวน 47 คน คดเปนรอยละ 5.7 และชวยไมไดเลย จานวน 2 คน คดเปนรอยละ .2

กลมตวอยาง มความคดเหนวา ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของคนในชมชนโดยรอบวด คดวาควรเปนหนาทของทกภาคสวน จานวน 378 คน คดเปนรอยละ 45.5 รองลงมาคอหนาทของประชาชน จานวน 217 คน คดเปนรอยละ 26.1 พระสงฆ จานวน 136 คน คดเปนรอยละ 16.4 ภาครฐ จานวน 92 คน คดเปนรอยละ 11.1 และอน ๆ จานวน 8 คน คดเปนรอยละ 1.0

112

ตอนท 2 ผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ พระสงฆ ผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนร

ของชมชนในจงหวดอตรดตถ ทง 5 ดาน ไดแก ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และดานการศกษาตามอธยาศยของชมชนดงแสดงในตารางท 6 - 11

ตารางท 6 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ (วนพระปกต) เชน การเขาวดทาบญตกบาตร ฟงธรรม และทาวตรสวดมนต 4.04 .76 มาก 2

2. การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา เชน กจกรรมวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนเขาพรรษา เปนตน 4.07 .70 มาก 1

3. การจดกจกรรม เขาวดทาบญวนหยดสดสปดาห 3.29 .87 ปานกลาง 6

4. การจดกจกรรม อบรมวปสสนากรรมฐานแกประชาชนในวด 3.31 .90 ปานกลาง 5

5. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกบาล 2.86 1.03 ปานกลาง 12 6. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม

แผนกนกธรรม 3.54 .95 มาก 4 7. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญ 3.26 1.04 ปานกลาง 7

113

ตาราง 6 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

8. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกธรรมศกษาแกคฤหสถ (ประชาชนทวไป) 3.05 1.08 ปานกลาง 9

9. การจดศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย 3.08 .97 ปานกลาง 8 10. การจดศนยอบรมประชาชนประจาตาบล

(อ.ป.ต.) 2.89 1.07 ปานกลาง 11 11. การจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแก

ประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ในวด เชน กจกรรมบรรพชาสามเณรและบวชศลจารณภาคฤดรอน, กจกรรมเขาคายพทธบตร, กจกรรมครอบครวอบอนหนนลกหลานปฏบตธรรม เปนตน 3.68 .88 มาก 3

12. การเผยแผธรรม ผานหนงสอหรอวารสารของวด 2.95 1.12 ปานกลาง 10

13. การจดใหวดมกจกรรมการเผยแผธรรมผานสอสมยใหม เชน การเผยแผธรรมทางวทย การเผยแผธรรมทางอนเตอรเนต ฯลฯ 2.82 1.13 ปานกลาง 13

รวม 3.29 .95 ปานกลาง จากตารางท 6 การมสวนรวมของพระสงฆในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.29) เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =4.07) รองลงมาไดแก การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ ( X =4.04) และการจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสน

114

ตาง ๆ ในวด เชน กจกรรมบรรพชาสามเณรและบวชศลจารณภาคฤดรอน, กจกรรมเขาคายพทธบตร, กจกรรมครอบครวอบอนหนนลกหลานปฏบตธรรม เปนตน ( X =3.68) ตามลาดบ ตารางท 7 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดงานบญประเพณในวด เชน งานเทศนมหาชาต บญประเพณสลากภต ประเพณบญขาวกระยาสารท ประเพณลอยกระทง การจดประเพณไหลเรอไฟ การจดประเพณแขงเรอยาว ฯลฯ 3.85 .92 มาก 1

2. การจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด เพอการสบคนขอมลทางศลปวฒนธรรม ประเพณ ประวตศาสตร ชาตพนธ ทเปนอตลกษณของชมชน 3.13 1.07 ปานกลาง 4

3. การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด 3.53 .98 มาก 2 4. การจดพพธภณฑทองถนในวด 3.05 1.09 ปานกลาง 6 5. การจดใหวดมศนยวฒนธรรมไทยสายใย

ชมชน 3.09 1.03 ปานกลาง 5 6. การจดใหวดมสภาวฒนธรรมของชมชน 2.94 1.00 ปานกลาง 7 7. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนา

แลกเปลยนเรยนร หรอรวบรวมองคความรดานศลปวฒนธรรมของทองถนในวด 3.13 .917 ปานกลาง 3

รวม 3.24 1.01 ปานกลาง จากตารางท 7 การมสวนรวมของพระสงฆในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.24)

115

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดงานบญประเพณในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.85) รองลงมาไดแก การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด ( X =3.53) และการจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร หรอรวบรวมองคความรดานศลปวฒนธรรมของทองถนในวด ( X =3.13) ตามลาดบ

ตารางท 8 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดตงศนยเยาวชนเพอการกฬาในวด 2.91 1.01 ปานกลาง 12 2. การจดใหวดเขารวมโครงการลานวดลานใจ

ลานกฬา 3.08 1.04 ปานกลาง 7 3. การจดใหวดมสวนหยอมหรอสวนสาธารณะ

และสนามเดกเลน 3.04 .76 ปานกลาง 10 4. การสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม

(สงกอสราง) ในวด เชน อโบสถ เจดย โบราณสถาน หอพระไตรปฎก 3.28 .90 ปานกลาง 3

5. การสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด เชน การทองเทยวตามเทศกาล ประเพณ และวนสาคญทางพระพทธศาสนา 3.30 .91 ปานกลาง 2

6. การสงเสรมการทองเทยวเชงการเรยนรภมปญญาทองถนในวดในดานตาง ๆ เชน ดานการอนรกษสมนไพร หตถกรรม ศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 3.06 .93 ปานกลาง 8

7. การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด เชน การฝกสมาธ การฟงธรรม ปฏบตธรรม 3.19 1.06 ปานกลาง 5

8. การจดใหวดเขารวมในโครงการวดสงเสรมสขภาพ 3.11 .98 ปานกลาง 6

116

ตารางท 8 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

9. การจดใหวดมศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสขเพอชมชน 3.25 .89 ปานกลาง 4

10. การจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด 3.45 1.03 ปานกลาง 1

11.

การเปดพนทของวดสาหรบการจดกจกรรมเพอสขภาพประชาชน เชน การเตนแอโรบค การตงเครองออกกาลงกายสาธารณะของชมชนในวด เปนตน

2.97 1.11 ปานกลาง 11

12. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอการจดกจกรรมกฬานนทนาการเพอประโยชนของชมชน

3.05 .87 ปานกลาง 9

รวม 3.14 .93 ปานกลาง จากตารางท 8 การมสวนรวมของพระสงฆในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.14) เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด

มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.45) รองลงมาไดแก การสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด ( X =3.30) และการสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม (สงกอสราง) ในวด ( X =3.28) ตามลาดบ

117

ตารางท 9 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญา ทองถนเพอชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน สาหรบเปนทรวบรวมเรองราวทไดจากการสารวจ และรวบรวมภมปญญาชาวบาน ปราชญชาวบาน ทงทเปนทาเนยบ ประวต และผลงานของภมปญญาทกสาขาในชมชน 3.29 .99 ปานกลาง 1

2. การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน เชน การเรยนรดานหตถกรรม การแกะสลกไม ทอผา จดดอกไมรอยดอกไม ทาอาหาร สมนไพรพนบาน ดนตรศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 3.08 .92 ปานกลาง 2

3. การใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย โดยการถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาในดานตาง ๆ ของชมชนจากรนอาวโสสเดกรนเยาว 2.94 1.02 ปานกลาง 4

4. การจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพ โดยการผลตสนคาและบรการจากภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน เชน การทวดเปนศนยหนงตาบลหนงผลตภณฑ เปนชมรมทอผา เปนชมรมทาดอกไมประดษฐ เปนตน 2.91 .92 ปานกลาง 5

118

ตารางท 9 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

5. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอรวบรวมองคความรทางภมปญญาและการประยกตใชภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน 2.98 .92 ปานกลาง 3

รวม 3.04 .92 ปานกลาง

จากตารางท 9 การมสวนรวมของพระสงฆในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.04)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.29) รองลงมาไดแก การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน ( X =3.08) และการจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร ( X =2.98) ตามลาดบ ตารางท 10 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษาตามอธยาศยของชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดใหวดเปนทตงของศนยการเรยนรชมชน (กศน.) 2.50 1.20 นอย 5

2. การจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน 2.71 1.22 ปานกลาง 3 3. การจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน 2.99 1.14 ปานกลาง 2 4. การจดใหวดมแหลงสบคนขอมล

อเลคทรอนกสของชมชน (หองคอมพวเตอร) 2.53 1.21 ปานกลาง 4

119

ตารางท 10 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

5. การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด เชน ตามตนไม ศาลา รมทางเดน 3.99 1.25 มาก 1

รวม 2.94 1.45 ปานกลาง

จากตารางท 10 การมสวนรวมของพระสงฆในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ การศกษาตามอธยาศยของชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =2.94)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.99) รองลงมาไดแก การจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน ( X =2.71) และการจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน ( X =2.71) ตามลาดบ ภาครฐ

ผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ทง 5 ดาน ไดแก ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และการศกษาตามอธยาศยของชมชน ดงแสดงในตารางท 11-15

120

ตารางท 11 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวด ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม

ลาดบท

1. การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ (วนพระปกต) เชน การเขาวดทาบญตกบาตร ฟงธรรม และทาวตรสวดมนต 3.85 .98 มาก 2

2. การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา เชน กจกรรมวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนเขาพรรษา เปนตน 4.31 .836 มาก 1

3. การจดกจกรรม เขาวดทาบญวนหยดสดสปดาห 3.29 1.00 ปานกลาง 4

4. การจดกจกรรมอบรมวปสสนากรรมฐานแกประชาชนในวด 3.10 1.04 ปานกลาง 6

5. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกบาล 2.63 1.15 ปานกลาง 12 6. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม

แผนกนกธรรม 2.70 1.16 ปานกลาง 11 7. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญ 2.72 1.16 ปานกลาง 10 8. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกธรรม

ศกษาแกคฤหสถ (ประชาชนทวไป) 2.84 1.19 ปานกลาง 9 9. การจดศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย 2.89 1.08 ปานกลาง 8 10. การจดศนยอบรมประชาชนประจาตาบล

(อ.ป.ต.) 2.47 1.24 นอย 13

121

ตารางท 11 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม

ลาดบท

11. การจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ในวด เชน กจกรรมบรรพชาสามเณรและบวชศลจารณภาคฤดรอน, กจกรรมเขาคายพทธบตร, กจกรรมครอบครวอบอนหนนลกหลานปฏบตธรรม เปนตน 3.72 1.04 มาก 3

12. การเผยแผธรรม ผานหนงสอหรอวารสารของวด 3.01 1.16 ปานกลาง 7

13. การจดใหวดมกจกรรมการเผยแผธรรม ผานสอสมยใหม เชน การเผยแผธรรมทางวทย การเผยแผธรรมทางอนเตอรเนต ฯลฯ 3.20 1.12 ปานกลาง 5

รวม 3.13 1.20 ปานกลาง

จากตารางท 11 การมสวนรวมของภาครฐในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.13)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =4.31) รองลงมาไดแก การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ (วนพระปกต) ( X =3.85) และการจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ในวด ( X =3.72) ตามลาดบ

122

ตารางท 12 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวด ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดงานบญประเพณในวด เชน งานเทศนมหาชาต บญประเพณสลากภต ประเพณบญขาวกระยาสารท ประเพณลอยกระทง การจดประเพณไหลเรอไฟ การจดประเพณแขงเรอยาว ฯลฯ 4.11 .86 มาก 1

2. การจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด เพอการสบคนขอมลทางศลปวฒนธรรม ประเพณ ประวตศาสตร ชาตพนธ ทเปนอตลกษณของชมชน 3.52 1.04 มาก 3

3. การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด 3.58 .99 มาก 2 4. การจดพพธภณฑทองถนในวด 3.27 1.02 ปานกลาง 4 5. การจดใหวดมศนยวฒนธรรมไทยสายใย

ชมชน 3.20 1.01 ปานกลาง 5 6. การจดใหวดมสภาวฒนธรรมของชมชน 3.14 1.01 ปานกลาง 6 7. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนา

แลกเปลยนเรยนร หรอรวบรวมองคความรดานศลปวฒนธรรมของทองถนในวด 3.12 1.06 ปานกลาง 7

รวม 3.44 .97 ปานกลาง

จากตารางท 12 การมสวนรวมของภาครฐในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.44)

123

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดงานบญประเพณในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =4.11) รองลงมาไดแก การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด ( X =3.58) และการจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด ( X =3.52) ตามลาดบ

ตารางท 13 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดตงศนยเยาวชนเพอการกฬาในวด 3.11 1.07 ปานกลาง 11 2. การจดใหวดเขารวมโครงการลานวดลานใจ

ลานกฬา 3.20 1.00 ปานกลาง 8 3. การจดใหวดมสวนหยอมหรอสวนสาธารณะ

และสนามเดกเลน 3.17 1.06 ปานกลาง 9 4. การสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม

(สงกอสราง) ในวด เชน อโบสถ เจดย โบราณสถาน หอพระไตรปฎก 3.55 .89 มาก 4

5. การสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด เชน การทองเทยวตามเทศกาล ประเพณ และวนสาคญทางพระพทธศาสนา 3.63 .87 มาก 2

6. การสงเสรมการทองเทยวเชงการเรยนรภมปญญาทองถนในวดในดานตาง ๆ เชน ดานการอนรกษสมนไพร หตถกรรม ศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 3.57 .98 มาก 3

7. การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด เชน การฝกสมาธ การฟงธรรม ปฏบตธรรม 3.70 .94 มาก 1

8. การจดใหวดเขารวมในโครงการวดสงเสรมสขภาพ 3.53 1.06 มาก 5

124

ตารางท 13 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

9. การจดใหวดมศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสขเพอชมชน 3.29 1.13 ปานกลาง 7

10. การจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด 3.41 1.02 ปานกลาง 6

11. การเปดพนทของวดสาหรบการจดกจกรรมเพอสขภาพประชาชน เชน การเตนแอโรบค การตงเครองออกกาลงกายสาธารณะของชมชนในวด เปนตน 2.96 1.10 ปานกลาง 12

12. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอการจดกจกรรมกฬานนทนาการเพอประโยชนของชมชน 3.13 1.05 ปานกลาง 10

รวม 3.35 1.04 ปานกลาง

จากตารางท 13 เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา การมสวนรวมของภาครฐในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.35)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา ระดบการมสวนรวมของพระสงฆในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ทมคาเฉลยมากเปนอนดบแรก ไดแก การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด เชน การฝกสมาธ การฟงธรรม ปฏบตธรรม ( X =3.70) รองลงมาไดแก การสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด เชน การทองเทยวตามเทศกาล ประเพณ และวนสาคญทางพระพทธศาสนา ( X =3.63) และการสงเสรมการทองเทยวเชงการเรยนรภมปญญาทองถนในวดในดานตาง ๆ เชน ดานการอนรกษสมนไพร หตถกรรม ศลปะการแสดงพนบาน เปนตน ( X =3.57) ตามลาดบ

125

ตารางท 14 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญา ทองถนเพอชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน สาหรบเปนทรวบรวมเรองราวทไดจากการสารวจ และรวบรวมภมปญญาชาวบาน ปราชญชาวบาน ทงทเปนทาเนยบ ประวต และผลงานของภมปญญาทกสาขาในชมชน 3.37 1.05 ปานกลาง 1

2. การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน เชน การเรยนรดานหตถกรรม การแกะสลกไม ทอผา จดดอกไมรอยดอกไม ทาอาหาร สมนไพรพนบาน ดนตรศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 3.24 1.02 ปานกลาง 3

3. การใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย โดยการถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาในดานตาง ๆ ของชมชนจากรนอาวโสสเดกรนเยาว 3.25 1.00 ปานกลาง 2

4. การจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพ โดยการผลตสนคาและบรการจากภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน เชน การทวดเปนศนยหนงตาบลหนงผลตภณฑ เปนชมรมทอผา เปนชมรมทาดอกไมประดษฐ เปนตน 2.99 1.03 ปานกลาง 5

126

ตารางท 14 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

5. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอรวบรวมองคความรทางภมปญญาและการประยกตใชภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน 3.05 1.03 ปานกลาง 4

รวม 3.18 1.06 ปานกลาง

จากตารางท 14 การมสวนรวมของภาครฐในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.18)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.37) รองลงมาไดแก การใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย ( X =3.25) และการเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน ( X =3.24) ตามลาดบ ตารางท 15 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ การศกษาตามอธยาศยของชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดใหวดเปนทตงของศนยการเรยนรชมชน (กศน.) 2.41 1.23 นอย 5

2. การจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน 2.74 1.26 ปานกลาง 3 3. การจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน 2.84 1.23 ปานกลาง 2 4. การจดใหวดมแหลงสบคนขอมล

อเลคทรอนกสของชมชน (หองคอมพวเตอร) 2.63 1.36 ปานกลาง 4

127

ตารางท 15 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

5. การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด เชน ตามตนไม ศาลา รมทางเดน 3.83 1.10 มาก 1

รวม 2.88 1.54 ปานกลาง

จากตารางท 15 การมสวนรวมของภาครฐในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ การศกษาตามอธยาศยของชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =2.88)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.83) รองลงมาไดแก การจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน ( X =2.84) และการจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน ( X =2.74) ตามลาดบ ประชาชน

ผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ทง 5 ดาน ไดแก ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และการศกษาตามอธยาศยของชมชน ดงแสดงในตารางท 16 - 20

128

ตารางท 16 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปน แหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลก พระพทธศาสนา

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ (วนพระปกต) เชน การเขาวดทาบญตกบาตร ฟงธรรม และทาวตรสวดมนต 3.92 .87 มาก 2

2. การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา เชน กจกรรมวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนเขาพรรษา เปนตน 4.18 .82 มาก 1

3. การจดกจกรรม เขาวดทาบญวนหยดสดสปดาห 3.22 1.04 ปานกลาง 4

4. การจดกจกรรมอบรมวปสสนากรรมฐานแกประชาชนในวด 3.13 1.22 ปานกลาง 5

5. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกบาล 2.54 1.20 ปานกลาง 12 6. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม

แผนกนกธรรม 2.75 1.06 ปานกลาง 9 7. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญ 2.62 1.09 ปานกลาง 11 8. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกธรรม

ศกษาแกคฤหสถ (ประชาชนทวไป) 2.44 1.10 นอย 13 9. การจดศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย 2.69 1.13 ปานกลาง 10 10. การจดศนยอบรมประชาชนประจาตาบล

(อ.ป.ต.) 2.83 1.19 ปานกลาง 8

129

ตารางท 16 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

11. การจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ในวด เชน กจกรรมบรรพชาสามเณรและบวชศลจารณภาคฤดรอน, กจกรรมเขาคายพทธบตร, กจกรรมครอบครวอบอนหนนลกหลานปฏบตธรรม เปนตน 3.63 1.06 มาก 3

12. การเผยแผธรรม ผานหนงสอหรอวารสารของวด 3.04 1.31 ปานกลาง 6

13. การจดใหวดมกจกรรม การเผยแผธรรมผานสอสมยใหม เชน การเผยแผธรรมทางวทย การเผยแผธรรมทางอนเตอรเนต ฯลฯ 2.99 1.14 ปานกลาง 7

รวม 3.07 1.22 ปานกลาง

จากตารางท 16 การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.07)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดกจกรรมในวนสาคญทางมสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =4.18) รองลงมาไดแก การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ ( X =3.92) และการจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ใน ( X =3.63) ตามลาดบ

130

ตารางท 17 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวด ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดงานบญประเพณในวด เชน งานเทศนมหาชาต บญประเพณสลากภต ประเพณบญขาวกระยาสารท ประเพณลอยกระทง การจดประเพณไหลเรอไฟ การจดประเพณแขงเรอยาว ฯลฯ 3.65 1.07 มาก 1

2. การจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด เพอการสบคนขอมลทางศลปวฒนธรรม ประเพณ ประวตศาสตร ชาตพนธ ทเปนอตลกษณของชมชน 3.20 1.18 ปานกลาง 3

3. การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด 3.21 1.20 ปานกลาง 2 4. การจดพพธภณฑทองถนในวด 2.85 1.04 ปานกลาง 5 5. การจดใหวดมศนยวฒนธรรมไทยสายใย

ชมชน 3.03 1.12 ปานกลาง 4 6. การจดใหวดมสภาวฒนธรรมของชมชน 2.83 .91 ปานกลาง 7 7. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนา

แลกเปลยนเรยนร หรอรวบรวมองคความรดานศลปวฒนธรรมของทองถนในวด 2.85 .93 ปานกลาง 6

รวม 3.08 1.15 ปานกลาง

จากตารางท 17 การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.08)

131

เมอพจารณาเปนรายขอ การจดงานบญประเพณในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.65) รองลงมาไดแก การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด ( X =3.21) และการจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด ( X =3.20) ตามลาดบ ตารางท 18 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดตงศนยเยาวชนเพอการกฬาในวด 2.57 .97 ปานกลาง 11 2. การจดใหวดเขารวมโครงการลานวดลานใจ

ลานกฬา 2.86 1.15 ปานกลาง 7 3. การจดใหวดมสวนหยอมหรอสวนสาธารณะ

และสนามเดกเลน 2.82 1.12 ปานกลาง 8 4. การสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม

(สงกอสราง) ในวด เชน อโบสถ เจดย โบราณสถาน หอพระไตรปฎก 3.20 1.03 ปานกลาง 3

5. การสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด เชน การทองเทยวตามเทศกาล ประเพณ และวนสาคญทางพระพทธศาสนา 3.30 1.05 ปานกลาง 2

6. การสงเสรมการทองเทยวเชงการเรยนรภมปญญาทองถนในวดในดานตาง ๆ เชน ดานการอนรกษสมนไพร หตถกรรม ศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 2.96 .98 ปานกลาง 5

7. การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด เชน การฝกสมาธ การฟงธรรม ปฏบตธรรม 3.47 .98 ปานกลาง 1

8. การจดใหวดเขารวมในโครงการวดสงเสรมสขภาพ 3.09 .88 ปานกลาง 4

132

ตารางท 18 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

9. การจดใหวดมศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสขเพอชมชน 2.94 .93 ปานกลาง 6

10. การจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด 3.30 1.08 ปานกลาง 2

11. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอการจดกจกรรมกฬานนทนาการเพอประโยชนของชมชน 2.80 .86 ปานกลาง 9

รวม 3.00 1.02 ปานกลาง

จากตารางท 18 การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.00)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.47) รองลงมาไดแก การสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด ( X =3.30) การจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด ( X =3.30) และการสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม (สงกอสราง) ในวด ( X =3.20) ตามลาดบ

133

ตารางท 19 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญา ทองถนเพอชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน สาหรบเปนทรวบรวมเรองราวทไดจากการสารวจ และรวบรวมภมปญญาชาวบาน ปราชญชาวบาน ทงทเปนทาเนยบ ประวต และผลงานของภมปญญาทกสาขาในชมชน 2.82 1.21 ปานกลาง 1

2. การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน เชน การเรยนรดานหตถกรรม การแกะสลกไม ทอผา จดดอกไมรอยดอกไม ทาอาหาร สมนไพรพนบาน ดนตรศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 2.73 1.10 ปานกลาง 5

3. การใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย โดยการถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาในดานตาง ๆ ของชมชนจากรนอาวโสสเดกรนเยาว 2.75 1.02 ปานกลาง 4

4. การจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพ โดยการผลตสนคาและบรการจากภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน เชน การทวดเปนศนยหนงตาบลหนงผลตภณฑ เปนชมรมทอผา เปนชมรมทาดอกไมประดษฐ เปนตน 2.76 1.10 ปานกลาง 3

134

ตารางท 19 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

5. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอรวบรวมองคความรทางภมปญญาและการประยกตใชภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน 2.79 .92 ปานกลาง 2

รวม 2.77 1.16 ปานกลาง

จากตารางท 19 การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =2.77)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =2.82) รองลงมาไดแก การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร ( X =2.79) และการจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพ ( X =2.76) ตามลาดบ ตารางท 20 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลง เรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ การศกษาตามอธยาศยของชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดใหวดเปนทตงของศนยการเรยนรชมชน (กศน.) 2.18 1.33 นอย 4

2. การจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน 2.12 1.09 นอย 5 3. การจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน 2.23 1.09 นอย 3 4. การจดใหวดมแหลงสบคนขอมล

อเลคทรอนกสของชมชน (หองคอมพวเตอร) 2.27 .88 นอย 2

135

ตารางท 20 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

5. การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด เชน ตามตนไม ศาลา รมทางเดน 3.88 1.03 มาก 1

รวม 2.53 1.20 ปานกลาง

จากตารางท 20 การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ การศกษาตามอธยาศยของชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =2.53)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.88) รองลงมาไดแก การจดใหวดมแหลงสบคนขอมลอเลคทรอนกสของชมชน (หองคอมพวเตอร) ( X =2.27) และการจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน ( X =2.23) ตามลาดบ

พระสงฆ ภาครฐ และประชาชน

ผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ทง 5 ดาน ไดแก ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน และการศกษาตามอธยาศยของชมชน ดงแสดงในตารางท 21 - 25

136

ตารางท 21 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ใน การพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรม ตามหลกพระพทธศาสนา

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ (วนพระปกต) เชน การเขาวดทาบญตกบาตร ฟงธรรม และทาวตรสวดมนต 3.95 .86 มาก 2

2. การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา เชน กจกรรมวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนเขาพรรษา เปนตน 4.17 .79 มาก 1

3. การจดกจกรรมเขาวดทาบญวนหยดสดสปดาห 3.26 .98 ปานกลาง 4

4. การจดกจกรรมอบรมวปสสนากรรมฐานแกประชาชนในวด 3.19 1.08 ปานกลาง 5

5. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกบาล 2.67 1.14 ปานกลาง 12 6. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนก

นกธรรม 3.02 1.11 ปานกลาง 6 7. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญ 2.87 1.12 ปานกลาง 9 8. การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกธรรม

ศกษาแกคฤหสถ (ประชาชนทวไป) 2.74 1.14 ปานกลาง 11 9. การจดศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย 2.87 1.08 ปานกลาง 9 10. การจดศนยอบรมประชาชนประจาตาบล

(อ.ป.ต.) 2.78 1.17 ปานกลาง 10

137

ตารางท 21 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

11. การจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ในวด เชน กจกรรมบรรพชาสามเณรและบวชศลจารณภาคฤดรอน, กจกรรมเขาคายพทธบตร, กจกรรมครอบครวอบอนหนนลกหลานปฏบตธรรม เปนตน 3.66 .99 มาก 3

12. การเผยแผธรรมผานหนงสอหรอวารสารของวด 3.00 1.21 ปานกลาง 7

13. การจดใหวดมกจกรรมการเผยแผธรรมผานสอสมยใหม เชน การเผยแผธรรมทางวทย การเผยแผธรรมทางอนเตอรเนต ฯลฯ 2.97 1.14 ปานกลาง 8

รวม 3.16 1.15 ปานกลาง

จากตารางท 21 การมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.16)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =4.17) รองลงมาไดแก การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ (วนพระปกต) ( X =3.95) และการจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ในวด ( X =3.66) ตามลาดบ

138

ตารางท 22 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ใน การพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรม และประเพณของชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดงานบญประเพณในวด เชน งานเทศนมหาชาต บญประเพณสลากภต ประเพณบญขาวกระยาสารท ประเพณลอยกระทง การจดประเพณไหลเรอไฟ การจดประเพณแขงเรอยาว ฯลฯ 3.81 1.00 มาก 1

2. การจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด เพอการสบคนขอมลทางศลปวฒนธรรม ประเพณ ประวตศาสตร ชาตพนธ ทเปนอตลกษณของชมชน 3.23 1.12 ปานกลาง 3

3. การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด 3.40 1.10 ปานกลาง 2 4. การจดพพธภณฑทองถนในวด 3.01 1.06 ปานกลาง 5 5. การจดใหวดมศนยวฒนธรรมไทยสายใย

ชมชน 3.08 1.07 ปานกลาง 4 6. การจดใหวดมสภาวฒนธรรมของชมชน 2.93 .97 ปานกลาง 6 7. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนา

แลกเปลยนเรยนร หรอรวบรวมองคความรดานศลปวฒนธรรมของทองถนในวด 3.01 .96 ปานกลาง 5

รวม 3.21 1.08 ปานกลาง จากตารางท 22 การมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวด

ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.21)

139

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดงานบญประเพณในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.81) รองลงมาไดแก การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด ( X =3.40) และการจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด ( X =3.23) ตามลาดบ ตารางท 23 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ใน การพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการ และสขภาพชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดตงศนยเยาวชนเพอการกฬาในวด 2.80 1.03 ปานกลาง 11 2. การจดใหวดเขารวมโครงการลานวดลานใจ

ลานกฬา 3.00 1.09 ปานกลาง 7 3. การจดใหวดมสวนหยอมหรอสวนสาธารณะ

และสนามเดกเลน 2.97 1.00 ปานกลาง 8 4. การสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม

(สงกอสราง) ในวด เชน อโบสถ เจดย โบราณสถาน หอพระไตรปฎก 3.30 .97 ปานกลาง 4

5. การสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด เชน การทองเทยวตามเทศกาล ประเพณ และวนสาคญทางพระพทธศาสนา 3.37 .97 ปานกลาง 3

6. การสงเสรมการทองเทยวเชงการเรยนรภมปญญาทองถนในวดในดานตาง ๆ เชน ดานการอนรกษสมนไพร หตถกรรม ศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 3.12 .99 ปานกลาง 6

7. การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด เชน การฝกสมาธ การฟงธรรม ปฏบตธรรม 3.42 1.02 ปานกลาง 1

8. การจดใหวดเขารวมในโครงการวดสงเสรมสขภาพ 3.18 .97 ปานกลาง 5

140

ตารางท 23 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

9. การจดใหวดมศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสขเพอชมชน 3.12 0.97 ปานกลาง 6

10. การจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด 3.38 1.05 ปานกลาง 2

11. การเปดพนทของวดสาหรบการจดกจกรรมเพอสขภาพประชาชน เชน การเตนแอโรบค การตงเครองออกกาลงกายสาธารณะของชมชนในวด เปนตน 2.85 1.08 ปานกลาง 10

12. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอการจดกจกรรมกฬานนทนาการเพอประโยชนของชมชน 2.96 0.91 ปานกลาง 9

รวม 3.12 1.02 ปานกลาง

จากตารางท 23 การมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =3.12)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.42) รองลงมาไดแก การจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด ( X =3.38) และการสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด ( X =3.37) ตามลาดบ

141

ตารางท 24 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ใน การพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทย และการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน สาหรบเปนทรวบรวมเรองราวทไดจากการสารวจ และรวบรวมภมปญญาชาวบาน ปราชญชาวบาน ทงทเปนทาเนยบ ประวต และผลงานของภมปญญาทกสาขาในชมชน 3.10 1.13 ปานกลาง 1

2. การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน เชน การเรยนรดานหตถกรรม การแกะสลกไม ทอผา จดดอกไมรอยดอกไม ทาอาหาร สมนไพรพนบาน ดนตรศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 2.96 1.05 ปานกลาง 2

3. การใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย โดยการถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาในดานตาง ๆ ของชมชนจากรนอาวโสสเดกรนเยาว 2.92 1.03 ปานกลาง 3

4. การจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพ โดยการผลตสนคาและบรการจากภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน เชน การทวดเปนศนยหนงตาบลหนงผลตภณฑ เปนชมรมทอผา เปนชมรมทาดอกไมประดษฐ เปนตน 2.86 1.03 ปานกลาง 5

142

ตารางท 24 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

5. การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอรวบรวมองคความรทางภมปญญาและการประยกตใชภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน 2.91 .95 ปานกลาง 4

รวม 2.94 1.09 ปานกลาง

จากตารางท 24 การมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =2.94)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.10) รองลงมาไดแก การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน ( X =2.96) และการใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย ( X =2.92) ตามลาดบ ตารางท 25 แสดงผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ใน การพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอก ระบบของชมชน

ขอ รายการ X S.D. ระดบ

การมสวนรวม ลาดบท

1. การจดใหวดเปนทตงของศนยการเรยนรชมชน (กศน.) 2.34 1.27 นอย 5

2. การจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน 2.45 1.20 นอย 3 3. การจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน 2.62 1.19 ปานกลาง 2

143

ตารางท 25 (ตอ)

ขอ รายการ X S.D. ระดบ การมสวนรวม

ลาดบท

4. การจดใหวดมแหลงสบคนขอมลอเลคทรอนกสของชมชน (หองคอมพวเตอร) 2.43 1.12 นอย 4

5. การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด เชน ตามตนไม ศาลา รมทางเดน 3.91 1.13 มาก 1

รวม 2.75 1.41 ปานกลาง

จากตารางท 25 การมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ การศกษาตามอธยาศยของชมชน เมอพจารณาโดยภาพรวมพบวา ทกขออยในระดบปานกลาง ( X =2.75)

เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดทาปายคตสอนธรรม มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.91) รองลงมาไดแก การจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน ( X =2.62) และการจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน ( X =2.45) ตามลาดบ

144

ตอนท 3 ผลการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

ผลการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการ

พฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดงแสดงในตารางท 26 – 35 ตารางท 26 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรม จรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา

แหลงความแปรปรวน df SS MS F p ระหวางกลม 2 8.239 4.119 8.705 0.0001* ภายในกลม 828 391.831 0.473

รวม 830 400.070 * มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

จากตารางท 26 พบวาพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน มสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธ ศาสนา แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 ตารางท 27 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรม จรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา เปนรายค

พระสงฆ องคกรภาครฐ ประชาชน รายการ X 3.30 3.13 3.08 พระสงฆ 3.30 - 0.04* 0.000*

องคกรภาครฐ 3.13 0.04* - 0.73 * มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

145

ตารางท 27 (ตอ)

พระสงฆ องคกรภาครฐ ประชาชน รายการ X 3.30 3.13 3.08 ประชาชน 3.08 0.000* 0.73 -

* มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 จากตารางท 27 พบวาเมอเปรยบเทยบ องคกรภาครฐ กบประชาชน มสวนรวมในการ

พฒนาวดไมแตกตางกน แตเมอเปรยบเทยบพระสงฆ กบองคกรภาครฐ และประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท 0.05 ตารางท 28 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรม และประเพณของชมชน

แหลงความแปรปรวน df SS MS F p ระหวางกลม 2 11.869 5.934 9.417 0.000* ภายในกลม 828 521.765 0.630

รวม 830 533.633 * มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

จากตารางท 28 พบวาพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน มสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

146

ตารางท 29 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน เปนรายค

พระสงฆ องคกรภาครฐ ประชาชน รายการ X 3.20 3.42 3.10

พระสงฆ 3.20 - 0.013* 0.316 องคกรภาครฐ 3.42 0.013* - 0.000* ประชาชน 3.10 0.316 0.000* -

* มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

จากตารางท 29 พบวาเมอเปรยบเทยบ พระสงฆ กบประชาชน มสวนรวมในการพฒนาวดไมแตกตางกน แตเมอเปรยบเทยบพระสงฆ กบองคกรภาครฐ องคกรภาครฐ กบประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท 0.05

ตารางท 30 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬา นนทนาการและสขภาพชมชน

แหลงความแปรปรวน df SS MS F p ระหวางกลม 2 14.054 7.027 13.933 0.000* ภายในกลม 828 417.602 0.504

รวม 830 431.656 * มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

จากตารางท 30 พบวาพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน มสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชนแตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

147

ตารางท 31 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬา นนทนาการและสขภาพชมชน เปนรายค

พระสงฆ องคกรภาครฐ ประชาชน รายการ X 3.14 3.35 3.00 พระสงฆ 3.14 - 0.012* 0.039*

องคกรภาครฐ 3.35 0.012* - 0.000* ประชาชน 3.00 0.039* 0.000* -

* มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

จากตารางท 31 พบวาเมอเปรยบเทยบ พระสงฆ กบองคกรภาครฐ และประชาชน องคกรภาครฐ กบประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท 0.05 ตารางท 32 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทย และการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน

แหลงความแปรปรวน df SS MS F p ระหวางกลม 2 24.698 12.349 17.656 .000* ภายในกลม 828 579.126 .699

รวม 830 603.824 * มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

จากตารางท 32 พบวาพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน มสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

148

ตารางท 33 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทย และการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน เปนรายค

พระสงฆ องคกรภาครฐ ประชาชน รายการ X 2.94 2.91 2.57 พระสงฆ 2.94 - 0.218 0.000*

องคกรภาครฐ 2.91 0.218 - 0.000* ประชาชน 2.57 0.000* 0.000* -

* มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 จากตารางท 33 พบวาเมอเปรยบเทยบ พระสงฆ กบองคกรภาครฐ มสวนรวมในการพฒนาวดไมแตกตางกน แตเมอเปรยบเทยบพระสงฆ กบประชาชน องคกรภาครฐ กบประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท 0.05 ตารางท 34 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอก ระบบของชมชน

แหลงความแปรปรวน df SS MS F p ระหวางกลม 2 27.186 13.593 22.814 .000* ภายในกลม 828 493.336 .596

รวม 830 520.522 * มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

จากตารางท 34 พบวาพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน มสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ การศกษาตามอธยาศยของชมชน แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

149

ตารางท 35 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ ภาครฐ และประชาชน กบการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษานอก ระบบของชมชน เปนรายค

พระสงฆ องคกรภาครฐ ประชาชน รายการ X 3.05 3.19 2.77 พระสงฆ 3.05 - 0.918 0.000*

องคกรภาครฐ 3.19 0.918 - 0.000* ประชาชน 2.77 0.000* 0.000* -

* มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 จากตารางท 35 พบวาเมอเปรยบเทยบ พระสงฆ กบองคกรภาครฐ มสวนรวมในการพฒนาวดไมแตกตางกน แตเมอเปรยบเทยบพระสงฆ กบประชาชน องคกรภาครฐ กบประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ การศกษาตามอธยาศยของชมชนแตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท 0.05

150

ตอนท 4 ผลการวเคราะหขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ผลการวเคราะหแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และ

ประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ในแตละดาน ดงแสดงในตารางท 36-38

ตารางท 36 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดให เปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ท ขอเสนอแนะ ความท 1 พระสงฆควรประพฤตตนเปนแบบอยางทดตามหลกพระธรรมวนย 68 2 พระสงฆควรพฒนาศกยภาพของตนทงทางโลกและทางธรรมใหเทาทนการ

พฒนา 61 3 เปดโอกาสใหทกภาคสวนเขามามสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลง

เรยนรของชมชนในทกขนตอน 58 4 เปนผนาในทกกจกรรมการพฒนาวดทรบฟงความคดเหนจากทกภาคสวน 47 5 พระสงฆควรเปนผประสานการจดกจกรรมการมสวนรวมในวด 23 6 ควรใหความสาคญกบการดาเนนการในรปคณะกรรมการ 20 7 จดบรเวณวดใหสะอาดรมรน และใหใชสถานทในวด 17 8 ใหความสาคญกบกระบวนการแลกเปลยนเรยนร 15 9 พระตองคนควาและกระตนทกภาคสวนใหทราบเปาหมายการพฒนา 10 10 มวสยทศน 9 11 มแนวคดเปดกวาง 5 12 ไมมงการพฒนาแตดานวตถ 4 13 ไมยดตดรปแบบอานาจนยม 3

151

จากตารางท 36 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ใน 3 ระดบแรก คอ พระสงฆควรประพฤตตนเปนแบบอยางทดตามหลกพระธรรมวนย พระสงฆควรพฒนาศกยภาพของตนทงทางโลกและทางธรรมใหเทาทนการพฒนา และควรเปดโอกาสใหทกภาคสวนเขามามสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในทกขนตอน ตารางท 37 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดให

เปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ท ขอเสนอแนะ ความท 1 ภาครฐ ควรใหการสนบสนนสงเสรมกจกรรมการพฒนาวด ในดาน

งบประมาณ 129 2 ควรใหการสนบสนนสงเสรมกจกรรมการพฒนาวด โดยใชกระบวนการ

สรางแผนการพฒนาวดอยางมสวนรวม 52 3 มการจดเสวนา รบฟงปญหาความตองการ โดยเฉพาะการใหภาคสวนอนม

สทธตดสนใจ รบฟงขอคดเหนและความตองการจากชมชนกอนเสมอ 47 4 ภาครฐควรเปนผแนะนาการพฒนาวดอยางมสวนรวมแกพระสงฆและ

ประชาชน ไมปลอยใหเปนหนาทของพระสงฆเปนผนาและประชาชนเปนผสนบสนน ตามนโยบายหรอวธการของภาครฐเพยงอยางเดยว 43

5 เปนตวกลางประชาสมพนธทกภาคสวน 36 6 ควรมกระบวนการตดตามประเมนผลการพฒนาวดอยางมสวนรวมอยางเปน

ระบบมากขน 31 7 มกจกรรมสรางจตสานกการมสวนรวมอยางจรงจงเพอใหวดเปนแหลง

เรยนรของชมชน 27 8 มการตดตามผลทกวดเพอรกษาคณภาพการพฒนาวดอยางสมาเสมอ 20 9 จดบคลาการไปมสวนรบผดชอบสงเสรมกระบวนการมสวนรวมในการ

พฒนาวดอยางจรงจงและเปนระบบ 11 10 ชวยทกฝายแกปญหาเมอกระบวนการแบบมสวนรวมมปญหา 10 11 เนนรปแบบการพฒนาวดทจบตองไดและเปนรปธรรม 5 12 รฐควรเปนผนากจกรรมดานการศกษา ใหความรพระสงฆมากขน 2

152

ตารางท 37 (ตอ) ท ขอเสนอแนะ ความท 13 ควรมการพฒนาวดตนแบบการมสวนรวม 2 14 การจดกจกรรมของรฐ เชน ศาลาประชาคมชมชน ควรใชพนทวดทมอยแลว

มากกวาแยกสรางตางหาก 1 จากตารางท 37 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของภาครฐ ในการ

พฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ใน 3 ระดบแรก คอ ภาครฐ ควรใหการสนบสนนสงเสรมกจกรรมการพฒนาวด ในดานงบประมาณ ควรใหการสนบสนนสงเสรมกจกรรมการพฒนาวด โดยใชกระบวนการสรางแผนการพฒนาวดอยางมสวนรวม และควรมการจดเสวนา รบฟงปญหาความตองการ โดยเฉพาะการใหภาคสวนอนมสทธตดสนใจ รบฟงขอคดเหนและความตองการจากชมชนกอนเสมอ ตารางท 38 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของประชาชน ในการพฒนาวด

ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ท ขอเสนอแนะ ความท 1 ประชาชน ควรมสวนรวมในทกขนตอนของการพฒนา 126 2 ควรเขามามสวนรวมบรจาคทนทางปญญา เสนอปญหา ความตองการ และ

แนวคดการพฒนา 68 3 ตองกลาแสดงออกในการเสนอความคดเหนเพอการพฒนา 32 4 มจตสาธารณะ ไมมงแตประโยชนสวนตน 27 5 ลดละอคต มความสามคค 22 6 เขามามสวนรวมสนบสนนกจกรรมตาง ๆ มากกวาเพยงการบรจาคทรพยสน 15 7 ชวยเผยแผและประชาสมพนธกจกรรมการพฒนาวด 10 8 เปดใจรบสงใหมอยเสมอเพอรบการเปลยนแปลงการพฒนาแบบมสวนรวม 9 9 ควรสรางภาคเครอขายการพฒนาวด 6 10 ใหความสาคญกบกระบวนการแลกเปลยนเรยนร 5 11 ผนาทองถนควรเปนผนาประชาชนในการพฒนา 2

153

จากตารางท 38 แสดงขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของภาครฐ ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ใน 3 ระดบแรก คอ ประชาชน ควรมสวนรวมในทกขนตอนของการพฒนา ควรเขามามสวนรวมบรจาคทนทางปญญา เสนอปญหา ความตองการ และแนวคดการพฒนา และตองกลาแสดงออกในการเสนอความคดเหนเพอการพฒนา

154

บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดให

เปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ผวจยขอเสนอผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ ตามลาดบดงน

วตถประสงคของการวจย 1.กกเพอศกษาระดบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ 2.กกเพอเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ 3.กกเพอศกษาแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

วธดาเนนการวจย การวจยครงนเปนการวจย เชงสารวจ (Survey Research) มวธการวจยตามลาดบดงน ประชากร ประชากรทใชในการวจยครงน ประกอบดวย พระสงฆ จานวน 2,123 รป ผบรหารองคกรภาครฐ จานวน 312 คน และประชาชนในจงหวดอตรดตถ จานวน 464,205 คน กลมตวอยาง กลมตวอยางทใชในการวจยครงน ไดมาโดยใชวธการสมหาตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi-stage Sampling) จากการกาหนดจานวนขนาดกลมตวอยางตามตารางสาเรจรปของเครซและมอรแกน (Krejcie and Morgan) แบงเปน พระสงฆ จานวน 327 รป ผบรหารองคกรภาครฐ จานวน 172 คน และประชาชนวดละ 3 คน จาก 148 วด ไดจานวน 444 คน รวมกลมตวอยางจานวน 943 รป/คน

155

เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลสาหรบการวจยครงน เปนแบบสอบถาม (Questionnaire) แบงออกเปน 3 ตอน ดงน ตอนท 1 เปนแบบสอบถามขอมลคณลกษณะและความเขาใจทวไปของผตอบแบบสอบถาม ไดแก สถานภาพ เพศ และความคดเหนทมตอการพฒนาวด มลกษณะแบบสอบถามเปนแบบตรวจสอบรายการ (Check list) ตอนท 2 เปนแบบสอบถามเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน โดยมเนอหาครอบคลม 5 ดานดงกลาวขางตน เปนแบบสอบถามมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 5 ระดบ ตอนท 3 เปนแบบสอบถามใหแสดงความคดเหน เสนอแนะเพมเตมเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน เปนแบบสอบถามปลายเปด (Opened Questionnaire)

การเกบรวบรวมขอมล ผวจยดาเนนการเกบขอมลตามขนตอน คอ ขอหนงสอขอความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม จากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ และดาเนนการแจกและรบแบบสอบถามคนดวยตนเองในพนทอาเภอเมอง อาเภอลบแล และอาเภอพชย สาหรบอาเภอบานโคก และอาเภอทองแสนขน ผวจยสงแบบสอบถามและรบคนทางไปรษณย เมอไดรบแบบสอบถามกลบคนแลว ผวจยนาแบบสอบถามทไดรบคนทงหมดไปวเคราะหขอมลตามวธการทางสถต

การวเคราะหขอมลและสถตทใช ผวจยนาแบบสอบถามทไดคนทกฉบบมาตรวจสอบความสมบรณดาเนนการหาคาทางสถต วเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอรสาเรจรป แลวจงนาเสนอในรปแบบตารางประกอบคาบรรยาย ตามขนตอน ดงตอไปน 1. ขอมลทวไปเกยวกบสถานภาพและความเขาใจของผตอบแบบสอบถาม วเคราะหโดยการแจกแจงความถ (Frequency) และการหาคารอยละ (Percentage) 2. ขอมลเกยวกบระดบการมสวนรวมของพระสงฆ ผบรหารองคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ วเคราะหโดยใชการหาคาเฉลย ( X

ffffff) และการหาคาเบยงเบนมาตรฐาน S.D. (Standard Deviation)

156

3. เปรยบเทยบความแตกตางของคาเฉลยระหวางประชากรสามกลม โดยใชสถต F-Test ดวยวธการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) โดยกาหนดนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 4. สาหรบแบบสอบถามปลายเปด (Opened Questionnaire) ขอเสนอแนะเพมเตมเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ วเคราะหแนวทางในการพฒนาโดยการจดหมวดหมของคาตอบและนาเสนอเรยงตามลาดบความถ (Frequency)

สรปผลการวจย

การศกษาการมสวนรวมของพระสงฆองคกรภาครฐและประชาชนในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ สรปผลการวจยไดดงน

1. ผลการวเคราะหปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม พบวา 1.1 กลมตวอยางสวนใหญมสถานะเปนประชาชน คดเปนรอยละ 44.4 รองลงมาคอ

พระสงฆ คดเปนรอยละ 35.6 และภาครฐ คดเปนรอยละ 20.0 เปนเพศชาย คดเปนรอยละ 69.3 และเพศหญง คดเปนรอยละ 30.7

1.2 ความคดเหนทมตอการพฒนาวดพบวา กลมตวอยางเคยไดยนและเขาใจเกยวกบ “การมสวนรวมในการพฒนาวด” คดเปนรอยละ 80.3 เคยไดยน แตไมเขาใจ คดเปนรอยละ 16.5 และไมเคยไดยนและไมเขาใจ คดเปนรอยละ 3.2 เขาใจวา การมสวนรวมในการพฒนาวด เปนแนวทางการพฒนาวดตามพระธรรมวนย (หลกพระพทธศาสนา) คดเปนรอยละ 93.9 และไมใช คดเปน รอยละ 1.6 ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของคนในชมชนโดยรอบวด คดวาการมสวนรวมชนดเปนเจาของเหมาะสมกบสงคมในปจจบนมากทสด คดเปนรอยละ 84.7 และมสวนรวมรบผลประโยชน คดเปนรอยละ 15.3 คดวา การททกภาคสวนมารวมกนพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน จะชวยพฒนาสงคมไดมาก คดเปนรอยละ 70.8 ชวยไดพอสมควร คดเปนรอยละ 23.3 ชวยไดเลกนอย คดเปนรอยละ 5.7 และชวยไมไดเลย คดเปนรอยละ .2 ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของคนในชมชนโดยรอบวด คดวาควรเปนหนาทของทกภาคสวน คดเปนรอยละ 45.5 รองลงมาคอหนาทของประชาชน คดเปนรอยละ 26.1 พระสงฆ คดเปนรอยละ 16.4 ภาครฐ คดเปนรอยละ 11.1 และอน ๆ คดเปนรอยละ 1.0

2. วตถประสงคขอท 1 ผลการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ โดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง และเมอจาแนกเปนรายดาน แยกเปน 5 ดาน พบวา

157

2.1 ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนาโดยภาพรวมอยในระดบ ปานกลาง ( X =3.16) เ มอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา มสวนรวมเปนอนดบแรก ( X =4.17) รองลงมาไดแก การจดกจกรรมในวนธมมสวนะ ( X =3.95) และการจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชน ( X =3.66) ตามลาดบ

2.2 ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชนโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( X =3.21) เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดงานบญประเพณในวด มสวนรวมเปนอนดบแรก ( X =3.81) รองลงมาไดแก การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด ( X =3.40) และการจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด มสวนรวมอยในระดบมากเปนอนดบแรก ( X =3.23) ตามลาดบ

2.3 ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชนโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( X =3.12) เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด มสวนรวมเปนอนดบแรก ( X =3.42) รองลงมาไดแก การจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด ( X =3.38) และการสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด ( X =3.37) ตามลาดบ

2.4 ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชนโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( X =2.94) เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน มสวนรวมเปนอนดบแรก ( X =3.10) รองลงมาไดแก การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน ( X =2.96) และการใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย ( X =2.92) ตามลาดบ

2.5 ดานการศกษาตามอธยาศยของชมชนโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( X =2.75) เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด มสวนรวมเปนอนดบแรก ( X =3.91) รองลงมาไดแก การจดใหวดมมมหนงสอสาหรบชมชน ( X =

2.62) และการจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน ( X =2.45) ตามลาดบ 3. วตถประสงคขอท 2 ผลการเปรยบเทยบการมสวนรวม พบวา พระสงฆ ภาครฐ และ

ประชาชน มสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวด แตกตางกนทกดาน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 และเมอวเคราะหเปรยบเทยบทง 5 ดาน เปนรายค พบวา

3.1 ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา เมอเปรยบเทยบพระสงฆ กบองคกรภาครฐ และประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวด แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท 0.05

158

3.2 ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน เมอเปรยบเทยบพระสงฆ กบองคกรภาครฐ องคกรภาครฐ กบประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวด แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

3.3 ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน เมอเปรยบเทยบพระสงฆ กบองคกรภาครฐ และประชาชน องคกรภาครฐ กบประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวด แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท 0.05

3.4 ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน เ มอเปรยบเทยบพระสงฆ กบประชาชน องคกรภาครฐ กบประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวด แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 3.5 การศกษาตามอธยาศยของชมชน เมอเปรยบเทยบพระสงฆ กบประชาชน องคกรภาครฐ กบประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวด แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท 0.05

4. วตถประสงคขอท 3 เพอศกษาขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ สามารถสรปผลการวจยไดดงน

4.1 พระสงฆ ควรประพฤตตนเปนแบบอยางทดตามหลกพระธรรมวนย ควรพฒนาศกยภาพของตนทงทางโลกและทางธรรมใหเทาทนการพฒนา เปดโอกาสใหทกภาคสวนเขามามสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในทกขนตอน เปนผนาในทกกจกรรมการพฒนาวดทรบฟงความคดเหนจากทกภาคสวน ควรเปนผประสานการจดกจกรรมการมสวนรวมในวด ควรใหความสาคญกบการดาเนนการในรปคณะกรรมการ จดบรเวณวดใหสะอาดรมรน และใหใชสถานทในวด ใหความสาคญกบกระบวนการแลกเปลยนเรยนร ตองคนควาและกระตนทกภาคสวนใหทราบเปาหมายการพฒนา มวสยทศน มแนวคดเปดกวาง ไมมงการพฒนาแตดานวตถ และไมยดตดรปแบบอานาจนยม

4.2 ภาครฐ ควรใหการสนบสนนสงเสรมกจกรรมการพฒนาวดในดานงบประมาณ ควรใหการสนบสนนสงเสรมกจกรรมการพฒนาวด โดยใชกระบวนการสรางแผนการพฒนาวดอยางมสวนรวม มการจดเสวนา รบฟงปญหาความตองการ โดยเฉพาะการใหภาคสวนอนมสทธตดสนใจ รบฟงขอคดเหนและความตองการจากชมชนกอนเสมอ ควรเปนผแนะนาการพฒนาวดอยางมสวนรวมแกพระสงฆและประชาชน ไมปลอยใหเปนหนาทของพระสงฆเปนผนาและประชาชนเปนผสนบสนนตามนโยบายหรอวธการของภาครฐเพยงอยางเดยว ควรเปนตวกลางประชาสมพนธทกภาคสวน ควรมกระบวนการตดตามประเมนผลการพฒนาวดอยางมสวนรวมอยาง

159

เปนระบบมากขน มกจกรรมสรางจตสานกการมสวนรวมอยางจรงจงเพอใหวดเปนแหลงเรยนรของชมชน มการตดตามผลทกวดเพอรกษาคณภาพการพฒนาวดอยางสมาเสมอ ควรจดบคลาการไปมสวนรบผดชอบสงเสรมกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาวดอยางจรงจงและเปนระบบ ชวยทกฝายแกปญหาเมอกระบวนการแบบมสวนรวมมปญหา เนนรปแบบการพฒนาวดทจบตองไดและเปนรปธรรม ควรเปนผนากจกรรมดานการศกษาใหความรพระสงฆมากขน ควรมการพฒนาวดตนแบบการมสวนรวม และการจดกจกรรมของรฐ เชน ศาลาประชาคมชมชน ควรใชพนทวดทมอยแลว มากกวาแยกสรางตางหาก

4.3 ประชาชน ควรมสวนรวมในทกขนตอนของการพฒนา ควรเขามามสวนรวมบรจาคทนทางปญญา เสนอปญหา ความตองการ และแนวคดการพฒนา ตองกลาแสดงออกในการเสนอความคดเหนเพอการพฒนา มจตสาธารณะ ไมมงแตประโยชนสวนตน ลดละอคต มความสามคค เขามามสวนรวมสนบสนนกจกรรมตาง ๆ มากกวาเพยงการบรจาคทรพยสน ชวยเผยแผและประชาสมพนธกจกรรมการพฒนาวด เปดใจรบสงใหมอยเสมอเพอรบการเปลยนแปลงการพฒนาแบบมสวนรวม ควรสรางภาคเครอขายการพฒนาวด ใหความสาคญกบกระบวนการแลกเปลยนเรยนร และผนาทองถนควรเปนผนาประชาชนในการพฒนา

อภปรายผล จากการศกษาการมสวนรวมของพระสงฆองคกรภาครฐและประชาชนในการพฒนาวด

ใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ มประเดนสาคญทนามาอภปรายตามวตถประสงคของการวจยไดดงน

วตถประสงคขอท 1 เพอศกษาระดบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดงน

ผลการวเคราะหระดบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ โดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง สอดคลองกบงานวจยของชมพร บญราช (2550 : 80) ทไดศกษาระดบการมสวนรวมของคณะกรรมการชมชนในการดาเนนงานของวดในเขตเทศบาลเมองหนองคาย โดยรวมและรายดาน พบวาระดบการมสวนรวมอยในระดบปานกลาง และ ชเกยรต ลสวรรณ (2535 : 58 – 59) ทกลาววา แมวาบทบาทการเปนศนยกลางการเรยนรของวดในปจจบนไดลดลงเปนอนมาก แตวดกยงคงมบทบาทสาคญในดานการกลอมเกลาจตใจใหยดมนในหลกคาสอนทางพระพทธศาสนาอย ทงนอาจเปนเพราะวา ศาสนายงคงเปนเครองยดเหนยวจตใจทมคณคาแมในยคสมยแหงการพฒนา สอดคลองกบงานวจยของ ดารลงตน (Darlington. 1990 : 324) ทวจยเรอง พทธศาสนาคณธรรมและ

160

การเปลยนแปลง ผลการวจยพบวา แมวาประเทศไทยจะกาลงอยในระหวางการพฒนา แตคนไทยพทธกยงมความจาเปนทจะตองพยายามรกษาวฒนธรรมไทยเอาไว ดงนน การพยายามรกษาจงอาจแสดงออกมาโดยการมสวนรวมในการพฒนาวดไดในรปแบบตาง ๆ ทงนเพอตอบสนองความตองการของตน และสามารถธารงอตลกษณของชมชนเอาไวไดอกดวย สอดคลองกบแอชลย (Ashley. 2004 : 109) ทไดวจยเรอง การขบไลสงชวรายดวยพระพทธเจา (Exorcising with Buddha) ผลการวจยพบวา พธกรรมทางพทธศาสนาสามารถนาพาผปฏบตตามคาสอนไปสความมชวตทด และเสรมสรางความเขมแขงแกชมชนทาใหเกดความรสกอนเปนอนหนงอนเดยวกนของหมคณะ

เมอพจารณาระดบการมสวนรวมของทกภาคสวนโดยภาพรวมเปนรายดาน พบวา ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ( X =3.16) และดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ( X =3.21) โดยภาพรวมมระดบอยในระดบคาเฉลยมากทสดจากทง 5 ดาน สอดคลองกบงานวจยของพชต คาพลงาม (2548 : 58-66) ไดศกษาบทบาทพระสงฆกบการพฒนาทองถน : กรณศกษาอาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน พบวาบทบาทการพฒนาทองถนของพระสงฆอาเภอภเวยงทปรากฏเปนรปธรรมในทศนะของชมชนมากทสด คอการเผยแผศลธรรม และสอดคลองกบพระมหาพรประสงค พทธจนทร (2552 : 200-201) ทพบวา การพฒนาวดใหเปนศนยกลางของชมชนนน ควรใหความสาคญกบการจดกจกรรมทางพระพทธศาสนาและประเพณวฒนธรรมโดยใหความสาคญกบการมสวนรวมจากชมชนโดยรอบวด ทงนเนองจากหนาทหลกของวดคอการดารงบทบาทดานการรกษาและเผยแผหลกศาสนา แหลงเรยนรดานนจงเปนแหลงการเรยนรหลกทวดทกวดพงม ทงในแงของการทพระสงฆปฏบตตนดวยดตามหลกศาสนา หรอกจกรรมการสรางใหวดเปนแหลงเรยนรทางศาสนาแกชมชน อยางไรกตาม แมดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา จะมคาเฉลยสงทสดจากทง 5 ดาน ( X =3.16) แตหากเมอพจารณาจากรายละเอยดในกจกรรมทนาไปวดระดบโดยแบบสอบถามแลว พบวา กจกรรมทปรากฏอยในระดบมากทสดคอการจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา รองลงมาคอการจดกจกรรมในวนธมมสวนะ ในขณะท การจดโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล และการจดโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกธรรมศกษาแกคฤหสถ อยในระดบนอยทสด แสดงใหเหนวาในปจจบนทกภาคสวนใหความสาคญกบพธกรรมทางศาสนาตามจารตประเพณ มากกวาการใหการอบรมสงสอนหลกธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ดงจะเหนไดจากขอเทจจรงทพบวาระดบคาเฉลยดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน ( X =3.21) โดยภาพรวมอยในระดบสงทสดจากทง 5 ดาน มากกวาคาเฉลยดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ( X =3.16) ซงจากการทบทวนวรรณกรรมพบวาบทบาทดานนเปนบทบาททสาคญทสดของวด และแมการจดกจกรรมบญประเพณจะอยในระดบสงทสดในระดบ

161

คาเฉลยดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน จะแสดงใหเหนวาสถานะของพระพทธศาสนาผานวดในปจจบนยงคงมขนบประเพณทเกยวของกบวถชวตของชาวบานอย ซงถอเปนจดแขงของพระพทธศาสนาในประเทศไทยทไดพยายามปรบตวใหกลมกลนกบความเชอและประเพณของชาวบาน ซงอยางนอยกสามารถชวยตออายพระพทธศาสนาในเรองการเขาถงจตใจของชาวบานในเปลอกของศาสนาอนเปนขนของพธกรรมไดบาง สอดคลองกบทนวม สงวนทรพย (2542 : 111-113) ไดศกษาสาเหตความเสอมสญของพระพทธศาสนาในอนเดยพบวา ทศนคตการเขาไปแทรกแซงวถชวตดานพธกรรมของชาวบานจะสามารถชวยผนกกาลงทางสงคมได แตในระยะยาวพธกรรมซงเปนเปลอกอาจครอบงาใหชาวบานละเลยหลกธรรมทางศาสนา และนามาสความลมสลายของพระพทธศาสนาไดในทสด ดวยเหตนผวจยจงเหนวาถาขอเทจจรงดงกลาวเกดขนเชนนทวทกภมภาคของประเทศกยอมจะเปนปรากฏการณทนาเปนกงวลอยางยงตอสถานะของวดและพระพทธศาสนาในอนาคต เพราะพระพทธศาสนาจะดารงอยไดกดวยการศกษาอบรมปฏบตเพอใหสามารถตอบสนองจดมงหมายของพระพทธศาสนาซงจะสรางความมนคงทางจตใจไดดกวาพธกรรมเปลอกนอก ซงเปนลกษณะของพทธบรษททพระพทธเจาทรงมพระประสงค สอดคลองกบงานวจยของพระศรวสทธโกศล (2546 : 135) ทศกษาพบวาผทจะรกษาพระพทธศาสนาไวได จะตองเรยนรพระธรรมวนยในพระพทธศาสนาเปนพนฐาน ดงนนหากพทธบรษทผมหนาทรกษาพระพทธศาสนาในภาคสวนตาง ๆ มงเนนใหความสาคญกบพธกรรมทางศาสนาตามจารตประเพณ โดยละเลยการศกษาอบรมหลกธรรมทางศาสนา พระพทธศาสนากอาจถงความเสอมในอนาคตได ดงทพระพทธเจาแสดงไวใน สทธรรมสมโมสสตร องคตตรนกาย ปญจกนบาต (พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย. เลมท 22 ขอท 154) วา “ดกรภกษทงหลาย ธรรม 5 ประการน ยอมเปนไปเพอความลบเลอนเสอมสญแหงสทธรรม ธรรม 5 ประการเปนไฉน คอ ภกษในธรรมวนยน ไมฟงธรรมโดยเคารพ 1 ไมเลาเรยนธรรมโดยเคารพ 1 ไมทรงจาธรรมโดยเคารพ 1 ไมใครครวญอรรถแหงธรรมททรงจาไวโดยเคารพ 1 รอรรถรธรรมแลวไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรมโดยเคารพ 1 ดกรภกษทงหลาย ธรรม 5 ประการนแล ยอมเปนไปเพอความลบเลอนเสอมสญแหงสทธรรม ฯ” ซงขอเทจจรงนอาจเปนสาเหตหนงของลมสลายของพระพทธศาสนาไดในอนาคตถาไมรบแกไขใหวดกลบมาดารงบทบาทพระพทธศาสนาเพอสงคมทใชไดจรงในขณะทกไมละเลยจดมงหมายของวดทมงเปนสถานทเผยแผหลกธรรมอนเปนจดมงหมายสงสดของการมอยของพระพทธศาสนาลงสจตใจของประชาชนไปพรอมกน

ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน อยในระดบปานกลาง ( X =3.12) ทงนอาจเนองมาจากวดไดดารงบทบาทหลกในทางศาสนาผานพระสงฆ ซงมขอบญญตทางพระวนยบางสวนไมเอออานวยตอการสงเสรมงานดานสขภาพ แตอยางไรกด จากผลการวจยดงกลาว แสดง

162

ใหเหนวาวดในจงหวดอตรดตถยงคงสามารถขบเนนบทบาทดานนออกมาไดในระดบหนง สอดคลองกบงานวจยของพระมหาพรประสงค พทธจนทร (2552 : 200-201) การพฒนาวดในปจจบนนน ยงคงควรปรบปรงสภาพวดและการดาเนนกจกรรมตาง ๆ ของวด ในทก ๆ ดาน ใหสามารถตอบสนองความตองการของสงคมได เชนการเปดพนทวดใหเปนศนยรวมกจกรรมสงเสรมสขภาพลานกฬาตาง ๆ โดยเนนใหชมชนเขามามบทบาทในการพฒนาและมสวนรวมในกจกรรมของวดมากขน อยางไรกด เมอพจารณาจากรายละเอยดในกจกรรมทนาไปวดระดบโดยแบบสอบถามแลว พบวา กจกรรมทปรากฏอยในระดบมากทสดคอ การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด แสดงใหเหนวาทกภาคสวนโดยภาพรวมในปจจบนยงคงใหความสาคญกบหนาทและบทบาทหลกของวดอยบางคอการจดวดเปนสถานฝกปฏบตธรรมเพอสขภาพของชมชน แตคาเฉลยในหวขอนกยงอยเพยงในระดบปานกลาง ( X =3.42) ซงผวจยเหนวาเกดจากการใหความสาคญกบพธกรรมตามจารตจนละเลยหนาทหลกในการยกระดบจตใจของชมชนดวยการปฏบตธรรมดงทผวจยกลาวไวแลวขางตน ซงเปนปญหาสาคญทควรศกษาและแกไขตอไป แตโดยความคดเหนของนกวชาการศาสนาหลายทาน เหนวาปญหาการละเลยหนาทดานการนาการปฏบตภาวนาของคณะสงฆนนเกดจากระบบการศกษาและการปกครองคณะสงฆในปจจบนทมงเนนเพยงแตการศกษาดานปรยต โดยไมมการสงเสรมการปฏบตธรรมอยางเปนระบบ ใหตอเนองจรงจงและเปนรปธรรม นามาซงความลมเหลวของแนวการเผยแผพระพทธศาสนาใหเขาสจตใจของประชาชนในปจจบน และหากมกระแสนกการเผยแผทสาคญและเปนทยอมรบเชนทานพทธทาส จนถงนกเผยแผสมยใหมทเปนกระแสนยมในปจจบนเชน พระมหาวฒชย วชรเมธ (ว.วชรเมธ) กมกไมเหนดวยกบรปแบบการปกครองคณะสงฆกระแสหลก (พระมหาวฒชย วชรเมธ. 2552) และปฏเสธการศกษาคณะสงฆทลมเหลว ทาใหตองออกปฏบตธรรมและศกษาคนควาดวยตนเองจนเขาใจในหลกธรรม (พระธรรมโกศาจารย (เงอม อนทปโญ). 2554 : ออน-ไลน) ขอเทจจรงทงหมดนลวนแลวแตสงผลโดยตรงถงประสทธผลการเผยแผศาสนาทอาจจะประสบความลมเหลวไดในอนาคต สอดคลองกบงานวจยของสขม เฉลยทรพย และคณะ (2550 : 180-197) ทศกษาพบวาปจจยทเปนอปสรรคตอการพฒนาคณธรรมจรยธรรมในปจจบนคอการทพระสงฆขาดความร และการปฏบตตนไมเหมาะสมของพระสงฆ รวมถงการไมปรบรปแบบเนอหาการสอนใหนาสนใจ รองลงมาคอการจดใหวดมศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด คาเฉลยในหวขอนกยงอยเพยงในระดบปานกลาง ( X =3.38) ในขณะทการจดตงศนยเยาวชนเพอการกฬาในวดอยในระดบนอยทสด กอยในระดบปานกลางเชนเดยวกน ( X =2.80) ทงนเมอพจารณาจากขอเสนอแนะของผตอบแบบสอบถามพบวาสวนใหญเนนการใหพระสงฆเปนผนากจกรรมในการพฒนาวด ในขณะทตวพระสงฆสวนใหญกไมไดรบการพฒนาศกยภาพเพยงพอในการนาการพฒนาในรปแบบอน ๆ ได

163

เชนการสงเสรมสขภาพหรอปองกนยาเสพตด ทาใหกจกรรมเหลานไมสะทอนระดบออกมามากเทาทควร สอดคลองกบงานวจยของพระมหาอย นางจนทร (2550 : 74-80) ทศกษาพบวาปญหาอปสรรคในการพฒนาชมชนเกดจากการขาดการรวมตวของกลมพลงสงคม และการขาดบคลากรทจะเปนผนาทมความรความสามารถเพอประสานงานนาการพฒนาได

ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชนโดยภาพรวม อยในระดบปานกลาง ( X =2.94) ซงเมอพจารณาจากรายละเอยดในกจกรรมทนาไปวดระดบโดยแบบสอบถามแลว พบวา กจกรรมทปรากฏอยในระดบมากทสดคอ การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน รองลงมาไดแก การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน โดยการจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพ อยในระดบนอยทสด แสดงใหเหนวาการอนรกษภมปญญาไทยนน วดยงคงมบทบาทอยบาง ซงสอดคลองกบดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชนดงนาเสนอขางตน ทกจกรรมประเพณของคนไทยสวนใหญยงคงจดขนในวด เพราะวดเปนศนยกลางของชมชนมาแตอดต ทงในดานวฒนธรรม ศลปะ ประเพณ รวมถงศลธรรมจรรยา และการศกษาของชมชน เมอมการจดกจกรรมประเพณในวด วดกจะกลายเปนทพบปะรวมตวของกลมคนหลากหลายวย กอใหเกดการแลกเปลยนเรยนร แตอยางไรกด หวขอทมระดบมากทสดนน ผวจยเหนวาผตอบแบบสอบถามสวนใหญยงคงใหความสาคญกบสงทจบตองได คอการจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการดานคลงสมองภมปญญาทองถน ในขณะทหวขอทมระดบนอยทสดคอการจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพ ซงไมสามารถจบตองหรอเหนผลไดภายในระยะเวลาอนสน สอดคลองกบงานวจยของพระมหาอย นางจนทร (2550 : 74-80) ทศกษาพบวาปญหาอปสรรคในการพฒนาชมชนใหประสบความสาเรจอยางยงยนประการหนงคอ การไมมการฝกอาชพโดยการรวมกลมพลงทางสงคมผานกระบวนการมสวนรวม ขอเทจจรงทงหมดนแสดงใหเหนวาวดโดยสวนใหญละเลยและไมคอยใหความสาคญกบการสงเสรมการอนรกษภมปญญาไทยในปจจบนเทาทควรจะเปน สอดคลองกบงานวจยของพระมหาสมเดช วงคธรรม (2550 : 15) ทศกษาพบวา การนาภมปญญาทองถนในวดมาตอบสนองการพฒนาสงคมในปจจบน ยงคงยดตดอยกบรปแบบพธกรรม กลาวคอการดารงอยของภมปญญาไทยในวดในปจจบนนน เปนไปในรปของพธกรรมทถกถายทอดตามประเพณ ซงอาจมการสญหายและขาดการสบตอได เพราะภมปญญาทถกรกษาไวเชนนนไมสามารถประยกตและรบใชปจจบนไดมากเทาทควร ดงนนการพฒนาปรบใชภมปญญาใหรบใชสงคมในปจจบนไดนน จงตองเกดจากความรวมมอรวมใจกนทกภาคสวน ผนกพลงทางสงคมผานกระบวนการศกษา แลกเปลยนเรยนร เพอถายทอดองคความร ใหสามารถปรบประยกตใชใหสามารถตอบสนองโจทยในปจจบนได

164

สวนดานแหลงการศกษาตามอธยาศยของชมชน โดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง ( X =2.75) โดยมระดบคาเฉลยโดยรวมตาทสดจากทง 5 ดาน ทงนอาจเนองมาจากการทวดถกลดบทบาทดานการศกษาในระบบมาชานาน และแมการจดการศกษาทสามารถตอบสนองความตองการแกชมชนโดยไมจากดไดเชนการสงเสรมการศกษานอกระบบในวดจะมขน กยงไมไดรบการสงเสรมเทาทควร โดยสวนใหญจะเปนในลกษณะขอใชพนทในวด โดยไมมกระบวนการมสวนรวมในการจดการศกษาจากภาคสวนในชมชนเทาทควร สอดคลองกบงานวจยของพระมหาพรประสงค พทธจนทร (2552 : 204) ทไดศกษาพบวาการตงศนยการศกษานอกโรงเรยน (กศน.) หรอศนยการเรยนชมชน เปนบทบาทการพฒนาวดดานการศกษาสงเคราะหทวดไดถกละเลย แตจาเปนตองสรางใหมขนในปจจบน โดยควรอาศยการมสวนรวมเปนแนวหลกในการนาการพฒนา

ดวยเหตน แมการวดระดบการมสวนรวมในภาพรวมจะเหนวาทกภาคสวนยงคงมระดบการมสวนรวมในการพฒนาวดโดยภาพรวมอยในระดบปานกลาง กยงถอวายงมประเดนทตองทาการศกษาใหชดเจนรอบดานอกตอไปในอนาคตดงกลาวขางตน ดงท ธนากร สงเขป (2551 : 73) กลาววา หากการมสวนรวมในการพฒนาวดในภาพรวมยงไมสามารถเปนไปไดอยางแทจรงทกขนตอน กอาจเปนตวบงชประการหนงทแสดงใหเหนวาการมสวนรวมนน ๆ ยงไมอาจเรยกไดวาเปนการมสวนรวมอยางแทจรงได สอดคลองกบท นนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร (2547 : 64-65) กลาววา การมสวนรวมเปนขอบงชประการหนงของความอยรอดของกลม เพราะการมสวนรวมจะทาใหเกดความเปนเจาของ ความเปนเจาของทาใหเกดพนธะผกพนของคนทเขามารวม ดงนนการพฒนาแหลงการเรยนรในวดอยางมสวนรวมทพงมในสงคมปจจบน จงควรเปนแนวหลกของการพฒนา ใหกลายเปน “สาธารณโภค” (พระธรรมปฎก. 2541 : 20-26) เพอใหทกภาคสวนเปนเจาของในการพฒนาอยางแทจรง ซงจะสามารถเปนตวอยางของการสรางจตสานกสาธารณะ อนจะเปนวถแหงการพฒนาสงคมไทยในอนาคตไดอยางยงยน

วตถประสงคขอท 2 เพอเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ทจาแนกตามสถานภาพ ดงน

เมอเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ จะเหนไดวาผตอบแบบสอบถามทมสถานภาพตางกนทง 3 สถานภาพ มสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ แตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 ทกดาน

และเมอเปรยบเทยบทกดานเปนรายค พบวา มความแตกตางกนในทกกลมสถานภาพ ทงพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ดงตวอยางในการเปรยบเทยบรายคดานคณธรรมจรยธรรม

165

ตามหลกพระพทธศาสนานน พระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน พบวามสวนรวมในการพฒนาวดแตกตางกน ความแตกตางดงกลาวผวจยเหนวาเกดจากบทบาทหนาททมตอการพฒนาวดของแตละภาคสวนทแตกตางกน ซงบทบาทหนาทดงกลาว พระสงฆถอวาเปนผมหนาทความรบผดชอบโดยตรงอยแลว อกทงประชาชนกใหความสนบสนนมสวนรวมกระทา มาโดยตลอด ดงจะพจารณาไดจากตารางท 35 ขอแตกตางจงอาจมาจากสวนขององคกรภาครฐและประชาชนทมสวนรวมอยในระดบนอยในบางดาน เชน ดานการจดโรงเรยนพระปรยตธรรม ในขณะทองคกรภาครฐเอง ยงคงขาดการมสวนรวมในกจกรรมทไมมนโยบายทกาหนดหนาทใหกระทา ดงทพบวาการมสวนรวมในดานนของทกภาคสวนโดยภาพรวมนน แตกตางกน แตไมมแตกตางกนบาง สาหรบกจกรรมทเกดจากการสนบสนนการจดกจกรรมในวดจากภาครฐโดยสวนใหญ (กรมการศาสนา. 2553 ข : 17) เชน การจดกจกรรมเขาวดทาบญวนหยดสดสปดาห การจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ในวด เปนตน

ความแตกตางในทกดานดงกลาว ผวจยจงเหนวาเกดจากความแตกตางของกลมประชากรซงมสถานภาพ บทบาทหนาททมตอการพฒนาวดแตกตางกน สอดคลองกบงานวจยของ พระมหาบญเลศ อนทปโญ และคณะ (2552 : 66) ทศกษาความคดเหนของพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ผบรหาร คร และนกเรยน ทมตอการดาเนนงานโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ในเขตการปกครองคณะสงฆภาค 5 พบวา ลกษณะทางประชากรทแตกตางกน โดยรวมมความคดเหนตอการดาเนนงานโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ในเขตการปกครองคณะสงฆภาค 5 แตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 ทงนอาจเนองมาจากแตละภาคสวนยงขาดการเขามามสวนรวมในการพฒนาวดในหลายดาน ทเมอพจารณารวมกบการวดระดบการมสวนรวมดงกลาวขางตน จะพบวา สวนใหญยงคงใหความสาคญกบการพฒนาวดตามประเพณและตามบทบาทเดม คอการสงเสรมคณธรรมจรยธรรมอนเปนบทบาทหนาทหลกของวด ดงนนการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในหลากหลายดานมากขนในระยะตอจากนไป จงจาเปนตองใหความสาคญกบการมสวนรวมจากทกภาคสวนในชมชนใหมากขน เพอใหวดสามารถตอบสนองความตองการของสงคมไดอยางหลากหลาย ในขณะทยงสามารถรกษาวถแหงความเปนวดตามพทธจารตไวไดอยางสมบรณ ดงททววฒน ปณฑรกววฒน (2554. ออน-ไลน) ศกษาพบวา พระพทธศาสนาในประเทศไทยนน ดารงอยภายใต ความสมพนธ 3 เสา ทไดสมดลกนคอ พระสงฆ ประชาชน และรฐ ผลการเปรยบเทยบดงกลาว จงไดแสดงใหเหนถงตวอยางหนงของความแตกตางของทง 3 ภาคสวน คอพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ทมตอการพฒนาวดในปจจบน ทจบตองไดอยางเปนรปธรรม ดงททะไลลามะองคทสบส เทนซน เกยตโซ (His Holiness the 14th Dalai Lama) ผนาทางจตวญญาณแหงชาวทเบต กลาวไว (Tenzin Gyatso. 2554) สรปความวา “การพสจนทดสอบทาง

166

วทยาศาสตรนนเปนไปเพอหาคาตอบทเปนรปธรรมและจบตองได แตขอคนพบทางพทธศาสนา คอการคนพบในภายในกลาวคอจตวญญาณแหงจตสานกและความรแจง แตทงวทยาศาสตรและพทธศาสตร ตางกเปนไปเพอความสขของมวลมนษยชาต” เพอผสานทงขอคนพบจากวธวจย และเพอใหไดขอคนพบจากขอเสนอแนะอนเกดจากพทธปญญาของกลมตวอยางทหลากหลาย ดงจะแสดงในสวนตอไป ทเปนภาคสวนสาคญในการเปนพลงทจะชวยผลกดนการพฒนาวดและพระพทธศาสนาใหกาวไปสความเจรญรงเรอง อนจะเปนจดเรมตนแหงการพฒนาแนวใหมทใหความสาคญกบทกภาคสวนและสามารถตอบสนองตอความตองการของสงคมไดอยางแทจรง

วตถประสงคขอท 3 เพอศกษาแนวทางการพฒนาการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

ผลการศกษาขอเสนอแนะพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ โดยภาพรวมพบวา แนวทางการพฒนาการมสวนรวมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนนน พระสงฆควรพฒนาศกยภาพ และดารงตนเปนผนา เปดโอกาสใหทกภาคสวนเขามามสวนรวม ภาครฐควรจดงบประมาณ มการตดตามประเมนผล และมกจกรรมสรางจตสานกการมสวนรวมอยางจรงจงเพอใหวดเปนแหลงเรยนรของชมชน และประชาชน ควรเขามาเปนเจาของในกระบวนการจดการแหลงเรยนรในวดในทกระดบ แสดงใหเหนถงความสอดคลองกนระหวางการเปรยบเทยบการมสวนรวมในการพฒนาวด ทยงพบวามความแตกตางกนโดยภาพรวมทง 3 สถานภาพ เพราะการวดระดบการมสวนรวมในการวจยนเปนเพยงการวดในกรอบกวาง ๆ โดยไมไดเนนทขนตอนการมสวนรวม ดงทผวจยไดสรปไวในบทท 2 ขอเสนอแนะดงกลาวจงแสดงใหเหนถงการทผตอบแบบสอบถามสวนนไดใหความสาคญกบขนตอนการมสวนรวมทอาจถกละเลยจากกลมสถานภาพตาง ๆ โดยในสวนของพระสงฆ ควรเนนหนกในการพฒนาศกยภาพของตน และควรดารงบทบาทเปนผนากจกรรมการพฒนาวด ทงนสอดคลองกบงานวจยของ นรวลค ธรรมนมตโชค (2550 : 173-174) ทไดศกษารปแบบของวดทเหมาะสมกบการเปนแหลงการเรยนรตลอดชวต พบวา เจาอาวาสวดควรเปนผนาในการกาหนดนโยบาย สรางจตสานกใหเกดความรวมมอในการจดสถานทและกจกรรมในการพฒนาวด ทงนเพราะพระสงฆถอไดวาเปนเจาของแหลงการเรยนรในวด และมทนทางสงคมสง หากพระสงฆไมพฒนาศกยภาพของตนทงทางโลกและทางธรรม และไมดารงตนใหเปนผนาภาคสวนตาง ๆ ในการเขามารวมกนพฒนาวดได ภาคสวนอนซงเขามามสวนรวมในการพฒนากยอมไมสามารถหวงการพฒนาทยงยนได เพราะ “เจาของ” แหลงการเรยนรในวดเอง ไมไดใหความสาคญแมกบทนแหลงการเรยนรในวดทตนเองมหนาทดแลอย ผลการวจยในสวนนจงแสดงใหเหนวา ทกภาคสวนเหนความสาคญกบการพฒนาศกยภาพ และการมภาวะผนาของพระสงฆเปนลาดบตน ๆ ซงสงผลถง

167

ความคดเหนของทกภาคสวนในสวนของขอเสนอแนะแกภาครฐ ทเนนในเรองการควรใหการสนบสนน การจดงบประมาณเขาไปพฒนาวด อยางไรกด ผลการวจยปรากฏวาขอเสนอแนะในสวนนแสดงใหเหนวาภาคสวนทตอบแบบสอบถามในสวนนมความเขาใจถงการพฒนากระบวนการมสวนรวมทดในระดบหนง โดยพบเสนอแนะวา ภาครฐควรเนนการสรางจตสานกการมสวนรวมแกประชาชน และทกกจกรรมการพฒนาวดททาโดยภาครฐ ควรมการใหภาคสวนตาง ๆ มสวนรวมตดตามประเมนผลอยางเปนระบบดวย แตจากผลการวจยทพบวาผตอบแบบสอบถามสวนใหญเหนวาควรไดรบการสนบสนนงบประมาณเปนอนดบแรก ยงคงแสดงใหเหนถงการหวงความ “พงพง” ของภาครฐ ในการพฒนา ซงมความถในการตอบเชนนมาก (ดงแสดงในบทท 4) สอดคลองกบงานวจยของ สขม เฉลยทรพย และคณะ (2550 : 180-197) ทไดศกษาบทบาทพระสงฆกบการพฒนาคณธรรมจรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง พบวาผตอบแบบสอบถามใหผลการวจยวา การพฒนาคณธรรมจรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงควรไดรบการสนบสนนจากภาครฐในเรองงบประมาณและนโยบายทชดเจน ผวจยเหนวาแนวทางในการพฒนาในอนาคต การปลกจตสานกการพงพาตนเองไดโดยไมหวงพงภาคสวนอน โดยเฉพาะอยางยงภาครฐ อาจเปนแนวทางในการพฒนาทประสบผลสาเรจและยงยนได ดงทปรากฏในผลการวจยขอเสนอแนะของภาคสวนทมตอประชาชน ทพบวาประชาชน ควรเขามาเปนเจาของในกระบวนการจดการแหลงเรยนรในวดในทกระดบ ผานการมสวนรวมในทกขนตอนของการพฒนา และเขามามสวนรวมบรจาคทนทางปญญา เสนอปญหา ความตองการ และแนวคดการพฒนา รวมถงมจตสานกสาธารณะ ซงแสดงใหเหนวาภาคสวนโดยเฉพาะอยางยงประชาชนเองมความเขาใจ และอาจมความตองการเขามามสวนรวมในการพฒนาวด จงปรากฏผลการวจยในสวนขอเสนอแนะออกมาดงกลาว ซงเปนนมตหมายทดในการพฒนาในอนาคต สอดคลองกบงานวจยของพษณ มานะวาร (2552 : 121-123) ทไดศกษาแนวคดประชาสงคมในพระพทธศาสนา พบวา ในการจดระเบยบสงคม เพอใหสอดสอดคลองกบบคคล กลม ชมชน สงคม ไดแก การพฒนาทรพยากรบคคล (อตตตถะ) การมจตสานกสาธารณะ (ปรตถะ) และการรจกประสานประโยชน (อภยตถะ) เพอทการพฒนาบคคลและสงคมจะไดเดนไปพรอม ๆ กนอนเปนมชฌมาปฏปทา คอหลกการทางพระพทธศาสนาทมงเนนการพฒนาโดยเรมจากตวภาคสวนกอนนนเอง ดงนนผวจยจงเหนวาการพฒนาวดใหเปนแหลงการเรยนรของชมชนในอนาคตจงควรเรมทการสรางจตสานกสาธารณะในใจของผรวมพฒนากอน ซงจตสาธารณะเพอสงคม (Public Consciousness) น จะเปนแนวหลกของการพฒนาทจะทาใหการพฒนากอรป ดารงอย และพฒนาปรบปรงใหเทาทนตอการเปลยนแปลงไดตลอดไป อนเปนแนวทางแหงการพฒนาทยงยนททกภาคสวนสงคมพงปรารถนารวมกน

168

โดยสรป แมทกภาคสวนจะยงคงมสวนรวมในการพฒนาวดมากนอยแตกตางกนอยบาง แตจากขอคนพบจากแบบสอบถามทสวนใหญใหความเหนวาการเขามามสวนรวมเปนเจาของในการพฒนา จะเปนแนวทางการพฒนาในอนาคต และการพฒนาวดนนควรเปนหนาทของทกภาคสวน เหลานแสดงใหเหนถงความเขาใจตอการมสวนรวมของภาคสวนไดด แตทวา การขาดการเขามามสวนรวมในหลาย ๆ ดานของกลมตวอยาง แสดงใหเหนวาไมมการประสานสมพนธการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนอยางจรงจง แสดงใหเหนถงการขาดกระบวนการมสวนรวมในแงของการลงมอปฏบตอยางมสวนรวม การสงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวนในการพฒนาวดในอนาคตจงควรเนนทการสรางจตสานก และมงเนนการพฒนาทใหความสาคญกบทกภาคสวนทสามารถมสวนทจะรวมคด ลงมอปฏบต รบผล และรวมเปนเจาของ ในทกการพฒนา เพอใหวดกลบคนสบทบาทเปนศนยกลางการพฒนาจตใจและสรางองคความรแกคนในชมชนไดอยางยงยน

ขอเสนอแนะ จากขอคนพบจากผลการศกษาการมสวนรวมของพระสงฆองคกรภาครฐและประชาชน

ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ผวจยมขอเสนอแนะดงน 1.กกขอเสนอแนะทวไปและเชงนโยบาย กกก1.1กพระสงฆ ควรดารงตนใหเหมาะสมตามธรรมวนย พฒนาศกยภาพของตนใหเทา

ทนตอการเปลยนแปลง เปนผนาการเสยสละ และมวสยทศนเพอแสวงหาแนวทางการจดกจกรรมการเรยนรทไมยดกบรปแบบเดม เปดโอกาสใหทกภาคสวนมสวนรวมในการพฒนาวดผานกระบวนการแลกเปลยนเรยนร (Knowledge Management) โดยอาจมการประชมการจดทาแผนพฒนาวดเพอรบฟงความคดเหนและขอเสนอแนะจากทกภาคสวน มการจดทาประชาคมคณะศรทธาวด เพอตดสนใจในนโยบาย รวมถงการเปดโอกาสใหทกภาคสวนมสวนรวมเขามาตรวจสอบ ตดตาม และประเมนผลในกจกรรมตาง ๆ ทจดขนมากขน

กกก1.2กภาครฐ ควรปรบบทบาท มการสงเสรมกจกรรมแหลงเรยนรในวดในรปแบบใหมโดยเนนการมสวนรวมจากทกภาคสวนในชมชน ใหความสาคญกบโครงการระยะยาว มากกวาโครงการระยะสน มการตดตามผลอยางเปนระบบ และมกระบวนการใหรางวลทเนนมมมองสงเสรมการพฒนาอยางมสวนรวม ทไมเนนตวบคคลหรอผนา แตเนนทกลมผรวมพฒนา รวมทงควรเขามาสนบสนนใหพระสงฆและประชาชนเนนการพฒนาวดอยางมสวนรวม โดยการปรบปรงรปแบบการพฒนาวด และรปแบบประเมนผลการพฒนาวดใหม และมกจกรรมหรอการอบรมทเนนการพฒนาศกยภาพเพอเสรมสรางทศนคตทดในการมสวนรวมแกพระสงฆอยางจรงจงและตอเนอง และมกจกรรมทกระตน เพอสรางจตสานกมสวนรวมในการพฒนาแกประชาชนอยางตอเนอง

169

กกก1.3กประชาชน ควรใหความสาคญกบทกขนตอนการมสวนรวม โดยเฉพาะอยางยงในแงการมสวนรวมเสนอปญหาความตองการ และเขามามสวนรวมลงมอปฏบต ในการพฒนาแหลงการเรยนรในวด มากกวาการสนบสนนทรพยากร หรอรวมรบผลประโยชนเทานน เพอใหการพฒนาวด เปนการพฒนาทประชาชนไดรวมเปนเจาของอยางแทจรง

2.กกขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป กกก2.1กควรศกษาเปรยบเทยบปจจยทมผลตอการมสวนรวมของภาคสวนในการพฒนา

วดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนระหวางวดทวไป กบวดพฒนาตวอยาง กกก2.2กควรศกษาเปรยบเทยบปจจยทมผลตอการมสวนรวมของภาคสวนในการพฒนา

วดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน ระหวางวดในเขตชมชนเมอง กบวดในเขตชนบท กกก2.3กควรศกษาแนวทางการพฒนารปแบบการมสวนรวมของกรรมการวดหรอภาค

องคกรชมชนในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน ก ก 2.4กควรศกษาในเชงคณภาพ แนวคดพทธบรษท 4 : การมสวนรวมในหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนา กบการประยกตใชพฒนาสงคมปจจบน 2.5กควรศกษาในเชงคณภาพ ถงแนวทางการพฒนารปแบบการมสวนรวมท

เหมาะสมในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนอยางยงยน ในทกภมภาคของประเทศ

155

บรรณานกรม

171

บรรณานกรม

กรมการศาสนา. (2553 ก). โครงการลานบญลานปญญา ปงบประมาณ 2553 แผนงานพฒนาเศรษฐกจเชงสรางสรรค ภายใตแผนปฏบตการไทยเขมแขง 2555 แผนฟนฟเศรษฐกจระยะท 2 (SP2). กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

การมการศาสนา. (2553 ข). แนวทางการดาเนนงานโครงการเขาวดปฏบตธรรมวนอาทตย เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 7 รอบ 5 ธนวาคม 2554. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

กรมการศาสนา. (2554). โครงการลานวด ลานใจ ลานกฬา. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http:// www.moe.go.th/main2/project/proj03.htm

กรมการศกษานอกโรงเรยน. (2554). นโยบายและจดเนนการดาเนนงาน ของสานกงานกรมการศกษานอกโรงเรยน ประจาปงบประมาณ พ.ศ. 2553. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www. nfe.go.th/joomla2/index.php?option=com_content&view=article&id=6746&Itemid=64

กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. (2546). แนวปฏบตบรการสขภาพสาหรบศนยสขภาพชมชนดานชมชน. กรงเทพฯ : โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ.

กระทรวงวฒนธรรม. (2554). หนาทและความรบผดชอบของหนวยงานสงกดสานกงานวฒนธรรมจงหวด. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://province.m-culture.go.th/trat/stucture.doc

กองพทธศาสนสถาน. (2553). วดพฒนา' 52. กรงเทพฯ : โรงพมพสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

กาธร เลยงสจธรรม, บรรณาธการ. (2548). กฎหมายตรา 3 ดวง : ฉบบพมพมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง แกไขปรบปรงใหม. กรงเทพฯ : สถาบนปรด พนมยงค.

คณะทางานโครงการอตรดตถเมองนาอย . (2545). อตรดตถ.... ทเปนมา. กรงเทพฯ : สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

172

สขม เฉลยทรพย และคณะ. (2550). โครงการศกษาบทบาทพระสงฆกบการพฒนาคณธรรมจรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพฯ : กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม. อดสาเนา.

คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม. (2554). การศกษาตามอธยาศย (Informal Education). [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://cyberclass.msu.ac.th/cyberclass/library/library.php

จลลดา ภกดภมนทร. (2547, เมษายน). “มหาดเลกในพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว,” นตยสารสกลไทย. 50(2582) : 65.

เจาอยหวภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระ. (2554). พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตร ของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ณ หอประชมมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนพฤหสบดท 18 กรกฎาคม 2517. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www.sa.ku.ac.th/king-spku/2517-1.htm

ฉนทนา บรรพศรโชต หวนแกว และคณะ. (2547). รายงานการวจยเรอง การมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมภายใตรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540. กรงเทพฯ : โครงการวจยตดตามผลและประเมนผลการใชรฐธรรมนญ สานกงานกองทนสนบสนนการวจยและสถาบนพระปกเกลา. อดสาเนา.

ชมรมสถานอนามยแหงประเทศไทย. (2554). ประวตความเปนมาสถานอนามย. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www.hcothai.com/History/history.aspx

ชยยศ อมสวรรณ. (2544, มนาคม). “แหลงการเรยนรตลอดชวต”. วารสารการศกษานอกโรงเรยน. 4(6) : 22.

ทววฒน ปณฑรกววฒน. (2554). พ.ร.บ.คณะสงฆ กบอนาคตพระพทธศาสนาของไทย. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www.skyd.org/html/sekhi/54/017_act_sangha.html

เทวประภาส มากคลาย. (2553). คงตะเภา จากอดตสปจจบน : พฒนาการทางประวตศาสตร ประเพณวฒนธรรม ความเชอ เอกลกษณ และภมปญญาทองถน. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ธนพรรณ ธาน. (2545, เมษายน-มถนายน). “การพฒนารปแบบบาน วด และโรงเรยน ในการสรางความเขมแขงของจงหวดหนองบวลาภ,” วารสารมนษยศาสตรสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 19(3) : 12-13.

173

ธนาภรณ เมทณสดด. (2543). ความพงพอใจของนกทองเทยวตางชาต: กรณศกษาวดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวหาร. ปรญญานพนธ วท.ม.. นครปฐม : มหาวทยาลยมหดล. อดสาเนา.

นรวลค ธรรมนมตโชค. (2550). ศกษารปแบบของวดทเหมาะสมกบการเปนแหลงการเรยนรตลอดชวต. ปรญญานพนธ พธ.ม. (พระพทธศาสนา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. อดสาเนา.

นวม สงวนทรพย. (2542). สาเหตความเสอมสญของพระพทธศาสนาในอนเดย. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย.

นฤมล ตนธสรเศรษฐ. (2533). “แหลงวทยาการชมชน,” ใน เอกสารการสอนชดวชาการพฒนาและการใชแหลงวทยาการชมชน หนวยท 1. นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

นธ เอยวศรวงศ. (2554). วกฤตพทธศาสนากบสงคมไทย. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www. midnightuniv.org/miduniv/newpage23.htm

เนาวรตน พงษไพบลย. (2520). ทนขดของหนอ. กรงเทพฯ : ประพนธสาสน. บณฑต บญศร. (2551). พระธรรมจารกกบการสรางจตสานกความเปนไทยของชาวเขา. ปรญญา

นพนธ ศศ.ม. (พทธศาสนศกษา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. อดสาเนา.

บารง บญปญญา. (2527). การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนา. กรงเทพฯ : ศกดโสภาการพมพ.

บญเลศ มาแสง. (2532). นอกรวโรงเรยน : กระบวนการนาการศกษานอกโรงเรยนเขาไปหลอหลอมตนเองและสงคม. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา.

“ประกาศ เรอง แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550 - 2554),” (2549, 27 พฤศจกายน). ราชกจจานเบกษา. เลม 123 ตอนพเศษ 123 ง.

“ประกาศสานกสงฆนายก เรอง กาหนดพธอาสาฬหบชา," (2501, 29 กรกฎาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 75 ตอนท 57.

ประพนธ ปยรตน. (2534). ยทธศาสตร การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาคณภาพชวต. นครปฐม : สถาบนพฒนาการสาธารณสขอาเซยน มหาวทยาลยมหดล.

ประเวศ วะส. (2541). ปฏรปการศกษายกเครองทางปญญา : ทางรอดจากความหายนะ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : มลนธสดศร-สฤษดวงศ.

174

พรพรรณ เลาหศรนาถ. (2533). ความสมพนธของมอญ พมา และสโขทย ระหวางพทธศตวรรษท 19-20. กรงเทพฯ : ภาควชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. อดสาเนา.

พระเจยน กนทะบตร. (2547). สงฆกเสนาสนะ : ความสมพนธระหวางวดกบหมบาน. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (พทธศาสนศกษา). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. อดสาเนา.

พระเทพเวท. (2535). อดมธรรมนาจตสานกของสงคมไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : กรงเทพบคสโตร.

พระธรรมโกศาจารย (เงอม อนทปโญ). (2554). อตชวประวตของทานพทธทาส “เลาไวเมอวยสนธยา”. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://cyberclass.msu.ac.th/cyberclass/library /library.php

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). (2541). ธรรมนญชวต. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา.

________. (2544). พทธธรรมฉบบเดม. กรงเทพฯ : โรงพมพบรษทสหธรรมกจากด. ________. (2546). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระพรหมคณาภรณ. (2545). พจนานกรมพทธศาสตร : ฉบบประมวลธรรม = Dictionary of

buddhism. กรงเทพฯ : เอส. อาร. พรนตง แมสโปรดกส. ________. (2549). พทธธรรม. พมพครงท 11. กรงเทพฯ : โรงพมพสหธรรมกจากด. ________. (2552 ก). กาลานกรม พระพทธศาสนาในอารยธรรมโลก. กรงเทพฯ : สานกพมพ

ผลธมม. ________. (2552 ข). จารกอโศก (ธรรมจกรบนเสาเศยรสสงห) รฐศาสตรแหงธรรมาธปไตย.

สมทรปราการ : สานกพมพผลธมม. พระมหาเนตวฒ เคารพปรชญา. (2550). ความรวมมอของพระสงฆกบองคกรปกครองสวน

ทองถน: กรณศกษา องคการบรหารสวนตาบลสเทพ อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม. ปรญญานพนธ รม. (การเมองและการปกครอง). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. อดสาเนา.

175

พระมหาพรประสงค พทธจนทร. (2552). บทบาทของพระสงฆในการพฒนาวดใหเปนศนยกลางของชมชน. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (พทธศาสนศกษา). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. อดสาเนา.

พระมหาเรองเดช ถาวรธมโม (ศรประสม). (2533). “วด : ศนยการเรยนรเพอลดความขดแยงทางสงคม,” ใน พระพทธศาสนากบการแกวกฤตการณของโลก. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระมหาวฒชย วชรเมธ. รายการชพจรโลก. สถานโทรทศนสชอง 9 อ.ส.ม.ท.. 6 ตลาคม 2552. 23.05-24.00 น.

พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน). (2533). “รปแบบการพฒนาแหลงทองเทยวประเภทวดในกรงเทพมหานคร,” ใน พระพทธศาสนากบการแกวกฤตการณของโลก. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระมหาอย นางจนทร. (2550). บทบาทในการพฒนาชมชนของหนวยงานอบรมประชาชนประจาตาบลบานแปะ อาเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม. ปรญญานพนธ รม. (การเมองและการปกครอง). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. อดสาเนา.

พระมหาอาคม ปญญาธโร (บญยง). (2548). ภาวะผนาของเจาอาวาสและผนาชมชนตอการพฒนาวดเปนศนยกลางชมชน: กรณศกษาวดธรรมยตในเขตจงหวดพทลง. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (ไทยศกษา). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยราชภฏธนบร. อดสาเนา.

“พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542," (2542, 19 สงหาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 116 ตอนท 75 ก.

“พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505," (2505, 31 ธนวาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 79 ตอนท 115 ก ฉบบพเศษ.

“พระราชบญญตคณะสงฆ พทธศกราช 2484," (2548, 14 ตลาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 58 ตอนท 0 ก.

“พระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545,” (2545, 2 ตลาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 119 ตอนท 99 ก.

“พระราชบญญตมหาวทยาลยราชภฏ พ.ศ. 2547," (2547, 14 มถนายน). ราชกจจานเบกษา. เลม 121 ตอนพเศษ 23 ก.

176

“พระราชบญญตมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. 2540,” (2540, 1 ตลาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 114 ตอนท 51 ก.

“พระราชบญญตมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย พ.ศ. 2540,” (2540, 1 ตลาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 114 ตอนท 51 ก หนา 4.

“พระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ," (2445, 29 มถนายน). ราชกจจานเบกษา. เลม 19 ตอนท 13.

“พระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช 2485,” (2485, 29 กนยายน). ราชกจจานเบกษา. เลม 59 ตอนท 63 ก.

“พระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ. 2551," (2551, 3 มนาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 125 ตอนท 41 ก.

พระศรปรยตโมล. (2554). ความสาคญของพระไตรปฎก-พระไตรปฎกภาษาสนสกฤต. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www.mcu.ac.th/mcutrai/menu2/Article/article_22.htm

พระศรวสทธโกศล. (2546). การศกษาเชงวเคราะหมหาปรนพพานสตร : ศกษาเฉพาะกรณการรกษาหลกพระธรรมวนย. ปรญญานพนธ พธ.ม. (พระพทธศาสนา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. อดสาเนา.

พวงรตน ทวรตน. (2540). วธวจยทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตร. กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พชต คาพลงาม. (2548). พระสงฆกบการพฒนาทองถน : กรณศกษาอาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (ไทยศกษาเพอการพฒนา). เลย : มหาวทยาลยราชภฏเลย. อดสาเนา.

พณสดา สรธรงศร. (2554). รายงานการวจย เรององคกรปกครองสวนทองถนกบการจดการศกษาของประเทศไทย. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www.onec.go.th/publication/4010003/ p0201.htm

พษณ มานะวาร. (2552). ศกษาแนวคดประชาสงคมในพระพทธศาสนา. ปรญญานพนธ พธ.ม. (พระพทธศาสนา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. อดสาเนา.

พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช, พระบาทสมเดจพระ. (2510). พระราชนพนธนราศทาดนแดง. กรงเทพฯ : สานกพมพแพรพทยา.

177

พลสข จนทรเพญ และคณะ. (2553, มกราคม-มนาคม). "รปแบบการบรหารคณภาพโดยรวม สาหรบระบบการจดการความรในชมชนไทย," วารสารบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 5(1) : 42.

ไพโรจน สขสมฤทธ. (2531, พฤษภาคม). “การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชนบท,”. วารสารพฒนาชมชน, 31(5) : 24-30.

ภาวดา รงษ. (2551). ความรวมมอระหวางองคกรภาครฐ เอกชนและชมชนในการจดกจกรรมการทองเทยวเชงอนรกษ กรณศกษา บานแมกาปอง กงอาเภอแมออน จงหวดเชยงใหม. ปรญญานพนธ ร.ม. (การเมองและการปกครอง). เชยงใหม : สานกหอสมด มหาวทยาลยเชยงใหม. อดสาเนา.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 1. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 2. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 4. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 5. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 7. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 9. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 10. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 13. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 16. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

178

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 21. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 22. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

________. (2539). พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท 25. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. (2542). จากนาลนทาถงมหาจฬาฯ. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ. (2539). สงแวดลอมศลปกรรมสาหรบเยาวชนและการสบสานวฒนธรรมทองถน. เชยงใหม : (ม.ป.ท.).

ยทธ ไกรวรรณ. (2550). หลกการทาวจยและการทาวทยานพนธ. กรงเทพฯ : พมพด. ยวฒน วฒเมธ. (2534). การพฒนาชมชนจากทฤษฎสการปฏวต. กรงเทพฯ : หางหนสวนจากด

บลอก. รชน ตฤษณารมย. (2528). แหลงวทยาการเพอการศกษา. เชยงใหม : คณะศกษาศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม. “รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (พทธศกราช 2550)," (2550, 24 สงหาคม). ราชกจจานเบกษา.

เลม 124 ตอนท 47 ก. “รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย [พทธศกราช 2540]," (2540, 11 ตลาคม). ราชกจจานเบกษา.

เลม 114 ตอนท 55 ก. ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ : นาน

มบคสพบลเคชนส. วรรณพร วณชชานกร. (2540). การทองเทยวเชงอนรกษ : Ecotourism. กรงเทพฯ : กองวชาการ

และฝกอบรม การทองเทยวแหงประเทศไทย. วรรณวไล วรวกโฆษต. (2540). การศกษาการมสวนรวมของกรรมการบรหารองคการบรหารสวน

ตาบลในการจดกจกรรมการศกษานอกโรงเรยนในภาคกลาง. ปรญญานพนธ ค.ม. (การศกษานอกโรงเรยน). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. อดสาเนา.

วนด ยงชยศ. (2529). การศกษาเปรยบเทยบบทบาทของวดและมสยด. ปรญญานพนธ อ.ม. (ศาสนาเปรยบเทยบ). นครปฐม : วทยาลยศาสนศกษา มหาวทยาลยมหดล. อดสาเนา.

179

วาสนา เชาวหา. (2533). เทคโนโลยทางการศกษา. ชลบร : คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

วกพเดยภาษาไทย. (2554). จงหวดอตรดตถ. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://th.wikipedia. org/wiki/จงหวดอตรดตถ

วจารณ พานช. (2554). เรยนรจาก พรบ. การศกษาแหงชาต : 1. นยามของคาวา “การศกษา”. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://gotoknow.org/blog/council/342008

ศรพชรา สทธกาจร. (2551). การใชหลกธรรมาภบาลในสถาบนอดมศกษาเอกชน. ปรญญานพนธ กศ.ด. (การบรหารการศกษา). นครปฐม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. อดสาเนา.

ศรอร ขนธหตถ. (2544). องคการและการจดการ (O & M). พมพครงท 5. กรงเทพฯ : อกษราพพฒน.

ศรเพญ เนองจานงค. (2542). การมสวนรวมของพนกงานในการพฒนาวฒนธรรมองคการ : ศกษาเฉพาะกรณ โรงไฟฟาบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (พฒนาสงคม). กรงเทพฯ : สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. อดสาเนา.

ศนยกลางขอมลความรแหงชาต. (2554). ภมปญญาทองถน (Local Wisdom). [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www.tkc.go.th/pageconfig/viewcontent/viewcontent1.asp? pageid=174&directory=1271&contents=1290

สกนธ จนทรกษ. (2528). ปจจยบางประการเกยวกบการมสวนรวมของประชาชนในการจดตงศนยเยาวชนจงหวดตรง. ปรญญานพนธ ศศ.ม.. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. อดสาเนา.

สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2548). รายงานประจาป 2548 : กระบวนการธรรมะเพอสนตภาพ. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

สมพศ สขแสน. (2552). งานวจยเรอง การมสวนรวมทางการเมองของประชาชนในเขตเทศบาลเมองอตรดตถ. รฐประศาสนศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร. อตรดตถ : มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ. อดสาเนา.

สมทธพล เนตรนมตร. (2554). ภาพลกษณของพระสงฆในอรยวนย วถชวตและบทบาทของพระสงฆ. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://register.mcu.ac.th/site/articlecontent_desc.php? article_id=1163&articlegroup_id=160

180

สมฤทธ ยศสมศกด. (2548). หลกรฐประศาสนศาสตร แนวคดและทฤษฎ. กรงเทพฯ : บรษท รตนพรชยจากด.

สายทพย สคตพนธ. (2534). ปญหาผนากบกระบวนการกาหนดนโยบายแหงชาต. กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สานกเลขาธการมหาเถรสมาคม. (2545, 20 มนาคม). มตมหาเถรสมาคมครงท 8/2545 เรอง ขอจดตงสานกปฏบตธรรมประจาจงหวดอตรดตถ.

สานกงานเลขาธการมหาเถรสมาคม. (2546, 1 กนยายน). ระเบยบมหาเถรสมาคม วาดวยการตงหนวยอบรมประชาชนประจาตาบล พ.ศ. 2546.

สานกงานเลขาธการมหาเถรสมาคม. (2547, 10 มนาคม). มตมหาเถรสมาคมครงท 103/2547 เรอง โครงการวดสงเสรมสขภาพ.

สานกงานเจาคณะจงหวดอตรดตถ. (2554). ขอมลคณะสงฆจงหวดอตรดตถประจาป 2554.อตรดตถ : (ม.ป.ท.). อดสาเนา.

สานกงานเลขาธการสภาการศกษา. (2546). ชดฝกอบรมหลกสตร การจดฝกอบรมคณธรรม 2 คน 3 วน “คายพทธบตร - คายพทธธรรม”. กรงเทพฯ : สกศ.

สานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ. (2554). ประวตสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดอตรดตถ. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://uttaradit.mots.go.th/index.php? lay=show&ac=article&Id=538736408

สานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา. (2554). พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 และทแกไขเพมเตม. [ออน-ไลน]. แหลงทมา :://www.local.moi.go.th/thadsaban_update.pdf

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2553). เอกสารประกอบการประชมประจาป 2553 ของ สศช.: ทศทางแผนพฒนาฯ ฉบบท 11. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.

________. (2553). ทศทางแผนพฒนาฉบบท 11. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง. สานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ. (2554). ขอมลพนฐานเกยวกบพระพทธศาสนาจงหวด

อตรดตถ. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://utt.onab.go.th/download/serviceutt/data-00001.doc

________. (2554). จานวนวดจงหวดอตรดตถประจาป 2553. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://utt.onab.go.th/index.php?option=com_content&view=article&id=133&Itemid=121

181

________. (2554). อานาจหนาทสานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://utt.onab.go.th/index.php

สานกงานวฒนธรรมจงหวด. (2554). ความเปนมาสานกงานวฒนธรรมจงหวด. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://province.m-culture.go.th/map.php

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2552). คมอโครงการวฒนธรรมไทยสายใยชมชน พลงขบเคลอนสความเขมแขงยงยน. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวดอตรดตถ. (2554). สถานศกษาในสงกดสานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวดอตรดตถ. [ออน-ไลน]. แหลงขอมล : http://uttraradit.nfe.go.th/index.php

สานกงานสถตจงหวดอตรดตถ (2554). ขอมลพนฐานจงหวดอตรดตถ. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://uttaradit.nso.go.th/

สเมธ ตนตเวชกล. (2550). สรปการบรรยายในวงงานสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว.

สจตต วงษเทศ. (2549). พระปฐมเจดยไมใชเจดยแหงแรกแตเปนมหาธาตหลวงยคทวารวด. กรงเทพฯ : สานกพมพมตชน.

สมน อมรววฒน. (2544). กระบวนการเรยนรจากแหลงเรยนรในชมชนและธรรมชาต. กรงเทพฯ : สานกพมพวฒนาพานช.

สวฒน มทธเมธา. (2524). ความสมพนธระหวางโรงเรยนกบชมชน. กรงเทพฯ : พระพฒนา. สวมล ตรกานนท. (2540). ระเบยบวจยทางสงคม แนวทางสการปฏบต. กรงเทพฯ : สานกพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. แสง มนวทร. (2539). ศาสนวงศหรอประวตศาสนา. กรงเทพฯ : สานกพมพกรมศลปากร. หวน พนธพนธ. (2529). ประวตมหาดไทยสวนภมภาคจงหวดอตรดตถ. กรงเทพฯ :

กระทรวงมหาดไทย. อดนนท บวภกด. (2552, กรกฎาคม-กนยายน). “รายงานพเศษผลงานการทองเทยวแหงประเทศ

ไทยในการอนรกษและพฒนาแหลงทองเทยว,” จลสารการทองเทยว. 33(3) : 22.

182

อภสทธ เวชชาชวะ. (2553). การสมนาประจาป 2552 จากวสยทศน 2570 สแผน 11 วนศกรท10 กรกฎาคม 2552 ศนยแสดงสนคาและการประชม อมแพค เมองทองธาน จ.นนทบร. [ออน-ไลน]. แหลงทมา : http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=373

อรพนท สพโชคชย. (2538). การสรางการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชมชน. รายงานการประชมวชาการประจาป 2538 ณ โรงแรมแอมบาสเดอรซต จอมเทยน. กรงเทพฯ : มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

อารยะหญง ศรณพฤฒ. (2533). ประวตศาสตรนพนธเรอง เมองนครปฐม. ปรญญานพนธ ศศ.ม.. กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร. อดสาเนา.

อานาจ อนนตชย. (2527). การระดมการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชนบท. ในการพฒนาชนบท สาขาสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. กรงเทพฯ: บรษทวคตอรพาวเวอรพอยท จากด.

Arnstein, S.R. "Ladder of citizen participation". Journal of American Institute of Planners. 7(7) : July; 1969

Cohen, J. M. and Uphoff, N. T. (1977). Rural development participation: Concepts and measures for project design, implementation and evaluation. New York : Cornell University.

Douglah, M. (1970. May). “Some Perspective on the Phenomenon of Participation,” Adult Education Journal, 20 (2) : 88-98.

John W. Best. (1977). Research in Education. 3rd Edition. New Jersey : Prentice-Hall. Kasperson, R. E.. (1974). Participation Decentralization and Advocacy Planning. Washington

D.C. : Association of American Geographers. Krejcie,R.V.,& Morgan, D.E. (1970). Determining Sample Size for Research Activities. Journal

Education and Psychological Measurement, 30(3) , 608. Luther Gulick. (1963). Papers on the Science of Administration. New York : Harper & Brother

Publishers. Monwipa Choopiban. (2009, January-June). "Opportunity to Cultivate Environmental

Governance Culture in Industrial Area by Communication Process and Community Sharing Activities," Journal of Environmental Management, 5(1) : 42.

183

Tenzin Gyatso. "14th Dalai Lama," Life Explorer. Thai PBS Television Station. 28 April 2011. 22:30-23:30 PM.

United Nations. (1981). Popular participation as a strategy for promoting community level action and national development report of the meeting or the adhoc group of experts. New York : United Nations.

Wills, Garry. (1993). Lincoln at Gettysburg: The Words That Remade America. New Tork : Simon & Schuster.

184

ภาคผนวก

185

ภาคผนวก ก รายนามผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอวจย

186

รายนามผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอวจย

1. พระเมธธรรมาลงการ (ประยทธ ภรทตโต) ผศ.ดร. อธการบดฝายวชาการ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตแพร, ผชวยเจาอาวาสพระอารามหลวง วดพระบาทมงเมองวรวหาร อาเภอเมอง จงหวดแพร, เจาคณะจงหวดแพร นกธรรมชนเอก เปรยญธรรม 9 ประโยค

พธ.บ. (จตวทยา) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย M.A. (จตวทยาอตสาหกรรมและองคการ) มหาวทยาลยไมซอร ประเทศอนเดย Ph.D. (Buddhist studies) มหาวทยาลยมทราส ประเทศอนเดย

2. พระครโฆสตพทธศาสตร (ธรพนธ วชรญาโณ) ดร. อาจารยประจา และอดตหวหนาภาควชาศาสนาและปรชญา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ผชวยเจาอาวาสพระอารามหลวง วดระฆงโฆสตารามวรมหาวหาร กรงเทพมหานคร นกธรรมชนเอก เปรยญธรรม 4 ประโยค พธ.บ. (พทธศาสนา) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย M.A. (ปรชญาอนเดย) มหาวทยาลยมทราส ประเทศอนเดย Ph.D. (ปรชญาอนเดย) มหาวทยาลยมทราส ประเทศอนเดย

3. ผศ.สทธชย หาญสมบต อธการบดมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ กศ.บ. (คณต-ฟสกส) วทยาลยการศกษาประสานมตร ศษ.ม. (การวดผลและประเมนผลทางการศกษา) มหาวทยาลยเชยงใหม

187

ภาคผนวก ข รายชอและจานวนกลมตวอยาง

188

ตารางท 26 แสดงกลมตวอยางพระสงฆาธการ และพระเลขานการเจาคณะ ระดบคณะสงฆจงหวด คณะสงฆอาเภอ และครใหญโรงเรยนพระปรยตธรรม

ผบรหาร รายชอกลมตวอยาง ตาแหนง

คณะสงฆจงหวด

1

พระเทพปรยตวธาน

เจาคณะจงหวดอตรดตถ

2 พระมหาวจารณ มหาปโญ เลขานการ เจาคณะจงหวดอตรดตถ

3 พระสธรรมญาณ รองเจาคณะจงหวดอตรดตถ 4 พระครปราโมทยวรคณ เลขานการ

รองเจาคณะจงหวดอตรดตถ คณะสงฆอาเภอ 5 พระครเกษมธรรมาลงการ เจาคณะอาเภอเมองอตรดตถ

6 พระใบฎกาสพจน อธจตโต เลขานการ เจาคณะอาเภอเมองอตรดตถ

7 พระครพศาลจรยธรรม รองเจาคณะ อาเภอเมองอตรดตถ

8 พระสมหสมชาย จรปโญ เลขานการรองเจาคณะ อาเภอเมองอตรดตถ

9 พระครวจตรธรรมรส รองเจาคณะ อาเภอเมองอตรดตถ

10 พระณรงคชย ปญาพโล เลขานการรองเจาคณะ อาเภอเมองอตรดตถ

11 พระครพศาลธรรมานกล เจาคณะอาเภอลบแล 12 พระสมหฉตรชย ปญาวโธ เลขานการ

เจาคณะอาเภอลบแล 13 พระมหาวญ สรมงคโล รองเจาคณะอาเภอลบแล 14 พระมหาพงศพลกร คณากโร เลขานการรองเจาคณะ

อาเภอลบแล 15 พระครวสทธปญญาสาร เจาคณะอาเภอพชย

189

ตารางท 26 (ตอ)

ผบรหาร รายชอกลมตวอยาง ตาแหนง

16 พระยงยทธ อนาลโย เลขานการ เจาคณะอาเภอพชย

17 พระครวรศาสตรประดษฐ เจาคณะอาเภอบานโคก

18 เลขานการ เจาคณะอาเภอบานโคก

19 พระครวสทธธรรมวงศ เจาคณะอาเภอทองแสนขน

20 พระสมหจรวฒน อภโย เลขานการ เจาคณะอาเภอทองแสนขน

21 พระครสมนวรโสภต เจาคณะอาเภอนาปาด

22 พระใบฎกาวระ เตชธโร เลขานการ เจาคณะอาเภอนาปาด

23 พระครวรดตถคณารกษ เจาคณะอาเภอฟากทา

24 พระปลดวชรธรรม เขมโก เลขานการ เจาคณะอาเภอฟากทา

25 พระครโอภาสศาสนานกล เจาคณะอาเภอทาปลา

26 พระปลดสาราญ ปญาวฑโฒ เลขานการ เจาคณะอาเภอทาปลา

27 พระมหามงคล กตปโญ เจาคณะอาเภอตรอน

28 พระปลดวสทธ ฐตเมโธ เลขานการ เจาคณะอาเภอตรอน

โรงเรยนพระปรยตธรรม 29 พระศรปรยตวมล ครใหญโรงเรยนพระปรยต-ธรรมแผนกบาล วดคลองโพธ

30 พระครสรปญญาสนทร ครใหญโรงเรยนพระปรยต-

ธรรม แผนกสามญศกษา วดเสาหน

31 พระมหาพเยาว ปญญาคโม ครใหญโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาวดมงคลนมต

190

ตารางท 27 แสดงกลมตวอยางวดในเขตปกครองคณะสงฆ 5 อาเภอ ในเขตปกครองคณะสงฆจงหวดอตรดตถ 148 วด

อาเภอ รายชอวด คณะสงฆตาบล

เมองอตรดตถ 1 วดอรญญการาม ทาอฐ

2 วดทาถนน

3 วดธรรมาธปไตย 4 วดเกษมจตตาราม 5 วดหนองผาสนตการาม 6 วดทายตลาด ทาเสา 7 วดใหญทาเสา 8 วดดอยทาเสา 9 วดไผลอม 10 วดนาโปรง 11 วดคลองโพธ บานเกาะ 12 วดหมอนไม 13 วดกลาง 14 วดทองเหลอ 15 วดบงวงงว 16 วดหนองคนธมาศ 17 วดหาดเสอเตน คงตะเภา 18 วดปากลวย 19 วดคงตะเภา 20 วดใหมเจรญธรรม 21 วดปาสกเรไร 22 วดบอพระ 23 วดเดนกระตาย 24 วดทาทอง หาดกรวด -วงกะพ 25 วดวงกะพ

191

ตารางท 27 (ตอ)

อาเภอ รายชอวด คณะสงฆตาบล 26 วดวงโปง 27 วดปาเซา 28 วดคงวาร 29 วดวงหม 30 วดเนนโพธ 31 วดทบใหม 32 วดนารดใต นารด 33 วดนารดเหนอ 34 วดแมเฉย 35 วดหวยฮา 36 วดแนวคร 37 วดงวงาม งวงาม 38 วดศรธาราม 39 วดเขาแกว 40 วดวงขอน 41 วดใหมชองลม 42 วดดานนาขาม ดานนาขาม 43 วดจอมคร 44 วดขายเขาเหนอ 45 วดหวยกง 46 วดปางตนผง 47 วดกมภรทอง ผาจก 48 วดคงยาง 49 วดผาจกร 50 วดดอยแกว 51 วดพระฝางสวางคบรมนนาถ

192

ตารางท 27 (ตอ)

อาเภอ รายชอวด คณะสงฆตาบล 52 วดเกาะเรไร

ลบแล 53 วดมอนปรางค ฝายหลวง เขต 1 54 วดดอนสก 55 วดทงเออง 56 วดทองลบแล 57 วดหวดง แมพล 58 วดศรอทมพร คณารกษ 59 วดดอนคา 60 วดดอนแกว 61 วดเสาหน ศรพนมมาศ 62 วดดอนไชย 63 วดปายาง 64 วดนาทะเล 65 วดฤาษสาราญ 66 วดโพธลอม 67 วดมอนนางเหลยว ชยจมพล 68 วดสวางอารมณ ไผลอม 69 วดไผลอม 70 วดดงสระแกว 71 วดใหมเจรญสข 72 วดโพธทอง 73 วดพระแทนศลาอาสน ทงยง 74 วดพระยนพทธบาทยคล 75 วดบรมธาตทงยง 76 วดฤาษทรงธรรม

พชย 77 วดมหาธาต ในเมอง

193

ตารางท 27 (ตอ)

อาเภอ รายชอวด คณะสงฆตาบล 78 วดหนาพระธาต 79 วดทาดนแดง 80 วดวงเพนยด 81 วดใหมสามคคธรรม

82 วดคลองละวาน 83 วดนางลง 84 วดภกดราษฎรบรณาราม ทาสก 85 วดวงษสวรรคสธาวาส 86 วดเตาไห 87 วดชาเจรญไว 88 วดชาหนง 89 วดบานดง พญาแมน 90 วดพระยาปนแดน 91 วดเกาะวาร 92 วดปากะพ 93 ทงปากระถน 94 วดคลองกลวย คอรม 95 วดขวางชยภม 96 วดราษฎรประดษฐ 97 วดกองโค 98 วดบงสมพนธ 99 วดเอกา 100 วดดอกไม ทามะเฟอง 101 วดทาไมเหนอ 102 วดโรงมา 103 วดโพธาราม

194

ตารางท 27 (ตอ)

อาเภอ รายชอวด คณะสงฆตาบล 104 วดศรจาปาศกด 105 วดโพธดาราราม บานดารา 106 วดประชาศรทธาธรรม 107 วดวงสมโม 108 วดวงสะโม 109 วดบานเกาะ 110 วดไรออย ไรออย 111 วดบางนา 112 วดคลองละมง 113 วดวงผกรง 114 วดบานดารา 115 วดวงตอ 116 วดครวงกต นายาง 117 วดนายาง 118 วดนาอซาง 119 วดบพพาราม บานโคน 120 วดหาดกาแพง 121 วดเดนกระตาย 122 วดคลองกะพว 123 วดนาอน 124 วดฟากบง 125 วดเขาสาก 126 วดคลองเรยง

บานโคก 127 วดหวยครง บานโคก 128 วดโพธชยศร 129 วดนาขม นาขม

195

ตารางท 27 (ตอ)

อาเภอ รายชอวด คณะสงฆตาบล 130 วดหวยเหลา 131 วดจอมแจง มวงเจดตน 132 วดบอเบยวนาราม บอเบย

ทองแสนขน 133 วดนาลบแลง ปาคาย 134 วดเนนชย 135 วดครวงกฏ 136 วดไรหวยพ 137 วดนาปาคาย 138 วดนาพ นาพ 139 วดปางวน 140 วดหวยปลาดก 141 วดรองลกศรชมภรณ ผกขวง 142 วดนาหมนอยสามคค 143 วดผกขวง 144 วดสวางคลองตรอน 145 วดดอนมลนาลอก บอทอง 146 วดปางหมน 147 วดบอทอง 148 วดแสนขน

หมายเหต : สาหรบกลมตวอยางประชาชนในจงหวดอตรดตถ สมจากพทธศาสนกชนทชวยเหลอกจการของวด

และบาเพญกศลในวดทเปนกลมตวอยางดงแสดงไวขางตน 148 วด จานวนวดละ 3 คน ไดกลมตวอยางประชาชนจานวน 444 คน

196

ตารางท 28 แสดงกลมตวอยางผบรหารองคกรภาครฐสวนภมภาค 12 คน ท ตาแหนง จานวนทงหมด กลมตวอยาง 1

อธการบดมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ 1 1*

2 ผอานวยการสานกงานพระพทธศาสนาจงหวดอตรดตถ 1 1*

3 ผอานวยการสานกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ 1 1* 4 ผอานวยการสานกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด

อตรดตถ 1 1* 5 ผอานวยการสานกงานเขตพนทการศกษา

ประถมศกษาอตรดตถ เขต 1 1 1* 6 ผอานวยการสานกงานเขตพนทการศกษา

ประถมศกษาอตรดตถ เขต 2 1 1* 7 ผอานวยการสานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบ

และการศกษาตามอธยาศยจงหวดอตรดตถ (กศน.จงหวด)

1 1*

8 ผอานวยการศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยประจาอาเภอ (กศน.อาเภอ)

5 5**

หมายเหต : * หมายถง ศกษาจากประชากรทงหมด

** หมายถง ศกษาจากประชากรของอาเภอทเปนกลมตวอยาง คอ อาเภอเมองอตรดตถอาเภอลบแล อาเภอพชย อาเภอบานโคก และอาเภอทองแสนขน

197

ตารางท 29 แสดงกลมตวอยางผบรหารองคกรภาครฐสวนทองถน (องคการบรหารสวนจงหวด)

ตาแหนง จานวนทงหมด กลมตวอยาง

นายกองคการบรหารสวนจงหวดอตรดตถ 1 1*

หมายเหต : * หมายถง ศกษาจากประชากรทงหมด

ตารางท 30 แสดงกลมตวอยางผบรหารองคกรภาครฐสวนทองถน (เทศบาลเมอง)

ตาแหนง จานวนทงหมด กลมตวอยาง

นายกเทศมนตรเทศบาลเมองอตรดตถ 1 1*

หมายเหต : * หมายถง ศกษาจากประชากรทงหมด

ตารางท 31 แสดงกลมตวอยางผบรหารเทศบาลตาบล 8 ตาบล

อาเภอ เทศบาล

เมองอตรดตถ นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลคงตะเภา

นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลทาเสา นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลวงกะพ

ลบแล นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลศรพนมมาศ นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลทงยง

พชย นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลในเมอง บานโคก นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลบานโคก

ทองแสนขน นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลทองแสนขน

198

ตารางท 32 แสดงกลมตวอยางผบรหารองคการบรหารสวนตาบล 18 ตาบล

อาเภอ องคการบรหารสวนตาบล

เมองอตรดตถ นายกองคการบรหารสวนตาบลงวงาม นายกองคการบรหารสวนตาบลบานดานนาขาม นายกองคการบรหารสวนตาบลปาเซา นายกองคการบรหารสวนตาบลแสนตอ นายกองคการบรหารสวนตาบลขนฝาง

ลบแล นายกองคการบรหารสวนตาบลแมพล นายกองคการบรหารสวนตาบลฝายหลวง นายกองคการบรหารสวนตาบลชยจมพล นายกองคการบรหารสวนตาบลทงยง

พชย นายกองคการบรหารสวนตาบลบานดารา นายกองคการบรหารสวนตาบลคอรม นายกองคการบรหารสวนตาบลทามะเฟอง นายกองคการบรหารสวนตาบลบานโคน นายกองคการบรหารสวนตาบลพญาแมน

บานโคก นายกองคการบรหารสวนตาบลมวงเจดตน นายกองคการบรหารสวนตาบลบอเบย

ทองแสนขน นายกองคการบรหารสวนตาบลนาพ นายกองคการบรหารสวนตาบลผกขวง

ตารางท 33 แสดงกลมตวอยางผบรหารโรงเรยนระดบประถมและมธยมศกษา 96 โรงเรยน

อาเภอ รายชอโรงเรยน ตาบล

เมองอตรดตถ 1 โรงเรยนอนบาลอตรดตถ ทาอฐ

199

ตารางท 33 (ตอ)

อาเภอ รายชอโรงเรยน ตาบล 2 โรงเรยนอตรดตถ

3 โรงเรยนอตรดตถดรณ

4 โรงเรยนเทศบาลทาอฐ

5 โรงเรยนเทศบาลวดคลองโพธ

6 โรงเรยนเทศบาลวดเกษมจตตาราม

7 โรงเรยนเทศบาลวดไผลอม

8 โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ

9 โรงเรยนเทศบาลวดทายตลาด

10 โรงเรยนเทศบาลวดหนองผา

11 โรงเรยนทงกะโลวทยา ปาเซา 12 โรงเรยนวดทงเศรษฐ

13 โรงเรยนปาขนนเจรญวทยา คงตะเภา 14 โรงเรยนบานคงตะเภา

15 โรงเรยนบานบอพระ

16 โรงเรยนบานหาดเสอเตน

17 โรงเรยนบานหวหาด

18 โรงเรยนปากลวยเสรมวทยา

19 โรงเรยนวดอรญญการาม ตาบลทาเสา 20 โรงเรยนมอนดนแดงวทยาคม

21 โรงเรยนบานวงโปง วงกะพ

22 โรงเรยนวดวงกะพ(วเชยรประชานกล)

23 โรงเรยนวงกะพพทยาคม

24 โรงเรยนวดทาทอง(นมมานโกวทพทยา)

25 โรงเรยนเจรญวทยา

200

ตารางท 33 (ตอ)

อาเภอ รายชอโรงเรยน ตาบล 26 โรงเรยนนารดราษฎรบารง นารด

27 โรงเรยนชายเขาวทยา

28 โรงเรยนบานไผลอมสามคค

29 โรงเรยนนารดวทยา

30 โรงเรยนวดศรธาราม งวงาม

31 โรงเรยนชมชนเมองปากฝาง

32 โรงเรยนบานนาไคร บานดานนาขาม

33 โรงเรยนชมชนดานวทยา

34 โรงเรยนวดแมเฉย

35 โรงเรยนเตรยมอดมศกษานอมเกลา อตรดตถ

ผาจก

36 โรงเรยนวดวงยาง

37 โรงเรยนหนองบววทยา

38 โรงเรยนวดผาจกร

39 โรงเรยนวดคลองนาพง

40 โรงเรยนวดพระฝาง

ลบแล 41 โรงเรยนลบแลศรวทยา ไผลอม 42 โรงเรยนวดดงสระแกว

43 โรงเรยนวดโพธทอง

44 โรงเรยนวดสวาง

45 โรงเรยนวดไผลอม

46 โรงเรยนชมชนไผลอมวทยา

47 โรงเรยนดานแมคามนพทยาคม ดานแมคามน

48 โรงเรยนลบแลพทยาคม ฝายหลวง

49 โรงเรยนวดเจดย

201

ตารางท 33 (ตอ)

อาเภอ รายชอโรงเรยน ตาบล 50 โรงเรยนวดทองลบแล (ธรรมเนตรโศภณ)

51 โรงเรยนวดดอนสก

52 โรงเรยนวดใหม

53 โรงเรยนบานหวยใต แมพล

54 โรงเรยนชมชนหวดง

55 โรงเรยนฤาษพหลวทยา ทงยง

56 โรงเรยนบานหวดม

57 โรงเรยนอนบาลไทยรฐวทยา 5 (วดตลงตา)

58 โรงเรยนบานหวยขมน

59 โรงเรยนชมชนวดบรมธาต

60 โรงเรยนนานกกก นานกกก

พชย 61 โรงเรยนบานโคนพทยา บานโคน

62 โรงเรยนดาราพทยาคม บานดารา 63 โรงเรยนวดบานเกาะ

64 โรงเรยนบานวงสาโม

65 โรงเรยนพชย ในเมอง

66 โรงเรยนบานหนาพระธาต

67 โรงเรยนบานหวคาย

68 โรงเรยนบานในเมอง

69 โรงเรยนบานทาสก ทาสก

70 โรงเรยนวดพญาปนแดน พญาแมน

71 โรงเรยนชมชนบานดง

72 โรงเรยนบานคลองกลวย คอรม 73 โรงเรยนบานบงทายวน

202

ตารางท 33 (ตอ)

อาเภอ รายชอโรงเรยน ตาบล 74 โรงเรยนบานปากะพ ทามะเฟอง 75 โรงเรยนวดดอกไม

76 โรงเรยนวดวงผกรง ไรออย 77 โรงเรยนวดไรออย

78 โรงเรยนบานนาอซาง นายาง 79 โรงเรยนชมชนบานโคน บานโคน 80 โรงเรยนบานคลองเรยงงาม

บานโคก 81 โรงเรยนบานโคกวทยาคม บานโคก 82 โรงเรยนอนบาลบานโคก

83 โรงเรยนบานหวยครง

84 โรงเรยนบานบอเบย บอเบย

85 โรงเรยนวดจอมแจง มวงเจดตน

86 โรงเรยนวดวงสมพนธ

ทองแสนขน 87 โรงเรยนทองแสนขนวทยา บอทอง

88 โรงเรยนบานนาพมตรภาพท 214 นาพ 89 โรงเรยนบานนาลบแลง ปาคาย

90 โรงเรยนบานไรหวยพ

91 โรงเรยนบานนาปาคาย

92 โรงเรยนบานนาหมใหญ ผกขวง

93 โรงเรยนบานรองลก

94 โรงเรยนบานผกขวง

95 โรงเรยนบานวงเบน(ภธรอปถมภ) บอทอง

96 โรงเรยนบานแสนขน

203

ตารางท 34 แสดงกลมตวอยางผบรหารสถานอนามย 36 แหง

อาเภอ รายชอ

เมองอตรดตถ สถานอนามยเฉลมพระเกยรต 60 พรรษา นวมนทราชน สถานอนามยตาบลคงตะเภา สถานอนามยตาบลนารด สถานอนามยตาบลบานเกาะ สถานอนามยตาบลบานดานนาขาม สถานอนามยตาบลผาจก สถานอนามยตาบลวงกะพ สถานอนามยตาบลแสนตอ สถานอนามยตาบลปาเซา

ลบแล สถานอนามยตาบลชยจมพล สถานอนามยตาบลทงยง สถานอนามยตาบลไผลอม สถานอนามยตาบลฝายหลวง สถานอนามยตาบลแมพล สถานอนามยบานดงสระแกว

พชย สถานอนามยตาบลคอรม สถานอนามยตาบลทามะเฟอง สถานอนามยตาบลทาสก สถานอนามยตาบลนายาง สถานอนามยตาบลบานโคน สถานอนามยตาบลบานดารา สถานอนามยตาบลพญาแมน สถานอนามยตาบลไรออย สถานอนามยบานคลองละมง

204

ตารางท 34 (ตอ)

อาเภอ รายชอ บานโคก สถานอนามยตาบลนาขม

สถานอนามยตาบลมวงเจดตน สถานอนามยสมขาม สถานอนามยหวยนอยกา สถานอนามยหวยไผ สานกงานสาธารณสขชมชนบานบอเบย

ทองแสนขน สถานอนามยตาบลนาพ สถานอนามยตาบลปาคาย สถานอนามยตาบลผกขวง สถานอนามยบานนาหมใหญ สถานอนามยบานแพะ

205

ภาคผนวก ค แบบสอบถามเพอการวจย

206

207

208

209

210

211

212

ภาคผนวก ง คาดชนความสอดคลองระหวางขอคาถามกบความมงหมาย

(Index of Item Objective Congruence)

213

คาดชนความสอดคลองระหวางขอคาถามกบความมงหมายจากผทรงคณวฒ คะแนนความคดเหน ของผเชยวชาญ

คนท คนท คนท ขอ

1 2 3

รวมคะแนน

คาเฉลย (IOC)

1. ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา

1.1 +1 +1 +1 3 1.0 1.2 +1 +1 +1 3 1.0 1.3 +1 +1 +1 3 1.0 1.4 +1 +1 +1 3 1.0 1.5 +1 +1 +1 3 1.0 1.6 +1 +1 +1 3 1.0 1.7 +1 +1 +1 3 1.0 1.8 +1 +1 +1 3 1.0 1.9 +1 +1 +1 3 1.0 1.10 +1 +1 +1 3 1.0 1.11 +1 +1 +1 3 1.0 1.12 +1 +1 +1 3 1.0 1.13 +1 +1 +1 3 1.0 1.14 +1 +1 +1 3 1.0

2. ดานศลปวฒนธรรม และประเพณของชมชน

2.1 +1 +1 +1 3 1.0 2.2 +1 +1 +1 3 1.0 2.3 +1 +1 +1 3 1.0 2.4 +1 +1 +1 3 1.0 2.5 +1 +1 +1 3 1.0 2.6 +1 +1 +1 3 1.0

214

คาดชนความสอดคลองระหวางขอคาถามกบความมงหมายจากผทรงคณวฒ คะแนนความคดเหน ของผเชยวชาญ

คนท คนท คนท ขอ

1 2 3

รวมคะแนน

คาเฉลย (IOC)

2.7 +1 +1 +1 3 1.0 3. ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน +1 +1 +1 3 1.0 3.1 +1 +1 +1 3 1.0 3.2 +1 +1 +1 3 1.0 3.3 +1 +1 +1 3 1.0 3.4 +1 +1 +1 3 1.0 3.5 +1 +1 +1 3 1.0 3.6 +1 +1 +1 3 1.0 3.7 +1 +1 0 2 0.6 3.8 +1 +1 +1 3 1.0 3.9 +1 +1 +1 3 1.0 3.10 0 +1 +1 2 0.6 3.11 +1 +1 +1 3 1.0 3.12 +1 +1 +1 3 1.0

4. ดานภมปญญาไทย และการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน

4.1 +1 +1 +1 3 1.0 4.2 +1 +1 +1 3 1.0 4.3 +1 +1 +1 3 1.0 4.4 +1 +1 +1 3 1.0

4.5 +1 +1 +1 3 1.0

215

คาดชนความสอดคลองระหวางขอคาถามกบความมงหมายจากผทรงคณวฒ คะแนนความคดเหน ของผเชยวชาญ

คนท คนท คนท ขอ

1 2 3

รวมคะแนน

คาเฉลย (IOC)

5. ดานการศกษาตามอธยาศยของชมชน 5.1 +1 +1 +1 3 1.0 5.2 +1 +1 +1 3 1.0 5.3 +1 +1 +1 3 1.0 5.4 +1 +1 +1 3 1.0 5.5 +1 +1 +1 3 1.0

216

ภาคผนวก จ สาเนาหนงสอราชการ

217

218

219

220

221

222

223

224

225

226

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236

237

238

239

ภาคผนวก ฉ ตวอยางสาเนาหนงสอราชการตอบกลบแบบสอบถาม

240

241

242

243

244

ภาคผนวก ช ตารางเปรยบเทยบการมสวนรวมจาแนกรายดาน

245

ตารางเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ

ตารางท 35 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวด

อตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา

Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

1 การจดกจกรรมในวนธมมสสวนะ (วนพระปกต) เชน การเขาวดทาบญตกบาตร ฟงธรรม และทาวตรสวดมนต 4.04 0.765 3.85 0.989 3.92 0.876 3.169 .043

2 การจดกจกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา เชน กจกรรมวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนเขาพรรษา เปนตน 4.07 0.705 4.31 0.836 4.18 0.829 5.041 .007

3 การจดกจกรรมเขาวดทาบญวนหยดสดสปดาห 3.29 0.877 3.29 1.009 3.22 1.048 0.450 .637 4 การจดกจกรรมอบรมวปสสนากรรมฐานแกประชาชนในวด 3.31 0.909 3.10 1.042 3.13 1.220 3.055 .048 5 การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกบาล 2.86 1.037 2.63 1.156 2.54 1.202 6.729 .001 6 การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกนกธรรม 3.54 0.959 2.70 1.167 2.75 1.066 56.886 .000 7 การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญ 3.26 1.043 2.72 1.168 2.62 1.090 30.556 .000

*p <0.05

246

ตารางท 35 (ตอ)

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา

Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

8 การจดโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกธรรมศกษาแกคฤหสถ (ประชาชนทวไป) 3.05 1.088 2.84 1.192 2.44 1.100 25.592 .000

9 การจดศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย 3.08 0.976 2.89 1.087 2.69 1.139 11.222 .000 10 การจดศนยอบรมประชาชนประจาตาบล (อ.ป.ต.) 2.89 1.079 2.47 1.244 2.83 1.194 7.573 .001 11 การจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของ

โครงการระยะสนตาง ๆ ในวด เชน กจกรรมบรรพชาสามเณรและบวชศลจารณภาคฤดรอน, กจกรรมเขาคายพทธบตร, กจกรรมครอบครวอบอนหนนลกหลานปฏบตธรรม เปนตน 3.68 0.881 3.72 1.048 3.63 1.064 0.575 .563

12 การเผยแผธรรมผานหนงสอหรอวารสารของวด 2.95 1.125 3.01 1.165 3.04 1.310 0.409 .665 13 การจดใหวดมกจกรรมการเผยแผธรรมผานสอสมยใหม

เชน การเผยแผธรรมทางวทย การเผยแผธรรมทางอนเตอรเนต ฯลฯ 2.82 1.131 3.20 1.120 2.99 1.148 6.153 .002

*p <0.05

247

จากตารางท 35 แสดงใหเหนวา การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา มความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 แทบทกหวขอ ยกเวนขอ 3 การจดกจกรรมเขาวดทาบญวนหยดสดสปดาห ขอ 11 การจดกจกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนในรปของโครงการระยะสนตาง ๆ ในวด เชน กจกรรมบรรพชาสามเณรและบวชศลจารณภาคฤดรอน, กจกรรมเขาคายพทธบตร, กจกรรมครอบครวอบอนหนนลกหลานปฏบตธรรม เปนตน และขอ 12 การเผยแผธรรมผานหนงสอหรอวารสารของวด

ตารางท 36 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวด

อตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน

Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

1 การจดงานบญประเพณในวด เชน งานเทศนมหาชาต บญประเพณสลากภต ประเพณบญขาวกระยาสารท ประเพณลอยกระทง การจดประเพณไหลเรอไฟ การจดประเพณแขงเรอยาว ฯลฯ 3.85 .925 4.11 0.867 3.65 1.079 12.831 .000

2 การจดปายบอรดนทรรศการหรอหองสมด เพอการสบคนขอมลทางศลปวฒนธรรม ประเพณ ประวตศาสตร ชาตพนธ ทเปนอตลกษณของชมชน 3.13 1.077 3.52 1.048 3.20 1.182 6.913 .001

3 การอนรกษโบราณสถานโบราณวตถในวด 3.53 0.988 3.58 0.992 3.21 1.200 10.371 .000 *p <0.05

248

ตารางท 36 (ตอ)

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน

Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

4 การจดพพธภณฑทองถนในวด 3.05 1.091 3.27 1.022 2.85 1.041 9.290 .000 5 การจดศนยวฒนธรรมไทยสายใยชมชน 3.09 1.038 3.20 1.016 3.03 1.121 1.426 .241 6 การจดสภาวฒนธรรมของชมชน 2.94 1.005 3.14 1.011 2.83 0.919 6.197 .002 7 การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร หรอ

รวบรวมองคความรดานศลปวฒนธรรมของทองถนในวด 3.13 0.917 3.12 1.066 2.85 0.938 8.405 .000 *p <0.05 จากตารางท 36 แสดงใหเหนวา การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวด

อตรดตถ ดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชมชน มความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 แทบทกหวขอ ยกเวนขอ 5 การจดพพธภณฑทองถนในวด

249

ตารางท 37 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน

ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

1 การจดตงศนยเยาวชนเพอการกฬาในวด 2.91 1.015 3.11 1.079 2.57 0.973 19.439 .000 2 การจดใหวดเขารวมโครงการลานวดลานใจลานกฬา 3.08 1.045 3.20 1.004 2.86 1.156 6.802 .001 3 การจดใหวดมสวนหยอมหรอสวนสาธารณะ และสนามเดกเลน 3.04 0.765 3.17 1.060 2.82 1.121 8.107 .000 4 การสงเสรมการทองเทยวทางวตถธรรม (สงกอสราง) ในวด เชน

อโบสถ เจดย โบราณสถาน 3.28 0.906 3.55 0.891 3.20 1.035 8.021 .000 5 การสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรมในวด เชน การทองเทยวตาม

เทศกาล ประเพณ และวนสาคญทางพระพทธศาสนา 3.30 0.914 3.63 0.876 3.30 1.050 7.629 .001 6 การสงเสรมการทองเทยวเชงการเรยนรภมปญญาทองถนในวดในดาน

ตาง ๆ เชน ดานการอนรกษสมนไพร หตถกรรม ศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 3.06 0.939 3.57 0.987 2.96 0.984 23.779 .000

7 การสงเสรมการทองเทยวทางพระพทธศาสนาเชงลกในวด เชน การฝกสมาธ การฟงธรรม ปฏบตธรรม 3.19 1.065 3.70 0.944 3.47 0.989 14.804 .000

8 การจดใหวดเขารวมในโครงการวดสงเสรมสขภาพ 3.11 0.989 3.53 1.066 3.09 0.882 13.525 .000 *p <0.05

250

ตารางท 28 (ตอ)

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน

Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

9 การจดใหวดมศนยปรกษาและบรการทางดานสาธารณสขเพอชมชน 3.25 0.890 3.29 1.139 2.94 0.934 11.670 .000

10 การจดใหวดมการจดตงศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด 3.45 1.037 3.41 1.027 3.30 1.080 1.805 .165 11 การเปดพนทของวดสาหรบการจดกจกรรมเพอสขภาพประชาชน

เชน การเตนแอโรบค การตงเครองออกกาลงกายสาธารณะของชมชนในวด เปนตน 2.97 1.119 2.96 1.106 2.71 1.034 5.617 .004

12 การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอการจดกจกรรมกฬานนทนาการเพอประโยชนของชมชน 3.05 0.878 3.13 1.051 2.80 0.860 9.548 .000

*p <0.05 จากตารางท 37 แสดงใหเหนวา การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวด

อตรดตถ ดานกฬานนทนาการและสขภาพชมชน มความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 แทบทกหวขอ ยกเวนขอ 10 การจดใหวดมการจดตงศนยขจดอบายมขและศนยบาบดยาเสพตด

251

ตารางท 38 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน

ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

1 การจดใหวดมหองสมดหรอนทรรศการ ดานคลงสมองภมปญญาทองถน สาหรบเปนทรวบรวมเรองราวทไดจากการสารวจ และรวบรวมภมปญญาชาวบาน ปราชญชาวบาน ทงทเปนทาเนยบประวต และผลงานของภมปญญาทกสาขาในชมชน 3.29 0.993 3.37 1.058 2.82 1.219 21.218 .000

2 การเปดพนทใหวดเปนสถานทถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาของชมชน เชน การเรยนรดานหตถกรรม การแกะสลกไม ทอผา จดดอกไมรอยดอกไม ทาอาหาร สมนไพรพนบาน ดนตรศลปะการแสดงพนบาน เปนตน 3.08 0.926 3.24 1.028 2.73 1.109 17.581 .000

3 การใหวดมการจดกจกรรมสงเสรมใหเกดการเรยนรจากคนหลายวย โดยการถายทอดและแลกเปลยนเรยนรภมปญญาในดานตาง ๆ ของชมชนจากรนอาวโสสเดกรนเยาว 2.94 1.028 3.25 1.006 2.75 1.025 13.462 .000

*p <0.05

252

ตารางท 28 (ตอ)

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน

ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

4 การจดใหวดเปนศนยกลางการสงเสรมอาชพ โดยการผลตสนคาและบรการจากภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน เชน การทวดเปนศนยหนงตาบลหนงผลตภณฑ เปนชมรมทอผา เปนชมรมทาดอกไมประดษฐ เปนตน 2.91 0.925 2.99 1.039 2.76 1.107 3.288 .038

5 การจดใหวดมกจกรรมการสานเสวนาแลกเปลยนเรยนร เพอรวบรวมองคความรทางภมปญญาและการประยกตใชภมปญญาดานตาง ๆ ของชมชน 2.98 0.929 3.05 1.032 2.79 0.921 5.655 .004

*p <0.05 จากตารางท 38 แสดงใหเหนวา การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวด

อตรดตถ ดานภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญาทองถนเพอชมชน มความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 ทกหวขอ

253

ตารางท 39 แสดงการเปรยบเทยบการมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ ดานการศกษาตามอธยาศยของชมชน

พระสงฆ ภาครฐ ประชาชน

ดานการศกษาตามอธยาศยของชมชน Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. Xffffff

S.D. F P

1 การจดใหวดเปนทตงของศนยการเรยนรชมชน (กศน.) 2.50 1.207 2.41 1.236 2.18 1.334 5.464 .004 2 การจดใหวดมหองสมดสาหรบชมชน 2.71 1.220 2.74 1.260 2.12 1.091 27.267 .000 3 การจดใหวดมมหนงสอสาหรบชมชน 2.99 1.144 2.84 1.231 2.23 1.096 39.669 .000 4 การจดใหวดมแหลงสบคนขอมลอเลคทรอนกสของชมชน (หอง

คอมพวเตอร) 2.53 1.213 2.63 1.368 2.27 0.888 7.686 .000 5 การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด เชน

ตามตนไม ศาลา รมทางเดน 3.99 1.251 3.83 1.101 3.88 1.039 1.256 .285 *p <0.05 จากตารางท 39 แสดงใหเหนวา การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวด

อตรดตถ ดานการศกษาตามอธยาศยของชมชน มความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 แทบทกหวขอ ยกเวนขอ 5 การจดทาปายคตสอนธรรม ตดตงในบรเวณตาง ๆ ภายในวด เชน ตามตนไม ศาลา รมทางเดน

254

ภาคผนวก ซ ประวตผวจย

ประวตผวจย

ชอ – นามสกล – ฉายา พระมหาเทวประภาส มากคลาย (วชรญาณเมธ) วน เดอน ปเกด 20 มนาคม พ.ศ. 2530 สถานทเกด บานเลขท 229 หม 4 ทางหลวงแผนดนหมายเลข 11

หมบานคงตะเภา ตาบลคงตะเภา อาเภอเมอง จงหวดอตรดตถ ทอยปจจบน วดคงตะเภา เลขท 285 หม 4 ทางหลวงแผนดนหมายเลข 11

หมบานคงตะเภา ตาบลคงตะเภา อาเภอเมอง จงหวดอตรดตถ ททางานปจจบน สานกงานเจาคณะอาเภอเมองอตรดตถ ตาแหนงหนาทปจจบน ผชวยเลขานการเจาคณะอาเภอเมองอตรดตถ ประวตการทางาน

พ.ศ. 2551 ทปรกษานกศกษาสาขาวชานตศาสตร ประจาชมรมนกศกษาจงหวด ชมรมนกศกษามหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จงหวดอตรดตถ

พ.ศ. 2553 กรรมการตรวจขอสอบสนามหลวงแผนกธรรม (สวนกลาง) ประจากองตรวจวดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร

พ.ศ. 2554 หวหนาเครอขายพระธรรมวทยากรประจาจงหวดอตรดตถ ฝายบรการฝกอบรม มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ประวตการศกษา พ.ศ. 2544 น.ธ.เอก (นกธรรมชนเอก)

สานกเรยนวดระฆงโฆสตารามวรมหาวหาร กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2545 ป.ธ.๔ (เปรยญธรรม ๔ ประโยค)

สานกเรยนวดระฆงโฆสตารามวรมหาวหาร กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2551 น.บ. (นตศาสตรบณฑต) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

ผลงานตพมพ ทเกยวของกบวทยานพนธ เทวประภาส มากคลาย. (2554). “การมสวนรวมของพระสงฆ องคกรภาครฐ และ

ประชาชน ในการพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในจงหวดอตรดตถ,” ใน Proceedings การประชมวชาการบณฑตศกษาศลปากรระดบชาต ครงท 1 :

256

การศกษาเชงสรางสรรค (The 1st National Silpakorn Graduate Study Conference : Creative Education). หนา 468-476. นครปฐม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

ผลงานตพมพอน ๆ เทวประภาส มากคลาย. (2553). คงตะเภา จากอดตสปจจบน : พฒนาการทาง

ประวตศาสตร ประเพณวฒนธรรม ความเชอ และภมปญญาทองถน. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.