การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย A STUDY OF THE PALI STUDIES IN SUKKHOTHAI PERIOD

พระเทพสทธมงคล (เสนอ สรปญโญ)

สารนพนธนเปนสวนหนงของการสอบวดคณสมบต

รายวชาศกษาเฉพาะเรองในพฒนาการแหงพระพทธศาสนา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๓

การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย

พระเทพสทธมงคล (เสนอ สรปญโญ)

สารนพนธนเปนสวนหนงของการสอบวดคณสมบต รายวชาศกษาเฉพาะเรองในพฒนาการแหงพระพทธศาสนา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๓

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

A STUDY OF THE PALI STUDIES IN SUKHOTHAI PERIOD

PHRATEPSITTHIMOONGKHON (SANOR SIRIBANNO

A Thematic Paper Submitted in Partial Fulfillment of Qualifying Examination

Related to the Subject of Selected Topics In The Development of Buddhism Degree of Doctor of Philosophy

( Buddhist Studies)

Graduate School Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok,Thailand C.E.2016

(Copyright of Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบ สารนพนธ เรอง “การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย” เปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชา พระพทธศาสนา

….........…………..............………… (พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร.) คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบสารนพนธ …………………............….. ประธานกรรมการ (พระราชปรยตมน ,ผศ.ดร.)

..................………………….... กรรมการ (พระมหาสมบรณ วฑฒกโร,ดร.)

….................…………………..กรรมการ (ผศ.ดร.แมชกฤษณา รกษาโฉม)

อาจารยทปรกษาสารนพนธ พระมหาสมบรณ วฑฒกโร,ดร.

ชอผวจย ........................................

(พระเทพสทธมงคล)

ก

ชอสารนพนธ : การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย ผวจย : พระเทพสทธมงคล (เสนอ สรปญโญ) ปรญญา : พทธศาสตรดษฎบณฑต (พระพทธศาสนา) อาจารยทปรกษาสารนพนธ : พระมหาสมบรณ วฑฒกโร (พรรณนา),ดร.,

ป.ธ.๗,พธ.บ.(ภาษาองกฤษ), ศศ.ม.(พทธศาสนศกษา), พธ.ด.(พระพทธศาสนา วนเสรจสมบรณ : ๒๒ กมภาพนธ ๒๕๖๐

บทคดยอ

สารนพนธเรองการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย มวตถประสงค ๒ ประการ คอ ๑. เพอศกษาการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย และ๒. เพอวเคราะหวรรณภาษาบาลสมยสโขทย

ผลการวจยพบวา การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย เปนการศกษาจากพระไตรปฎกเพอมงศกษาพระปรยตธรรมในพทธศาสนา โดยทพทธศาสนาในสมยสโขทยนนไดแบบอยางมาจากศรลงกาซงเรยกวาลทธลงกาวงศ มพระจากศรลงกาทพอขนรามค าแหงไดนมนตมาสอน ศนยกลางในการเรยนการสอนคอวดและวง โดยทวดเปนส านกเรยนของบรรดาบตรหลาน ขนนางและราษฏรทวไป โดยมพระภกษเปนผสอนและจดการศกษา สวนวงเปนราชส านก ราชบณฑตสอนเฉพาะเจานายและบตรหลานขาราชการและพระสงฆ และยงไดมการสงพระไทยไปศกษากบคณะสงฆของศรลงกา รวมทงอาราธนาพระสงฆจากศรลงกามาสอนในประเทศไทยอกดวย ท าใหการศกษาของสงฆมความเจรญรงเรองเปนอยางมากจากการอปถมภของสถาบนพระมหากษตรย

พอขนรามค าแหงมหาราช พระองคไดถวายความอปถมภพระสงฆท เรยนบาลหรอพระไตรปฎกและพระสงฆทเรยนจบพระไตรปฎกจะไดรบการยกยองจากพอขนรามค าแหงเปนพเศษ และมพระมหากษตรยทรงเปนผแตกฉานในพทธศาสนาอยางมาก ทรงออกผนวชและโปรดใหใชสถานทในพระราชวงเปนทศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมของพระภกษสามเณร พระองคไดทรงแตงคมภรไตรภมพระรวงเปนภาษาไทยไดระบชอคมภรบาลทมาของเรองและเวลาด าเนนเรองจะยกภาษาบาลเปนอารมภบทไปตลอดคมภร อาจกลาวไดวา การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทยมความเจรญรงเรองเปนอยางมากโดยมพระมหากษตรยทรงใหการอปถมภเปนส าคญ

ข

Thematic Paper Title : A Study of Pali Studies in Sukhothai Period Researcher : Phrathepsitthimongkol (Saner Siripañño) Degree : Doctor of Philosophy (Buddhist Studies) Thematic Paper Supervisor : Phramaha Somboon Vuddhikaro

Pali VII, B.A. (English), M.A. (Buddhist Studies), Ph.D. (Buddhist Studies) Date of Completion : February 22, 2017

Abstract The thematic paper entitled “A Study of Pali Studies in Sukhothai Period” has two objectives: (1) to study the Pali studies in Sukhothai period and (2) to analyze the consequences of Pali studies in Sukhothai period. It was found that the Pali studies in Sukhothai period was focused in studying Buddhism based on the Tipitaka (the Pali Canon). Buddhism in Sukhothai kingdom had been influenced by Sri Lankan Buddhism called “Lankavamsa” which was introduced to the kingdom by Sri Lanka monks who were invited by King Ramkhamhaeng. The educational centers were located in the monasteries and palaces where the monasteries were provided for the children of the public taught by monks while the palaces for royal children taught by royal scholars. By way of sending some monks to study in Sri Lanka and inviting Sri Lanka to teach in the kingdom under the royal patronage, it glorified Buddhist education. In Sukhothai kingdom, Pali studies or Tipitaka studies was well promoted and supported by the king; the monks who passed the Tipitaka studies were specially praised and promoted by the king; even the king himself was a specialist in Buddhism, becoming a monk for sometimes; and the palace were allowed to be the Buddhist educational center for monks and novices. King Lithai (one king of Sukkhothai kingdom) composed a famous book named “Tebhumikatha” (The three worlds) in which maly Pali texts like the Tipitaka and later scriptures were referred showing the king’s ability and knowledge in Buddhism. It can be said that Pali studies in Sukhothai period was very popular and advanced mainly coming from the royal patronage.

ค

กตตกรรมประกาศ

สารนพนธฉบบนเปนสวนหนงของการสอบวดคณสมบต ในรายวชาศกษาเฉพาะเรองในพฒนาการแหงพระพทธศาสนา(Selected Topics in Development of Buddhism) ซงผวจยไดท าการศกษาคนควาและน าเสนอในระดบปรญญาเอก สาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

สารนพนธฉบบนส าเรจไดดวยความกรณาจากบคคลหลายทาน ผวจยขอระบนามเพอแสดงความขอบคณเปนอยางสงมา ณ โอกาสน คอ พระราชปรยตมน (เทยบ สรญาโณ/มาลย) ประธานกรรมการสอบสารนพนธ พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร. คณบดบณฑตวทยาลย อาจารยทปรกษาสารนพนธทใหค าแนะน าตางๆ เกยวกบสารนพนธนเปนอยางด , ดร.แมช กฤษณา รกษาโฉม ดร.ทรงวทย แกวศร ทแนะน าการท าสารนพนธ และ ดร.อ านาจ บวศร กรรมการสอบสารนพนธทตางใหค าแนะน าในการปรบแกสารนพนธนเปนอยางด

ขอขอบคณ เจาหนาทบณฑตวทยาลยทใหการบรการอยางดเยยมเมอมาตดตองาน บรรณารกษ หองสมดสวนหอสมดกลางและหองสมดบณฑตวทยาลย ซงไดชวยเหลอในการแนะน าหนงสอ บรการในการยมหนงสอเพอการคนควา รวมทงสหธรรมกนสตปรญญาเอกทมสวนในการสนบสนนและใหก าลงใจผวจยตลอดมา

พระเทพสทธมงคล (เสนอ สรปญโญ)

ง

สารบญ เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง ค าอธบายสญลกษณและค ายอ จ บทท ๑ บทน า ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๒ ๑.๓ ขอบเขตของการวจย ๓ ๑.๔ ปญหาทตองการทราบ ๓ ๑.๕ ค าจ ากดความทใชในการวจย ๓ ๑.๖ ทบทวนเอกสารงานวจยทเกยวของ ๓ ๑.๗ วธด าเนนการวจย ๗ ๑.๘ ประโยชนทจะไดรบ ๙ บทท ๒ การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย ๒.๑ ความน า ๑๐ ๒.๒ การประดษฐานพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ ๑๐ ๒.๓ ความหมายและก าเนดการศกษาภาษาบาล ๑๓ ๒.๔ การศกษาบาลตนพทธกาล ๑๕ ๒.๕ การศกษาภาษาบาลดวยมขปาฐะ และความหมายผทรงพระไตรปฎก ๑๖ ๒.๖ การศกษาบาลหลงพทธกาล ๑๗ ๒.๗ การศกษาบาลในสมยกอนสโขทย ๑๘ ๒.๘ การศกษาบาลในสมยสโขทย ๑๙ ๒.๙ การสงเสรมยกยองพระสงฆทศกษาภาษาบาลหรอพระไตรปฎก ๒๑ ๒.๑๐ การวดผลและยกยองพระสงฆทแตกฉานภาษาบาล ๒๓ ๒.๑๑ การสอบภาษาบาลดวยปากเปลาแบบมขปาฐะ ๒๓ ๒.๑๒ สรปศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในสมยสโขทย ๒๔ บทท ๓ วเคราะหวรรณกรรมภาษาบาลสมยสโขทย ๓.๑ อาณาจกรสโขทย ๒๖

๓.๒ วรรณกรรมภาษาบาลสมยสโขทย ๒๖ ๓.๓ ศลาจารกภาษาบาลสมยสโขทย ๒๗ ๓.๔ วรรณกรรมภาษาบาลคมภรรตนพมพวงศ ๒๙ ๓.๕ วรรณกรรมภาษาบาลไตรภมพระรวง ๓๐ ๓.๕.๑ เนอหาไตรภมพระรวง ๓๑ ๓.๕.๒ คณคาของไตรภมพระรวง ๓๒

จ

๓.๖ บคคลทมบทบาทส าคญเกยวกบวรรณกรรมภาษาบาลสมยสโขทย ๓๓ ๓.๖.๑ พอขนรามค าแหงมหาราช ๓๓ ๓.๖.๒ ล าดบกษตรยทครองสโขทย ๓๕ ๓.๖.๓ ประวตพระยาลไทและสมยแตงไตรภมพระรวง ๓๕ ๓.๖.๔ ผลงานของพระยาลไท ๓๖ ๓.๖.๕ พระพรหมราชบญญา ผแตงคมภรรตนพมพวงศ ๓๗ บทท ๔ สรปอภปรายและขอเสนอแนะ ๔.๑ บทสรป ๓๙ ๔.๒ อภปราย ๔๑ ๔.๓ ขอเสนอแนะ ๔๒ บรรณานกรม ๔๔ ประวตผวจย ๕๑

ฉ

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ ๑. การใชอกษรยอ

อกษรยอชอคมภรในสารนพนธฉบบน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ เรยงล าดบดงน

พระวนยปฎก

ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย) ว.ภกขน. (ไทย) = วนยปฎก ภกขนวภงค (ภาษาไทย) ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย) ว.ป. (ไทย) = วนยปฎก ปรวาร(ภาษาไทย) ว.จ (ไทย) = วนยปฎก จฬวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก ม.อ. (ไทย) = สตตนตปผฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ศลขนธวรรค (ภาษาไทย) ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย) ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย) ข.ชา. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย) ส .สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย) ข.เถร. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปผฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) อง.เอกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต (ภาษาไทย) ข.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ (ภาษาไทย) ๒. การระบหมายเลข

การอางองใชระบบระบ เลม/ขอ/หนา หลงค ายอชอคมภร ดงตวอยาง เชน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๖/๑๐ หมายถง ทฆนกาย มหาวรรค พระไตรปฎก เลมท ๑๐ ขอท ๑๖ หนา ๑๐

๑

บทท ๑ บทน ำ

๑.๑ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

การศกษาพระพทธศาสนานบตงแตสมยพทธกาลเปนตนมา กลบตรท เขามาบวชในพระพทธศาสนา มกจวตรส าคญทจะตองท าอย ๒ อยาง คอ คนถธระและวปสสนาธระ การศกษาเลาเรยนค าสงสอนของพระพทธเจาทเรยกวา นวงคสตถศาสน จนสามารถจ าไดคลองปากขนใจเรยกวา “คนถธระ” สวนการเลาเรยนวธปฏบตสมาธและฝกอบรมจตใจของตน จนเกดความรแจงเหนจรงในสภาวธรรมทงปวง และมจตหลดพนจากกเลสเครองเศราหมองทงหลาย เรยกวา “วปสสนาธระ” การศกษาเลาเรยนทง ๒ ประการน ถอวามความส าคญเทากนเพราะเปนความรพนฐานทจะน าไปสการปฏบตทถกตอง และการปฏบตทถกตองจะน าไปสความหลดพนจากทกข คอบรรลมรรคผลนพพาน ซงเปนผลสงสดของการออกบวชในพระพทธศาสนา โดยสามารถเรยงล าดบตามความส าคญกอนหลงเหมอนบนได ๓ ขนวา ปรยต ปฏบต ปฏเวธ เปนการศกษาเนอหาหลกค าสอน การมงมนปฏบตตามทไดเรยนร และการบรรลธรรมชนสงทเกดจากการปฏบตนน ฉะนนพระภกษสามเณรในพระพทธศาสนา ถาหากยงมไดบรรลมรรคผล เรยกวาพระเสขะหรอเสขบคคล คอ ผทยงตองศกษาเลาเรยนอย สวนพระทบรรลมรรคผลนพพานแลว เรยกวา พระอเสขะ หรอ อเสขบคคล คอ ผทหมดภาระทางการศกษาแลว

เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว พระสงฆสาวกไดชวยกนทองจ าหลกค าสอนในศาสนาทงหมด ซงในระยะแรกยงเรยกรวมกนวา พระธรรมวนย ตอมาจงไดแบงออกเปน ๓ ปฎก คอ พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก พระธรรมวนยเปนภาษาบาล แลวถายทอดตอๆ กนมาดวยมขปาฐะ โดยการทองจ าเปนคณะ เปนการแบงกนทรงจ า คอ ๑) ผทช านาญทางพระวนยกศกษาทรงจ าพระวนย เรยกวาพระวนยธร ๒) ผช านาญทางพระสตรกศกษาทรงจ าพระสตร เรยกวาพระสตตนตกะ และ ๓) ผทช านาญทางพระอภธรรมกศกษาทรงจ าพระอภธรรม เรยกวา พระอภธมมกะ ในการท าสงคายนาครงท ๓ พระเจาอโศกมหาราชไดสงพระสงฆทเปนพระอรหนตไปเผยแพรพระพทธศาสนาในแวนแควนตางๆ รวม ๙ คณะ คณะของพระโสณะและพระอตตระ ไดมายงสวรรณภม อนไดแกพนทในเอเซยตะวนออกเฉยงใต ซงนกโบราณคดสวนใหญลงความเหนวาไดแกดนแดนทเปนประเทศไทยในปจจบน โดยมนครปฐมเปนศนยกลางการปกครอง

เพราะเหตน ภาษาบาลจงไดเขามาสประเทศไทยพรอมกบพระพทธศาสนา และนบแตนนมาบรรพบรษของเราไดศกษาคนควากนพระพทธศาสนาจนแตกฉาน และไดสรางแบบแผนการศกษาภาษาบาลกนเปนระบบ และขยายกวางออกไปจนถงมการสอบวดผลความรในแตละปการศกษา การจดการศกษาภาษาบาล เปนพระราชภาระของพระมหากษตรย มหลกฐานระบชดวาพระมหากษตรยทรงจดใหพระภกษสามเณรไดศกษาเลาเรยนกนตามก าลงสตปญญา สบเนองเปนพระราชกรณยกจมาแตสมยกรงสโขทย กรงศรอยธยา และกรงรตนโกสนทร โดยมคณะสงฆเปนผด าเนนการจดการศกษามภาครฐใหการอปถมภอยางตอเนอง

๒

คณะสงฆไทยโดยมหาเถรสมาคมเปนผก ากบดแลนโยบาย ด าเนนการจดการสอบส านกงานแมกองบาลสนามหลวง ส านกงานแมกองธรรมสนามหลวง มคณะพระสงฆาธการเปนผไดด าเนนการจดการเรยนการสอนภายใตการสนบสนนของส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาตและพทธศาสนกชนทวไปโดยเฉพาะอยางยงการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล

คณะสงฆไทยไดด าเนนการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลอยางตอเนอง มวฒนาการรปแบบการศกษาทมการเปลยนแปลงและปรบปรงหลกสตรตลอดจนวธการเรยนการสอนมาหลายยคหลายสมย โดยมพระมหากษตรยทรงรบไวในพระบรมราชปถมภเสมอมาแตงแตสมยกรงสโขทยจนถงปจจบน ยงคงไวซงเนตตปฏบต ความนาเชอถอ ความเขมงวดกวดขน และความศกดสทธอนสงสงของผส าเรจการศกษาในแตละประโยคชน ทงนเพอเปนแนวทางการปฏบตอบรมตนและการสงสอนผอนตามแนวทางทบรพาจารยทงหลายไดบ าเพญมาแลว เปนการสรางบคลากรของพระพทธศาสนาใหมคณภาพ ประสทธภาพ มคณธรรมและความตงใจจรงทจะทมเทเสยสละมารบใชพระพทธศาสนา เพอความเจรญงอกงามแหงพระพทธศาสนาสบไป โดยคณะสงฆไดมอบหมายเรองการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลเปนบทบาทหนาทความรบผดชอบของเจาส านกเรยนซงกระจายอยทภาค ทกจงหวงของประเทศไทย

ส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล นบวามสวนส าคญอยางยงในการขบเคลอนและพฒนาใหการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลประสบความเรจ มประสทธภาพและประสทธผล เพราะผทอบรมสงสอนถายทอดวชาความรไปสผเรยนและเปนผทมความใกลชดกบผเรยนมากทสด

ดงนน ผวจยซงเปนพระสงฆาธการระดบจงหวด เคยด ารงต าแหนงเจาคณะจงหวดระนองและปจจบนเปนทปรกษาเจาคณะจงหวดระนอง จงมความสนใจใครจะศกษากลยทธและแนวทางทจะน ามาใชกบการบรหารการศกษา ส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล ในประเทศไทยเพอกอใหเกดผลสมฤทธทดตอผสอนและผเรยน ทงน จะไดศกษาสภาพทวไปของส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล ตามรายงานของแมกองบาลสนามหลวงและเอกสารอน ๆ ทเกยวของวามปญหาเรองประสทธภาพและประสทธผลอยางไร แลวศกษาสภาพทวไปของส านกเรยนอน ๆ ทงในสวนกลางและสวนภมภาค ทมสมฤทธผลสงในการจดการบรหารสถานศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลวามกลยทธในการบรหารจดการอยางไร จงประสบความส าเรจในการจดการเรยนการสอน เพอจะไดน ามาเปนรปแบบ (Model) และแนวทางปฏบต (Guideline) เกณฑกลางมาตรฐาน (Standard Means) ส าหรบการบรหารจดการส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลในประเทศไทยเพอเปนการสบอายพระพทธศาสนาตอไป

๑.๒ วตถประสงคของกำรวจย ๑.๒.๑ เพอศกษาการจดการศกษาและผลสมฤทธพระปรยตธรรมแผนกบาลในประเทศไทย ๑.๒.๒ เพอศกษารปแบบการบรหารส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลทมสมฤทธผลสงมาใชกบส านกเรยนอน ๆ ในประเทศไทยตอไป

๑.๓ ขอบเขตของกำรวจย การศกษาวจยในครงน ผวจยไดมงศกษาเนอหาทครอบคลมแหลงขอมล และประเดนหลก

ดงตอไปน

๓

๑.๓.๑ ขอบเขตดำนเนอหำ - ศกษาแนวคด รปแบบ กระบวนการเรยนการสอนและแนวทางในการบรหารการจดการศกษาทเออตอปจจยทน าไปสผลสมฤทธตอการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลของส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลรปแบบเอกสารทตยภมและสมภาษณเจาส านกเรยนตามกลมประชากรทก าหนด ๑.๓.๒ ขอบเขตดำนประชำกร - เจาส านกเรยนหรออาจารยใหญโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล จ านวน ๒๖ รป

๑.๓.๓ ขอบเขตดำนพนท - ใชพนทภายในโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลทมผลสมฤทธการเรยนการสอนพระปรยตธรรมแผนกบาลระดบตน ปานกลาง และมากทสด และเขตปกครองคณะสงฆหนใต

๑.๔ ขอตกลงเบองตน การวจยครงน เปนการวจยทผวจยมสวนรวมและไดปฏบตงาน จงอาศยการคนควาเอกสารตางๆ และการสมภาษณแบบมโครงสราง โดยใชแบบสมภาษณมโครงสราง (Structured Interview) แบบฟอรมทเตรยมการสมภาษณทผานการพจารณษของผทรงคณวฒ

๑.๕ ค ำนยำมศพทเฉพำะทใชในกำรวจย - ปจจย หมายถง ทรพยากรทน าไปการเรยนการสอนพระปรยตธรรมไปสความส าเรจ คอ

ปจจยดานบคลากร ปจจยดานการบรหาร ปจจยดานการเรยนการสอน ปจจยดานทน ปจจยดานผน า ลลล

- ผลสมฤทธ หมายถงผลแหงความส าเรจในการบรหารดานการจดการศกษาของโรงเรยน - โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบำล หมายถงโรงเรยนทจดการเรยนการสอนภาษาบาล

ส าหรบพระภกษสามเณร ตามหลกสตรของคณะสงฆ ม ๘ ชนคอ ประโยค ๑-๒ ถง ประโยค ๙ - มำตรฐำนฐำน หมายถง มาตรฐานกลางในการด าเนนการบรหารส านกเรยนพระปรยต

ธรรมแผนกบาลตามปจจยทน าไปการเรยนการสอนพระปรยตธรรมไปสความส าเรจ เปนมาตรฐานใหส านกเรยนน าไปเปนแนวทางในการปฏบต ๑.๖ นยำมศพทเฉพำะทใชในงำนวจย มำตรฐำน หมายถง ผลส าฤทธจากการบรหารด าเนนการองคการหรอสถาบน ใด ๆ ในระดบมาตรฐานกลาง กำรบรหำร หมายถง กระบวนการสรางประสทธภาพและประสทธผล โดยอาศยทรพยากรตาง ๆ ผานการบรหารตาง ๆ ไดแก การวางแผน การจดองคการ การน าและการควบคมเพอใหบรรลวตถประสงฆขององคการ รปแบบ หมายถง แบบอยางหรอตวอยางทควรถอเปนบรรทดฐานได ส ำนกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบำล หมายถง โรงเรยนทวดจดการเรยนการสอนท

๔

เนนการศกษาภาษาบาล และสงนกเรยนเขาสอบบาลสนามหลวงเปนหลก แบงเปน ๓ ระดบ ๘ ชน คอ เปรยญตร (ประโยค ป.ธ.๑-๒-ป.ธ.๓) เปรยญโท (ประโยค ป.ธ.๔-ป.ธ.๖) เปรยญเอก (ประโยค ป.ธ.๗-ป.ธ.๙) สมฤทธผล หมายถง ผลแหงความส าเรจ

๑.๗ ประโยชนทคำดวำจะไดรบ ๑.๘.๑ ท าใหทราบประวตความเปนมาและการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล ในประเทศไทย ๑.๘.๒ ท าใหทราบรปแบบการบรหารส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลทมสมฤทธผลสง ๑.๘.๓ ท าใหทราบรปแบบการบรหารส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลทมสมฤทธผลสงมาใชกบส านกเรยนในทอน ๆ ในประเทศไทยตอไป

๕

บทท ๒

ประวตควำมเปนมำและกำรจดกำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกบำลในประเทศไทย ในบทน ผวจยน าเสนอประเดนทศกษาเกยวกบประวตความเปนมาและการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในประเทศไทย ประกอบดวย ๒.๑ ววฒนาการภาษาบาล ๒.๒ พระพทธเจาตรสภาษาอะไร ๒.๓ การจารกพระพทธพจนดวยภาษาบาล ๒.๔ บาลตามทศนะของเถรวาท ๒.๕ บาลตามทศนะของฝายอน ๒.๖ ท าไมบาลจงกลายมาเปนภาษา ๒.๗ ความเหนของนกปราชญเกยวกบภาษาบาล ๒.๘ ถนฐานของภาษาบาล ๒.๙ อกษรทใชเขยนบาล ๒.๑๐ ยคภาษาบาล ๒.๑๑ อทธพลของภาษาบาลตอภาษาไทย ๒.๑๒ การจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในประเทศไทย ๒.๑๓ การศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆไทยมขปาฐะ ๒.๑๔ การศกษาพระปรยตธรรมสมยสโขทย ๒.๑๕ การศกษาพระปรยตธรรมสมยกรงศรอยธยา ๒.๑๖ การศกษาพระปรยตธรรมสมยกรงธนบร ๒.๑๗ การศกษาพระปรยตธรรมสมยรตนโกสนทรตอนตน มรายละเอยด ดงตอไปน ๒.๑ ววฒนำกำรภำษำบำล ภาษาน คอ ปาล (อกษรโรมน : Pāli) นน ไมปรากฏทมาชดเจน และเปนทถกเถยงเรอยมาโดยมขอสรป ส าหรบชาวพทธโดยทวไปเชอวา ภาษาบาลมก าเนดจากแควนมคธ ในชมพทวป และเรยกวาภาษามคธ หรอภาษามาคธ หรอมาคธกโวหาร ซง “มาคธกโวหาร” พระพทธโฆษาจารยพระอรรถกถาจารยนามอโฆษมชวตอยในพทธศตวรรษท ๑๐ อธบายวาเปน “สกานรตต” คอภาษาทพระพทธเจาตรส ภาษาบาลเปนภาษาปรากฤต ทววฒนาการมาจากภาพระเวท ในยคกลางของอนเดยภาษาปรากฤตนแบงออกเปน ๓ สมยคอ ๑. ภาษาปรากฤตสมยเกา หรอภาษาบาล (Old Prakrt or Pali) ซงประกอบดวย ก. ภาษาถนในจารกพระเจาอโศก ประมาณพทธศตวรรษท ๒ ข. ภาษาบาลในพระไตรปฎกของหนยาน คมภรมหาวงศ และคาถาในชาดก

๖

ค. ภาษาในคมภรทางศาสนาไชนะ ง. ภาษาบทละครของอศวะโฆษะ ๒. ภาษาปรากฤษสมยกลาง ซงประกอบดวย ก. ภาษามหาราษฎร ทปรากฏในล าน าทองถนแถบทราบสงเดคคาน ข. ภาษาปรากฤตในบทละครของกาลทาส เชน ภาษามาคธ ภาษาเศารเสน ลลล รวมทงภาษาปรากฤตในต าราไวยากรณ ค. ภาษาถนของศาสนาไชนะในยคหลง ง. ภาษาไปศาจ ๓. ภาษาปรากฤตสมยเกานเองไดถกนกไวยากรณน ามาวางกฏเกณฑ ซงไดรบอทธพลจากกฎเกณฑทางไวยากรณของสนสกฤต และใชบนทกพทธวจนะ ภาษาบาลจงเปนภาษาลกษณะเดยวกบภาษาสนสฤต คอเปนภาษาสงเคราะห (Synthetic Language) ไดแกภาษาทสรางขน ไมใชภาษาทเกดเองตามธรรมชาต นกภาษาตางยงไมสามารถลงความเหนไดแนนอนวา ภาษาบาลถกสรางขนมาจากภาษาปรากฤตภาษาใด ทราบแตเพยงวาโครงสรางของภาษาบาลใกลเคยงกบภาษาอรรธมาคธซงเปนภาษาปรากฤตประจ าศาสนาไซนะ๑

อยางไรกตาม ยงมความเหนของนกปราชญ ทแสดงไวเกยวกบบาลอนเปนภาษาสงเคราะหทมมานานแลววา บาลเปนภาษาปรากฤตยคตนของอนโดอารยนสมยกลาง อาจจะกลาวไดวา พระไตรปฎกฝายเถรวาท และวรรณคดทเปนบรวารไดแก พระสตรของศาสนาเชนยคตน ๆ งานละครภาษาปรากฤตยคแรก ๆ และจารกยคตน ๆ เชน จารกของพระเจาอโศกเปนตวแทนยคน แมบนทกทมอยจะระบวา ยคอนโดขอารยนสมยกลางตน ๆ นเรมจากศตวรรษท ๕ ถง ศตวรรษท ๑ กอนครสตศกราชแตกไมมใคร ๆ สามารถระบไดอยางแนนอนวาเวลาทสดเปนเมอใด พระพทธเจาทรงอบตขนเมอประมาณ ๒,๖๐๐ ปทแลวมา๒ หรออกนยหนงคอหลงจากทพวกอารยนไดเขาไปตงรกรากอยในอนเดยแลวประมาณ ๑,๕๐๐ ป สมยนนเปนระยะเวลาทพวกอารยนก าลงจดระเบยบวางกฎเกณฑใหภาษาของตนเสยใหม ทงนเพราะปรากฏวาความสบสนก าลงเกดขนในภาษาของตน อนเนองจากการผสมผสานกนระหวางเชอชาตและวฒนธรรมของพวกอารยนเองกบของชาวพนเมอง พวกอารยนกลววา ภาษาของตนจะเสอม จงจดใหม สงสการ ภาษาขน และภาษาทไดรบสงสการแลวน จงมชอเรยกกนวา “สนสกฤต” หรอ “สนสกฤต” แปลวาสงทไดรบการช าระสะสางจดเปนระเบยบเรยบรอยดแลว ตามพทธประวตนน หลงจากทตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณแลว พระพทธองคกเสดจจารกไปยงสถานทตาง ๆ เพอประกาศสจธรรมทพระองคไดทรงคนพบมา และไดทรงทองเทยวประกาศพระธรรมอยในมชฌมประเทศซงนกโบราณคดอนเดยลงความเหนวา ไดแกอาณาบรเวณตงแตทงกรเกษตร (ใกล ๆ กรงเดล ในปจจบน) ทางทศตะวนออก และตงแตนครสาวตถ (ปจจบนต าบลสะเหต

๑ สภาพร มากแจง, ภำษำบำล-สนสกฤต ในภำษำไทย, (กรงเทพลมหานคร : ส านกพมพโอเดยนสโตร,

๒๕๓๕), หนา ๓-๔ ๒ กรณา_เรองอไร กศลาศย, อโศกมหำรำช และขอเขยนคนละเรองเดยวกน, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

สยาม, ๒๕๓๙), หนา ๑๐๐.

๗

มะเหต Sahet Mahet ใกลเมองพลรามประ = Balrampur) ทางทศเหนอ จนถงเมอง อวนต (ปจจบน Ujjain ในแควน Gwalior) ทางทศใต ในรชสมยทพระพทธองคทรงประกาศพระธรรมอยนน แควนมคธซงมพระเจาพมพสารปกครองอย ก าลงเรองอ านาจ ภาษาของแควนมคธกตองรงโรจนมอทธพลตามไปดวย เพราะฉะนนภาษาของแควนมคธ ซงในคมภรพระพทธสาสนาเรยกวา ภาษามาคธบาง มคธภาษาบาง มาคธานรกตบางและมาคธกภาษาบาง จงเปนภาษาทางการและเปนภาษากลางทประชาชนใชกนอย ทวไปในมชฌมประเทศ พระพทธองคทรงมพระประสงคทจะใหค าสอนของพระองคแพรหลายไปทานกลางมวลชนใหกวางขวางมากทสดทจะมากได เพราะฉะนน พระองคจงทรงเลอกใชภาษาทคนเขาใจมากทสดในมชฌมประเทศ ซงพระองคก าลงทรงจารกประกาศพระธรรมอย นนกคอพระองคไดทรงเลอกใชภาษามาคธ หรอมคธภาษาหรอมาคธานรกต หรอมาคธกภาษาดงกลาวแลว อยางไรกตาม เกยวกบภาษามาคธหรอมคธภาษาทพระพทธเจาทรงเลอกใชในการประกาศพระศาสนาในมชฌมประเทศนน ทานพทธโฆษาจารย อรรถกถาจารยผยอดเยยมเองกไดกลาวไวในคมภร “สมนตปาสาทกา” ของทานวา “สมมาสมพทเธน วตตปปกาโร มาคธโกโวหารโร”แปลวา “โวหารภาษามคธซงพระพทธเจาทรงใช” นกปราชญทางภารตวทยาไดแสดงความเหนวาโดยเหตททรงเลอกถอก าเนดในราชตระกล ไดทรงศกษาศลปวทยานานาประการอยางครบถวน พระพทธองค ยอมจะทรงมความเชยวชาญในภาษา “สนสฤต” อนเปนภาษาของผรนกปราชญและชนชนสง ในสมยนนดวยอยางไมมปญหา แตทพระองคทรงเลอกใชภาษามาคธแทนทจะใชภาษาสนสกฤต กเพราะมพระประสงคทจะใหพระธรรมค าสอนของพระองคไดแผออกไปอยางกวางขวางในทามกลางมวลประชาชนดงกลาวแลว๓

๒.๒ พระพทธเจำตรสภำษำอะไร พระพทธเจาคงจะตรสไดหลายภาษา เพราะทรงเปนนรตตปฏสมภทา คอทรงแตกฉานในภาษา พระพทธองคไดเสดจไปในรฐตาง ๆ ถง ๗ รฐ ประชาชนในรฐนน ๆ กพดภาษาไมเหมอนกนพระพทธองคไดเสดจไปถงรฐไหนกตรสดวยภาษาของคนในรฐนน เพราะภาษาเหลานนแมจะไมเหมอนกนทเดยวแตกไมตางกนมากนก ดงจะเหนไดจากภาษาในอนเดยทกวนน มอยประมาณกวา๔๐๐ ภาษา ประชาชนในรฐเดยวกนกพดภาษาไมเหมอนกน แตภาษาเหลานนใกลเคยงกนมากเมอรภาษาหนงแลวกพอจะฟงหรอพดอกภาษาหนงได คนอนเดยทกวนน พดและฟงภาษาอนเดยทใชพดกบรฐตาง ๆ นนไดหลากหลายภาษา บางคนพดไดถง ๑๐ กวาภาษา๔

อยางในประเทศไทยของเราน ภาษาของไทย ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคเหนอและภาคใตไมเหมอนกน แตคนไทยภาคกลางกอาจฟงภาษาไทยภาคอสาน ภาคเหนอหรอภาคใต และชาวไทยภาคอสานกอาจฟงภาษาไทยภาคอน ๆ ไดเชนกน ฉะนน ในฐานะท

๓ กรณา_เรองอไร กศลาศย, อโศกมหำรำช และขอเขยนคนละเรองเดยวกน, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

สยาม, ๒๕๓๙), หนา ๑๐๑-๑๐๓. ๔ พระอดรคณาธการ (ชวนทร สระค า), ประวตศำสตรพทธศำสนำในอนเดย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔ หนา ๔๓๖.

๘

๑. พระพทธองคทรงอบตทเมองกบลพสด แควนสกกะ ซงขนอยกบแควนโกศลพระพทธ องคกอาจตรสภาษาของชาวโกศล ๒. พระพทธองคทรงแสวงหาโมกขธรรม และทรงประกาศพระพทธศาสนาอยในแควนมคธ พระพทธองคกอาจตรสภาษาของชาวมคธ ๓. พระพทธองคทรงเปนนรตตปฏสมภทา พระพทธองคกอาจตรสไดหลายภาษา๕

พระธรรมปฎก กลาวไววา “ภามคธ เปนภาษาทใชพดในแควนมคธ, ภาษาของชาวแควนมคธ หมายถงภาษาบาล” ๖ นอกจากนยงมความคดเหนของนกปราชญเกยวกบเรองนในหนงสอค าบรรยายพระไตร ปฎกของเสถยรพงษ วรรณปก ดงมขอความวา เสถยร โพธนนทะ นกการศาสนาของไทย ยนยนดวยความเชอมนวา “ขาพเจาเชอมนวาภาษามคธหรอภาษาบาลทพทธบรษทฝายเถรวาทใชจารกพระไตรปฏกนน เปนภาษาทพระพทธองคตรสอยางแนนอน ไมมขอกงขาใดๆ” ๗ พระพทธองคคงจะตรสดวยภาษามคธแน เพราะภาษามคธนนเปนภาษาประจ าทองถน เปนภาษาพดของคนในถนนนๆ คงไมตรสภาษาพระเวท เพราะพระเวทเปนภาษาสงวนของพวกพราหมณ วรรณคดของพรารหมณกเขยนดวยภาษาประเวท ประชาชนทวไปไมมโอกาสจะศกษาคมภรพระเวทและรภาษาพระเวทไดด เพราะเปนภาษาวรรณคด มใชภาษาพด ฉะนนพระพทธองคจงคงตรสดวยภาษามคธ เพอทรงมงหวงใหประชาชนเขาใจและไดประโยชนโดยไมตองเสยเวลาไปศกษาพระเวท ๒.๓ กำรจำรกพระพทธพจนดวยภำษำบำล บาลเปนภาษาทใชบนทกพระพทธวจนะในพระไตรปฎกหรอภาษาทพระพทธเจาใชประกาศพระศาสนาตามพทธศาสนกฝายพระพทธศาสนาเถรวาทเขาใจในฐานะ ทพระไตรปฎกอนเปนคมภรส าคญของฝายเถรวาท จ าเปนอยางยงทจะตองเรยนรและทราบวาบาลแททจรงคออะไร เกดขนไดอยางไร จากประเดนอนส าคญนนกปราชญทานไดอธบายไววา บาลคออะไร? ในฐานะเปนชอของภาษาในบาล ค าวา ปาลภาสา เปนค ายอหมายถง “ภาษาของคมภร” ค าแปลเตมรปของค าวาบาล คงเปน “คมภรส าหรบสาธยาย” คมภรทก าลงกลาวถงอยน คอคมภรทางพระพทธศาสนายคแรกๆ ซงไดรบการรกษาสบๆ กนมาเปนพเศษโดยชาวพทธฝายเถรวาทในรปการสบทอดตอๆกนมานนเอง คมภรเหลานนไดอางกนวาเปนพระไตรปฎก ซงตามพยญชนะแปลวา “สงทมอยในตะกรา ๓ ใบ” และไดรบการยอมรบวาเปน “พระพทธวจนะ”โดยปกตค าวา พระไตรปฎก เรยกกนในภาษาองกฤษวา “The Pali Canon” เพราะฉะนน ค าตอบอนแรกททยงมเงอนไขอยส าหรบค าถามในเบองตนกคอ บาลนนเปนคมภรทางพระพทธศาสนาในยคแรกๆตามทรกษาสบทอดตอๆกนมา แบบชาวพทธทรกษาไวตามตน

๕ เรองเดยวกน, หนา ๔๓๗. ๖ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๒๐๔. ๗ เสฐยรพงษ วรรณปก,ค ำบรรยำยพระไตรปฎก,(กรงเทพมหานคร : หอรตนชยการพมพ, ๒๕๔๐), หนา

๑๘๗.

๙

ฉบบ,แตมใชคงท อยางหนง เราจะพยายามใหค าตอบนน อนดบแรกจะใหค าตอบใหเปนแหลงความรแลวขยายใหกวางขน ขอใหเราสรปไดทนทวาเราจะขยายค าตอบอยางไร บาลไมใชภาษาทมขอบเขตจ ากดอยเพยงภาษาทใชคมภรพระบาล ชาวพทธฝายเถรวาทใชบาลสบตอกนมาทงในอรรถกถาทง หลาย งานวรรณกรรมอนๆ พงศาวดารทงหลาย และงานทางวรรณกรรมอนๆในโอกาสทเหมาะสม งานทงหมดไมไดสมพนธกนอยางใกลเคยงกบคมภรในยคตนๆ บาลไดใชเปนภาษาพด และเปนอปกรณของการสอสารระหวางนกปราชญชาวพทธเหมอนกนจะอยางไรกตามใครๆสามารถกลาวไดอยางปลอดภยวา ดวยขอยกเวนไมส าคญและบางทไมใชของแท ชาวพทธฝายเถรวาทเทานนใชภาษาบาล และคมภรสวนมากทเขยนเปนภาษาบาล มความสนพนธกนอยางใกลชดกบรปแบบของการสบทอดตอๆกนมาทางศาสนาทกลาวมาแลวนน๘ ปจจบน เมอเราพดถงภาษาบาล เรากเขาใจกนวาเปนภาษาทบนทกพระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจา ซงรวมอยในคมภรพระไตรปฎกทงสามหมวด และเปนภาษาทพระพทธองคทรงใชประกาศค าสอนของพระองคในระหวางทยงด ารงพระชนมชพอย อนทจรงแลวค าวา ปาล หรอ บาล๙ ในภาษาไทยนเพงจะปรากฏวาบรพาจารยทานน ามาใชในฐานะเปนชอของภาษาเมอประมาณ ๕๐๐-๖๐๐ ปทแลวมานเอง ค าวา ปาล มปรากฏใหเหนเปนครงแรกในอรรถกถา และในคมภรวสทธมรรคของทานพทธโฆษาจารย ผมชวตอยในพทธศตวรรษท ๑๐ หรอ ๑๑ แตนนกไมไดหมายความวา เปนพทธวจนะหรอเปนเนอความเดมในพระไตรปฎกหาใชความหมายทเปนชอของภาษาไม เชน “อมาน ตาว ปาลย อฏฐกถาย ปน” แปลวา “ทวามานในพระบาล (คอพระพทธวจนะ) แตในอรรถกถานน” (จากคมภรวสทธมรรค) และในสามญญผลสตตวณณนา แหงคมภรสมงคลวลาสน อนเปนอรรถกถาของคมภรทฆนกาย ตอนทวเคราะหค าวา “มหจจนา-ราชานภาเวน” นนทานพทธโฆษาจารยไดชใหเหนวา ค าวา มหจจน บางแหงในพระไตรปฎก เขยนวา “มหจจา” กม โดยทานเขยนไววา “มหจจา อตปปาล” ซงแปลวา ค านเขยนวา มหจจา กมในพระบาล (ปาลในทนหมายถง เนอความเดมในพระไตรปฎก) และนบตงแตยคของทานพทธโฆษาจารยเรอยมาจนถงพทธศตวรรษ ๑๙-๒๐ กมผใชค าวา ปาล ในความหมายสองประการดงกลาวมาน ในงานวรรณกรรมตางๆ ซงรจนาขน เปนภาษาบาลในประเทศลงกา เชนคมภร-ปรมตถทปน คมภรจลวงศ มหาวงศ และคมภรสทธมมสงคหะ เปนตน ครนหลงพทธศตวรรษท ๑๙-๒๐ ค าวา ปาล น จงน ามาใชในฐานะทเปนชอของภาษาทใชบนทกค าสอนของพระพทธเจา หรออกนยหนงคอพระไตรปฎกของพระพทธศาสนาฝายหนยานหรอเถรวาท จนแพรหลายเปนประเพณสบทอดกนมาจนถงปจจบน มตเกยวกบปาล หรอ ปาฬ (ไทย-บาล) แบงออกเปนสองฝาย ฝายหนงวาบาลไมใชภาษาใดภาษาหนงโดยเฉพาะ อกฝายหนงวา บาลเปนภาษทมชวตอย และใชพดกนกอนหรอในพทธกาลมตหลงน คงไมมปญหาอะไร เพราะเปนทยอมรบกนโดยมากอยแลว วาบาลเปนภาษาแนนอน

๘ พระมหาเทยบ สรญาโณ, “บำลคออะไร”ในเกบเพชรจำกคมภรพระไตรปฎก, (กรงเทพมหานคร : มหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๒๓๕-๒๓๖. ๙ กรณา-เรองอไรกศลาศย, อโศกมหำรำช และขอเขยนคนละเรองเดยวกน, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

สยาม, ๒๕๓๙), หนา ๑๐๑-๑๐๓.

๑๐

พระไตรปฎกทจารกดวยภาษาดงกลาว กมเปนหลกฐานอย ฝายหลงนจะขดแยงกนอยบาง กเกยวกบถนก าเนดของภาษาบาลเทานน แตในกลมทเหนวา บาลไมใชภาษาไดใหเหตผลไวดงน ค าวา ปาล หรอ ปาฬ แปลวา รกษา ปา ธาต ฬ ปจจย ศพทวา ปาฬ แปลไดหลายนย เชน ๑. แปลวา ปาฬธรรม (ปรยตธรรม) ทแปลวา ปาฬธรรม หรอปรยตธรรม เชนตวอยางวา ปาฬยา อตถ อปปรกขนต = พจารณาอรรถแหงปาฬ (ปรยตธรรม) ๒. แปลวา ขอบสระทแปลวา ขอบสระ เชนตวอยางวา มหโต ตฬากสส ปาฬ = ขอบสระใหญ ๓. แปลวา แถว แนว ทแปลวา แถว แนว เชนตวอยาง ปาฬยา นสทส = นงเรยงแถว หรอนงตามล าดบ ทแปลวา ขอบ แถว แนว น ไมจ าเปนตองยกธาตมาอธบาย เพราะศพทค าวา ปาฬ กแปลกนวา ขอบ แถว แนว อยแลว แตศพทวา ปาฬ ทแปลวา ปรยตธรรม พงทราบอธบายโดย ๓ นย คอ ๑. ชอวา ปาฬ เพราะรกษาอรรถไว ๒. ชอวา ปาฬ เพราะเปรยบไดกบขอบสระใหญ ทกนน าไวภายหลง ๓. ชอวา ปาฬ เพราะเปนท านบกนวจนประพนธอนยอดเยยม โดยชแจงอรรถแหงศลเปนตนอนสงสด และเปนด ารตรสไว โดยสภาวะนรกต เปนไดใจความวา ค าวา ปาฬ หรอ ปาล ตามความธรรมดา กไดแกขอบ แถว แนว นนเอง ครนตอมามผน าเอามาเรยกพระพทธวจนะ ไดเปรยบเทยบกบสงเหลานน วาทเรยกชออยางนน กเพราะเปนวจนประพนธทมระเบยบแบบแผน ถกตองโดยนรกตรกษาอรรถไวไมตกหลน เหมอนขอบสระใหญทมนคงกนน าไวฉะนน ใชชนตนค านวา บาล คงหมายถงเพยงต าราหลก หรอพระพทธวจนะในพระไตรปฎก ซงตางจากอรรถกถา ทแตงขนมาภายหลงโดยใชภาษาเดยวกนนนเอง๑๐ ๒.๔ บำลตำมทศนะของเถรวำท ค าวา บาล เปนทวพากษวจารณของนกศกษาอยางกวางขวาง และถกเถยงกนมาเปนเวลาชานาน เมอสรปแลว กแยกออกเปน ๒ กลม คอ กลมทหนง เหนวา บาลคอภาษา ภาษาหนงทใชพดกนอยในอนเดยสมยพทธกาล กลมทสอง เหนวา บาลมใชภาษาดงทเขาใจกนแตเปนคมภรของพระพทธศาสนาทเขยนดวยภาษาใดภาษาหนง กลมทเหนวาบาลคอภาษานน เหนจะไมเปนทสงสยอะไร เพราะหนงสอต าราของพระพทธศาสนาฝายหนยาน เชน พระไตรปฎก เปนตน เขยนดวยภาษาบาล ดงทเราเขาใจกนอยทกวนน และวาภาษาบาลกคอภาษามคธนนเอง กลมทเหนวา บาลมใชภาษานน กมเหตผลเชนกน ดงททานไดใหความหมายไวโดยนยตางๆกนดงน

๑๐ เสนาะ ผดงฉตร, ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๒), หนา ๕๑-๕๓.

๑๑

๑. บาล หมายถง ธรรมะ เชน ในประโยควา “ปาลยา อตถ อปปรกชนต” แปลวา ภกษทงหลายยอมเลาเรยนซงอรรถแหงพระธรรม ค าวา “ปาลยา” ในทนแปลวา ธรรมะหรอ พทธพจน ซงไดแก ปาพจน หรอ ปรยต ๒. บาล หมายถงระเบยบ แถว แนว ดงในประโยควา “ปาลยา นสทส” แปลวา ภกษทงหลายไดนงเขาแถวกน (เปนระเบยบ) ๓. บาล หมายถง ขอบสระ ดงในประโยควา “มหโต ตาฬกสส ปาล” แปลวา “ขอบแหงสระใหญ” ๔. บาล หมายถง พระไตรปฎก ดงทพระเรวตเถระกลาวกบพทธโฆษาจารย วา “ปาลมตต อธานต นตถ อฏฐกถา อธ ตถาจรยาวาทา จ ภนนรปา นวชชเร สหลฏกถา สทธษ มหนเทน มตมตา สงคตคตยมารฬห สมมาสมพทธเทสต กตา สหลภาสาย สหเลส ปวตตต” ต ตตถ คนตวา สตวาตว มาคธาน นรตตย ปรวตเหต สา โหต สพพโลกหตาวหา แปลวา…….. “หนงสอทน ามาจากลงกามาทน มเฉพาะไตรปฎกเทานน สวนอรรถกถา และอาจรยวาทตางๆเรายงไมม แตในลงกา มอรรถกถาซงพระมหนทเถระผมปญญารจนาขน โดยอาศย พระพทธพจน อนพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงแลว และน าเขาสการท าสงคายนาแลว ๓ ครง อรรถกถานน ภายหลงไดมผแปลเปน ภาษาของชาวเกาะนน เธอจงไปทนน สดบศกษาแลว จงแปลอรรถกถา นนเปนภาษามคธ ใหอรรถกถานนมประโยชนแกชาวโลกทงปวงเถด” ค าวา ปาลทตต ในทน หมายถง พระไตรปฎก มใชหมายถงภาษา สวนทเปนอรรถกถา เราเรยกวา “ปำลวณณนำ”๑๑ บาล หรอ ปาลนน หมายถงภาษาทองถนของชาวมคธ (Magadhi dialect) ภาษา บาลหรอภาษามคธนน มลกษณะทควรทราบ ๒ ประการ คอ ๑. ปาลภาสา อตตมภาสา แปลวา ภาษาบาลเปนอตตมภาษา หรอภาษาชนสง ๒. มาคธ มลภาสาแปลวาภาษามคธเปนมลภาษาคอภาษาดงเดมสมยแรกตงปฐมกป๑๒ อยางไรกตาม ค าวาบาลหรอปาล นอกจากมความหมายตามทกลาวมาแลวแตยงม นกปราชญไดอธบายถงค าวาปาลไวเพอความชดเจนและเปนขอสงเกต ดงตอไปน

๑๑ พระอดรคณาธการ (ชวนทร สระค า), ประวตพระพทธศำสนำในอนเดย,(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา

จฬาลงกรณวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๔๒๙-๔๓๑. ๑๒ พระเทพเมธาจารย (เซา ฐตปญโญ ป.ธ.๙), แบบเรยนวรรณคดบำลประเภทคมภรบำลไวทยำกรณ,

(กรงเทพมหานคร : ๒๕๐๕), หนา ๑๙.

๑๒

ค าวา ปาล ชาวเถรวาทสมยโบราณ ใหความหมายเรมแรกวา พทธวจนะ คอด ารสของพระพทธเจา ซงพระองคทรงตรสเอง อยางไรกตาม พระไตรปฎกฝายเถรวาทมใชประกอบดวยพระด ารสทเปนของพระพทธเจาเองเทานน แตกเปนค าของพระสาวกยคตนๆ บางรปของพระองคททานกลาวไวเหมอนกน เพราฉะนนในทสด ค าวา ปาล จงหมายความวา คมภร คอ คมภรส าคญอยางทเราเหนกนอย ซงประกอบดวยพระไตรปฎกฝายเถรวาท แมในศตวรรษท ๕ กอนครสตศกราช เมอคมภรอรรถกถาในพระไตรปฎก ไดรบการบนทกไว ค าวา ปาล ใชในความหมายหลงเทานน (คออรรถกถา) ถอยค าในอรรถกถาไดรบรองขอนอยางชดเจน เชน อตป ปาล (นคอ พระบาล),เตน อท วจจต ปาลย (เพราะฉะนน ขอนหากกลาวไวในพระบาล) และ ต เนว อฏฐกถาส อตถ น ปาลยา สเมต (ขอนไมมในอรรถกถาทงหลาย ไมเหมอนกบพระบาล) ตวอยางสดทาย ยอมแสดงถงความแตกตางทชดเจนซงไดรบการรกษาไวระหวางคมภรส าคญ (พระบาล) และรปแบบของอรรถกถา เพราะเปนคมภรศกดสทธ ค าวา ปาล จงไมหางไกลจากความหมายจากภาษาศาสตรใน ปจจบน ค าวา ปาล หมายถงสอกลาง หรออปกรณของถอยค าของ “คมภร” หรอ “พระพทธวจนะ” และกลาวไววา ขอนเกดขนมากหลงกจากยคอรรถกถา ยงไปกวานน ค าวา ปาล ในฐานะเปนภาษาเปนค ายอของค าวา ปาลภาสา ซงในทางกลบกน เหมอนกบค าวา ตนตภาสา คอ “ภาษาของคมภร” พวกเถรวาทกอางถงภาษาบาลวาเปนภาษามาคธ หรอมาคธภาสาดวยเชนกน เพราะความเหนทวาพระพทธเจาทรงแสดงพระธรรมเทศนาดวยโวหารของชาวมคธ (มาคธโก โวหาโร) ไดพฒนาขนระหวางพวกเขาซงเปนความเหนทเกดจากความจรงทวาแควนมคธครอบครองพนทส าคญ ในประวต ศาสตรพระพทธศาสนาในยคตนๆดงนน เมอค าวา ปาล หมายถงภาษา ค านจงถกใชเพอแสดงสอกลางมใชของคมภรหลกเทานน แตรวมถงวรรณคดทงหมดดวย ทงศาสนาและทางโลกซงกลายเปนอปกรณของถอยค าศาสนาและทางโลกนน ขณะทพระไตรปฎกมแหลงก าเนดในประเทศอนเดยนน วรรณคดยคหลงๆเกอบทงหมดเจรญขนในประเทศทงหลาย เชน ศรลงกา พมา และไทย ซงพระพทธศาสนาแผขยายไปถงและตงรากฐานมนคง๑๓ ๒.๕ บำลตำมทศนะของฝำยอน ค าวา บาฬ หรอ บาล ในหลกวชาและวฒนธรรมของฝายบาลเองมความหมายและขอบเขตดงกลาวแลว แตทศนะของฝายอนทมใชบาลไดใหความหมายและขอบเขตไวเทาทควรน ามากลาวศกษาเปรยบเทยบ คอ ในทศนะของอกฝายสนสกฤต ปทานกรมสนสกฤต-องกฤษ ของเซอรมอเนยร วลเลยมส ไมมรป ปาฬ มแตรป ปาล อยางเดยว และไดใหความหมายของค านไวพอสรปไดดงน คอ ๑. ขอบห, ใบห (ศพทแพทยของอาจารยสศรตะ) ๒. รม, ขอบ (ตรงกบนยทสองของบาล) ๓. แถว, แนว, สาย เชน รตนาวล (ตรงกบนยทสามของบาล) ๔. ค, สะพาน,หมอหงขาว ๔. มาตรตวง เทากบ ๑ ปรสถะ (บาลเปนปตถะ)

๑๓ พระมหาเทยบ สรญาโณ, “บำลคออะไร” ในเกบเพชรจำกคมภรพระไตรปฎก, (กรงเทพมหานคร : มหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒), หนา ๔๒-๔๓.

๑๓

นอกจากนยงมทใชในปทานกรมทองถนอก เชน หมายถง หนาตก, ตวเหา, หญงมหนวด, งชนดหนงทเรยกวา ปาลหระ เปนตน ในทศนะของชาวตะวนตก Webster’s Dictionary กลาววา “เปนภาษาผสมทใชเขยน ปกรณทเคารพนบถอในพระพทธศาสนา เชน ในลงกา อนเดย และประเทศทหางไกลคอ พมา ไทย ลาว เขมร” ในปทานกรมบาล-องกฤษ ของสมาคมบาลปกรณ แสดงศพทไวทงสองรปคอ ปาล และ ปาฬ ไดใหความหมายไว ๒ นย คอ ๑. แถว, แนว เชน ทนตปาล แถวแหงฟน ๒. ธรรม ปรยตธรรม ต าราธรรมของพระพทธศาสนาทเปนหลกดงเดม ซงมสายอธบาย ขยายความ คอ อรรถกถา,ฎกา อนฎกา และโยชนา ตามล าดบ ไดกลายเปนภาษาหนงสอของ พทธศาสนกชนในปจจบน และมสวนสมพนธใกลชดกบภาษามาคธ๑๔ จะเหนไดวา บาลในทศนะฝายอนนน จะมความหมายทแตกตางจากทศนะของฝายไทยบาลในทศนะฝายอนแสดงความหมายของบาลแตกตางกนไปตามรปศพท สวนทศนะฝายไทยจะมง ประเดนความหมายเปนส าคญ โดยใหความหมายของค าวา ปาลหรอบาล คอภาทใชเปนหลกในพระศาสนาแตเดมมา หรอภาษาทรกษาพระพทธพจน ใชบนทกพระไตรปฎกของฝายเถรวาท อาจกลาวไดวา บาลในทศนะฝายไทยนน ยดตามหลกการของพระพทธโฆษาจารยกได ความหมายทแทจรงของค าวา บาลนน ยงเปนเรองทถกเถยงกนอยในหมนกภาษาบาลทงหลาย ยงหาขอยตไมได ส าหรบชาวพทธในประเทศไทย มความเชอตามแนวมตของพระพทธ- โฆษาจารย พระธรรมปาละ พระอรรถกถาจารยผยงใหญแหงพระพทธศาสนานกายเถรวาทพระอรรถ-กถาจารยทงสอง ไดใหค าจ ากดความของค าวา บาล ไว ๓ อยาง คอ ๑. บาล หมายถง พระพทธวจนะ คอค าสงสอนพระพทธเจาทงหมดทรวบรวมไวใน พระไตรปฎก ๒. บาล หมายถง ภาษาของพระไตรปฎก ๓. บาล หมายถง แถว แนว แหงพระไตรปฎก ค าวา บาล ในความหมายทง ๓ อยางนน มาจากรากศพท (ธาต-Root) เดยวกนคอ ปาลธาต ในความหมายวา “รกษำ” โดยตงวเคราะหไดวา อตถ ปาเลตต ปาล แปลวา ภาษาใด ยอมรกษาซงเนอความ ภาษานน ชอวา “บำล”๑๕ ความหมายของบาลตามมตของพระพทธโฆษาจารย และพระธรรมปาละทงสองทานไดกลาวมานน สรปไดวา บาลคอพระพทธวจนะหรอค าสงสอนของพระพทธเจาทถกรวบรวมไวในพระไตรปฎกนนเอง

๑๔ เสนาะ ผดงฉตร, ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๒), หนา ๕๖. ๑๕ เสนาะ ผดงฉตร, ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๒), หนา ๕๘.

๑๔

๒.๖ ท ำไมบำลจงกลำยมำเปนภำษำ เมอบาลมใชภาษาแลว ท าไมเราจงเรยกวา ภาษาบาล ดงทเขาใจกนอยทกวนนกอนทจะ อธบายถงเรองน ใครทจะสบสาวหาตนตระกลของภาษาบาลเสยกอนวา ภาษาบาลนนมาจากตระกลอะไร ซงสงจ าเปนทตองท าความเขาใจไวในเบองตนเสยกอน ตระกลของภาษาใหญในโลกนมอย ๕ ตระกลดวยกนคอ ๑. ตระกลโคเคเชย ๒. ตระกลมองโกเลย ๓. ตระกลนโกร ๔. ตระกลมาเลย ๕. ตระกลอเมรกนอนเดย ตระกลโคเคเซย ยงแบงออกเปนสาขาใหญๆอก คอ ยโรเปยน และ เอเชยตก ภาษาบาล จดอยในสาขาเอเชยตก ซงมาจากตนตระกล โคเคเชย สาขาอารยน ภาษาสาขาอารยน หรออนโดอารยนแบงออกไปอกเปน ๓ ยค คอ ๑. ยคเกาแก (Old Indo Aryan = O.I.A) ๒. ยคกลาง (Middle Indo Aryan = M.I.A) ๓. ยคใหม (New Indo Aryan = N.I.A) ภาษาบาลจดอยในยคกลาง แตสมยนนยงมไดเรยกกนวาเปนภาษาบาล อาจเปนภาษามคธหรอภาษาใดภาษาหนงทใชพดกนอยในสมยนน และภาษาเหลานนไมวาจะเปนภาษาใดๆหรอเขยนดวยอกษรใดกตาม ถาหากพระคนถรจนาจารย ไดน ามารวบรวมเรยบเรยงไวในพระไตร ปฎกกรวมเรยกวา บาล ฉะนน เมอพดวา ภาษาบาล กหมายถงภาษาทเขยนไวในพระไตรปฎกนนเอง เพราะบาล คอตวปฎก มใชภาษา ตอมาเราเขาใจวาบาลเปนภาษา และใชเรยกกนมาจนถงทกวนน๑๖ อยางไรกตาม แมวาบาลจะไมใชภาษา แตเรากเรยกและเขาใจวาเปนภาษาไปแลวกขอใหสมมตเรยกกนไปตามนน ภาษาบาลนเปน เทสยภาษา คอเปนภาษาทองถนเปนมลภาษา คอ เปนภาษาดงเดม และเปนตนตภาษา คอเปนภาษาทมระเบยบแบบแผนซงเชอกนวาเปนภาษมคธหรอมาคธ เปนภาษาทใชพดกนในแควนมคธ สมยพทธกาล ภาษาบาล ไดใชพดกนมาตงแตสมนกอนพทธกาลเลกนอย แตกยงไมเจรญนกเพงมาเจรญในสมยพทธกาลนเอง ทเจรญกเพราะเขาใจวา พระพทธองคตรสดวยภาษาบาล พทธศาสนกเชอวาภาษาบาลเปนภาษาศกดสทธ เปนภาษาวรรณคดของพทธศาสนา ภาษาบาลจงไดรบการสงเสรมจนกลายเปนภาษาทส าคญขนมาในหมพทธศาสนก๑๗ ภาษาบาลนมปรากฏเปนครงแรกในคมภรอรรถกถาของพระพทธโฆษาจารย ซงมชวตอยในชวงพทธศตวรรษท ๑๐ กอนหนานนไมเคยปรากฏขนเลยวาเปนภาษาใดภาษาหนงแตประการใด พระพทธโฆษาจารยน าค าวา “บาล” มาใชเปนชอภาษาหนงโดยเหนวาเปนภาษาทรกษาพระพทธ

๑๖ พระอตรคณาธการ (ชวทร สระค า), ประวตศำสตรพทธศำสนำในอนเดย, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬา

บรรณาคาร, ๒๕๓๔), หนา ๔๓๓-๔๓๔. ๑๗ เรองเดยวกน, หนา ๔๓๕.

๑๕

พจนปจจบนเมอใชค าวา “บาล” จะหมายถงตวพระพทธพจน นกปราชญทางภาษาบาลจะใชค าวา “ปาลภาษา” เมอตองการเนนตวภาษา และค าวาภาษาบาลในทนรวมทงใชศกษากนอยในบดนกเพยงแคภาษาถน (Dialect) ภาษาหนงของอนเดยในสมยโบราณจดอยในสายภาษาปรากฤต บาลซงหมายถงภาษาทใชเขยนไวในพระไตรปฎก ในเวลาตอมาไดววฒนาการจนกระทงถกเรยกเปนภาษาบาลไปโดยปรยายสมกบทานพระพทธโฆษาจารยยนยนไวในคมภรสมนตปาสาทกา เมอพ.ศ. ๙๕๖ วา “สกำย นรตตยำ นำมสมมำสมพทเธน วตตปปกำโร มำคธโก โวหำโร.” แปลวา “ภาษามาคธ มการประการตามทพระสมมา สมพทธเจาตรสแลว ชอวาเปนภาษาของตน.” ตอมาภาษามาคธ หรอมาคธกาโวหารนเอง คราวพระสงคตกาจารยไดรวบรวมพระพทธวจนะทพระสงฆน าสบๆกนมาตงแตปฐมสงคายนา โดยมขปาฐะ คอบอกกลาวเลาเรยนและทรงจ าน าสบกนมาดวยปาก ไดน าพระไตรปฎกพระพทวจนะมาจารกลงในใบลาน ในลงกาทวปเมอ พ.ศ. ๔๓๓ นบเปนสงคายนาครงท ๕ ทานเปลยนเรยกวา ปาล หรอปาลภาษา ซงถอวาเปนภาษาเกดขน๑๘ เชนเดยวกบภาษาสนสกฤตในกาลตอมาภาษาบาลกกลายเปนภาษาทไมเจรญเตบโต ไมมการขยายตว เพราะไมไดใชพดหรอใชเขยนในชวตประจ าวน เปนภาษาทสรางขนดวย วตถประสงคเพยงอยางเดยว คอ เพอใชบนทกพระพทธวจนเทานน ๒.๗ ควำมเหนของนกปรำชญเกยวกบภำษำบำล นกปราชญผมความรเกยวกบภาษาบาลหลายทานไดลงความเหนทแตกตางกน ออกไป ดงไดมาน าแสดงไวตอไปน ๑. วลเลยม ไกเกอร เหนวา บาล เปนมลภาษา คอเปนภาษาดงเดม เพราะเปนภาษาทรกษาพทธพจนไว สวนภาษาอนๆนนเปนเพยงภาษาทองถนทรองลงไป ๒. อ. วนดสซ และ เอส. เลว วาบาลมรากฐานมาจากภาษามาคธ หรอภาษามคธ ๓. เยมส อลวส,ยอรช เกรยสน กเหนดวยในหวขอทวา บาล คอ ภาษาของชาวเขมร ๔. เอส.เค. ฉตเตอรจ ใหความเหนวา บาล นาจะมาจากภาษาโสรเสน เพราะการออก เสยงและลกษณะของค าใกลเคยงกนมากยงกวาภาษาอนๆ ๕. เอม วนเตอรนสใหความเหนวา บาล มสวนคลายคลงกบภาษาอารธมาคธซงเปน ภาษาทใชเขยนวรรณคดของ ศาสนาเชน๑๙ นอกจากน ยงมปราชญอกหลายทานไดแสดงความคดเหนเกยวกบภาษาบาลทแตกตางกนออกไปอกคอ

๑๘ เสฐยรพงษ วรรณปก,พระไตรปฏกวเครำะห, (กรงเทพมหานคร : ชอมะไฟ ๒๕๓๐) หนา ๖. ๑๙ พระอดรคณาธการ (ชวนทรสระค า), ประวตศำสตรพทธศำสนำในอนเดย, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬา

บรรณาคาร ๒๕๓๔), หนา ๕๓๗-๕๓๘.

๑๖

๑. โกสมพ (Kosambi) นกปราชญทางพระพทธสานาทานหนงของอนเดยไดกลาวสนบสนนของทานพทธโฆษาจารย โดยกลาววา ค าวา บาล มรากศพทมาจาก ปาล ธาต ในค าแปลวา รกษา ความหมายดงเดมของบาล หมายถงต ารา หรอวรรณคดรกษาไวในพระไตรปฏก ๒. พระภกษสทธตถะ แหงอนเดยกลาววา ค าวา บาล มาจากค าภาษาสนสกฤตวา ปาฏ พยญชนะทมฐานเกดยอดเพดาน (ปมเหงอก) สามารถเปลยนเปนพยญชนะตว ล หรอ ฬ ในภาษาบาลและภาษาปรากฤตได ดงนน เมอกาลเวลาผานไปนานๆเขา ค าวา ปาฏ ยอมมการเปลยนเปน ปาล หรอ ปาฬ หรอ ปาล หรอ ปาฬ ไดตามหลกของการเปลยนแปลงเสยง ๓. พระภกษ เจ กศยป (J. Kashyap) แหงอนเดย กลาววา ปาล มรากศพทมาจากค าวา ปรยาย กลาวคอ พระพทธวจนะในพระไตรปฎก พระเจาอโศกไดเคยตรสไวเหมอนกนในศลาจารก ของพระองควา “อมาน ธมมปลยายาน” ค าวาอปสรรค ปร ของค าวา ปรยาย กลายเปนเสยงยาวได และตอมากกลายเปนเสยงสน เพราะฉะนน จงมววฒนาการของค าดงน ปรยาย>ปารยาย>ปาลยาย>ปาล ๔. นกปราชญชายโรปบางคนใหทศนะวา ค าวา ปาล มาจาก ค าวา ปรกฏะ>ปาขฑะ> ปาถล>ปาละ ตามความหมายน หมายถงภาษาของคนทวๆไป แนวความคดนถกคดคานพอสมควร ๕. ว. ภตตาจารย (Prof. V .Bhattacharya) กลาววา ค าวา ปาล มรากศพทมาจากค า สนสกฤตวา ปมต>ปลต >ปตต > ปฏฏ> ปล> ปาล ๖. นกปราชญบางคนมความเชอวา ค าวา ปาล มาจากค าวาปลล เปนค าสนสกฤต หมายถงหมบานเลกๆหรอเมองหนง ค าวา ปาล จงเปนภาษาของคนทวไปอนอาจหมายถงภาษาของชาวชนบท ๗. นกภาษาบาลบางคนเชอวา ค าวา ปาล มาจากค าวา ปมกต โดยผานขบวนการววฒนาการทางภาษา คอ ปมกต >ปมต >ปมฏ >ปมล >ปลล >ปาล หรอ ปมกต >ปตต >ปฏฏ >ปลล >ปาล ค าวา ปมกต หมายถง แนว หรอ แถว แหงพระไตรปฎก หรอบางทกหมายถงตวพระไตรปฎกเอง ในเบองตน ค าวา ปาล ตามรากศพทมาจาก ปมกต หมายถงแนวแหงพระไตรปฎกและงานทเกยวของกนดวย เมอเวลาผานไป ภาษาของงานดานนจงไดนามวา “ปำล”๒๐ ๒.๘ ถนฐำนของภำษำบำล เกยวกบถนฐานหรอทเกดของภาษาบาลน ยงไมมใครสามารถทราบไดอยางแนชดวาแทจรงแลวภาษาบาลนนมถนก าเนดอยทไหน และไมมใครอกเชนกนทจะสามารถชชดลงไปไดวา ภาษาบาลเกดขนมาไดอยางไร จะอยางไรกตามเกยวกบเรองน ยงมขอสนนษฐานหรอทศนะของนกปราชญทไดแสดงไวตางๆกน สรปไดดงน ๑. แมกซ เวลเลเซอร ใหความเหนวา บาลคอ ภาษาปาฏลบตร เพราะการท าสงคายนาครงท ๓ ไดท ากนอยทเมองน และพระองคทรงสงสมณทตไปประกาศพระพทธศาสนาจากเมองน ๒. โอลเดนเบอรก ใหความเหนวา บาล คอ เปนภาษาทใชพดกบในแควนกาลงคะ เพราะเชอวาพระพทธศาสนาแผเขาไปสลงกาจากแควนกาลงคะไมใชพระมหเถระน าไป

๒๐ เสนาะ ผดงฉตร, ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๒), หนา ๕๘-๖๐.

๑๗

๓. เวสเตอรการด และอ. กน เหนวา บาล เปนภาษาของชาวอชเชน แควนอวนต เพราะภาษาบาลมสวนคลายคลงกบภาษาศลาจารกท ศรนา และพระมหนทะ ซงน าพระพทธศาสนาไปสลงกานน กเปนชาว อชเชน ๔. สเตน โกเนาว ใหความเหนวา บาล เปนภาษาทใชพดกนอยแถบบรเวณภเขา วนธยะ ๕. เกรยสน ใหความเหนวา บาล เปนภาษาหนงสอทใชพดกนอยทเมอง ตกกสลา ๖. อาร. ออตโต แปรงค ใหความเหนวา บาล เปนภาษาหนงสอ มใชภาษาพดและใชกนอยตอนกลางทางทศตะวนตกของภเขา วนธยะ ๗. รดส เดวดส ใหความเหนวา บาล มรากฐานมาจากภาษาของชาวโกศล ๘. นกปราชญในประเทศทนบถอพระพทธศาสนาฝายเถรวาท โดยมากลงความเหน วาบาล คอ ภาษามคธ และใชพดกนอยในแควนมคธ๒๑ เกยวกบความเปนมาของภาษาดงกลาว มตสวนใหญเหนวา ภาษาบาลมรากฐานมา จากภาษามาคธ มตนเปนทยอมรบทวไปในกลมชนทนบถอพระพทธศาสนา และถอกนวา ภาษาบาล เปนมลภาษา ภาษาหลกหรอภาษาแรกทสดของมวลมนษย (The Primary speech of all men) เปนสกานรตต คอภาษาทพระพทธเจาตรส และใชเปนสอสงสอนพทธบรษท มถนก าเนดทแควนมคธ ดนแดนทพระพทธองคทรงประกาศพระศาสนา๒๒ อยางไรกตาม มตเกยวกบก าเนดของภาษาบาลยงเปนทถกเถยงกนอย จนกระทงบดนไม ยตลงได นกปราชญทางศาสนาและประวตศาสตร ตางแสดงหลกฐานขอขดแยงไปคนละทางสองทาง ซงลวนมเหตผลนาพจารณาทงนน ความยงยากประการหนงกจะเหนอยทชอของภาษาน ไมปรากฏวา เปนชอของภาษาถน (Dialect) ใดๆ มากอนในสมยพระพทธเจา ค านพระอรรถกถาจารยเพงจะน ามา ใชเรยกพระพทธพจนกตอเมอพระพทธศาสนาไดแผมาถงเกาะลงกาแลว ในขณะเดยวกน ทานใชค านในความหมายสองประการ คอ “ต าราหลก” หรอพระพทธพจนในพระไตรปฏก(Text) ตรงกน หมายถง ภาษาถน หรอ มาคธกโวหาร ทเขาใจวาเปนภาษาทพระพทธเจาตรส๒๓ อยางไรกด เปนการเหลอวสยทจะไดรวา ภาษาบาลใชพดกนอยในสวนไหนของอนเดยกนแน นกปราชญทงหลายกมความคดขดแยงอยเชนกน จงควรรบฟงมตของทานทงหลายเหลานไวดวย ๒.๙ อกษรทใชเขยนบำล ภาษาบาลจรงๆแลว ไมมตวอกษรใชเขยนทแนนอนเปนของตนเอง เมอแพรหลายไปอย ถนใดกใชอกษรประจ าถนนนเปนเครองจารก ในประเทศอนเดย ใชอกษรเทวนาคร ซงเปนอกษรของอนเดยฝายเหนอเขยนภาษาสนสกฤตและใชอกษรพราหม และอกษรคฤณฑ (ปลลวะ) ซงพฒนามาจากอกษรพราหม เขยนภาษาบาล

๒๑ พระอดรคณาธการ (ชวนทร สระค า), ประวตศำสตรพทธศำสนำในอนเดย, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาบรรณาคาร, ๒๕๓๔), หนา ๔๓๘-๔๓๙.

๒๒ เสนาะ ผดงฉตร,ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล,(กรงเทพมหานคร : มหาจฬาบรรณาคาร, ๒๕๓๔), หนา ๖๐.

๒๓ เสนาะ ผดงฉตร,ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล,(กรงเทพมหานคร : มหาจฬาบรรณาคาร, ๒๕๓๔), หนา ๖๘.

๑๘

ในประเทศไทยใชอกษรทแตกตางกนออกไปตามภมภาคและทองถนนนๆ ดงน ๑) กอนประวตศาสตร ไทยใชอกษรปลลวะ,อกษรเทวนาคร,อกษรมอญโบราณและอกษรขอมโบราณ ในการเขยนถาษาบาล ๒) สมยประวตศาสตรไทยสมยสโขทย ถง รตนโกสนทร รชกาลท ๕ ความนยมการใชอกษรภาษาบาล เปนดงน ก. ภาคเหนอ ใชอกษรธรรมลานนา ซงววฒนาการมาจากอกษรมอญโบราณ ข. ภาคอสาน ใชอกษรธรรมอสาน ซงววฒนาการมาจากอกษรมอญโบราณ และอกษรขอม (ใชทางแถบอสานใต คอ แถบจงหวดบรรมย จงหวดสรนทรและจงหวดศรสะเกษ) ค. ภาคกลางและภาคใต ใชอกษรขอมบรรจง (อกษรมล) ซงววฒนาการมาจากอกษรขอมโบราณ ๓) ปจจบนใชอกษรไทยในการเขยนภาษาบาล๒๔ นกศกษาวรรณคดบาล และผศกษาทางพระพทธศาสนา นอกจากจะตองมความรหลกภาษาบาลสามารถแปลไดดเปนเบองตนแลว ยงตองเรยนตวอกษรของชาตตางๆทใชเขยนภาษาบาลอกดวย เพอใชเปนกญแจส าหรบไขคมภรบาล ซงมอยในภาษานนๆ และเพอเปรยบเทยบสอบทานตนฉบบ ซงอาจมคลาดเคลอนกนบาง ตามธรรมดาของการน าไปเผยแผในทองถนตางๆกน ตวอกษรท ใชในการเขยนบาลเทาทควรศกษาเพอวตถประสงคดงกลาวคอ พราหม เทวนาคร สหล พมา มอญ ขอมหรอเขมร ไทย ลาว และโรมน๒๕ ๒.๑๐ ยคภำษำบำล ภาษาบาลเทาทรกน เปนภาษาผสม มศพทและภาษาถนอนๆปนอยมากรปไวยากรณสวนมากคลายกบภาษาสนสกฤต จงมผเขาใจวา ภาษาบาล ววฒนการมาจากภาษาสนสกฤตกม แททจรงแลว กฏไวยากรณบางอยางสบสาวตนตอไปถงภาษาไวทกะเสยดวยซ า เชน เยห เตห (ย ต สรรพนามตตยาวภตต พหพจน) แจกวภตตคลายกบ เยห เตห ในภาษาไวทกะไมมรปเปน ไย: ไต: อยางสนสกฤต จงนาเขาใจวา บาลถอก าเนดเกาแกพอๆกบสนสกฤต ถาไมกอนนน แตเพราะสนสกฤตเปนภาษาทนกประพนธใชรอยกรองวรรณคดอยางแพรหลาย จงมอทธพลตอภาษาบาลในยคตอๆมา ทงในดานค าศพท และกฏเกณฑไวทยากรณ๒๖ พดถงความเปลยนแปลงของภาษาบาล อาจสงเกตไดจากการต ารา และวรรณคดบาลทแตงขนในยคตางๆ ถาจะกลาวกวางๆแบงได ๔ ยค ดงน

๒๔ สภาพร มากแจง,ภำษำบำล-สนสกฤตในภำษำไทย,(กรงเทพมหานคร : โอเดยนโตร, ๒๕๒๗),หนา ๖. ๒๕ เสนาะ ผดงฉตร,ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล,(กรงเทพมหานคร : มหาจฬาบรรณาคาร, ๒๕๓๘),

หนา ๗๑. ๒๖ เสนาะ ผดงฉตร,ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล,(กรงเทพมหานคร : มหาจฬาบรรณาคาร, ๒๕๓๘),

หนา ๗๓.

๑๙

๑. ยครอยกรอง (Gotha Language) ภาษาบาลใชในยคนไดแก ภาษาททานประพนธเปนคาถา หรอค ารอยกรอง สวนมากค าศพทกมลกษณะเหมอนภาษาอนเดยโบราณทวไป โดยเฉพาะภาษาไวทกะ และภาษาสนสกฤต จะตางบางกอกษรวธและโครงสรางประโยคซงแสดงใหเหนวาเปนลกษณะของภาษาบาลโดยเฉพาะ ทงน เพราะภาษารอยกรองสวนมาก ตองมคร ลห บางขณะจ าตองตดตอตองตอค าเพอความไพเราะและความสะดวกในการออกเสยง (ซงสมยนเรยกวา คณะฉนท) รปค าเกาๆของภาษาไวทกะ เชน สมหตาเส ปจจยาเส ปณฑตาเส (นาม) จรามเส สกขสามเส (กรยา) ปหาตเว อนนเมตเว สมปยาตเว (นามกตต) ลลล มกจะพบดาษดนในภาษารอยกรองซงไมคอยจะพบในยคหลงๆ ๒. ยครอยแกว (Pose Language) ไดแกภาษารอยแกว ทมในพระไตรปฏก ดงททราบกนอยแลววา พระธรรมเทศนาของพระพทธเจาสวนมากเปนประเภทค ารอยกรองหรอคตพจนสนๆ แมพระสตรทยาวๆกเปนภาษาประเภท “กลอนเปลา” ทกระทดรดกนความมาก ซงเปนลกษณะของภาษารอยกรอง นกปราชญสวนมากมความเหนวาบทรอยแกวในพระไตรปฏกนนเตมเขามาในภาย หลง โดยพระธรรมสงคาหกาจารย ผรวบรวมพระพทธพจน ภาษารอยแกวนมลกษณะคงเสนคงวา มโครงสรางไวทยากรณแนนอน ค าศพทเกาๆไมคอยพบนก ๓. ยครอยแกวระยะหลง (Post – Canonical Prose Language) ไดแกบทรอยแกวทแตงขนทหลงโดยพระอรรถกถาจารยตางๆหรอจะเรยก รอยแกวรนอรรถกถา กเหนจะได เชน เนตปกรณ เปฏโกปเทส มลนทปญหา วมตตมรรค วสทธมรรค ลลล ภาษาทใชไมตางจากภาษารอยแกวในพระไตรปฏกเทาใดนก เวนแตค าศพทเกาๆไดหายไปเกอบหมดสน ๔. ยครอยกรองประดษฐ (Artificial Poetry) ภาษาในยคนมลกษณะแตกตางจากยคแรกๆมาก แมในยคเดยวกน กยากทจะตดสนใจได ดวยใชภาษาทงเกาทงใหมปนกนไปยงไปหมด ผแตงบางทกไมรภาษาบาลด อาศยค าศพทตางจากพจนานกรม การใชค าจงเปนไปตามใจชอบของผแตง ไมเปนไปตามธรรมชาต เลนศพทเลนส านวน ความหมายคลมเครอ บางทผประพนธกประดษฐค าขนใหมอาศยแนวจากภาษาสนสกฤต๒๗ ความแตกตางแหงภาษาระหวางยคทง ๔ นนจะเหนไดชดกยคแรก กบยคท ๒ ท ๓ สวนยคสดทายนนเปนยคทผสมผสาน บางทกมทงค าและกฏเกณฑเกาแกทสด จนท าใหหลงไปวา เปนภาษาในยคตน และในขณะเดยวกนกปรากฏค าศพทและโครงสรางประโยคใหมๆ เปนการฟองอยในตว ถาจะเปรยบกเหมอนคนในยคปจจจบนน พยายามแตงโคลงฉนท โดยยมค าหรอวลทปรากฏอยในวรรณคดเกาๆ เชน ลลตยวนพาย ก าสรวลศรปราชย มาใช ฉะนน ๒.๑๑ อทธพลของภำษำบำลตอภำษำไทย ภาษาบาลมอทธพลตอคนไทยเปนภาษาแมของค าภาษาไทยจ านวนมาก ภาษาบาลในประเทศไทยสมยพอขนรามค าแหงมหาราชแหงเมอสโขทย พระองคไดนมนตพระสงฆราชมาจากเมองนครศรธรรมราชและโปรดใหขนเทศนในวนธรรมสวนะบนแทนมนงคศลา เปนการยอมรบภาษาบาล

๒๗ เสนาะ ผดงฉตร,ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล,(กรงเทพมหานคร : มหาจฬาบรรณาคาร, ๒๕๓๘),

หนา ๗๖-๗๗.

๒๐

อนเปนภาษาในคมภรพระพทธศาสนาฝายเถรวาท การเทศนสมยนนใชอานภาษาบาลในพระไตรปฏกไปกอนแลวจงแปลเปนไทย ตอมาภาษาบาลจงแทรกเขามาในภาษาไทยมากขน จนเปนรากฐานค าในภาษาไทยเปนจ านวนมาก เพราะอทธพลแหงพระพทธศาสนา ในภาษาไทยมค า บาลปะปนกนอยมากจนคลายกบวาเปนค า ของภาษาไทยโดยเฉพาะภาษาพระสงฆซงเปนศาสนทายาท ใชภาษาบาลสงฆกรรมทกอยาง ภาษาบาลเปนภาษาชนสง เปนค าศกดสทธ เปนค าสภาพ เพราะเปนภาษาพระพทธเจา เรานบถอพระพทธเจา จงรบเอาภาษาทพระพทธองคตรสสอนมาตงแตโบราณ ความแตกตางระหวางค าบาลกบค าไทย คอภาษาบาลเปนภาษาทตองแจกวภตตเพอบอกต าแหนงหนาทของค าในประโยค วาจะใชเปน ประธาน กรรม กรยา บทขยาย ซงมกวางกรยาไวทายสด วางกรรมไวหนากรยา ค าขยายวางหนากรรมเรยงยอนขนมาหาประธานในประโยค ตางจากภาษาไทยทเรยงประธานเปนหลก ค าขยายประธานอยถดไป แลววางกรยา ขยายกรยาถงกรรมแลวขยายกรรมไปตามล าดบ การเรยนรภาษาบาลไดชอวาเรยนหลกภาษาไทย รวมถงประเพณวฒนธรรมไทยทมารากฐานมาจากพระพทธศาสนา ชวยใหใชค าภาษาไทยไดตรงตามหลกภาษาเดม๒๘ ประเทศไทยนบถอศาสนานกายเถรวาท มคมภรจารกพระพทธวจนะเปนภาษาบาล ทง ภกษสงฆผศาสนทายาท กเลาเรยนภาษาบาลมความแตกฉาน แปลพระไตรปฏกออกมาเปนภาษาไทย สงสอนประชาชนประเทศนมาเปนเวลานาน ภาษาบาลจงนบวามอทธพลตอภาษาไทย และคนไทยมาตงแตครงโบราณกาลแลว ค าศพทภาษาไทยสวนมากยมมาจากภาษาบาล หรอภาษาไทยมภาษาบาลปะปนอยจะสงเกตไดจากชอ สกล ของบคคลตางๆเชน พลเอกเปรม ตณสลานนท ชรนทร นนทนาคร วระ มสกพงศ เปนตน แมกระทงชอสถานทบรษทหางราน หางสรรพสนคา เชน อดมเภสช รตนผลเครองเขยน เพงโภชนา เปนตน จะเหนไดวาเปนค าศพทบาลลวน หรอบาลผสมกบสนสกฤตและผสมกบภาษาไทยแทบทงสน นอกจากน ภาษาบาลยงปรากฏอยในวรรณกรรมทองถน และแมในภาษาพดประจ าวนของทองถนตางๆเพยงแตน ามาดดแปลงเสยงใหเหมาะสมกบทองถนของตนเทานนดงตวอยางตอไปน ค าบาลทใชในทองถนภาคใต สพเพ ใชวา เพ เชน ทงเพ (ทงปวง) วจารณา ใชวา พตหนา (พจารณา) รสา ใชวา สา เชน สาวา (รสกวา) ค าบาลทใชในทองถนภาคเหนอ ปกข ใชวา ปะข (นก) วยคโฆ ใชวา เปยกโฆ (เสอ) ค าบาลทใชในทองถนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จารตต ใชวา ฮต (แบบแผน ประเพญ)

๒๘ พระมหาสงเวย ธมมเนตตโก,แตงตำมธรรมบท, (กรงเทพมหานคร:ส านกพมพประตพทธ, ๒๕๓๕),หนา ๑.

๒๑

เวสสนตร ใชวา เผวส (พระเวสสนดร)๒๙ จะเหนไดวา แมในวรรณกรรมทองถน กยงปรากฏน าเอาภาษาบาลไปใช เพยงแตน ามาดดแปลงเสยงใหเหมาะสมเทานน แสดงวาภาษาบาลกมอทธพลตอภาษาไทยอยไมนอย ๒.๑๒ กำรจดกำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกบำลในประเทศไทย การศกษาของคณะสงฆในพระพทธศาสนานน ไดเรมตนขนตงแตวนเพญเดอน ๘ ของป ท ๔๕ กอนพทธกาล ขณะทพระพทธเจาไดเสดจมาประทบรอยธรรมจกรดวยการแสดงธมมจกกปปวตตสตรโปรดพระปญจวคคย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน ใกลเมองพาราณศร จนไดบงเกดพระอรยเจาผไดรบการพฒนาจนขามพนขดขนของการศกษาทงปวงทมอยในโลก มาสฝาย โลกตตระ๓๐ เปนทานแรกนบจากการตรสรของพระพทธเจา เมอลองเปรยบเทยบนยามของการศกษาจะพบวา มนกการศกษาไดใหค านยามไวหลากหลายแตคลายคลงกน เชน เพลโต ไดกลาววา การศกษา คอการคนหาความจรงแทซงเปนสากล เปนสจจะและมความเปนนรนดร๓๑ หรอ จอหน ดวอ นกการศกษาสมยใหม ไดนยามค าวาการศกษาไววา การศกษา คอความเจรญงอกงาม การศกษา คอขบวนการทางสงคมการศกษา คอ ชวต๓๒ ทางฝายนกการศกษาไทย กจะดมองการศกษาไมไดแตกตางกนนก โดยใหความหมายวา การศกษา คอ ความเจรญงอกงามของชวต๓๓ คอกระบวนการก าจดวชชาส าหรบมนษย เปนการน าความกระจางสจตและท าใหเกดปญญา ๓๔ จนกระทงการศกษาคอ การท าใหมนษยเปนผถกตองและสมบรณ เพอใหไดมาซงสตปญญา มวชาชพและมนษยธรรมตลอดถงการก าจด ราคะ โทสะและโมหะ๓๕ จากขอมลเหลานอาจสรปไดวาการศกษา คอการพฒนาชวตใหงอกงามถงขดสดดวยการก าจด ราคะ โทสะและโมหะ เพอใหเขาถงความจรงแทซงเปนสจจะและความนรนดร เมอมองการศกษาโดยความหมายน กจะสามารถน าสวมทบกบความหมายของการพฒนาจนเขาถง โลกตตรในะฝายพระพทธศาสนาไดอยางมเหตมผล ดงนนจงกลาวไดวาการศกษาในพระพทธศาสนา ไดเรมตนขนนบตงแตมผสามารถพฒนาตนเองจนเขาถงโลกตธรรมได ซงอกนยหนงกเปนการรบรอง

๒๙ ปรชา ทชนพงศ,ผศ., บำล-สนสกฤตเกยวกบภำษำไทย, (กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส,

๒๕๓๔), หนา ๗. ๓๐ โลกตตระ หมายถง ความพนจากโลก อยเหนอโลก คอ พนจากกเลสทงปวง, พจนานกรม ฉบบมตชน,

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมตชน,๒๕๔๗), หนา ๗๙๑. ๓๑ รสนย การอมา, “ปรชญำกำรศกษำของเพลโต”, วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย

: มหาวทยาลยสงขลานครนทร, ๒๕๔๗), หนา ๒๔. ๓๒ รอฮม ปรามาส, “อภชนผครองโลกบทท ๘ อนำคตยอภชน อนำคตโลก (๘)”, ประชาชาตธรกจ, (๑๔

สงหาคม ๒๕๕๑), หนา ๔๑. ๓๓ สาโรจน บวศร, ศกษำศำสตรตำมแนวพทธศำสตร: ภำคท๑ ปรชญำกำรศกษำ, (กรงเทพมหานคร :

กราฟฟกอารต, ๒๕๒๖), หนา ๑๒. ๓๔ บญยเสนอ ตรวเศรษฐ, “การศกษาปญหาของสงคม”, มตชนรายวน,(๔ พฤษภาคม ๒๕๕๑), หนา ๕. ๓๕ พทธทาสภกข, เปำหมำยของกำรศกษำ,(กรงเทพมหานคร:โรงพมพเลยงเชยง, ม.ป.ป.),หนา๔-๕

๒๒

ค ากลาวทวา “ศาสนาพทธเปนศาสนาแหงการศกษา”๓๖ เพราะศาสนาพทธนนมจดเรมตนมาจากการศกษานนเอง ในการศกษาชวงตนของพระพทธศาสนานน เปนการศกษาทเรยนรจากพระพทธเจาโดยตรงบาง จากพระอรหนตพทธสาวกบาง ดวยการทองจ าปากเปลา เรยกวา “มขปาฐะ”๓๗ บาง ซงทงหมดเปนกจอนพงกระท าในฝายคนถธระ๓๘ เมอเรยนแลวน าไปปฏบตเรยกวาวปสสนาธระ๓๙ ครนประมาณป พ.ศ. ๓๖๐ พระพทธศาสนาถกน าเขามาประดษฐานในดนแดนสวรรณภม โดยพระโสณะและพระอตตระ๔๐ ซงสนนษฐานในดนแดนสวรรณภม โดยพระโสณะและพระอตตระ ซงสนนษฐานกนวาเปนทจงหวดนครปฐม โดยมโบราณสถานและโบรารณวตถตางๆ เปนประจกษพยานอยจนบดน๔๑ ภายหลงจากทพระพทธศาสนาเขามาสดนแดนสวรรณภมแลวจากหลกฐานทางประวตศาสตร พบวา ยงไมไดมการจดบนทกความเคลอนไหวใดๆ ในระยะหนง จนกระทงมาถงป พ.ศ. ๑๒๐๕ เมอพระนางจากเทวไดทรงอาราธนาภาษาพระสงฆผทรงพระไตรปฏกจ านวน ๕๐๐ รป ไปยงเมองล าพนเพอสรางความเจรญทางดานตางๆ ใหแกเมองหรภญไชย๔๒ หลงจากนนพระพทธศาสนาฝายเถรวาทกเรมมความรงเรองมากขนอยางตอเนองอยในเมองลานนาและเมองโขทยจนมการบนทกความรงเรองของพระพทธศาสนาทเกดขนในอาณาจกรลานนาไววาในป พ.ศ. ๒๐๒๐ มการสงคายนาพระไตรปฏกครงท ๘ ของโลกขนทวดเจดยอดหรอวดมหาโพธาราม๔๓ นบตงแตนนมาพระสงหของเมองลานนาจงมการศกษาพระไตรปฏกอยางแตกฉาน และมความเชยวชาญในภาษาบาลเปนอยางยง ทงนเหนไดจากการทพระสงฆนนสามารถรจนาหนงสอททรงอทธพลตอสงคม เปนภาษาบาลไวหลายเลมซงกยงม

๓๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต),รหลกกอนแลวศกษาและสอนใหไดผล, พมพครงท ๒,

(กรงเทพมหานคร : บรษทพมพสวย, ๒๕๔๘), หนา ๕๔. ๓๗ เสถยร โพธนนทะ,ประวตศำสตรพระพทธศำสนำ,(กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๓),

หนา ๗๒-๗๓. ๓๘ คนถธระ หมายถง การศกษาปรยตธรรม โดยปรยต คอ พทธพจนอนจะพงเลาเรยน โดยเฉพาะหมายเอา

พระบาลคอพระไตรปฏก ทงพทธพจนหรอพระธรรมวนยดรายละเอยดใน พระธรรมปฏก (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๐ (กรงเทพมหานคร : บรษท เอส. อาร. พรนตง, ๒๕๔๖), หนา ๒๖-๑๒๗.

๓๙ วปสสนาธระ หมายถง ดรายละเอยดใน พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต),พจนานกรมพทธศาสนฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๐ (กรงเทพมหานคร : บรษท เอส อาร พรนตง, ๒๕๔๖), หนา ๒๓๒.

๔๐ กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ, ประวตศำสตรของสงฆ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๗), หนา ๘.

๔๑ พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต),พระพทธศำสนำในอำเชย, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐), หนา ๑๔๓.

๔๒ พระรตนปญญาเถระ, ชนกำลมำลปกรณ, แปลโดย แสง มนวทร, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพบ ารงนกลกจ, ๒๕๑๘), หนา ๙๐.

๔๓ พรรณเพญ เครอไทย, วรรณพทธศำสนำในลำนนำ, (กรงเทพมหานคร : โอ เอส พรนตง เฮาส, ๒๕๔๐), หนา ๑๓-๑๕.

๒๓

ปรากฏใหเหนอยในปจจบน ดงเชน มงคลตถทปนทแตงโดยพระสรมงคลาจารยใน พ.ศ. ๒๐๖๗ ๔๔ หรอปญญาสชาดกทรจนาขนในชวงประมาณ พ.ศ. ๒๐๐๐๔๕ ทนบไดวาอยในยคสมยเดยวกน หลงจากพระพทธศาสนาถกถายทอดออกสสงคมโลกแลว สงทเหมนอกนอยางหนงของการศกษาฝายคนถธระของสงฆในยคหลงพทธกาลสบมา คอการน าเอาภาษามคธหรอทพระพทธโฆสะไดน าค าวา “บาล” มาใชเรยกแทนภาษามคธตงแตในพทธศตวรรธท ๑๐๔๖ มาเปนภาษากลางในการจารกพระไตรปฏก ซงเปนคมภรหลกในพระพทธศาสนารวมทงอรรถกถา และฏกาตางๆซงคมภรชนรอง๔๗ ดงไมวาจะเปนทแหงใดในโลกจงตองถกเรมตนดวยการศกษาภาษาบาลกอนเพออานแปลพระไตรปฏก อรรถกถา ฏกา และโยชนาตางๆ ซงกระบวนการของสงฆไทยตงแตสมยโบราณเองกเรมจากศกษาภาษาบาลกอนเชนเดยวกนโดยจะเปนไปตามล าดบขนตอนเรยกวา “วงศปรยต” คอเรมศกษาจากคมภรกลมสททาวเสส จนแตกฉานในหลกไวยากรณแลวจงเรมศกษาคมภรพระไตรปฏก อรรถกถา ฏกา อนฏกา คณฐ และโยชนา๔๘ ปจจบนการศกษาของสงฆฝายไทยนนยงคงใหความส าคญกบการศกษาภาษาบาลเปนอยางมาก จนถงกบมความเขาใจกนอยางกวางขวางวา การศกษาภาษาบาลคอการศกษาพระไตรปฏก และในทางกลบกนการศกษาพระไตรปฏกกคอการศกษา ๒.๑๓ กำรศกษำพระปรยตธรรมของคณะสงฆไทยมขปำฐะ การศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆ ผวจยมความเหนวาไดเรมตงแตครงพทธกาลซงเปนการศกษาจากพระพทธองคโดยตรงบาง จากพทธสาวกบาง อยในลกษณะการทองจ าดวยปากเปลา เรยกวา “มขปำฐะ”๔๙ พรอมทงไดเผยแผพระพทธศาสนาไปยงดนแดนตางๆ รวมทงสวรรณภมประมาณป พ.ศ. ๓๖๐ ผานทางพระเถระ ๒ รป คอ พระโสณะ และพระอตตระ๕๐ ไดน าพระพทธศาสนาเขามาสดนแดนแถบแหงนท าใหมความเจรญรงเรองสบมา และประเทศไทยกไดรบความรงเรองสบดานศาสนาศกษาทงตงแตอดตจนถงปจจบน ซงจากการวจยครงนผศกษาตองการทจะชใหเหนถงสภาพความเปลยนแปลงและพฒนาการศกษาของคณะสงฆไทย ทงดานบรการและจด

๔๔ สงฆะ วรรณสย,ปรทศนวรรณคด ลำนนำไทย, (เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๒๓), หนา ๑๘. ๔๕ พระมหาปรชา มโหสโถ (เสงจน), “อทธพลของวรรณคดบำลเรองปญญำสชำดกทมตอสงคมไทย”,

วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑), หนาบทคดยอ.

๔๖ พระมหาวรญญ วรญญ, ประวตศำสตรกำรศกษำภำษำบำลของคณะสงฆไทยในสยำมประเทศ, (กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, ๒๕๔๗), หนา ๒๔.

๔๗ สภาพรรณ ณ บางชาง,ประวตวรรณคดบำลในอนเดยและลงกำ, (กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๖), หนา ๑-๒.

๔๘ พระมหาแผน พนพด,“รปแบบเชงระบบกำรบรหำรงำนทำงวชำกำรทมอทธผลของโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบำล” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต,(บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๓๔), หนา ๒๖.

๔๙ เสถยร โพธนนทะ, ประวตพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๗๓.

๕๐ พระพทธโฆษาจารย, ปฐมสมนตปาสาทกา เลม ๑,(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๕๑.

๒๔

การศกษา การจดหลกสตรการเรยนการสอน และการวดผลประเมนผล ดงจะกลาวตามล าดบสมยดงตอไปน ๒.๑๔ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยสโขทย การศกษาของคณะสงฆไทย เรมตงแตพทธศตวรรษท ๑๘ ระหวา พ.ศ. ๑๗๗๘-๑๙๘๑๕๑ ของการสรางกรงสโขทยขนเปนพระราชธาน และไดเคารพนบถอพระพทธศานาหยงรากฝงลกในหวใจของคนไทย จนกลายมาเปนความสมพนธอยางแนบแนนลกซงแตราชส านกจนถงครอบ ครวชาวบานไมสามารถแยกออกจากกนไดจนกลายเปนศาสนาประจ าชาตไทยสบมา๕๒และเมอพจารณาตามหลกฐาน ประวตศาสตรกจะเหนวาพระพทธศาสนาเถรวาททคนไทยนบถอปจจบน ไดพฒนาเจรญมนคงอยาง มากตงแตสมยพอขนศรอนทราทตยมา โดยเฉพาะสมยพอขนรามค าแหงดงจะเหนไดจากความศรทธาเลอมใสพระศาสนาของพระองคมากเปนพเศษจนถงกบทรงสงเสรมพระภกษสงฆ ใหศกษาคมภรพระ พทธศาสนาจากพระไตรปฏกอยางจรงจง แมแตพระองคเองกทรงสงสอนประชาชนตามหลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาดวย๕๓ ซงหลกฐานการศกษานไดรบแบบอยางของพระสงฆไทย ไปศกษาทประเทศศรลงกาแลวกลบมาเมอราวป พ.ศ. ๑๘๐๐ พรอมทงอาราธนาพระศรลงกามาตงส านกเผยแผศาสนาทเมองนครศรธรรมราช๕๔ ดวยกตตศพทของพระลงกา เปนผมความรแตกฉานในพระธรรมวนย และมจรยวตรปฏบตตนนาเลอมใส๕๕ พอขนรามค าแหงจงไดอาราธนาทานมายงกรงสโขทย เพอทจะแตงตงใหเปนหวหนาคณะสงฆ แลวเรยกนกายนวา ลงกาวงศ โดยพระลงการปแรกคอ พระมหาสวามเถระ๕๖ มาจ าพรรษา ณ วดอรญญก แหงกรงสโขทย สงผลใหหารศกษาพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศมความเจรญรงเรองตงแตบดนนมา๕๗ และไดแบบรากฐานการศกษาของคณะสงฆไทยทยดแบบอยางจากลงกาวงศมาเปนแมบทส าคญส าหรบการศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมอยางจรงจงทงฝายบรรพชตและคฤหสถ ทงนเพราะพอขนรามค าแหงเปนครสอนโดยพระองคสมยนนดวย นบตงแตพระองคทรงประดษฐอกษรไทยใชเปนครงแรกเมอ พ.ศ. ๑๘๒๖ พรอมทงไดจารก พระราชกรณยกจตางๆไวอนเปน

๕๑ กองวรรณกรรมและประวตศาสตร, ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม ๑,(กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๔๒), หนา ๙๖.

๕๒ คณ โทขนธ, พทธศาสนากบสงคมและวฒนธรรมไทย, (กรงเทพมหานคร : โอ เอส พรนตงเฮาส, ๒๕๔๕), หนา ๑๙๑.

๕๓ กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ, ประวตการศกษาของสงฆ,(กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๒๗), หนา ๙.

๕๔ สมศกด บญป, เอกสารประกอบการสอนรายวชาการศกษาคณะสงฆในพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๔๔๓), หนา ๖๙.

๕๕ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศำสนำกบกำรศกษำในอดต, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓), หนา ๖๔.

๕๖ พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศำสนำในอำเชย, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐), หนา ๑๔๖-๑๔๗.

๕๗ คณาจารย มหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย, กำรปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๖๖.

๒๕

ประโยชนทางประวตศาสตร และการธ านบ ารงพระพทธศาสนา๕๘ นบวาเปนสญลกษณส าคญยงของความเปนชาตไทย๕๙ ซงเปนจดเรมตนของการศกษาสมยนนดวย ดงปรากฏบทความใน หลกศลาจารกดานท ๔ ไดบอกวา........... “ลกพอขนศรอนทรำทตยผหนง ชอขนรำมรำชปรำชญรธรรม... พอขนรำมค ำแหงนนหำเปนทำวเปนพระยำแกไทยทงหลำย หำเปนครอำจำรยสงสอน ไทยทงหลำยใหรธรรมแท”๖๐ จากบทความทปรากฏในศลาจารกนแสดงใหเหนวา สถานะบทบาทของครอาจารยสมยนนเปนฐานะทมเกยรตอยางยง แมแตพระราชามหากษตรยกทรงเปนพระอาจารยผสอนดวยพรอมกนนนไดมการพระราชนพนธคมภร ไตรภมพระรวง ของพระเจาลไทกอนทจะทรงครองราชยกเกดขนในชวงนดวย๖๑ โดยบทความทปรากฏในไตรภมพระรวง จะพดถงเรองราวเกยวกบ นรก-สวรรค ซงเปาหมายหลกของการนพนธคอตองการใหประชาชนมความเกรงกลวตอบาปบญคณโทษและประพฤต ตนอยในความด เปนตน นอกจากนในสมยพระเจาลไท การศกษาของพระสงฆมความเจรญรงเรองอยางมากจากการอปถมภของสถาบนพระมหากษตรย ตงแตมการใชภาษาบาลไดปรากฏในศลาจารกพอขนรามค าแหง เมอพทธศตวรรษท ๒๐ รชกาลของพระเจาลไท หลกศลาจารกหลกท ๑ เรยกวา ศลาจารกวดปามะมวง เปนอกษรขอม ซงคนพบโดยพระยาราชาภคด (ใหญ ศรลมพ) ทวดปามวง แหงกรงสโขทย เมอ พ.ศ. ๒๔๕๑ เปนเรองราวเกยวของกบพระมหาธรรมราชาท ๑ เสดจออกทรงผนวช เมอวนพธ แรม ๘ ค า เดอน ๑๒ พ.ศ. ๑๙๐๕๖๒ และทรงอนญาตใหใชสถานศกษาในพระราชมณเฑยร เปนทเลาเรยนของภกษสงฆนบเปนครงแรกในหนาประวตศาสตรไทย๖๓ โดยสรปไดวา การศกษาพระปรยตธรรมสมยสโขทย ไดบรหารจดการการศกษา ดงน ๑) สถานศกษา การศกษาสมยสโขทยม “วด” เปนศนยกลางการศกษาของบรรดาบตรหลาน ขนนาง และราษฏรทวไป โดยมภกษสงฆเปนครสอน และ “วง” สอนเฉพาะเจานายและบตรหลานขาราชการ ๒) หลกสตร หลกสตรการเรยนการสอนพระปรยตธรรมในสมยนนไมปรากฏชดเจนแต

๕๘ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต),พระพทธศำสนำกบกำรศกษำในอดต, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลลย, ๒๕๓๓), หนา ๖๕. ๕๙ วฒชย มลศลป, สมเดจพระปยะมหำรำชกบกำรปฏรปกำรศกษำ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

ไทยวฒนพานช จ ากด, ๒๕๒๘), หนา ๖๖. ๖๐ สมศกด บญป, เอกสำรประกอบกำรเรยนกำรสอนรำยวชำกำรศกษำคณะสงฆในพระพทธศำสนำ,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๔๔๓), หนา ๗๐-๗๑. ๖๑ ประเสรฐ ณ นคร, ผลกำรคนควำประวตศำสตรไทยและเรองของเกลอ (ไม) เคม, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพอกษรสมย, ๒๕๑๕), หนา ๓๕-๓๖. ๖๒ รศ. พฒน เพงผลา, ประวตวรรณคดบำล, พมพครงท ๔, (กรงเทพหมานคร : ส านกพมพมหาวทยาลย

รามค าแหง, ๒๕๔๖), หนา ๒๓๖. ๖๓ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต),พระพทธศำสนำกบกำรศกษำในอดต, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓), หนา ๗๒-๘๑.

๒๖

ไดกคงใชภาษาบาลพระไตรปฏก และศลปศาสตรตางๆ ส าหรบครผสอนกคงเปนเพราะพระมหาเถระ พระมหากษตรย และราชบณฑตผคงแกเรยน ๓) การวดประเมนผล ยงไมมระบบแบบแผนหรอระเบยบวธแนนอนมกจะวดผลจาก ความทรงจ าและความสามารถเปนพนฐาน หรอพระราชทานสมณศกดสมควรแกฐานะ ๔) ผเรยน คอ ผทจะเขารบการศกษานนมทงบรรพชตและคฤหสถ ซงการศกษาของชาวไทยสมยนน จดใหเฉพาะแกผชาย สวนการศกษาของผหญงจะไดรบการฝกอบรมจากครอบครวของตนเอง ครอบครวของญาต หรอสงไปเรยนในวง สวนมากจะเรยนวชาแมบาน เชน การท าอาหาร ท าขนม มวนยาสบ จบพล ในตระกลขนนางชนสงผหญงบางคนกไดเรยนหนงสอโดยมราชบณฑตเปนผสอนเรยนกนในส านกราชวง ๒.๑๕ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยกรงศรอยธยำ สมยอยธยาสถาปนาขนเมอป พ.ศ. ๑๙๘๓ ในสมยพระเจาอทอง๖๔ และสนสดลงในป พ.ศ. ๒๓๑๐๖๕ ซงสมยกรงศรอยธยานน สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ไดท านบ ารงการศกษาพระศาสนาตามแบบอยางจากสโขทย และไดทรงนพนธ มหาชาตค าหลวง เลนกบพระธรรมราชาลไท ททรงนพนธ ไตรภมพระรวง ซงพระองคไดถวายวงใหเปนวด ส าหรบเปนสถานศกษาของพระสงฆดวยซงพระองคทรงสละราชสมบตออกผนวช เพอศกษาค าสอนทางพระพทธศาสนาพรอมทงผนวชสมเดจ พระรามาธบดท ๒ ผเปนโอรสเปนสามเณรกบพระราชนดดาอกองคหนงนบถอเปนประเพณทพระมหากษตรยไทยนยมอปสมบทและสบทอดมาจาถงปจจบน๖๖ การศกษาพระปรยตธรรมสมยอยธยา คอมพนฐานเดมหรอทมาของสถานศกษาอย ๓ แหง คอ วด บาน และวง โดยพระมาหากษตรยทกพระองคทรงศรทธาเลอมใสในพระพทธศาสนาอยางยงประชาราษฏรกเชนเดยวกน ซงมการสรางวดเปนจ านวนมาก จนกระทงมค าพดภายหลงเปนท านองวา สรำงวดใหลกหลำนวงเลน๖๗ จากขอความนแสดงใหเหนวา อยธยานนมความเจรญดานศาสนาเปนสวนใหญ ส าหรบการศกษาของคณะสงฆนน ไมมหลกฐานทระบเปนทชดเจน สวนมากจะเปนเรองราวทางบานเมอง พระกรณยกจ และการท าสงคราม การศกษานถกปลอย เปนไปตามอธยาศย ซงฝายคามวาสเคยมอ านาจในราชส านกกหมดอ านาจลง ฝายอารญวาสกลบเจรญขนตามล าดบ แตตรงกนขามคอมงเนนดานไสยศาตร จงสงผลใหผทบวชเขามามงหวงศกษาวชาอาคมแทนทจะศกษาพระปรยตธรรมอนไปสการเลอมสลายของศาสนาจนกระทงมาถงสมยพระเจาทรงธรรมครองราชย ระหวางป พ.ศ. ๒๑๖๘-๒๑๗๑ ไดปรากฏหลกฐานการศกษาพระปรยตธรรม

๖๔ บญม แทนแกว, พระพทธศำสนำในเอเชย (เนนดำนอำรยธรรม),พมพครงท ๑, (กรงเทพมหานคร : โอ

เดยนสโตร, ๒๕๔๘), หนา ๑๕๑. ๖๕ พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศำสนำในอำเชย, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐),

หนา ๑๕๕. ๖๖ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต),พระพทธศำสนำกบกำรศกษำในอดต, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓), หนา ๑๐๙-๑๑๐. ๖๗ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๑๕๔.

๒๗

ของสงฆ ตงแตผนวชอย แลวเมอขนครองราชยเปนกษตรยกทรงแสดงออกบอกหนงสอทพระนงจอมทองสามหลงอยเสมอ๖๘ ดงนนไดปรากฏในพระราชพงศาวดารกรงสยาม ตอนหนงวา

“...ญปนคมกนไดประมำณ ๕๐๐ คน ยกเขำมำในทองสนำมหลวงคอยจะกมเอำพระเจำอยหว อนเสดจออกมำฟงพระสงฆบอกหนงสอ ณ พระทนงจอมทองสำมหลงขณะนนพระสงฆวดประดโรงธรรม เขำมำ ๗ รป พำเอำพระสงฆเสดจออกมำตอหนำญปน ครงพระสงฆพำเสดจไปแลว ญปนรองเอององขนวำ จะกมเอำพระองคแลวเปนไรจงนงเสย ญปนทมเถยงกนเปนกำรโกลำหล” ๖๙

ตอมาสมยสมเดจพระนารายณมหาราช ทรงครองราชยระหวางป พ.ศ. ๒๑๙๙-๒๒๓๑ พระองคทรงเหนวาพระพทธศาสนาถกลทธภายนอกย ายประชาชนมวเมาหลงใหลเหนผดเปนชอบ จง จดใหการศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมเหมอนครงสมยสโขทย พรอมทงโปรดใหมการสอบไลพระปรยตธรรมขน จงไดนบไดวาเปนการสอบไลเกดครงแรกในสยามประเทศ๗๐ แมวาจะมการศกษา พระปรยตธรรมมากอนกตาม แตไมถอวาจะด าเนนการอยางจรงจง เนองจากขาดการประเมนผลและการศกษานนเปนไปตามอธยาศยของผสอนและผเรยน พระองคจงโปรดใหทางคณะสงฆรบภารธระจดการเรยนการสอนอยางจรงจง คอมการก าหนดหลกสตร เวลาเรยน และการวดประเมนผลตลอดทงก าหนดฐานะผสอบไลไดไวเปนการแนนอน คอทรงใชพระไตรปฏก ภาษาบาลจ านวน ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ ผกใบลานเปนหลกของการก าหนดชนเรยน๗๑ ฉะนน การก าหนดหลกสตร สถานศกษา และวดการประเมนผล ไดด าเนนการดงน ๑. หลกสตร รฐสมยสมเดจพระนารายณมหาราช ทรงโปรดใหคณะสงฆเอาภารธระการเรยนการสอนอยางจรงจง คอใชพระไตรปฏกภาษาบาล เปนหลกสตรส าหรบศกษาม ๓ ปฏก คอ ๑). พระวนยปฏก จ านวน ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขนธ ๒). พระสตตนตปฏก จ านวน ๒๑,๐๐๐ พระธรรมชนธ ๓). พระอภธรรมปฏก จ านวน ๔๒,๐๐๐ พระธรรมขนธ๗๒ สวนระดบชวงชนในการเรยนนนแบงเปน ๓ ชน ดงน

๖๘ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, ชมนมนพนธเกยวกบต านานพระพทธศาสนา,

(กรงเทพมหานคร : รงเรองธรรม, ๒๕๑๕), หนา ๒๓๑-๒๓๘. ๖๙ เฉลมพล โสมอนทร, ประวตศาสตรพระพทธศาสนาและการปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร :

สตรไพศาล, ๒๕๔๖), หนา ๑๓๐-๑๓๑. ๗๐ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๑๕๗. ๗๑ รงส สทนต จากการศกษาในอดตการศกษาทบณฑตวทยาลย, ในรวมบบทความทางวชาการ ๒๐ ปบณฑต

วทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย(กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส, ๒๕๕๑), หนา ๑๗๒ ๗๒ เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการและพธลงนามความรวมมอแลกเปลยนทางวชาการระหวาง

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณกบมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงสาธารณรฐประชาชนจน, พระพทธศาสนาในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๒๒.

๒๘

๑). บาเรยนตร ตองแปลภาษาบาลจนพระสตร ๒) บาเรยนโท ตองแปลภาษาบาลจบพระสตรและพระวนย ๓) บาเรยนเอก ตองแปลภาษาบาลจบพระสตร พระวนย และพระอภธรรมปฏก ซงผเรยนทไดเรยนจบทง ๓ บาเรยน จะเรยกวาเปน มหาบาเรยนบาล โดยใชอกษรยอ วา บ.บ ส าหรบการเรยนการสอนนนไดก าหนดใหใชพระไตรปฏก ทจารกไวในใบลานเปนหลกสตร โดยผเรยนในชนตนจะตองรอเรยน มลกจจายน ใหรจกอกษรวธอยางนอย ๒ ป แลวจงเรยนแปล พระไตรปฏกได๗๓ ๒. สถำนศกษำ สถานศกษาทใชจดการศกษาสมยอยธยานน ทรงใชบรเวณพระบรมมหาราชวงเปน ทเลาเรยน สวนวดอารามตางๆ เปนสถานทศกษาสวนยอยเทานน ครผสอน ไดแก พระมหากษตรย ราชบณฑต พระเถระผมความเชยวชาญในพระไตรปฏก๗๔ ๓. กำรวดประเมนผล การวดประเมนผล สมเดจพระเจาอยหวทรงประกาศใหมการสอบพระปรยตธรรมพระมหาเถระและราชบณฑตทงหลายจะจดตงคระกรรมการโดยมพระมาหากษตรยทรงเปนองคประธานการสอบใชวธการแปลปากเปลาตอหนากรรมการอยางนอย ๓ ทาน แบบแผนการศกษานใชกบการศกษาของคณะสงฆตลอดมาในสมยอยธยา๗๕ โดยสรปไดวา การศกษาสมยอยธยาไมตางจากสมยสโขทยมากนก สวนทแตกตางกนกคอ นโยบายการจดการเรยนเนนดานปรยต หรอคนถะธระมากขน มการจดการศกษาเปนระบบโดยก าหนดหลกสตร เวลาเรยน และการวดประเมนผลชดเจน เพอคดเลอกพระภกษสามเณรทมความรความสามารถในดานวชาการมากขน ไมเนนการศกษาดานการปฏบตมากนกมการมอบถวายสมณศกดเพอเปนแรงจงใจในการศกษาและด ารงสมณเพศสบทอดพระศาสนา สวนสถานศกษานนยงคงเรยนในพระบรมมหาราชวง และวดบางวด ส าหรบผสอนกจะมพระมหากษตรยเปนเอกอครศาสนปถมภ มราชบณฑต พระเถระผใหญรวมกน อกประการหนงสมยอยธยามการจดท าศกสงครามกบพมาหลายครง ศาสนาครตสแบะศาสนาพราหมณกเรมมบทบาทในสงคมไทยมากขนพระภกษสามเณรกจะตองศกษาตความหลกธรรมและการปรบตวใหเขากบสถานการณนนดวยเพอทจะไดเปนน าของพทธศาสนกชนปฏบตทถกตองจนสนสดสมยกรงศรอยธยา ๒.๑๖ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยกรงธนบร

๗๓ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๑๕๘. ๗๔ เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการและพธลงนามความรวมมอแลกเปลยนทางวชาการระหวาง

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณกบมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงสาธารณรฐประชาชนจน, พระพทธศาสนาในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๒๓.

๗๕ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๑๕๘.

๒๙

การศกษารชสมยสมเดจพระเจาตากสนมหาราช ทรงครองราชยสมบตได ๑๕ ป (พ.ศ. ๒๓๑๑-๒๓๒๕) ซงเปนชวงทบานเมองเรมตงตวของการกอบกชาต พระองคทรงเหนดเหนอยยงกวากษตรยองคใดๆ แตกระนนกนาสรรเสรญน าพระทยของพระองคไมทอดทงพระราชกรณยกจการดานพระศาสนา๗๖ แมวาชวตของพระองคจะเตมไปดวยศกสงคราม แตกทรงสบเสาะแสวงหาพระสงฆทมความรความสามารถเชยวชาญในคมภรพระไตรปฏกโดยมไดเพกเฉย๗๗ เพราะในคราวกรงศรอยธยาเสยแกพมาเมอป พ.ศ. ๒๓๑๐ วดวาอาราม และบานเมองถกเผาท าลายไปเปนจ านวน มาก หลกคมภรพระไตรปฏกกสญหายไปเชนกน๗๘ เพราะเหตดงกลาว ทรงโปรดเกลาใหยมคมภรพระไตรปฏกจากเมองนครศรธรรมราชบรรทกเรออนเชญเขามาคดลอกในกรงธนบร แลวอนเชญตนฉบบเดมคนเมองนครศรธรรมราชและอญเชญพระไตรปฏกจากเมองอตรดตถมาสอบทานกบตนฉบบทคดลองจากฉบบเมองนครศรธรรมราช ชวงปลายรชกาลพระองคพระกรณาโปรดเกลานมนตพระสงฆออกไปประเทศกมพชา และเมองนครศร ธรรมราชรวบรวมคมภรวสธมรรคน ามาคดลอกสรางไวในกรงธนบร๗๙ ฉะนน การศกษาสมยกรงธนบร มลกษณะเดยวกนกบสมยอยธยา คอ พระมหากษตรยทรงเปนศาสนปถมภควบคมการศกษาของพระภกษสามเณรอยางใกลชดแตเนองจากกรงธนบร มประวต ศาสตรทสน ท าใหการศกษาทรงพระพทธศาสนาด าเนนไปไมไดเตมทบานเมองยงไมสงบเรยบรอยไมทราบวา พระสงฆทานจดการศกษาอยางไรสวนมากจะเปนเรองเกยวกบการท านบ ารงไวซงพระไตรปฏก นอกจากนน พระองคทรงพระกรณาโปรดเกลาใหท าสารบญชพพระสงฆทสอนและเรยนพระไตรปฏก จงไดปรากฏนามในหนงสอพระราชพงศาวดารจนกระทงปจจบน กลาวคอมเปรยญธรรม เชน พระมหาม วดเลยบ พระมหานาค วดบางหวาใหญ เปนเปรยญเอก พระมหาศร เปรยญโทวดโพธาราม เปนตน พระองคกทรงถวาย ผาไตรจวรทมเนอละเอยด พรอมทงถวายปจจยแกพระเถระและสามเณร ตามทไดเลาเรยนมามากและนอย การศกษาของคณะสงฆก าลงจะเจรญรงเรองแตกไดเกดความยงยากขนปลายรชสมยของพระองค และทายทสดในป พ.ศ. ๒๓๒๕ มเรองวาทรงมพระสตฟนเฟอน ถงกบพสจนความบรสทธของพระสงฆดวยการด าน า และทรงเขาใจพระทยวาพระองคเปนพระอรยบคคลทรงใหพระสงฆกราบไหวพระองค๘๐ พระสงฆทไมยนยอมท าตามกถกลงโทษ และเกดเหตวนวายในกรงขนจนสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกตองมาระงบเรองพระองคถกส าเรจโทษเปนอนสนแผนดน๘๑

๗๖ คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ประวตพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร :

โรงพพมมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๑๙๑. ๗๗ สรวฒน ค าวนสา,สงฆในไทย ๒๐๐ ป,(กรงเทพมหานคร : โรงพมพศรอนนท, ๒๕๕๐),หนา ๒. ๗๘ http:th.wikipedia.org/wiki/ เขาถงขอมล, (เมอวนท ๑๖/๑๑/๒๕๕๑). ๗๙ รงส สทนต, จากการศกษาในอดตถงการศกษาทบณฑตวทยาลย, ในรวมบทความทางวชาการ ๒๐ ป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส, ๒๕๕๑), หนา ๑๗๒. ๘๐ เฉลมพล โสมอนทร, ประวตศาสตรพระพทธศาสนาและการปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร :

สตรไพศาล, ๒๕๔๗), หนา ๑๕๗. ๘๑ พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศาสนาในอาเชย, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา ๒๕๔๐), หนา

๑๕๖.

๓๐

โดยสรปไดวา การศกษาพระปรยตธรรมสมยธนบร มสถานศกษา มการเรยนการสอนและมการวดประเมนผล ไดด าเนนตามแบบอยางจากสมยอยธยา โดยมวดเปนศนยกลางการศกษาพระสงฆเปนผด าเนนการสอน การสอบไลพระปรยตธรรมนนไมปรากฏ สวนทแตกตางของการศกษาสมยธนบรกบอยธยา กคอสมยอยธยาเนนดานคนถะธระแตสมยธนบรเนนวปสสนากมฏฐานเปนส าคญ จงท าใหมผเขาใจวาพระองคทรงวปรยตและน ามาสการสนสดรชกาลดวย ๒.๑๗ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยรตนโกสนทรตอนตน การศกษาพระปรยตธรรมสมยรตนโกสนทร เปนยคทมความเปลยนแปลงอยในยคขอมลขาวสารถาการศกษาดกจะท าใหพระพทธศาสนาด ารงอยนาน และเปนยคทมวทยาศาสตรและเทคโน- โลยรงเรอง ฉะนน ชาวพทธนาจะไดรบประโยชนจากเครองมอเหลานเพอน ามาประยกตใชท าความเขาใจและเผยแพรพระพทธศาสนาดวย ดงนน การศกษาสมยรตนโกสนทรตอนตน ผศกษาไดเรมศกษาตงแตรชกาลท ๑ ถงรชกาลท ๔ ในระหวางป พ.ศ. ๒๓๒๕-๒๔๑๑ ซงเปนยคของการศกษาพระไตรปฏก โดยพระสงฆทรอบรหลกพระไตรปฏกยอมไดรบการท านบ ารงเปนพเศษกวาพระสงฆทไมไดเรยน วธการสอน คอจะตองทองจ าบาล พระสตรตางๆ และเรยนแปลขอความในบาลนนออกเปนภาษาไทย แลวน าเอาขอความนนๆ ออกแสดงแกพระสงฆและประชาชนเพอใหประพฤตด ปฏบตชอบ และสงสอนกนมาตามล าดบ ดงน ๒.๑๗.๑ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยรชกำลท ๑ สมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (พ.ศ. ๒๓๒๕ – ๒๓๕๒)๘๒การศกษาของพระสงฆยงคงศกษาตามรปแบบเดมทไดกระท าตอกนจากสมยอยธยา๘๓ โดยพระองคทรงโปรดใหมการสอนพระปรยตธรรมในพระบรมมหาราชวงกบวด ตลอดจนตามบานขาราชการผใหญ๘๔ เปนสถานทจดการศกษาทส าคญในสมยนน ซงหลกฐานนไดปรากฏชดเจนจากหนงสอของ เซอร จอหน เบาวรง ทสมเดจพระนางเจาวกตอเรย พระบรมราชนนาถแหงองกฤษทรงแตงตงเปนอครราชทตมาเจรญสมพนธไมตรกบไทย เมอป พ.ศ. ๒๓๙๘ ไดกลาวไวมใจความวา “การศกษาตงแตตน แตการโกนจก แลวเดกชายถกสงไปอยวดเรยนอานเขยนและค าสอนศาสนากบพระ” โดยพระสงฆไดรบมอบหมายจกการศกษาซงม วด เปนสถานศกษาทส าคญของชาต๘๕ การจดการศกษาของพระสงฆยคนไดยดแบบอยางจากสมยอยธยามลกษณะ ๒ ประการ คอ ๑) การศกษาฝายคนภะธระ ๒) การศกษาฝายวปสสนาธระ ซงหลกการทง ๒ ประการนม ขอความปรากฏในการตรากฏหมายสงฆวา “แลสงฆการธรรมการราชาคณะสงฆเจาอธการอนจรฝายคนถะ

๘๒ วฒชย มลศลป, สมเดจพระปยมหาราชกบการปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒน

พานช จ ากด, ๒๕๒๙), หนา ๗. ๘๓ พระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ), ประวตพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๔๒๑. ๘๔ พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศาสนาในอาเชย, (กรงเทพมหานคร – ธรรมสภา, ๒๕๔๐),

หนา ๑๕๗. ๘๕ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๒๑๖.

๓๑

ธระ วปสสนาธระ อรญวาส ความวาส นอกในกรงเทพมหานคร ทรงพระราชพจารณาร าพงถงพระปรยตศาสนา พระไตรปฏกนเปนตน ปฏบตมรรคผลไดโลกยสมบต โลกตรสมบต ใหมพระธรรมเทศนาแลส าแดงพระธรรมมเทศนาใหเปนธรรมทาน” จากขอความนชใหเหนวา พระองคไดทรงสงเสรมการศกษาของคณะสงฆทงปรยตปฏบต และปฏเสธ พรอมกบการสนบสนนใหพระภกษสงฆแสดงธรรมทเคยเรยนมา เพอเปนธรรมทานแกประชาชนทวไป ทส าคญพระองคทรงชวยสงเสรมการศกษาของพระสงฆ ใหมความเจรญอยางมแบบแผนมหลก คอ การท าสงคายนาพระไตรปฏก๘๖ พรอมกนนน พระองคทรงสงเสรมปรบปรงการศกษา และวธการสอบพระปรยตธรรมทางคณะสงฆใหดขน โดยทรงโปรดใหราชบณฑตบอกหนงสอแกพระสงฆในบรมมหาราชวง พรอมทงค าแนะน าพระบรมวงศานวงศและขาราชการทงหลายใหสงเสรมการศกษาพระปรยตธรรมอยางจรงจง ดงขอความปรากฏดงน “การสอบพระปรยตธรรมพระภกษสามเณร นบวาเปนราชการแผนดนอยางหนงดวยอยในพระราชกรณยกจของสมเดจพระเจาแผนดนผเปนพทธศาสนปถมภ ฉะนน ตอมามรบค าสงสงฆนายกทงปวง จงประชมกนสอบพระปรยตธรรมพระภกษสามเณร มเจาพนกงานฝายพระราชอาณาจกรชวยปฏบตดแลตามต าแหนงจนส าเรจราชการ”๘๗ ดวยเหตน การจดการศกษาพระปรยตธรรมในรชกาลท ๑ มการก าหนดหลกสตรกระบวนการเรยนการสอน สถานศกษา และการวดประเมนผล ไดด าเนนตามแบบอยางจากสมยอยธยา และสมยธนบรดงน ๑). หลกสตร หลกสตรการเรยนการสอน ไดแบงออกเปน ๓ ระดบ คอ ๑. บาเรยนตร ศกษาพระสตนตปฏกทงหมด และสอบได ๒. บาเรยนโท ศกษาพระวนยปฏกทงหมด และสอบได ๓. บาเรยนเอก ศกษาพระอภธรรมปฏกทงหมด และสอบได ๘๘ นอกจากหลกสตรทงสามแลว เนอหาสาระวชาทจดการศกษานน ถอเปนการฟนฟวรรณคด เพราะในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย นยมแตงกลอน และประพนธวรรณคดกนมาก ดงเชนในสมยรชกาลท ๑ ไดแก ลขตเพชรมกฏ มเจาพระยาพระคลง (หน) เปนกวเอก๘๙ ๒). สถานศกษา

๘๖ พระธชมน (ประยร สนตงกโร), พทธศาสนประวตสมยรตโกสนทรและราชวงศจกร ๒๐๐ ป,

(กรงเทพมหานคร : กรงสยามการพมพ, ๒๕๒๕), หนา ๔๙-๕๐. ๘๗ ดนย ไชยโยธา, พระมหากษตรยกบพระพทธศาสนาในประวตศาสตร, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร,

๒๕๔๘), หนา ๑๖๗. ๘๘ สนท ศรส าแดง, พระพทธศาสนากบการการศกษา (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๒๖๘. ๘๙ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๒๑๖.

๓๒

สถานศกษาทรงโปรดใชหอพระมณเฑยรธรรม ในวดพระศรรตนศาสตารามเปนสถานศกษาและมการจางอาจารยไปบอกหนงสอพระสงฆ ณ ทองพระโรงบางวงเจานายบางทรงสรางศาลาเปนสถานทเรยนตางหากบาง ตามบานขนนางผใหญบาง มการจางอาจารยไปสอนตามวดบางเหมอนสมยกรงศรอยธยา แตสงทนาสงเกต คอ การศกษาในวง เปนการศกษาเฉพาะพวกขนนางหรอพวกผมดตระกลทนยมสงบตรหลานของตนเขาไปฝกอบรมตามวง และราชส านกหากเปนชายกนยมฝากตวเขาเปนมหาดเลก เพอทจะไดศกษาวชาการตางๆ และการเรยนรการใชอาวธในสยามสงคราม หากเปนหญงกฝกเรยนวชาแมบานแมเรอน การเยบปกถกรอย สวนการศกษาในวด เปนทศกษาส าหรบพวกสามญชนทนยมน าบตรหลานของตน ทเปนผชายไปฝากตวไวกบภกษตามวดเปนลกศษยส าหรบส าหรบใชสอบหรอบวชอยกบพระภกษอยกบวด แลวแตความเหมาะสมสวนพระภกษกท าหนาทเปนครสอนใหหดคดลอกเขยนอานหนงสอ อานวชาพระพทธศาสนา เชน ภาษาบาล สนสกฤต และขอม และฝกฝนอบรมใหรจกขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ สวนเดกหญงนยมใหไดรบการฝกอบรมทบาน๙๐ ๓). การวดผลประเมน การสอบวดผลประเมนทางคณะกรรมการจะก าหนดใหผสอบแปลตามความเหมาะสมแปลไดเปนบาเรยนตร บาเรยนโท ใชคมภรพระวนยปฏกเปนต าราเรยน เมอสอบไดกเปนบาเรยนโท บาเรยนเอก ใชคมภรพระสตนตปฏก พระวนยปฏก และพระปรมตถธรรมเปนต าราเรยนการสอบแปลคมภรตามทคณะกรรมการเลอกใหแปล เมอแปลไดกเปนบาเรยนเอกคอใชเวลาเรยน ๓ ป วดผล ๑ ครง ตามแบบอยางสมยกรงศรอยธยา รชกาลท ๑ พระองคทรงแตงตงสมณศกด พระภกษทเรยนพระปรยตธรรมมความร ภาษาบาล เพอเปนก าลงใจส าหรบผเรยน การแตงตงสมณศกดนน แบงออกเปน ๒ ชนคอ ๑. พระราชาคณะชนผใหญ ซงแยกออกเปน ๔ ชน ไดแก ก. สมเดจพระสงฆราชฝายซาย ข. เจาคณะใหญอรญญวาส เจาคณะรองฝายซายและฝายชวา ค. เทยบชนธรรม หรออาจสงกวา ง. เจาคณะรองอรญญวาส๙๑ ๒. พระราชาคณะชนสามญ ทรงไมเพมชนสมณะศกดสทธใดๆ ตลอดราชกาลการแตงตงสมณะศกดในสมยของพระองค ทรงใหความส าคญมาก คอ “พระสงฆทไดรบหนาททมการแตงตงจากคณะสงฆแลว จดอยในชนผใหญ สวนอนเถระทพระเจาอยหวทรงโปรดแตงตงทวไป อาจจะเปนพระบาเรยน พระนกเทศน พระสมภาร เปนตน”๙๒ โดยสรปไดวา การจดการศกษาพระปรยตธรรม รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชนน พระองคทรงอปถมภท านบ ารงพระพทธศาสนาเปนอยางด คอ ทรงจดใหมการช าระ

๙๐ เรองเดยวกน, หนา ๒๑๗. ๙๑ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, ต านานคณะสงฆ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

วชรนทรการพมพ, ๒๕๑๓), หนา ๓๔. ๙๒ สรวฒน ค าวนสา, สงฆไทยใน๒๐๐ป,(กรงเทพมหานคร:โรงพมพศรอนนต,๒๕๒๕), หนา ๔๐.

๓๓

พระไตรปฏก จดการศกษาสบตอหรอน าแบบอยางจากกรงศรอยธยา และมการสงเสรมปรบปรงการจดการศกษา การสอบพระปรยตธรรมของคณะสงฆใหดขน โดยโปรดใหราชบณฑตบอกหนงสอแกพระสงฆในพระราชวง ทรงแนะน าพระบรมวงศานวงศและขาราชการทงหลายใหใสใจสงเสรมการจดการศกษาพระปรยตธรรมอยางจรงจงและทวถง ๒.๑๗.๒ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยรชกำลท ๒ รชสมยพระพทธเลศหลานภาลย (พ.ศ. ๒๓๒๕-๒๓๖๗)๙๓ การศกษาของพระสงฆระยะแรกมระบบการศกษาเหมอนสมยอยธยาแบงระดบการศกษาออกเปน ๓ ชน ไดแก๙๔ ๑). ชนเปรยญตร ๒). ชนเปรยญโท ๓). ชนเปรยญเอก ซงทง ๓ นถาพระภกษสามเณรรปใดสามารถสอบความรพระไตรปฏก คอแปลพระสตรไดเปนชนเปรยญตร ถาแปลไดพระสตรและพระวนย ไดเปนชนเปรยญโท และถาแปลไดทงพระสตร พระวนยและพระอภธรรม กไดเปนเปรยญเอก ตอมาพระองค ทรงไดโปรดเกลาใหเปลยนแปลงแกไขหลกสตร การเรยน และการสอบใหม เมอป พ.ศ. ๒๓๕๙ ตามค าถวายพระพรของสมเดจพระสงฆราชม วดราชบรณราชวรวหาร โดยจดชนเปรยญเปนประโยคขนมการก าหนดไวเปน ๙ ประโยค ดงน ประโยคท ๑ ๒ ๓ สอบคมภรอรรถกถาธรรมบท ในการสอบตองสอบใหไดทงสามประโยคในครงเดยวกน จงจะไดเปรยญ ๓ ประโยค จดเปนบาเรยนจตวา หรอเปรยบสามญ ประโยค ๔ สอบคมภรมงคลดถทปน ชนตน เดมเปนเปรยญตร ตอมาเปนเปรยญโท ชนตน ประโยค ๕ สอบคมภรมตตกวนยวนจฉย ตอมาเปลยนเปนสอบคมภรสารตถสงคหะเปนเปรยญโท ประโยค ๖ สอบคมภรมงคลตถทปนชนปลาย ยงคงเปนเปรยญโท ประโยค ๗ สอบคมภรปฐมสมนตปาสาทกา อรรถกถาพระวนยเปนเปรยญสามญ ประโยค ๘ สอบคมภรวสทธมรรค เปนบาเรยนเอกมชฌมาหรอเปรยญเอกมธยม ประโยค ๙ มอบคมภรสารตถทปน ฏกาพระวนย ตอมาเปลยนเปนสอบคมภรอภธรรมมตถวภาวน ฏกาพระอภธรรมมนตถสงคหะ การจดเปรยญออกเปน ๙ ชน มอตราเทยบดวยชนเปรยญอยางเกา ดงน ๑). เปรยญ ๓ ประโยค จดเปนเปรยญตร ๒). เปรยญ ๔ – ๖ ประโยค จดเปนเปรยญโท มนตยภตแตประโยค ๔ ขนไป ๓). เปรยญ ๗ – ๙ ประโยค จดเปนเปรยญเอก ในการจดเปรยญน โดยเฉพาะเปรยญเอก ยงจดไดออกเปน ๓ ระดบ คอ

๙๓ วฒชย มลศลป, สมเดจพระปยมหาราชกบการปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยววฒนา

พานช จ ากด, ๒๕๒๙), หนา ๘. ๙๔ เดมเขยนเปน “บาเรยนตร-โท -เอก” มาเปลยนเปน “เปรยญ” ในรชกาลท ๕.

๓๔

๑). เปรยญ ๗ เรยกกนวา “เอก, ส.” คอ เปรยญเอกสามญ ๒). เปรยญ ๘ เรยกกนวา “เอก, ม.” คอ เปรยญเอกมชฌม ๓). เปรยญ ๙ เรยกกนวา “เอก. อ.” คอ เปรยญเอกอดม๙๕ เมอสอบไดบาเรยน ๓ ประโยค พระมหากษตรยทรงตง “มหา” ตงทมนามปรากฏในกรงเกาทถก พมาจบตวไปกบพระเจาอทมพร คอ มหาโค และมหากฤษ หนกลบมาไดโดยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทรงพระเมตตาอปการะมาก เพราะมความอตสาหะหนรอดมาไดชวยน าเอาขาวมาเปนประโยชนแกบานเมองดมาก ตอมายงใชเรยกทานผช านาญทางการเทศนามหาชาตวา “พระมหา” เหมอนกนในปจจบน ค าวา “พระมหา” หรอ “มหาเปรยญ” พระภกษสามเณรทศกษาพระปรยตธรรมสมยรชกาลท ๒ นมอย ๒ ฝาย คอ พระภกษสามเณรฝายไทย และภกษสามเณรฝายรามญ ตางกไดศกษาพระพทธพจน คอ พระไตรปฎกอยางเดยวกน แตกมแนวโนมการศกษาทผดแผนไปบาง คอ พระภกษสามเณรฝายรามญนกายถอการศกษาพระวนยเปนสงส าคญ ดงมค าวา “มอญวนย ไทยพระสตร พมาอภธรรรม” สวนพระภกษสามเณรฝายไทยศกษาทกปฏก ๙๖ นอกจากนน พระองคทรงเปดโอกาสใหพระมอญไดเขาการศกษาภาษาบาลโดยก าหนดเปน ๓ ประโยค ภายหลงรวมเปน ๔ ประโยค ดงน๙๗ ประโยคท ๑ สอบคมภรอาทกรรม หรอปาจตดยแลวแตนกเรยนจะเลอก เขาใจวาแตเดมถาแปลประโยคได ๑ กจะเปนเปรยญ ตอมามประโยค ๔ เพมขน จงก าหนดสอบประโยค ๒ ไดดวยนบวาเปนเปรยญ ประโยคท ๒ สอบคมภรมหาวรรค หรอจลวรรค แลวแตนกเรยนจะเลอกสอบนบไดเปนเปรยญจตวา เหมอนเปรยญ ๓ ประโยค ประโยคท๓ สอบคมภรบาลมตตวนยวนจฉยสงคหะ เรยกกนวา บาลมลสอบไดนบเปนเปรยญตร เสมอไทยเปรยญ ๔ ประโยค ประโยคท ๔ สอบคมภรปฐมสมนตปาสาทกา สอบไดนบเปนเปรยญโทเสมอไทยเปรยญ ๕ ประโยค การวดผลการศกษานน เรมมกฏเกณฑขน ขณะเดยวกนกมปญหามากเพราะการสอบใน สมยรชกาลท ๒ นใชวธการสอบปากเปลา โดยในแตละวนจะสามารถสอบผเขาแปลไดเพยงวนละ ๔ รป การสอบในแตละครงจงตองใชเวลามาก ประมาณ ๒-๓ เดอน จงจะแลวเสรจโดยการใชเทยนไขเปนสญญาณก าหนดเวลาในการสอบ ถาเทยนไขสญญาณทจดไวดบลงกเลกสอบในวนนน เปนผลใหผทยงสอบคางและผทยงไมไดสอบในวนนนสอบตกทงหมด และตองรอสอบครงตอไปในระยะเวลาไมนอยกวา ๓ ป นอกจากน ในการสอบพระปรยตธรรมแตครงผสอบประโยค ๑-๓ ตองสอบใหไดทง ๓

๙๕ พระธรรมธนชมน (ประยร สนตงกโร), พทธศาสนประวตศาสตรสมยรตโกสนทรและรางวงศจกร ๒๐๐ ป,

(กรงเทพมหานคร : กรงสยามการพมพ, ๒๕๖๕), หนา ๙๐-๙๑. ๙๖ พระธรรมธชมน (ประยร สนตงกโร), เรองเดยวกน, หนา ๙๓-๙๔. ๙๗ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, ประชมพระนพนธเกยวกบต านาน

พระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : รงเรองธรรม, ๒๕๒๙), หนา ๑๖๐.

๓๕

ประโยคในคราวเดยวกน ถาสอบไดประโยค ๑-๒ แตไปตกประโยคท ๓ กถอวาตกหมด จะตองเขาสอบประโยค ๑ ใหมอกในการสอบคราวตอไป อนเปนเหตใหผสอบหมดก าลงใจในการศกษา อยางไรกตามปญหาดงกลาวน ไดรบการแกไขใหดขนในสมยรชกาลท ๕ ทงนเพอใหสอดคลองกบความเปลยนแปลงของสถานการณบานเมองในขณะนน โดยสรปไดวา การศกษาพระปรยตธรรมสมยรชกาลท ๒ ไดปรบปรงระบบการศกษาจาก ๓ ชน มาเปน ๙ ชน คอ เปรยญตร-โท-เอก ก าหนดชนเปนประโยค มการก าหนดสถานทเรยนทชดเจน คอ วดเปนสถานศกษา สวนการสอบนนแลวแตคณะกรรมการก าหนดขนวธการสอบวดผลเวลาจะเรม ๑๕.๐๐ น. ทกวน เวนวนพระ ไมมก าหนดเวลาใหสอบขนอยกบผสอบทไดชาหรอเรวคอตองแปลดวยปากเปลาทกรป ๒.๑๗.๓ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยรชกำลท ๓ สมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (พ.ศ. ๒๓๖๗-๒๓๘๔)๙๘ การศกษาพระปรยตธรรม ถอวาเปนพระราชธระในการท านบ ารงการศกษาพระไตรปฏก แกพระภกษสามเณร โดยโปรดเกลาใหสรางเกงขนในพระบรมราชวง เพอเปนทเลาเรยนของพระภกษสามเณรทงหลาย ทรงจางอาจารยสอนพระปรยตธรรมแกพระภกษสามเณรทกพระอารามหลวง และยงไดพระราชทานภตตาหารเพลแดพระภกษสงฆดวย ซงตอมาเมอผเรยนเพมมากขน สถานทเรมคบแคบลงจงทรงอปถมภแกผเรยนโดยวธตางๆ เปนตนวา หากใครสอบบาลไดกจะพระราชทานรางวลหากเปนพระภกษไดเปนพระราชาคณะ และหากโยมบดามารดาตกทกขไดยากกจะทรงเลยงด หากเปนทาสผอนกจะโปรดเกลาใหจายพระราชทรพย ไปไถถอนใหเปนอสระหากพระภกษนนถาลาสกขาเภทออกมา กจะโปรดเกลา ใหรบราชการในกรม กอง ตามสมครใจ๙๙ ดวยเหตน ท าใหพระภกษสามเณรในสมยพระองคมการศกษาพระไตรปฎกกนทงในกรงและตามหวเมองทวไป มจ านวนมากยงขนกวาเดม มการสอบไลเปรยญตร –โท- เอก คราวละมากๆ วธการจดการศกษาพระปรยตธรรมของภกษสามเณรสมยรชกาลท ๓ มรปแบบการศกษาออกเปน ๔ ชน ดงน ๑). ชนบาเรยนจตรวา ๒). ชนบาเรยนตร ๓). ชนบาเรยนโท ๔). ชนบาเรยนเอก ระดบการศกษาพระปรยตธรรมทจดเปนเปรยญออกเปน ๔ ชน ดงทกลาวมาปรากฏบทความ เรองการสอบพระปรยตธรรมในสมยของพระองควา การสอบพระปรยตธรรมวนองคาร เดอน ๖ แรม ๑๓ ค า ปฉล ตรศก จ.ศ. ๑๒๐๓ มพระราชบรหารใหกรมหมนไกรสรวชตไดด าเนนตามพระประสงค

๙๘ วฒชย มลศลป, สมเดจพระปยมหาราชกบการปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนา

พานช จ ากด, ๒๕๒๙), หนา ๘. ๙๙ ดนย ไชยโยธา, พระมหากษตรยกบพระพทธศาสนาในประวตศาสตร, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร,

๒๕๔๘), หนา ๑๘๓.

๓๖

มพระมหาเถรานเถระเปนประธานในการสอบ ๓๐ รป มสมเดจพระสงฆราช (ดอน) สมเดจพระวนรตน (นาค) กรมหมนนชดชโนรส สมเดจพระสงฆราชนองยาเธอเจาฟามงกฏ และพระพทธโกษาจารย (ฉม) เปนตน การสอบครงนไดสอบทพระอโบสถวดพระศรรตนมหาธาต พระอารามหลวง โดยแบงการสอบไลพระไตรปฏกออกเปน ๔ ชน คอ บาเรยนจตวา - ตร - โท –เอก ใชสอบ ๘ วน พระสงฆสามเณรทงพระไทยพระรามญสอบไลบาเรยนถง ๖๖ รปและทรงใหมการสอบทกๆ ๓ ป ซงแตกอนไมมการก าหนดปทชดเจน๑๐๐ โดยเปนแบบแผนตอมาในรชกาลท ๔ ถงรชกาลท ๕๑๐๑ การสอบนนเรยกกนเปนประโยคๆ บางรปสามารถสอบไดรวดเดยวเปนเปรยญ ๙ ประโยค เลน สมเดจพระสงฆราช (สา) วดราชประดษฐ สอบเปนเปรยญได ๙ ประโยค ในสมยรชกาลท ๓๑๐๒ และปจจยทส าคญประการหนงเปนเครองสงเสรมการศกษาใหแพรหลาย คอการน าแทนพพมเขามาในเมองไทย ดงไดปรากฏในบนทกประจ าวนของ หมอบรดเลย (Dr. D.B. Bradley) เมอวนท ๘ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๗๙ วา “วนนเรอใบองกฤษ เอมา มะตลดา มตเตอรจนเสน เปนกปตนมาจากสงคโปรถงกรงเทพมหานคร น าเครองพมพมาใหพวกมชชนนารคณะ เอ.บ.ซ.เอฟ.เอม๑๐๓ จ านวน ๒ เครองกบกระดาษพมพ ๑๐๐ รม พวกมชชนนาร มเครองพมพอยางเกาซงท าดวยไมและแทนหนอยเครองหนงแลว พรอมดวยตวพมพอกษรไทยบางเลกนอย หมอบรดเลย น ามาจากสงคโปร และไดพมพหนงสอไทยขนดวยเครองนเปนเครองแรก เมอวนท ๓ มถนายน พ.ศ. ๒๓๗๙ ครงท ๒ กรกฏาคม พวกมชชนนาร คณะแบบตสม ไดรบเครองพพมจากประเทศสหรฐอเมรกากบกระดาษ และเครองใชในการพมพหนงสอตางๆ ครบทจดตงเปนโรงพมพขนเปนพเศษไดทเดยว” ดงนน การน าเครองพมพหนงสอเขามาในไทย เปนประโยชนแกการศกษามากเพราะแตเดมหนงสอไทยตองใชวธคดลอกตอ ๆ กน ซงเปนการเสยเวลาและสนเปลองแรงมาก ทงอาจผดพลาดไดงาย ดวยเหตน จงท าใหการศกษาสมยกอนตองจ ากดวงอยแตพระบรมวงศานวงศ ขนนางและผมอนจะกนทงหลาย แตครงมการพมพหนงสอภาษาไทยขนแลว กไมมปญหาในเรองน อยางไรกด แทนพมพทน าเขามาในเมองไทยครงแรกนน พวกมชชนนาร ไดประโยชนในงานของพวกเขาคอ ใชพมพค าสอนทางศาสนามากกวา พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เคยโปรดจางพมพใบปลวประกาศหามสบฝนจ านวน ๙,๐๐๐ ฉบบ เพยงครงเดยวจนกระทงถงป พ.ศ. ๒๔๐๑ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จงโปรดเกลาใหพมพหนงสอราชกจจานเบกษาโดยโรงพมพหลวงออกมา๑๐๔

๑๐๐ พระธรรมธชมน (ประยร สนดงกโร), พทธศาสนประวตสมยรตนโกสนทรและราชวงศจกรกร ๒๐๐ ป,

(กรงเทพมหานคร ซ กรงสยามการพมพ, ๒๕๒๕), หนา ๒๔๔. ๑๐๑ สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, ประชมพระนพนธเกยวกบต านานทาง

พระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพรงเรองธรรม, ๒๕๒๙), หนา ๒๔๔. ๑๐๒ พระธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ), ประวตพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๓๖), หนา ๔๒๖. ๑๐๓ A.B.C.F.M = American Board of Commissioners of Foreign Missions. ๑๐๔ วฒชย มลศลป, สมเดจพระปยมหาราชกบการปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนา

พานช จ ากด, ๒๕๒๙), หนา ๙-๑๐.

๓๗

ฉะนน การศกษาพระปรยตธรรมในสมยรชกาลท ๓ ไดมการเปลยนแปลงดานการจดการศกษา สนบสนนใหพระภกษสามเณร และประชาชนทวไปไดมโอกาสเรยนหนงสอโดยเฉพาะวดเปนสถานทใหการศกษาในสมยนน ซงปญหาเกยวกบการศกษามความส าเรจแคไหน ในเรองนสงฆราชปาลเลกวซไดกลาวไววา

“ปรากฏวา จากจ านวนเดก ๑๐๐ คน ทอยในวดมาตงแต ๘ ถง ๑๐ ป จะมอยราวสก ๒๐ คน เทานนทอานหนงสอออก และสก ๑๐ คนเทานนทเขยนหนงสอดวยมอพนจากวดไป” และพระยานมานราชธน กไดกลาวเพมเตมอกวา ชวตชาวไทนสมยกอนตอนหนงวา “เดกขายลกชาวบานทไดมโอกาสไดเลาเรยนทวด โดยมากรหนงสอเพยงอานออกเขยนไดอยางงๆ ปลาๆ เทานน ใชในการอะไรเรองหนงสอไมคอยได”

ดวยเหตน การจดการศกษาในวด จงไดรบความส าเรจนอยมาก แตเรองนเปนเรองทไมนาแปลกนก ถาเราค านงถงขอเทจจรงบางประการในเรองน เชน ๑). ความจ าเปนในชวตทจะใชอานหนงสอทไดเลาเรยนมา ๒). เวลาทใชในการเรยน ๓). สงทจะใหอาน ๔). ความรและความตงใจของพระทสอน ๕). ความตงใจของเดกทเรยน๑๐๕ จากขอเทจจรงดงกลาว จะเหนวา การใชหนงสอนน ไมมความจ าเปนมากนกถาเรามองตามขอสงเกตทง ๕ ประการดงกลาว ท าใหการจดการศกษา ในสมยรชกาลท ๓ พระองคทรงไดเปลยนแปลงการจดการศกษาพระปรยตธรรมของพระสงฆใหมความรหลกภาษาทใชในคมภร คอ ใหเรยนไวยากรณจากคมภรมลกจจายนะ แลวตอไปกใหแปลธรรมบท การเรยนการสอนและการสอบประเมนผล แบงออกเปน ๓ หลกสตร คอ ๑). ธรรมบท ๒). มงคลทปน ๓). สารตถสงคหะ๑๐๖ การสอบแตละครง ผสอบอาจสอบไดหลายประโยคกได เชน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ขณะทพระองคทรงผนวชอย กสอบไดรวดเดยวถง ๕ ประโยค สถานทสอบ เดมทเดยวอยทวดสมเดจพระสงฆราชประทบจะเปนสถานทสอบ หากปใด พระเจาแผนดนประสงคจะฟงการสอบ จะโปรดใหเขามาประชมในพระบรมมหาราชวง เมอครงเรมแรกสอบทวดระฆง แลวยายมาสอบทวดมหาธาตล ตงแตรชกาลท ๑ ถงรชกาลท ๓ และขณะนนวดมหาธาตลมการบรณะขนมาใหมจงโปรดยายมาสอบทวดพระเชตพนล แทน นอกจากนนในรชกาลของพระองค ทรงใชวดเปนศนยกลาง

๑๐๕ วฒชย มลศลป, เรองเดยวกน, หนา ๑๐-๑๕. ๑๐๖ เฉลมพล โสมอนทร, ประวตศาสตรพระพทธศาสนาและการปกครองพระสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร :

สตรไพศาล, ๒๕๔๖), หนา ๑๓๕.

๓๘

การศกษาใหเดนชดมากขน ทรงโปรดใหกอสรางวนโพธ เพอเปนศนยกลางการศกษาของไทยเปนครงแรก๑๐๗ โดยสรปไดวา การศกษาสมยรชกาลท ๓ พระองคทรงจารกวชาการตางๆไวในแผนศลาทวดเชตพนล สาเหตทพระองคทรงใหจารก เนองจากคนในสมยนน หวงแหนวชากนมาก ทงทตนมความรดดานตางๆกไมยอมสอนใหผอนไดรตาม พระองคจงใหน าวชาการทส าคญมาจารกไวเพอใหประชาชนไดศกษาหาความรโดยเสมอภาคกน ไมเฉพาะเจาะจงบคคลทตองศกษา เพราะการศกษาท าใหคนสามารถเลยงตวเองได ไมเปนภาระตอสงคมอกดวย อาจจะกลาวไดวา วดพระเชตพนล เปนตลาดวชาการหรอแหลงการศกษาคนควาทส าคญ เชนเดยวกบการศกษาในมหาวทยาลยในปจจบน ๑.๑๗.๔ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยรชกำลท ๔ สมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. ๒๓๙๔-๒๔๑๑)๑๐๘ พระองคทรงเลอมใสในพระพทธศาสนาและมความรรอบดานภาษาบาล พระไตรปฎกมากกวาพระเจาแผนดนองคใด ๆ ในกรงรตนโกสนทร โดยพระองคทรงผนวชเปนสามเณร และในป พ.ศ. ๒๓๖๗ ทรงอปสมบทซงมสมเดจพระสงฆราช (ดอน) วดมหาธาตล เปนพระอปชฌายไดรบพระฉายาวา วชรโณ พระองคไดศกษาพระธรรมวนยเปนเวลา ๒๗ พรรษา จงทรงมความช านาญดานพระพทธศาสนาและพระไตรปฎกเปนพเศษ๑๐๙ นอกจากจะทรงเปนนกปราชญทางดานพระพทธศาสนาแลวพระองค ยงทรงเปนนกวทยา ศาสตร ดวย อยางเชน ทรงค านวณสรยปราคาทเกดขน ณ ต าบลหวาคอ อ าเภอเมอง จงหวดประจวบครขนธ เมอ พ.ศ. ๒๔๑๑ ไดอยางถกตอง จงไดรบเทดเกยรตวา พระองคทรงเปนพระบดาวทยาศาสตรของไทยดวย๑๑๐ พรอมกนทงนน พระองคทรงมจดเดนหลายประการ ซงอาจสรปได ดงน ๑). ทรงเปนพระองคแรกทใชวจารณญาณ วนจฉย ตความในอรรถกถาฏกา และอนฏกา คอ คมภรรนหลง ไมใชไปตความพระไตรปฎก ๒). ทรงเปนนกโบราณคดทมความรในเรองโบราณคด จากการเสดจไปธดงคในสวนตาง ๆ ของประเทศ ท าใหทอดพระเนตรเหนโบราณวตถ โบราณสถาน ทควรแกการอนรกษไวเปนอนมาก ๓). ทรงเปนบคคลแรกทอานอกษรคฤนถได และทรงวนจฉยจดของการเผยแผพระพทธ ศาสนาครงแรกในเมองไทยไดวา อยทนครปฐม

๑๐๗ สนท ศรส าแดง, พระพทธศาสนากบการศกษา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

, ๒๕๔๗), หนา ๒๘๖. ๑๐๘ พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศาสนาในอาเซย, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐),

หนา ๑๖๐. ๑๐๙ ฟน ดอกบว, พระพทธศาสนากบคนไทย, (กรงเทพมหานคร : ศลปาบรรณาคาร, ๒๕๔๒), หนา ๓๑-๓๒. ๑๑๐ วฒชย มลศลป, สมเดจพระปยะมหาราชกบการปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทย

วฒนาพานช จ ากด, ๒๕๒๙), หนา ๑๘.

๓๙

๔). ทรงศกษาแตกฉานในภาษาบาล ภาษาสนสกฤต ภาษาลาตน ภาษาองกฤษ และปนกษตรยทางเอเชยพระองคแรก ทรภาษาองกฤษ จนพดไดแตงได๑๑๑ สวนทางดานการจดการศกษาพระปรยตธรรมในรชกาลท ๔ นน พระองคทรงจดการศกษาเปนระบบมากขน หลกสตรคงใชหลกสตรทใชกนมาตงแตรชกาลทกลาวมาขางตน พระองคทรงเปนประธานการสอบพระปรยตธรรม เมอครงยงทรงผนวช โดยมพระราชประสงคทรงฟงการแปลพระไตรปฎก จงโปรดใหประชมสอบพระปรยตธรรม ในพระบรมมหาราชวง๑๑๒ ทกคราวเปนนตยประชมสอบทพระนงพทธสวรรย ในพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม และพระองคทรงเสดจฟงตลอด๑๑๓ และการสอบนน กอนจะสอบในแตละครง จะตองจบสลากถาจบไดประโยคใดกจะสอบประโยคนน ผานการสอบครงแรกในปท ๑ นน กจะเรยกวาบาเรยน ๑ ผานป ๒ กไดบาเรยน ๒ ผานป ๓ กเรยกไดวา ไดบาเรยน ๓ พระภกษสามเณรบางรปทมความเชยวชาญในการแปล ในปเดยวอาจจะตงแตประโยค ๑ กได ๙ หรอยงถง ๖๑๑๔ โดยมการสอบประเมนผลนน แตเดมสอบประโยค ๓ ก าหนดใหแปลหนงสอ ๓ ลาน รวม ๓๐ บรรทด ยากไปนกเรยนไมสามารถแปลใหจบประโยคไดทนเวลา จงลด ๑๐ บรรทด คงใหแปลเพยง ๒๐ บรรทด ชนประโยค ๔ ขนไปใหแปล ๒๐ บรรทด ชนประโยค ๙ ใหแปล ๑๐ บรรทด การสอบพระปรยตธรรมแผนกบาล ใชวธการสอบแปลดวยปากเปลามาจนถงสมยรชกาลท ๕ จงไดมการเปลยนแปลงสอบดวยวธการเขยนในชนประโยค ๑-๒ สวนประโยคอน ๆ คงสอบดวยวธแปลปากเปลา จนถง พ.ศ. ๒๔๕๙ ไดยกเลกการสอบวธแปลดวยปากเปนการสอบดวยวธเขยนทกประโยค๑๑๕ เพราะฉะนน การจดการศกษาของคณะสงฆไทย ตงแตสมยอยธยาจนถงสมยรตนโกสนทรตอนตนจะพบวา ไดเนนการศกษาคนถธระ กลาวคอการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม แผนกบาล เปนหลกซงการจดการศกษาของพระสงฆ ในชวงเวลาดงกลาวน มลกษณะทส าคญ คอ ไมมระบบแบบแผนทแนนอน ดานการเรยนการสอนจะเนนการจ าเปนส าคญ สอนใหแปลภาษาบาลในพระไตรปฎกแบบค าตอด า ซงเรยกวา การบอกปรยตธรรม สวนการสอบวดความรปรยตธรรมกมระเบยบปฏบตทเครงครดเขมงวดยงยากหลายประการ อนเปนประเพณทปฏบตสบตอกนมาโดยไมคอยเปลยนแปลงมากนก อยางไรกตาม การจดการศกษาทด าเนนการสอนโดยพระสงฆน กยงคงด ารง

๑๑๑ พระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ), ประวตพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๔๓๑. ๑๑๒ รชกาลท ๔ ไดยายไปสอบในวง ท าใหการสอบของพระเรยกวา “สนามหลวง” (Royal Palace) มาตงแต

บดนนน เพราะลกษณะทวงอปถมภนเอง ท าใหภาพของการศกษาของพระสงฆสมบรณหรอสงขนมาก ๑๑๓ พระมหาวรญญ วรรญญ, ประวตศาสตรการศกษาภาษาบาลของคณะสงฆไทยในสยามประเทศ,

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๔๗), หนา ๙๓. ๑๑๔ เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการและพธลงนามความรวมมอแลกเปลยนทางวชาการระหวางมหา

ลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยกบมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงสาธารณรฐประชาชนจน, พระพทธศาสนาในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๒๕.

๑๑๕ รงส สทนต, จากการศกษาในอดตถงการศกษาทบณฑตวทยาลย, ในรวมบทความทางวชาการ ๒๐ป บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส. ๒๕๕๑), หนา ๒๗๕.

๔๐

และใหความส าคญอย โดยวดยงคงเปนชองทางเดยวทกลบตรสามารถเขาศกษาเลาเรยน เพอเลอนถานภาพทางสงคม และเปนแหลงฝกคนเขารบราชการดงประวตศาสตรยนยนวา ถงปลายสมยกรงศรอยธยาการศกษาของตณะสงฆเจรญมากกลายเปนประเพณประจ าชาตทชายไทยตองบวช ไมบวชเปนคนดบไมมใครยอมแตงงานดวย และตงแตรชกาลสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ เปนตนมา ผทจะเปนขนนางมยศบรรดาศกด ตองเปนผทไดบวชแลวจงทรงแตงตงในต าแหนงหนาทนน ๆ ได ท าใหการศกษาของคณะสงฆจงเปนการศกษาของชาตโดยปรยาย ๒.๑๗.๕ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยรตนโกสนทรตอนปลำย การศกษาพระปรยตธรรมสมยรตนโกสนทรตอนปลาย เรมตงแตรชกาลท ๕-๘ กลาวคอ เรมตงแตพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระปยมหาราช เปนตนมา อกนยหนงคอ นบตงแต ป พ.ศ. ๒๔๑๑ ถงปจจบน โดยมผวจยอธบายตามล าดบ ดงน ๑. การศกษาพระปรยตธรรมสมยรชกาลท ๕ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เสดจขนครองราชยในป ๒๔๑๑-๒๔๕๓๑๑๖ ขณะนนมพระชนมายเพยง ๑๕ พรรษา เทานน จงตองมผส าเรจราชการแทนถง ๕ ป ครงเมอถง พ.ศ. ๒๔๑๖ มพระชนมายเพยง ๒๐ พรรษาเทานน จงทรงอปสมบท ณ วดพระศรรตนศาสดาราม เมอวนท ๒๔ กนยายน พ.ศ. ๒๔๑๖ โดยมสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ ทรงเปนพระอปชฌาย๑๑๗ สมยรชกาลท ๕ ถอวาเปนยคใหมของการศกษาคณะสงฆ โดยพระองคทรงพจารณาเหนวา การศกษาเปนปจจยส าคญในการพฒนาประเทศ๑๑๘ จงทรงไดสนบสนนการศกษาทงทางโลกทวไปและการศกษาทางพระพทธศาสนา โดยทรงปรารถนาใหเจานายราชตระกลจนถงราษฎร ไดมโอกาสเลาเรยนเสมอกน ทรงประสงคใหพระสงฆไดศกษาเลาเรยนทางพระปรยตธรรมและวชาการทางโลกควบคกนไป๑๑๙ เพราะการศกษานนเปนหวใจของพระศาสนา ถาหากพระสงฆไมมการศกษาทดแลว กจะเปนผน าของประชาชนไมได เพราะผน าของประชาชนนน จ าเปนตองเปนผทมคณธรรมดวยไมใชเปนผน าในดานอ านาจอยางเดยว เนองจากพระมาหากษตรยในสมยนนสวนมากกจะเปนผปกครองทเปนแบบฉบบทดของประชาชน เมอพระราชาเปนผปกครองบานเมองเปนผตงอยในธรรมประชาชนกจะเปนผมศลธรรม ดงนนผปกครองบานเมองจงถอวา การศกษาเปนเรองทส าคญอยางยง๑๒๐

๑๑๖ วฒชย มลศลป, สมเดจพระปยะมหาราชกบการปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทย

วฒนาพานช จ ากด, ๒๕๒๙), หนา ๓๔. ๑๑๗ คณาจารย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ประวตพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๑๙๓. ๑๑๘ สมหมาย จนทรเรอง, พฒนาการการศกษาไทย อดต ปจจบน และในสหสวรรษใหม, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔), หนา ๕๒. ๑๑๙ รงส สทนต, จากการศกษาในอดตถงการศกษาทบณฑตวทยาลย, ในรวมบทความทางวชาการ๒๐ ป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส, ๒๕๕๑), หนา ๑๗๕. ๑๒๐ คณาจารย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระพทธศาสนาในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๒๗.

๔๑

ดงนน การจดการศกษาพระปรยตธรรมในสมยรชกาลท ๕ พระองคทรงปรบปรงเปลยนแปลงจดการการศกษาของคณะสงฆใหมขน มการปรบปรงหลกสตร วธการเรยนการสอน และ การวดผลการศกษาพระปรยตธรรมเปนอยางมาก ภายใตการน าของกรมหมนวชรญาณวโรรส โดยเปลยนแปลงหลกสตรใหตางจากสมยรชกาลท ๒ ดงน ๑) การเรยนการสอน เรมดวยการเรยนบาลไวยากรณ ซงเปนอยางเดยวกบบทมาลาท อาจารยผสอนคมภรมลกจจายนแตงใหม ๒) การสอบประเมนผล นกเรยนชนท ๓ ใชบาลไวยากรณ ชนท ๒ ใชอรรถกถาธรรม บท เฉพาะทองนทาน ชนท ๑ ใชอรรถกถาธรรมบท เฉพาะแกคาถาบนปลาย ชนเปรยญ ๓ ใชอรรถกถาธรรมบทชนตน ชนเปรยญใชบาลวนยมหาวภงค และภกขนวภงคบางเลม ชนเปรยญ ๑ ใชบาล วนยมหาวรรค และจลวรรณกบบาลอภธรรมเลมใดเลมหนง นอกจากน ยงมการปรบปรงช าระพระไตรปฎกเปนครงส าคญ และไดจดพมพเปน ภาษาไทยขนเปนครงแรก ซงเดมเปนอกษรขอมทจารกอยในใบลาน แลวไดพมพลงกระดาษเยบเปนเลมหนงสอได ๓๙ เลม ๑,๐๐๐ จบเสรจใน พ.ศ. ๒๔๓๖๑๒๑ แลวไดพระราชทานไปยงพระอารามหลวงทวประเทศแหงละ ๑ จบหรอชด เพอใชเปนต าราการศกษาพระปรยตธรรมโดยเฉพาะความเปลยนแปลงทางการศกษาในสมยรชกาลท ๕ คอในป พ.ศ. ๒๔๔๑ ไดมโครงการศกษาส าหรบชาตขนเปนแผนการทางการศกษาแหงชาตฉบบแรกของประเทศไทยแบบสมยใหม แบงชนเรยนออกเปน ๔ ชน ดงตอไปน ๑). มลศกษา เปนการเลาเรยนเบองแรก ๒). ประถมศกษา เปนการเลาเรยนเบองตน ๓). มธยมศกษา เปนการเลาเรยนเบองกลาง ๔). อดมศกษา เปนการเรยนเบองสงสด๑๒๒ การแบงชวงชน หรอระดบการศกษาทง ๔ ประการน เรยกวา โครงการศกษา รศ.๑๑๗ (พ.ศ. ๒๔๔๑) โดยการศกษาน พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต) ไดกลาวสรปไว ดงน ๑). การเลาเรยนเบองแรก (มลศกษา) เทยบไดทงการเรยนชนอนบาลสมยปจจบนส าหรบเดกอายไมเกน ๗ ขวบถาเปนโรงเรยนทพระสงฆสมยนนเปดสอนในวดกเรยกกนวา โรงเรยน ก ข นโม ๒). เปนการเลาเรยนเบองตน (ประถมศกษา) ก าหนดใหนกเรยนจบภายในอาย ๑๐ ป รวมเรยกวา ประโยค ๑ ๓). เปนการเลาเรยนเบองกลาง (มธยมศกษา) ม ๒ ระดบ คอ ระดบตนใชเวลาเรยน ๓ ป รวมเรยกวา ประโยค ๒ และระดบปลายใชเวลาเรยนตอไปอก ๔ ป ซงมหลกสตรภาษาไทยและภาษาองกฤษรวมเรยกวา ประโยค ๓ สามารถเรยนจบภายในอาย ๑๗ ป ถาจบหลกสตรภาษาองกฤษสามารถเขาไปสอบเขาศกษาตอในมหาวทยาลยออซฟอรดหรอแคมพรดจได ๔). เปนการเรยนเบองสงสด (อดมศกษา) ใชเวลาเรยน ๔ ป คอ ไดรบปรญญาตร คอมแผนการจะเปดสอนระดบมหาวทยาลย ซงโครงการศกษาน เรยกมหาวทยาลยวา สากลวทยาลย แต

๑๒๑ รงส สทนต, จากการศกษาในอดตถงการศกษาทบณฑตวทยาลย, ในรวบบทความทางวชาการ ๒๐ ป

บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส, ๒๕๕๑), หนา ๑๗๖. ๑๒๒ วไล ตงจตสมคด, การศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตงเฮาส, ๒๕๓๙), หนา ๑๒๖.

๔๒

ยงไมสามารถเปดด าเนนการได เนองจากการจดการศกษาระดบมธยมศกษานนยงไมเรยบรอย โครงการศกษา ร.ศ. ๑๑๗ จงเขยนเปนหมายเหตวา “ไดหวงวาในปสวรรณภเษก ถาจะเปนได จะไดรวบมหากฏราชวทยาลยเปนสวนส าหรบวนยและวทยาศาสตร มหาธาตวทยาลยส าหรบกฎหมายโรงเรยนแพทยาถรเปนวทยาลยส าหรบแพทย และตงโรงเรยนเปนวทยาลยส าหรบวทยาและหอสากลวทยาขนแหงหนง รวมวทยาลยตาง ๆ เหลานเขาเปนรตนโกสนทรสากลวทยาลย” จากขอความน ยอมหมายความวา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท ๕ ทรงมพระราชประสงคจะสถาปนามหาวทยาลยแหงแรกในประเทศไทย ทเรยกวา รตนโกสนทรสากลวทยาลย โดยรวมเอามหาธาตวทยาลย (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย) และพระมหามกฏราชวทยาลย พรอมกบมหาวทยาลยอนๆ เขาเปนวทยาลยในสงกดของสากลวทยาลยแหงน ซงจะรบนกศกษาทงทเปนบรรพชตและคฤหสถ แตเปนทนาเสยดายวา รชกาลท ๕ ทรงครองราชยไมถง ๕๐ ป (สวรรณภเษก) กเสดจสวรรคตเสยกอน การจดตงสากลมหาวทยาลยจงไมส าเรจ๑๒๓ ฉะนน ถงแมพระองคจะมนโยบายการปฏรปการศกษาของชาตอยางสมยใหมใหเปนแบบตะวนตก และมการขยายการศกษาใหแกประชาชนอยางทวถง โดยเฉพาะประชาชนในหวเมองแตพระองคกมไดทรงทอดทงแหลงภมปญญาทส าคญของชาตนน คอทรงไมทงวดโดยทรงแตงตงใหพระสงฆมบทบาทส าคญในการจดการศกษา และทรงใชศาลาวดเปนโรงเรยนใหโรงเรยนตงอยในวด มพระสงฆเปนครสอนเดก ๆ เปนผบรหารการศกษาขนตน และไดมสวนรวมในการด าเนนการจดการศกษาในระดบสง นอกจากน พระสงฆเปนผทมบทบาทส าคญในการจดการศกษาสมยใหมดวย๑๒๔

ดงปรากฏในประกาศ เมอวนท ๖ กรกฏาคม พ.ศ. ๒๔๑๘ วา “ทรงพระกรณาโปรดเกลาล ตงพระราชาคณะ พระครฐานานกรมเปรยญทไดรบพระราชทานนตยภตรตามฐานศกดในพระอารามหลวง ส าหรบจะไดสงสอนพระภกษสามเณร ศษยวด เพอทจะใหประโยชนแกกลบตร ผทจะเลาเรยนและพระอาจารยผสอนใหถาวรวฒนาการขนกวาแตกอน เพราะหนงสอไทยเปนประโยชนทจะเลาเรยนพระไตรปฎกตอไป เปนการเกอกลแกพระพทธศาสนา” ความหมายแหงพระราชด ารส ทเกยวกบการจดการศกษาวชาการสมยใหมนนจะตองควบคไปกบคณธรรม คอ พระองคทรงประสงคใหคนใกลชดกบวดหรอศาสนามากขน เชน พระราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจลตอมเกลาเจาอยหว ถงกรมหมนวชรญาณวโนรส ทไดทรงปรกษาหารอในเรองการจดการศกษาของไทย ตามแผนการศกษาของพระยาวสทธสรยศกดเมอวนท ๒๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ บทความปรากฏวา “เรองการศกษานนขอใหทรงชวยคดใหมากๆ จนถงรากเหงาของการศกษาไทย อยาไปตดชองไปแตขางวด อกประการหนง การสอนศาสนาในโรงเรยนทงกรงและหวเมองจะใหมขน ใหมความวตกไปวาเดกชนหลงจะไดหางจากศาสนาจนเลยเปนคนมธรรมในใจมากขน”๑๒๕

๑๒๓ พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต), การคณะสงฆกบ พ.ร.บ การศกษาแหงชาต, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒), หนา ๒-๔

๑๒๔ คณาจารย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระพทธศาสนาในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๑๒๖.

๑๒๕ วฒชย มลศลป, สมเดจพระปยะมหาราชกบการปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, ๒๕๒๙), หนา ๕๘-๖๐.

๔๓

ดวยคณคาของการจดการศกษาในวดนเอง ท าใหพระราชบญญตคณะสงฆ ซงไดประกาศใชเมอวนท ๑๙ กรกฏาคม พ.ศ. ๒๔๔๕ ไดก าหนดหนาทของพระสงฆ ตงแตระดบชนเจาอาวาสขนมาจนถงระดบสงสดไวประการหนงวา ตองมหนาทท านบ ารงการศกษา และพระองคทรงวางจดมงหมายของการศกษาไวอยางกวางๆ ๒ ประการ คอ เพอใหประพฤตชอบ และเพอใหประกอบอาชพในทางทชอบ การทจะใหบรรลจดมงหมายทง ๒ ประการน พระองคทรงฝากความหวงไวกบพระภกษสงฆ ถงกบทรงอาราธนาใหภกษสงฆเหนแกพระพทธศานา และประโยชนสขแกประชาชน โดยใหตงใจสงสอน อนจะกอใหเกดประโยชนในสงทพระองคทรงหวงเอาไวอยางเตมท๑๒๖ ฉะนน เมอวเคราะหแลวเหนวา การศกษาในสมยรชกาลท ๕ มงทจะน าเอาพระพทธศาสนามาเปนแกนน าในการจดการศกษา โดยสงเสรมการศกษาทงของรฐและการศกษาของคณะสงฆควบคกนไปไมใหแยกการศกษาทงสองฝายออกจากกน เหนไดจากการประชมเมอวนท ๒๖ กนยายน พ.ศ. ๒๔๔๑ ซงการประชมนนเปนการจดการบรหารการศกษาขนมาใหมโดยจะใหวดทวพระราชอาณาจกรจดการศกษาระดบมลศกษา และใหอยภายใตการอ านวยการของกรมหมนวชรญาณวโนรส (สมเดจพระสงฆราช) รวมกบกระทรวงมหาดไทย ทรบผดชอบก ากบดแลดานต าราเรยนและงบประมาณตางๆ สวนกระทรวงธรรมการใหดแลการศกษาในกรงเทพมหานคร และการศกษาระดบมธยมศกษานอกกรงเทพมหานคร โดยพระราชด ารสน ไดกลาวถงบทบาทหนาทของวดวา “ไมมระบบการศกษาใดทจะจดไดโดยไมเกยวของกบวด เพราะในการสอนอาน เขยน ตองเพมการอบรมดานศาสนา นคอเปาหมายอนดบหนง และหากเรามาประชมกนโดยไมกลาวถงเรองน เราคอลมความจรงทวาคนไทยสวนใหญไมรเรองศลหา” จากผลการประชมครงส าคญน จงน าไปสการเปลยนแปลงในระบบการบรหารการศกษา และนโยบายดานหลกสตรการเรยนการสอนทจะตองมการเรยนร และฝกอบรมดานศาสนา๑๒๗ ฉะนนการศกษาของคณะสงฆถอไดวาเปนปจจยส าคญทสดตอความเจรญของสถาบนพระพทธศาสนาและสถานบนชาต เพราะหากพระสงฆมการศกษาทด มภมธรรม มภมปญญาสง ยอมจะสามารถชวยเหลอค าชสงคมไทยรงเรองได โดยวดเปนแหลงเรยนร ใหการศกษา อบรม พฒนา และเปนทพงแกชมชน๑๒๘๑๒๘ เชนกบค ากลาวของ สนท ศรส าแดง ไดกลาวไววา ภาระหลกของพระสงฆนอกจากการเตรยมตวใหพรอมเพอสอนใหผอนแลว หนาทของพระสงฆ คอ ใหการศกษาตามปรากฏในหลกพระธรรมวนย ไดแบงหนาทผใหการศกษาไวเปน ๒ พวก คอ ๑) ผมหนาทควบคมเกยวกบความประพฤต วางระเบยบกฎเกณฑใหค าแนะน าตาง ๆ ท าหนาทอยางเดยวกบอาจารยแนะแนวในปจจบนเรยกวา อปชฌำย

๑๒๖ วฒชย มลศลป, เรองเดยวกน, หนา ๙๓. ๑๒๗ วชย ตนศร, อดมการณทางการศกษา : ทฤษฏและภาคปฏบต, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพจฬาลง

กรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๘๘-๘๙. ๑๒๘ ธรยทธ พงเทยร, รายงานการวจย : เรองการปฏรปการเรยนรตามแนวพทธศาสตร, อางในสารนพนธพทธ

ศาสตรบณฑต รนท ๕๒ ปการศกษา ๒๕๔๘, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๑๙๒.

๔๔

๒) ผมหนาทใหการศกษาอบรม ในทางธรรมเรยกวา “สกขคระ” ซงท าหนาทใหการศกษาโดยตรง ใหความรวชาการตางๆ รวมทงควบคมกรยามารยาท ความประพฤตไปในตวดวยบคคลกลมน เรยกวา อำจำรย๑๒๙ เพราะฉะนน การจดการศกษาพระปรยตธรรมในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ซงทางคณะสงฆนน มสมเดจพระสมณเจาล ทรงบกเบกการศกษาแนวใหม คอ ทรงปรบปรงการศกษาทมอยกอน ทนกเรยนจะตองเรยนดวยภาษาบาล และทรงแปลสรปหลกธรรมนนออกมากลายเปนการศกษา ๒ สาย ดงน ๑. การศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม โดยแบงเปน ๓ ชน คอ ๑). นกธรรมชนตร ๒). นกธรรมชนโท ๓). นกธรรมชนเอก๑๓๐ ๒. การศกษาพระปรยตธรรม แผนกบาล คอ ตองเรยนหลกภาษาบาลไวยากรณ มการจดเปนบาลชนตางๆ ขนไปจนถงเปรยญ ๙ ประโยค๑๓๑ โดยสมเดจพระมหาสมณเจาล ทรงไดจดการศกษาตอนทเสดจเปดมหากฎราชวทยาลยในรปแบบใหม แลวทรงแตงหนงสอบาลไวยากรณขนใหมชดหนงใชแทน คอ อกขรวธ วจวภำค วำยกสมพนธ ฉนทลกษณ และไดทรงแกไขวธการเรยนการสอนและการสอบประมวลความรในรปแบบใหม โดยจดท า ดงน ๑). นกเรยนตร หลกสตรใชบาลไวยากรณสวนอกขรวธและวจภาค ๒). นกเรยนโท ธมมปทฏฐกถาบนตนเฉพาะทางนทาน ๓). นกเรยเอก ธมมปทฏฐกถาบนปลายแกคาถา ๔). บาเรยนตร มงคลตถทปน ๕). บาเรยนโท (สามญ) อภโตวภงคในพระไตรปฏก(พเศษ) อภโตวภงคและบาล สตนตปฏก ๖). บาเรยนเอก (สามญ) คมภรขนธกะและบรวารในพระวนยปฏก (พเศษ) บาล อภธรรมปฏกขนอกเลมหนง๑๓๒ การจดการศกษาสมยใหมทง ๒ แผนกน พระสงฆมบทบาทสนบสนนเกยวกบการจดการศกษา แตตอมาไดลดบทบาทลง เมอสนสดรชกาลท ๕ แลวการศกษาแหงชาตไดผนแปรไปการศกษาของวดกบของรฐแยกตางออกจากกน รฐรบเอาการศกษาส าหรบราษฏร หรอการศกษามวลชนตลอดจนการศกษาระดบสงทงหมด จดด าเนนการเองฝายเดยว การศกษาวชาการสมยใหม

๑๒๙ สนท ศรส าแดง, พระพทธศาสนากบการศกษา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

, ๒๕๔๗), หนา ๒๓๗. ๑๓๐ รายละเอยดของหลกสตร และวชาทเรยนพระปรยตธรรม แผนกธรรมทงสามชน ผศกษาจะกลาวในหวขอ

(การศกษาพระปรยตธรรมสมยปจจบน). ๑๓๑ พระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ), ประวตพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : มหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๔๔๐-๔๔๑. ๑๓๒ ประสาร ทองภกด, สามประวต, (พระนคร : โรงพมพวฒนาพานช, ๒๔๖๑), หนา ๕๔-๕๕.

๔๕

ส าหรบพระภกษสามเณรทไดเรมตนมากสะดดหยดลงหายไป พระสงฆกไดด าเนนการจดการศกษาปรยตธรรมแผนเดม๑๓๓ การแยกการจดการศกษาของพระภกษสามเณร และของเดกนกเรยนออกจากกนนนการ ศกษาของคณะสงฆโปรดใหยายการศกษาทวดพระศรรตนศาสดาราม ในพระบรมราชวงมาตงเปนมหาธาตวทยาลย ทวดมหาธาต ในป พ.ศ. ๒๔๓๒ นบวาเปนวทยาลยแรกของประเทศไทย ซงพระองคทรงสถาปนามหามกฎราชวทยาลย ในป พ.ศ. ๒๔๒๖ เพอใชเปนสถานศกษาของคณะสงฆธรรมยตพระองคกไดโปรดใหสรางสงฆกเสนาวทยาลย ในป พ.ศ. ๒๔๓๘ เพอเปนสถานศกษาพระปรยตธรรมและวชาการชนสงของพระสงฆฝายมหานกาย ซงอยทวดมหาธาต ตอมาไดพระราชทานนามใหมวามหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ซงจดเปน “ทเลาเรยนพระไตรปฏกและวชาชนสง” ปจจบนมฐานะเปนมหาวทยาลยของคณะสงฆไทย๑๓๔ ดงนน การจดการศกษาพระปรยตธรรมในรชกาลท ๕ ถอไดวาเปนยคของการปฏรปการศกษาอยางมากทงทางโลกและทางธรรม เนองจากพระองคทรงเสดจไปยงตางประเทศอยหลายครง และทรงเหนการจดการศกษาของประเทศเหลานน มความเจรญรงเรองกาวหนาอยางมาก เมอพระองคทรงกลบประเทศ กทรงปรบปรงระบบการศกษาใหดขนตามดวย นอกจากนน พระองคทรงปรบปรงการศกษาคณะสงฆไทย คอ ทรงจดตงสถาบนการศกษาของมหาวทยาลยสงฆทงสองแหง ใหเปนสถานศกษาวชาขนสงทางพระพทธศาสนา โดยมฐานะเปนมหาลยสงฆของคณะสงฆไทยและเปนนตบคคลอยในก ากบดแลของรฐตาม พรบ. มหาวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๐ แลวจดการศกษาสบมาจนถงกระทงปจจบน ๒.๑๗.๖ กำรศกษำพระปรยตธรรมสมยรชกำลท ๖ สมยสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (พ.ศ. ๒๔๕๓-๒๔๖๘) เสดจขนครองราชยสมบตแลว ทรงบรหารบานเมองใหตงอยในความสงบ และกาวสยคแหงความเจรญทางศลปะวทยาการสมยใหม อนสบเนองมาจากการวางรากฐานอนมนคงไวในรชกาลกอน และพระองคกทรงเสดจไปประทบอยในตางประเทศเพอการศกษาเปนเวลานาน พระองคจงไดปรบปรงสงเสรมศลปวฒนธรรมอยางเตมท๑๓๕ ซงจากการศกษาพระปรยตธรรมในสมยรชกาลท ๖ นน มการปรบปรงเพมเตมการศกษาแผนกธรรมขนมา โดยการน าเอานกธรรมเปนเบองตนแหงการศกษาแผนกบาล การศกษาแผนกบาลจะมสทธสอบบาลตงแตประโยค ๑ ถงประโยค ๙ ไดดงนน กตอเมอ ๑) ชนประโยค ๑-๒-๓ ตองสอบไดนกธรรมชนตรกอน ๒) ชนประโยค ๔-๕-๖ ตองสอบนกธรรมชนโทกอน

๑๓๓ รงส สทนต, จากการศกษาในอดตถงการศกษาทบณฑตวทยาลย, ในรวมบทความทางวชาการ ๒๐ ป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส. ๒๕๕๑), หนา ๑๗๒. ๑๓๔ เฉลมพล โสมอนทร, ประวตพระพทธศาสนาและการปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : สตร

ไพศาล, ๒๕๔๖), หนา ๑๓๕. ๑๓๕ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : รงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๒๕๕.

๔๖

๓) ชนประโยค ๗-๘-๙ ตองสอบไดนกธรรมชนเอกกอน๑๓๖ เพราะฉะนน การวดประเมนผล หรอวธสอบไลพระปรยตธรรมแบบใหมเทาทมตงแตตนรตนโกสนทร ใชวธแปลดวยปากเปลาในคณะกรรมการฟง ซงเรยกวา “มขปาฐะ”๑๓๗ สอบไดหรอตกคณะกรรมการตดสนในขณะนน ตอมาราวป พ.ศ. ๒๔๕๕ จงมการเปลยนแปลงทส าคญในการสอบบาลโดยเขยนในบางประโยค คอ ประโยค ๑-๒ ใหสอบเขยนสวนประโยค ๓-๙ คงสอบดวยวธเดมจนกระทงป พ.ศ. ๒๔๕๙ จงสอบเขยนทกประโยค๑๓๘ การเปลยนแปลงดงกลาวน นบวาเปนปรากฏการณทส าคญในวงการศกษาของคณะสงฆซงเมอกอนนนไมมก าหนดเวลาสอบทแนนอนตายตว คณะกรรมการจะประกาศเปนคราวๆ โดยในป พ.ศ. ๒๔๕๖ ไดก าหนดใหสอบปละครงตลอดมา และเพงมาเปลยนเปนการสอบ ๒ ครงเมอ พ.ศ. ๒๔๙๑ เพราะจ านวนนกเรยนเพมมากขน จงแบงการสอบเปน ๒ ครง คอ ครงแรก ป.ธ. ๖-๙ สอบวนขน ๒ ค าเดอน ๓ ของทกป ครงทสอง ป.ธ. ๓-๕ สอบวนขน ๒ ค าเดอน ๓ ของทกป๑๓๙ ดงนน การศกษาของคณะสงฆในขณะน มการศกษาแผนกธรรมทเกดขน ซงเรยกวา “การศกษาแผนกนกธรรม” จดศกษาส าหรบพระภกษสามเณรเทานน คกบการศกษาแผนกบาล เรยกวา “เปรยญ” ในปจจบนน ถงแมวาการศกษาของคณะสงฆจะมววฒนาการไปอยางกวางขวางกยงมการศกษาสบเนองมาจากยคกอนอย ๒ สายดวยกน คอ ๑) การศกษาพระปรยตธรรม แผนกบาล ๒) การศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม ๑๔๐๑๔๐ การศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม มสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโนรส ทรงเปนผอ านวยการศกษาของคณะสงฆ และไดรวมมอกบพระเถระยคนน และในป พ.ศ. ๒๔๕๔ จดใหมการศกษาพระธรรมวนยในแบบภาษาไทย โดยคดเลอกหวขอพระธรรมวนยในพระไตรปฎก ทจดเปนหมวดหมเปนชนๆ ตามความยากงาย ทงนเพอใหผบวชมาใหมไดเรยนงายขนโดยแบงออกเปน ๓ ชน ดงน ๑) นกธรรมชนตร ๒) นกธรรมชนโท

๑๓๖ รงส สทนต, จากการศกษาในอดตถงการศกษาทบณฑตวทยาลย, ในรวมบทความทางวชาการ ๒๐ ป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส ๒๕๕๑), หนา ๑๗๗. ๑๓๗ สมหมาย จนทรเรอง, พฒนาการศกษาไทย อดต ปจจบน และในสหสวรรษใหม, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๔), หนา ๕๓. ๑๓๘ ประสาร ทองภกด, สามประวต, (พระนคร : โรงพมพวฒนาพานช, ๒๔๖๑), หนา ๕๔-๕๕. ๑๓๙ เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการและพธลงนามความรวมมอแลกเปลยนทางวชาการระหวาง

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยกบมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงสาธารณรฐประชาชนจน, พระพทธศาสนาในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๐), หนา ๑๒๘.

๑๔๐ เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการและพธลงนามความรวมมอแลกเปลยนทางวชาการระหวางมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยกบมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงสาธารณรฐประชาชนจน, เรองเดยวกน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๒๙.

๔๗

๓) นกธรรมชนเอก การศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม ทง ๓ ชนน พระภกษ แบะสามเณรทสอบไดกเรยกวา “พระนกธรรม” ซงหลกสตรน ตอมาอนญาตใหชาวบานเขาสอบเรยกวา “ธรรมศกษา” ส าหรบผทสอบบาลไดเปรยญ และสอบนกธรรมไดอก เรยกวา “เปรยญธรรม” ใชอกษรยอวา “ป.ธ.” อนงผทจะสอบบาลนนจะตองสอบนกธรรมใหไดกอน ดงทกลาวแลวขางตน ถาสอบนกธรรมตก ผลการสอบบาลกไดถอวา เปนโมฆะ คอนกธรรมตร มสทธเขาสอบได ประโยค ๑-๒-๓ นกธรรมโท มสทธสอบประโยค ๔-๕-๖ สวนนกธรรมชนเอก มสทธสอบประโยค ๗-๘-๙ ได การประเมนผลสอบนน ตามประเพณเดมไมไดก าหนดดวยนาฬกา แตใชเทยนเปนสญญาณก าหนด คอ เมอเรมแปลเวลาประมาณ ๑๕.๐๐ น. ไปจนกระทงค า แลวจดเทยนตงไวจนกวาเทยนจะหมดกเปนอนเลกสอบในวนนน ถายงแปลคางอยกเปนอนตกหมด ตอมาจงยกเลกการใชเทยนเปนสญญาณ ใหใชนาฬกาแทน และก าหนดใหนกเรยนชนทแปลธรรมบทรปละ ๖๐ นาทใหแปลหนงสอ ๓ ใบลาน ซงจารกดวยภาษาบาลอกษรขอมเปนภาษาไทย ซงมประมาณ ๖๐ บรรทด ภายหลงเหนวายากไมทนเวลา จงจะลดลงเหลอ ๒๐ บรรทด ประโยคสง ๙๐ นาท บางทถาประโยคยากกเพมใหอก ๓๐ นาท เปนกรณพเศษ๑๔๑ นอกจากน รชกาลท ๖ พระองคทรงโปรดใหยกฐานะโรงเรยนราชการพลเรอนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวขนเปน จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในป พ.ศ. ๒๔๖๔ ประกาศใหใชพระราชบญญตประถมศกษา พ.ศ. ๒๔๖๔ บงคบใหเดกทกคนทมอายตงแต ๗ ป บรบรณ ตองเรยนหนงสอในโรงเรยนจนอาย ๑๔ ป บรบรณ โดยไมเสยคาเลาเรยน นบเปนการเกดการศกษาภาคบงคบอยางเปนทางการครงแรกในประเทศไทย ซงโครงการศกษา พ.ศ. ๒๔๖๔ ฉบบนไดจดระบบการเรยนการสอนใหสอดคลองกบพระราชบญญตประถมศกษา พ.ศ. ๒๔๖๔ ทกลาวถงการจดการระบบการศกษาขนตนใหแพรหลาย สวนการศกษาในระดบสงกเปดโอกาสใหแกผทสนใจทงสวนกลางและสวนภมภาคไดเขาศกษาตอ ดงนน ขอสงเกตอยางหนง คอ ระบบการศกษาของรฐและของคณะสงฆกเรมไดแยกออกจากกนตงแตนนมา การศกษาของฝายบานเมองกไดมการปรบปรงเปลยนแปลงแกไขเลย๑๔๒ โดยสรปไดวา ผลพวงอนเกดจาก การแยกการจดการศกษาของพระภกษสามเณรออกจากการศกษาของเดกนน ไดท าใหเกดปญหาในเวลาตอมา กลาวคอ การจดการศกษาของพระสงฆเทาทควร คอรฐบาลไมไดสอดสองดแลอยางเตมทและไมทวถง และเปนการเปดโอกาสใหผทไมมความรความสามารถในการจดการศกษาของพระภกษสามเณรดวย จงเปนเหตน ท าใหการจดการศกษาพระปรยตธรรมของพระภกษสามเณรไมกาวหนาและมปญหาหลายอยางทจะตองชวยเหลอหรอไดรบการแกไข ซงการจดการศกษาของคณะสงฆนน แบงออกเปน ๒ แผนก คอ แผนกธรรม และแผนกบาล โดยการศกษาแผนกบาลนนมการเปลยนแปลงท ส าคญคอมการสอบขอเขยนประโยค ๑-๒

๑๔๑ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาภรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๒๕๗-๒๕๘. ๑๔๒ สมศกด บญป, เรองเดยวกน, หนา ๒๕.

๔๘

สวนประโยค ๓-๙ นนยงคงสอบดวยวธเดมจนกระทงถงป พ.ศ. ๒๔๕๙ สอบดวยวธการเขยนทกประโยคจนถงปจจบน ๒.๑๗.๗ กำรศกษำพระปรยตธรรมในสมยรชกำลท ๗ พระบาทสมเดจพระเกลาเจาอยหว เสดจขนครองราชยเมอป พ.ศ. ๒๔๖๘-๒๔๗๗ แมจะเปนชวงระยะเวลาสนของการครองราชยเพยง ๙ ป กตาม พระองคกทรงเลอมใสศรทธาพระพทธศาสนา และท านบ ารงพระพทธศาสนาหลายประการ๑๔๓ กลาวคอ แมเปนชวงนนจะเปนชวงทประเทศก าลงอยในภาวะตกต าการพฒนาประเทศเปนไปดวยความล าบากกตาม แตกไดด าเนนการจดการศกษาอยางตอเนอง โดยมสมเดจพระราชสงฆราชเจา กรมหลวงชนวรสรวฒน ทรงปรชาสามารถ จดการศกษาของคณะสงฆใหด าเนนการตอไป และโดยเปดโอกาสใหฆราวาสทงชาย ทงหญง ไดศกษาเลาเรยนดวย๑๔๔ การเปดโอกาสใหฆราวาสไดศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมแผนกธรรมนนเรยกวา “ธรรมศกษา” การศกษาแผนกธรรมและธรรมศกษาน โดยแบงออกเปน ๓ ชน เรยกวา ธรรมศกษาชนตร ธรรมศกษาชนโท และธรรมศกชนเอก มลเหตทเรมใหมการศกษาแผนกขนเนองจากในรชกาลท ๖ นน ทรงประกาศใหพระราชบญญตเกณฑทหาร ร.ศ. ๑๒๔ (พ.ศ. ๒๔๘๘) ในพระราชบญญตฉบบน ไดยกเวนพระภกษสามเณรไมตองถกเกณฑทหารส าหรบผรธรรม ตอมาสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ไดทรงตงหลกสตรการศกษา ของพระภกษสามเณรแบบใหม เรยกวา “นกธรรม” ม ๓ ชน คอ ๑) นกธรรมชนตร ๒) นกธรรมชนโท ๓) นกธรรมชนเอก ซงการศกษาแผนกธรรมทง ๓ ชนน เรมสอบไลสนามหลวงเปนครงแรกเมอ พ.ศ. ๒๔๕๗ เปนตนมา และในป พ.ศ. ๒๔๗๒ ทางคณะสงฆอนญาตใหครทเปนคฤหสถเขาสอบไลวชานกธรรมตรในสนามหลวงคณะสงฆไดและตอมาคณะสงฆไดอนญาตใหคฤหสถหญงเขาสอบความรนกธรรมในสนามหลวงดวย โดยก าหนดใหสอบพรอมกบภกษสามเณรทวราชอาณาจกร ส าหรบหลกสตรวนยบญญตนน ไมเหมาะกบคฤหสถ จงเปลยนเปนใหสอบในเรองของเบญศล เบญจธรรม และอโบสถศล เปนหลกสตรแทนส าหรบผเรยนธรรมศกษาชนตร เรยนเพยง ๓ วชา ยกเวนวชาวนย๑๔๕ ส าหรบการศกษาพระปรยตธรรม แผนกบาล หรอเปรยญธรรมนนตามหลกสตรของมหาธาตนนแยกออกเปน ๒ ฝาย ดงตอไปน ๑) ฝายไทย แบงประโยคเปน ๙ ชน คอ ๑) ชน ๑-๒-๓ เรยน ธมมปทฏฐกถา

๑๔๓ ฟน ดอกบว, พระพทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร : ศลปาบรรณาคาร, ๒๕๔๒), หนา ๓๗. ๑๔๔ สมหมาย จนทรเรอง, พฒนาการศกษาไทย อดต ปจจบน และในสหสวรรษใหม, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๔), หนา ๕๓. ๑๔๕ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๓๑๖-๓๑๗.

๔๙

๒) ชน ๔ เรยน มงคลตถทปนบนตน ๓) ชน ๕ เรยน สารตถสงคหะ ๔) ชน ๖ เรยน มงคลตถทปนบนปลาย ๕) ชน ๗ เรยน ปฐมสมนตปาสาทกา ๖) ชน ๘ เรยน วสทธมรรค ๗) ชน ๙ เรยน (ฏกาวนย) สารตถทปน ๒) ฝายรามญแบงออกเปน ๔ ชน คอ ๑) ชน ๑ เรยน อาทกมม หรอปาจตตยอยางใดอยางหนง ๒) ชน ๒ เรยน มหาวภงค หรอจลลวคค ๓) ชน ๓ เรยน บาลมตตกวนวนจฉย ๔) ชน ๔ เรยน ปฐมสมนตปาสาทกา การศกษาระยะแรกเหมอนในรชกาลท ๔ ตอมา มหาธาตวทยาลย ยายไปตงทวดสทศนและทางวดมหาธาตตงบาลวทยาลยของตนเองขน ตลอดจนจดใหมการศกษาขยายออกไปตามวดตางๆมากขน๑๔๖ นอกจากนน พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงเปลยนชอกระทรวงศกษาธการ เปนกระทรวงธรรมการ ในป พ.ศ. ๒๔๖๙ โดยเหตผลวา การศกษาไมควรแยกจากวดทมหนวยงานทสงกด ไดแก กองบญชาการ กรมศกษาธการ กรมมหาวทยาลย กรมธรรมการ การศกษาของพระสงฆไดรบการเอาใจใสมากขน มการศกษาพระธรรมวนยทงแผนกสามญ และแผนกบาล รวมถงการจดตงโรงเรยนนกธรรมในกรงเทพมหานคร และหวเมองเปนจ านวนมากตอมาในป พ.ศ. ๒๔๗๓ จดตงกรมวชาการ มหนาททางเทคนค เปนผรกษาและคนควาแบบแผนการศกษามหนวยงานสงกด ไดแกกองกลาง กองสถตและรายงาน กองสอบไล กองแบบเรยน และกองโรงพมพ๑๔๗ โดยสรปไดวา การศกษาสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว พระองคทรงปรารถใหการศกษาทงทางโลกและทางธรรมควบคกนไป คอไมควรจดการศกษาแยกออกจากวดและในสมยนกไดมการเพมหลกสตรการศกษาพระปรยตธรรมแผนธรรมขนมา เพอเปดโอกาสใหกลบตรชายหญงศกษาเลาเรยนพระพทธศาสนามากขน เรยกหลกสตรนวา “ธรรมศกษา” และมการสอบไลสนามหลวงพรอม ๆ กน กบการศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม ของพระภกษสามเณรทวพระราชอาณาจกรจนถงปจจบน ๒.๑๗.๘ กำรศกษำพระปรยตธรรมในสมยรชกำลท ๘ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล เสดจขนครองราชย เมอป พ.ศ. ๒๔๗๗ ขณะทยงพระเยาวอยมากมชนมได ๕ พรรษาเทานน แมจะทรงไดรบการศกษาในโลกตะวนตกกตามแตพระองคกเหนความส าคญแบบไทย ทรงเลอมใสในพระพทธศาสนา แตการสงเสรมท านบ ารง

๑๔๖ เฉลมพล โสมอนทร, ประวตศาสตรพระพทธศาสนาและปกครองคณะสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : สตร

ไพศาล, ๒๕๔๖), หนา ๑๓๖. ๑๔๗ สมหมาย จนทรเรอง, พฒนาการศกษาไทย อดต ปจจบน และในสหสวรรษใหม, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๔), หนา ๓๔.

๕๐

พระพทธศาสนา ยงไมไดทรงท าอะไรมากนก เพราะยงทรงเยาวยงตองศกษาเลาเรยน อกทงเวลาเสวยราชยกสนโดยพระองคทรงสนพระชนม พ.ศ. ๒๔๘๙๑๔๘ เหตการณส าคญๆเกยวกบพระพทธศาสนาในรชสมยของพระองคมดงน ๑) มการแปลพระไตรปฎกเปนภาษาไทยใหครบสมบรณ สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช ทรงเสนอเรองไปยงกระทรวงศกษาธการ เมอไดรบพระบรมราชานมตแลว จงท าการแปลออกเปน ๒ ส านวน ดงน ก. แปลตามความในภาษาบาลและพระไตรปฎกฉบบสยามรฐส าหรบการพมพ เรยกวา “พระไตรปฎกภาษาไทย” ข. แปลเปนส านวนเทศน ส าหรบการพมพในคมภรศาสนา เรยกวา “พระไตรปฎกเทศนาฉบบหลวง” ๒) ป พ.ศ. ๒๔๘๓ เรมแปลปฎกละ ๑ เลม พรอมดวยต านานพระไตรปฎกอก ๑ เลม เสรจแลวทลเกลา ถวายกอน สวนทเหลอพมพเสรจเมอป พ.ศ. ๒๔๙๒ ในรชกาลท ๙ ส าหรบ พระไตรปฎกเปนภาษาไทยพมพ ๘๐ เลมจบ และพมพจ านวน ๒,๕๐๐ จบ เพอเปนงานฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ๑๔๙ ๓) รฐบาลสรางวดพระศรมหาธาตวรมหาวหาร ในป พ.ศ. ๒๔๘๔ ณ แขวงหลกส เขตบางเขน กรงเทพมหานคร เพออาราธนาพระสงฆทงสองนกายไปอยรวมกน เพอเรมรวมนกายทงสองเขาเปนอนเดยวกน แตตอมาปรากฏวาไมส าเรจ๑๕๐ ๔) ทรงประกาศใชพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔๑๕๑ ส าหรบการศกษาพระปรยตธรรม ในสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล มลกษณะเชนเดยวกบการศกษาในสมยรชกาลท ๗ ไมมการเปลยนแปลงแตอยางใด ยงคงด าเนนตามขนตอนการศกษามาโดยล าดบ โดยมการเปลยนแปลงเกยวกบวทยาฐานะของการเปรยญธรรม ดงน ในป พ.ศ. ๒๔๘๗ ทางกระทรวงศกษาธการ และคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน ไดพจารณาเทยบวทยาฐานะ ส าหรบผส าเรจการศกษาของคณะสงฆแลวลาสกขาขอออกมาเปนคฤหสถโดยใหเปรยญ ๙ ประโยค บรรจในต าแหนงทใชภาษาบาลหรออนศาสนาจารย เทยบเทาขาราชการพลเรอนชนตร อนดบ ๑ ประโยค ๖-๗-๘ เทยบเทาอดมศกษา เฉพาะในการคดเลอกหรอสอบคดเลอก เพอบรรจต าแหนงทใชภาษาบาลหรออนศาสนาจารย ประโยค ๕ เทยบเทาประโยคมธยมบรบรณ เพอเขาสอบแขงขนดานวชาการพลเรอน ชนจตวา อนดบ ๑-๓ นกธรรมหรอนกธรรมศกษา เทยบเทากบชนประถมบรบรณ ในป พ.ศ. ๒๔๘๘ ใหผมวทยาฐานะนกธรรมหรอนกธรรมศกษาตงแตชนตรขนไป มวทยาฐานะสามารถเปนครโรงเรยนราษฏร สอนเฉพาะวชาหนาทพลเมอง วชาศลธรรมกบวชาภาษาไทยใน

๑๔๘ ฟน ดอกบว, พระพทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร : ศลปาบรรณาคาร, ๒๕๔๒), หนา ๓๗. ๑๔๙ ดนย ไชยโยธา, พระมหากษตรยกบพระพทธศาสนาในประวตศาสตร, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร,

๒๕๔๘), หนา ๒๑๑. ๑๕๐ พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศาสนาในอาเซย, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐),

หนา ๑๖๘. ๑๕๑ ฟน ดอกบว, พระพทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร : ศลปาบรรณาคาร, ๒๕๔๒), หนา ๓๗.

๕๑

ชนประถมทกชน ใหผมวทยาฐานะตงแตประโยค ๓ ขนไป มวทยาฐานะสามารถเปนครโรงเรยนราษฏรสอนเฉพาะวชาหนาทพลเรอน วชาศลธรรมกบวชาภาษาไทยกบชนมธยมทกชน ในป พ.ศ. ๒๔๗๙ กระทรวงศกษาธการ อนญาตใหผวทยาฐานะประโยค ๖ ชนเปนบรรณาธการหนงสอพมพได ในป พ.ศ. ๒๔๘๒ กระทรวงมหาดไทย อนญาตใหผมวทยาฐานะนกธรรมชนตรหรอ นกธรรมประโยค ๓ มสทธสมครเลอกตงเปนสมาชกเทศบาลได๑๕๒ โดยสรปไดวา การจดการศกษาพระปรยตธรรมรชกาลท ๘ การศกษาคณะสงฆไมมการเปลยนแปลงใดๆ ยงคงใชรปแบบการจดการศกษาเหมอนรชกาลท ๖ โดยในรชสมยนไดมการยกฐานะผสอบไดเปรยญธรรม ส าหรบเทยบเทาหรอไปรบราชกาลพลเรอนเมอลาสกขาออกไปเปน คฤหสถ ฉะนนการกลาวมาทงหมด การศกษาของคณะสงฆไทยสมยรตนโกสนทรตงแตสมยรชกาลท ๑-๘ มการเปลยนแปลงทางการศกษาของคณะสงฆพอสรปไดดงน รชกำลท ๑ การจดการศกษาพระปรยตธรรม พระองคทรงอปถมถท านบ ารงพระพทธศาสนาเปนอยางด ทรงจดใหมการช าระพระไตรปฎก จดการศกษาสบตอหรอน าเปนแบบอยางสมยอยธยา และมการสงเสรมปรบปรงการจดการศกษาและการสอบพระปรยตธรรมของคณะสงฆใหดขนโดยโปรดราชบณฑตบอกหนงสอแกพระสงฆในพระราชวงทรงแนะน าพระบรมวงศานวงศและขาราชการทงหลายใหสงเสรมการศกษาพระปรยตธรรมอยางจรงจง เพอสบตออายของพระพทธศาสนา รชกำลท ๒ การจดการศกษาพระปรยตธรรม พระองคไดปรบปรงระบบการศกษาจาก ๓ ชน เปน ๙ ชนคอบาเรยนตร – โท – เอก ก าหนดการชนเปนประโยค มการก าหนดสถานทเรยนชดเจน คอ วด สวนการสอบนนแลวแตคณะกรรมการก าหนดขนมา วธการสอบวดผลเรมในเวลา ๑๕.๐๐ น. ทกวน เวนวนพระ ไมมการก าหนดเวลาใหสอบขนอยกบผสอบใชเวลาชาหรอเรว คอตองแปลดวยปากเปลาทกรป รชกำลท ๓ การศกษาพระปรยตธรรม พระองคทรงใหจารกวชาการตางๆ ไวในแผนศลาทวดพระเชตพนล สาเหตทพระองคโปรดจารกนน เนองจากคนไทยสมยนนหวงแหนวชามาก ทงทตนมความรดดานตางๆ กไมยอมสอนใหกบผอนไดร ดงนนพระองคจงน าวชาการทส าคญมาจารกไวเพอประชาชนไดศกษาหาความรไดเสมอภาคกน ไมจ าเพาะเจาะจงบคคลทตองศกษา เพราะการศกษาท าใหเขาเหลานนสามารถเลยงตวเองได ไมเปนภาระตอสงคมอกดวย รชกำลท ๔ การศกษาพระปรยตธรรม พระองคไดเปลยนแปลงการสอบ คอ กอนสอบจะมการจบสลาก จบไดประโยคใดกสอบประโยคนน ผานการสอบครงแรกในปท ๑ กจะเรยกวาไดบาเรยน ๑ ผานป ๒ ปกจะไดบาเรยน ๒ ผานป ๓ กจะเรยกวาไดบาเรยน ๓ พระภกษสามเณรบางรปทมความเชยวชาญในการแปล ปเดยวอาจจะไดตงแตประโยค ๑-๖ หรอยงถง ๙ กได รชกำลท ๕ การจดการศกษาพระปรยตธรรม ยงใชหลกสตรเดม แตทรงปรบปรงการวดประเมน จากการสอบดวยปากเปลามาเปนการสอบดวยขอเขยนทกประโยค และมก าหนดเวลาสอบ

๑๕๒ รงษ สทนต, จากการศกษาในอดตถงการศกษาบณฑตวทยาลย, ในรวมบทความทางวชาการ ๒๐ ป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส., ๒๕๕๑), หนา ๑๗๗.

๕๒

๑ ครงถอไดวาเปนยคทมการปฏรปการศกษาอยางมากทงทางโลกและทางธรรม เนองจากพระองคเสดจไปยงตางประเทศหลายครง และทรงเหนการจดการศกษาของประเทศเหลานน มความเจรญรงเรองกาวหนา เมอพระองคทรงกลบมายงประเทศกทรงปรบปรงระบบการศกษาใหดขน นอกจากน พระองคทรงปรบปรงการศกษาของคณะสงฆ คอทรงจดตงมหาวทยาลยสองแหงใหเปนสถานศกษาวชาชนสงทางพระพทธศาสนามฐานะเปนมหาวทยาลยสงฆของคณะสงฆไทย รชกำลท ๖ การจดการศกษาพระปรยตธรรม ไดการศกษาแบงออกเปน ๒ แผนก คอ แผนกธรรม และแผนกบาล โดยแผนกบาลนนมการเปลยนแปลงทส าคญ คอมการสอบเขยนประโยค ๑-๒ สวนประโยค ๓-๙ คงสอบดวยวธเดม จนกระทงป พ.ศ. ๒๔๕๙ จงสอบดวยวธการเขยนทกประโยค จนถงปจจบน รชกำลท ๗ การจดการศกษาพระปรยตธรรม พระองคทรงปรารถใหการศกษาทงทางโลกและทางธรรมควบคกนไปไมควรจดการศกษาแยกออกจากวด และไดมการเพมหลกสตรศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรมขนมาเพอเปดโอกาสใหกลบตรชายหญงไดศกษาเลาเรยนพระพทธศาสนามากขน เรยกหลกสตรนวา “ธรรมศกษา” และมการสอบไลสนามหลวงพรอมๆกบการศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม ของภกษสามเณรทวพระราชอาณาจกร รชกำลท ๘ การศกษาพระปรยตธรรม ไมมการเปลยนแปลงยงคงใชรปแบบการจดการศกษาเหมอนในรชกาลท ๗ โดยรชสมยน มการยกฐานะผสอบไดเปรยญธรรม ส าหรบเทยบหรอไปรบราชกาลพลเรอนเมอลาสกขาออกไปรบใชสงคม ผลสรปของการศกษาพระปรยตธรรมสมยรตนโกสนทรรชกาลท ๑-๘ พระมหากษตรยทกพระองคทรงใหความส าคญในการจดการศกษาทงฝายอาณาจกรและศาสนจกรทกระดบชนโดยเฉพาะการศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆถอวาเปนผทมบทบาทจดการศกษาใหความรดานคณธรรม จรยธรรมแกกลบตรชายหญงใหประพฤตปฏบตตามหลกค าสงสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจามาประยกตใชในการด าเนนชวตประจ าวนโดยพระมหากษตรยทรงแตงตงพระราชคณะทมภมธรรม แตกฉานในพระไตรปฎก เพอเปนก าลงใจศกษาพระธรรมวนยและสบตออายพระพทธศาสนาสบไป

๕๓

บทท ๓

สภำพกำรศกษำพระปรยตธรรมของคณะสงฆไทยในสมยปจจบน ในบทน ผวจยน าเสนอประเดนทศกษาเกยวกบสภาพการศกษาพระปรยตธรรมทงแผนกธรรม และแผนกบาล ในประเทศไทย และกลาวถงประเดนเกยวกบงานวจยในเรอง ประกอบดวย ๓.๑ การศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม

๓.๒ ดานหลกสตร ๓.๓ ดานการเรยนการสอน ๓.๔ ดานสอการเรยนการสอน ๓.๕ ดานการสอบและประเมนผล ดงมรายละเอยด ผลการลงพนท ดงตอไปน

การศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆไทยในปจจบน แบงออกเปน ๒ แผนก คอ กำรศกษำพระปรยตธรรม แผนกนกธรรม ส าหรบพระภกษ-สามเณร และอบาสกา (แมช) และธรรมศกษา ส าหรบคฤหสถ มส านกงานแมกองธรรมสนามหลวงเปนผรบผดชอบการวด และประเมนผลการศกษา มวด ส านกเรยน โรงเรยน/สถาบนการศกษาเปนผรบผดชอบในการบรหารจดการศกษาการเรยนการสอน กำรศกษำพระปรยตธรรม แผนกบำล การศกษาพระปรยตธรรม แผนกบาลมส านกงานแมกองบาลสนามหลวงเปนผรบผดชอบการวดและประเมนผลการศกษามเจาส านกเรยนเปนผรบผดชอบ การจดการศกษาดานการเรยนการสอน ในการวจยครงนผวจยเนนการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล สวนการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมนนจะน าเสนอพอสงเขปเทานน หลงจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชเสดจขนครองราชยสมบตเมอวนท ๙ มถนายน พทธศกราช ๒๔๗๘ เปนตนมา พระองคไดทรงใหการศกษาแกพสกนกรผานการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศยอยางตอเนองตลอดมา พระองคทรงปพนฐานใหประชาชนปฏบตงานอยางมหลกคด มหลกการ และมหลกการปฏบต โดยทรงท าตวอยางใหเหนเปนตนแบบ ทรงถายทอดสพสกนกรอนเปนขาพระบาทในพระองคนน เปรยบดจดงรมโพธทองทแผพระบารมเปนรมเงาใหทกชวตมความสงบรมเยน ในมตของการศกษาเรยนรตลอดชวต พระองคคอ รมโพธทองของการศกษาไทย ท าใหภมปญญาไทยกาวสสากลตงอยบนรากฐานของความเปนไทยเดนชดตลอดการครองราชย ภายใตพระปฐมบรมราชโองการทวา “เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม”๑๕๓

ดวยพระราชด ารทพระองคไดทรงใหการศกษาแกพสกนกรนน ท าใหการจดการศกษาของคณะสงฆไทยไดรบความอปถมภ มความเจรญรงเรองเปนทประจกษชดตอสงคมไทยในยคทมความเปลยนแปลงอยางรวดเรว หรออาจจะไมสามารถปรบตวใหเขากบความเปลยนแปลงนนได ท าใหเกดปญหาหลายๆอยางตามมาจนทสดไมมทยดเหนยวจตใจ ไมมหลกปฏบต ไมมหลกด าเนนชวตส าหรบ

๑๕๓ พระราชประวตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราช (รชกาลท ๙), เนองในวโรกาสมหา

มงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพเพทนม, ๒๕๕๐), หนา ๑๐๑-๑๐๒.

๕๔

บคคลหลายกลมทปรากฏอยในสงคม แตตรงกนขามส าหรบเยาวชนของชาตอนเปนก าลงส าคญของการพฒนาประเทศในอนาคต ไดหนมาสนใจใครตอการศกษาธรรมะทเรยกวา “ธรรมศกษา” โดยมจดประสงคอนเดยวกน คอ “สอบธรรมศกษาสรางความดเพอพอหลวง” เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๘๑ พรรษา พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ๕ ธนวาคมพทธศกราช ๒๕๕๑ น ทรงส านกงานแมกองธรรมสนามหลวง ไดแจงวามจ านวนผเขาสอบธรรมศกษาชนตร ธรรมศกษาชนโท และธรรมศกษาชนเอก รวม ๑,๘๗๔,๘๓๓ คน มากกวาปการศกษา ๒๕๕๐ ถง ๒๓๒,๔๕๙ คน ซงแสดงใหเหนวา เดกและเยาวชนของชาตมความสนใจเรยนธรรมศกษามากขน๑๕๔ เพราะฉะนน การจดการศกษาพระปรยตธรรมทงแผนกธรรม แผนกบาล และธรรมศกษาส าหรบพระภกษสามเณรและเยาวชน ถอเปนภาระธระส าคญยงของคณะสงฆ และชาวพทธ เพราะการศกษาพระพทธศาสนา ถอเปนหนาทของพทธศาสนกชนทกคนจะตองชวยกนท านบ ารงพระพทธ ศาสนาเจรญงอกงาม และน าค าสอนของพระพทธศาสนาไปปฏบตใหเกดประโยชนแกสงคมอยรวมกนดวยความสงบสข ซงการทภาครฐเขามาใหการสนบสนนการจดการเรยนการสอนถอเปนเรองทด และเปนการสงเสรมใหเกดการศกษาพระพทธศาสนาอยางจรงจงทผวจยจะไดอธบายตามล าดบตอไปน ๓.๑ กำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกธรรม การศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม เกดขนตามพระราชด ารของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส เปนการศกษาพระธรรมวนยในภาษาไทย เพอใหพระภกษสามเณรผเปนก าลงส าคญของพระพทธศาสนาสามารถศกษาพระธรรมวนยไดสะดวกและทวถงอนเปนพนฐาน น าไป สสมมาปฏบตตลอดจนเผยแผพระพทธศาสนากวางไกลออกไป ถอเปนกจของคณะสงฆสวนหนงทส าคญยงในการเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศไทยตลอดมา๑๕๕ ซงมพระพรหมมน (พรหมคตตวดบวรนเวศวหาร เปนแมกองธรรมสนามหลวง ไดเนนการพฒนาศาสนาทายาทใหมคณภาพสามารถด ารงพระศาสนาไวไดดวยด ทงทถอวาเปนกจคณะสงฆสวนหนงทส าคญในการเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศไทยมาตงแตครงอดตถงปจจบน เพอใหทราบถงจดประสงคและเจตนารมณของการศกษาทผานมาน าไปสการศกษาสมยใหม ๓.๑.๑ สถำนศกษำพระปรยตธรรมแผนกธรรม สถานศกษาหรอส านกเรยนเปนองคประเภทการใหการบรการแกพระภกษสามเณรและคฤหสถในชมชนนนๆ เกยวกบการจดศกษาพระปรยตธรรม ทงนส านกเรยนเกดขนไดกจากความตองการและความจ าเปนของชมชนและเพอรบใชชมชน โดยเจาอาวาสเปนผรบภาระการด าเนนการศกษา๑๕๖ การด าเนนการเกยวกบการเรยนการสอนแกพระภกษเรยกวา “ส านกศกษา” ซงแตละส านกเรยนจะมเจาอาวาสทส านกเรยนนน ๆ เปนผบรหารสงสด เรยกวา “เจาส านกเรยน” ซง

๑๕๔ ส านกงานแมกองธรรมสนามหลวง, เรอง การสอบธรรมของสนามหลวงแผนกธรรม พ.ศ. ๒๕๔๙,

(กรงเทพมหานคร : มลนธมหามกฏราชวทยาลย ในพระราชปถมภ, ๒๕๔๙), หนา ๑. ๑๕๕ http://www.phrathai.net/node/1693, เขาถงขอมล, (เมอวนท ๒/๑๒/๒๕๕๑). ๑๕๖ ช าเลอง วฒจนทร, คมอการจดการศกษาปรยตธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมการศาสนา,

๒๕๔๑), หนา ๙๘.

๕๕

ประกอบดวย ครใหญหรออาจารยใหญ ท าหนาทชวยดแลการศกษาโดยตรง๑๕๗ ๑๕๗ ประการนส าคญของผจดตงส านกเรยนจ าตองอาศยผมก าลงเพยงพอกจะสามารถด าเนนการได เพราะผจดตงส านกเรยนตองมความพรอมทงอาคารสถานท วสดอปกรณการศกษา อาจารย และนกเรยนในแตละสวนเปนคาใชจายทงนน การใหความสนบสนนสงเสรม คงไดรบจากก าลงศรทธาปสาทะของประชาชนเปนสวนมาก สวนงบประมาณสนบสนนทางราชการกมอยบาง แตไมเพยงพอตอคาใชจายทมอย ภาระตางๆ นนเปนสงทเจาส านกเรยนจะตองรบผดชอบทกอยาง จะเหนไดวา เมอสงคมมความเปลยนแปลงไปตามยคสมย ท าใหสถานศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลลดนอยลงไป เนองจากผเขามารบภาระใหมเปนผไมสนทดในการบรหารจดการหรอมบารมไมเพยงพอทจะรกษาสถานะของส านกเรยนไวได๑๕๘ ดงนน การจดการเรยนการสอนโดยเฉพาะอยางยงในดานพระปรยตธรรมแผนกบาลกสามารถด าเนนการไดตามความเหมาะสม โดยเบองตนการบรหารจดการในดานการเรยนการสอน วดจะตองเปนผด าเนนการเองทงหมดไดแก๑๕๙ ๑) ตองมสถานศกษาหรอสถานททจะใชท าการเรยนการสอน ซงอาจจะไมจ าเปนตองสรางอาคารเรยนหรอโรงเรยนกได อาจจะใชศาสนสถานภายในวด เชน ศาลาการเปรยญหรอศาลาบ าเพญบญอยางใดอยางหนง เพอใชจดการเรยนการสอนกได ๒) ตองมอาจารยและนกเรยนพอสมควร ๓) ตองเตรยมวสด อปกรณกาเรยนการสอน เชน กระดาน โตะ เกาอ คอมพวเตอร เครองปรนเตอร เครองถายเอกสาร กระดาษพมพ เปนตน ซงในปแรกของการเปดการเรยนการสอนตองลงทนในการนพอสมควร แตปถดไปอปกรณบางอยางกไมจ าเปนตองจดหาอก ๔) ตองอ านวยวสดการเรยนแกนกเรยน เชน ต าราเรยน สมด ปากกา ๕) งบประมาณด าเนนการ เชน นตยภตคร จดซอวสดอปกรณ รางวลหรอทนทางการศกษา เปนตน ฉะนน สถานศกษาด าเนนการจดการศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆไทยทงแผนกธรรม แผนกบาล และแผนกสามญศกษา ผทรบผดชอบในการบรหารจดการศกษาส าหรบพระภกษสามเณรทวไปนน มเจาส านกเรยนเปนผด าเนนการเอง ตองอาศยความพรอมในดานบคคลากร ทนทรพย อาคารสถานท และผเรยนเปนส าคญ โดยส านกเรยนหรอส านกศาสนศกษาแตละแหงมรปแบบการบรหารงานในรปแบบของคณะกรรมการ ทงนเพอใหการเปนไปอยางถกตองเหมาะสม และบรรลผลส าเรจในดานการเรยนการสอน รปแบบการบรหารส านกเรยนมโครงสรางแผนภม ดงตอไปน

๑๕๗ สมชาย ไมตร, รายงานการวจยการสกษาของพระสงฆในประเทศไทย : กรณศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล, (กรงเทพมหานคร : ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, ๒๕๔๒), หนา ๓๑.

๑๕๘ พระเทพมน, การเสนอรางกฏกระทรวงล เกยวกบการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมและแผนกบาล, (กรงเทพมหานคร : ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, ๒๕๔๒), หนา ๗.

๑๕๙ พระธรรมปญญาภรณ และ พระมหาทองด ปญญาวชโร, การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล, (กรงเทพมหานคร :อาทรการพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๑๐๘.

๕๖

แผนภม ๑ โครงสรำงกำรบรหำรส ำนกเรยนพระปรยตธรรม เจาส านกเรยน ผชวยเจาอาวาส คณะกรรมการวด อาจารยใหญ

เลขานการส านกเรยน ผชวยอาจารยฝายวชาการ ผชวยอาจารยใหญฝายปกครอง

หวหนาแผนกบาล หวหนาแผนกธรรม หวหนาแผนกธรรมศกษา

คณะครแผนกบาล คณะครแผนกธรรม คณะครแผนกธรรมศกษา

นกเรยนแผนกบาล นกเรยนแผนกบาล นกเรยนแผนกธรรมศกษา ทมา : พระธรรมปญญาภรณ (สชาต ธมมรตโน) และ พระมหาทองด ปญญาวชโร, การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล, หนา ๑๑๐. ดงนน สถานศกษาทด าเนนการจดการศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆทงแผนกธรรม แผนกบาล และแผนกสามญศกษา ประกอบดวย ก. ส ำนกเรยน ม ๒ แบบ คอ ๑) ในกรงเทพมหานคร ไดแก วดทไดรบการอนญาตตงเปนส านกเรยน เรยกวา ส านกเรยนวด เชน ส านกเรยนวดปากน า สวนวดทไมไดอนญาตจดตงเปนส านกเรยนใหไปสงกดในเขตนนๆ รวมเรยกวา ส านกเรยกคณะเขต เชน ส านกคณะเขตคลองลาง ๒) ในตางจงหวด ไดแก โรงเรยนรวมทกวนในจงหวดนนๆ วาส านกเรยนเจาคณะจงหวด เชน ส านกเรยนจงหวดนครสวรรค ยกเวน วดทมคณสมบตไดรบการอนญาตจดตงเปนส านกเรยนประจ าจงหวด เชน ส านกเรยนวดตากฟา ส านกเรยนประจ าจงหวดแหงท ๑

๕๗

ข. ส ำนกศำสนศกษำ วดทกวดจดกำรศกษำ จดเปนส ำนกศำสนศกษำทงสน ๓.๑.๒ หลกสตรพระปรยตธรรม แผนกธรรม การจดท าหลกสตรนกธรรมขนนบตงแตป พ.ศ. ๒๔๕๕ จนกระทงปจจบนหลกสตรหนงสอแบบเรยน ส าหรบใชเรยนธรรมหนงสอเรยนภาษาไทยจากต าทสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงนพนธ และพระเถระผทรงพระไตรปฏกรจนาไวโดยล าดบจากงายไปหายากและพสดารไปตามล าดบและมขอก าหนดวา ผทจะสอบนกธรรมชนโทจะตองสอบผานนกธรรมชนตรในสนามหลวงไดกอน เปนล าดบ๑๖๐ หลกสตร “นกธรรม” ทประกาศใชในปจจบนทง ๓ ชน มดงน๑๖๑

๑) นกธรรมชนตร ก) วชาเรยงความแกกระทธรรม หลกสตร ใชหนงสอพทธศาสนสภาษตเลม ๑ ข) วชาธรรม หลกสตร ใชหนงสอนวโกวาทแผนกธรรมวภาค และคหปฏบต ค) วชาพทธ หลกสตร ใชหนงสอพทธประวต เลม ๑-๒-๓ ปฐมสมโพธพระนพนธ สมเดจพระสงฆราช (ปสสเทว) ศาสนพธ เลม ๑ ง) วชาวนย หลกสตร ใชหนงสอนวโกวาท แผนกวนยบญญต วนยมขเลม ๑ ๒) นกธรรมชนโท ก) วชาเรยงความแกกระทธรรม หลกสตร ใชหนงสอพระพทธศาสนสภาษต เลม ๒ ข) วชาธรรม แกปญหาธรรมวภาคพสดารออกไป หลกสตร ใชหนงสอธรรมวภาค ปรเฉทท ๒ ค) วชาพทธ แกปญหาอนพทธประวต หลกสตร ใชหนงสออนพทธประวต และพททธานพทธประวตเฉพาะ ประวตพระสาวก สงคตกถา ปฐมสมโพธ พระนพนธ สมเดจพระสงฆราช (ปสสเทว) ศาสนพธ เลม ๒ ขององคการศกษา ง) วชานย แกปญหาใหพสดารออกไป หลกสตร ใชหนงสอวนยมข เลม ๑-๒ ๓) นกธรรมชนเอก ก) วชาเรยงความแกกระทธรรม

๑๖๐ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๓๑๗. ๑๖๑ ส านกงานแมกองธรรมสนามหลวง. เรอง สอบธรรมของสนามหลวงแผนกธรรม พ.ศ. ๒๕๕๑,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต. ๒๕๕๓), หนา ๗-๑๐.

๕๘

หลกสตร ใชหนงสอพทธศาสนสภาษต เลม ๓ ข) วชาธรรม แกปญหาโดยปรมตถเทศนา หลกสตร ใชหนงสอธรรมวจารณ ค) วชาพทธ แกปญหาอนพทธประวตกบขอธรรมในทองเรองนน หลกสตร ใชหนงสอพทธประวต เลม ๑-๒-๓ ปฐมสมโพธ พระนพนธ สมเดจพระสงฆราช (ปสสเทว) พทธานประวต อนพทธประวต พระปฐมสมโพธกถา พระนพนธสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส ง) วชาวนย แกปญหาวนยสงฆกรรม เปนตน หลกสตร ใชหนงสอวนยมขเลม ๓ พระราชบญญตคณะสงฆ ๓.๑.๓ กำรเรยนกำรสอนพระปรยตธรรม แผนกธรรม การเรยนการสอนพระปรยตธรรม แผนกธรรม กเหมอนกบการสอนพระปรยตธรรมแผนกบาล โดยกระบวนการเรยนการสอนนนใชวธการอธบายใหอานจากต าราและหนงสอเรยนทองจ า และท าแบบทดสอบหรอแบบฝกหดเปนสวนใหญ โดยเฉพาะเครองชวยสอนสมยใหมอยางทใชในโรงเรยนของรฐนอยมาก๑๖๒ สงผลใหการจดการศกษาของสงฆนนไมประสบผลส าเรจเทาทควรเนองจากระบบการเรยนการสอนมลกษณะเปนพสอนนอง โดยครผสอนทางคณะสงฆ ไดก าหนดวทยฐานะของผสอนนกธรรม ดงน ๑) ผสอนนกธรรมชนตร มวทยฐานะอยางต าตองเปนนกธรรมชนโท หรอเปรยญตร ผานการสอบนกธรรมชนโทสนามหลวงมาแลว ๒) ผสอนนกธรรมชนโท มวทยฐานะอยางต าตองเปนนกธรรมชนเอก หรอเปนนกธรรมชนโท ซงเขาสอบนกธรรมชนโทสนามหลวงมาแลว ๓) ผสอนนกธรรมชนเอก มวทยฐานะตองเปนนกธรรมชนเอกหรอเปนเปรยญ และครสอนบาล๑๖๓ ครสอนทง ๓ ลกษณะทวามาน แมวาจะมความรความสามารถกตาม แตยงมครไมเพยงพอส าหรบจดกจกรรมการเรยนการสอนใหประสบความส าเรจลลวงและมคณภาพไดโดยสวนมากพระเถระทมความรนน มกจะมภารกจไมมเวลาเพยงพอส าหรบสงสอนพระเถระใหมความรอยางแทจรงได จนปลอยใหภาระการเรยนการสอนตกเปนภาระของพสอนนอง นอกจากนแลว นภมณฑล สบหมนเปยม และวลยพร ศรภรมณ ไดท าการศกษา “แนวทางการจดการศกษาพระปรยตธรรมตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๒” โดยการสมภาษณ จากบคคลหลายกลม คอ พระสงฆาธการ ผทรงคณวฒ พระผสอน พระสงฆทเคยศกษาพระสงฆท ก าลงศกษาและสมาเณรทก าลงศกษา โดยขอสรปเหนตรงกน ดงตอไปน๑๖๔

๑๖๒ ช าเลอง วฒจนทร, คมอการจดการเรยนการสอนพระปรยตธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมการ

ศาสนา, ๒๕๔๑), หนา ๕๐” ๑๖๓ ช าเลอง วฒจนทร, เรองเดยวกน, หนา ๒๗. ๑๖๔ นพมณฑล สบหมนเปยมและวลยพร ศรภรมย, รายงานการศกษาเรอแนวทางการจดการศกณรพระปรยต

ธรรมตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.๒๕๔๒,(กรงเทพมหานคร : ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, ๒๕๔๕), หนา ๒๑-๒๒.

๕๙

๑) ครผสอนไมคอยมประสบการณทางโลก ไมสามารถประยกตกบสภาพความเปนจรง ควรมคณวฒและมประสบการทางโลกเพอจะไดเปรยบเทยบ อธบายและประยกตใชได ๒) ขาดมาตรฐานในการสอน ขาดความรในวชาทสอน สอนตามทเคยเรยนมา ขาด การฝกอบรมรายวชาการศกษา ๓) ครผสอนขาดการพฒนา ขาดการสงเสรม ขาดขวญก าลงใจ ครสอนดวยจตวญญาณหรอพลงภายในทเหลออยและถดถอยในทสด ๔) ขาดหลกวชาคร ขาดการเรยนรวธสอนแบบใหมๆ ไมไดมการอบรมผทจะเปนครเหมอนวชาชพอนๆ ท าใหการสอนไมไดเทาทควร ๕) ครผสอนแมจะมเปรยญสง แตวธการสอนไมด มกสอนตามต าราไมมการตดตามผล การเรยนการสอน ๖) ครสอนมกจะเนนเนอหาสาระ ไมมการเชอมโยงกบเหตการณทเกดขนในปจจบน นอกจากน กระบวนการเรยนการสอนขางตน สถานศกษาและหนวยงานทเกยวของควรด าเนนการ ตอไปน ๑๖๕ ๑) จดเนอหาสาระและกจกรรมใหสอดคลองกบความสนใจและความถนดของผเรยน โดยค านงถงความแตกตางระหวางบคคล ๒) ฝกทกษะกระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณ และการประยกต ความรมาใชเพอปองกนและแกไขปญหา ๓) จดกจกรรมใหผเรยนไดเรยนรจากประสบการณจรง โดยฝกปฏบตใหคดเปน ท าเปน รกการอาน และเกดใฝเรยนรอยางตอเนอง ๔) จดการเรยนการสอนโดยผสมผสานสาระดานความรตางๆ อยางไดสดสวนสมดลกน รวมทงปลกฝงคณธรรม คานยมทดงามและคณลกษณะอนพงประสงคไวในทกวชา ๕) สงเสรมสนบสนนใหผสอนจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม สอการเรยนรและ อ านวยความสะดวกเพอใหผเรยนเกดการเรยนร และมความรอบรความทงความสามารถใชวจยเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร ทงผสอนและผเรยนไปพรอมกนจากสอการเรยนการสอน และแหลงวทยาการประเภทตางๆ ๖) จดการเรยนรใหเกดขนไดทกเวลาสถานท มการผสานความรวมมอกบบดามารดาผปกครอง และบคคลในชมชนเพอรวมกนพฒนาผเรยนตามศกยภาพ จากขอสรปดงกลาว ผวจยเหนวา ทางคณะสงฆควรมการปรบปรงบคลากรทางการศกษาหรอผสอนใหมประสทธภาพมากขน มการฝกอบรมตามหลกสตรวชาครกอนทจะมาเปนผสอนเพราะเวลาสอนนน นกเรยนอาจจะมความแตกตางกนทางดานสตปญญาหรอพฤตกรรมบางอยางอนไมพงประสงคเกดขนส าหรบผสอน อนเปนแหตท าใหผสอนไมสนใจหรอไมตงใจสอนอยางจรงจง ดงนน เปนภาระของผบรหารสถานศกษาควรมการฝกอบรมใหการศกษา ในดานจตวทยาในการสอนแกผท า

๑๖๕ ๑๖๕ ปรกณ สงหสรยา และพระสรปญญามน, รายงานการวจยรปแบบการจดการศกษาและการเผยแผ

ศาสนาธรรมของวดในพระพทธศาสนา ประเภทการเผยแผศาสนธรรม : กรณศกษาวดโสมนสวหาร เขตปอมปราบศตรพาย กรงเทพมหานคร, (กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจ ากดภาพพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๑๙-๒๐.

๖๐

การสอน เพอมแนวทางในการปรบพฤตกรรมของผเรยนได มฉะนนแลวครผสอนอาจปลอยปละและละเลยในการสอน ไมไดท าความเขาใจสาระทจะสอน และในทสดปญหาการสอนนนไมประสบผล ส าเรจ และไมไดรบความสนใจจากผเรยนโดยปรยาย อกประการหนง ส าหรบกระบวนการเรยนการสอนพระปรยตธรรม แผนกธรรม ครผสอนมไดน าอปกรณ สอการสอนทมาใชประกอบการเรยนการสอน สวนมากการสอนถอเปนผสอนเปนส าคญบรรยายอยางเดยวไมมสงเราใจใหเกดการเรยนรผเรยนกจะเกดความเบอหนายทจะเรยน เพราะหนงสอต าราเรยนเนอหาสาระมความเขาใจยาก ขาดการปรบปรงภาษาทใช เนอหาไมเหมาะสมกบวยของผเรยนนาจะมรปภาพสอใหเขาใจดวยนาจะเปนการด สวนส าหรบเวลาเรยนปจจบน ทางคณะสงฆไทยไดก าหนดเวลาเรยน เปด ปดภาคเรยน การศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรมออกเปน ๓ ภาคคอ ภาควสาขะ ภาคพรรษา และภาคปวารณา ซงแตละวนจะเรมเรยนเวลา ๐๘.๔๕ ถง ๑๐.๓๐ นาฬกา และเวลา ๑๓.๐๐ ถง ๑๖.๓๐ นาฬกา ส าหรบการเปดปดภาคเรยนของนกเรยน ส านกเรยนคณะจงหวด ส านกศาสนาศกษาทจดการเรยนการสอนออกเปน ๓ ภาค มดงน ๑) ภาควสาขะ เรมตงแตขน ๑ ค า เดอน ๗ จนถงขน ๗ ค า เดอน ๘ ๒) ภาคพรรษา เรมตงแตแรม ๙ ค า เดอน ๘ จนถงขน ๑๓ ค า เดอน ๑๑ ๓) ภาคปวารณา เรมตงแตขน ๑ ค า เดอน ๑๒ จนถง ๑๓ ค า เดอนอาย ทงน ส าหรบการเปดปดภาคเรยนโดยปกตทวไปจะปฏบตเหมอนกนกบศาสนบาล แตในปหนง สถานศกษาธรรมจะตองมเวลาเรยนไมนอยกวา ๑๕๐ ชวโมง๑๖๖ ๓.๑.๔ กำรวดผลประเมนผลตำมพระปรยตธรรม แผนกธรรม การวดประเมนผล แผนกธรรมนน อยในความรบผดชอบของแมกองธรรมสนามหลวงโดยมหาเถรสมาคมเปนผแตงตงมอบหมายใหด าเนนงานอ านวยการประจ า ซงทางแมกองธรรมสนามหลวง ไดก าหนดวธตรวจในสนามหลวงไวเปนมาตรฐานเดยวกน คอ “วธตรวจสนามหลวง” มการประกาศแกคณะกรรมการทงหลายใหทราบทวกนในการตราวจประโยคนกธรรมและธรรมศกษาสนามหลวง โดยมวตถประสงคเพอทราบความรของนกเรยนตามความเปนจรง เปนทางใหผศกษาเจรญในวทยาคณและจรยธรรมสมบตสบอายพระพทธศาสนาตอไป๑๖๗ ปญหาทออกสอบสนามหลวงแผนกธรรมไดรวบรวมขนจากขอสอบของพระกรรมการหลายรป มกรรมการตรวจพเศษคดเลอกอกชนหนง ถามความจ าบาง ความเขาใจบางความคดบาง การตรวจตองถอแนวนเปนเกณฑตรวจ ค าถามทถามความจ าตองตอบใหตรงตามแบบและอาจเหมอนกนหมดทกคน ทถามความเขาใจในทางทถกมไดอยางเดยว แตโวหารอาจตางกน ทถามความคดเหตผลยอมมคนละอยางความคดของแตละคนเปนประมาณการค าตอบค าเฉลยเนนเปนเพยงแนวทางใหกรรมการไดถอเปนเกณฑในการตรวจไดสะดวกเปนเพยงมตหนงทอาศยหลกเปนส าคญเทานน

๑๖๖ ช าเลอง วฒจนทร, คมอการจดการเรยนการสอนพระปรยตธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ กรมการ

ศาสนา, ๒๕๔๑), หนา ๕๐” ๑๖๗ ช าเลอง วฒจนทร, คมอการจดการเรยนการสอนพระปรยตธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ กรมการ

ศาสนา, ๒๕๔๑), หนา ๒๗.

๖๑

การตรวจปญหา กเพอทจะไดรวา นกเรยนมความรหลกธรรมวนย ควรแกการด ารงพระศาสนาหรอไม ควรไดเปนได ควรตกเปนตก อยางนเปนทางเจรญวทยาคณของผศกษาตอไปผตรวจพงตงใจอยในมชญตตเบกขา วางตนเปนกลาง ถอความจรงเปนหลก ถก วาตามถก ผด วาตามผด ไมควรถออคตท าใหเสยความเทยงธรรม มงท ากจกรรมพระศาสนา สงเคราะหกลบตรใหไดความเสมอภาคทวหนากน ถาคณะกรรมการกองใดหรอมผใด มมตลงกนหรอขอของใจอยางใดหากตกลงกนไมได ใหหารอประธานในทนน ใหทานชขาดและพงปฏบตตามโดยธรรม อนง นกเรยนบางคนบางส านกอยากไดจนเกนพอด ถงกบท าผดระเบยบของสนามหลวงลมคดถงตนวา เรยนธรรมสอนธรรม เปนนกธรรม ขอใหกรรมการทงหลายชวยกนสอดสองตรวจตราก ากบไปดวย ลกษณะของใบตอบทสอทจรต ดงน๑๖๘ ๑) ฉบบเดยวกน ลายมอไมเหมอนกนหรอวนตนอยางหนง วนหลงอยางหนงซงสอวาเปนคนละคน เหลานแปลวาคนอนท าให ๒) ค าตอบทเรยงค าพดมากๆ เหมอนฉบบอน อนสอวาไมใชความจ าความรอนเปนส านวนของตน นแปลวา ดคนอนตอบหรอใหคนอนดของตน ๓) ตอบโดยท านองอยางเขยนตามค าบอก เหมอนกนจรงๆ เชน ผดเหมอนกนถกเหมอนกน แกเหมอนกน ขดฆาเหมอนกน ตกขอความเหมอนกน นแสดงวามผบอกใหตอบ วธตรวจประโยคธรรมสนามหลวง ๑) วธตรวจน เปนวธตรวจใหคะแนน คะแนนเตมแตละขอม ๑๐ คะแนน ๒) การจะตรวจใหคะแนนเตมหรอไม ใหกรรมการพจารณาเหนตามสมควรถาไมถกเลยใหลงเลข ๐ ๓) ขอใหญทมขอยอย ใหลงคะแนนทขอยอยแตละขอ แลวรวมคะแนนไวทเลขหวขอใหญๆนน เมอตรวจขอยอยครบในแตละขอใหญใหรวมคะแนนไวคราวหนง แลวเขยนเลขจ านวนคะแนนทไดเฉพาะขอนนๆ ไวทเลขหวขอขงขอนนๆ ๔) เมอตรวจครบทง ๑๐ ขอแลว ใหรวมคะแนนทงหมด ๑๐ ขอ แลวเขยนไวทมมขวาดานบนทกฉบบ ๕) ตรวจเสรจแลวใหลงชอก ากบไวทมมซายมอดานบนทกฉบบ และฉบบแรกแตละปกใหลงชอโดยเขยนตวบรรจงทกปก ๖) เฉพาะใบตอบของธรรมศกษาทกชน เวนกระท ขอสอบแตละวชาม ๕๐ ขอๆละ ๒ คะแนน ใหตรวจไปตามใบเฉลยทเฉลยไวให ตรวจแตละฉบบแลว ใหนบขอรวมคะแนนและ ปฏบตเชนเดยวกบขอ ๕ ๗) ในกรณทนกเรยนธรรมศกษากากบาทลงในชองค าตอบในขอเดยวกนหลายค าตอบถอวาขอนนๆ เปนผด ไมไดคะแนน หากมรอยขด ลบ ขด ฆา ไว แตพอเปนหลกฐานใหทราบวานกเรยนตกลงใจตอบค าตอบในขอไหนได กใหตรวจไปตามนน

๑๖๘ ส านกพมพแมกองธรรมสนามหลวง, เรอง สอบธรรมของสนามหลวงแผนกธรรม พ.ศ. ๒๕๕๑,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต. ๒๕๕๑), หนา ๒๓-๒๕

๖๒

๘) การตรวจใหใชกรรมการ ๒ รป เมอกรรมการรปท ๑ ตรวจเสรจแลวใหกรรมการรปท ๒ ตรวจซ า ถาเหนไมรวมกนใหตกลงแกไขเปลยนแปลงได ถาเหนรวมมกนกไมตองเปลยนแปลงแกไข แลวใหลงนามก ากบไวทกฉบบ โดยปฏบตเชนเดยวกนกบกรรมการรปท ๑ ๓.๑.๕ กำรใหคะแนนนกธรรมและธรรมศกษำ ๑) กำรใหคะแนนนกธรรมและธรรมศกษำทกชน มหลกเกณฑ ดงน ๑. ส าหรบประโยคนกธรรมทกชนใหถอ ๔๐๐ คะแนนเปนเกณฑ วชาการทกวชาใหคะแนนเตม ๑๐๐ คะแนน เมอรวมคะแนนทงหมด ๔ วชาแลว ตองไดคะแนนไมต ากวา ๒๘๐ คะแนน ถอวาสอบได ต ากวา ๒๘๐ ถอวาสอบตก ๒. ส าหรบนกธรรมศกษาทกชนใหถอ ๔๐๐ คะแนนเปนเกณฑ วชาทกวชาคะแนนเตม ๑๐๐ คะแนน เมอรวมคะแนนของทง ๔ วชาแลว ตองไดคะแนนไมต ากวา ๒๐๐ คะแนน ถอวาสอบได ต ากวา ๒๐๐ คะแนนถอวาสอบตก ๓. นกธรรมและธรรมศกษาทกชน เมอตรวจดคะแนนของแตละวชาแลว หากมวชาใดวชาหนง ไดคะแนนต ากวา ๒๕ คะแนน แมจะรวบครบทกวชาแลวไดเกนกวาเกณฑทก าหนดกตาม ใหถอวาการสอบครงนเปนการสอบตกดวย ๔. ผสอบนกธรรมและธรรมศกษาทกชน ตองสอบทง ๔ วชา ถาขาดสอบ วชาใดวชาหนง สนามหลวงแผนกธรรมไมรบพจารณา ใหอยในเกณฑสอบตก ๕. การตอบสบขอใหหกคะแนนเสย ๒ คะแนนเชนเดม คอแทนทจะได ๑๐ คะแนนเตม กไดเพยง ๘ คะแนนเทานน หากตอบไมหมดขอคงใหหกคะแนนไมเตมขอเทากบการสอบถาผตรวจเหนวาฉบบใดผดมาก ไมไดแมแตคะแนนเดยว กใหลง ๐ ไวดวย ๖. วชาทตอบตองไดคะแนนทกวชา จงจะยอมรบรวมคะแนนให หากเกดวชาใดวชาหนง ไมไดแมแตคะแนนเดยว หรอไดต ากวา ๒๕ คะแนน กหามรวมคะแนนปรบตก แมรวมทกวชาแลว จะไดคะแนนสงถงเกณฑทก าหนดไวกตาม ๓.๒ กำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกบำล การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล เปนการศกษาตามหลกสตรการจดการศกษาของคณะสงฆมงเนนศกษาภาษามคธหรอบาล ทจารกหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา อนมอยในพระไตรปฏก อรรถกถา ฏกา และปกรณวเศษตางๆ เพอใหผศกษาเรยนรสอนจากคมภรดงเดมมความเขาใจหลกธรรมสามารถน ามาปฏบตและเผยแผไดถกตอง๑๖๙ ซงปจจบนไดด าเนนการเรยนการสอนและสอบความรประโยคบาลสนามหลวงทวประเทศ “แมกองบาลสนามหลวง” เปน ประธานคณะกรรมการ และรบผดชอบการสอบบาลสนามหลวง จะมคณะกรรมการด าเนนอย ๒ ชด คอ

๑๖๙ โครงการอบรมกอนสอบบาลสนามหลวง คระสงฆภาค๔ ปท๗, (จงหวดนครสวรรค พจตร ก าแพงเพชร

เพชรบรณ, ๒๕๕๑), หนา ๑๒.

๖๓

(๑) กรรมการยกราง ตรวจรางเฉลยขอสอบบาลสนามหลวง ท าหนาทยกรางขอสอบพรอมทงเฉลย เพอเปนแนวทางในการตรวจขอสอบ โดยมแมกองธรรมสนามหลวงเปนประธาน และพระราชาคณะ ผทรงความรภาษาบาลเปนทยอมรบในวงการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลเปนกรรมการ๑๗๐ (๒) กรรมการตรวจประโยคบาลสนามหลวง ท าหนาทตรวจสอบประโยคบาลสนามหลวง จะตองมคณวฒตงแตประโยค ป.ธ. ๖ หรอส าหรบประโยค ป.ธ. ๕ จะตองเปนพระราชาคณะหรอพระคร ไดรบเสนอชอจากส านกเรยนหรอไดรบฏกานมนตจากกรรมการศาสนาจงสามารถเขามาเปนคณะกรรมการตรวจสอบประโยคบาลสนามหลวงได๑๗๑ นอกจากคณะกรรมการดงกลาว ยงมคณะกรรมการทท าหนาทจดสถานทและคณะกรรมการควบคมหองสอบ ณ สนามสอบนนๆ ซงการด าเนนการสอบบาลสนามหลวง ไดรบความรวมมอจากกรมศาสนาและเจาคณะพระสงฆาธการทกระดบชน พรอมทงเจาส านกเรยนในแตละแหงไดอ านวยความสะดวกในทกๆ ดาน ซงขาดมไดนน คอ คณะผอปถมภ มอบาสกาทบ ารงเลยงดในเรองอาหาร และน าปานะ เปนตน ๓.๒.๑ สถำนศกษำพระปรยตธรรม แผนกบำล สถานศกษาพระปรยตธรรม แผนกบาล ไดกลาวแลวในขอท (๑) สถานศกษาพระปรยต ธรรม แผนกธรรม ซงกระบวนการเรยนการสอนและสถานทเรยนจดในทเดยวกน ๒. หลกสตรพระปรยตธรรม แผนกบาล หลกสตรพระปรยตธรรม แผนกบาล ไดมววฒนาการและการปรบปรงมาหลายยคสมย โดยปจจบนมการก าหนดหลกสตรการเรยนการสอนและกฏเกณฑการวดผลประเมนผลอยางเปนระบบ๑๗๒ เรยกหลกสตรนวา หลกสตรประโยคบาลสนามหลวง๑๗๓ ตงแตประโยค ๑-๒ ถงประโยค ป.ธ. ๙ ทจดการเรยนการสอนปจจบน มดงน๑๗๔ ก. หลกสตรประโยค ๑-๒ ก าหนดวชาในการศกษาไว ๒ วชา คอ ๑) วชาแปลมคธเปนไทย ทงการแปลโดยพยญชนะและการแปลอรรถ ใชหนงสอธรรมปทฏฐกถาม ภาคท ๑-๔ ๒) วชาบาลไวทยากรณ ใชหนงสอบาลไวยากรณจ านวน ๔ เลม ไดแก ๑. นามอพยศพท ๒. อาขยาต-กตก

๑๗๐ กองบาลสนามหลวง เรองสอบบาลของสนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๓๙, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๓๙), หนา ๒๒๘. ๑๗๑ กองบาลสนามหลวง เรองสอบบาลของสนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๔๗, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๔๗), หนา ๘๘. ๑๗๒ เฉลมพล โสมอนทร. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาและการปกครองคณะสงฆไทย. (กรงเทพมหานคร :

สตรไพศาล, ๒๕๔๖), หนา ๑๓๗. ๑๗๓ ช าเลอง วฒจนทร, คมอการจดการศกษาพระปรยตธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมการ

ศาสนา, ๒๕๔๑), หนา ๒๙. ๑๗๔ สมศกด บญป, พระสงฆกบการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๗), หนา ๓๒๐-๓๒๑.

๖๔

๓. สมาส-ตทธต ๔. สมญญาภธาน – สนธ ประเภทค าถามเนนความจ าเปนหลก ข. หลกสตรประโยค ป.ธ. ๓ ก าหนดวชาในการศกษาไว ๔ วชา คอ ๑) วชาแปลมคธเปนไทย ทงการแปลโดยพยญชนะ และการแปลโดยอรรถใชหนงสอธมมปทฏฐากถา ภาคท ๕-๘ ๒) วชาสมพนธไทย ใชหนงสอธรรมปทฏฐกถา ภาคท ๕-๘ ๓) วชาบาลไวยากรณ ใชหนงสอบาลไวยากรณประโยค ๑-๒ ประเภทสอบถามความจ าและความเขาใจประกอบกน ๔) วชาบรพภาค ขอเขยนภาษาไทย โดยแกไขใหถกตองตามระเบยบใชหนงสอทควรร เชนจดหมายทางราชการ ค. หลกสตรประโยค ป.ธ. ๔ ก าหนดวชาในการศกษาไว ๒ วชาคอ ๑) วชาแปลไทยเปนมคธ ใชหนงสอ ธมมปทฏกถา ภาคท ๑ ๒) วชาแปลมคธเปนไทย ใชหนงสอ มงคลตถทปน ภาคท ๑ ง. หลกสตรประโยค ป.ธ. ๕ ก าหนดวชาในการศกษาไว ๒ วชาคอ ๑) วชาแปลไทยเปนมคธ ใชหนงสอ ธมมปทฏฐกถา ภาคท ๒ – ๔ ๒) วชาแปลมคธเปนไทย ใชหนงสอ มงคลตถทปน ภาคท ๒ จ. หลกสตรประโยค ป.ธ. ๖ ก าหนดวชาในการศกษาไว ๒ วชา คอ ๑) วชาแปลไทยเปนมคธ ใชหนงสอ ธมมปทฏฐกถา ภาค ๕-๘ ๒) วชาแปลมคธเปนไทย ใชหนงสอ สมนตปาสาทกา ภาคท ๓ ฉ. หลกสตรประโยค ป.ธ.๗ ก าหนดวชาในการศกษาไว ๒ วชา คอ ๑) วชาแปลไทยเปนมคธ ใชหนงสอ มงคลตถทปน ภาค ๑ ๒) วชาแปลมคธเปนไทย ใชหนงสอ สมนตปาสาทกา ภาคท ๑-๒ ช. หลกสตรประโยค ป.ธ. ๘ ก าหนดวชาในการศกษาไว ๓ วชาคอ ๑) วชาแตงฉนท รจนาฉนทเปนภาษามคธ ๓ ฉนทในจ านวน ๖ ฉนท ไดแก ๑. มปฐยาวตร ๒. อทรวเชยร ๓. อเปนทรวเชยร ๔. อนทรวงศ ๕. วงสฏฐ และ ๖. วสนตดลก ๒) วชาแปลมคธเปนไทย ใชหนงสอ วสทธมรรค ซ. หลกสตรชนโยค ป.ธ. ๙ ก าหนดวชาในการศกษาไว ๓ วชา คอ ๑) วชาแตงความไทยเปนภาษามคธ แตงมคธจากภาษาไทยลวนขอความ แลวแตคณะกรรมการก าหนดให ๒) วชาแปลไทยเปนมคธ ใชหนงสอ วสทธมรรค ๓) วชามคธเปนไทย ใชหนงสอ อภธรรมมตถสงคหวภาวน

๖๕

ดงนน หลกสตรการเรยนการสอนแผนบาล ตงแตประโยค ๑-๒ ถงประโยค ป.ธ. ๙ ทศกษาปจจบนนน สามารถจดหลกสตรรายวชาและแบบเรยน ดงตารางตอไปน๑๗๕ ๑๗๕ ตำรำงท ๒.๒ แสดงหลกสตรกำรศกษำพระปรยตธรรม แผนกบำลในปจจบน หลกสตร รายวชา แบบเรยน ประโยค ๑-๒ ประโยค ป.ธ. ๓ ประโยค ป.ธ. ๔ ประโยค ป.ธ. ๕ ประโยค ป.ธ. ๖ ประโยค ป.ธ.๗ ปรระโยค ป.ธ. ๘ ประโยค ป.ธ. ๙

๑. วชาแปลมคธเปนไทย ทงการแปลโดยพยญชนะและแปลโดยอรรถ ๒. วชาบาลไวยากรณ ๑. วชามคธแปลเปนไทย ทงการแปลโดยพยญชนะและแปลโดยอรรถ ๒. วชาสมพนธไทยใช ๓. วชาบาลไวยากรณ ๑. วชาแปลไทยเปนมคธ ๒. วชาแปลมคธเปนไทย ๑. วชาแปลไทยเปนมคธ ๒. วชาแปลมคธเปนไทย ๑. วชาแปลไทยเปนมคธ ๒. วชาแปลมคธเปนไทย ๑. วชาแปลไทยเปนมคธ ๒. วชาแปลมคธเปนไทย ๑ วชาแตงฉนทมคธ แตงฉนทเปนภาษามคธ ๓ ฉนทในจ านวน ๖ ฉนท ๒. วชาแปลไทยเปนมคธ ๓. วชาแปลมคธเปนไทย ๑. วชาแตงความไทยเปนภาษามคธ ๒. วชาแปลไทยเปนมคธ ๓. วชาแปลมคธเปนไทย

๑. ธรรมปทฏฐกถาภาค ๑-๔ ๒. บาลไวยากรณจ านวน ๔ เลม ไดแก ๑) นาม - อพยยศพท ๒) อาขยาต – กตก ๓) สมาส – ตทธต ๔) สมญญาภธาน – สนธ ๑. ธมมปทฏฐากถา ภาค ๕-๘ ๒. ธรรมปทฏฐกถา ภาค ๕-๘ ๓. บาลไวยากรณจ านวน ๔ เลม เหมอนประโยค ๑-๒ ๑. ธมมปทฏฐกภา ภาค ๑ ๒. มงคลตถทปน ภาค ๑ ๑. ธมมปทฏฐกถา ภาค ๒-๔ ๒. มงคลตถทปน ภาค ๑ ๑. ธรรมปทฏฐกถา ภาค ๕-๘ ๒. สมนตปาสาทกา ภาค ๓ ๑. มงคลตถทปน ภาค ๑ ๒. สมนตปาสาทกา ภาค ๑-๒ ๑. ขอความหรอขอสอบขนอยกบกรรมการก าหนดให ๒. สมนตปาสาทกา ภาค ๑ ๓. วสทธมรรค ๑. แตงมคธจากภาษาไทยลวน ขอความแลวแตคณะกรรมการก าหนดให ๒. วสทธมรรค ๓. อภธรรมมตถวภาวน

๑๗๕ กองบาลสนามหลวง, เรอง สอบบาลของสนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๐, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๕๐), หนา ๑๑๙-๑๒๐.

๖๖

๓.๒.๒ กำรเรยนกำรสอนพระปรยตธรรมแผนกบำล การเรยนการสอน ถอเปนหวใจหลกของกระบวนการจดการศกษาในทกระดบชนทงของภาครฐและเอกชน ซงแตละสถาบนนนๆ จะมการจดกจกรรมการเรยนการสอนทแตกตางกนไป พรอมทงอปกรณสอการสอนมาอ านวยความสะดวกใหกบการเรยนการสอน ไดประสบผลส าเรจตามความมงหวงเอาไว สมตร คณำนกร ไดกลาววา การจดการเรยนการสอนเปนกระบวนการจดประสบการณใหกบผเรยนเกดการเรยนรดวยวธตางๆเพอชวยใหผเรยนเกดการพฒนาการไปตามเปาหมายตามทหลกสตร ตองการทก าหนดไวในแผนการสอนและสามารถท าใหบรรลตามวตถประสงคหรอจดมงหมายนนๆ๑๗๖ ดงเชน พระราชบญญตการศกษาแหงชาตป พ.ศ. ๒๕๔๒ แกไขเพมเตม (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๔๒ หมวด ๔ แนวการจดการศกษา ตามความใน มาตรา ๒๔ การจดกระบวนการเรยนรใหสถานศกษาและหนวยงานทเกยวของด าเนนการ ดงตอไปน ๑) จดเนอหาสาระและกจกรรรมใหสอดคลองกบความสนใจและความถนดของผเรยนโดยค านงถงความแตกตางระหวางบคคล ๒) ฝกทกษะ กระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณ และการประยกตความรมาใชเพอปองกนและแกไขปญหา ๓) จดกจกรรมใหผเรยน ไดเรยนรจากประสบการณจรง ฝกการปฏบตใหท า ไดคดเปนท าเปน รกการอานและเกดการใฝรอยางตอเนอง ๔) จดการเรยนการสอนโดยผสมผสานสาระความร ดานตางๆ อยางไดสดสวนสมดลกน รวมทงปลกฝงคณธรรม คานยมทดงามและคณลกษณะอนพงประสงคไวในทกวชา ๕) สงเสรมสนบสนนใหผสอนจดบรรยากาศสภาพแวดลอม สอการเรยน และอ านวยความสะดวกเพอใหผเรยนเกดการเรยนร และมความรอบร รวมทงสามารถใชวจยเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร ทงผสอนและผเรยนไปพรอมกนจากสอการเรยนการสอนและแหลงวทยาการประเภทตางๆ ๖) จดการเรยนรใหเกดขนไดทกเวลาสถานท มการประสานความรวมมอกบบดามารดาผปกครอง และบคคลในชมชนทกฝายเพอรวมกนพฒนาผเรยนตามศกยภาพ๑๗๗ ดร. พณสดำ สรธรงศร ไดกลาวววา เปนการเรยนการสอนตามหลกธรรมทพระบรมศาสดาไดบญญตไว และไมอาจปรบปรงเปลยนแปลงใดๆ ไดวธการเรยนการสอนจงเนนเรอง การ ทองจ า การแปล “ไทยเปนมคธหรอมคธเปนไทย” และการฝกเขยนเปนหลก ในแตละชนประโยคจะมวธการสอน ดงน๑๗๘

๑๗๖ สมตร คณานกร, หลกสตรและการสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพชวนพมพ, ๒๕๓๕), หนา ๑๕๓. ๑๗๗ ส านกงานปฏรปการศกษา (องคการมหาชน), พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๕ แกไข

เพมเตม (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๔๕, (กรงเทพมหานคร : บรษท พรกหวานกราฟฟก จ ากด ๒๕๔๕), หนา ๑๓-๑๔. ๑๗๘ ดร. พณสดา สรธรงศร, วดจองค า อ าเภองาว จงหวดล าปาง การจดการศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม

– บาลเดน, (กรงเทพมหานคร : ส านกนโยบายและแผนการศกษา, ๒๕๔๙), หนา ๔๑-๔๔.

๖๗

ประโยค ๑-๒ - วชาไวยากรณ นกเรยนทกรปตองทองหลกบาลไวยากรณได - วชาการแปลมคธเปนไทย นกเรยนทกรปตองแปลหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขา สอน และกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๓ รอบขนไป ประโยค ป.ธ. ๓ - วชาไวยากรณ นกเรยนทกรปตองทองหลกบาลไวยากรณไดและท าความเขาใจ ไวยากรณไดเปนอยางด - วชามคธเปนไทย นกเรยนทกรปตองแปลหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขาสอน และกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๕ รอบขนไป - วชาสมพนธไทย นกเรยนตองทองหลกสมพนธไทยได และมความเขาใจหลกการ สมพนธอยางถกตอง - วชาบรพภาค นกเรยนตองเขาใจรปแบบหนงสอราชการและหนงสออนๆ เชน โคลง ฉนท กาพย กลอน เปนตนรจกวาง ระยะวรรคตอน และระเบยนลกษณะการใชตวอกษรใหถกตองตามสมยนยม ประโยค ป.ธ. ๔ - วชาแปลไทยเปนมคธ (วชากลบ) นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขา สอนและกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๖ รอบขนไป - วชาแปลมคธเปนไทย นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขาสอนและกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๕ รอบขนไป ประโยค ป.ธ ๕ - วชาแปลไทยเปนมคธ (วชากลบ) นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขา สอน และกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๔ รอบขนไป - วชาแปลมคธเปนไทย นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขาสอนและกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๕ รอบขนไป ประโยค ป.ธ. ๖ - วชาแปลไทยเปนมคธ (วชากลบ) นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขา สอน และกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๔ รอบขนไป - วชาแปลมคธเปนไทย นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขาสอนและกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๕ รอบขนไป ประโยค ป.ธ. ๗ - วชาแปลไทยเปนมคธ (วชากลบ) นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขา สอน และกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๔ รอบขนไป - วชาแปลมคธเปนไทย นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขาสอนและกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๕ รอบขนไป ประโยค ป.ธ. ๘

๖๘

- วชาแตงฉนทภาษามคธ นกเรยนตองแตงฉนทภาษามคธใหไดมากทสด ปการศกษาหนงประมาณ ๑๒๐ ครง - วชาแปลไทยเปนมคธ (วชากลบ) นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขาสอน และกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๔ รอบขนไป - วชาแปลมคธเปนไทย นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขาสอนและกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๕ รอบขนไป ประโยค ป.ธ. ๙ - วชาไทยแตงเปนมคธ นกเรยนตองแตงไทยเปนภาษามคธใหไดมากทสดปการศกษาหนงประมาณ ๑๒๐ ครง - วชาแปลไทยเปนมคธ (วชากลบ) นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขา สอน และกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๔ รอบขนไป - วชาแปลมคธเปนไทย นกเรยนตองดหนงสอลวงหนากอนอาจารยเขาสอนและกอนสอบตองแปลใหไดอยางนอย ๕ รอบขนไป จากกระบวนการเรยนการสอนทกลาวมา ถอเปนการสอนโดยภาพรวม ซงในแตละส านกเรยน อาจจะมวธการเรยนการสอนทแตกตางกนออกไป ขนอยกบนกเรยนและผสอนเปนหลกจะเรยนวชาใดกอนหรอหลงกไดหลงจากนกเรยนทองหลกไวยากรณแลวในประโยคตนๆ ส าหรบประโยค ป.ธ. ๖ ขนไป สวนมากนกเรยนจะดหนงสอเอง ยกเวนส าหรบนกเรยนบางส านกทเปดสอนในระดบประโยค ป.ธ. ๙ ซงมไมกแหงในประเทศ เชน ส านกเรยนวดสามพระยา เปนตน เหตผลดงกลาว อาจเนองจากส านกเรยนนนๆ มนกเรยนในระดบประโยคสงๆ มนอยหรอขาดบคลากรทมความรประโยคสงๆทจะจดกจกรรมการเรยนการสอนได ส าหรบเวลาตารางเรยนทเปดสอนนน ทางคณะสงฆไดวางแผนแนวทางเกยวกบการเปดภาคการศกษาเอาไว โดยแบงออกเปน ๓ ภาคการศกษา ดงน ๑) ภาควสาขะ เรมตงแตขน ๑ ค า เดอน ๖ – ขน ๘ ค า เดอน ๘ ๒) ภาคพรรษา เรมตงแตแรม ๙ ค า เดอน ๘ – ขน ๑๓ ค า เดอน ๑๑ ๓) ภาคปวารณา เรมตงแต ๑ ค า เดอน ๑๒ – ขน ๑๓ ค า เดอนย ก าหนดเวลาเรยนไวเปน ๒ ชวง คอ เชา เวลา ๘.๔๕ – ๑๐.๓๐ น. และบายเวลา ๑๓.๐๐ – ๑๖.๐๐ น. สปดาหหนงจะเรยน ๕ วน ปด ๒ วนคอ วนโกน (ขน/แรม ๗ ค า และวนพระ ขน/แรม ๑๕ หรอ ๑๔ ค า) ทงน ในรอบหนงป จะตองมเวลาอยางนอย ๓๐๐ ชวโมง๑๗๙ ส าหรบกฏเกณฑทกลาวมาน อาจมใชกฏเกณฑตายตวส าหรบเวลาเรยนของส านกเรยนนนๆ โดยปจจบนส านกเรยนเปนผก าหนดเวลาเรยนเปนหลกตามความเหมาะสมนอกเวลาเรยนแลวอปกรณการเรยนการสอนเปนสงส าคญ ในการชวยอ านวยความสะดวกในการสรางความสนใจใหแกผเรยนนอกจากต าราเรยนหรอคมอส านกตางๆ ไดจดท าขนเพอใชประกอบการสอนแลว สอการสอนหรอนวตกรรม (Innovation) ทางการศกษาทส าคญน ามาใชประกอบการเรยนทงผสอนและนกเรยน

๑๗๙ ช าเรอง วฒจนทร, คมอการจดการศกษาพระปรยตธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมการศาสนา,

๒๕๔๑), หนา ๒๘.

๖๙

น ามาใชคอ โปรแกรม CAI หรอบทเรยนคอมพวเตอรชวยสอน ถอเปนการพฒนาทางการศกษาของคณะสงฆทส าคญอกประการหนงทอ านวยความสะดวกแกนกเรยนเปนอยางมากของการศกษาบาลสวนระยะเวลาในการเรยน ตงแตประโยค ๑-๒ ถงประโยค ป.ธ. ๙ ถอวาเปนชนสงสดนนไมสามารถจะก าหนดไดวาตองใชเวลาเทาไหร ทงนขนอยกบความสามารถของผเรยนเปนส าคญ ซงบางรปสามารถประสบความส าเรจในการเรยนโดยใชความวรยะอตสาหะ อทศเวลาในการศกษาอยางจรงจง ใชเวลาในการสอบเพยง ๘-๙ ป กสามารถเรยนจบประโยค ป.ธ ๙ ได หรอบางรปอาจใชเวลานานกวานนจะสอบผานแตละชน ซงสามารถหาดรายละเอยดใหไดในท าเนยบของพระเปรยญธรรม ๙ ประโยค สมยรตนโกสนทร พทธศกราช ๒๕๔๙ โดยสรปไดวา การเรยนการสอนการก าหนดตารางเวลาการสอนของพระปรยตธรรมแผนกบาลนน ขนอยกบแตละส านกเรยนจดขนมาเพอใหครบาอาจารยทท าการสอนไดเตรยมการสอน ลวงหนา และนกเรยนมความสะดวกในการเตรยมการเรยน จะไดทราบเวลาเรยนตลอดหลกสตรวชามเทาไหร เรยนกชวโมง จ านวนนกเรยน จ านวนชน จ านวนหองและจ านวนครตอนกเรยนเทาไหร เปนตน เพราะถอเปนเรองทส าคญทผบรหารสถานศกษาควรเอาใจใสในเรองนเพอใหการด าเนนการเรยนการสอนนนประสบผลส าเรจลลวงดวยด ๓.๒.๓ กำรวดผลประเมนผลพระปรยตธรรมแผนกบำล การวดประเมนผล ถอเปนกระบวนการทตอเนองของการเรยนการสอนท าใหทราบถงพฒนาการของนกเรยนวา มจดบกพรองตรงไหนมากนอยเพยงใดรวมทงผสอนดวยเพอจะไดปรบปรงแกไขใหดมประสทธภาพยงขน เชน กระทรวงศกษาธการ ไดกลาวถงการวดผลประเมนผลวา การวดผลประเมนผลเพอจะใหทราบกจกรรมการเรยนการสอนท าใหผเรยนเกดการเรยนรหรอไม เพยงใด ในอดตการวดผลประเมนผลสวนใหญใหความส าคญกบการใชขอสอบซงไมสามารถสนองเจตนารมณการเรยนการสอนทเนนใหผเรยนคดลงมอปฏบต ดวยกระบวนการหลากหลาย เพอสรางองคความรผสอนตองตระหนกวาการเรยนการสอนและการวดประเมนผลเปนกระบวนการเดยวกนและจะตองวางแผนไปพรอมๆกน๑๘๐ กรมวชาการ ไดกลาววา การวดประเมนผลการเรยนเปนกระบวนการหนงของการจดการเรยนการสอนทใชเปนเครองมอในการตรวจสอบของผเรยนและเปนตวบงชความส าเรจของการด าเนนการตามแนวทางของหลกสตร ซงผบรหารและครมหนาทโดยตรงทตองท าการทดสอบตามลกษณะการจดประสบการณและเนอหาวชาอยางตอเนองเปนระยะ ๆ แลวน าผลไปพฒนาการเรยนการสอนใหมประสทธภาพสงขน ทงนจะตองเปนไปตามระเบยบกระทรวงศกษาธการวาดวยการประเมนผลการเรยนตามหลกสตรประถมศกษาและมธยมศกษาพทธศกราช ๒๕๒๑ (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓) ซงการวดประเมนผลเปนกระบวนการตอเนองของการเรยนการสอน สามารถแบงออกไดเปน ๓ ขนตอน ดงน๑๘๑

๑๘๐ กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ, คมอการจดการเรยนรกลมสาระการงานอาชพและเทคโนโลย,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว. ๒๕๓๓), หนา ๒๑. ๑๘๑ กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ, การศกษาแนวทางพฒนาคณภาพนกเรยนในโครงการขยายโอกาสทาง

การศกษา, (กรงเทพมหานคร : กรมวชาการ, ๒๕๔๐), หนา ๒-๔.

๗๐

๑) การประเมนผลการเรยน เพอชวยใหครไดทราบความสามารถของแตละคนเพอเปนขอมลในการพจารณาตดสนวาจะมความสามารถเพยงพอในการศกษาตอหรอไม หากไมดพออาจท าการปรบปรงแกไขใหดขนได ๒) การประเมนผลระหวางการเรยน เมอมการสอนไประยะหนงควรจะไดมการประเมนผลนกเรยนตามจดประสงคของรายวชาเหลานน เพอจะไดทราบวามความพรอมหรอไม ควรจะไดกาวไปขางหนาไดหรอยง ๓) การประเมนผลหลงจากการเรยนเปนการประเมนผลรอบคอบครอบคลมจดประสงคตางๆหลายจดประสงค เปนการประเมนผลเพอตดสนความสามารถ เพอดวาตงแตตนจนบดน นกเรยนมความสามารถตามจดประสงคเชงพฤตกรรมตางๆ มากนอยเพยงใด ส าหรบการวดประเมนผล การศกษาพระปรยตธรรม แผนกบาลสนามหลวงปจจบนคอมแมกองสนามหลวงเปนผรบผดชอบ สวนในตางจงหวดนนแมกองบาลไดมอบหมายใหเจาคณะจงหวดภาคตางๆ แตงตงกรรมการการน าขอสอบจากสวนกลางไปสนามสอบทกแหง๑๘๒ การสอบบาลสนามหลวงถอเปนงานมเกยรต และส าคญของคณะสงฆเปนการรวมมอรวมแรงรวมใจ ของเจาคณะพระสงฆาธการทกระดบชนชวยกนจดการสอบ โดยมแมกองสนามหลวงเจาคณะภาค และเจาคณะจงหวดเปนก าลงในการจดสอบ โดยภายใน ๑ ป นนแตเดมมการสอบครงเดยว ๒ วาระ ตอมาภายหลง สนามหลวงแผนกบาลโดยอนมตของมหาเถรสมาคม ก าหนดใหมการสอบครงท ๒ ส าหรบผสอบผานแลว ๑ วชา ตามเงอนไขทไดระบไวส าหรบชนประโยค ๑-๒ และประโยค ป.ธ. ๓ – ป.ธ.๕ ทงนเพอตองการทจะใหโอกาสแกผผดพลาดบกพรองเพยงเลกนอยในการสอบครงแรก ไดมโอกาสแกตวในการสอบครงท ๒ ตามกฏเกณฑและเงอนไขทไดก าหนดไว อนเปนผลใหสถตผลการสอบประจ าปมผลเปนไปในทางบวกเพมขน๑๘๓ ส าหรบการสอบบาลสนามหลวง พทธศกราช ๒๕๕๑ นน เหนไดดงตารางการสอบตอไปน๑๘๔

๑๘๒ ช าเรอง วฒจนทร, คมอการจดการศกษาพระปรยตธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมการศาสนา,

๒๕๔๑), หนา ๓๑ ๑๘๓ กองบาลสนามหลวง, เรอง สอบบาลของสนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๐, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๕๐), หนา ๔. ๑๘๔ โครงการอบรมกอนสอบบาลสนามหลวง, คณะสงฆภาค ๔ ปท ๗, (จงหวดนครสวรรค พจตรก าแพงเพชร

เพชรบรณ, ๒๕๕๑), หนา ๑๕.

๗๑

ตำรำงท ๒.๓ ตำรำงสอบบำลสนำมหลวงประจ ำปพทธศกรำช ๒๕๕๑ กำรสอบบำลครงท ๑ ครงแรก ประโยค ป.ธ.

๖ ประโยค ป.ธ. ๗ ประโยค ป.ธ. ๘ ประโยค ป.ธ. ๙

วนขน ๒, ๓ ค า เดอน ๓ วนขน ๒, ๓ ค า เดอน ๓ วนขน ๔, ๕, ๖ ค า เดอน ๓ วนขน ๔, ๕, ๖ค า เดอน ๓

ตรงกบวนท ๘, ๙ กมภาพนธ ๒๕๕๑ ตรงกบวนท ๘, ๙ กมภาพนธ ๒๕๕๑ ตรงกบวนท ๑๐,๑๑,๑๒ กมภาพนธ ๒๕๕๑ ตรงกบวนท ๑๐,๑๑,๑๒ กมภาพนธ ๒๕๕๑

ครงหลง ประโยค ๑-๒ ประโยค ป.ธ. ๓ ประโยค ป.ธ.๔ ประโยค ป.ธ. ๕

วนแรม๑๐, ๑๑ ค า เดอน ๓ วนขน ๑๐, ๑๑,๑๒ ค า เดอน ๓ วนแรม๑๐, ๑๑ ค า เดอน ๓ วนแรม ๑๐, ๑๑ ค า เดอน ๓

ตรงกบวนท ๒, ๓มนาคม ๒๕๕๑ ตรงกบวนท ๒, ๓มนาคม ๒๕๕๑ ตรงกบวนท ๒, ๓มนาคม ๒๕๕๑ ตรงกบวนท ๒, ๓มนาคม ๒๕๕๑

รวมตรวจพรอมกนทกประโยค ในการสอบครงท ๑

วนแรม ๒, ๖ ค า เดอน ๔ ตรงกบวนท ๒๓-๒๖มนาคม ๒๕๕๑

ประกาศผลสอบครงท ๑ วนแรม ๖ ค า เดอน ๔ ตรงกบวนท๒๖มนาคม ๒๕๕๑

ประกาศผลสอบครงท ๒ ประโยค ป.ธ. ๑-๒ ประโยค ป.ธ. ๓ ประโยค ป.ธ. ๔ ประโยค ป.ธ. ๕

วนแรม๑๐, ๑๑ ค า เดอน ๕ วนแรม๑๐,๑๑,๑๒ ค า เดอน ๕ วนแรม๑๐, ๑๑ ค า เดอน ๕ วนแรม ๑๐, ๑๑ ค า เดอน ๕

ตรงกบวนท ๓๐ เมษายน, ๑ พฤษภาคม ๒๕๕๑ ตรงกบวนท ๓๐เมษายน, ๑,๒พฤษภาคม ๒๕๕๑ ตรงกบวนท ๓๐เมษายน, ๑ พฤษภาคม ๒๕๕๑

เฉลยขอสอบ วนขน ๑ ค า เดอน ๖ ตรงกบวนท ๕ พฤษภาคม ๒๕๕๑ ตรวจสอบ วนขน ๑๐ ค า เดอน ๖ ตรงกบวนท ๑๔ พฤษภาคม ๒๕๕๑ ประกาสผลสอบ วนขน ๑๓ ค า เดอน ๖ ตรงกบวนท ๑๗ พฤษภาคม ๒๕๕๑

๗๒

๓.๒.๔ กำรจดสอบบำลสนำมหลวง แบงสนามสอบ ออกเปน ๒ สวน คอ ๑) กำรเปดสนำมสอบสวนภมภำค ส าหรบการจดประเมนผลในสวนภมภาคหรอตางจงหวดนน แมกองบาลสนามหลวงมอบใหเจาคณะภาคตาง ๆ แตงตงคณะกรรมการน าขอสอบจากสวนกลางไปยงสนามสอบทกแหง เฉพาะประโยค ป.ธ. ๑-๒-๓ และ ๔ เพอเปดสอบพรอม ๆ กนทวประเทศ ๒) กำรเปดสนำมสอบสวนกลำง ประโยค ป.ธ. ๕-๖-๗-๘-๙ เปดสอบในสวนกลาง ตงแตเปรยญธรรม ๕ ประโยค ถงเปรยญธรรม ๙ ประโยค ทงประเทศจะมการรวมจดสอบเฉพาะในกรงเทพลมหานคร โดยแบงจดสนามสอบไปตามวดตาง ๆ ในกรงเทพมหานครเฉพาะ ป.ธ. ๗-ป.ธ. ๙ จะรวบสอบทวดสามพระยาเพยงแหงเดยว ๓.๒.๕ กำรตรวจขอสอบบำลสนำมหลวง เมอสอบเสรจทกสนามสอบน าใบตอบมารวมสงแมกองบาลสนามหลวงด าเนนการตรวจโดยนมนตพระเถรานเถระมาประชมตรวจพรอมกน ณ สถานท ๆ แมกองบาลสนามหลวงก าหนดขนในการตรวจขอสอบบาลสนามหลวงหลายปทผานมาตลอดจนถงปจจบนสนามหลวงแผนกบาลไดมความประสงคอยางแรงกลาทจะยกยองคร อาจารย ซงเปนบคลากรทางการศกษาทส าคญ ไดมสวนรวมดวยการแตงตงเปนกรรมการตรวจขอสอบรวมกบกรรมการผทรงคณวฒ ถงแมจะไมอาจแตงตงไดทงหมด แตกไดพยายามเฉลยคดเลอกคร อาจารยผมคณสมบตตามเกณฑทก าหนดอยางนอยส านกและ ๑ รป ใหไดรบแตงตงเปนกรรมการตรวจขอสอบประโยคบาลสนามหลวงประจ าป๑๘๕ ๑๘๕

การตรวจขอสอบประโยคบาลสนามหลวง จดเปนขนตอนสดทายกอนทจะประกาศผลสอบซงทางแมกองบาลสนามหลวงจกไดอาราธนากรรมการมาตรวจเปนการเฉพาะทงน เพอกลนกรองใหไดบคลากรทมคณภาพเปนศรแกพระพทธศาสนาโดยตรง การตรวจนนมหลกททางกอบาลสนามหลวงไดวางไวถอปฏบตรวมกน ดงน ๑๘๖ ๑) ตรวจบรบท คอ สวนขางเคยงค าตอบทผสอบท าไวในกระดาษค าตอบ เชน ความสะอาด การเวนวรรคตอน การท าเครองหมาย ความตงใจในการตอบ ดจากการเขยนและอน ๆ ทไมเกยวกบค าตอบของผตอบ คอ ถาค าตอบสวนใหญไมถก อยในเกณฑเกอบจะตกแตถาพจารณาบรบทดแลวเหนวาไมเรยบรอย ยงไมสมควรใหผานจะตรวจใหละเอยด อกครงเพอเกบคะแนนใหเปนตกกไมนาเกลยดอะไร ๒) ตรวจภม คอ ความรทสอบในแตละชนจะตองร ภมสงหรอต าอยทระดบชน เชน ภมป.ธ.๖ ยอมต ากวา ป.ธ.๗ เปนตน ภมนส าคญมาก สมควรทผตรวจจะตองพถพถนละเอยดลออใหมาก เปนการกลนกรองผทเหมาะสมจะเปนอาจารยและผสบตอพระพทธศาสนาตอไปในอนาคตสวนหนง

๑๘๕ กองบาลสนามหลวง, เรองสอบบาลของสนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๔๓, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๔๓), หนา ๖. ๑๘๖ ส านกศาสนศกษาวดเทพลลา, คมอเปดต าราเรยนบาล, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๙๒-๒๐๐.

๗๓

ดวย ตรวจภมนน คอ ตรวจหลกตาง ๆ เชน หลกการแปลไทยเปนมคธ หรอหลกการเรยงหลกไวยากรณ หลกการเขยนหนงสอ หลกการสะกดการนต หลกภาษา เปนตน ๓) ตรวจเนอหำ คอ ค าตอบทเปนตวหนงสอ ซงถอวาเปนสวนส าคญในการตรวจการสอบไดหรอสอบตกอยทเนอหาค าตอบนถาผสอบท าเหมอนแบบหรอตรวจโดยละเอยดแลวไมพบขอผดพลาดมากเกนไปอยในเกณฑทผานกตองใหผาน แมวาบางรายจะมบรบทไมด แตเนอหาใชได กตองยกผลประโยชนใหผสอบนนไป ๓.๒.๖ หลกเกณฑควำมผด ๑๘๗

ในเนอหาส าหรบวชาแปลไทยเปนมคธมเกณฑความผดอย ๓ อยาง คอ ๑) ผดศพท หมายถง ความผดในกรณตอไปน ๑) ใชศพทผดหรอใชค าศพททมความหมายตางไปจากความหมายทตองการในภาษาไทย ๒) การเขยนบาลผด ๓) ใชศพททแมจะแปลเปนไทยไดเหมอนกน แตมความหมายไปคนละอยาง เชน การตกสพท คอ ไมเขยนศพททตองใชไวในกระดาษค าตอบ จะเปนเพราะลมหรอจ าศพทไมไดกตาม ท าใหเนอความไมชดเจนเสยความไป กรณเชนนใหเกบทกศพททตก ๒) ผดสมพนธ ความผดในกรณตอไปน คอ ๑) ผดกาล ๒) ใชวภตตผด ๓) ใชวจนะผด ๔) ใชศพทผดลงค ๕) เรยนศพทไวผดท ๓) ผดประโยค หมายถง ความผดในกรณตอไปน ๑) เรยงเลขนอกเลขในผด คอ น าความเลขในไปไวขางนอก น าความขางนอกเขามาไวในเลขใน ๒) ใชประธานกบกรยาผดบรษกน ๓) ใชประธานกบวจนะกน ๔) ผดศพทหรอผดสมพนธมากแหงในประโยคเดยวกน จนไมเปนประโยคจนจบใจความไมได ๕) แตงผดจนไมอาจจบใจความไดทงประโยค ความผดตาง ๆ น บางอยางชดแจงบางอยางไมชดแจงจงตองใชดลพนจใหมาก หรออาจปรกษากนในกรรมการทตรวจดวยกน เพอเปนแนวทางในการตดคะแนนเปนอยางเดยวกน ๓.๒.๗ หลกเกณฑกำรใหคะแนน ๑๘๘ ๑. ผดศพท ๑ ศพท เกบ ๑ คะแนน โดยขดเสนใตค าทผดแลวเขยนตว “ศ” ไวบนศพท นน เพอเปนเครองหมายใหรวาผดอะไร ๒. ผดสมพนธ ๑ แหง เกบ ๒ คะแนน โดยขดเสนใตศพททผดเขยนตว “ส” ไวบนศพทนน ๓. ผดประโยค ๑ ประโยค เกบ ๖ คะแนน โดยขดเสนใตทงประโยคหรอเฉพาะสวนแลว เขยนตว “ป” ไวดานบนประโยคเดยวแตมขอความยาวหลายบรรทด มเกณฑการเกบคะแนนพเศษ คอ ๑) ถาประโยคยาวเกน ๓ บรรทด ใหนบเปนผดเกน ๑๘ ๒) ถาประโยคยาวไมเกน ๓ บรรทด ใหนบเปนผดเกน ๑๘ ๓) ถาประโยคยาวไมเกน ๒ บรรทด ใหนบเปนผดเกน ๑๒ ๔) ถาประโยคยาวไมเกน ๑ บรรทด ใหนบเปนผดเกน ๖

๑๘๗ ส านกศาสนศกษาวดเทพลลา, คมอเปดต าราเรยนบาล, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๙๒-๒๐๐. ๑๘๘ เรองเดยวกน หนา ๑๙๒-๒๐๐.

๗๔

๓.๒.๘ เกณฑกำรปรบคะแนน ๑๘๙ ในการสอบบาลนน ทานก าหนดใหสอบไดหรอไมไดดวยการนบคะแนนทปรบเปน “ให” โดยมเกณฑการปรบ ดงน ๑) ผด ๑ ถง ๖ ให ๓ ให ๒) ผด ๗ ถง ๑๒ ให ๒ ให ๓) ผด ๑๓ ถง๑๘ ให ๑ ให ๔) ผดเกน ๑๘ ลง ๐ ทงหมด ๓.๒.๙ วธตรวจประโยตบำลในสนำมหลวง ๑๙๐ วชาแปลมคธเปนไทย-สมพนธ-บาลไวยากรณ ๑) แปลผดศพท หรอเรยกชอสมพนธผด ในวภตตเดยวกน เชน สตตมวภตต มชอเรยกวา อาธาร หลายอยาง ศพททสมพนธทถกเปนอปสเลสกาธาร แตเรยกผดเปนวสยธาร ดงนชอวา “ผดศพท” ๒) แปลเสยสมพนธ หรอเรยกชอสมพนธผดตางวภตตกน เชน เรยก สตตมวภตตทเปน อาธาร แตเรยกผดเปน ฉฏฐวภตต วา สามสมพนธะ หรอสมพนธเขาผดทในประโยคเดยวกนชอวา “ผดศพท” ๓) แปลสบ (สลบ) ประโยค เชน เอาประโยคเลขนอกกบเลขในปนกนกดใชประธานกบกรยาผดบรษกนกด แปลหรอสมพนธผดจนไมเปนรปกดเหลาน ชอวา “ผดประโยค” การเกบคะแนนมวธดงน ๑) ผด ๑ ศพท เกบ ๑ คะแนน ๒) ผดสมพนธ ๑ แหง เกบ ๒ คะแนน ๓) ผดประโยค ๑ ประโยค เกบ ๖ คะแนน การปรบ นบคะแนนทเกบแลวนน ๆ รวมกนเขามวธดงน ๑) ผด ๑ ถง ๖ ให ๓ ให ๑) ผด ๗ ถง ๑๒ ให ๒ ให ๑) ผด ๑๓ ถง ๑๘ ให ๑ ให ๑) ผดเกน ๑๘ลง ๐ ทงหมด แปลหรอสมพนธผดจนไมเปนรปนน มหลกปฏบต ดงน ๑) ถาประโยคยาวเกน ๓ บรรทด นบเปนผดเกน ๑๘ ๑) ถาประโยคยาวไมเกน ๓ บรรทด นบเปนผดเกน ๑๘ ๑) ถาประโยคยาวไมเกน ๒ บรรทด นบเปนผดเกน ๑๒ ๑) ถาประโยคยาวไมเกน ๑ บรรทด นบเปนผดเกน ๖ วธตรวจวชาบรภาค ประโยค ป.ธ. ๓

๑๘๙ ส านกศาสนศกษาวดเทพลลา, คมอเปดต าราเรยนบาล, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๙๒-๒๐๐. ๑๙๐ เรองเดยวกน, หนา ๑๙๒-๒๐๐.

๗๕

การปรบและเกบคะแนนวางรปจดหมายราชการผดหมดเปนตกและมวธ ดงน ๑) ผดยอหนา ๑ แหง เกบ ๒ คะแนน ๒) ผดวรรคตอนถงเสยรปหรอเสยความ ๑ แหง เกบ ๒ คะแนน ๓) ผดอกษร ๑ ตว เกบ ๒ คะแนน ๔) เมอรวมคะแนนความผดทงหมดไดเกน ๑๒ ปรบเปนตก วธตรวจวชาบาลไวยากรณใชกรรมการตรวจ จ านวนกองละ ๓ รป เทากบจ านวนของ การตรวจวชาอน ๆ ขอสอบมจ านวน ๗ ขอ ๆ ละ ๑๐ คะแนน การเกบคะแนนกถอคะแนนเตมคอ ๑๐ คะแนนเปนหลก สมมตวา ปญหาขอ ๑ นกเรยน ตอบถกครงหนง กจะได ๕ คะแนน ผดครงหนง กจะถกเกบคะแนน ใหเขยนคะแนนทถกเกบไวภายใน ขอนน ดานขวามอ เขยนถกไมไดเขยน พจารณาตรวจไปอยางนทกขอเมอตรวจครบทก ๗ ขอแลว ใหรวมคะแนนทถกเกบทกขอ รวม ๗ ขอ ไดเทาไร ใหเขยนไวตรงมมดานขวาของกระดาษใบตอบ แลวใหคะแนน (ใหเปน “ให”) ดานซายมอของกระดาษใบตอบถอคตเดยวกบการตรวจวชาอน ๆ วธรวมคะแนนวชาไวยากรณ ๑) ผด ๑ ถง ๑๕ ให ๓ ให ๒) ผด ๑๖ ถง ๒๐ ให๒ ให ๓) ผด ๒๑ ถง ๒๕ ให ๑ ให ๔) ผดเกน๒๕ลงศนย ๐ คอ ตก ก าหนดชนและวชาทสอบไดประโยค ป.ธ. ๓ ม ๓ วชา ดงน ๑) ๓, ๓, ๓ ไดชนเอก ๒) ๓, ๓, ๒ ไดชนโท ๓) ๓, ๒, ๒ ไดชนตร ๔) ๒, ๒, ๒ ไดนอกชน ๕) ๓, ๓, ๑ ไดนอกชน ๖) ๓, ๒, ๑ ไดนอกชน ๗) ๒, ๓, ๑ ไดนอกชน (เพราะวชาแปลมคธเปนไทยตองได ๒ หรอ ๓ ให) วชาบรพภาค เปนวชาทนกเรยนตองสอบผานอยแลว ถงจะไดรบการพจารณาวาไดชนเอก, โท, ตร หรอ นอกชน ทงน เพราะเกณฑการปรบคะแนนของวชาน จะมเพยง ๐ หรอไมก ๓ ให เทานนไมม ๑ หรอ ๒ ให เหมอนวชาอน ๆ ดงนน วชาบรพภาค นกเรยนตองสอบใหได ๓ อยางเดยวเทานน จงจะถอวาสอบผาน แตหากได ๐ ใหแลว ถงแมอก ๓ วชา จะได ๓ ใหทงหมด กถอวาสอบตก วชาบาลไวยากรณ การทใบตอบของนกเรยนบางรปทได ๑ ให ยงถอวามคา (ไมเหมอนในประโยค ๑-๒ ทตองได ๒ ใหขนไป) กลาวคอ เมอน าไปรวมกบ วชา แปลมคธเปนไทย ซงอาจจะได ๓ กบ ๒ ให ดดยจะเปน ๓, ๒, ๑ หรอ ๒,๓,๑ รวมทง ๓ เปน ๖ ให จงถอวาสอบได แตถาเปน ๒,๒,๑ รวมเปน ๕ ให อยางนไมไดถอวาสอบตก ค าวา “ไดนอกชน” ในทนหมายความวา “สอบได” (สอบได ผานประโยค ป.ธ.๓) เชนเดยวกนแตเปนการสอบไดนอกชน ทงน ขนปกตจะมพยง ๓ ขน คอชนเอก ชนโท และชนตร ก าหนดชนและวชาทสอบไดประโยค ๑-๒ และประโยค ป.ธ.๔, ป.ธ.๕, ป.ธ. ๖ และ

๗๖

ป.ธ.๗ ม ๒ วชา มดงน ๑) ๓,๓ ไดชนเอก ๒) ๓,๒ ไดชนโท ๓) ๒,๒ ไดชนตร (นอกนตก) ก าหนดชนและวชาทสอบไดประโยค ป.ธ. ๘ และประโยค ป.ธ.๙ ม ๒ วชา มดงน ๑) ๓,๓,๓ ไดชนเอก ๒) ๓,๓,๒ ไดชนโท ๓) ๓,๒,๒ ไดชนตร ๔) ๒, ๒, ๒ ไดชนตร (นอกนตก) กลาวโดยสรปไดวา การจดการศกษาพระปรยตธรรมส าหรบพระภกษสามเณรในสมยพทธกาล การแกปญหาขอดอยทางสถานภาพของสามเณร ไดแกไขโดยพทธบญญตพระพทธเจาทรงเปนผน าของเหลาพทธบรษทในการยกยองเชดชเกยรตของสามเณร ทรงประธานการอปสมบทแกสามเณรทอายยงนอยแตสามารถบรรลคณธรรมได ในปจจบนสถาบนพระมหากษตรยไดเขามามสวนในการยกยองสถานภาพของสามเณร ตวอยางเชน ทรงพระกรณาโปรดเกลาล ใหพระราชโอรสผนวชเปนสามเณร ทรงถวายการอปถมภแกสามเณรทมความรในพระปรยตธรรมเปนกรณพเศษ เมอประชาชนชาวไทย นยมใหบตรหลานบวชเรยนเปนสามเณรในวดจนกลายเปนประเพณในทสด การจดการศกษานนมจดมงหมายคอเผยแผพระพทธศาสนาหลกสตรทใชในอดตคอพระไตรปฏก สวนในปจจบนมงานวจยชใหเหนถง ปญหาและรปแบบการบรหารงานวชาการเรยนการสอน หลกสตร และผลการเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลหรอความคดเหนทตองการใหมการปรบปรงการเรยนการสอนพระปรยตธรรมแผนกบาลของพระภกษสามเณรตอไป

๗๗

บทท ๔ รปแบบกำรบรหำรส ำนกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบำลในประเทศไทยปจจบน

ในบทท ๔ น งานวจยเรอง “รปแบบการบรหารส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลในประเทศไทย” น าเสนอสภาพการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลในประเทศไทย ๒๖ แหง ส านกเรยนทมผลการเรยนสอบไดอนดบหนง ๔ แหง แมกองบาลสนามหลวง และส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ซงเปนกลมตวอยางทผวจยไดก าหนดแบบกลมตวอยางไวรวมทงสน ๓๔ แหง ประกอบดวย

ท ผใหสมภาษณ ต าแหนงผใหสมภาษณ สถานท

สมภาษณ วน/เดอนปทสมภาษณ

สมณศกดปจจบน

๑. พระพรหมโมล แมกองบาลสนามหลวง วดปากน า ๑๘

มถนายน ๒๕๖๐

๒ พระเทพปรยตโมล เจาอาวาส/เจาส านกรยน วดโมลโลก

ยาราม กรงเทพล

๒๐ มถนายน ๒๕๖๐

๓ พระเทพปรยตมงคล

เจาอาวาส/เจาส านกรยน วดจองค า จ.

ล าปาง

๑๖ มถนายน ๒๕๖๐

๔

พระธรรมวมลมน เจาอาวาสวดหาดใหญสตาราม จ.สงขลา

เจาอาวาส/เจาส านกเรยนวดมชฌมาวาส/เจา

คณะจงหวดอดรธาน

วดมชฌมาวาส จ.อดรธาน

๑๖ มถนายน ๒๕๖๐

๖ นายสมบต พมพสอน

ผอ านวยการกลมการศกษาพระปรยต

ธรรม แผนกธรรม - บาล

ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

๑๘ มถนายน ๒๕๖๐

๗ พระมหาสธรรม สรตโน,ดร.ป.ธ.๙

ผชวยเจาอาวาสวดพระธรรมกาย/อาจารยใหญโรงเรยนพระปรยตธรรม

วดพระธรรม กาย

๒๑ กนยายน ๒๕๕๖

๘ พระมหาวเชยร ชาตวชโร ป.ธ.๘

ผชวยเจาอาวาสวดพระพทธบาท/เลขานการเจาคณะจงหวดสระบร

วดพระพทธบาท

๒๑ กนยายน ๒๕๕๖

๙ พระธรรมปรยตเวท ป.ธ.๙

เจาคณะภาค ๑๕/เจาอาวาสวดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร

วดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร

๒๒ กนยายน ๒๕๕๖

พระพรหมเวท

๗๘

ท ผใหสมภาษณ ต าแหนงผใหสมภาษณ สถานท

สมภาษณ วน/เดอนปทสมภาษณ

สมณศกดปจจบน

๑๐ พระศรปรยตบณฑต ป.ธ.๙

อาจารยใหญวดชนะสงคราม

วดชนะสงคราม

๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๑๑ พระเมธวราภรณ (สทศน วรทสส ป.ธ.๙)ป.ธ.๙

เจาอาวาส/ส านกเรยนวดโมลโกยาราม

วดโมลโกยาราม

๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

พระเทพปรยตโมล

๑๒ พระธรรมสธ เจาอาวาสวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ

วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ

๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

พระธรรมปญญาบด

๑๓ พระเทพกตตเวท เจาส านกเรยนวดเบญจมบพตรดสตวนารามราชวรวหาร/เจาคณะภาค ๑๗

วดเบญจมบพตร

๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๑๔ พระธรรมรตนดลก (เชด จตตคตโต ป.ธ.๙)

ผชวยเจาอาวาสวดสทศนเทพวราราม/เจาคณะภาค ๔

วดสทศนเทพวราราม

๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๑๕ พระอาทรปรยตกจ ผชวยเจาอาวาส วดเทพลลา

วดเทพลลา ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๑๖ พระวสทธวงศาจารย (วเชยร อโนมคโณ)

รองเจาอาวาสวดปากน า พระอารามหลวง/อาจารยใหญส านกเรยนวดปากน า

วดปากน า ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๑๗ พระธรรมโกศาจารย

ทปรกษาเจาคณะจงหวดชมพร/เจาอาวาสวดขนเงน

วดขนเงน ๒๘ กนยายน ๒๕๕๖

๑๘ พระระณงคมนวงศ ( ขจร โชตวโร ป.ธ.๔)

เจาอาวาสวดสวรรณครวหาร/เจาคณะจงหวดระนอง

วดสวรรณครวหาร

๙ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๙ พระราชปรยตมน (อกษร ป.ธ.๙)

เจาอาวาสวดคหาสวรรค/เจาคณะจงหวดพทลง

วดคหาสวรรค

๑๒ ตลาคม ๒๕๕๖

๗๙

ท ผใหสมภาษณ ต าแหนงผใหสมภาษณ สถานท

สมภาษณ วน/เดอนปทสมภาษณ

สมณศกดปจจบน

๒๐ พระราชปญญามน (ภญโญ ป.ธ.๙)

เจาอาวาสวดเวฬวน/เจาคณะจงหวดยะลา

วดเวฬวน ๑๒ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๑ พระวสทธธรรมคณ เจาอาวาสวดทาเรอ/เจาคณะจงหวดภเกต

วดทาเรอ ๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

พระราชสรมน

๒๒ พระเทพปญญาโมล ( วศษฎ กนตสร ป.ธ.๙)

เจาอาวาสวดประชมโยธ/เจาคณะจงหวดพงงา

วดประชมโยธ

๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

รองเจาคณะภาค 18

๒๓ พระวมลธรรมคณ (เลยว ยโสธโร )

เจาอาวาสวดกระบนอย/เจาคณะจงหวดกระบ

วดกระบนอย

๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๔ พระราชวรากร (สงบ วรเสว ป.ธ.๗)

รองเจาอาวาสพระอารามหลวงวดกะพงสรนทร/เจาคณะจงหวดตรง

วดกะพงสรนทร

๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๕ พระเทพสรโสภณ อาวาสวดวงตะวนตก/เจาคณะจงหวดนครศรธรรมราช

วดวงตะวนตก

๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๖ พระเทพพพฒนาภรณ (ชชาต กนตวณโณ ป.ธ.๕)

เจาอาวาสวดทาไทร/เจาคณะจงหวดสราษฎรธาน

วดทาไทร ๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๗ พระเทพศลวสทธ (ออน)

วดประชมชลธารา/เจาคณะจงหวดนราธวาส

วดประชมชลธารา

๑๕ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๘ พระศรรตนวมล (ชต ป.ธ.๙)

เจาอาวาสวดโคกสมานคณ/เจาคณะจงหวดสงขลา

วดโคกสมานคณ

๒๑ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๙ พระมงคลวรนายก (ทรงวฒ ป.ธ.๖)

เจาอาวาสวดมงคลมงเมอง/เจาคณะจงหวดสตล

วดมงคลมงเมอง

๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

๓๐ พระเทพสทธวมล (ละเอยด)

เจาอาวาสวดคลองวาฬ /เจาคณะจงหวดประจวบครขนธ

วดคลองวาฬ ๒๕ ตลาคม ๒๕๕๖

๓๑ พระเทพญาณมงคล ว. (เสรมชย ชยมงคโล ป.ธ.๖)

เจาอาวาสวดหลวงพอสดธรรมกายาราม/เจาส านกและอาจารยใหญ

วดหลวงพอสดธรรมกายาราม

๒๕ ตลาคม ๒๕๕๖

๘๐

ท ผใหสมภาษณ ต าแหนงผใหสมภาษณ สถานท

สมภาษณ วน/เดอนปทสมภาษณ

สมณศกดปจจบน

๓๓

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) ราชบณฑต

เจาอาวาสวดราชโอรสาราม/เจาส านกเรยนวดราชโอรสาราม

วดราชโอรสาราม

๒๖ ตลาคม ๒๕๕๖

พระมหาโพธวงศาจารย

๓๔ พระพรหมดลก เจาอาวาสวดสามพระยา/เจาคณะกรงเทพมหานคร

วด สามพระยา

๒๖ ตลาคม ๒๕๕๖

ประเดนสอบสมภาษณ ๕ ประเดน ประกอบดวย

๑. ดำนสภำพทวไปของเจำส ำนกเรยน ๒. ดำนหลกสตร เทคนค วธสอน ๓. ดำนกำรเรยนกำรสอนของอำจำรย ๔. ดำนสอกำรเรยนกำรสอน ๕. ดำนกำรสอบและประเมนผล

ดงมรายละเอยด สรปไดดงตอไปน การศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมทงแผนกธรรมและบาลนอกจากจะเปนการศกษา

หลกธรรมค าสงสอนแลวยงไดชอวาเปนการสบตออายพระพทธศาสนาไวอกดวยโดยเฉพาะการศกษาภาษาบาลเพราะถาไมรภาษาบาลแลวกจะไมมผใดสามารถรและเขาใจพระพทธวจนะในพระไตรปฎกถาขาดความรเรองพระไตรปฎกแลวพระพทธศาสนากจะตองเสอมสญไปดวยเหตนกษตรยผเปนศาสนปถมภกตงแตโบราณมาจงทรงท านบ ารงสนบสนนฐานนดรพระราชทานราชปการตางๆมนตยภตเปนตนจงจดใหมวธการสอบพระปรยตธรรมเพอใหปรากฏตอชาวโลกทวไปวาพระภกษสามเณรรปใดมความรมากนอยแคไหนเพยงใดเมอปรากฏวาพระภกษสามเณรรปใดมความรถงชนทก าหนดไวพระมหากษตรยกทรงยกยองภกษสามเณรรปนนใหเปนมหาบาเรยน ปจจบนเรยกวามหาเปรยญธรรมครนอายพรรษาถงขนเถรภมกทรงตงใหมสมณศกดในสงฆมณฑลตามควรแกคณธรรมและความรเปนครอาจารยสงสอนพระปรยตธรรมสบๆกนมาจนบดน

การศกษาพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษาระดบมธยมและระดบอดมศกษา มหาวทยาลยสงฆ ศกษาเพอใหสอดคลองกลมกลนกบวถชวตจรงทงทางโลกและทางธรรมผสมผสานกนไปและเพออนวฒนไปตามการเปลยนแปลงของโลกแตวชาการพระพทธศาสนายงเปน แกนหลกในการศกษาถอเปนการศกษาสมยใหมทผสมผสานทงทางดานศาสนาและวชาสามญศกษาเขาดวยกนการศกษาพระพทธศาสนา

ในเรองการศกษาสงทขาดเสยไมไดคอการบรหารจดการไมมากกนอย ขนอยกบศกยภาพและความสามารถของผบรหาร ในการวจยครงน ผวจยไดท าการศกษาสภาพการบรหารจดการของโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล โดยวธการสมภาษณเจาส านกเรยน/อาจารยใหญ วธการสมภาษณแบบมโครงสรางใน ๕ ดาน คอ

๘๑

๑. ดานสภาพทวไปของส านกเรยน ๒. ดานหลกสตร ๓. ดานการเรยนการสอน ๔. ดานสอการเรยนการสอน ๕. ดานการสอบและประเมนผล

โดยมรายละเอยดดงน ๔.๑ ดำนสภำพทวไปของเจำส ำนกเรยน

การศกษาหมายถงการศกษาเลาเรยนพระธรรมวนยของบรรพชตและคฤหสถหรอการศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมซงเปนหนงในสทธรรม ๒ ประการของบรรพชตและคฤหสถเปนการศกษาทมมาแตในอดต รวมเรยกวา ปรยต ปฏบต ปฏเวธ

เมอทางบานเมองมการเปลยนแปลงเรองการศกษา สงผลใหการศกษาของบรรพชตหรอพระภกษ-สามเณรตองเปลยนแปลงไปดวย ในปจจบนจดการศกษาของสงฆเปน ๒ สวน คอ

๑. การศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม-บาล และ ๒. การศกษาพระปรยตธรรมแผนกสามญ การศกษาอกประการหนง คอการศาสนศกษาหมายถงปรยตปฏบตปฏเวธและมงใหศกษา

ตามหลกไตรสกขาคอสลสกขาการอบรมกายวาจาจตสกขาการอบรมใจปญญาสกขาการอบรมกายวาจาใจดวยปญญา

การศกษาตามหลกพทธศาสนาจงหมายถงกระบวนการเรยนรเพอสรางความรระดบตางๆใหเกดขนรสจธรรมเมอรแลวจะไดเกดการเปลยนแปลงไปในทางทดและสรางสรรคในตวเองในคนอนและสงคมการศกษาในทางพระพทธศาสนานนเปนการศกษาพระปรยตธรรมและการศกษาอนๆอนสมควรแกสมณะการบวชเรยนคอการศกษาโดยการบรรพชาเปนสามเณรอปสมบทเปนพระภกษเพอศกษาและปฏบตตามพระธรรมวนยของพระพทธเจาเนอหาของการศกษาของพระภกษสามเณรกคอพระพทธศาสนานนเอง

สภาพการศกษาของคณะสงฆไทยในสมยปจจบนการศกษาปรยตธรรมและการศกษาอนๆอนควรแกสมณะเปนกจการส าคญอยางหนงทคณะสงฆจดใหมการด าเนนการดงทก าหนดไวในอ านาจหนาทของมหาเถรสมาคมตอนหนงวา“ควบคมและสงเสรมการศาสนศกษาของคณะสงฆ”และในระเบยบการปกครองคณะสงฆสวนกลางกไดก าหนดวธด าเนนการควบคมและสงเสรมศาสนศกษาวา“ใหเปนไปตามทก าหนดในระเบยบมหาเถรสมาคม”และในสวนของการปกครองคณะสงฆสวนภมภาคไดก าหนดอ านาจหนาทเจาคณะทกสวนทกชนวา“ควบคมและสงเสรมศาสนศกษาใหด าเนนไปดวยด”การจดการศกษาของคณะสงฆในปจจบนไดจดการศกษาออกเปน คอ

๑. โรงเรยนกำรกศลของวดในพระพทธศำสนำ และโรงเรยนสงเครำะหเดกยำกจนตำมพระรำชประสงค

มความมงหมายใหวดและพระภกษในพระศาสนาไดจดการศกษาตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ เพอสงเคราะหเดกและเยาวชนของชาตและพระภกษสามเณรสวนหนงเปนเหตใหเดกและเยาวชนไดเขาใกลวดและไดศกษาหลกธรรมทางศาสนา

๒. ศนยศกษำพระพทธศำสนำวนอำทตย

๘๒

มความมงหมายใหวดและพระสงฆใหการศกษาอบรมปลกฝงศลธรรม วฒนธรรมและประเพณอนดงามแกเดกและเยาวชน เปนโอกาสใหพระสงฆไดใชวชาการศาสนศกษา เพอพฒนาทรพยากรบคคลของชาต ดวยหลกธรรมของพระศาสนา

๓. ศนยอบรมเดกกอนเกณฑในวด มความมงหมายใหวดไดชวยอบรมบมนสยเดกกอนวยเรยนเพอปลกฝงคณธรรมและ

ศลธรรมแตยงเดกทงเปนการใหโอกาสวดและพระสงฆไดรวมพฒนาทรพยากรบคคลของชาตแตวยเดก

๔. โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสำมญศกษำ จดตงขนเพอใหพระภกษสามเณรศกษาเลาเรยนตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ

แผนกสามญศกษา และมการศกษาวชาพระปรยตธรรม หมวดภาษาบาล หมวดพระธรรมวนยและศาสนปฏบตอกสวนหนง โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษามการจดตงขนต ามระเบยบกระทรวงศกษาธการ วาดวยโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา พ.ศ.๒๕๓๗ และอยในสงกดกรมการศาสนา ขณะนมวดตาง ๆ จ านวนมาก จดตงแตโดยโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา แตยงมไดจดเปนการศาสนศกษาหรอการศกษาสงเคราะห โดยรปการนน นาจะจ ดเปน “กำรศกษำสงเครำะห” มากกวา เพราะเปนการศกษาเพอสงเคราะหพระภกษสามเณรใหมการศกษาเลาเรยนวชาสามญศกษา ทงผเรยนและผสอนกเนนหนกทางวชาสามญศกษาการจดการศกษาและการจดการอบรม ทง ๔ ประเภทดงกลาวน นบเปนงานทพระสงฆมโอกาสชวยพฒนาชาตบานเมองโดยแท

๕. กำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกธรรมและแผนกบำล กำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกธรรมตามหลกสตรแบงเปน ๓ ชนคอนกธรรมชนตร

นกธรรมชนโท นกธรรมชนเอก ถาเปนฆราวาสม อบาสกอบาสกาหรอแมชทศกษาเลาเรยนเรยกวาธรรมศกษาแบงออกเปนธรรมศกษาชนตรธรรมศกษาชนโทและธรรมศกษาชนเอก กำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกบำล ตามหลกสตรแบงออกเปน๘ชนคอประโยค๑ – ๒ และเปรยญธรรม ๓ – ๙

๖. กำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกสำมญศกษำ การจดการเรยนตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการโดยกระทรวงประกาศใหเปนระเบยบวาดวยโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษาเมอวนท ๒๐ กรกฎาคม ๒๕๑๔ และฉบบปรบปรงใหมเมอวนท ๒๙ กนยายน ๒๕๓๕ มทงระดบมธยมศกษาตอนตนและมธยมศกษาตอนปลายเพอใหการศกษาแกพระภกษสามเณรทงวชาสามญและการศกษาพระปรยตธรรมควบคกนไปเพอใหพระภกษสามเณรมความรหลกธรรมและหากพระภกษสามเณรเหลานมความประสงคจะลาสกขากสามารถน าวฒการศกษาทไดรบไปใชเพอการศกษาตอในสถานศกษาหรอใชสมครงานเพอประกอบอาชพได รวมถงการศกษาในมหาวทยาลยสงฆดวย

๔.๒ ดำนหลกสตร เทคนค วธกำรสอน

จากการสมภาษณผใหขอมลส าคญ พบวา หลกสตรการสอนนน ในแตละวชานนจะมเนอหาสาระขอความของบทเรยนทตายตวอยแลว สวนในเรองของหลกสตรและวธการในการสอนนน ครอาจารยททานท าหนาทในการสอนในสมยปจจบนนทานมความรความสามารถในการท าหนาทของ

๘๓

ทาน ทานจะสามารถจดหลกสตรในการสอนไดด เพราะปจจบนมอปกรณและเทคโนโลยททนสมยมาชวยในการพฒนาการสอนไดเปนอยางด๑๙๑ นอกจากนน ในสวนการเรยนการสอน พระปรยตธรรม ควรเรยนหลกสตรโดยสรปใหจบครอบคลมเนอหาทงหมดกอน แลวจงมาเกบรายละเอยดในภายหลง หลกสตรทสวนกลางจดมานน เปนหลกสตรเดมทเหมาะสม พระทมเวลาในการศกษามาก และมความตงใจจรงมากกวาในปจจบน ในสงคมสมยนดเหมอนมเวลานอย ไมเพยงพอตอหลกสตรการเรยนการสอน๑๙๒ นอกจากนน เครองมอทเปนตวชวดการเรยนการสอนใหมมาตรฐานและมประสทธภาพมากขน๑๙๓ นอกจากนน ควรปรบปรงหลกสตรการสอนใหเปนไปในรปแบบเดยวกนกอน ใหเปนไปในทศทางเดยวกน แลวคอยพฒนาในสวนทยงดอย และสงเสรมในสวนทดอยแลว ๑๙๔ นอกจากนน หลกสตรในสวนทดพรอมอยแลว คดวาไมมปญหาอะไร จดไวเปนระบบระเบยบดแลว ในสวนนนกน าไปจดการเรยนการสอนใหเหมาะสมกบสภาพของส านกเรยนในแตละแหง ซงอาจมสภาพตางไมเหมอนกน๑๙๕ แตการเรยนการสอน ยงไมไดไปในทศทางเดยวกน ตางคนตางสอนๆ สอนตามทตนไดเคยเรยน เคยอบรมมาจากครบาอาจารย ทมความรความสามารถและทฐทตางกน ควรทจะระดมผทมความรความสามารถและผเชยวชาญมารวมกนเขยนหลกสตรการเรยนการสอนใหเปนไปในทศทางเดยวกน ไมหลากหลายจนไมรวาจะน าหลกสตรไหนของใครมาเรยนมาสอน๑๙๖

ดงนน คงเปนเรองของสวนกลางทตองใชความร ความสามารถ และความช านาญในการจดท าหลกสตรการเรยนการสอนพระปรยตธรรม ใหกระชบ และทนสมยตอยคสมยในปจจบน และเปนมาตรฐานเดยวกน เพอใหประโยชนแกพระศาสนาอยางแทจรง๑๙๗ ๔.๓ ดำนกำรเรยนกำรสอน ของอำจำรย

จากการสมภาษณผใหขอมลส าคญ พบวา การศกษาพระปรยตธรรม สงจ าเปนส าคญ คอ คร ค าวา “คร” วาตามคณลกษณะพระคณของพระพทธเจา ทเราสวดในบทพทธคณ ๙ ขอ ขอทวา “สตถำ เทวมนสสำน .. องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาพระองคทรงเปนครสอนเทวดาและมนษย

๑๙๑สมภาษณ พระวสทธวงศำจำรย (วเชยร อโนมคโณ) รองเจาอาวาสวดปากน า พระอารามหลวง/อาจารย

ใหญส านกเรยนวดปากน า ณ วดปากน า ภาษเจรญ กรงเทพล วนท ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖ ๑๙๒สมภาษณ พระรำชวรำกร (สงบ วรเสว ป.ธ.๗) รองเจาอาวาสพระอารามหลวงวดกะพงสรนทร/เจาคณะ

จงหวดตรง ณ วดกะพงสรนทร วนท ๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖ ๑๙๓สมภาษณ พระเทพกตตเวท เจาส านกเรยนวดเบญจมบพตรดสตวนารามราชวรวหาร/เจาคณะภาค ๑๗ ณ

วดเบญจมบพตร วนท ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖ ๑๙๔สมภาษณ พระวสทธวงศำจำรย (วเชยร อโนมคโณ) รองเจาอาวาสวดปากน า พระอารามหลวง/อาจารย

ใหญส านกเรยนวดปากน า ณ วดปากน า ภาษเจรญ กรงเทพล วนท ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖ ๑๙๕สมภาษณ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), ราชบณฑต,เจาอาวาสวดราชโอรสารามและเจาส านกเรยน

วดราชโอรสาราม ณ วดราชโอรสาราม วนท ๒๖ ตลาคม ๒๕๕๖ ๑๙๖สมภาษณ พระธรรมปรยตเวท ป.ธ.๙ เจาคณะภาค ๑๕/เจาอาวาสวดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร ณ

วดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร วนท ๒๒ กนยายน ๒๕๕๖ ๑๙๗สมภาษณ พระธรรมสธ เจาอาวาสวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ ณ วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ วนท ๒๓

กนยายน ๒๕๕๖

๘๔

และในการเปนครของพระพทธเจานน มคณสมบตทยงยน มนคงมาตลอดทกวนน คอ มทงความประพฤต ทงความรวชาการ

คณสมบตอกขอหนงคอ วชชาจรณสมปนโน เพยงพรอยไปดวยความร เพยรพรอมไปดวยความประพฤต ทกลาวเชนนน เพราะพระพทธเจาเปนครผสงสอนของเทวดาและมนษย สอนทง ๓ โลก คอ โลกมนษย โลกสวรรค และโลกนรก ดงค าบาลวา สตถา เทวมนสสาน .. ครผสอนจะตองมความรจรง รแจง หรอรแจมแจง รชดในลกษณะของโลกยะ คอ วชาทเปนของโลก เชน ทองแบบไดทง ๔ เลม สมญญาภธาน, นาม, อพพยศพท, สมาส-ตทธต, อาขยาต-กตก จ าหลกไวยากรณไดแมน ถาจะสอนไวยากรณกสามารถทจะเปนประธานในการไลแบบกบนกเรยนได ถาสอนชนสงขนไปกสามารถวนจฉยไดวาถกไวยากรณหรอไม ไวยากรณเปรยบเหมอนเสาเขมทจะสรางบานใหสงกชนกได ขนอยกบเสาแขม นอกจากการศกษาแลวผใหสมภาษณยงไดกลาวถงการศกษา คอ การศกษาคนธระ และวปสสนาธระ ดานคนถธระจดใหมการเรยนการสอนบาลนกธรรม โดยเปดสอนนกธรรมตงแตชนตร – ชนเอก บาลตงแต ประโยค ๑–๒, ป.ธ.๓–ป.ธ.๔ การจดการศกษาดานคนถธระ คอ นกธรรมและบาล ไดจดตงผบรหารส านกศาสนศกษา มอาจารยใหญคอยควบคมดแล มผชวยอาจารยใหญฝายวชาการและฝายปกครอง มเลขานการ และผชวยเลขานการ มตวทานเปนเจาส านกศาสนศกษาเอง คอยใหการอปถมภสนบสนน ใหพระภกษสามเณรวดไดศกษาปรยตธรรมควบคไปกบการปฏบตวปสสนากรรมฐาน เพอใหพระภกษสามเณรพรอมทจะท าหนาทของการเปนผน า

บรหำรงำนในสวนของกำรศกษำ คอตองสอนเองในบางชน สนบสนนสงเสรมใหนกเรยนใฝใจในการศกษาเลาเรยน ควบคไปกบการปฏบตส าหรบวธการบรหารจดการและสงเสรมงานดานศาสนศกษาอาท

๑. ใหความสะดวกแกพระภกษสามเณรในวด และวดอนทเดนทางมาเพอการศกษาเลาเรยน ๒. จดหาอปกรณการเรยนการสอน ๓. จดหาและประชมอบรมครสอนปรยตธรรมใหความสะดวกและใหก าลงใจ ๔. จดหายานพาหนะใหความสะดวกและใหคาใชจายตางๆในการศกษา ๕. จดหารางวลมอบแกนกเรยนทตงใจศกษาเลาเรยน ๖ . ส งน ก เรยนแผนกบาลช น เปรยญ เอกไปศกษาตอท ส าน ก เรยนสวนกลาง คอ

กรงเทพมหานคร หรอส านกเรยนตางจงหวดทมชอเสยง ๗. จดงานฉลองเปรยญธรรมนกธรรมเพอมอบทนการศกษาและใหก าลงใจแกพระภกษ

สามเณรทศกษาเลาเรยนเมอมโอกาส ๘. เปดโอกาสใหพระภกษสามเณรผทผานการศกษาพระปรยตธรรมตามทวดก าหนดแลวให

ศกษาหาความรเพมเตมตามมหาวทยาลยตาง ๆได ผลส าเรจ คอ มนกเรยนบาลนกธรรมและธรรมศกษาสอบผานจ านวนมาก จากการสมภาษณ

ผใหขอมลส าคญ พบวา การจดการเรยนการสอนนไดจดใหมการรวมเรยนกนในส านกเรยนทมความพรอมในการจดการเรยนการสอน ทมความพรอมในทกๆ ดาน ทมความสามารถจะจดได ทมความ

๘๕

พรอมดาน สถานท ครอาจารย อปกรณการเรยนการสอน และทส าคญนกเรยนทจะเรยน๑๙๘ นอกจากน การจดการเรยนการสอน ใหเปนรปแบบเดยวกนทงส านกเรยน ฉะนนการจดการเรยนการสอน กมหลายหลายรปแบบตามแตทางส านกเรยนนนๆ เปนผจดการเรยนการสอน ซงเปนการสนเปลองทรพยากรในดานตางๆ๑๙๙ แตการจดการเรยนการสอนดจะเปนปญหามากกวาอยางอน เพราะครผสอนบางครงกไมเตมทกบการสอน เวลาสอน บางวดถามกจนมนตหรอกจอยางอนเขามากจะไมมการเรยนการสอน บางทกใหนกเรยนท าแบบฝกหดโดยครออกปญหาไวให นกเรยนกท าแบบฝกหดโดยการลอกแบบเรยน และทส าคญนกเรยนไมมการเตรยมตวกอนเขาเรยน เชนไมมการอานหนงสอกอนเขาเรยน๒๐๐ นอกจากนน ผทจะเขามาท าหนาทเปนผสอน ควรผานคดเลอก อบรม ใหมความรความสามารถ จนเกดทกษะ ความช านาญ และเปนผเสยสละอยางแทจรง ไมไดมงหวงถงผลประโยชน๒๐๑ นอกจากนน ในแตละส านกเรยนควรจะมทงหองเรยนทใชเปนสถานทเรยนอยางชดเจน มการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน ๒๐๒ ระหวางผสอนกบผเรยน ตลอดทงมความรความสามารถกระตนใหเกดความตงใจจรงในการเรยนการสอน ไมเพยงแคใหเรยนจบๆ หรอผานไปวนๆ เทานน๒๐๓

ดงนน การจดการเรยนการสอนจงไมไดเปนเรองของบคคลใดบคคลหนง ควรจะรวมมอรวมแรงรวมใจในการพฒนาการจดการเรยนการสอนพระปรยตธรรม มการใหก าลงใจในการท างาน ผมอ านาจหนาทรบผดชอบ ควรใหความสนใจ ออกตรวจเยยมเยยน ใหก าลงใจ ดแล ชวยเหลอ สอบถามถงปญหาและชวยเหลอแกไขอปสรรคตางๆ ไมปลอยใหจดการเรยนการสอนกนไปตามยถากรรม๒๐๔

๔.๔ ดำนสอกำรเรยนกำรสอน

จากการศกษาพบวา พระสงฆ มความคดเหนตอสภาพปญหาการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมแผนกบาล โดยภาพรวมอยในระดบนอย เมอพจารณารายละเอยดพบวา พระภกษสามเณร มความคดเหนตอสภาพปญหาการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม ในดานสอการเรยนการสอน มากทสดในเรองผสมผสานการจดการเรยนการสอนหลากหลายเชน การใชคอมพวเตอร ๑๙๘สมภาษณ พระเทพพพฒนำภรณ (ชชาต กนตวณโณ ป.ธ.๕) เจาอาวาสวดทาไทร/เจาคณะจงหวดสราษฎรธาน ณ วดทาไทร วนท ๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๙๙สมภาษณ พระเทพสรโสภณ อาวาสวดวงตะวนตก/เจาคณะจงหวดนครศรธรรมราช ณ วดวงตะวนตก วนท ๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๐๐สมภาษณ พระเทพพพฒนำภรณ (ชชาต กนตวณโณ ป.ธ.๕) เจาอาวาสวดทาไทร/เจาคณะจงหวดสราษฎรธาน ณ วดทาไทร วนท ๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๐๑สมภาษณ พระศรรตนวมล (ชต ป.ธ.9) เจาอาวาสวดโคกสมานคณ/เจาคณะจงหวดสงขลา ณ วดโคกสมานคณ วนท ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๐๒สมภาษณ พระวสทธธรรมคณ เจาอาวาสวดทาเรอ/เจาคณะจงหวดภเกต ณ วดทาเรอ ภเกต วนท ๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๐๓สมภาษณ พระธรรมรตนดลก (เชด จตตคตโต ป.ธ. 9) ผชวยเจาอาวาสวดสทศนเทพวราราม/เจาคณะภาค ๔ ณ วดสทศนเทพวราราม ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๒๐๔สมภาษณ พระเทพศลวสทธ (ออน) วดประชมชลธารา/เจาคณะจงหวดนราธวาส ณ วดประชมชลธารา วนท ๑๕ ตลาคม ๒๕๕๖

๘๖

ชวยสอน การสอนผานเครอขายอนเตอรเนต เปนตน ความหลากหลายในการใชสอการเรยนการสอน ซงแสดงใหเหนวาคณะสงฆเนนสอการเรยนการสอนแบบเดมๆ ไมพฒนาสอการสอนททนสมยและเพยงพอตอความตองการของนกเรยน ท าใหนกเรยนขาดแรงดงดดใจในการเรยนการสอน ขอคนพบดงกลาวสอดคลองกบ พระมหำวรพงษ วรเมธ (บญปน) ไดศกษาวจยเรอง “ปญหาการเรยนการสอนวชาจรยศกษาชนประถมศกษาปท ๕-๖ ในโรงเรยนสงกดเทศบาลนครเชยงใหม” ผลการวจยพบวา ครผสอนประสบปญหาในดานการจดท าสอการเรยนการสอนเนองจากครผสอนทมประสบการณ มความรความสามารถทางวชาจรยศกษาโดยเฉพาะมนอย๒๐๕

จำกกำรสมภำษณผใหขอมลส ำคญ พบวา สอการเรยนการสอน ในปจจบนนนบวาเปนสงทส าคญในดานการเรยนการสอน เครองมอหรอสอการเรยนการสอนนนมมากและทนสมย ทส าคญกคอการจดหา และบคคลากรทจะใชสอ เพราะบางครงมสอแตไมมคนใช หรอมคนใชสอแตไมมสอใหใช ส านกเรยนใดมความพรอมทงสอ ทงคนใชสอ ส านกเรยนนนกสมบรณอยางยงในการจดการเรยนการสอน๒๐๖ นอกจากนน บางส านกเรยนสอการเรยนการสอนมจ านวนนอย ไมเพยงพอ ซงระบบการศกษาของคณะสงฆเรานนเนนการทองจ าจากต ารามากกวาการประจกษประสบการณจรง และหนงสอเรยนมหลายประเภท มความหลากหลาย เนอหาบางสวนไมไดมการปรบปรงเปนเวลานานมากแลว บางสวนถกเปลยนแปลงจนมความแตกตาง ทงทเปนเรองเดยวกน ท าใหไมชดเจนขาดความเปนเอกภาพ๒๐๗ โดย ไมมการระดมผทมความรความสามารถและผเชยวชาญมาชวยกนท าสอการเรยนการสอน ใหดภาพเนอหา สมจรงทงภาพสวย เนอหาดมสาระ นาสนใจตดตาม ควรจะจดอบรม ครหรอผทไดรบการคดเลอกทจะเผยแผพระพทธศาสนา ใหมความรความเขาใจในการใชสอการสอนโดยถอหนงสอสอนอานใหเดกนกเรยนฟง กบการใชสอเทคโนโลยในการสอนความนาสนใจตางกนส าหรบสงคมสมยใหม๒๐๘ นอกจากนน ครอาจารยตองปรบตวกบวทยาการทางโลก ซงพระใหมๆ ออกมาจากสงเราภายนอกหากเราไมมอาวธเปนสอการสอนแลว กยากทจะยดใจไดเทาทควร สอจงเปนเหมอนสงทเชอมระหวางคนรนใหมและหลกธรรม แตผทจะใชสอจะตองประยกตใหเขากบสถานการณ แตถงกระนนสอเองกมโทษ จะท าใหครผสอนและนกเรยนมความหางเหนกนมากขน ขาดการปฏสมพนธทดตอกน เหตนจงตองใชความร ความรก ในการเรยนการสอนมาก๒๐๙ โดย ครผสอนสอนบางทานยงมแตต าราเลมเดยว ไมมการน าสอเทคโนโลยสมยใหมมาใช จรงๆ แลวสอสมยนมเยอะมากๆ แตนาเสยดายทไมมการน ามาใช อาจจะเปนเพราะครผสอนใชไมเปน หรอเพราะ

๒๐๕ สมภาษณ พระธรรมโกศำจำรย ทปรกษาเจาคณะจงหวดชมพร/เจาอาวาสวดขนเงน ณ วดขนเงน ๒๘

กนยายน ๒๕๕๖ ๒๐๖สมภาษณ พระอำทรปรยตกจ ผชวยเจาอาวาสวดเทพลลา ณ วดเทพลลา วนท ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖ ๒๐๗สมภาษณ พระเทพปญญำโมล ( วศษฎ กนตสร ป.ธ.๙) เจาอาวาสวดประชมโยธ/เจาคณะจงหวดพงงา ณ

วดประชมโยธ วนท ๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖ ๒๐๘สมภาษณ พระวมลธรรมคณ (เลยว ยโสธโร) เจาอาวาสวดกระบนอย/เจาคณะจงหวดกระบ ณ วดกระบ

นอย วนท ๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖ ๒๐๙สมภาษณ พระระณงคมนวงศ (ขจร โชตวโร ป.ธ.๔) เจาอาวาสวดสวรรณครวหาร/เจาคณะจงหวดระนอง

ณ วดสวรรณครวหาร วนท ๙ ตลาคม ๒๕๕๖

๘๗

สถานทไมอ านวยกได เพราะบางวดจดการเรยนทศาลาการเปรยญ มแคกระดานเกาๆ โตะเรยนเกาๆ ยงไมมความพรอม ๒๑๐

ดงนน สอการเรยนการสอนเปนสงทมความส าคญจ าเปนอยางย ง เพอเสรมสรางระบบการเรยนการสอนใหมประสทธภาพมากขน ระบบการสอนของเดมเรากไมควรทง เชน หลกการทองจ า เปนตน ควบคไปกบการใชสอการเรยนการสอนสมยใหมทมความทนสมย เพอใหครผสอนและนกเรยนสามารถเขาใจไดงายขนดวย๒๑๑

๔.๕ ดำนกำรสอบและประเมนผล

จากการสมภาษณผใหขอมลส าคญ พบวา การวดผลและประเมนผลทงสองแบบคอ การวดผลโดยตรง คอการสอบธรรมสนามหลวง ซงใชระยะเวลานานสมควรจงจะทราบผล เมอทราบผลแลวกน ามาปรบปรงแกไขระบบการเรยนการสอนในปถดไป สวนการวดผลโดยออม คอการประเมนของครผสอนในชนเรยน จะท าใหสามารถรผลความกาวหนาของผเรยน น ามาปรบเปลยนการเรยนการสอนได ซงจะเปนประโยชนแกผ เรยนเปนอยางมาก๒๑๒ นอกจากนน ดานการวดและการประเมนผลนน ในแตละส านกมการพฒนาดขนกวาแตกอน และยงในปจจบนไดพฒนาทงในดานการเรยนการสอนและการสอบ เชน ควรวดและประเมนผล ในการจดการเรยนการสอน อยางจรงจง โดยอาศยการทดสอบ อบรม ในเวลากอนเวลาทจะมการสอบจรง๒๑๓ นอกจากนน การวดผลและประเมนผลเพยงปละครง ไมมโอกาสสอบซอม ท าใหนกเรยนสอบผานนอย และโอกาสทจะไดอยศกษากนอยลงดวย อกทงรปแบบการทดสอบไมทนสมย การตรวจขอสอบและการประกาศผล มความลาชามาก ท าใหผสอบขาดการตดตามผล สนใจจงนอยลง๒๑๔ นอกจากนน ไมควรทจะประเมนผลเฉพาะนกเรยน นกศกษา และผทสนใจเทานนควรทจะประเมนผล ครหรอผทไดรบการคดเลอกใหมาเผยแผพระพทธศาสนาดวย เพราะเดกจะดหรอไมดอยทมครดคอยอมรบสงสอน เปนครทมความทมเทความเสยสละหรอไม เปนครทมใจรกในการเรยนการสอนหรอไม เปนครท เหนประโยชนสวนตวหรอสวนรวม และเปนครทด มความรความสามารถ จนเชยวชาญในการเรยนการสอน อยางทไดรบการคดเลอก อบรม และทดสอบมาแลวอยางดหรอไม หรอเขามาสอนเพราะเหนแก

๒๑๐สมภาษณ พระรำชปญญำมน (ภญโญ ป.ธ.9) เจาอาวาสวดเวฬวน/เจาคณะจงหวดยะลา ณ วดเวฬวน

วนท ๑๒ ตลาคม ๒๕๕๖ ๒๑๑สมภาษณ พระมหำวเชยร ชำตวชโร ผชวยเจาอาวาสวดพระพทธบาท/เลขานการเจาคณะจงหวดสระบร

ณ วดพระพทธบาท วนท ๒๑ กนยายน ๒๕๕๖ (ไดรบมอบหมายจากเจาส านกเรยน) ๒๑๒สมภำษณ พระพรหมดลก เจาอาวาสวดสามพระยา/เจาคณะกรงเทพมหานคร ณ วดสามพระยา วนท

๒๖ ตลาคม ๒๕๕๖ ๒๑๓สมภาษณ พระธรรมปรยตเวท ป.ธ.๙ เจาคณะภาค ๑๕/เจาอาวาสวดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร ณ

วดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร วนท ๒๒ กนยายน ๒๕๕๖ ๒๑๔สมภาษณ พระมงคลวรนำยก (ทรงวฒ ป.ธ.6) เจาอาวาสวดมงคลมงเมอง/เจาคณะจงหวดสตล ณ วด

มงคลมงเมอง วนท ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๖

๘๘

อามสสนจาง เทานน๒๑๕ นอกจากนน การวดผลและประเมนผลควรท าใหเปนระบบ คอมการสอบเกบคะแนน การท าปญหาในบทเรยนครผสอนควรควบคมดแล เอาใจใสนกเรยน มการเฉลยปญหาและแนะแนวท าความเขาใจ มการตดตามความกาวหนาของนกเรยนหลงจากการวดผลและประเมนผล๒๑๖

ดงนน การวดผลและประเมนผลจงเปนกระบวนการส าคญของการจดการศกษา เพราะจะเปนตววดผลประสทธภาพ และประสทธผล จงตองท าใหเปนกระบวนการ และมความนาเชอถอเปนมาตรฐาน๒๑๗

คณภาพบคลากร พบวา ตองเพมคณภาพใหครอาจารยไดรบความรเพมเตมในทกๆดานทงวชาการประสบการณ การจดการใชสอการเรยนการสอน เทคโนโลยตางๆ และสรางก าลงใจใหทานในการพฒนาในเรองของการจดการเรยนการสอน จดการศกษาใหดยงๆ ๒๑๘ ขนไปในทศทางเดยวกนอยางชดเจน และควรมการจดการอบรมเพมประสทธภาพบคลากร ไมควรใหผทไมมความถนด ขาดความรความสามารถ ความช านาญ ทยงไมไดผานการอบรมลงไปปฏบตงาน ซงจะเกดผลเสยมากกวาผลด๒๑๙

เกยวกบผเรยน พบวา ผเรยนในสวนมากจะไมคอยมปญหา จะมปญหากตรงทผควบคมนกเรยนคอเจาอาวาส ขาดการควบคมเอาใจใสตอนกเรยนของตน และปจจบนนปญหานาจะอยทจ านวนผบวชมนอยลงทกวด๒๒๐

ดงนน เราควรทจะหาตนเหตของปญหาในการบรหารจดการการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล ปรบรปแบบการเรยนการสอนใหมรปแบบทมศกยภาพทมากขนเปนสากล และสงเสรมระบบการศกษาใหมประสทธภาพมากขน

๒๑๕สมภาษณ พระเทพสทธวมล (ละเอยด) เจาอาวาสวดคลองวาฬ /เจาคณะจงหวดประจวบครขนธ ณ วด

คลองวาฬ วนท ๒๕ ตลาคม ๒๕๕๖ ๒๑๖สมภาษณ พระระณงคมนวงศ (ขจร โชตวโร ป.ธ.๔) เจาอาวาสวดสวรรณครวหาร/เจาคณะจงหวดระนอง

ณ วดสวรรณครวหาร วนท ๙ ตลาคม ๒๕๕๖ ๒๑๗สมภาษณ พระเทพญำณมงคล ว. (เสรมชย ชยมงคโล ป.ธ.6) เจาอาวาสวดหลวงพอสดธรรมกายาราม/เจา

ส านกและอาจารยใหญ ณ วดหลวงพอสดธรรมกายาราม วนท ๒๕ ตลาคม ๒๕๕๖ ๒๑๘สมภาษณ พระมหำสธรรม สรตโน, ดร.ป.ธ.๙ ผชวยเจาอาวาสวดพระธรรมกาย/อาจารยใหญโรงเรยนพระ

ปรยตธรรม ณ วดพระธรรมกาย วนท ๒๑ กนยายน ๒๕๕๖ ๒๑๙สมภาษณ พระเมธวรำภรณ (สทศน วรทสส ป.ธ.๙) ป.ธ.๙ เจาอาวาส/ส านกเรยนวดโมลโกยาราม ณ วด

โมลโกยาราม ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖ ๒๒๐สมภาษณ พระศรปรยตบณฑต ป.ธ.๙ อาจารยใหญวดชนะสงคราม ณ วดชนะสงคราม วนท ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๘๙

บทท ๕

สรป อภปรำยผล และขอเสนอแนะ การวจยเรอง “รปแบบการบรหารส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลในประเทศไทย” มวตถประสงค เพอศกษาการจดการศกษาและผลสมฤทธพระปรยตธรรมแผนกบาลในประเทศไทยและเพอศกษารปแบบการบรหารส านกเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลทมสมฤทธผลสงมาใชกบส านกเรยนอน ๆ ในประเทศไทยตอไป

ซงในการศกษาครงน ผวจยไดใชวธการศกษาวจยเชงส ารวจ (Survey Research) เกบรวบรวมขอมลภาคสนาม (Field Study) ในการเกบรวบรวมขอมลในครงน ผวจยด าเนนการเกบรวบรวมขอมลดวยตนเอง โดยน าแบบสอบถามจ านวน ๒๖ ชด ลงสมภาษณเจาส านกเรยน อาจารยใหญ หรอผทไดมอบหมายจากเจาส านกเรยน ใน ๕ ดาน คอ ดานสภาพทวไปของส านกเรยน ดานหลกสตรการสอน ดานจดการเรยนการสอน ดานสอการเรยนการสอน และดานการวดผลและประเมนผล น าเสนอในรปค าบรรยาย แบบสมภาษณปลายเปด โดยน าปญหาและขอเสนอแนะมาสรปรวมใจความ และประเดนทส าคญเกยวกบการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม แผนกบาล เปนการบรรยาย

๕.๑ สรปผลกำรวจย การศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมทงแผนกธรรมและบาลนอกจากจะเปนการศกษา

หลกธรรมค าสงสอนแลวยงไดชอวาเปนการสบตออายพระพทธศาสนาไวอกดวยโดยเฉพาะการศกษาภาษาบาลเพราะถาไมรภาษาบาลแลวกจะไมมผใดสามารถรและเขาใจพระพทธวจนะในพระไตรปฎกถาขาดความรเรองพระไตรปฎกแลวพระพทธศาสนากจะตองเสอมสญไปดวยเหตนกษตรยผเปนศาสนปถมภกตงแตโบราณมาจงทรงท านบ ารงสนบสนนฐานนดรพระราชทานราชปการตางๆมนตยภตเปนตนจงจดใหมวธการสอบพระปรยตธรรมเพอใหปรากฏตอชาวโลกทวไปวาพระภกษสามเณรรปใดมความรมากนอยแคไหนเพยงใดเมอปรากฏวาพระภกษสามเณรรปใดมความรถงชนทก าหนดไวพระมหากษตรยกทรงยกยองภกษสามเณรรปนนใหเปนมหาบาเรยน ปจจบนเรยกวามหาเปรยญธรรมครนอายพรรษาถงขนเถรภมกทรงตงใหมสมณศกดในสงฆมณฑลตามควรแกคณธรรมและความรเปนครอาจารยสงสอนพระปรยตธรรมสบๆกนมาจนบดน

การศกษาพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษาระดบมธยมและระดบอดมศกษา มหาวทยาลยสงฆ ศกษาเพอใหสอดคลองกลมกลนกบวถชวตจรงทงทางโลกและทางธรรมผสมผสานกนไปและเพออนวฒนไปตามการเปลยนแปลงของโลกแตวชาการพระพทธศาสนายงเปน แกนหลกในการศกษาถอเปนการศกษาสมยใหมทผสมผสานทงทางดานศาสนาและวชาสามญศกษาเขาดวยกนการศกษาพระพทธศาสนา

ในเรองการศกษาสงทขาดเสยไมไดคอการบรหารจดการไมมากกนอย ขนอยกบศกยภาพและความสามารถของผบรหาร ในการวจยครงน ผวจยไดท าการศกษาสภาพการบรหารจดการของโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล โดยวธการสมภาษณเจาส านกเรยน/อาจารยใหญ วธการ

๙๐

สมภาษณแบบมโครงสรางใน ๕ ดาน คอดานสภาพทวไปของส านกเรยน ดานหลกสตรการสอน ดานจดการเรยนการสอน ดานสอการเรยนการสอน และดานการวดผลและประเมนผล

๕.๒ อภปรำยผลกำรวจย การอภปรายผลการวจยครงน จะกลาวถงการศกษาการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนก

บาล ผวจยจะกลาวถงประเดนทส าคญและนาสนใจและน ามาอภปรายผล ดงน ดำนกำรจดกำรเรยนกำรสอน จากการศกษาพบวา ปญหาการจดการศกษาพระปรยตธรรม

แผนกบาล โดยภาพรวมอยในระดบนอย ดำนสอกำรเรยนกำรสอน จากการศกษาพบวา สอการเรยนการสอน มากทสดการใช

คอมพวเตอรชวยสอน รองลงมาคอความหลากหลายในการใชสอการเรยนการสอน ซงแสดงใหเหนวาคณะสงฆเนนสอการเรยนการสอนแบบเดมๆ ไมพฒนาสอการสอนททนสมยและเพยงพอตอความตองการของนกเรยน ท าใหนกเรยนขาดแรงดงดดใจในการเรยนการสอน

ดำนกำรวดผลและประเมนผล จากการศกษาพบวา ดานการวดผลและประเมนผล มากทสดในเรองมการทดสอบเกบคะแนนระหวางเรยน รองลงมาคอ ใชวธการวดผลการเรยนทหลากหลาย เชนการทดสอบ การท ารายงาน การลงมอปฏบต ซงแสดงใหเหนวา คณะสงฆไมพฒนาระบบการวดผลและประเมนผลการเรยนททนสมย และเขากบยคปจจบน

๕.๓ ขอเสนอแนะ ผลการวจย ผวจยมขอเสนอแนะ ดงน ๕.๓.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบำย ๑. ภาครฐและภาคเอกชนควรเขามามบทบาทส าคญในการชวยคณะสงฆพฒนาการเรยนการ

สอน สนบสนนงบประมาณในการการเรยนการสอนพระพทธศาสนารวมกบคณะสงฆ ๒. ควรสอการเรยนการสอนททนสมย เชน สออเลกทรอนกสคอมพวเตอร เปนตน ๕.๓.๒ ขอเสนอแนะเชงปฏบต ๑. ควรใหความส าคญกบการการจดการศกษาพระปรยตธรรมทงแผนกธรรมและแผนกบาล

เปนอนดบแรกๆ ๒. ควรรบปรบปรงและพฒนาคณภาพในการพฒนาการศกษาพระปรยตธรรมอยางจรงจง ๓. ควรจดอบรมพระสอนปรยตธรรมแผนกบาล เพอพฒนาคณภาพพระสอนปรยตธรรม

แผนกบาล ใหดขน และมการวางแผนการสอนเสมอ ๕.๓.๓ ขอเสนอแนะส ำหรบกำรท ำวจยครงตอไป

การวจยในครงตอไป ผวจยขอเสนอแนะการด าเนนการวจยในประเดนตอไปน ๑. ศกษาบทบาทพระสงฆในการสงเสรมการศกษาพระปรยตธรรมแผนกตางๆ เชน พระ

ปรยตธรรมแผนกธรรม แผนกบาล และแผนกสามญศกษา เปนตน ๒. ศกษารปแบบและวธการบรหารจดการส านกศาสนศกษาทมผลงานดเดนตามภมภาค

ตางๆ

๙๑

บรรณำนกรม ๑. ภำษำไทย ก. ขอมลปฐมภม : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๐๐. _____ . พระไตรปฎกภำษำไทย ฉบบมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙ ข. ขอมลทตยภม : (๑) หนงสอ กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. ประชมพงศำวดำรฉบบกำญจนำภเษก เลม ๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๔๒. กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ. ประวตกำรศกษำของสงฆ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๗. กรมการศาสนา. กฎ ระเบยบ และค ำสงของคณะสงฆ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๔๐. _____. กำรพฒนำรปแบบกำรจดกำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกบำล. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๔๑. _____. คมอพระสงฆำธกำร วำดวยเรองกำรคณะสงฆและกำรพระศำสนำ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๔๐. _____. คมอกำรจดกำรศกษำสงฆ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๙. _____. ประวตกำรศกษำของคณะสงฆ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๙. _____. รายงานเรองการศกษาของคณะสงฆไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๑๖. กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ. คมอกำรจดกำรเรยนรกลมสำระกำรเรยนรกำรงำนอำชพและ เทคโนโลย. กรงเทพมหานคร : กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๔๕. _____. กำรศกษำแนวทำงพฒนำคณภำพนกเรยนในโครงกำรขยำยโอกำสทำงกำรศกษำ. กรงเทพมหานคร : กรมวชาการ, ๒๕๕๐. กองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต. แนวทำงกำรจดกำรศกษำตำมหลกสตร สถำนศกษำขนพนฐำน ส ำหรบโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสำมญศกษำ, กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๕๐. _____. ทะเบยนโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสำมญศกษำ จ ำนวนนกเรยน จ ำนวนคร จ ำนวนหองเรยน ประจ ำปกำรศกษำ ๒๕๔๕ ครงท ๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ การศาสนา, ๒๕๔๕. กองบาลสนามหลวง. เรอง สอบบำลของสนำมหลวงแผนกบำล พ.ศ. ๒๕๓๙. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๓๙. _____. เรอง สอบบำลของสนำมหลวงแผนกบำล พ.ศ. ๒๕๔๓. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

๙๒

อาทรการพมพ, ๒๕๔๓ _____. เรอง สอบบำลของสนำมหลวงแผนกบำล พ.ศ. ๒๕๕๐. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ อาทรการพมพ, ๒๕๕๐ กรณา-เรองอไร กศลาศย. อโศกมหำรำช และขอเขยนคนละเรองเดยวกน. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสยาม, ๒๕๓๙. โครงการอบรมกอนสอบบาลสนามหลวง. คณะสงฆภำค ๔ ปท ๗. จงหวดนครสวรรค พจตร ก าแพงเพชร เพชรบรณ, ๒๕๔๑ คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กำรปกครองคณะสงฆไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. _____. ประวตพระพทธศำสนำ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. _____. รายงานประจ าป ๒๕๔๙-๒๕๕๐. มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐. คณะท างานโครงการวรรณกรรมอาเซยน. ไตรภมกถำฉบบถอดควำม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพอมรนทร, ๒๕๒๘. เฉลมพล สมอนทร. ประวตศำสตรพระพทธศำสนำและกำรปกครองคณะสงฆไทย. กรงเทพมหานคร : สตรไพศาล, ๒๕๔๖. ช าเลอง วฒจนทร. คมอกำรจดกำรศกษำพระปรยตธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมการ การศาสนา, ๒๕๔๑. _____. คมอกำรจดกำรเรยนกำรสอนพระปรยตธรรม, กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมการ ศาสนา, ๒๕๔๑. ดนย ไชยโยธา. พระมหำกษตรยกบพระพทธศำสนำในประวตศำสตร. กรงเทพมหานคร : โอเดยน สโตร, ๒๕๔๘. พณสดา สรรงศร. วดจองค ำ อ ำเภองำว จงหวดล ำปำง กำรจดกำรศกษำพระปรยตธรรม แผนกธรรม-บำลดเดน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๑๖. นภมณฑล สบหมนเปยม และวลยพร ศรรมย. รำยงำนกำรศกษำเรอง แนวทำงกำรจดกำรศกษำ พระปรยตธรรมตำมพระรำชบญญตกำรศกษำแหงชำต พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร : ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, ๒๕๔๕. บญม แทนแกว. พระพทธศำสนำในเอเชย (เนนดำนอำรยธรรม), พมพครงท ๑. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๔๘. ปรชา ทชนพงศ. บำล-สนสกฤตทเกยวกบภำไทย. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส. พรนตงเฮาส, ๒๕๓๔. พระพทธโฆษาจารย.ปฐมสมนตปำสำทกำ เลม ๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฎราช วทยาลย, ๒๕๔๓. พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต). พระพทธศำสนำกบกำรศกษำในอดต. กรงเทพมหานคร :

๙๓

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓. พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต). พระพทธศำสนำในอำเซย. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐. _____. พจนำนกรมพทธศำสตร ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร : บรษท เอส.อาร. พรนตงแมสโปรดกส จ ากด, ๒๕๔๖. _____. พจนำนกรมพทธศำสตร ฉบบประมวลศพท, กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง กรณราชวทยาลย ๒๕๓๘. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต).รหลกกอนแลวศกษำและสอนใหไดผล. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : บรษทพมพสวย,๒๕๔๘. พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต).กำรคณะสงฆกบ พ.ร.บ. กำรศกษำแหงชำต. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒. พระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ). ประวตพระพทธศำสนำ. กรงเทพมหานคร : มหามกฎราช วทยาลย. ๒๕๓๖. พระธรรมธชมน (ประยร สนตงกโร). : พทธศำสนประวตสมยรตนโกสนทรและรำชวงศจกร ๒๐๐ ป. กรงเทพมหานคร : กรงสยามการพมพ, ๒๕๒๕. พระมหาวรญญ วรญญ. : ประวตศำสตรกำรศกษำบำลของคณะสงฆในสยำมประเทศ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๔๗. พระเทพมน. กำรเสนอรำงกฎกระทรวงฯเกยวกบกำรศกษำพระปรยตแผนกธรรมบำล. กรงเทพมหานคร : ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, ๒๕๔๒. พระธรรมปญญาภรณ และ พระมหาทองด ปญญาวชโร. กำรศกษำพระปรยตธรรมแผนกบำล. กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, ๒๕๔๘. พระราชประวตพระบาทสมเดจพระเจาอยภมพลอดลยเดชมหาราช รชกาลท ๙. เนองในวโรกำส มหำมงคลเฉลมพระชนมพรรษำ ๘๐ พรรษำ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแพทนม, ๒๕๕๐. พระศรวสทธโมล (ประยทธ ปยตโต). กำรศกษำคณะสงฆไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๑๕. พระมหาธรรมราชาลไท. ไตรภมพระรวง. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๒๖. พระรตนปญญาเถระ. ชนกำลมำลปกรณ. แปลโดย แสง มนวทร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพบ ารงนกลกจ, ๒๕๑๘. พระพทธโฆสเถระ. คมภรวสทธมรรค. แปลและเรยบเรยงโดย สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหา เถร). พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : บรษท ธนาเพรส จ ากด, ๒๕๔๘. พระอดรคณาธการ (ชวนทร สระค า). ประวตศำสตรพทธศำสนำในอนเดย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔. พระมหาเทยบ สรญาโณ. “บำลคออะไร”. ในเกบเพชรจากคมภรพระไตรปฎก. กรงเทพมหานคร :

๙๔

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒. พระเทพเมธาจารย (เชา ฐตปณโญ ป.ธ.๙). แบบเรยนวรรณคดบำลประเภทคมภรบำลไวยำกรณ. กรงเทพมหานคร : ๒๕๐๕. พระมหาสงเวย ธมมเนตตโก. แตงตำมธรรมบท. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพประดพทธ, ๒๕๓๕. พทธทาสภกข. เปำหมำยของกำรศกษำ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง,ม.ป.ป. พฑร มลวลย. มรดกพอขนรำมค ำแหง : วรรณกรรมเรองแรกของไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา,๒๕๒๖. พรรณเพญ เครอไทย. วรรณกรรมพทธศำสนำในลำนนำ. กรงเทพมหานคร : โอ เอส พรนตงเฮาส, ๒๕๔๐. ฟน ดอกบว. พระพทธศำสนำกบคนไทย. กรงเทพมหานคร : ศลปาบรรณาคาร, ๒๕๔๒. พฒน เพงผลา. ประวตวรรณคดบำล. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลย รามค าแหง, ๒๕๔๖. รงส สทนต. จำกกำรศกษำในอดตถงกำรศกษำทบณฑตวทยำลย. ในรวมบทความทางวชาการ ๒๐ ปบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : ม.ป.ส., ๒๕๕๑. วไล ตงจตสมคด. กำรศกษำไทย. กรงเทพมหานคร : โอ. เอส. พรนตงเฮาส, ๒๕๓๙. วนชย ตนศร. อดมกำรณทำงกำรศกษำ : ทฤษฎและภำคปฏบต. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๙. วฒชย มลศลป. กำรปฏรปกำรศกษำในสมยพระบำทสมเดจพระจอมเกลำเจำอยหว. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, ๒๕๒๙. ศลาจารกสโขทยหลกท ๑. ศลาจารกพอขนรามค าแหง. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๒๖. สมศกด บญป. พระสงฆกบกำรศกษำไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗. สรวฒน ค าวนสา. สงฆไทยใน ๒๐๐ ป. กรงเทพมหานคร : โรงพมพศรอนนต, ๒๕๒๕. สาโรชน บวศร. ศกษำศำสตรตำมแนวพทธศำสตร : ภำคท ๑ ปรชญำกำรศกษำ. กรงเทพมหานคร : กราฟฟคอารต, ๒๕๒๖. เสถยร โพธนนทะ. ประวตศำสตรพระพทธศำสนำ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหากฏ ราชวทยาลย, ๒๕๔๓. สงฆะ วรรณสย. ปรทศนวรรณคด ลำนนำไทย. เชยงใหม, ๒๕๒๓. สภาพรรณ ณ บางชาง. ประวตวรรณคดบำลในอนเดยและลงกำ. กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๒๖. สภาพร มากแจง. ภำษำบำล-สนสกฤต ในภำษำไทย. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๓๕. สนท ศรส าแดง. พระพทธศำสนำกบกำรศกษำ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย, ๒๕๔๗. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ. ต ำนำนคณะสงฆ. กรงเทพมหานคร :

๙๕

ส านกพมพวชรนทรการพมพ, ๒๕๑๓. _____. ประชมพระนพนธเกยวกบต ำนำนทำงพระพทธศำสนำ. กรงเทพมหานคร : รงเรอง ธรรม, ๒๕๑๔. สมหมาย จนทรเรอง. พ มนำกำรกำรศกษำไทย อดต ปจจบน และในสหสวรรษใหม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔. ส านกงานแมกองธรรมสนามหลวง. เรอง กำรสอบธรรมของสนำมหลวงแผนกธรรม พ.ศ. ๒๕๔๙. กรงเทพมหานคร : มลนธมหามกฎราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ, ๒๕๔๙. _____. เรอง สอบธรรมของสนำมหลวงแผนกธรรม พ.ศ. ๒๕๕๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, ๒๕๕๑. _____. เรอง สอบบำลของสนำมหลวงแผนกบำล พ.ศ.๒๕๓๙. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ การศาสนา, ๒๕๔๖. _____. เรองสอบบำลของสนำมหลวงแผนกบำล พ.ศ. ๒๕๔๗. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพอาทรการพมพ, ๒๕๔๗. สมตร คณานกร. หลกสตรและกำรสอน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๔๓. เสถยรพงษ วรรณปก. ค ำบรรยำยพระไตรปฎก. กรงเทพมหานคร : หอรตนชยการพมพ ๒๕๔๐. _____. พระไตรปฏกวเครำะห. กรงเทพมหานคร : ชอมะไฟ, ๒๕๓๐. เสนาะ ผดงฉตร. ควำมรเบองตนเกยวกบวรรณคดบำล. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง กรณราชวทยาลย, ๒๕๓๒. (๒) บทควำมในวำรสำร : วฒชย จ านง. “การผสานปฏบตการเพอผลตภาพ”. วำรสำรพฒนบรหำรศำสตร. ปท ๒๗ ฉบบท ๒ เมษายน ๒๕๓๐. สรวฒน ศรเครอดง. พระสงฆกบภำวะผน ำ. ในรวบรวมบทความ สารนพนธพทธศาสตรมหาบณฑต ประจ าป พ.ศ. ๒๕๕๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. (๓) วทยำนพนธ บรทน ข าภรฐ. “สภาพและปญหาการสกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล ในส านกสวนกลาง”. วทยำนพนธมหำบณฑต. บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๕. พระครสตกตวมล (บญสม แสนบญม). “ความพงพอใจของผปกครองนกเรยนตอการบรหารโรงเรยน การกศลของวดในพระพทธศาสนา จงหวดรอยเอด”. วทยำนพนธครศำสตรมหำ บณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฎสรนทร, ๒๕๔๙. พระณฐสทธ ศรกระหวน. “พฤตกรรมการบรหารของผบรหารทสมพนธกบประสทธผลของโรงเรยน พระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา”. วทยำนพนธมหำบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๙. พระมหาชนแดน สมบตร. “ปจจยทสงผลตอประสทธภาพการบรหารงานวชาการ โรงเรยนพระปรยต ธรรมแผนกธรรมและบาล ส านกเรยนในกรงเทพมหานคร”. วทยำนพนธมหำบณฑต.

๙๖

บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๙. พระมหาชะลอ ชยสทโธ. ปจจยทน าไปสผลสมฤทธตอการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล : การศกษาเฉพาะกรณ วดจองค า ต าบลบานหวด อ าเภองาว จงหวดล าปาง”. วทยำนพนธมหำบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๕๐. พระมหาณฐพล ค าดอน. “ภาวะผน าของผบรหารทสงผลขวญในการปฏบตงานของคร โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา”. วทยำนพนธมหำบณฑต. บณฑต วทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๙. พระมหาเทวญ วสทธจาร (เอกจนทร). “ปจจยทมผลตอการส าเรจการศกษาบาลระดบเปรยญตร”. วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต สำขำวชำพระพทธศำสนำ. บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๕. พระมหาวระ อมใจ. “สภาพและปญหาการบรหารการเรยนการสอนในโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนก สามญศกษา กลมท ๓ ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต”.วทยำนพนธมหำบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฎพระนคร, ๒๕๔๙. พระมหาอดม นพนธ. “การศกษาภาวะตงเครยดจากการเรยนของพระภกษสามเณร ส านกเรยน พระปรยตธรรมแผนกบาลในสวนกลาง”. วทยำนพนธมหำบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๕๐. พระมหาปรชา มโหสโถ (เสงจน). “อทธพลของวรรณคดบาลเรองปญญาสชาดกทมตอสงคมไทย”. วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๔๑. พระมหาแผน พนพด. “รปแบบเชงระบบการบรหารงานวชาการทมประสทธผลของโรงเรยน พระปรยตธรรมแผนกบาล”. วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๓๔. รสนย การอมา. “ปรชญาการศกษาของเพลโต”. วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยสงขลานครนทร, ๒๕๔๗. (๔) เอกสำรอน ๆ ทไมไดตพมพ : บณยเสนอ ตรวเศรษฐ. “กำรศกษำคอปญหำของสงคม”. มตชนรายวน. (๔ พฤษภาคม ๒๕๕๑). รอฮม ปรามาส. “อภชนผครองโลกบทท ๘ อนาคตอภชน อนาคตโลก (๘)”. ประชาชาตธรกจ. (๑๔ สงหาคม ๒๕๕๑). โลกตตระ หมายถง ความพนจากโลก อยเหนอโลก คอ พนจากกเลสทงปวง ดรายละเอยดใน มตชน. พจนานกรม ฉบบมตชน. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมตชน, ๒๕๔๗. สมศกด บญป. เอกสารประกอบการสอนรายวชาการศกษาคณะสงฆไทยในพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการและพธลงนามความรวมมอแลกเปลยนทางวชาการระหวาง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยกบมหาวทยาลยพระพทธศาสนา แหงสาธารณรฐประชาชนจน, พระพทธศาสนาในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร :

๙๗

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐. พระเทพปรยตสธ (วรวทย). เอกสำรประกอบค ำบรรยำยเรองกำรปกครองคณะสงฆและกำรพระ ศำสนำ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐. “อกแลว “พระตดเณรแตว” เสรมสวย เขาซาลอนแตงสาว”. ขาวสดรายวน, (๑๘ มกราคม ๒๕๕๒). ปาฐกถาน า ในการประชมวชาการระดบชาต เรอง พฤตกรรมสขภาพ ครงท ๑ ณ สถาบนพฒนาการ สาธารณสขมลฐานอาเซยน มหาวทยาลยมหดล เมอวนท ๔ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๒. ปาฐกถาพเศษทแสดงในวนวทยาศาสตรแหงชาต ณ หองประชมใหญส านกหอสมด มหาวทยาลยเชยงใหม จดโดย คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เมอวนท ๑๖ สงหาคม ๒๕๓๕. ปาฐกถาพเศษทแสดง ณ หองประชมเลกจณณานนท ส านกอยการสงสด เมอวนท ๒๘ มนาคม ๒๕๓๙. ปาฐกถาธรรม ณ หอประชมเลก มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร กรงเทพมหานคร เมอวนท ๙ มนาคม ๒๕๓๑. ปาฐกถาธรรม เนองในวนคลายวนสถาปนาคณะศลปศาสตรครบรอบ ๒๗ ป ณ หองประชมชน ๔ ตกเอนกประสงค มหาวทยาลยธรรมศาสตร เมอวนท ๑๕ สงหาคม ๒๕๓๒. (๕) สมภำษณ

ท ผใหสมภาษณ ต าแหนง วนสมภาษณ ๑ พระมหาสธรรม สรตโน,ดร.

ป.ธ.๙ ผชวยเจาอาวาสวดพระธรรมกาย/อาจารยใหญโรงเรยนพระปรยตธรรม

๒๑ กนยายน ๒๕๕๖

๒ พระมหาวเชยร ชาตวชโร ป.ธ.๘

ผชวยเจาอาวาสวดพระพทธบาท/เลขานการเจาคณะจงหวดสระบร

๒๑ กนยายน ๒๕๕๖

๓ พระธรรมปรยตเวท ป.ธ.๙ เจาคณะภาค ๑๕/เจาอาวาสวดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร

๒๒ กนยายน ๒๕๕๖

๔ พระศรปรยตบณฑต ป.ธ.๙ อาจารยใหญวดชนะสงคราม ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๕ พระเมธวราภรณ ป.ธ.๙ เจาอาวาส/ส านกเรยนวดโมลโกยาราม ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๖ พระธรรมสธ เจาอาวาสวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๗ พระเทพกตตเวท เจาส านกเรยนวดเบญจมบพตรดสตวนารามราชวรวหาร/เจาคณะภาค ๑๗

๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๘ พระธรรมรตนดลก ผชวยเจาอาวาสวดสทศนเทพวราราม/เจาคณะภาค ๔

๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๙๘

ท ผใหสมภาษณ ต าแหนง วนสมภาษณ ๙ พระอาทรปรยตกจ ผชวยเจาอาวาส วดเทพลลา ๒๓ กนยายน

๒๕๕๖ ๑๐ พระวสทธวงศาจารย

(วเชยร อโนมคโณ) รองเจาอาวาสวดปากน า พระอารามหลวง/อาจารยใหญส านกเรยนวดปากน า

๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

๑๑ พระธรรมโกศาจารย ทปรกษาเจาคณะจงหวดชมพร/เจาอาวาสวดขนเงน

๒๘ กนยายน ๒๕๕๖

๑๒ พระระณงคมนวงศ เจาอาวาสวดสวรรณครวหาร/เจาคณะจงหวดระนอง

๙ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๓ พระราชปรยตมน เจาอาวาสวดคหาสวรรค/เจาคณะจงหวดพทลง

๑๒ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๔ พระราชปญญามน เจาอาวาสวดเวฬวน/เจาคณะจงหวดยะลา

๑๒ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๕ พระวสทธธรรมคณ เจาอาวาสวดทาเรอ/เจาคณะจงหวดภเกต

๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๖ พระเทพปญญาโมล เจาอาวาสวดประชมโยธ/เจาคณะจงหวดพงงา

๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๗ พระวมลธรรมคณ เจาอาวาสวดกระบนอย/เจาคณะจงหวดกระบ

๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๘ พระราชวรากร รองเจาอาวาสพระอารามหลวงวดกะพงสรนทร/เจาคณะจงหวดตรง

๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๑๙ พระเทพสรโสภณ อาวาสวดวงตะวนตก/เจาคณะจงหวดนครศรธรรมราช

๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๐ พระเทพพพฒนาภรณ เจาอาวาสวดทาไทร/เจาคณะจงหวดสราษฎรธาน

๑๔ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๑ พระเทพศลวสทธ วดประชมชลธารา/เจาคณะจงหวดนราธวาส

๑๕ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๒ พระศรรตนวมล เจาอาวาสวดโคกสมานคณ/เจาคณะจงหวดสงขลา

๒๑ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๓ พระมงคลวรนายก เจาอาวาสวดมงคลมงเมอง/เจาคณะจงหวดสตล

๑๓ ตลาคม ๒๕๕๖

๙๙

ท ผใหสมภาษณ ต าแหนง วนสมภาษณ

๒๔ พระเทพสทธวมล เจาอาวาสวดคลองวาฬ /เจาคณะจงหวดประจวบครขนธ

๒๕ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๕ พระเทพญาณมงคล ว. เจาอาวาสวดหลวงพอสดธรรมกายาราม/เจาส านกและอาจารยใหญ

๒๕ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๖

พระธรรมกตตวงศ เจาอาวาสวดราชโอรสาราม/เจาส านกเรยนวดราชโอรสาราม

๒๖ ตลาคม ๒๕๕๖

๒๗ พระพรหมดลก เจาอาวาสวดสามพระยา/เจาคณะกรงเทพมหานคร

๒๖ ตลาคม ๒๕๕๖

(๖) สออเลกทรอนกส : http://th.wikipedia.org/wiki/ เขาถงขอมล, (เมอวนท ๑๖/๑๑/๒๕๕๑). สมศกด บญป. กำรพฒนำกำรศกษำคณะสงฆไทย. http://www.mcu.ac.th, เขาถงขอมลเมอวนท ๒๕ มถนายน ๒๕๕๔. สถาบนวทยาการ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, <http://omgga.car.chula.ac.th./web/>. สถาบนคนควาและพฒนาผลตภณฑอาหาร, <http://www.irpd.ku.ac.th./>. ๒.ภำษำองกฤษ : A. Etzioni. Modern organizations. Englewood Cliffs. New Jersey : Prentice-Hall,1964. E.H. Schein. Organizational psychology. 2nd ed, Englewood Cliffs. New Jersey : Prentice-Hall. 1970. H.J Arnold. & D.C. Feldman. Organizational behavior. New York : McGraw-Hill, 1986. R.M.Steers. Organizational effectiveness : A behavioral view. Santa Monica. California : Goodyear, 1977. J.J. Jamrong. & M.H. Overhott. Measuring organizational effectiveness. Canadian Management Centre Special Report. 5 (4) 2005. W.B. Eddy. Public organization behavior and development. Cambridge. Massachusetts : Winthrop. 1981. W.N. Dunn. Public Policy Analysis : An Introduction. 2nd , Englewood Cliffs. New Jersey : prentice-Hall. 1994. S.P. Robbins. Organization theory : Structure design and applications. 2nd ed. Englewood Cliffs. New Jersey : Prentice-Hall. 1987.

๑๐๐

ประวตผวจย -----------------

ชอ พระเทพสทธมงคล (เสนอ สรปญโญ, เจรญรกษ) เกด ๖ สงหาคม พ.ศ.๒๔๗๔ ภมล ำเนำ บานบางไทร หมท ๘ ต าบล มะม อ าเภอกระบร จงหวดระนอง ทอยปจจบน วดตโปทาราม หมท ๒ ต าบลหาดสมแปน อ าเภอเมอง จงหวดระนอง ๘๕๐๐๐ โทรศพท ๐๗๗-๘๒๒-๓๘๑, มอถอ ๐๘๑-๘๙๕-๒๘๘๕ บรรพชำ ๑๓ มนาคม ๒๔๙๐ ณ วดมชฌมเขต ต าบลมะม อ าเภอกระบร จงหวดระนอง มพระระณงควนยมนวงศ (พลอย ธมมโชโต) วออปนนทาราม เปนพระอปชฌาย อปสมบท ๑ กมภาพนธ ๒๔๙๔ ณ พทธสมา วดสวรรณครวหาร ต าบลเขานเวศน อ าเภอ

เมอง จงหวดระนอง มพระรณงควนยมนวงศ (พลอย ธมมโชโต) เปนพระอปชฌาย มพระครประจกษสารธรรม วดสวรรณครวหาร เปนพระกรรมวาจาจารย

กำรศกษำ พ.ศ. ๒๔๙๓ นกธรรมชนเอก ส านกเรยนวดสวรรณครวหาร จงหวดระนอง พ.ศ. ๒๕๐๘ สอบเทยบความรชนมธยมศกษาตอนตน (ม.ศ.๓) กรมวสามญศกษา กระทรวงศกษาธการ พ.ศ. ๒๕๓๒ ประโยคครมธยม (พ.ม.) กรมฝกหดคร กระทรวงศกษาธการ พ.ศ. ๒๕๓๘ ปรญญาครศาสตรบณฑตกตตมศกด สาขาบรหารการศกษา มหาวทยาลยราชภฎภเกต พ.ศ. ๒๕๔๖ ปรญญาพทธศาสตรบณฑตสาขาวชาศาสนา เกยรตนยมอนดบ ๒ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตนครศรธรรมราช พ.ศ. ๒๕๕๐ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (ศศ.ม.ยทธศาสตรการพฒนา)

มหาวทยาลยราชภฎสราษฎรธาน กำรท ำงำน พ.ศ. ๒๔๙๒ ครสอนพระปรยตธรรมคณะจงหวดระนอง พ.ศ. ๒๔๙๕ ครสอนศลธรรมโรงเรยนพชยรตนาคาร กรรมการตรวจประโยคนกธรรมชนตรสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๙๖ กรรมการตรวจประโยคนกธรรมชนโท-เอก พ.ศ. ๒๕๐๓ ครสอนศลธรรมโรงเรยนสตรระนอง ครชวยสอนโรงเรยนประชาบาล,โรงเรยนเทศบาลบานเขานเวศน

และโรงเรยนชาตเฉลม พ.ศ. ๒๕๐๖ เจาส านกเรยนวดตโปทาราม จงหวดระนอง พ.ศ. ๒๕๒๓ วทยากรอบรมครปรยตธรรม พ.ศ. ๒๕๒๖ เปนผจดการโรงเรยนพระปรยตธรรมประจ าจงหวดระนอง พ.ศ.๒๕๔๐ – ปจจบน พระธรรมทตประจ า ส านกผตรวจการงานพระธรรมทตภาคใต

๑๐๑

สมณศกด พ.ศ. ๒๕๑๗ เปนพระปลด ฐานานกรมใน ครประจกษสารธรรม พ.ศ. ๒๕๑๗ เปนพระครประจกษสารธรรม (จต.ชนโท) พ.ศ. ๒๕๒๙ เปนพระครประจกษสารธรรม (จอ.ชนเอก) พ.ศ. ๒๕๔๑ ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกด ท “พระรณงคธรรมคณ” พ.ศ. ๒๕๔๗ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกด ท “พระรำชรณงคมน” พ.ศ. ๒๕๕๒ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกด ท “พระเทพสทธมงคล” งำนปกครอง พ.ศ. ๒๕๐๖ เจาอาวาสวดตโปทาราม จงหวดระนอง พ.ศ. ๒๕๑๐ เจาคณะต าบลกะเปอร อ าเภอกะเปอร จงหวดระนอง พ.ศ. ๒๕๒๑ เจาคณะอ าเภอกระบร จงหวดระนอง พ.ศ. ๒๕๔๐ – ๒๕๕๔ เจาคณะจงหวดระนอง พ.ศ. ๒๕๕๔ - ปจจบน ทปรกษาเจาคณะจงหวดระนอง เกยรตคณ พ.ศ.๒๕๒๙ เสมาธรรมจกรผท าคณประโยชนตอพระพทธศาสนา พ.ศ. ๒๕๓๓ เขมเชดชเกยรตกระทรวงมหาดไทย โครงการแผนดนธรรม-แผนดนทอง พ.ศ. ๒๕๓๔ โลเกยรตคณดานวฒนธรรมภาคใต สาขาการพฒนาคณภาพชวต พ.ศ. ๒๕๔๕ โลเกยรตคณโครงการพฒนาธาราบ าบด

---------------